2 ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA

Ñoáng Thò Anh Ñaøo

KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2005

7

Lôøi noùi ñaàu

Bao bì ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán ñeå chöùa ñöïng taát caû caùc loaïi haøng hoùa trong quaù trình baûo quaûn, vaän chuyeån, phaân phoái vaø kieåm tra. Bao bì coù taùc duïng baûo veä chaát löôïng haøng hoùa töø khi saûn xuaát, ñeán trao ñoåi thöông maïi vaø tieâu thuï, mang laïi söï traät töï, hieäu quaû kinh teá vaø theå hieän söï tieán boä cuûa xaõ hoäi. Töø nhöõng vaät chöùa ñöïng thoâ sô thôøi xöa, khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån nhieàu phöông phaùp ñoùng goùi töông öùng vôùi loaïi vaät lieäu bao bì, taïo neân nhieàu loaïi bao bì ñaùp öùng yeâu caàu ngaøy caøng cao cuûa xaõ hoäi. Coâng nghieäp bao bì hình thaønh vaø ñöôïc chia thaønh nhieàu lónh vöïc theo ñoái töôïng ñöôïc bao goùi, trong ñoù thöïc phaåm laø moät ñoái töôïng quan troïng. Vì vaäy maø kyõ thuaät bao bì ñöôïc phaùt bieåu laø traùi tim cuûa coâng ngheä thöïc phaåm, laø nhaân toá laøm neân chaát löôïng thöïc phaåm, vì chính söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät bao bì ñaõ taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm.

Coâng ngheä Bao bì - Ñoùng goùi Thöïc phaåm laø moân hoïc cô sôû cuûa ngaønh Coâng ngheä Thöïc phaåm, Khoa Coâng ngheä Hoùa hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM.

Moân hoïc naøy ñaõ ñöôïc PGS-TS Nguyeãn Xích Lieân quan taâm töø nhöõng naêm 1980. Neáu khoâng coù bao bì ñuùng quy caùch hoaëc chaát löôïng bao bì keùm .thì haàu heát saûn phaåm thöïc phaåm sau cheá bieán bò giaûm chaát löôïng nhanh choùng, bò hö hoûng, khoâng ñaûm baûo veä sinh an toaøn söùc khoûe cho ngöôøi tieâu duøng vì bò nhieãm baån, chaát ñoäc haïi vaø vi sinh vaät moät caùch deã daøng. Haøng hoùa khoâng theå tieâu duøng vaø xuaát khaåu, haïn cheá nghieâm troïng söï phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Do ñoù, ngaønh kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm caàn phaûi ñöôïc quan taâm phaùt trieån vaø giaûng daïy gaén lieàn vôùi ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm.

PGS-TS Nguyeãn Xích Lieân ñaõ raát quan taâm, thu thaäp taøi lieäu, môû moân hoïc Kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm ñaàu tieân cho ngaønh Coâng ngheä thöïc phaåm ôû caùc tænh phía Nam, nhaèm muïc tieâu truyeàn ñaït kieán thöùc cô sôû thieát yeáu cho sinh vieân vaø caùn boä kyõ thuaät cuûa ngaønh, ñeå kòp thôøi nhaän thöùc vaø naâng cao ngaønh cuõng nhö kinh teá nöôùc nhaø.

KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM ñöôïc bieân soan theo ñeà cöông moân hoïc “Coâng ngheä Bao bì - Ñoùng goùi Thöïc phaåm, Khoa Hoùa Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM. Vôùi noäi dung:

- Phaân tích vai troø quan troïng cuûa bao bì trong baûo quaûn thöïc phaåm: ñaûm baûo, oån ñònh chaát löôïng saûn phaåm sau quaù trình cheá bieán, giôùi thieäu saûn phaåm vôùi khaùch haøng vaø tính tieän duïng trong phaân phoái, kieåm tra, quaûn lyù vaø tieâu duøng.

- Caáu taïo bao bì ñeå ñaït ñöôïc giaûi phaùp höõu ích cho söï tieän duïng vaø ñaït yeâu caàu chaát löôïng,

8 - Phöông phaùp ñoùng bao bì saûn phaåm phuï thuoäc vaøo vaät lieäu bao bì ñaõ

choïn vaø qui moâ saûn xuaát.

Chaân thaønh tri aân PGS.TS Nguyeãn Xích Lieân trong suoát quaù trình cuøng laøm vieäc vôùi thaày, toâi ñaõ hoïc hoûi, söû duïng vaø phaùt trieån caùc yù töôûng chuyeân moân ñeå coù theå xuaát baûn cuoán saùch naøy.

Chaân thaønh caûm ôn Boä moân Coâng ngheä Thöïc phaåm ñaõ hoã trôï cho toâi hoaøn thaønh cuoán saùch naøy.

KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM laàn ñaàu xuaát baûn chaéc chaén khoâng theå traùnh khoûi thieáu soùt, raát mong ñöôïc söï goùp yù cuûa quí ñoàng nghieäp, ñoäc giaû ñeå trong laàn taùi baûn cuoán saùch ñöôïc hoaøn thieän hôn.

Moïi yù kieán ñoùng goùp xin lieân heää: Boä moân Coâng ngheä Thöïc phaåm - Khoa Coâng ngheä Hoùa hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa - Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM; 268 Lyù Thöôøng Kieät, Q.10, TP HCM.

Ñieän thoaïi: (08) 8 646 251

PGS. TS Ñoáng Thò Anh Ñaøo

3

MUÏC LUÏC

LÔØI NOÙI ÑAÀU 7

Chöông 1

GIÔÙI THIEÄU VEÀ BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 9

1.1 Moái quan heä giöõa bao bì vaø chaát löôïng thöïc phaåm 9

1.2 Ñònh nghóa bao bì thöïc phaåm 13

1.3 Lòch söû phaùt trieån cuûa bao bì vaø kyõ thuaät bao bì thöïc phaåm 16

1.4 Moái quan heä giöõa bao bì thöïc phaåm vaø söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi 27

1.5 Xu höôùng bao bì hieän nay cuûa theá giôùi ñoái vôùi bao bì thöïc phaåm 28

Chöông 2

CHÖÙC NAÊNG CUÛA BAO BÌ THÖÏC PHAÅM - PHAÂN LOAÏI BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 33

2.1 Chöùc naêng 33

2.2 Phaân loaïi 46

2.3 Yeâu caàu bao bì cuûa thöïc phaåm xuaát khaåu vaø noäi tieâu 51

Chöông 3

NHAÕN HIEÄU THÖÏC PHAÅM 56

3.1 Vai troø cuûa nhaõn hieäu thöïc phaåm 56

3.2 Noäi dung ghi nhaõn baét buoäc 58

3.3 Noäi dung ghi nhaõn khuyeán khích 65

3.4 Trình baøy caùc noäi dung ghi nhaõn baét buoäc 65

3.5 Xaùc nhaän caùc ñaëc tính cuûa thöïc phaåm 66

3.6 Nhöõng quy ñònh veà dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP) 71

Chöông 4

MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH 75

4.1 Lòch söû phaùt trieån maõ soá maõ vaïch (MSMV) 75

4 4.2 Hieäu quaû EAN quoác teá vaø öùng duïng vaøo caùc ngaønh 76

4.3 Toå chöùc EAN Vieät Nam (EAN-VN) vaø aùp duïng coâng ngheä MSMV ôû Vieät Nam 77

4.4 Ñaëc ñieåm cuûa maõ soá maõ vaïch (MSMV) 77

4.5 Caáu taïo MSMV EAN-13 vaø EAN-8 cuûa haøng hoùa baùn leû 79

4.6 Caáu taïo maõ soá maõ vaïch cuûa haøng hoùa phaân phoái hay ñôn vò göûi ñi 84

Chöông 5

BAO BÌ GIAÁY - BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA 96

5.1 Giôùi thieäu bao bì vaän chuyeån haøng hoùa 96

5.2 Caáu taïo bao bì giaáy - öùng duïng 98

5.3 Giaáy bìa gôïn soùng - caáu taïo bao bì vaän chuyeån 103

5.4 Quy caùch cuûa bao bì vaän chuyeån 108

Chöông 6

BAO BÌ THUÛY TINH 115

6.1 Ñaëc tính chung cuûa thuûy tinh 115

6.2 Thuûy tinh silicat 117

6.3 Nguyeân lieäu vaø phoái lieäu trong saûn xuaát thuûy tinh bao bì trong coâng nghieäp thöïc phaåm 117

6.4 Quy trình coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh 126

6.5 Tính chaát vaät lyù cuûa bao bì thuûy tinh 127

6.6 Naép bao bì thuûy tinh 133

Chöông 7

BAO BÌ KIM LOAÏI 139

7.1 Söï phaùt trieån vaø tính chaát cuûa bao bì kim loaïi 139

7.2 Phaân loaïi bao bì kim loaïi 140

7.3 Coâng ngheä cheá taïo theùp traùng thieác 142

7.4 Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon ñöïng thöïc phaåm 149

7.5 Vec-ni baûo veä lôùp thieác 163

7.6 AÊn moøn hoùa hoïc 165

57.7 Bao bì nhoâm 168

Chöông 8

BAO BÌ PLASTIC 179

8.1 Ñaëc ñieåm chung cuûa plastic 179

8.2 Caùc loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm 181

8.3 Polyethylene - PE 182

8.4 Caùc loaïi PE ñoàng truøng hôïp 187

8.5 Polypropylene - PP 189

8.6 Oriented Polypropylen - OPP 194

8.7 Polyvinylchloride - PVC 194

8.8 Polyvinyli dene chloride (PVDC) 197

8.9 Ethylene vinyl alcohol (EVOH) 199

8.10 Polyethylene terephthalate (PET) 200

8.11 Polyamide 204

8.12 Polycarbonat (PC) 206

8.13 Polystyrene (PS) 207

8.14 So saùnh ñaëc tính cuûa moät soá loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm 209

8.15 Ionomer 218

8.16 Cellophane 220

8.17 Nguyeân taéc cheá taïo bao bì plastic - ñoùng thöïc phaåm vaøo bao bì 220

Chöông 9

BAO BÌ GHEÙP NHIEÀU LÔÙP 238

9.1 Giôùi thieäu - ñaëc tính - caáu truùc 238

9.2 Phöông phaùp ñoùng bao bì tetra pak (bao bì tetra brik) 242

Chöông 10

AN TOAØN VEÄ SINH BAO BÌ THÖÏC PHAÅM 249

10.1 Chaát löôïng bao bì thöïc phaåm 249

10.2 Kyù hieäu taùi cheá caùc loaïi bao bì plastic 251

6 10.3 Tieâu chuaån an toaøn veä sinh vaät lieäu cheá taïo thieát bò vaø bao bì 252

10.4 Phaåm maøu in aán bao bì 260

10.5 Veä sinh chai loï taùi söû duïng 261

10.6 Bao bì bioplastic giaûm oâ nhieãm moâi tröôøng 262

Taøi lieäu tham khaûo 268

9

Chöông 1

GIÔÙI THIEÄU VEÀ BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

1.1 MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA BAO BÌ VAØ CHAÁT LÖÔÏNG THÖÏC PHAÅM

Thöïc phaåm (TP) ñöôïc ñöa vaøo cô theå ngöôøi qua con ñöôøng tieâu hoùa nhaèm muïc ñích giuùp cho cô theå phaùt trieån vaø taïo naêng löôïng cho caùc hoaït ñoäng. Ñoâi khi cuõng coù nhöõng loaïi TP chæ nhaèm ñaùp öùng sôû thích aên uoáng cuûa moät soá ngöôøi maø khoâng coù taùc duïng boå döôõng. Thöïc phaåm raát phong phuù, ña daïng veà nguoàn nguyeân lieäu, phöông phaùp xöû lyù cheá bieán, vaø maãu maõ. Do ñoù, moãi loaïi thöïc phaåm coù moät ñaëc tính rieâng vaø luoân luoân ñöôïc theå hieän bôûi caùc maët sau ñaây:

Dinh döôõng

Bao goàm caùc thaønh phaàn: nöôùc, protein, axit amin, tinh boät ñöôøng khöû, lipit, vitamin, khoaùng, cellulose, polysaccharit,...

Tuøy theo nguoàn nguyeân lieäu, phöông phaùp cheá bieán maø thöïc phaåm chöùa nhöõng thaønh phaàn dinh döôõng chuû yeáu khaùc nhau. Ví duï: thöïc phaåm töø rau quaû seõ coù thaønh phaàn gluxit nhö tinh boät ñöôøng khöû, khoaùng, cellulose vaø vitamin cao hôn; thöïc phaåm töø nguoàn ñoäng vaät coù haøm löôïng protein vaø axit amin cao, vaø coù theå haøm löôïng lipit cuõng raát cao, cung caáp nhöõng axit beùo cao khoâng no raát caàn thieát cho nhöõng hoaït ñoäng cuûa cô theå ngöôøi.

Caùc thaønh phaàn khoaùng trong thöïc phaåm nhö Na, K, Ca, Mg, Mn, Fe, Cu, Zn, Se... raát caàn thieát ñoái vôùi cô theå.

Thöïc phaåm dinh döôõng laø thöïc phaåm coù chöùa phaàn lôùn caùc thaønh phaàn mang tính dinh döôõng töø nguoàn nguyeân lieäu, vaø caùc thaønh phaàn naøy khoâng bò bieán ñoåi ñaëc tính hoaëc chæ bieán ñoåi moät phaàn.

An toaøn veä sinh

Tính an toaøn veä sinh cuûa thöïc phaåm bao haøm yù nghóa: thöïc phaåm khoâng

10

gaây ñoäc haïi caáp tính cuõng nhö maõn tính cho ngöôøi söû duïng. Caùc ñoäc toá coù nguoàn goác hoùa hoïc hoaëc vi sinh töø nguoàn nguyeân lieäu ban ñaàu, hay ñöôïc taïo ra trong quaù trình cheá bieán phaûi ñöôïc loaïi tröø ñeán möùc thaáp hôn giôùi haïn cho pheùp töông öùng vôùi töøng loaïi thöïc phaåm. Trong quaù trình baûo quaûn phaân phoái saûn phaåm cuõng phaûi ñaûm baûo tính an toaøn veä sinh.

Saûn phaåm thöïc phaåm coù theå bò hö hoûng, giaûm chaát löôïng maát ñi söï an toaøn ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng do nhieàu nguyeân nhaân:

- Vi sinh vaät nhieãm vaøo thöïc phaåm trong quaù trình cheá bieán, ñoùng bao bì, töø bao bì nhieãm vaøo thöïc phaåm hoaëc töø moâi tröôøng thoâng qua bao bì ñi vaøo saûn phaåm.

- Taùc nhaân vi sinh vaät seõ taêng sinh khoái treân moâi tröôøng thöïc phaåm, söû duïng vaø laøm bieán ñoåi caùc chaát dinh döôõng coù trong thöïc phaåm, ñoàng thôøi sinh ra ñoäc toá gaây maát giaù trò caûm quan, giaûm nhanh thaønh phaàn dinh döôõng vaø taïo ra caùc ñoäc toá coù theå gaây beänh caáp tính hoaëc maõn tính cho ngöôøi söû duïng.

Caùc kim loaïi naëng nhö As, Hg, Pb, Sb... töø bao bì, vaät lieäu polime; chaát maøu toång hôïp höõu cô hay voâ cô ñeå nhuoäm maøu vaø in leân bao bì, töø bao bì kim loaïi bò aên moøn, hoaëc töø caùc monomer höõu cô, caùc chaát phuï gia trong quaù trình cheá taïo plastic, nhieãm vaøo thöïc phaåm ñeàu coù theå gaây ngoä ñoäc maõn tính cho ngöôøi söû duïng thöïc phaåm.

Caûm quan

Tính chaát caûm quan bao goàm caáu truùc, traïng thaùi, maøu saéc, muøi vò saûn phaåm, cuõng chính laø caùc ñaëc tính ñeå taïo neân moät daùng veû myõ quan cho thöïc phaåm; taïo neân khaåu vò ñaëc tröng thích hôïp cho ñoái töôïng tieâu duøng.

Nhieäm vuï cuûa ngaønh coâng ngheä thöïc phaåm laø nghieân cöùu cheá bieán, taïo neân saûn phaåm thöïc phaåm ñaït chaát löôïng.

Thöïc phaåm ñaït chaát löôïng laø saûn phaåm thöïc phaåm ñaït ñöôïc caùc möùc tieâu chuaån veà dinh döôõng, an toaøn veä sinh vaø caûm quan.

Thöïc phaåm ñaït tieâu chuaån dinh döôõng coù nghóa laø ñaït moät soá chæ tieâu dinh döôõng ñuùng vôùi chuûng loaïi thöïc phaåm ñoù ñaõ coâng boá hoaëc ñaõ ñaït quy ñònh cuûa Boä Y teá nhö tröôøng hôïp saûn phaåm söõa boät dinh döôõng cho treû em vaø ngöôøi bình thöôøng phaûi ñaït haøm löôïng protein: 20 ÷ 40% troïng löôïng boät söõa, carbonhydrat khoaûng 40-50%, lipid: 14 ÷ 25% vaø ñaït haøm löôïng

2 700+ ≥Ca mg/100g boät söõa. Neáu nhöõng thaønh phaàn chính cuûa moät loaïi söõa boät khoâng ñaït trong giôùi haïn caùc chæ tieâu cuûa loaïi söõa qui ñònh ñaõ neâu thì xem nhö saûn phaåm khoâng ñaït chaát löôïng veà maët dinh döôõng.

11

Thaønh phaàn dinh döôõng

Haøm löôïng caùc chaát/100g söõa (%) Taïo naêng löôïng (%)

Söõa boät khoâng beùo giaøu Ca (daønh cho ngöôøi töø 18 ñeán 50 tuoåi)

Söõa Ensure dinh döôõng cho ngöôøi giaø, beänh

Protein 33,3 15,9 14,4

Carbonhydrat 53,9 56,6 53,1

Beùo 0,8 15,9 32,5

Ca 2000mg ≈ 2 0,28 0,16

Mg 110mg ,≈ 0 11 0,05

Neáu söõa khoâng beùo coù haøm löôïng chaát beùo >0,8% thì bò xem nhö khoâng ñaït veà chaát löông dinh döôõng.

Ñeå ñaït tieâu chuaån an toaøn veä sinh saûn phaåm söõa boät phaûi coù haøm aåm khoaûng 3 5 5, %÷ ñeå traùnh hö hoûng chaát beùo, vaø traùnh söï xaâm nhaäp cuûa 2O cuõng nhö hôi nöôùc vaøo söõa seõ gaây neân söï oxy hoùa chaát beùo, traùnh nhieãm vi sinh vaät töø beân ngoaøi vaøo hoaëc vi sinh vaät tieàm aån trong söõa sinh ñoäc toá trong saûn phaåm, coù theå gaây beänh.

Tieâu chuaån caûm quan cuûa saûn phaåm ñöôïc theå hieän qua caùc chæ tieâu nhö: haït boät söõa mòn, xoáp, khoâng voùn cuïc, coù muøi thôm ñaëc tröng, vò beùo ñaëc tröng cuûa söõa, söõa coù theå coù vò ngoït do phoái troän moät löôïng ñöôøng.

Trong coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm, caùc loaïi saûn phaåm ñeàu ñöôïc saûn xuaát theo moät quy trình chung nhö hình 1.1.

Chaát löôïng toaøn phaàn cuûa moät saûn phaåm thöïc phaåm cheá bieán ñöôïc quyeát ñònh töø söï löïa choïn nguyeân lieäu, phuï lieäu, töøng giai ñoaïn xöû lyù cheá bieán vaø ñoùng bao bì.

Nguyeân lieäu ñöôïc löïa choïn theo tieâu chuaån ñaõ ñaët tröôùc, qua caùc giai ñoaïn xöû lyù, cheá bieán, cuoái cuøng hoaøn taát quaù trình saûn xuaát cho ra saûn phaåm bôûi coâng ñoaïn tieät truøng vaø ñoùng bao bì (theo ñöôøng ), hoaëc coù theå ñöôïc ñoùng bao bì roài thanh truøng (theo ñöôøng ), hoaëc cuõng coù loaïi saûn phaåm ñöôïc keát thuùc quaù trình saûn xuaát baèng coâng ñoaïn ñoùng bao bì (theo ñöôøng ). Saûn phaåm thöôøng ñöôïc baûo oân (theo ñöôøng ) vaø ñöôïc ñoùng bao bì ngoaøi (bao bì ñôn vò göûi ñi) thaønh töøng khoái kieän lôùn hoaëc ñöôïc ñoùng bao bì ngoaøi ngay maø khoâng qua giai ñoaïn baûo oân (theo ñöôøng ). Sau ñoù töøng kieän haøng ñöôïc nhaäp kho (taøng tröõ) chôø phaân phoái ñeán cöûa haøng, sieâu thò vaø ngöôøi tieâu duøng.

12

Hình 1.1: Quy trình chung cheá bieán thöïc phaåm

Qua töøng coâng ñoaïn xöû lyù, cheá bieán cuûa quy trình saûn xuaát, baùn thaønh phaåm coù theå ñöôïc chöùa ñöïng trong nhöõng vaät chöùa ñöïng ñeå chôø coâng ñoaïn cheá bieán tieáp theo löôïng chöùa ñöïng khoâng caàn ño löôïng chính xaùc. Nhöõng vaät chöùa ñöïng naøy chính laø nhöõng boàn chöùa, thau, roå, soït, khay, maâm... coù naép che ñaäy hoaëc khoâng, tuøy theo yeâu caàu kyõ thuaät - chuùng khoâng phaûi laø bao bì.

Taïi coâng ñoaïn ñoùng bao bì, thaønh phaåm coù theå ñöôïc qua thieát bò ñònh löôïng vaø ñoùng vaøo töøng bao bì vôùi khoái löôïng nhaát ñònh ñoàng ñeàu nhau vaø chính xaùc cho töøng saûn phaåm hoaøn taát (baèng maùy thieát bò töï ñoäng, baùn töï ñoäng hoaëc thuû coâng).

- Coâng ñoaïn naøy nhaèm muïc ñích duøng bao bì baûo quaûn thaønh phaåm, ñaûm baûo chaát löôïng thaønh phaåm sau khi ra khoûi quy trình cheá bieán saûn xuaát. Vaät lieäu, caáu truùc bao bì vaø phöông phaùp ñoùng bao bì coù moái lieân heä chaët cheõ nhau. Ñoàng thôøi söï trang trí nhöõng thoâng tin cuûa bao bì cuõng ñöa ñeán giaù trò caûm quan thu huùt cao cuûa saûn phaåm.

- Vieäc ñoùng bao bì ngoaøi nhaèm muïc ñích saép xeáp thöù lôùp saûn phaåm thaønh töøng khoái, kieän coù khoái löôïng, soá löôïng lôùn ñeå thuaän tieän löu kho, deã daøng trong kieåm tra soá löôïng chuûng loaïi vaø chuyeân chôû phaân phoái ñeán caùc ñaïi lyù,

13

sieâu thò, cöûa haøng. Beân caïnh ñoù, bao bì ngoaøi coøn coù muïc ñích baûo quaûn saûn phaåm, cuõng nhö bao bì cuûa töøng saûn phaåm, khoâng bò raùch vôõ do va chaïm cô hoïc trong luùc chuyeân chôû boác dôõ haøng.

Toùm laïi, kyõ thuaät bao bì saûn phaåm thöïc phaåm bao goàm: söï bao boïc töøng saûn phaåm vaø ñoùng bao bì ngoaøi (bao bì ñôn vò göûi ñi), laø moät trong nhöõng nhaân toá chính quyeát ñònh chaát löôïng toaøn phaàn cuûa saûn phaåm thöïc phaåm cheá bieán coâng nghieäp.

1.2 ÑÒNH NGHÓA BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

(Theo quyeát ñònh cuûa Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng Chaát löôïng soá 23 TÑC/QÑ ngaøy 20 thaùng 2 naêm 1995).

Ñònh nghóa: Bao bì laø vaät chöùa ñöïng, bao boïc thöïc phaåm thaønh ñôn vò ñeå baùn. Bao bì coù theå bao goàm nhieàu lôùp bao boïc, coù theå phuû kín hoaøn toaøn hay chæ bao boïc moät phaàn saûn phaåm.

Bao bì phaûi ñaûm baûo chaát löôïng cho saûn phaåm, coù theå phaân phoái, löu kho, kieåm tra vaø thöông maïi... moät caùch thuaän lôïi.

Coù theå noùi raèng bao bì TP ñöôïc yeâu caàu moät caùch nghieâm khaéc veà caáu taïo vaø chaát löôïng thoâng tin (caáu taïo gaén lieàn vôùi phöông phaùp ñoùng bao bì).

Hình 1.2: Caùc daïng bao bì

Hình 1.2 giôùi thieäu caùc daïng bao bì cuûa ñôn vò saûn phaåm.

1.2.1 Bao bì kín

Nhöõng bieåu töôïng cho bao bì kín hoaøn toaøn (H.1.2a,b).

14

Loaïi H.1.2a: bao bì kín moät lôùp bao bì.

Loaïi H.1.2b: bao bì kín nhieàu lôùp.

Loaïi H.1.2g,h: bieåu töôïng cho saûn phaåm ñöôïc bao goùi nhieàu lôùp bao bì, vôùi bao bì bao goùi tröïc tieáp thöïc phaåm laø bao bì kín hoaøn toaøn vaø caùc saûn phaåm ñöôïc saép xeáp thaønh kieän lôùn trong caùc bao bì khoâng kín.

Bao bì kín chöùa ñöïng saûn phaåm laøm nhieäm vuï ngaên caùch khoâng gian chung quanh vaät phaåm thaønh hai moâi tröôøng (H.1.3):

• Moâi tröôøng beân trong bao bì: laø khoaûng khoâng gian tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm.

• Moâi tröôøng beân ngoaøi: laø khoâng gian beân ngoaøi bao bì, seõ hoaøn toaøn khoâng tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm trong tröôøng hôïp bao kín (H.1.3).

Bao bì kín ngaên caùch moâi tröôøng ngoaøi khoâng theå xaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng beân trong chöùa thöïc phaåm nhaèm ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm khoâng bò bieán ñoåi trong suoát thôøi haïn baûo quaûn.

Hình 1.3: Bao bì chia moâi tröôøng thaønh hai phaàn: moâi tröôøng beân trong bao bì vaø moâi tröôøng beân ngoaøi bao bì

Loaïi bao bì kín hoaøn toaøn ñöôïc duøng bao boïc nhöõng loaïi thöïc phaåm cheá bieán coâng nghieäp, ñeå ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm sau quaù trình saûn xuaát vaø trong suoát thôøi gian löu haønh treân thò tröôøng, cho ñeán tay ngöôøi tieâu duøng. Bao bì bao goùi tröïc tieáp thöïc phaåm laø loaïi bao bì kín moät lôùp seõ tieän lôïi, ñaït hieäu quaû kinh teá cao trong coâng ñoaïn ñoùng bao bì (vì tieát kieäm ñöôïc thôøi gian, coâng söùc vaø töï ñoäng deã daøng). Nhöng thoâng thöôøng moät lôùp bao bì chæ caáu taïo baèng moät loaïi vaät lieäu thì khoâng ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn do moãi loaïi vaät lieäu ñeàu coù khuyeát ñieåm. Do ñoù bao bì moät lôùp thöôøng ñöôïc caáu taïo daïng gheùp cuûa nhieàu loaïi vaät lieäu ñeå khaéc phuïc khuyeát ñieåm cuûa töøng loaïi vaät lieäu rieâng leû.

15

1.2.2 Bao bì hôû (hay chæ bao boïc moät phaàn saûn phaåm) (H.1.2c,d,e,f)

Loaïi H.1.2c,d,e,f: bieåu töôïng cho daïng bao bì hôû, thaønh phaåm ñöôïc tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng ngoaøi.

Loaïi H.1.2c,d,f laø loaïi bao bì hôû chæ goàm moät lôùp bao bì.

Loaïi H.1.2e: bieåu töôïng cho bao bì hôû goàm hai lôùp bao bì.

Bao bì hôû goàm coù hai daïng:

- Bao bì hôû bao goùi tröïc tieáp loaïi rau quaû hoaëc haøng hoùa töôi soáng, caùc loaïi thöïc phaåm khoâng baûo quaûn laâu, hoaëc cheá bieán aên ngay. Caùc loaïi rau, hoa, quaû töôi sau thu hoaïch, chöa cheá bieán thì vaãn coøn hoâ haáp vaø caàn ñöôïc duy trì quaù trình hoâ haáp hieáu khí moät caùch thích hôïp (coù ñieàu chænh), ñeå coù theå keùo daøi thôøi gian baûo quaûn saûn phaåm trong quaù trình chuyeân chôû tôùi nôi söû duïng, thì bao bì bao ñeå ñoùng goùi rau quaû töôi ñöôïc laøm baèng vaät lieäu coù khaû naêng thaám ñöôïc hôi nöôùc, 2O , 2CO . Ngöôøi ta coù theå ñuïc loã treân bao bì ñeå thoaùt

khí 2CO , hôi nöôùc vaø cung caáp 2O ôû möùc ñoä caàn thieát cho rau quaû töôi; duy trì ñöôïc quaù trình hoâ haáp hieáu khí, traùnh khoâng xaûy ra quaù trình hoâ haáp yeám khí gaây hö hoûng rau quaû töôi.

- Bao bì hôû coøn coù theå laø lôùp bao bì boïc beân ngoaøi lôùp bao bì chöùa ñöïng tröïc tieáp thöïc phaåm, coù nhieäm vuï quan troïng laø taïo söï xeáp khoái saûn phaåm ñeå thuaän tieän, an toaøn trong vaän chuyeån, phaân phoái, kieåm tra, löu kho. Ví duï: caùc loaïi bao bì vaän chuyeån daïng thuøng khoái chöõ nhaät, baèng bìa cöùng gôïn soùng, caùc keùt baèng plastic ñöïng chai nöôùc giaûi khaùt, bia.

Ñoái vôùi caùc loaïi thöïc phaåm khoâng ñöôïc cheá bieán theo qui moâ coâng nghieäp, hoaëc nhöõng thöùc aên thöùc uoáng ñöôïc bao goùi saün chæ coù theå tieâu duøng trong voøng 24 giôø, thì bao bì cuûa chuùng khoâng thuoäc phaïm vi qui ñònh trong ñònh nghóa bao bì treân ñaây.

Tính chaát bao bì kín hay hôû ñöôïc quyeát ñònh bôûi vaät lieäu laøm bao bì, vaø phöông phaùp ñoùng saûn phaåm vaøo bao bì, caùch gheùp kín caùc mí cuûa bao bì. Vaät lieäu cuûa bao bì kín phaûi ñaùp öùng tính choáng thaám taát caû caùc yeáu toá töø moâi tröôøng beân ngoaøi cuõng nhö beân trong bao bì:

- Söï xaâm nhaäp cuûa khoâng khí, oxy, CO2, hôi nöôùc, nöôùc, caùc loaïi khí hôi, muøi höông, chaát beùo...

Phöông phaùp ñoùng saûn phaåm vaøo bao bì, kieåu daùng bao bì, caùch haøn gheùp mí bao bì laïi phuï thuoäc vaät lieäu bao bì ñöôïc choïn.

16

1.3 LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CUÛA BAO BÌ VAØ KYÕ THUAÄT BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

1.3.1 Lòch söû phaùt trieån vaät lieäu bao bì

Lòch söû bao bì thöïc phaåm ñaõ noùi leân söï tieán boä cuûa coâng ngheä thöïc phaåm cuøng vôùi coâng ngheä vaät lieäu laøm bao bì, ñoàng thôøi phaûn aûnh söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi qua caùc thôøi kyø.

Thöïc phaåm maø chuùng ta ñang söû duïng haøng ngaøy coù nguoàn nguyeân lieäu xuaát xöù töø nhieàu vuøng ñaát, nhieàu quoác gia treân theá giôùi vaø ñöôïc xöû lyù cheá bieán theo söï keát hôïp phong thaùi cuûa nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau vaø bieán ñoåi theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Bao bì thöïc phaåm coù moät trong caùc chöùc naêng quan troïng laø chöùa ñöïng vaø baûo quaûn chöùa thöïc phaåm, neân ñaõ gaén lieàn vôùi nhu caàu sinh hoaït aên uoáng cuûa con ngöôøi theo töøng thôøi kyø.

Töø thôøi kyø ñoà ñaù, vaät chöùa ñöïng thöùc aên thöùc uoáng chính laø nhöõng khuùc goã roãng, nhöõng quaû baàu bí ñaõ ñeå khoâ, voû soø oác. Sau ñoù con ngöôøi ñaõ bieát duøng moät soá boä phaän cuûa thuù röøng ñeå laøm vaät chöùa ñöïng nhö: da, xöông, söøng..., Beân caïnh ñoù, hoï cuõng bieát deät loâng thuù hoaëc caønh nho, coû laùc thaønh taám vaø taïo thaønh tuùi chöùa ñöïng. Ñeán thôøi kyø ñoà ñaù môùi, loaøi ngöôøi ñaõ bieát cheá taïo vaøi ñoà chöùa baèng kim loaïi coù hình daïng nhö chieác söøng vaø phaùt hieän ra ñaát seùt cheá taïo ñoà goám. Hôn 4000 naêm tröôùc, ngöôøi Moenjo-Daro (thuoäc vuøng ñaát Pakistan ngaøy nay) ñaõ bieát duøng da thuù bòt kín caùc loï, bình baèng goám ñeå giöõ aåm cho luùa mì, luùa maïch ñöôïc chöùa ñöïng trong ñoù. Khoaûng 530 naêm tröôùc coâng nguyeân, ngöôøi daân Ba Tö ñaõ bieát duøng bình goám söù ñöïng röôïu vang vaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, thuûy tinh cuõng ñaõ ñöôïc con ngöôøi phaùt hieän raát sôùm. Khoaûng 1500 naêm tröôùc coâng nguyeân, con ngöôøi ñaõ duøng loï thuûy tinh ñeå chöùa nhöõng chaát loûng. Naêm 79 sau coâng nguyeân, ngöôøi La Maõ ñaõ söû duïng caùc bình loï thuûy tinh laøm vaät chöùa ñöïng ñoàng thôøi vôùi ñoà goám söù. Trong thôøi kyø naøy, haøng hoùa nhö röôïu vang xuaát khaåu cuõng ñöôïc chöùa ñöïng trong bình to baèng ñaát seùt nung. Nhöõng vuøng daân cö nhö boä toäc Sepape ñaõ phaùt minh ra thuøng troøn baèng goã ñöôïc laép chaët khít baèng nhöõng maûnh goã theo loã moïng, coù naép ñaäy vaø ñöôïc nieàng chaët baèng nhöõng moùc saét.

Vaøo theá kyû 15, trieàu ñaïi nhaø Minh (1368-1644) ôû Trung Quoác ñaõ thieát laäp trung taâm trao ñoåi thöông maïi ñoà goám söù vôùi vuøng Nam, Taây AÙ vaø Ai Caäp.

Cuõng vaøo thôøi kyø naøy, caùc vuøng daân cö ñaõ vöôït ñöôøng xa ñeå ñeán trao ñoåi löông thöïc, haøng hoùa. Do ñoù, caùc phöông phaùp bao goùi ñeå baûo quaûn löông thöïc, ñaùp öùng yeâu caàu vaän chuyeån trong thôøi gian daøi qua nhöõng vuøng khí haäu khaéc nghieät, ñaõ baét ñaàu ñöôïc phaùt hieän vaø bieát ñeán. Löông thöïc nhö nguõ coác ñöôïc oån ñònh nhieät ñoä vaø laøm aåm trong suoát quaù trình vaän chuyeån trong nhöõng tuùi da coù pha caùt, vaø xoaén mieäng tuùi laïi ñeå ñaït ñoä kín.

17

1.3.2 Caùc loaïi vaät lieäu bao goùi

Giaáy Ñöôïc phaùt minh ra nhaèm muïc ñích thay theá cho ñaù, goã, voû caây, da thuù maø

loaøi ngöôøi duøng ñeå vieát leân tröôùc ñoù. Ngöôøi Trung Quoác ñaõ phaùt minh ra giaáy vieát ñaàu tieân vaøo naêm 105, giaáy ñöôïc laøm töø sôïi lanh. Keå töø naêm 751, kyõ thuaät saûn xuaát giaáy ñöôïc truyeàn sang mieàn Taây AÙ, sau ñoù phoå bieán ôû caùc nöôùc chaâu AÂu vaø chaâu Myõ.

Vaøo theá kyû thöù 16, chính ngöôøi Trung Quoác ñaõ phaùt minh ra giaáy bìa cöùng. Kyõ thuaät laøm giaáy ñöôïc phaùt trieån khoâng ngöøng, ñeán naêm 1867, coâng ngheä saûn xuaát giaáy töø boät goã xuaát hieän vaø ñeán giöõa naêm 1800 giaáy bìa gôïn soùng (giaáy carton gôïn soùng) ñöôïc phaùt minh, môû ra moät kyû nguyeân môùi cho ngaønh bao bì. Giaáy bìa gôïn soùng ñöôïc söû duïng laøm bao bì ngoaøi cho ña soá caùc loaïi saûn phaåm, vì noù coù tính beàn cô raát cao, coù theå baûo veä saûn phaåm chöùa ñöïng beân trong, choáng laïi nhöõng taùc ñoäng cô hoïc. Beân caïnh ñoù, ñaëc tính nheï cuûa giaáy bìa gôïn soùng raát hieäu duïng khi vaän chuyeån, boác dôõ haøng hoùa. Ngoaøi ra, giaáy bìa gôïn coøn coù theå taùi saûn xuaát, tieát kieäm nguyeân lieäu, ít gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.

Thuûy tinh Naêm 1550 tröôùc coâng nguyeân, vaät lieäu thuûy tinh ñöôïc phaùt hieän, vaø

nhöõng chai loï thuûy tinh maøu ñöôïc cheá taïo. Ñeán naêm 1200 sau coâng nguyeân, ngöôøi ta coøn duøng thuûy tinh laøm chaát men phuû leân beà maët caùc saûn phaåm goám söù. Naêm 1200 sau coâng nguyeân, con ngöôøi ta ñaõ khaéc veõ treân khuoân ñuùc ñeå taïo ra vaät duïng baèng thuûy tinh coù hình aûnh.

Coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh qua nhieàu theá kyû ñaõ ñaït ñeán trình ñoä cao, nhöng giaù thaønh saûn phaåm vaãn coøn ñaét. Töø theá kyû 18 böôùc sang theá kyû 19, neàn khoa hoïc kyõ thuaät theá giôùi tieán boä vaø phoå bieán nhanh neân giaù thaønh saûn phaåm thuûy tinh ñaõ haï xuoáng thaáp. Cuõng trong thôøi kyø naøy, xuaát hieän yeâu caàu saûn xuaát chai thuûy tinh ñöïng röôïu Whisky vaø caùc thöùc uoáng khaùc, ñoù chính laø taùc nhaân ñaõ ñöa coâng ngheä saûn xuaát thuûy tinh ñaït ñænh cao.

Ñoà goám Ñoà goám trôû thaønh ñoà gia duïng ñeå chöùa ñöïng thöïc phaåm, duøng laøm cheùn

ñóa aên uoáng töø raát laâu ñôøi vaø phoå bieán khaép theá giôùi. Tröôùc khi toàn taïi coâng ngheä ñoùng bao bì chaân khoâng vaø thieát bò laïnh vaøo theá kyû 19, nhöõng ñoà duøng baèng goám maøu xaùm hoaëc naâu, ñöôïc trang trí baèng caùc oxyt kim loaïi maøu, thöôøng ñöôïc duøng ñeå chöùa moïi thöù töø bô vaø thòt muoái ñeán röôïu quaû. Caùc thöông nhaân cuõng duøng caùc bình baèng goám ñeå chöùa nhöïa thoâng, axit vaø caùc loaïi chaát loûng coâng nghieäp khaùc; hoï ñaõ söû duïng hình aûnh trang trí treân caùc bình goám ñeå quaûng caùo cho saûn phaåm.

18

Ñoà goám ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân vaøo theá kyû 15. Nöôùc Ñöùc noåi tieáng bôûi nhöõng loaïi men söù laøm töø caùc loaïi muoái voâ cô; chính men söù ñaõ laøm cho bình goám cöùng hôn vaø an toaøn hôn nhöõng bình goám coù lôùp men chöùa chì. Ngaønh ñoà goám ñaït ñænh cao vaøo theá kyû 18-19, sau ñoù thì noù nhöôøng choã cho caùc loaïi vaät lieäu vaø bao bì khaùc.

Saét traùng thieác

Khoaûng naêm 1200, nhöõng ngöôøi thôï thuû coâng Bohemia ñaõ phaùt hieän ra phöông phaùp maï thieác leân nhöõng taám saét moûng. Phaùt minh naøy ñöôïc giöõ bí maät trong suoát 400 naêm, nhöng naêm 1620, moät Coâng töôùc xöù Saxony ñaõ laáy ñöôïc bí maät naøy. Thôøi kyø ñoà saét mang laïi nhöõng nguyeân lieäu vaø maùy moùc môùi cho vieäc cuoän theùp taám vaø traùng thieác. Söï kieän theùp thay theá saét vaø nhöõng hôïp kim cöùng khaùc, ñaõ taïo ñieàu kieän saûn xuaát caùc côõ taám hay laù kim loaïi raát moûng. Töø ñoù ñaõ phaùt trieån vaø toàn taïi coâng ngheä cheá taïo lon, hoäp baèng theùp taám, nhoâm, hôïp kim cuûa nhoâm vaø ñi ñeán hoaøn haûo nhö hieän nay.

Nhoâm

Vaøo naêm 1825, nhaø nghieân cöùu Oersted saûn xuaát ra ñöôïc nhöõng haït nhoâm ñaàu tieân. Vieäc tinh luyeän nhoâm raát khoù khaên neân vaøo naêm 1825, giaù nhoâm laø 545USD/Lb. Hoaøng ñeá Napoleon thöôøng söû duïng thìa vaø nóa baèng nhoâm khi tieáp caùc vò khaùch ñaëc bieät. Nhöõng ñoà trang söùc vaøo thôøi Nöõ hoaøng Victoria cuõng ñöôïc laøm baèng nhoâm. Naêm 1854, Deville vaø Bunsen ñaõ caûi thieän phöông phaùp tinh luyeän nhoâm, do ñoù vaøo naêm 1885, giaù nhoâm ñaõ giaûm xuoáng 11,33USD/Lb, tuy vaãn coøn khaù cao. Naêm 1886, Heroult vaø Hall phaùt hieän phöông phaùp ñieän phaân hieän ñaïi hôn, ñeå taùch nhoâm töø oxyt nhoââm. Naêm 1888, Bayer tìm ra phöông phaùp reû tieàn hôn ñeå taùch nhoâm töø quaëng boxit. Naêm 1982, giaù ñaõ giaûm xuoáng coøn 0,57USD/Lb vaø ñeán naêm 1942, giaù giaûm xuoáng 0,14USD/Lb.

Khi giaù caû ñaõ ôû möùc hôïp lyù, nhoâm ñöôïc söû duïng cho nhieàu muïc ñích. Ñaëc tính meàm deûo cuûa noù cho pheùp cheá taïo laù nhoâm moät caùch deã daøng. Laù nhoâm ñaàu tieân ñöôïc saûn xuaát vaøo khoaûng naêm 1910, vaø trong ñaàu nhöõng naêm 1920, kyõ thuaät cuoän vaø in treân nhoâm ñöôïc hoaøn thieän. Kyõ thuaät ñuùc nhoâm ñeå saûn xuaát caùc loaïi laù nhoâm xuaát hieän vaøo cuoái nhöõng naêm 1970.

Thieác, chì vaø caùc kim loaïi khaùc

Vaøo thôøi xöa, caùc loaïi hoäp vaø coác ñöôïc saûn xuaát töø vaøng vaø baïc, nhöng chuùng quaù ñaét cho nhöõng nhu caàu thoâng thöôøng. Ngöôøi La Maõ coå xöa thöôøng söû duïng chì trong nhieàu thöù, bao goàm caû oáng daãn nöôùc. Ngaøy nay, vaãn coøn laïi nhöõng baèng chöùng cho thaáy chì ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå haøn caùc hoäp, lon baèng kim

19

loaïi. Hoï cuõng tìm caùch cheá taïo taám hay laù chì raát moûng vaø vì khoâng bieát ñeán tính ñoäc haïi cuûa chì neân ñaõ duøng noù ñeå goùi thöïc phaåm. Nhöõng laù chì ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå bao boïc tröïc tieáp traø vaø thuoác laù trong caùc hoäp traø hoaëc thuoác laù töø nhöõng naêm 1826-1930.

Laù thieác coù phaïm vi söû duïng raát lôùn. Haàu heát nhöõng hôïp kim cuûa thieác ñöôïc saûn xuaát töø thieác, chì, antimon, keõm hoaëc ñoàng vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán do thieác tinh khieát raát khoù cuoän laïi. Vaøo nhöõng naêm 1930, phoù maùt ñöôïc goùi baèng thieác laù coù pha antimon; thieác laù cuõng ñöôïc duøng ñeå bao goùi chocolate vaøo nhöõng naêm 1940.

Chaát deûo

Vieäc nghieân cöùu thay theá nguyeân lieäu cho caùc quaû banh billard baèng ngaø ñaõ daãn ñeán vieäc tìm ra cellulose nitrat vaøo naêm 1845. Vaøo naêm 1862, nhöõng haït nhöïa nhoû ñaàu tieân ñöôïc tröng baøy taïi moät cuoäc trieån laõm lôùn ôû Luaân Ñoân. Vaøo naêm 1870, nhaø nghieân cöùu Hyatt taïo ra celluloid, laø hoãn hôïp cuûa cellulose nitrat vaø camphor. Ñaây laø moät trong nhöõng thaønh coâng ñaàu tieân cuûa chaát deûo nhaân taïo, veà phöông dieän vaät lieäu laãn thöông maïi. Do celluloid vaø nhöõng saûn phaåm cellulose nitrat raát deã chaùy, neân caùc nhaø nghieân cöùu tieáp tuïc tìm kieám nhöõng hôïp chaát khoù chaùy hôn nhö cellulose acetat coù theå hoøa tan trong aceton, (hieän ñöôïc duøng roäng raõi trong ngaønh sôn maøi).

Sôïi viscose hay cellulose xanthate duøng trong phuïc hoài caùc sôïi cellulose vaø maøng chaát deûo ñöôïc tìm ra naêm 1892. Sôïi viscose ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû chaâu AÂu khoaûng giöõa naêm 1912 tôùi 1914; vaø maøng cellophane ñöôïc giôùi thieäu ôû Myõ vaøo naêm 1924. Söï theâm vaøo lôùp phuû cellulose nitrat giuùp cho bao bì coù khaû naêng choáng aåm toát hôn. Cho tôùi naêm 1950, cellophane vaãn chieám öu theá hôn so vôùi caùc loaïi vaät lieäu bao goùi khaùc.

Maøng casein ñöôïc giôùi thieäu vaøo naêm 1899. Caùc loaïi nuùt vaø khoùa baèng casein-formaldehyde ñöôïc duøng roäng raõi trong suoát nhöõng naêm 1920. Nhöïa casein vaãn ñöôïc duøng cho ñeán ngaøy nay döôùi daïng chaát keo daùn laø nhuõ töông cuûa casein vaø nhöïa deûo. Nhöõng loaïi nhöïa khaùc ñöôïc laøm töø quaù trình polyme hoùa formaldehyde vaøo nhöõng naêm cuoái cuûa theá kyû 19 laø phenol- urea-, vaø melamine formaldehyde. Trong nhöõng naêm 1930-1940 melamineformaldehyde ñöôïc duøng nhö chaát laøm taêng ñoä beàn cuûa giaáy choáng thaám öôùt.

Styren ñöôïc chöng caát laàn ñaàu tieân töø nhöïa caây balsam vaøo naêm 1831 vaø töø ñoù quaù trình polyme hoùa styren ñöôïc chuù yù. Vaøo naêm 1866, styren ñöôïc saûn xuaát töø benzene, ñöôïc chöng caát than ñaù. Töø thaønh coâng naøy, polystyren ñöôïc söû duïng roäng raõi, nhöng do tính gioøn, coù theå deã vôõ, maûnh vôõ gaây nguy hieåm trong tröôøng hôïp laøm ñoà chôi treû em, hay bình chöùa ñöïng thöïc phaåm. Do ñoù

20

ñöa ñeán hôïp chaát môùi toát hôn so vôùi polystyren vaø cao su toång hôïp. Söï phaùt trieån keá tieáp laø: styren, acrylonitrile vaø butadien ñöôïc ñoàng polyme hoùa ñeå saûn xuaát nhöïa ABS. Vaøo naêm 1950, xoáp polystyren (EPS) ñöôïc giôùi thieäu vaø sau ñoù ñöôïc duøng laøm taám caùch nhieät vaø vaät lieäu ñeäm.

Quaù trình nghieân cöùu cao su thieân nhieân ñaõ daãn tôùi vieäc phaùt minh ra caùc lôùp phuû baèng cao su leân caùc vaät lieäu xaây döïng. Tieáp theo ñoù, raát nhieàu loaïi cao su toång hôïp coù goác dien ñöôïc cheá taïo ra trong caùc phoøng thí nghieäm. Vaøo naêm 1933, cao su butadien-styren ñöôïc giôùi thieäu, ñoù laø hôïp chaát Buna S, raát quen thuoäc trong Theá chieán thöù II. Hôïp chaát töông töï, Buna N, cuõng laø moät saûn phaåm thôøi kyø chieán tranh. Vaøo nhöõng naêm 1950, ngaønh hoùa hoïc veà cao su ñaõ coù nhöõng böôùc tieán raát nhanh, veà tính ñaøn hoài cuûa cao su ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi nhö thaønh phaàn cuûa keo trong bao bì.

Monomer vinyl chloride (VCM) ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân naêm 1835, vaø polyvinylchloride (PVC) ñöôïc tìm ra vaøo naêm 1872. Ñeán naêm 1912, PVC ñöôïc saûn xuaát ñeå laøm vaät caùch nhieät cho daây caùp. Polyvinyl acohol ñöôïc saûn xuaát vaøo naêm 1924 töø polyvinyl acetat bò thuûy phaân. Ngöôøi ta nhaän thaáy polyvinyl acetat quaù meàm vaø polyvinyl chloride quaù cöùng; do ñoù vaøo naêm 1928 vinyl acetat vaø vinyl chloride ñöôïc ñoàng truøng hôïp. Hôïp chaát naøy ñöôïc chöùng minh laø raát höõu duïng. Vôùi söï theâm vaøo cuûa chaát hoùa deûo, moät loaït caùc taám phuû ñöôïc saûn xuaát. Nhöõng maøng che vaø aùo möa ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân trong nhöõng naêm 1940 raát naëng muøi chaát laøm deûo, tuy nhieân khi kyõ thuaät phaùt trieån, ngöôøi ta ñaõ tìm ra caùc loaïi polyme vaø chaát hoùa deûo toát hôn. Vaøo naêm 1958, maøng PVC coù theå co daõn do nhieät ñöôïc giôùi thieäu. Hôïp chaát ñoàng truøng hôïp VC-acrylic coù ñoä raén cao. Hôïp chaát ñoàng truøng hôïp cuûa vinylchloride vaø vinyl ether ñöôïc duøng trong sôn maøi.

Polyvinylidene chloride (PVDC) ñöôïc tìm ra naêm 1838. Haït monomer tinh khieát ñöôïc toång hôïp vaøo naêm 1872 vaø polyme PVDC ñöôïc toång hôïp naêm 1916. Chaát naøy coù khoaûng nhieät ñoä noùng chaûy raát heïp, khaù gioøn vaø cöùng. Vaøo naêm 1936, saûn phaåm ñoàng truøng hôïp cuûa VC vaø VDC ñöôïc saûn xuaát, laàn ñaàu tieân.

Hôïp chaát polyester ñaàu tieân ñöôïc tìm ra naêm 1847. Ester acrylate ñöôïc cheá taïo vaøo naêm 1873 vaø methyl acrylate ñöôïc truøng hôïp naêm 1880. Polyacrylate ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân naêm 1927, vaø polymethyl methacrylate vaøo naêm 1933. Polyethylene-glycol-terephthalate (PET) ñöôïc tìm ra ñaàu tieân vaøo naêm 1941 vaø ñöôïc saûn xuaát vaøo nhöõng naêm 1950 döôùi daïng maøng Mylar.

Moät trong nhöõng söï phaùt trieån quan troïng nhaát coù lieân quan ñeán bao bì xaûy ra naêm 1933, khi Fawcett vaø Gibson thuoäc Coâng ty Hoùa chaát Coâng nghieäp Imperial (ICI) ñaõ tìm ra polyethylene (PE) ñaàu tieân, ñöôïc xöû lyù ôû aùp suaát cao. Nhöïa PE ñöôïc söû duïng ñaàu tieân laøm taám bao boïc caùc sôïi daây caùp ñieän thoaïi ngaàm, vaø trong suoát theá chieán thöù II noù ñöôïc söû duïng nhö chaát bao boïc caùc daây

21

caùp cuûa radar. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1940, Karl Ziegler ñaõ nghieân cöùu vaø tìm ra phöông phaùp xuùc taùc ñeå saûn xuaát polyethelene ôû aùp suaát thaáp. Phöông phaùp cuûa Ziegler cho pheùp saûn xuaát polyethelene coù tyû troïng cao hôn (HDPE) phöông phaùp cuûa ICI; loaïi naøy ñaõ nhanh choùng ñaït doanh soá baùn cao vaøo naêm 1956.

Vaøo naêm 1961, Tieán só Richard W. Rees cuûa haõng DuPont phaùt minh ra ionomer baèng caùch lieân keát hoùa hoïc ion kim loaïi vôùi PE coù chöùa caùc nhoùm axit. Nghieân cöùu cuûa oâng veà polyethelene tyû troïng thaáp (LDPE) ñaõ môû ra phaïm vi roäng raõi vaø thò tröôøng cho vieäc chuyeån ñoåi bao bì theo khuynh höôùng bao bì chaát deûo nhö ngaøy nay.

Vaøo naêm 1954, Natta ôû YÙ duøng chaát xuùc taùc cho söï boá trí coá ñònh caáu truùc khoâng gian ñeå saûn xuaát polypropylene vaø phaùt trieån nguyeân taéc thay ñoåi caáu truùc cuûa polyme ñeå saûn xuaát nhieàu loaïi plastic ñoàng truøng hôïp nhö ngaøy nay, taïo thaønh chuoãi polyme coù ñaëc tính ñaùp öùng moät soá yeâu caàu caàn thieát ñoái vôùi xaõ hoäi phaùt trieån. Trong nhöõng naêm keá tieáp, nhieàu hôïp chaát ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene, propylene vaø butylene ñöôïc ñöa ra thò tröôøng.

Nhöõng loaïi chaát deûo khaùc ñöôïc duøng laøm bao bì bao goàm polyamide (nylon) ñöôïc phaùt minh ra ñaàu tieân naêm 1937, döôùi daïng sôïi vaø sau ñoù ñöôïc phaùt trieån sang daïng maøng vaøo cuoái nhöõng naêm 1950. Polycarbonate ñöôïc ñöa ra thò tröôøng vaøo naêm 1959.

1.3.3 Söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi hình bao bì

Caùc loaïi thuøng chöùa, hoäp baèng goã, bình söù, tuùi da, bao vaûi ñeàu ñaõ coù töø raát laâu. Döôùi ñaây laø nhöõng böôùc tieán quan troïng trong söï phaùt trieån cuûa caùc loaïi hình bao bì maø ñang phoå bieán hieän nay.

Hoäp baèng kim loaïi

Töø söï phaùt minh ra theùp traùng thieác vaøo naêm 1200, ngöôøi ta ñaõ coù theå taïo ra caùc loaïi hoäp kim loaïi. Nhöng maõi cho tôùi naêm 1764 môùi xuaát hieän ôû Luaân Ñoân caùc loaïi hoäp nhoû baèng kim loaïi ñeå ñöïng thuoác laù. Ñaàu nhöõng naêm 1830, dieâm vaø baùnh bích quy ñeàu ñöôïc chöùa ñöïng trong caùc hoäp theùp traùng thieác. Moät vaøi loaïi hoäp ñöôïc thieát keá vôùi caùc loaïi hình ñaëc bieät coù kyù töï noåi, nhöõng loaïi khaùc coù nhaõn hieäu ñöôïc in treân giaáy roài daùn vaøo hoäp. Khoaûng giöõa naêm 1850 vaø 1900, kyõ thuaät in treân kim loaïi ñöôïc phaùt trieån. Nhöõng chieác hoäp ban ñaàu ñöôïc thieát keá vôùi 8÷9 maøu so vôùi ngaøy nay laø 4÷6 maøu. Ngaøy nay caùc loaïi hoäp khoâng ñöôïc in nhieàu hôn naêm maøu do chi phí cao.

Lon kim loaïi

Caùc loaïi hoäp hình truï ñöôïc thieát keá bôûi Peter Durand vaøo naêm 1810. Nhöõng

22

chieác hoäp ñaàu tieân ñöôïc haøn baèng tay coù chöøa moät loã ñöôøng kính khoaûng 3÷4cm treân ñænh. Sau khi thöïc phaåm ñöôïc ñöa vaøo qua loã, loã ñöôïc ñoùng laïi baèng caùch haøn moät mieáng theùp. Coù nhöõng tröôøng hôïp, moät caùi loã nhoû ñöôïc khoan ñeå thoaùt khí trong quaù trình naáu vaø sau ñoù ñöôïc haøn laïi. Nhöõng ngöôøi thôï coù theå laøm ñöôïc 60 caùi/ngaøy baèng phöông phaùp thuû coâng. Nhieàu loaïi duïng cuï vaø kyõ thuaät laép raùp ñöôïc phaùt minh ñeå laøm cho coâng vieäc cheá taïo lon ñöôïc deã daøng hôn. Vaøo naêm 1868, caùc loaïi verni ñöôïc cheá taïo ñeå phuû beân trong lon saét, choáng laïi söï aên moøn lon bôûi thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng vaø söï hö hoûng thöïc phaåm do nhieãm kim loaïi töø bao bì. Phöông phaùp gheùp mí lon coù duøng caùc hôïp chaát haøn cuûa Max Ams ñöôïc giôùi thieäu naêm 1888, vaø vaøo naêm 1900, ñaõ ra ñôøi caùc loaïi maùy gheùp mí lon saét coù coâng suaát 2.500 lon/giôø, töø ñoù lon ñöôïc saûn xuaát theo phöông phaùp gheùp mí. Caùc loaïi lon coù naép ñaäy coù theå ñaõ xuaát hieän töø naêm 1922. Beân caïnh ñoù, loaïi lon haøn ñaùy vaø naép vaãn ñöôïc duøng cho ñeán ngaøy nay. Lon nhoâm ñöôïc cheá taïo ñeå ñöïng caùc loaïi daàu nhôøn vaøo naêm 1957, vaø ñöôïc duøng laøm bao bì cho saûn phaåm bia keå töø naêm 1963.

Nhöõng chieác lon ñaàu tieân ñöôïc môû baèng caùch duøng ñuïc vaø buùa. Chieác khoùa môû ñoà hoäp (khui hoäp) ñaàu tieân ñöôïc saùng cheá naêm 1866, döïa treân nguyeân taéc ñoøn baåy ñöôïc giôùi thieäu naêm 1875. Caùc loaïi naép coù theå xeù ñöôïc, ñöôïc laøm baèng giaáy nhoâm ñaõ xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 1950. Ngaøy nay, caùc loaïi hoäp ñoùng goùi chaân khoâng coù loaïi naép naøy thöôøng ñöôïc laøm töø plastic cho pheùp haøn kín vaø môû deã daøng.

Chai vaø loï thuûy tinh

Ñaëc ñieåm cuûa nhöõng chai loï theá kyû 17 vaø 18 laø coù caáu taïo ñaëc tröng ñeå phaân bieät nhaø saûn xuaát vaø caùc saûn phaåm chöùa beân trong. Chieác maùy ñuùc chai töï ñoäng ñaàu tieân baèng phöông phaùp ly taâm ñöôïc saûn xuaát laàn ñaàu tieân naêm 1889. Loaïi maùy hieän ñaïi Owen coù theå saûn xuaát 20.000 chai/ngaøy.

Döôùi thôøi Nöõ hoaøng Victoria (nöôùc Anh), caùc chai ñöïng döôïc phaåm coù ñoäc tính cao ñöôïc thieát keá ñaëc bieät. Nhöõng chai loï naøy ñöôïc cheá taïo ñeå ngöôøi söû duïng coù theå nhaän bieát nhöõng baát thöôøng baèng söï caûm nhaän bôûi giaùc quan. Ñaëc ñieåm naøy laø bieän phaùp an toaøn ñaàu tieân ñöôïc söû duïng. Naép chai cuõng tieán moät böôùc daøi töø daïng naép goã chuoát nhoïn vaø caùc loaïi nuùt baàn ñöôïc duøng töø naêm 1000 tröôùc coâng nguyeân, theo Horace. Ñeå ñoùng kín hôn, naép chai ñöôïc phuû saùp hoaëc haéc ín. Nuùt baàn ñöôïc söû duïng chuû yeáu cho tôùi khi nuùt vaën ra ñôøi naêm 1892 vaø nuùt baàn vaãn ñöôïc söû duïng cho chai ñöïng röôïu cho ñeán nay. Vaøo giöõa thaäp nieân 1930, ñaõ coù nhieàu thöû nghieäm daãn tôùi vieäc söû duïng naép baèng cao su vaø nhöïa PE baét ñaàu töø naêm 1945; tieáp theo polycellular vinyl ñöôïc söû duïng vaøo naêm 1957. Nhöõng lôùp bao phuû baèng nhoâm ñöôïc giôùi thieäu naêm 1960. Loaïi môùi nhaát ñöôïc laøm baèng nhoâm vaø ñöôïc thieát keá ñeå coù theå xeù ñöôïc voøng xoaén ôû phía döôùi, khi phaàn naøy bò rôøi khoûi naép cho thaáy laø chai ñaõ ñöôïc

23

môû, thöôøng ñöôïc aùp duïng trong vieäc khaèng caùc loaïi chai röôïu hay nöôùc giaûi khaùt.

Nhöõng saûn phaåm nöôùc uoáng ñoùng chai coù naép vaën baèng nhöïa hoaëc baèng kim loaïi; loaïi chai mieäng roäng ñöôïc ñoùng baèng giaáy saùp hoaëc baèng laù kim loaïi. Caùc loaïi naép chaët hôn ñöôïc laøm baèng kim loaïi coù ñeäm cao su. Ngaøy nay, ña soá caùc loaïi chai mieäng roäng coù naép baèng theùp vaën ren, vaø ñöôïc boïc lôùp platis daïng maøng co nhaèm khaèng saûn phaåm.

Hoäp baèng goã vaø bìa cöùng

Töø nhöõng naêm 1630 cho ñeán theá kyû 19, caùc loaïi hoäp ñöôïc cheá taïo thuû coâng baèng caùc taám goã moûng hoaëc giaáy bìa cöùng (carton), caùc loaïi nhaõn hieäu ñaõ ñöôïc daùn beân ngoaøi thuøng, hoäp ñeå quaûng caùo, phaân bieät.

Ngaøy nay vieäc saûn xuaát hoäp vaø thuøng chöùa baèng giaáy ñaõ trôû thaønh moät ngaønh thöông maïi quan troïng. Vieäc saûn xuaát hoäp coù theå ñaõ baét ñaàu ôû Anh vaøo naêm 1817. Vaø ôû Myõ ñaõ baét ñaàu sôùm hôn vaøo naêm 1810 taïi Philadelphia. Caùc loaïi hoäp saûn xuaát ôû thôøi ñieåm ñaàu thöôøng coù daïng troøn vì khoù taïo goùc caïnh baèng phöông phaùp thuû coâng.

Ngaønh laøm thuøng hoäp carton baèng cô giôùi baét ñaàu vaøo naêm 1855, duøng ñeå ñöïng thuoác vaø ñöïng keïo.

Caùc loaïi hoäp, thuøng giaáy ñaõ giuùp tieát kieäm ñöôïc khoâng gian raát nhieàu trong vieäc löu tröõ haøng hoùa trong kho hay cöûa haøng. Vaøo naêm 1870, Robert Gair, ngöôøi ñaõ thaønh coâng tröôùc ñoù trong vieäc saûn xuaát tuùi giaáy, ñaõ phaùt minh ra maùy caét vaø gaáp neáp töï ñoäng. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1900, caùc loaïi nguõ coác, vaø baùnh bích quy ñöôïc bao goùi baèng caùc thuøng carton coù traùng saùp, vaø ñöôïc in nhaõn hieäu cuûa saûn phaåm, caùc maãu quaûng caùo.

Giaáy goùi vaø nhaõn hieäu

Caùch bao goùi baèng laù caây ñaõ ñöôïc duøng töø raát xa xöa ñeå ngaên ngöøa ñaát, nöôùc vaø caùc taùc nhaân gaây hö haïi ñoái vôùi thöïc phaåm. Khoaûng naêm 1550, caùc loaïi giaáy goùi ñaõ ñöôïc in teân cuûa ngöôøi saûn xuaát. Thuoác vaø thuoác laù ñöôïc baùn trong caùc bao baèng giaáy vaøo nhöõng naêm 1660. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1770, ngöôøi ta ñaõ coù theå mua ñinh ghim, thuoác laù, traø vaø caùc chaát daïng boät trong caùc hoäp giaáy. Vôùi söï xuaát hieän cuûa giaáy laøm baèng maùy vaø thuaät in ñaù, caùc nhaõn hieäu ñöôïc in vaø aùp duïng cho hoäp, chai, loï, lon chöùa ñöïng caùc loaïi saûn phaåm. Chaúng bao laâu sau ñoù, caùc saûn phaåm thöïc phaåm ñöôïc phaân bieät baèng nhaõn hieäu thuaän tieän trong phaân phoái löu kho tieâu thuï.

Nhöõng ngöôøi baùn keïo thuû coâng ôû Paris ñaõ bao goùi saûn phaåm cuûa hoï trong caùc giaáy maøu coù xoaén hai ñaàu vaøo naêm 1847. Laù kim loaïi ñaõ ñöôïc duøng ñeå

24

boïc caùc loaïi chocolate töø ñaàu nhöõng naêm 1840 ñeán nay. Ban ñaàu, laù kim loaïi ñöôïc laøm baèng chì, sau ñoù duøng laù theùp ñeå bao boïc moät soá thöïc phaåm nhöng vaøo nöûa sau theá kyû 19 phaàn lôùn laù kim loaïi ñöôïc thay theá baèng giaáy traùng saùp choáng thaám vaø ñöôïc daùn nhaõn hieäu.

Giaáy saùp ra ñôøi töø yù töôûng cuûa moät ngöôøi thôï laøm neán, oâng khoâng muoán mang con caù môùi caâu ñöôïc veà nhaø ñöôïc boïc baèng giaáy baùo thaám öôùt nöôùc. Vaøo naêm 1877, oâng thaønh laäp moät coâng ty saûn xuaát giaáy saùp. Ñeán naêm 1894, giaáy phuû paraffin ñöôïc loùt beân trong thuøng carton ñöïng baùnh quy ñeå choáng thaám chaát beùo ra thuøng giaáy vaø choáng huùt aåm vaøo baùnh. Sau ñoù vaøo nhöõng naêm 1900 giaáy phuû paraffin ñöôïc duøng goùi keïo, baùnh mì vaø moät soá thöùc aên khoâ moät caùch phoå bieán.

Giaáy saùp xuaát hieän laøm thaønh moät loaïi vaät lieäu caùch aåm toát tröôùc khi coù söï xuaát hieän cuûa cellophane vaø nhoâm vaøo naêm 1912. Chaúng bao laâu sau ñoù, giaáy saùp vaø caùc laù kim loaïi ñöôïc keát hôïp ñeå saûn xuaát ra moät loaïi bao bì toát hôn. Vaøo cuoái nhöõng naêm 1950 xuaát hieän caùc loaïi maøng chaát deûo coù theå haøn baèng nhieät vaø co daõn ñöôïc nhö polyvinylchloride, polyvinylidene chloride, polyethylene vaø polypropylene. Nhöõng naêm 1960 ñeán 1970, laø thôøi gian xuaát hieän caùc chaát loaïi polyme - nhöïa nhieät deûo ñoàng truøng hôïp ñöa coâng ngheä bao bì leân ñænh cao.

Tuùi

Vieäc saûn xuaát caùc loaïi tuùi ñöôïc baét ñaàu vaøo nhöõng naêm 1618-1648. Cô sôû saûn xuaát tuùi giaáy ñaàu tieân ôû Anh ñaõ thaønh laäp naêm 1844 ôû Bristol. ÔÛ thôøi kyø naøy, vieäc in aán treân tuùi giaáy ñöôïc thöïc hieän baèng caùc maùy in ñaù chaïy baèng hôi nöôùc. Chieác maùy laøm tuùi ñaàu tieân ñöôïc phaùt minh naêm 1852, bôûi Francis Wolle ôû Myõ, tuy nhieân cho tôùi naêm 1902, nhieàu loaïi tuùi vaãn ñöôïc laøm baèng tay. Vaøo nhöõng naêm 1870, nhöõng bao bì baèng giaáy coù kích thöôùc lôùn ñöôïc xeáp, daùn keo ñaõ ñöôïc thay theá bôûi caùc bao baèng boâng vaûi ñeå ñöïng caùc khoái löôïng lôùn nhö nguõ coác, löông thöïc, caùc loaïi boät. Naêm 1905, caùc loaïi tuùi giaáy coù in nhaõn ñöôïc saûn xuaát theo daây chuyeàn töï ñoäng vaø tieáp theo laø tuùi baèng plastic (nhöïa nhieät deûo) ra ñôøi, raát thoâng duïng so vôùi tuùi giaáy.

Ngheä thuaät taïo hình

Ngheä thuaät trang trí ñaõ coù töø raát laâu ñôøi baèng chöùng laø nhöõng ngöôøi tieàn söû ñaõ bieát sôn, chaïm troå vaø ñieâu khaéc treân caùc ñoà duøng coå xöa cuûa hoï. Trong nhieàu ngaøn naêm, nhöõng coâng vieäc nhö vaäy ñöôïc aùp duïng vôùi taát caû nhöõng thöù caàn ñöôïc trang trí. Lòch söû theá giôùi ñaõ khoâng ghi cheùp laïi nhöõng thöû nghieäm phöông phaùp in aán ñaàu tieân xuaát hieän luùc naøo. Nhöng ôû Trung Quoác vieäc in treân giaáy ñaàu tieân baèng caùc khoái goã ñöôïc chaïm khaéc vaøo khoaûng naêm 868.

25

Cuõng ôû Trung Quoác vaøo khoaûng naêm 1041, nhöõng khoái goã rôøi ñeå in töøng kyù töï ñaõ ñöôïc söû duïng. Ngheä thuaät in treân giaáy töø nhöõng khoái goã coù ôû chaâu AÂu ñöôïc baét ñaàu vaøo naêm 1454.

Kyõ thuaät in aán bao bì bao goùi caùc loaïi saûn phaåm ñaõ ñöôïc phaùt trieån bôûi ngöôøi thôï laøm giaáy Andreas Bernhart vaøo nhöõng naêm 1550 vaø phaùt trieån cho ñeán nay. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1600, moät vaøi loaïi saûn phaåm coøn ñöôïc phaân bieät bôûi teân ngöôøi saûn xuaát ñeå traùnh nhaèm laãn veà nhaø saûn xuaát.

Vaøo khoaûng giöõa nhöõng naêm 1700, nhöõng ñóa baèng theùp hay ñoàng ñöôïc chaïm khaéc ñaõ ñöôïc söû duïng thay theá cho caùc khoái goã trong vieäc in nhaõn. Phöông phaùp môùi naøy ñöôïc aùp duïng ñeå in treân ñoà goám. Vaøo naêm 1789, nguyeân taéc in baûng ñaù ñöôïc Senefelder ôû Bavaria khaùm phaù. Kyõ thuaät in ñaù ñaõ giuùp cho vieäc in treân ñoà goám nhieàu maøu hôn, vaø vieäc in maøu treân giaáy trôû neân phoå bieán. Moät soá ngöôøi thôï in, nhö Currier vaø Ives, in moät maøu treân baûng in ñaù vaø sau ñoù theâm vaøo moät maøu khaùc baèng caùch veõ tay. Vôùi söï phaùt trieån cuûa theá kyû 19, caùc thôï in tranh ñua nhau trong vieäc taïo ra caùc beà ngoaøi vaø caùc nhaõn hieäu ñeïp hôn.

Vieäc in tröïc tieáp leân caùc taám thieác khoâng thaønh coâng vaøo naêm 1864 do nhöõng baûng in ñöôïc chaïm khaéc hoaëc baèng ñaù khoâng cho söï tieáp xuùc toát. Vieäc chuyeån ñoåi phöông phaùp dieãn ra trong khoaûng 10 naêm. Naêm 1875 Robert Barclay phaùt minh ra kyõ thuaät in offset. Naêm 1903, nguyeân taéc in offset ñöôïc caûi tieán vôùi toác ñoä cao.

Kyõ thuaät in noåi baèng khuoân meàm ra ñôøi ôû Anh khoaûng naêm 1890, nhaèm theo kòp toác ñoä cuûa maùy laøm tuùi giaáy, möïc in laø aniline, khoâ nhanh ñöôïc duøng in treân caùc khoái cao su ñaøn hoài hoaëc ñóa, vaø nguyeân taéc naøy cuõng ñöôïc duøng ñeå in treân caùc beà maët khaùc. Naêm 1905, maùy laøm tuùi vaø maùy in ñöôïc keát hôïp vôùi nhau trong moät daây chuyeàn.

Trong suoát theá kyû 19 vaø 20, kyõ thuaät nhieáp aûnh ñöôïc phaùt minh nhôø ñoù caùc baûn in coù theå ñöôïc chuaån bò vaø khaéc baèng axit. Vieäc chuaån bò caùc baûn in caøng löùc caøng ít phöùc taïp hôn vaø giaûm ñöôïc chi phí. Vaøo naêm 1900, kyõ thuaät in nhieàu maøu laïi ñöôïc caûi tieán vaø ngöôøi ta ñaõ coù theå in ñöôïc saùu maøu cuøng moät luùc.

Söï phaùt trieån chung cuûa bao bì vaø thieát bò

Kyõ thuaät ñoùng goùi phaùt trieån raát nhanh, veà nguyeân lieäu vaø maùy moùc. Nhöõng chieác maùy ñaàu tieân ñöôïc cheá taïo cho quaù trình laøm bao bì hoaëc in aán ñöôïc vaän haønh baèng söùc ngöôøi hoaëc duøng naêng löôïng hôi nöôùc, ñeàu ñoùng goùp vaøo söï taêng saûn löôïng vaø giaûm chi phí. Beân caïnh ñoù moät vaøi loaïi maùy moùc ñöôïc keát hôïp vaøo trong saûn xuaát ñeå cho quaù trình vaän haønh daây chuyeàn ñöôïc hieäu quaû hôn.

26

Caùc loaïi thieát bò caùn moûng, thieát bò laøm giaáy saùp, maùy laøm hoäp vaø maùy daùn nhaõn.v.v... ñöôïc phaùt trieån trong nhieàu thaäp nieân tröôùc vaø sau Theá chieán thöù I. Nhöõng maùy töï ñoäng pheát keo leân caùc nhaõn hieäu ñöôïc cheá taïo bôûi taäp ñoaøn New Jersey ôû Myõ khoaûng naêm 1918.

Maùy ñuøn eùp (extruder) vaät lieäu plastic ñeå cheá taïo bao bì ñang ñöôïc söû duïng roäng raõi hieän nay, ñaõ ñöôïc phaùt minh ñaàu tieân vaøo khoaûng naêm 1840 ñeå saûn xuaát caùc oáng chì. Khoaûng giöõa naêm 1840 vaø 1860, maùy ñuøn eùp ñöôïc duøng ñeå bao boïc nhöïa caùc sôïi daây caùp ñieän. Chieác maùy ñuøn eùp ñaàu tieân duøng löïc ñaåy cuûa pittoâng chæ thích hôïp cho nhöõng boä phaän nhoû nhöng khoâng thích hôïp cho caùc taám hoaëc oáng daøi. Maùy ñuøn eùp duøng truïc vít ñöôïc phaùt minh ra naêm 1879. Vaøo naêm 1912, maùy ñuøn eùp coù truïc vít lôùn hôn vaø coù thuøng chöùa ñöôïc cheá taïo, tyû leä chieàu daøi so vôùi ñöôøng kính truïc (l/d) khoaûng 10 vaø ñöôïc keát hôïp vôùi heä thoáng laøm laïnh. Ngaønh plastic ñaït ñöôïc moät soá thaønh coâng trong vieäc eùp nhöïa cho tôùi nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 50. Sau ñoù truïc vít laïi ñöôïc caûi thieän hieäu quaû hôn ñaùp öùng vôùi nguyeân lieäu ñöôïc naáu chaûy ñoàng nhaát nhoø vaøo tyû leä l/d ñöôïc taêng leân. Ñaây laø loaïi truïc vít coù hai keânh vôùi hai boä phaän troän vaø naáu chaûy khaùc nhau, coù trang bò caùc thieát bò ño. Moät vaøi loaïi maùy ñuøn eùp khoâng coù truïc vít ñöôïc nghieân cöùu ñeå caïnh tranh vôùi caùc maùy duøng truïc vít. Theo söï caûi tieán cuûa maùy ñuøn eùp daãn tôùi nhöõng thay ñoåi trong vaät lieäu laøm bao bì, nhieàu söï keát hôïp giöõa caùc nguyeân lieäu taïo vaät lieäu gheùp vaø lôùp phuû beân ngoaøi, thích hôïp ñeå bao goùi, ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cuûa nhieàu loaïi thöïc phaåm khaùc nhau. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, maùy ñuøn eùp ñaõ phaùt trieån ñeán möùc coù theå eùp hai loaïi chaát deûo noùng chaûy qua moät khuoân ñeå saûn xuaát maøng moûng coù caáu truùc hoãn hôïp.

Ñeán cuoái theá kyû 19, vaät lieäu laøm bao bì ñöôïc cheá taïo baèng heä thoáng trang thieát bò töï ñoäng vaø theo ñoù laø söï ra ñôøi caùc thieát bò ñònh löôïng thöïc phaåm ñeå ñoùng thöïc phaåm vaøo bao bì moät caùch töï ñoäng.

Thieát bò caân, ño vaø ñeám ñaõ ñöôïc cheá taïo hoaøn chænh töø naêm 1900, cuøng luùc vôùi thieát bò laøm thuøng carton, daùn keo vaø laøm tuùi. Trong thaäp nieân sau ñoù (khoaûng 1910), maùy moùc ñöôïc phaùt trieån ñeå bao goùi caùc loaïi thöïc phaåm coù kích thöôùc raát nhoû nhö caùc loaïi keïo, vaø ñoùng kieän haøng hoùa vaøo caùc thuøng carton. Khoaûng sau naêm 1913, maùy moùc ñöôïc phaùt trieån ñeå gaáp caùc thuøng carton ñöïng saûn phaåm töø caùc baêng chuyeàn. Coù söï chuyeån bieán raát lôùn cuûa kyõ thuaät bao bì vaø ñoùng goùi thöïc phaåm ôû thôøi kyø giöõa hai cuoäc theá chieán: thöïc phaåm ñöôïc chuyeån höôùng töø daïng ñoùng goùi khoå lôùn sang ñoùng goùi thaønh nhöõng ñôn vò nhoû vôùi toác ñoä cao, ñoàng thôøi, caùc nhaø saûn xuaát maùy moùc ñaõ thuyeát phuïc caùc nhaø saûn xuaát thöïc phaåm thay ñoåi nhöõng thieát bò cuõ ñeå thích hôïp vôùi caùc kyõ thuaät môùi. Nhöõng thieát bò ñoùng goùi chaân khoâng xuaát hieän giöõa nhöõng naêm 1950.

27

Ngaøy nay, neáu thieáu caùc heä thoáng trang thieát bò ñoùng goùi töï ñoäng trong saûn xuaát thöïc phaåm thì chi phí bao goùi coù theå cao ñeán möùc khoâng chaáp nhaän ñöôïc vaø möùc ñoä hö hoûng saûn phaåm cuõng raát lôùn vì khoâng ñaûm baûo ñöôïc an toaøn veä sinh thöïc phaåm.

1.4 MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA BAO BÌ TP VAØ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA XAÕ HOÄI

Söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi coâng nghieäp hoùa ñoàng thôøi vôùi söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò, vaø coâng nghieäp hoùa noâng nghieäp ñaõ daãn ñeán hieän töôïng taäp trung daân trong khu vöïc thaønh thò, söï taêng soá löôïng phuï nöõ ñi laøm vaø vieäc thay ñoåi töø caùc ñaïi gia ñình ôû noâng thoân thaønh caùc gia ñình nhoû. Nhö theá, caàn thieát phaûi coù söï caûi thieän hieäu quaû trong phaân phoái haøng hoùa, thöïc phaåm ñeå coù theå cung caáp hôïp lí cho ngöôøi tieâu duøng. Ñaây laø khôûi ñieåm cuûa thôøi kyø bao bì tieâu thuï laø caùc bao bì bao goùi töøng ñôn vò nhoû thay theá cho vieäc baùn töøng khoái lôùn haøng hoùa tröôùc kia.

Beân caïnh ñoù, theo söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, naâng cao möùc soáng cuûa ngöôøi daân ñaõ gia taêng möùc tieâu duøng vaø taïo neân söï thay ñoåi yeâu caàu veà haøng hoùa, thöïc phaåm. Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñaõ ñöôïc theå hieän baèng söï gia taêng caùc hoaït ñoäng vui chôi, giaûi trí, du lòch vaø cuøng vôùi noù laø söï gia taêng soá löôïng caùc böõa aên ngoaøi trôøi... Ngoaøi ra ngöôøi söû duïng coøn ñoøi hoûi thöïc phaåm phaûi coù söï thay ñoåi veà maãu maõ, kieåu daùng sao cho thuaän lôïi vaø phuø hôïp vôùi töøng tröôøng hôïp khaùc nhau vaø ñaït chaát löôïng an toaøn veä sinh thöïc phaåm (ví duï nhö treû nhoû ñeán tröôøng ñem theo söõa hoäp tieät truøng thì raát thuaän lôïi vaø veä sinh). Ñoàng thôøi nhaø saûn xuaát cuõng quan taâm thu huùt söï chuù yù cuûa khaùch haøng baèng vieäc tieáp thò thoâng qua bao bì. Vì vaäy, ngaøy nay bao bì ñöôïc söû duïng nhö laø moät coâng cuï cuûa quaù trình marketing ñeå ñaït ñöôïc giaù trò gia taêng cho saûn phaåm. Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao trong xaõ hoäi hieän nay, chi phí cho bao bì thöïc phaåm trong toång chi phí chung cuûa ngaønh saûn xuaát bao bì laø cao nhaát. Vaø ñoái vôùi rieâng ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm thì tyû leä chi phí cho bao bì ngaøy caøng cao so vôùi toång chi phí saûn xuaát thöïc phaåm. Töø ñoù ñöa ñeán söï caïnh tranh cao ñoä nhaèm giaûm giaù thaønh saûn phaåm vaø yeâu caàu vaät lieäu bao bì ñaït tính naêng cao. Nhöõng yeâu caàu naøy ñaõ ñöôïc thoûa maõn bôûi söï taïo ra caùc vaät lieäu bao bì vaø heä thoáng ñoùng goùi môùi, ñaëc bieät. Caùc loaïi bao bì ña daïng veà caáu truùc, caùch trang trí, thoâng tin, nheï, ñoä daøy raát nhoû vaø ñem laïi nhieàu thuaän lôïi trong quaù trình baûo quaûn, söû duïng, phaân phoái, kieåm tra saûn phaåm.

Haàu heát nhu caàu haøng ngaøy veà thöïc phaåm cuûa caùc gia ñình, ñöôïc ñaùp öùng thoâng qua heä thoáng sieâu thò. Söï taêng tröôûng nhanh choùng cuûa phöông thöùc phaân phoái töï phuïc vuï laø nhôø vaøo bao bì hieän ñaïi. Ñieàu naøy khoâng chæ giuùp giaûm chi phí phaân phoái (reû hôn töø 5 ÷ 7 laàn), maø coøn baûo quaûn thöïc phaåm traùnh ñöôïc söï hö hoûng, ñöa ñeán hieäu quaû saûn xuaát taêng cao, hoã trôï cho vieäc

28

caïnh tranh veà giaù cho caùc saûn phaåm cuoái cuøng. Chæ rieâng trong lónh vöïc saûn xuaát thöïc phaåm, tyû leä hö hoûng cuûa saûn phaåm taïi caùc quoác gia coâng nghieäp haøng ñaàu vaø caùc quoác gia ñang phaùt trieån laø 5% vaø 50%, neáu tyû leä naøy caøng haï thaáp thì caøng taïo nhieàu cô hoäi cho vieäc caûi thieän möùc soáng vaø giaûm giaù thaønh saûn phaåm cuoái cuøng. Ngöôøi ta ñaõ ñaùnh giaù raèng chæ rieâng ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm ôû Ñöùc, bao bì vaø heä thoáng trang thieát bò ñoùng bao bì, cho ñeán phaân phoái haøng hoùa ñeàu hieän ñaïi ñaõ tieát kieäm ñöôïc 20 tæ USD/naêm. Möùc tieát kieäm naøy ñoùng goùp toát cho vieäc caûi thieän möùc soáng, giaûm giaù thaønh thaønh phaåm cuoái cuøng maø sau cuøng seõ taïo ra moät söï caïnh tranh maïnh meõ vaø söï phaùt trieån chung cuûa toaøn quoác gia.

Vôùi phöông höôùng chieán löôïc phaùt trieån bao bì ngaønh thöïc phaåm, saûn xuaát thöïc phaåm cuûa ñaát nöôùc chaéc chaén seõ coù böôùc phaùt trieån nhaûy voït veà qui moâ saûn xuaát, veà ngaønh ngheà, trình ñoä cheá bieán, veà saûn löôïng vaø tæ suaát haøng hoùa, ñaåy maïnh saûn xuaát vaø xuaát khaåu thöïc phaåm cheá bieán ña daïng. Söï phaùt trieån naøy seõ keùo theo söï phaùt trieån taát yeáu veà qui moâ vaø trình ñoä phaân phoái trong thò tröôøng noäi ñòa cuõng nhö thò tröôøng quoác teá, do ñoù naâng cao thu nhaäp töø giaù trò gia taêng cuûa haøng xuaát khaåu cuõng nhö goùp phaàn taïo coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng trong nöôùc. Vì vaäy maø kyõ thuaät bao bì treân theá giôùi ñaõ phaùt trieån raát maïnh; töø hôn moät thaäp nieân tröôùc ñaây vaø khoâng ngöøng lôùn maïnh veà chuûng loaïi, veà trình ñoä cheá taïo cuõng nhö veà soá löôïng.

Nöôùc ta trong nhöõng naêm gaàn ñaây, kinh teá phaùt trieån, nhu caàu tieâu duøng ngaøy caøng ñöôïc naâng cao, trong ñoù nhu caàu veà thöïc phaåm cheá bieán ñaït chaát löôïng cao ñeå tieâu duøng vaø xuaát khaåu taêng leân maïnh meõ, töø ñoù thuùc ñaåy söï phaùt trieån qui moâ coâng ngheä bao bì ña daïng vaø ñaït chaát löôïng cao.

Söï chuyeån bieán coù tính chieán löôïc cuûa coâng ngheä thöïc phaåm ñaõ yeâu caàu ngaønh bao bì phaùt trieån maïnh meõ veà löôïng cuõng nhö chaát vôùi maøng nguyeân lieäu plastic ñôn, maøng phöùc hôïp (maøng gheùp) hoaëc lon theùp traùng thieác, chai loï nhöïa (PET), chai loï thuûy tinh, nhöõng thuøng chöùa baèng bìa cöùng gôïn soùng vaø bìa cöùng caùc loaïi...

1.5 XU HÖÔÙNG BAO BÌ HIEÄN NAY CUÛA THEÁ GIÔÙI ÑOÁI VÔÙI BAO BÌ TP

Rieâng ñoái vôùi loaïi vaät lieäu laøm bao bì baèng plastic, möùc saûn xuaát vaø möùc tieâu duøng trung bình tính treân ñaàu ngöôøi taêng ôû caùc nöôùc phaùt trieån vaø caøng taêng cao ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. Vieät Nam laø moät trong nhöõng quoác gia coù tyû leä söû duïng vaät lieäu plastic taêng cao.

Sau ñaây laø möùc saûn xuaát, tieâu duøng vaø möùc tieâu duøng/ngöôøi/naêm ñoái vôùi vaät lieäu bao bì plastic ôû moät soá quoác gia treân theá giôùi ñöôïc trình baøy ôû baûng sau ñaây.

29

Xu höôùng hieän nay cuûa ngaønh bao bì laø: - Saûn löôïng plastic nhieät deûo ngaøy caøng taêng cao

- Kyõ thuaät saûn xuaát maøng plastic, bao bì baèng vaät lieäu plastic gheùp ngaøy caøng phaùt trieån maïnh.

- Bao bì phaûi ñaùp öùng ñöôïc 3 chöùc naêng chính laø baûo veä haøng hoùa thöïc phaåm beân trong, thoâng tin vaø thuaän tieän trong quaûn lyù, tieän duïng; vaø haïn cheá ñöôïc söï oâ nhieãm moâi tröôøng bôûi bao bì pheá thaûi. Do ñoù bao bì caàn ñöôïc caáu taïo bôûi vaät lieäu:

- Coù khaû naêng taùi sinh - Ñöôïc saûn xuaát tuaân theo caùc luaät veà baûo veä moâi tröôøng nhö bao bì

ñöôïc ghi teân loaïi plastic caáu taïo ôû döôùi ñaùy ñeå tieän phaân loaïi sau khi thu hoài vaø taùi sinh.

- Ñeå ñaûm baûo cho vieäc taùi sinh, caàn gheùp hai trong nhieàu loaïi nguyeân lieäu coù thaønh phaàn gioáng nhau, traùnh toái ña vieäc pha troän caùc loaïi nguyeân lieäu plastic vaøo nhau.

- Caáu truùc maøng phoå bieán nhaát laø maøng ba lôùp.

Quoác gia Saûn xuaát (taán/naêm)

Tyû leä thay ñoåi (%)

Möùc tieâu duøng (taán/naêm)

Tyû leäthay ñoåi (%)

Möùc tieâu duøng

/ñaàu ngöôøi

Tyû leä thay

ñoåi/ngöôøi (%)

Naêm 2000 2001 2000 2001 2000 2001 UÙc 1099 1146 4,2 1541 1601 3,9 80 83 3,9 Bæ 5116 5200 1,6 1840 1767 -4,0 180 172 -4,4 Bolivia 0 0 0,0 47 50 6,4 6 6 2,4 Brazil 3782 3680 -2,7 4330 4217 -2,6 25 22 -12,1 Canada 4263 4244 -0,4 3503 3998 14,1 114 118 3,7 Colombia 0 0 na 526 532 1,1 12 13 3,0 Phaàn Lan 585 587 0,3 471 475 0,8 91 91 0,0 Phaùp 6500 6561 0,9 5201 5298 1,9 87 87 0,0 Ñöùc 15500 15800 1,9 12800 12800 0,0 154 160 4,1 Hungary 1006 1035 2,9 680 697 2,5 68 68 0,6 Israel 499 496 -0,6 750 796 6,1 117 124 6,0 YÙ 3875 3875 0,0 6810 6925 1,7 118 104 -11,9 Nhaät 14736 13881 -5,8 11609 11018 -5,1 92 87 -5,4 Haøn Quoác 12100 11987 -0,9 4714 5032 6,7 9 9 2,0 Malaysia 1300 1530 17,7 1200 1214 1,2 52 51 -1,9 Rumani 311 293 -5,8 244 260 6,6 11 12 12,1 Slovakia 464 427 -8,0 159 193 21,4 29 36 21,4 Slovenia 197 203 3,3 206 213 3,7 103 107 3,5 Nam Phi 650 835 28,5 900 910 1,1 18 18 1,1 Taây Ban Nha

3639 3626 -0,4 3797 4034 6,2 99 102 2,5

30

Quoác gia Saûn xuaát (taán/naêm)

Tyû leä thay ñoåi (%)

Möùc tieâu duøng (taán/naêm)

Tyû leäthay ñoåi (%)

Möùc tieâu duøng

/ñaàu ngöôøi

Tyû leä thay

ñoåi/ngöôøi (%)

Thoå Nhó Kyø

723 850 17,5 2158 1915 -11,3 30 28 -4,9

Anh 2661 2656 -0,2 4713 4724 0,2 79 79 0,0 Myõ 43822 41719 -4,8 44509 42817 -3,8 159 155 -2,8 Vieät Nam 938 1125 19,9 950 1102 116,0 12 14 16,7

Ghi chuù: daáu (–) chæ söï giaûm so vôùi möùc cuûa naêm 2000.

- Töø söï gia taêng saûn löôïng bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm cuøng vôùi kyõ thuaät vaät lieäu gheùp ñaït tính naêng baûo quaûn cao do tính choáng thaám khí, hôi cöïc cao, thì soá löôïng bao bì pheá thaûi ra moâi tröôøng cuõng ngaøy caøng taêng cao laøm cho tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng theâm traàm troïng. Vì vaäy, bieän phaùp taùi sinh vaät lieäu bao bì töø bao bì pheá thaûi ngaøy caøng ñöôïc caùc ngaønh kyõ thuaät quan taâm.

- Thöông nhaân khoâng neân laïm duïng giaù thaønh quaù thaáp cuûa bao bì plastic maø söû duïng moät caùch thöøa thaõi nhöõng bao bì plastic phuï trôï beân ngoaøi chöùa ñöïng saûn phaåm. ÔÛ moät soá quoác gia hoï phaûi tính toaùn hôïp lyù vaø söû duïng ñuùng caùch loaïi tuùi xaùch plastic, tuùi boïc ngoaøi saûn phaåm, khuyeán caùo khaùch haøng phaûi toán theâm chi phí khi coù yeâu caàu söû duïng noù vaø khuyeân duøng bao, tuùi xaùch plastic cuõ ñeå khoâng toán chi phí moät caùch voâ ích.

- Ngöôøi daân phaûi töï phaân loaïi raùc khi thaûi vaø phaân thaønh raùc tieâu huûy ñöôïc vaø raùc khoâng tieâu huûy ñöôïc, trong ñoù bao bì thöïc phaåm pheá thaûi ñöôïc chia thaønh caùc loaïi: kim loaïi, plastic, vaø giaáy ngay töø luùc ñöôïc söû duïng xong. Moät khi caû thaønh phoá, caû nöôùc ñeàu thöïc hieän vieäc töï phaân loaïi raùc thì vieäc thu gom raùc cuûa coâng ty veä sinh seõ nheï nhaøng hôn vaø vieäc taùi sinh vaät lieäu bao bì töø bao bì pheá thaûi thöïc hieän moät caùch deã daøng vaø khaù trieät ñeå.

Traûi qua caùc thôøi kyø, caùch trình baøy bao bì ñeå coù theå haáp daãn ngöôøi tieâu thuï luoân raát ñöôïc coi troïng, nhö söû duïng bao bì trong suoát ñeå khaùch haøng coù theå nhìn thaáy saûn phaåm beân trong. Ví duï, ôû Anh caùc loaïi thòt töôi thöôøng ñöôïc ñoùng bao bì trong suoát ôû caû ñænh vaø ñaùy. Hoaëc ôû moät soá vuøng ôû chaâu AÂu nhö Scandinavia, Phaùp, Ñöùc, ngöôøi ta coù xu höôùng ñöïng thöïc phaåm trong caùc tuùi traéng ñuïc vaø coù moät naép trong suoát, hoaëc bao bì trong suoát hoaøn toaøn, coù theå thaáy nguyeân daïng vaät phaåm chöùa ñöïng beân trong, taïo taâm lyù an taâm cho khaùch haøng ñoái vôùi saûn phaåm ñöôïc choïn.

31

Nhöõng naêm 1990 coù nhöõng loaïi bao bì ñaëc saéc, laø thaønh töïu cuûa nghieân cöùu khoa hoïc . Noù xuaát phaùt töø vuøng Verifrais ôû Phaùp. Ngöôøi ta söû duïng nhöõng gioït axit nheï (nhö axit amin) chaûy töø con caù, thaám qua phía döôùi maâm ñuïc loã gaëp moät tuùi nhoû ñöïng cacbonat canxi hay cacbonat natri, phaûn öùng sinh ra nhieàu khí cacbonic ñeå baûo veä saûn phaåm choáng oxy hoùa. ÔÛ Nhaät cuõng coù tröôøng hôïp söû duïng bao bì ñaëc bieät, chaát haáp thuï oxy ñöôïc ñöïng trong tuùi nhoû, cho vaøo bao bì chöùa caùc laùt caù khoâ tröôùc khi haøn mieäng, bao nhoû naøy seõ haáp thuï heát khí O2 vaø do ñoù laøm giaûm söï hö hoûng vaø keùo daøi thôøi gian baûo quaûn.

Moät soá loaïi thöïc phaåm nhö rau xaø laùch aên lieàn caàn ñöôïc ñoùng bao bì coù bôm khí, vôùi bao bì laøm baèng vaät lieäu plastic OPP. Rau quaû töôi soáng vaãn coøn hoâ haáp, do ñoù trong bao bì chöùa ñöïng rau quaû caàn phaûi coù moät löôïng O2 vöøa ñuû ñeå duy trì vaø keùo daøi söï soáng cuûa rau quaû. Neáu hoaøn toaøn khoâng coù O2 hoaëc löôïng O2 quaù thaáp döôùi möùc coù theå hoâ haáp, thì rau quaû seõ chuyeån sang quaù trình hoâ haáp yeám khí, daãn ñeán hö hoûng nhanh choùng. Vieäc ñöa vaøo moät löôïng O2 vöøa ñuû, hoaëc bao bì coù khaû naêng thaåm thaáu O2 ôû moät möùc ñoä hôïp lyù laø caàn thieát ñoái vôùi bao bì chöùa ñöïng rau quaû töôi soáng.

Caâu hỏi:

1. Yeâu caàu ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng khi mua haøng hoùa TP ñaõ cheá bieán, bao goùi saün:

A- Ñoïc nhaõn hieäu B- Khoâng ñöôïc thaùo gôõ nieâm phong treân SP ñeå caûm quan C- Xem MS, MV D- Nhìn thaáy SP beân trong bao bì

Tìm caâu traû lôøi ñuùng: a) A. b) A, B. c) B. d) A, B, C, D.

2. Bao bì cuûa SP söõa ñoùng hoäp tetrapak noåi baät chöùc naêng gì? a) Ñaûm baûo chaát löôïng, soá löôïng. b) Ñaûm baûo an toaøn veä sinh. c) Thuaän tieän trong söû duïng cho ngöôøi lôùn, treû em. d) Khoâng coù chöùc naêng noåi baät.

3. Thöïc phaåm ñaõ cheá bieán ñöôïc ñoùng bao bì kín ngaên chaën söï thaåm thaáu cuûa:

32

a) Nöôùc, hôi nöôùc, O2, ñaát buïi, vaø söï xuyeân thaáu cuûa aùnh saùng. b) Nöôùc, hôi nöôùc, O2, N2, ñaát buïi, vi sinh vaät, aùnh saùng. c) Nöôùc, hôi nöôùc, O2, CO2, N2, ñaát buïi, vi sinh vaät, caùc chaát muøi, höông, chaát beùo. d) b, c.

4. Chaát löôïng, soá löôïng cuûa TP cheá bieán ñöôïc ñaûm baûo bôûi bao bì kín ngaên ngöøa: a) Söï xaâm nhaäp cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng. b) Söï oâ nhieãm do hoùa chaát töø bao bì hoaëc bao bì bò aên moøn hoùa hoïc vaø vi

sinh vaät töø cheá ñoä veä sinh bao bì. c) Söï thaám khí, hôi, nöôùc, chaát beùo, loûng töø TP qua bao bì. d) a, b, c.

Taøi Liệu Tham Khảo

1. Trung taâm Phaùt trieån Kyõ thuaät Bao bì, Hoäi thaûo Bao bì quoác teá TPHCM, 8, 9/11/1990.

2. Gordon L. Robert Son, Food packaging principle and Practice, 25.

3. Matz,S.A. Bakery technology:packaging,Nutrition,Product Development, Quality Assurance, Elsevier Science Pulishers 28.

4. Ooraikul, B. Modified Almosphere packagingof bakery product. In modified Almosphere packaging of food, B.Ooraikul and M.E.Stiles(Eds.),Ellis Horwood Ltd.,Chichester, England,1991,chap.4 Ltd.,Essex, England,1989Marcel Dekker, Inc, 1993.

33

Chöông 2

CHÖÙC NAÊNG CUÛA BAO BÌ THÖÏC PHAÅM - PHAÂN LOAÏI BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

2.1 CHÖÙC NAÊNG

Ñaëc tính cuûa bao bì thöïc phaåm theå hieän qua ba chöùc naêng quan troïng sau ñaây:

- Ñaûm baûo soá löôïng vaø chaát löôïng thöïc phaåm - Thoâng tin, giôùi thieäu saûn phaåm, thu huùt ngöôøi tieâu duøng - Thuaän tieän trong phaân phoái, löu kho, quaûn lyù vaø tieâu duøng.

2.1.1 Ñaûm baûo soá löôïng vaø chaát löôïng

Bao bì laøm nhieäm vuï chöùa ñöïng moät soá löôïng nhaát ñònh vaø baûo quaûn thöïc phaåm töø sau quaù trình cheá bieán cho ñeán khi ñöôïc tieâu thuï bôûi ngöôøi tieâu duøng. Chöùc naêng ñaàu tieân cuûa bao bì laø ñaûm baûo nguyeân veïn veà soá löôïng, traïng thaùi, caáu truùc, maøu, muøi vò, thaønh phaàn dinh döôõng cho thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng beân trong bao bì.

a) Bao bì ñaûm baûo thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng beân trong khoâng thay ñoåi veà khoái löôïng hay theå tích.

b) Chaát löôïng cuûa saûn phaåm thöïc phaåm, goàm caû maët dinh döôõng, an toaøn veä sinh, caûm quan, phaûi luoân ñöôïc ñaûm baûo trong suoát thôøi haïn söû duïng cuûa saûn phaåm. Do ñoù maø coâng ngheä cheá bieán, phöông phaùp ñoùng bao bì vaø vaät lieäu bao bì phaûi phuø hôïp ñeå coù theå duy trì vaø oån ñònh chaát löôïng saûn phaåm. Thöïc phaåm sau khi ñöôïc xöû lyù cheá bieán phaûi ñöôïc ñoùng bao bì kín nhaèm traùnh hay ngaên caûn hoaøn toaøn taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi ñeán thöïc phaåm trong suoát thôøi haïn söû duïng. Taùc nhaân töø moâi tröôøng ngoaøi coù theå xaâm nhaäp vaøo beân trong bao bì gaây hö hoûng thöïc phaåm goàm: nöôùc, hôi nöôùc, khoâng khí (coù chöùa O2), vi sinh vaät, ñaát caùt buïi, coân truøng vaø taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc, aùnh saùng bao

34goàm aùnh saùng thaáy ñöôïc vaø tia cöïc tím, söï chieáu xaï, nhieät ñoä.

Vi sinh vaät coù theå xaâm nhaäp vaøo thöïc phaåm thoâng qua söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc, hôi nöôùc, khoâng khí; ñaát caùt ñöôïc ñöa vaøo thöïc phaåm cuøng vôùi khi coân truøng xaâm nhaäp. AÙnh saùng laø taùc nhaân xuùc taùc cho moät soá phaûn öùng oxy hoùa khöû, caùc phaûn öùng sinh hoùa taïo ra goác töï do coù theå gaây ñoäc cho cô theå, caùc goác töï do taïo phaûn öùng daây chuyeàn vaø phaân caét caùc maïch polyme gaây bieán ñoåi thaønh phaàn dinh döôõng vaø caùc chaát maøu, muøi.

Nhieät ñoä ñöôïc aùp duïng ñeå baûo quaûn saûn phaåm, tuøy theo quy trình coâng ngheä xöû lyù cheá bieán vaø thaønh phaàn cuûa saûn phaåm maø aùp duïng nhieät ñoä baûo quaûn khaùc nhau. Caàn quan taâm ñeán bao bì cuûa nhöõng saûn phaåm laïnh ñoâng nhö haûi saûn, kem aên. Thuûy saûn caáp ñoâng phaûi ñöôïc baûo quaûn ôû 18 C− ° , vaät lieäu bao bì phaûi khoâng thay ñoåi ñaëc tính ôû moâi tröôøng laïnh ñoâng 35 40 C− ÷ − ° vaø moâi tröôøng baûo quaûn 18 C− ° . Ngoaøi ñieàu kieän nhieät ñoä ñaëc bieät nhö treân, caùc nhieät ñoä baûo quaûn thöïc phaåm khaùc (nhö laïnh thöôøng töø 0 20 C÷ ° ) ñeàu khoâng taùc haïi, bieán ñoåi ñaëc tính cuûa caùc loaïi vaät lieäu bao bì.

- Nöôùc, hôi nöôùc seõ laøm taêng haøm löôïng aåm cuûa nhöõng thöïc phaåm khoâ, nhöõng loaïi coù haøm löôïng aåm thaáp. Söï taêng haøm löôïng aåm cuûa thöïc phaåm laø nguyeân nhaân gaây hö hoûng thöïc phaåm, vì taïo ñieàu kieän cho vi sinh vaät phaùt trieån. Vi sinh vaät gaây hö hoûng thöïc phaåm seõ laøm bieán ñoåi caùc thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thöïc phaåm vaø tieát ñoäc toá vaøo thöïc phaåm. Beân caïnh ñoù, nhöõng vi khuaån gaây beänh coù theå taïo moät sinh khoái vöôït hôn möùc qui ñònh. Nhöõng hieän töôïng naøy deã daøng gaây beänh caáp tính ñöôøng tieâu hoùa, hoaëc beänh maõn tính, ñoái vôùi ngöôøi aên phaûi thöïc phaåm naøy.

Söï taêng haøm aåm cuûa thöïc phaåm aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán chaát löôïng caûm quan: thöïc phaåm daïng boät mòn bò maát daïng khoâ xoáp, maø trôû neân voùn cuïc. Haøm aåm cao coøn taïo söï thuaän lôïi cho söï thuûy phaân chaát beùo, töø ñoù coù theå taïo neân nhöõng goác töï do khôûi ñaàu cho quaù trình oxy hoùa chaát beùo, sinh ra nhöõng thaønh phaàn ñoäc haïi cho cô theå.

Söï xaâm nhaäp cuûa khoâng khí, trong ñoù coù O2, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho quaù trình oxy hoùa chaát beùo khoâng no, chaát maøu, chaát muøi, vitamin vaø caùc hoaït chaát sinh hoïc khaùc. Chính söï xaâm nhaäp cuûa O2 vaø söï xuùc taùc cuûa aùnh saùng gaây toån thaát vitamin, bieán ñoåi caùc chaát maøu laøm giaûm giaù trò caûm quan cuûa saûn phaåm. Khí O2 cuõng taïo ñieàu kieän cho vi sinh vaät hieáu khí phaùt trieån gaây hö hoûng thöïc phaåm vaø gaây beänh.

Chæ noùi rieâng caùc loaïi coân truøng nhö kieán, daùn xaâm nhaäp vaøo thöïc phaåm cuõng laø nguoàn ñem oâ nhieãm cuûa caùc taùc nhaân vi sinh vaät, ñaát, caùt, buïi khieán thöïc phaåm bò giaûm soá löôïng vaø bò hö hoûng hoaøn toaøn.

- Taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc, chính laø do va chaïm trong quaù trình vaän

35

chuyeån, boác dôõ hoaëc bò rôi, thöôøng khieán cho thöïc phaåm khoâ bò vôõ vuïn, maát giaù trò thöïc phaåm cuõng nhö caûm quan nhöng cuõng chính taùc ñoäng cô hoïc coù theå gaây hö hoûng bao bì, laøm cho bao bì khoâng coøn ñaûm baûo ñoä kín hoaëc bò traày söôùc beà maët gaây maát caûm quan vaø giaù trò thöông phaåm. Nhö vaäy bao bì kín chöùa ñöïng thöïc phaåm, thöïc hieän nhieäm vuï phoøng choáng taát caû caùc taùc ñoäng töø moâi tröôøng ngoaøi. Söï phoøng choáng naøy phuï thuoäc vaøo vaät lieäu laøm bao bì, phöông phaùp ñoùng bao bì vaø moái haøn gheùp mí, hoaëc moái gheùp giöõa caùc boä phaän nhö thaân vaø naép, ñoä beàn vöõng cuûa bao bì ngoaøi.

Ñoái vôùi tröôøng hôïp thöïc phaåm ñöôïc ñoùng bao bì hay chöùa ñöïng trong nhieàu lôùp bao bì thì coù theå chæ caàn moät lôùp bao bì trong cuøng kín, lôùp ngoaøi laøm nhieäm vuï choáng taùc ñoäng va chaïm gaây traày söôùc maët ngoaøi cuûa lôùp bao bì kín.

Hình 2.1: Bao bì cuûa baùnh bích quy

a) Hoäp thieác hoaëc theùp traùng thieác ñöïng baùnh hoaëc keïo b) Hai lôùp bao bì kín vaø hôû, lôùp ngoaøi baèng giaáy bìa cöùng

Ví duï 2.1: Hoäp baùnh bích quy hoaëc keïo baèng theùp traùng thieác hoaëc baèng thieác ñöôïc caáu taïo khoái chöõ nhaät hoaëc khoái truï troøn, coù chieàu cao nhoû so vôùi ñöôøng kính, coù naép rôøi. Thöôøng neân duøng hoäp khoái chöõ nhaät tieän lôïi veà theå tích chöùa vaø saép xeáp. Moái gheùp noái giöõa thaân vaø naép hoäp ñöôïc phuû kín laø do lôùp baêng keo daùn chung quanh, hoäp giaáy khoái chöõ nhaät beân ngoaøi laøm nhieäm vuï baûo veä cho hoäp kim loaïi, traùnh va chaïm gaây traày söôùc, maát veû myõ quan cuõng nhö giaù trò thöông phaåm cuûa saûn phaåm.

36

Hình 2.2: Bao bì cuûa saûn phaåm söõa boät goàm bao bì plastic vaø bao bì giaáy

Ví duï 2.2: Söõa boät thöôøng ñöôïc ñöïng trong moät lôùp bao bì plastic gheùp goàm nhieàu lôùp plastic khaùc nhau ñeå boå sung tính chaát cho nhau taïo neân moät bao bì kín.

Saûn phaåm sau khi ñoùng vaøo bao bì plastic, haøn gheùp mí thì ñöôïc cho vaøo hoäp giaáy bìa cöùng ñeå traùnh va chaïm coù theå laøm nhaøu hoaëc gaõy maët plastic hoaëc thuûng bao plastic. Phöông phaùp bao goùi hai lôùp nhö vaäy taïo neân söï thuaän lôïi trong saép xeáp, coù theå xeáp khoái deã daøng trong khi chuyeån chôû, phaân phoái, löu kho vaø coøn ñaûm baûo an toaøn cho bao bì kín ñöïng saûn phaåm.

Ngoaïi tröø thöïc phaåm töôi soáng nhö rau quaû, thì caùc loaïi thöïc phaåm ñaõ qua xöû lyù, cheá bieán phaûi ñöôïc ñoùng bao bì kín. Bao bì kín coù loaïi coù theå taùi ñoùng, taùi môû, nhöng tröôùc khi ñeán tay ngöôøi tieâu duøng thì saûn phaåm khoâng ñöôïc môû bao bì, ñoù laø traùch nhieäm cuûa nhaø saûn xuaát, hoï phaûi taïo neân nhöõng caùch nieâm phong (khaèng saûn phaåm) töø sau khi ñoùng bao bì. Ñoàng thôøi ngöôøi tieâu duøng hay ngöôøi mua haøng phaûi nhaän thöùc ñöôïc ñieàu naøy vaø khoâng môû bao bì saûn phaåm tröôùc khi mua haøng. Do ñoù maø ngöôøi mua haøng khoâng theå sôø, neám, ngöûi thöïc phaåm trong bao bì ñang baøy baùn, maø chæ nhaän thöùc chaát löôïng, söï tin caäy cuûa saûn phaåm qua bao bì theå hieän bôûi caáu taïo vaø thoâng tin cuûa bao bì.

Vieäc ñaùnh giaù caûm quan saûn phaåm khoâng theå aùp duïng luùc mua choïn löïa haøng ñang baøy baùn maø ñaùnh giaù baèng nhaän thöùc thoâng qua bao bì theå hieän ôû hai chöùc naêng keá tieáp laø:

- Thoâng tin, giôùi thieäu saûn phaåm, thu huùt ngöôøi tieâu duøng - Thuaän lôïi trong phaân phoái, löu kho, quaûn lyù vaø tieâu duøng.

2.1.2 Thoâng tin, giôùi thieäu saûn phaåm, thu huùt ngöôøi tieâu duøng

Bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm cuõng thöïc hieän nhieäm vuï truyeàn taûi thoâng tin cuûa nhaø saûn xuaát ñeán ngöôøi tieâu duøng, noùi leân giaù trò cuûa saûn phaåm ñöôïc chöùa ñöïng beân trong nhö: ñaëc tính cuûa saûn phaåm veà dinh döôõng, traïng thaùi,

37

caáu truùc, muøi vò, nguoàn nguyeân lieäu, nhaø saûn xuaát, ñòa chæ quoác gia cheá bieán ra saûn phaåm. Ñoàng thôøi bao bì cuõng laø lôøi môøi, cuûa nhaø saûn xuaát ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng.

Saûn phaåm thöïc phaåm töï thoâng tin, giôùi thieäu thu huùt khaùch haøng thoâng qua nhaõn hieäu, hình thöùc bao bì, vaø keát caáu bao bì. Nhaõn hieäu bao bì ñöôïc qui ñònh chaët cheõ theo caùc qui ñònh cuûa nhaø nöôùc phaûi theå hieän ñöôïc ñaëc tính thöïc phaåm, nhaø saûn xuaát, quoác gia saûn xuaát, söï ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm chöùa ñöïng beân trong.

- Caùch trình baøy hình aûnh, maøu saéc, thöông hieäu, teân saûn phaåm, chính laø söï thu huùt cuûa saûn phaåm ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng. Bao bì luoân luoân ñöôïc trang trí trình baøy vôùi hình thöùc ñeïp, noåi baät nhaèm muïc ñích thu huùt ngöôøi tieâu duøng chuù yù, thaêm doø, tìm hieåu vaø duøng thöû; do chính chaát löôïng cuûa thöïc phaåm chöùa ñöïng beân trong seõ taïo loøng tin ñoái vôùi khaùch haøng. Saûn phaåm haøng hoùa coù veû ñeïp noåi baät thì deã thu huùt ngöôøi tieâu duøng hôn nhöõng haøng hoùa khoâng ñöôïc trang trí haøi hoøa, thích hôïp thò hieáu ngöôøi tieâu duøng.

Ngöôøi ta khoâng duøng maøu saéc mang tính aûm ñaïm, buoàn baõ ñeå trang trí bao bì, tính chaát cuûa maøu saéc coù theå phuï thuoäc töøng ñòa phöông, daân toäc. Thöôøng bao bì ñöôïc trang trí maøu saéc sao cho theå hieän ñöôïc söï trong saùng, vui töôi, may maén, hoaëc thaéng lôïi. Vôùi haøng hoùa xuaát khaåu, vieäc trình baøy, ghi nhaõn hieäu, trang trí, maøu saéc caàn ñöôïc quan taâm sao cho phuø hôïp vôùi ngöôøi tieâu duøng nôi saûn phaåm ñöôïc xuaát ñeán. Coù theå tìm hieåu yù nghóa maøu saéc cuûa moät soá quoác gia sau ñaây:

- Taïi Phaùp, caùc maøu ñoû, maøu ñen, maøu vaøng chæ saûn phaåm mang chaát löôïng cao, maøu xanh da trôøi coù yù söï töôi maùt, maøu xanh laù caây bieåu hieän caûm giaùc nghæ ngôi.

- Maøu traéng ñoái vôùi Trung Quoác theå hieän söï buoàn baõ tang thöông, nhöng ñoái vôùi Phaùp thì coù yù nghóa tinh khieát, saïch seõ.

- Maøu ñen traùnh khoâng neân duøng ôû Ñaøi Loan, nhöng laïi laø maøu trang nghieâm ôû Nhaät Baûn, ngöôøi Nhaät coù taäp quaùn maëc y phuïc maøu ñen ñeå tham döï caùc buoåi leã quan troïng, leã cöôùi.

- Maøu tía (tím ngaõ ñoû) ñoái vôùi Nhaät Baûn laø maøu töôïng tröng cho chöùc saéc trong toân giaùo, cuõng laø maøu cuûa Hoaøng toäc hay duøng.

- Maøu ñoû laø maøu ñöôïc öa chuoäng, maøu bieåu töôïng cho söï thaønh coâng, ñoái vôùi xaõ hoäi Vieät Nam, Trung Quoác, Singapore, Hoàng Koâng, Ñaøi Loan.

- Maøu vaøng ñaát thöôøng neân traùnh duøng ôû moät soá quoác gia nhö Nhaät Baûn, Maõ Lai, Singapore, vì ñoù laø maøu ñöôïc duøng trong y phuïc cuûa toân giaùo vaø cuûa Hoaøng toäc.

38

- ÔÛ Vieät Nam, thöôøng khoâng duøng hai hoaëc ba maøu: tím, traéng, ñen ñi cuøng nhau. Vieät Nam khoâng öa chuoäng maøu ñen.

Beân caïnh ñoù moät soá quoác gia duøng caùc bieåu töôïng nhö: - Hoa Cuùc laø moät trong nhöõng bieåu töôïng cao quí ôû Nhaät Baûn. - Hoa Phong Lan ñöôïc öa chuoäng ôû Thaùi Lan. - Voi laø bieåu töôïng quoác gia cho Thaùi Lan vaø töôïng tröng cho söùc maïnh ôû

Ñaøi Loan. - Roàng, töôïng tröng cho vua, chuùa, hoaøng toäc, söùc maïnh ñoái vôùi Trung Quoác. - Boø laø moät trong nhöõng bieåu töôïng cao quyù trong tín ngöôõng ôû AÁn Ñoä,

Maõ Lai, Singapore, do ñoù traùnh duøng caùc hình aûnh naøy.

Chuùng ta khoâng neân laïm duïng nhöõng maøu saéc hoaëc nhöõng bieåu töôïng cuûa caùc quoác gia khaùc, cuõng nhö khoâng duøng hình aûnh maøu saéc coù aán töôïng xaáu gaây aûnh höôûng taâm lyù ngöôøi tieâu duøng nôi haøng hoùa ñöôïc phaân phoái, xuaát khaåu

- Keát caáu cuûa bao bì cho bieát traïng thaùi, caáu truùc, maøu saéc cuûa saûn phaåm nhö tröôøng hôïp bao bì coù moät phaàn hoaëc hoaøn toaøn trong suoát cho pheùp nhìn thaáy thöïc phaåm beân trong, ñeàu nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu, khaùch haøng giuùp hoï coù söï löïa choïn deã daøng. Tröôøng hôïp thòt töôi soáng ñöôïc bao goùi trong suoát ñeå nhìn thaáy thôù thòt, thaønh phaàn môõ naïc, maøu saéc cuûa thòt. Ñoái vôùi tröôøng hôïp thöïc phaåm caàn traùnh aûnh höôûng cuûa aùnh saùng, thì bao bì ñöôïc caáu taïo che chaén moät phaàn hay toaøn boä aùnh saùng: bao bì coù theå ôû daïng trong suoát, nhöng coù maøu toái ñeå ngaên caûn bôùt cöôøng ñoä aùnh saùng nhö ñoái vôùi tröôøng hôïp chai ñöïng bia, do bia laø saûn phaåm nöôùc uoáng caàn thieát ñoùng chai trong suoát coù theå nhìn xuyeân thaáu, nhaèm taïo nieàm tin veà söï an toaøn ñoái vôùi ngöôøi mua.

Ví duï: Saûn phaåm söõa boät chöùa haøm löôïng chaát beùo vaø vitamin cao, ñöôïc chöùa ñöïng trong bao bì chaén aùnh saùng hoaøn toaøn seõ toát hôn laø duøng bao bì trong suoát cho aùnh saùng xuyeân qua. Tröôøng hôïp saûn phaåm daàu aên daïng loûng trong suoát coù maøu vaøng nhaït, caàn choáng oxy hoùa do taùc nhaân aùnh saùng gaây ra, theo lyù thuyeát nhö theá thì bao bì daàu aên phaûi coù thaønh ñuïc khoâng theå nhìn xuyeân thaáu seõ toát hôn laø duøng chai loï trong suoát. Thöïc teá, daàu aên ñöôïc saûn xuaát coâng nghieäp ñaõ ñöôïc tinh luyeän loaïi boû ñöôïc hoaøn toaøn taùc nhaân gaây thuûy phaân, oxy hoùa trong daàu vaø ñöôïc phuï gia moät löôïng chaát choáng oxy hoùa; do ñoù daàu tinh luyeän ñöôïc ñöïng trong chai loï trong suoát vaãn coù khaû naêng choáng oxy hoùa toát. Ñieàu naøy raát phuø hôïp vôùi thò hieáu ngöôøi tieâu duøng, vì hoï ñöôïc nhìn thaáy traïng thaùi cuûa daàu loûng beân trong ñeå coù theå xaùc ñònh ñöôïc:

39

- Ñoä trong suoát

- Caën (neáu coù)

- Maøu vaøng nhaït hay ñaäm

- Söï taùch lôùp coù khuynh höôùng ñoâng raén cuûa chaát beùo

Nhö theá töï bao bì ñaõ giôùi thieäu ñöôïc chaát löôïng caûm quan cuûa daàu, theå hieän ñöôïc chaát löôïng chung cuûa daàu aên.

Tröôøng hôïp bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm ñaûm baûo soá löôïng vaø chaát löôïng saûn phaåm vaø caáu taïo thuaän tieän trong phaân phoái, tieâu duøng, coù nhaõn hieäu ghi ñaày ñuû thoâng tin veà saûn phaåm vaø nhaø saûn xuaát, nhöng neáu coù caùch trang trí, maøu saéc khoâng haøi hoøa, khoâng ñaùp öùng taâm lyù sôû thích ngöôøi tieâu duøng thì cuõng khoâng theå ñöôïc chaáp nhaän treân thò tröôøng. Coù theå thaáy roõ ñieàu naøy ôû Vieät Nam hay caùc quoác gia khaùc, vaøo dòp leã Teát nhöõng saûn phaåm thöïc phaåm ñöôïc baøy baùn trong nhöõng bao bì coù trang trí keøm nhöõng caâu chuùc tuïng, bieåu töôïng cho söï may maén thaønh coâng thì ñöôïc ngöôøi daân öa chuoäng, vì nhö theá ñaùp öùng ñuùng taâm lyù ngöôøi mua quaø ñeå bieáu taëng vaø ngöôøi mua quaø ñeå söû duïng. Do vaäy, thoâng tin, giôùi thieäu saûn phaåm, thu huùt ngöôøi tieâu duøng laø chöùc naêng quan troïng khoâng theå thieáu cuûa bao bì thöïc phaåm.

2.1.3 Thuaän lôïi trong phaân phoái, löu kho, quaûn lyù vaø tieâu duøng

Bao bì phaûi ñöôïc thieát keá, caàn phaûi thuaän tieän, tieát kieäm cho söï baûo quaûn saûn phaåm, phaân phoái, löu kho, quaûn lyù vaø tieâu duøng. Do ñoù lôùp bao bì ngoaøi vieäc chöùa ñöïng tröïc tieáp saûn phaåm, thì caàn phaûi choïn vaät lieäu, caáu truùc, theå tích theo khaåu phaàn, theo tính naêng cuûa thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng, thì beân caïnh ñoù caàn thieát lôùp bao bì ngoaøi kín hoaëc hôû ñeå thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng thöù ba cuûa bao bì thöïc phaåm. Bao bì ngoaøi ñöôïc choïn vaø thieát keá theo caùc nguyeân taéc:

- Beàn vöõng, chaéc chaén - Daïng khoái chöõ nhaät chöùa moät soá löôïng lôùn vaø nhaát ñònh ñoái vôùi moät

hoaëc nhieàu chuûng loaïi thöïc phaåm. - Chöùa ñöïng nhieàu chuûng loaïi thöïc phaåm.

Ñeå deã daøng phaân phoái vaän chuyeån thì bao bì ñöôïc caáu truùc hình khoái chöõ nhaät ñeå deã daøng xeáp khoái, ñoùng thaønh kieän, coù kích thöôùc nhö nhau, ñeå tieän xeáp vaøo kho, chaát choàng leân cao traùnh ñöôïc söï toán maët baèng kho, vaø cuõng taïo söï deã daøng nhanh choùng trong khi boác dôõ, vaän chuyeån baèng baêng taûi, baèng xe vaø kieåm soaùt soá löôïng. Do ñoù nhöõng loaïi bao bì tröïc tieáp bao boïc thöïc phaåm, coù daïng hình truï ñaùy troøn hoaëc ñaùy tam giaùc, coù daïng tuùi hay moät daïng baát kyø luoân luoân

maø quyeát ñònh choïn löïa saûn phaåm

40

caàn coù lôùp bao bì phuï, daïng bao bì hôû hoaëc kín bao boïc beân ngoaøi ñeå baûo veä cho lôùp bao bì naøy (bao bì bao boïc tröïc tieáp saûn phaåm), ñeå taïo thaønh nhöõng khoái chöõ nhaät nhoû, töø nhöõng khoái naøy laïi ñöôïc xeáp vaøo moät bao bì daïng khoái chöõ nhaät lôùn hôn. ñoù laø moät nguyeân taéc cô baûn trong thieát keá bao bì saûn phaåm.

Beân caïnh söï thuaän lôïi trong vaän chuyeån, caùch bao bì nhieàu lôùp taïo hình khoái cuõng giuùp saûn phaåm traùnh hoaëc giaûm ñöôïc aûnh höôûng cuûa va chaïm cô hoïc, coù theå gaây vôõ, hö hoûng caáu truùc traïng thaùi saûn phaåm thöïc phaåm.

Söï taïo thaønh khoái, thaønh kieän chöùa ñöïng moät soá löôïng saûn phaåm nhaát ñònh nhö treân cuõng taïo ñieàu kieän quaûn lyù haøng hoùa moät caùch deã daøng, hieäu quaû cao.

Ñoä beàn cao cuûa bao bì ngoaøi baûo veä saûn phaåm ñöôïc choàng chaát cao trong kho. Vaø trong tröôøng hôïp rau quaû töôi thì söï saép xeáp naøy vaãn baûo quaûn ñöôïc rau quaû trong moâi tröôøng laïnh coù ñoä aåm cao vaø thích hôïp cho vaän chuyeån ñöôøng xa.

Bao bì ngoaøi coù tính naêng oån ñònh töøng khoái khi xeáp thaønh caùc kieän cao trong kho, heä thoáng bao bì ngoaøi naøy coù theå thu hoài ñeå taùi söû duïng vaø sau ñoù coù theå taùi sinh.

- Bao bì ngoaøi coù theå taùi söû duïng, taùi sinh deã daøng trong tröôøng hôïp baèng vaät lieäu giaáy bìa cöùng.

Xeáp xen keõ hai hoäp kích thöôùc phaân nöûa vöøa vôùi kích thöôùc moät hoäp to vaø xeáp choàng leân nhau, khoâng gaây hö hoûng trong maïng löôùi phaân phoái.

41

Hình 2.3: Nhieàu chuûng loaïi saûn phaåm ñöôïc xeáp chung vaøo moät bao bì ngoaøi hình khoái chöõ nhaät ñeå tieän lôïi saép xeáp trong khi

phaân phoái, löu kho, vaän chuyeån

a) vaø b) Caùc daïng bao bì bao goùi tröïc tieáp thöïc phaåm coù hình daïng baát kyø ñöôïc saép xeáp vaøo moät bao bì khoái chöõ nhaät nhoû

c) vaø d) Caùc daïng chai loï ñöôïc xeáp vaøo bao bì ngoaøi baèng giaáy cöùng coù hình hoäp chöõ nhaät

e) Caùc loaïi thòt cheá bieán khaùc nhau coù hình daïng khaùc nhau ñöôïc xeáp vaøo cuøng moät bao bì ngoaøi ñeå taïo khoái chöõ nhaät

42

Hình 2.4: Caùc bao bì ngoaøi daïng khoái chöõ nhaät, cöùng vöõng

ñöôïc saép xeáp trong kho taïo daïng khoái oån ñònh

Hình 2.5: Nhieàu loaïi rau quaû ñöôïc xeáp vaøo hai loaïi bao bì ngoaøi coù kích thöôùc

khaùc nhau veà chieàu daøi thuøng l1 = 2l2 neân vaãn coù theå xeáp choàng chaát thaønh khoái oån

ñònh

Caùc loaïi bao bì khoái chöõ nhaät chöùa ñöïng moät soá löôïng nhaát ñònh thöôøng ñöôïc caáu taïo baèng giaáy bìa cöùng coù traùng phuû lôùp plastic ñeå choáng thaám nöôùc, traùnh gaây hö hoûng bao bì giaáy, ñoàng thôøi lôùp plastic phuû coøn taïo ñoä tröôït töông ñoái cho caùc thuøng ñeå coù theå thaùo rôøi chuùng moät caùch deã daøng töø khoái haøng hoùa ñang choàng chaát.

Beân caïnh ñoù, töøng bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm theo khaåu phaàn nhö löôïng söû duïng moät laàn/ngöôøi ñöôïc gheùp thaønh moät khoái nhoû, roài töøng khoái nhoû laïi saép xeáp vaøo moät thuøng lôùn. Bao bì chieát roùt thöïc phaåm theo khaåu phaàn nhö hoäp söõa töôi tieät truøng 200-250 ml, caùc bao bì chöùa ñöïng löôïng thöïc phaåm vöøa cho moät ngöôøi söû duïng moät laàn hoaëc nhöõng bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm vôùi soá löôïng lôùn ñeå nhieàu ngöôøi cuøng söû duïng, löôïng thöïc phaåm ñöôïc ñoùng vaøo bao bì ñaùp öùng theo töøng tröôøng hôïp cuûa ngöôøi tieâu duøng ñem laïi tieän ích cho moät xaõ hoäi coâng nghieäp hoùa.

43

Hình 2.6: Caùc loaïi thöïc phaåm cheá bieán saün ñöôïc bao goùi theo khaåu phaàn vaø ñöôïc saép xeáp ñoàng thôøi nhieàu chuûng loaïi ñeå ña daïng khaåu vò cho ngöôøi tieâu duøng

Nhieàu chuûng loaïi thöïc phaåm ñöôïc saép xeáp chung trong moät bao bì. Chuùng ñöôïc saép xeáp theo töøng loaïi, töøng vò trí ñeå taïo veû myõ quan trong caùch trình baøy vaø khoâng chaùn veà khaåu vò.

44

Hình 2.7: Nhieàu chuûng loaïi saûn phaåm ñöôïc bao goùi rieâng töøng loaïi vaø ñöôïc saép xeáp chung trong moät bao bì ngoaøi taïo söï öa thích vaø myõ quan thu huùt ngöôøi tieâu

duøng

a) Nhieàu loaïi baùnh khoâ cuøng ñöôïc xeáp trong moät hoäp (coù cuøng haøm aåm)

b vaø c) Töøng chieác baùnh ñöôïc goùi trong bao bì kín rieâng bieät do khaùc nhau veà haøm aåm vaø höông; vaø chuùng ñöôïc chöùa chung trong moät bao bì ngoaøi

d) Töøng loaïi saûn phaåm ñöôïc bao goùi kín ôû nhöõng daïng khaùc nhau theo khaåu phaàn cuøng ñöôïc saép xeáp trong moät bao bì hình khoái chöõ nhaät

e vaø f) Töøng loaïi thòt ñöôïc bao boïc kín rieâng bieät vaø cuøng ñöôïc bao boïc trong

45

moät bao ngoaøi hình khoái chöõ nhaät

Thuaän tieän trong söû duïng: Caùc loaïi thöïc phaåm nhö keïo, saûn phaåm aên lieàn ñöôïc ñoùng trong bao bì plastic. Bao bì coù theå ñöôïc xeù nhanh moät caùch deã daøng nhôø laøm baèng vaät lieäu OPP vaø coù moät veát caét nhoû ôû bìa bao bì hay veát raêng cöa ôû ñaàu haøn daùn mí bao bì, khoâng caàn duøng duïng cuï caét nhö dao keùo.

Hình 2.8: Bao bì keïo vaø boät neâm baèng plastic maøng gheùp, coù lôùp OPP coù theå ñöôïc xeù moät caùch deã daøng.

Hình 2.9: Caùc vieân keïo ñöôïc bao goùi thuû coâng (daïng xoaén hai ñaàu) vaø bao goùi töï ñoäng mang tính coâng nghieäp hoùa

Khi nhieàu loaïi baùnh bích quy (biscuis) nhoû coù tính chaát hoùa lyù nhö ñoä aåm, tính chaát caûm quan nhö höông khaùc nhau, thì chuùng phaûi ñöôïc bao goùi rieâng bieät

46

ñeå traùnh gaây aûnh höôûng khoâng toát cho nhau. Loaïi coù ñoä aåm cao phaûi ñöôïc bao goùi rieâng töøng caùi ñeå ñaûm baûo ñoä aåm ban ñaàu vaø ñeå khoâng laøm taêng haøm aåm cuûa nhöõng loaïi baùnh coù ñoä aåm thaáp hôn ñöôïc xeáp chung trong hoäp vì ñoä aåm coù khuynh höôùng phaân boá ñoàng ñeàu trong moâi tröôøng. Tröôøng hôïp baùnh coù muøi boác maïnh thì cuõng ñöôïc bao goùi rieâng, ñeå choáng thoaùt höông vì nhöõng chieác baùnh khaùc khoâ hôn (ñoä aåm thaáp) seõ haáp thu höông deã daøng, gaây maát muøi ñaëc tröng cuûa chuùng. Nhöõng chieác baùnh coù ñoä aåm khoâng quaù thaáp seõ ít huùt aåm ñöôïc bao bì kín vôùi khoái löôïng khoâng quaù nhoû vaø ñaët vaøo trong hoäp coù theå ñöôïc taùi ñoùng taùi môû, thì cuõng khoâng bò bieán ñoåi chaát löôïng. Khoâng caàn bao goùi rieâng töøng caùi vì nhö theá seõ quaù laïm duïng bao bì plastic gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.

Treân bao bì kín hoaëc hôû, tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeàu coù ghi maõ soá maõ vaïch, ñeå giuùp coâng taùc quaûn lyù veà soá löôïng chuûng loaïi ñöôïc hieäu quaû. Hieän nay coâng taùc quaûn lyù ñöôïc ñôn giaûn vaø chính xaùc nhôø vaøo heä thoáng maõ soá maõ vaïch, maùy scanner vaø heä thoáng vi tính, döõ lieäu ñöôïc nhaäp vaø truy xuaát moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc.

2.2 PHAÂN LOAÏI

Bao bì tieâu thuï cho nhieàu maët haøng thöïc phaåm coù yeâu caàu khaù cao veà chaát löôïng thieát keá, coù theå khaùc nhau veà chaát löôïng cuûa nguyeân lieäu bao bì, trình ñoä coâng ngheä saûn xuaát bao bì vaø ñoùng goùi. Ñaëc bieät ñoái vôùi haøng thöïc phaåm xuaát khaåu, nhaõn hieäu haøng hoùa chaúng nhöõng caàn ñöôïc thieát keá vaø trang trí ñeïp, thu huùt maø coøn taûi löôïng thoâng tin ñaày ñuû nhaát cho ngöôøi söû duïng vaø ñaûm baûo yeâu caàu rieâng cuûa moät soá quoác gia nhaäp khaåu. Phöông tieän ñoùng goùi, cô giôùi cuõng khoâng theå thieáu ñöôïc trong coâng ngheä caûi tieán bao bì, ñaûm baûo ñöôïc chaát löôïng veä sinh cho saûn phaåm beân trong vaø ñaït naêng suaát cao, giaù thaønh haï ñoái vôùi haøng hoùa noäi ñòa.

2.2.1 Phaân loaïi bao bì theo loaïi thöïc phaåm

Nhìn vaøo thöïc phaåm chöùa ñöïng beân trong, ta coù theå nghó raèng bao bì chöùa ñöïng caùc loaïi thöïc phaåm khaùc nhau thì khaùc nhau veà caáu truùc, ñaëc tính vaät lieäu. Caùc loaïi thöïc phaåm khaùc nhau seõ coù söï khaùc nhau veà ñaëc tính dinh döôõng, ñaëc ñieåm caáu truùc, maøu muøi vò, haøm aåm, haøm löôïng axit khaùc nhau do ñoù khaû naêng xaâm nhaäp, sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät vaøo thöïc phaåm cuõng khaùc. Saûn phaåm thöïc phaåm voâ cuøng ña daïng veà chuûng loaïi. Coù theå chia thöïc phaåm thaønh nhöõng nhoùm theo ñaëc tröng rieâng nhö sau:

- Baùnh - Keïo cöùng vaø keïo meàm, möùt, chocolate - Nöôùc ngoït coù gas, nöôùc eùp quaû - Röôïu bia

47

- Söõa töôi, söõa boät vaø caùc saûn phaåm khaùc töø söõa - Rau quaû töôi soáng, rau quaû muoái

- Boät, ñöôøng, nguõ coác

- Thuûy saûn ñoâng laïnh

- Daàu môõ - Traø, caø pheâ, ca cao

Taát caû caùc loaïi saûn phaåm thöïc phaåm, ngoaïi tröø rau quaû töôi soáng, ñeàu thuoäc loaïi thöïc phaåm ñaõ ñöôïc cheá bieán, chaát löôïng oån ñònh, khoâng thay ñoåi, khoâng tieáp xuùc vôùi moâi tröôøng ngoaøi: nöôùc, ñaát, buïi, hôi nöôùc O2 vaø vi sinh vaät. Chính taùc nhaân vi sinh vaät coù theå xaâm nhaäp vaøo thöïc phaåm baèng con ñöôøng xaâm nhaäp cuûa ñaát, buïi, hôi nöôùc, vaø khoâng khí (chöùa O2).

Vì vaäy caùc loaïi thöïc phaåm ñaõ cheá bieán phaûi ñöôïc ñoùng bao bì kín. Nhöõng vaät lieäu naøo coù tính choáng thaám, khí, hôi nöôùc cao thì ñeàu coù theå ngaên caûn ñöôïc moâi tröôøng ngoaøi xaâm nhaäp vaøo thöïc phaåm. Tuøy theo ñaëc tính traïng thaùi cuûa thöïc phaåm daïng loûng, ñaëc saùnh, daïng raén rôøi töøng caùi, daïng haït, boät mòn maø choïn caáu truùc bao bì ñeå thuaän lôïi cho söï chieát roùt, nhaäp thöïc phaåm vaøo bao bì vaø thuaän tieän cho ngöôøi tieâu duøng laáy thöïc phaåm ra khoûi bao bì ñeå söû duïng, neáu thöïc phaåm coù muøi thôm (höông) maïnh nhö caø pheâ, traø, cacao hoaëc deã haáp thuï muøi khaùc thì phaûi duøng vaät lieäu bao bì coù tính ngaên caûn toát söï thaåm thaáu höông qua maøng.

Ngoaøi ra tuøy theo ñaëc tính dinh döôõng veà haøm löôïng vitamin, ñaëc tính caûm quan veà maøu, muøi maø saûn phaåm caàn phaûi traùnh aùnh saùng, ñeå traùnh toån thaát caùc thaønh phaàn naøy, do ñoù caàn caáu taïo bao bì ñuïc hoaëc coù maøu caûn quang. Treân nguyeân taéc chöùa ñöïng kín, chöùc naêng vaø vaät lieäu bao bì seõ luoân luoân coù nhieàu ñieåm chung,ø thöïc teá nhieàu chuûng loaïi thöïc phaåm khaùc nhau ñöôïc bao goùi cuøng moät loaïi vaät lieäu bao bì, söû duïng cuøng moät kyõ thuaät ñoùng goùi nhö caùc saûn phaåm töø thòt gia suùc, thuûy saûn, rau quaû, vaø nöôùc giaûi khaùt coù gas ñeàu coù theå ñöôïc ñoùng bao bì kim loaïi. Hoaëc moät loaïi thöïc phaåm coù theå ñoùng trong bao bì baèng caùc loaïi vaät lieäu khaùc nhau theo phöông phaùp ñoùng bao bì töông öùng vôùi vaät lieäu.

Ví duï: bao bì cuûa baùnh xoáp, baùnh bích quy (biscuis, cookies) thì phaûi laø loaïi bao bì kín töùc laø ñöôïc haøn daùn, gheùp mí toát, bao bì cöùng vöõng ñeå choáng va chaïm cô hoïc, baûo veä baùnh khoâng bò vôõ naùt. Tröôøng hôïp bao bì kín coù theå ñöôïc ruùt chaân khoâng ñeå baûo quaûn saûn phaåm khoâng bò oxy hoùa, hö hoûng bôûi vi sinh vaät hoaëc coù chöùa khí ñeå taïo söï phoàng leân ñeå traùnh vôõ cho saûn phaåm xoáp. Neáu vaät lieäu bao bì coù tính choáng thaám keùm thì chæ trong khoaûng thôøi gian ngaén,

48

khí O2, khoâng khí, hôi nöôùc thaåm thaáu qua maøng laøm baùnh bò bieán ñoåi chaát löôïng ñöa ñeán hö hoûng. Saûn phaåm baùnh thöôøng khoâng coù vitamin C neân coù theå che chaén aùnh saùng hoaëc khoâng. Nhöng ñeå giôùi thieäu saûn phaåm taän maét khaùch haøng thì caàn coù phaàn trong suoát coù theå nhìn xuyeân qua vaø coù phaàn ñuïc ñeå coù theå in chöõ nhaõn hieäu ñöôïc nhìn thaáy moät caùch roõ raøng. Lôùp bao bì ngoaøi baèng bìa cöùng ñöôïc duøng ñeå taêng ñoä cöùng vöõng baûo veä lôùp bao bì kín beân trong, nhö vaäy bao bì baùnh bích quy coù theå goàm hai lôùp: lôùp bao boïc tröïc tieáp, kín trong suoát, choáng thaám hôi nöôùc, khoâng khí ngaên khoâng cho thaåm thaáu höông ra beân ngoaøi, coù in aán, baùnh phaûi ñöôïc xeáp thöù töï trong khay plastic coù ñoä cöùng vöõng, lôùp bao boïc ngoaøi baèng bìa cöùng ñöôïc taïo daïng khoái hình hoäp ñeå thuaän tieän bao boïc lôùp bao bì tröïc tieáp vaø choáng ñôõ va chaïm toát nhôø vaøo ñoä cöùng vöõng vaø ñöôïc xeáp thuøng to ñeå xeáp kho vaän chuyeån chuyeân chôû deã daøng.

Coù theå thaáy loaïi baùnh bích quy thöôøng coù hình daïng nhaát ñònh nhö vuoâng, chöõ nhaät, troøn, do ñoù caàn ñöôïc saép xeáp coù thöù lôùp vôùi soá löôïng nhaát ñònh trong khay ñöïng ñeå traùnh vôõ naùt. Baùnh ñöôïc xeáp vaøo khay plastic coù ñoä cöùng vöõng, khoâng thaám chaát beùo, roài cho vaøo bao bì plastic moät lôùp, thuoäc loaïi maøng gheùp 2-3 lôùp ñeå ñaûm baûo oån ñònh chaát löôïng saûn phaåm, tính thuaän lôïi trong haøn gheùp mí bao bì vaø deã daøng môû bao ñeå söû duïng.

Traø, keïo hay baùnh bích quy coù theå ñöôïc bao goùi bôûi moät loaïi vaät lieäu ñoù laø plastic hoaëc baèng hoäp theùp traùng thieác. Thöïc teá, moãi loaïi thöïc phaåm coù theå ñöôïc chöùa ñöïng trong nhieàu loaïi bao bì cheá taïo töø nhöõng vaät lieäu khaùc nhau töông öùng vôùi caùc phöông thöùc ñoùng goùi khaùc nhau, sao cho nhöõng loaïi bao bì naøy ñaùp öùng tính naêng ñaëc tröng cuûa thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng.

Hình 2.10: Cuøng moät loaïi baùnh coù theå chöùa ñöïng trong nhieàu loaïi bao bì baèng

49

vaät lieäu vaø coù caáu taïo khaùc nhau

Ví duï: Nöôùc eùp quaû coù theå ñoùng vaøo lon kim loaïi, chai thuûy tinh, chai plastic, hoäp tetrabrik. Baùnh xoáp, bích quy xoáp coù theå ñoùng trong bao bì kim loaïi, bao bì plastic. Keïo cuõng coù theå duøng bao bì töông töï nhö bao bì baùnh xoáp. Cuõng coù theå thaáy cuøng moät vaät lieäu bao bì vôùi phöông thöùc ñoùng bao bì rieâng töông öùng coù theå ñöôïc cheá taïo thaønh bao bì cho nhieàu loaïi thöïc phaåm khaùc nhau.

Ví duï: Phöông phaùp ñoùng bao bì tetrapak coù theå aùp duïng cho söõa töôi, nöôùc eùp quaû.

Bao bì kim loaïi coù theå chöùa ñöïng caùc loaïi thöïc phaåm nhö: caù thòt, thuûy saûn, rau quaû, söõa daïng boät, bô, baùnh, keïo, nöôùc giaûi khaùt coù gas, nöôùc eùp quaû. Chai plastic PET ñöïng nöôùc khoaùng, nöôùc ngoït coù gas.

Plastic PP ñöôïc cheá taïo thaønh bao bì sôïi deät ñöïng noâng saûn hoaëc laøm bao bì caùc loaïi baùnh.

Vaäy söï phaân loaïi bao bì theo loaïi thöïc phaåm khoâng theå hieän ñöôïc tính naêng ñaëc tröng cuûa töøng vaät lieäu bao bì.

Hình 2.11: Hoäp söõa tieät truøng tetrapak

2.2.2 Phaân loaïi theo tính naêng kyõ thuaät cuûa bao bì

Söï phaân loaïi naøy cuõng ñaët treân cô sôû cuûa tính chaát ñaëc tröng cuûa thöïc phaåm, töø ñoù chæ ra tính caàn thieát, ñaëc duïng cuûa bao bì bao goùi loaïi thöïc phaåm ñoù. Coù theå thaáy söï phaân loaïi bao bì kín theo tính naêng kyõ thuaät:

- Bao bì voâ truøng, chòu ñöôïc quaù trình tieät truøng nhieät ñoä cao - Bao bì chòu aùp löïc hoaëc ñöôïc ruùt chaân khoâng - Bao bì chòu nhieät ñoä thaáp - Bao bì coù ñoä cöùng vöõng hoaëc bao bì coù tính meàm deûo cao

50

- Bao bì choáng aùnh saùng hoaëc bao bì trong suoát - Bao bì choáng coân truøng.

Theo söï phaân loaïi naøy, bao bì ñöôïc nhaán maïnh tính chaát öu theá, trong khi caùc chöùc naêng yeâu caàu khaùc ñoái vôùi thöïc phaåm ñeàu ñaõ ñaùp öùng. Tính chaát yeâu caàu veà chòu chaân khoâng vaø beán cô ñi ñoâi vôùi tính meàm deûo ñeå bao bì coù theå aùp saùt beà maët thöïc phaåm, khoâng bò vôõ raùch; trong ñoù bao haøm tính choáng thaám

2 2O CO, , khoâng khí, 2H O theo thôøi gian vaãn ñaûm baûo ñoä chaân khoâng cao.

- Bao bì chòu aùp löïc yeâu caàu vaät lieäu coù ñoä cöùng vöõng cao, khoâng meàm deûo co giaûn vaø vaãn ñaûm baûo tính choáng thaám khí hôi cao döôùi moät aùp löïc cao.

- Bao bì chòu nhieät ñoä thaáp yeâu caàu vaät lieäu beàn cô ôû nhieät ñoä thaáp ñeán thaâm ñoä ( 40 C− ° ) ñeå chöùa ñöïng thuûy saûn laïnh ñoâng; bao bì khoâng bò doøn vôõ raùch.

- Bao bì ngaên caûn aùnh saùng nhö bao bì kim loaïi, plastic ñöôïc phuû maøu ñuïc hay chai loï thuûy tinh coù maøu naâu hay xanh laù caây.

Toùm laïi, phaân loaïi bao bì theo tính naêng ñaëc tröng coù öu ñieåm laø noùi leân ñöôïc ñaëc ñieåm caáp thieát cuûa bao bì ñaùp öùng yeâu caàu phöông thöùc ñoùng bao bì, tieät truøng hay phöông thöùc baûo quaûn saûn phaåm sau khi ñoùng bao bì. Nhöõng ñaëc ñieåm yeâu caàu naøy ñöôïc ñaùp öùng bôûi vaät lieäu caáu taïo bao bì, vaø vaät lieäu phuï nhö sôn, vec-ni, hoaëc phöông phaùp thanh truøng, tieät truøng.

2.2.3 Phaân loaïi theo vaät lieäu bao bì

Moãi loaïi haøng hoùa thöïc phaåm ñeàu coù ñaëc tính rieâng, do ñoù chuùng coù yeâu caàu baûo quaûn rieâng, nhöng vaãn coù ñaëc tính chung cho thöïc phaåm cheá bieán, luoân luoân caàn ñöôïc chöùa ñöïng trong bao bì kín. Söï löïa choïn loaïi bao bì kín thích hôïp vôùi saûn phaåm ñöôïc caên cöù vaøo ñaëc tính veà dinh döôõng, caáu truùc cuûa loaïi thöïc phaåm, quy trình cheá bieán loaïi saûn phaåm, xuaát khaåu hay noäi ñòa. Theo ñoù maø phöông thöùc ñoùng goùi vaø vaät lieäu bao bì ñöôïc choïn. Tính chuyeân bieät cuûa vaät lieäu bao bì ñöôïc nhaán maïnh theo caùch phaân loaïi naøy cuøng vôùi phöông thöùc ñoùng goùi thích hôïp vôùi vaät lieäu bao bì ñöôïc choïn. Vaø theo ñoù laø vieäc choïn löïa kieåu daùng bao bì.

Vaät lieäu bao bì goàm caùc loaïi:

- Giaáy bìa cöùng, bìa carton gôïn soùng (laøm bao bì ngoaøi, daïng bao bì khoâng kín). - Thuûy tinh. - Theùp traùng thieác. - Nhoâm.

51

- Caùc loaïi plastic nhöïa nhieät deûo nhö PE, PP, OPP, PET, PA, PS, PC - Maøng gheùp nhieàu loaïi vaät lieäu.

Töøng loaïi vaät lieäu seõ coù ñaëc tính raát khaùc nhau, do ñoù phöông phaùp cheá taïo, kieåu daùng bao bì vaø phöông phaùp ñoùng gheùp mí bao bì theo töøng loaïi vaät lieäu seõ khaùc nhau nhöng luoân luoân phaûi ñaûm baûo ñoä kín cho saûn phaåm ñaõ cheá bieán.

Nhö vaäy vieäc phaân loaïi bao bì thöïc phaåm theo vaät lieäu cheá taïo thì thuaän tieän hôn caùc caùch phaân loaïi khaùc vì ñaõ bao haøm yù nghóa ñaùp öùng ñaëc tính rieâng cuûa saûn phaåm, noùi leân kieåu daùng vaø phöông phaùp ñoùng bao bì.

Ví duï bao bì kim loaïi theùp traùng thieác coù ñaëc tính chòu nhieät ñoä thanh truøng, tieät truøng cao, chòu ñöôïc löïc va chaïm cô hoïc; coù kieåu daùng hình truï ñöùng, taïo söï thuaän lôïi xeáp thaønh khoái trong vaän chuyeån vaø toàn tröõ; khoâng chòu aûnh höôûng bôûi nhieät ñoä cao. Taát caû nhöõng tính chaát aáy khieán cho bao bì kim loaïi thích hôïp cho vieäc chöùa ñöïng caùc loaïi thòt caù, rau quaû cheá bieán ñöôïc thanh truøng hoaëc tuyeät truøng vaø sau khi ñoùng bao bì saûn phaåm coù thôøi haïn söû duïng raát laâu, khoaûng 2-3 naêm.

Bao bì plastic nhö PE, PA chòu ñöôïc nhieät ñoä laïnh aâm ñoä; PA coù ñoä meàm deûo cao, tính choáng thaám khí toát neân ñöôïc aùp duïng bao boïc caùc saûn phaåm haûi saûn laïnh ñoâng trong quaù trình baûo quaûn (–18oC) caû trong tröôøng hôïp laïnh ñoâng nhanh (–35 ÷ –40oC).

Bao bì plastic PP, OPP, bao bì maøng gheùp nhieàu loaïi plastic coù tính choáng thaám khí hôi nöôùc cao, ñöôïc duøng phoå bieán laøm bao bì kín chöùa thöïc phaåm cheá bieán, ña daïng chuûng loaïi. Loaïi vaät lieäu OPP khoâng thích hôïp ñeå taïo daïng hoäp, chai, loï, vì khoâng coù ñoä cöùng vöõng neân chæ caáu taïo daïng tuùi, ñöôïc haøn gheùp mí baèng nhieät.

Qua ba caùch phaân loaïi treân chuùng ta coù theå thaáy raèng vieäc phaân loaïi bao bì theo loaïi thöïc phaåm cuõng khoâng roõ raøng vì raát nhieàu chuûng loaïi thöïc phaåm khaùc nhau ñöôïc bao goùi bôûi bao bì cuøng loaïi vaät lieäu, cuøng caáu truùc bao bì. Söï phaân loaïi theo ñaëc tính bao bì cuõng phuï thuoäc vaøo ñaëc tính vaät lieäu bao bì vaø caáu taïo bao bì.

Do ñoù söï phaân loaïi bao bì theo vaät lieäu caáu taïo bao bì laø thuaän lôïi vaø roõ raøng hôn heát, khoâng phaûi nhaéc laïi nhieàu laàn caùc ñaëc tính, caùc yeâu caàu truøng laép cuûa caùc saûn phaåm.

2.3 YEÂU CAÀU BAO BÌ CUÛA THÖÏC PHAÅM XUAÁT KHAÅU VAØ NOÄI TIEÂU

Thöïc phaåm coù theå chia thaønh caùc thöù haïng khaùc nhau:

52

- Thöïc phaåm caáp cao, caáp thaáp. - Thöïc phaåm xuaát khaåu, tieâu duøng noäi ñòa. - Haøng hoùa thöïc phaåm ñeå bieáu taëng, ñeå tieâu duøng.

Duø laø loaïi, hay thöù haïng thöïc phaåm naøo cuõng caàn phaûi ñöôïc baûo quaûn ñuùng phöông phaùp ñeå duy trì chaát löôïng saûn phaåm (dinh döôõng, an toaøn veä sinh, caûm quan) ñaõ ñaït ñöôïc trong quy trình cheá bieán tröôùc khi ñoùng bao bì. Phöông phaùp baûo quaûn saûn phaåm, töø coâng ñoaïn ñoùng bao bì trôû ñi, bò aûnh höôûng lôùn bôûi vaät lieäu bao bì, phöông phaùp ñoùng bao bì. Moãi loaïi, thöù haïng thöïc phaåm seõ quyeát ñònh moät qui caùch bao bì phuø hôïp.

Ví duï: haøng thöïc phaåm ñeå bieáu taëng thì ngoaøi tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm phaûi ñaït, caàn coù giaù trò caûm quan cao veà caû bao bì laãn thöïc phaåm, caùc hình thöùc thoâng tin giôùi thieäu saûn phaåm thoâng qua bao bì phaûi phuø hôïp vôùi thò hieáu cuûa vuøng daân cö seõ tieâu thuï.

Ñoái vôùi thöïc phaåm xuaát khaåu thì yeâu caàu nghieâm khaéc hôn veà chaát löôïng toaøn phaàn, ñöa ñeán vieäc saûn phaåm ñaït chaát löôïng cao. Nhö vaäy bao bì laïi caøng noåi baät vai troø quan troïng cuûa noù laø giôùi thieäu, trình baøy, thuyeát phuïc vaø taïo ñöôïc loøng tin töôûng ôû ngöôøi tieâu duøng nöôùc ngoaøi. Saûn phaåm thöïc phaåm vaø bao bì chöùa ñöïng chuùng luoân luoân caàn tính caïnh tranh vaø phaûi giöõ ñöôïc vò trí thaéng theá ñoái vôùi haøng hoùa thöïc phaåm baûn xöù.

Ñoái vôùi haøng tieâu duøng hay haøng noäi ñòa, haøng caáp thaáp, vai troø cuûa bao bì cuõng khoâng theå xem nheï, vì cuõng chính bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm thay lôøi nhaø saûn xuaát, thu huùt vaø taïo loøng tin vôùi ngöôøi tieâu duøng trong nöôùc, ñaëc bieät laø taàng lôùp ngöôøi thu nhaäp trung bình vaø thaáp. Chính bao bì saûn phaåm thöïc phaåm laø moät trong nhöõng nhaân toá giuùp saûn phaåm noäi ñòa caïnh tranh thaéng theá vôùi haøng hoùa ngoaïi nhaäp. Hieän nay ña soá caùc quoác gia treân theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc quoác gia thuoäc khoái thöù ba, ñeàu aùp duïng chính saùch môû cöûa thò tröôøng thöông maïi, thì haøng hoùa ngoaïi nhaäp taêng veà caû soá löôïng laãn chuûng loaïi. Söï kieän naøy chæ coù theå ñöôïc haïn cheá nhôø vaøo haøng noäi ñòa duø laø caáp thaáp. Thöïc phaåm caáp thaáp khoâng phaûi laø thöïc phaåm keùm chaát löôïng maø do nguoàn nguyeân lieäu phong phuù, deã thu hoaïch, coâng ngheä cheá bieán khoâng phöùc taïp neân giaù thaønh saûn phaåm thaáp vaø ñöôïc tieâu duøng phoå bieán trong cuoäc soáng ngöôøi daân. Nhö vaäy bao bì vaãn laø yeáu toá quan troïng duy trì ñöôïc tính chaát ñaëc tröng cuûa saûn phaåm caáp thaáp tieâu duøng noäi ñòa vaø taïo theá vöõng maïnh cho chuùng.

Ñoâi khi haøng xuaát khaåu caàn theå hieän baûn saéc daân toäc cuûa nôi xuaát xöù, thì bao bì laø nhaân toá trôï löïc cho söï vieäc naøy. Bao bì theå hieän tính chaát ñaëc tröng cuûa saûn phaåm baèng hình daïng bao bì, maøu saéc trang trí, hình aûnh hoaëc söï trình baøy thaáu suoát saûn phaåm beân trong vaø duøng 2-3 ngoân ngöõ thoâng duïng ñeå toû roõ

53

ñaëc tính cuûa saûn phaåm.

Toùm laïi: Nhöõng thöïc phaåm ñaõ xöû lyù cheá bieán thuoäc daïng cao caáp, xuaát khaåu, daïng quaø taëng, phaûi luoân luoân ñöôïc ñoùng bao bì kín, baèng loaïi vaät lieäu keát hôïp vôùi phöông phaùp ñoùng goùi thích hôïp ñaûm baûo ba chöùc naêng quan troïng cuûa bao bì. Beân caïnh ñoù nhöõng thöïc phaåm caáp thaáp, tieâu duøng noäi ñòa, cuõng yeâu caàu ñöôïc ñoùng bao bì nghieâm ngaët khoâng keùm nhöõng thöïc phaåm cao caáp, xuaát khaåu, môùi coù theå caïnh tranh vaø ñöùng vöõng so vôùi haøng ngoaïi nhaäp. Chæ rieâng nhöõng loaïi thöïc phaåm nhö muoái, ñöôøng coù giaù thaønh thaáp, söï quay voøng tieâu thuï trong nöôùc nhanh thì duøng bao bì coù caáu taïo vaø vaät lieäu ñaùp öùng ñuû yeâu caàu ñoù ñeå coù theå giaûm chi phí bao bì.

Rieâng ñoái vôùi saûn phaåm thöïc phaåm cao caáp, thì caàn thoâng tin phong phuù hôn so vôùi yeâu caàu baét buoäc, noùi leân ñöôïc tính môùi, tính vöôït troäi cuûa saûn phaåm, nhö coù theâm vaøo nhöõng thaønh phaàn boå döôõng ñaëc bieät cho cô theå ngöôøi hoaëc trong coâng ngheä cheá bieán vaãn coøn giöõ ñöôïc ñaëc tính cuûa moät soá thaønh phaàn töø nguyeân lieäu töï nhieân hoaëc thoâng tin veà nguoàn nguyeân lieäu töï nhieân ñaõ thu hoaïch töø nôi noåi tieáng.

Bao bì saûn phaåm thöïc phaåm xuaát khaåu, ngoaøi nhöõng thoâng tin töông töï thöïc phaåm caáp cao coøn caàn ñöôïc trang trí maøu saéc phuø hôïp taäp quaùn thò hieáu cuûa quoác gia seõ nhaäp haøng vaøo hoaëc bao bì saûn phaåm, keát caáu, kieåu daùng, caùch trang trí noùi leân truyeàn thoáng daân toäc, xaõ hoäi Vieät Nam vaø ghi nhaõn baèng nhieàu ngoân ngöõ thoâng duïng treân theá giôùi ñeå saûn phaåm coù theå töï giôùi thieäu mình.

Ñoái vôùi saûn phaåm thöïc phaåm laøm quaø bieáu taëng thì ngoaøi nhöõng yeâu caàu veà thoâng tin, trang trí, kieåu daùng nhö treân, saûn phaåm thöôøng ñöôïc bao goùi bôûi nhieàu lôùp bao bì, trang trí ñeïp, coù theå coù tính caùch chuùc tuïng.

Caâu hoûi:

1. Chöùc naêng cuûa bao bì TP: A) Ñaûm baûo veà soá löôïng, traïng thaùi, caáu truùc, muøi vò. B) Chöùa ñöïng vaø baûo quaûn TP. C) Ñaûm baûo soá löôïng, chaát löôïng vaø giôùi thieäu CLSP. D) Ñaûm baûo thaønh phaàn dinh döôõng ñöôïc chöùa beân trong bao bì. E) Thuaän lôïi trong phaân phoái, löu kho, tieâu duøng. F) Quaûn lyù hieäu quaû cao. Choïn caâu traû lôøi ñuùng:

54

a) B, E, F b) C, E, F c) A, C, E d) D, E, F

2. Taïi sao TP sau khi xöû lyù, cheá bieán phaûi ñöôïc ñoùng bao bì kín? a) Ñeå khaùch haøng coù theå bieát ñöôïc teân SP vaø thaønh phaàn cuûa SP treân bao bì. b) Traùnh taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc. c) Ngaên caûn hoaøn toaøn taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi ñeán TP trong suoát

thôøi gian löu thoâng phaân phoái. d) Caâu b vaø c ñuùng.

3. Quy trình saûn xuaát TP: Nguyeân lieäu → xöû lyù → cheá bieán → thanh truøng → ñoùng bao bì → SP.

Haõy cho bieát coâng ñoaïn ñoùng bao bì coù muïc ñích laø gì? a) Baûo quaûn, taêng tính caûm quan cuûa TP. b) Baûo quaûn vaø thu huùt ngöôøi tieâu duøng. c) An toaøn veä sinh vaø naâng cao tính caûm quan cuûa TP. d) Baûo quaûn CLSP, thoâng tin, vaø thuaän tieän trong phaân phoái, kieåm soaùt vaø

trong tieâu duøng.

4. Bao bì kín laø bao bì ñöôïc quyeát ñònh bôûi: a) Lôùp bao bì tröïc tieáp kín vaø lôùp bao bì ngoaøi choáng taùc ñoäng cô hoïc. b) Nhieàu lôùp bao bì kín. c) Vaät lieäu laøm bao bì vaø phöông phaùp ñoùng SP gheùp kín caùc mí cuûa bao bì. d) a vaø c ñeàu ñuùng.

5. Bao bì bao goùi tröïc tieáp SP coù nhöõng nhöôïc ñieåm laø: a) Khoâng taïo daùng veû chaéc chaén cho SP. b) Khoâng ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn

55

Taøi Liệu Tham Khảo

1. Stanley Sacharow, Roger C. Griffin, Principles of food packaging, 2nd edition, Avi publishing company Inc, 1980.

2. Hansen, T.J. Candy and sugar confectionery. In handbook of food and beverage Stability, G.Charalambous(Ed.),Academic Press,Inc.,Orlando,Florida,1986,chap.7.

3. Paine, F.A. and H.Y paine. A handbook of food packaging,2nd Edn., Leonard Hill,Glasgow and London, Great Britain,1990.

4. Rayman,M.K.,K.F.Weiss,G.W.Riedel,G.Charbonneau and G.A.Jarvis,J.food Protect. 44:746(1981).

56

Chöông 3

NHAÕN HIEÄU THÖÏC PHAÅM

3.1 VAI TROØ CUÛA NHAÕN HIEÄU THÖÏC PHAÅM

Nhaõn hay nhaõn hieäu bao bì chöa ñöôïc phaân ñònh roõ, neân coù theå duïng töông ñöông nhau.

Nhaõn hieäu thöïc phaåm laø yeáu toá quan troïng taïo neân chöùc naêng thöù hai cuûa bao bì thöïc phaåm. Maëc duø saûn phaåm thöïc phaåm coù theå thu huùt khaùch haøng qua kieåu daùng bao bì, tính thuaän lôïi trong söû duïng, vaän chuyeån, taùi ñoùng môû deã daøng vaø vaãn ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm beân trong, nhöng nhöõng yeáu toá naøy vaãn coù theå laøm cho saûn phaåm khoâng coù giaù trò thöông phaåm neáu thieáu nhaõn hieäu hoaëc nhaõn hieäu khoâng ñuùng qui caùch.

Hieän nay taát caû caùc loaïi thöïc phaåm noùi rieâng, haøng hoùa noùi chung, ñeàu caàn phaûi ghi nhaõn hieäu ñuùng qui caùch. Nhöõng haøng hoùa ghi nhaõn hieäu ñuùng qui caùch vaø vôùi nhöõng thoâng tin veà ñaëc tính hay thaønh phaàn ñaëc bieät thöôøng taïo ñöôïc theá caïnh tranh cho saûn phaåm moät caùch vöõng chaéc treân thò tröôøng.

Nhaõn hieäu cuûa bao bì thöïc phaåm laø nôi trình baøy caùc thoâng tin chi tieát veà thöïc phaåm chöùa ñöïng beân trong cuøng vôùi söï trình baøy thöông hieäu coâng ty saûn xuaát vaø hình aûnh maøu saéc minh hoïa cho thöïc phaåm vaø söï trình baøy caùc chi tieát phaûi ñuùng quy ñònh.

Nhaõn phuï cuûa bao bì thöïc phaåm laø nôi ghi caùc thoâng tin chính theo quy ñònh moät caùch ngaén goïn, thöôøng khoâng ghi thöông hieäu, khoâng coù hình aûnh vaø laø phaàn phuï trôï giaûi thích cho nhaõn hieäu cuûa bao bì saûn phaåm, thöôøng duøng nhaõn ghi tieáng Vieät Nam ñeå giaûi thích cho nhaõn hieäu caùc saûn phaåm ngoaïi nhaäp. Nhaõn phuï coù theå ñöôïc gaén treân bao bì thöïc phaåm vôùi kích thöôùc nhoû hoaëc ñöôïc ñeå rôøi vôùi saûn phaåm.

Qui caùch ghi nhaõn hieäu haøng hoùa thöïc phaåm ñaõ ñöôïc qui ñònh taïm thôøi theo quyeát ñònh cuûa Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng Chaát löôïng soá 23/TDC-QÑ ñaõ kyù ban haønh ngaøy 20/2/1995. Do taàm quan troïng cuûa nhaõn hieäu caùc loaïi haøng hoùa cuõng nhö thöïc phaåm, ñoái vôùi chaát löôïng vaø giaù trò thöông maïi

57

cuûa saûn phaåm, "Qui cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát khaåu - nhaäp khaåu" ñaõ ñöôïc ban haønh theo Quyeát ñònh soá 178/1999/QÑ-TTg ngaøy 30 thaùng 8 naêm 1999 cuûa Thuû töôùng Chính phuû.

Ñeán naêm 2000, qui cheá ghi nhaõn haøng hoùa ñöôïc boå sung ñieàu chænh bôûi quyeát ñònh soá 95/2000/QÑ-TTg ngaøy 15 thaùng 8 naêm 2000 cuûa Thuû töôùng Chính phuû.

Qui cheá ghi nhaõn haøng hoùa do Thuû töôùng Chính phuû ban haønh ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi:

1- Ñoái töôïng: Goàm caùc toå chöùc, caù nhaân, thöông nhaân saûn xuaát kinh doanh haøng hoùa saûn xuaát taïi Vieät Nam, ñöôïc tieâu duøng trong nöôùc hoaëc xuaát khaåu, hoaëc ñoái vôùi thöông nhaân nhaäp khaåu haøng hoùa ñeå baùn taïi Vieät Nam.

2- Phaïm vi ñieàu chænh: Qui cheá qui ñònh vieäc ghi nhaõn ñoái vôùi haøng hoùa, thöïc phaåm ñöôïc saûn xuaát vaø tieâu duøng taïi Vieät Nam hoaëc ñeå xuaát khaåu, hoaëc haøng hoùa thöïc phaåm saûn xuaát taïi nöôùc ngoaøi ñöôïc nhaäp khaåu tieâu thuï ôû Vieät Nam.

Thöïc phaåm cheá bieán hay thöïc phaåm töôi soáng, ñöôïc bao goùi saün ñeå tieâu thuï trong voøng 24 giôø thì khoâng thuoäc phaïm vi ñieàu chænh cuûa qui cheá naøy. Qui cheá ghi nhaõn bao bì cuûa nöôùc ta phuø hôïp vôùi Codex Stan 1-1991. Qui cheá ghi nhaõn haøng hoùa, khoâng "qui ñònh" baét buoäc ñoái vôùi hình aûnh, maøu saéc treân bao bì, söï saép xeáp hình aûnh cuøng vôùi caùc phaàn noäi dung, do ñoù vieäc trình baøy hình aûnh maøu saéc nhaèm laøm saùng toû baûn chaát, chaát löôïng saûn phaåm, thu huùt söï chuù yù vaø öa thích cuûa ngöôøi tieâu duøng vaø noäi dung khuyeán khích laø söï saùng taïo haøi hoøa cuûa nhaø saûn xuaát, ngöôøi nghieân cöùu maãu maõ bao bì. Thöông hieäu laø yeáu toá taát yeáu ñöôïc ghi treân nhaõn hieäu. Thöông hieäu laø teân cuûa moät toå chöùc, dòch vuï, coâng ty, xí nghieäp saûn xuaát, kinh doanh thöông maïi.

Nhaõn hieäu haøng hoùa thöïc phaåm phaûi ghi phaàn noäi dung baét buoäc goàm chín noäi dung ñöôïc ghi ñuùng qui caùch veà:

- Töø ngöõ - Ngoân ngöõ - Caùch trình baøy, vò trí caùc phaàn muïc.

Beân caïnh ñoù, nhaõn hieäu coøn ghi theâm moät soá chi tieát thuoäc noäi dung khuyeán khích nhaèm laøm noåi baät saûn phaåm cuõng nhö thu huùt khaùch haøng, nhöng trong phaàn noäi dung ghi theâm khoâng ñöôïc coâng boá moät soá xaùc nhaän maø xí nghieäp, coâng ty kinh doanh khoâng theå xaùc minh ñöôïc.

58

Caùc saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát bôûi cuøng moät coâng ty seõ cuøng mang moät thöông hieäu ví duï nhö "Kinh Ñoâ", "Nestleù", "Vissan". Neáu beân caïnh phía beân phaûi cuûa thöông hieäu coù kyù hieäu � (vieát taét cuûa Registered) trong nhoùm töø (Registered trade mark), coù nghóa laø thöông hieäu ñaõ ñaêng kyù ñoäc quyeàn veà teân goïi vaø kieåu daùng. Baát kyø coâng ty naøo khaùc khoâng ñöôïc pheùp baét chöôùc, duø laø baét chöôùc töông töï. Tröôøng hôïp kyù hieäu TM (vieát taét cuûa trading mark) laø teân saûn phaåm cuõng laø teân trong giao thöông mua baùn thay theá cho thöông hieäu. Ví duï: TM" "Anlene .

Beân caïnh nhöõng noäi dung, ghi nhaõn baét buoäc, noäi dung khuyeán khích ghi thì hieän nay caùc saûn phaåm ñöôïc caùc coâng ty, xí nghieäp töï ñoäng ñaêng kyù ghi maõ soá maõ vaïch cho chuûng loaïi saûn phaåm. Maõ soá maõ vaïch hoã trôï tích cöïc cho chöùc naêng thöù ba cuûa bao bì thöïc phaåm laø: thuaän tieän trong kieåm tra, phaân phoái, löu kho vaø tính toaùn soá löôïng caùc chuûng loaïi dieãn ra ôû vò trí, thôøi gian xaùc ñònh.

3.2 NOÄI DUNG GHI NHAÕN BAÉT BUOÄC

3.2.1 Teân cuûa thöïc phaåm

1- Teân goïi cuûa thöïc phaåm phaûi theå hieän baûn chaát xaùc thöïc cuûa thöïc phaåm ñoù. Teân goïi phaûi cuï theå, khoâng tröøu töôïng. Söû duïng teân goïi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh cho moät thöïc phaåm cuï theå trong Tieâu chuaån Vieät Nam (TCVN) hoaëc vaên baûn phaùp qui cuûa Nhaø nöôùc. Trong tröôøng hôïp chöa qui ñònh, söû duïng teân goïi cuûa thöïc phaåm ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong tieâu chuaån Codex hoaëc ISO. Coù theå söû duïng teân thoâng duïng keøm theo thuaät ngöõ mieâu taû thích hôïp veà moät ñaëc ñieåm hay tính chaát cuûa thöïc phaåm ñeå khoâng gaây nhaàm laãn cho ngöôøi tieâu duøng. Ví duï, saûn phaåm söõa töôi tieät truøng ñoùng hoäp kieåu Tetrapak ñaõ ñöôïc ghi teân thöïc phaåm nhö sau: "Söõa töôi nguyeân kem coù ñöôøng" vaø moät saûn phaåm keà caän noù laø "Söõa töôi nguyeân kem khoâng ñöôøng" coù nghóa laø saûn phaåm söõa töôi naøy ñaõ ñöôïc xöû lyù tieät truøng UHT, maø vaãn giöõ nguyeân giaù trò dinh döôõng vaø caûm quan, khoâng laáy ñi bôùt thaønh phaàn chaát beùo; coù hoaëc khoâng theâm ñöôøng.

Tröôøng hôïp neáu teân saûn phaåm laø “Söõa tieät truøng coù ñöôøng” coù nghóa laø söõa ñöôïc pha cheá töø caùc thaønh phaàn söõa töôi hoaëc söõa boät, chaát beùo, nöôùc, ñöôøng... ñeå taïo neân dòch söõa thaønh phaåm.

2- Chöõ vieát teân haøng hoùa hay teân thöïc phaåm coù chieàu cao khoâng nhoû hôn 2mm; thuaät ngöõ ñöôïc ghi beân caïnh teân goïi cuûa thöïc phaåm laø nhöõng töø ngöõ hoaëc nhoùm chöõ nhaèm "xaùc nhaän" veà baûn chaát xaùc thöïc vaø tình traïng vaät lyù cuûa thöïc phaåm bao goàm moâi tröôøng bao goùi, kieåu vaø ñieàu kieän xöû lyù thöïc phaåm nhö saáy khoâ, coâ ñaëc, hoaøn nguyeân, xoâng khoùi, chieáu xaï... hoaëc ñaëc ñieåm nguoàn nguyeân lieäu, hoaëc ñaëc ñieåm nôi thu hoaïch nguyeân lieäu. Ví duï: “Thòt

59

heo xoâng khoùi”, “Caù moøi soát caø”, “Söõa töôi höông daâu”.

3- Ñoái vôùi saûn phaåm laø moä loaïi phuï gia thöïc phaåm thì caàn thieát ghi teân nhoùm, teân goïi vaø heä thoáng maõ soá quoác teá (International Numbering System - INS) cuûa caùc chaát phuï gia.

3.2.2 Lieät keâ thaønh phaàn caáu taïo

1- Phaûi lieät keâ caùc thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm treân nhaõn khi thöïc phaåm ñöôïc caáu taïo töø hai thaønh phaàn trôû leân. Khoâng ghi khi thöïc phaåm chæ coù moät thaønh phaàn.

Ví duï: tröôøng hôïp chaát gia vò thöïc phaåm laø ñöôøng, muoái, boät ngoït, thì treân bao bì khoâng coù muïc thaønh phaàn.

- Thuaät ngöõ "thaønh phaàn" coù theå ghi laø thaønh phaàn hay thaønh phaàn caáu taïo, phaûi ñöôïc ghi roõ vôùi côõ chöõ lôùn hôn vaø neùt chöõ ñaäm hôn phaàn lieät keâ caùc thaønh phaàn coù trong thöïc phaåm.

- Taát caû caùc thaønh phaàn phaûi ñöôïc lieät keâ theo thöù töï giaûm daàn tính theo tyû leä khoái löôïng cuûa töøng thaønh phaàn caáu taïo neân thöïc phaåm so vôùi toång khoái löôïng thöïc phaåm taïi thôøi ñieåm saûn xuaát thöïc phaåm ñoù.

- Ñoái vôùi moät thaønh phaàn "phöùc hôïp" cuûa thöïc phaåm goàm hai hoaëc nhieàu thaønh phaàn phuï thì caàn ghi caùc "thaønh phaàn phuï" trong ngoaëc ñôn, theo thöù töï giaûm daàn khoái löôïng vaø ghi saùt ngay vôùi thaønh phaàn "phöùc hôïp" ñoù. Neáu thaønh phaàn "phöùc hôïp" coù teân ñaõ xaùc ñònh maø chæ chieám tyû leä nhoû hôn 25% thöïc phaåm ñoù thì nhöõng "thaønh phaàn phuï" khoâng nhaát thieát phaûi ghi nhaõn, tröø khi chuùng laø phuï gia thöïc phaåm.

- Löôïng nöôùc theâm vaøo thöïc phaåm phaûi ñöôïc ghi vaøo thaønh phaàn caáu taïo, ngoaïi tröø caùc daïng nöôùc coù maët trong moät thaønh phaàn phöùc hôïp nhö nöôùc muoái, siroâ hoaëc canh thòt trong moät thöïc phaåm hoãn hôïp vaø ñaõ ghi roõ trong baûng lieät keâ caùc thaønh phaàn. Khoâng ghi löôïng nöôùc theâm vaøo thöïc phaåm nhöng ñaõ bò bay hôi trong quaù trình cheá bieán. Ñoái vôùi thöïc phaåm ñaõ ñöôïc coâ ñaëc, caàn theâm nöôùc vaøo ñeå "taùi taïo" khi söû duïng thì caùc thaønh phaàn coù theå ñöôïc lieät keâ theo tyû leä khoái löôïng cuûa saûn phaåm ñöôïc "taùi taïo" nhöng caàn ghi theâm "thaønh phaàn khi taùi taïo theo chæ daãn ghi treân nhaõn".

2- Phaûi söû duïng moät teân goïi cuï theå ñoái vôùi töøng thaønh phaàn, khoâng tröøu töôïng coù theå gaây nhaàm laãn.

Teân goïi caùc nhoùm thöïc phaåm ñöôïc hieåu theo quy ñònh nhö sau:

60

Baûng 3.1: Caùc nhoùm thöïc phaåm ñaõ quy ñònh

Teân nhoùm (keøm teân tieáng Anh) Ñöôïc hieåu laø

- "Daàu" cuøng vôùi thuaät ngöõ "thöïc vaät" hoaëc "ñoäng vaät", coù theå xaùc ñònh theâm baèng thuaät ngöõ "hydro hoùa" hoaëc "hydro hoùa moät phaàn" (Vegetable oil, animal oil, hydrogenated or partially - hydrogenated vegetable oil)

Daàu tinh luyeän, tröø daàu oliu

- "Môõ" keøm theo thuaät ngöõ "thöïc vaät" hoaëc "ñoäng vaät” (Vegetable fat, animal fat)

Môõ tinh luyeän tröø môõ lôïn vaø môõ boø

- "Tinh boät" (Starch) Caùc loaïi tinh boät, tröø tinh boät bieán tính baèng phöông phaùp hoùa hoïc

- "Caù" (Fish) Caùc loaøi caù khi chuùng laø moät thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm khaùc vaø vieäc ghi nhaõn khoâng aùm chæ moät loaøi caù cuï theå naøo

- "Thòt gia caàm" (Poultry meat) Caùc loaïi thòt gia caàm khi chuùng laø moät thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm khaùc vaø vieäc ghi nhaõn khoâng chæ moät loaïi thòt gia caàm cuï theå naøo

- "Pho maùt" (Cheese)

Caùc loaïi pho maùt khi pho maùt hoaëc hoãn hôïp phoù maùt laø thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm khaùc vaø vieäc ghi nhaõn khoâng aùm chæ moät loaïi pho maùt ñôn chaát hoaëc hoãn hôïp cuï theå naøo

- "Gia vò" hoaëc "Hoãn hôïp gia vò" (Spice, spices or mixed spices)

Caùc gia vò hoaëc chaát tieát ra töø gia vò, ñöôïc duøng rieâng hoaëc keát hôïp khoâng vöôït quaù 2% khoái löôïng cuûa thöïc phaåm

- "Gia vò thaûo moäc" hoaëc "Hoãn hôïp gia vò thaûo moäc" (Herbs or mixed herbs)

Caùc gia vò thaûo moäc khi duøng rieâng hoaëc keát hôïp khoâng vöôït quaù 2% khoái löôïng thöïc phaåm

- "Goâm" (Gum base) Caùc cheá phaåm cuûa goâm ñöôïc duøng trong saûn xuaát keïo cao su

- "Ñöôøng" (Sugar) Caùc loaïi ñöôøng saccharose

- "Destroza" hoaëc "Glucoza" (Dextrose or glucose)

Ñöôøng dextrose khan vaø ñöôøng dextrose ngaäm moät phaân töû nöôùc

- "Muoái Casein" (Caseinates) Caùc loaïi muoái cazein

61

Teân nhoùm (keøm teân tieáng Anh) Ñöôïc hieåu laø

- "Bô Cacao" (Cocoa butter) Caùc loaïi bô cacao, neùn, eùp, hoaëc tinh cheá

- "Quaû taåm ñöôøng" (Crystallized fruit) Caùc loaïi quaû taåm ñöôøng khi chuùng khoâng quaù 10% khoái löôïng cuûa thöïc phaåm ñoù

3- Thaønh phaàn laø caùc chaát phuï gia ñöôïc ghi treân nhaõn theo moät trong hai caùch sau:

- Teân nhoùm vaø teân chaát phuï gia

- Teân nhoùm vaø maõ soá quoác teá cuûa caùc chaát phuï gia, maõ soá ñöôïc ñaët trong ngoaëc ñôn.

Ví duï: Trong cheá bieán pho maùt, khi duøng caùc chaát taïo nhuõ natri poly photphat vaø dikali diphotphat, coù theå ghi nhaõn caùc chaát ñoù trong baûng thaønh phaàn cuûa pho maùt theo hai caùch nhö sau:

- Chaát taïo nhuõ: natri poly photphat vaø dikali diphotphat hoaëc

- Chaát taïo nhuõ (452i) vaø (450iv)

Ñeå ghi nhaõn ñöôïc ngaén goïn, öu tieân söû duïng caùch ghi thöù hai (söû duïng maõ soá quoác teá cuûa caùc chaát phuï gia)

- Coù theå ghi chung laø "Höông lieäu", "Chaát taïo maøu", "Chaát taïo ngoït" ñoái vôùi nhöõng chaát phuï gia taïo höông, taïo maøu, taïo ngoït töông öùng. Ñoái vôùi caùc chaát phuï gia trong nhoùm "Tinh boät bieán tính" coù theå ghi teân nhoùm "Tinh boät bieán tính" thay cho teân cuï theå cuûa caùc chaát phuï gia naèm trong nhoùm naøy.

Sau caùc töø "Höông lieäu" hoaëc "Chaát taïo maøu" caàn ghi theâm "töï nhieân", "nhaân taïo" hay "toång hôïp".

Ví duï: Chaát taïo maøu nhaân taïo: beta-appo axit carotenoic metyl hoaëc etyl este, coù theå ghi ñöôïc nhö sau:

Chaát taïo maøu nhaân taïo (160f).

Ñoái vôùi "Chaát taïo ngoït" (khoâng phaûi laø ñöôøng) caàn ghi roõ "toång hôïp" hoaëc "nhaân taïo".

- Tröôøng hôïp moät chaát phuï gia ñöôïc ñöa vaøo thöïc phaåm thoâng qua moät thaønh phaàn nguyeân lieäu (hay coøn goïi laø chaát mang caùc chaát phuï gia thöïc phaåm): thaønh phaàn mang chaát phuï gia ñöôïc duøng ôû moät löôïng khoáng cheá hoaëc moät löôïng ñuû ñeå thöïc hieän moät chöùc naêng coâng ngheä thì phaûi

62

ghi vaøo baûng lieät keâ thaønh phaàn.

- Neáu lieàu löôïng chaát phuï gia naøy ñöôïc ñöa vaøo gaàn hoaëc vöøa ñuùng so vôùi löôïng quy ñònh bôûi tieâu chuaån an toaøn veä sinh thì phaûi ghi vaøo nhaõn.

- Neáu löôïng phuï gia ñöa vaøo ôû möùc raát thaáp so vôùi quy ñònh thì khoâng caàn lieät keâ trong baûng thaønh phaàn.

4- Ghi nhaõn ñònh löôïng caùc thaønh phaàn.

- Neáu vieäc ghi nhaõn thöïc phaåm nhaèm nhaán maïnh vaøo söï hieän dieän cuûa moät hoaëc nhieàu thaønh phaàn ñaëc tröng coù giaù trò thì phaûi ghi tyû leä % thaønh phaàn ñoù theo khoái löôïng toång taïi thôøi ñieåm saûn xuaát.

- Neáu vieäc ghi nhaõn thöïc phaåm nhaèm nhaán maïnh ñaëc bieät haøm löôïng thaáp cuûa moät hoaëc nhieàu thaønh phaàn thì ghi tyû leä % thaønh phaàn ñoù theo khoái löôïng cuûa noù chöùa trong thaønh phaåm.

5- Ghi nhaõn ñoái vôùi thöïc phaåm duøng cho cheá ñoä aên kieâng (3.5.4).

6- Ghi nhaõn giaù trò dinh döôõng cuûa caùc thaønh phaàn thöïc phaåm (3.5.5).

3.2.3 Haøm löôïng tònh vaø khoái löôïng raùo nöôùc

1- Haøm löôïng tònh phaûi ñöôïc coâng boá treân nhaõn ôû nôi deã thaáy theo qui ñònh sau:

a) Ñoái vôùi thöïc phaåm saûn xuaát trong nöôùc: theo ñôn vò ño löôøng hôïp phaùp cuûa nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, theo ñôn vò ño löôøng quoác teá (SI). Neáu duøng heä ñôn vò ño löôøng khaùc thì phaûi ghi caû soá ñoåi sang heä ñôn vò ño löôøng SI. Kích thöôùc vaø chöõ soá ghi ñònh löôïng treân nhaõn haøng hoùa ñöôïc thieát keá theo dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP).

Vò trí ñònh löôïng saûn phaåm phaûi ñaët ôû phaàn chính cuûa nhaõn (PDP). Chöõ soá ghi ñònh löôïng theo doøng song song vôùi ñaùy bao bì.

b) Ñoái vôùi thöïc phaåm saûn xuaát trong nöôùc nhaèm ñeå xuaát khaåu thì ñöôïc ghi ñôn vò ño löôøng quoác teá hoaëc ñôn vò ño löôøng Anh, Myõ.

2- Haøm löôïng tònh phaûi ñöôïc ghi nhö sau:

a) Theo ñôn vò theå tích ñoái vôùi thöïc phaåm daïng loûng.

b) Theo ñôn vò khoái löôïng ñoái vôùi thöïc phaåm daïng raén.

c) Theo ñôn vò khoái löôïng hoaëc theå tích ñoái vôùi thöïc phaåm daïng seät (nhôùt).

d) Tröôøng hôïp thöïc phaåm trong moät bao bì coù nhieàu ñôn vò cuøng chuûng loaïi, thì soá ñònh löôïng ñöôïc ghi roõ: tích cuûa soá ñôn vò vaø soá khoái löôïng moät ñôn vò. Ví duï: 20 caùi × 10g/caùi hoaëc ghi baèng soá ñôn vò coù trong bao vaø toång

63

khoái löôïng haøng coù trong bao: 20 caùi – 200g.

3- Ñoái vôùi thöïc phaåm ñöôïc bao goùi ôû daïng moät moâi tröôøng chaát loûng chöùa caùc phaàn raén phaûi ghi khoái löôïng tònh vaø khoái löôïng raùo nöôùc. Moâi tröôøng chaát loûng coù theå laø nöôùc, dung dòch ñöôøng hoaëc muoái, daám hoaëc nöôùc eùp rau, quaû (trong rau quaû ñoùng hoäp). Caùc chaát treân coù theå ñöôïc duøng rieâng hoaëc keát hôïp.

3.2.4 Ñòa chæ nôi saûn xuaát

Phaûi ghi caû teân vaø ñòa chæ vaø soá ñieän thoaïi cuûa cô sôû saûn xuaát vaø cô sôû ñoùng goùi neáu hai cô sôû ñoù khaùc nhau. Ñòa chæ goàm: soá nhaø, ñöôøng phoá, phöôøng (xaõ), quaän (huyeän), thò xaõ, thaønh phoá (tænh).

3.2.5 Nöôùc xuaát xöù

1- Nöôùc xuaát xöù cuûa thöïc phaåm phaûi ñöôïc ghi treân nhaõn theo qui ñònh sau:

a) Thöïc phaåm saûn xuaát trong nöôùc phaûi ghi roõ "Saûn xuaát taïi Vieät Nam". b) Thöïc phaåm nhaäp khaåu phaûi ghi roõ teân nöôùc saûn xuaát, teân vaø ñòa chæ

coâng ty nhaäp khaåu (ghi treân nhaõn phuï baèng tieáng vieät ñöôïc gaén treân bao bì thöïc phaåm nhaäp khaåu).

2- Thöïc phaåm taùi cheá taïi moät nöôùc thöù hai laøm thay ñoåi baûn chaát cuûa thöïc phaåm ñoù, nöôùc thöù hai ñöôïc coi laø nöôùc xuaát xöù ñeå ghi nhaõn.

3.2.6 Kyù maõ hieäu loâ haøng

Treân kieän haøng phaûi ghi roõ kyù maõ cuûa coâng ty, nhaø saûn xuaát loâ haøng ñeå nhaän bieát veà thôøi ñieåm saûn xuaát loâ haøng thöïc phaåm ñoù.

3.2.7 Soá ñaêng kyù chaát löôïng

Ñoái vôùi thöïc phaåm saûn xuaát ñeå tieâu duøng trong nöôùc naèm trong danh muïc saûn phaåm phaûi ñaêng kyù chaát löôïng taïi Sôû Y teá , treân nhaõn phaûi ghi roõ soá ñaêng kyù chaát löôïng cuûa saûn phaåm. Caùch ghi soá ñaêng kyù qui ñònh taïi ñieåm 2.5 Quyeát ñònh soá 55/TÑC-QÑ ngaøy 02 thaùng 03 naêm 1994 cuûa Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng Chaát löôïng, qui ñònh veà vieäc ñaêng kyù chaát löôïng haøng hoùa.

3.2.8 Thôøi haïn söû duïng vaø höôùng daãn baûo quaûn

1- Thôøi haïn söû duïng laø soá chæ ngaøy, thaùng, naêm maø quaù moác thôøi gian ñoù, haøng hoùa khoâng ñöôïc pheùp löu thoâng vaø khoâng ñöôïc söû duïng. Thôøi haïn söû duïng chính laø thôøi haïn söû duïng saûn phaåm toát nhaát. Thôøi haïn phaûi ñöôïc ghi roõ baèng cuïm töø:

"Söû duïng toát nhaát tröôùc: ... (Best before end ...) hoaëc ghi HSD

64

Ghi thôøi haïn söû duïng nhö sau: - Ngaøy, thaùng vaø naêm ñoái vôùi caùc saûn phaåm coù thôøi haïn söû duïng toát nhaát

döôùi ba thaùng. - Thaùng naêm ñoái vôùi caùc saûn phaåm coù haïn söû duïng toát nhaát treân ba thaùng.

d) Ngaøy, thaùng vaø naêm phaûi ñöôïc ghi theo daõy soá khoâng maõ hoùa, vôùi ba nhoùm, moãi nhoùm goàm hai chöõ soá caùch nhau baèng daáu chaám ñeå theå hieän ngaøy, thaùng vaø naêm.

Ví duï:

- Vôùi thöïc phaåm coù thôøi haïn söû duïng döôùi 03 thaùng, ghi nhö sau:

"Söû duïng toát nhaát tröôùc 30.06.94"

- Vôùi thöïc phaåm coù thôøi haïn söû duïng treân 03 thaùng, ghi nhö sau:

"Söû duïng toát nhaát tröôùc 06.94"

Ñoái vôùi saûn phaåm nhaäp khaåu ghi nhaõn baèng tieáng Anh, thöôøng ghi thaùng baèng chöõ, ví duï: APR 06 (thaùng 4 naêm 2006).

ñ) Phaûi ghi thôøi haïn ôû nôi deã thaáy hoaëc chæ roõ nôi ghi thôøi haïn treân bao bì.

2- Danh muïc thöïc phaåm bao goùi saün phaûi ghi thôøi haïn söû duïng qui ñònh trong phuï luïc 6 - taøi lieäu tham khaûo soá 15. Danh muïc naøy ñöôïc thay ñoåi theo yeâu caàu quaûn lyù chaát löôïng thöïc phaåm do Toång cuïc Tieâu chuaån - Ño löôøng - Chaát löôïng coâng boá.

3- Phaûi ghi nhaõn caùc ñieàu kieän baûo quaûn ñaëc bieät ñeå duy trì chaát löôïng thöïc phaåm neáu hieäu löïc veà thôøi haïn söû duïng phuï thuoäc vaøo vieäc baûo quaûn.

3.2.9 Höôùng daãn söû duïng

Phaûi ghi höôùng daãn söû duïng ñoái vôùi caùc saûn phaåm caàn höôùng daãn khi söû duïng keå caû caùch "Taùi taïo" saûn phaåm khi duøng, ñeå baûo ñaûm khoâng gaây sai soùt trong söû duïng. Tröôøng hôïp nhaõn haøng hoùa khoâng ñuû dieän tích ñeå ghi caùc höôùng daãn thì phaûi ghi caùc noäi dung ñoù vaøo moät taøi lieäu keøm theo haøng hoùa ñeå cung caáp thoâng tin cho ngöôøi tieâu duøng.

3.2.10 Thöïc phaåm chieáu xaï

1- Thöïc phaåm ñaõ ñöôïc xöû lyù baèng caùc böùc xaï ion phaûi ghi roõ raøng baèng cuïm töø "Thöïc phaåm qua chieáu xaï" ngay

Hình 3.1: Bieåu töôïng Quoác teá veà chieáu xaï thöïc phaåm

65

caïnh teân cuûa thöïc phaåm. Khuyeán khích vieäc söû duïng bieåu töôïng quoác teá veà chieáu xaï thöïc phaåm (hình veõ) vaø ñöôïc ñaët ngay caïnh teân thöïc phaåm ñoù, coù ñöôøng kính khoâng nhoû hôn chieàu cao côõ chöõ teân saûn phaåm.

2- Moät saûn phaåm chieáu xaï ñöôïc söû duïng nhö moät thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm khaùc thì phaûi ñöôïc ghi roõ trong baûng lieät keâ caùc thaønh phaàn.

3- Neáu saûn phaåm chæ coù moät thaønh phaàn vaø ñöôïc cheá bieán töø moät nguyeân lieäu chieáu xaï, nhaõn cuûa saûn phaåm ñoù phaûi ghi roõ vieäc xöû lyù naøy.

3.3 NOÄI DUNG GHI NHAÕN KHUYEÁN KHÍCH

3.3.1. Taát caû caùc thoâng tin boå sung coù theå trình baøy treân nhaõn nhöng khoâng ñöôïc maâu thuaãn vôùi nhöõng yeâu caàu baét buoäc cuûa qui cheá ghi nhaõn bao bì.

3.3.2. Ñöôïc pheùp ghi daáu hieäu phaân haïng chaát löôïng saûn phaåm treân nhaõn, nhö “Haøng Vieät Nam chaát löôïng cao”. Ngoaøi ra caùc daáu hieäu phaûi deã hieåu vaø khoâng gaây nhaàm laãn cho ngöôøi söû duïng.

3.4 TRÌNH BAØY CAÙC NOÄI DUNG GHI NHAÕN BAÉT BUOÄC

Yeâu caàu chung

1- Nhaõn phaûi ñöôïc in, daùn, gheùp... moät caùch chaéc chaén ñeå khoâng bò bong rôi khoûi bao bì.

2- Nhaõn phaûi ôû vò trí deã thaáy, roõ raøng, khoâng nhoøe hoaëc khoâng bay maøu, khoâng taåy xoùa, vaø deã ñoïc ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng khi mua saém hoaëc söû duïng trong nhöõng ñieàu kieän bình thöôøng, khoâng gaây ra söï nhaàm laãn vôùi haøng hoùa khaùc.

3- Khi caùc ñôn vò bao goùi ñöôïc boïc laïi thì maët ngoaøi cuûa lôùp boïc phaûi mang thoâng tin caàn thieát cuûa nhaõn, hoaëc lôùp boïc phaûi laøm baèng vaät lieäu coù theå ñoïc ñöôïc caùc noäi dung nhaõn beân trong lôùp boïc ñoù.

4- Teân goïi vaø haøm löôïng tònh cuûa thöïc phaåm phaûi ôû nôi deã thaáy treân nhaõn.

Ngoân ngöõ

1- Vôùi thöïc phaåm saûn xuaát vaø tieâu duøng trong nöôùc, nhaõn phaûi ñöôïc ghi baèng tieáng Vieät. Tuøy theo tröôøng hôïp cuï theå, ngoaøi tieáng Vieät, nhaõn neân ñöôïc ghi theâm baèng tieáng nöôùc ngoaøi thoâng duïng, nhöng kích thöôùc phaûi nhoû hôn, ñeå ngöôøi nöôùc ngoaøi khi ñeán Vieät Nam coù theå söû duïng vaø tieâu duøng haøng hoùa thöïc phaåm taïi Vieät Nam.

2- Vôùi thöïc phaåm nhaäp khaåu, nhaõn phaûi ñöôïc ghi baèng tieáng Vieät hoaëc

66

tieáng Anh. Trong caùc tröôøng hôïp khaùc, phaûi söû duïng moät nhaõn phuï ghi nhöõng noäi dung baét buoäc (3.2) baèng tieáng Vieät chính xaùc nhö nhaõn goác.

3.5 XAÙC NHAÄN CAÙC ÑAËC TÍNH CUÛA THÖÏC PHAÅM

Vieäc xaùc nhaän caùc ñaëc tính cuûa thöïc phaåm döïa treân höôùng daãn cuûa FAO/WHO (CAC/GL 1-1991)

3.5.1 Nguyeân taéc

Khoâng ñöôïc coâng boá caùc xaùc nhaän gaây nhaàm laãn hoaëc coù khaû naêng taïo ra moät aán töôïng phoùng ñaïi ñoái vôùi baát kyø ñaëc tính naøo cuûa thöïc phaåm.

Nhöõng cô sôû kinh doanh saûn xuaát thöïc phaåm phaûi coù khaû naêng chöùng minh caùc xaùc nhaän ñaõ ñöôïc coâng boá treân nhaõn.

3.5.2 Nhöõng ñieàu khoâng ñöôïc coâng boá

Söï coâng boá nhaèm khaúng ñònh thöïc phaåm laø nguoàn cung caáp toaøn boä caùc chaát dinh döôõng chuû yeáu (tröø tröôøng hôïp caùc saûn phaåm ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ñaày ñuû trong moät Tieâu chuaån Vieät Nam - TCVN - hoaëc tieâu chuaån Codex cuï theå hay do moät cô quan coù thaåm quyeàn thöøa nhaän saûn phaåm ñoù laø nguoàn cung caáp thoûa ñaùng toaøn boä nhöõng chaát dinh döôõng chuû yeáu).

- Nhöõng xaùc nhaän nguï yù raèng moät cheá ñoä aên uoáng caân ñoái baèng caùc thöïc phaåm thoâng thöôøng khoâng theå cung caáp thoûa ñaùng toaøn boä caùc chaát dinh döôõng chuû yeáu.

- Nhöõng xaùc nhaän khoâng theå chöùng minh ñöôïc.

- Nhöõng xaùc nhaän veà khaû naêng ngaên ngöøa, laøm dòu, ñieàu trò beänh taät, roái loaïn chöùc naêng hoaëc ñieàu trò tình traïng sinh lyù ñaëc bieät, tröø tröôøng hôïp ñoù laø TP chöùc naêng ñaõ ñöôïc coâng nhaän cuûa Boä Y teá, ñöôïc yeâu caàu thöû laâm saøng tröôùc khi coâng nhaän vaø coâng boá.

- Nhöõng xaùc nhaän coù theå gaây nghi vaán veà tính an toaøn hoaëc gaây moái lo ngaïi cho ngöôøi tieâu duøng veà caùc TP töông töï khaùc.

- Nhöõng xaùc nhaän voâ nghóa veà söï so saùnh töông ñoái vaø tuyeät ñoái.

3.5.3 Xaùc nhaän coù ñieàu kieän

Nhöõng xaùc nhaän sau ñaây phaûi chòu söï raøng buoäc nhaát ñònh trong töøng tröôøng hôïp cuï theå:

1- Xaùc nhaän moät thöïc phaåm coù giaù trò dinh döôõng ñaëc bieät hoaëc ñöôïc gia taêng dinh döôõng baèng caùch boå sung theâm caùc chaát dinh döôõng nhö vitamin,

67

caùc chaát khoaùng vaø caùc axit amin. Neáu söï boå sung naøy döïa treân nhöõng nguyeân taéc chung cuûa Nhaø Nöôùc veà vieäc boå sung chaát dinh döôõng chuû yeáu vaøo caùc thöïc phaåm, thì söï xaùc nhaän naøy phaûi tuaân theo caùc vaên baûn phaùp lyù cuûa cô quan coù thaåm quyeàn (thöôøng laø vaên baûn phaùp lyù cuûa Boä Y teá).

Ví duï: Söõa giaøu Ca do boå sung töø ngoaøi vaøo thì coù ghi chuù roõ raøng nhö tröôøng hôïp "söõa Gaáu Nestle" coù theâm vaøo Ca, FFA (caùc axit beùo caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa teá baøo naõo, chaát xô FOS giuùp söï tieâu hoùa ñöôøng ruoät toát, hoã trôï haáp thu dinh döôõng). Söõa Nestle Omega coù theâm vaøo caùc axit beùo Omega 3 vaø Omega 6 giuùp cô theå khoûe maïnh, choáng beänh taät, ñeàu coù xaùc nhaän, ñöôïc ghi moät caùch roõ raøng.

2- Xaùc nhaän moät thöïc phaåm coù chaát löôïng ñaëc bieät baèng caùch laøm giaûm hoaëc loaïi boû moät chaát dinh döôõng naøo ñoù ñeàu phaûi döïa treân vieäc nghieân cöùu veà tính dinh döôõng vaø phaûi tuaân thuû nhöõng qui ñònh phaùp lyù cuûa cô quan coù thaåm quyeàn.

3- Caùc thuaät ngöõ "töï nhieân", "tinh khieát"..., khi ñöôïc söû duïng ñeàu phaûi tuaân thuû moät caùch nghieâm ngaët caùc qui ñònh cuï theå vaø vieäc söû duïng nhöõng thuaät ngöõ naøy caàn tuaân theo nhöõng yeâu caàu trong phaàn 3.5.

4- Xaùc nhaän moät thöïc phaåm mang tính toân giaùo hoaëc duøng ñeå haønh leã khi thöïc phaåm ñoù phuø hôïp vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa cô quan coù thaåm quyeàn veà toân giaùo.

5- Coù theå xaùc nhaän ñeå laøm noåi baät söï khoâng coù hoaëc khoâng theâm nhöõng chaát cuï theå vaøo thöïc phaåm, söï xaùc nhaän phaûi traùnh gaây hieåu laàm cho ngöôøi tieâu duøng vaø chaát ñöôïc xaùc nhaän phaûi ñaûm baûo.

a) Khoâng laø ñoái töôïng thoûa maõn caùc yeâu caàu ñaëc bieät qui ñònh trong tieâu chuaån Vieät Nam (TCVN), tieâu chuaån Codex hoaëc caùc qui ñònh khaùc cuûa Nhaø nöôùc.

b) Chaát maø ngöôøi tieâu duøng thöôøng cho laø coù trong thöïc phaåm ñoù.

Ví duï: Saûn phaåm thòt nguoäi thöôøng coù söû duïng muoái natri nitrit vaø natri nitrat, neáu trong saûn phaåm naøy khoâng duøng hai loaïi muoái naøy thi neân coâng boá roõ.

c) Laø chaát khoâng ñöôïc pheùp thay theá baèng caùc chaát khaùc taïo ra nhöõng tính chaát töông ñöông cuûa thöïc phaåm ñoù.

d) Laø chaát ñöôïc cho pheùp coù hoaëc ñöôïc theâm vaøo trong thöïc phaåm.

6- Nhöõng xaùc nhaän laøm noåi baät söï khoâng coù hoaëc khoâng theâm moät hoaëc nhieàu chaát dinh döôõng phaûi tuaân theo söï coâng boá baét buoäc veà chaát dinh döôõng.

68

3.5.4 Ghi nhaõn ñoái vôùi thöïc phaåm duøng cho cheá ñoä aên kieâng

Ghi nhaõn ñoái vôùi thöïc phaåm duøng cho cheá ñoä aên kieâng theo tieâu chuaån Codex Stan 146-1985.

1- Teân cuûa thöïc phaåm

1.1. Duøng caùc thuaät ngöõ “Cheá ñoä aên uoáng ñaëc bieät”, “Cheá ñoä aên kieâng ñaëc bieät” hoaëc “aên kieâng” ñeå lieân keát vôùi teân goïi voán coù cuûa thöïc phaåm ñoù.

1.2. Ñaëc tröng “aên kieâng” thöôøng ñöôïc ghi ngay caïnh teân cuûa thöïc phaåm ñoù.

Ví duï: CHAÙO AÊN KIEÂNG DIET SOUP

(Khoâng chöùa axit beùo baõo hoøa) (Free saturated acids)

2- Xaùc nhaän ñaëc tính “aên kieâng”

Neáu moät thöïc phaåm khoâng bò bieán ñoåi nhöng coù theå phuø hôïp cho moät cheá ñoä aên kieâng nhaát ñònh (do thaønh phaàn töï nhieân cuûa thöïc phaåm ñoù) thì khoâng ghi “duøng cho cheá ñoä aên kieâng ñaëc bieät” hoaëc “Ñaëc bieät duøng cho ngöôøi aên kieâng” hay baát kyø moät söï xaùc nhaän töông ñöông naøo. Tuy nhieân cuõng coù theå ghi “Thöïc phaåm naøy chöùa X” (X laø ñaëc tröng phaân bieät chuû yeáu) sao cho vieäc ghi nhaõn khoâng söï hieåu laàm.

3.5.5 Ghi nhaõn giaù trò dinh döôõng trong thöïc phaåm

Ghi nhaõn giaù trò dinh döôõng döïa treân höôùng daãn cuûa FAO/WHO (CAC/GL2-1985) nhaèm quy ñònh vieäc coâng boá chaát dinh döôõng vaø caùc thoâng tin boå sung veà dinh döôõng treân nhaõn thöïc phaåm bao goùi saün.

A. Coâng boá chaát dinh döôõng

1- Lieät keâ caùc chaát dinh döôõng

1.1. Caùc noäi dung baét buoäc coâng boá: a) Giaù trò naêng löôïng. b) Löôïng protein, cacbonhydrat deã tieâu (nhö ñöôøng, boät, khoâng keå “xô

thöïc phaåm”) vaø chaát beùo. c) Löôïng caùc chaát dinh döôõng khaùc d) Löôïng caùc chaát dinh döôõng khaùc coù lieân quan.

1.2. Neáu xaùc nhaän theo soá löôïng vaø loaïi cacbonhydrat caàn lieät keâ löôïng ñöôøng toång soá vaø soá löôïng tinh boät cuøng vôùi caùc daïng cacbohydrat khaùc.

Neáu xaùc nhaän theo haøm löôïng xô thöïc phaåm thì phaûi coâng boá soá löôïng xô thöïc phaåm.

69

1.3. Neáu tieán haønh xaùc nhaän theo soá löôïng vaø caùc daïng axit beùo thì coâng boá soá löôïng caùc axit beùo no vaø caùc axit beùo baäc cao chöa baõo hoøa.

1.4. Ngoaøi vieäc baét buoäc phaûi coâng boá nhö treân caàn lieät keâ löôïng vitamin vaø chaát khoaùng coù taàm dinh döôõng quan troïng vaø coù lieàu söû duïng quy chuaån ñaõ ñöôïc kieán nghò (RDA, quy chuaån: Reference Recommended Daily Allowance).

1.5. Caàn lieät keâ caùc viatamin vaø muoái khoaùng coù trong thöïc phaåm khi chuùng ñaït moät haøm löôïng coù yù nghóa (haøm löôïng lôùn hôn 5% RDA)

1.6. Moät saûn phaåm cuï theå tuaân theo caùc yeâu caàu ghi nhaõn trong moät tieâu chuaån Nhaø nöôùc thì coù theå coâng boá caùc chaát dinh döôõng theo tieâu chuaån ñoù nhöng khoâng ñöôïc maâu thuaãn vôùi caùc noäi dung quy ñònh vöøa trình baøy ôû treân.

1.7. Tính toaùn caùc chaát dinh döôõng:

a) Tính giaù trò naêng löôïng: Giaù trò naêng löôïng ñöôïc tính theo nguyeân taéc chuyeån ñoåi nhö sau:

Cacbonhydrat (ñöôøng, boät) 17 kJ/g (4 kcal/g) Protein 17 kJ/g (4 kcal/g) Chaát beùo 37 kJ/g (9 kcal/g) Coàn (etanol) 29 kJ/g (7 kcal/g) Axit höõu cô 13 kJ/g (3 kcal/g)

b) Tính haøm löôïng protein:

Haøm löôïng protein ñöôïc tính theo coâng thöùc:

P = N× 6,25

trong ñoù: P - haøm löôïng protein; N - haøm löôïng nitô toång soá

6,25 - heä soá quy ñoåi.

(Coù theå coù quy ñònh khaùc veà heä soá quy ñoåi trong caùc tieâu chuaån cuï theå).

2- Trình baøy haøm löôïng chaát dinh döôõng

2.1. Haøm löôïng chaát dinh döôõng caàn löôïng hoùa khi coâng boá.

2.2. Giaù trò naêng löôïng caàn ñöôïc tính theo KJ vaø Kcal treân 100g hoaëc 100ml hay cho moãi bao goùi neáu bao goùi ñoù chæ chöùa moät loaïi thöïc phaåm. Ngoaøi ra coù theå tính theo suaát söû duïng ñaõ ñònh löôïng treân bao bì hoaëc theo töøng phaàn sao cho caùc phaàn coù trong bao goùi ñoù ñöôïc coâng boá (ví duï nhö trong bao bì coù chöùa hai loaïi boät nguõ coác khaùc nhau chöùa trong hai ngaên rieâng bieät

70

thì phaûi coâng boá töøng loaïi boät rieâng.

2.3. Haøm löôïng protein, cacbonhydrat vaø chaát beùo tính baèng g treân 100g hoaëc 100ml, hay treân moãi bao goùi neáu bao goùi ñoù chæ chöùa moät thaønh phaàn thöïc phaåm. Cuõng coù theå tính theo suaát söû duïng hoaëc töøng phaàn thöïc phaåm.

2.4. Haøm löôïng vitamin vaø chaát khoaùng tính theo caùc ñôn vò ño löôøng hôïp phaùp cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam hoaëc tính theo phaàn traêm cuûa RDA treân 100g hoaëc 100ml hay cho moãi bao goùi neáu bao goùi ñoù chæ chöùa moät thaønh phaàn thöïc phaåm. Cuõng coù theå tính theo suaát söû duïng hoaëc töøng phaàn thöïc phaåm.

Ngoaøi ra, giaù trò naêng löôïng vaø protein cuõng coù theå tính theo phaàn traêm RDA quy chuaån.

Khi tính theo RDA quy chuaån caàn caên cöù vaøo lieàu söû duïng quy chuaån do FAO/WHO ñeà nghò. Caùc giaù trò döôùi ñaây ñöôïc söû duïng nhö RDA quy chuaån phuïc vuï cho muïc ñích ghi nhaõn.

Naêng löôïng caàn thieát trung bình cho moät ngöôøi thì trong ñoù caùc thaønh phaàn caàn thieát ôû lieàu löôïng:

Naêng löôïng MJ 9,5 (2300) (kcal) Protein 50g Vitamin A 1000 gμ

Vitamin D 5 gμ

Vitamin E 10mg Vitamin C 60mg Thiamin 1,4mg Riboflavin 1,6mg Niacin 18mg Vitamin B6 2mg Folacin 400 gμ

Vitamin B12 800 gμ

Photpho 800mg Saét 14mg Magieâ 300mg Keõm 15 mg Iot 150 gμ

71

2.5. Haøm löôïng cacbonhydrat deã tieâu phaûi ñöôïc ghi nhaõn laø “Cacbonhydrat”. Neáu coâng boá caùc loaïi cacbonhydrat cuï theå caàn ghi teân cuûa chuùng ngay sau haøm löôïng cacbonhydrat toång soá, maãu nhö sau:

“Cacbonhydrat.........g, trong ñoù ñöôøng.........g”

hoaëc “X”.........g

“X” laø teân xaùc ñònh cuûa töøng loaïi cacbonhydrat khaùc nhau.

2.6. Haøm löôïng vaø loaïi axit beùo caàn ñöôïc ghi ngay sau chaát beùo toång soá theo caùch sau:

Chaát beùo ........g

Trong ñoù axit beùo baäc cao chöa baõo hoøa ........g

Axit beùo baõo hoøa ........g

3- Sai leäch cho pheùp vaø söï phuø hôïp

3.1. Giôùi haïn cuûa caùc giaù trò dinh döôõng caàn ñöôïc tính toaùn treân cô sôû söùc khoûe cuûa coäng ñoàng, thôøi gian söû duïng cuûa saûn phaåm, ñoä chính xaùc cuûa caùc phöông phaùp xaùc ñònh, söï bieán ñoåi trong quaù trình cheá bieán, tính deã hoûng voán coù vaø ñoä bieán ñoäng cuûa chaát dinh döôõng voán coù hoaëc ñöôïc boå sung vaøo thöïc phaåm phaûi ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng.

3.2. Giaù trò dinh döôõng phaûi laø caùc giaù trò trung bình cuûa caùc keát quaû phaân tích treân caùc saûn phaåm ñaïi dieän cho caùc saûn phaåm ñöôïc ghi nhaõn.

B. Thoâng tin boå sung veà chaát dinh döôõng

1. Thoâng tin boå sung veà chaát dinh döôõng laø moät trong nhöõng noäi dung khuyeán khích ghi, khoâng baét buoäc nhaèm giuùp giaûi thích vieäc ghi nhaõn caùc chaát dinh döôõng treân bao bì, ñeå ngöôøi tieâu duøng deã nhaän bieát veà giaù trò dinh döôõng cuûa thöïc phaåm.

2. Thoâng tin naøy ñöôïc trình baøy beân caïnh choã ghi nhaõn veà chaát dinh döôõng. Coù theå duøng maøu saéc, hình aûnh ñeå theå hieän nhöõng thoâng tin naøy.

3.6 NHÖÕNG QUY ÑÒNH VEÀ DIEÄN TÍCH PHAÀN CHÍNH CUÛA NHAÕN (PDP)

Quy caùch veà kích thöôùc chöõ vaø soá ghi ñònh löôïng haøng hoùa ñöôïc quy ñònh theo baûng 3.2.

Baûng 3.2: Quy caùch, kích thöôùc chöõ vaø soá trình baøy ñònh löôïng haøng hoùa ñöôïc thieát keá theo dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP)

72

Dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP) (tính baèng cm2)

Chieàu cao nhoû nhaát cuûa chöõ vaø soá (tính baèng mm)

≤ 32 1,6

> ≤32 ñeán 258 2,3

> ≤ 258 ñeán 645 6,4

> ≤ 645 ñeán 2580 9,5

> 2580 12,7

Caùch tính dieän tích phaàn chính cuûa nhaõn (PDP) ôû moät soá hình daïng bao bì theo nguyeân taéc töông ñoái ñöôïc minh hoïa baèng ví duï sau:

Bao bì laø hình hoäp chöõ nhaät coù PDP laø moät hoaëc moät ñoâi beà maët chöõ nhaät lôùn nhaát (coù theå ghi gioáng nhau ôû caû hai maët).

Bao bì laø hình truï coù: PDP = 40% toång dieän tích xung quanh caùc maët truï.

Vò trí ghi ñònh löôïng naèm ôû phía döôùi cuûa phaàn chính cuûa nhaõn (PDP) vôùi dieän tích chieám 30% dieän tích cuûa PDP vaø chieàu cao khoaûng 1/3 chieàu cao cuûa PDP, ví duï:

73

Hình 3.2: Nguyeân taéc veà phaàn chính PDP cuûa nhaõn cuûa moät soá daïng bao bì

Ghi chuù:

Phaàn höôùng daãn naøy theo Thoâng tö soá 34/1999/FT-BTM vaø coù hieäu löïc töø ngaøy 1 thaùng 3 naêm 2000.

Phaàn höôùng daãn caùch ghi nhaõn thöïc phaåm lieân quan ñeán an toaøn söùc khoûe do Boä Y teá ñaûm nhieäm.

Hình 3.3: Nhaõn phaûi ñöôïc daùn phuø hôïp vôùi hình daùng cuûa chai vaø cuõng tuaân theo quy ñònh ghi nhaõn treân

Caâu hoûi

1. Bao bì bao goùi tröïc tieáp SP coù nhöõng nhöôïc ñieåm laø: a) Khoâng taïo daùng veû chaéc chaén cho SP. b) Khoâng ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn. c) Vaät lieäu laøm bao bì vaø phöông phaùp ñoùng SP gheùp kín caùc mí cuûa bao bì.

74

d) a vaø c ñeàu ñuùng

2. Taïi sao TP sau khi xöû lyù, cheá bieán phaûi ñöôïc ñoùng bao bì kín? a) Ñeå khaùch haøng coù theå bieát ñöôïc teân SP vaø thaønh phaàn cuûa SP treân bao bì. b) Traùnh taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc. c) Ngaên caûn hoaøn toaøn taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng beân ngoaøi ñeán TP trong suoát

thôøi gian löu thoâng phaân phoái. d) Caâu b vaø c ñuùng.

3. Quy trình saûn xuaát TP: Nguyeân lieäu → xöû lyù → cheá bieán → thanh truøng → ñoùng bao bì → SP.

Haõy cho bieát coâng ñoaïn ñoùng bao bì coù muïc ñích laø gì? a) Baûo quaûn, taêng tính caûm quan cuûa TP. b) Baûo quaûn vaø thu huùt ngöôøi tieâu duøng. c) An toaøn veä sinh vaø naâng cao tính caûm quan cuûa TP. d) Baûo quaûn CLSP, thoâng tin, vaø thuaän tieän trong phaân phoái, kieåm soaùt vaø

trong tieâu duøng.

4. Bao bì kín laø bao bì ñöôïc quyeát ñònh bôûi: a) Lôùp bao bì tröïc tieáp kín vaø lôùp bao bì ngoaøi choáng taùc ñoäng cô hoïc. b) Nhieàu lôùp bao bì kín.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng chaát löôïng, Qui ñònh taïm thôøi veà ghi nhaõn thöïc phaåm bao bì goùi saün, Haø Noäi, 1995.

2. Quyeát ñònh soá 178/1999/QÑ-TTg ngaøy 30-8-1999 cuûa thuû töôùng chính phuû, Quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát - nhaäp khaåu.

3. Quyeát ñònh soá 95/2000/QÑ-TTg ngaøy 15-8-2000 cuûa thuû töôùng chính phuû, Boå sung moät soá noäi dung cuûa quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu.14. TCVN 6384: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ UPC-A. Yeâu caàu kyõ thuaät.

4. Quy ñònh giôùi haïn toái ña oâ nhieãm sinh hoïc vaø hoùa hoïc trong thöïc phaåm, Haø Noäi, 2008

75

Chöông 4

MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH

4.1 LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH (MSMV)

Maõ soá maõ vaïch ñöôïc phaùt minh vaøo naêm 1949 bôûi N. Jwod Landa taïi Myõ. Naêm 1960, tieåu bang Sylvania ñaõ aùp duïng MSMV vaøo vieäc kieåm soaùt caùc toa xe löûa, ñaùp öùng thôøi kyø phaùt trieån cuûa kyõ thuaät ñieän töû vaø thoâng tin.

Vaøo naêm 1970, UÛy ban Thöïc phaåm Myõ ñaõ öùng duïng MSMV ñaàu tieân vaøo vieäc mua baùn, phaân phoái, kieåm tra haøng hoùa thöïc phaåm: ñöa maùy scanner vaø maùy thu tieàn keát hôïp, giaûm thieåu soá löôïng nhaân vieân phuïc vuï baùn haøng, ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao do quyeát toaùn nhanh vaø traùnh ñöôïc sai soùt nhaàm laãn. Nhö theá, MSMV ñaõ ñöôïc aùp duïng vaø ñaït thaønh coâng lôùn.

Naêm 1973 Hieäp hoäi Coâng nghieäp Thöïc phaåm Myõ thoáng nhaát thaønh laäp Hieäp hoäi UCC (Uniform Code Council) coù nhieäm vuï chuû yeáu laø cung caáp thoâng tin vaø ñieàu leä cuûa UCC, phoå bieán aùp duïng MSMV UPC (Universal Product Code). Cho ñeán nay, maõ UPC ñöôïc söû duïng chuû yeáu ôû Myõ vaø Canada.

Naêm 1974 caùc nhaø saûn xuaát vaø cung caáp haøng hoùa cuûa 12 nöôùc chaâu AÂu ñaõ cuøng nhau thaønh laäp hoäi ñoàng ñaëc bieät ñeå nghieân cöùu khaû naêng aùp duïng heä thoáng MSMV vaät phaåm tieâu chuaån vaø thoáng nhaát chung chaâu AÂu. Heä thoáng MSMV cuûa chaâu AÂu goïi laø EAN (European Article Numbering) ñöôïc thieát laäp treân cô sôû cuûa MSMV UPC.

Thaùng 12-1977 toå chöùc EAN chính thöùc ñöôïc thaønh laäp vaø ñaët truï sôû taïi Bæ vaø do Bæ laøm toång thö kyù.

Muïc ñích chính cuûa toå chöùc EAN laø phaùt trieån MSMV tieâu chuaån toaøn caàu vaø ña ngaønh ñeå phaân ñònh saûn phaåm, dòch vuï vaø ñòa ñieåm, nhaèm cung caáp ngoân ngöõ chung cho thöông maïi quoác teá. Muïc ñích cuûa toå chöùc ñöôïc uûng hoä nhanh choùng vaø môû roäng ra ngoaøi phaïm vi chaâu AÂu ñeán caùc chaâu luïc khaùc nhö Chaâu UÙc, Chaâu AÙ. Ñeán naêm 1992, toå chöùc EAN trôû thaønh EAN - Quoác teá (EAN-International).

Hieän nay, EAN quoác teá coù thaønh vieân laø caùc toå chöùc EAN cuûa caùc quoác

76

gia, coù nhieäm vuï hoã trôï vaø thoâng tin ñaày ñuû veà MSMV cuûa EAN ñeán caùc coâng ty, xí nghieäp cuûa caùc quoác gia thaønh vieân.

Caùc loaïi MSMV tieâu chuaån ñang ñöôïc aùp duïng hieän nay:

- EAN (EAN-8, EAN-13) - ITF-14 - UCC / EAN-28

Do nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa caùc coâng ty thaønh vieân veà phaùt trieån phöông phaùp trao ñoåi döõ lieäu thöông maïi, EAN laäp neân EAN-COM laø tieâu chuaån trao ñoåi thoâng tin ñieän töû noäi boä ña ngaønh coâng nghieäp. Tieâu chuaån naøy höôùng daãn söû duïng EDI (Electric Data Interchange) ñeå trao ñoåi soá lieäu tieâu chuaån veà caùc vaät phaåm, ñôn ñaët haøng, chæ daãn phaân phoái, hoùa ñôn, thoâng tin veà saûn phaåm... vôùi caùc baïn haøng cuûa mình.

4.2 HIEÄU QUAÛ EAN QUOÁC TEÁ VAØ ÖÙNG DUÏNG VAØO CAÙC NGAØNH

Heä thoáng MSMV EAN chính laø moät hình thöùc thoâng tin hieäu quaû, laø chìa khoùa cuûa söï thaønh coâng trong quaûn lyù vaø thöông maïi quoác teá. Nhôø vaøo heä thoáng MSMV tieâu chuaån, caùc nhaø saûn xuaát coâng nghieäp, kinh doanh coù theå trao ñoåi thoâng tin kieåm tra thöông maïi quoác teá veà soá löôïng chuûng loaïi haøng hoùa moät caùch chính xaùc, nhanh choùng vaø kinh teá.

EAN quoác teá daãn ñaàu cho moät giaûi phaùp toaøn caàu nhôø heä thoáng ñaùnh soá ñôn leû vaø heä thoáng thoâng tin ñieän töû. Lôïi ích cuûa heä thoáng naøy ñaõ ñöôïc chöùng minh: vieäc coát loõi laø ñaõ thaønh laäp moät heä thoáng trao ñoåi thoâng tin hieäu quaû, hoøa nhaäp ñöôïc caùc beân thöông maïi trong maïng löôùi cung caáp (töø nhaø saûn xuaát, baùn buoân, phaân phoái, baùn leû ñeán ngöôøi tieâu duøng cuoái cuøng) vôùi ngoân ngöõ chung cho thöông maïi toaøn caàu vaø quaûn lyù xaõ hoäi coù hieäu quaû.

MSMV ñaõ vaø ñang ñöôïc aùp duïng roäng raõi vaø coù hieäu quaû trong caùc ngaønh sau:

a) Maäu dòch: - Nhaäp kho vaø kieåm keâ - Tính tieàn vaø ghi hoùa ñôn nhanh choùng cho khaùch haøng

b) Saûn xuaát haøng hoùa taïi xí nghieäp: - Nhaäp vaø quaûn lyù nguyeân lieäu - Quaûn lyù saûn phaåm taïi quy trình saûn xuaát - Quaûn lyù saûn phaåm xuaát nhaäp kho - Quaûn lyù nhaân söï

77

c) Ngaønh y döôïc: - Saûn xuaát thuoác vaø döôïc lieäu - Quaûn lyù hoà sô beänh nhaân trong beänh vieän

d) Böu ñieän: - Phaùt chuyeån nhanh - Tra tìm haøng thaát laïc.

ñ) Haøng khoâng:

- Quaûn lyù haønh lyù, haøng hoùa

e) Thö vieän:

Quaûn lyù ñoïc giaû vaø saùch

Ngoaøi ra MSMV coøn ñöôïc öùng duïng trong caùc ngaønh khaùc: giao thoâng vaän taûi, theå duïc theå thao, noäi vuï, quoác phoøng.

4.3 TOÅ CHÖÙC EAN VIEÄT NAM (EAN-VN) VAØ AÙP DUÏNG COÂNG NGHEÄ MSMV ÔÛ VIEÄT NAM

* EAN-VN laø toå chöùc maõ soá maõ vaïch vaät phaåm quoác gia cuûa Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp thaùng 3-1995 vaø ñöôïc coâng nhaän laø thaønh vieân chính thöùc cuûa EAN quoác teá thaùng 5-1995, ñöôïc giao nhieäm vuï quaûn lyù vaø trieån khai hoaït ñoäng MSMV ôû Vieät Nam:

- Höôùng daãn caáp maõ soá vaät phaåm

- Xaây döïng vaø ban haønh boä TCVN veà MSMV cho Vieät Nam.

- Ñaøo taïo vaø chuaån bò caùc döï aùn aùp duïng coâng ngheä MSMV.

- Tham gia caùc hoaït ñoäng cuûa EAN quoác teá.

Ñeå quaûn lyù maõ maët haøng, doanh nghieäp phaûi heä thoáng taát caû saûn phaåm cuûa mình, caùc saûn phaåm hieän coù cuõng nhö caùc saûn phaåm seõ coù trong töông lai (trong 2-3 naêm tôùi) thaønh baûng. Trong baûng naøy coù theå coù caùc muïc nhö soá thöù töï, ñaëc ñieåm, bao goùi, troïng löôïng... vaø maõ soá öùng vôùi töøng loaïi saûn phaåm ñeå khi caàn coù theå tra cöùu ñöôïc ngay. Baûng naøy goïi laø baûng ñaêng kyù saûn phaåm söû duïng maõ soá maõ vaïch.

4.4 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH (MSMV)

Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm laø loaïi kyù maõ (daáu hieäu) ñeå phaân ñònh vaät phaåm (phaân ñònh coù nghóa laø phaân tích ñònh löôïng). Qua MSMV vaø heä thoáng maùy vi tính coù theå bieát ñöôïc ñaëc tính, khoái löôïng, theå tích, loaïi bao bì, soá löôïng haøng hoùa.

78

Maõ soá laø 1 daõy caùc con soá töï nhieân töø 0 9÷ ñöôïc saép xeáp theo qui luaät. Maõ vaïch goàm caùc vaïch saùng toái coù ñoä roäng khaùc nhau bieåu thò cho caùc con soá cuûa maõ soá ñeå maùy scanner ñoïc.

Treân toaøn theá giôùi khoâng theå coù söï truøng maõ soá maõ vaïch vôùi nhau giöõa caùc loaïi haøng hoùa. MSMV laø daáu hieäu ñaïi dieän cho töøng loaïi haøng hoùa.

Maõ soá maõ vaïch ñöôïc in treân nhaõn hieäu ôû vò trí goùc beân phaûi vaø gaàn caïnh ñaùy cuûa nhaõn hieäu bao bì.

MSMV ñöôïc ghi treân bao bì haøng hoùa khoâng nhaèm ñeå ngöôøi tieâu duøng ñoïc, phaân ñònh haøng hoùa khi mua maø cho heä thoáng maùy scanner ñoïc vaø maùy tính ghi nhaän vaøo boä nhôù vaø sao luïc ñaëc tính quy caùch haøng haøng hoùa, giaù caû, soá löôïng nhaäp, xuaát, löu kho vaø thôøi gian töông öùng.

Hình 4.1

Moãi chuûng loaïi haøng hoùa: saûn phaåm chæ khaùc nhau veà moät ñaëc tính thì taïo neân moät chuûng loaïi haøng hoùa (nhö röôïu leân men ñeàu coù nhöõng tính chaát hoùa lyù gioáng nhau nhöng chæ khaùc nhau veà muøi höông hay khaùc nhau veà maøu cuõng taïo neân moät chuûng loaïi mang MSMV rieâng). Töông töï nhö vaäy ñoái vôùi haøng coù thöù haïng khaùc nhau hoaëc ñöôïc öùng duïng coâng ngheä cheá bieán khaùc nhau, nhö röôïu vang, röôïu traùi caây cuøng noàng ñoä coàn, cuøng loaïi nguyeân lieäu quaû töø ban ñaàu khaùc veà coâng ngheä saûn xuaát cuõng taïo neân nhöõng loaïi haøng hoùa coù MSMV khaùc nhau. Beân caïnh ñoù, chuûng loaïi saûn phaåm cuõng ñöôïc taïo neân do:

- Vaät lieäu bao bì khaùc nhau

- Hình daïng, caáu taïo bao bì khaùc nhau maëc duø cuøng vaät lieäu bao bì, theå tích, hay khoái löôïng.

- Soá löôïng, theå tích bao bì chöùa ñöïng khaùc nhau, keå caû tröôøng hôïp bao bì tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi saûn phaåm, bao bì ngoaøi ñeå vaän chuyeån, phaân phoái ñeàu coù moät MSMV rieâng bieät. Ví duï: nöôùc tinh khieát cuøng chaát löôïng, cuøng coâng ty saûn xuaát, loaïi saûn phaåm 250ml vaø 1000ml mang MSMV khaùc nhau. Bao bì vaän chuyeån chöùa khoái löôïng hay theå tích khaùc nhau thì cuõng coù MSMV khaùc nhau.

79

4.5 CAÁU TAÏO MSMV EAN-13 VAØ EAN-8 CUÛA HAØNG HOÙA BAÙN LEÛ

4.5.1 Caáu taïo maõ soá EAN-13 vaø EAN-8

Maõ soá EAN cho saûn phaåm baùn leû goàm hai loaïi:

1- Maõ soá EAN-13: goàm 13 con soá coù caáu taïo nhö sau, töø traùi sang phaûi:

Maõ quoác gia: 2 hoaëc 3 chöõ soá. Maõ doanh nghieäp: coù theå goàm töø 4 hoaëc 5,6 chöõ soá. Maõ maët haøng: coù theå laø 5, 4, hay 3 soá tuøy thuoäc vaøo maõ doanh nghieäp. Soá cuoái cuøng laø soá kieåm tra.

Ñeå ñaûm baûo tính thoáng nhaát vaø tính ñôn nhaát cuûa maõ soá, maõ quoác gia phaûi do toå chöùc MSMV quoác teá (EAN International) caáp cho caùc quoác gia laø thaønh vieân cuûa toå chöùc naøy. Maõ soá quoác gia cuûa Vieät Nam laø 893. Danh muïc maõ soá quoác gia cuûa caùc nöôùc cho trong phuï luïc.

- Maõ doanh nghieäp (maõ M) do toå chöùc maõ soá maõ vaïch vaät phaåm quoác gia caáp cho caùc nhaø saûn xuaát thaønh vieân. ÔÛ Vieät Nam, maõ doanh nghieäp do EAN-VN caáp cho caùc doanh nghieäp thaønh vieân cuûa mình.

- Maõ maët haøng (maõ I) do nhaø saûn xuaát qui ñònh cho haøng hoùa cuûa mình. Nhaø saûn xuaát phaûi ñaûm baûo moãi maët haøng chæ coù moät maõ soá, khoâng ñöôïc coù baát kyø söï nhaàm laãn naøo.

- Soá kieåm tra C laø moät con soá ñöôïc tính döïa vaøo 12 con soá tröôùc ñoù, duøng ñeå kieåm tra vieäc ghi ñuùng nhöõng con soá noùi treân.

Töø nhöõng naêm 1995 ñeán 3/1998, EAN-VN caáp maõ M goàm boán con soá vaø töø thaùng 3/1998, theo yeâu caàu cuûa EAN quoác teá, EAN-VN baét ñaàu caáp maõ M goàm 5 con soá. Ví duï: hieän nay maõ EAN-13 cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam coù hai daïng nhö sau:

Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ñöôïc caáp maõ M goàm 4 con soá:

893 4065 01001 C

Maõ quoác gia Maõ doanh nghieäp Maõ maët haøng Soá kieåm tra

(Maõ M) (Maõ I)

Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ñöôïc caáp maõ M goàm 5 con soá:

893 50012 0101 C

Maõ quoác gia Maõ doanh nghieäp Maõ maët haøng Soá kieåm tra

(Maõ M) (Maõ I)

80

2- Maõ soá EAN-8: goàm 8 con soá coù caáu taïo nhö sau

3 soá ñaàu laø maõ soá quoác gia gioáng nhö EAN-13

4 soá sau laø maõ maët haøng

Soá cuoái cuøng laø soá kieåm tra.

Maõ EAN-8 chæ söû duïng treân nhöõng saûn phaåm coù kích thöôùc nhoû, khoâng ñuû choã ghi maõ EAN-13 (ví duï: thoûi (phong) keïo, goùi traø tuùi loïc. Toå chöùc maõ soá quoác gia seõ caáp tröïc tieáp vaø coù theå quaûn lyù maõ soá maët haøng (goàm 4 con soá).

893 0130 C

Maõ quoác gia Maõ maët haøng Soá kieåm tra

Caùch tính soá kieåm tra cho maõ EAN-13 vaø maõ EAN-8

Böôùc 1: Töø phaûi sang traùi, coäng taát caû caùc con soá ôû vò trí leû (tröø soá kieåm tra C);

Böôùc 2: Nhaân keát quaû böôùc 1 vôùi 3;

Böôùc 3: Coäng giaù trò cuûa caùc con soá coøn laïi; (caùc con soá töø beân phaûi ôû vò trí haøng chaün)

Böôùc 4: Coäng keát quaû böôùc 2 vôùi böôùc 3;

Böôùc 5: Laáy soá troøn chuïc (boäi soá cuûa 10) gaàn nhaát, lôùn hôn hoaëc baèng keát quaû böôùc 4 tröø ñi keát quaû böôùc 4, keát quaû laø soá kieåm tra C.

Ví duï: Tính soá kieåm tra cho maõ 893502590191C

Böôùc 1: 1 + 1 + 9 + 2 + 5 + 9 = 27

Böôùc 2: 27 × 3 = 81

Böôùc 3: 8 + 3 + 0 + 5 + 0 + 9 = 25

Böôùc 4: 81 + 25 = 106

Böôùc 5: 110 - 106 = 4

Maõ EAN-13 hoaøn chænh seõ laø: 89350025901914.

4.5.2 Caáu taïo maõ vaïch

Maõ vaïch theå hieän maõ soá EAN goïi laø maõ vaïch EAN. Trong maõ vaïch EAN, moãi con soá ñöôïc theå hieän hai vaïch vaø hai khoaûng troáng. Moãi vaïch hay khoaûng troáng coù chieàu roäng töø 1 ÷ 4 moâñun, moãi moâñun coù chieàu roäng tieâu chuaån laø 0,33mm.

81

Hình 4.2: Caáu taïo maõ soá maõ vaïch EAN-13 vaø EAN-8

Maõ vaïch EAN laø maõ ña chieàu roäng, töùc laø moãi vaïch (hay khoaûng troáng) coù theå coù chieàu roäng töø 1 ÷ 4 moâñun. Do vaäy, maät ñoä maõ hoùa cao caàn coù söï chuù yù ñaëc bieät khi in maõ.

Maõ vaïch EAN coù caáu taïo nhö sau:

Keå töø beân traùi, khu vöïc ñeå troáng khoâng ghi kyù hieäu naøo caû, kyù hieäu baét ñaàu (hai vaïch daøi ñaàu treân), kyù hieäu daõy soá beân traùi, kyù hieäu phaân caùch (hai vaïch daøi hôn), kyù hieäu daõy soá beân phaûi, soá kieåm tra, kyù hieäu keát thuùc (hai vaïch daøi sau cuøng) sau ñoù laø khoaûng troáng beân phaûi. Toaøn boä khu vöïc maõ vaïch EAN-13 tieâu chuaån coù chieàu daøi 37,29mm vaø coù chieàu cao laø 25,93mm.

Baûng 4.1: Baûng kích thöôùc maõ EAN-13 vaø EAN-8 töông öùng vôùi ñoä phoùng ñaïi M

Ñoä phoùng ñaïi M

EAN-13 EAN-8

Chieàu roäng (mm)

Chieàu cao (mm)

Chieàu roäng (mm)

Chieàu cao (mm)

0,80 29,83 20,74 21,38 17,05

0,90 33,56 23,34 24,06 19,18

1,00 37,29 25,93 26,73 21,31

1,10 41,02 28,52 29,40 23,44

1,20 44,75 31,12 32,08 25,57

1,50 55,94 38,90 40,10 31,97

1,70 63.39 44,08 45,44 36,23

2,00 74,58 51,86 53,46 42,62

Maõ vaïch EAN-8 coù caáu taïo töông töï nhöng chæ coù chieàu daøi tieâu chuaån laø 26,73mm vaø chieàu cao 21,31mm.

82

Ñoä phoùng ñaïi cuûa maõ vaïch EAN-13 vaø EAN-8 naèm trong khoaûng töø 0,8 ÷ 2,0.

Thoâng thöôøng treân caùc saûn phaåm baùn leû (caùc ñôn vò tieâu thuï) ngöôøi ta duøng maõ EAN coù ñoä phoùng ñaïi 0,9 vaø 1,0.

4.5.3 Ñoïc maõ vaïch vaø öùng duïng maõ vaïch trong baùn haøng

- Ñeå ñoïc maõ vaïch ngöôøi ta duøng moät maùy scanner, trong maùy scanner coù moät nguoàn saùng lazer, moät boä phaän caûm bieán quang ñieän, moät boä giaûi maõ. Maùy queùt ñöôïc noái vôùi maùy tính baèng daây daãn hoaëc boä phaän truyeàn tín hieäu voâ tuyeán. Nguyeân taéc hoaït ñoäng nhö sau: nguoàn saùng lazer phaùt ra moät chuøm tia saùng heïp queùt leân khu vöïc maõ vaïch (chöøng 25 ñeán 50 laàn trong 1 giaây), boä caûm bieán quang ñieän nhaän aùnh saùng phaûn xaï töø vuøng in maõ vaïch vaø chuyeån noù thaønh doøng ñieän coù cöôøng ñoä bieán ñoåi theo aùnh saùng phaûn xaï ñoù. Tín hieäu ñieän ñöôïc ñöa qua boä giaûi maõ vaø chuyeån veà maùy tính.

- Moät ví duï veà aùp duïng MSMV ôû cöûa haøng: Maùy queùt cuøng vôùi maùy tính ñeå tính tieàn vaø in hoùa ñôn baùn haøng ñaët taïi caùc cöûa ra vaøo cuûa cöûa haøng. Caùc maùy tính laïi ñöôïc noái vôùi moät maùy tính trung taâm.

Khaùch haøng mang haøng ra quaày tính tieàn, nhaân vieân thu tieàn duøng maùy queùt "ñoïc" maõ vaïch cuûa haøng hoùa ñeå nhaän daïng töøng loaïi haøng (coâng vieäc naøy toán chöøng 5 giaây cho moãi ñôn vò haøng hoùa). Trong boä nhôù cuûa maùy tính ñaõ coù giaù caû cuûa töøng loaïi haøng, vì vaäy maùy tính nhanh ra soá tieàn maø khaùch phaûi traû, in ra hoùa ñôn giao cho khaùch haøng, ñoàng thôøi cuõng giöõ laïi soá löôïng ñaõ baùn ra, soá löôïng coøn laïi cuûa töøng loaïi haøng. Heä thoáng maùy tính cuûa caùc cöûa haøng trong toaøn coâng ty noái maïng vôùi nhau, vì vaäy ngöôøi quaûn lyù coâng ty coù theå bieát ñöôïc moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc loaïi haøng, soá löôïng, chuûng loaïi, vò trí, toàn tröõ, tröng baøy. Nhôø vaäy, coù theå ñaët keá hoaïch cung caáp kòp thôøi haøng hoùa cho caùc cöûa haøng.

83

Hình 4.3: Sô ñoà hoaït ñoäng cuûa maùy scanner vaø boä giaûi maõ

4.5.4 In maõ vaïch treân haøng hoùa

Vieäc chuyeån maõ soá thaønh maõ vaïch theo tieâu chuaån maõ hoùa ñöôïc thöïc hieän baèng maùy in maõ vaïch vôùi chöông trình ñieàu khieån thích hôïp. Coù ba phöông phaùp cô baûn ñeå in maõ vaïch leân saûn phaåm:

- In phun haøng loaït MSMV baèng moät thieát bò chuyeân duøng - In treân giaáy dính roài daùn leân saûn phaåm (nhö caùc sieâu thò ñang duøng ñeå

in maõ cho nhöõng haøng hoùa chöa coù maõ soá maõ vaïch). - In opset thoâng thöôøng vôùi cheá baûn phim maõ vaïch ñoàng thôøi vôùi khi in

nhaõn hieäu bao bì goïi laø film master. Ñaây laø caùch in deã vaø reû nhaát hieän nay, theå hieän maõ soá maõ vaïch nhö hình 4.4.

Hình 4.4: Maõ soá maõ vaïch EAN-13 vaø EAN-8.

Treân film theå hieän caû maõ soá laãn maõ vaïch, maõ vaïch ñöôïc caáu taïo caên cöù vaøo MSMV ñeå cho maùy scanner ñoïc. Khung ñen (H.4.4) ñeå ñaùnh daáu ranh giôùi khung nhöng thöïc teá khoâng theå hieän ñöôøng vieàn. Chieàu roäng cuûa maõ EAN

84

töông öùng vôùi töøng ñoä phoùng ñaïi laø coá ñònh. Chieàu cao cuûa maõ coù theå thay ñoåi trong giôùi haïn cho pheùp neân khi cheá taïo film master, caùc kyõ thuaät vieân coù theå thay ñoåi cho phuø hôïp vôùi kích thöôùc saûn phaåm.

Caùc ñieåm caàn chuù yù khi in maõ EAN: - Khoâng in chöõ hay baát kyø hình veõ gì vaøo vuøng dieän tích xung quanh maõ

(ñaùnh daáu baèng khung ñen treân film master). - Maøu lyù töôûng ñeå in maõ vaïch laø maøu ñen treân neàn traéng. Coù theå in moät

soá maøu neàn vaø maøu vaïch khaùc ñeå bao bì ñeïp hôn; khi ñoù phaûi tuaân thuû theo baûng caùc maøu neàn vaø maøu vaïch tieâu chuaån do toå chöùc EAN quoác gia cung caáp.

- Maõ vaïch neân ñaët ngang, caùc vaïch vuoâng goùc vôùi maët phaúng ñaùy saûn phaåm.

- Ñoái vôùi saûn phaåm hình truï ñöùng (daïng chai, loï...) hay caùc beà maët cong coù ñöôøng kính nhoû hôn 7,5cm, maõ vaïch caàn ñaët ñöùng (caùc vaïch song song vôùi maët phaúng ñaùy saûn phaåm); neáu ñöôøng kính lôùn hôn 7,5cm, coù theå ñaët maõ vaïch theo chieàu ñöùng hoaëc ngang.

4.6 CAÁU TAÏO MAÕ SOÁ MAÕ VAÏCH CUÛA HAØNG HOÙA PHAÂN PHOÁI HAY ÑÔN VÒ GÖÛI ÑI

Haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån phaân phoái trong caùc thuøng to khoái chöõ nhaät laøm baèng giaáy bìa gôïn soùng, caùc thuøng naøy ñöôïc goïi laø bao bì vaän chuyeån hay bao bì ñôn vò göûi ñi, coù ghi MSMV ñeå thuaän tieän quaûn lyù xuaát nhaäp baèng heä thoáng maùy vi tính vaø maùy scanner. Ngöôøi thuû kho chæ ñeám caùc thuøng haøng baèng caùch duøng maùy scanner ñoïc MSMV cuûa thuøng haøng (khoaûng 5 giaây), maùy töï ñoäng ghi nhaän loaïi haøng vaø coäng doàn soá löôïng. Do ñoù, vieäc quaûn lyù soá löôïng loaïi haøng trong kho trôû neân ñôn giaûn, nhanh choùng, chính xaùc maø khoâng toán nhieàu coâng söùc.

4.6.1 Maõ soá caùc ñôn vò göûi ñi EAN-14 hoaëc DUN-14 (vieát taét EAN/DUN-14)

Maõ EAN-13 cuûa ñôn vò tieâu thuï ñöôïc duøng laøm cô sôû ñeå laäp maõ ñôn vò göûi ñi. Ngöôøi ta theâm vaøo maõ naøy moät chöõ soá môùi (soá naøy goïi laø Logical Variant - VL) taïo thaønh moät maõ môùi coù daïng tieâu chuaån goàm:

1 chöõ soá môùi (soá VL) goàm ba loaïi: 0; 1 8÷ ; vaø 9

12 chöõ soá vaät phaåm cuûa ñôn vò tieâu thuï chöùa trong ñôn vò göûi ñi ñoù khoâng tính soá kieåm tra (bao goàm maõ quoác gia, maõ doanh nghieäp vaø maõ maët haøng).

85

1 chöõ soá kieåm tra tính toaùn döïa treân 13 soá tröôùc theo 5 böôùc cuûa tröôøng hôïp maõ soá EAN-13 cuûa phöông phaùp tính soá C (ñaõ trình baøy ôû phaàn tröôùc)

Maõ naøy goàm 14 con soá neân coù teân goïi DUN-14 (vieát taét chöõ Distribution Unit Number nghóa laø maõ ñôn vò göûi ñi). Ngoaøi ra maõ naøy coøn coù teân goïi laø maõ EAN-14.

- Soá VL coù theå laø baát kyø con soá naøo töø 1 ÷ 8 ñoái vôùi loaïi haøng hoùa coù nhieàu loaïi ñôn vò gôûi ñi (coù soá löôïng khaùc nhau). Soá VL caøng lôùn khi soá löôïng vaät phaåm beân trong ñôn vò gôûi ñi (thuøng haøng hoùa) caøng taêng. Soá 9 chæ ñöôïc theâm vaøo trong tröôøng hôïp maõ caùc ñôn vò göûi ñi coù soá löôïng thay ñoåi, noù chæ ra raèng ngoaøi loaïi maõ naøy, coøn coù theâm moät maõ hoã trôï khaùc maõ ITF-6 (seõ noùi ôû phaàn sau).

- Soá VL laø 0 ñoái vôùi tröôøng hôïp moät maët haøng chæ coù moät loaïi ñôn vò gôûi ñi, vaø ñôn vò gôûi ñi naøy coù theå baùn leû taïi quaày haøng nhö moät thuøng bia 24 lon, moät chai röôïu vang coù chieác hoäp thieác ñöïng beân ngoaøi...

- Duøng soá VL laø 9 trong caùc tröôøng hôïp

g Kieän haøng (thuøng haøng hoùa) coù chöùa nhieàu laïo maët haøng khaùc nhau.

g Haøng hoùa trong thuøng seõ ñöôïc phaân chia bao goùi laïi thaønh ñôn vò baùn leû môùi (nhö tröôøng hôïp rau quaû töôi soáng, vaûi sôïi, thuûy saûn, thòt gia suùc, gia caàm...).

Caáu taïo cuûa maõ EAN-14 hay DUN-14 töø maõ EAN-13 vaø EAN-8:

VL xxxxxxxxxxxx C

Soá logic 12 chöõ soá maõ soá vaät phaåm EAN-13 (khoâng keå soá kieåm tra) Soá kieåm tra

VL 00000 7 con soá cuûa maõ EAN-8 (xxxxxxx)

C

Soá VL ñöôïc theâm 5 con soá 0 theâm vaøo 7 con soá cuûa maõ EAN-8 khoâng Soá kieåm tra

vaøo vò trí beân traùi phía tröôùc soá EAN-8 tính soá kieåm tra C ñaõ coù

Nhaø cung caáp caùc ñôn vò göûi ñi caàn cung caáp cho caùc ñoái taùc buoân baùn cuûa mình danh saùch caùc soá VL naøy vaø moâ taû chi tieát yù nghóa cuûa noù.

86

Moãi soá VL coù yù nghóa söï khaùc nhau veà soá löôïng haøng hoùa trong caùc loaïi ñôn vò gôûi ñi. Soá VL lôùn coù nghóa laø nhieàu ñôn vò tieâu thuï ôû beân trong bao bì ñôn vò göûi ñi, ñöôïc theâm vaøo vò trí ñaàu tieân beân traùi cuûa maõ EAN-13 hay maõ EAN-8 vôùi tröôøng hôïp maõ soá EAN-8 ñaõ theâm 5 con soá 0 vaøo phía tröôùc.

Baûng 4.2: Ví duï veà laäp maõ caùc ñôn vò göûi ñi cuûa moät maët haøng (keïo vieân)

TT Teân saûn phaåm

Ñaëc ñieåm hoaëc kích

thöôùc thuøng

Bao goùi hoaëc soá vaät phaåm

ñoùng goùi

Khoái löôïng 1 ñôn vò

Maõ EAN-13 hoaëc Maõ EAN-/DUN-14

1 Keïo Goùi 30 vieân keïo 120g 893521600011C

2 Hoäp nhoû 20x200x5 50 goùi/thuøng 6,0kg 1893521600011C1

3 Hoäp lôùn 400x200x150 100 goùi/thuøng 12,00kg 2893521600011C2

1 2,C C laø soá kieåm tra môùi seõ ñöôïc tính theo 13 soá cuûa maõ EAN-14 (DUN-14).

Caùch tính soá kieåm tra cho maõ EAN/DUN-14 treân caùc ñôn vò gôûi ñi gioáng nhö caùch tính soá C ñoái vôùi maõ EAN-13.

Duøng soá VL laø soá 9 trong caùc tröôøng hôïp:

4.6.2 Maõ vaïch caùc ñôn vò göûi ñi duøng maõ ITF-14, ITF-6 boå trôï

Maõ vaïch ITF

Thöïc teá ñaõ söû duïng phoå bieán moät loaïi maõ vaïch goïi laø maõ vaïch ITF (vieát taét chöõ Interleave two of five - töùc laø 2,5 xen keõ).

Trong maõ vaïch naøy moãi con soá ñöôïc theå hieän baèng 5 vaïch (hoaëc khoaûng troáng), trong ñoù coù 2 vaïch roäng (hoaëc khoaûng troáng roäng).

Tyû leä ñoä roäng: chieàu ngang giöõa vaïch roäng so vôùi vaïch heïp laø töø 2÷3 laàn. Maõ naøy maõ hoùa töøng caëp 2 con soá, 1 con soá theå hieän baèng vaïch, 1 con soá theå hieän baèng khoaûng troáng ñaët xen vaøo nhau. Maõ ITF coù theå ñöôïc in treân caùc beà maët bao bì chaát löôïng xaáu. Ví duï: thuøng chöùa baèng giaáy bìa gôïn soùng.

Maõ vaïch ITF maõ hoùa moät soá chaün caùc con soá (chaúng haïn nhö 10, 12, 14, 16 ... con soá), trong ñoù maõ vaïch ITF maõ hoùa 14 con soá ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát neân coù teân rieâng laø maõ ITF-14.

Duøng maõ vaïch ITF-14 theå hieän maõ soá EAN/DUN-14

Vì maõ EAN-13 ñoøi hoûi chaát löôïng in cao neân khi in treân caùc vaät lieäu thoâ

87

nhö giaáy kraft duøng laøm vaät lieäu ñoùng goùi ñôn vò göûi ñi (thuøng chöùa baèng bìa cöùng gôïn soùng) thì chaát löôïng in khoù ñaûm baûo. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy ngöôøi ta duøng maõ vaïch ITF ñeå theå hieän, maõ soá EAN-14 hay DUN-14.

Caáu truùc maõ ITF

Hình 4.5: Maõ soá EAN/DUN-14 vaø maõ vaïch ITF-14

Maõ ITF coù caáu truùc toång theå nhö hình veõ, töø traùi sang phaûi goàm:

- Vuøng troáng - Vuøng vaïch theå hieän caùc caëp soá - Vuøng troáng.

Maõ ñöôïc vieàn quanh baèng moät khung ñen. Khung naøy coù chieàu daøy coá ñònh laø 4,8mm. Khung vieàn maõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi khi in maõ vaø giaûm nguy cô queùt leäch maõ.

Kích thöôùc vaø ñoä phoùng ñaïi maõ ITF

- Khung vieàn maõ daøy 4,8 mm.

- Chieàu cao cuûa soá ghi döôùi maõ vaïch laø 5,72 mm.

- Ñoä roäng chuaån cuûa moät caëp soá laø 16,256 mm.

Döôùi ñaây laø kích thöôùc cuûa maõ ITF coù ñoä phoùng ñaïi 1,0

Hình 4.6: Qui ñònh veà kích thöôùc cuûa maõ vaïch ITF-14

88

n - soá caëp soá trong maõ

1 16 256 8 636( , ) ,d n= × + ; 2 1 10 9 3 2 4 8 2( , ) ( , )d d= + + × + ×

Baûng 4.3: Baûng ñoä phoùng ñaïi maõ ITF-14

Ñoä phoùng ñaïi (M)

Ñoä roäng khoaûng troáng (mm)

Kích thöôùc maõ khoâng keå khung vieàn (mm)

neân duøng nhoû nhaát chieàu roäng chieàu cao

1,2 13,1 12,2 179,14 38,2

1,1 12,0 11,2 164,671 35,0

1,0 10,9 10,2 150,228 31,8

0,9 9,8 9,1 135,785 28,7

0,8 8,7 8,1 121,342 25,4

0,7 7,1 7,1 105,900 22,3

0,625 6,4 6,4 95,318 19,8

Ñoä phoùng ñaïi cuûa maõ ITF-14 thöôøng söû duïng laø 1 0 1 2, ,÷

Chuù yù: Kích thöôùc maõ ñöôïc tính döïa theo chieàu roäng vuøng troáng neân duøng. Kích thöôùc maõ bao goàm caû khung vieàn seõ baèng kích thöôùc trong baûng coäng theâm 9,6 mm.

In maõ ITF vaø kieåm tra chaát löôïng in

Vieäc in maõ ITF cuõng gioáng nhö in maõ EAN-13, EAN-8 treân saûn phaåm ñöôïc thöïc hieän qua caùc böôùc sau:

- Taïo film master theå hieän maõ theo tieâu chuaån. - Chuaån bò cheá baûn in. - In thöû treân bao bì vaø kieåm tra chaát löôïng in. - In haøng loaït.

Theo qui ñònh cuûa EAN quoác teá, maõ ITF-14 hoaøn chænh seõ ñöôïc theå hieän theo hai caùch sau:

Caùch 1: Chæ theå hieän maõ vaø khung vieàn.

Caùch 2: Theå hieän maõ, khung vieàn vaø chöõ H ñieàu chænh in

89

Hình 4.7: Theå hieän khung vieàn vaø qui caùch kieåm tra chaát löôïng in

Ngöôøi ta söû duïng chöõ H naøy ñeå chæ thò chaát löôïng in cuûa maõ vaïch. Neáu hai neùt ñöùng cuûa chöõ H naøy dính vaøo nhau thì chöùng toû raèng chaát löôïng in khoâng ñaït yeâu caàu (möïc bò nhoøe quaù möùc cho pheùp), nhaø in phaûi choïn phöông phaùp vaø vaät lieäu in khaùc ñeå in sao cho hai neùt naøy taùch rôøi nhau.

Chuù yù: Caàn in maõ ITF-14 chính xaùc goàm vaïch, khung vieàn vaø maõ soá beân döôùi khung vieàn.

Maõ vaïch boå trôï ITF-6 cho maõ soá EAN/DUN-14 coù soá VL9

Caùc ñôn vò göûi ñi coù theå coù soá löôïng thay ñoåi, ví duï nhö:

- Caùc ñôn vò seõ ñöôïc chia vaø ñoùng bao bì laïi tröôùc khi ñem baùn leû thòt gia suùc, gia caàm, rau quaû, hoa....

- Caùc ñôn vò tieâu thuï coù soá löôïng thay ñoåi, chaúng haïn caùc saûn phaåm ñoùng goùi sô boä sau quaù trình saûn xuaát, thu hoaïch.

- Khi thöïc hieän caùc ñôn ñaët haøng qui ñònh roõ soá löôïng (ngaønh deät ñaët theo meùt, kính tính theo m2...).

Trong caùc tröôøng hôïp naøy, soá löôïng saûn phaåm seõ ñöôïc phaân ñònh laïi ñöôïc bieåu thò baèng maõ boå trôï; maõ naøy ñöôïc ñaët beân phaûi maõ chính.

Maõ duøng ñeå phaân ñònh caùc ñôn vò göûi ñi coù soá löôïng thay ñoåi laø EAN/DUN-14 theå hieän baèng maõ vaïch ITF-14 phoái hôïp vôùi maõ ITF-6 boå trôï ñeå phaân ñònh soá löôïng.

Caùc qui taéc khi duøng maõ boå trôï ITF-6:

- Maõ boå trôï bao goàm 5 soá vaø soá kieåm tra; maõ theå hieän soá löôïng phaân ñònh saûn phaåm chöùa trong ñôn vò göûi ñi.

- Soá kieåm tra C ñöôïc tính toaùn theo phöông phaùp tính soá C ñaõ trình baøy.

- Ñôn vò ño löôøng laø ñôn vò aûo (chöùa trong file döõ lieäu) vaø nhaø saûn xuaát phaûi thoâng baùo cho khaùch haøng cuûa hoï cuøng vôùi soá phaân ñònh vaø caùc ñaëc tính cuûa ñôn vò göûi ñi.

- Ñieåm chæ soá thaäp phaân trong 5 soá ñaõ neâu laø baát kyø. Caùc coâng ty phaûi thoâng baùo cho caùc nhaø phaân phoái thoâng tin naøy cuøng thoâng tin veà saûn

90

phaåm.

Döôùi ñaây laø maõ ITF-6 boå trôï coù ñoä phoùng ñaïi 0,625.

Hình 4.8: Kích thöôùc maõ ITF-6

- Caùc kích thöôùc coù gaïch chaân thay ñoåi phuï thuoäc vaøo ñoä phoùng ñaïi M. Caùc kích thöôùc khaùc khoâng phuï thuoäc vaøo ñoä phoùng ñaïi M.

- Ñoä phoùng ñaïi maõ ITF-6 boå trôï naèm trong khoaûng 0,625 ÷ 1,2.

Ví duï: Moät doanh nghieäp göûi ñi moät loâ haøng; trong loâ haøng ñoù coù troïng löôïng 173 kg. Maõ boå trôï coù theå theå hieän nhö sau: 17300 1. Nhö vaäy, 5 soá theå hieän soá löôïng laø 17300, soá kieåm tra ñaõ tính laø 1. Theo qui taéc duøng maõ boå trôï, doanh nghieäp seõ thoâng baùo cho ñoái taùc buoân baùn cuûa mình thoâng tin "ñieåm chæ soá thaäp phaân laø 3 con soá tính töø traùi sang", "ñôn vò ño löôøng laø ki loâ gam" cuøng vôùi thoâng tin caàn thieát khaùc veà saûn phaåm.

Baûng 4.4: Baûng kích thöôùc vaø ñoä phoùng ñaïi maõ ITF-6 boå trôï

Ñoä phoùng ñaïi (M)

Vuøng troáng (neân duøng), mm

Kích thöôùc maõ khoâng keå khung vieàn

Chieàu roäng, mm Chieàu cao, mm

1,2 13,1

(M x l) + 6 [mm]

trong ñoù l = (n x 16,256)/2

+ 30,346

38,2

1,1 12,0 35,0

1,0 10,9 31,8

0,9 9,8 28,7

0,8 8,7 25,4

0,7 7,1 22,3

0,625 6,4 19,8

n: soá caëp soá trong maõ, tröôøng hôïp naøy laø 3

Löu yù: Kích thöôùc maõ ñöôïc tính döïa theo chieàu roäng vuøng troáng neân

91

duøng. Kích thöôùc maõ bao goàm caû khung vieàn seõ laø kích thöôùc tính nhö trong baûng coäng theâm 9,6mm.

Ñieåm ñaët maõ ITF

Neáu ñieàu kieän cho pheùp, neân in maõ treân caû boán maët ñöùng cuûa thuøng kieän haøng, neáu khoâng phaûi in maõ treân hai maët ñöùng saùt nhau, neân traùnh tröôøng hôïp chæ in 01 maõ treân chæ moät maët thuøng. Coù theå ñaët maõ ôû vò trí deã nhìn thaáy khi xeáp kho, phaân phoái...

Hình 4.9: Vò trí ñaët maõ ITF-14 treân ñôn vò göûi ñi

Khoaûng caùch ñaët maõ caàn thieát nhö treân hình 4.9.

Maõ caàn ñöôïc in ñöùng, theo chieàu ñöùng cuûa hoäp (caùc vaïch thaúng goùc vôùi maët ñaùy thuøng).

Neáu ñôn vò göûi ñi ñöôïc bao baèng nhöïa trong, ta phaûi ñaûm baûo maùy scanner khoâng queùt nhaàm soá (do bò lôùp plastic boùng phaûn xaï aùnh saùng gaây nhaàm laãn).

Ñeå ñaûm baûo chaát löôïng in vaø vieäc queùt maõ sau naøy, neân in maõ ITF coù ñoä phoùng ñaïi lôùn töø 1,0 ÷ 1,2.

Phuï luïc 1

Danh muïc maõ quoác gia cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi

00 ñeán 13 UCC (Hoa Kyø vaø Canada)

30 ñeán 37 EAN Phaùp

380 CCI Bungari

383 SANA (Slovenia)

92

385 CRO-EAN (Croatia)

387 EAN-BIH (Bosnia-Heczegovina)

400 ñeán 440 CCG (Ñöùc)

45 vaø 49 DCC (Nhaät Baûn)

460 ñeán 469 UNISCAN (Lieân bang Nga)

471 CAN (Ñaøi Loan)

474 EAN Estonia

475 EAN Laùtvia

477 EAN Litva

479 EAN Sri-Lanca

480 PANC (Phillippin)

481 EAN Belarus

482 EAN Ucraina

484 EAN Moldova

485 EAN Armenia

486 EAN Georgia

487 EAN Kazaêcxtan

489 HKANA (Hoàng Koâng)

50 EAN UK Ltd. (Anh)

520 HELLCAN-EAN Hellas (Hy Laïp)

528 EAN Lebanon

529 EAN Sip

531 EAN-MAC (FYR Macedonia)

535 EAN Malta

539 EAN Ailen

54 ICODIF/EAN Bæ vaø Luùcxembua

560 CODIPOR (Boà Ñaøo Nha)

569 EAN Aixôlen

57 EAN Ñan Maïch

590 EAN Balan

594 EAN Rumania

599 HPMA (Hungari)

600-601 EAN Nam Phi

609 EAN Mauritius

611 EAN Maroc

613 EAN Algieâri

93

619 TUNICODE (Tuynizi)

622 EAN Ai Caäp

625 EAN Jordan

626 EAN Iran

64 EAN Phaàn lan

690-692 ANCC (Trung Quoác)

70 EAN Nauy

729 EAN Ixrael

73 EAN Thuïy ñieån

740 EAN Guatemala

741 EAN EI Salvador

742+744 ICCC (Costa Rica, Honduras)

743 EAN Nicaragua

745 EAN Panama

746 EAN Ñoâminic

750 AMECE (Mehicoâ)

759 EAN Veâneâzueâla

76 EAN (Schweiz, Suisse, Svizzera)

770 IAC (Coâloâmbia)

773 CUNA (Uruguay)

775 APC (Peru)

777 EAN Boâlivia

779 CODIGO – EAN Achentina

780 EAN Chileâ

784 EAN Paraguay

786 ECOP (EÂquado)

789 EAN Brazil

80 ñeán 83 INDICOD (Italia)

84 AECOC (Taây Ban Nha)

850 EAN Cuba

858 EAN Slovakia

859 EAN Seùc

860 EAN YU (Yugoslavia)

869 UCCET (Thoå Nhó Kyø)

87 EAN Haø Lan

880 EAN Haøn Quoác

94

885 TANC (Thaùi Lan)

888 SANC (Singapo)

890 EAN AÁn Ñoä

893 EAN Vieät Nam

899 EAN Inñoâneâxia

90-91 EAN AÙo

93 EAN OÂtxtraâylia

94 EAN Niu Zilaân

955 MANC (Malayxia)

977 ISSN (AÁn phaåm ñònh kyø)

978-979 ISBN (Saùch)

980 Hoùa ñôn

99 Veù, phieáu

Caâu hoûi:

1. Loaïi naøo sau ñaây duøng cho SP baùn leû:

a) EAN.8 b) EAN.13 c) EAN.14 d) a vaø b

2. MSMV ñöôïc in treân nhaõn hieäu ôû vò trí: a) Goùc beân traùi vaø gaàn caïnh ñaùy cuûa nhaõn hieäu bao bì. b) Goùc beân phaûi vaø gaàn caïnh ñaùy cuûa nhaõn hieäu bao bì. c) ÔÛ vò trí sao cho maùy scanner coù theå queùt nhanh vaø ñuùng. d) Taát caû ñaàu sai.

3. Tìm caâu sai: a) Caáu taïo maõ EAN-8 khoâng coù MV doanh nghieäp. b) Caáu taïo maõ EAN-8 coù soá kieåm tra C. c) Maõ EAN-8 söû duïng treân nhöõng SP coù kích thöôùc nhoû, khoâng ñuû choã ghi

maõ EAN-13. d) Maõ vaïch EAN-8 coù ba soá töï nhieân theå hieän maõ haøng hoùa.

4. Coâng ty bia Heineken chæ xuaát moät loaïi ñôn vò haøng göûi ñi laø 24 lon/thuøng. MS treân moãi lon bia laø: 893531610101C.

Vaäy thuøng chöùa 24 lon bia coù MS laø: a) 0893531610101C1.

95

b) 18935316101000C2. c) 9893531610100C3. d) Taát caû ñeàu sai.

5. Tính soá kieåm tra C cuûa MS thuøng bia

a) 3 b) 4 c) 5 d) 6

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. TCVN 6939: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 13 chöõ soá (EAN-VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.

2. TCVN 6340: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 8 chöõ soá (EAN-VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.

3. TCVN 6382: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 13 chöõ soá (EAN-VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.

4. TCVN 6383: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 8 chöõ soá (EAN-VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.

96

Chöông 5

BAO BÌ GIAÁY - BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA (BAO BÌ ÑÔN VÒ GÔÛI ÑI)

5.1 GIÔÙI THIEÄU BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN HAØNG HOÙA

5.1.1 Goã

Töø coå xöa, ngöôøi ta ñaõ duøng goã laøm vaät lieäu ñeå ñoùng kieän vôùi soá löôïng haøng hoùa lôùn ñeå ñeå vaän chuyeån. Luùc ñoù, löôïng haøng hoùa ñöôïc vaän chuyeån thöông maïi coøn thaáp, goã ñöôïc tieâu duøng vôùi soá löôïng khoâng cao, chöa gaây thieät haïi cho röøng vaø chöa aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng. Thöông maïi haøng hoùa caøng ngaøy caøng phaùt trieån, nhu caàu veà bao bì vaän chuyeån caøng taêng cao cuøng vôùi vieäc khai thaùc röøng vöôït möùc ñeå duøng cho raát nhieàu muïc ñích nhö xaây döïng... ñaõ khieán cho nhu caàu veà goã taêng cao neân khoâng theå coù ñuû goã ñeå ñaùp öùng nhu caàu, do ñoù baét ñaàu coù nhöõng vaät lieäu khaùc caïnh tranh vôùi goã. Ñaây laø ñieàu noåi baät ñaùng quan taâm cuûa giaáy bìa gôïn soùng vì tính nheï hôn goã raát nhieàu, giuùp cho chi phí vaän chuyeån giaûm thaáp. Tuy nhieân, hieän nay vaãn coøn moät soá ít tröôøng hôïp haøng hoùa vaãn ñöôïc ñoùng kieän baèng thuøng goã do tính chaát cô lyù cuûa goã cao.

Nhöõng ñaëc tính cuûa thuøng baèng goã chöùa haøng hoùa chuyeân chôû phaân phoái tuøy thuoäc vaøo loaïi goã ñöôïc duøng. Ñaëc tính quan troïng yeâu caàu ñoái vôùi thuøng goã laø chòu ñöôïc taûi troïng vaø chòu va chaïm cô hoïc. Goã cuûa nhöõng caây tuøng, baùch hay goã thaân meàm thì coù tính chòu cuûa aùp löïc cao nhöng chòu taûi troïng thaáp hôn loaïi goã cöùng; so vôùi goã cöùng thì goã thaân meàm coù theå bò vôõ ra khi ñoùng ñinh.

Vieäc khai thaùc goã ñeå saûn xuaát thuøng chöùa ñöïng haøng hoùa caøng luùc caøng toán chi phí quaù cao vaø caøng tieán saâu vaøo söï phaù hoaïi moâi tröôøng. Trung bình chæ coù 65% thaân caây ñöôïc taïo thaønh thuøng goã. Vôùi khuynh höôùng taêng söï höõu duïng cuûa vaät lieäu goã cho vieäc ñoùng thuøng chöùa haøng ñaõ hình thaønh coâng ngheä saûn xuaát goã gheùp vaø goã daùn. Goã daùn ñöôïc duøng nhieàu ñeå saûn xuaát caùc thuøng baèng goã hình troøn ñöïng chaát loûng maø ngaøy nay vaãn coøn duøng ñeå chöùa röôïu vang. Phöông phaùp gheùp noái nhöõng taám vaùn thaønh nhöõng thuøng chöùa ñöïng

97

ñöôïc cho thaáy ôû hình 5.1.

Hình 5.1: Thuøng chöùa ñöïng ñöôïc caáu taïo bôûi goã gheùp

5.1.2 Bao bì vaän chuyeån baèng plastic

Hieän nay bao bì vaän chuyeån hay bao bì ngoaøi baèng vaät lieäu HDPE nhö caùc keùt ñöôïc duøng ñeå chöùa ñöïng chai thuûy tinh, chöùa bia hoaëc nöôùc ngoït coù gas ñang raát phoå bieán vaø tieän lôïi coù khoái löôïng nhoû hôn goã raát nhieàu vaø tính taùi söû duïng cao.

98

Hình 5.2: Keùt baèng HDPE chöùa chai nöôùc ngoït hoaëc chai bia ñeå vaän chuyeån phaân phoái

Nguyeân lieäu HDPE cheá taïo keùt ñöôïc phoái troän HDPE pheá thaûi vôùi tyû leä cao khoaûng 80÷90% vaø HDPE môùi khoaûng 10÷20% treân toång nguyeân lieäu söû duïng; vôùi ñieàu kieän laø nguyeân lieäu taùi sinh khoâng bò nhieãm baån laøm giaûm tính beàn cô cuûa bao bì.

Beân caïnh ñoù tính chaát cô hoïc cuûa keùt caøng thaáp khi ñöôïc saûn xuaát töø nhöïa taùi sinh nhieàu laàn, seõ choùng laõo hoùa, deã vôõ hôn theo thôøi gian söû duïng, khoâng theå caûi thieän baèng caùc phuï gia oån ñònh.

Caàn chuù yù raèng keùt coù theå bò nöùt vôõ treân beà maët do söï oxy hoùa, söï nhanh choùng laõo hoùa vaät lieäu bôûi söï tieáp caän tia cöïc tím. Tuøy thuoäc vaøo thôøi gian phôi döôùi aùnh naéng maët trôøi coù theå aûnh höôûng ñaùng keå ñeán tính beàn cô hoïc cuûa keùt. Thôøi gian söû duïng keùt baèng HDPE coù theå laø 10 naêm hoaëc 15 naêm, hoaëc coù theå hôn tuøy theo ñieàu kieän aùp duïng.

5.2 CAÁU TAÏO BAO BÌ GIAÁY - ÖÙNG DUÏNG

5.2.1 Ñaëc tính

Ngaøy nay giaáy chieám hôn phaân nöûa trong toång soá nguyeân lieäu ñeå laøm bao bì. Nhôø tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, giaáy caùc loaïi ñöôïc saûn xuaát ñaïi traø vôùi giaù thaønh thaáp.

Giaáy ñöôïc söû duïng phoå bieán bôûi moät soá tính chaát ñaëc tröng nhö:

- Tính beàn cô hoïc (tuy khoâng cao nhö caùc loaïi vaät lieäu khaùc) - Nheï. - Deã huûy, khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. - Taùi sinh deã daøng.

Beân caïnh ñoù giaáy coù nhöõng khuyeát ñieåm nhö: - Deã raùch, thaám nöôùc, thaám khí, tính deã xeù raùch caøng cao khi haøm aåm

caøng cao. - Ñoä aåm cho pheùp ñaûm baûo tính beàn cuûa giaáy laø 6-7%. - Quy caùch ñöôïc quy ñònh bôûi troïng löôïng treân moät ñôn vò dieän tích giaáy:

g/m2.

Ñeå taêng ñoä beàn cô cho giaáy, ngöôøi ta thöôøng gheùp nhieàu lôùp giaáy laïi vôùi nhau. Caùc loaïi giaáy coù chaát löôïng khaùc nhau laø do söï keát hôïp vôùi nhöõng loaïi nguyeân lieäu khaùc nhau. Giaáy laø vaät lieäu bao bì laâu ñôøi khoâng gaây haïi moâi tröôøng, ñaõ ñöôïc xöû lí ñeå coù theå taêng cöôøng tính khaùng hôi aåm, choáng oxy hoùa,

99

khaùng vi khuaån, choáng dính, khoù chaùy, choáng thaám nöôùc, beà maët coù ñoä tröôït cao, ñoä boùng cao, choáng thaám chaát beùo. Giaáy hieän nay coù theå coù haøng loaït caùc tính chaát quang hoïc vaø ñoä xoáp mong muoán, vaø baèng caùch söû duïng caùc lôùp traùng keùp treân moät maët; coù theå taùi taïo hình aûnh chính xaùc khi in oáng ñoàng. Ngoaøi ra, ñoä beàn cô hoïc ñaõ khieán cho giaáy coù khaû naêng chaïy treân maùy caêng daõn theo chieàu doïc cuûa giaáy maø khoâng bò ñöùt hay xeù raùch.

Giaáy coù theå laøm töø nguyeân lieäu rôm raï, goã vuïn, voû caây, boät goã, giaáy thaûi, goã thaân meàm, goã thaân cöùng.

Caáu taïo cuûa nguyeân lieäu goã:

Chaát löôïng thaønh phaåm ñöôïc quyeát ñònh bôûi nguyeân lieäu cellulose ban ñaàu hôn laø caùc hoùa chaát phuï gia, ñoù chính laø chieàu daøi cuûa cellulose. Söï khaùc nhau giöõa goã tyû troïng cao vaø tyû troïng thaáp aûnh höôûng lôùn ñeán caáu taïo cuûa giaáy.

Thaønh phaàn chính cuûa caùc teá baøo goã

Cellulose: Cellulose laø moät polyme goàm 8000-10000 goác glucose. Tính chaát cuûa sôïi cellulose phuï thuoäc ñoä daøi maïch polyme, möùc ñoä thaúng, söï saép xeáp song song bôûi caùc maïch polyme. Noù khoâng bò hoøa tan bôûi kieàm, clorin, do ñoù giaáy taåy traéng chæ coù theå loaïi ñöôïc löôïng lignin maø khoâng toån thaát cellulose, nhöng gaây giaûm ñaëc tính beàn chaéc cuûa sôïi cellulose.

Hemicellulose: phaân töû löôïng thaáp goàm 100-200 goác monomer cuûa xylose, mannose arabinose, galactose vaø axit uronic. Hemicellulose tan trong dung dòch kieàm, coù khaû naêng bò thuûy phaân vaø coù theå lieân keát vôùi caùc hoùa chaát phuï gia.

Lignin: laø polyme nhieät deûo, coù nhaùnh, nhaân thôm alkyl, coù kích thöôùc cuõng nhö khoái löôïng phaân töû khoâng oån ñònh, goàm caùc monomer laø phenyl propane tan trong kieàm vaø dung dòch nöôùc clor cho daãn xuaát maøu naâu ñen vaø trôû neân meàm deûo ôû 160oC pH 4.

Goã thaân meàm: loaïi goã naøy goàm 40-50% cellulose, 15-25% hemicellulose, 26-30% lignin. Thaân goã meàm coù sôïi cellulose daøi gaáp 2,5 laàn so vôùi thaân goã cöùng. Thaân goã cöùng duøng ñeå saûn xuaát vaùn, taám phaúng mòn hôn nhöng keùm beàn cô hoïc hôn so vôùi goã meàm. Nhö vaäy phaûi caét goã sao cho khoâng phaù vôõ sôïi cellulose ñeå laøm giaáy ñöôïc toát, beân caïnh ñoù lignin phaûi ñöôïc loaïi boû ñi ñeå coù theå thu ñöôïc sôïi cellulose vaø giuùp chuùng saép xeáp song songkhi laøm giaáy. Sôïi cellulose coù theå bò gaõy naùt tuøy caùc coâng ñoaïn cheá bieán giaáy.

Trong quaù trình cheá taïo giaáy, caùc sôïi cellulose ñöôïc saép xeáp laïi vò trí baèng aùp suaát raát lôùn eùp leân beà maët ñeå taïo daïng taám, coù theå duøng phuï gia nhö casein vaø protein ñaäu naønh hoaëc tinh boät ñeå taïo lôùp aùo beân ngoaøi taám giaáy.

100

- Chaát maøu voâ cô thöôøng chieám 70-90% chaát khoâ cuûa lôùp aùo giaáy ñeå taïo beà maët khaùc bieät cho giaáy beân trong, giuùp lôùp aùo naâng cao tính phaúng, deã in aán, chaát löôïng in cao, taïo nhöõng tính chaát ñaëc bieät theo yeâu caàu, caùc chaát traùng ñeå aùo giaáy ñöôïc duøng nhö kaolin, CaCO3, ñöôïc duøng keát hôïp vôùi caùc khoaùng chaát khaùc ñeå taïo neân ñoä boùng beà maët giaáy.

Nhôø tieán boä kyõ thuaät maø vaät lieäu giaáy ñöôïc xöû lyù ñeå taêng cöôøng tính khaùng hôi aåm, khoù chaùy, ngaên ñöôïc nöôùc, ñoä tröôït cao, ñoä boùng cao vaø coù caùc lôùp traùng choáng thaám daàu. Giaáy hieän nay coù theå coù haøng loaït caùc tính chaát quang hoïc vaø ñoä xoáp mong muoán vaø baèng caùch söû duïng caùc lôùp traùng thích hôïp, coù khaû naêng in aán cao (nhö giaáy cuûa caùc taïp chí ñaét tieàn), ngoaøi ra ñoä beàn cô hoïc cao vaø khaû naêng chòu löïc keùo (theo chieàu doïc) khi chaïy treân maùy khieán giaáy khoâng bò ñöùt hoaëc raùch.

Baûng 5.1: Phaân loaïi nguoàn nguyeân lieäu laøm giaáy (theo söï phaân loaïi cuûa Coäng hoøa Lieân bang Ñöùc)

Loaïi Nguoàn nguyeân lieäu I Cellulose töø sôïi cotton pheá thaûi II Cotton pheá thaûi coäng vôùi 50% cellulose töø goã hoaëc rôm raï III Cellulose töø rôm raï, baõ mía (khoâng coù cellulose töø goã) IV Cellulose töø goã ≤ 50% V Cellulose töø goã > 50%

Loaïi Nguoàn nguyeân lieäu traùng beà maët giaáy ñeå choáng thaám

Caùc loaïi vaät lieäu khaùc nhau ñöôïc duøng ñeå naâng cao chaát löôïng giaáy cuõng ñöôïc ñeà caäp döôùi ñaây

1 Daàu hoûa ñöôïc saûn xuaát töø daàu moû thoâ hoaëc töø than naâu. Daàu naøy coù ñoä thaám cao vaø ñieåm noùng chaûy naèm giöõa 52-56oC. Noù ñöôïc thaám vaøo giaáy baèng caùch ngaâm giaáy vaøo daàu daïng loûng, hoaëc phun noù leân beà maët giaáy. (H.5.3)

2 Saùp hay parafin raén laø nguyeân lieäu coù nguoàn goác töø coâng ngheä tinh loïc daàu hoûa ñöôïc ñun ñeán ñieåm noùng chaûy treân 80oC vaø thaåm thaáu vaøo giaáy hoaëc phun leân giaáy (H.5.3).

3

Maøng polyethylen hay polypropylen phuû leân beà maët giaáy hoaëc thaåm thaáu daïng nhöïa loûng. Loaïi giaáy ñöôïc naâng cao tính choáng thaám baèng nhöïa thöôøng ñöôïc duøng trong saûn xuaát giaáy bìa gôïn soùng vaø giaáy bìa cöùng ñeå laøm nhöõng bao bì vaän chuyeån. Nhöõng vaät lieäu plastic khaùc nhö laø polyvinyl chloride, polyvinyl acetat, polyvynyl acrylate, cellulose, ete, latex, thöôøng ñöôïc duøng ñeå laøm caùc bao bì ñeïp maét. Nhöõng vaät lieäu naøy thöôøng ñöôïc phuû leân maët giaáy vaø ñöôïc eùp nhieät (H.5.4). Giaáy ñöôïc xöû lyù nhö vaäy goïi laø giaáy traùng beà maët, coù tính khoâng thaám nöôùc hay aåm.

4 Laù nhoâm cuõng thöôøng ñöôïc duøng cuøng vôùi giaáy. Ví duï nhö giaáy caûi tieán ñöôïc

101

laøm thaønh ba lôùp: lôùp thöù nhaát thöôøng laø giaáy; lôùp giöõa laø AI vaø lôùp thöù ba laø lôùp polyethylene. Cuoái cuøng saûn phaåm laø moät vaät lieäu beàn chaéc coù theå choáng thaám hôi nöôùc vaø hôi gas vaø raát thích hôïp cho bao bì thöïc phaåm.

Loaïi nguyeân lieäu V laø loaïi chaát löôïng cao vì löôïng sôïi cellulose töø goã coù ñaëc tính beàn cô cao, vaø thöôøng söû duïng sôïi cellulose môùi töø goã thöôøng töø goã thaân meàm. Sôïi cellulose töø vaûi sôïi pheá thaûi hay töø giaáy pheá thaûi, ñöôïc xöû lyù, taùi sinh nhieàu laàn seõ bò ngaén maïch, ñoä beàn cô keùm.

5.2.2 Caùc loaïi giaáy bao goùi: thaønh phaàn vaø tính chaát öùng duïng

Giaáy duøng ñeå bao goùi ñöôïc chia thaønh caùc nhoùm theo thaønh phaàn phoái lieäu:

Giaáy laøm bao bì thöïc phaåm thöôøng laø daïng bao bì hôû vì giaáy coù tính thaám khí hôi raát cao. Chæ tröôøng hôïp giaáy ñöôïc traùng phuû caùc maøng plastic hoaëc maøng plastic vôùi Al laù choáng thaám khí hôi raát cao ôû maët trong laãn maët ngoaøi nhaèm ngaên caûn hoaøn toaøn taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng ngoaøi leân thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng vaø taùc ñoäng gaây hö hoûng bao bì. Do ñoù löôïng giaáy söû duïng trong ngaønh thöïc phaåm raát lôùn, trong ñoù loaïi giaáy bì cöùng, giaáy kraft laøm carton gôïn soùng chieám löôïng cao nhaát, coøn löôïng giaáy goùi thöïc phaåm chæ ôû löôïng thaáp ñoái vôùi caùc quoác gia phaùt trieån cuõng nhö ñang phaùt trieån. Chæ rieâng Nhaät Baûn söû duïng moät löôïng lôùn giaáy thöôøng laø giaáy töø nguyeân lieäu rôm raï, ñay, coái vöøa ñeå goùi baùnh truyeàn thoáng töø nguõ coác, vöøa ñeå trang trí; hoï ñaõ duøng giaáy phaân boá nhö sau:

- Giaáy bìa cöùng laøm hoäp (bao bì ngoaøi) ñeå ñöïng baùnh - Tuùi, gioû xaùch quaø baèng giaáy bìa cöùng. Taát caû ñeàu ñöôïc in aán

trang trí ñeïp.

Giaáy ñöôïc söû duïng nhieàu nhö theá nhöng seõ ñöôïc taùi sinh deã daøng khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, vöøa taän duïng nguoàn cellulose cuûa ñaát nöôùc (ñay, coái, rôm raï, boät goã, goã vuïn töø ngaønh xaây döïng daân duïng), giaûm ñi moät löôïng khaù lôùn plastic laøm caùc loaïi bao bì trong cuõng nhö bao bì ngoaøi cho loaïi baùnh baûo quaûn ngaén ngaøy.

Döôùi ñaây laø kyù hieäu loaïi nguyeân lieäu giaáy ñeå bao goùi:

AP1 100% hoãn hôïp caùc loaïi giaáy pheá lieäu

AP2 30% cuûa AP1 + ; 70% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn

AP3 25% sôïi cellulose loaïi 2 vaø 75% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao, hoaëc 100% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao

AP4 30% sôïi cellulose thuaàn khieát vaø 70% giaáy vuïn chaát löôïng cao hôn hoaëc 100% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao nhaát

102

ZP1 100% sôïi cellulose töø maét goã (vaø coù theå ñeán 30% giaáy pheá lieäu)

ZP2 100% sôïi cellulose loaïi 2 taåy baèng sulphite (vaø coù theå phoái ñeán 30% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn)

ZP3 100% cellulose loaïi 2 taåy baèng sulphite coù theå phoái ñeán 30% goã hoaëc 30% giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao hôn)

ZP4 65% cellulose thuaàn khieát ñaõ döôïc taåy traéng baèng sulphite vaø ñöôïc phoái troän vôùi 35% goã

ZP5 100% sôïi cellulose thuaàn khieát

NaP1: 100% sôïi cellulose thuaàn khieát ñaõ sulphite hoùa

NaP2: 50% löôïng NaP1 phoái troän vôùi 50% giaáy kraft pheá lieäu

Ghi chuù:

- Giaáy pheá thaûi chaát löôïng cao: giaáy vaên phoøng, giaáy taäp hoïc sinh ñaõ söû duïng.

- Sôïi cellulose loaïi 2: cellulose töø goã vuïn hoaëc cellulose coøn laãn haøm löôïng khaù lôùn cuûa hemicellulose hoaëc lignin.

- Giaáy pheá lieäu chaát löôïng cao nhaát: giaáy pheá thaûi töø quy trình saûn xuaát giaáy chaát löôïng cao, caét rìa, caét theo kích thöôùc... chöa in aán hay nhieãm baån.

- Sôïi cellulose thuaàn khieát laø cellulose khoâng laãn hemicellulose hay lignin.

Giaáy ñöôïc cuoän ñi qua beå saùp hoaëc parafin raén ñaõ ñöôïc naáu chaûy. Giaáy sau khi ñöôïc thaám saùp hoaëc parafin ñöôïc cho qua beå nöôùc laøm nguoäi vaø ñöôïc saáy khoâ, cuoän laïi.

Hình 5.3: Coâng ngheä traùng saùp leân giaáy

Haït plastic ñöôïc gia nhieät chaûy loûng vaø ñöôïc qua maùy ñuøn thoåi thaønh maøng vaø gheùp leân beà maët giaáy.

Giaáy kraft laøm bao bì: laø loaïi giaáy coù maøu hôi naâu, laøm töø sôïi cellulose ñöôïc

103

xöû lyù vôùi muoái natrium sulfat (sulfat hoùa) vaø khoâng taåy traéng baèng phöông phaùp sulphite. Giaáy kraft duøng ñeå laøm caùc loaïi bao to ñeå ñöïng nguõ coác hay ximaêng... thöôøng naëng töø 70-75g/m2; Giaáy kraft moûng nhaát laø 6-7g/m2; giaáy kraft ñeå cheá taïo bìa gôïn soùng laøm thuøng chöùa, bao bì ñôn vò gôûi ñi, coù khoái löôïng 85÷180g/m2. Giaáy kraft coù theå taåy ñöôïc, nhöng khi bò taåy ñoä dai cuûa noù seõ giaûm ñi. Hôn 60% saûn löôïng giaáy kraft duøng ñeå laøm giaáy bìa cöùng, giaáy bìa gôïn soùng (hoaëc carton gôïn soùng).

Hình 5.4: Coâng ngheä phuû (traùng) plastic leân beà maët giaáy

5.3 GIAÁY BÌA GÔÏN SOÙNG - CAÁU TAÏO BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN

Vôùi tieán boä kyõ thuaät hieän nay, bao bì carton gôïn soùng coù theå coù haàu heát caùc tính chaát cô hoïc caàn thieát nhö: chòu söï ñeø neùn, va chaïm, aùp löïc trong caùc ñieàu kieän moâi tröôøng coù ñoä aåm cao, do taïo neân caùc lôùp soùng, taêng cöôøng soá caùc lôùp giaáy bìa thaønh 3,5 hoaëc 7 lôùp. Ngoaøi ra coù theå taêng cöôøng ñoä beàn cô hoïc cuûa caùc thuøng chöùa baèng caùch gia cöôøng caùc goùc, caùc beà maët ñaït ñoä ma saùt thích hôïp, ñeå khoâng tröôït leân nhau giuùp oån ñònh thuøng treân pallet. Ñeå taêng cöôøng tính caùch nhieät cho thuøng coù theå ñöa polyurethan xoáp vaøo caùc raõnh soùng. Ñeå baûo veä an toaøn cho caùc kho haøng, cuõng coù theå xöû lyù thích hôïp ñeå haï thaáp tính boác chaùy cuûa thuøng xuoáng 60%.

Hieän nay bao bì carton dôïn soùng ñöùng ñaàu trong caùc loaïi bao bì khoâng gaây haïi moâi tröôøng, vôùi tyû leä 75% soá löôïng nguyeân lieäu cheá taïo laø loaïi giaáy kraft taùi sinh (coù theå ñaït ñeán 100% nhöng chæ nhaèm muïc ñích thu nhaët laïi). Tyû leä naøy ñöôïc chaáp nhaän bôûi qui ñònh cuûa EEC. Vì vaäy moät bao bì rieâng leû ñöôïc saûn xuaát seõ chöùa 75% sôïi giaáy taùi sinh vaø 25% sôïi giaáy nguyeân chaát. Khi tính ñeán chaát löôïng thu ñöôïc thì ta thaáy ñaây laø moät tieán boä kyõ thuaät lôùn ñoàng thôøi hieäu quaû kinh teá lôùn.

5.3.1 Caáu taïo cuûa bìa giaáy gôïn soùng - Bao bì vaän chuyeån

104

Giaáy bìa gôïn soùng thöïc hieän chöùc naêng ñaëc bieät quan troïng ñoù laø vaät lieäu taïo neân bao bì ngoaøi hình khoái chöõ nhaät ñeå chöùa ñöïng moät löôïng lôùn ñôn vò baùn leû, giuùp thuaän tieän trong phaân phoái vaän chuyeån, löu kho vaø kieåm tra quaûn lyù. Quaù trình caûi tieán caùc nguyeân lieäu taïo neân, giaáy bìa gôïn soùng laø moät trong nhöõng böôùc tieán lôùn nhaát cuûa theá kyû 20 (giaáy bìa gôïn soùng ñöôïc phaùt minh trong theá kyû 19 vaø ñöôïc söû duïng phoå bieán, cheá taïo baèng cô giôùi vaøo ñaàu theá kyû 20). Noù ñöôïc saûn xuaát treân maùy coù toác ñoä 50÷200m/phuùt, khoå roäng hôn 2m vaø coù theå ñöôïc gheùp 3, 5 hoaëc 7 lôùp. Nhöõng ñaëc tính veà cöôøng löïc cuûa noù tuøy thuoäc vaøo loaïi giaáy ñöôïc duøng, bieân ñoä gôïn soùng vaø chaát löôïng cuûa keo. Caùc dôïn soùng coù hình voøng cung nhaèm muïc ñích taêng khaû naêng chòu löïc leân cao nhaát (nhö caùc giaøn ñôõ voøm, khung hình voøng cung trong kyõ thuaät xaây döïng daân duïng cuõng nhö caàu ñöôøng). Hình 5.5 moâ taû quy caùch cuûa caùc loaïi gôïn soùng laøm taêng cöôøng ñoä chòu aùp löïc vaø taûi troïng ñoái vôùi giaáy bìa gôïn soùng laøm bao bì vaän chuyeån haøng hoùa (thuøng chöùa).

Hình 5.5: Caùc loaïi gôïn soùng A, B, C, D

Hình 5.6: Caùc loaïi giaáy bìa gôïn soùng 5 lôùp, 7 lôùp keát hôïp caùc loaïi soùng khaùc nhau

Caùc loaïi giaáy gôïn soùng - tính chaát

105

Tuøy thuoäc vaøo loaïi haøng vaø caùch thöùc xeáp haøng maø coù nhöõng yeâu caàu cöôøng löïc khaùc nhau. Hình 5.7 moâ taû söï va chaïm vaø phöông chòu löïc cuûa bìa gôïn soùng.

Hình 5.7: Loaïi löïc taùc ñoäng vaø phöông chòu löïc cuûa giaáy bìa gôïn soùng a) Phöông chòu aùp löïc va chaïm cuûa giaáy gôïn soùng

b) Phöông chòu taûi troïng cuûa giaáy gôïn soùng.

Loaïi gôïn soùng A, coù böôùc soùng daøi vaø chieàu cao soùng cao coù ñaëc tính chòu löïc va chaïm toát nhaát. Giaáy bìa gôïn soùng loaïi A seõ ñöôïc duøng ñeå ñoùng goùi caùc loaïi haøng hoùa coù theå bò aûnh höôûng bôûi va chaïm cô hoïc.

Loaïi gôïn soùng B, coù böôùc soùng ngaén vaø chieàu cao soùng thaáp cuõng coù khaû naêng chòu ñöôïc va chaïm cô hoïc nhöng ñaëc bieät coù khaû naêng chòu taûi troïng naëng so vôùi loaïi gôïn soùng A, do ñoù giaáy bìa gôïn soùng kieåu B chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå ñoùng goùi caùc haøng hoùa coù taûi troïng cao nhö ñoà hoäp.

Loaïi gôïn soùng C, keát hôïp nhöõng ñaëc tính cuûa loaïi A vaø loaïi B neân coù tính naêng chòu ñöôïc taûi troïng vaø va chaïm.

Loaïi gôïn soùng D, coù böôùc soùng ngaén chieàu cao soùng raát thaáp neân khaû naêng chòu taûi troïng cuõng nhö va chaïm ñeàu raát keùm vì theá chæ ñöôïc duøng laøm bao bì thöông maïi bao goùi caùc loaïi haøng hoùa coù troïng löôïng nhoû vaø ít chòu taùc ñoäng cô hoïc.

Döïa vaøo nhöõng ñaëc tính cuûa loaïi gôïn soùng ñeå xaùc ñònh phöông caùch taïo thuøng chöùa hình khoái chöõ nhaät baèng giaáy bìa gôïn soùng, coù khaû naêng chòu löïc

106

taùc ñoäng vaø chòu taûi trong toát nhaát.

Caáu truùc trieån khai cuûa bao bì ngoaøi baèng bìa gôïn soùng nhö hình 5.8a, khi laép thaønh thuøng chöùa phaûi coù caáu taïo gôïn soùng nhö hình 5.8b: beà maët xung quanh coù ñöôøng noái ñænh cuûa gôïn soùng thaúng ñöùng vôùi maët ñaùy, maët ñaùy vaø naép coù phöông cuûa ñöôøng noái ñænh soùng song song nhau vaø song song vôùi moät maët phaúng ñaùy.

Hình 5.8: Phöông phaùp taïo hình cuûa bao bì giaáy gôïn soùng

a) Hình trieån khai cuûa thuøng giaáy bìa gôïn soùng (thuøng carton) b) Caáu truùc hoäp cô baûn (phöông cuûa gôïn soùng bieåu thò baèng muõi teân)

5.3.2 Caùch saép xeáp hoäp lon thöïc phaåm vaøo bao bì ngoaøi

107

Khi thieát keá thuøng carton, phaûi quan taâm ñeán khaû naêng söû duïng, söï tieát kieäm vaät lieäu bìa gôïn soùng vaø khaû naêng chöùa nhieàu nhaát cuûa thuøng, ñaëc bieät chuù yù khi bao goùi ngoaøi caùc saûn phaåm baùn leû daïng chai thuûy tinh thaân truïc, hoaëc lon kim loaïi. Tröôøng hôïp cuûa nhöõng ñôn vò baùn leû ñöôïc bao goùi daïng khoái chöõ nhaät thì bao bì ngoaøi cuõng coù daïng khoái chöõ nhaät seõ ñöôïc xaùc ñònh kích thöôùc moät caùch deã daøng.

Nhöõng hoäp kim loaïi daïng truï troøn vaø chai loï coù theå xeáp theo caùch xeáp vuoâng hoaëc xeáp cheùo nhö hình 5.9a,b.

Caùch xeáp vuoâng goùc: Taâm caùc hình troøn ñaùy lon naèm ôû ñænh cuûa hình vuoâng caïnh baèng ñöôøng kính lon (d).

Caùch xeáp cheùo: Taâm caùc hình troøn ñaùy lon laø ñænh cuûa tam giaùc ñeàu coù caïnh baèng ñöôøng kính lon.

Hình 5.9: Caùc caùch xeáp hoäp troøn vaøo thuøng bìa gôïn soùng

Caùch saép xeáp thích hôïp nhaát (vuoâng goùc hay cheùo) coù theå ñöôïc tính toaùn töông öùng vôùi kích thöôùc hoäp, caùc thoâng soá saép xeáp lon nhö sau:

l - chieàu daøi ñaùy thuøng carton b - chieàu roäng ñaùy thuøng; d - ñöôøng kính hoäp h - chieàu cao hoäp (neáu hoäp ñöôïc xeáp trong chæ moät taàng, h cuõng laø chieàu

cao cuûa thuøng carton) m - soá lon xeáp theo chieàu roäng n - soá lon xeáp theo chieàu daøi hoäp N - toång soá hoäp xeáp trong moät taàng = m × n P - dieän tích toaøn boä beà maët giaáy bìa carton V - theå tích cuûa thuøng chöùa

Kích thöôùc thuøng, soá lon saép xeáp, ñöôøng kính cuûa lon coù quan heä nhö sau:

108

- Theo caùch xeáp vuoâng:

l = nd; b = md

- Theo caùch xeáp cheùo

l = nd; = + −b m d[ ( )]31 12

Töø ñoù coù heä soá f bieåu dieãn moái quan heä giöõa caùc thoâng soá theo caùc phöông phaùp xeáp vuoâng hoaëc cheùo:

=2Ndf

lb

Vôùi kieåu xeáp thuøng vuoâng goùc thì f = 1, kieåu xeáp cheùo f ≤ 1,155.

Öu ñieåm cuûa vieäc xeáp hoäp theo caùch cheùo ñöôïc nhaän thaáy trong tröôøng hôïp

(i) n > 4

(ii) m = 2 vaø n > 8

4 < m < 14 vaø n > 5

m > 16 vaø n > 4

Khi gaáp hoäp carton, ta caàn phaûi chuù yù sao cho naép phaûi ñöôïc xeáp song song vôùi chieàu daøi cuûa thuøng carton. Beân caïnh ñoù, vieäc saûn xuaát thuøng bìa gôïn soùng laøm bao bì ñôn vò gôûi ñi raát quan taâm ñeán tính kinh teá laø tieát kieäm ñöôïc giaáy, coù nghóa laø ñaït ñöôïc yeâu caàu thuøng chöùa lôïi veà theå tích chöùa vaø giaûm toán hao bìa giaáy nguyeân lieäu.

Hình 5.10 laø caùc kích thöôùc chieàu daøi, chieàu roäng, chieàu cao cuûa moät thuøng carton.

Tyû leä l: b: h = 2: 1: 2, laø tyû leä giöõa chieàu daøi, roäng vaø cao ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu theå tích thuøng (lôùn nhaát) toát nhaát vôùi dieän tích beà maët hoäp toái thieåu. Neáu tyû leä naøy thay ñoåi thaønh 2: 2: 1, seõ phaûi söû duïng theâm 33% nguyeân lieäu. Coøn neáu tyû leä laø 1: 1: 1 thì phaûi söû duïng theâm 12% nguyeân lieäu so vôùi nguyeân lieäu duøng cho tröôøng hôïp tyû leä 2: 1: 2. Thöïc teá ñeå haï trong taâm thuøng, baûo ñaûm an toaøn thöôøng khoâng theo tyû leä 2: 1: 2.

5.4 QUY CAÙCH CUÛA BAO BÌ VAÄN CHUYEÅN

Hình 5.10

109

5.4.1 Quy ñònh veà kích thöôùc thuøng khoái chöõ nhaät vaø khoái löôïng haøng ñöôïc chöùa ñuïng

Baûng 5.2: Kích thöôùc beân trong cuûa thuøng carton vaø khoái löôïng toái ña cho pheùp ñoùng trong moät thuøng

Kyù hieäu thuøng

Kích thöôùc (mm) Khoái löôïng toái ña ñöôïc pheùp ñoùng trong thuøng (kg) Daøi Roäng cao

8

10

12

13A

13B

14

512

458

512

412

508

391

307

305

409

309

410

234

198

253

150

210

133

285

30

30

26

25

21

19

Thoâng thöôøng, ngöôøi ta duøng thuøng carton ñeå ñoùng bao bì vaän chuyeån haøng hoùa.

Caùc thuøng haøng hoùa ñöôïc xeáp thaønh kieän hay khoái chöõ nhaät treân caùc pallet goã ñeå traùnh khoâng ñeå tröïc tieáp treân neàn kho.

Hình 5.11: Moät trong caùc caùch saép xeáp thuøng haøng hoùa (caùc ñôn vò gôûi ñi) treân moät pallet ñeå löu kho

5.4.2 Ghi nhaõn bao bì ngoaøi

Bao bì giaáy bìa gôïn soùng (bao bì giaáy carton) cuõng ñöôïc ghi nhaõn nhöng yeâu caàu ñôn giaûn so vôùi tröôøng hôïp ghi nhaõn cho haøng hoùa ñôn vò baùn leû,

110

thoâng thöôøng coù theå ghi:

- Thöông hieäu.

- Teân saûn phaåm (coù theå ghi moät soá chi tieát veà ñaëc tính vaät phaåm). - Ñòa chæ nhaø saûn xuaát, nôi ñoùng bao bì - quoác gia saûn xuaát. - Haïn söû duïng. - Soá löôïng hay troïng löôïng. - Maõ soá maõ vaïch. - Caùc kyù hieäu, daáu hieäu phaân haïng thöïc phaåm (neáu coù) nhö daáu hieäu

haøng Vieät Nam chaát löôïng cao.

5.4.3 Kyù hieäu baèng hình veõ cho bao bì vaän chuyeån haøng hoùa (bao bì ñôn vò göûi ñi) ñöôïc quy ñònh theo TCVN6405: 1998 vaø ISO780: 1997

Ñeå coù ñöôïc bao bì tieän lôïi trong vaän chuyeån vaø ñaûm baûo chaát löôïng haøng hoùa beân trong ta caàn quan taâm ñeán qui ñònh chung nhö moät ngoân ngöõ rieâng daønh cho lónh vöïc naøy.

Tieâu chuaån TCVN6405: 1998 vaø ISO780: 1997qui ñònh caùc kyù hieäu quy öôùc ghi treân bao bì vaän chuyeån ñeå höôùng daãn vieäc boác xeáp vaø baûo quaûn haøng hoùa trong quaù trình vaän chuyeån.

1- Quy caùch kyù hieäu - yù nghóa

Caùc kyù hieäu ñöôïc in tröïc tieáp treân bao bì ñôn vò gôûi ñi khoâng baét buoäc ñoùng khung ñaäm cho caùc kyù hieäu.

a) Maøu saéc cuûa kyù hieäu

Maøu saéc duøng cho kyù hieäu phaûi laø maøu ñen. Neáu maøu cuûa bao bì laøm cho maøu ñen cuûa kyù hieäu khoâng roõ thì neân choïn maøu saéc töông phaûn, thích hôïp laøm neàn, toát nhaát laø maøu cuûa giaáy traft cheá taïo thuøng. Phaûi traùnh caùc maøu coù theå nhaèm laãn vôùi nhaõn haøng hoùa thuoäc loaïi nguy hieåm. Traùnh duøng maøu ñoû, da cam hoaëc vaøng, tröø khi coù caùc yeâu caàu ñaëc bieät.

b) Kích thöôùc cuûa kyù hieäu

Caùc chieàu cao thoâng thöôøng cuûa kyù hieäu laø 100mm, 150mm hoaëc 200mm.

Tuy nhieân, tuøy theo kích thöôùc vaø hình daïng cuûa bao bì coù theå söû duïng caùc kyù hieäu lôùn hôn hoaëc nhoû hôn.

c) Soá, vò trí vaø höôùng cuûa kyù hieäu

111

Soá cuûa kyù hieäu söû duïng cho moãi loaïi bao bì phuï thuoäc vaøo kích thöôùc hình daùng vaø haøng hoùa chöùa ñöïng beân trong.

Ñoái vôùi caùc kyù hieäu soá 1,3,7,11, vaø 16 (xem baûng 5.3) phaûi theo caùc nguyeân taéc sau:

Kyù hieäu soá 1- "Deã vôõ", phaûi ñeå ôû goùc beân traùi cuûa taát caû boán maët xung quanh bao bì (xem ví duï trong soá 1 baûng 5.3).

Kyù hieäu soá 3- "Höôùng leân treân", cuõng ñeå ôû vò trí gioáng nhö kyù hieäu 1

Kyù hieäu soá 7- "Troïng taâm", khi coù theå, kyù hieäu naøy caàn phaûi ñeå taát caû 6 maët hoaëc ít nhaát phaûi ñeå treân 4 maët lieân quan ñeán vò trí thöïc cuûa troïng taâm

Kyù hieäu soá 11- "Vò trí keïp"

- Chæ nhöõng bao bì coù caùc kyù hieäu naøy môùi ñöôïc vaän chuyeån baèng keïp. - Kyù hieäu phaûi ñeå ôû hai maët ñoái dieän cuûa bao bì trong taàm nhìn cuûa ngöôøi

vaän haønh thieát bò khi boác xeáp haøng hoùa. - Kyù hieäu khoâng ñöôïc ñaët ôû maët bao bì seõ keïp.

Kyù hieäu 16- "Quaøng daây”, ôû ñaây phaûi ñaët ít nhaát ôû hai maët ñoái dieän cuûa bao bì.

- Khi bao bì vaän chuyeån ñöôïc xeáp thaønh ñoáng, kyù hieäu ñöôïc ñeå sau cho coù theå nhìn thaáy ñöôïc.

- Caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù duøng chính xaùc kyù hieäu traùnh vieäc aùp duïng sai. Kyù hieäu soá 7 vaø soá 16 phaûi ñöôïc ñeå theo ñuùng höôùng vaø vò trí töông öùng cuûa noù.

- Trong kyù hieäu 14 "Giôùi haïn soá löôïng xeáp choàng leân", n laø soá löôïng toái ña bao bì ñöôïc xeáp choàng leân nhau.

2- Hình aûnh kyù hieäu cuï theå

Höôùng daãn phaûi ñöôïc ghi roõ treân bao bì vaän chuyeån baèng caùch söû duïng caùc kyù hieäu töông öùng ñöa ra trong baûng 5.3.

Baûng 5.3: YÙ nghóa, höôùng daãn vaø löu yù khi söû duïng caùc kyù hieäu cho bao bì ngoaøi

Soá kyù

hieäu

Höôùng daãn Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï

112

Soá kyù

hieäu

Höôùng daãn Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï

1 Deã vôõ

Caùc vaät ñöïng trong bao bì vaän chuyeån deã vôõ phaûi boác xeáp caån thaän

2 Khoâng duøng moùc tay

Khoâng duøng moùc ñeå boác xeáp vaø vaän chuyeån haøng hoùa

3 Höôùng leân treân

Chæ ra höôùng ñuùng cuûa bao bì vaän chuyeån

4 Traùnh aùnh naéng maët trôøi

Bao bì vaän chuyeån khoâng ñöôïc ñeå döôùi aùnh naéng maët trôøi

5 Traùnh nguoàn phoùng xaï

Vaät ñöïng trong bao bì coù theå bò hö hoûng hoaëc khoâng theå duøng ñöôïc do bò nhieãm phoùng xaï

6 Traùnh möa

Bao bì vaän chuyeån khoâng ñöôïc ñeå döôùi möa

7 Troïng taâm

Chæ ra troïng taâm cuûa bao bì vaän chuyeån ñöôïc boác xeáp nhö moät ñôn vò leû

8 Khoâng ñöôïc laên

Bao bì vaän chuyeån khoâng ñöôïc laên

9

Khoâng duøng xe keùo tay ñaët ôû ñaây

Khoâng duøng xe keùo tay ñaët vaøo maët naøy khi boác xeáp bao bì vaän chuyeån

10 Khoâng duøng xe naâng

Khoâng ñöôïc vaän chuyeån bao bì baèng xe naâng

113

Soá kyù

hieäu

Höôùng daãn Kyù hieäu YÙ nghóa Tham khaûo/löu yù - ví duï

11 Vò trí keïp

Keïp vaøo caùc maët ñöôïc ñaùnh daáu ñeå boác xeáp bao bì vaän chuyeån

12 Daáu hieäu khoâng ñöôïc keïp

Bao bì vaän chuyeån boác xeáp baèng keïp treân maët coù daáu hieäu khoâng ñöôïc keïp

13

Giôùi haïn khoái löôïng ñöôïc pheùp choàng leân

Chæ ra khoái löôïng toái ña ñöôïc pheùp xeáp choàng leân bao bì vaän chuyeån

14

Soá löôïng toái ña ñöôïc xeáp choàng leân

Chæ ra soá löôïng toái ña bao bì vaän chuyeån ñöôïc pheùp xeáp choàng leân nhau "n" laø soá löôïng bao bì giôùi haïn

15

Khoâng ñöôïc xeáp choàng leân

Khoâng ñöôïc pheùp xeáp choàng vaø chaát taûi leân bao bì vaän chuyeån

16 Quaøng daây ôû ñaây

Daây quaøng phaûi ñaët vaøo vò trí coù kyù hieäu ñeå caåu bao bì vaän chuyeån

17 Giôùi haïn nhieät ñoä

Chæ ra giôùi haïn nhieät ñoä ñeå baûo quaûn vaø boác xeáp bao bì vaän chuyeån

Caâu hoûi

1 Phaùt bieåu naøo döôùi ñaây sai: a) Thuøng giaáy carton nheï, dai, choáng va ñaäp toát. b) Giaáy carton coù traùng phuû lôùp plastic coù tính caùch aåm vaø ngaên caûn khí

keùm.

114

c) Caùc loaïi carton gôïn soùng chòu ñöôïc va ñaäp vaø chòu neùn vaø coù nhieàu coâng duïng.

d) Khi mua giaáy ñeå cheá taïo bìa giaáy carton ta caàn quan taâm ñeán ñoä daøy, ñoä cöùng cuûa giaáy.

2 Bao bì ñôn vò gôûi ñi chöùa soá löôïng 24 hoäp, SP chöùa trong moãi hoäp: 10SP/hoäp; khoái löôïng 100g/SP. Soá löôïng ñöôïc ghi treân bao bì ñôn vò göûi ñi nhö sau:

a) 100g × 10 × 24 b) 100g × 240 goùi c) 24 × 10SP × 100g/SP d) 10 hoäp × 100g × 24.

3 Ñeå deã daøng phaân phoái vaän chuyeån bao bì thöôøng coù daïng: a) Khoái chöõ nhaät vaø khoái vuoâng. b) Khoái truï vaø khoái vuoâng. c) Daïng goùi. d) Khoái chöõ nhaät.

4 Ñeå taïo neân loaïi giaáy bìa gôïn soùng coù tính chòu taûi troïng cao nhaát ngöôøi ta thöôøng gheùp giöõa caùc loaïi giaáy gôïn soùng sau:

a) A gheùp vôùi B b) B gheùp vôùi B

c) B gheùp vôùi C d) A gheùp vôùi E.

5 Caùch xeáp cheùo caùc hoäp truï troøn vaøo hoäp carton laø caùch xeáp sao cho: a) Taâm caùc ñaùy troøn, naèm treân ñænh cuûa moät tam giaùc. b) Ñöôøng noái taâm cuûa caùc ñaùy troøn cuûa hoäp hình truï chính laø caùc caïnh cuûa

moät tam giaùc ñeàu. c) Dieän tích beà maët bò boû troáng nhieàu hôn so vôùi phöông phaùp xeáp vuoâng. d) Caùc phaùt bieåu treân ñeàu khoâng ñuùng.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. United Nations Industrial Development Organization Food industry studies No.5, Packaging and Packaging materials, New York, 1969.

2. Hanlon J. F., Paper and paper board, Handbook of Package

Engineering, 2nd Edition, McGraw, Hill Inc, New York, 1984.

3. Schenk,R.U.,Bjorksten and L. yeager. Composition and consequences of aluminium in water,beverages and other ingestibles. In Environmental Chemistry and toxicology of Aluminium , T.E. Lewis(Ed.), Lewis

115

publisher,Inc.,Chelsea Michigan,1989,chap.14. 33.

4. Wade, P.Biscuit, cookies and crackers, vol.1, The Principles of the craft, Elservier Applied science Publishers Ltd.,Essex, England 1988, chap.4.

Chöông 6

BAO BÌ THUÛY TINH

6.1 ÑAËC TÍNH CHUNG CUÛA THUÛY TINH

6.1.1 Ñaëc tính chung

Bao bì thuûy tinh ñöïng thöïc phaåm goàm nhöõng chai, loï baèng thuûy tinh silicat. Tröôùc ñaây, thuûy tinh laø töø goïi chung cho nhöõng oxyt voâ cô daïng thuûy tinh hay chính laø daïng caáu truùc voâ ñònh hình. Vaät chaát voâ cô thöôøng toàn taïi döôùi caùc daïng:

Daïng khí, goàm taäp hôïp caùc phaàn töû nhö O2, N2, CO2, H2, Cl2, F2, SO2..., hoaëc khí ion hoùa plasma, hoaëc daïng hôi nhö hôi H2O. Daïng loûng nhö Br2, Hg...

Caùc daïng khí, hôi hoaëc loûng ñeàu mang tính linh ñoäng vaø coù hình daïng cuûa vaät chöùa chuùng.

- Daïng raén tinh theå, nhö caùc daïng muoái keát tinh, coù caùc haït tinh theå rôøi raïc, kích thöôùc tuøy vaøo ñieàu kieän keát tinh.

- Daïng raén voâ ñònh hình, coøn goïi laø daïng thuûy tinh coù theå gaëp ôû daïng haït, daïng maøng, gel, hoaëc ñoùng raén thaønh khoái. Traïng thaùi thuûy tinh thöôøng laø traïng thaùi ñaëc tröng cuûa caùc hôïp chaát voâ cô, ñöôïc xem laø traïng thaùi trung gian cuûa daïng keát tinh vaø daïng loûng coù ñaëc tính: trong suoát, cöùng doøn ôû nhieät ñoä thöôøng.

- Khi ñöôïc gia nhieät thì thuûy tinh meàm daàn vaø trôû neân linh ñoäng, chaûy thaønh gioït hay thaønh doøng, ñoä nhôùt caøng giaûm thaáp khi nhieät ñoä caøng taêng; vaø ñoä nhôùt seõ taêng daàn ñeán cöïc ñaïi vaø maát caû tính linh ñoäng khi

139

Chöông 7

BAO BÌ KIM LOAÏI

7.1 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ TÍNH CHAÁT CUÛA BAO BÌ KIM LOAÏI

Bao bì kim loaïi ñöôïc phaùt trieån thaønh moät ngaønh coâng ngheä vaøo theá kyû 19 vaø phaùt trieån maïnh nhaát vaøo ñaàu theá kyû 20. Bao bì kim loaïi chöùa ñöïng baûo quaûn thöïc phaåm trong khoaûng thôøi gian raát daøi nhaèm phuïc vuï nhu caàu aên lieàn cho nhöõng vuøng xa nôi maø khoâng theå cung caáp, khoâng thu hoaïch ñöôïc thöïc phaåm töôi soáng hoaëc ñaùp öùng yeâu caàu cuûa moät soá ñoái töôïng do ñieàu kieän soáng vaø ñieàu kieän coâng taùc khoâng coù thôøi gian cheá bieán thöïc phaåm. Bao bì kim loaïi chöùa ñöïng thöïc phaåm aên lieàn ñaõ ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu treân, coù theå baûo quaûn thöïc phaåm trong thôøi gian daøi töø 2-3 naêm, thuaän tieän cho vieäc chuyeân chôû phaân phoái nôi xa vì bao bì nheï vaø cöùng vöõng. Ngaønh kyõ thuaät bao bì kim loaïi ra ñôøi vaø phaùt trieån maïnh nhôø vaøo söï phaùt trieån cuûa ngaønh luyeän kim vaø cô khí cheá taïo maùy, ñaõ cheá taïo ra vaät lieäu kim loaïi tính naêng cao vaø thieát bò ñoùng bao bì ñeå cho ra caùc loaïi bao bì thöïc phaåm thích hôïp (H.7.1).

Hieän nay treân theá giôùi coâng ngheä ñoà hoäp ñang ôû möùc oån ñònh khoâng phaùt trieån maïnh, vì caøng ngaøy ngöôøi ta caøng thích aên thöïc phaåm töôi vöøa môùi cheá bieán. Ñoà hoäp thöïc phaåm ñöôïc saûn xuaát nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà thôøi vuï, traùnh öù ñoïng vaø nhaèm cung caáp thöïc phaåm aên lieàn coù theå ñöôïc vaän chuyeån ñi nôi xa, coù thôøi gian baûo quaûn laâu daøi.

Tính chaát chung cuûa bao bì kim loaïi:

- Nheï, thuaän lôïi cho vaän chuyeån. - Ñaûm baûo ñoä kín vì thaân naép ñaùy ñeàu coù theå laøm cuøng moät loaïi vaät lieäu

neân bao bì khoâng bò laõo hoùa nhanh theo thôøi gian. - Choáng aùnh saùng thöôøng cuõng nhö tia cöïc tím taùc ñoäng vaøo thöïc phaåm. - Bao bì kim loaïi coù tính chòu nhieät ñoä cao vaø khaû naêng truyeàn nhieät cao,

do ñoù thöïc phaåm caùc loaïi coù theå ñöôïc ñoùng hoäp, thanh truøng hoaëc tieät truøng vôùi cheá ñoä thích hôïp ñaûm baûo an toaøn veä sinh.

- Bao bì kim loaïi coù beà maët traùng thieác taïo aùnh saùng boùng, coù theå ñöôïc in vaø traùng lôùp vec-ni baûo veä lôùp in khoâng bò traày söôùc.

140

- Quy trình saûn xuaát hoäp vaø ñoùng hoäp thöïc phaåm ñöôïc töï ñoäng hoùa hoaøn toaøn.

Hình 7.1: Caùc loaïi thöïc phaåm ñoùng hoäp baèng kim loaïi

7.2 PHAÂN LOAÏI BAO BÌ KIM LOAÏI

7.2.1 Phaân loaïi theo vaät lieäu bao bì

- Bao bì kim loaïi theùp traùng thieác (saét taây, töø naøy ñöôïc duøng töø thôøi Phaùp thuoäc): theùp traùng thieác coù thaønh phaàn chính laø saét, vaø caùc phi kim, kim loaïi khaùc nhö cacbon haøm löôïng ≤ 2,14%; Mn ≤ 0,8%; Si ≤ 0,4%; P ≤ 0,05%; S ≤ 0,05%.

Coù nhöõng loaïi theùp coù tyû leä carbon nhoû 0,15 ÷ 0,5%. Haøm löôïng carbon lôùn thì khoâng ñaûm baûo tính deûo dai maø coù tính doøn (ñieån hình nhö gang). Ñeå laøm bao bì thöïc phaåm, theùp caàn coù ñoä deûo dai cao ñeå coù theå daùt moûng thaønh taám coù beà daøy 0,15 ÷ 0,5mm do ñoù, yeâu caàu tyû leä carbon trong theùp vaøo khoaûng 0,2%.

Theùp coù maøu xaùm ñen khoâng coù ñoä boùng beà maët, coù theå bò aên moøn trong moâi tröôøng axit, kieàm. Khi ñöôïc traùng thieác thì theùp coù beà maët saùng boùng. Tuy nhieân thieác laø moät kim loaïi löôõng tính (gioáng Al) neân deã taùc duïng vôùi

141

axit, kieàm, do ñoù ta caàn traùng lôùp vec-ni (nhöïa nhieät raén) coù tính trô trong moâi tröôøng axit vaø kieàm.

- Bao bì kim loaïi Al: Al laøm bao bì coù ñoä tinh khieát ñeán 99%, vaø nhöõng thaønh phaàn kim loaïi khaùc coù laãn trong Al nhö Si, Fe, Cu, Mn, Mg, Zn, Ti.

7.2.2 Phaân loaïi theo coâng ngheä cheá taïo lon

Lon hai maûnh

Lon hai maûnh goàm thaân dính lieàn vôùi ñaùy, naép rôøi ñöôïc gheùp mí vôùi thaân (nhö tröôøng hôïp gheùp mí naép lon ba maûnh). Lon hai maûnh chæ coù moät ñöôøng gheùp mí giöõa thaân vaø naép, vaät lieäu cheá taïo lon hai maûnh phaûi meàm deûo, ñoù chính laø nhoâm (Al) cuõng coù theå duøng vaät lieäu theùp coù ñoä meàm deûo cao. Hoäp, lon hai maûnh ñöôïc cheá taïo theo coâng ngheä keùo vuoát taïo neân thaân raát moûng so vôùi beà daøy ñaùy, neân coù theå deã bò ñaâm thuûng, hoaëc deã bò bieán daïng do va chaïm. Lon hai maûnh laø loaïi thích hôïp chöùa caùc loaïi thöïc phaåm coù taïo aùp suaát ñoái khaùng beân trong nhö laø saûn phaåm nöôùc giaûi khaùt coù gas (khí CO2). Bao bì lon hai maûnh baèng Al coù theå coù chieàu cao ñeán 110mm, lon hai maûnh baèng vaät lieäu theùp coù chieàu cao raát thaáp vì theùp khoâng coù tính meàm deûo, khoâng theå keùo vuoát ñeán chieàu cao nhö lon Al.

Lon ba maûnh (lon gheùp)

Coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh ñöôïc aùp duïng cho nguyeân lieäu theùp. Lon ba maûnh goàm thaân, ñaùy vaø naép. Thaân hoäp ñöôïc cheá taïo töø moät mieáng theùp chöõ nhaät, cuoän laïi thaønh hình truï vaø ñöôïc haøn mí thaân; naép vaø ñaùy ñöôïc cheá taïo rieâng, ñöôïc gheùp mí vôùi thaân (naép ñöôïc gheùp vôùi thaân sau khi roùt thöïc phaåm).

Thaân, ñaùy, naép coù ñoä daøy nhö nhau vì theùp raát cöùng vöõng, khoâng meàm deûo nhö nhoâm, khoâng theå nong vuoát taïo lon coù chieàu cao nhö nhoâm, maø coù theå chæ nong vuoát ñöôïc nhöõng lon coù chieàu cao nhoû.

a) Sô ñoà coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh

142

b) Sô ñoà coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh

Hình 7.2: Phöông phaùp cheá taïo loaïi lon ba maûnh vaø loaïi hai maûnh

7.3 COÂNG NGHEÄ CHEÁ TAÏO THEÙP TRAÙNG THIEÁC

7.3.1 Quy caùch vaät lieäu theùp - Quy trình saûn xuaát theùp

Theo ñaëc tính cuûa theùp coâng nghieäp (baûng 7.1), theùp taám duøng laøm lon hoäp bao bì thöïc phaåm thuoäc loaïi L vaø MR. Loaïi MR ñöôïc söû duïng phoå bieán cho caùc loaïi thöïc phaåm: rau, quaû, thòt, caù. Loaïi L coù tính choáng aên moøn cao hôn loaïi MR, vì L coù chöùa caùc nguyeân toá Ni, Cr, Mn.

Quy trình saûn xuaát theùp khaù phöùc taïp vaø chi phí cao, töø theùp taám cheá taïo lon, lon hoäp ñöïng thöïc phaåm, bao bì naøy khoâng theå taùi söû duïng; ñoàng thôøi bao bì thaûi cuõng raát toán chi phí vaø coâng söùc ñeå taùi cheá, do ñoù coâng nghieäp ñoà hoäp thöïc phaåm vaãn coøn toàn taïi vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng.

Baûng 7.1: Thaønh phaàn vaø tính chaát moät soá loaïi theùp

Loaïi Thaønh phaàn caùc kim loaïi khaùc (theo % lôùn nhaát)

Tính chaát ÖÙng duïng C Mn P S Si Cu

L 0,13 0,6 0,015 0,05 0,01 0,06

Ñoä tinh saïch cao, haøm löôïng kim loaïi taïp thaáp

Duøng cho bao bì chöùa thöïc phaåm coù tính aên moøn cao

MR 0,13 0,6 0,02 0,05 0,01 0,2

Ñoä tinh saïch khaù cao, Cu, P taêng, thöôøng duøng cheá taïo theùp taám traùng thieác

Thöôøng duøng laøm bao bì ñöïng rau quaû, caùc loaïi thöïc phaåm coù tính aên moøn thaáp

143

N 0,13 0,6 0,015 0,05 0,01 0,2

Ñoä tinh saïch cao song thaønh phaàn nitô taêng neân ñoä cöùng taêng

Laøm caùc thuøng chöùa coù theå tích lôùn caàn ñoä cöùng vöõng cao, saûn xuaát naép caùc bình phun tia.

D 0,12 0,6 0,02 0,05 0,02 0,2

C giaûm, P vaø Cu taêng neân coù ñoä beàn cô, ñoä deûo cao

Duøng ñeå keùo sôïi, ñeå cheá taïo lon hai maûnh

144

Hình 7.3: Quy trình coâng ngheä saûn xuaát theùp taám traùng thieác laøm nguyeân lieäu bao bì thöïc phaåm

Theùp ñöôïc cheá taïo thoâng qua quy trình coâng ngheä sau: töø quaëng saét chöùa caùc loaïi oxyt saét vaø quaëng than ñaù ñaõ ñöôïc xöû lyù loaïi taïp chaát, ñöôïc nhaäp lieäu vaøo loø luyeän theùp, O2 ñöôïc cung caáp vaøo loø naáu trong quaù trình luyeän theùp. Sau khi keát thuùc quaù trình luyeän theùp, theùp loûng ñöôïc thaùo lieäu khoûi loø vaø roùt khuoân taïo phoâi theùp, phoâi ñöôïc gia nhieät laïi ñeå caùn thaønh taám, qua nhieàu giai ñoaïn. Sau ñoù theùp taám ñöôïc laøm laïnh vaø toâi beà maët ñeå ñaït ñoä cöùng yeâu caàu.

7.3.2 Tieâu chuaån cuûa theùp neàn

1- Ñoä daøy theùp taám ñöôïc saûn xuaát theo caùc ñoä daøy nhö sau (mm):

0,18 0,20 0,22 0,24 0,26 0,28 0,30

0,32 0,34 0,36 0,38 0,40 0,45 0,49

Tieâu chuaån ñoä cöùng cuûa theùp taám traùng thieác.

Theùp taám ñöôïc chia thaønh nhieàu nhoùm vôùi chaát löôïng khaùc nhau theå hieän qua ñoä cöùng cuûa theùp ROCKWELL, ño theo thang ñôn vò THR 30T

Baûng 7.2: Ñoä cöùng tieâu chuaån cuûa saûn phaåm theùp caùn nguoäi moät laàn

Kyù hieäu ñoä cöùng Ñoä cöùng ROCKWELL thang THR30T

T-1 T-2

T-25 T-3 T-5 T-5 T-6

49 ± 3 53 ± 3 55 ± 3 57 ± 3 61 ± 3 65 ± 3 70 ± 3

Baûng 7.3: Ñoä cöùng tieâu chuaån vaø öùng löïc töông öùng cuûa theùp traùng thieác caùn nguoäi hai laàn

Kyù hieäu ñoä cöùng

Ñoä cöùng ROCKWELL thang T-HR30T

Möùc chuaån chòu ñöïng (N/mm2)

DR-8 DR-9

DR-9M DR-10

73 76 77 78

56 63 67 70

145

Chuù yù: Theùp coù haøm löôïng C caøng thaáp thì caøng toát

7.3.3 Tieâu chuaån traùng thieác

Tuøy theo yeâu caàu söû duïng maø theùp ñöôïc traùng thieác vôùi löôïng thieác traùng khaùc nhau. Theùp traùng thieác coù theå cheá taïo theo phöông phaùp maï ñieän hoaëc phöông phaùp nhuùng theùp taám vaøo thieác noùng chaûy, nhöng hieän nay thöôøng chæ saûn xuaát theùp traùng thieác theo phöông phaùp maï ñieän.

Löôïng thieác traùng danh nghóa, löôïng traùng trung bình vaø löôïng traùng thaáp nhaát cho pheùp cuûa theùp traùng thieác ñöôïc ghi ôû baûng 7.4. Tuy nhieân vaãn coù tröôøng hôïp theùp ñöôïc phuû lôùp thieác coù ñoä daøy cao hôn trong baûng neáu ñöôïc yeâu caàu trong thöïc teá.

Baûng 7.4: Ñoä traùng thieác danh nghóa, ñoä traùng thieác bình quaân vaø ñoä traùng ít nhaát cho pheùp cuûa theùp traùng thieác

baèng phöông phaùp maï ñieän

Phaân loaïi löôïng thieác traùng treân hai beà maët

theùp taám

Troïng löôïng qui ñònh

Troïng löôïng thoâng thöôøng

(g/m2)

Troïng löôïng toái thieåu

(g/m2) ñaït ñöôïc

Gioáng nhau

2,8/2,8 5,6/5,6 8,4/8,4

11,2/11,2

2,8/2,8 5,6/5,6 8,4/8,4

11,2/11,2

4,9 10,5 15,7 20,2

Khaùc nhau

5,6/2,8 8,4/2,8 8,4/5,6

11,2/2,8 11,2/5,6 11,2/8,4

5,6/2,8 8,4/2,8 8,4/5,6

11,2/2,8 11,2/5,6 11,2/8,4

5,05/2,25 7,85/2,25 7,85/5,05 10,1/2,25 10,1/5,05 10,1/7,85

Loaïi theùp duøng cheá taïo lon chöùa ñöïng thöïc phaåm coù ñoä traùng thieác töø 5,6g ÷ 11,2g/m2, coù theå ñeán 15,1 g/m2.

Thieác duøng ñeå maï ñieän leân beà maët theùp taám coù ñoä tinh khieát 99,75%. Theo tieâu chuaån cuûa EU RONORM, taám theùp traùng thieác coù kích thöôùc 1000×850mm. Löôïng thieác traùng treân beà maët thaùp cuõng aûnh höôûng ñeán chi phí, nhôø qua söï caûi thieän phöông phaùp traùng thieác, löôïng thieác traùng hieän nay ñaõ giaûm ñi raát nhieàu, chæ caàn 4-5kg thieác cho 1 taán theùp taám maï thieác trong khi phöông phaùp nhuùng nhieät tieâu toán 13 ÷ 14 kg/taán theùp taám. Theo caùc heä tieâu chuaån khaùc nhau thì löôïng thieác phuû vaø chaát löôïng cuûa lôùp thieác cuõng khaùc nhau.

Daáu hieäu chæ ñònh ñoä traùng thieác cuûa hai maët khaùc nhau: Vieäc ñaùnh daáu

146

ñöôïc thöïc hieän treân beà maët coù ñoä traùng thieác cao hay thaáp cuûa theùp traùng thieác khaùc nhau, beà maët caàn ñaùnh daáu, phöông phaùp ñaùnh daáu phaûi coù söï thoûa thuaän giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi saûn xuaát vaø cuõng phaûi ghi roõ trong hôïp ñoàng.

Heä thoáng ñaùnh daáu thoâng thöôøng ñöôïc cho ôû baûng 7.5.

Baûng 7.5: Daáu hieäu qui ñònh ñoä traùng thieác treân beà maët theùp taám

Daáu hieäu Phöông phaùp ñaùnh daáu Ví duï chæ ñònh

D Ñöôïc ñaùnh daáu moät ñöôøng lieân tuïc khoaûng hôn 2mm beà roäng, ôû beà maët traùng thieác thaáp, gaàn moät caïnh beân

5,6/2,8D

A Daáu hieäu ñöôïc ghi treân beà maët coù ñoä traùng thieác thaáp, ñöôïc veõ vôùi moät daáu hieäu hình hoïc vôùi neùt veõ roäng 1mm

5,6/11,2A

A Daáu hieäu ñöôïc ghi treân beà maët coù ñoä traùng thieác cao, ñöôïc veõ bôûi ñöôøng // lieân tuïc khoaûng 1mm beà roäng.

5,6A/11,2

Beà maët hoaøn thaønh cuûa theùp traùng thieác baèng phöông phaùp maï ñieän seõ ñöôïc phaân loaïi theo ñoä boùng beà maët, ñöôïc cho ôû baûng 7.6

Baûng 7.6: Phaân loaïi beà maët theùp sau maï thieác

Maët haøng Kí

hieäu Phaân loaïi Ñaëc tröng

Saûn phaåm caùn nguoäi moät laàn

B Saùng Beà maët thieác saùng boùng, trôn nhaün, phaûn chieáu khaù toát.

R Ñaù Beà maët thieác saùng coù vaân nhö beà maët ñaù maøi

S Baïc Beà maët lôùp thieác boùng, coù maøu baïc ñuïc

M Xæn Lôùp thieác khoâng saùng baïc maø trôû neân ñuïc xaùm

Saûn phaåm caùn nguoäi hai laàn

R Ñaù Beà maët saùng baïc coù vaân

Theùp sau khi maï ñieän seõ ñöôïc xöû lyù hoùa hoïc hay ñieän hoùa ñeå taïo söï baùm dính chaët cheõ cuûa lôùp thieác.

- Lôùp thieác phuû beà maët theùp taïo veõ myõ quan cho saûn phaåm: beân ngoaøi vaø beân trong hoäp ñeàu coù maøu saùng baïc vaø nhaän thaáy roõ thöïc phaåm trong hoäp khi vöøa môùi khui naép hoäp.

7.3.4 Caáu taïo cuûa theùp taám traùng thieác

Ñeå traùnh aên moøn lôùp thieác bôûi moâi tröôøng thöïc phaåm cuõng nhö khoâng khí, H2O, hôi nöôùc taùc ñoäng leân beà maët ngoaøi bao bì, thì lôùp thieác ñöôïc phuû

147

lôùp vec-ni baûo veä. Neáu khoâng coù lôùp vecni thì:

- Moâi tröôøng axit, muoái cuûa thöïc phaåm seõ aên moøn thieác vaø sinh ra khí H2, ngoaøi ra coøn tieáp tuïc aên moøn lôùp theùp neàn.

- Khoâng khí aåm vaø H2O töø moâi tröôøng ngoaøi hoaëc hôi H2O vaø H2O cuûa quaù trình tieät truøng coù theå gaây hö hoûng lôùp maët ngoaøi bao bì

- Söï traày söôùc beà maët do söï coï saùt tieáp xuùc cuûa bao bì vôùi nhöõng kim loaïi khaùc.

Do ñoù ña soá bao bì thöïc phaåm baèng theùp traùng thieác caàn thieát ñöôïc traùng lôùp vec-ni baèng nhöïa nhieät raén ôû maët trong, vaø beà maët ngoaøi ñöôïc sôn vaø coù theå traùng lôùp vec-ni trong suoát ñeå baûo veä lôùp sôn khoâng bò bong troùc, vaø baûo veä caû lôùp thieác traùng theùp.

- Daàu phuû beà maët theùp traùng thieác:

Theùp taám traùng thieác sau khi xöû lyù hoùa hoïc hoaëc ñieän hoùa ñöôïc phuû daàu caû hai beà maët. Lôùp daàu DOS (Di-octylsebacate) ñöôïc phuû leân beà maët theùp traùng thieác khoaûng 2 ÷ 5mg/m2 nhaèm muïc ñích boâi trôn beà maët theùp ñeå theùp taám coù theå tröôït leân nhau deã daøng maø khoâng gaây söï traày söôùc lôùp thieác traùng, trong quaù trình vaän chuyeån, nhaäp lieäu, taïo hình lon.

Lôùp saét neàn

Lôùp theùp neàn hay nguyeân lieäu theùp taám daøy 0,2÷0,36mm. Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa lôùp theùp neàn vaø ñaëc tính beà maët aûnh höôûng ñeán cô tính vaø tính choáng aên moøn cuûa bao bì. Ngoaøi ra ñoä cöùng cuûa theùp neàn cuõng aûnh höôûng ñeán vieäc cheá taïo lon.

Lôùp hôïp kim FeSn2 daøy khoaûng 0,15 mμ

Lôùp saét neàn sau khi ñöôïc traùng thieác, thì ñöôïc xöû lyù hoùa hoïc ñeå hình thaønh lôùp hôïp kim Fe-Sn. Tính lieân tuïc cuûa lôùp hôïp kim vaø ñoä daøy cuûa noù aûnh höôûng tôùi tính choáng aên moøn cuûa theùp nguyeân lieäu. Neáu lôùp thieác bò hoøa tan vaøo thöïc phaåm thì lôùp hôïp kim seõ trôû thaønh lôùp baûo veä thöù hai.

Lôùp thieác daøy khoaûng 0,35 mμ

Thôøi gian baûo quaûn cuûa lon vaø ñoä maï thieác tyû leä vôùi nhau: lôùp maï thieác caøng daøy thì treân beà maët thieác caøng ít loã, do ñoù choáng aên moøn caøng toát.

Lôùp oxy hoùa (lôùp oxyt)

Lôùp daøy khoaûng 0,002 mμ ñöôïc taïo ra trong quaù trình xöû lyù hoùa hoïc lôùp

148

thieác maï baèng dung dòch Na2Cr2O7, coù taùc duïng baûo veä lôùp thieác beân trong.

Lôùp daàu DOS phuû leân beà maët theùp taám, sau khi ñaõ xöû lyù hoùa hoïc oxyt thieác nhaèm ñeå boâi trôn vaø che phuû traùnh traày söôùc; lôùp daàu daøy khoaûng 0,002 mμ . Ñaây laø loaïi daàu khoaùng coù teân dioctyl sebacate hay acetyl tributyl cetrate.

Hình 7.4: Caáu taïo cuûa theùp traùng thieác laøm nguyeân lieäu cho coâng ngheä cheá taïo bao bì thöïc phaåm (tieát dieän theùp taám)

149

7.4 QUY TRÌNH COÂNG NGHEÄ CHEÁ TAÏO LON ÑÖÏNG THÖÏC PHAÅM

7.4.1 Quy trình cheá taïo lon ba maûnh

Hình 7.5: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh

150

Hình 7.6: Sô ñoà cheá taïo lon vaø chieát roùt thöïc phaåm taïo saûn phaåm

151

Saét nguyeân lieäu ñöôïc röûa saïch lôùp daàu, saáy khoâ

In vaø traùng vec-ni

Moät beà maët cuûa theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc in nhaõn hieäu, sau ñoù coù theå ñöôïc phuû vec-ni baûo veä caû hai beà maët hoaëc chæ phuû beà maët khoâng in laø beà maët trong ñöïng thöïc phaåm hoaëc khoâng phuû vec-ni caû hai maët, tuøy theo yeâu caàu saûn phaåm vieäc in ñöôïc thöïc hieän haøng loaït nhaèm taïo nhaõn hieäu cung caáp thoâng tin cho töøng loaïi saûn phaåm, ñoàng thôøi cuõng taïo lôùp choáng oxy hoùa töø beân ngoaøi, taïo neùt ñeïp cho bao bì.

- Traùng vec-ni nhaèm choáng söï oxy hoùa, söï aên moøn lôùp thieác tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm chöùa trong bao bì. Tuøy loaïi saûn phaåm chöùa ñöïng maø söû duïng lôùp vec-ni thích hôïp nhaèm khoâng aûnh höôûng ñeán thöïc phaåm, vaø cuõng khoâng gaây hö hoûng lôùp vec-ni naøy. Lon ñöïng thöïc phaåm ta thöôøng duøng vec-ni epoxy phenolic. Tröôøng hôïp lon ñöïng thòt caù thì caàn traùng vec-ni coù ñöa vaøo boät Ti2O hoaëc Al ñeå haáp thu khí H2S thöôøng sinh ra khi tieät truøng thòt caù ñoùng hoäp.

Caét saét

Theùp taám nguyeân lieäu sau khi ñöôïc in nhaõn hieäu vaø traùng vec-ni, ñöôïc ñöa qua maùy caét thaønh maûnh hình chöõ nhaät theo kích thöôùc lon maø ta caàn saûn xuaát.

Theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc caét nhö sau:

Giai ñoaïn 1: Taám saét nguyeân lieäu ñöôïc caét thaønh nhieàu taám nhoû coù beà roäng baèng chieàu cao lon

Giai ñoaïn 2: Taám saét ñaõ caét laàn 1 laïi ñöôïc caét thaønh töøng mieáng nhoû coù chieàu daøi chính laø chu vi ñaùy lon.

152

Giai ñoaïn 3: Taïo mí thaân ñeå gheùp mí thaân

Hình 7.7: Giai ñoaïn caét theùp taám ñeå taïo thaân lon

Haøn

Maûnh theùp taïo thaân lon ñöôïc haøn gheùp mí theo chieàu cao lon, moái haøn caøng mòn caøng toát vì ngoaøi vieäc taïo moái haøn phaúng ñeïp coøn taïo cho moái haøn thaân lon ñöôïc chaët khít khoâng coù khe hôû.

Söû duïng phöông phaùp haøn ñieän cao taàn, taïo doøng ñieän cöôøng ñoä cöïc cao khoaûng 4000÷6000A, haøn theo nguyeân lyù cöù moãi baùn soùng thì taïo moät nhaân gioït haøn.

Khaùc vôùi coâng ngheä haøn thoâng thöôøng, phöông phaùp haøn cao taàn taïo moät böôùc soùng sau 1/2 chu kyø. Haøn cao taàn taïo ñöôïc caøng nhieàu baùn soùng treân 1/2 chu kyø thì caøng taïo nhieàu nhaân gioït haøn laøm taêng ñoä mòn cuûa moái haøn.

Hình 7.8: Nguyeân taéc cuûa phöông phaùp haøn thaân lon

Hieän nay coù nhieàu coâng ngheä haøn nhö:

- Coâng ngheä haøn böôùm: coù taàn soá nhoû khoaûng 100Hz, coâng ngheä naøy coù moái haøn töông ñoái lôùn (>1mm).

- Coâng ngheä wima: coù taàn soá lôùn hôn 100Hz, taïo moái haøn mòn hôn so vôùi haøn böôùm (<0,6mm).

- Coâng ngheä supper wima: coù taàn soá töø 400÷800Hz, coù moái haøn raát mòn töø 0,4÷0,6mm.

153

Phuû vec-ni trong vaø ngoaøi moái haøn

Trong quaù trình haøn lôùp thieác ôû nôi moái haøn bò chaûy ra chæ coøn laïi lôùp saét, do ñoù ta phaûi traùng vec-ni trong vaø ngoaøi moái haøn nhaèm traùnh söï aên moøn cuûa saûn phaåm chöùa trong noù, ñoàng thôøi choáng söï oxy hoùa töø beân ngoaøi.

Hình 7.9: Thaân truï ñöôïc gheùp mí thaân baèng phöông phaùp cô hoïc vaø phöông phaùp haøn ñieän

Taùch lon

Giai ñoaïn naøy chæ tieán haønh khi saûn xuaát loaïi lon coù chieàu cao nhoû hôn 9cm, vì ôû maùy haøn chæ haøn ñöôïc nhöõng lon coù chieàu cao lôùn hôn. Do vaäy ñoái vôùi lon coù kích thöôùc nhoû hôn 9cm thì thöïc hieän haøn 2 hoaëc nhieàu lon moät laàn sau ñoù taùch lon.

Loe

Ñaây laø giai ñoaïn vieàn mieäng lon taïo gôø ñeå chuaån bò cho quaù trình gheùp mí.

Laøm gaân

ÔÛ giai ñoaïn naøy saûn phaåm ñöôïc laøm gaân nhaèm taïo ñoä vöõng chaéc cho bao bì saûn phaåm, coù theå giaûm giaù thaønh saûn phaåm do duøng theùp moûng.

Neáu khoâng taïo gaân taêng cöùng thì theùp taám nguyeân lieäu caàn coù ñoä daøy laø ≥0,25mm nhöng neáu coù taïo gaân thì nguyeân lieäu coù theå ñoä daøy thaáp hôn. Nhöng tuøy theo troïng löôïng thöïc phaåm ñoùng hoäp, theå tích hoäp maø duøng nguyeân lieäu theùp taám coù ñoä daøy thích hôïp.

Gheùp mí

Gheùp mí thaân ñaùy, thaân vaø naép laø giai ñoaïn quan troïng trong quaù trình saûn xuaát ñoà hoäp, ñaây cuõng coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây pheá phaåm ñoà hoäp.

Lon thöïc phaåm phaûi ñöôïc gheùp mí thaät kín ñeå taïo neân bao bì kín. Neáu gheùp mí khoâng toát thì taïo pheá phaåm ñoà hoäp, vieäc thanh truøng seõ khoâng coù yù nghóa.

154

Hình 7.10: Caùc coâng ñoaïn cuûa coâng ngheä cheá taïo lon ba maûnh

Trong quaù trình saûn xuaát möùc sai soá khoâng theå vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp, vì seõ laøm aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saûn phaåm. Do ñoù nhaø maùy coá gaéng haïn cheá toái ña caùc söï coá naøy. Thöôøng caùc söï coá ñoù laø:

- Moái gheùp thaân bò leäch do söï sai leäch ñoä vuoâng goùc cuûa taám saét nguyeân lieäu, thöôøng thì möùc sai leäch cho pheùp laø 2%, söï sai loãi naøy thöôøng daãn ñeán hö hoûng moái gheùp mí thaân vaø naép ñaùy.

- Traày söôùc lôùp vec-ni: caùc thieát bò, maùy moùc ma saùt vôùi taám saét trong quaù trình cuoán thaân, gheùp mí do ñoù sau khi gheùp mí ñaùy vaø thaân lon laïi ñöôïc phuû vec-ni ôû nhöõng vò trí moái gheùp, nhaèm taêng tính an toaøn cho lon, choáng söï aên moøn cuûa thöïc phaåm vaø caû moâi tröôøng ngoaøi.

155

7.4.2 Quy trình coâng ngheä cheá taïo naép hoaëc ñaùy lon ba maûnh

Hình 7.11: Quy trình cheá taïo naép, vaø ñaùy lon ba maûnh loaïi naép thöôøng (khoâng gaén khoùa ñoøn baåy)

156

7.4.3 Caùc loaïi hoäp lon thaønh phaåm

Baûng 7.7: Caùc côõ lon theùp traùng thieác ba maûnh thöôøng ñöôïc söû duïng hieän nay

Ñöôøng kính � vaø chieàu cao H Phaïm vi söû duïng

•�153 x H 178

•��153 x H 114

•��99 x H 119

•��83 x H 113

•��74 x H 113

•��50/52/50 x H 132

•��57/65/62 x H 91

•��52 x H 89

Rau quaû, thòt caù

Caù

Thöïc phaåm khoâ: söõa boät, caø pheâ boät, rau quaû

Rau quaû, thöïc phaåm daïng haït khoâ

Rau quaû, thòt caù

Nöôùc quaû, nöôùc uoáng caùc loaïi.

------- nt---------

Caù, haït gioáng

Hình 7.12: Caùc hình daïng cuûa lon ba maûnh

a) Lon khoâng coù gaân b) Lon coù hai ñöôøng gaân c) Lon coù nhieàu ñöôøng gaân gôïn soùng d) Lon coù ñaùy vaø naép nhoû hôn thaân e) Tieát dieän ngang cuûa lon ba maûnh coù chieàu cao thaáp

157

Saét nguyeân lieäu

Theùp taám nguyeân lieäu ñöa vaøo cheá taïo naép vaø ñaùy lon coù ñoä daøy cuøng vôùi theùp nguyeân lieäu cheá taïo thaân lon.

Traùng vec-ni trong vaø ngoaøi

Theùp taám nguyeân lieäu ñöôïc traùng vec-ni moät hoaëc caû hai maët trong vaø ngoaøi tuøy theo yeâu caàu. Ñoái vôùi tröôøng hôïp caàn phuû caû hai maët thì coù theå traùng cuøng loaïi vec-ni, hoaëc ôû maët ngoaøi ta duøng vec-ni coù ñoä saùng hôn nhaèm taïo veû myõ quan cho saûn phaåm. Lôùp vec-ni beân ngoaøi choáng oxy hoùa töø moâi tröôøng, baûo quaûn beà maët ngoaøi ñoà hoäp theo thôøi gian.

Maët trong cuûa thaân lon vaø maët trong cuûa naép lon ñöôïc traùng cuøng moät loaïi vec-ni.

Saáy khoâ

Theùp taám nguyeân lieäu sau khi traùng vec-ni ñöôïc saáy khoâ ñeå laøm boác hôi hoaøn toaøn dung moâi taïo neân lôùp nhöïa raén chaéc trong suoát baùm dính vaøo beà maët thieác.

Caét taïo naép, ñaùy

Ñaây laø giai ñoaïn caét ñònh hình. Taïi ñaây taám saét nguyeân lieäu ñöôïc caét thaønh nhöõng mieáng hình troøn coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi naép vaø ñaùy ñaõ ñöôïc thieát keá theo kích côõ hoäp.

Daäp

Giai ñoaïn daäp taïo gaân vaø moùc naép, gaân naép ñeå taïo tính giaõn nôû cuûa naép theo söï giaõn nôû khí trong hoäp khi thanh truøng, tieät truøng saûn phaåm.

Vieàn

Vieàn nhaèm taïo ñöôøng cong ôû vieàn naép giuùp cho vieäc taïo moùc naép trong quaù trình gheùp mí ñöôïc deã daøng.

Phun keo

Ñeå ñaûm baûo ñoä kín hoaøn toaøn cuûa lon thaønh phaåm sau khi ñaõ gheùp mí ñaùy cuõng nhö naép, moät lôùp cao su ñaøn hoài ñöôïc phun vaøo vieàn naép ñeå taïo voøng ñeäm cho ñaùy hoaëc naép; sau khi gheùp mí ñaùy vaø naép trôû neân chaët khít vaøo thaân lon.

Saáy khoâ

Ñeäm cao su ôû vieàn naép, ñaùy ñöôïc saáy khoâ ôû 60oC nhaèm laøm khoâ lôùp ñeäm naøy. Ñaây laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quy trình laøm naép, ñaùy lon.

158

Hìn

h 7

.13:

Sô

ñoà c

oâng

nghe

ä che

á taïo

naép

vaø

ñaùy

lon

ba m

aûnh

159

7.4.4 Gheùp mí thaân vaø ñaùy hoaëc naép

Hình 7.14: Quaù trình taïo moái gheùp giöõa thaân vaø ñaùy hoaëc naép

160

Hình 7.15: Moái gheùp mí hoaøn chænh giöõa thaân vaø naép hoaëc thaân vaø ñaùy

Hình 7.16: Caùc kích thöôùc tieâu chuaån cuûa moái gheùp: W, T, Z

161

Kieåm tra moái gheùp mí cuûa bao bì theùp traùng thieác: Kieåm tra nhanh baèng phöông phaùp ño caùc giaù trò T, W, Z baèng thöôùc keïp:

Moät moái gheùp ñuùng phaûi ñaûm baûo:

T = 1,5 mm

W = 3,2 mm

Z = 3,25 mm

Caùc giaù trò naøy duøng ñeå kieåm tra möùc ñoä gheùp ñuùng cuûa caùc hoäp coù ñöôøng kính d = 54 108÷ mm

7.4.5 Khuyeát taät cuûa moái gheùp mí thaân vaø ñaùy hoaëc naép

Moái gheùp mí thaân vaø ñaùy naép coù theå bò hö hoûng sai leäch do caùc nguyeân nhaân sau: thaân, naép, ñaùy ñöôïc caét vôùi kích thöôùc khoâng chính xaùc thieáu hoaëc thöøa taïo neân moùc naép hoaëc moùc thaân sai leäch quaù ngaén hoaëc quaù daøi (H.7.17a,b,c,d).

Hình 7.17: Caùc nguyeân nhaân gaây hö hoûng moái gheùp mí thaân naép hoaëc thaân ñaùy (a, b, c, d, e)

Hình 7.18: Moái gheùp mí bò nöùt vôõ do nhöõng nguyeân nhaân treân

- Maùy gheùp mí hoaït ñoäng khoâng toát, khoâng ñaït yeâu caàu seõ gaây hö hoûng saûn phaåm haøng loaït. Söï hö hoûng moái gheùp mí theå hieän ôû hình 7.17e, moùc thaân

162

vaø moùc naép khoâng moùc vaøo nhau, taïo bao bì khoâng kín, taïo ñieàu kieän nöôùc xaâm nhaäp trong quaù trình thanh truøng vaø caû söï xaâm nhaäp cuûa khoâng khí, vi sinh vaät - chuùng phaùt trieån sinh khoái gaây hö hoûng thöïc phaåm. Söï hö hoûng naøy cuûa bao bì vaø thöïc phaåm coù theå ñöôïc phaùt hieän do söï roø ræ nöôùc thöïc phaåm ra khoûi bao bì khi coù söï ñaûo laéc lon, hoäp; hoaëc trong thôøi gian baûo oân, saûn phaåm bò leân men thoái hay leân men taïo CO2 vaø ethanol.

Caùc tröôøng hôïp khuyeát taät khaùc ñeàu do söï caét ñònh hình khoâng ñuùng kích thöôùc

a) Tröôøng hôïp moùc thaân quaù daøi (a) hoaëc moùc naép quaù ngaén (b) taïo neân vuøng roãng ôû phía treân vaø sau khi eùp chaët moái gheùp seõ taïo gôø phía treân (H.7.18a). Gôø naøy khoâng an toaøn cho ngöôøi tieâu duøng vaø gôø seõ gaây vôõ khieán ñoà hoäp khoâng kín, bò hö hoûng.

b) Tröôøng hôïp moùc naép quaù daøi (H.7.17c) hoaëc moùc thaân quaù ngaén (H.7.17d) ñeàu taïo vuøng roãng phía döôùi. Khi maùy gheùp mí eùp chaët moái gheùp thì seõ taïo gôø nhoïn ôû phía döôùi (H.7.18b); gôø beùn coù theå bò nöùt vôõ (H.7.18c).

Baát kyø hình thöùc hö hoûng naøo cuûa moái gheùp cuõng gaây maát giaù trò caûm quan vaø caû giaù trò dinh döôõng, an toaøn veä sinh thöïc phaåm cuûa saûn phaåm.

- Ñeå kieåm tra ñoä kín cuûa lon sau khi gheùp mí lon ñöôïc cho vaøo buoàng khí neùn cuûa maùy ño chuyeân duïng roài bôm khí neùn vaøo vôùi aùp suaát thích hôïp op vaø duy trì op , neáu op giaûm thì chöùng toû lon naøy bò hôû phaûi loaïi boû.

Hình 7.19: Phöông phaùp thöû ñoä kín cuûa lon ñaõ ñöôïc gheùp mí thaân vaø ñaùy naép

- Coù theå kieåm tra hoaït ñoäng cuûa maùy gheùp mí baèng caùch thöû ñoä kín cuûa lon roãng hay ñaõ ñoùng thöïc phaåm vaøo ñaõ gheùp ñaùy, naép theo phöông phaùp: ngaâm lon vaøo beå chöùa nöôùc noùng 90 100 C÷ ° (H.7.19). Neáu thaáy boït khí thoaùt ra thì lon naøy bò hôû moái gheùp, caàn tìm nguyeân nhaân gaây hö moái gheùp töø maùy gheùp hay töø kích thöôùc caùc boä phaän thaân, ñaùy naép.

163

7.5 VEC-NI BAÛO VEÄ LÔÙP THIEÁC

Vec-ni baûo veä lôùp thieác, phuû beân trong cuõng nhö beân ngoaøi lon ba maûnh hoaëc hai maûnh, thuoäc loaïi nhöïa nhieät raén. Sau khi ñöôïc ñun noùng chaûy ñeå phun phuû leân beà maët lon thì vec-ni ñöôïc saáy khoâ vaø trôû neân cöùng, raén chaéc. Lôùp vec-ni traùng beà maët beân trong lon nhaèm baûo veä lon khoâng bò aên moøn bôûi moâi tröôøng thöïc phaåm chöùa ñöïng trong lon vaø lôùp vec-ni traùng maët ngoaøi lon nhaèm baûo veä lôùp sôn ôû maët ngoaøi khoâng bò traày söôùc.

Lôùp vec-ni traùng beân trong lon phaûi ñaûm baûo:

- Khoâng gaây muøi laï cho thöïc phaåm, khoâng gaây bieán maøu thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng

- Khoâng bong troùc khi bò va chaïm cô hoïc - Khoâng bò phaù huûy bôûi caùc quaù trình ñun noùng, thanh truøng - Coù ñoä meàm deûo cao ñeå traûi ñeàu khaép beà maët ñöôïc phuû. Lieàu löôïng

ñöôïc traùng leân theùp taám: 3 ÷ 9g/m2, ñoä daøy 4 ÷ 12 mμ . Sau khi taïo hình thì lon ñöôïc traùng boå sung ñeå khaéc phuïc nhöõng choã traày söôùc bieán daïng ôû moái gheùp thaân, ñaùy.

- Ñoä daøy cuûa lôùp vec-ni phaûi ñoàng ñeàu, khoâng ñeå loä thieác qua nhöõng loã, nhöõng veát, seõ gaây aên moøn thieác vaø lôùp theùp moät caùch deã daøng.

Nhöõng loaïi chaát vec-ni duøng cho lon theùp ñöïng thöïc phaåm nhö sau (baûng 7.8).

Baûng 7.8: Tính chaát vaø coâng duïng cuûa moät soá vec-ni phuû bao bì theùp traùng thieác

STT Loaïi vaø caùc

thaønh phaàn phuï cuûa vec-ni

Ñoä baùm dính

Choáng taùc ñoäng

cuûa S

Coâng duïng (thích hôïp vôùi loaïi thöïc phaåm ñöôïc chöùa

ñöïng)

Ghi chuù

1 Oleo resine (nhöïa toång hôïp + daàu khoâ)

Toát Xaáu Thöïc phaåm coù haøm löôïng axit cao

Söû duïng khaù phoå bieán, giaù thaønh thaáp

2 Oleo resine choáng taùc ñoäng cuûa S coù theâm ZnO

Toát Toát Caùc loaïi rau quaû, laøm lôùp baûo veä ngoaøi cho vec-ni epoxyt phenolic

khoâng duøng vôùi thöïc phaåm coù haøm löôïng axit cao

164

3 Phonolic (Formaldehyt + Phenol)

Khaù toát Raát toát Thòt, caù, suùp, rau quaû, nöôùc giaûi khaùt, bia

Giaù thaønh töông ñoái thaáp, nhöng phaûi duøng maøng coù ñoä daøy töông ñoái do tính deûo, baùm dính khoâng cao

4 Epoxyt phenolic (phenol resine vaø epoxyt resine)

Toát Xaáu Thòt caù, rau quaû, bia, nöôùc giaûi khaùt, laøm lôùp phuû beân ngoaøi cho 1 loaïi vec-ni khaùc

Ñöôïc söû duïng phoå bieán

5 Epoxyt phenolic (coù ZnO)

Toát Toát Phuû bao bì chöùa rau quaû, suùp, ñaëc bieät ñeå traùng ñaùy vaø naép lon cho saûn phaåm thòt caù

Thöïc phaåm coù tính axit thaáp, chòu moâi tröôøng kieàm keùm, coù theå laøm bieán maøu cuûa rau quaû xanh

6 Epoxyt phenolic + boät Al

Toát Raát toát Saûn phaåm thòt Lôùp vec-ni coù dính hôi ñuïc

7 Vinyl (vinyl clorua + vinyl acetat)

Raát toát Khoâng thích hôïp

Saûn phaåm bia, nöôùc giaûi khaùt, laøm lôùp phuû ngoaøi che chôû cho lôùp vec-ni khaùc beân trong

khoâng muøi, khoâng duøng phuû tröïc tieáp leân theùp traùng thieác maø ñeå phuû beân ngoaøi vì khoâng chòu ñöôïc nhieät ñoä cao haøn thaân lon

8 Vinyl organosol Toát Ít aùp duïng

Laøm lôùp phuû ngoaøi che chôû cho lôùp vec-ni beân trong. Ñoái vôùi bao bì ñöïng bia, nöôùc giaûi khaùt, lon nhoâm

Gioáng nhö loaïi Vinyl nhöng cho ñoä daøy hôn vaø cöùng chaéc hôn Vinyl

9 Acrylic Raát toát vôùi

moät soá saûn

phaåm

Raát toát ñoái vôùi thöïc phaåm coù

maøu

Thöïc phaåm coù chöùa hoaëc coøn soùt laïi SO2 töø quaù trình xöû lyù

Cho veû saùng ñeïp khi môû hoäp

10 Polybutadiene Hydro cacbon

Khaù xaáu

Toát neáu coù Zn

Laøm lôùp traùng cho hoäp ñöïng bia, nöôùc giaûi khaùt

165

neáu coù ZnO coù theå duøng laøm lôùp phuû cho bao bì ñöïng rau quaû

Vec-ni epoxyphenolic ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán hôn caùc loaïi khaùc ñeå traùng phuû cho lon hoäp thöïc phaåm coù pH thích hôïp.

Baûng 7.9: Toång keát caùc tính chaát chung cuûa moät soá vec-ni

Teân Muøi vò

Meàm deûo

Dính Maøu Giaù Thanh truøng

Axit Kieàm

Acrylic 2 2 2 1 2 1 1 1 Alkyl 3 2 1 1 1 2 2 3 Epoxylamin 1 1 1 1 2 1 1 1 Epoxyeste 2 1 1 2 2 1 1 2 Epoxyphenolic 1 1 1 3 2 1 1 2 Oleoresinous 2 1 1 3 1 1 1 3 Polybutadien 2 2 1 2 1 1 1 1 Phenol 3 3 2 3 1 1 1 3 Vinyl 1 1 2 1 3 3 1 1

Vôùi: 1: toát 2: khaù 3: xaáu

Tuøy theo loaïi vec-ni ñöôïc choïn maø bao bì ñöôïc phuû seõ coù theå gaây muøi laï, khoù chòu cho thöïc phaåm. Ví duï nhö tröôøng hôïp loaïi phenol coù muøi vò khoù chòu (theo baûng 7.9, muøi vò ñöôïc ñaùnh giaù ôû möùc 3). Loaïi naøy coù theå taïo muøi vaø vò laï cho saûn phaåm.

Baûng 7.10: So saùnh ñaëc tính Epoxyphenolic vôùi Organosol

Epoxyphenolic Organosol

Kinh teá Toát Raát toát

Tính oån ñònh Toát Toát

Nhieät ñoä saáy Cao Cao

Chòu ñöïng xöû lyù hoùa hoïc Raát toát Raát toát

Chòu nhieät Toát - raát toát Vöøa

Tính meàm deûo Toát Raát toát

Ñoä dính Toát Toát

Chòu ñöïng gia coâng Raát toát Raát toát

Choáng aên moøn Toát Vöøa

Muøi, vò Khoâng taïo muøi vò laï Khoâng taïo muøi vò laï

7.6 AÊN MOØN HOÙA HOÏC

166

Nhöõng nguyeân nhaân gaây hö hoûng saûn phaåm thöïc phaåm ñoùng hoäp goàm nguyeân nhaân vi sinh vaø nguyeân nhaân hoùa hoïc.

7.6.1 Nguyeân nhaân vi sinh vaät

Vi sinh vaät seõ gaây hieän töôïng phoàng hoäp do khí sinh ra trong saûn phaåm ñoà hoäp. Ñaây laø moät daïng hö hoûng cuûa ñoà hoäp, do bôûi vi sinh vaät nhieãm vaøo thöïc phaåm töø nguoàn nguyeân lieäu, trong quaù trình cheá bieán hoaëc ôû coâng ñoaïn roùt hoäp, ñoùng hoäp hoaëc vi sinh vaät nhieãm trong bao bì.

- Naám men phaùt trieån treân moâi tröôøng nhieàu ñöôøng, pH axit thì seõ sinh ra CO2 vaø röôïu ethylic. Chính CO2 laøm phoàng hoäp.

- Naám moác phaùt trieån treân moâi tröôøng giaøu ñöôøng ñaïm, pH axit yeáu hoaëc trung bình hoaëc hôi kieàm thì cuõng coù theå sinh CO2 hoaëc H2S vaø moät soá khí coù muøi khoù chòu khaùc nhö 3NH , mecaptan, indol, skatol....

- Vi khuaån yeám khí phaùt trieån gaây söï leân men thoái treân moâi tröôøng giaøu ñaïm sinh ra khí H2S, NH3, mecaptan, indol, skatol.

7.6.2 AÊn moøn hoùa hoïc cuøng vôùi söï bong troùc lôùp vec-ni

1- Bôûi moâi tröôøng H+ - taïo ra khí H2↑

Lôùp vec-ni bò long troùc thì taïo söï tieáp xuùc cuûa lôùp oxyt thieác vôùi moâi tröôøng thöïc phaåm coù tính axit (H+) laøm xaûy ra phaûn öùng hoùa hoïc nhö sau:

vôùi SnO: 2H+ + SnO = Sn2+ + H2O

vôùi lôùp Sn: 2H+ + Sn = Sn2+ + H2 ↑

Thieác bò hoøa tan theo caùc khe nhoû ñi saâu vaøo ñeán lôùp theùp thì tieáp tuïc xaûy ra phaûn öùng trao ñoåi ñieän töû giöõa Sn2+ vaø Fe:

Sn2+ + Fe = Sno + Fe2+

(do Fe ñöùng tröôùc Zn trong daõy hoaït ñoäng hoùa hoïc, seõ nhöôøng e– cho Sn) do ñoù lôùp Fe bò aên moøn saâu vaøo beân trong vaø Sn ñöôïc taïo thaønh baùm trôû laïi leân beà maët khe thaønh nhöõng veát traéng. Sn laøm yeáu toá trung gian chuyeån ñieän töû töø Fe sang H+, chuoãi phaûn öùng seõ döøng laïi khi trong moâi tröôøng coù söï caân baèng giöõa caùc ion vaø haøm löôïng H+ ñaõ giaûm ñi raát thaáp. Khí H2 sinh ra thöôøng khoâng coù khaû naêng gaây phoàng hoäp ôû nhieät ñoä thöôøng.

Veà maët caûm quan, Sn2+ coù theå gaây muøi tanh khoù chaáp nhaän veà an toaøn veä sinh thöïc phaåm, haøm löôïng Sn cho pheùp coù maët trong ñoà hoäp thöïc phaåm laø 250ppm (theo quy ñònh cuûa Boä Y teá), neáu vöôït quaù giaù trò naøy thì thöïc phaåm

167

phaûi huûy. Nhöng cuõng coù nhöõng tieâu chuaån yeâu caàu cao hôn ñoái vôùi Sn laø 150ppm.

Tuy Fe2+ khoâng gaây ñoäc haïi ñoái vôùi söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng neáu khoâng vöôït quaù cao vaø Fe laø moät loaïi khoaùng caàn thieát cho cô theå, nhöng vôùi haøm löôïng > 20 ppm thì coù theå laøm xuaát hieän moät vaøi veät maøu xaùm ñen aûnh höôûng veà maët caûm quan.

Hình 7.20: Söï aên moøn bao bì theùp traùng thieác bôûi moâi tröôøng axit khi bò bong troùc lôùp vec-ni

a) H+ ñi vaøo khe hôû cuûa lôùp vec-ni

b) H+ ñaõ aên moøn ñeán lôùp hôïp kim FeSn2

c) Sn2+ trao ñoåi ñieän töû vôùi Fe lôùp theùp neàn taïo thaønh Fe2+ vaø Sn ñoùng treân khe

d) Lôùp Fe bò aên moøn saâu vaøo beân trong taïo löôïng Fe2+ caøng lôùn

2- Söï aên moøn bôûi H2S taïo khí H2

Ñoái vôùi thöïc phaåm giaøu protein nhö thòt caù, hoaëc loaïi gia vò toûi ñöôïc chöùa trong bao bì theùp traùng thieác, khi ñöôïc tieät truøng thì nhöõng protein coù caàu noái di-sulfur seõ bò bieán tính, ñöùt vôõ lieân keát di-sulfur, coù theå taïo H2S.

- Neáu lôùp vec-ni phuû beân trong hoäp coù chöùa ZnO thì seõ coù phaûn öùng sau ñaây tieâu huûy khí H2S

H2S + ZnO = ZnS + H2O (ZnS maøu traéng, daïng vaûy)

- Neáu khoâng coù ZnO trong lôùp vec-ni, thì khoâng tieâu huûy ñöôïc khí H2S, neáu coù choã bò bong troùc lôùp vec-ni ñeå loä lôùp Sn thì seõ coù phaûn öùng sau ñaây

168

xaûy ra taïo ra khí H2 vaø caùc veát ñen tím laøm maát giaù trò caûm quan cuûa thöïc phaåm:

H2S + Sn = SnS + H2↑ (SnS daïng vaûy maøu naâu tím)

H2S + Fe = FeS + H2↑ (FeS coù daïng vaûy maøu ñen)

Ngoaøi ra, khi lôùp vec-ni bò traày söôùc taïo loã hoång ñeå loä lôùp SnO, Sn thì cuõng coù theå bò aên moøn hoùa hoïc bôûi nhöõng thöïc phaåm coù chöùa nhieàu phuï gia coù theå phaân ly trong moâi tröôøng H2O cuûa thöïc phaåm, taïo thaønh caùc nhoùm mang dieän tích döông, coù khaû naêng nhaän ñieän töû töø kim loaïi. Cô cheá aên moøn lon, hoäp theùp traùng thieác trong tröôøng hôïp naøy cuõng töông töï nhö tröôøng hôïp thöïc phaåm coù tính axit cao.

Hieän töôïng phoàng hoäp coù theå nhaän thaáy qua naép hoäp moâ cao leân ôû phaàn giöõa, do naép luoân luoân coù caáu taïo gaân neân coù theå bò keùo daõn phoàng leân do aùp löïc khí sinh ra beân trong hoäp. Coù theå xaûy ra tröôøng hôïp phoàng hoäp do nguyeân nhaân cô hoïc: do thöïc phaåm roùt vaøo khoâng ñaït möùc yeâu caàu, maø ôû möùc cao hôn, khi hoäp ñaõ ñöôïc gheùp naép thì khoaûng troáng phía treân beà maët thöïc phaåm laø khoâng khí. Khi thanh truøng hoaëc tieät truøng, neáu khoâng duøng aùp löïc ñoái khaùng thích hôïp trong thieát bò tieät truøng thì khí trong hoäp seõ daõn nôõ sinh phoàng naép hoäp. Tröôøng hôïp naøy coù theå khaéc phuïc baèng caùch sau khi laøm nguoäi saûn phaåm sau tieät truøng coù theå duøng naém tay hay baøn tay aán leân naép, naép coù theå trôû laïi daïng ban ñaàu nhôø gaân naép.

Tröôøng hôïp phoàng hoäp do vi sinh vaät hoaëc hoùa hoïc thì khoâng theå aán cho naép hoäp trôû laïi bình thöôøng, baét buoäc huûy saûn phaåm. Ñeå coù theå phaùt hieän ñöôïc nhöõng tröôøng hôïp coù xaâm nhaäp cuûa vi sinh vaät vaøo bao bì gaây phoàng hoäp (coù theå noå hoäp), saûn phaåm ñaõ ñoùng hoäp phaûi ñöôïc baûo oân ôû 37 C° trong voøng 7÷15 ngaøy tuøy theo khoái löôïng chöùa ñuïng nhoû hay lôùn. Trong thôøi gian baûo oân ña soá nhöõng saûn phaåm coù söï xaâm nhaäp cuûa vi sinh vaät ñeàu bò phaùt hieän vaø loaïi ñi. Thöôøng trong thôøi gian baûo oân, hoäp ñöôïc ñaûo ñaàu hai laàn ñeå coù theå phaùt hieän ñöôïc nhöõng saûn phaåm coù moái gheùp khoâng toát. Söï ñaûo ñaàu saûn phaåm coù yù nghóa lôùn nhaèm laøm ñoàng ñeàu saûn phaåm.

7.7 BAO BÌ NHOÂM

Hình 7.21: Hoäp bò phoàng naép (naép coù caáu taïo gaân ñeå buø gaûn nôû khi bò phoàng naép

169

7.7.1 Ñaëc ñieåm cuûa bao bì nhoâm

Bao bì nhoâm coù daïng truï troøn, thuoäc loaïi lon hai maûnh: thaân dính lieàn ñaùy vaø naép. Naép ñöôïc gheùp vôùi thaân theo caùch gheùp mí cuûa lon theùp traùng thieác ba maûnh.

Bao bì lon nhoâm ñöôïc ñaëc bieät söû duïng ñeå chöùa ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas, bia, laø nhöõng loaïi dung dòch loûng coù taïo aùp löïc beân trong bao bì. Do nhoâm coù tính meàm deûo cao, neáu bao bì nhoâm chæ chöùa ñöïng chaát loûng khoâng coù aùp löïc khí thì bao bì khoâng cöùng chaéc nhö tröôøng hôïp lon theùp, deã daøng bò hö hoûng do bieán daïng, thuûng bôûi nhöõng va chaïm cô hoïc. Khi bao bì nhoâm chöùa ñöïng nhöõng loaïi nöôùc uoáng coù gas, gas taïo aùp löïc ôû beân trong lon, taïo söï cöùng vöõng cho lon nhoâm moät caùch hôïp lyù.

Bao bì nhoâm nheï hôn raát nhieàu so vôùi caùc loaïi bao bì baèng caùc loaïi vaät lieäu khaùc, raát thuaän lôïi trong vaän chuyeån phaân phoái saûn phaåm thöïc phaåm

Nhoâm coù ñaëc tính meàm deûo, vaø coù nhieät ñoä noùng chaûy raát cao, do ñoù khoâng theå cheá taïo theo daïng lon ba maûnh vì phaûi qua giai ñoaïn cuoän thaân, haøn ñieän laøm chaûy nhoâm ñeå keát dính meùp thaân taïo thaân lon kín, maø phaûi duøng phöông phaùp daäp vaø vuoát taïo thaân dính lieàn ñaùy; do ñoù taïo neân ñaëc ñieåm veà ñoä daøy lon: coù nhöõng vuøng coù ñoä daøy khaùc nhau nhö ñaùy coù ñoä daøy cao nhaát, thaân truï coù ñoä daøy thay ñoåi moûng daàn veà phía buïng lon, coå lon nôi gheùp coù ñoä daøy cao hôn phaàn buïng.

Moät ñaëc ñieåm quan troïng cuûa Al laø choáng ñöôïc tia cöïc tím do ñoù ngoaøi daïng lon, nhoâm coøn ñöôïc duøng ôû daïng laù nhoâm gheùp vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö plastic ñeå bao goùi thöïc phaåm, choáng thoaùt höông, choáng tia cöïc tím. Nhoâm ñöôïc söû duïng laøm bao bì thöïc phaåm coù ñoä tinh khieát töø 99 ÷ 99,8%.

- ÔÛ daïng laù nhoâm coù theå coù ñoä daøy nhö sau: 7, 9, 12, 15 vaø 18 mμ . Nhoâm duøng ñeå cheá taïo lon hoäp coù ñoä daøy 320 mμ (0,32mm)

- Laù nhoâm thöôøng coù nhöõng loã kim: vôùi ñoä daøy 7 mμ coù theå coù 800 loã/m2 laù, ñoä daøy 9 mμ seõ coù khoaûng 200 loã/m2. Tính trung bình toång dieän tích loã hoång treân beà maët laù nhoâm coù ñeán 2mm2/m2 laù nhoâm.

Laù nhoâm thöôøng ñöôïc duøng bao goùi caùc loaïi keïo, chocolate, phoù maùt do tính meàm deûo cuûa laù nhoâm, laù nhoâm coù theå aùp saùt beà maët caùc loaïi thöïc phaåm naøy, ngaên caûn söï tieáp xuùc vôùi khoâng khí, vi sinh vaät, hôi nöôùc. Do ñoù maøng nhoâm thích hôïp ñeå baûo quaûn caùc thöïc phaåm giaøu protein, giaøu chaát beùo choáng söï oxy hoùa bôûi O2 vaø hö hoûng thöïc phaåm do taêng ñoä aåm, khieán vi sinh vaät phaùt trieån. Ngaøy nay coù theå duøng bao bì plastic thay theá maøng nhoâm

170

ñeå bao goùi chocolate hoaëc keïo, phoù maùt, nhöng bao bì phaûi ñöôïc gheùp mí kín vaø ruùt chaân khoâng ñeå taïo söï aùp saùt bao bì vaøo beà maët thöïc phaåm.

7.7.2 Coâng ngheä cheá taïo lon nhoâm ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas

1- Coâng ngheä cheá taïo nhoâm nguyeân lieäu

Cheá taïo nhoâm

Nhoâm laø moät nguyeân lieäu phong phuù ñöôïc tìm thaáy trong lôùp voû traùi ñaát. Noù coù trong töï nhieân daïng khoaùng saûn ñöôïc goïi laø quaëng bauxit.

Quaëng bauxit qua quaù trình tinh cheá loaïi boû taïp chaát baån, cheá taïo Al2O3 daïng boät mòn, traéng duøng phöông phaùp ñieän phaân nhoâm oxyt ñeå thu ñöôïc kim loaïi Al. Nhoâm, thu ñöôïc ôû daïng noùng chaûy, ñöôïc phuï gia moät löôïng nhoû caùc kim loaïi khaùc nhaèm taêng tính beàn cô vaø beàn hoùa cho saûn phaåm bao bì. Khoái nhoâm noùng chaûy ñöôïc ñoå vaøo khuoân taïo thaønh thoûi, sau ñoù ñöôïc caùn thaønh taám, vaø quaán cuoän, ñoù chính laø nguyeân lieäu cuûa ngaønh cheá taïo lon nhoâm ñöïng bia, nöôùc giaûi khaùt.

Baûng 7.11: Thaønh phaàn cuûa caùc loaïi nhoâm theo coâng duïng (%)

Alloy type Loaïi söû duïng Si Fe Cu Mg Mn Cr Zn Ti

1050 Nhoâm taám, oáng 0,25 0,4 0,05 0,05 0,03

1100 1,0 0,20 0,05 0,01

3003 0,6 0,7 0,7 1,5 0,10

3004 Hoäp nhoâm 0,30 0,7 0,25 1,5 1,3 0,25

5050 0,40 0,7 0,20 0,1 1,8 0,1 0,25

5182 Hoäp nöôùc giaûi

khaùt deã môû 0,20 0,35 0,15 0,5 5,0 0,1 0,25 0,10

8079 0,30 1,3 0,05 0,10

171

Hình 7.22: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon nhoâm

172

2- Coâng ngheä cheá taïo thaân lon nhoâm vaø naép

Cheá taïo thaân hoäp

Lon thöùc uoáng baèng nhoâm goàm coù hai phaàn: thaân vaø naép. Quaù trình saûn xuaát cheá taïo lon nhoâm töø taám nguyeân lieäu ñöôïc quaán thaønh töøng cuoän coù troïng löôïng ñaëc tröng laø 11.250kg, chieàu daøi khoaûng 500÷600mm vaø chieàu roäng khoaûng 1,2m, beà daøy taám khoaûng 0,32÷0,36mm. Vieäc taïo hình lon nhoâm ñöôïc thöïc hieän quy trình coâng ngheä thieát bò töï ñoäng hoaøn toaøn.

Caùc cuoän nhoâm ñöôïc keùo duoãi thaúng ra ñeå baét ñaàu cho vieäc taïo ra lon. Nhöõng taám nhoâm ñöôïc traûi thaúng thaønh daûi vaø boâi trôn caû hai maët. Vieäc boâi trôn nhaèm giuùp laù nhoâm di chuyeån deã daøng hôn treân beà maët caùc coâng cuï caùc thieát bò trong suoát quaù trình ñònh hình sau ñoù.

Nhoâm taám ñöôïc caét thaønh nhöõng hình troøn vaø baèng phöông phaùp daäp, vuoát, nong theo khuoân ñeå taïo daïng truï, nhaèm ñònh hình sô boä thaân truï.

Thaân lon hình truï ñöôïc vuoát ñònh hình ôû phaàn buïng lon qua ba giai ñoaïn ñeå ñaït ñöôïc ñoä cao yeâu caàu cuûa thaân lon vaø phaàn thöøa ñeå cuoán meùp lon, do ñoù beà daøy thaân lon giaûm ñi nhieàu laàn so vôùi nhoâm taám ban ñaàu, töùc beà daøy thaân lon thay ñoåi nhö sau: phaàn buïng lon laø 109 mμ , phaàn thaân gaàn mieäng lon coù ñoä daøy thaønh 168 mμ . Caùc theå tích lon ñöôïc cheá taïo: 370, 350, 333, 250ml.

Phaàn ñaùy ñöôïc taïo thaønh voøm laøm taêng ñoä chaéc ôû ñaùy lon. Trong suoát quaù trình cheá taïo thaân, thaønh lon luoân luoân ñöôïc boâi trôn ñeå laøm giaûm ñoä ma saùt vì ñaây laø quaù trình saûn xuaát toác ñoä cao khoaûng 2700 ÷ 3000 thaân lon/phuùt). Chaát boâi trôn coù theå ñöôïc thu hoài treân quy trình lieân tuïc qua moät thieát bò loïc, vaø ñöôïc taùi söû duïng laïi.

Phaàn thöøa phía mieäng lon ñöôïc caét ñeå thaân lon coù moät ñoä cao ñoàng ñeàu. Thaân lon ñöôïc chuyeån ñeán beå röûa ñeå loaïi boû chaát boâi trôn.

173

Hình 7.23: Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon vaø naép nhoâm

174

Hìn

h 7

.24:

Sô

ñoà q

uaù t

rình

taïo

hìn

h lo

n nh

oâm

175

Hình 7.25: Quy caùch lon nhoâm 330 ml ñöïng bia, nöôùc giaûi khaùt

Sau giai ñoaïn röûa saïch chaát boâi trôn laø giai ñoaïn saáy lon ñöôïc saáy khoâ baèng doøng khí noùng vaø sau ñoù ñöa ñeán maùy in ñeå in nhaõn hieäu, trang trí. Töøng chieác thaân lon, ñöôïc in trong luùc quay moät voøng chu vi thaân truï, keá ñoù laø coâng ñoaïn phuû lôùp vec-ni. Lôùp epoxy phenolic phuû beân trong lon ñeå traùnh aên moøn lon nhoâm bôûi moâi tröôøng axit cuûa nöôùc giaûi khaùt. Lon ñöôïc chuyeån töø maùy phuû vec-ni sang thieát bò saáy, ñöôïc laøm khoâ baèng doøng khí noùng vôùi ba giai ñoaïn gia nhieät : 101oC, 195oC, 210oC ñeå laøm khoâ hoaøn toaøn lôùp vec-ni.

176

Hình 7.23: Naép lon coù khoùa môû theo kieåu ñoøn baåy a) Khoùa môû lon gaén vaøo naép bôûi moät chaát ri-ve taïi taâm maët troøn naép

b) Khoùa aùp duïng nguyeân taéc ñoøn baåy

Sau khi thaân lon ñöôïc boâi trôn thì coå lon seõ ñöôïc taïo vieàn ñeå gheùp naép.

Taát caû caùc lon hoaøn chænh ñöôïc kieåm tra veát thuûng vaø kieåm tra maøu saéc in, lôùp vec-ni phuû baèng theá bò kieåm tra töï ñoäng.

177

Cheá taïo naép lon

Naép lon cuõng ñöôïc cheá taïo töø cuoän nhoâm taám coù quy caùch kích thöôùc nhö khi cheá taïo thaân lon. Nhoâm taám nguyeân lieäu ñöôïc boâi trôn vaø ñöôïc ñöa vaøo maùy caét ñònh hình ñeå taïo hình troøn naép, daäp taïo hình naép, moùc naép thaät chính xaùc, röûa saïch, saáy khoâ, gaén khoùa naép vaø ñöôïc phun lôùp cao su ñeäm leân moùc naép ñeå taïo ñoä chaët vaø kín sau khi gheùp naép ñöôïc phuû vec-ni, tieáp theo ñöôïc saáy ba giai ñoaïn nhö saáy thaân lon vaø sau cuøng naép ñöôïc kieåm tra theo tieâu chuaån baèng thieát bò töï ñoäng.

7.7.3 AÊn moøn bao bì nhoâm

Lon nhoâm ñöôïc phuû lôùp vec-ni baûo veä aên moøn ngay trong quaù trình cheá taïo. Do ñoù lon nhoâm chæ bò aên moøn hoùa hoïc khi lôùp vec-ni bò traày söôùc, bong troùc taïo neân nhöõng khe, loã giuùp moâi tröôøng axit cuûa bia, nöôùc giaûi khaùt tieáp xuùc vôùi lôùp Al hoaëc Al2O3 taïo neân phaûn öùng hoùa hoïc:

Al2O3 + 6H+ = 2Al3+ + 3H2O

hoaëc: Alo + 6H+ = Al3+ + 3H2↑

Moâi tröôøng axit aên moøn taïo H2↑ , nhöng khí H2 sinh ra thì khoâng taïo aùp löïc ñaùng keå so vôùi aùp löïc CO2 coù saün trong lon (khoaûng 2,6at), ñieàu ñaùng quan taâm laø thaønh lon raát moûng, neáu bò aên moøn hoùa hoïc thì seõ thuûng ngay vaø hö hoûng saûn phaåm.

Caâu hoûi

1. Ñaëc ñieåm caáu taïo cuûa lon nhoâm: a) Thaân lon coù ñoä daøy ñoàng ñeàu, ñaùy choûm caàu loài. b) Thaân lon coù ñoä daøy thay ñoåi, buïng lon 0,016mm, mieäng lon 0,011mm. c) Thaân lon coù ñoä daøy thay ñoåi daàn, buïng lon 0,011mm, phaàn thaân gaàn ñaùy

0,016mm. d) Caû ba ñeàu sai.

2. Loaïi lon ñöïng TP naøo sau ñaây baèng theùp thì chæ caàn phuû vec-ni maø khoâng traùng thieác

a) Lon ñöïng thòt caù theo khoái löôïng lôùn. b) Lon ñöïng caùc loaïi TP. c) Lon ñöïng nöôùc quaû. d) Lon ñöïng thòt caù cho khaåu phaàn nhoû nhaát.

178

3. Coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh duøng loaïi vaät lieäu naøo? a) Theùp traùng thieác b) Nhoâm c) Theùp d) b vaø c.

4. Hoäp kim loaïi duøng cho TP coù maët treân thò tröôøng laø: A- Theùp B- Theùp traùng thieác C- Theùp maï croâm D- Nhoâm.

Choïn caâu traû lôøi ñuùng: a) A + B + D b) A + B + C c) B + D d) A + B + C + D.

5. Quy trình coâng ngheä cheá taïo lon hai maûnh baèng vaät lieäu theùp nhö sau:

Theùp taám maï croâm → röûa saïch lôùp daàu → caét thaønh taám roài daäp thaønh daïng lon → loe mieäng → traùng thieác

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Baøi giaûng coâng ngheä vec-ni - Döông Theá Hy. Khoa Hoùa, Ñaïi hoïc Ñaø Naüng.

2. www.wikipedia.com.vn

3. Castelvetri,F. Microbiological implications of modified atmosphere packaing of fresh pasta products. In Proc. 6th Int. Conf. on controlled/Modified Atmosphere/Vaccum Packaing, Schotland Bussiness Rechearch Inc.,San Diego, California 1991,p.253

4. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods, A.L.Brody(Ed.), Food&Nutriyion Press,inc.,Trumbull, Conecticut, 1989, chap.8

179

Chöông 8

BAO BÌ PLASTIC

8.1 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG CUÛA PLASTIC

Nguyeân lieäu saûn xuaát plastic laø nguoàn hydrocarbon töø daàu hoûa, ñöôïc taùch trong quaù trình loïc daàu. Vôùi tröõ löôïng daàu hoûa töø quaëng moû raát lôùn neân nguoàn hydrocarbon cuõng voâ cuøng phong phuù, giaù thaønh thaáp. Do ñoù coâng ngheä cheá taïo vaät lieäu plastic cuøng vôùi coâng ngheä bao bì plastic ñaõ phaùt trieån ña daïng, phong phuù veà chuûng loaïi; bao bì ñaït tính naêng cao trong chöùa ñöïng, baûo quaûn caùc loaïi thöïc phaåm. Bao bì plastic thöôøng khoâng muøi, khoâng vò, coù loaïi coù theå ñaït ñoä meàm deûo, aùp saùt beà maët thöïc phaåm khi ñöôïc taïo neân ñoä chaân khoâng cao trong tröôøng hôïp saûn phaåm caàn baûo quaûn trong chaân khoâng, cuõng coù loaïi bao bì ñaït ñoä cöùng vöõng cao, choáng va chaïm cô hoïc hieäu quaû, choáng thaám khí hôi do ñoù ñaûm baûo ñöôïc aùp löïc cao beân trong moâi tröôøng chöùa thöïc phaåm. Bao bì plastic coù theå trong suoát nhìn thaáy roõ saûn phaåm beân trong, hoaëc coù theå môø ñuïc, che khuaát hoaøn toaøn aùnh saùng ñeå baûo veä thöïc phaåm; beân caïnh ñoù, coù loaïi coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä thanh truøng hoaëc nhieät ñoä laïnh ñoâng thaâm ñoä. Caùc loaïi bao bì plastic ñöôïc in aán nhaõn hieäu deã daøng, ñaït ñöôïc möùc ñoä myõ quan yeâu caàu. Ngoaøi ra, tính chaát noåi baät hôn caû laø bao bì plastic nheï hôn taát caû caùc loaïi vaät lieäu bao bì khaùc, raát thuaän tieän trong phaân phoái, chuyeân chôû.

Hieän nay, bao bì plastic chöùa ñöïng thöïc phaåm thöôøng laø bao bì moät lôùp nhöng caáu taïo bôûi söï gheùp hai hay ba loaïi vaät lieäu plastic laïi vôùi nhau ñeå boå sung tính naêng taïo neân bao bì hoaøn thieän, ñaùp öùng yeâu caàu cuûa loaïi thöïc phaåm chöùa ñöïng. Bao bì plastic khoâng ñöôïc taùi söû duïng trong saûn xuaát thöïc phaåm; sau moät laàn chöùa ñöïng thöïc phaåm, coù theå ñöôïc taùi sinh tuøy theo loaïi plastic. Coâng ngheä cheá taïo bao bì plastic ñaõ vaø ñang phaùt trieån cao ñoä, nhöng cuõng gaây söï gia taêng oâ nhieãm moâi tröôøng vì coù moät soá loaïi plastic khoâng coù khaû naêng taùi sinh cuõng coù moät soá loaïi khoù ñaït nhöõng ñaëc tính cuûa plastic tinh khieát ban ñaàu sau khi taùi sinh.

Nhöõng vaät lieäu plastic coù nguoàn goác töø phaûn öùng truøng hôïp thì coù theå taùi sinh deã daøng hôn nhöõng loaïi coù nguoàn goác töø phaûn öùng truøng ngöng.

180

Plastic duøng laøm bao bì thöïc phaåm thuoäc loaïi nhöïa nhieät deûo, coù tính chaûy deûo thuaän nghòch ôû nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä phaù huûy, khi nhieät ñoä caøng cao thì caøng trôû neân meàm deûo (nhieät ñoä chöa ñeán ñieåm phaù huûy caáu truùc) khi nhieät ñoä ñöôïc haï xuoáng thì vaãn trôû laïi ñaëc tính ban ñaàu. Plastic laø loaïi polyme chöùa 5000 10 000.÷ monomer, coù theå coù caùc daïng sau:

- Homopolyme: caáu taïo töø moät loaïi monomer - Copolyme: caáu taïo töø hai loaïi monomer - Terpolyme: caáu taïo töø ba loaïi monomer

ÔÛ nhieät ñoä thöôøng plastic coù theå ñoàng thôøi toàn taïi ôû caû hai traïng thaùi laø keát tinh vaø voâ ñònh hình.

* Traïng thaùi keát tinh: caùc maïch polyme saép xeáp song song, coù söï ñònh höôùng roõ reät, giöõa caùc maïch polyme song song hình thaønh caùc lieân keát ngang taïo neân maïng löôùi coù saép xeáp traät töï laøm cho caáu truùc cuûa khoái polyme beàn vöõng. Tröôøng hôïp caùc maïng löôùi polyme coù caáu taïo daïng xoaén caøng laøm taêng tính choáng thaám khí hôi, tính beàn cô, beàn hoùa cuûa plastic (H.8.1a,b,c).

Hình 8.1: Caùc daïng saép xeáp song song cuûa maïch polyme ôû traïng thaùi keát tinh

a) Caùc maïch polyme saép xeáp song song nhau, coù taïo söï noái keát giöõa caùc maïch; b) Daïng xoaén caùc maïch polyme saép xeáp song song; c) Daïng löôùi

* Traïng thaùi voâ ñònh hình: caùc maïch polyme khoâng saép xeáp song song theo traät töï, khoâng coù söï saép xeáp ñònh höôùng, vì vaäy cuõng khoâng sinh ra caùc lieân keát ngang noái keát giöõa caùc maïch polyme. Söï toàn taïi nhieàu vuøng traïng thaùi voâ ñònh hình seõ laøm giaûm tính choáng thaám khí, hôi, chaát beùo cuûa plastic.

- Khí coù khuynh höôùng khueách taùn qua maøng töø vuøng coù aùp suaát cao ñeán vuøng aùp suaát thaáp. Khí hôi coù troïng löôïng phaân töû caøng cao thöôøng coù heä soá khueách taùn qua maøng caøng thaáp. Nhieät ñoä cao coù theå laøm taêng tính thaám khí hôi qua plastic.

181

Neáu maïch polyme coù caáu taïo daïng cis hoaëc tran, coù nhieàu nhaùnh hay coù nhieàu nhoùm ngoaïi thì seõ khoù taïo vuøng keát tinh, hoaëc taïo neân raát ít vuøng keát tinh, khi ñoù polyme toàn taïi daïng voâ ñònh hình, coù tính choáng thaám khí hôi raát keùm.

Vuøng traïng thaùi keát tinh cuûa polyme seõ taêng leân khi coù taùc ñoäng keùo daõn ñònh höôùng, do coù söï saép xeáp laïi caùc maïch polyme; vuøng keát tinh bò giaûm thaáp ñaùng keå khi taêng nhieät ñoä, ñeán gaàn nhieät ñoä phaù huûy caáu truùc hoaëc haï nhieät ñoä ñeán laïnh thaâm ñoä.

Plastic ñöôïc saûn xuaát ôû daïng maøng coù ñoä daøy ≤ 0,025 mm hoaëc daïng taám coù ñoä daøy > 0,025 mm.

8.2 CAÙC LOAÏI PLASTIC LAØM BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

Ñaëc tính chòu nhieät cuûa plastic laøm bao bì thöïc phaåm ñöôïc quan taâm nhö sau:

- nct : nhieät ñoä plastic baét ñaàu chaûy nhaõo.

- haønt : nhieät ñoä cuûa maùy haøn aùp ñaët vaøo plastic ñeå 2 mí cuûa bao bì plastic chaûy nhaõo dính vaøo nhau taïo söï kín cho bao bì.

- mint : nhieät ñoä thaáp nhaát maø plastic chòu ñöôïc khoâng bò bieán ñoåi ñaëc tính.

Bao bì thöïc phaåm coù theå laø moät loaïi plastic rieâng bieät hoaëc ñöôïc gheùp keát hôïp bôûi nhieàu lôùp plastic khaùc nhau thaønh moät lôùp:

Moät soá loaïi plastic:

- Daïng homopolyme

PE: bao goàm LDPE, LLDPE, MDPE, HDPE

- LLDPE: linear low density polyethylene

- LDPE: low density polyethylene

- MDPE: medium density polyethylene

- HDPE: high density polyethylene

PP : polypropylene

OPP : oriented polypropylene

PET : polyethyleneglycol therephthalate

PS : polystyrene

OPS : oriented polystyrene

EPS : expanded polystyrene (foamed polystyrene)

PVC : polyvinyl chloride

PVDC : polyvinylidene chloride PA : polyamide PVA : poly vinylacetat PC : polycarbonate

- Daïng copolyme

EVA : ethylene + vinylacetat EVOH : ethylene + vinylalcohol EAA : ethylene + axit acrylic EBA : ethylene + butylacrylate EMA : ethylene + methylacrylate EMAA : ethylene + axit methylacrylic

8.3 POLYETHYLENE - PE

8.3.1 Polyethylene

Polyethylene ñöôïc saûn xuaát töø söï truøng hôïp khí ethylene C2H4 (CH2 = CH2) taïo thaønh maïch polyme (–CH2–CH2–)n. Tuøy muïc ñích söû duïng coù theå pha caùc phuï gia vaøo PE nhö chaát TiO2 ñeå taïo ñoä ñuïc, C ñeå taïo maøu ñen ngaên chaën aùnh saùng thaáy ñöôïc, caùc taùc nhaân tröôït, chaát laøm chaäm chaùy hoaëc chaát maøu.

PE ñöôïc phaân laøm ba nhoùm chính theo khoái löôïng rieâng nhö sau:

LDPE : 0,91 ÷ 0,925 g/cm3.

MDPE : 0,926 ÷ 0,94 g/cm3

HDPE : 0,941 ÷ 0,965 g/cm3

LLDPE : 0,92 g/cm3

Plastic PE ñöôïc söû duïng vôùi tyû leä cao nhaát so vôùi toång löôïng plastic ñöôïc söû duïng haèng naêm (khoaûng 40 ÷ 50%), trong ñoù soá löôïng ba loaïi LDPE, LLDPE vaø HDPE ñöôïc söû duïng vôùi tyû leä gaàn töông ñöông nhau.

1- Caáu truùc cuûa PE

Caáu truùc cuûa maïch polyethylene coù theå khoâng mang nhaùnh:

- CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 -

hoaëc mang nhaùnh vôùi caùc maïch nhaùnh coù theå daøi vaø ngaén khaùc nhau.

183

CH2 - CH2 - CH3

- CH2 - CH2 - CH2 - CH - CH2 - CH2 - CH2 - CH - CH2 - CH2 - ...- CH2 - CH3

CH2 - CH2 - CH2 -...- CH2 - CH3

Söï phaùt sinh nhieàu maïch nhaùnh seõ ngaên caûn söï phaùt trieån ñoä daøi cuûa maïch chính.

2- Phaûn öùng truøng hôïp

Phaûn öùng truøng hôïp PE xaûy ra ôû aùp suaát p=1000÷ 3000at vaø trong khoaûng nhieät ñoä to=100 ÷ 300oC, to>300oC seõ gaây thoaùi hoùa maïch polyme. AÙp suaát vaø nhieät ñoä truøng hôïp PE coù theå ñieàu chænh ñeå ñaït ñöôïc caáu truùc maïch PE theo yeâu caàu

PE thöôøng ñöôïc truøng hôïp ôû aùp suaát cao ñeå haïn cheá söï taïo thaønh maïch nhaùnh quaù lôùn gaây neân söï saép xeáp khoâng traät töï cuûa caùc maïch vaø taïo neân nhieàu vuøng caáu truùc voâ ñònh hình laøm giaûm tính beàn cô cuõng nhö giaûm tính choáng thaám cuûa PE.

Hình 8.2: Caùc vuøng coù caáu truùc keát tinh

Vuøng tinh theå cuûa LDPE ñaït khoaûng 50 70%÷ thaáp hôn so vôùi tyû leä vuøng tinh theå cuûa HDPE laø 75 ÷ 90%. Neáu caùc chuoãi song song ñöôïc saép xeáp quaù gaàn nhau thì löïc huùt giöõa chuùng seõ bò giaûm, khi bò gia nhieät caùc maïch polyme seõ deã daøng böùc khoûi löïc lieân keát töông ñoái giöõa chuùng seõ phaù vôõ caáu truùc tinh theå vaø giaûm khaû naêng choáng thaám khí hôi cuûa PE.

Vì moãi maïch nhaùnh ñeàu chöùa goác - CH3 ôû cuoái maïch, neân coù theå xaùc ñònh maïch nhaùnh baèng caùch xaùc ñònh soá nhoùm - CH3/100 nguyeân töû C baèng phöông phaùp quang phoå hoàng ngoaïi. Söï phaùt sinh soá löôïng lôùn maïch nhaùnh seõ ngaên caûn söï phaùt trieån chieàu daøi maïch chính.

Neáu maïch polyme chính hoaëc maïch nhaùnh quaù daøi ñeàu ngaên caûn söï keát

|

|

tinh hay ñoùng raén hoaøn toaøn khoái PE, ôû giai ñoaïn laøm nguoäi. Do ñoù caùc vuøng saép xeáp khoâng traät töï thöôøng laø vuøng ôû giöõa khoái PE, coù caáu truùc voâ ñònh hình. Caùc vuøng coù khaû naêng taïo caáu truùc keát tinh laø nhöõng vuøng coù chöùa maïch polyme khoâng quaù daøi.

8.3.2 So saùnh caáu truùc ñaëc tính cuûa LDPE vaø LLDPE

Ñaëc ñieåm caáu truùc cuûa LLDPE so vôùi LDPE: caùc chuoãi polyme thaúng hôn kích thöôùc ngaén hôn vaø chöùa ña soá laø maïch nhaùnh ngaén, soá maïch ngaén cuõng ít hôn so vôùi LDPE, vì vaäy maø taïo neân tyû leä vuøng keát tinh cao hôn so vôùi LDPE.

LLDPE ñöôïc cheá taïo döïa treân cô sôû cheá taïo LDPE, nhöng ñöôïc truøng hôïp ôû ñieàu kieän aùp suaát thaáp hôn so vôùi LDPE (689 - 2068 KN/m2) ôû nhieät ñoä khoaûng 180 250 C÷ ° .

1- Ñaëc tính cuûa maøng bao bì LDPE vaø LLDPE.

Maøng LDPE vaø LLDPE trong suoát, hôi coù aùnh môø, coù beà maët boùng laùng, meàm deûo nhöng LLDPE trong suoát vaø meàm deûo hôn LDPE.

2- Tính choáng thaám oxy keùm neân khoâng theå duøng laøm bao bì choáng oxy hoùa

Toác ñoä thaåm thaáu khí O2 3 2 ocm 25 m m 24h atm 23 C 6000( )/ μ / / / =

Toác ñoä thaåm thaáu hôi nöôùc 2 og 25 m m 24h atm38 C RH90 20( , %)/ μ / / / =

Toác ñoä thaåm thaáu CO2 3 2 ocm 25 m m 24h atm 23 C 3000( )/ μ / / / =

Toác ñoä thaåm thaáu khí qua maøng ñöôïc tính baèng theå tích khí (cm3) thaåm thaáu qua maøng coù ñoä daøy tieâu chuaån laø 25μ m, qua dieän tích maøng laø 1m2, trong thôøi gian 24 giôø ôû aùp suaát 1atm vaø ôû nhieät ñoä 23oC.

Toác ñoä hôi thaåm thaáu qua maøng ñöôïc tính baèng khoái löôïng hôi (g) thaåm thaáu qua maøng nhö ñieàu kieän tieâu chuaån ñoái vôùi khí nhöng ôû nhieät ñoä 38oC vaø haøm aåm khoâng khí laø 90%.

3- Tính chòu nhieät ñoä cuûa hai loaïi nhö sau:

LDPE: LLDPE:

tnc = 85 ÷ 93oC tnc = 95 ÷ 180oC

tmin = – 57oC tmin = – 57oC

thaøn = 100 ÷ 110oC thaøn = 120 ÷ 200oC

tnc: nhieät ñoä plastic baét ñaàu meàm deûo.

185

Nhieät ñoä meàm deûo cuûa LDPE thaáp hôn 100oC (tmax), trong khi ñoái vôùi LLDPE thì khoaûng bieán ñoäng khaù cao (95 ÷ 180oC), nhieät ñoä thaâm ñoä chòu ñöôïc thaáp nhaát trong caùc loaïi plastic: –57oC, do ñoù LDPE vaø LLDPE ñöôïc duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh ñoâng.

Trong quaù trình cheá taïo neáu nhieät ñoä truøng hôïp >300oC (trong ñieàu kieän 1000 ÷ 3000atm) seõ gaây thoaùi hoùa maïch polyme laøm giaûm thaáp tính beàn cô cuûa LDPE cuõng nhö LLDPE.

4- LLDPE ñöôïc naâng cao tính beàn hoùa, tính beàn nhieät vaø tính beàn cô (keùo, xeù, ñaâm thuûng) so vôùi LDPE ôû cuøng ñoä daøy. Do ñoù, LLDPE ñöôïc duøng laøm bao bì chöùa ñöïng vaät naëng, thay theá cho LDPE vì noù deã bò keùo daõn, raïn nöùt döôùi taùc duïng cuûa löïc.

5- LLDPE coù tính baùm dính thaáp so vôùi PVC vaø EVA neân khoâng thuaän tieän khi laøm maøng co coù theå caáu taïo maøng gheùp vôùi LLDPE laøm lôùp ngoaøi vaø LDPE laøm lôùp trong ñeå taïo ñöôïc maøng taêng tính beàn taùc ñoäng cô hoïc, hoaëc pha troän LLDPE vaø EVA ñeå laøm maøng co, boïc thöïc phaåm.

6- LLDPE coù tæ troïng cao hôn LDPE. Beà maët trôn laùng hôn vaø tính deûo cao hôn.

7- LDPE coù ñieåm meàm thaáp hôn 100oC, do ñoù khoâng theå söû duïng laøm bao bì thöïc phaåm coù thanh truøng, tieät truøng baèng hôi nöôùc hoaëc saáy baèng khoâng khí noùng khoaûng 100oC nhöng LDPE coù tính haøn daùn nhieät deã daøng, cho neân ñöôïc duøng laøm lôùp trong caùc bao bì gheùp ñeå deã haøn kín, nhieät ñoä haøn daùn

110≈ oC, trong khi LLDPE raát khoù haøn daùn nhieät (coù theå noùng chaûy ôû 180oC).

8- Beàn ôû nhieät ñoä 60÷70oC.

9- Choáng thaám nöôùc vaø hôi nöôùc toát.

10- Tính choáng thaám khí O2, CO2, N2 ñeàu keùm.

LDPE coù tính choáng thaám daàu môõ keùm (coù theå bò daàu mô thaåm thaáu qua maøngõ), LLDPE ñöôïc caûi thieän hôn veà tính naøy.

11- Tính beàn hoùa hoïc cao döôùi taùc duïng cuûa axit, kieàm, dung dòch muoái voâ cô

12- LDPE vaø LLDPE bò caêng phoàng vaø hö hoûng khi tieáp xuùc vôùi caùc dung moâi höõu cô hydrocarbon vaø hydrocarbon thôm, daàu hoûa, tinh daàu thöïc vaät vaø caùc chaát taåy nhö H2O2, HClO, caùc chaát naøy coù theå thaåm thaáu qua bao bì LDPE vaø LLDPE, laøm gaõy ñöùt maïch polyme, gaây hö hoûng bao bì. Loaïi bao bì MDPE vaø HDPE coù tính beàn cao hôn.

13- Maøng PE ñöôïc chieáu xaï seõ coù nhöõng bieán ñoåi nhö:

- Vaøng hôn, ñoä trong suoát cao hôn.

- Trôû neân cöùng vaø doøn hôn

- Chòu nhieät toát hôn, coù theå khoâng bò hö hoûng ôû 105oC trong moät thôøi gian khaù daøi hoaëc chòu ñöôïc nhieät ñoä 230oC trong thôøi gian ngaén.

Caùc loaïi PE ñöôïc saûn xuaát coù ñoä daøy maøng: 25 ÷ 100μm; maøng phuû beân ngoaøi thì coù ñoä daøy 10 ÷ 50μm.

14- Khaû naêng in aán treân beà maët PE khoâng cao, deã bò nhoøa neùt in do maøng PE coù theå bò keùo daõn.

15- PE coù theå cho khí, höông thaåm thaáu xuyeân qua, do ñoù PE cuõng coù theå haáp thu giöõ muøi trong baûn thaân bao bì, vaø chính muøi naøy coù theå ñöôïc haáp thu bôûi thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng, gaây maát giaù trò caûm quan thöïc phaåm.

Coâng duïng cuûa LDPE vaø LLDPE - LDPE thöôøng duøng laøm lôùp loùt trong cuøng cuûa bao bì gheùp nhieàu lôùp ñeå

haøn daùn deã daøng do nhieät ñoä haøn thaáp, moái haøn ñeïp, khoâng bò raùch; caáu taïo bao bì sao cho (do lôùp plastic beân ngoaøi coù nhieät ñoä haøn cao hôn nhieät ñoä haøn PE, khi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi boä phaän haøn moái haøn seõ khoâng bò, nöùt hoaëc raùch.

- Coù theå ñöôïc duøng laøm lôùp phuû beân ngoaøi cuûa caùc loaïi giaáy, bìa cöùng, giaáy bìa carton gôïn soùng ñeå choáng thaám nöôùc, hôi nöôùc.

- Laøm bao bì chöùa ñöïng thuûy saûn laïnh ñoâng, hoaëc cuøng gheùp vôùi PA vaø laøm lôùp trong cuûa bao bì, chöùa ñöïng thuûy saûn laïnh ñoâng coù huùt chaân khoâng.

- Laøm tuùi ñöïng thöïc phaåm taïm thôøi, chæ chöùa ñöïng ñeå chuyeån ñi chöù khoâng coù tính baûo quaûn.

- Duøng ñeå bao goùi rau, quaû töôi soáng baûo quaûn theo phöông phaùp öùc cheá hoâ haáp raát hieäu quaû vaø kinh teá.

8.3.3 HDPE

HDPE coù theå ñöôïc truøng hôïp töø ethylene CH2 = CH2 ôû aùp suaát khí quyeån vôùi nhieät ñoä 70oC; hoaëc ôû aùp suaát 2750 ÷ 3450kN/m2 ôû nhieät ñoä 100 ÷ 175oC

Caáu truùc: HDPE ñöôïc caáu taïo bôûi ña soá caùc chuoãi polyetylene thaúng ñöôïc saép xeáp song song, maïch thaúng cuûa monomer coù nhaùnh raát ngaén vaø soá nhaùnh khoâng nhieàu.

Tính chaát: HDPE coù tính cöùng vöõng cao, trong suoát nhöng coù möùc ñoä môø ñuïc cao hôn LDPE, ñoä boùng beà maët khoâng cao, coù theå cheá taïo thaønh maøng ñuïc do coù phuï gia TiO2.

187

- Khaû naêng beàn nhieät cao hôn LDPE, nhieät ñoä hoùa meàm deûo laø tnc = 121oC, neân coù theå laøm bao bì thöïc phaåm aùp duïng cheá ñoä thanh truøng pasteur; hoaëc laøm bao bì thöïc phaåm ñoâng laïnh nhö thuûy saûn vì: tmin=– 46oC, thaøn=140÷ 180oC.

- Ngoaøi tính cöùng vöõng cao HDPE coù ñoä beàn cô hoïc cao, söùc beàn keùo, söùc beàn va chaïm, beàn xeù ñeàu cao hôn LDPE vaø LLDPE, nhöng vaãn bò keùo giaõn, gaây phaù vôõ caáu truùc polyme döôùi taùc duïng cuûa löïc hoaëc taûi troïng cao.

- Tính choáng thaám nöôùc, hôi nöôùc toát - Tính choáng thaám chaát beùo toát hôn LDPE vaø LLDPE - Tính choáng thaám khí, höông cao hôn LDPE vaø LLDPE - Khaû naêng in aán toát hôn so vôùi LDPE vaø töông ñöông vôùi LLDPE.

Coâng duïng cuûa HDPE - HDPE coù ñoä cöùng vöõng cao, tính choáng thaám khí, hôi khaù toát, tính beàn

cô hoïc cao neân ñöôïc duøng laøm vaät chöùa ñöïng nhö caùc thuøng (can chöùa ñöïng) coù theå tích 1 ÷ 20 lít vôùi ñoä daøy khaùc nhau ñeå ñaûm baûo ñoä cöùng vöõng cuûa bao bì theo khoái löôïng chöùa ñöïng.

- Tuùi xaùch ñeå chöùa caùc loaïi vaät, vaät phaåm, lôùp bao boïc ngoaøi ñeå chuyeån vaät phaåm ñi.

- Naép cuûa moät soá chai loï thuûy tinh. - HDPE thöôøng khoâng duøng laøm bao bì ñeå bao goùi thöïc phaåm choáng oxy hoùa. - HDPE ñaõ ñöôïc duøng laøm lôùp bao boïc caùch ñieän cho caùc loaïi daây caùp

döôùi nöôùc vaø cho rada.

MDPE coù tính naêng trung gian giöõa LDPE vaø HDPE vaø raát ít ñöôïc saûn xuaát cuõng nhö söû duïng treân thò tröôøng.

8.4 CAÙC LOAÏI PE ÑOÀNG TRUØNG HÔÏP

PE ñoàng truøng hôïp

Plastic ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene vaø caùc monomer khaùc cuõng ñöôïc phaùt trieån vaø coù nhieàu öùng duïng trong nhöõng naêm qua, ñöôïc goïi laø PE ñoàng truøng hôïp; trong caùc saûn phaåm naøy tyû leä PE thöôøng cao vaø laø thaønh phaàn phoái lieäu chính.

Ñieàu kieän ñeå taïo neân loaïi plastic PE ñoàng truøng hôïp laø: caùc monomer khaùc phaûi coù söï töông ñoàng hoùa hoïc vôùi ethylene, phaûn öùng truøng hôïp ñöôïc dieãn ra ôû ñieàu kieän thích hôïp veà chaát xuùc taùc, nhieät ñoä, thôøi gian, aùp suaát.

EVA (ethylene vinyl acetat), (vinyl acetat kyù hieäu laø VA)

EVA khaùc vôùi PVA (polyvinyl acetat laø moät homopolyme). Loaïi EVA laø

copolyme ñoàng truøng hôïp cuûa ethylene vaø vinyl acetat. Theo lyù thuyeát thì tyû leä cuûa vinyl acetat trong copolyme coù theå trong khoaûng 1 ÷ 99%; nhöng saûn phaåm thöông maïi thöôøng coù tyû leä vinyl acetat (VA) trong khoaûng thaáp hôn 50%. Loaïi EVA coù tyû leä 21 ÷ 50% VA thì duøng nhö chaát phuï gia laøm neàn vaø chaát keát dính; loaïi söû duïng laøm chaát taïo maøng thöôøng coù tyû leä VA trong khoaûng 1 ÷ 20%; tyû leä phoái troän VA thay ñoåi coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tính chaát cuûa EVA. Maøng EVA coù theå ñöôïc saûn xuaát theo phöông phaùp thoåi hoaëc ñuùc tuøy theo ñoä daøy yeâu caàu. Loaïi maøng EVA coù tyû leä VA khoaûng 7 ÷ 8% thì coù tính chaát gioáng nhö LDPE, nhöõng maøng co coù tyû leä EVA khoaûng 15 ÷ 20% thì coù tính chaát khaù gioáng vôùi PVC nhöng deûo dai hôn ñöôïc duøng laøm maøng co.

Tính chaát cuûa maøng EVA thay ñoåi theo tyû leä cuûa VA trong phaân töû nhöng nhìn chung neáu so saùnh vôùi LDPE ta thaáy nhö sau:

1- Nhieät ñoä haøn gheùp mí thaáp hôn. 2- Ñoä beàn cô cao hôn 3- Tính choáng thaám hôi nöôùc vaø khí thaáp hôn 4- Caùc ñaëc tính ñöôïc oån ñònh ôû nhieät ñoä thöôøng. 5- Tính chaát tröôït cuûa EVA thaáp, töùc heä soá ma saùt cao 6- EVA coù theå haøn baèng nhieät nhöng ñoøi hoûi naêng löôïng cao hôn PVC. 7- Khaû naêng in toát. 8- EVA deã bò hö hoûng ôû nhieät ñoä cao.

Nhìn chung, EVA coù ñaëc ñieåm laø tính meàm deûo cao, coù nhieät ñoä haøn gheùp mí thaáp hôn so vôùi PE. Veà phöông dieän haøn daùn thì chuùng toát hôn vaøi polyme khaùc. Khi EVA bò hö hoûng caáu truùc thì cuõng khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.

Moät trong soá nhöõng ñieåm haïn cheá cuûa EVA laø ñoä ma saùt cao, vì theá caàn phaûi taêng theâm chaát phuï gia cuûa taùc nhaân tröôït ñeå taïo ñoä laùng boùng beà maët.

Ngoaøi ra coøn coù caùc loaïi PE ñoàng truøng hôïp khaùc nhö:

- EVOH - ethylene vinyl alcohol cuõng ñöôïc vieát taét laø EVAL:

• Coù tính choáng thaám oxy, taêng theo söï taêng haøm löôïng vinyl alcohol.

• EVOH coù tính thaám nöôùc.

- EAA (ethylene axit acrylic)

• Coù khaû naêng baùm dính cao nhôø nhoùm axit acrylic, nhöng ñoàng thôøi cuõng coù tính aên moøn thieát bò. Loaïi plastic EAA thöôøng ñöôïc cheá taïo

189

thaønh maøng moûng 6 ÷ 8 g/m2, ñeå laøm chaát keát dính giöõa caùc loaïi plastic trong maøng gheùp.

- EBA (ethylene butylacrylate)

• Coù öùng duïng nhö EVA, nhöng coù tính beàn nhieät cao.

- EMA (ethylene methylacrylate)

Chòu ñöôïc nhieät ñoä khaù cao,

Khoâng huùt aåm,

Coù tính baùm dính cao ñeå laøm lôùp keo daùn giöõa caùc lôùp plastic trong maøng gheùp nhö OPP, PVDC, cellophane, polyester.

- EMAA (ethylene axit methacrylic) (coøn goïi laø Surlyn)

tnc < tnc cuûa LDPE

Choáng thaám chaát beùo cao.

Tính haøn daùn toát vì nhieät ñoä haøn thaáp hôn LDPE

Tính beàn cô cao

EMAA laø nguyeân lieäu saûn xuaát ionomer, khi ñoù nhoùm axit ñöôïc trung hoøa bôûi ion Na+ hoaëc Zn2+.

8.5 POLYPROPYLENE - PP

8.5.1 Giôùi thieäu

Phöông phaùp truøng hôïp propylene töø cao su raén hoaëc töø daàu loûng ôû aùp suaát cao ñaõ xuaát hieän raát sôùm nhöng hieäu quaû khoâng cao.

Giaùo sö Natta ôû Italy ñaõ phaùt hieän: trong heä thoáng xuùc taùc Ziegler, tri-ethyl nhoâm seõ coäng vôùi titan tetrachloride taïo neân moät xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu ñeå truøng hôïp ñöôïc PP coù troïng löôïng phaân töû cao vôùi caáu truùc laäp theå vaø khoâng nhaùnh. Xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu laøm nhieäm vuï ñieàu khieån vò trí cuûa moãi phaân töû monomer ñôn vò khi noù ñöôïc coäng theâm vaøo ñeå phaùt trieån maïch polyme traùnh taïo caáu truùc caân ñoái töø moät monomer ñôn vò khoâng caân xöùng laø propylen. Ñieàu naøy taïo moät böôùc ngoaët môùi trong kyõ thuaät truøng hôïp. Töø ñoù nhöõng polyme vôùi caáu truùc khoâng gian khoâng caân ñoái ñaõ ñöôïc saûn xuaát baèng phöông phaùp truøng hôïp polyme cuûa Natta vôùi xuùc taùc Ziegler.

Döôùi aùp suaát khoaûng 100 at, khí ñöôïc daãn vaøo bình phaûn öùng, chaát xuùc taùc ñöôïc phaân taùn toát trong moät dung dòch hydrocacbon. Nhieät ñoä ñöôïc giöõ thaáp ñuû ñeå ñaûm baûo truøng hôïp polypropylen. Söï khuaáy lieân tuïc ñöôïc thöïc hieän

ñeán khi polyme taïo thaønh ñaït khoaûng 35 ÷ 40% thì chuùng ñöôïc thu hoài vaø propylen chöa phaûn öùng ñöôïc daãn laáy ra vaø taùi sinh laïi.

Xuùc taùc ñöôïc taùch khoûi polyme baèng dung dòch noàng ñoä thaáp cuûa axit HCl trong methyl alcohol.

Sau khi taùch chieát, polyme ñöôïc röûa saïch baèng nöôùc ñeå taùch axit, chöng caát hôi nöôùc ñeå taùch moät löôïng nhoû chaát raén, ñöôïc laøm khoâ, ñuøn eùp vaø taïo vieân. Hieän nay ñaõ phaùt trieån theâm nhieàu phöông phaùp saûn xuaát polypropylen hieäu quaû cao.

8.5.2 Caáu truùc PP

Polypropylen (PP) coù moái quan heä gaàn nhaát vôùi PE. Caû hai thuoäc veà hoï polyolefin, ñöôïc hình thaønh töø nhöõng nguyeân töû C vaø H. Treân thò tröôøng PP ñöôïc saûn xuaát ôû hai daïng chính: homopolyme (chuoãi polyme cuûa propylen), vaø daïng copolyme vôùi ethylene, moät soá maéc xích cuûa chuoãi polyme ñöôïc thay theá baèng ethylene.

Caáu truùc ñôn vò cô baûn cuûa polypropylen laø:

CH3 H | | – C – C – | | H H

Caáu truùc cuûa maïch PP töông töï caáu truùc cuûa PE vôùi moät nhoùm methyl thay theá cho moät nguyeân töû H. Söï truøng hôïp taïo propylen khoâng coù xuùc taùc cuûa chaát xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu seõ xaûy ra söï noái keát böøa baõi cho ra moät loaïi cao su hoaëc moät chaát polyme nhö daàu nhôøn. Caáu truùc khoâng gian cuûa PP bao goàm boán loaïi:

Caáu truùc atactic vôùi söï saép xeáp ngaãu nhieân cuûa nhöõng nhoùm methyl beân caïnh cuûa chuoãi, nhö hình döôùi:

Polyme coù caáu truùc caân ñoái ñöôïc saûn xuaát baèng xuùc taùc laäp theå ñaëc hieäu ñöôïc goïi laø theå Isotactic; teân naøy xuaát phaùt töø caáu truùc khaù ñaëc bieät: nhoùm methyl luoân ôû vò trí gioáng nhau doïc theo nhaùnh polyme. Nhöõng nguyeân töû C töï saép xeáp vaøo moät chuoãi xoaén oác vôùi nhoùm methyl naèm beân ngoaøi, Hai daïng

191

caáu truùc cuûa theå isotactic.

Loaïi isotactic coù caáu truùc caân ñoái vaø chaët khít trong khi loaïi atactic thì coù saép xeáp ngaãu nhieân.

Hai loaïi caáu truùc khaùc laø syndiotactic vaø stereoblock. Nhöõng polyme stereoblock coù theå coù söï nghòch chuyeån khoâng bình thöôøng vaø trôû thaønh loaïi polyme isotactic.

192Baûng 8.1: Quy caùch tuùi PE, PP theo quy ñònh bao bì thöông phaåm, daïng tuùi,

baèng plastic TCVN 5653-1992 (kích thöôùc tính baèng mm)

Kieåu tuùi Quy caùch Dung tích (lít)

35 50 60 70 110 120

Tuùi daùn ñaùy vuoâng

b/a/c 500/ 700/200

600/ 700/200

600/ 800/200

600/ 950/200

700/ 1050/250

700/ 1150/250

Tuùi gaáp caïnh b/c/a 300/ 200/800

400/ 200/800

400/ 200/900

400/ 200/1000

450/ 250/1150

450/ 250/1200

Tuùi gaáp ñaùy gaáp caïnh

b/c/a/c 300/200/ 700/200

400/200/ 700/200

400/200 /800/200

400/250 /900/200

450/250 /1050/250

450/250 /1050/250

Tuùi phaúng b/a 500/800 600/800 600/900 600/1000 700/1150 700/1200

Tuùi ñaùy gaãy b/c/a 300/ 200/800

400/ 200/800

400/ 200/900

400/ 200/1000

450/ 250/1150

450/ 250/1200

Chieàu daøy maøng töông öùng (mm)

LDPE 0,04 0,045 0,06 0,06 0,07 0,07

PP 0,02 0,02 0,025 0,025 0,03 0,03

Chuù thích: Ñoái vôùi loaïi coù dung tích nhoû hôn 35 lít, duøng maøng LDPE coù chieàu daøy 0,02 ÷ 0,03mm vaø PP coù chieàu daøy 0,01 ÷ 0,02mm.

Treân ñaây laø quy caùch kích thöôùc bao bì töông öùng vôùi theå tích, ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu LDPE hoaëc PP caùc kích thöôùc a,b,c theo quy ñònh nhö sau:

8.5.2 Tính chaát cuûa polypropylen

Maïch polypropylen coù caáu truùc daïng xoaén nhö loø xo laø do coù caáu taïo cis-trans ñoái vôùi nhoùm CH3, khoâng coù maïch nhaùnh vaø trong quaù trình cheá taïo maïch PP ñaõ ñöôïc keùo giaõn theo chieàu daøi, do ñoù coù xu höôùng taïo vuøng keát tinh cao, neân coù tính chaát choáng thaám khi hôi raát cao, cöùng vöõng cuõng nhö tính chòu nhieät cao hôn moät soá loaïi plastic khaùc.

Do caáu truùc khaù ñaëc bieät, maøng PP coù theå giaõn theo chieàu ngang, tuy heä soá giaõn khoâng cao.

193 - Maøng trong suoát coù ñoä boùng beà maët cao, khi bò voø cho tieáng thanh hôn

so vôùi PE.

- PP coù tyû troïng thaáp (0,885÷ 0,905 (g/cm3)).

- PP khaù beàn nhieät: nhieät ñoä chaûy meàm:

tnc = 132 ÷ 149oC

tmin = – 18oC

tohaøn = 140oC

- Nhieät ñoä haøn daùn mí (thaân) bao bì PP cao so vôùi PE vì vaäy thöôøng ít duøng PP laøm lôùp trong cuøng vì khi haøn daùn nhieät ñoä ñeå ñoùng kín bao bì phaûi duøng nhieät ñoä cao khoaûng 140 C° , khoâng thuaän lôïi nhö PE, vaø coù theå gaây chaûy hö hoûng caáu truùc caùc lôùp maøng gheùp phía ngoaøi.

- Vôùi tmin = –18oC thì PP cuõng khoâng duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh ñoâng do bôûi caùc saûn phaåm thuûy saûn laïnh ñoâng phaûi ñaït nhieät ñoä trung taâm laø –18oC, khi ñoù nhieät ñoä phoøng laïnh khoaûng –35 ÷ –40oC, vaø bao bì PP seõ bò nöùt vôõ.

- Maøng PP coù tính choáng thaám khí hôi raát toát. Choáng thaám chaát beùo toát.

- Maøng PP coù tính beàn cô hoïc cao, khaù cöùng vöõng, khoâng meàm deûo nhö PE, khoâng bò keùo giaõn daøi do ñoù ñöôïc cheá taïo thaønh sôïi, deät thaønh bao bì ñöïng löông thöïc.

Maøng PP cho khaû naêng in aán cao, neùt in roõ.

ÖÙng duïng cuûa PP

- Duøng laøm bao bì moät lôùp chöùa ñöïng baûo quaûn thöïc phaåm, khoâng yeâu caàu choáng oxy hoùa moät caùch nghieâm ngaët. PP cuõng ñöôïc saûn xuaát daïng maøng gheùp cuøng vôùi nhieàu maøng vaät lieäu khaùc ñeå ñaûm baûo tính choáng thaám khí, hôi, daàu môõ.

- Taïo sôïi deät bao bì ñöïng löông thöïc, nguõ coác coù khoái löôïng lôùn.

- Maøng PP bao phuû ngoaøi cuøng ñoái vôùi maøng gheùp nhieàu lôùp ñeå taêng tính choáng thaám khí, hôi nöôùc, vaø taïo khaû naêng in aán cao.

194

8.6 ORIENTED POLYPROPYLEN - OPP

Maøng OPP chính laø maøng PP caûi tieán, cuõng thuoäc daïng homopolyme cuûa:

|⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟− − −⎝ ⎠

3

2

CH

CH CH

töông töï nhö PP, nhöng maøng OPP ñöôïc ñònh höôùng theo caû hai chieàu thaúng goùc nhau trong quaù trình cheá taïo: phöông doïc theo chieàu daøi cuûa maøng ñöôïc ñuøn eùp vaø phöông ngang thaúng goùc vôùi chieàu doïc cuûa maøng (do söï ñònh höôùng caû hai chieàu neân tröôùc ñaây ñöôïc goïi laø BOPP: Bi-oriented polypropylene) vaø hieän nay chæ duøng töø OPP).

Ñaëc tính

Do ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät coù söï ñònh höôùng hai chieàu caùc maïch polyme neân khaû naêng taïo vuøng keát tinh taêng cao, taïo neân tính chaát ñaëc bieät khaùc PP vaø caùc loaïi plastic khaùc laø:

- Tính beàn cô hoïc cao (beàn xeù vaø beàn keùo ñöùt) - Ñaëc bieät khaû naêng bò xeù raùch deã daøng khi coù 1 veát caét hoaëc 1 veát thuûng nhoû.

OPP coù tæ troïng gaàn töông ñöông vôùi PP: 0,902 ÷ 0,907 g/cm3. - OPP coù ñoä trong suoát, ñoä boùng beà maët cao hôn PP, tieáng keâu khi voø

cuõng trong vaø thanh hôn PP. - OPP coù tính beàn nhieät töông töï nhö PP - OPP coù tính chaát choáng thaám 2O , caùc khí khaùc vaø hôi cao hôn so vôùi

PP. Do ñoù OPP ñöôïc cheá taïo daïng maøng ñeå gheùp taïo lôùp ngoaøi cuøng cho bao bì nhieàu lôùp ñeå nhaèm taêng tính choáng thaám khí hôi, vaø deã xeù raùch ñeå môû bao bì (do coù taïo saün moät veát ñöùt) vaø taïo ñoä boùng cao cho bao bì.

8.7 POLYVINYLCHLORIDE - PVC

8.7.1 Tình hình saûn xuaát söû duïng PVC

Saûn phaåm PVC ñöôïc ñöa ra thò tröôøng töø naêm 1920. PVC ñaõ töøng laø loaïi nhöïa ñöôïc söû duïng vôùi soá löôïng raát lôùn, nhöng ngaøy nay ñaõ bò PE vöôït qua. Nhöng hieän nay, PVC ñöôïc söû duïng vôùi soá löôïng lôùn duøng bao boïc daây caùp ñieän duøng laøm oáng thoaùt nöôùc, maùy che möa, maøng nhöïa gia duïng v.v…

Chaát neàn ñaàu tieân cho phaûn öùng truøng hôïp PVC laø vinylchloride daïng khí,

thöôøng ñöôïc goïi laø VCM, coù theå aûnh höôûng ñeán thaàn kinh do coù taùc duïng nhö thuoác meâ, vaø vaøo ñaàu nhöõng naêm 1970, ngöôøi ta ñaõ phaùt hieän raèng VCM coù khaû naêng gaây ung thö, vaø nhöõng saûn phaåm PVC ñaõ ñöôïc saûn xuaát tröôùc ñaây coù chöùa moät löôïng nhoû chaát VCM chöa phaûn öùng. Vieäc baùo ñoäng naøy laïi khôûi ñaàu cho söï phaùt trieån nhöõng phöông phaùp saûn xuaát PVC caûi tieán coù chöùa haøm löôïng VCM thaáp hôn so vôùi tröôùc ñaây. Ngaøy nay löôïng VCM coù trong saûn phaåm PVC ñaõ giaûm ñi raát nhieàu, coù theå chæ baèng 1/100 so vôùi tröôùc ñaây, coù theå phuø hôïp vôùi tieâu chuaån VCM trong thöïc phaåm ñoùng bao bì laø < 1ppm.

Ngoaøi ra PVC ñaõ bò gaùn toäi moät caùch sai laàm laø: chaát saûn xuaát ra dioxin khi xöû lyù raùc baèng phöông phaùp ñoát chaùy. Nhöng nhöõng ñieàu tra gaàn ñaây cho thaáy vieäc ñoát raùc laø sai laàm vì coù quaù nhieàu clo chöùa trong vaät lieäu khaùc toàn taïi trong raùc. Ví duï nhö loï muoái boït cuõng coù theå saûn sinh ra dioxin.

Thöïc teá, phöông phaùp xöû lyù raùc PVC baèng ñoát chaùy, laïi sinh ra khí HCl, khí naøy keát hôïp vôùi nöôùc taïo thaønh axit clohydric; coù theå loaïi boû khí HCl baèng phöông phaùp haáp thu vaøo H2O.

Taïi Myõ löôïng PVC ñöôïc saûn xuaát hieän nay khoaûng 2,7 trieäu taán/naêm duøng cho taát caû caùc ngaønh coâng nghieäp, trong ñoù löôïng PVC ñöôïc duøng laøm bao bì thöïc phaåm khoaûng 207 ngaøn taán/naêm vaø khoaûng 1/3 soá löôïng naøy ñöôïc duøng laøm bao bì bao goùi thòt töôi soáng.

Maøng töø vaät lieäu PVC coù tính doøn, khoâng meàm deûo nhö PE hoaëc PP. Ñeå cheá taïo PVC meàm deûo duøng laøm bao bì thì phaûi duøng theâm chaát phuï gia, do ñoù cuõng taêng tính choáng thaám khí O2 vaø hôi H2O. PVC ñaõ deûo hoùa coù theå duøng laøm maøng co ñeå khaèng caùc bao bì chai loï (maøng co bao naép chai loï).

Bao bì PVC coù nhöõng khuyeát ñieåm nhö sau: - Tæ troïng: 1,4g/cm3, cao hôn PE vaø PP do trong phaân töû PVC, clor chieám

khoaûng 50% khoái löôïng do ñoù phaûi toán moät löôïng lôùn PVC ñeå coù ñöôïc moät dieän tích maøng cuøng ñoä daøy so vôùi PE vaø PP.

- Loaïi PVC ñaõ ñöôïc deûo hoùa, bôûi phuï gia seõ bò bieán tính cöùng doøn sau moät khoaûng thôøi gian.

- Saûn phaåm PVC ñaõ khoáng cheá ñöôïc dö löôïng VCM ñeán möùc thaáp hôn 1ppm laø möùc an toaøn cho pheùp, nhöng ôû chaâu AÂu, PVC vaãn khoâng ñöôïc duøng laøm bao bì thöïc phaåm.

- So vôùi giaù thaønh cuûa caùc loaïi polyme truøng ngöng khaùc thì PVC coù giaù thaønh thaáp hôn.

Caáu truùc

PVC ñöôïc saûn xuaát baèng phöông phaùp truøng hôïp caùc monomer VCM vinyl chloride, ôû aùp suaát thaáp, ôû khoaûng nhieät ñoä khoâng cao phaûn öùng truøng

196

hôïp PVC coù theå bieåu dieãn nhö sau:

H H H H | | | | n (C = C) (–C – C–) n | | | | H Cl H Cl

Phaân töû VCM coù 1 noái ñoâi trong phaân töû, coù theå môû noái ñoâi tham gia phaûn öùng truøng hôïp ôû vò trí ñaàu hoaëc cuoái. Do ñoù tuøy theo coâng ngheä cheá taïo, chaát phuï gia ñöôïc söû duïng coù theå taïo ra nhieàu loaïi PVC coù tính naêng khaùc nhau ñaùp öùng nhieàu muïc tieâu söû duïng cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp.

Söï phaùt trieån chuoãi maïch PVC coù theå töø moät ñaàu hoaëc caû hai ñaàu maïch nhö sau:

Phaân töû PVC ñöôïc truøng hôïp ôû caû hai vò trí ñaàu vaø vò trí cuoái

–(CH2 – CHCl) – (CHCl – CH2) – (CH2 – CHCl) –

Phaân töû PVC ñöôïc truøng hôïp ôû vò trí ñaàu vôùi nhau

– (CH2 – CHCl) – (CH2 – CHCl) – (CH2 – CHCl) –

- Ngoaøi ra phaân töû PVC cuõng ñöôïc hình thaønh töø söï truøng hôïp ngaãu nhieân giöõa caùc VCM. Vaät lieäu PVC luoân luoân coù chöùa caáu truùc phaân töû truøng hôïp ngaãu nhieân vaø toàn taïi ôû traïng thaùi voâ ñònh hình. Maøng PVC ñöôïc saûn xuaát theo phöông phaùp ñuøn eùp vaø thoåi thaønh maøng qua khe, coù theå ñieàu chænh ñöôïc ñoä daøy maøng. Moät trong nhöõng khoù khaên gaëp phaûi trong quaù trình saûn xuaát PVC laø söï khoâng oån ñònh nhieät trong quaù trình gia nhieät do ñoä nhôùt cao cuûa khoái vaät lieäu noùng chaûy.

Tính chaát cuûa PVC

a) Vaät lieäu PVC khoâng hoùa deûo

- Saûn phaåm töø PVC khoâng hoùa deûo thöôøng bò giaûm maøu vaø maát maøu khi ñöôïc gia nhieät ñeán gaàn nhieät ñoä cheá taïo, do ñoù phaûi coù chaát oån ñònh theâm vaøo.

- Choáng thaám hôi, nöôùc keùm hôn caùc loaïi PE, PP.

- Tính choáng thaám khí vaø tính choáng thaám daàu môõ khaù cao, coù theå laøm bao bì chöùa thöïc phaåm coù haøm löôïng chaát beùo cao, coù khaû naêng baûo quaûn chaát beùo khoûi söï oxy hoùa.

- Khoâng bò hö hoûng bôûi axit vaø kieàm

- Bò phaù huûy bôûi moät soá dung moâi höõu cô, ñaëc bieät laø loaïi clorur

hydrocarbon (cloroform), vaø ketone.

- Maøng PVC coù khuynh höôùng ñoùng thaønh khoái do töông taùc tónh ñieän giöõa chuùng.

b) Vaät lieäu PVC ñaõ deûo hoùa - Tính chaát cuûa PVC ñaõ deûo hoùa thay ñoåi tuøy theo chaát deûo hoùa ñaõ söû

duïng. Thoâng thöôøng, neáu taêng löôïng chaát deûo hoùa thì seõ taêng tính meàm deûo (khoâng cöùng vöõng cuûa maøng PVC, maëc duø ôû nhieät ñoä thaáp.

- Vaät lieäu PVC hoùa deûo coù muøi vaø caøng nhieãm muøi khi tieáp xuùc vôùi dung moâi höõu cô. Maøng PVC hoùa deûo baèng chaát hoùa deûo vì coù chaát oån ñònh thích hôïp thì seõ taêng ñoä trong suoát, ñoä boùng beà maët vaø tính beàn cô.

- Caû hai loaïi PVC ñeàu coù theå ñöôïc in aán toát, khoâng caàn xöû lyù beà maët tröôùc khi in nhö tröôøng hôïp cuûa PE vaø PP nhöng cuõng coù moät chaát hoùa deûo vaø chaát boâi trôn maøng taùc ñoäng laøm cho söï in aán trôû neân khoâng roõ neùt.

AÙp duïng: Ngaønh thöïc phaåm chæ söû duïng loaïi PVC khoâng hoùa deûo: - Ñeå phuû beân ngoaøi caùc loaïi maøng khaùc taïo thaønh bao bì maøng gheùp, taêng

tính choáng thaám khí. - Laøm maøng co vì coù tính khaù meàm deûo ñeå bao boïc caùc loaïi thöïc phaåm

töôi soáng baûo quaûn, löu haønh trong thôøi gian ngaén: nhö thòt soáng, rau quaû töôi, laøm maøng co khaèng caùc naép chai nöôùc giaûi khaùc baèng plastic.

Ngoaøi ra PVC ñöôïc aùp duïng ñeå laøm raát nhieàu vaät gia duïng cuõng nhö caùc loaïi saûn phaåm thuoäc caùc ngaønh khaùc.

8.8 POLYVINYLI DENE CHLORIDE (PVDC)

Polyvinylidene chloride laø saûn phaåm truøng hôïp cuûa monomer vinylidene chloride (VDC) vaø moät loaïi monomer khaùc nhö laø vinyl chloride (VCM).

198

Hình 8.3: Maøng PVDC bao boïc thöïc phaåm töôi soáng baûo quaûn laïnh vaø moät soá thöïc phaåm aên lieàn nhö phoù maùt, thòt nguoäi

Caáu truùc cuûa VDC nhö sau:

H Cl | | C = C | | H Cl

Trong thöïc teá söû duïng, PVDC laø copolyme cuûa VDC vaø VCM. Maøng PVDC ñöôïc duøng phoå bieán laøm bao bì thöïc phaåm (khoaûng 81 ngaøn taán/naêm treân khaép theá giôùi) bôûi nhöõng tính chaát quan troïng sau ñaây:

- Maøng copolyme PVDC/VCM coù tính trong suoát, meàm deûo, beàn cô hoïc, tính baùm dính toát, tính choáng thaám khí raát cao.

135 C18 C121 148 C

min

= °

= − °

= − ÷ °

nc

haøn

ttt

- Maøng PVDC/MA hoaëc PVDC/AN laø loaïi ñoàng truøng hôïp cuûa vinylidene chloride vaø methyl acrylate hoaëc vôùi acrylonitrile laøm lôùp boïc ngoaøi cho caùc vaät lieäu plastic khaùc hoaëc giaáy vi tính choáng thaám khí cao trong moâi tröôøng coù haøm aåm cao. Trong khi ethylene vinyl alcohol (EVOH) coù tính choáng thaám khí raát toát nhöng tính naøy giaûm ñi khi moâi tröôøng coù haøm aåm cao.

- Maøng PVDC thöôøng laøm lôùp che phuû beân ngoaøi cuûa PET ñeå naâng cao tính choáng thaám O2.

- PVDC luoân luoân ñöôïc gheùp vôùi caùc loaïi maøng plastic khaùc, taïo neân maøng gheùp taêng tính choáng thaám khí, maøng PVDC chæ duøng rieâng moät mình laøm maøng bao boïc rau quaû, caùc thöùc aên ñöôïc chöùa tröõ laïnh do tính baùm dính toát vaø tính meàm deûo cao.

Ghi chuù: MA: methyl acrylate

AN: acrylonitrile

8.9 ETHYLENE VINYL ALCOHOL (EVOH)

Ethylene vinyl alcohol, laø copolyme cuûa ethylene vôùi vinyl alcohol coù nhöõng tính chaát chöùc naêng gaàn vôùi PVDC.

EVOH ñöôïc taïo thaønh töø taùc nhaân ban ñaàu laø EVA (ethylene vinyl alcohol) vaø ñöôïc tieáp tuïc truøng hôïp töø moät löôïng lôùn VA (vinyl alcohol) vôùi ethylene. Haøm löôïng ethylene toàn taïi trong saûn phaåm EVOH khoaûng 30 ÷ 45%.

200

- EVOH thöôøng ñöôïc gheùp chung vôùi caùc maøng plastic ñeå taêng tính choáng thaám O2 vaø caùc loaïi hôi khí khaùc vaø ñöôïc cheá taïo daïng ñuøn eùp.

- EVOH coù tính choáng thaám khí O2 toát hôn PVDC ôû ñoä aåm moâi tröôøng thaáp, nhöng ôû ñoä aåm cao thì tính choáng thaám khí cuûa EVOH giaûm ñaùng keå (ôû RH = 70%).

EVOH thöôøng duøng laøm lôùp bao phuû choáng thaám khí O2 cuûa maøng gheùp nhieàu lôùp, caïnh tranh vôùi PVDC moät caùch hieäu quaû do EVOH coù nhöõng öu ñieåm hôn PVDC nhö sau:

EVOH coù khoaûng nhieät ñoä toàn taïi roäng hôn so vôùi PVDC ( 17 150 C− ÷ ° ) Nhieät ñoä chaûy oån ñònh ñoái vôùi moät quaù trình ñuøn eùp taïo maøng Tæ troïng 1,2 thaáp hôn PVDC, do ñoù dieän tích maøng lôùn hôn so vôùi khi söû duïng cuøng 1 löôïng PVDC

EVOH khoâng bò cho laø gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nhö PVDC EVOH ñöôïc ñaët vaøo beân trong cuûa maøng nhieàu lôùp ñeå duy trì ñoä aåm cuûa EVOH thaáp nhaèm söû duïng hieäu quaû tính choáng thaám O2 cuûa EVOH.

EVOH ñöôïc aùp duïng phoå bieán laøm bao bì thöïc phaåm vì nhöõng tính chaát beàn cô cao, trong suoát, meàm deûo, choáng thaám khí, muøi höông toát vaø cheá taïo deã daøng do nhieät ñoä chaûy oån ñònh. Chi phí söû duïng EVOH cao hôn OPP. Nhöng EVOH coù moät tính chaát quan troïng khieán noù ñöôïc taùch khoûi nhoùm polyolefin laø khoâng haáp thu nhöõng muøi höông cuûa moâi tröôøng nhö höông cam cuûa nöôùc eùp cam do ñoù maø ñöôïc duøng trong bao bì nöôùc cam eùp.

EVOH coù tính choáng thaám khí nhaïy caûm vôùi ñoä aåm moâi tröôøng, phaûi ñöôïc duøng trong bao bì thöïc phaåm maøng gheùp ba lôùp choáng thaám khí höông.

8.10 POLYETHYLENE TEREPHTHALATE (PET)

8.10.1 PET thuoäc nhoùm polyester

PET thuoäc nhoùm polyester laø loaïi copolyme ñöôïc cheá taïo bôûi phaûn öùng truøng ngöng. Teân vieát taét PET ñeå chæ loaïi polyester ñaõ söû duïng ethylene glycol laøm chaát neàn khôûi ñaàu cho quaù trình truøng hôïp. Töông töï ñoái vôùi loaïi polyester ñöôïc vieát taét laø PBT thì chaát buthyleneglycol laø chaát khôûi ñaàu. PET coøn coù teân thöông maïi laø Mylar, Milinex, Hoslaphane vaø Terphane.

PET laø loaïi vaät lieäu plastic quan troïng duøng laøm bao bì thöïc phaåm. PET ñöôïc saûn xuaát töø phaûn öùng truøng ngöng giöõa ethylene glycol vaø dimethyl terephthalate (DMT) hoaëc axit terephthalic (TPA) döôùi aùp suaát thaáp. Phaûn öùng truøng ngöng taïo PET nhö sau:

- Caáu truùc phaân töû cuûa phaân töû PET (hình ôû trang sau).

Caùc monomer tham gia phaûn öùng truøng ngöng taïo neân PET ñeàu coù hai nhoùm chöùc nhö: OH trong ethyleneglycol vaø COOH trong TPA vaø nhoùm COOCH3 trong DMT. Söï truøng ngöng taïo neân phaân töû polyme maïch daøi, caùc phaàn töû H2O hoaëc CH3OH ñöôïc loaïi tuøy thuoäc monomer taùc chaát.

Tính trong suoát, tính beàn cô vaø tính meàm deûo ñöôïc taêng leân khi maøng PET ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu. Do ñoù trong thöïc teá saûn xuaát vaø aùp duïng, töø PET ñöôïc duøng ñeå chæ maøng PET ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu bôûi vì PET khoâng ñònh höôùng khoâng theå ñöôïc öùng duïng phoå bieán vì moät soá tính naêng keùm.

8.10.2 Tính chaát

PET laø moät loaïi bao bì thöïc phaåm quan troïng coù theå taïo maøng hoaëc taïo daïng chai loï do bôûi caùc tính chaát:

- Tæ troïng: 1,4 - Beàn cô hoïc cao, coù khaû naêng chòu ñöïng löïc xeù vaø löïc va chaïm, chòu

ñöïng söï maøi moøn cao, coù ñoä cöùng vöõng cao - Trô vôùi moâi tröôøng thöïc phaåm - Trong suoát - Choáng thaám khí O2 vaø CO2 toát hôn caùc loaïi polyelefin.

Caáu truùc phaân töû cuûa phaân töû PET

- Maøng PET luoân luoân ñöôïc phuû moät lôùp plastic khaùc beân ngoaøi ñeå coù theå haøn daùn nhieät gheùp mí bao bì, thöôøng duøng laø PVDC nhaèm ñoàng thôøi laøm taêng tính choáng thaám hôi nöôùc vaø khí O2, hoaëc cuõng coù theå duøng lôùp phuû PE nhaèm ñeå haøn daùn nhieät toát (chöù khoâng ñeå taêng khaû naêng choáng thaám khí, hôi).

202

- Khi ñöôïc gia nhieät ñeán khoaûng 200oC, caáu truùc hoùa hoïc cuûa maïch PET vaãn ñöôïc giöõ nguyeân; tính choáng thaám khí hôi vaãn khoâng thay ñoåi khi nhieät ñoä khoaûng 66 ÷ 100oC, nhöng ôû tmeàm ≈ 90oC coù theå laøm bieán daïng co ruùt maøng PET.

- Tmin = – 70oC, ôû nhieät ñoä naøy maøng PET vaãn giöõ nguyeân caùc tính chaát cô lyù hoùa.

- Nhieät ñoä gaây hö hoûng caáu truùc PET laø 225 C,° nhöng 85 90 C= ÷ °meàmdeûoT

- Khoâng bò hö hoûng bôûi dung moâi höõu cô

- Choáng thaám daàu, môõ raát cao

Nhöõng loaïi plastic töông caän PET:

- Loaïi copolyme ñöôïc goïi laø PETG ñöôïc cheá taïo goàm: PET vaø 6% cyclohexane dimethanol, ôû traïng thaùi khoâng ñònh höôùng beàn cô cao ñöôïc duøng laøm bao bì cho thöïc phaåm caàn gia nhieät, coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä 115 121 C÷ ° .

- PET keát tinh nhanh (rapidly crystallizable form of PET) ñöôïc goïi laø CPET thöôøng ñöôïc duøng laøm bao bì thöïc phaåm caàn gia nhieät tröôùc khi aên vì cuõng chòu ñöôïc nhieät ñoä >100oC töông töï nhö PETG.

- PET voâ ñònh hình (amorphous version of PET) coù tính chaát töông töï nhö PET ñaõ ñònh höôùng.

AÙp duïng: Do tính choáng thaám khí CO2 raát cao neân PET ñöôïc duøng laøm chai loï ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù gas, chieám 40% toång löôïng nöôùc giaûi khaùt ñöôïc saûn xuaát, chieám khoaûng 80% löôïng PET ñöôïc saûn xuaát.

CPET ñöôïc duøng laøm maøng bao boïc thöïc phaåm caàn gia nhieät nhö chai bia caàn thanh truøng, maøng PET ñöôïc cheá taïo tuùi ñöïng thöïc phaåm kho caàn choáng oxy hoùa.

Hình 8.4: Chai nöôùc giaûi khaùt baèng PET

204

8.11 POLYAMIDE

8.11.1 Caáu truùc cuûa polyamide

Polyamide laø moät loaïi plastic taïo ra töø phaûn öùng truøng ngöng cuûa moät loaïi axit höõu cô vaø moät amin. Polyamide coù teân thöông maïi laø nylon (Nylon tröôùc ñaây cuõng laø teân goïi chung cho taát caû caùc loaïi plastic). Hai loaïi polyamide quan troïng ñöôïc duøng laøm bao bì coù teân thöông maïi: nylon 6 vaø nylon 6,6 laø polyamide baùn keát tinh.

a) Nylon 6 ñöôïc truøng ngöng töø moät loaïi monomer laø caprolactam coù hai nhoùm chöùc axit vaø amin ôû nhieät ñoä 225 C° . Caáu truùc cuûa nylon 6 nhö sau:

2 2 5nNH CH COOH( )− − 2 5 n

O

N CH C

H|

( ( ) )− − − −P

+ 2nH O

b) Nylon 6,6 ñöôïc taïo ra töø phaûn öùng truøng ngöng cuûa hexamethylene diamine vaø axit adipic ôû nhieät ñoä 260 C° loaïi ñi moät phaân töû H2O, hình thaønh moät muoái höõu cô, sau ñoù laïi ñöôïc gia nhieät taùch ñi theâm moät phaân töû H2O. Phaûn öùng taùch H2O nhö theá lieân tuïc xaûy ra hình thaønh saûn phaåm polyme.

2 2 6 2H N CH NH( )− − 2 4COOH CH COOH( )− −

Hexamethylene diamin Axit adipic

2 4 2 2 6 2nCOOH CH COOH nNH CH NH( ) ( )+

2 4 2 6 n 2CO CH CONH CH NH 2nH O( ( ) ( ) )− − +

(nylon 6,6)

Beân caïnh nylon 6 vaø nylon 6,6, coøn coù nhöõng loaïi nylon 11, 12 cuõng ñöôïc söû duïng phoå bieán. Nylon 11 ñöôïc cheá taïo töø phaûn öùng truøng ngöng axit amino-undecanoic NH2(CH2)10 COOH ôû nhieät ñoä 180 C° .

Nhieàu loaïi nylon ñöôïc cheá taïo töø caùc loaïi axit vaø amin khaùc, khoâng ñöôïc aùp duïng laøm bao bì.

Loaïi nylon 6 ñöôïc söû duïng laøm bao bì phoå bieán hôn so vôùi caùc loaïi nylon khaùc, maëc duø tính chaát quang hoïc vaø cô hoïc keùm hôn so vôùi nylon 6,6 nhöng nylon 6 coù öu ñieåm laø beàn nhieät, meàm deûo khi gia nhieät khoaûng 100oC, deã haøn daùn nhieät vaø deã daøng taïo maøng ñuùc baèng phöông phaùp ñuøn eùp vôùi caùc loaïi nhöïa nhieät deûo khaùc. Söï ñònh höôùng moät chieàu hoaëc caû hai chieàu khi cheá taïo

nylon 6 nhaèm naâng cao khaû naêng choáng thaám khí vaø beàn cô hoïc. Töø "BON" ñöôïc duøng ñeå chæ nylon 6 ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu. Hieän nay töø nylon ñöôïc duøng ñeå chæ rieâng nylon 6.

Nylon ñöôïc söû duïng laøm bao bì thöïc phaåm ít hôn so vôùi polyolefin vaø PET, vì caùc loaïi plastic naøy chæ coù khaû naêng taïo maøng gheùp vôùi caùc loaïi vaät lieäu khaùc, soá löôïng nylon ñöôïc söû duïng ôû Myõ khoaûng 45 taán/naêm). Hieän nay coù loaïi polyamide môùi ñöôïc goïi laø polyamid khoâng keát tinh (non crystalline polyamide) hay amourphous, coøn goïi laø selar padan, ñöôïc phaùt trieån ôû Myõ vaø Nhaät coù khaû naêng beàn cô hoïc cao, taêng ñoä trong suoát vaø taêng khaû naêng choáng thaám khí O2. Tính choáng thaám khí seõ giaûm khi haøm aåm RH ñaït 100%. Loaïi polyamid voâ ñònh hình naøy coù khaû naêng aùp duïng phoå bieán laøm bao bì thöïc phaåm daïng chai, loï.

8.11.2 Tính chaát cuûa nylon

Tyû troïng: 1,13

tmax = 220oC, nhieät ñoä coù theå gaây hö hoûng caáu truùc nylon tmin = –70oC

- Nylon coù tính choáng thaåm thaáu khí hôi raát toát.

- Nylon 6 choáng thaám 2H O keùm: trong khoâng khí bình thöôøng coù theå haáp thu moät löôïng 2H O khoaûng 3% vaø trong moâi tröôøng 2H O coù theå haáp thu ñeán 10% (so vôùi khoái löôïng bao bì nylon 6).

- Nylon 6 coù theå chòu ñöïng ñöôïc nhieät ñoä tieät truøng cuûa hôi quaù nhieät (khoaûng 140oC) vaø cuõng chòu ñöôïc söï gia nhieät baèng hôi nöôùc hoaëc trong moâi tröôøng khoâ raùo ôû nhieät ñoä > 140oC

- Nylon vaãn giöõ nguyeân tính meàm deûo trong khoaûng roäng cuûa nhieät ñoä cao cuõng nhö ôû nhieät ñoä laïnh thaâm ñoä nhö trong quaù trình baûo quaûn thuûy saûn ñoâng laïnh.

- Nylon coù khaû naêng haáp thuï nöôùc, hôi nöôùc; söï haáp thuï nöôùc seõ aûnh höôûng xaáu ñeán tính beàn cô lyù, nhöng aûnh höôûng naøy seõ maát ñi khi nylon ñöôïc saáy khoâ.

- Nylon coù tính choáng thaám khí raát toát, coù theå duøng laøm bao bì huùt chaân khoâng hoaëc bao bì ngaên caûn söï thaåm thaáu O2, hay thoaùt höông.

- Nylon coù tính beàn cô lyù cao: chòu ñöôïc va chaïm, choáng ñöôïc söï traày söôùc, maøi moøn, vaø xeù raùch hoaëc thuûng bao bì.

- Coù khaû naêng haøn daùn nhieät khaù toát, khoâng yeâu caàu nhieät ñoä haøn quaù cao; coù theå haøn gheùp mí bao bì nylon baèng phöông phaùp haøn cao taàn.

206

- Nylon laø polyme coù cöïc, coù khaû naêng in aán toát, khoâng caàn xöû lyù beà maët tröôùc khi in.

- Nylon coù khaû naêng ngaên ngöøa söï thaåm thaáu - Maøng nylon khoâng bò taùc ñoäng cuûa axit yeáu, kieàm yeáu nhöng bò hö hoûng

ñoái vôùi axit vaø kieàm noàng ñoä cao. - Khoâng bò hö hoûng bôûi, daàu, môõ - Maøng nylon trong suoát vaø coù ñoä boùng beà maët cao

Maøng BON (ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu) seõ taêng ñoä trong suoát, ñoä boùng laùng beà maët, taêng khaû naêng choáng thaám khí, hôi nöôùc, vaø taêng tính beàn cô veà khaû naêng choáng xeù raùch, ñaâm thuûng, maøi moøn

ÖÙng duïng: Maøng nylon gheùp cuøng PE ñöôïc duøng laøm bao bì chöùa thöïc phaåm laïnh ñoâng, hoaëc bao boïc thöïc phaåm aên lieàn ñöôïc haâm noùng trong loø viba tröôùc khi aên.

8.12 POLYCARBONAT (PC)

8.12.1 Caáu taïo cuûa PC

Polycarbonat laø moät loaïi polyester ñöôïc truøng ngöng giöõa bisphenol A vaø diphenyl carbonate

Polycarbonat thuoäc loaïi nhöïa voâ ñònh hình, coù theå ñöôïc ñònh höôùng ñeå phaùt trieån tính naêng toái öu, ñöôïc duøng trong nhieàu ngaønh kyõ thuaät khaùc laõnh vöïc bao bì thöïc phaåm, bôûi vì tính cöùng vöõng cuûa PC ôû caû nhieät ñoä cao vaø nhieät ñoä thaáp. Phaûn öùng truøng ngöng taïo PC nhö sau:

8.12.2 Tính chaát cuûa PC

PC coù tyû troïng 1,2

Polycarbonat coù caùc tính chaát khaù ñaëc bieät vaø quan troïng nhö sau:

- Tính choáng thaám khí, hôi cao hôn caùc loaïi LDPE, LLDPE, EVA nhöng

thaáp hôn caùc loaïi HDPE, PET, PP, BON, nylon. - Trong suoát, tính beàn cô vaø ñoä cöùng vöõng raát cao, khaû naêng choáng maøi

moøn vaø khoâng bò taùc ñoäng bôûi caùc thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm. PC ñöôïc duøng laøm bao bì caàn söï cöùng vöõng nhö daïng bình, thuøng chöùa coù theå tích lôùn, nhöõng cheùn dóa coù theå gia nhieät haâm noùng thöùc aên.

Vôùi khaû naêng chòu ñöôïc nhieät ñoä cao PC ñöôïc duøng ñeå laøm bao bì chöùa thöïc phaåm caàn tieät truøng ( nct 122 C, t 83 Cmin= ° = − ° ).

Maøng PC coù tính choáng thaám khí, hôi keùm; giaù thaønh PC cao gaáp ba laàn PP, do ñoù ít ñöôïc söû duïng nhö PET, PP, nylon, HDPE.

8.13 POLYSTYRENE (PS)

8.13.1 Caáu truùc PS

Saûn phaåm polyslyrene (PS) coù treân thò tröôøng töø tröôùc Theá Chieán thöù II. Khoaûng 450 ngaøn taán PS ñöôïc duøng ñeå cheá taïo caùc loaïi cheùn dóa chæ söû duïng 1 laàn (duøng roài boû ñi), vaø caùc loaïi bao bì khaùc nhö thuøng chöùa.

Polystyren laø saûn phaåm truøng hôïp cuûa styrene

döôùi xuùc taùc khôûi ñaàu cuûa moät peroxide. Söï truøng hôïp xaûy ra ôû caùc noái ñoâi cuûa nhoùm ethylene gaén vôùi nhaân thôm - phaûn öùng xaûy ra ôû aùp suaát thaáp trong khoaûng nhieät ñoä 105 ÷ 190oC. Tuøy theo ñieàu kieän xuùc taùc khaùc nhau seõ taïo neân PS coù maïch daøi ngaén khaùc nhau coù phaân töû löôïng töø 40.000 ÷ 220.000, do aûnh höôûng cuûa ñieàu kieän kyõ thuaät cuûa quaù trình cheá taïo. Söï choïn löïa phaân töû löôïng tuøy thuoäc vaøo phöông phaùp taïo hình saûn phaåm PS baèng phöông phaùp ñuøn eùp hay thoåi nhöïa vaøo khuoân taïo daïng chai loï,...

Caáu truùc cuûa PS nhö sau:

8.13.2 Tính chaát

PS laø loaïi polyme voâ ñònh hình, coù nhöõng ñaëc tính sau:

- Trong suoát - Tính cöùng vöõng cao, doøn - Tính beàn cô hoïc keùm veà va chaïm, maøi moøn, xeù raùch

208

- Nhieät ñoä noùng chaûy nct 88 C= °

- Tính choáng thaám nöôùc toát - Tính choáng khí hôi raát keùm.

Copolyme giöõa styrene vaø cao su ñöôïc caûi thieän tính beàn cô, nhöng giaûm ñoä trong suoát, giaù thaønh taêng cao. Loaïi naøy ñöôïc kyù hieäu laø HIPS. Khi HIPS ñöôïc ñuøn eùp vôùi caùc polyme khaùc ñeå taïo vaät lieäu gheùp nhieàu lôùp daïng maøng hay taám coù tính cöùng vöõng raát cao.

ÖÙng duïng: PS ñöôïc thoåi vaø daäp taïo thaønh caùc loaïi, khay chöùa ñöïng tröùng, baùnh, caùc loaïi thöùc aên lieàn, caùc loaïi nguyeân lieäu thöïc phaåm nhö thòt caù töôi soáng, rau quaû.

- PS duøng laøm lôùp loùt cöûa soå cho caùc bao bì ñeå coù theå nhìn thaáy vaät phaåm beân trong, trong tröôøng hôïp naøy khoâng yeâu caàu tính choáng thaám khí cao ñoái vôùi saûn phaåm, PS cuõng coù theå ñöôïc duøng laøm cöûa roùt thöïc phaåm loûng cuûa bao bì daïng hoäp tetrabrik, theo phöông phaùp ñoùng bao bì tetrapak.

Loaïi foam PS laø loaïi PS suûi boït ñöôïc cheá taïo baèng caùch troän hexane vaøo polyme ôû traïng thaùi nhuõ töông, ñuøn, eùp taïo thaønh vaät chöùa ñöïng, thì khí hexane tñöôïc gia nhieät seõ bay hôi taïo thaønh nhöõng loã nhoû li ti, taïo tính xoáp khoâng cöùng gioøn cho PS, vaø coù theå coù phuï gia TiO2 taïo maøu traéng ñuïc, caûn quang. Do söï giaõn nôû cuûa PS theo söï giaõn nôû cuûa khí hexane neân foam PS coøn ñöôïc goïi laø expanded PS (EPS).

EPS coù tæ troïng raát thaáp ñöôïc duøng laøm vaät chöùa ñöïng nhöõng loaïi thöïc phaåm aên lieàn, thöïc phaåm söû duïng trong voøng 24 giôø, hoaëc laøm vaät lieäu

cheâm loùt.

- PS ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu cuõng taêng tính choáng thaám, tính beàn cô nhöng vaãn khoâng theå duøng laøm bao bì moät lôùp choáng thaám khí hôi.

Hình 8.5: Cheùn ñóa, khay, vaät chöùa ñöïng duøng moät laàn laøm töø EPS

8.14 SO SAÙNH ÑAËC TÍNH CUÛA MOÄT SOÁ LOAÏI PLASTIC LAØM BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

Caùc ñieàu kieän cheá taïo nhö: nhieät ñoä aùp suaát truøng hôïp hoaëc truøng ngöng, chaát phuï gia, löôïng chaát phuï dao ñoäng thì coù theåâ aûnh höôûng ñeán tyû troïng vaø troïng löôïng phaân töû cuûa plastic. do ñoù coù theå gaây bieán ñoåi moät vaøi ñaëc tính hoùa

210

lyù.

Baûng 8.2: Tính chaát vaät lyù cuûa vaät lieäu plastic laøm bao bì thöïc phaåm treân cô sôû ñoä daøy maøng 25μm

STT Ñaëc tính HDPE LDPE LLDPE EVA monom

er OPP* PET* PVC PVDC OPS* BON* EVOH PC

1

Troïng

luôïng

(g/cm3)

0,945

÷

0,967

0,91

÷

0,925

0,918

÷

0,923

0,93

0,94

÷

0,96

0,90 1,4

1,22

÷

1,36

1,6

÷

1,7

1,05 1,14

1,14

÷

1,19

1,2

2

Dieän tích

rieâng

(m2/kg;

25μm)

41,2 42,6 42,5 41,9 4,20 44 28,4 28 24 38 35

32,7

÷

34,7

32,5

3 Löïc xeù

raùch (kpsi)

2,5 ÷

6 1,5 ÷ 5 3 ÷ 8 2 ÷ 3 3,5 ÷ 5

20 ÷ 3

0

25 ÷ 3

3 4 ÷ 8 8 ÷ 16 8 ÷ 12

25 ÷ 3

7

1,2 ÷ 1,

7

9

÷ 11

4

Cöôøng ñoä

löïc xeù (1%

secant) (kpsi)

125 20 ÷ 4

0 25 8 ÷ 20

10 ÷ 5

0 350 700

350 ÷ 6

00

50 ÷ 1

50

400 ÷ 4

75

250 ÷ 3

00

300 ÷ 3

85 320

5

Tyû leä daõn

daøi toái ña

(%)

200 ÷

600

200 ÷

600

400 ÷

800

500 ÷

800

300 ÷

600

50 ÷ 2

75

70 ÷ 1

30

100 ÷ 4

00

50 ÷ 1

00 2 ÷ 30

70 ÷ 1

20

120 ÷ 2

80

100 ÷

150

6

Löïc xeù

(graves

(lb/in)

– 100 ÷

500 –

100 ÷

500 –

1000

÷

1500

1000

÷

2000

100 ÷ 3

00 2

300 ÷

100

500 ÷

800 –

800 ÷

1600

7

Löïc xeù

raùch

(gm/25μm

)

200 ÷

350

100 ÷

200

150 ÷

900

40 ÷ 2

00

20 ÷ 4

0 340

20 ÷ 1

00

400 ÷ 7

00

10 ÷ 9

0 2 ÷ 15

15 ÷ 3

0

400 ÷ 6

00

20 ÷ 5

0

8 Ñoä thaám

nöôùc 0,4 1 ÷ 2 1 ÷ 2 2 ÷ 3 1,5 ÷ 2 0,4 1 ÷ 1,5 2 ÷ 30

0,05 ÷

0,03 0,1 ÷ 1

200 ÷

350 1 ÷ 2 1

9 Ñoä thaám

O2

100 ÷

200 500

450 ÷

600

700 ÷

900

300 ÷

450

100 ÷

160 3 ÷ 6

30 ÷ 60

0 0,1 ÷ 1

200 ÷

350 1 ÷ 2

0,01 ÷

0,02

180 ÷

300

10 Ñoä môø

ñuïc (%) 3 5 ÷ 10 6 ÷ 13 2 ÷ 10 1 ÷ 15 3 2 1 ÷ 2 1 ÷ 5 1 1,5 1 ÷ 2 1

11

Tyû leä aùnh

saùng

truyeàn qua

(%)

– 65 – 55 ÷ 7

5 85 80 88 90 90 92 88 90 89

12

Khoaûng

nhieät ñoä

haøn gheùp

mí (oC)

135 ÷

154,4

121,1

÷ 176,

7

104,4

÷

171,1

65,6 ÷

176,7

107,2

÷ 148,

9

93,3 ÷

148,9

135 ÷

176,7

137,8

÷

171,10

121,1

÷ 148,

9

121,1

÷ 176,

7

121,1

÷ 176,

7

176,7

÷

204,4

204 ÷

215

13

Khoaûng

nhieät ñoä

toàn taïi

(oC)

-40 ÷

1211

-

56,7 ÷

82,2

-

28,9 ÷

104,4

-

73,3 ÷

65,6

-

101,1

÷

65,6

4,4 ÷

121,1

-

73,3 ÷

148,9

-28,9 ÷

65,6

-

17,8 ÷

135

-

62,2 ÷

79,4

-

73,3 ÷

204,4

-17,8 ÷

148,9

–98 ÷

137

212

Baûng 8.3: Khaû naêng thaám khí, hôi vaø nöôùc, khaû naêng chòu ñöïng trong caùc moâi tröôøng hoùa hoïc cuûa caùc loaïi plastic

Vaät lieäu

maøng bao bì

Toác ñoä khueách taùn khí (cm3/100in2/24hr/mil) at

25oC

Toác ñoä truyeàn

hôi nöôùc (g/100 in2/24

hr/mil) at 37.8oC

90% RH

Khaû naêng thaám nöôùc trong voøng 24h

Khaû naêng chòu ñöïng trong moâi tröôøng

O2 N2 CO2 Axit

maïnh Kieàm maïnh

Chaát beùo

Dung moâi höõu cô

Nöôùc

Cellophane (ñöôïc phuû vec-ni)

1 1 13 0,2÷1,0 Cao Keùm Keùm Toát Keùm Khaù

Cellophane (phuû plastic)

0,5 0,5 0,5 0,4÷0,9 Cao Coù

thay ñoåi

Toát Toát Toát Toát

Cellophane (phuû plastic)

– – – lôùn hôn

hoaëc baèng 1,2

– Toát Toát Coù thay

ñoåi Toát Toát

Cellulose acetale

117÷150

30÷40

860÷1000

Khoaûng 150

3÷9 Keùm Keùm Toát Keùm Toát

Nylon-6 2,6 0,9 10÷12 16÷22 9,5 Toát Toát Toát Toát Coù thay

ñoåi

Polyester

3,0÷4,0

0,7÷1,0

15÷25 1,0÷1,3 <0,8 Toát Keùm Toát Toát Toát

LDPE 500 180 2700 1,0÷1,5 <0,01 Toát Toát Keùm Toát Toát

HDPE 185 42 580 0,3 Khoâng Toát Toát Toát Toát Toát

PP 150÷2

40 40÷4

8 500÷80

0 0,7 <0,005 Toát Toát Toát Toát Toát

OPP 160 20 540 0,25 <0,005 Toát Toát Toát Toát Toát

PS 250÷3

50 – 900 7,0÷10,0

0,04÷0,10

Toát Toát Coù caûi thieän

Coù caûi thieän

Toát

PVC 8÷160 1÷70 20÷190

0 4÷10 Khoâng Toát Toát Toát

Coù caûi thieän

Toát

PVDC 0,8÷6,

9 0,12÷1

,5 3,8÷44 0,2÷0,6 – Toát Toát Toát

Coù caûi thieän

Toát

RH: ñoä aåm töông ñoái; mil = 0,025 μm

Trong caùc loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm thì: - PET, PVC vaø PC coù tyû troïng cao seõ taêng giaù thaønh bao bì cao do dieän

tích beà maët thaáp nhaát khi cheá taïo cuøng ñoä daøy vaø khoái löôïng so vôùi caùc loaïi plastic khaùc.

- OPP, PET, OPS vaø PVDC coù ñoä daõn daøi thaáp nhaát döôùi taùc duïng cuûa löïc keùo. - HDPE, OPP, OPS vaø PC coù tính choáng thaám nöôùc cao nhaát. - PET, PVDC, BON, EVOH coù tính choáng thaám O2 cao nhaát. - Caùc loaïi LDPE, LLDPE, EVA, OPS vaø PC choáng thaám O2 keùm nhaát. - Ñoä thaåm thaáu O2 tính theo ñôn vò cm3/100m2×ngaøy×1atm ôû ñieàu kieän

25oC vaø haøm aåm khoâng khí laø 0%. - Möùc ñoä thaám nöôùc WVTR (water vapor transfer rate): g/100in2×ngaøy ôû

ñieàu kieän 37 38 C÷ ° vaø haøm aåm khoâng khí laø 90%.

Baûng 8.4: Ñaëc tính nhaän daïng caùc loaïi plastic khi ñoát chaùy

MAØNG FILM TÖÏ DAÄP

TAÉT

ÑAËC TÍNH CUÛA NGOÏN

LÖÛA

TÍNH CHAÁT CUÛA VAÄT LIEÄU MUØI

CELLULOSE D = 1,48

khoâng vaøng, cam, xaùm & coù khoùi

chaùy nhanh & hoaøn toaøn: phaàn bò chaùy trôû neân doøn

giaáy chaùy

CELLULOSE ACETAT D = 1,28÷1,32

khoâng vaøng-hoa caø vôùi goác xanh

chaûy, chaùy nhanh & ngoïn löûa khoâng ñeàu

giaám chaùy

CELLULOSE ACETAT / BUTYRAT

D = 1,15÷1,22 khoâng

vaøng ñaäm vôùi caïnh xanh nhaït

chaùy & nhoû gioït bô oâi

NYLON D = 1,06÷1,14

coù xanh vôùi ñænh maøu vaøng

chaùy, nhoû gioït & boït, gioït khoâng ñaäp tan

toùc chaùy

CELLULOSE NITRAT D = 1,35 – 1,40

khoâng vaøng chaùy xaûy ra ngay & hoaøn toaøn

haêng, cay

POLYETHYLEN D = 0,910÷0,965

(LLDPE vaø HDPE) khoâng

xanh ôû ñaùy, vaøng ôû ñænh, khoùi traéng

chaùy, nhoû gioït saùp chaùy

214

MAØNG FILM TÖÏ DAÄP

TAÉT

ÑAËC TÍNH CUÛA NGOÏN

LÖÛA

TÍNH CHAÁT CUÛA VAÄT LIEÄU MUØI

POLYPROPYLENE D = 0,900÷ 0,915

(LDPE) khoâng

xanh ôû ñaùy, vaøng ôû ñænh, khoùi traéng

chaùy, nhoû gioït haêng, saùp chaùy

POLYESTER D = 1,38

khoâng vaøng khoùi ñen, chaùy oån ñònh

khoâng nhoû gioït, chaùy oån ñònh

nhöïa, deã chòu

POLYSTYRENE D = 1,04÷1,09

khoâng vaøng cam, khoùi ñen, coù moà hoùng

khoâng nhoû gioït muøi caây coû

POLYVINYLCHLORIDE D = 1,22÷1,36

coù vaøng-cam vôùi caïnh xanh laù caây

ñen nhanh, meàm, phaân huûy

chlorine

POLYVINYLIDENE CHLORIDE

D = 1,68 coù

vaøng vôùi caïnh xanh laù caây

tro ñen, cöùng chlorine

POLYVINYL ALCOHOL D = 1,14 ÷1,19

coù (chaäm) vaøng vôùi khoùi xaùm

phoàng, meàm, trôû thaønh maøu naâu

haêng, cay

D - khoái löôïng rieâng, g/cc

Ñaëc tính naøy coùi theå aùp duïng ñeå ñònh tính moät soá loaïi plastic laøm bao bì thöïc phaåm. Caùc loaïi bao bì daïng tuùi thöôøng ñöôïc gheùp nhieàu loaïi plastic, do ñoù khoù ñònh tính theo caùch ñoát chaùy nhö treân. Ñoái vôùi caùc loaïi chai loï plastic ñöïng thöïc phaåm, chuùng thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng moät loaïi plastic vaø ñöôïc quy ñònh ghi kyù hieäu

(x=1 7÷ ) vaø teân vieát taét cuûa plastic ngay beân döôùi kyù hieäu naøy. Do ñoù coù theå nhaän bieát maø khoâng caàn ñònh tính theo phöông phaùp treân (kyù hieäu naøy ñöôïc trình baøy ôû chöông 10).

8.14.1 Ñaëc tính cuûa LDPE, LLDPE, HDPE.

Baûng 8.5: So saùnh ñaëc tính giöõa LDPE, LLDPE, HDPE

LDPE LLDPE HDPE

( )− − −2 2 nCH CH ( )− − −2 2 nCH CH ( )− − −2 2 nCH CH

Ñaëc ñieåm:

- Tyû troïng 0,91÷0,925g/cm3 - Tyû troïng 0,91÷0,92g/cm3

- Tyû troïng 0,941÷0,965g/cm3

- Trong nhöng coù aùnh hôi môø ñoä boùng beà maët khaù cao

- Trong hôi môø LLDPE coù ñoä boùng beà maët cao, tính meàm deûo cao.

- Trong môø, möùc ñoä meàm deûo keùm hôn LDPE vaø LLDPE, tính cöùng vöõng

cao.

- Bò keùo daõn vaø deã ñöùt döôùi taùc duïng löïc

- Ít bò giaõn, khoù ñöùt. - Coù tính chaát cô lyù cao nhaát so LDPE vaø LLDPE

Tính chòu nhieät:

= °nct 93 C = ÷ °nct 95 180 C = °nct 121 C

min = − °t 57 C min = − °t 57 C min = − °t 46 C

= ÷ °haønt 100 110 C = ÷ °haønt 120 150 C = ÷ °haønt 140 180 C

Khaû naêng choáng laïi caùc taùc nhaân:

- Choáng thaám nöôùc toát - Tính choáng thaám khí hôi nöôùc cao hôn so vôùi LDPE.

- Tính choáng khí, hôi nöôùc cao hôn caû hai loaïi treân.

- Choáng thaám caùc khí 2O ,

2CO , 2N vaø hôi nöôùc keùm

- Choáng thaám daàu môõ keùm. - Tính choáng daàu môõ ñöôïc caûi thieän hôn.

- Tính choáng daàu môõ ñöôïc caûi thieän cao hôn.

- Beàn ñoái vôùi axit, kieàm, muoái voâ cô.

- Beàn ñoái vôùi axit, kieàm, muoái voâ cô.

Gioáng vôùi LLDPE

- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô.

- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô.

Gioáng vôùi LLDPE

Khaû naêng in aán treân bao bì LDPE keùm

Khaû naêng in aán treân bao bì LLDPE cao hôn LDPE

Töông töï nhö LDPE

- Khi bò chieáu xaï thì trôû neân vaøng, trong suoát, cöùng gioøn hôn

ÖÙng duïng: - Duøng laøm bao bì thuûy saûn laïnh

ñoâng vì sau khi ñöïng bao bì, chuùng ñöôïc tröø ñoâng ôû –18oC.

- Coù theå duøng laøm bao bì

thuûy haûi saûn laïnh ñoâng.

- Coù theå duøng laøm bao bì

thuûy haûi saûn laïnh ñoâng.

- Maøng naøy thöôøng duøng laøm lôùp trong cuøng cuûa bao bì nhieàu lôùp ñeå deã daøng haøn daùn nhieät.

- Laøm lôùp trong cuûa bao bì nhieàu lôùp hoaëc laøm lôùp ngoaøi cuøng ñeå choáng thaám nöôùc cho caùc lôùp bao bì giaáy.

- Laøm lôùp ngoaøi cuûa bao bì daïng tuùi gheùp nhieàu loaïi vaät lieäu, hoaëc taïo hình daïng caùc ly cheùn, loï bình chöùa caùc loaïi vaät phaåm caàn thanh truøng nhöng khoâng choáng oxy hoùa moät caùch nghieâm ngaët.

216

8.14.2 Ñaëc tính cuûa PP vaø OPP

Baûng 8.6: So saùnh ñaëc tính giöõa PP vaø OPP

Polypropylene – PP Oriented Polypropylen – OPP

Caáu truùc Ñöôïc toång hôïp töø propylene − =3 2CH CH CH

( )− − −2 nCH CH

3CH

Gioáng nhö PP

(PP laø loaïi maøng ñaõ ñöôïc ñònh höôùng theo moät chieàu doïc trong quaù trình cheá taïo maøng)

OPP chính laø saûn phaåm cuûa quaù trình ñònh höôùng laïi PP baèng caùch keùo giaõn theo phöông ngang (vuoâng goùc vôùi chieàu doïc).

Tæ troïng: 0,885-0,905 (g/ 3cm )

0,902-0,907(g/cm3)

Maøng PP coù theå giaõn daøi khi chòu taùc duïng cuûa löïc keùo, nhöng ñoä giaõn daøi khoâng lôùn.

Do ñoù OPP khoâng bò giaõn daøi döôùi taõc duïng cuûa löïc keùo. OPP luoân luoân ñöôïc cheá taïp daïng maøng

- Coù nhöõng tính naêng cô lyù hoùa cao hôn PP.

Caùc ñieåm nhieät ñoä: = ÷ °nct 132 149 C

min = − °t 180 C

= °haønt 140 C

= ÷ °nct 140 146 C

min = − °t 50 C

= °haønt 150 C

Ñaëc ñieåm: - Khoù bò raùch, raát beàn döôùi taùc ñoäng cuûa löïc cô hoïc. - Trong suoát. - Ñoä boùng beàn maët cao.

- Raát beàn cô, nhöng bò xeù raùch deã daøng

khi ñaõ coù moät veát ñöùt nhoû. - Trong suoát.

- Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt) - Ñoä boùng beà maët cao hôn PP. - Khaû naêng in aán cao.

- Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc toát hôn so vôùi PE. - Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc cao hôn PP

- Choáng thaám daàu môõ raát toát. - Choáng thaám daàu môõ raát toát.

- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit kieàm, muoái voâ cô. - Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.

- Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô. - Bò hö hoûng trong dung moâi höõu cô.

- Tính beàn cô cuûa PP cao hôn so vôùi PE - OPP beàn cô hôn PP

ÖÙng duïng: - Duøng laøm bao bì chòu taûi troïng cao, bao bì

chòu ñöôïc cheá ñoä thanh truøng nhieät, chòu aùp löïc khí cao.

- Chai loï ñöïng thöïc phaåm nhö chai ñöïng daàu thöïc phaåm tinh luyeän.

ÖÙng duïng: OPP ñöôïc duøng laøm lôùp maøng ngoaøi cuøng cuûa bao bì gheùp daïng tuùi vì noù coù tính chòu nhieät, beàn cô hoïc, choáng thaám khí, hôi nöôùc toát vaø deã xeù raùch.

8.14.3 Ñaëc tính cuûa PET vaø PS

Baûng 8.7: So saùnh ñaëc tính giöõa PET vaø PS

Polyethylenglycol terephthalate Polystyrene

- Tyû troïng: 1,38 ÷ 1,41 - Tyû troïng: 1,05 ÷ 1,06

max C= °t 225 (bò huûy caáu truùc)

C= °chaûyt 90

min C= − °t 70

C= °nct 100

min C= − °t 70

- Trong suoát

- Trong suoát - Ñoä cöùng vöõng cao

- Daïng maøng coù tính meàm deûo. - Daïng maøng vaãn coù tính cöùng vöõng.

- Vôùi ñoä daøy cao ñeå laøm chai loï chöùa ñöïng thì coù ñoä cöùng vöõng cao.

- Vôùi ñoä daøy cao ñeå laøm chai loï chöùa ñöïng thì coù ñoä cöùng vöõng cao hôn PET.

- Beàn cô hoïc cao, khoâng bò giaõn döôùi taùc ñoäng cuûa löïc keùo (vì trong quaù trình cheá taïo ñaõ ñöôïc ñònh höôùng hai chieàu).

- Beàn cô hoïc cao, khoâng bò giaõn (hoaëc giaõn raát ít) döôùi taùc ñoäng cuûa löïc keùo.

- Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt). - Khaû naêng in aán cao (ñeïp, roõ neùt)

- Tính choáng thaám khí, O2 vaø CO2 cao nhaát trong soá caùc loaïi plastic.

- Tính choáng thaám khí, hôi nöôùc raát keùm trong soá caùc loaïi plastic.

- Tính choáng daàu môõ raát toát. - Tính choáng daàu môõ keùm.

- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô. - Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.

- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô. - Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.

ÖÙng duïng: Laøm bao bì ñöïng nöôùc giaûi khaùt coù aùp löïc khí 2CO

ÖÙng duïng: - Laøm cheùn, khay ñöïng thöùc aên daïng trong

hoaëc boït xoáp ñuïc. - Laøm vaät cheâm xoáp choáng va chaïm cô hoïc.

218

8.14.4 Ñaëc tính cuûa PA vaø PC

Baûng 8.8: So saùnh ñaëc tính giöõa PA vaø PVC

Nylon (polyamide hay nylon 6) Polyvinylchloride

- Tyû troïng: 1,13 - Tyû troïng: 1,2 ÷ 1,8

max C= °t 220 C= °nct 121

min C= − °t 73 min C= − °t 28

- Trong suoát. - Trong suoát.

- Maøng coù tính meàm deûo cao. - Maøng coù tính gioøn.

- Khoâng beàn cô hoïc, bò giaõn döôùi löïc keùo. - Beàn cô hoïc cao hôn PA, bò giaõn döôùi löïc keùo.

- Khaû naêng in aán keùm. - Khaû naêng in aán khaù.

- Tính choáng thaám nöôùc vaø hôi nöôùc raát keùm trong soá caùc loaïi plastic.

- Tính choáng thaám khí, 2O , 2N hôi

nöôùc toát, choáng thaám khí 2CO keùm

- Tính choáng thaám daàu môõ keùm. - Tính choáng daàu môõ toát.

- Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô. - Beàn hoùa hoïc vôùi muoái, axit, kieàm, muoái voâ cô.

- Hö hoûng trong dung moâi höõu cô. - Hö hoûng trong dung moâi höõu cô.

- Choáng thaám caùc khí raát toát, - Bò hö hoûng trong moâi tröôøng coù tia cöïc tím.

ÖÙng duïng: - Laøm maøng co boïc thöïc phaåm ñeå chôø tieâu thuï trong

moät thôøi gian ngaén.

ÖÙng duïng: - Laøm oáng daãn nöôùc. Khoâng duøng laøm bao bì, vaät chöùa ñöïng thöïc phaåm maëc duø hieän nay thaønh phaàn VCM coøn soùt laïi trong luùc truøng hôïp ñaõ xuoáng raát thaáp, coù theå giaûm ñeán haøng traêm laàn, nhöng vaãn khoâng ñöôïc söï tin duøng trong ngaønh thöïc phaåm.

- Maøng boïc trong loø vi ba.

- Gheùp ngoaøi vôùi maøng PE taïo caùc bao bì daïng tuùi ñeå ñöïng caùc thuûy saûn laïnh huùt chaân khoâng.

8.15 IONOMER

8.15.1 Caáu truùc Ionomer

Töø Ionomer laø loaïi plastic maø trong phaân töû polyme coù chöùa nguyeân toá kim loaïi, lieân keát vôùi maïch polyme baèng lieân keát coäng hoùa trò hoaëc lieân keát ion; vaø chính caùc ion kim loaïi naøy laøm caàu noái lieân keát ngang giöõa caùc maïch polyme. Beân caïnh ñoù toàn taïi söï lieân keát giöõa caùc ion kim loaïi vaø moät soá nhoùm chöùc cuûa chuoãi. Lieân keát ion coù naêng löôïng cao hôn caùc lieân keát khaùc trong chuoãi polyme neân chuùng seõ boå sung moät soá tính chaát môùi cho polyme. Nhöõng

ionomer ñaõ ñöôïc cheá taïo bôûi coâng ty Du Pont vaø ñöôïc baùn döôùi teân thöông maïi laø Surlyn A, moät loaïi vaät lieäu ñöôïc söû duïng nhö lôùp phuû hoaëc lôùp loùt hôn laø duøng nhö daïng maøng rieâng reõ.

Surlyn A döïa treân cô sôû cuûa ethylene (hình döôùi), coù nhöõng tính chaát töông töï nhö polyethylene. Nhoùm carboxyl cuûa maïch polyme lieân keát vôùi ion kim loaïi nhö: Na+, K+, Mg2+, vaø Zn2+. Moät ionomer tieâu bieåu ñöôïc tìm thaáy chöùa 2,8% Na coù ñöông löôïng: 17 nguyeân töû Na/1000 nguyeân töû C. Caáu truùc cuûa ionomer ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:

Caáu truùc cuûa Ionomer

Lieân keát ion noái caùc chuoãi polyme vôùi nhau taïo neân nhöõng tính chaát môùi veà ñoä beàn cô, löïc xeù raùch, ñoä doøn vaø tính choáng va chaïm maø PE khoâng coù. Thuaän lôïi cho vieäc bao phuû beân ngoaøi moät lôùp plastic khaùc laøm taêng tính chaát beàn cô.

8.15.2 Tính chaát

Ionomer coù nhöõng chaát sau:

- Meàm deûo - Trong suoát, ñoä ñuïc khoaûng 1% ñoái vôùi maøng daøy 0,03mm - Cöùng, tính vöõng cao, vaãn giöõ nguyeân tính chaát naøy ngay caû ôû ñieàu kieän

nhieät ñoä thaáp ot Cmin = − °99 . Ionomer cöùng vöõng hôn PE 10 laàn trong cuøng ñieàu kieän, do ñoù deã gaáp xeáp, duøng bao goùi nhöõng saûn phaåm coù goùc caïnh moät caùch deã daøng hôn PE vì PE luoân luoân coù traïng thaùi meàm deûo neân khi gaáp xeáp khoâng giöõ neáp gaáp, caùc nhoùm coù cöïc coù trong phaàn töû ionomer seõ taïo tính naêng haáp thuï tia hoàng ngoaïi vaø seõ ñöôïc ñoát noùng baèng ñeøn hoàng ngoaïi.

- Choáng maøi moøn toát, coù theå so saùnh vôùi PA, PC - Tính choáng thaám daàu môõ cao, nhöng tính naêng naøy giaûm daàn theo söï

taêng cao nhieät ñoä - Ionomer khoâng bò aên moøn bôûi moâi tröôøng kieàm ñaäm hoaëc loaõng, nhöng

bò aên moøn bôûi axit.

220

- Khoâng bò hö hoûng bôûi cetone vaø ester, alcohol nhöng bò chaûy meàm trong caùc loaïi dung moâi hydrocarbon.

- Tính choáng thaám khí töông töï nhö PE, tính choáng thaám hôi nöôùc cao hôn PE.

- Coù khaû naêng in aán toát hôn PE nhöng vaãn phaûi xöû lyù beà maët naøy.

- Coù theå haøn daùn ñeå gheùp mí baèng nhieät.

8.16 CELLOPHANE

Cellophane thöôøng khoâng duøng rieâng reõ ñeå laøm bao bì chöùa ñöïng tröïc tieáp thöïc phaåm. Tröôùc ñaây, khi coâng ngheä plastic chöa phaùt trieån, cellophane chæ ñöôïc duøng ñeå bao goùi töøng vieân keïo, boïc ngoaøi caùc hoäp giaáy ñöïng keïo, baùnh, thuoác laù ñeå choáng thoaùt höông vaø taïo söï saùng loaùng beà maët vaø trong suoát cho pheùp nhìn thaáy nhaõn hieäu ñöôïc in ôû lôùp giaáy beân trong. Cellophane thöôøng ñöôïc phuû lôùp nitrocellulose hoaëc PVDC.

Cellophane coù nguoàn goác töø polyme thöïc vaät laø cellulose laáy töø goã, ñöôïc xöû lyù hoùa hoïc vaø ñuøn eùp taïo thaønh maøng.

- Cellophane coù tính trong suoát, ñoä boùng beà maët cao.

- Khoâng coù ñoä cöùng vöõng.

- Khoâng theå haøn daùn nhieät, cellophane phuû nitrocelloluse nhaèm muïc ñích haøn daùn nhieät khi gheùp mí vaø taêng tính choáng thaám khí.

- Maøng cellophane coù tính cöùng, doøn coù theå keùo caêng vaø cuoän moät caùch deã daøng treân heä thoáng thieát bò taïo maøng, khaù beàn cô, nhöng neáu coù veát raùch, thuûng thì raát deã daøng xeù raùch.

- Taïo neáp gaáp moät caùch deã daøng

- Giaù thaønh cao

Hieän nay OPP coù theå thay theá hoaøn toaøn cellophane vaø coøn coù nhöõng tính chaát öu vieät hôn cellophane trong laõnh vöïc bao bì.

8.17 NGUYEÂN TAÉC CHEÁ TAÏO BAO BÌ PLASTIC - ÑOÙNG TP VAØO BAO BÌ

8.17.1 Cheá taïo maøng, bao bì plastic

Maøng plastic hoaëc caùc daïng chai loï ñeàu ñöôïc cheá taïo qua nhieàu coâng ñoaïn, nhöng coâng ñoaïn chung nhaát laø qua thieát bò ñuøn eùp (H.8.6) vaø sau ñoù ñöôïc ñuøn qua khe ñeå coù theå taïo thaønh daïng maøng, hoaëc taám (H.8.7 vaø H.8.8), hoaëc ñöôïc ñuøn qua thieát bò ñuùc ly taâm hoaëc ñuùc aùp löïc cao (H.8.12, H.8.13) taïo hình daïng chai loï theo khuoân. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thieát bò eùp ñuøn

(H.8.6): haït plastic ñöôïc nhaäp lieäu töø pheãu nhaäp lieäu ñöôïc troän vaø ñun ñeán traïng thaùi chaûy meàm, sau ñoù ñöôïc ñuøn eùp baèng truïc vít xoaén oác chuyeån ñoäng xoay troøn beân trong thieát bò, plastic ñöôïc ra ôû khe cöûa ñeå taïo daïng maøng, daïng oáng truï hoaëc daïng taám, ñöôïc maùy keùo caêng ñònh höôùng moät chieàu hoaëc hai chieàu, ñeå caûi thieän tính chaát cô lyù, tính choáng thaám, ñoàng thôøi cuõng giaûm ñoä daøy cuûa taám vaø taêng chieàu daøi cuûa maøng ñöôïc ñònh höôùng theo chieàu doïc cuûa maøng khi saûn xuaát hoaëc ñònh höôùng caû hai chieàu, nhö tröôøng hôïp ñònh höôùng cheá taïo maøng OPP, OPET, OPS.

Daïng taám thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu plastic coù ñoä cöùng vöõng cao; vaät lieäu plastic ñöôïc ñuøn qua khe thaúng, roài töø ñoù ñöôïc daäp taïo hình khay, ñóa...

- Nhöõng loaïi chai, loï phaûi ñöôïc cheá taïo baèng plastic coù ñoä cöùng vöõng cao; plastic ñöôïc ñuøn eùp vaø ñuùc khuoân, vaø thoåi thaønh hình daïng mong muoán.

- Caùc loaïi tuùi ñöôïc cheá taïo baèng vaät lieäu plastic meàm deûo (plastic coù ñoä meàm deûo cao); plastic ñöôïc ñuøn ñôn thuaàn chæ moät loaïi vaät lieäu qua khe hình vaønh khaên vaø thu ñöôïc maøng plastic daïng oáng truï. Cöôøng ñoä chòu löïc cuõng nhö ñoä daøy cuûa maøng, ñoä trong suoát hay môø ñuïc cuûa maøng phuï thuoäc vaøo aùp löïc gioù thoåi trong oáng truï (H.8.8 vaø H.8.9).

222

Hìn

h 8

.6: T

hieát

bò

ñuøn

eùp

plas

tic

(ext

rude

r) ñ

eå ch

eá ta

ïo ca

ùc da

ïng

bao

bì

Khe heïp phaúng hoaëc khe hình vaønh khaên ñöôïc ñieàu chænh kích thöôùc ñeå

taïo neân ñoä daøy plastic mong muoán. AÙp löïc vaø toác ñoä khoâng khí thoåi vaøo oáng truï plastic saûn phaåm aûnh höôûng lôùn ñeán saûn phaåm, neáu toác ñoä hoaëc aùp löïc gioù thaáp, saûn phaåm plastic daïng truï troøn noái ñuoâi ra seõ dính vaøo nhau, khoù thaùo gôõ, khoâng theå caét thaønh töøng taám ñôn maø coøn gaây pheá phaåm, khoâng khí thoåi vaøo cuõng nhaèm laøm nguoäi nhanh maøng plastic daïng oáng naøy.

Ñieàu kieän nhaäp lieäu cuõng phaûi nghieâm ngaët, nguyeân lieäu khoâng bò rôi vaõi gaây oâ nhieãm moâi sinh, vaø tai naïn lao ñoäng do trôn trôït.

* Nguyeân lieäu plastic nhaäp lieäu khoâng ñöôïc laãn nöôùc, trong quaù trình ñuøn eùp, söï quaù nhieät cuõng gaây hö hoûng caáu truùc cuûa plastic, söï gia nhieät plastic ñeán traïng thaùi noùng chaûy phaûi thöïc hieän oån ñònh cuõng nhö toác ñoä nhaäp lieäu cuõng ñoàng nhaát.

- Töø ñoù coù theå taïo daïng tuùi chöùa ñöïng baèng caùch caét eùp phaúng vaø cuoän oáng plastic laïi theo chieàu daøi. Tuùi ñöïng vaät phaåm laø loaïi tuùi chæ haøn ñaùy (thaân lieàn khoâng haøn), mieäng hôû ñeå chöùa ñöïng, sau ñoù haøn kín mieäng.

- Töø oáng truï coù theå ñöôïc roïc thaønh hai lôùp maøng, vaø caùc maøng naøy coù theå ñöôïc gheùp vôùi caùc loaïi plastic khaùc baèng phöông phaùp eùp nhieät hay coù khoái keo keát dính taïo thaønh maøng nhieàu lôùp laøm bao bì ñöïng thöïc phaåm (H.8.16): daïng (a) moät ñöôøng haøn thaân ôû giöõa vaø haøn ñaùy haøn mieäng tuùi hoaëc daïng (b) hai ñöôøng haøn meùp thaân vaø haøn ñaùy vaø haøn mieäng tuùi.

- Maøng nhieàu lôùp coù theå ñöôïc cheá taïo baèng phöông phaùp ñuøn eùp ñoàng thôøi nhieàu loaïi vaät lieäu qua khe thaúng (H.8.11).

Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa thieát bò ñuøn eùp

Vaät lieäu plastic ñöôïc nhaäp vaøo maùy qua pheãu nhaäp lieäu, ñöôïc ñun noùng chaûy ôû phaàn ñaàu tieân cuûa thaân truïc vít (Boä phaän gia nhieät), sau ñoù plastic loûng ñöôïc neùn vôùi aùp suaát taêng daàn do chuyeån ñoäng xoay troøn cuûa truïc vít daïng truï coân. Tieáp theo plastic ñöôïc ñöa ñeán phaàn ñònh löôïng vaø ñöôïc neùn vaø ñuøn ra cöûa khuoân. Cöûa khuoân coù theå laø moät khe thaúng (H.8.7). Ñoái vôùi daïng maøng ñeå cheá taïo maøng plastic, hoaëc taám plastic. Cöûa khuoân coù theå laø hình vaønh khaên coù chieàu roäng cuûa vaønh khaên ≤ 0,025mm ñeå taïo maøng plastic coù daïng oáng truï troøn (H.8.8) oáng ñöôïc thoåi khoâng khí beân trong ñeå laøm nguoäi vaø khoâng dính vaøo nhau vì khi môùi ñöôïc ñuøn ra, oáng coù nhieät ñoä cao. Ñaây cuõng goïi laø phöông phaùp ñuøn thoåi ñeå cheá taïo maøng plastic.

224

1. Thieát bò ñuøn eùp; 2- Thieát bò ñuùc taám; 3- Thieát bò xöû lyù beà maët taám ñeå deã in aán

4- Thieát bò cuoán taám plastic; 5- Duïng cuï, thieát bò do ñoä daøy

Hình 8.7: Sô ñoà heä thoáng thieát bò saûn xuaát taám plastic

Hình 8.8: Sô ñoà heä thoáng thieát bò cheá taïo maøng plastic daïng oáng truï

Maøng plastic daïng oáng truï ñöôïc eùp deïp thaønh hai lôùp maøng noái vôùi nhau ôû beân hoâng vaø sau ñoù ñöôïc roïc beân hoâng ñeå taùch bieät thaønh hai maøng vaø cuoän laïi. Caùc cuoän plastic naøy laø cô sôû ñeå thöïc hieän vieäc gheùp nhieàu lôùp vaät lieäu laïi

baèng phöông phaùp eùp nhieät hoaëc coù duøng lôùp keo keát dính laø caùc polyme ñoàng truøng hôïp cuûa PE. Trong quaù trình ñuøn eùp taïo maøng plastic daïng oáng (daïng oáng truï eùp phaúng), thì khoâng theå gheùp cuøng vôùi caùc loaïi vaät lieäu khaùc ñeå eùp ñuøn cuøng moät luùc taïo neân loaïi maøng ñaït tính naêng yeâu caàu cao.

Tröôøng hôïp ñuøn thoåi PP, thì aùp löïc doøng khoâng khí thoåi beân trong bong boùng plastic cuõng laøm nhieäm vuï keùo daõn maøng PP theo phöông thaúng ñöùng vaø theo phöông ngang, ñoù cuõng laø moät phaàn cuûa söï ñònh höôùng maøng plastic.

Hình 8.9: Nguyeân taéc cheá taïo maøng plastic (ñôn thuaàn moät loaïi vaät lieäu) baèng phöông phaùp ñuøn thoåi

Caùc ñaëc tröng cuûa phöông phaùp ñuøn plastic daïng oáng

(bong boùng, plastic)

- Truïc vít ñuøn trong thieát bò ñuøn eùp raát quan troïng, ñöôïc thieát keá tuøy theo loaïi polyme, truïc ñöôïc ñaëc tröng baèng tæ soá giöõa chieàu daøi (L) vaø ñöôøng kính (D), tæ soá L: D vaøo khoaûng 15:1 ñeán 30:1, trong khi tæ soá aùp löïc neùn coù theå thay ñoåi töø 2 ñeán 4 laàn.

- Bong boùng plastic taïo thaønh thöôøng bò giaûm beà daøy do bò giaõn theo phöông ngang: tæ leä ñöôøng kính bong boùng plastic so vôùi ñöôøng kính cöûa khuoân ñoái vôùi tröôøng hôïp vaät lieäu LDPE laø 2:1 ñeán 2,5:1.

226

Toác ñoä cuõng nhö aùp löïc doøng khoâng khí taïo bong boùng plastic seõ quyeát ñònh ñoä daøy, ñoä beàn cô, ñoä trong suoát, söï môø ñuïc, ñoä saùng boùng beà maët cuûa maøng plastic.

- Tæ soá toác ñoä keùo cuûa truïc laên (1) (H.8.9) so vôùi toác ñoä ñuøn plastic töø thieát bò eùp ñuøn coù theå ñaït: 20:1 ñeán 40:1 do ñoù maøng plastic coù theå ñöôïc söï ñònh höôùng theo chieàu daøi vaø chieàu ngang.

Caùc öu khuyeát ñieåm cuûa phöông phaùp ñuøn eùp daïng oáng

vaø daïng maøng phaúng

- Phöông phaùp ñuøn eùp taïo maøng daïng oáng seõ cho maøng plastic coù tính beàn cô cao hôn, hieäu quaû kinh teá cao.

- Phöông phaùp ñuøn eùp taïo maøng phaúng coù theå chuû ñoäng thay ñoåi ñoä daøy maøng moät caùch deã daøng vaø coù theå cheá taïo maøng gheùp nhieàu vaät lieäu, ñeå ñaït loaïi bao bì coù tính naêng öu vieät hôn, phöông phaùp naøy coù theå laøm nguoäi nhanh maøng plastic phaúng thaønh phaåm, taïo ñoä trong suoát cao cho maøng vì khoâng coù söï nhieãu xaï aùnh saùng bôûi raát nhieàu tinh theå hình thaønh töø quaù trình laøm nguoäi nhanh, khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi aùnh saùng neân khoâng bò nhieãu xaï gaây môø ñuïc.

Ñònh höôùng maøng plastic theo hai chieàu

Nguyeân taéc ñònh höôùng maøng plastic ñeå caûi thieän tính naêng: tröôøng hôïp OPP thì maøng PP sau khi ñöôïc ñuøn eùp töø cöûa khuoân laø khe thaúng ñöôïc tieáp tuïc gia nhieät vaø ñöôïc keùo daõn theo chieàu doïc vaø chieàu ngang baèng caùc con laên vaø vôùi toác ñoä töông öùng.

Hình 8.10: Nguyeân taéc ñònh höôùng hai chieàu ñeå caûi thieän tính chaát cuûa moät soá plastic

Hình 8.11: Nguyeân taéc eùp ñuøn taïo taám gheùp 5 lôùp

Ñeå taïo taám plastic gheùp nhieàu lôùp vaät lieäu vôùi nhau, thì moãi loaïi vaät lieäu ñöôïc ñöa qua töøng thieát bò ñuøn eùp (1),(2), (3) vaø theo caùc ñöôøng daãn a, b, c ñeán khe hôû thaúng taïo maøng 5 lôùp.

Phöông phaùp ñuùc thoåi saûn xuaát chai loï plastic

Nhöïa ñöôïc roùt vaøo khuoân (1) taïo phoâi nhöïa (2), sau ñoù phoâi nhöïa ñöôïc thaùo khoûi khuoân vaø ñöôïc gia nhieät trôû laïi vaø ñöa vaøo khuoân coù hình daïng mong muoán (4) vaø ñöôïc thoåi khí vôùi aùp löïc cao ñeå nhöïa baùm ñeàu khuoân taïo thaønh hình daïng mong muoán (5), sau ñoù ñöôïc thaùo khoûi khuoân (6).

228

Hình 8.12: Chai loï ñöôïc ñuùc thoåi hai laàn qua hai khuoân

Hình 8.13: Nguyeân taéc taïo hình chai loï plastic baèng phöông phaùp ñuøn thoåi trong khuoân

Plastic ñöôïc ñuøn vaøo khuoân theo oáng daãn töø thieát bò ñuøn eùp, ñöôïc thoåi khí vôùi aùp löïc cao töø phía mieäng khuoân phía döôùi laøm cho nhöïa baùm ñeàu vaøo thaønh khuoân, sau ñoù dôõ khuoân ñeå laáy chai loï vaø caét phaàn nhöïa thöøa ôû ñaùy chai.

8.17.2 Ñong ñònh löôïng saûn phaåm vaøo bao bì

Hình 8.13: Sô ñoà nguyeân taéc roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng boät khoâ

230

a) Nguyeân taéc roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng boät hoaëc daïng loûng

Saûn phaåm ñöôïc ñöa vaøo pheãu nhaäp lieäu, valve ñònh löôïng môû ra ñeå saûn phaåm ñoå vaøo ñaày piston, valve töï ñoäng ñoùng laïi vaø môû cöûa thaùo lieäu ñeå thaùo xuoáng bao bì ôû döôùi. Nguyeân taéc roùt ñònh löôïng naøy ñöôïc aùp duïng ñeå ñoùng thöïc phaåm vaøo caùc loaïi bao bì. Löôïng xaùc ñònh cuûa thöïc phaåm ñöôïc ñieàu chænh theo söï ñònh löôïng cuûa piston ñònh löôïng.

Hình 8.14: Sô ñoà nguyeân taéc chieát roùt ñònh löôïng thöïc phaåm daïng loûng hoaëc daïng past

a) Ñònh löôïng tröôùc khi chieát roùt; b) Chieát roùt thöïc phaåm vaøo bao bì

b) Nguyeân taéc roùt ñaúng aùp chaát loûng ñoàng nhaát vaøo chai

Hình 8.15: Chieát roùt ñònh löôïng chaát loûng vaøo chai theo (caû chai thuûy tinh vaø chai nhöïa) nguyeân taéc ñaúng aùp

Boä phaän chieát chai goàm beå chöùa chaát loûng, ñöôøng oáng daãn chaát loûng vaøo

chai coù van A; vaø moät oáng xiphoâng coù moät ñaàu thoâng vôùi aùp suaát khoâng khí trong beå chaát loûng vaø moät ñaàu ñöa vaøo chai ôû möùc chaát loûng seõ ñöôïc roùt ñaày.

Hình 8.16: Nguyeân taéc roùt thöïc phaåm daïng boät khoâ hoaëc daïng loûng vaø ñoùng bao bì plastic

Van A môû thì chaát loûng trong beå chaûy vaøo chai theo troïng löïc (chai vaø beå luoân thoâng nhau bôûi aùp suaát khí quyeån), khi möïc chaát loûng ñeán ñaàu oáng xiphoâng (töùc ñuùng möùc mong muoán) thì phaàn chaát loûng xuoáng tieáp theo oáng xiphoâng trôû laïi beå vaø cuõng laø luùc döøng quaù trình chieát chai: do aùp löïc khí quyeån laø nhö nhau trong chai vaø trong beå, möïc nöôùc trong beå vaø oáng ñaõ nhö nhau. Ngay thôøi ñieåm naøy chai ñöôïc töï ñoäng haï xuoáng chuyeån sang daây chuyeàn ñoùng naép. Toác ñoä doøng chaûy vaøo chai (V) ñöôïc tính bôûi coâng thöùc poisenille

4

128. . .

=μ

T L p dUl

232

vôùi: p - aùp suaát treân beà maët beå chaát loûng

d - ñöôøng kính oáng daãn chaát loûng coù van A μ - ñoä nhôùt cuûa chaát loûng ñöôïc chieát roùt

l - chieàu daøi cuûa oáng daãn chaát loûng ñöôïc chieát.

Bao bì ñöïng thöïc phaåm daïng boät khoâ thöôøng coù daïng tuùi, coù theå ñöôïc caáu taïo bôûi moät trong hai caùch sau:

- Caáu taïo töø maøng plastic loaïi moät maûnh cuoän laïi (H.8.16a) ñöôïc gheùp mí theo ñöôøng giöõa thaân baèng phöông phaùp haøn nhieät.

- Caáu taïo töø hai maøng plastic taïo thaønh hai maët cuûa bao bì, chuùng ñöôïc gheùp mí hai beân hoâng thaân baèng phöông phaùp haøn nhieät.

c) Ñoùng bao bì thöïc phaåm daïng raén coù hình khoái chöõ nhaät

Hình 8.17: Ñoùng bao bì thöïc phaåm daïng khoái nhö caùc loaïi baùnh biscuit

Cuoän bao bì ñaõ ñöôïc in nhaõn hieäu saün, ñöôïc duoãi ra vaø xeáp thaønh ba maët; moät heä thoáng töï ñoäng ñònh löôïng vaø ñaët thöïc phaåm (baùnh khoâ) leân beà maët baêng taûi, maøng plastic ñöôïc caét rôøi vaø xeáp thaønh bao hoaøn chænh, vaø ñöôïc haøn ñöôøng thaân vaø haøn mí hai ñaàu. Coâng suaát maùy coù theå ñaït 1300 goùi/phuùt.

Hình 8.18: Maùy haøn nhieät thuû coâng gheùp mí bao bì plastic chöùa thöïc phaåm daïng khoâ hoaëc past

234

d) Ñoái vôùi tröôøng hôïp ñoùng bao bì thuû coâng

Bao bì ñöôïc caáu taïo daïng oáng thaân lieàn khoâng coù veát haøn, chæ haøn ñaùy vaø ñoùng bao bì. Loaïi tuùi daïng oáng lieàn thaân chæ coù theå caáu taïo baèng moät loaïi vaät lieäu, khoâng theå gheùp vôùi nhieàu vaät lieäu khaùc.

Thöïc phaåm khoâ sau khi ñaõ ñöôïc ñònh löôïng, roùt vaøo bao bì plastic (H.8.13) bao bì plastic coù daïng oáng ñöôïc haøn hoaëc khoâng haøn thaân (tröôøng hôïp oáng lieàn thaân) vaø ñöôïc gheùp mí ñaùy tröôùc. Tieáp theo ñöôïc gheùp mí ñaàu nhaäp lieäu.

Thieát bò haøn gheùp mí bao bì plastic duøng nhieät naêng cao, nhieät ñoä haøn thích hôïp cuûa töøng loaïi plastic gaây chaûy meàm lôùp 2 plastic trong cuøng vaø chuùng dính vaøo nhau.

Yeâu caàu ñoái vôùi hai lôùp bao bì trong cuøng gheùp dính vaøo nhau laø cuøng loaïi vaät lieäu vaø coù o

chaûymeàmt < chaûyto cuûa lôùp vaät lieäu beân ngoaøi tieáp xuùc tröïc

tieáp vôùi ngaøm eùp cuûa thieát bò ñoùng bao bì.

8.17.3. Nguyeân taéc ñoùng naép - daùn nhaõn bao bì

1- Ñoùng naép ren

Hình 8.19: Daây chuyeàn ñoùng naép chai mieäng ren, naép ren a) Ñoùng naép baèng con laên; b) Ñoùng naép baèng roto

Chai ñaõ naïp thöïc phaåm vaø naép ñöôïc cung caáp ñeán boä phaän ñoùng naép

baèng baêng chuyeàn rieâng bieät, sao cho chai di chuyeån ñeán gaëp naép vaø ñi vaøo boä phaän goàm nhöõng con laên seõ sieát chaët naép vaøo mieäng chai (H.8.19a).

Hoaëc chai ñaõ naïp thöïc phaåm di chuyeån bôûi baêng chuyeàn ñeán vöøa ñuùng khi roto coù mang naép (beân trong) haï xuoáng gaëp mieäng chai vaø sieát chaët naép vaøo mieäng chai.

2- Daùn nhaõn bao bì

Giaáy nhaõn töø boä phaän chöùa ñöôïc huùt sang troáng chaân khoâng 1 vaø ñöôïc in haïn söû duïng, sau ñoù theo chieàu xoay cuûa troáng 1 gaëp troáng chaân khoâng 2 vaø ñöôïc huùt sang beà maët troáng 2, theo chieàu xoay cuûa troáng 2 nhaõn ñöôïc ñöa ñeán boä phaän boâi keo vaø tieáp tuïc ñöôïc xoay ñeán aùp saùt beà maët chai ñang di chuyeån treân daây chuyeàn vaø ñöôïc daùn vaøo chai.

Keo söû duïng daùn nhaõn laø loaïi keo Casein.

Coâng ñoaïn daùn nhaõn thöôøng chæ aùp duïng cho chai thuûy tinh, caùc loaïi chai loï plastic thì ñöôïc in phun tröïc tieáp ôû maët ngoaøi chai.

Hình 8.20: Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa boä phaän daùn nhaõn chai

236Caâu hoûi:

8.1 Xeáp thöù töï khaû naêng choáng thaám khí, thaám höông töø cao ñeán thaáp cuûa caùc loaïi plastic: HDPE, PET, OPP, PE, PP, PS.

a) OPP > PET > PP > HDPE > LDPE > PS. b) PET > PP > OPP > HDPE > LDPE > PS. c) PET > OPP > PP > HDPE > LDPE > PS. d) OPP > PET > PP > HDPE > PS > LDPE.

8.2 Xeáp thöù töï veà tyû troïng töø cao ñeán thaáp giöõa caùc loaïi plastic: HDPE, PET, OPP, PP, LDPE

a) PET > PS > HDPE > LDPE > PP > OPP. b) PET > PS > LDPE > HDPE > PP > OPP. c) PET > PS > HDPE > LDPE > OPP > PP. d) PS > PET > HDPE > LDPE > PP > OPP.

8.3 Töø hình 8.1, thòt gaø töôi soáng ñaõ xöû lyù ñoùng bao bì ñöôïc yeâu caàu baûo quaûn nhö theá naøo ñeå baùn trong voøng 24 giôø.

Hình 8.1

A- Laïnh ñoâng ôû -40oC vaø baûo quaûn ôû -18oC. B- Baûo quaûn ôû 0÷4oC. C- Baûo quaûn trong chaân khoâng. D- Choáng thaám khí, O2, N2. E- Choáng thoaùt aåm. F- Nhìn xuyeân thaáu. G- Chaén aùnh saùng moät phaàn (chæ thaáy môø khoâng thaáy roõ).

237 Tìm caâu traû lôøi ñuùng: a) A, C, D, E, F b) B, E, F c) B, C, D, E, F d) B, C, D, E, G.

8.4 Loaïi vaät lieäu naøo cho khaû naêng in aán cao: A- PP B- PE C- PS D- PET E- OPP F- Nylon.

Tìm caâu traû lôøi ñuùng: a) A + D + E b) A + C + D + E c) D + F d) A + B + D.

8.5 Töø döõ lieäu caâu 8.3, thòt gaø sau khi gieát moå, xöû lyù, ñöôïc bao goùi kín baèng bao bì plastic naøo sau ñaây:

a) PET b) HDPE c) PP d) PS.

Taøi lieäu tham khaûo:

1. Caùc trang web

www.vinpas.vn

www.vietnamplasticnews.com

3. Bouslead I., Resource Use and Liquid food Packaging, Incpen LonDon, 1993.

4. Abe, S. and Y. Kondoh. Oxygen absorbers. In Controlled/Modified Almosphere/Vacuum Packaging of food, A.L.Brody(Ed.),Food and Nutrition Press, Inc.Trumbull,Connecticut,1989,chap.9

5. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods, A.L.Brody(Ed.),Food &Nutriyion Press,inc.,Trumbull,Conecticut,1989,chap.8

6. Delassus, P.T.,J.C.tou,M.A.Babinec,D.C.Rulf, B.K.Karp and B.A Howell.Transport of apple aromas in polymer films. In food and packaing Interactions, J.H.Hotchkiss(Ed.), ACS Symposium Series 365, American chemical society Washington D.C.,1988,chap.2.

238

Chöông 9

BAO BÌ GHEÙP NHIEÀU LÔÙP

9.1 GIÔÙI THIEÄU - ÑAËC TÍNH - CAÁU TRUÙC

9.1.1 Phoái hôïp vaät lieäu vaø nhöõng lôùp keát dính trung gian

Theo lyù thuyeát coù theå phoái hôïp moïi loaïi vaät lieäu nhöïa nhieät deûo vôùi nhau trong moät caáu truùc, nhöng thöïc teá coù nhieàu loaïi nhöïa khoâng dính vaøo nhau vaø vì theá caàn moät lôùp keát dính trung gian giöõa hai lôùp naøy. Trong khoaûng 20 vaät lieäu thöôøng ñöôïc duøng ñeå taïo maøng nhieàu lôùp thì chæ coù vaøi loaïi laø keát dính vôùi nhau khi naâng nhieät ñoä leân cao maø khoâng caàn lôùp keát dính trung gian. Nhöõng vaät lieäu naøy coù ñaëc ñieåm laø coù caáu truùc hoùa hoïc cô baûn gioáng nhau.

Vieäc phaùt trieån nhöõng loaïi nhöïa trung gian baùm dính ñoùng vai troø quan troïng trong coâng ngheä taïo maøng nhieàu lôùp . Caùc loaïi nhöïa baùm dính ñöôïc yeâu caàu taïo moái noái toát ôû caû nhieät ñoä thöôøng vaø nhieät ñoä cao; ví duï bao bì saûn phaåm phaûi chòu nhieät ñoä cao trong khi thanh truøng saûn phaåm. Lôùp keát dính phaûi ñöôïc gia coâng ôû nhieät ñoä töông thích veà ñoä nhôùt ñoái vôùi nhöõng vaät lieäu khaùc trong cuøng caáu truùc gheùp. Ngoaøi ra, ñeå ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu naøy nhieàu coâng trình nghieân cöùu vaø phaùt trieån ñaõ vaø ñang ñöôïc thöïc hieän. Haàu heát lôùp keát dính döïa vaøo vaät lieäu ñoàng truøng hôïp cuûa PE nhö: EVA, EBA, caùc ionomer, caùc chaát ñoàng truøng hôïp PP vaø PE. Ví duï chaát ñoàng truøng hôïp PP ñöôïc duøng ñeå keát dính PP vôùi EVOH hoaëc PA. Noù cuõng coù theå laøm chaát keát dính cho vaät lieäu laø kim loaïi vaø cellulose. Noù coù theå taïo daïng taám duøng cho tröôøng hôïp chòu nhieät ñoä cao, khoaûng < 230oC.

9.1.2 Tính chaát vaø öùng duïng

Saûn phaåm bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm ñaõ cheá bieán, myõ phaåm hoaëc döôïc phaåm ñöôïc yeâu caàu ñaûm baûo ñoä kín choáng baát kyø söï xaâm nhaäp naøo töø moâi tröôøng ngoaøi vaøo moâi tröôøng beân trong chöùa ñöïng thöïc phaåm vaø cuõng choáng thaám baát kyø thaønh phaàn naøo töø thöïc phaåm. Ñoàng thôøi coøn coù nhöõng yeâu caàu khaùc nhö coù ñoä beàn keùo, ñoä beàn choáng va ñaäp, trong suoát, saùng boùng vaø moät soá tính chaát khaùc nhö khaùng daàu, khaùng dung moâi, choáng tónh ñieän, beàn thôøi tieát, deã in aán vaø coù theå thanh truøng, tieät truøng. Thöïc teá khoâng coù loaïi vaät lieäu

239naøo coù theå ñoàng thôøi ñaùp öùng moïi tính chaát caàn thieát, vì theá caàn thieát keát hôïp nhieàu loaïi vaät lieäu boå sung öu ñieåm che laép hoaøn toaøn khuyeát ñieåm. Do ñoù, maøng gheùp nhieàu lôùp ñöôïc cheá taïo vaø nhanh choùng chieám öu theá trong ngaønh bao bì thöïc phaåm. Haèng naêm khoaûng 14 trieäu pounds nhöïa nhieät deûo ñöôïc saûn xuaát thì 1/2 soá löôïng naøy ñöôïc taïo thaønh daïng maøng gheùp hoaëc taám nhieàu lôùp. Maøng gheùp coù theå coù ñoä daøy khoaûng 15mils = 375�m (1mil = 25�m). Maøng nhieàu lôùp coù theå ñöôïc cheá taïo theo hai phöông phaùp:

1- Nhieàu maøng ñöôïc cheá taïo treân nhöõng thieát bò rieâng, gheùp laïi vôùi nhau baèng phöông phaùp eùp daùn nhieät khi caùc maøng laø nhöõng polyme coù caáu truùc cô baûn (monomer) töông töï nhau.

2- Duøng chaát keát dính laø caùc PE ñoàng truøng hôïp ñeå keát dính caùc loaïi vaät lieäu laïi vôùi nhau, toång löôïng chaát keát dính cuûa caùc lôùp raát nhoû, khoaûng 15 20%÷ khoái löôïng caùc loaïi maøng chính, coù theå coù chieàu daøy raát nhoû khoaûng 3�m.

Ña soá caùc maøng gheùp coù duøng chaát keát dính ñeàu coù gheùp laù nhoâm, ñeå ngaên caûn aùnh saùng thaáy ñöôïc hoaëc tia töû ngoaïi; hoaëc gheùp lôùp giaáy kraft coù tính deã xeáp neáp, taêng ñoä daøy, tính cöùng vöõng cuûa bao bì.

- Gheùp lôùp PE trong cuøng ñeå taïo khaû naêng haøn daùn nhieät toát, deã daøng. Maøng LDPE hay LLDPE cuõng coù theå ñöôïc phuû ngoaøi cuøng nhaèm muïc ñích choáng thaám hôi nöôùc, choáng öôùt bao bì.

- Thoâng thöôøng maøng OPP ñöôïc gheùp ngoaøi cuøng cuûa caùc bao bì daïng tuùi nhaèm muïc ñích bao bì coù theå xeù, môû deã daøng, in aán toát, taïo ñoä boùng cao cho beà maët bao bì.

3- Maøng ñöôïc ñuøn qua thieát bò ñuøn eùp (coextruder ñoàng ñuøn eùp nhieàu vaät lieäu plastic).

Hình 9.1: Nguyeân taéc boä phaän eùp ñuøn, ñuùc taïo maøng ba lôùp

240

Hình 9.1 trình baøy nguyeân taéc eùp ñuøn taïo maøng ba lôùp: ba ñöôøng daãn, ba loaïi vaät lieäu khaùc nhau A,B,C cuøng tuï laïi moät ñöôøng daãn chung D ñeå ba loaïi vaät lieäu naøy ñöôïc eùp chung vaøo nhau vaø nhôø truïc quay ñieàu chænh ñoä daøy ñoàng thôøi eùp chaët caùc taám hay maøng vaät lieäu vaøo nhau. Khi caùc taám vaät lieäu ñöôïc eùp chaët vaøo nhau seõ taïo lôùp trung gian.

Hình 9.3: Caáu taïo cuûa maùy hoaëc taám gheùp nhieàu lôùp

Ghi chuù: Lôùp trung gian thöôøng laø lôùp coù söï hoøa laãn cuûa hai loaïi plastic keà caän trong tröôøng hôïp maøng hoaëc taám ñöôïc ñuøn eùp, ñuùc khuoân.

Saûn phaåm daïng past coù höông, caàn ñöôïc ñaûm baûo choáng thoaùt höông trong suoát thôøi gian baûo quaûn, do ñoù naép ñöôïc gheùp PET ôû ngoaøi cuøng, keá ñeán laø laù nhoâm ñeå choáng tia cöïc tím coù theå gaây bieán ñoåi thaønh phaàn cuûa thöïc phaåm. Lôùp trong cuûa maøng naép laø lôùp PP cuøng vôùi lôùp trong cuûa thaân hoäp (ly) ñeå haøn daùn naép theo phöông phaùp haøn nhieät. Khoâng duøng PE laøm lôùp haøn daùn ví loaïi naép naøy caàn ñöôïc gôõ khoûi thaân hoäp moät caùch nguyeân veïn.

241

Hìn

h 9

.3: S

ô ño

à heä

thoán

g ch

eá ta

ïo ba

o bì

töø

maøn

g gh

eùp n

hieàu

lôùp

chö

ùa ñö

ïng

thöïc

pha

åm d

aïng

past

242

9.2 PHÖÔNG PHAÙP ÑOÙNG BAO BÌ TETRA PAK (bao bì tetra brik)

9.2.1 Muïc tieâu - ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp tetra pak

Bao bì tetra laø loaïi bao bì maøng gheùp raát nheï nhaèm muïc ñích voâ truøng, ñaûm baûo chaát löôïng töôi, nguyeân cho saûn phaåm giaøu dinh döôõng vaø vitamin töø nguoàn nguyeân lieäu. Bao bì nheï, coù tính baûo veä moâi tröôøng, tieän ích cho söû duïng, chuyeân chôû, phaân phoái vaø baûo quaûn saûn phaåm ôû nhieät ñoä thöôøng vôùi thôøi gian daøi.

Caùc loaïi thöïc phaåm sau khi hoaøn taát caùc coâng ñoaïn xöû lyù, cheá bieán, ñöôïc ñoùng bao bì, thanh truøng, tieät truøng hoaëc cuõng coù loaïi khoâng aùp duïng cheá ñoä tieät truøng thanh truøng. Tuøy theo coâng ngheä cheá bieán vaø baûn chaát saûn phaåm. Thaønh phaåm coù theå ñöôïc tieät truøng roài môùi ñoùng bao bì vôùi vaät lieäu bao bì ñaõ tieät truøng. Ñoái vôùi caùc loaïi bao bì nhö: chai thuûy tinh, lon kim loaïi, bình plastic (HDPE, PP) thì dòch thöùc uoáng thaønh phaåm noùi rieâng, thöïc phaåm noùi chung ñöôïc chieát roùt vaøo bao bì, ñoùng naép vaø thanh truøng theo caùc cheá ñoä nhieät khaùc nhau tuøy theo baûn chaát cuûa loaïi thöïc phaåm, loaïi thöùc uoáng (caên cöù treân caáu truùc nguoàn nguyeân lieäu, thaønh phaàn vaø traïng thaùi cuûa thöïc phaåm, thöùc uoáng).

Dòch loûng thöôøng ñöôïc thanh truøng ôû nhieät ñoä thaáp: nhö söõa töôi tröôùc khi cheá bieán ñöôïc thanh truøng pasteur ôû khoaûng 72oC trong thôøi gian 10 15 phuùt÷ hoaëc ôû 90oC trong 5 phuùt. Dòch söõa thaønh phaåm coù theå ñöôïc thanh truøng theo cheá ñoä nhö sau (nhieät ñoä toC, thôøi gian τ , aùp suaát p): ot 120 C= , '9τ = , p= 2atm ; saûn phaåm söõa chua daïng loûng ñöôïc thanh truøng ôû o ot 105 C= ,

'9τ = , ,p 1 3atm= hoaëc ñoái vôùi loaïi söõa töôi, nöôùc eùp quaû coù theå ñöôïc tieät truøng ôû 143oC trong 6 giaây trong thieát bò tieät truøng lieân tuïc duøng hôi quaù nhieät vaø sau ñoù ñöôïc ñoùng vaøo bao bì tetra birk.

Caùc daïng nöôùc eùp rau quaû coù theå ñöôïc roùt chai, roùt hoäp kim loaïi roài thanh truøng ôû o ot 90 100 C= ÷ trong thôøi gian töø 10 15τ = ÷ phuùt.

Phöông thöùc ñoùng bao bì tetra pak ñöôïc aùp duïng cho nhöõng loaïi thöùc uoáng daïng loûng, ñoàng nhaát hoaëc daïng huyeàn phuø, nhuõ töông vôùi kích thöôùc haït raát nhoû, ñoä nhôùt khoâng quaù cao nhö daïng söõa beùo, söõa gaày, nöôùc eùp rau quaû.

243

Hình 9.5: Quaù trình tieät truøng saûn phaåm ñoùng goùi tetrapark

Theo phöông thöùc ñoùng goùi tetra pak, thöùc uoáng ñöôïc tieät truøng tröôùc khi ñoùng vaøo bao bì: bao bì tetra brik daïng phöùc hôïp ñöôïc tieät truøng rieâng baèng hôi H2O2 tröôùc khi ñöôïc roùt dòch thaønh phaåm vaøo. Dòch loûng ñöôïc tieät truøng baèng nhieät ñoä cao, thôøi gian cöïc ngaén: ot 143 C= , 60giaâyτ = ; thôøi gian naâng nhieät vaø haï nhieät ñoä tieät truøng cuõng xaûy ra raát nhanh: 5 6÷ phuùt.

Baûn chaát cuûa phöông phaùp naøy laø tieät truøng rieâng leû thöùc uoáng daïng loûng, sau ñoù roùt ñònh löôïng dòch vaøo bao bì vaø haøn kín trong moâi tröôøng voâ truøng.

Sau khi ñoùng bao bì, saûn phaåm ñöôïc giöõ ôû nhieät ñoä thöôøng trong thôøi gian khoaûng 6 thaùng vaãn ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm. Sau khi môû bao bì söû duïng, phaàn thöïc phaåm coøn thöøa laïi trong bao bì phaûi ñöôïc baûo quaûn laïnh

o4 10 C÷ , vaø thôøi gian baûo quaûn coù theå laø 5 ngaøy.

Phöông phaùp ñoùng bao bì tetra pak ñi ñoâi cuøng vôùi phöông phaùp tieät truøng nhieät ñoä cao, thôøi gian cöïc ngaén goïi laø phöông phaùp UHT (Ultra High Temperature) ñaûm baûo cho saûn phaåm khoâng bò bieán ñoåi maøu, muøi, nhö saäm maøu, vaø trôû neân coù muøi naáu.

Hình 9.6: Caùc daïng bao bì tetra pak (tetra brik)

9.2.2 Caáu truùc bao bì tetra pak

Lôùp 1: maøng HDPE: choáng thaám nöôùc, baûo veä lôùp in beân trong baèng giaáy vaø traùnh bò traày söôùc.

244

Lôùp 2: giaáy in aán: trang trí vaø in nhaõn.

Lôùp 3: giaáy carton: taïo hình daùng hoäp, lôùp naøy coù ñoä cöùng vaø dai chòu ñöïng ñöôïc nhöõng va chaïm cô hoïc.

Lôùp 4: maøng PE: lôùp keo keát dính giöõa giaáy carton vaø maøng Al.

Lôùp 5: maøng Al: ngaên chaën aåm, aùnh saùng, khí vaø hôi.

Lôùp 6: Ionomer: lôùp keo keát dính giöõa maøng nhoâm vaø maøng PE trong cuøng.

Lôùp 7: LD PE: cho pheùp bao bì deã haøn vaø taïo lôùp trô tieáp xuùc vôùi saûn phaåm beân trong.

Hình 9.7: Bao bì tetra pak goàm 7 lôùp

Trong loaïi bao bì naøy maøng PE ñöôïc söû duïng laëp laïi ba laàn vôùi ba chöùc naêng khaùc nhau. Moãi lôùp maøng PE ñöôïc söû duïng vôùi muïc ñích ñaït hieäu quaû kinh teá cao nhö: taïo lôùp che phuû beân ngoaøi cuøng (baèng HDPE), taïo lôùp maøng trong cuøng deã haøn nhieät gheùp mí thaân baèng HDPE chæ aùp duïng nhieät ñoä haøn khoaûng o100 110 C÷ .

Hình 9.8: Bao bì tetra brik coù keát caáu gheùp nhieàu loaïi vaät lieäu theo trình töï phuø hôïp thuaän lôïi cho tieâu duøng vaø ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm chöùa ñöïng

245

Lôùp keát dính giöõa lôùp Al vaø giaáy carton, ñöôïc caáu taïo bôûi vaät lieäu PE ñoàng truøng hôïp. Ñoù laø söï boá trí caàn thieát vì lôùp naøy cuõng laø lôùp choáng thaám phuï trôï cho lôùp PE trong cuøng vaø lôùp maøng nhoâm moûng; maøng nhoâm choáng thaám khí, hôi vaø hôi nöôùc toát.

Vieäc söû duïng maøng Al, maøng ionomer daïng chaát keo keát dính, vaø maøng PE trong cuøng (caùc lôùp 5, 6, 7) ñaõ taïo neân tính thuaän lôïi cho bao bì tetra brik: vì nôi caám oáng huùt vaøo ñeå uoáng laø 1 beà maët hình troøn nhoû ñöôïc che chôû bôûi chæ 3 lôùp naøy, taïo söï deã daøng ñuïc loã chæ baèng ñaàu nhoïn cuûa oáng huùt baèng plastic, neáu duøng lôùp plastic khaùc PE thì khoâng theå ñuïc loã moät caùch deã daøng. Lôùp maøng nhoâm ñöôïc duøng trong tröôøng hôïp naøy ñeå trôï giuùp cho khaû naêng choáng thaám khí hôi cuûa maøng PE, voán khieám khuyeát tính chaát naøy vaø ñoàng thôøi choáng aùnh saùng ñi xuyeân qua maøng PE ôû vò trí ñuïc loã ñeå caém oáng huùt.

Hoäp tetra brik thöôøng ñöôïc haøn thaân theo caùch a (H.9.9) ñeå moái gheùp mí ñöôïc thaúng: Khi hai mí thaân gheùp laïi baèng phöông phaùp haøn nhieät thì ñoàng thôøi ôû taïi mí gheùp beân trong hoäp ñöôïc phuû moät lôùp HDPE ñeå ñaûm baûo ñoä kín cho saûn phaåm.

Caùch ñoùng bao bì tetra pak

Caùc lôùp vaät lieäu giaáy ñöôïc in nhaõn theo yeâu caàu cuûa cô sôû saûn xuaát, sau ñoù ñöôïc gheùp cuøng vôùi caùc lôùp vaät lieäu khaùc vaø quaán thaønh töøng cuoän coù chieàu roäng baèng chu vi cuûa thaân truï hoäp (phaûi coù phaàn gheùp mí thaân).

Tröôùc khi chieát roùt, cuoän giaáy ñöôïc tieät truøng baèng hôi H2O2 trong phoøng kín voâ truøng vaø ñöôïc ñöa vaøo maùy haøn doïc thaân hoäp vaø gheùp ñaùy. Sau ñoù dòch thöïc phaåm ñöôïc roùt ñònh löôïng vaøo hoäp vaø bao bì ñöôïc haøn gheùp mí ñaàu, caét rôøi, xeáp goùc. Hoäp saûn phaåm ñöôïc doøng nöôùc phun ñeå laøm saïch chaát loûng dính ôû caùc moái haøn ñaàu vaø ñaùy, sau ñoù ñöôïc thoåi khoâng khí noùng ñeå khoâ hoäp. Soá löôïng 4 hay 6 hoäp saûn phaåm ñöôïc xeáp khoái vaø boïc maøng co PVC hoaëc maøng keát hôïp giöõa LDPE vaø EVA.

246

Hình 9.9: Caùc loaïi moái gheùp mí thaân cuûa hoäp giaáy tetra brik

Hình 9.10: Phöông phaùp ñoùng thöùc uoáng vaøo bao bì tetra brik

247

Caâu hoûi:

1 Phöông phaùp ñoùng bao bì tetrapak ñöôïc aùp duïng cho loaïi thöïc phaåm naøo? a) Ñoà uoáng. b) Nöôùc rau quaû. c) Söõa. d) Caùc loaïi thöùc uoáng daïng loûng ñoàng nhaát, ñoä nhôùt khoâng quaù cao.

2 Haõy neâu taùc duïng chính cuûa lôùp nhoâm Al trong loaïi maøng gheùp duøng ñeå laøm bao bì Tetrabrik (theo phöông phaùp ñoùng bao bì Tetrapak).

a) Taêng ñoä kín vaø ñoä beàn cô. b) Ngaên caûn caùc loaïi tia vaø caùc loaïi khí hôi. c) Choáng thaám aåm. d) Taïo khung cöùng cho hoäp.

3 Caùc bao bì maøng gheùp thöôøng coù moät lôùp maøng PE ñaët trong cuøng, nhaèm: a) Haøn gheùp mí baèng nhieät. b) Goùp phaàn taêng ñoä kín. c) Giaûm giaù thaønh bao bì. d) Caùc caâu traû lôøi treân ñeàu khoâng ñuùng.

4 Trong caáu truùc bao bì Tetrapak, coù caùc lôùp gheùp naøo sau ñaây: A- Maøng HDPE B- Giaáy in aán C- Giaáy kraft D- Maøng Al E- Ionomer F- LDPE G- EVA.

Xeáp thöù töï töø maët trong ñeán maët ngoaøi cuøng caùc lôùp vaät lieäu laø: a) A, G, C, G, D, E, F. b) A, B, G, E, C, F, D. c) A, G, D, E, C, B, A. d) B, A, G, D, E, F, C.

5 Maøng Al trong caáu truùc bao bì tetrapak coù chöùc naêng: a) Taïo ñoä meàm deûo cho cho bao bì. b) Ngaên chaën aåm, aùnh saùng khí vaø hôi moät caùch hieäu quaû cho nôi coù theå ñaâm

thuûng baèng oáng huùt ñeå uoáng.

248

c) Taïo hình daùng cho hoäp, chòu ñöôïc nhöõng va chaïm cô hoïc. d) Taát caû ñeàu ñuùng.

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Bosset, J. O. and E. Fluckiger, In Food packaging and preservation, Theory and practice, M. Mathlouthi (Ed) Elsevier Applied Science publishing Co. Ltd, Essex, England, 1986.

2. Richard Coles, Derek Mc Dowell, Food Packaging Technology, Blackwell publishing Ltd, 2003.

3. Norman N. Polter, Food Science, Avi publishing Co, Inc, NewYork, 1986.

4. Sivetz, M. and N.W.Desrosier. Coffee Technology, Avi publishing Co. Inc.,Westport, Connecticut, 1979.

5. Minifie,B.W. Packaging in the confectionary industry. In chocolate, cocoa and confectionary science and technology, 3rd Edn., Van Nostrand Reinhold, New York,1989, chap.22.

249

Chöông 10

AN TOAØN VEÄ SINH BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

10.1 CHAÁT LÖÔÏNG BAO BÌ THÖÏC PHAÅM

An toaøn veä sinh thieát bò, duïng cuï cheá bieán thöïc phaåm cuõng nhö vaät lieäu bao bì, vaät chöùa ñöïng thöïc phaåm cuõng laø moät phaàn quan troïng ñoái vôùi tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm, laø yeáu toá aûnh höôûng raát lôùn ñeán chaát löôïng toaøn phaàn cuûa thöïc phaåm. Vaán ñeà lieân quan maät thieát ñeán chaát löôïng bao bì chöùa ñöïng thöïc phaåm bao goàm:

1- Vaät lieäu laøm bao bì cho ñoái töôïng thöïc phaåm, döïa treân ñaëc tính cuûa vaät lieäu bao bì ta coù phöông phaùp ñoùng bao bì töông öùng vaø phaûi ñoàng thôøi phuø hôïp vôù phöông phaùp chieát roùt thanh truøng, tieät truøng baûo quaûn thöïc phaåm.

2- Coâng ngheä cheá taïo bao bì: vaät lieäu cheá taïo coù ñoä tinh saïch cao hay thaáp seõ ñöa ñeán ñieàu kieän coâng ngheä cheá taïo thay ñoåi.

3- Veä sinh bao bì tröôùc khi chieát roùt thöïc phaåm, vieäc veä sinh ñöôïc quan taâm ñoái vôùi nhöõng bao bì taùi söû duïng nhö chai loï thuûy tinh. Nhöõng loaïi bao bì plastic kim loaïi khoâng taùi söû duïng neân khoâng ñaët vaán ñeà quan taâm naëng ñeán vieäc veä sinh bao bì.

4- Söï nhieãm hoùa chaát töø beà maët bao bì vaøo thöïc phaåm, vaán ñeà naøy khoâng ñaët naëng söï quan taâm ñoái vôùi bao bì kim loaïi ñöôïc phuû lôùp vec-ni baûo veä vaø bao bì thuûy tinh. Nhöng vaán ñeà naøy caàn quan taâm ñoái vôùi bao bì baèng vaät lieäu plastic taùi sinh, vaø söï in aán leân bao bì.

a) Bao bì thuûy tinh trô ñoái vôùi moâi tröôøng thöïc phaåm, khoâng coù söï hoøa tan khueách taùn caùc chaát töø thuûy tinh vaøo moâi tröôøng thöïc phaåm.

b) Lôùp vec-ni phuû beà maët trong cuûa lon theùp traùng thieác hay nhoâm luoân luoân ñöôïc thöû nghieäm ñoái vôùi töøng loaïi thöïc phaåm veà söï thay ñoåi chaát löôïng saûn phaåm ñeå tìm thaáy loaïi vec-ni thích hôïp ñaït yeâu caàu an toaøn veä sinh.

250

c) Chaát löôïng vaät lieäu bao bì: ñaëc bieät laø bao bì plastic thöôøng ñöôïc gheùp nhieàu lôùp vaät lieäu vôùi nhau ñeå taïo neân bao bì ñaûm baûo chaát löôïng thöïc phaåm. Vì vaäy sau khi taùi sinh do vaät lieäu coù theå khoâng ñaït ñoä thuaàn khieát vaø ñaëc tính cuûa nguyeân lieäu ban ñaàu.

- Bao bì plastic khoâng taùi söû duïng nhöng neáu cheá taïo baèng vaät lieäu taùi sinh thì coù theå nhieãm ñoäc, do vieäc söû duïng caùc loaïi phuï gia taïo söï meàm deûo, oån ñònh nhieät ñoä chaûy meàm cuûa plastic ñeå deã daøng cheá taïo. Neáu cô sôû saûn xuaát coù söû duïng phuï gia thì phaûi theo ñuùng tieâu chuaån quy ñònh cuûa ngaønh nhöïa.

- Nhöõng bao bì plastic ñöôïc saûn xuaát töø loaïi plastic tinh khieát thì luoân luoân ñöôïc ghi teân loaïi plastic treân bao bì vôùi kyù hieäu nhö sau:

(PETE hay PET laø kyù hieäu vieát taét ñeå chæ loaïi polyester: ethylenglycol Terephthalate)

Söï ghi kyù hieäu nhö treân ñöôïc quy ñònh vaø nhaèm muïc ñích phaân loaïi bao bì thaûi vaø taùi cheá moät caùch deã daøng.

- Möïc in nhaõn hieäu bao bì plastic cuõng coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây oâ nhieãm thöïc phaåm: do bao bì plastic daïng maøng ñöôïc in aán haøng loaït vaø cuoän laïi thaønh cuoän, thì maët ngoaøi bao bì neáu ñöôïc in tröïc tieáp seõ tieáp xuùc vôùi maët trong cuûa bao bì, cuõng laø beà maët tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm. Neáu möïc in coù chöùa kim loaïi naëng, caùc amin thôm, biphenyl vaø dung moâi höõu cô...., coù theå gaây nhieãm ñoäc thöïc phaåm ñöôïc chöùa ñöïng.

Do ñoù caàn coù nhöõng tieâu chuaån, nhöõng quy ñònh nhöõng cheá ñoä nhaát ñònh ñeå ñaûm baûo veà an toaøn, veä sinh ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp bao bì khaùc nhau.

251

10.2 KYÙ HIEÄU TAÙI CHEÁ CAÙC LOAÏI BAO BÌ PLASTIC

Kí hieäu taùi cheá bao bì plastic:

Caùc loaïi bình, chai, loï, cheùn, hoäp ñöïng thöïc phaåm thöôøng ñöôïc cheá taïo bôûi moät loaïi plastic baèng phöông phaùp ñuøn eùp khuoân, sau khi söû duïng thöïc phaåm thì bao bì ñöôïc thu hoài ñeå taùi cheá. Ñeå phaân loaïi vaø taùi cheá moät caùch thuaän lôïi thì quy ñònh quoác teá trong laõnh vöïc plastic ñöôïc aùp duïng nhö sau: Caùc chai loï ñöôïc cheá taïo thuaàn moät loaïi plastic thì ñöôïc ghi ôû ñaùy kyù hieäu nhö treân, ñeå deã phaân loaïi thu hoài vaø taùi cheá nhöõng loaïi bao bì ñöôïc gheùp baèng nhieàu vaät lieäu thì cuõng coù theå ñöôïc kyù hieäu soá 7 (other).

252

10.3 TIEÂU CHUAÅN AN TOAØN VEÄ SINH VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO - THIEÁT BÒ VAØ BAO BÌ

Tieâu chuaån an toaøn veä sinh vaät lieäu thieát bò bao goùi chöùa ñöïng thöïc phaåm ñöôïc ban haønh trong "Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc thöïc phaåm" theo quyeát ñònh soá 867/1998/QÑ-BYT cuûa Boä tröôûng Boä Y teá ngaøy 4/4/1998.

10.3.1 Haøm löôïng kim loaïi naëng vaø caùc kim loaïi khaùc coù trong hôïp kim caáu taïo thieát bò, duïng cuï, vaät lieäu bao bì chöùa thöïc phaåm

Baûng 10.1: Tieâu chuaån, haøm löôïng kim loaïi naëng trong hôïp kim caáu taïo thieát bò, duïng cuï hay vaät lieäu bao bì chöùa thöïc phaåm

Thieát bò, duïng cuï, vaät lieäu bao goùi

Loaïi Tieâu chuaån

Kim loaïi

Thieát bò Khoâng ñöôïc ñeå thoûi chì, ñoàng hoaëc caùc kim loaïi khaùc töø hôïp kim

Thieác daùt moûng ñeå bao goùi thöïc phaåm

Chì (Pb) ít hôn 5%

Kim loaïi duøng ñeå cheá taïo hoaëc söûa chöõa thieát bò, coângtennô chöùa ñöïng hoaëc bao goùi thöïc phaåm

Chì (Pb) döôùi 10% Antimon (Sb) döôùi 5%

Hôïp kim duøng ñeå haøn thieát bò, cheá taïo coângtennô ñöïng hoaëc bao goùi thöïc phaåm

Chì (Pb) thaáp hôn 20%

Ñieän cöïc duøng trong thieát bò thöïc phaåm tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi doøng ñieän

Giôùi haïn vôùi saét (Fe), nhoâm (Al), baïch kim (platin) vaø titan. Coù theå duøng theùp khoâng ræ trong thieát bò thöïc phaåm tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm

Phaåm maøu duøng trong

bao bì

Theo danh muïc caùc phaåm maøu cho pheùp cuûa Boä Y teá

Dung dòch ngaâm thoâi khoâng laøm hoøa tan phaåm maøu

253

Baûng 10.2: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø bao bì thaønh phaåm daïng PE, PP

(Quy ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)

Kieåm tra nguyeân lieäu

Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg

Chì Khoâng quaù 100mg/kg

Kieåm tra bao bì thaønh phaåm

Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn

Caùc kim loaïi naëng

°60 C trong 30 phuùt

Axit axetic *% 14 Khoâng quaù 1 mg/kg

Löôïng 4KMnO söû

duïng Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg

Caën khoâ

°25 C trong 60 phuùt n-Heptan *3

Khoâng quaù 30 mg/kg (khoâng quaù 150 mg/kg neáu söû duïng nhieät ñoä ôû °100 C hay nhoû hôn)

°60 C trong 30 phuùt

Etanol *% 420 Khoâng quaù 30 mg/kg

Nöôùc *2

Axit axetic *% 14

Chuù thích:

*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH ≤ 5

*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5

*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo

*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.

254

Baûng 10.3: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø bao bì thaønh phaåm daïng PET

(Quyeát ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)

Kieåm tra nguyeân lieäu

Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg

Chì Khoâng quaù 100mg/kg

Kieåm tra bao bì thaønh phaåm

Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn

Caùc kim loaïi naëng

o60 C trong 30 phuùt

Axit axetic *% 14

Khoâng quaù 1 mg/kg

Antimon Khoâng quaù 0,05 mg/kg

Germani Khoâng quaù 0,05 mg/kg

Löôïng 4KMnO söû

duïng Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg

Caën khoâ

o25 C trong 60 phuùt n-Heptan *3

Khoâng quaù 30 mg/kg (khoâng quaù 150 mg/kg neáu söû duïng nhieät ñoä ôû

o100 C hay nhoû hôn)

o60 C trong 30 phuùt

Etanol *% 420

Khoâng quaù 30 mg/kg Nöôùc *2

Axit axetic *% 14

Chuù thích:

*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm pH ≤ 5

*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5

*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo

*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.

255

Baûng 10.4: Ñieàu kieän thöû nghieäm vaø giôùi haïn an toaøn ñoái vôùi nguyeân lieäu vaø bao bì thaønh phaåm daïng PVC

(Quyeát ñònh cuûa Boä Y teá naêm 2001)

Kieåm tra nguyeân lieäu

Cadimi Khoâng quaù 100mg/kg

Chì Khoâng quaù 100mg/kg

Caùc hôïp chaát thieác dibutyl Khoâng quaù 50mg/kg

Khoâng quaù 1000mg/kg

Khoâng quaù 1mg/kg

Kieåm tra bao bì thaønh phaåm

Chæ tieâu kieåm tra Ñieàu kieän ngaâm Dung dòch ngaâm Giôùi haïn an toaøn

Caùc kim loaïi naëng o60 C trong 30 phuùt

Axit axetic *% 14 Khoâng quaù 1 mg/kg

Löôïng 4KMnO söû

duïng Nöôùc *2 Khoâng quaù 10mg/kg

Caën khoâ

o25 C trong 60 phuùt n-Heptan *3 Khoâng quaù 150 mg/kg

o60 C trong 30 phuùt

Etanol *% 420 Khoâng quaù 30 mg/kg

Nöôùc *2

Axit axetic *% 14

Chuù thích:

*1: Ñoái vôùi thöïc phaåm pH ≤ 5

*2: Ñoái vôùi thöïc phaåm coù pH > 5

*3: Ñoái vôùi thöïc phaåm daàu, môõ, beùo

*4: Ñoái vôùi ñoà uoáng coù coàn.

Baûng 10.5: Tieâu chuaån kieåm tra caùc loaïi vaät lieäu bao bì thöïc phaåm: qui ñònh chæ tieâu, phöông phaùp thöû, giôùi haïn

Thieát bò vaät lieäu bao goùi

Loaïi thieát bò Vaät lieäu kieåm

tra

Phöông phaùp thöû nghieäm vaø giôùi haïn

Chæ tieâu kieåm tra

Ñieàu kieän ngaâm

Dung dòch

ngaâm

Giôùi haïn cho pheùp

1 2 3 4 5 6 7

1 - Söù traùng men, thuûy tinh

chieàu saâu 2,5cm

ít hôn 1,1 lít

Cadimi Nhieät ñoä bình thöôøng ñeå trong 24h

4% axit axetic

Khoâng quaù 0,5 ppm

Chì Khoâng quaù 5 ppm

256

hoaëc saâu hôn

treân 1,1 lít

Cadimi Khoâng quaù 0,25 ppm

Chì Khoâng quaù 2,5 ppm

chieàu saâu ít hôn 2,5cm hoaëc dung dòch ñoå vi

Cadimi Khoâng quaù 1,7 / 2mcg cm

Chì Khoâng quaù 1,7 / 2mcg cm

2 - Nhöïa toång hôïp

Cao su toång hôïp (tieâu chuaån chung)

Cadimi khoâng quaù 100 ppm

Kim loaïi naëng

o60 C trong

30 phuùt

4% axit axetic

Khoâng quaù 1 ppm (Pb)

Chì khoâng quaù 100 ppm

Löôïng 4KMnO söû

duïng

nöôùc Khoâng quaù 10 ppm

Cao su toång hôïp töø Formandehyt (tieâu chuaån ñaëc bieät)

Phenol o60 C trong

30 phuùt

nöôùc AÂm tính

Formandehyt AÂm tính

Caën saáy khoâ 4% axit axetic

Khoâng quaù 30 ppm

Polivinyl clorua (PVC) (nhö treân)

- Hôïp chaát ibutyltin khoâng quaù 50ppm (tính theo dibutyltin clorua)

Caën khoâ o25 C trong 1

giôø

a-heptan Khoâng quaù 150 ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 30 ppm

- Cresyl photphat khoâng quaù 1000ppm

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

- Vinyl clorua khoâng quaù 1ppm

4% axit axetic

257

1 2 3 4 5 6 7

2- Nhöïa toång hôïp (tieáp theo)

Polyetylen (PE) vaø polypropylen (PP) (nhö treân)

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm (Neáu söû duïng nhieät ñoä o100 C

khoâng quaù 150ppm)

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Nylon (PA) (nhö treân)

Caprolac-tam o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 15ppm

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polymetyl pentene (PMP) (nhö treân)

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 120ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

- Bisphenol A (bao goàm phenol vaø p-t-butylphenol): khoâng quaù 500ppm

Bisphenol A (Phenol vaø p-t-butyl phenol)

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 2,5ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

258

1 2 3 4 5 6 7

2- Nhöïa toång hôïp (tieáp theo)

- Diphenylcacbonat khoâng quaù 500ppm amin (Trietylamin vaø tributylamin khoâng quaù 1 ppm)

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polyvinyl alcol (PVA) (nhö treân)

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polystyren (PS) (nhö treân)

Toång soá chaát bay hôi (styrene, toluen, etylbenzen, isopropyl-benzen vaø n-propyl-benzen) khoâng quaù 5000ppm

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 240ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polyvinyliden clorua (PVDC) (nhö treân)

- Bari khoâng quaù 100 ppm

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

- Vinyliden clorua khoâng quaù 6 ppm

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

259

1 2 3 4 5 6 7

2 - Nhöïa toång hôïp (tieáp theo)

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polyetylen terephthalate (PET) (nhö treân)

Antimon o60 C trong

30 phuùt

4% axit axetic

Khoâng quaù 0,05 ppm

Germani Khoâng quaù 0,1 ppm

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan

Khoâng quaù 30 ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Polymetyl metacrylate (PMMA) (nhö treân)

Metyl metacrylai

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

Khoâng quaù 15 ppm

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan

Khoâng quaù 30 ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

260

1 2 3 4 5 6 7

3- Hôïp kim cheá taïo ñoà hoäp (khoâng

keå loaïi ñöïng thöïc phaåm khoâ, daàu, môõ)

Asen

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc Khoâng quaù 0,2 ppm ( 2 3As O )

0,5% axit citric

Cadimi

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc Khoâng quaù 0,1 ppm

0,5% axit citric

Chì (Pb)

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc Khoâng quaù 0,4 ppm

0,5% axit citric

Phenol o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc Khoâng quaù 5ppm

Formandehyt AÂm tính

Caën khoâ

o25 C trong 1

giôø

n-heptan Khoâng quaù 30ppm

o60 C trong

30 phuùt

20% etanol

o60 C trong

30 phuùt

Nöôùc

4% axit axetic

Epichlrohydron

o25 C trong 2

giôø

n-heptan Khoâng quaù 0,5ppm

Vinylclorua Khoâng quaù o5 C trong 24

giôø

etanol Khoâng quaù 0,05ppm

10.4 PHAÅM MAØU IN AÁN BAO BÌ

Söï ñaûm baûo an toaøn veä sinh cho thöïc phaåm ñöôïc bao goùi baèng bao bì plastic chính laø ñaûm baûo khoâng nhieãm chaát tieàm aån nhö ñaõ trình baøy trong phaàn 10.3 (bao goàm caùc baûng 10.1÷10.5), beân caïnh ñoù cuõng ñaûm baûo khoâng coù söï nhieãm ñoäc töø vieäc in aán bao bì; ñieàu naøy cuõng bao haøm caû quy ñònh khoâng ñöôïc in treân maët trong cuûa bao bì thöïc phaåm vôùi caùc loaïi möïc in tieâu chuaån tröø tröôøng hôïp chaát lieäu in ñöôïc chính thöùc pheâ duyeät laø ñaït yeâu caàu rieâng khi tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm.

Söï nhieãm chaát ñoäc töø möïc in cuõng coù theå xaûy ra ôû nhöõng tröôøng hôïp:

261- In treân maët ngoaøi bao bì: Sau khi in xong chuoãi bao bì ñöôïc cuoän laïi

ngay thaønh cuoän to. Khi ñoù, möïc ôû lôùp ngoaøi dính vaøo maët trong cuûa lôùp bao bì keá tieáp cuoän choàng leân.

- In treân maët trong cuûa bao bì hai lôùp hoaëc in leân maët giöõa (maët ngoaøi) cuûa lôùp tieáp xuùc thöïc phaåm cuûa loaïi bao bì gheùp hai lôùp. Do coù theå xaûy ra tröôøng hôïp lôùp ngaên caûn (lôùp trong) bò thaám öôùt hoaëc thaám chaát beùo töø thöïc phaåm hoaëc caùc chaát ñoäc höõu cô, dung moâi höõu cô coøn laïi sau quaù trình in thaám xuyeân qua lôùp ngaên caûn nhieãm vaøo moâi tröôøng chöùa thöïc phaåm; tröôøng hôïp thöïc phaåm khoâ nhö baùnh, chocolate seõ deã haáp thuï caùc chaát boác hôi naøy gaây maát giaù trò caûm quan vaø cuõng coù theå gaây ñoäc, aûnh höôûng söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng.

Ñoái vôùi nhöõng loaïi bao bì thöïc phaåm coù theå haâm noùng, ñun trong loø vi-ba thì phaûi löïa choïn möïc in moät caùch nghieâm khaéc, vì ôû nhieät ñoä cao caùc chaát ñoäc höõu cô töø möïc in coù theå bò phaân huûy thoaùt ra ngoaøi vaø coù khaû naêng khueách taùn deã daøng qua maøng ngaên caùch, nhieãm vaøo thöïc phaåm.

Quyeát ñònh soá 867/1998/QÑ-BYT ngaøy 4/4/1998 veà Tieâu chuaån An toaøn Veä sinh Vaät lieäu Bao bì, thì maøu duøng trong bao bì chöùa thöïc phaåm cuõng chính laø maøu duøng ñeå in aán nhaõn hieäu trang trí bao bì, ñöôïc yeâu caàu laø: phaåm maøu cho pheùp duøng trong thöïc phaåm.

Baûng 10.3: caùc phaåm maøu toång hôïp ñöôïc pheùp duøng trong thöïc phaåm vôùi löôïng phaåm maøu toái ña cho pheùp nhieãm vaøo thöïc phaåm töø duïng cuï, vaät lieäu bao bì chöùa ñöïng theo qui ñònh: “Danh muïc caùc chaát phuï gia ñöôïc pheùp söû duïng trong thöïc phaåm” ban haønh keøm theo Quyeát ñònh soá 3742/2001/QÑ-BYT ngaøy 31 thaùng 8 naêm 2001 cuûa Boä tröôûng Boä Y teá.

10.5 VEÄ SINH CHAI LOÏ TAÙI SÖÛ DUÏNG

Chai loï ñöôïc taùi söû duïng sau khi röûa saïch. Beå röûa chai loï coù theå coù ñaëc ñieåm vaän haønh röûa nhö sau:

- Röûa baèng doøng nöôùc phun - Röûa baèng doøng khoâng khí ion hoùa - Röûa hoaøn löu - Duøng ozoân

Thoâng thöôøng chai nöôùc ngoït, chai bia baèng thuûy tinh ñöôïc röûa saïch baèng nöôùc ñoái löu bôûi söï di chuyeån töông ñoái cuûa chai trong caùc baêng taûi ñi qua caùc beå röûa.

Röûa chai loï nhaèm loaïi ñöôïc haàu heát caùc vi sinh vaät vaø loaïi taát caû nhöõng vaät chaát coù theå coù trong chai nhö maûnh chai, caùt ñaát, nhaõn chai cuõ coøn dính

262

treân chai. Thao taùc treân maùy röûa chai nhö sau (H.10.1): chai ñöôïc ñöa vaøo caùc ngaên cuûa baêng taûi theo töøng haøng, baêng taûi seõ chuyeån chai ñi trong maùy röûa qua caùc buoàng röûa khaùc nhau vôùi thôøi gian löu ñuû ñeå chai ñöôïc taåy saïch (trong thôøi gian di chuyeån chai ñöôïc doác ngöôïc vaø luoân luoân ñöôïc phun nöôùc röûa vaøo beân trong), chai ñöôïc röûa theo caùc böôùc chính qua caùc beå nhö sau:

1- Chai ñöôïc röûa sô boä baèng nöôùc aám 30oC. 2- Chai ñöôïc baêng taûi chuyeån ngöôïc ñaàu ñeå doác heát nöôùc trong chai ra.

3- Chai ñöôïc tieáp tuïc ñöa vaøo beå nöôùc aám 55oC. 4- Chai ñöôïc doác ngöôïc ñaàu ñeå loaïi heát nöôùc trong chai ra ngoaøi 5- Chai ñöôïc chuyeån vaøo beå chöùa dung dòch kieàm 1,5%, ôû nhieät ñoä 60oC. 6- Chai ñöôïc chuyeån ñi trong beå dung dòch kieàm to=60oC, cuõng baèng thôøi

gian ngaâm chai trong beå vaø sau ñoù ñöôïc doác ngöôïc ñeå thoaùt heát dòch trong chai ra, ñoàng thôøi chai cuõng ñöôïc phun dung dòch kieàm.

7- Laëp laïi böôùc 5 vaø 6 nhöng ôû to=80oC. 8- Chai ñöôïc röûa baèng nöôùc saïch ôû 60oC vaø ñöôïc doác ngöôïc ñeå thaùo

saïch nöôùc trong chai. 9- Chai ñöôïc röûa saïch trong beå nöôùc 50oC vaø ñöôïc doác ngöôïc ñeå thaùo nöôùc. 10- Cuoái cuøng chai ñöôïc röûa baèng nöôùc saïch ôû 30oC coù noàng ñoä clorine

2ppm vaø laøm raùo.

Treân ñaây laø moät quy trình röûa chai thuûy tinh ñieån hình. Chai PET cuõng röûa theo quy trình nhö treân nhöng vôùi noàng ñoä vaø nhieät ñoä nöôùc röûa thaáp hôn ñeå chai khoâng hö hoûng.

Ñoái vôùi chai thuûy tinh caàn phaûi tuaân theo söï taêng giaûm nhieät ñoä nhö sau: Chai ñöôïc naâng leân nhieät ñoä cao coù söï cheânh leäch 42oC; neáu ñöôïc giaûm nhieät ñoä thì coù theå giaûm theo töøng baäc 28oC ( )oT 28 CΔ = . Thoâng thöôøng chai thuûy tinh môùi rôøi khoûi maùy röûa chai neáu ñöôïc chieát dung dòch laïnh thì deã bò vôõ. Thôøi gian röûa chai trong maùy laø 15 phuùt.

10.6 BAO BÌ BIOPLASTIC GIAÛM OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG

Söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay ñaõ vaø ñang nghieân cöùu caùc loaïi vaät lieäu coù nguoàn goác töï nhieân, hoaøn toaøn voâ haïi ñoái vôùi moâi tröôøng, coù theå phaân huûy deã daøng ñöôïc quan taâm söû duïng. Do ñoù bao bì plastic coù nguoàn goác sinh hoïc ñöôïc goïi taét laø bioplastic ñang ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt trieån.

Moät soá loaïi bioplastic phoå bieán hieän nay.

263

Hình 10.1: Sô ñoà thieát bò röûa chai lieân tuïc

1- Baêng taûi nhaäp chai vaøo maùy

2- Vò trí trung gian cuûa chai treân baêng taûi ñang di chuyeån vaøo beå chöùa

3- Beå ngaâm chai baèng nöôùc aám

4- Duøng tia phun nöôùc aám vaøo chai

5- Duøng tia phun dung dòch kieàm noùng

6- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 60oC

7- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC

8- Tia phun dung dòch kieàm

9- Beå ngaâm nöôùc noùng

10- Tia phun nöôùc noùng

11- Vò trí baêng taûi chuyeån chai ra khoûi maùy sau khi hoaøn taát

12- Tia phun nöôùc

13- Tia phun nöôùc

14- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC

15- Beå ngaâm dung dòch kieàm ôû 80oC

264

Hình 10.2: Boä phaän phun nöôùc röûa chai ñöôïc boá trí ñeå chai ôû caùc vò trí nhö treân hình ñeàu ñöôïc phun röûa beân trong

10.6.1 Polylactic axit (PLA)

PLA laø polyme cuûa axit lactic. Quy trình saûn xuaát PLA ñöôïc moâ taû nhö sau: tinh boät ñöôïc thuûy phaân thaønh ñöôøng baèng caùc cheá phaåm enzyme amylase, sau ñoù caáy vi khuaån leân men lactic vaøo ñeå leân men taïo axit lactic. Chöng caát ñeå thu axit lactic tinh khieát, thöïc hieän quaù trình polyme hoùa taïo PLA. Sau ñoù tieán haønh söû duïng caùc kyõ thuaät taïo hình bao bì plastic töông töï nhö nhöõng loaïi plastic toång hôïp töø hydrocarbon cuûa daàu moû.

PLA cuõng coù nhöõng tính chaát töông töï nhö caùc loaïi plastic toång hôïp töø daàu moû, chæ khaùc ôû moät ñieåm duy nhaát laø PLA coù khaû naêng bò phaân huûy khi choân trong ñaát neân noù khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.

265 Giaù thaønh cuûa PLA töông ñoái cao, gaáp 3-5 laàn bao bì plastic thoâng thöôøng neân noù coøn chöa phoå bieán.

10.6.2 Poly 3 hydroxybutyrat (PHB)

Poly 3 hydroxybutyrat ñöôïc toång hôïp töø caùc chuûng vi sinh vaät Arabidopsis thaliana, Brassica napus qua moät loaït caùc phaûn öùng chuyeån hoùa nhôø söï xuùc taùc cuûa heä enzym oxy hoùa khöû. Vaø sau cuøng laø söï xuùc taùc cuûa enzym synthase, PHA (Polyhydroxybutyric) taïo thaønh saûn phaåm poly 3 hydrobutyrat (PHB).

266

Tieáp tuïc thöïc hieän moät chuoãi phaûn öùng oxy hoùa khöû accetyl CA vaø cuoái cuøng taïo ra PHB.

10.6.3 Mater-Bi

Mater-Bi laø moät chaát deûo sinh hoïc ñöôïc taïo thaønh töø tinh boät vaø moät chaát deûo töø daàu moû (polycaprolacton). Mater-Bi thöôøng ñöôïc duøng laøm ly, muoãng duøng moät laàn hoaëc laøm thuøng ñöïng raùc.

Moät soá tính chaát cuûa Mater-Bi: - Coù khaû naêng töï phaân huûy, vaø coù theå söû duïng laøm phaân boùn. - Coù khaû naêng söû duïng moät caùch tieän lôïi gioáng nhö caùc loaïi bao bì plastic khaùc. - Coù theå taïo maøu ñöôïc baèng caùc chaát taïo maøu töï nhieân.

Coù khaû naêng taïo bao bì gheùp lôùp cuøng vôùi caùc vaät lieäu khaùc nhö giaáy, giaáy bìa, giaáy gôïn soùng...

267- Coù theå tieät truøng ñöôïc baèng tia gamma. - Coù theå ñöôïc daùn baèng nhieàu loaïi chaát keát dính.

Caâu hoûi:

1. Nguyeân taéc veä sinh chai loï thuûy tinh ñeå taùi söû duïng:

a) Röûa baèng nöôùc aám, röûa baèng nöôùc noùng 60oC tieáp theo laø nöôùc noùng 80oC sau ñoù röûa baèng nöôùc saïch nhieät ñoä thöôøng.

b) Röûa baèng nöôùc aám 30oC, röûa baèng dung dòch chlorine 60oC tieáp theo röûa baèng dung dòch xuùt ôû 80oC.

c) Röûa baèng nöôùc 30oC, röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 60oC tieáp theo röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC vaø röûa laïi nhieàu laàn baèng nöôùc saïch coù nhieät ñoä giaûm daàn ñeán 30oC.

d) Röûa baèng nöôùc aám 30oC, röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 60oC tieáp theo röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC vaø röûa laïi nhieàu laàn baèng nöôùc nhieät ñoä thöôøng.

2. Cheá ñoä röûa chai loï cuûa caâu treân ñöôïc aùp duïng cho loaïi bao bì thuûy tinh ñöïng TP öùng vôùi tröôøng hôïp naøo sau ñaây:

a) Thanh truøng sau khi chieát chai. b) Khoâng thanh truøng. c) a hoaëc b.

3. Lon theùp traùng thieác ñöïng söõa boät hay boät dinh döôõng caàn thieát cheá ñoä veä sinh goàm caùc phöông phaùp naøo sau ñaây:

A- Saùt truøng baèng söï gia nhieät khoâ ôû nhieät ñoä khoaûng 250oC, trong thôøi gian 6 giaây baèng ngoïn löûa cuûa khí hydrocarbon nhö CH4, axetylen.

B- Röûa, tieät truøng baèng hôi nöôùc quaù nhieät ≈ 140oC, trong 3 phuùt. C- Saùt truøng baèng tia cöïc tím. D- Duøng hôi H2O2 ñeå voâ truøng. E- Röûa baèng nöôùc aám 30oC, taêng daàn nhieät ñoä leân vaø röûa baèng dung dòch xuùt

1,5% ôû 60oC tieáp tuïc röûa baèng dung dòch xuùt 1,5% ôû 80oC, roài röûa baèng nöôùc saïch coù nhieät ñoä haï daàn xuoáng 30oC.

F- Röûa baèng nöôùc vaø xaø phoøng cho saïch daàu môõ buïi trong quaù trình gia coâng.

Choïn caâu traû lôøi ñuùng: a) F, B hoaëc F, A b) F, C hoaëc F, D c) E d) F, E.

268

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Quy ñònh giôùi haïn toái ña oâ nhieãm sinh hoïc vaø hoùa hoïc trong thöïc phaåm, Haø Noäi, 2008

2. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm, Haø Noäi, 199824.

3. Hansen, T.J. Candy and sugar confectionery. In handbook of food and beverage Stability, G.Charalambous(Ed.),Academic Press,Inc.,Orlando,Florida,1986,chap.7.

4. Matz,S.A. Bakery technology:packaging,Nutrition,Product Development, Quality Assurance, Elsevier Science Pulishers Ltd.,Essex, England,1989

5. Yamanishi, T. chemical changes during storage of tea. In handbook of food and beverage Stability,G. Charalambous(Ed.),Academic ress,Inc., Orlando,Florida,1986,

Taøi Lieäu Tham Khaûo

1. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm, Haø Noäi, 1998.Taøi lieäu tham khaûo

1. Phan Thanh Bình, Hoùa hoïc vaø hoùa lyù polyme, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM, 2002.

2. Döông Thanh Caûnh, Taøo Duy Caàn, Baûo quaûn bao bì vaø duïng cuï thuûy tinh, Nhaø xuaát baûn Y hoïc, 1989.

3. Phaïm Phoá, Löông Thò Thu Giang, Phaïm Huy Bình, Nghieâm Huøng, Vaät lieäu vaø vaät lieäu môùi, Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia TPHCM, 2002.

4. Boä moân Silicat, ÑHBK Haø Noäi, Baøi giaûng chuyeân moân Silicat, 1989.

5. Boä moân Silicat, ÑHBK Haø Noäi, Höôùng daãn thieát keá toát nghieäp caùc nhaø maùy Silicat, 1971.

6. Boä moân Polime, ÑHBK TPHCM, Giaùo trình Kyõ thuaät saûn xuaát chaát deûo.

7. Boä Y teá, Danh muïc tieâu chuaån veä sinh ñoái vôùi löông thöïc, thöïc phaåm, Haø Noäi, 1998.

8. TCVN 6939: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 13 chöõ soá (EAN-VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.

9. TCVN 6340: 1996, Maõ soá vaät phaåm. Maõ soá tieâu chuaån 8 chöõ soá (EAN-

269VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.

10. TCVN 6382: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 13 chöõ soá (EAN-VN13). Yeâu caàu kyõ thuaät.

11. TCVN 6383: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ tieâu chuaån 8 chöõ soá (EAN-VN8). Yeâu caàu kyõ thuaät.

12. Quyeát ñònh soá 178/1999/QÑ-TTg ngaøy 30-8-1999 cuûa thuû töôùng chính phuû, Quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát - nhaäp khaåu.

13. Quyeát ñònh soá 95/2000/QÑ-TTg ngaøy 15-8-2000 cuûa thuû töôùng chính phuû, Boå sung moät soá noäi dung cuûa quy cheá ghi nhaõn haøng hoùa löu thoâng trong nöôùc vaø haøng hoùa xuaát nhaäp khaåu.14. TCVN 6384: 1998, Maõ soá maõ vaïch vaät phaåm. Maõ UPC-A. Yeâu caàu kyõ thuaät.

14. Quy ñònh giôùi haïn toái ña oâ nhieãm sinh hoïc vaø hoùa hoïc trong thöïc phaåm, Haø Noäi, 2008

15. Toång cuïc Tieâu chuaån Ño löôøng chaát löôïng, Qui ñònh taïm thôøi veà ghi nhaõn thöïc phaåm bao bì goùi saün, Haø Noäi, 1995.

16. Trung taâm Phaùt trieån Kyõ thuaät Bao bì, Hoäi thaûo Bao bì quoác teá TPHCM, 8, 9/11/1990.

17. Abe, S. and Y. Kondoh. Oxygen absorbers. In Controlled/Modified Almosphere/Vacuum Packaging of food, A.L.Brody(Ed.),Food and Nutrition Press, Inc.Trumbull,Connecticut,1989,chap.9

18. Bouslead I., Resource Use and Liquid food Packaging, Incpen LonDon, 1993.

19. Castelvetri,F. Microbiological implications of modified atmosphere packaing of fresh pasta products. In Proc. 6th Int. Conf. on controlled/Modified Atmosphere/Vaccum Packaing, Schotland Bussiness Rechearch Inc.,San Diego, California 1991,p.253

20. Coulon, M.and P.Louis.Modified Atmosphere packaing of precooked foods.In controlled Modified/Atmosphere/Vaccum packaing of foods, A.L.Brody(Ed.),Food &Nutriyion Press, inc., Trumbull, Conecticut,1989,chap.8

21. Delassus, P.T.,J.C.tou,M.A.Babinec,D.C.Rulf, B.K.Karp and B.A Howell.Transport of apple aromas in polymer films. In food and packaing Interactions, J.H.Hotchkiss(Ed.), ACS Symposium Series 365, American chemical society Washington D.C.,1988,chap.2.

22. Duyvestijn,W.J.M. The glass milk bottle is less heathy than cartons. In

270

problem in packaging: The environmental issue,I.Boustead and K.Lidgren(Eds.),Ellis Horwood Limited, chichester, England, 1984, chap.13.

23. Gordon L. Robert Son, Food packaging principle and Practice, Marcel Dekker, Inc, 1993.

24. Geaff A. Giles, CRC press, 2000.

25. Geoff A. Giles, Handbook of Beverage Packaging, Seffield Academic Press, England, 1999.

Applied Science publishing Co. Ltd, Essex, England, 1986.

26. Gramiccioni,L.,E.Cardarelli,M.R.Milana and M.Denaro. An experimental study about aluminum packaged foods. In Nutritional and Toxicological Aspects of food processing,R.Walker and E.Quattrucci(Eds.),Taylor and francis Inc.,Philadelphia,1988,p.331.

27. Griff A.L Cacbonatedbeverage packaging. In the Wiley Encyclopedia of packaging technology, M.Pakker(Ed.), john Wiley & sons, Inc., Newyork, 1986,p.691

28. Hansen, T.J. Candy and sugar confectionery. In handbook of food and beverage Stability, G.Charalambous(Ed.),Academic Press, Inc., Orlando, Florida,1986,chap.7.

29. Hanlon J. F., Paper and paper board, Handbook of Package Engineering, 2nd Edition, McGraw, Hill Inc, New York, 1984.

30. Kooijman J. M., Environmental Impact of packaging: Performance in the Food Supply System, Industry Council for packaging and the Environment, LonDon, 1995.

31. Matz,S.A. Bakery technology:packaging,Nutrition,Product Development, Quality Assurance, Elsevier Science Pulishers Ltd.,Essex, England,1989.

32. Minifie,B.W. Packaging in the confectionary industry. In chocolate, cocoa and confectionary science and technology, 3rd Edn., Van Nostrand Reinhold, New York,1989, chap.22.

33. Ministry of Agriculture, Fisheries and food. Plasticizer: Continuing Surveillance. Food surveillance Paper No.30, Her Majesty’s Stationery Office, London, England,1991.

34. M. L. Rooney, Active Food Packaging, Chapman, Hall, 1995.

27135. Ove Billing, Flexible Packaging, 1989.

36. Stanley Sacharow, Roger C. Griffin, Principles of food packaging, 2nd edition, Avi publishing company Inc, 1980.

37. Ooraikul, B. Modified Almosphere packagingof bakery product. In modified Almosphere packaging of food, B.Ooraikul and M.E.Stiles(Eds.),Ellis Horwood Ltd., Chichester, England, 1991, chap.4

38. Ono, H. Modern design and treatment of bottbles used for cacbonate beverages. In Developments in soft Drinks Technology-3, H.W.Houghton (Ed.), Elsevier Applied Science Publisher Ltd., Essex, England,1984,chap.1

39. Paine, F.A. and H.Y paine. A handbook of food packaging,2nd Edn., Leonard Hill,Glasgow and London, Great Britain,1990.

40. Rayman,M.K.,K.F.Weiss,G.W.Riedel,G.Charbonneau and G.A. Jarvis,J.food Protect. 44:746(1981).

41. Schenk,R.U.,Bjorksten and L. yeager. Composition and consequences of aluminium in water,beverages and other ingestibles. In Environmental Chemistry and toxicology of Aluminium , T.E. Lewis(Ed.), Lewis publisher,Inc., Chelsea Michigan, 1989, chap.14.

42. Sivetz, M. and N.W.Desrosier. Coffee Technology, Avi publishing Co. Inc.,Westport, Connecticut, 1979.

43. United Nations Industrial Development Organization Food industry studies No.5, Packaging and Packaging materials, New York, 1969

44. Wade, P.Biscuit, cookies and crackers, vol.1, The Principles of the craft, Elservier Applied science Publishers Ltd.,Essex, England 1988, chap.4.

45. Yamanishi, T. chemical changes during storage of tea. In handbook of food and beverage Stability,G. Charalambous(Ed.),Academic ress,Inc., Orlando,Florida,1986, chap.12.

46. Wilmer A. Jenkins, James P. Harrington, Packaging Foods with Plastics, Technomic publishing Co, Inc, 1991.

47. Norman N. Polter, Food Science, Avi publishing Co, Inc, NewYork, 1986.

48. Richard Coles, Derek Mc Dowell, Food Packaging Technology, Blackwell publishing Ltd, 2003.