1

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΤΕΧΝΕΣ Ι: ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ

2Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΚΑΔ.ΕΤΟΣ 2014-2015

ΣΟΦΙΤΣΗ ΚΟΡΝΗΛΙΑ

Α.Μ. 97699

ΝΙΓΡΙΤΑ 11/1/2015

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΚΕΦΑΛΙΔΟΥ ΕΥΡΥΔΙΚΗ

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή………………………….……………………………………….……σελ.3

Η Παναγία Γοργοεπήκοος………………………………………………….…...σελ.4

Η αρχιτεκτονική και το πνευματικό κλίμα της Αθήνας τον 12ο αι….….………σελ.7

Η επιρροή της βυζαντινής παράδοσης στην νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική…σελ.9

Η Παναγία Γοργοεπήκοος και η Μητρόπολη των Αθηνών : ο ρόλος τους και η σχέση τους στο σύγχρονο αστικό τοπίο και το περιβάλλον τους……………..…..…..σελ.10

Συμπεράσματα………………………………………………………………….σελ.11

Βιβλιογραφία/Δικτυογραφία…………………………………………………….σελ.12

Εικόνες………………………………………………………………………….σελ.13

3

Εισαγωγή

Ο θαυμασμός για την αρχαιότητα διατηρήθηκε στην μακραίωνη πορεία της

ιστορίας μας. Στοιχεία από την αρχαιότητα συναντάμε στην τέχνη του Βυζαντίου σε

κοσμικά και θρησκευτικά έργα, ο βυζαντινός πολιτισμός είναι συνέχεια του αρχαίου

πολιτισμού, όπου συναντάμε μνημεία με νατουραλιστική παράδοση και την

αισθητική της κλασικής αρχαιότητας.1

Στην παρακάτω εργασία με αφορμή την Παναγία Γοργοεπήκοο ή Άγιο

Ελευθέριο ή Μικρή Μητρόπολη, θα αναφέρουμε πως η αρχαία ελληνική παράδοση

ενέπνευσε το Βυζαντινό ουμανισμό, καθώς και την αρχιτεκτονική της Αθήνας τον 12

αιώνα αλλά και το πνευματικό κλίμα από το οποίο προήλθαν αναγεννήσεις. Επίσης

μελετώντας την «μεγάλη» Μητρόπολη θα εξετάσουμε πως επηρεάστηκε η νεότερη

ελληνική αρχιτεκτονική από τη Βυζαντινή παράδοση. Στο τέλος εξετάζοντας τη

συνύπαρξη των δύο μνημείων στο σύγχρονο αστικό τοπίο θα αναφερθούμε στην

μεταξύ τους σχέση και την ένταξη τους στο περιβάλλον.

1 Αλμπάνη Τζ., 1999, σελ.23

4

Η Παναγία Γοργοεπήκοος

Μοναδική εκκλησία για την βυζαντινή αρχιτεκτονική της είναι η Παναγία

Γοργοεπήκοος (εικ.1). Χτισμένη στα τέλη του 12ου αιώνα, στα ερείπια ενός αρχαίου

ναού αφιερωμένου στη θεά του τοκετού Ειλειθυία.2 Στην τουρκοκρατία ο ναός

χρησίμευε ως ευκτήριο του μητροπολίτη. Το 1841 έγινε δημόσια βιβλιοθήκη και μετά

την έξωση του Όθωνα το 1862 αφιερώθηκε και στον Άγιο Ελευθέριο λόγω της

απελευθέρωσης των Ελλήνων από την «τυραννία» του πρώτου βασιλέως.3

Η Γοργοεπήκοος ανήκει στον ημισύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή

εγγεγραμμένο τρουλλαίο τύπο εκκλησιών. Έχει νάρθηκα τριμερή με σταυρεπίστεγη

κάλυψη και ενιαία την στέγη, με μια προέχουσα ημιεξαγωγική κόγχη του ιερού, και

πλάγιες εισόδους στον κυρίως ναό. Ο τρούλος ακολουθεί το γνωστό τύπο

οκτάπλευρου αθηναϊκού τρούλου με μονόλοβα παράθυρα και μαρμάρινους

κιονίσκους στις γωνίες. Το κτίσιμό του δεν είναι το γνωστό πλινθοπερίκλειστο αλλά

με ισούψη ορθογώνια μάρμαρα με περιμετρικά περιταίνια. Η τοιχοποιία ύψους 4.30μ.

είναι ισόδομη από λαξευτούς λίθους με περιταίνια και με ελάχιστο κονίαμα στους

αρμούς, σε όλες τις όψεις πλην της ανατολικής.4

Ο ναός της Γοργοεπηκόου έχει μια ιδιαιτερότητα μοναδική σε όλη τη

βυζαντινή αρχιτεκτονική. Στο επάνω μέρος των εξωτερικών τοίχων, - δηλαδή από το

ύψος των ανωφλίων των παραθύρων τοποθετήθηκαν με μοναδικό τρόπο 90

μαρμάρινα spolia, παλαιά αρχιτεκτονικά μέλη με ανάγλυφο διάκοσμο.5 Τα γλυπτά

ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, στην αρχαιότητα, τη παλαιοχριστιανική και

βυζαντινή περίοδο, έχουν λαξευτεί και τοποθετηθεί αυτούσια σε θέσεις όμοιες με

αυτές που είχαν στα προηγούμενα κτίρια. Τα γλυπτά δημιουργούν μια ζωοφόρο

περιμετρικά του ναού δημιουργώντας ένα κλασικιστικό αποτέλεσμα. Επίσης

υπάρχουν και στις όψεις των τριών κεραιών του σταυρού. Η τοποθέτησή τους δεν

έγινε με συγκεκριμένη τεχνοτροπική συγγένεια, ούτε βάσει κάποιου εικονογραφικού

προγράμματος, αυτό που διακρίνεται όμως είναι η συμμετρία.6

2 http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1720 3 Ο.π και athenscitymuseum.blogspot.gr/2011/06/curators-tip-h.html 4 Μπούρας Χ., 2010, σελ.161-1625 http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&lg=el&obpk=343&xsl=detail και ο.π. σελ 158-159.6 Ο.π. σελ. 162-163

5

Η αυστηρότητα της όψης, η σαφήνεια του όγκου, οι καθαρές γραμμές και η

αρμονία χαρακτηρίζουν την Γοργοεπήκοο.7 Όλα τα παραπάνω εκφράζουν ένα πνεύμα

κλασικισμού το οποίο κατά τον H.Maguire σημαίνει ότι την εποχή των Μακεδόνων

και των Κομνηνών υπήρχε μια μορφωμένη elite η οποία είχε την ικανότητα να

εκτιμήσει την αξία της αρχαιότητας. Κατάφερε να συλλέξει και να επιμεληθεί την

τοποθέτηση στο ναό των γλυπτών δημιουργώντας μια υπαίθρια έκθεση . Σύμφωνα με

τον Χατζηδάκη Μ. ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να πράξει τα παραπάνω ήταν ο

μητροπολίτης Μιχαήλ Χωνιάτης.8Υπήρξε ο τελευταίος μητροπολίτης πριν την

κατάκτηση της Αθήνας από τους Φράγκους και λάτρευε το ένδοξο παρελθόν της

Αθήνας. Μέσα από τις επιστολές του γνωρίζουμε την κατάσταση στην Αθήνα του

τέλους του 12ου και αρχές 13ου αιώνα και την στάση του ίδιου προς τους πολιορκητές

αλλά και προς την ασυδοσία των κρατικών υπαλλήλων.9

Η ένδοξη κλασική Αθήνα που γνωρίσαμε έχασε την αίγλη της. Υπήρχε

αλλαγή της οικονομικής κατάστασης και πνευματικός μαρασμός. Οι κάτοικοι

ασχολούνταν με τη γεωργία και χειρωνακτικές εργασίες. Λόγω της θέσης της Αθήνας

οι κάτοικοι ασχολούνταν με την αλιεία και ένα μικρό μέρος με την κτηνοτροφία. Η

άσχημη οικονομική κατάσταση επέφερε προβλήματα διατροφής και επιβίωσης.

Υπήρχε φορολογική καταπίεση όπως και κρατικές αυθαιρεσίες, επίσης η πειρατεία

ήταν έντονη, συνθήκες που ανάγκαζαν τους κατοίκους να μετακομίζουν προς τα

βουνά.10

Πέρα από την αναφορά των συνθηκών που επικρατούσαν στην Αθήνα στα

τέλη του 12ου αιώνα μέσα στα έργα του Χωνιάτη, τα ίδια είναι και κείμενα

παραίνεσης και νουθεσίες προς το ποίμνιό του για το δρόμο του Θεού και το ιστορικό

παρελθόν. Τονίζει τη φιλολογική παράδοση του παρελθόντος ώστε να αναδείξουν τα

επιτεύγματα της αρχαιότητας και να εμπνεύσουν τους νεότερους να ακολουθήσουν

την πορεία των προγόνων τους.11 Τα έργα του έχουν το βάθος της ρητορικής παιδείας,

φιλοσοφικές ιδέες και αναφορά σε προσωπικότητες της αρχαιότητας (Περικλή,

Θεμιστοκλή κ.α.), απόδειξη της πνευματικής τάσης της εποχής. Σαφώς το

ακροατήριό του δεν ήταν μόνο αγρότες και αμόρφωτοι, αλλά υπήρχε τοπική

7 Μπούρας Χ. και Μπούρα Λ., 2002, σελ. 46-488 Μπούρας Χ., 2010, σελ. 164-1659 http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=679&xsl=terms&obpk=455&lg=el 10 Μαυρομάτη Κ., 2010, σελ. 46-5311 Ο.π., σελ. 62

6

αριστοκρατία ανώτερης παιδείας, γνώστες της αρχαιότητας.12 Η αρχαιολατρία του

Χωνιάτη, αλλά και το ιστορικό φορτίο της πόλης, οδήγησαν τον ίδιο στην ανάγκη να

μεταδώσει αυτή τη λατρεία και τη δόξα της αρχαίας Αθήνας στους σύγχρονούς του.13

12 Ο.π. σελ. 63-6413 Μπούρας Χ. 2010, σελ.165

7

Η αρχιτεκτονική και το πνευματικό κλίμα τον 12ο αιώνα.

Παρόλο που η σχέση του βυζαντίου με την αρχαιότητα είχε μια διάρκεια,

υπήρχαν εποχές με ιδιαίτερα έντονες τάσεις επιστροφής προς τις καλλιτεχνικές

εκφράσεις της αρχαιότητας. Οι τάσεις αυτές ονομάζονται βυζαντινές αναγεννήσεις,

είναι κινήματα πνευματικά με αφορμή τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, την επιστήμη και

τη τέχνη της αρχαιότητας. Ευνοήθηκαν από αυτοκράτορες και πνευματικούς

ανθρώπους της εποχής, θέλοντας να δώσουν στην αυτοκρατορία την δόξα των

προηγούμενων ετών. Σημαντικά κινήματα είναι η αναγέννηση των Μακεδόνων και η

Παλαιολόγεια αναγέννηση. Στα τέλη του 9ου και ως τις αρχές του 11ου εκδηλώθηκε η

αναγέννηση των Μακεδόνων.14

Στην διάρκεια των αναγεννήσεων επικρατεί μια γενικότερη ουμανιστική τάση

προς τα κλασικά γράμματα και την αρχαία σοφία. Πνευματική όπως ο Μ. Ψέλλος, ο

Ιωάννης ο Ιταλός, ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης και ο Μιχαήλ Χωνιάτης

προσπαθούσαν να προβάλλουν το αρχαίο κλέος, την άνθηση της φιλοσοφίας και των

τεχνών.15

Η Αθήνα τον 11ο και 12ο αιώνα έχει μεγάλη άνθηση και αυτό ενισχύεται και

από ενάρετους και ευπαίδευτους άνδρες που βρίσκονται στον μητροπολιτικό θρόνο.

Η εικόνα της Αθήνας με τον πολεοδομικό ιστό της τα νέα κτίρια και το πλήθος των

εκκλησιών αλλά και την οχύρωσή της δίνει άριστη εντύπωση. Έτσι η φήμη της

Αθήνας ως πνευματικό κέντρο εξαπλώνεται σε ανατολή και δύση. Πλήθος κόσμου

συνέρεε για να θαυμάσουν τον Παρθενώνα ως ναό της Παναγίας της Αθηνιώτισσας.16

Η βυζαντινή τέχνη ήταν ιδιαίτερα συντηρητική, διατηρούσε την παράδοση με

αποτέλεσμα να διακρίνουμε τις επιδράσεις από την αρχαιότητα με σχετική

δυσκολία.17 Κύριο σημείο επίδρασης της αρχαιότητας ήταν ο γλυπτικός διάκοσμος,

όχι ως θέματα αλλά ως ανάγλυφα διακοσμητικά αρχιτεκτονικά μέλη. 18 Οι βυζαντινοί

τεχνίτες, είτε κατασκεύαζαν νέα αρχιτεκτονικά μέλη και πρόσθεταν νέα κομμάτια

όπου χρειαζόταν, κάτι το οποίο ήταν σύνηθες στις μεσοβυζαντινές εκκλησίες. Λόγοι

που επίσης οδηγούσαν ήταν οικονομικοί αλλά και ευκολίας στην τοποθέτηση από τα

14 Αλμπάνη Τζ., 1999, σελ.2815 Μπούρας Χ., 1969, σελ. 24816 http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/12/24121995.pdf σελ.25. 17 Ο.π. σελ. 247-24818 Ο.π. σελ. 256

8

λαξευμένα μέλη. Επίσης τα χρησιμοποιούσαν για λόγους δεισιδαιμονίας και

αποτροπής του κακού. Το σημαντικότερο βέβαια ήταν ότι χρησιμοποιήθηκαν για να

δώσουν κλασικό ύφος στο μνημείο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γοργοεπήκοος

που αναφέραμε παραπάνω. Ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη, spolia χρησιμοποιήθηκαν

και στο τέμπλο του καθολικού του Παντοκράτορος που συλλέχθηκαν από

Ιουστινιάνειο ναό.19

Από τα μέσα του 9ου αιώνα η Αθήνα με τη μακεδονική αναγέννηση ακολουθεί

ανοδική πορεία, όμοια της αυτοκρατορίας. Παράλληλα με τις επισκευές που γίνονται

σε παλαιοχριστιανικές βασιλικές εκκλησίες σε χριστιανικούς έχουμε την ανέγερση

νέων ναών σε καινούριες τοποθεσίες. Η οικοδομική δραστηριότητα συνεχίζεται ως

τον 12ο αιώνα με πρότυπο τον σταυροειδή εγγεγραμμένο που χαρακτηρίζει τον

Ελλαδικό χώρο. Βέβαια οι αναζητήσεις οδηγούν σε νέους τύπους εκκλησιών όπως ο

πρωτοποριακός συνδυασμός περίκεντρου, τετράκογχου και σταυροειδούς

εγγεγραμμένου ναού των Αγίων Αποστόλων Σολάκη στην αρχαία αγορά της Αθήνας.

Επίσης νέα προσθήκη είναι ο αθηναϊκός τρούλος που στολίζει συνήθως μικρά

εκκλησάκια. Έχουμε τους σταυρικού τύπου δικιόνιους ή τετρακιόνιους ναούς των

Αγίων Ασωμάτων του Κεραμικού, των Αγίων Θεοδώρων, της Καπνικαρέας, της

Παναγίας της Γοργοεπηκόου. Εκτός από την Αθήνα εξαιρετικοί ναοί χτίζονται και

στα περίχωρα της Αθήνας όπως η Μονή του Δαφνίου με τα περίφημα ψηφιδωτά, η

Όμορφη Εκκλησιά, η Καισαριανή. Μια σειρά ναών κοσμεί το ιστορικό κέντρο αλλά

και όλη την Αττική. Εκτός από εκκλησίες χτίζονται ιδιωτικές κατοικίες, εργαστήρια

και άλλα κτίρια που σχηματίζουν τις πρώτες συνοικίες.20

19 Ο.π. σελ. 257-25820 http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/12/24121995.pdf σελ.24-25 και http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?lg=el

9

Η επιρροή της βυζαντινής παράδοσης στην νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική.

Η νεότερη ελληνική αρχιτεκτονική έχει ως σημείο αναφοράς την ίδρυση του

επίσημου ελληνικού κράτους.21 Ο βασιλιάς Όθωνας ήταν λάτρης της αρχαιότητας,

επηρεασμένος από τον πατέρα του Λουδοβίκο, και επέβαλε την άποψή του στην

αρχιτεκτονική των κτιρίων της Αθήνας. Ο Λουδοβίκος όμως επηρέαζε το γιο του και

με στοιχεία της θρησκευτικής αρχιτεκτονικής του Μεσαίωνα για λόγους

εθνικιστικούς. 22 Έτσι ο νεοκλασικισμός πρωταγωνιστεί στη σύγχρονη ελληνική

αρχιτεκτονική η οποία εναλλάσσεται ανάμεσα σε διάφορα γεγονότα της μακράς

χρονικής περιόδου της.23 Ο θαυμασμός για την αρχαιότητα δεν επέτρεψε στο

Μεσαίωνα να επηρεάσει την νεότερη αρχιτεκτονική έτσι το βυζάντιο φανερώνεται ως

παράλληλη τάση με τον νεοκλασικισμό.24

Πρόβλημα της ελληνικής αρχιτεκτονικής αποτέλεσε η ελληνική ναοδομία με

αφορμή την ανέγερση μιας σύγχρονης ελληνικής εκκλησίας,25 την Μητρόπολη των

Αθηνών ( εικ.2) Η βυζαντινή παράδοση στη ναοδομία δεν ήταν στις επιλογές και στα

σχέδια των αρχιτεκτόνων. Η δυτικοευρωπαϊκή αρχιτεκτονική με ρωμαϊκό ή γοτθικό

ρυθμό δεν έγινε ιδιαίτερα αποδεκτή από την ελληνική φιλοσοφία λόγω του σχίσματος

ανάμεσα στην ορθόδοξη εκκλησία και τη Δύση. Έτσι βρέθηκε μια βυζαντινή

αναβίωση που ταίριαζε θαυμάσια στη Μεγάλη Ιδέα αλλά και στις απόψεις του

βασιλιά Όθωνα. Επινοείται ο ελληνοβυζαντινός ρυθμός με επιρροές από ευρωπαϊκά

κινήματα, ο οποίος θα δώσει λύση στο πρόβλημα της ανέγερσης της Μητρόπολης

των Αθηνών. Η ανέγερση του ναού είχε ιδιαίτερες δυσκολίες καθώς διήρκησε 20

χρόνια με εναλλαγή αρχιτεκτόνων.26

Προσπάθειες υιοθέτησης του ελληνοβυζαντινού ρυθμού έγιναν από

αρχιτέκτονες όπως ο Λ.Καυταντζόγλου, ο Ε.Τσίλλερ, ο Δ.Ζέζος. Ο Ε.Τσίλλερ στην

ανέγερση της Φανερωμένης του Αιγίου το 189027 χρησιμοποίησε βυζαντινά και

ρωμανικά στοιχεία. Ο Δ.Ζέζος (ένας από τους αρχιτέκτονες της Μητρόπολης των

Αθηνών) το 1845 κατασκευάζει την Ζωοδόχο Πηγή με αναγεννησιακά, ρωμανικά και

βυζαντινά στοιχεία. Τα μεσαιωνικά στοιχεία υπερτερούν έναντι των κλασικών. Σε

21 Φιλιππίδης Δ., 2001, σελ.8122 Ο.π. σελ. 9023 Ο.π. σελ. 8124 Ο.π. σελ. 8925 Μπίρης Κ.Η., 1995, σελ.10726 Φιλιππίδης Δ., 2001, σελ. 94-9527 Ο.π., σελ.95

10

ανάλογο ύφος, με απαίτηση των δωρητών, ο Λ.Καυταντζόγλου κατασκευάζει τον

Άγιο Γεώργιο, παρόλο που έχει κεραμική διακόσμηση – χαρακτηριστικό βυζαντινό-

τα υπόλοιπα στοιχεία είναι αναγενησιακά. Επίσης έργο του Καυταντζόγλου είναι η

Αγία Ειρήνη στην Αιόλου όπου τα κλασικιστικά στοιχεία είναι έντονα. Τελευταίο

έργο του Καυταντζόγλου με βυζαντινή μορφή είναι ο Άγιος Κωνσταντίνος. 28

Η Μητρόπολη των Αθηνών ξεκίνησε το 1842 και ολοκληρώθηκε το 1860. Τα

αρχικά σχέδια έγιναν από τον Θ.Χάνσεν με σύνθεση διαφορετικών στοιχείων, λόγω

αλλαγής οικοπέδου αναθεωρήθηκαν τα σχέδια για οικονομικούς λόγους αλλά και

διαστάσεων στην νέα τοποθεσία. Το 1843 η ανέγερση σταματά λόγω έλλειψη

χρημάτων. Μετά τρία χρόνια έγινε διαγωνισμός τον οποίο κέρδισε ο Δ.Ζέζος και

συνέχισε την ανέγερση σε ελληνοβυζαντινό ρυθμό. Με το θάνατό του αναλαμβάνουν

το έργο του οι Π.Κάλκος και Φ.Μπουλανζέ με νέες αλλαγές στα σχέδια.29

28 Φιλιππίδης Δ, 1984, σελ.95-9629 Ο.π., σελ.95 και Μπίρης Κ.Η., 1995 σελ. 132-133

11

Η Παναγία Γοργοεπήκοος και η Μητρόπολη των Αθηνών : ο ρόλος τους και η σχέση τους στο σύγχρονο αστικό τοπίο και το περιβάλλον τους.

Η ανέγερση της Μητρόπολης των Αθηνών έγινε με σκοπό την έκφραση

ευγνωμοσύνης του Έθνους προς τον Θεό, επομένως έχει σημαντική αξία για την πόλη

και τους κατοίκους της.30 Ανεγέρθηκε ένας τεράστιος ναός σε όγκο και διαστάσεις. Η

εξωτερική του εμφάνιση από αισθητικής άποψης θα χαρακτηριζόταν σεμνή καθώς τα

διακοσμητικά στοιχεία λείπουν. Χαρακτηρισμό για το ύφος της δεν μπορούμε να

δώσουμε καθώς έχει δυτικά και βυζαντινά στοιχεία, συνέπεια της αλλαγής

αρχιτεκτόνων, με διαφορετικές απόψεις, κατά την διάρκεια ανέγερσής της. Αλλά και

οι αναλογίες του ναού δεν είναι ομοιόμορφες καθώς βλέπουμε πως έχουμε μια

άσκοπη αύξηση ύψους, του επάνω μέρους σε σχέση με το πρώτο τμήμα που έγινε από

τον Θ.Χάνσεν. Το δυσανάλογο ύψος αδικεί τον εσωτερικό χώρο όπως και την

ακουστική του ναού. Επίσης η επέμβαση του τρούλου και του επάνω τμήματος του

κωδωνοστασίου από τον Φ.Μπουλανζέ δεν είναι ιδιαίτερα πετυχημένη.31

Στη εικόνα των δύο εκκλησιών αυτόματα γίνεται η σύγκριση μεταξύ τους. Η

Μητρόπολη δείχνει μια άχαρη και τεράστια εκκλησία με δυσανάλογα ύψη. Η

Γοργοεπήκοος εκφράζει μια αρχιτεκτονική αντίληψη διαφορετική από τη

Μητρόπολη. Η εικόνα σε μας είναι μια εκπληκτική μορφή όπου τα αρχαία

συνδέονται με τη βυζαντινή μορφή με τρόπο που προκαλούν δέος και αναδρομές σε

διάφορες φάσεις της ιστορίας μας. Η Γοργοεπήκοος είναι απόλυτα συνυφασμένη με

το πνεύμα της εποχής, τη σύνδεση της κλασικής με τη βυζαντινή τέχνη. Παρόλο το

μικρό της μέγεθος στέκει επιβλητική και αγέρωχη. Αντίθετα η Μητρόπολη φτωχή σε

ιστορικές αναδρομές μοιάζει με αυθαίρετη μορφή δίχως καμιά σύνδεση με τον

τόπο.32

Το ατυχές στην σημερινή εικόνα της τοποθεσίας που βρίσκονται οι δύο

εκκλησίες είναι η πολεοδομική και αρχιτεκτονική εικόνα της γύρω περιοχής. Δύο

μνημεία με ξεχωριστή μορφή και σημασία το καθένα ανάμεσα σε άχαρα, απρόσωπα

και μοντέρνα κτίρια τα οποία δεν συνδέονται με τα μνημεία, αντίθετα μοιάζουν σαν

να έχουν σφηνώσει άχαρα στην εικόνα των μνημείων. Το ιδανικό θα ήταν μια

περιορισμένη δόμηση και η αρχιτεκτονική των κτιρίων να συμβαδίζει με αυτή των

μνημείων.30 Μπίρης Κ.Η., 1995, σελ.7531 Ο.π., σελ. 133-13432 Φιλιππίδης Δ., 1984, σελ.94-95

12

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η βυζαντινή τέχνη είχε αργή εξέλιξη. Οι σύνθετες αρχές της δεν άλλαζαν

εύκολα στο χρόνο, καθώς δεν επιθυμούσε την απομάκρυνση από τις αξίες και την

παράδοσή της. Ωστόσο κράτησε μια πίστη προς τη φυσιολατρική αντίληψη της

Αρχαιότητας. Η τάση αυτή προς την αρχαιότητα οδήγησε στις βυζαντινές

αναγεννήσεις.33 Πολλά έργα προήλθαν μέσα από τις αναγεννήσεις, ένα

χαρακτηριστικό έργο είναι η Παναγία Γοργοεπήκοος, με την οποία ασχοληθήκαμε

παραπάνω.

Η μη συνύπαρξη του βυζαντίου με το κλασικισμό δημιούργησε τον

ελληνοβυζαντινό ρυθμό, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην ναοδομία. Με

αναφορά το ρυθμό αυτό ανεγέρθηκε η «μεγάλη» Μητρόπολη.34 Τα έργα που

αναφέραμε χτισμένα στην ίδια τοποθεσία, δύο μνημεία ξεχωριστά το καθένα αλλά η

συνύπαρξή τους δεν είναι καθόλου αρμονική.

33 Αλμπάνη Τζ., 1999, σελ.4234 Φιλιππίδης Δ., 2001, σελ. 113

13

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

Φιλιππίδης Δ., Βυζαντινή αρχιτεκτονική, στο Φιλιππίδης Δ. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, Τόμος Δ, ΕΑΠ, Πάτρα, 2001

Αλμπάνη Τζ., Εισαγωγή στη βυζαντινή τέχνη, στο Αλμπάνη Τζ. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, Τόμος Β, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999

Μπίρης Κ.Η., Αι Αθήναι. Από του 19ου εις τον 20ν αιώνα. Μέλισσα, Αθήνα, 1995

Μπούρας Χ., Βυζαντινές Αναγεννήσεις και η αρχιτεκτονική του 11ου και 12ου

αιώνος στο Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, Αθήνα, 1969

Μπούρας Χ., Βυζαντινή & Μεταβυζαντινή Αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Μέλισσα, Αθήνα, 2001

Μπούρας Χ., Βυζαντινή Αθήνα, 10ος – 12ος αι. Μπενάκη, Αθήνα, 2010

Μπούρας Χ. και Μπούρα Λ. Η Ελλαδική Ναοδομία κατά τον 12ο Αιώνα, Εμπορική Τράπεζα, Αθήνα, 2002

Φιλιππίδης Δ., Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Μέλισσα, Αθήνα, 1984

Μαυρομάτη Κ., Οι Κατηχήσεις του Μιχαήλ Χωνιάτη στα Βυζαντινά Σύμμεικτα, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών, Αθήνα, 2010

http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1995/12/24121995.pdf πρόσβαση στις 9/1/2015

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1720 πρόσβαση στις 9/1/2015

athenscitymuseum.blogspot.gr/2011/06/curators-tip-h.html πρόσβαση στις 9/1/2015

http://www.eie.gr/byzantineattica/view.asp?lg=el πρόσβαση στις 8/1/2015

14

Εικ. 3

http://diadrastiko.blogspot.gr/2013/07/blog-post_7263.html

Εικ.1 Παναγία Γοργοεπήκοος

http://www.eie.gr/archaeologia/gr/06_DELTIA/file11.aspx

15

Εικ.2 Μητρόπολη Αθηνών

http://bill-files.blogspot.gr/2013/06/70.html