11/17/2018

1

«Anadolu» gazetesi muharrirlerinden YANİ KALFOĞLUS’un Karamanlıca alfabesi ile yazdığı İstanbul’ da 1899 yılında basılmış

MİKRA ASİA (KÜÇÜK ASYA) KITASININ TARİHİYE COĞRAFYASI

adlı kitabın girişiMUKADEME

Memleket. Ne güzel kelime. Ne aziz söz. Ne mübarek lugat. Helememlekete muhabbet. İşte bundan büyük fazilet, bundan ulu meram vemaksat olamaz. Her şey bundan merbuddur, herkes bunun ile meelufolmalı, memlekete muhabbet olmazsa, vatan için hizmet edilmez ise, vatanarzulanmazsa, insan dünyada yaşadığının maksadının bir mühim noktasınıicra etmemiş olur. Bunun için Yunan muharrirlerinden biri «Ουδέν γλυκίωνπατρίδος», yani «vatandan daha tatlı bir şey yoktur» demiş idi.Bizler Anadolu’luyuz, vatanımız da Anadolu yani Mikra Asia (Küçük Asya)dır. İnsanın ilk oturduğu memleket, medeniyetin en evvel terakki ettiğiülke, meşhur ve cengaver milletleri yetiştiren toprak, Hristiyanlığın ilk vaazolunduğu mahal,........

SERGİ

“OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMLERİNDE RUM TOPLUMUNUN KÜLTÜREL KATKILARINDAN ÖRNEKLER”

Mimarlık, Eğitim, Tıp, Bilimler, Diplomasi, Sağlık,Endüstri ve Ekonomi

İstanbul şehri, içinde yaşayan halkı veonunla irtibatta bulunan herkesi sonderece etkiledi, etkilemeye de devamediyor. Tarihi boyunca birçok medeniyeteev sahipliği yaptı, aynı zamandabirçoğunun da tarihsel gelişiminiyönlendirdi. Tabiatın ve sosyoekonomikşartların doğrultusunda gelişenkentleşme, sakinlerinin de yaşam biçiminietkiledi. Değişik imparatorluklarınmerkezi olması nedeniyle, değişik dinleribir arada uyumlu bir şekilde barındırdı,kendine özgü kozmopolit bir ortamoluşturdu. Kozmopolit kentleşmenin ilkyaratıcıları, sarayda faaliyet gösterenbirun bölümüne bağlı Cemaat-i Mimaran-ı Hassa mimarlarıydı. Aralarından en ünlüolanı, Osmanlı mimarisini belirleyenHristiyan kökenli Koca Mimar Sinan’dır.18. yüzyılda faaliyet gösteren veimparatorluk sınırları içerisinde erken birbatılılaşma havası estiren mimar, ustabaşıve kalfaların arasında birçok zimmi, yanigayrimüslim sivrildi. Ünlü MimarSinan’dan önce, gerçek adı Hristodulosolan ve Atik Sinan adıyla tanınan başkabir Rum asıllı mimar vardı. Müslümanolunca Sinan Yusuf bin Abdullah adınıalan mimarın eserlerinden biri, 1766depreminde yıkılan Fatih Camii’dir. Sarayadına hizmet veren Rum mimarlararasında, Mimarlık Tarihi ProfesörüDoğan Kuban’ın andığı Simeon ya daSimyon Kalfa, Konstantin Kalfa, Kör YaniKalfa ve Foti Kalfa yer alır. Bu mimarlarmuhtemelen Müslüman meslekdaşlarıylabirlikte Nuruosmaniye, Laleli, Yeni Fatihve Üsküdar’daki Selimiye camiileriylebaşkenti süsleyen mimarlardı.

İlk Fatih Camii(1463-1471)

Hristodulos/Atik Sinan’ın eseri olup Melchior Lorichs

İstanbul Panoramasında (~1560) yer alır.

Νurosmaniye Camii (1748-1755)

Simeon Kalfa ve Çelebi Mustafa’ nın eseri olup,

devamdaki Laleli Camii de(1759-1763)

onların eseridir.

Süleymaniye Camii (1550-1559)

Koca Sinanın eseri olup yine Melchior Lorichs

tarafından resmedilmiştir.

18. YÜZYILIN İSTANBUL’UNDA RUM MİMARLAR - BAŞ USTALAR - KALFALAR

11/17/2018

2

Diplomalı ya da değil, birçok Rum mimaryalnız kendi cemaatleri adına değil, İmparatorlukçapındaki herkes için eserler verdi. 1. Dünyaharbine kadar İstanbul mimarisinde bıraktıklarıizlerle şehrin, Doğu Akdeniz’in metropolü olarakanılmasına neden olanların başında gelirler.

Osmanlı İmparatorluğu’nda en yüksek makamaçıkmayı başaran ve hassa mimarı olarak anılan ilkRum kalfa Vasilaki Efendi İoannidis (1821-1903)idi. Tersâne-i Âmire mimarı olan ve 1780 yılındaKasımpaşa Deniz Üssü’nün ilk tersane havuzunuinşa eden ünlü Marki Kalfa’nın torunu olanVasilaki Efendi İoannidis’in en önemli eserleriarasında Taksim’deki Ayia Triada kilisesinintamamlanması yer alır (1876-1879). Ayrıca1882’de Fener İoakimion Kız Lisesi’ni, 1894depreminden önce Heybeliada Ruhban Okulu’nungüney cephesini ve Balıklı Rum Hastanesi’nin Ruhve Sinir Hastalıkları binasını inşa etti. Haliç’inkuzey yakasında bulunan ve günümüzde KuzeyDeniz Saha Komutanlığı adıyla anılan BahriyeNezareti’nin de mimarlarından biridir. Bu esermimarlık tarihi profesörleri Turgut Saner ve ΑfifeBatur’un da işaret ettiği gibi oryantalist mimarininen çarpıcı örneklerinden biridir. 20. yüzyılınbaşlarında Bahriye Nezareti’nde hizmet verenoğlu Yangos ya da İoannis İoannidis Efendi iseTaksim’deki Zapyon Kız Lisesi’nin inşasını üstlendi.

Rum Hassa Mimarları arasında PetrakisAdamandidis, Viktor Adamandidis’in babası veHamidiye ya da günümüzde Yıldız adıyla anılancamiyi inşa eden Nikolakis Çelepis ya daÇelepopulos’u da sayabiliriz. Petrakis Kalfa’nıneserlerinden geride pek bir şey kalmadıysa daizlerini İstanbul’un en önemli tarihî yapılarındanbiri sayılan ve Mısır Hıdivi Mehmet Ali’nin oğlu,Sait Halim Paşa’nın 1867’de Yeniköy’deki yalısınınyeniden inşasında bulabiliriz.

Zapyon Kız Lisesi ve Taksim Ayia Triada Kilisesi

Kasımpaşa Bahriye Nezareti binası

Fener İoakimion Kız Lisesi(1882)

Hamidiye Yıldız Camii

Sait Halim Paşa yalısı, Yeniköy

19. YÜZYILIN İSTANBUL’UNDA RUM HASSA MİMARLARI

19. yüzyılın ortalarından 20. yüzyılın ortalarınakadar, yaklaşık yüz yıl içerisinde İstanbul sınırlarıiçinde 350’den fazla Rum mimar hizmet verdi.Arşiv kaynaklarından tespit edilen mimarlarınadlarından birçoğuna bina cephelerindekimermer levhalarda rastlamamız mümkün.Bunların çoğunluğu İstanbul kökenli değildi,ancak daha başarılı bir kariyer edinmek içinburayı tercih etmişlerdi. Onlardan geride birçokeser kaldı, fakat tümünü tespit etmek epeycezor. 1922’den sonra Yunanistan’a göçmekzorunda kalan mimarlar Atina, Selanik ve başkabirçok şehre de değerli binalar kazandırdı.Bunların arasında Periklis Fotiadis, KonstandinosKiryakidis, Patroklos Kambanakis, VasiliosKuremenos gibi birçok isim sayabiliriz. Hepsi aynıdönemin mimarları sayılamaz, zira bunların birkısmı 1922’den önce Atina ve başka Yunanşehirlerinde hizmet veren kişilerdi. Örnek olarakKonstandinos Dimadis ile oğlu Nikolaos Dimadis’ive İstanbul’da mimarlık yapmaya başlayan, ancakAtina’ya yerleştikten sonra da tekrarİstanbul’da faaliyet göstermeye devam eden“İstanbul Rum Edebiyat Derneği” binasınınmimarı Lissandros Kaftancoğlu’yu verebiliriz.

O dönemde inşa edilen binaların mimarî üslubuve yapısı, dönemin modası ile alıcının beğenisidoğrultusunda belirlendi. Böylece Boğaziçi ilePrens Adaları’nda rastlanan eşi bulunmaz yalı vekonaklarda ahşap kullanımının ağır bastığı Balkanmimarisinden, eklektikizm ve modernizmakımlarına kadar değişik üsluplarda eserlermeydana geldi. Bu mimarlardan bazılarımezarlıklarda son derece alımlı ve heykellerlesüslü anıtlar inşa ettiler. Örneğin Şişli RumMezarlığı âdeta bir açık heykel müzesi gibidir.Aynı zamanda devlet binaları, özel binalar veapartmanlar, Adalarla Boğaz sahillerinden başka,Moda’dan Yeşilköy’e şehrin bir ucundan diğerinekadar her yerde konaklar ve villalar inşa ettiler.Maalesef bu sanat eserlerinin çoğu kayboldu.Bazıları terkedilip çöktü, bazıları kıymetinianlayamayan yeni alıcılar tarafından yıktırıldı,bazıları ise kat karşılığı verilip yerlerine çirkinmodern binalar inşa edildi. Şimdi dar gelirliailelerin kaldığı bölgelerde bulunanlar ise 50’liyıllarda Anadolu’dan gelenler tarafından gaspedildi ya da satın alındı ve çehreleri değişti.

Mimar Lissandros Kaftancoğlu tarafından

tasarlanan (1872) Beyoğlu Der-Saadet Rum Edebiyat

Cemiyeti binasınınön cephesi

Mimar Periklis Fotiadis’intasarladığı (1894)

Heyebeliada Ruhban Okulu

Mimar Konstantinos Dimadis tarafından tasarlanan (1880)

Fener Mekteb-i Kebir

Mimar Konstandinos Kyriakidis’in eseri olan

Frej Apartmanı, Şişhane (~1900)

19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA MEŞHUR İSTANBUL RUM MİMARLARI

11/17/2018

3

Türkiye’de Rum mimarlar hakkında sahip olduğumuzbilgiler, Ermeni mimarlara nazaran kısıtlıdır. ÖrneğinErmeni asıllı Balyan ailesi ve eserleri herkesçe bilinir, oysaRum mimarların ne adları ne eserleri tanınır.

Son yıllarda Türkiye’de yayınlanan dergi ve kitaplardakonu ele alınmaya başladı. Yunanistan’da da on yıldanfazla bir süredir Rum mimarlarla ilgili çalışmalaryayımlanıyor, kitaplar basılıyor. Ayrıca 2010 yılında“İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti,” etkinlikleriçerçevesinde Mimar Sinan Üniversitesi’nde düzenlenen“Batılılaşan İstanbul'un Rum Mimarları” sergisi büyük ilgigördü, 2-3 yıl sonra aynı ismi taşıyan belgesel İstanbul veAnkara’da gösterime çıktı. İstanbul çehresindeki batılılaş-mada Rum mimarların katkısı herkesçe kabul edildi.

Bu arada günümüzde Mimar Sinan Güzel SanatlarÜniversitesi olarak bilinen Sanayi-i Nefise Mektebimezunlarını ya da yurt dışında okuyan mimarları daanmamız gerekecek. İstanbul ve Atina’da eser verenPatroklos Kambanakis (Ayios Yeoryios Karipis kilisesi -Burgaz, Belçika Konsolosluğu - Taksim, St. Hristidis ileberaber Galata Rum İlkokulu), Vasilios Kuremenos(Günümüzde Sabancı Üniversitesi’nin bürolarına evsahipliği yapan Minerva Han - Galata) ve Markos Langas(Ahmet Burhanettin ve Οsman Fitri ile beraber SütlüceMezbahaları) gibi ünlü mimarların yanı sıra, PetrakisMeimaridis (Evangelistria Theotokos Kilisesi- Dolapdere),Zinon Kleanthis (Çiçek Pasajı - Beyoğlu), VelissariosMakropulos (Ayia Triada Kilisesi - Kadıköy), DimitriosVasiliadis (Suriye Pasajı - Beyoğlu), Yeoryios Kuluthros(Deniz Apartmanı - Şişhane), Konstantinos Pappas (SarıcaArif Paşa Konakları - Moda ve Elmadağ), Vasilios ve oğluDimitrios Çilenis (Panayia Elpida Kilisesi - Kumkapı veTaner Apartmanı - Taksim) gibi İstanbul’ueserleriyle güzelleştiren mimarları da anmalıyız.

Daha ayrıntılı bilgi arzu edenler “Batılılaşan İstanbul'unRum Mimarları” sergisinin kataloğuna başvurabilir(Zoğrafyon Lisesi Mezunları Derneği, İstanbul 2010).

υ

İstanbul’un muhtelifbinalarında Rum mimarların

adlarını ihtiva edenmermer veya taş levhalar.

Solda Banker Stavro Kepeci evi,

şimdi Taksim Belçika

Konsolosluğu.

Sağda mimar Patroklos

Kambanakis’in bir mesçit için

ön tasarımı

Karaköy Minerva Han (1911-13)

Vasilios Kuremenos eseri

Galata Rum Okulu (1910)Patroklos Kambanakis ve

St. Hristidis eseri

20. YÜZYILIN BAŞINDA İSTANBUL RUM MİMARLARI

Taksim meydanının 1950 sonlarında görünümü. Maksim gazinosunun solundaki ikinci bina

Taner Apartmanı Mimar Dimitri Çilenis eseri

(1935-1940).

Fener semtinde Ekümenik Patrikhane binaları.

Merkezde Patrikhane ofisleri 1941 yangınından sonra

mimar Aristidis Pasadeos’un tasarımına göre tekrar inşa edilmiştir (1980)

İstiklal caddesindeki Elhamra sineması

(~1920) Rum mimarKonstantinos Kiriakidis eseri

20nci yüzyılda yaşanan geniş çaplı ve kararlı siyasigelişmeler nedeniyle, İstanbul’da Rum mimarların sayısıve kapsamı önceki yüzyıllara göre önemli ölçüdedeğişmiştir. Lozan Antlaşmasından (1923) sonra ve nüfusmübadelesi neticesinde, Rum mimarların büyük kısmı,İstanbul Rumları’nın mübadeleden istisna edilmesinerağmen, göçtü. Aynı zamanda devlet politikası neticesindegenç Rum mimarlar yalnız özel sektör kesimine yöneldi.Halbuki Osmanlı dönemide Rum mimarlar ve inşaatmühendisleri kamu ihalelerine katılabiliyordu ve önemlidevlet binaları inşa ederek tarihe yazıldılar. 6-7 Eylül 1955kitlesel şiddet olayları ve 1964 sınır dışı edilmelerneticesinde birçok mimarlar göç etmeye mecbur kaldı.

Anlaşılabilir ki nüfusu bir kaç bin kişi kalan cemaatte ve20nci yüzyılın ikinci yarısında yaşanan zor şartlar altında,Türkiye içinde eser bırakmış, kayda değer sayıda Rummimarları bulmak zordur. Buna rağmen Mimar SinanGüzel Sanatlar Üniversitesi ve İstanbul TeknikÜniversitesi’nden epeyce Rum mimar mezun olmuş vekaydadeğer eserler yaratmışlardır. 1931 yılının“Mimar/Arkitekt” mecmuasının 2. sayısında adı geçenmimarlar: Yeorgiadis, P. Apostolos, Dimitri Çilenis, TomasAgaliadis, Vagel Ranos, Aleksandros Yenidünya, AntuanHaronis, Dimitri Peçilas, Nikoli Haralambidis, ViktorAdamandidis (Mimarlar Odası kurucularından) veKonstantin Pappas. Bunlara ek olarak adlarını anmamızgereken daha sonraki dönemlerin mimarları arasında,Güzel Sanatlar Akademisi mezunları Simeon Simeonidis,Aristidis Pasadeos, Hristo İoannidis, Vasil Vingas,Konstantinos Skarpathiotis ve İstanbul Teknik Üniversitesimezunları Stilianos Roidis, Hristo Evangelidis, HristoPanayotis, Avgerinos Antoniadis, Evangelos Limperopulos,Matheos Kaçopulos, Yanis Kibritis, Frangiskos Kefalopulos,Daniil Beyzade, Nikolaos Eleftheriadis, KonstantinosSidiropulos, Themistoklis Strogilos, Yani Giavurakis veStathis Çamis gibi Rum mimarları sayabiliriz.

Yukarıdaki, tam bir liste olmayıp, 1955 yıllından sonramezun olan Rum mimarları içermemektedir

20. YÜZYIL İSTANBUL RUM MİMARLARI

Fener’deki Ekümenik Patrikhane bürolarının

bugünkü binasıMimar Aristidis Pasadeostarafından 1960 yıllarının

ortalarında tasarlandı.

11/17/2018

4

19. yüzyılda uygulanan Tanzimat reformlarının neticesindeKapadokya Rumları ekonomik ve kültürel alanda büyük bir ilerlemekaydettiler. Kayseri ve Niğde bölgeleri etrafındaki küçük yerleşimyerlerinde mimari açıdan son derece kıymetli yapılar baş gösterdi.Rum cemaatinin yaşam şartlarının iyileşmesi ve teşkilatlanması,ayrıca kendi kurumlarını kendilerinin yönetebilme olanağı, köylerinyeniden planlanmasına, evlerin, kiliselerin ve okulların mimarisineyansıdı. Bu dönemde Rumların kültürel kimliğini vurgulayan ellidenfazla kilise ve birçok okul inşa edildi.

Kiliseler

Kiliselerin yapımında kendilerine has mimari unsurlar taşıyan birüslup göze çarpar, bu da Küçük Asya bölgesinde onlara özel bir yersağlar. Bu mimari üslup, Bizans sonrası mimari geleneğindenfarklılıklar gösterir. Cemaat nüfusuna oranla yapılar son derecebüyük ve gösterişlidir. Karakteristik gri renkteki bazalt taşından yada sarı kesme taştan inşa edilmiş oymalı cepheler dış görünüşleriniçok etkileyici kılar. İnşat işini üstlenenler arasında genelde pektanınmış isimler yoktu. Diplomalı mimarlardan ziyade daha çokkalfalardı. Hem estetik hem inşaat tekniği açısından kayda değer birustalık göstermişler, aynı zamanda yerel taş yontma sanatına dayenilikler getirmişlerdi.

Bu dönemde meydana gelen eserler tipoloji açısından büyükşehirlerdeki gibi çağdaş kilise ve okul modeline uygundu. Morfolojiaçısından ise Doğu’nun yüzyıllar boyunca süregelen mimarigeleneğinden, ayrıca Ermeni, Selçuk ve Kıbrıs’ın Gotikmimarisinden etkilenmişti. Kiliselerin çoğu üç nefli, kubbeli ya dakubbesiz bazilika planlı, birkaçı ise Kapalı Rum Haçı planlı vekubbeliydi. En karakteristik özellikleri, batı taraflarında görülen vekilisenin iç kısmında bulunan üst kattaki kadınlara ait gynaikonitisgalerisini destekleyen açık galeri biçimindeki nartekstir. Gözeçarpan diğer özelliklerinden bir başkası, kilisenin doğu tarafındagörülen ve üç nefli planı takip eden üçlü nişlerdir. Kilisenin yapısınıgüçlendiren sivri kemerler de karakteristik özelliklerinden biridir.Binanın cüsseli ve aynı zamanda ahenkli görünmesini sağlayan çokkenarlı çatılar, cephelerdeki dekorasyon, narteksleri destekleyenve kilisenin içinde bulunan sütün başlıkları ve bağ modeliylesüslenmiş giriş kapıları onları son derece gösterişli kılar.

MİMARLIK

Kapadokya

19. yüzyılda kilise ve okulların mimarisi

Konaklı-Misti Ayios Vasilios ve Vlasios Kilisesi

Kapadokya’nın en büyükkiliselerindendir ve 1844’teMetropolit Sofronios’ungirişimleri ile mimar ProvosMelidis tarafından inşaedilmiştir.Çatısının on kubbeli ve çokprizmalı yapısı ender birmimari örnek olup muhteşembir dekorasyona sahiptir.

11/17/2018

5

Niğde Hasaköy - Aksos Aya Makrina Kilisesi

Kilise temelinden 1843 yılında yeni baştan inşa edilmiştir. Küçük birköy olan Aksos’a göre çok büyük boyuta sahiptir. Üç klitoslu bazilikatarzında olup nartkesi Π şeklindedir. Merkezi apsisi çift kemerli olupkabartmalı üzüm bağları süslü kiliseye girişi simgelemektedir.İçerisinde halen çok az sayıda duvar ikonaları bulunmaktadır.

Niğde Fertek Başmelekler Mihail ve Gavriil Kilisesi

1837 yılında inşa edilen etkileyici boyuttaki üç klitoslu bazilikatarzında sarı taş ve bazalttan yapılmıştır. Doğu tarafında üç niş veyan yüzlerde birkaç pencere vardır. Yarı açık şekilli Π, kuzey, batı vegüneydeki tapınağı 16 sütun ile çevreler. Özel bir özellik, tapınağınmerkez girişini vurgulayan narteksin yarı silindirik çıkıntısıdır. BugünFertek Kasabası Yeni Camii olarak kullanılmaktadır.

11/17/2018

6

Niğde Hamamlı – Gurdonos İsa Peygamberin Transfigürasyonu Kilisesi

1848'de inşa edilen üç gözlü bir bazilika, Androniki'den bir mimarlailişkilendirilmiştir. Sıra dışı özelliği, her biri dini sembolik motiflerlefarklı süslemelere sahip olan narteks portikosunu destekleyen onsütunun zarif başlıklarıdır.

Kilisenin içindeAziz Eustathius'unduvar resmi

Niğde Enehil - Dikilitaş Taksiarhis veya Ayios Yeorgios Kilisesi

Muhtemelen 1923'te Hristiyan sakinlerin mübadele ileayrılmasından kısa bir süre önce inşa edilmiş ve iç mekanlardaduvar hagiografileri yapılmayan son kilise.

İki sütuna ve sivriyaylı iki sütunadayanan yarı açık birnartekse sahip üçgözlü bir bazilikadır.Dış dekorasyonunözel bir özelliği,çatıya erişimsağlayan iki simetriktaş skaladır. Bugünbir tekstil halıatölyesi olarakkullanılmaktadır.

11/17/2018

7

Talas - Mutalaski Harman semtinde Meryem Ana Kilisesi

Eski bir çökmüş bir kilisenin yerine 1890 yılında inşa edilmiştir. Batıcephesinin şekillendirilmesinde açık barok unsurları olan bir kubbe ilehaç biçimindeki kilise tarzını tipini takip eden birkaç kiliseden biridir.Bugün Yaman Dede Camii olarak ibadete açıktır.

Kapadokya Rum Okulları

1856 yıllı Islahat Fermanı'yla birlikte okulların serbestçe kendikendilerini yönetme olanağı tanınmasından sonra sistemli birşekilde eğitim merkezlerinin inşa edilmeye başladığı gözeçarpar. Küçük Rum yerleşim merkezlerinin nerdeyse tümü,cemaat bağışlarıyla inşa edilen ve yönetilen ilkokul binalarınasahip oldu. Kapadokya etrafındaki küçük köylerde inşa edilenokullar, büyük kentlerdekilerle aynı mimari standartlarda, ancakdaha küçüktü. Akılcı bir anlayışla planlanmış modern okulbinaları güneş ışınlarından olabildiğince faydalanabilmek vehavalandırılabilmek için geniş pencereliydi. İnşaat malzemesiolarak yerel mimaride kullanılan geleneksel yontma taşkullanıldı.

Niğde Hasaköy Aksos Rum Okulu

Okul, toplumun ihtiyaçları için modern bir okul sağlamakamacıyla 1909 yılında inşa edilmiştir. Büyük pencereleri veyardımcı boşlukları olan altı sınıflı bir dikdörtgen çizimi takipeder. Tamamen özel zarafet veren özenle oyulmuş bazaltduvarla yapılmıştır.

Niğde Ballı Rum Okulu

Ayios Vasilios kilisesinin yanında 1914 yılında inşa edilmiştir. Sınıflarındoğrusal düzenine ve ritmik olarak monte edilmiş büyük pencereleresahip H şeklinde bir plan görüntüsü vardır. Kaba taşlı bir yapıdır.

11/17/2018

8

Kayseri Germir - Kermir Rum Okulu

Kayseri - Molu Rum Okulu

Okul 1800 yılındaneo-klasik tarzdainşa edilmiştir.Girişi ayrıntılısimetrikdekorasyonasahiptir.Oyma taşişçiliği ile yerelbina geleneğitakip edilmiştir.

1840 yılında neo-klasikmimari tarzda inşaedilmiştir. Bağlanmışbazalttan yapılmış ikikatlı dikdörtgen biryapıdır. Tasarımısimetrik bir morfolojiyitakip eder ve merkezigiriş geniş bir ölçektevurgulanır.

Niğde - Uluağaç Rum Okulu

Bugün bölgede ayaktakalan Rum binalarınınen büyüğüdür. Köyünyaklaşık 150 Rum ailesiolduğu 1893 yılında dikildi. Dikdörtgenplanlı, cephelerinsimetrik düzenlemesi, pencerelerin ritimlidüzenleri ve özenleoyulmuş taş işçiliği ileiki katlı bir yapıdır.

İZMİR RUM MİMARİSİ

19. yüzyılın ortalarında İzmir’in uluslararası ekonomiksisteme dahil edilmesi ve bunu izleyen Tanzimat ve Islahatuygulamaları şehir genelinde büyük bir gelişmeninkaydedilmesine neden oldu. Osmanlı İmparatorluğu’nunilk tren yolu ve liman inşası gibi önemli altyapı işleri,ticaret ve kültürün ilerlemesini sağladı, yeni bir hayathayal eden birçok insanın İzmir’e akın etmesine nedenoldu, şehrin gelişmesine katkıda bulunan gayrimüslimcemaatleri de ön plana çıkardı. Bu dönemde İzmir’inçehresi uygulanan yeni mimari üsluplar neticesinde büyükbir hızla batılılaştı. Yeni binalar, şehrin geleneksel çehresinitamamen değiştirdi.

Şehrin en kalabalık cemaati olan 165 bin kişilik Rumcemaati (1922’de toplam nüfus 370 bindi) mimarlıkalanında büyük bir faaliyet gösterdi. Bu dönemde Rummimarlar eski kilise, okul, hastane gibi cemaat binalarınınrestorasyonunu, ya da yeniden inşasını üstlendiler. Ticaretmerkezleri, iş hanları ve gitgide zenginleşen cemaatmensupları adına modern konutlar yarattılar.

1922 yangını sırasında Hristiyan mahallelerinin tamamentahrip olması, bu mimari eserlerin de büyük birbölümünün yok olmasına neden oldu. Böylece İzmir,tarihsel ve kültürel kimliğinin önemli bir parçasını yitirdi.

Rum cemaatine aitAyios HaralambosHastahanesi. İlkolarak 1748’de veikinci kez 1888’deyeniden inşa edilen260 yatak kapasitesiile İzmir’in en büyükhastahanesiydi.1922 yangınında yokoldu.

11/17/2018

9

İzmir Rum Mimarları

İzmir’in çehresindeki yeniliklerde, büyük bir meslek birliğiteşkil eden İzmir’in Rum mimarları kayda değer bir roloynadılar. Bunlardan birçoğu İzmir ve çevresindekibölgelerde Belediye gibi devlet dairelerinde hizmet verdiler,diğerleri ise Rıhtım Şirketi gibi özel sektörde çalışıp cemaatbinaları (kilise ve okul), önemli ticari ve özel binalar (bankav.b.) inşa ettiler. İzmir Meslek Rehberi’ne göre (Indicateurdes professions commerciales et industrielles de Smyrne,par Jacob de Andria, 1895) 1895 yılında İzmir’de 12’si Rumolmak üzere 20 mimar faaliyet göstermekteydi. Bunlar:Vamvakeros İoannis ve Petrokokkinos Emmanuil(Belediye’de), Kokkinos İoannis, Kutsufiadis M., LatrisKsenofon, Mangakiotis M., Mangakiotis Y., RambaonisDimitrios, Simitopulos İlias, Stefanidis Grigoris, VitalisPolikarpos (Rıhtım Şirketi’nde) ve Vitalis Rokos idi.Eustratios Emmanuil Kalonaris gibi bazıları da EgeAdaları’ndan gelip İzmir’de önemli eserler verdiler. 1920’yekadar mimarlar listesine Apostolidis D., Vafeiadis İgn.,İzmirlis K., Kurmulis İl., Kalokairinos Y., Lignadis D., Lytis V.,gibi yeni isimler eklendi. Aynı zamanda Karathanasopulos P.(Merkez Kız Lisesi) ve Zahos Ar. (İonio Üniversitesi) gibiözellikle Yunanistan’dan getirtilen mimarlar da vardı.

İzmir Basmane semtinde 1866 yıllında eski bir kilise yerine inşa edilen AyiosVukolos Kilisesi. Haç şekli bina 16 sütünlü yarı açık nartekstir. 1922yangınından kurtulan tek kilisedir. 2011 yılında restore edilen kilise periodikolarak kilise olarak kullanılmakta ve çok etkinlikli bir kültür merkezi olarak dakullanılmaktadır.

İzmir’de var olan iki küçük kilise

Profitis İlias (İlyas) Kilisesi

1846 yıllında inşa edilmişolup muhteşem manzaralıŞiriniyte (Ayia Anna)vadisinde bulunmaktadır.Tek nartkesli kilise içmimarisini korumaktadır.

Ayia Fotini Kilisesinin 1856 yılındamimar Ksenofon Latris tarafındaninşa edilen çan kulesi.

İzmir’de 1898 yılında inşa edilen büyükboyutlu Ayia Katerina Kilisesi

Her iki eser 1922 yangınında yok olmuştur.

11/17/2018

10

Ayios Yeoryios (Aya Yorgi) Kilisesi

Mimar Efstratios Kalonaris tarafından, 1856 yılında kubbesi eklenerekyenilenen kilise, 1922 yangınında yok olmuştur.

Alaçatı Meryem Ana kilisesi dış ve iç görünümü

Efstatios Kalonaris’ineseri olup 1833 yılındayarı açık narteks şekliinşa edilmiştir.2010 yılında restoreedilmiş ve AlaçatıPazaryeri camii olarakkullanılmaktadır.

Mimar Emmanuil Kunatarafından 1873 yılındakubbeli bazilika şeklindeinşa edilmiştir. Neo-klasikve Bizans tarzları beraberbulunmaktadır. 1922yılından sonra bir sürecamii olarak kullanılmış,ancak 1944 yılı depremhasarları yüzünden terkedilmişti. 2014 yılındaR.M. Koç Vakfı tarafındanrestore edilmiş ve halenAyvalık müzesi olarakkullanılmaktadır

Ayvalık - Alibeyköy - Moshonisi adası Ayios Nikolaos - Taksiarhis Kilisesi

11/17/2018

11

İzmir Rum Okulları

Eğitim binalarının tipolojik ve mimari olarak yenilenmesi,Rum Toplumun yeni yüksek okullarının inşası ile olmuştur.Bunların en önemlisi Homeros Kız , Ana Kız ve Evanjelikİncil Okullarıdır. Ancak, bunların yanı sıra, İzmir toplumu1922'de geniş bir ilköğretim okulu ağına sahipti. Kentiçinde 17 ve etraf semtelerde 22 okul, hemen hemenhepsi bahçelerin içinde veya yakınında, bulunuyordu.Ayrıca, her semtte yüksek okullara bağlı ilkokullarbulunuyordu. Bunlara ek olarak özel okullar da vardı.

Göztepe Ayios Panteleimon kilisesi ve avlusunda okul.

Yukarı Mahalle’de Ayios İoannis Theologos Okulu. EvanjelikOkulun şubesi. Okul 1922 yangınında yok olmuş ve yanındakikilise daha sonra yıkılmıştır. Bugün çan kulesinin bir kısmı veöğretmenler evi varlığını sürdürüyor.

Homerion İzmir Kız Okulu

1881 yılında İzmir Rum Eğitim Cemiyeti tarafındankurulmuş ve 1887 yılında yeni bir modern binayakavuşmuştu. Mimar Ksenofon Latris tarafındanneoklasik tarzda tasarlanmış, çağın tüm pedagojiközelliklerini takip etmiş olup, geniş dersliklere, büyükbir tören salonuna, sağlıklı bir yatakhaneye, zengin birkütüphaneye, üstü kapalı jimnastik salonuna ve çiçekbahçelerine sahipti. 1922 yangınında yok oldu.

Tören salonuÖn cephenin tasarım krokisi

Okulun ana giriş kapısının tasarım çizimi

İzmir Merkez Rum Kız Lisesi

Kız okulunun yeni binası, özelolarak davet edilmiş mimar PanosKarathanasopoulos tarafındanklasik eklektik tarzda tasarlanmışve 1912 yılında inşa edilmiştir.

Sağda okul olan binanın bugünküfotoğrafı görülmektedir.

11/17/2018

12

İzmir Borsa binasısahile yakın birmevkide, mimarİgnatios Vafiadistarafından 1905yılında inşa edildi.

Bugün Borsa binasıkarakteristik köşekulesini kaybetmiştirTurizm enformasyonmerkezi olarakkullanılmaktadır.

Mimar İgnatios Vafiadis tarafından 1909 yıllında inşa edilenAnadolu Bankası binası.

Klasik, Rönesans ve Barok stilleri başarı ile birleştirilmiştir.

İzmir Atina Bankası binası.Mimar Dimitrios Rambaonis

Fransız Beaux-Arts ekolü tarzını uygulamıştı.

İzmir Tiyatrosu

Sahil üzerinde, 1910 yılında açıldı ve şehiriçin önemli bir kültüreletkinlik mekanı oldu. Mimar İgnatios Vafiadistarafından Fransız ekolü tarzında tasarlandı ve o zaman Paris'teki Fransıztiyatrosu Chatellet'in bir minyatürü olarak kabul edildi.

11/17/2018

13

Son dönemin iki Karadenizli Rum Mimarı

Mimar Aleksandros Kakulidis (1857-1941)

Trabzon’da 1857 yıllında doğdu. TrabzonRum Dershanesi Okulundan mezunolduktan sonra 1885 yılında Atina TeknikÜniversitesinden mimar diplomasını aldı.Karadenizin bir çok şehrinde eserleryaptı. 1922 yıllında Atina’ya göç etti ve1941 yılında vefat etti. Eserlerinin çoğuKaradeniz bölgesinde (Trabzon, Samsun,Giresun ve İnebolu) olup, bundan başkaİstanbulda da (Arnavutköy Aya Taksiarhis kilisesi) ve (Ahyolu -Aghialos Meryem Ana Kilisesi-1899) eserleri vardır. Bir çokfarklı tarzda neo-klasisizim, eklektisism, ar-nuvo, Osmanlı veBizans revivali ve oryantalizm mimarisi gibi ekol tesirlitasarımlar ile dinsel yapılar inşa etmiştir. Üç eseri halenTrabzonun simge binalarını oluşturmaktadır. Bunlar TrabzonDershane Okulu, Theofilaktos Evi ve Kapagianidis Villası’dır.

Ordu’da oryantalizmmimarisi tarzında Ferik Hamdi Paşa

Mabedi (1913)

Banker Konstantin Theofilaktu Konağı. Yarım asır Kız Okulu olarak hizmet vermiş

ve bugün Trabzon şehir müzesi olarak kullanılmaktadır (1905)

Trabzon Dershanesi 1904

Aleksandros Kakulidis’in görkemli neo-klasik, simmetrik ve İonik şekilli eseriTrabzon Dershanesi (Frontistiriο). Eski bir kuruma ait bu yeni binanın temeliEylül 1899’da atılmış ve 1902 Eylül ayında açılış töreni yapılmıştır. İnşaasıiçin 12.322 Osmanlı altın lirası, donatılması için de 1.000 lira harcanmıştır.Bu fonlar büyük miktarda Rusya’da yaşayan Karadenizli Rumların bağışlarısayesinde toplanmıştır.

Trabzon Dershane Rum Okulu inşası. Dershane 4 sınıflı merkez ilk okul, 4 sınıflı lise ve ayrıca öğretmen yetiştirme okulu olarak çalışıyordu.

11/17/2018

14

Ayios Grigorios kilisesi çan Kulesi

Konstantin Theofilaktu bağışı ile bizans stilinde inşa edilmiştir. Kule saatinde ÇABUK OLUN ibaresi yazılı idi.

Çan Rusya’ya ısmarlanmıştı. 1924 yılında sahil yolunun açılması ile yıkılmıştır.

1892 yılında mimar Kakulidis tarafından banker Konstantinos Theofilaktos hesabına Soğuksu semtinde inşa edilen yazlık villa, 1300 liraya mal olmuştu. Bina muhteşem bir bahçe içinde bulunuyordu. Kullanılan motifler aynı semtte inşa edilen Kapagianidis villasında da kullanılmıştır. Bugün yoktur.

Banker Konstantinos Theofilaktu’nun Trabzon Soğuksu semtindeki villası

Banker Kapagianidis için yine mimar Kakulidis tarafından 1906 yılında inşa edilen ar-nuvo stili 3 katlı villa binası. Denizi gören büyük teraslara sahip olup, beyaz taş ve etrafı ahşap dantela süslü kornizlerle, kırmızı keremitli çatısı vardır. Büyük bir bahçe içinde sera ve yardımcı bina bulunmaktadır. 7.000 altın liraya mal olmuştu.

Giresun Belediye Reisi Kaptan Yorgi tarafından 1907’de Aleksandros Kakulidis’e ısmarlanan Erkek Lisesi’nin binası. Bina karakteristik neo-klasik tarzda inşa olup,son katı, mimarın ayrılışınedeniyle yerel bir kalfa tarafından bitirilmiştir.

11/17/2018

15

Mimar Dimitrios Fillizis (1882-1965)

1882 yılında Trabzon’da doğdu ve 1965’de Selanik’te vefat etti.Trabzon Dershanesi’nden mezun olduktan sonra, Atina TeknikÜniversitesi’nden mimar diplomasını alıp sonra Paris’te eğitiminedevam etti. Trabzon’a döndü ve bir çok özel binalar tasarladı.1915-1918 yılları arasında Bizans tarihçisi Rus Theodor Upsenksiile beraber Trabzon Bizans devri eserlerin kayıt edilmesi üzerineçalıştı. Samsun’da bir çok özel binaların inşasında çalıştı.Trabzon’da en bilinen eserleri Atina Bankası (1910), Boztepe’deMoseleum (1922), Trabzon Kız Lisesi tasarımı ve Trabzon şehri sukemeri (1922).Mübadeleden sonra Selaniğe yerleşti ve önemli mimarlıkkonularında çalıştı.

Dimitri Fillizis Trabzon’daki yazıhanesinde çalışma esnasında

Trabzon Atina Bankası şubesi (1910) Mimar Dimitri Fillizis eseri

1915bugün

Bina, Osmanlı topraklarında 15 şubesi olan Atina Bankası

Trabzon şubesi olduktan sonra, 1923’ den itibaren Osmanlı Bankası Trabzon

şubesi olmuştur. Bugün küçük değişikliklerle

halen mevcuttur.

11/17/2018

16

Grigoris Kapagianidis Trabzon Bankası

Fostiropulos Kardeşlerin Bankası

Atina Bankası şubesinden başka Trabzon’da çalışmış Kapayanidis, Fostiropulos, Theofilaktu bankalarının

hepsinin Kunduracılar Caddesi yöresinde binaları vardı. Bu banka binalarının mimarları bilinmemektedir.

Dimitri Fillizis’in tasarlamışolduğu, katledilen kayıkçılarsendikası başkanı KâhyaYahya’ya ait oryantalizmtarzında mabed. Ailesininısmarladığı eserin temelleri1922 yılında Boztepe’deatılmış ancak mimarınayrılması ile yarıda kalmıştır.

Dimitri Fillizis eseri, Boztepe ilkokulu (1910)

11/17/2018

17

BİLİM VE EĞİTİMDer-Saadet Rum Edebiyat Cemiyeti

Paşa ve İroklis Vassiadis idi. DeS-REC temel amaçlarından biriKırım savaşından sonra Osmanlı eğitim sistemine hakim olmayaçalışan Fransız ve Anglo-Sakson eğitim kurumlarına karşı Rummilletinin kültürünü korumak, gelişmekte olan ticaret veendüstri sektörüne kabiliyetli elemanlar yetiştirmek ve EkümenikPatrikhane tarafından koordine edilen geleneksel Rum eğitimsistemine zamanın modern görüşlerine uygun katkı vermekti. İlkkuruluş yıllarında Yönetim Kurulunun tartıştığı en önemli sorunRum eğitim sisteminin Gerçekçi (Pragmatik) yönününgüçlendirilmesi idi. Bu istikamette yayınlanan Yönetim Kurulututanaklarında kadim Yunan metinlerinin hangi derecedekullanılması ve aynı zamanda fizik, kimya, biyoloji, teknoloji gibiderslerin artırılması, geniş ve sistematik pedagoji açısındanincelenmesi görülmektedir.

Der-Saadet Rum Edebiyat Cemiyeti(DeS-REC) 1861’de Rum cemaatininönde gelen tıp doktorları ve bilimadamları tarafından kuruldu. Enönemli amacı Osmanlı millet sistemikapsamında Rum cemaatininİmparatorluğun bütün topraklarındatoplumlarının eğitim ve kültürseviyesini yükseltmekti. Bu kurumunkuruluşunda en önemli rolü oynayaniki tıp doktoru, Stefanos Karateodori

DeS-REC damgasını

taşıyan bir kitap

Kitap, Osmanlı tarihinin önemli

Diplomatı Tıp Doktoru Aleksandros

Mavrokordatos’un (1641-1709) hayatını

içermektedir.

Kurumda, tüm olarak Fransızeğitiminin etkilerine ve aynızamanda kısmen misyonerlikpropagandalarına karşı bir kültürdirenişinin felsefesi açıkçagörülmektedir. DeS-REC’ in Rumeğitimi için üstlendiği girişimlerarasında:

- Ekümenik Patrikhane ile işbirliğiiçinde yeni okulların açılması - Rumokullarında kullanılacak gerekli derskitaplarının hazırlanması vebasılması

- Eğitimi destekleyen, Anadolu veRumeli’deki Rum Cemiyetleri ileişbirliği yaparak İstanbul dışında yeniokulların açılması - DeS-REC eğitimedestek veren, yüzden fazla cemiyetinkoordinasyonunu yapıyordu.

- Rum okulları öğretmenlerininpedagoji ve yeni bilimler üzerineeğitimleri konusunda geniş çaptaprogramlar geliştirilmesi

- Aynı zamanda Rum okullarının binadurumu ve altyapı tesisleri içinönemli çabalar sarf ediliyordu.Taşradaki okullara da müfettişleringönderildiği genişçe bilinmektedir.

DeS-REC eğitime destek dışında veonun kadar önemli ölçüde bilimselaraştırmaları destekleyen kurumolarak tanındı. 1861-1921 dönemibilimsel araştırma neticelerini sunanbir mecmua yayınlamıştır.

Bu açıdan Des-REC çalışma yöntemiAcademie de France ve Royal Societyof London’u hatırlatmaktadır.

Des-REC yalnızca Rum toplumunadeğil, Osmanlı İmparatorluğunundiğer unsurlarına ve Yunanistan’ınbilim toplumuna da çok önemlihizmetler vermiştir.

Cemiyetin yayınlarından örnekler

11/17/2018

18

Cemiyetin katkıları arasında, bir çokuzman komitelerinin çalışmaları dasayılabilir. Komitelerin en önemlileriEğitim, Edebiyat, Bioloji, Arkeoloji,Sosyoloji ve Hukuk konularıyla alakalıidi. Bu komiteler düzenli bir şekildekonferanslar ve geniş kitlelere açıkkonuşmalar organize ediyorlardı.Diğer önemli bir etkinlik Des-REC’ingözetimi altında organize edilenbilimsel yarışmalar idi.

bir yarışma da Bizans tarihi hakkında 1910 yılında yapıldı. BuBizans tarihi yarışmasını, doktor Dimitri Zambakos Paşa 10.000frank ile ödüllendirdi. Tıp’ta etik konusunda son yıllarındaMekteb-i Tıbbiye’de ders veren Senatör AleksandrosMavrogenis Paşa, aynı yıl “erdemlik” konulu bir yarışmadüzenleyerek, her yıl 1.000 frank ile yarışmayı destekledi.Des-REC, 1882 büyük Beyoğlu yangınından sonra bugünkü BaloSokağına yakın, kendi inşa ettiği, resimde görülen neo-klasikbinaya taşındı. İstanbul Rum Edebiyat Cemiyeti 1924 yılındaHükümet kararı ile kapatıldı, binasına el konuldu ve aynızamanda zengin kütüphanesi ve arşivi Ankara’ya taşındı.Arşiv Türk Tarih Kurumunda bulunmaktadır ancak kitaplarınnerede olduğu bilinmemektedir. Cemiyetin binası 1965 yılındayıkıldı ve şu anda arsası oto park olarak kullanılmaktadır.

Spiridon MavrogeniPaşa (1816-1902)

Örnek olarak 1869 yıllında Karadenizsahillerinin tarih, coğrafya ve dil bilimikonusunda bir yarışma organizasyonuiçin St. Petersburg’da yaşayan YorgoSimboulidis 500 gümüş Rus rublesisunmuştu. 1872 yıllında Epirli BankerHristaki Zografos “yaşayan eserler -yani konuşulan Rum lehçeleri ve canlıgelenekleri” yarışması için 100 OsmanlıAltın Lirası hibe etmişti. Daha sonra1879’da Banker Karapanos tarafındandesteklenen, yeni ilkokul kitaplarınınyazılması amaçlı bir yarışma organizeedildi. Bunların dışında enteresan diğer

DeS-REC’ in kurucularından ve

uzun yıllar yöneticisi İroklis Vasiadis

(1821-1890)

19

11 y

ılın

da

Fen

er R

um

Pat

rikh

anes

ine

bağ

lı R

um

Oku

lları

ve

Kili

sele

rin

An

ado

lu’d

ad

ağılı

mı

11/17/2018

19

1910

/11

-19

11/1

2 y

ıllar

ınd

a R

um

Lis

e v

e Y

üks

ek

Oku

lları

Ağı

Rum Okuları için Osmanlı Sultanları

tarih kitabı

18

70

–1

88

019

10/1

1-

1911

/12

İZM

İR

İZ

MİR

G

ÜN

EY A

NA

DO

LU

Evan

gelis

tİn

cil

Oku

lu

Evan

gelis

tİn

cil

Oku

lu

isp

arta

(Sp

arti

) O

rtao

kulu

Aro

ni

Ru

mfr

ansı

zLi

sesi

Aro

ni

Ru

mfr

ansı

zLi

sesi

İsp

arta

Kız

Ort

aoku

luA

yaFo

tin

iK

ız L

ises

iYa

nn

iki

Ru

mal

man

Lise

siA

nta

lya

Ort

aoku

luH

ar.

An

asta

siad

isK

ız L

ises

iA

nas

tasi

adis

Gen

elve

Tic

aret

Lise

siB

urd

ur

(Bu

rdu

rio

n)

Ort

aoku

luR

enie

ris

İzm

ir R

um

Ort

aoku

luK

on

stan

tin

idis

Lise

si–

Tica

ret

Lise

siK

ony

a O

rtao

kulu

Foti

ni

Ko

kkin

aki

Kız

Lis

esi

Aya

Foti

ni

Mer

kez

Kız

Lise

siTo

ros

Bu

ğa M

aden

Ort

aoku

luK

arm

a ya

tılı

«P

ith

ago

ras

-Π

υθ

αγό

ρα

ς»

Oku

lu

Ho

mer

ion

Kız

Lise

siK

apla

nid

isTi

care

t Li

sesi

Yeo

rgio

sD

ald

aki

Kız

Lise

siPa

shal

isK

ard

eşle

rPA

LLA

DİO

N

Oku

lu

Th.

Nes

tori

dis

Ru

m K

ole

ji

DİĞ

ER

BA

TI

AN

AD

OLU

B

ÖLG

ELER

İ

DİĞ

ER

BA

TI

AN

AD

OLU

BÖ

LGEL

ERİ

Ayv

alık

A

kad

emis

i(L

ise)

A

yval

ık

Aka

dem

isi

(Lis

e)

Url

a(V

url

a)

An

aksa

gora

Ort

aoku

luU

rla

(Vu

rla)

A

nak

sago

raO

rtao

kulu

Bu

rsa

Mer

kezi

R

um

Ort

aoku

luB

urs

a M

erke

zi

Ru

m O

rtao

kulu

Mu

dan

yaO

rtao

kulu

Gem

likO

rtao

kulu

Ayd

ınO

rtao

kulu

Çeş

me

(Kri

ni)

Ort

aoku

luA

laça

tıO

rtao

kulu

Ber

gam

aO

rtao

kulu

Man

isa

Ort

aoku

luB

and

ırm

a(P

ano

rmo

s) O

rtao

kulu

Ala

şeh

ir(F

ilad

efia

) O

rtao

kulu

Ayv

alık

M

erke

zK

ız O

kulu

K

adik

öy

Sid

erid

ioK

ız O

kulu

11/17/2018

20

1887

0-1

880

19

10

/11

-19

11

/12

KU

ZEY

AN

AD

OLU

/K

AR

AD

ENİZ

KU

ZEY

AN

AD

OLU

/K

AR

AD

ENİZ

Trab

zon

Ru

mD

ersh

anes

iTr

abzo

nR

um

Der

shan

esi(

Lise

ve Ö

ğret

men

Aka

dem

isi)

Trab

zon

Mer

kez

Kız

Lise

siTr

abzo

n M

erke

zK

ız L

ises

iSa

msu

n (

Am

iso

s) C

inek

ioLi

sesi

Surm

ene

Ort

aoku

luG

ires

un

Ort

aoku

luP

rase

ros

Gir

esu

nR

uh

ban

Oku

lu

Pu

lan

caki

sO

rtao

kulu

Pso

mad

ios

Ru

m O

kulu

Ord

uO

rtao

kulu

Sin

op

Ort

aoku

luB

afra

Ort

aoku

luG

üm

üşh

ane

(Arg

iro

up

olis

) D

ersh

anes

ivey

aH

ald

iaR

um

Ort

aoku

luSa

nd

aİs

han

atle

rO

rtao

kulu

Riz

e(R

ize

on

) O

rtao

kulu

Ak

Dağ

Mad

enle

riR

um

Ort

aoku

luSi

mG

üm

üş

Mad

enle

riO

rtao

kulu

KA

PAD

OK

YA

KA

PAD

OK

YA

Rod

oka

nak

ios

Zin

cird

ere

Pro

dro

mo

sM

anas

tırı

Ro

do

kan

akio

sZi

nci

rder

eP

rod

rom

os

Man

astı

rıR

uh

ban

Oku

lu

R

uh

ban

Oku

luZi

nci

rder

eYu

vaÖ

ğret

men

oku

luN

evşe

hir

(Nea

po

lis)

Ort

aoku

luÜ

rgü

p(P

roko

pi)

Ort

aoku

luTa

las

(Mu

tala

ski)

Ort

aoku

luEn

dü

rlü

k(A

nd

ron

ikio

)O

rtao

kulu

18

70

-18

80

19

10

/11

-19

11

-12

DER

SA

AD

ET –

İSTA

NB

UL

DER

SA

AD

ET –

İSTA

NB

UL

Hey

bel

iad

a R

uh

ban

O

kulu

H

eyb

elia

da

Ru

hb

anO

kulu

Patr

ikh

ane

Mek

teb

-i

Keb

ir

Oku

lu

Patr

ikh

ane

Mek

teb

-i

Keb

ir

Oku

lu

Hey

bel

iad

a R

um

Tic

aret

O

kulu

H

eyb

elia

da

Ru

mTi

care

t O

kulu

Kü

dü

s-ü

Şer

if

Kız

Lis

esi

Dill

er

ve T

icar

et

Mill

i O

kulu

Ru

m E

ğiti

mh

anes

i (

Lise

) B

eyo

ğlu

Zo

graf

yon

Li

sesi

Yüks

ek

Mer

kezi

PA

LLA

S K

ız o

kulu

R

um

fran

sız

Mill

i L

ises

i

Zap

yon

Kız

Oku

lu &

Öğr

etm

en

Aka

dem

isi

Zap

yon

Kız

Oku

lu

& Ö

ğret

men

Aka

dem

isi

Bey

oğl

u

(Per

a)

Mer

kezi

K

ız O

kulu

B

eyo

ğlu

(Pe

ra)

Mer

kezi

K

ız O

kulu

Ati

na

Pan

galo

s R

um

Kız

oku

lu

Ef

terp

i Sa

nto

rin

eu

Ru

mfr

ansı

z E

LİKO

N

Oku

lu

İoak

mio

n K

ız L

ises

i

Fen

er

Ru

hb

an O

kulu

Patr

ikh

ane

Mu

gan

ni

Mu

zik

Oku

lu

DO

ĞU

TR

AK

YA

DO

ĞU

TR

AK

YA

Selim

paş

a –

Epiv

ates

Eği

tim

ku

rum

u

Selim

paş

a –

Epiv

ates

Kız

Lis

esi

ve Ö

ğret

men

O

kulu

Arh

igen

is

Kız

Liz

esi

ve

Öğr

etm

en

Oku

lu

Edir

ne

Ru

m L

ises

i

&El

enio

n

Ru

m E

rkek

Li

sesi

Ed

irn

e Z

apyo

n K

ız L

ises

i

Edir

ne

Ru

m L

ises

iTe

kird

ağ (

Red

esto

s)

Lise

si

Kır

klar

eli

(Sar

and

a Ek

klis

ies)

Ort

aoku

lu

Gel

ibo

lu (

Kal

liup

oli)

Ort

aoku

lu

Mü

reft

e (M

irio

fito

) O

rtao

kulu

Ecea

bat

(M

adit

os)

Ort

aoku

lu

11/17/2018

21

Mekteb-i Kebir Fener Patrihkane Okulu (1454)

Günümüzde Fener Erkek Lisesi olarakbilinen Patrikhane Okulu’nun kuruluşuve hizmete girmesi, Fener Rum OrtodoksPatrikhanesi’yle yakından ilişkilidir. BuOkul, yüzyıllar boyunca Rum OrtodoksKilisesinin üst kademelerinde ve Osmanlı

Devleti’nin Tuna Beyliklerinde hizmet gören tanınmış din vedevlet adamlarının yetiştirildiği bir kurum olmuştur. Okulunyönetici ve öğretmenleri arasında yer alan ünlülerden: RumOrtodoks Patriği Kirillos Lukaris’i, din adamı ve filozof TeofilosKoridalefs’i, Aleksandros Mavrokordatos’u, Evgenios Vulgaris’i,Ilias Miniatis’i, Stergios Makreos’u ve Kostandinos Kumas’isayabiliriz.

19. yüzyılın ortalarında (1868) Patrikhane Okulu’nun eğitimyaklaşımında yeni hedefler belirlenmiştir. Bu bağlamda Okul’un 8öğretim yılını kapsayan ve klasik bilimlere (Edebiyat) yönelen bireğitim kurumuna dönüşmesi kararlaştırılmıştır. Buna ilaveten, 8yıllık öğretim yılına bir yıl daha eklenerek Okulun mezunlarına,muadili olan okullardan ayrıcalıklı olarak, sınavsız üniversiteyegirme hakkı tanınmıştır. (İstanbul’da o dönemde ayrıca FenerRum Patrikhanesi’ne bağlı bir Ruhban Okulu da vardı).

Fener Patrikhane Okulu, bu düzenlemeler sonucunda, devrinİstanbul‘daki Rum Ortodoks Cemaat ilkokullarınndan mezun olanöğrencilerin, öğrenimlerine devam edebilmek için, özellikletercih ettikleri bir eğitim kurumu haline gelmiştir. Okul’da 1892ile 1905 yılları arasında 20.920 öğrenci eğitim görmüştür.

Okulun eğitim programının klasik bilimlere yönelik olmasınarağmen, programına fen dersleri de eklenmiştir. Ayrıca 1902yılında, eğitimi iki yıl süren öğretmen yetiştirme programıdüzenlenmiş ve uygulamaya konmuştur.

Patrikhane Okulu’nun mezunları,Osmanlı toplumunun çeşitlikademelerinde üst düzeymakamlara yükselmişlerdir.Bunlar arasında siyaset alanındaStefanos ve Pavlos Musuris’i, tıpalanında Sarantis Arhigenis’i,gazetecilikte Vlasis Gavriilidis’i,tarih ve siyasal bilimlerde PavlosKarolidis’i sayabiliriz. PatrikhaneOkulu 1882 yılında, İstanbul’unbeşinci tepesinde, görkemli, dörtkatlı simgesel bir binayayerleşmiştir.

Bu binanın inşaatı banker ve tüccar Y. Zarifis, E. Evgenidis ve A.Singros’un bağışlarıyla gerçekleşmiştir. Okulda, eğitim veyönetime ayrılan bölümlerin dışında, özel okuma odasına sahipzengin bir kütüphane de vardı. Kuruluşu 1769 yılına kadaruzanan bu kütüphaneye ek olarak, 1905 yılında bir de öğrencikütüphanesi kuruldu. Bu iki kütüphanenin yanısıra, Okul’unzooloji ve botanik müzesi, tam donanımlı fizik ve kimyalaboratuvarları, maden ve fosil (paleontolojik) koleksiyonları davardı.

Patrikhane Okulu, bugün Özel Fener Rum Lisesi adı altındakarma Ortaokul ve Lise bölümleriyle eğitim vermeye devametmektedir.

Fener Mekteb-i Kebir OkuluKurucusu Patrik GennadiosSholarios’a, Fatih SultanMehmet tarafından, RumMillet Başı Beratı’nın verilişi

11/17/2018

22

Zoğrafyon Lisesi (1893)

Zoğrafyon Okulu, Beyoğlu Rum OrtodoksCemaati’nin, 1833 yılında kurulan PanagiaCemaat Okulu’nu, Lise seviyesine yükseltmekiçin gösterdiği yoğun ve sürekli çabanın birsonucu olarak kurulmuştur.

Şehirde yaşayan halkın çoğunluğunun bankacılık ve ticaretsektörlerinde çalışıyor olması, fen derslerine öncelik tanınmasıiçin yeterli bir sebep olarak gösterilmiştir. Okul binasınıCemaate bağışlayan banker Hristaki Zoğrafos’un bu yöndekiisteği de fen derslerine öncelik tanınmasında etkili olmuştur.

Sonuçta Zoğrafyon Okulu, öncellikle fen derslerine önem verenbir lise olmuştur. Okul 1903 yılında öğretim süresi 6 yıl olanOrtaokul ve Lise bölümü ve öğretim süresi 6 yıl olan ilkokulbölümüyle eğitim çalışmalarına başlamıştır. Okulun eğitimprogramında seçmeli ders olarak ticaret derslerine, İngilizce veAlmancaya yer verilmiştir.

Türkçe ve Fransızca, öğretimizorunlu olan dillerdi. Okulunbünyesinde amacı, tezgâhtar-satış elemanı olarak istihdamedilecek olanların profesyoneleğitimini sağlayacak bir akşamokulu da kurulmuştur.

Zoğrafyon Okulu, 1912 yılında Atina’daki Varvakio Okulu ileeşdeğer olarak kabul edilmiştir.

Okulun okuma odası ve halka açık zengin bir kütüphanesi debulunuyordu.

Zoğrafyon Okulu bugün karma Ortaokul ve Lise olarak eğitimvermeye devam etmektedir. Okulun gerçekleştirdiği kültüreletkinlikler ve düzenlediği uluslararası kongreler de kaydadeğerdir.

Heybeliada Ruhban Okulu (1844)

1844 yılında Fener Rum Ortodoks Patriği IV Germanos’un girişimiyle,Heybeliada’da restore edilen Aya Triyada Manastırı, Ruhban Okulu olarakhizmete açılmıştır. Ruhban Okulu’nun eğitim hedefi, bir yönüyle kilisenin üstkademelerinde hizmet verecek Ortodoks din adamları yetiştirmek, diğeryönüyle de din adamı olmak istemeyenleri üniversite seviyesinde sistemli birşekilde din bilimi (Teoloji) konularında eğitmekti. Kuruluşunun ilk yıllarındaRuhban Okulu’nda öğretim 4 yıldı. 1853 yılında okulda, biri Lise, diğeri deyüksekokul seviyesinde din bilimi bölümü (Ruhban Okulu) olmak üzere ikibölüm kuruldu. Liseden sonra Ruhban Okuluna devam etmeyi seçenöğrenciler, toplam 7 veya 8 yılı kapsayan bir eğitim görüyorlardı. Kısa birzaman süreci için (1919-1923) Ruhban Okulu’nda (din bilimi bölümünde)eğitim süresi 5 yıldı. Okul’a her öğretim yılı kabul edilen öğrenci sayısı 40 iken1853 yılında 60’a yükseldi. Bu sayı 1903 yılında 80, 1911 yılında 85 oldu.Okul’da kuruluşundan itibaren Yunanca, Latince ve İbranicenin yanında Slavca,Türkçe ve Fransızca dilleri de öğretiliyordu. Ruhban Okulu, Ortodokslar vedinler arasında ayırım gözetmeyen karakteriyle, Fener Rum OrtodoksPatrikliği’nin dışındaki diğer Ortodoks Patrikhane ve Bağımsız Ortodokskiliselerine mensup olanlarla, Hristiyanlığın diğer mezheplerine mensupları daöğrenci olarak kabul ediyordu. Bunlara paralel olarak okul idaresi, 1871yılından itibaren Avrupa ülkelerine, eğitim görmeleri için burslu öğrenci degöndermiştir. Ruhban Okulu’nun öğretmenler kurulu, Fener Rum OrtodoksPatrikhanesi için bir danışma kurulu oluşturuyordu. Kurulun üyeleri, OrtodoksKiliseleri arasında düzenlenen toplantı ve çalışmalara katılıyor, bu Kiliseleregönderilen genelge ve duyuruların yazım sürecine yardım ediyorlardı.Patrikhane’nin oluşturduğu çeşitli çalışma gruplarına üye olabiliyor, Ortodoksve diğer mezheplerin düzenlediği kongrelerde Patrikhane’yi temsiledebiliyorlardı. Ruhban Okulu mezunları arasında Kilisenin üst makamlarınayükselenler çoktur. Örnek olarak Patrik VIII. Neofitos, VII. Anthimos, III.İoakim,I. Athenagoras gösterilebilir. Din bilimi alanında ün kazanmış okul mezunlarıarasında başrahip Pangratios Vatopedinos ve din adamı olmayan Vasiliosİoannidis ve Hristos Androutsos zikredilebilir.

Ruhban Okulu’nun eğitim faaliyetleri, Türk makamlarının kararıyla 1971yılında iptal edildi. 2011 yılında Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi, okuldakimanastır camiasını yeniden kurdu. Aynı zamanda okulun Bizans dönemindenberi var olan Patrikhane Kütüphanesi çalışmalarını sürdürmektedir.

11/17/2018

23

Zapyon Rum Yüksek Kız Okulu (1875)

.

İstanbul Rum cemaatine ait işadamlarının veentellektüellerin(Bayanlar için Eğitim Derneği veDersaadet Rum Cemiyet-i Edebiyesi) talebiüzerine 1875 yılında Zapyon Kız Lisesi’ninkurulması kararlaştırıldı. Geçici olarak kiralıkbinada faaliyet gösteren okul, 1881 yılındaTaksim bölgesinin en alımlı noktasında inşa

edilmeye başlar ve 1885 yılında tamamlanır.

Devasa arsanın satın alınması, altı katlı görkemli binanın inşası ve okuliçin gereken bütün masrafları Epirli hayırsever Konstantinos Zappasüstlendi (foto). Okulun hem yönetici kurulu hem öğrencileri Rumcemaatinin elitine aitti. Ayrıca okul ücretinin son derece yüksek olmasıZapyon Lisesi’ne “Aristokratların Okulu” denmesine neden oldu.Zapyon Lisesi aynı zamanda diğer cemaatlerin de elit kısmına hitapediyordu. İlk dönemde okula yalnız Başkent’ten değil, diğer bölgelerdende Müslüman, Yahudi, Ermeni, Slav ve Levanten öğrenciler okudu.Okulda düzenlenen resmi merasimler ise Osmanlıların sosyal hayatınınodak merkezi sayılırdı.Çok taraflı eğitim anlayışına uygun hizmet veren Zapyon Lisesi’nde üçeğitim kademesi mevcuttu. Anaokul, İlkokul ve dikiş, nakış, çiçek bakımıgibi mesleklere hazırlık dersleri sunan İlk eğitim kademesi, Fransızca,Müzik, Sanat ve Elişi olmak üzere dört bölüme ayrılan Orta eğitimkademesi ve anaokul ile ilkokul öğretmenlerinin mezun olduğuÖğretmen Okulu.

Düşük gelirli ailelerin kızları ilkve son kademede burslu olarakokuyabiliyordu. Eğitim programıAvrupa’da uygulanan eğitimprogramlarına uyumluydu veeğitim alanındaki tüm yenilikleritakip etmekteydi. Bununsonucunda Zapyon mezunlarıhem eğitim alanında hem desosyal alanda seçkin bir yeresahipti.Zapyon binası eğitim alanındagerekli sayılan vasıflara fazlasıylasahipti. Büyük sınıflar, öğretmenodaları, kütüphane, müzik veresim odası, tiyatro ve merasimsalonu, dispanser, yemekhaneve yatılı öğrencileri ağırlamaküzere yatakhane dahi mevcuttu.

Zapyon Okulu bugün üç eğitimseviyesinden hizmet vermektedir.

Eğitim ve iletişim: Osmanlı Rum okullarında öğretmenler ve öğrenciler

okuyan Rum öğrenciler (1902 yıllında 12), Mekteb-i Tıbbiye-iŞahane ve diğer Üniversite Fakültelerinde okuyanlar (1892 de 20yüksek okulun, cemaat adaylarına ayrılan 192 bursiyer pozisyonlarıvardı). Bu okullarda Rum toplumunun üyeleri ders vermişlerdir.1871 yılında Mekteb-i Tıbbiye’de Marko Piçipos Paşa müdür olduğuzaman müderrisler arasında Konstantin Karatheodori, SarandisArhigenis, Spiridon Mavrogenis, Ksenofon Zoğrafos, Miltiadi Bey,Pavlaki Fenerli, Panciri bey, K. Kalias, Stavros Valasiadis vardı.

Çok cemaatlı Osmanlı İmparatorluğu beraberyaşamanın stratejisi etnodinsel toplumlararalarında iletişime dayanmakta, ancak bu dadinsel, sınıfsal ve cinsiyet özelliklerine dayanansınırlar içinde oluyordu. Bu sınırlar vekısıtlamalar her tarihi dönemde yenidentanımlanmakta veya değişmekte idi ve buTanzimat döneminde daha hızlı oluyordu.Osmanlı tebaaları arasında kanun önündeeşitliğin kabul edilmesi cemaatlerin eğitimkurumları ağları geliştirme yolunu açmış vebaşka cemaatlerin öğrencileri beraber aynıokullarda okumuşlardır.Böylece Rum okullarında diğeretnodinsel toplumların öğrencileri deokumuşlardır. İstanbul Zapyon KızOkulunda bir çok musevi, ermeni vemüslüman kız öğrencilerokumuşlardır. Bunların arasında AyşeSıdıka, mezuniyetinden sonra OsmanlıÖğretmen Okulu’nda ders vermiş veilk Osmanlı pedagoji kitabını yazmıştır.Yüksek Osmanlı okullarında bir çokRum okumuştur. En önemli örneklerMekteb-i Sultani’de (Galatasaray)çoğu Osmanlı Devleti bursiyeri olarak

Aleksandros Pappas (solda oturan)

Uroloji Pröfesörü (1908-1918)

Mekteb-i Tιbbiye’de öğrenciler

arasında.

11/17/2018

24

Trabzon Dershanesi (1682-1921): Karadenizin model okulu

1682 yıllında Trabzonda

eğitim veren eski bir okul

Sevastos Kiminiti isimli bir

aydın tarafından Fener

Patrik okulu örnek alınarak

reform edilerek Frontistirio

(Dershane) ismini almıştır.

1921 yıllına kadar Rum

Cemaatı yönetimine tabii

olarak çalışmış. İlk başta

rumca ve din dersleri veren

bir kurum olmuş ancak

1892’de 4 sınıflı Lise ve

1904 yılında artan ticaret

ihtiyaçlarını karşılamak için

4 sınıflı Ticaret Lisesi

açılmıştır. 1907 yıllında

öğretmen yetiştiren şube

açılmıştır.

Karadeniz bölgesinin her

köşesinden büyük sayıda

öğrencinin tercih ettiği çok

fazla öğrencili bir eğitim

kurumu idi – 1900 yılında

1050 öğrencisi vardı.

Devrin önemli aydınları

okulda ders vermiştir.

Okulun açılış töreni (1904)

Okulun denizden manzarası

İzmir Evangelist (İncil) Okulu (1708-1922):çevre şubeli merkezi bir okul örneği

İzmir İncil Okulu ismi 1808 yılından sonra kullanılmıştır.

Okul 1861 yıllından sonra 4 sınıflı Lise olarak tedrisat vermiştir.

Ancak öğrenci sayısının artması yüzünden (1880 yılında 1.200)

İzmir’in bir çok semtinde şubeler kurulmuştu. Böylece Okul, bir çok

şubesi olan ve merkezden idare edilen bir okul ağı şeklini almıştı.

20 nci yüzyılın başında merkezi Okulda yuva ve ilk okul, rumca

okulu, 5 sınıflı lise, 4 sınıflı ticaret lisesi, 4 sınıflı Yabancı Diller

(ingilizce, fransızca veya almanca, türkçe) öğretimi ve 3 sınıflı

öğretmen eğitimi veren bölümler var olup, bunlara ek olarak 5

çevre okulu tedrisat veriyordu.

Okulun, tedrisat bölümlerine ek olarak matbaası, amalar için bile

kitapları olan zengin bir kütüphanesi (52.000 cilt) ve Anadolu’da bir

eşi daha olmayan bir arkeoloji müzesi vardı.

Okulda zamanın çok bilinen aydınları eğitim vermişlerdir.

Bu okul, “ESKİ OKUL” olarak bilinen

ve 1708’de inşa edilenin devamıdır.

1723 yılında yeniden kurulmuş ve

cemaat okulu olarak 1733 sonrası

tedrisata başlamıştır.

Okul Rum cemaati tarafından

yönetilerek mütevelli heyeti üyeleri

ve okul müdürleri Rum cemaati

tarafından atanıyordu.

11/17/2018

25

OSMANLI TANZİMAT DEVRİ RUM DİPLOMATLARI

Kostaki Musuros Paşa (1807- 1891)

Girit’in Resmo şehri kökenli eskibir Fenerli ailesi üyesi olarak 1807yılında İstanbul’da doğdu. Naksosadasında bulunan KatolikLazaristler tarikatına ait okuldatahsil gördü. 1832 yılında yarıbağımsız Sisam adasında ValiStefanos Vogoridis’in sekreteriolarak atandı. 1840 yılındaYunanistan’ın ilk OsmanlıBüyükelçisi olarak atandı. Morayarımadası dışında Yunanistan’dakalan ve 1830 Londraantlaşmasında öngörülen şartlarınuygulanması ile Müslümanmülklerinin tazminatı sorununabaşarılı bir şekilde çözüm getirdi.

1847-1848 döneminde iki devlet arasında yaşanan kriz vekendisine yapılan başarısız suikastten sonra, elinden yaralandı ve1848 yılında Viyana Büyükelçisi görevini üstlendi. 1851 yılındanbaşlayarak 35 yıl süresince Büyük Britanya Londra Büyükelçisioldu. 1867 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Paşa ve Şeyh’üsSüfera (Elçiler Şeyhi) ünvanları verildi. İlk Osmanlı Meclisinde1878 yılında Ayan olarak atandı. 1885 yılında emekli oldu. K.Musuros geniş ve yüksek kültürü ve bir çok lisanı bilmesi iletanınırdı. Dante’nin İlahi Komedisi eserini kadim Yunanca’ya şiirşeklinde çevirerek 1890 yılında Londra’da yayınladı. 1891 yılında,84 yaşında İstanbul’da vefat etti. Mezarı Arnavutköy AyiaTaksiarhi Kilisesi’nde bulunmaktadır.

Kostaki Musuros Paşanın aile Kabristanı

7 Eylül 1955 sabahı

Aleksandros Karatheodori Paşa(1833-1906)

Mekteb-i Tıbbiyeli bilgin StefanosKaratheodori Paşa’nın oğlu olarakİstanbul’da doğdu. Londra ve Parisüniversitelerinde yüksek seviyedetahsiller yaptı. Geniş bilgisi ve çok sayıdadil konuşabilmesi ile bilinirdi. Osmanlıdışişlerinde parlak bir kariyer yürüttü.1874-1876 yılları arasında RomaBüyükelçiliği Genel Sekreterliği yaptı ve1878’de Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı)olarak atandı. Sultan Abdülhamid’euluslararası diplomasi konularındadanışmanlık yaptı ve Haziran 1878’de

düzenlenen Berlin Kongresi’nde Osmanlı Devleti’ni temsil etti.Bayındırlık Bakanı olarak Paşa ünvanını aldı. 1885-1894 yıllarıarasında yarı bağımsız Sisam Adası Valiliği görevini üstlendi.Ardından kısa bir süre Girit Genel Valisi oldu (1895-1896).İstanbul’da 1906 yılında vefat etti. Aydın kişiliği ve engin bilgisiyleFener Diplomasi Geleneğinin en önemli temsilcisidir.

İstefanaki (Stefanos) Musuros Bey(1841-1907)

1841 yılında, babası Kostaki MusurosAtina’da Büyükelçi iken doğdu. Paris veLondra’da hukuk tahsili gördü. Yirmiyaşında Osmanlı Dışişleri DiplomasiServisi’ne girdi ve 1881-1886 yıllarıarasında Roma Büyükelçiliği göreviniyürüttü. İstanbul’a getirilerek OsmanlıKamu İnşası Komisyonuna atandı.1896’da Sultan Abdülhamid tarafındanyarı bağımsız Sisam Adası Valiliği’neatanarak üç yıl bu mevkide kaldı.

Bunun devamında 1902-1907 yılları arasında Londra Büyükelçisioldu ve görevi başında vefat etti. Osmanlı İmparatorluğu siyasihiyerarşisinde en yüksek derece "vâlâ” rütbesini taşıdı veOsmaniye Nişanlarını, İtalyan Kraliyeti tarafından verilenMaurikius ve Lazaros Nişanlarını, İran Aslanı Nişanını ve birçokdevletlerin onur madalyalarını aldı.

11/17/2018

26

Kostaki Antopulos Paşa(1837-1902)

Kapadokya kökenli bir Rum ailedengelen Kostaki Antopulos Paşa,İstanbul’un Üsküdar semtindedoğdu. İstanbul’daki Rum ve Türkokullarında eğitim gördü. KariyerineHeybeliada Rum Ticaret Okulu’ndaTürk Dili ve Edebiyatı öğretmeniolarak başladı. Aynı zamandaOsmanlı Bahriye Okulu’ndaöğretmen olarak çalıştı. Uzun bir süreİstanbul’da çıkan Rum gazetelerindemakaleler yayınladı. Özellikle“Karamanlıca” olarak bilinen dilde,Rum harfleriyle Türk dilindeyayınlanan “Anatoli” Gazetesi’ndeyazdı. Tevrat ve İncil’i çevirdi veyayınladı (1882).

İlk başta hukuk alanında, Osmanlı Kamu Hizmetine atandı ve1880 yılında Şura-yı Devlet Savcılığı makamına atandı. Aynıdönemde Osmanlı Adliye sisteminin reformu üzerine çalıştı.1877’de Meclis-i Ayan üyeliği ve ilk dönem Meclis-i AyanSekreterliği mevkilerini üstlendi. On yıl sonra Girit Genel Valisiolarak görevini yürütürken, ertesi sene, 1888’de istifa etmeyemecbur kaldı. 1895 yılında Osmanlı Londra Büyükelçisi oldu vebu mevkiyi 1902’deki ölümüne dek korudu. Verdiği hizmetlerneticesinde Sultan Abdülhamid tarafından verilen Nişan-ı İftiharile ödüllendirildi. Kabri Heybeliada Ayios YeorgiosManastırı’ndadır.

Osmanlı-Rus Hünkâr İskelesi Antlaşması 8 Temmuz 1833’teBoğaziçi Yeniköy Evi’nde imzalandı. Bir sene sonra Eflak-BoğdanKapıkethüdalığı İstanbul temsilcisi makamına tayin edildi.Osmanlı’da ilk kez bir Hristiyana verilen Nişan-ı İftihar Madalyasınıve Rus İmparatorluğu tarafından verilen Ayia Anne Büyük HaçıMadalyasını aldı. Rum Toplumunun kamu idare kurumlarına 1824-1866 yılları arasında devamlı hizmet vermiş olan Aristarki Bey,Ortodoks Kilisesi’nin Büyük Hatibi ünvanına sahipti.

Nikola Aristarki Bey (1799-1866)

Soyu Bizans İmparatoru İoannis Çimiskis’eatfedilen Nikola Aristarki Bey, Fenerlikadim bir ailenin üyesi olarak Boğaz’ınKuruçeşme semtinde doğdu. Babası1821’den evvel son Büyük Dragoman,Stavraki Aristarkis idi. Aydın kişiliği ve çoksayıda dil bilmesiyle ünlüydü. Fransa veİtalya’daki üniversitelerde tahsil gördü.Sultan 2. Mahmud’un danışmanlığını yaptıve müteakip sultanlar Abdülmecid veAbdülaziz’in öğretmeni oldu. OsmanlıDevleti Şurâ-yı Devlet üyesiydi. OsmanlıDiplomasisine büyük hizmetlerde bulunanAristarki Bey, Rus İmparatorluğu ileilişkilerde uzman bir diplomattı.

11/17/2018

27

Kostaki Adosidis Paşa(1818-1895)

Kapadokya kökenli bir aileyemensup olarak İstanbul’da doğdu.Hem İstanbul’da, hem deYunanistan’ın Siros ve EginaAdaları’ndaki okullarda eğitimgördü. Türkçe ve Rumca dillerinehâkimiyeti mükemmeldi. Gençyaşta Osmanlı Kamu ve DiplomasiHizmetine atandı. Osmanlı AtinaBüyükelçiliği’nde 1846-1854 yıllarıarasında başdanışmanlık göreviniyürüttü ve 1856 Paris-KırımMüzakereleri’ne Osmanlı temsilciheyeti üyesi olarak katıldı. Bab-ı Alitarafından, birçok sıkıntı yaşanan Girit (1858), Karadağ (1860) veBosna-Hersek gibi bölgelere barış temin etmek için gönderildi.1866 yılında Girit Lazkiye Sancağında mutasarrıflık yaparken, GiritSorununun barışçı çözümü için Ali Paşa ve Girit halkı arasındagörüşmelere katıldı. Girit’te 1873 senesine kadar kaldı ve dahasonra yarı bağımsız Sisam Adası Valisi olarak bir yıl görev yaptı.1877 yılında kariyerinin doruğuna vararak, ilk kez bir Hristiyan’ınaldığı Girit Valiliği makamını üstlendi. Görevi süresince adada sulhve sükûneti sağladı. 1879’da Sisam’a ikinci kez vali olarak atandı vebu makamda 1885 yılına dek kaldı. 1895’te Büyükada’da vefat etti.

İoannis Sava Paşa (1832-1904)

Yanya’da doğdu ve Mekteb-i Tıbbiye-iŞâhâne'den mezun oldu. Ancak kısabir süre, 1860’ların başında, tıpdoktoru mesleğinde çalıştı.Devamında Osmanlı kamu hizmetinegirerek Girit İsfakiye mutasarrıfı oldu(1866-1873). İstanbul'a döndüğündeMektebi-i Sultani’ye (Galatasaray)atandı. 1877 yılında kamu hizmetinedöndü ve ilk başta Ege adaları veKıbrıs (Cezayir-i Bahr-i Sefid) valiliğiniüstlendi ve devamında bir yıl içinHariciye (Dışişleri) müsteşarı oldu.

Hemen sonra Filibe valisi oldu. 1878-1880 yılları arasındasüresinde 6 ay süreyle Nafia Nazırı (Bayındırlık Bakanı) veHariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) olarak çalıştı. Ardından önemlibir görev 1885 yılında 1.5 yıl için Girit valisi oldu ve bu görevdensağlık sebebiyle istifa etti. 1889 yılında Paris’in Neuilly semtineyerleşti ve burada 1904 yılında vefatına kadar yaşadı. Türkçeyeve İslam Hukukuna yüksek seviyede hakim idi. İslam Hukukuhakkında “Theorie de Droit Musulman - İslam Hukuku üzerinebir etüt” başlığıyla yazdığı kitap şimdiye kadar bu konudayayınlanmış en önemli orijinal kitap olarak kabul edilmektedir.Kitap Türkçe’ye çevrilmiş olup 2016 yıllında Diyanet İşleriBaşkanlığı tarafından yeniden yayınlanmıştır.

11/17/2018

28

- Sultan İkinci Mahmud, saray başhekimiBehçet Efendi önerisinden sonra StefanosKaratheodori'yi Tıphane okulununaçılması için görevlendirdi (1827).- S.Karatheodori 1789 Edirne’de doğdu veRum okullarında tahsil gördükten sonraAyvalıkta ünlü Kydonie Akademisinde 4 yılfelsefe, edebiyat ve fiziksel bilimler okudu.- İtalya'nın Pisa şehrinde matematik, tıpve felsefe konularında eğitim aldı.- On yedi lisanı çok iyi biliyordu.- Tüm hayatında eğitim için devamlı çalıştı.- İstanbul Rum Edebiyat Cemiyeti’nin ilkkurucuları arasındadır (1862).

- Sultan III. Selim devrinde bir modern tıp okulunun açılması içinbir ilk teşebbüs adımı Dimitrios Mourouzis tarafından atılmış fakatbaşarısızlıkla sonuçlanmıştır.- Kuruçeşme’de 1809 yılında bir Rum Üniversitesinin kurulmasımuhafazakar Rum çevrelerin karşı gelmesi sebebinden neticesizkaldı.- Sultan II. Mahmut devrinde, Yeniçeri Ocağının kaldırılması (1826)ile yeni reform ortamında modern bir tıp okulunun açılması fikrigerçekleşebildi.

Tıphanenin Kurulması (1827) Stefanos Karatheodori

19. Osmanlı Yüzyılında Çağdaş Tıp Kurumlarının gelişmesi

Konstantinos Karatheodori

Stefanos Karatheodori’nin yeğeni veİmparatorluğun en çok bilinen cerrahıolup 1802 yılında Edirne’de doğdu.

Bükreş ve Pisa’da Tıp tahsilini aldı.Paris ve Londra’da uzmanlık tahsilinitamamladı ve bir çok bilimsel yazıyayınladıktan sonra İstanbul’a gelip1830 yılında Mekteb-i Tıbbiye'decerrah kürsüsüne atandı.

Charls Ambroisse Bernardin ileberaber Osmanlı İmparatorluğu’ndacerrahinin gelişmesine çok önemlikatkıları oldu.

Sarantis Arhigenis

1809’da Trakya’nın Epivates-Selimpaşa kentinde doğdu.Çok küçük yaşta yetim kaldı.Ekümenik PatrikhaneninKuruçeşme Okulundan mezunolduktan sonra Filibe’deöğretmen olarak çalıştı.1836’da Paris Elçisi ReşitPaşa’nın desteği ile orada tıptahsiline devam etti. ReşitPaşanın hayatını doğru tıpteşhisi ile kurtararak onungüvenini kazandı. Mekteb-iTıbbiye’de Profesör ve saraydoktoru olarak 30 senehizmet verdi.

11/17/2018

29

Spiridon Mavrogenis Paşa

1816 yıllında doğdu ve 44 senesaray doktoru olarak hizmet etti.Heybeliada Elen TicaretÜniversitesinden mezunolduktan sonra Viyana’da tıptahsiline devam etti. İstanbul’a1845 ve Mekteb-i Tıbbiye-iAdliye-i Şahane’ye İç hastalıklarProfesörü olarak attandı.Çok sayıda tıp ve edebiyat(Rumca, Türkçe, Fransızca,Almanca) konularında kitaplaryazdı.

Pavlakis Fenerlis Paris’te tıpeğitiminden sonra StefanosKaratheodori ile beraberMekteb-i Tıbbiye’de Zoolojidersleri vererek aynızamanda çok cesur bircerrah olarak ün saldı.1874-1881 arası Mekteb-iTıbbiye Müzesi müdürümakamında hizmet verdi.

Pavlakis Fenerlis Paşa

Aleksandros Zoiros Paşa

1841 yılında Beyrut'a doğdu ve1863 yılında yaşları ilerlemişProfesörler arasında bir gençasistan olarak çalışmaya başladı.1876’da Sultanın özel doktoruoldu ve Karadağ’a bir isyanıbastırmak için gönderildi. Ağırderecede yaralandı ve İstanbul'adöndüğü zaman Mekteb-iTıbbiye’ye iç hastalıklar Profesörüolarak atandı. 1909 yıllına kadarders verip son yıllarında 1913’ekadar tıp tarihi ve tıp etiğikonularında araştırmalar yürüttü.Osmanlı İmparatorluğu’nu birçok ulusal kongrelerde temsiletti.

Aleksandros Zoiros Paşa, Louis Paster Enstitüsü’nü OsmanlıHeyeti üyesi olarak tanımıştır. Bu ziyaretten kısa bir zamansonra onun çabaları ile İstanbul’da Kuduz hastanesini kurdu vemüdürü olarak 1899 yılına kadar hizmet verdi.

11/17/2018

30

Marko Paşa Pitsipios (Apostol oğlu) 1824 -1888

Marko Paşa’nın ailesi 1627 senesinden Sakız(Chios) adasında yaşıyormuş. Ancak ailesi1822 senesinde Sakız (Chios) adasından göçedip Siros adasına yerleşmiş. Babasının adıApostol soyadı Pitsipios’tu. Marko 1824yılında Siros adasında doğmuş.

Marko ufak yaştan okumayı çok seven zekibir çocukmuş. Rüyası da doktor olmakmış. İlkve orta öğrenimini Siros adasında yapmış.Marko 1837’de 13 yaşındayken babası vefatetmiş. Büyük kayıplarına rağmen çocuklarokullarına devam etmiş. Marko 1841 yılındaokuldan mezun olmuş. Sonra da aileceİstanbul’a göç etmişler.

Nihayet ufak yaştan doktor olma rüyasına kavuşup Mekteb-i Tıbbiye-iŞâhâne'ye yazılır. Marko Paşa 1851 senesinde Mekteb-i Tıbbiye-iŞâhâne'ye askeri hekim rütbesi ile mezun olur. Mezun olduğu senede deokulun cerrahi kliniği şefliğine atanır. 1839 senesinde kurulan Mekteb-iTıbbiye-i Şâhâne'ye eczacılık bölümü açılır ve ileri senelerde Marko Paşabu bölümde de ders verir.

Zamanına göre çok yetenekli bir cerrah olan Marko Paşa bitkilerkonusunda da eğitimli ve deneyimli bir hekimdi. Marko Paşa 1861senesinde Sultan Abdülaziz’in başhekimliğine getirilir (Sertabib-i Hazret-iŞehriyari) ve aynı dönemde Saray eczaneleri yöneticisi olarak tayin edilir.

Var olan beratlara göre yine aynı dönemde Askeri hastaneler yöneticisi veGenel Hastaneler Bakanıydı. Çok yetenekli ve iyi bir hekim olmasındandolayı da mirlivalığa (tuğgeneral-paşa rütbesine) yükseltilen ilk hekimolma hakkını kazandı.

Marko Paşa 1868’de Hilal-i Ahmer (bugün Kızılay) Cemiyeti’nin kuruluşunusağladı ve ilk başkanı oldu.

Marko Paşa 1871 senesinde Mekteb-i Tıbbiye’de Nazır (Dekan) olur. Tarihegöre Mekteb-i Τıbbiye’nin dekanları arasında yalnız Marko Paşa 17 senebaşarı ile bu ilim müessesesini idare etmiştir.

Marko Paşa 1876 senesinde Meclis-i Ayan üyeliğine de seçilir.

1867 senesinde Euterpe (Efterpi) ile evlenir. 1888 senesinde vefat eder.

1851 yıllından 1888 ölüm senesine kadar devamlı 37 yıl hürmet, bağlılıkve özveriyle 3 Osmanlı sultanına hizmet etmiştir. Dolayısıyla o tarihlerdeOsmanlı’daki en yüksek rütbeli ve en yetkili hekim de oldu.

Marko Paşa’nın eşi Efterpi Pitsipiu’nun portresi

Marko Paşa’nın eşinden 10 çocuğu oldu, fakat ne yazık ki difterihastalığından ölen yedi çocuğunu ve eşini toprağa vererek çok büyükbir acı yaşamıştır. On çocuğundan yalnızca üçü hayatta kalmıştır.

MARKO PAŞA’NIN SOY AĞACI

En altta, kendisi ve eşi EfterpiOrtada, hayatta kalan üç çocuğu, Herrieta, Yorgi ve Marika

En üstte, oğlu Yorgi Pitsipios’un iki kızı, Efterpi ve Kiveli Pitsipiu

11/17/2018

31

MEKTEB-İ TIBBİYE-İ ŞAHANE

Sultan II. Mahmud, 14 Mart 1827 yılında Avrupaî usulde ilk tıp fakültesinikurdu. Kuruluşu, her sene Türkiye’de tıp bayramı olarak kutlanır.

Sultan II. Mahmud’un Tıbhane-i Âmire adıyla kurduğu modern tıpfakültesinde, askerî ve sivil tabipler beraberce tedrisat görürdü. Eczacı,baytar ve dişçiler de buradan yetişirdi. Şehzadebaşı’ndaki mektepte yetişentalebeler, Gülhane’de saray bahçesinde inşa edilen ve bugün de binası halâmevcut bulunan tatbikat hastanesinde staj görürdü. Mektep de sonradanburaya taşınmıştır.

Sultan II. Mahmud zamanında Viyanalı Dr. Charls Ambroisse Bernardintarafından kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahanei yani Askeri TıbbiyeEczacılık Şubesi 17 subat 1839 yılında kuruldu.(Ecole İmperiale deMedicine) adıyla anılmaya başladı. Marko Paşa da büyük bir ün kazanmışolan bu okula gitmek istemekte idi.

Sultan Abdülmecid, Mekteb-i Tıbbiye ile yakından alakalanır, senesonundaki imtihanları bizzat takip ederdi. Avrupa’da bazılarının fakülteyiküçümsediğini duyunca, 1847 yılında mezunları Viyana’ya gönderdi.Buradaki meşhur hocaların huzurunda açık bitirme imtihanlarına girerekyüksek muvaffakiyet kazandılar. Böylece İstanbul’daki Mekteb-i Tıbbiye’nin,Avrupa ayarında tıp tahsili verdiği ispatlanmış oldu. Bu okul Osmanlılıkideali çevresinde açılan yüksek eğitim kurumlarından biriydi.

Bu okul giderek gelişti ve Sultan II. Abdülhamit Han zamanındadünyanın en ileri gelen tıp fakültelerinden biri haline geldi. 1845-1846 ders yıllarına kadar Mektebin üç yılı lise ve dört yılı da fakülteseviyesinde idi. Bu yıllarda öğretim süresi on yıla çıkarıldı. Talebelerinher ihtiyacı mektep tarafından karşılanır, sivil talebeler askerliktenmuaf tutulurdu. Fransızca, Arapça, Farsça ve dinî ilimler de, okutulandersler arasındaydı.

Sultan Abdülmecit Mekteb-i Tıbbiye imtihanlarından ayrılırken

Dünyanın her köşesinden buraya eğitim görmek için gelen öğrencilere,burada ders veren hocaların çoğu, Avrupa’dan gelmiş veya buradayetişmiş ünlü doktorlardır. Ayrıca, araştırmaları için, burada okuyan hertalebeye bir mikroskop verildiğini burada okuyanlar hatıralarındaanlatırlar.Mekteb-i Tıbbiye’yi gezen yabancı seyyahlar, diplomatlar ve ilim adamlarıbu okul için hayranlıklarını ifade etmekten kendilerini alamamışlardır.Doktorluk böylece, kâtiplik ve subaylıkla beraber zamanın en popülermesleklerinden biri haline geldi. O zamana kadar küçük görülen vegayrimüslimlerin tercih ettiği doktorluk mesleği, Müslümanlar arasında dayayıldı.Sultan Abdülhamid, Şam gibi büyük merkezlerde tıbbiye mektebi açtırdığıgibi, yeni hastaneler yaptırarak halk sağlığına mühim hizmette bulundu.Küçükken ateşlenerek vefat eden kızının hatırasına Şişli’de yaptırdığıHamidiye Etfal Hastanesi halâ faaliyettedir.Ayrıca Mekteb-i Tıbbiye’de eczacılık branşında, zamanında Marko Paşada ders verir.Zamanla eczacılık okulunda Stefanos ve Konstantin Karatheodori, SarandisArhigenis, Stavrakis Aristarhis ve Spiridon Mavrogenis gibi, ders verenünlü doktorlar da vardı.

1848’de Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin yerleştiği

ve bir süre kullandığı Humbarahane Kışlası

Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin uzun yıllar kullandığıSirkeci Demirkapı’daki Kırmızı Kışla

11/17/2018

32

Aynı dönemde saray eczanelerinin idarecisi olarak tayin edildi.

Burada saray eczaneleri tabirinin kapsamının da belirtilmesinde yararvardır.

Bilindiği gibi Osmanlı devletinde eczaneler aynı zamanda hastanın kabulve tedavi edildiği yerdir. Kuşkusuz bu anlayış Osmanlı sarayında dasürmüş olmalıdır ki ondokuzuncu asrın ikinci yarısından itibaren yenidenteşkilatlanan saray eczanesi, hem hastaların tedavi edildiği, hem degereken ilaçların imal veya temin edildiği bir kurumdur. Dolayısıylagörevli personeli arasında eczacılar, tabipler ve cerrahların bulunduğusaray eczanesinde, hastane ve eczane fonksiyonu da bir aradayürütülmüştür

Sultan Abdülaziz’in en meşhur saray başhekimi, Marko Paşa’dır. Saraybaşhekimliği görevine atanmasından kısa bir süre sonra tabip MarkoBey’e Sultan Abdülaziz Paşalık ünvanını verir. 1861’de Mirliva(Tuğgeneral) rütbesine yükseltilen ilk hekim ve Rum olmuştur.

Marko Paşa 1871 senesinde Μekteb-i Τıbbiye’nin dekanı oldu.

Tarihe göre Mekteb-i Tıbbiye’nin dekanları arasında yalnız Marko Paşa 17yıl başarı ile idare etmiş.

1864 yılında, başarılarından dolayı Ferik (Tümgeneral) rütbesineyükseltilen ilk hekim olmuştur.

HEKİM MARKO PAŞA1851 yıllında Marko Paşa Mekteb-iTıbbiye-i Şahane okulundan askeritabip olarak diploma alır. Kolağasırütbesi ile bitirir. (O yıllarda tahsil10 sene idi). Μezun olduğu yıl aynıokulda cerrahi kliniği (seririyat-ıcerrahiye) şefliğine de atanır.

İyi bir hekim olmasından ötürüferik (paşa) rütbesine yükseltilenilk hekim olma hakkını da kazanır.

Zamanına göre çok kuvvetli cerrahibilgisi olan Marko Paşa tıpkonusunda da eğitimli ve deneyimlibir hekimdi. Marko Paşa 1861’deSultan Abdülaziz’in başhekimiliğinegetirildi.(sertabib-i hazret-işeriyari).

Marko Paşa’nın imzasını taşıyan diploma(Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin Dekanı olduğu dönem)

Yedikule Surp Pırgiç Ermeni Hastanesinin müzesinde bulunuyor

1903-1933 OKUL senelerinde kullanılan Haydarpaşa Binası

11/17/2018

33

MARKO PAŞA’NIN VEFATI

Marko Paşa 2 kasım 1888 senesinde hasta vaziyette Burgaz adasındaki yazlık evindevefat etti

3 Kasım 1888 günü

Bahriye Nezareti’ne ait olan 19 numaralı vapur ile köprüden bütün Mekteb-iTıbbiye-i talebeleri, hocaları ve hariçten gelen birçok doktor, eczacı, dost ve akrabaeşliğinde, cenazeyi Kuzguncuk’a nakletmek için Burgaz Ada’ya hareket edildi.

O gün pek şiddetli bir lodos fırtınası varmış. Vapur iki defa batmak derecesine kadarvardı. Büyük bir müşkülatla vapur Burgaz adasına yanaşabildi.

Ayin-i ruhani yapıldı. Sonra gene aynı şekilde cenaze vapura konuldu. VapurKuzguncuk’a hareket etti. Cenaze Marko Paşa’nın evi önünde bir müddet tevakkufettikten sonra Kuzguncuk Rum Mezarlığına getirildi. Mezarı başında Mekteb-iTıbbiye-i Askeriye dahiliye hocası mirliva Zoiros Paşa, Marko Paşa’nın tercüme-ihali ve şahsi meziyetleri hakkında uzun ve gayet müessir bir nutuk söyledi.

Efendiler!

Yirmibeş seneden beri meslektaşım ve başkanım olan, uzun zamandır sevgi bağı ilebağlanmış bulunduğum bir zâttan sonsuza kadar ayrılmak düşüncesi ve gerçeğibenim için tahammül edilebilecek bir şey olmadığını elbette takdir edersiniz. MarkoPaşa Rum tüccarlarından gayet itibarlı bir aileye mensup olup 1824 senesindedünyaya gelmiştir. İlk öğrenimini ailesinin vatan edinerek yerleşmiş bulunduğu Şire[Siro, Syros, Syra] adasında tahsil etmiştir. Sonradan ailesi Dersaadet'e [Istanbul]göçmüşlerdir. Burada Mekteb-i Tıbbiyye-i Şâhâne'ye [Tıp Fakültesi] yazdırılmıştır.

Marko Paşa Mekteb-i Şâhâne'de [Tıp Fakültesi] okuduğu sırada akranları arasındakendisini göstermiş ve hocalarının takdir ve muhabbetlerini kazanmıştır. Doktor olupdiplomasını alır almaz o esnada Hariciyye Hastalıkları Hocası bulunan müteveffaKonstantin Karateodori Bey'e Seririyatı Hariciye Reisi nâmıyla yardımcı tayinedilmiştir

Zamanla Mekteb-i Tıbbiyye-i Şâhâne [Tıp Fakültesi] Bakanlığı’nda bulunan merhumCemal Efendi Marko Paşa'yı himayesine alarak İstanbul’un önde gelen aileleriyletanıştırmıştır.

Marko Paşa çalışkanlığı, zekası ve becerikliliği sayesinde kısa süre içerisindeİstanbul’un en meşhur doktoru olmuştur.

Marko Paşa, bu şöhretini bilgisi, zekası ve çalışkanlığı ile kendi hakkıyla kazanmıştır.

Marko Paşa'nın yükselişi yalnız şöhretiyle sınırlı kalmamıştır. Rütbe ve paye olaraktahızla yükselmiş bir kaç sene zarfında Kolağalıktan Miralaylığa yükselmiştir

Marko Paşa Seririyat-ı Hariciye Başkanlığı’nda bir müddet kaldıktan sonra Seririyât-ıHariciye Müfredâtı Hocalığı vekâletine tayin olunmuştur.

Cennetmekân Sultan Abdülaziz Han hazretlerinin saltanatı zamanında padişahınbaştabibi olmuştur. Osmanlı Ordusu Genel Sağlık Hizmetleri Başkanlığı’na [UmumAsâkir-i Şâhâne Hidmet-i Sıhhiyesi Riyasetini] Osmanlı Tarihi’nde ilk defa olarak birdoktora Padişah tarafından verilen Mirliva [tuğeneral] rütbesine atanmıştır.

MARKO PAŞA’NIN MEZARI KUZGUNCUK RUM

MEZARLIĞINDA BULUNUYOR

BERAT(Tuğra)

Abdülaziz Hân bin Mahmud el-muzaffer dâ’imâ

Fermanım hükmü budur kiBaştabibim olup genel askeri hastaneler yönetiminde bulunanve bu kere kendisine Tümgenerallik [feriklik] rütbesi ihsânkılınan Marko Paşa, görevi esnasındaki güzel, başarılı ve övülesiçalışmalarından dolayı tarafımdan ödüllendirilmeyi hak etmiştir.Çıkan iradem gereğince kendisine Nişân-ı Osmâni’nindeğiştirilerek ikinci rütbesinden bir kıtası ihsan kılınmıştır. İşbuberat yazıldı ve verildi.Bin iki yüz seksen senesi Zilhicce’sinin ilk günlerinde yazıldı.

7-16 Mayıs 1864 [1-10 Zilhicce 1280]

BU BERAT MARKO PAŞA TORUNLARININ ARŞİVİNDE BULUNUYORDU. 10/08/2012 TARİHİNDE, KIZILAYIN KURULUŞ

YILDÖNÜMÜNÜ KUTLAMAK ÜZERE, O ZAMANIN KIZILAY BAŞKANI SAYIN AHMET LÜTFİ AKAR TARAFINDAN HALİÇ

KONGRE MERKEZİNDE YER ALAN İFTAR YEMEĞİNE BİZ TORUNLAR DESPİNA ANAÇ VE YORGO PAPADOPOULOS

DAVET EDİLDİK VE BAŞKANA KIZILAY’IN ARŞİVİ İÇİN BU ORİJİNAL BERATI, TABLO OLARAK HEDİYE ETTİK.

11/17/2018

34

BERAT (Tuğra)

Abdülaziz Hân bin Mahmud el-muzaffer dâ’imâ

Fermanım hükmü budur kiBaştabibim ve genel hastaneler yöneticisi olan Tuğgeneral[Mîrlivâ] Marko Paşa'nın görevi esnasında görülen olumluhareketleri ve başarılı çalışmalarından dolayı rütbesininTümgeneral [feriklik]liğe yükseltilmesi çıkan irademgereğidir. Divân-ı hümâyûnumdan işbu berat yazıldı veverildi. Paşa’nın nail olduğu iltifat ve itibar üzere bundanböyle dahi her durumda işlerinde bir kat daha gayreteyleye ve başarılı hizmetlerde buluna. Emrime itimatkılalar.Bin iki yüz seksen senesi Zilhicce ayının ilk günlerindeyazıldı.

7-16 Mayıs 1864 [1-10 Zilhicce 1280]

BERAT(Tuğra)

Abdülhamid Hân bin Abdülmecid el-muzaffer dâ’imâ

Fermanım hükmü budur kiDaha önce hatt-ı hümayunum ile ilan edilmiş olan Anayasa[Kanûn-ı Esâsî ] hükmünce kurulan Ayan Meclisi’ne atanacaküyelerin hal ve hareketleri güvenilir, devlet işlerinde başarılıhizmetlerde bulunmuş ve tanınan zatlardan olması kayd-ı hayatşartıyla atanmaları söz konusu yasa gereğidir.Tümgeneral[ferik]lerimden Tıp Fakültesi yöneticisi olup yüksekrütbe ve birçok nişana sahip olan Marko Paşa, kendisinden herdurumda güzel hizmetlerde bulunacağı ümidiyle çıkan irademgereğince yazılı şartlar dahilinde söz konusu üyeliğe atanmıştır.Divân-ı hümâyûnum’dan işbu berat yazıldı ve verildi.Bin iki yüz doksan dört senesi Rebiülevvel ayının on üçündeyazıldı.

28 Mart 1877 [13 Rebiülevvel 1294]

MARKO PAŞA’NIN ABDÜLHAMİD HÂN ZAMANINDA AYAN MECLİSİ’NE ATANMASI

11/17/2018

35

Meclisin Ayasofya'daki Darülfünun Binası'ndakitoplantı salonu, 1877

Meclisin açılış töreni, Dolmabahçe Sarayı, 1877

HİLAL-İ AHMER’İN AMBLEMİ

HİLAL-İ AHMER ‘İN KURULUŞU (KIZILAY CEMİYETİ)

Marko Paşa’nın tarihte ebediyen kalacak olan başarısı Hilal-i

Ahmer’in kuruluşunu 1868 de sağlamaktı. Bu temeller üstünde

yürüyen bugünkü cemiyet KIZILAY.

KIZILAY yardım sevenler ile muhtaç kişiler arasında güvenli bir

köprü olarak ve o kırmızı Hilal, hiç kimsenin giremediği

ulaşamadığı, varamadığı, ulaşsa bile kalamadığı yerlerde,

coğrafyalarda çok büyük bir kahramanlıkla büyük bir dirayetle

tutundu. Biz bu kırmızı hilalle ne kadar gurur duyuyorsak, ne

kadar büyük heyecan hissediyorsak, dalgalandığı ülkelerde,

şehirlerde insanlar bu kırmızı hilali görünce aynı şekilde sevinç

duyuyorlar, huzur duyuyorlar. Kendilerini güvende, emniyette

hissediyorlar.

TÜRK KIZILAYI, TÜRKİYE’Yİ dünya ölçesinde temsil eden en

önemli kurumlarından biridir. Günlerimizde dünyanın en güçlü

yardıma koşan cemiyetidir.

EBEDİYEN DEVAM EDECEĞİNE İNANIYORUZ.

Kızılay ambleminin doğuşu

877/1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Osmanlı Devleti İsviçre

hükümetine ambulanslarda Kızılhaç değil, Kızılay amblemini

kullanacağını bildirdi. Kızılay sembolünün kullanılmasına bu

çatışma süresince geçici olarak izin verildi. Sembolü devamlı

kullanma hakkı, 1907'de Londra'da düzenlenen 8. Uluslararası

Konferansta verildi. Amblem, 1929’da resmen tanındı.

11/17/2018

36

ANKARA’DA KIZILAY CEMİYETİ’NİN ARŞİVİNDE BULUNAN TABLO

HİLAL-İ AHMER’İN KURUCULARINI ANMAK İÇİN KURULUŞUNDAN TAM 100 YIL SONRA

1968 YILINDA BASILAN PUL

Türk Kızılayı Arşivi Dr. Besim Ömer Akalın

Cam Dia Fotoğraf Koleksiyonu’nda yer alan

“Serdarı Ömer Paşa, Mekteb-i Tıbbiye Nazırı Marko Paşa

ve Doktor Muallim Abdullah Bey” in yer aldığı fotoğraf

ANKARA’DA KIZILAY CEMİYETİ’NİN ARŞİVİNDE BULUNAN TABLO

11/17/2018

37

Ancak halkın şikayetlerinin çoğunun, ağır ve hantalbürokrasi yüzünden sonuçsuz kalması, “Marko Paşadert dinler ama derde deva olmaz ” şeklinebürünmüştür.

Marko Paşa ayrıca dert dinlerken, konuları kaydırması,lafı yuvarlayıp başka yönlere çevirmesi ile de ünlü idi.

Marko Paşa hekimliği kadar, sosyal faaliyetleriyle detanınmış bir kişiydi. Herkesin her türlü derdinidinlemesi, yardımına koşması ile de meşhurdur.

Paşa’nın dert dinleme konusundaki tavrı da halkarasında sohbet bulmuştu. Paşa, çaresi olmayan dertlerigayet dikkatli bir şekilde dinler, karşısındaki konuşmasınıbitirince “anladık ama ne” diye sorardı. Haliylemuhatabı bir kez daha sorunu etraflıca anlatır ve Paşa’nın aynı şekilde sorusuna muhatap olurdu.

Sonrasında Paşa’dan kendisine bir fayda gelmeyeceğinekanaat getirir ve şikayetini keserdi.

Bazıları Paşa’nın derde derman olmazsa bile, en azındankarşısındakini dinleyerek bir nevi rehabilitasyon yaptığıkanısındadır.

Ancak çaresi olmayan dertlere yönelik olarak verilen“derdini Marko Paşaya anlat” kelamı dilimize birdarbımesel olarak girmiştir.

“DERDİNİ MARKO PAŞA’YA ANLAT”DEYİMİ NASIL ÇIKTI ?

Marko Paşa 19. yüzyıl sonlarındadönemin parlamentosu Meclis-iUmumi'nin bir kanadı olan AyanMeclisi’nde halkın şikayetlerinidinleme ve üst makamlara iletmesi ileünlü olmuş bir kişidir.“Git derdini Marko Paşa’ya anlat”deyimi, onun bu faaliyeti nedeniyleünlenmiştir.

SAĞLIKRum Toplumunun İstanbul Dışındaki

Hastahane Kurumları

Başkent İstanbul’un dışında, 19. ve 20. yüzyılın başlarındafaaliyet gösteren en önemli Rum hastaneleri Ayvalık, Urla, İzmirve Trabzon’da bulunuyordu.

Ayvalık: Ayvalık şehri, 1773 yılında Sultan fermanı ile papazİoannis Dimitri Kalis tarafından kurulmuştur. Bölgedeki ilkhastanenin, 1780’de yapılan ilk kilise olan Öksüzlerin MeryemAnası avlusunda bulunan bir yetimhanenin yanında kurulduğukayıt edilmiştir. Ambroise Didot ve M. Raffanel’in verdiğibilgilere göre, 19. yüzyılın başında kısa zamanda iki hastane inşaedilmiştir. Hastanelerin birinde uzman doktorların, bulaşıcıolmayan hastalıkların tedavisi ile uğraştığı ve şehrin dışındakiöbür hastanede ise, ruh ve cüzzam hastalarının bulunduğubildirilmektedir. Ayvalık 1821’den sonra on iki yıl süreyleıssızlaşmış ve 1833 senesinde yeniden kurulmuştur. Yerelnüfusun bağışları ile yeni bir hastane yapılmıştır. Her sene 23Ağustos’ta gerçekleşen Meryem Ana Yortusu sırasındahastaneye destek veren bir panayır düzenleniyordu. Hastanenin1880’deki yıllık geliri 1600 Osmanlı Lirası olup Müslüman veHristiyan yoksullara ücretsiz hizmetler veriliyordu. Yatak sayısı32 idi. Aynı zamanda hastanenin yanında 20 kişi kapasiteli birihtiyarhane vardı.

Ayvalık Rum Hastahanesi

11/17/2018

38

Urla (Vurla) : Çoğunluğu Rum olan 35.000 nüfuslu şehirde 6kilise bulunuyordu. Ayios Haralambos Kilisesi’nin (1859)yanında aynı isimli bir hastane vardı ve 1853 yılında “UrlaHastanesi Destek Derneği” kurulmuştu. Hastaneye SultanFermanı ile her yıl 2000-3000 kuruş bağış yapılmaktaydı. 1898yılına kadar ziyaretçi doktorlar ile çalışan hastane, bu tarihtensonra uzman doktorlara ve bir eczaneye sahip oldu. Hastaneningelirleri vakıf binaları kirası ve kiliselerdeki bağış kutularındangeliyordu. 1902 yılında 242 hastaya bakılmış ve 80 cerrahioperasyon yapılmıştı.

Trabzon: 1902 yılında Rusya’da yaşayan iş adamı PanayiotisAkritidis’in bağışı ile mimar Aleksandros Kakulidis tarafındaninşa edilmiştir. Hastahane devrin modern tesislerine sahipti.

Yukarı Trabzon Akritio Hastahanesi, 1930 Memleket Hastahanesi olarak fotoğrafı. Aşağıda Hastahanenin cerrahi bölümü

İzmir Rum Hastahaneleri

İzmir yüzyıllar boyunca Anadolu’nunen önemli çok kültürlü liman şehriolması ve çok sayıda yolcunun şehregidip gelmesinden dolayı, tarihtebirçok salgın hastalık tehlikesine açıkbir mekan olmuştur.

İzmir’de 16. ile 18. yüzyıl arasında veba, çiçek, kolera ve diğer bulaşıcısalgınların olduğu bilinmektedir. Bu yüzden İzmir’e denizden gelenziyaretçilere 17. yüzyılın ortalarından, KARANTİNA uygulamak için tesislerkurulmuştu. 1675 yılında 40 yataklı Hollanda ve 1717 yılında 60 yataklıKatolik hastahanelerinin kurulduğu bilinmektedir. Bilahare 1723 yılında,yerel cemaat kurumlarının ve kilisenin desteği ile ilk Rum hastahanesikuruldu. Aynı kurumun en başta İzmir’de yaşayan Sakızlı Rumların desteğiile 1748 yılında yenilendiği ve Grek Hastahanesi ismi altında varlığınısürdürdüğü bilinmektedir. 1797 yılında yaşanan Yeniçeri isyanında(Rebelio) Hastahane yandıktan sonra 1804 yılında yeniden faaliyetegeçmiştir. 1833 yılında kurumun bahçesinde Ayios Haralambos kilisesiinşa edildikten sonra kurum bu azizin ismini almıştır. Hastahaneninkuruluşundan itibaren din ve ırk farkı gözetmeksizin kapısı herkese açıktı.

Kapısındaki mermer hitabede “KAPIYIÇALIN ve SİZE AÇILIR” yazmaktaydı.Doktorlar üç yıl süreyle gönüllü veücretsiz çalışıyordu ve bu süresonrasında yeni gönüllü doktorlaratanıyordu. Bu kural hastabakıcıhanımlar için de geçerli idi. Avrupa’daruh hastalarının tehlikeli sayılmasınakarşı, Anadolu’da ruh hastalıklarınındiğerleri gibi olduğu kabul edildiğinden

Ayios Haralambos’da ruh hastaları bölümü de vardı. Hastahanenin 1881,1882 ve 1887 yıllarında çıkan çiçek hastalığı salgının durdurulmasında çokönemli rolü olmuştur. Son salgında 550 hastadan 480’ı kurtarılmıştı.Hastahane 19. ve 20. yüzyılların başında yeni binalar, klinikler ve medikalcihazlar ile donatılmıştı. Ayios Haralambos’un doktorları Avrupa’nın birçok şehrinde gerçekleşen uluslararası konferanslarda çalışmalarınısunmuşlardır. Hastahane yerel cemaatin bağışları ve kısmen varlıklıhastaların ödemeleri ile masraflarını karşılıyordu. Hastahane 1922 yılında400 yatağa sahip olup, aynı yılın Eylül ayında tamamen yandı.

11/17/2018

39

19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisine Rum Toplumunun Katkısı

Genel Bakış

Osmanlı topraklarında Rum toplumunun yoğun nüfusa sahipolduğu bölgeler Ege ve Marmara denizi kıyıları, Meriç’in doğusuTrakya, Sinop-Rize arası Karadeniz kıyıları ve Başkent İstanbulşehri idi. Anadolu’nun diğer sahil ve iç bölgelerinde Rum nüfusubulunmakla beraber adı geçen bölgelere kıyasla çok daha azdı.19. yüzyılın ekonomik verilerine dayanarak yapılan incelemesonucunda bu iki kategorideki bölgeler arasında, kişi başınaortalama gelir, ticaret ve endüstride istihdam payına ilişkinolarak aşağıdaki tabloda yer alan karşılaştırma ortaya çıkmıştır*.

İki bölge arasında nüfus artışının kıyaslanması, toplam nüfus artışının farkını göstermiştir

* https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2568564

MADENİ (EŞYA) SANAYİİ

KUTU İMALATI

1913-1916 yılları Osmanlı Sanayii İstatistiğine göreRum Toplumunun Osmanlı Ekonomisine katkılarının

orta seviyenin çok daha üstünde olduğu görülmektedir

11/17/2018

40

Osmanlı Rum Toplumunun Etkin OlduğuSanayi ve Ekonomi Sektörleri

• Hayvancılıkİç Anadolu bölgesinde aile ekonomisi

• Karadenizde balıkçılık

• Halı ve dokumaİç Anadolu ve göller yöresi. İzmir’de ihraç ekonomisinde önemli payı vardı.

• Madencilik Ayrı bölümde incelenmektedir.

• TarımEge, Marmara, Trakya - Bağcılık, Zeytincilik, Tütün, Fındık (Karadeniz ve İzmir)Ege bölgesinde 19. yüzyılın ortalarında tarım kooperatifleri ve birlikleriönemli rol oynamıştır.

Ayvalık çevresinde 20. yüzyılınbaşında zeytin ağaçları 80 binhektar alan kaplıyor ve 5.000 aileyiilgilendiriyordu.İpek endüstrisi Bursa - Adapazarıarası bölgelerde önemli bir gelirkaynağı idi.

Tarımdan daha az önemli olmasınarağmen Karadeniz kıyılarında veırmaklarında önemli gelir kaynağı idi(Hamsi ile beraber Kılıç balığı ve Bafrabölgesinde senede 5 ton kara havyar)

Dünya Ticaret Rehberi

T Ü R K İ Y E*********

İ M P A R A T O R L U K

Yüzölçümü 2.745.273 km Nüfus 29.030.000 sakin

Başkent: İ S T A N B U L

YÜKSEK EKSELANSLARI SULTAN

ABDÜL HAMİT HAN ΙΙ

**********

34ncü Osmanlı hanedanı İmparatoru

İstanbul’un Fethinden (1453) sonra 28nci İmparator

Doğum tarihi 11 Eylül 1845 (16 Şaban 1258)

Tahta çıkışı 19 Ağustos 1876 (11 Şaban 1293)

Dünya Ticaret Rehberi 1908

11/17/2018

41

İzmirli İsigonis Ailesinin Hikayesi

İSİGONİS KARDEŞLERMÜHENDİSLER

Tenekidi Geçişi

İZMİR****************

Her çeşit sanayi aletleri, buharmakineleri, buhar kazanları, benzinmakineleri, kömür makineleri, undeğirmenleri, zeytin değirmenleri,pamuk halaç makineleri mümessili.Her çeşit fabrikanın tümden kurulması.

THE CREATOR OF AN ICONIC CAR:

ALEC ISSIGONIS.

A GLIMPSE INTO THE LIFE OF THE MINI FOUNDER.

Innovative. Unique. Iconic. The Mini caused asensation with its design and rather small sizein the late 1950s thanks to its inventor, theEnglishman Alec Issigonis. To get to this pointwasn’t easy. However, his story proves: nevergive up your dreams even if life puts obstaclesin your way.Alec Issigonis (Sir Alexander Arnold ConstantineIssigonis) was born in Smyrna in the OttomanEmpire (now Izmir, Turkey). His father, asuccessful and wealthy shipbuilding engineer,was of Greek origin but held a British passport.His mother was from Bavaria. In 1922 thefamily left Turkey for England, as all Britishpeople were banished from the country. Hisfather, however, did not survive the crossing.Issigonis had the dream of becoming anautomobile engineer at an early age. From1925-1928 he studied engineering at BatterseaPolytechnic in London

He excelled in mechanical drawing, but failed his mathematics exams threetimes. He managed to obtain his Diploma, but was not admitted to advancedstudies. In 1928 his first job was in the design office of Gillett, an engineeringfirm in London.In 1934 Issigonis was invited to join the drawing office at Humber Ltd inCoventry. During this time he started to build a special sprint racer with a friend.

Eski-Hisar Darıca Herkül Çimento Fabrikası

Zarbonis ve Haciyannakis İzmir Şekerleme Fabrikası

11/17/2018

42

Anadolu’da 16-20 nci yüzyıllarda Madencilik ve Karadenizli Rumlar

Osmanlı devleti 16. asrın başında, kadimElen devrinden beri kısmen kullanılanHaldia-Gümüşhane bölgesininmadenlerine ilgi göstermiştir.

Sultan II. Beyazıt (1481-1512) devrindenbaşlayarak Yavuz Sultan Selim vebilhassa Kanuni Sultan Süleyman'ınşehzade olarak Trabzon yöneticisi olduğudönemlerde maden işleme sanatını Rumustalardan öğrendikleri, Evliya Çelebi'nin(1640) yazdıklarından bilinmektedir.

Sultan III. Murat (1574-95) tarafındanmaden ocaklarının sorunsuz şekildeçalışmaları ve yerel derebeylerdenkorunması için yayınladığı Ferman ileOcaklar Maadin-i Hümayun ilanedilmiştir. Maden ocaklarında çalışanRumların loncaları da aynı Sultantarafından korunmuştur. Madenlerdeçalışma imtiyazı da Rumlara verilmiştir.

Çoğunluğu Rum olan maden çalışanları,Umumi Madenci Başına bağlı idiler veher ocağın başına da ustabaşılaratanıyordu. Anlaşmazlıklara kadılarkarışamıyor, anlaşmazlıklar bu işle özelolarak görevlendirilmiş bir din adamıtarafından çözümleniyordu.

Rum madenci başlarının gelirleri yüksekolup kiliselere ve vakıflara hibelerdebulunuyorlardı. Hatta bu eli açıklıktandolayı Patriklik makamınca bunlara“Rumluğun kurtarıcı Nuh gemisi” unvanıverilmiştir.

Osmanlı kart postalı Gümüşhane

1843 Toral

Bu madenlerin düzenli çalışması İmparatorluğun para sisteminin verimli çalışması ile doğrudan ilişkilidir.

Madenlerde çok ağır hayat ve iş şartları devrin bir Karadeniz Rumcası şarkısında anlatılmaktadır.

“Ol’troge to psomin otan sto foskai si imeranki ego o kakorrizikon si lagumi tin atherasOl’forune kai allaz’n ke pan san panigiriaki emis panigiria, ki emis pa I puğalemen sa gamio ke camuria”

“Herkes ekmeği gündüzleri ışık ileyerKara talihli ben havasız ve lağımlar içindeyimHerkes panayırlara yeni elbiselergiyerek giderBizim için panayırlar ve düğünler,çamurlar ile savaşmaktır”

Buğa madeni - galeri girişi önünde Rum madencilerGraf von-Schweinitz - 1905.jpg

Madenlerde Çalışma Kuralları(Rumca-Arapça-Ermenice)

1. Herhangi bir şikayet ancak üç gün içinde yapılabilir. Bu süreden sonra en küçük şikayet dahi yapılamaz

2. Listede yazılı olanların dışında kimse ödeme talep edemez.3. Ödeme makbuz karşılığı yapılır ve sadece bu geçerlidir.

11/17/2018

43

Gümüşhane (Rumca ismi Argiroupolis) madenlerinin altın devri 16. ve18. asırlar arası üç asır sürmüş ve bu sebepten dolayı Anadolu'nun enzengin ve nüfusu yüksek bölgesi olmuştur. O dönemde de Anadolumadenlerinde kullanılan teknolojiler Avrupa'da kullanılan teknolojilerinüstündeydi. En zengin ilçeler Stavrin, İmera, Torul, Maçka, Santa veKromni idi. Ancak bu parlak devir 19. asrın başında, ocaklarıntükenmesi ve civardaki ormanların azalması ile sönmeye başladı. Bunaek olarak 1750’lerden sonra Osmanlı madenciliği Avrupa’nın gelişenteknolojilerine ayak uyduramayarak geride kalmıştır. Bu süreçte Rummaden işçileri haritada gösterildiği gibi Anadolu’nun bütünistikametlerine doğru kitlesel bir şekilde, devletin gözetimi altında, göçetmişlerdir.

Yeni kurulan madenler :

• Trabzon Vilayeti – Tirebolu Erseil Madeni, Eseli-Lahana-Satu –Ayvalık madenleri. Giresun Küçük Prasari ve Yımurce alanları. Ordu-Kotiyora da Amuteli madenleri.• Sivas Vilayeti – Nikopolis bölgesinde şap ve gümüşlü kurşunmadenleri (Licasa, Asarcuk, Kıynuk, Katohor ve Keminpel). Meletmekanı kurşun ve gümüş madenleri. Merzifon sancağı Hacıköy veMarsovan gümüş madenleri.• Erzurum Vilayeti – Bakır madenleri (Helva, Helek madenleri) veBayburt bölgesi Havek madeni.• Ankara sancağı – Akdağ madenleri.• Konya Vilayeti – Buğa gümüş madeni, Bereketli maden (Niğde’yeyakın).• Diyarbakır Vilayeti – Ergani (Arganon) bakır ve Keban gümüş vebakır madenleri.• Kastamonu Vilayeti – Karadeniz Ereğlisi kömür ocakları (Zonguldakve Kozlu).• Karesi-Balıkesir – Balya ve Karaydın kurşun madenleri.• İzmit sancağı – Adapazar karasu bölgesi kurşun ve çinko madenleri.• Göç eden toplumlar aileleri ile beraber yeni yaşam mekanlarıkuruyorlardı.

Tanzimat dönemi Madenler ile ilgili harita ve evraklar

11/17/2018

44

Zonguldak Taşkömürü ocakları

Tanzimat Dönemi ve Yabancı Sermaye Yatırımları

19. asrın ortalarına kadar Osmanlı Devleti madenlerin mülkiyetihakkında tutarlı olarak İslam hukuku esaslarını uygulamıştır. Teorikolarak mülkiyet Sultana ait olmakla beraber pratikte, işletmehakkı ezici çoğunluğu Rum olan madencilerin elinde idi. Yine İslamhukukuna göre yerin altında olan ve çıkarılması için emek gerekenmadenlerin mülkiyetinin madencilere ait olduğu kabul edilmiştir.1860’lara kadar bu prensiplere dayanarak çoğunluğu Rum olanmadencilere işletme hakkı verilmiş ve vergi vermeye tabitutulmuşlardı.

1850’lerde ilk defa yabancı şirketlerin - İngiliz ve Fransız - Osmanlımadenleri ile ilgilenmesi ile geleneksel Rum işçilere ve ustalarınakarşı ezici bir rekabet gelişmiştir. Avrupa devletlerinin elçilerininraporlarında, Osmanlı madenlerinde devam eden düzenin çağ dışıolduğu yazılıyordu ve bunların önerileri üzerine 1861 yılındayabancı yatırımlara açık, 1810 tarihli Fransız yasasını esas alan, ilkkanun çıkarıldı. Bu kanun 1869, 1887 ve 1893’de yenilendi. Yalnız1907 yıllında 160 yabancı maden şirketi, izin için müracaattabulunmuştu.

Bu yeni gelişmelerin uygulanması sonrasında, asırlarca Osmanlımadenlerinde çalışmış ve Anadolu’nun bütününde 1780 - 1860yılları arasında yeni maden ocakları açan Rum toplumları yabancısermayenin acımasız rekabeti karşısında ağır haksızlıklarla karşıkarşıya kalarak büyük mağduriyetler yaşamışlardır.

11/17/2018

45

İstanbul Rum Toplumunun Cumhuriyet Döneminde Katkıları

1923 Lozan Antlaşmasından sonramübadeleden istisna edilen Rum nüfusu125 bin üyeden oluşuyordu. İstanbul’untoplam nüfusu 800 bin idi. Bu toplumun ençok çalıştığı meslekler özel sektörde olupbüyük kısmı özel şirketlerde işçi, küçükdükkan sahibi, tüccar ve bir kısmı teknisyen,mühendis ve sağlık sektöründe çalışanlar(doktor ve eczacı) idi. Az sayıda, Osmanlıdevrinde sanayiye ciddi katkı veren şirketlerkalmıştı.

Ancak İstanbul’un, Türkiye ekonomisine % 50 den fazla katkısıolduğundan, Rum Toplumunun ülke ekonomisine katkısı kaydadeğer idi. Türkiye'nin ekonomisine ciddi katkı veren şirketler, azda olsa vardı. Örnek olarak Şişli semtinde 150 kişi çalıştıranZadenya ailesinin dökümhanesi ve makine atölyesi gemiyapımına önemli destek veriyordu. Özellikle şeker ve yiyecekürünleri fabrikalarını çalıştıran çok sayıda Rum Toplumu üyelerivardı. 1954 tarihli İstanbul Ticaret Odasının Rehberiincelendiğinde İstanbul ekonomisine katkının, sektöre bağlıolarak %10 - %20 arasında olduğu görülmektedir. Ancak 1941-44 yılları arasında 20 Kura Nafia Askerleri ve Varlık Vergisi siyasiuygulamaları ve 6-7 Eylül 1955 olayı Toplumun ekonomikdurumu üzerine ciddi derecede menfi neticeler doğurdu. Bunarağmen 1955-1963 yılları arasında Toplum ekonomik ve sosyalaçıdan, büyük oranda kendi çabaları ile toparlanmaya çalıştı.

1955 yılından sonra Üniversitelere giriş sayısında %200 artışkayıt edildi. Bunun sebebi genç neslin gelecekte vatanlarındanayrılmaya mecbur kalacaklarını ön gördüklerinden Diplomasahibi olmanın önemini anlıyorlardı. Rum Okullarının verdiğiyüksek kaliteli eğitim o devirde İstanbul Üniversitesi ve İstanbulTeknik Üniversitesine kolay giriş sağlıyordu. 1960'ların başında90.000 nüfusu olan Toplum 1964-2000 yılları arasında bir kaçbine indi.

1970’ ten önce, Rum Liseleri mezunları, çoğunuluğu İstanbul’da Türkiyeninen eski iki Üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi ve İstanbul TeknikÜniversitesi Fakültelerinden mezun olanların kamu hızmetlerine atanmaimkanı olmadığından, genellikle özel sektörde çalışır ya da vatanlarındanayrılamaya mecbur kalırlardı. Çok ender Asistan olabilir ve ancak TıpFakültelerinde Doçent unvanını alabilirlerdi. Bu yüzden, istisna olarak, 1975yılına kadar yalnız özel statüye sahip olan Robert Kolej Üniversitesi’nde1970’ ların başında altı (6 ) T.C. vatandaşı Rum Profesör kurum tarafındanatanmıştı. Robet Kolej yeni statüsü ile Boğaziçi Üniveristesi adını aldıktan

Cumhuriyet Devrinde Rum Toplumunun Türkiye Üniversite Eğitimine Katkıları

sonra bu öğretim üyeleri T.C. tarhinide ilk Rum asılıPröfesör unvanını alanlar oldu. Bunların arasındaTürkiye’ye Çevre Teknolojisi alanında büyükhızmetlerde bulunan Prof.Dr.Kriton Curi 1942’deKadıköy’de doğdu. 1966’da Robert Kolej’den İnşaatMühendisi olarak mezun oldu. 1974’te İstanbul TeknikÜniversitesi’nden Çevre Mühendisliği doktorasını aldı.Aynı yıl Boğaziçi Üniversitesi İnşaat MühendisliğiBölümü’nde öğretim üyesi olarak göreve başladı.

1980’de Doçent, 1988’de Çevre Teknolojisi konusunda profesörlük unvanınıaldı. Kriton Curi, meslek hayatında çoğu kendisi tarafından geliştirilen olan25 değişik alanda ders vermiştir. 30 yüksek lisans ve doktora tezi yönetti.Ulusal ve uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenen 42 uygulamalıaraştırma projesi yürütmüştür. 33ulusal ve uluslararası bilimsel sempozyumdüzenlemiştir. Bilimsel dergi ve konferans bildiri kitaplarında yayımlanmış100’den fazla makalesinin yanı sıra yazarlık ve editörlüğünü yaptığı 17 kitabıbulunan Curi, ulusal ve uluslar arası alanda faaliyet gösteren kuruluşlara dadanışmanlık yapmıştır.Katı Atık Türk Milli Komitesi Başkanı olarak, International Solid WasteAssociation (İSWA)’da Türkiye’yi, temsil etti. Akdeniz Korunması Teknik veBilim Komitesi ve Çevre Kalkınma Uluslararası Mahkeme Kurulu DanışmaKurulu üyeliklerinde bulundu.Curi, aralarında Boğaziçi Üniversitesi RektörlükÖdülü(1981), Araştırma ve Eğitim Vakfı Ödülü (1984), Çevre Bakanlığı Ödülü(1992), ile çok sayıda ödül ve teşekkür belgesi sahibiydi. 21 Ekim 1996’da,genç yaşta vefat etti.

Ioanna Kuçuradi 1959 yılında İstanbul ÜniversitesiFelsefe Bölümünden mezun olduktan sonra aynıkurumdan 1965’te Doktora ünvanını aldı. 1969yılında Hacetepe Üniversitesinde Felsefe Bölümünükurdu ve 2003 yılında emekliliğe ayrılmasına kadarBaşkanı oldu. 1970 de Doçent ve 1978 de Pröfesöroldu. Tarih Vakfı kurucuları arasında yer alan veTürkiye Felsefe Kurumu başkanı olan Kuçuradi,Uluslararası Felsefe Kurumları Federasyonu’nunbaşkanlığı da yapmıştır.

11/17/2018

46

Türkiye’de Elektronik Sanayinin ilk adımlarından biri

1950’li yılların başında Türkiye’deelektronik sanayiinin ilk adımlarından biriKapadokya kökenli Vasil Uzunoğlutarafından Radyo alıcı imalatı içinBeyoğlu – Tünel semtinde kurulan atölyeile atıldı. Elektronik mühendisliği eğitimio devirde Teknik Üniversitelerin ElektrikFakültelerinde 2-3 dersten oluşuyordu.V. Uzunoğlu 1925 yılında Kadıköy’ünGöztepe semtinde doğdu. RobertKolej’den elektrik mühendisi olarakdiplomasını aldıktan sonra Amerika’dagelişmekte olan elektronik mühendisliğimasteri eğitimini bitirdi. Sonra İstanbul’adöndü ve askerliğini yaptı. Emekli bir Türksubayı ile beraber Yüksek-Kaldırım’da bir radyo fabrikasıkurdu. Türkiye’de en baştan dizayn ve üretim yapan bir radyofabrikası idi. 6-7 Eylül gecesi talan edildi. Anadolu’yagönderilmeye hazır 150’den fazla radyo Yüksek-Kaldırım sokağıbasamaklarını doldurdu ve fabrikanın bütün alt yapısımahvedildi. Vasil Uzunoğlu ABD’e göç etti ve transistorlarınelektronik endüstrisinde kullanılmasının öncülerinden oldu.Yayınladığı iki kitap da elektronik mühendisliğinin temeleserlerindendir. Son 10 yılını Atina’da yaşadı ve 2012 yılında

vefat etti.

Türkiye’de dizayn ve imal edilen ilk Radyo – VAUZ (1954)