11 Τόμος, 2 Τεύχος, Απρίλιος Ιούνιος 2012 rostrum of ......

Το Βήμα του Ασκληπιού 11ος Τόμος, 2ο Τεύχος, Απρίλιος – Ιούνιος 2012

Rostrum of Asclepius 11th Volume, 2nd Issue, April – June 2012

www.vima-asklipiou.gr Copyright © 2012 Σελίδα 149


Περιεχόμενα

Contents Σελίδα- Page

Άρθρο Σύνταξης – Editorial

Η σημασία της αλλαγής του τρόπου ζωής μετά από επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης 151

The importance of lifestyle changes after coronary artery bypass

Ανασκοπήσεις - Reviews

1. Εκτίμηση και υποθεραπεία του μετεγχειρητικού πόνου. Μύθος ή πραγματικότητα;

154 Assessment and undertreatment of postoperative pain. Myth or reality?

2. Αντιγριπικός εμβολιασμός στην εγκυμοσύνη.

171 Flu vaccination in pregnancy.

3. Θεωρίες παρακίνησης του ιατρικού προσωπικού στα νοσοκομεία.

182 Motivation theories of medical staff in hospitals.

4. Θεολογική και νομική θεώρηση του προεμφυτευτικού - προγεννητικού ελέγχου.

190 The theological and legal approach of prenatal and preimplantation genetic control.

5. Οικονομική κρίση. Τρόπος επίδρασης στην υγεία των πολιτών και στα συστήματα υγείας. 202 Financial crisis. How it affects the public health and health systems.

Έρευνες – Original Papers

1. Πόνος στην τρίτη ηλικία και εξοικείωση με τις συμπληρωματικές μεθόδους.

213 Pain in the elderly and awareness of complementary therapies: a questionnaire based survey.

2. Ασάφεια και σύγκρουση ρόλων των εργαζομένων σε δημόσιο επαρχιακό νοσοκομείο. 235 Role ambiguity and role conflict among employees in a provincial public hospital.

3. Νόσος Alzheimer και το κοινωνικό στίγμα.

248 Alzheimer’s disease and stigmatization.

4.

Η εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία, σε σχέση με τις συμπεριφορές υγείας φοιτητών της Νοσηλευτικής: μια πιλοτική μελέτη.

264 The association of nursing students’ mobile phone dependence with their health behaviors: a pilot study.

5.

Παράγοντες που οδηγούν σε απουσία των φοιτητών νοσηλευτικής του TEI Αθήνας από τα μαθήματα.

281 Factors that influence student΄s behaviour concerning lessons attendance in Nursing Department of Technological Institute of Athens.

6.

Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση νοσηλευτικών λαθών στη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και η διαχείρισή τους.

293 Factors which affect the occurrence of nursing errors in medication administration and the errors’ management.




ΑΑΡΡΘΘΡΡΟΟ ΣΣΥΥΝΝΤΤΑΑΞΞΗΗΣΣ -- EEDDIITTOORRIIAALL

Η σημασία της αλλαγής του τρόπου ζωής μετά από επέμβαση

αορτοστεφανιαίας παράκαμψης

καρδιαγγειακή νόσος αποτελεί την κύρια αιτία θνητότητας και νοσηρότητας παγκοσμίως. Η

αορτοστεφανιαία παράκαμψη με τοποθέτηση μοσχεύματος (Coronary Artery Bypass Graft,

CABG) είναι μια συχνά χρησιμοποιούμενη μέθοδος επαναγγείωσης για τη θεραπεία της

Στεφανιαίας Νόσου (ΣΝ). Παρόλα αυτά, η εξέλιξη της αθηροσκλήρωσης μετά την επέμβαση

παραμένει ένα σημαντικό πρόβλημα και για αυτό απαιτείται από τους ασθενείς να

πραγματοποιούν αλλαγές στον τρόπο ζωής τους κατά την άμεση μετεγχειρητική περίοδο.

Η εκπαίδευση του ασθενούς για τροποποίηση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου μετά

την επέμβαση προάγει την ομαλή μετεγχειρητική του πορεία, συμβάλλει στην ελάττωση των

μετεγχειρητικών επιπλοκών, μειώνει το άγχος και τον πόνο και διασφαλίζει την ποιότητα ζωής

του. Στη παραπάνω εκπαιδευτική διαδικασία υπάγεται η παροχή τόσο προφορικών, όσο και

γραπτών οδηγιών προς τον ασθενή και την οικογένειά του. Η εκπαίδευση του ασθενή και της

οικογένειάς του πρέπει να είναι αξατομικευμένη και χρονικά προσδιορισμένη. Η ανάπτυξη και

εφαρμογή προγραμμάτων καρδιακής αποκατάστασης έχουν σκοπό τη μείωση του κινδύνου

επανεισαγωγής των ασθενών στο νοσοκομείο ή της θνησιμότητας των ασθενών με ισχαιμική νόσο.

Είναι πολύ σημαντικό να συμμορφώνονται οι ασθενείς με κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής τους

και να τίθενται, μακροπρόθεσμα, σημαντικοί στόχοι δευτερογενούς πρόληψης. Οι στόχοι αυτοί

περιλαμβάνουν: αλλαγές στη σωματική δραστηριότητα, στις διαιτητικές και καπνιστικές

συνήθειες, στην κατανάλωση αλκοόλ, καλύτερο έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και τήρηση των

οδηγιών φαρμακευτικής αγωγής. Επιμέρους στόχοι αποτελούν: η μείωση των συμπτωμάτων, η

βελτίωση των επιπέδων των λιπιδίων στο αίμα, η μείωση έως και διακοπή του καπνίσματος και η

βελτίωση της ψυχοκοινωνικής εικόνας των ασθενών. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται ο κίνδυνος

μελλοντικών στεφανιαίων επεισοδίων, επιβραδύνεται η εξέλιξη της αθηρωματικής διαδικασίας και

μειώνεται σημαντικά η νοσηρότητα και η θνησιμότητα.

Ωστόσο, η αλλαγή του τρόπου ζωής είναι μια δύσκολη διαδικασία για τους ασθενείς. Οι

περισσότεροι εμφανίζουν δυσκολία στην κατανόηση των παραγόντων κινδύνου και αναζητούν

κίνητρα για την εφαρμογή υγιεινών συμπεριφορών. Παρόλα αυτά, ερευνητικές μελέτες, δείχνουν

ότι οι ασθενείς συμμορφώνονται σημαντικά, ακόμα και λίγες μέρες μετά την επέμβαση, με τις

οδηγίες που θα λάβουν από το νοσοκομείο. Ακολουθούν ένα πρόγραμμα συστηματικής σωματικής

δραστηριότητας, ελέγχουν καλύτερα τις τιμές της αρτηριακής πίεσης και τα επίπεδα γλυκόζης στο

Η


αίμα, διακόπτουν το κάπνισμα, ελέγχουν καλύτερα το σωματικό τους βάρος και εμφανίζουν

χαμηλότερες τιμές λιπιδίων στο αίμα, αφού ακολουθούν ένα προσεγμένο διαιτολόγιο.

Οι επαγγελματίες υγείας και το οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο

στην προσπάθεια που καταβάλλουν οι ασθενείς να ακολουθήσουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και να

αλλάξουν τους συμπεριφοριστικούς παράγοντες κινδύνου. Μετά την επέμβαση οι ασθενείς

αισθάνονται περισσότερο εξαρτημένοι από την οικογένειά τους και πολλές φορές κοινωνικά

απομονωμένοι. Καλούνται, λοιπόν, τα μέλη της οικογενείας να ενθαρρύνουν τους ασθενείς να

τροποποιήσουν την καθημερινότητά τους και να τους στηρίξουν συναισθηματικά. Η συνεργασία

μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, της οικογένειας και του ασθενή μειώνουν σημαντικά τις

επιπλοκές που πιθανόν να εμφανιστούν μετά την επέμβαση.

Για να είναι διαρκής η συμμόρφωση των ασθενών με το νέο τρόπο ζωής πρέπει να αναπτυχθούν

συστηματικά προγράμματα πρόληψης-αγωγής, προγράμματα με διάρκεια και συστηματική

παρακολούθηση των ασθενών (follow up), ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Επιπλέον, ιδιαίτερα

αποδοτικές είναι οι προσπάθειες που γίνονται για παρακολούθηση και καθοδήγηση των ασθενών

μέσω τηλεφώνου ή μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων που οργανώνονται εντός ή εκτός

νοσοκομείου, λίγους μήνες μετά την επέμβαση. Με τον τρόπο αυτό οι ασθενείς κατανοούν

καλύτερα πόσο σημαντική είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής μετά την επέμβαση και επιλύουν τυχόν

απορίες που προκύπτουν.

Βιβλιογραφία

1. Γιακουμιδάκης Κ, Μπροκαλάκη-Πανανουδάκη Η. Εκπαίδευση ασθενούς που υποβάλλεται σε

χειρουργική επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης. Νοσηλευτική. 2009;48(2):164–172.

2. Harkness K, Smith KM, Taraba L, Mackenzie CL, Gunn E, Arthur HM. Effect of a postoperative

telephone intervention on attendance at intake for cardiac rehabilitation after coronary artery

bypass graft surgery.Heart Lung. 2005 ;34(3):179-86.

3. Schimmer C, Krannich JH, Brauchle-Hopp U, Elert O. Development of cardiovascular risk factors

in patients after coronary artery bypass grafting with an in-hospital rehabilitation programme

(WHO Stage I of Rehabilitation): 1-year follow-up. Rehabilitation (Stuttg). 2006 ;45(2):95-101.

4. Lin HH, Tsai YF, Lin PJ, Tsay PK. Effects of a therapeutic lifestyle-change programme on cardiac

risk factors after coronary artery bypass graft. J Clin Nurs. 2010;19(1-2):60-8.

5. Mosayebi A, Javanmard SH, Mirmohamadsadeghi M, Rajabi R, Mostafavi S, Mansourian M.The

effects of cardiac tertiary prevention program after coronary artery bypass graft surgery on

health and quality of life.Int J Prev Med. 2011;2(4):269-74.




6. Krannich JH, Weyers P, Lueger S, Faller H, Schimmer C, Deeg P, et al. The short- and long-term

motivational effects of a patient education programme for patients with coronary artery bypass

grafting. Rehabilitation (Stuttg). 2008;47(4):219-25.

7. Jiang X, Sit JW, Wong TK. A nurse-led cardiac rehabilitation programme improves health

behaviours and cardiac physiological risk parameters: evidence from Chengdu, China. J Clin

Nurs. 2007;16(10):1886-97.

8. Dankner R, Geulayov G, Ziv A, Novikov I, Goldbourt U, Drory Y.The effect of an educational

intervention on coronary artery bypass graft surgery patients' participation rate in cardiac

rehabilitation programs: a controlled health care trial.BMC Cardiovasc Disord. 2011; 8(11):60

9. Giannuzzi P, Saner H, Björnstad H, Fioretti P, Mendes M, Cohen-Solal A, et al. Secondary

prevention through cardiac rehabilitation: position paper of the Working Group on Cardiac

Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur Heart J.

2003;24(13):1273-8.

Καδδά Όλγα

Νοσηλεύτρια MSc, PhD(c),

Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο


ΑΑΝΝΑΑΣΣΚΚΟΟΠΠΗΗΣΣΗΗ –– RREEVVIIEEWW

Εκτίμηση και υποθεραπεία του μετεγχειρητικού πόνου. Μύθος ή

πραγματικότητα;

Σαρακατσιάνου Χαμαϊδή

Νοσηλεύτρια Τ.Ε., MSc, PhD(c), Εργαστηριακός Συνεργάτης Τ.Ε.Ι. Λάρισας, Αναισθησιολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο οξύς πόνος εμφανίζεται συχνά κατά την μετεγχειρητική περίοδο. Οι βλαπτικές επιπτώσεις του

πόνου είναι γνωστές και εύκολα αναγνωρίσιμες. Η αντιμετώπισή του περιορίζει τη συχνότητα και

τη βαρύτητα των μετεγχειρητικών επιπλοκών, επιταχύνει την ανάρρωση, ελαττώνει τις ημέρες

νοσηλείας και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης χρόνιου πόνου Ο πόνος στους χειρουργημένους

ασθενείς αντιμετωπίζεται ανεπαρκώς στο 50% αυτών.

Σκοπός: Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να παρουσιάσει τον οξύ μετεγχειρητικό πόνο και τους

τρόπους αξιολόγησής του, καθότι η διαχείριση του εξακολουθεί να παραμένει προβληματική και

ανεπαρκής στις περισσότερες περιπτώσεις.

Μέθοδος: Έγινε αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών, της ελληνικής και διεθνούς

βάσης δεδομένων που αναφέρονταν στην εκτίμηση, αντιμετώπιση και υποθεραπεία του

μετεγχειρητικού πόνου, με τη χρήση λέξεων-κλειδιών, όπως μετεγχειρητικός πόνος, διαχείριση

πόνου, υποθεραπεία πόνου, γνώσεις νοσηλευτών.

Αποτελέσματα: Παρά την ιατρική, τεχνολογική, και φαρμακευτική πρόοδο κατά την τελευταία

δεκαετία, η ανεπαρκής διαχείριση του μετεγχειρητικού πόνου συνεχίζει να υφίσταται.

Συμπεράσματα: Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για τη βελτίωση της αντιμετώπισης του

μετεγχειρητικού πόνου. H ανάπτυξη νέων προτύπων για την αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού

πόνου, τα προγράμματα διαχείρισης αυτού και η συνεχιζόμενη εκπαίδευση είναι απαραίτητα

εφόδια για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος.

Λέξεις κλειδιά: Μετεγχειρητικός πόνος, διαχείριση πόνου, αξιολόγηση πόνου, υποθεραπεία

πόνου.




ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

Σαρακατσιάνου Χαμαϊδή, Βησσαρίωνος 8-12, Λάρισα,

Τ.Κ 41447, E-mail:[email protected]

Assessment and undertreatment of postoperative pain. Myth or

reality?

Sarakatsianou Chamaidi

R.N, MSc, PhD(c), Anesthesiology Department, University Hospital of Larisa, Laboratorial Collaborator of Nursing, Technological Educational Institute of Larisa, Greece

ABSTRACT

Acute pain frequently occurs during the postoperative period. The harmful effects of pain are

known and easily recognizable. The treatment of pain reduces the frequency and severity of

postoperative complications, accelerates recovery, reduces days of hospitalization and reduces the

possibility of development a chronic pain. It is estimated that pain is inadequately treated in the 50

% of all surgical patients.

Aim: The aim of this article is to present the acute postoperative pain and its assessment and why

the management of postoperative pain continues to remain problematic and insufficient.

Methods: The methodology that was followed included bibliography review from both the research

and the review literature of Greek and international data base which referred to assessment,

management and under treatment of postoperative pain, with the use of keywords such as

postoperative pain, pain management, under treatment pain, nurse’s knowledge.

Results: Despite medical, technologic, and pharmaceutical advancement in the past decade,

inadequate management of postoperative pain remains common.

Conclusions: Additional efforts are required to improve patients’ postoperative pain experience.

Development of new standards for pain management, pain management programs and continued

education are necessary.

Keywords: Postoperative pain, pain management, pain assessment, under treatment pain.


CORRESPONDING AUTHOR

Sarakatsianou Chamaidi, Bissarionos 8-12, PC 41447, Larisa, Greece,

E-mail:[email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ «Αυτόν που μπορώ να τον σώσω από μέρες

μαρτυρίου, είναι εκείνο που αισθάνομαι σαν το

μεγαλύτερο και παντοτινό μου νέο προνόμιο. Ο

πόνος είναι ο χειρότερος δυνάστης του

ανθρώπου, ακόμη και από τον ίδιο το θάνατο»

Albert Schweitzer

αρόλο που ο πόνος αποτελεί μία

πανανθρώπινη εμπειρία, αιτία μεγάλης

οδύνης από τις αρχές της Δημιουργίας, παρ'

όλο που στη διαδρομή των αιώνων έγινε

αφορμή να προβληματιστεί ο άνθρωπος για

την αντιμετώπισή του, εντούτοις μόνο στα

τέλη του περασμένου αιώνα άρχισε να

εφαρμόζεται σποραδικά μία κάπως

αιτιολογημένη θεραπευτική αγωγή, η οποία

διαμορφώθηκε σε πραγματική επιστήμη στο

δεύτερο ήμισυ του αιώνα μας.

1

Οι Meinhart και Mc Caffery αναφέρουν ότι η

αποτυχία στην ανακούφιση του πόνου είναι

απάνθρωπη και συνιστά επαγγελματική

αμέλεια.2 Η αντιμετώπισή του περιορίζει τη

συχνότητα και τη βαρύτητα των

μετεγχειρητικών επιπλοκών, επιταχύνει την

ανάρρωση, ελαττώνει τις ημέρες νοσηλείας

και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης

χρόνιου πόνου.3 Η American Pain Society με

σκοπό να αφυπνίσει την ιατρική κοινότητα

δημιούργησε τη φράση πόνος το 5ο ζωτικό

σημείο.4

Οι βλαπτικές επιπτώσεις του πόνου,

ψυχολογικές, φυσιολογικές και κοινωνικό-

οικονομικές, είναι γνωστές και εύκολα

αναγνωρίσιμες. Ο πόνος θα πρέπει να

εκλαμβάνεται ως υποκειμενική

εξατομικευμένη εμπειρία, γνωστή πλήρως

μόνο από το άτομο που τη βιώνει και απαιτεί

μια διεπιστημονική ολιστική προσέγγιση.

Η ένταση του πόνου θα πρέπει να

θεωρείται ως ζωτικό σημείο και να

καταγράφεται μαζί με την ανταπόκριση στην

αναλγητική αγωγή και τις όποιες

ανεπιθύμητες ενέργειες, τόσο συχνά όσο και

τα λοιπά ζωτικά σημεία.

ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

Ο μετεγχειρητικός πόνος αποτελεί το

σημαντικότερο μηχανισμό άμυνας του

οργανισμού και το πιο πρώιμο στοιχείο της

φύσης που έχει σχέση με τη νοσηρότητα.

Είναι μια υποκειμενική και προσωπική

αίσθηση, διαφορετική από τις καθημερινές

αισθήσεις, που εξυπηρετεί μια προστατευτική

λειτουργία, επειδή σηματοδοτεί την

παρουσία επικείμενης βλάβης ή ενεργού

βλάβης εντός του σώματος και επιτρέπει στο

άτομο να αποφύγει τη βλάβη ή την

επιδείνωσή της. Αυτό όμως έχει ευνοϊκή

Π




επίδραση στον οργανισμό για περιορισμένη

μόνο περίοδο. Η παράταση του μπορεί να

προκαλέσει παρατεταμένες ή εκτεταμένες

αντιδράσεις και να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα

αποτελέσματα.

Όλοι οι τύποι των χειρουργικών επεμβάσεων

είναι επώδυνοι και προκαλούν ποικίλα

αρνητικά επακόλουθα για τον ασθενή.

5

6 Ο

μετεγχειρητικός πόνος χαρακτηρίζεται συχνά

ως οξύς αλγαισθητικός πόνος προερχόμενος

από την τομή. Προκαλεί πλήθος δυσάρεστων

αισθητικών, συναισθηματικών και νοητικών

εμπειριών που συνοδεύονται από

αντιδράσεις του Αυτόνομου Νευρικού

Συστήματος, ψυχολογικές αντιδράσεις και

αντιδράσεις συμπεριφοράς που

επιταχύνονται από τη χειρουργική βλάβη.

7

1. ΟΞΥΣ ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

H American Society of Anesthesiologists ορίζει

τον οξύ μετεγχειρητικό πόνο ως τον πόνο που

εμφανίζεται σε χειρουργικό ασθενή, εξαιτίας

προϋπάρχουσας νόσου, της χειρουργικής

επέμβασης ή ένας συνδυασμός από πηγές

σχετικές με την νόσο ή την επέμβαση.

Χαρακτηρίζεται από πρόσφατη έναρξη,

βραχεία διάρκεια και μπορεί να εμφανίζεται

με αυξανόμενη ένταση ή διακεκομμένα. Η

έντασή του ποικίλλει, σχετίζεται με την

έκταση του ιστικού τραύματος, είναι

μεγαλύτερη τις πρώτες 24-72 ώρες και

σταδιακά μειώνεται καθώς επουλώνεται η

βλάβη. Επεμβάσεις στο θώρακα και την άνω

κοιλία είναι πιο επώδυνες από επεμβάσεις

στην κάτω κοιλία, που με τη σειρά τους είναι

πιο επώδυνες από επεμβάσεις στα κάτω

άκρα.

8

Μπορεί να διαχωριστεί σε σωματικό και

σπλαχνικό πόνο. Ο σωματικός πόνος

προέρχεται κυρίως από το μυοσκελετικό

σύστημα. Είναι συνεχής επιφανειακός

(δέρμα) ή βύθιος (περιτονίες, μύες,

υπεζωκότας),σφύζων, διαξιφιστικός, με σαφή

εντόπιση στο αντίστοιχο νευροτόμιο. Ο

σπλαχνικός πόνος προέρχεται από

αυτόνομες νευρικές ίνες που νευρώνουν τις

λείες μυϊκές ίνες των σπλάχνων. Είναι

συνεχής, βύθιος, αμβλύς, συσφυγκτικός με

ασαφή και διάχυτη εντόπιση. Να σημειωθεί

ότι τα παρεγχυματώδη σπλάχνα δεν πονούν

(εγκέφαλος, ήπαρ, πνεύμονες, σπλήνας) παρά

μόνο οι μήνιγγες, οι κάψες και οι περιτονίες.

5

9

2. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΕΠΑΡΚΩΣ Η΄ ΜΗ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΜΕΝΟΥ

ΜΕΤΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΟΥ ΠΟΝΟΥ

2.1 Επιδράσεις στο καρδιαγγειακό

σύστημα

Ο έντονος μετεγχειρητικός πόνος μπορεί να

προκαλέσει μέσω της διέγερσης του

συμπαθητικού, ταχυκαρδία, υπέρταση,

περιφερική αγγειοσύσπαση, αύξηση του

καρδιακού έργου και της κατανάλωσης

οξυγόνου από το μυοκάρδιο. Αυτές οι

διαταραχές μπορεί να αποβούν επικίνδυνες


για τη ζωή του αρρώστου με καρδιολογικά

προβλήματα προκαλώντας ισχαιμία του

μυοκαρδίου ή/και έμφραγμα. Η ισχαιμία που

παρατηρείται μετεγχειρητικά είναι

συχνότερη, εντονότερη και πιο παρατεταμένη

από ότι, εάν συμβεί προ ή διεγχειρητικά.10

2.2 Επιδράσεις στο αναπνευστικό

σύστημα

Οι αναπνευστικές διαταραχές αποτελούν

τυπικές επιπλοκές του πόνου των θωρακικών

και των ανώτερων ενδοκοιλιακών

επεμβάσεων. Η μείωση της κινητικότητας του

θώρακα και η αύξηση του τόνου των

κοιλιακών μυών οδηγεί σε επιπόλαιη

αναπνοή και ανεπαρκή βήχα, με αποτέλεσμα

κατακράτηση εκκρίσεων, ατελεκτασίες,

υποξαιμία και τελικά λοίμωξη και

ανεπάρκεια, ανάλογη του βαθμού της

αναπνευστικής βλάβης. Ο έντονος πόνος

μπορεί να ελαττώσει την κινητικότητα του

ασθενούς ευνοώντας την ανάπτυξη της

φλεβικής στάσης.11 Αμφότεροι οι παράγοντες

αυτοί αυξάνουν τον κίνδυνο εν τω βάθει

φλεβικής θρόμβωσης και πνευμονικής

εμβολής που είναι η πιο συχνή αιτία θανάτου

τις πρώτες δέκα μετεγχειρητικές ημέρες.

Περισσότερο επιβαρύνονται οι καπνιστές, οι

ηλικιωμένοι και οι ασθενείς με

προϋπάρχουσες παθήσεις των πνευμόνων11

.

2.3 Επιδράσεις στο πεπτικό και

ουροποιητικό σύστημα

Η επίδραση του πόνου στην κινητικότητα του

πεπτικού και ουροποιητικού συστήματος

μπορεί να οδηγήσει σε μετεγχειρητικό ειλεό,

ναυτία, έμετο, δυσχέρεια στην ούρηση ή/και

επίσχεση ούρων. Επίσης, ο μετεγχειρητικός

πόνος επηρεάζει σημαντικά το χρόνο

κένωσης του στομάχου.

11

2.4 Ανοσολογικές επιδράσεις

Η εκτίμηση του ανοσοποιητικού συστήματος

κατά την περιεγχειρητική περίοδο, γίνεται

δύσκολα. Ο πόνος προκαλεί ανοσοκαταστολή

και παρατηρείται λευκοκυττάρωση με

λεμφοπενία, καταστολή του

δικτυοενδοθηλιακού συστήματος και

προδιάθεση για λοιμώξεις.

11,12

2.5 Ψυχολογικές επιδράσεις

Ο πόνος ιδιαίτερα αν υπάρχουν

προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, είναι

δυνατόν να προκαλέσει άγχος και αϋπνία

στον ασθενή, τα οποία με τη σειρά τους

επιδεινώνουν τον πόνο δημιουργώντας ένα

φαύλο κύκλο. Μπορεί επίσης να επηρεάσει

αρνητικά τις προσδοκίες και/ή τις αντιλήψεις

του ασθενή σε σχέση με τον αναμενόμενο

μετεγχειρητικό πόνο. Επιθετική ή ερειστική

συμπεριφορά μπορεί να αποτελεί σημάδι

άγχους και έντονου πόνου.

11




2.6 Επιδράσεις στο ενδοκρινικό σύστημα

και το μεταβολισμό

Ο πόνος φαίνεται να παίζει ρόλο στην

ενεργοποίηση της «απάντησης στο στρες». Η

συνολική ενδοκρινική απάντηση στο τραύμα

αντανακλάται σε μια αυξημένη έκκριση

καταβολικών ορμονών (π.χ κατεχολαμίνες,

κορτιζόλη αυξητική ορμόνη, γλυκαγόνη) και

μια μειωμένη έκκριση αναβολικών ορμονών

(ινσουλίνη, τεστοστερόνη). Αν δεν διακοπεί η

ορμονική απάντηση της χειρουργικής

διαδικασίας, οδηγεί σε μεταβολισμό

υδατανθράκων, αποδόμηση πρωτεϊνών,

κινητοποίηση ελεύθερων λιπαρών οξέων,

κατακράτηση νατρίου και νερού.

Η κατανόηση όλων αυτών των φυσιολογικών

και ψυχολογικών επιδράσεων του μη

επαρκώς ανακουφιζόμενου πόνου δεν είναι

πρόσφατη. Το 1987 οι Nimmo & Duthie

11

13

-Περιορισμός αναπνευστικών κινήσεων, ιδίως

μετά από υψηλή λαπαροτομή ή θωρακοτομή.

ξεχώρισαν τέσσερις μείζονες ανεπιθύμητες

δράσεις του σοβαρού μετεγχειρητικού πόνου,

οι οποίες έχουν ως εξής:

-Μειωμένη κινητοποίηση εξαιτίας του πόνου

που εκλύεται με την κίνηση.

-Αυξημένη συμπαθητική δραστηριότητα.

-Ορμονική και μεταβολική δραστηριότητα,

που προκαλείται από τη χειρουργική

επέμβαση και επιδεινώνεται με την αύξηση

του πόνου.

Οι J Ketz και R Melzack θέλοντας να τονίσουν

την πολυπαραγοντικότητα και την

υποκειμενικότητα στην αξιολόγηση του

πόνου, εξέφρασαν την πεποίθηση πως η

εμπειρία του πόνου δεν ξεκινάει με τον

ερεθισμό των αλγοϋποδοχέων, αλλά από το

γεγονός ότι τα ερεθίσματα αυτά εισέρχονται

σε ένα νευρικό σύστημα, που έχει επηρεαστεί

από τις προηγούμενες εμπειρίες, τις

πολιτισμικές καταβολές και την ενδεχόμενη

παρουσία κατάθλιψης και άγχους.14 Η

αναγκαιότητα για την μέτρηση του πόνου

εκφράσθηκε από τον Huskisson το 1974, ο

οποίος σε κλινικές παρατηρήσεις για τα

αναλγητικά, είπε ότι οι επαγγελματίες υγείας

δεν μπορούν να πουν ότι ο πόνος υποχώρησε,

αν δεν τον μετρήσουν.

15

ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ


1. ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ


Η εκτίμηση του πόνου είναι ζωτικής σημασίας

στην αποτελεσματική του αντιμετώπιση

μετεγχειρητικά. Ωστόσο, όπως

προαναφέρθηκε, ο πόνος αποτελεί καθαρά

υποκειμενικό στοιχείο που η έκφρασή του

εξαρτάται κατά πολύ από την

προσωπικότητα του κάθε ασθενή, το

πολιτισμικό επίπεδο και άλλους παράγοντες.

Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η

προσπάθεια ποσοτικοποίησής του με τη

χρήση συγκεκριμένων κλιμάκων έτσι ώστε να

γίνει σωστή εκτίμηση, τόσο του


μετεγχειρητικού πόνου, όσο και της

αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής

παρέμβασης. Οι πιο συχνά

χρησιμοποιούμενες κλίμακες ενηλίκων είναι

οι παρακάτω:

1.1 Περιγραφική κλίμακα (Verbal Rating

Scale-VRS)

Περιέχει περιγραφικά επίθετα, τα οποία

κατατάσσουν τον πόνο ανάλογα με την

έντασή του, σε «καθόλου πόνος, ήπιος,

μέτριος, έντονος πόνος».16 Ο ασθενής επιλέγει

το επίθετο που ανταποκρίνεται καλύτερα

στον πόνο του. Πρόκειται για μία απλή και

εύχρηστη κλίμακα που μπορεί να γίνει

κατανοητή από άτομα μικρής ή πολύ μεγάλης

ηλικίας, όπως επίσης και από άτομα χαμηλού

μορφωτικού επιπέδου. Θεωρείται λιγότερο

αξιόπιστη, καθώς τα επίθετα που

χρησιμοποιούνται δεν έχουν απαραίτητα την

ίδια σημασία σε διαφορετικούς

ανθρώπους. 17

(Εικόνα 1)

1.2 Αριθμητική κλίμακα (Numerical

Rating Scale-NRS)

Αποτελείται από μία απλή κλίμακα από το

μηδέν έως το πέντε ή το δέκα, όπου το μηδέν

αντιστοιχεί σε ανύπαρκτο πόνο και το πέντε

ή το δέκα αντιστοιχεί στο χειρότερο δυνατό

πόνο. Ο ασθενής επιλέγει τον αριθμό που

ανταποκρίνεται καλύτερα στην ένταση του

πόνου του. Η συγκεκριμένη κλίμακα είναι

επίσης απλή και εύχρηστη, καθώς μπορεί να

χρησιμοποιηθεί από ασθενείς διαφόρων

ηλικιών και μορφωτικών επιπέδων όπως και

από αυτούς που δυσκολεύονται να

συνεργαστούν λόγω έντονου πόνου αφού

μπορεί να χρησιμοποιηθεί και προφορικά.18

(Εικόνα 2)

1.3 Οπτική αναλογική κλίμακα (Visual

Analogue Scale-VAS)

Η κλίμακα αυτή αποτελείται από μία ευθεία

γραμμή μήκους δέκα εκατοστά της οποίας το

ένα άκρο αντιστοιχεί στο καθόλου πόνο και

το άλλο στο χειρότερο πόνο που μπορεί να

υπάρξει. Ο ασθενής σημειώνει πάνω στη

γραμμή το σημείο που προσεγγίζει καλύτερα

την ένταση του πόνου του. Πρόκειται για μία

κλίμακα αξιόπιστη με πολύ καλή ευαισθησία

τόσο στην εκτίμηση του οξέος πόνου,19 όσο

και στην ανίχνευση μεταβολών στην ένταση

του πόνου. Παρόλα αυτά, η χρησιμοποίησή

της είναι μία χρονοβόρα διαδικασία καθώς

πρέπει να εξηγηθεί λεπτομερώς ο τρόπος

χρήσης της. Επιπλέον, δεν μπορεί να

χρησιμοποιηθεί προφορικά και έτσι

εμφανίζονται πρακτικές δυσκολίες στην

εφαρμογή της σε άτομα με έντονο πόνο.18

Τέλος, απαιτεί από τον ασθενή να έχει την

ικανότητα να αντιληφθεί την αφηρημένη

έννοια της ευθείας γραμμής η οποία

αντιστοιχεί στην αίσθηση του πόνου και

επομένως δεν μπορεί εύκολα να

χρησιμοποιηθεί σε άτομα χαμηλού




μορφωτικού επιπέδου, παιδιά ή

ηλικιωμένους.20

(Εικόνα 3)

1.4 Το ερωτηματολόγιο πόνου του McGill-

MPQ

Το ερωτηματολόγιο πόνου αναπτύχθηκε από

τους Melzack και Torgerson21

οι οποίοι

προσπάθησαν να συμπεριλάβουν σε μία μόνο

διαδικασία αξιολόγησης τις

περισσότερες(αισθητικές, συναισθηματικές,

γνωστικές) παραμέτρους μιας εμπειρίας

πόνου. Αποτελείται από ογδόντα

περιγραφικές λέξεις που χαρακτηρίζουν τον

πόνο, οι οποίες χωρίζονται σε ομάδες και ο

ασθενής πρέπει να διαλέξει μία λέξη από την

κάθε ομάδα, ως αυτή που χαρακτηρίζει το

δικό του πόνο. Κάθε απάντηση έχει μια

βαθμολογία και όλα μαζί αθροίζονται και

δίνουν ένα σύνολο, το οποίο θεωρείται ως

δείκτης αξιολόγησης του πόνου. Μετρώνται

επίσης ο αριθμός των λέξεων που

επιλέχθηκαν από τον ασθενή και η ένταση

του παρόντος πόνου σε μια κλίμακα

βασισμένη από το ένα έως το πέντε.

Χρειάζονται δέκα με είκοσι λεπτά για τη

συμπλήρωσή του ενώ υπάρχει και η σύντομη

μορφή του που απαιτεί δύο με πέντε λεπτά.

Έχει χρησιμοποιηθεί κυρίως για την εκτίμηση

του πόνου χρονίως πασχόντων.

1.5 Μέτρηση πόνου με βάση τη

συμπεριφορά

Οι τεχνικές αυτές, που αποδείχθηκε πως

έχουν μεγάλη αξιοπιστία και εγκυρότητα,

είναι απόλυτα χρήσιμες στην αξιολόγηση του

πόνου σε νεογνά, σε παιδιά προ λεκτικής

ηλικίας και σε ενήλικες με προβλήματα

ομιλίας, νοητικά καθυστερημένους και με

αδυναμία επικοινωνίας. Αυτές οι τεχνικές

αξιολογούν την συμπεριφορά που πηγάζει

από μια επώδυνη κατάσταση. Τέτοιες

κλίμακες είναι οι κλίμακες αξιολόγησης πόνου

που χρησιμοποιούνται στη βρεφική ηλικία με

γνωστότερες τις κλίμακες COMFORT, OPS,

CHIPPS, NIPS οι οποίες επιχειρούν να

ποσοτικοποίησουν τον πόνο

χρησιμοποιώντας ως δείκτες διάφορες

συμπεριφορές (κλάμα, έκφραση προσώπου,

στάση σώματος, κίνηση, ηρεμία).

22

2. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΠΟΝΟΥ

Συνήθως μια επώδυνη εμπειρία συνοδεύεται

από βαθιές μεταβολές στη φυσιολογία του

οργανισμού. Οι φυσιολογικές ενδείξεις του

πόνου23 (πίνακας) περιλαμβάνουν την

καρδιακή συχνότητα, την αναπνευστική

συχνότητα, την αρτηριακή πίεση, τον

κορεσμό του αρτηριακού οξυγόνου, την

εφίδρωση. Παρόλα αυτά, οι δείκτες αυτοί δεν

είναι ειδικοί για τον πόνο, ποικίλλουν μεταξύ

των διαφόρων ασθενών και επηρεάζονται

από την ασθένεια, τα φάρμακα και τις


μεταβολές της ψυχολογικής κατάστασης.

Επομένως, η ερμηνεία των φυσιολογικών

ενδείξεων πρέπει να γίνεται σε συνάρτηση με

την κλινική κατάσταση και σε συνδυασμό με

άλλες μεθόδους εκτίμησης.

24

3. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ

ΠΟΝΟΥ

Σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικάνικης

Εταιρείας Πόνου,25

• Το βασικό στοιχείο για την εκτίμηση του

μετεγχειρητικού πόνου είναι η εκτίμηση

του ίδιου του ασθενή, η οποία πρέπει να

γίνεται πάντα αποδεκτή και όταν ο

ασθενής δεν έχει δυνατότητα

επικοινωνίας να χρησιμοποιούνται

μέθοδοι εκτίμησης συμπεριφοράς ή/και

φυσιολογικές παράμετροι.

που εκδόθηκαν τον Ιούνιο

του 2006, κατά την εκτίμηση του

μετεγχειρητικού πόνου θα πρέπει οι

επαγγελματίες υγείας να έχουν στο μυαλό

τους τα παρακάτω στοιχεία:

• Ο πόνος θα πρέπει να εκτιμάται κατά την

ηρεμία και την κίνηση.

• Η εκτίμηση του πόνου θα πρέπει να

γίνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα

κατά την άμεση μετεγχειρητική περίοδο,

ανάλογα με τη σοβαρότητα του πόνου

και τη βαρύτητα της επέμβασης.

• Η επανεκτίμηση του πόνου θα πρέπει

επίσης να γίνεται σε κάθε νέα αναφορά

πόνου και μετά από κάθε θεραπευτική

παρέμβαση αφήνοντας να περάσει

κατάλληλο χρονικό διάστημα (τριάντα

λεπτά μετά από παρεντερική χορήγηση

αναλγητικού και μία ώρα μετά από

χορήγηση από το στόμα).

• Είναι βασικό να καταγράφεται κάθε

εκτίμηση στην κάρτα του ασθενή.

• Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται

στις ανάγκες ιδιαίτερων πληθυσμών με

προβληματική επικοινωνία (παιδιά,

διανοητική στέρηση, προβλήματα ακοής,

διαφορετική γλώσσα) προκειμένου να

χρησιμοποιούνται ειδικά για αυτούς

εργαλεία εκτίμησης.

ΥΠΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΟΝΟΥ

Παρά την πρόσφατη πρόοδο στην κατανόηση

της φυσιολογίας του οξέος πόνου, της

ανάπτυξης νέων οπιοειδών και μη οπιοειδών

αναλγητικών, των καινοτόμων μεθόδων

χορήγησης αυτών και την ευρύτερη χρήση

ελάχιστα επεμβατικών χειρουργικών

τεχνικών που μειώνουν τον πόνο, ο πόνος

που εμφανίζεται μετά από χειρουργικές

επεμβάσεις εξακολουθεί να αποτελεί

πρόκληση για πολλούς επαγγελματίες

υγείας.26,27 Πρόσφατες έρευνες για την

αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου

στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη

έδωσαν έμφαση στη ανεπαρκή ποιότητα

διαχείρισης του μετεγχειρητικού πόνου και

στην ανάγκη για περαιτέρω

βελτιώσεις.26,28,29 Ο οξύς μετεγχειρητικός

πόνος υποθεραπεύεται ακόμα και σήμερα.




Από τη δεκαετία του ’50 και μέχρι σήμερα ένα

μεγάλο τμήμα της βιβλιογραφίας αναφέρεται

στην ανεπαρκή αντιμετώπιση του

μετεγχειρητικού πόνου26-31 Κατά μέσον όρο

περισσότερο από το 50% των ασθενών μετά

από μια χειρουργική επέμβαση, αναφέρει

σοβαρό πόνο και ανεπαρκή αντιμετώπιση.

Επιπλέον σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα η

ενδομυϊκή χορήγηση αναλγητικών,

εξακολουθεί να παραμένει η παραδοσιακή και

πλέον προσφιλής μέθοδος αναλγησίας.

Ο Cartwright, κατά την ανασκόπηση των

ερευνητικών μελετών που διερευνούσαν ην

αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού πόνου,

ανάφερε ότι 41-75% των ασθενούν βίωναν

μέτριο ως σοβαρό πόνο μετεγχειρητικά.

Επίσης ότι το 56% των νοσηλευτών δεν

έκαναν πάνω από 6 ενδομυϊκές ενέσεις

οπιοειδών μετεγχειρητικά και ότι η

πλειονότητα των νοσηλευτών έδινε

αναλγησία μόνο όταν ο ασθενής

παραπονιόταν ότι πονούσε.

31,32

33 Ο Warfield σε

έρευνά του για την αντιμετώπιση του

μετεγχειρητικού πόνου σε νοσοκομεία των

Η.Π.Α έδειξε ότι 77% των ασθενών

αναφέρουν πόνο μετεγχειρητικά και απ'

αυτούς το 80% μέτριο έως σοβαρό.34 Ακόμα

πιο πρόσφατα, σε εθνική μελέτη των Η.Π.Α

που δημοσιεύτηκε το 2003, φαίνεται ότι η

κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί, καθώς

υποστηρίζει ότι ο μετεγχειρητικός πόνος

συνεχίζει να υποθεραπεύεται. Αναφέρεται ότι

το 80% των ασθενούν πονούν

μετεγχειρητικά, και απ' αυτούς το 86%

βιώνουν μέτριο ως σοβαρό πόνο.

Η παραδοσιακή προσέγγιση στο

μετεγχειρητικό πόνο με τη χορήγηση

οπιοειδών, όταν ο ασθενής πονέσει οδηγεί

τουλάχιστον 50% των ασθενών σε ανεπαρκή

επίπεδα αναλγησίας. Σε μια ανακοίνωση του

1973 που θεωρείται ορόσημο για τη

μετεγχειρητική αναλγησία, φάνηκε το

μέγεθος του προβλήματος (ασθενείς που

υποθεραπεύονται , γιατροί και νοσηλευτές

που αγνοούν τη χρήση των οπιοειδών

αναλγητικών)

28

30, για να ακολουθήσουν

νεότερες μελέτες οι οποίες κατέληξαν στο

συμπέρασμα ότι οι επαγγελματίες υγείας

παρουσιάζουν ελλιπείς γνώσεις για τον πόνο

και τη διαχείριση αυτού, με αποτέλεσμα την

υποθεραπεία του.35-38 Οι Bennett & St Marie39

το 2002 επισήμαναν ότι η υποθεραπεία του

μετεγχειρητικού πόνου συνεχίζει να αποτελεί

πρόβλημα μείζονος κλινικής σημασίας για να

ακολουθήσει το 2004 ο Mac Lellan40. Ο Gross,

σε ερευνά του επισημαίνει ότι από τους 110

ασθενείς σε χειρουργική κλινική οι μισοί δεν

ρωτήθηκαν καθόλου για την ένταση του

πόνου τους για 24 ώρες μετά από τη

χειρουργική επέμβαση, τονίζοντας έτσι το

πρόβλημα που υπάρχει στην εκτίμηση και

αξιολόγηση του μετεγχειρητικού πόνου 41 Ο

Sloman με ερευνά του το 2005 έρχεται να

υποστηρίξει ότι ο μετεγχειρητικός πόνος

συνεχίζει να υποεκτιμάται και να

υποθεραπεύεται.42 Στον Ελλαδικό χώρο δεν


υπάρχει κάποια ερευνητική μελέτη που να

εκτιμά το επίπεδο γνώσεων των

επαγγελματιών υγείας για τον μετεγχειρητικό

πόνο και το γεγονός αν ο μετεγχειρητικός

πόνος υποθεραπεύεται ή όχι. Μία μελέτη που

διερευνά τις στάσεις και τις γνώσεις των

Ελλήνων επαγγελματιών υγείας (νοσηλευτές

και γιατροί) στη διαχείριση του πόνου, έδειξε

αναποτελεσματική διαχείριση του πόνου43,

ενώ μία άλλη που μελετά τις γνώσεις των

νοσηλευτών σε ογκολογικό νοσοκομείο είχε

σαν αποτέλεσμα την διαπίστωση έλλειψης

γνώσεων στην διαχείριση του πόνου των

ογκολογικών ασθενών.

Παρά δε το γεγονός, ότι συνεχώς

εμφανίζονται νεώτερα αναλγητικά φάρμακα

και τεχνικές, μελέτες για την αντιμετώπιση

του μετεγχειρητικού πόνου, εξακολουθούν να

εμφανίζουν φτωχά αποτελέσματα στην

αντιμετώπισή του.

44

11,32

-Η ελλιπής εκπαίδευση στην αντιμετώπιση

του πόνου όχι μόνο των γιατρών και των

νοσηλευτών, αλλά και των ίδιων των

ασθενών.

Φαίνεται λοιπόν, πως

το πρόβλημα δεν είναι στην αδυναμία

αντιμετώπισης του αλλά σε άλλα αίτια, τα

κυριότερα από τα οποία είναι:

-Η άγνοια βασικών αρχών φαρμακοκινητικής,

με αποτέλεσμα να χορηγούνται τα

αναλγητικά φάρμακα σε ανεπαρκείς δόσεις

και σε δυσανάλογα μεγάλα διαστήματα. Για

παράδειγμα, παρόλο που η πεθιδίνη έχει

διάρκεια δράσης από 2-4 ώρες, συνήθως

δίδονται οδηγίες για IΜ χορήγηση της ανά

εξάωρο. Επίσης, η πεθιδίνη είναι λιποδιαλυτό

φάρμακο και επομένως εάν χορηγηθεί στο

γλουτό, έχει λιγότερο σταθερή απορρόφηση

παρά αν χορηγηθεί στο δελτοειδή μυ, που έχει

λιγότερο λίπος. Τα δεδομένα αυτά εξηγούν

γιατί μπορεί να υπάρχουν διαφορές μέχρι και

8 φορές στο επίπεδο επιταχυνόμενης

αναλγησίας με πεθιδίνη καθώς επίσης, γιατί

υπάρχει δυσκολία επίτευξης θεραπευτικών

επιπέδων των αναλγητικών στο αίμα όταν

δίδονται οδηγίες ενδομυϊκής χορήγησης

«μόνον όταν ο ασθενής πονέσει».

- Αδυναμία των επαγγελματιών υγείας να

κατανοήσουν το γεγονός ότι ο ειδικός για την

αντιμετώπιση του πόνου είναι ο ίδιος ο

ασθενής.

-Η ανεπαρκής και μη ακριβής αξιολόγηση του

πόνου έχει σαν αποτέλεσμα ο πόνος είτε να

υποτιμάται, είτε να υπερεκτιμάται.

-Ο φόβος πρόκλησης αναπνευστικής και

κεντρικής καταστολής.

-Ο φόβος ανάπτυξης εθισμού. Παρόλο ότι

τόσο η κλινική όσο και η επιστημονική

εμπειρία δείχνουν ότι λιγότερο από το 1%

των ασθενών που έχουν αντιμετωπιστεί

επαρκώς για οξύ πόνο, εθίστηκαν σαν

αποτέλεσμα της θεραπείας του πόνου,

εντούτοις ο φόβος του εθισμού εξακολουθεί

να υπάρχει. Ο Melzack, πρόεδρος της

Διεθνούς Εταιρείας για τη Μελέτη του Πόνου,

σε ένα άρθρο του για το κοινό στο περιοδικό

Scientific American με τίτλο «The Tragedy of




Needless Pain», δηλώνει ότι «ο φόβος του

εθισμού έχει οδηγήσει πολλά κράτη στην

Ευρώπη και αλλού να θέσουν εκτός νόμου τις

ιατρικές εφαρμογές της μορφίνης και των

συγγενών ουσιών» και συνεχίζει

προσθέτοντας ότι «είναι πολύ ασυνήθιστο να

δεις εθισμό σε ασθενείς που έλαβαν μορφίνη

για την καταπολέμηση του πόνου».45 Είναι

χαρακτηριστικό ότι σε μια μελέτη με 11.882

ασθενείς, που έλαβαν τουλάχιστον μια

ναρκωτική ουσία κατά την παραμονή τους

στο νοσοκομείο, διαπιστώθηκαν μόνο 4

περιπτώσεις εθισμού.

Άλλες παρανοήσεις είναι:

46

-Οι ασθενείς που ζητούν περισσότερη

αναλγησία έχουν είτε παθολογική ψυχολογία

ή έχουν αναπτύξει εθισμό

-Οι γιατροί και οι νοσηλευτές γνωρίζουν

καλύτερα από τον ίδιο τον ασθενή, πότε και

πόση αναλγησία χρειάζεται ο ασθενής.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η κλινική τους

κρίση επηρεάζεται από την ηλικία, το φύλο,

την εθνικότητα ακόμα και από την

ελκυστικότητα του ατόμου.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με μερικούς από

τους πολλούς μύθους που έχουν να κάνουν με

την αντιμετώπιση του πόνου έχουν ως

αποτέλεσμα τη μη ιδανική αναλγησία σε

πολλούς ασθενείς. Στους μύθους αυτούς

συμπεριλαμβάνονται οι παρακάτω:

47

• Ο πόνος δεν είναι βλαβερός για τον

ασθενή

• Η θεραπεία του πόνου καλύπτει τα

σημεία των χειρουργικών επιπλοκών.

• Ο ασθενής θα εθιστεί στα οπιοειδή.

• Ο φόβος αναπνευστικής καταστολής από

τα οπιοειδή φάρμακα είναι μεγάλος.

• Το βάρος του σώματος είναι ο καλύτερος

δείκτης προσδιορισμού απαιτήσεων σε

οπιοειδή.

• Η μέγιστη δόση ενός οπιοειδούς

φαρμάκου είναι το περιεχόμενο της

αμπούλας.

• Τα οπιοειδή φάρμακα δεν πρέπει να

χορηγούνται σε χρόνο λιγότερο από 4

ώρες από την προηγηθείσα δόση.

• PRN (per re nata-σύμφωνα με τις

απαιτήσεις) σημαίνει για τους

περισσότερους «χορήγησε όσο το

δυνατόν λιγότερο συχνά γίνεται» ή «όχι

στη δική μου βάρδια».

11

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ολιστική αντιμετώπιση του ασθενή που

πονά σε οργανικό, κοινωνικό,

συναισθηματικό και πνευματικό επίπεδο

αποτελεί πρόκληση και παράλληλα καθήκον

των επαγγελματιών υγείας.

Το νοσηλευτικό προσωπικό παίζει σημαντικό

ρόλο στην αντιμετώπιση του μετεγχειρητικού

πόνου καθώς ο νοσηλευτής περισσότερο από

κάθε άλλον είναι αυτός που περνάει το

μεγαλύτερο χρονικό διάστημα με τον ασθενή.

Η διεπιστημονική προσέγγιση του ασθενή

που πονά απαιτεί συνεχή εκπαίδευση,


υπευθυνότητα, συνεργασία, καθορισμό

καθηκόντων, επικοινωνία, ανεκτικότητα και

συνεχή επαναξιολόγηση. Η αποτελεσματική

αντιμετώπισή του πόνου αποτελεί βασική

υποχρέωση κάθε επαγγελματία υγείας, αλλά

και απόλυτο δικαίωμα κάθε αρρώστου. Αυτό

γιατί ο άνθρωπος που πονά δεν μπορεί να

περιμένει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Schweitzer A. On the edge of the primeval forest. New York: Macmillan;1931.

2. McCaffery MW, Beebe A. Pain clinical manual for nursing practice. St Louis: CV Mosby;1989.

3. Sadler AN. Current concepts in acute pain control. Anesthesiology Clinics of North America Philadelphia: Saunders;1992.

4. American Pain Society Quality of care Committee. Quality improvement guidelines for the treatment of acute pain and cancer pain. JAMA 1995;274(23):1874-1880.

5. Craig AD. A new view of pain as a homeostatic emotion. Trends Neurosci. 2003;26(6):303-307.

6. McGrath B, Elgendy H, Chung F, et al. Thirty percent of patients have moderate to senere pain 24 hr after ambulatory surgery: A survey of 5,703 patients. Can J Anaesth. 2004;51(9):886-891.

7. Kehlet H. Approach to the patient with postoperative pain. ACS Surgery: Principles & practice:5. Postoperative pain. 2005 WebMD.

8. American Society of Anesthesiologist Task Force on Acute Pain Management.Practice guidelines for acute pain management in the perioperative setting: anupdated report by the American Society of Anesthesiologists Task Force on Acute Pain Management.Anesthesiology.2004;100(6):1573-1581.

9. Βαδαλούκα Α. Ανακουφιστική και συμπτωματική αγωγή ασθενών τελικού σταδίου Εκδόσεις Γ. Παρισιάνου, Αθήνα 1999.

10. Kehlet H. Modification of responses to surgery by neural blockade: clinical inplications. In: Cousins MJ, Bridenbaugh PO, editors. Neural blockade in clinical anesthesia and management of pain. Philadelphia: JB Lippincott;1998.

11. Macintype Pamela E., Ready Brian L. Αντιμετώπιση οξέως πόνου. Ένας πρακτικός οδηγός. Εκδόσεις Γ. Παρισιάνου, Αθήνα 1999.

12. Tonnesen E. Immunological aspects of anaesthesia and surgery. Danish Med Bull. 1989;36(3):263-281.

13. Nimmo W.S., Duthie D.J. Pain relief after surgery. Anaesth Intesnive Care. 1987;15(1):68-71.

14. Beecher HK. Measurement of Subjective Responses. New York: Oxford University Press; 1959.

15. Huskisson FC. Measurement of Pain. Lancet.1974;2(7889):1127.

16. Jensen MP, Karoly P. Self-report scales and procedures for assessing in adults. In: Turk DC, Melzack R. (eds) Handbook of




Pain Assessment New York: Guildford Press;1992.

17. Skovlurd E, Bretthauer M, Grotmol T, Larsen IK, Hoff G. Sensitivity of pain rating scales in an endoscopy trial. Clin. J Pain. 2005;21(4):292-296.

18. Auburn F. Paraqueron X, Langeron O, Cariat P. Riou B. What pain scales do nurses use in the postanaesthesia care unit? EJA .2003;20(9):745-749.

19. Bijur P, Silver W, Gallagher J. Reliability of the visual Analogue scale for Measurement of Acute Pain. Acad Emerg Med. 2001;8(12):1153-1157.

20. Williamson A, Hoggart B. Pain: a review or 3 commonly used pain rate scales. J Clin. Nurs.2005;14(7):798-804.

21. Melzack R, Torgerson WS. On the language of Pain. Anesthesiology.1971;34(1):50-59.

22. Buttner W, Finke W. Analysis of physiological parameters for the assessment of postoperative analgesic demand in newborns infants and young children: a comprehensive report on seven consecutive studies. Peadiatr Anaest. 2000;10(3):303-318.

23. Σαχίνη-Καρδάση Α, Πάνου Μ. Παθολογική και Χειρουργική Νοσηλευτική, Τόμος, Β. Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα 2000.

24. Gracely RH: Pain phychophysics. In: chapman CR. Loeser JD eds: Issues in Pain Measurement:Advances in pain research and therapy, New York:Raven Press;1989.

25. http:// www.ampainsoc.org/ce/enduring .05/02/2011

26. White PF, Kehlet H. Improving Postoperative Pain Management What Are the Unresolved Issues? Anesthesiology. 2010;112(1):220–5.

27. White PF. Pain management after ambulatory surgery—Where is the disconnect? Can J Anaesth. 2008;55(4):201–7.

28. Apfelbaum JL, Chen C, Mentha SS, Gan TJ. Postoperative pain experience: results from a national survey suggest postoperative pain continues to be undermanaged. Anesth Analg. 2003;97(2):534-540.

29. Benhamou D, Berti M Brodner G, De Andres J, Draisci G, Moreno-Azcoita M, Neugebauer EA, Schwenk W, Torres LM, Viel E: Postoperative Analgesic Therapy Observational Survey (PATHOS): A practice pattern study in 7 central/southern European countries. Pain. 2008;136(1-2):134–41.

30. Marks RM, Sachar EJ. Undertreatment of medical inpatients with narcotic analgesics. Ann Intern Med. 1973;78(2):173-181.

31. Cohen FL. Postsurgical pain relief: Patient’s status and nurses medication choices. Pain.1980;9(2):265-274.

32. Donovan BD. Patient attitudes to postoperative pain relief. Anaesth Intensive Care.1983;11(2):125-129.

33. Cartwright PD. Pain control after surgery: a survey of current practice. Annals of the Royal College of Surgeons of England. 1985;67(1):13-16.

34. Warfield CA, Kahn CH. Acute pain management programs in U.S. hospitals


and experiences and altitudes among U.S. patients. Anesthesiology. 1995;83(5):1090-94.

35. Erkes EB, Parker VG, Carr RL, Mayo RM. An examination of critical care nurses' knowledge and attitudes regarding pain management in hospitalized patients. Pain Manag Nurs.2001;2(2):47-53.

36. Wilson B. Nurses’ knowledge of Journal of pain. Clinical Nursing. 2007;16(6):1012–1020.

37. Tse MM, Chan BS. Knowledge and attitudes in pain management: Hong Kong nurses' perspective. J Pain Palliat Care Pharmacother.2004;18(1):47-58.

38. Visentin M, Zanolin E, Trentin L, Sartori S, de Marco R .Prevalence and treatment of pain in adults admitted to Italian hospitals. European journal Pain.2005;9(1):61-7.

39. Bennett P, St Marie B. The Epidemiology of Pain. Core Curriculum for Pain Management Nursing. Philadelphia: W.B. Saunders Co; 2002:45–53.

40. Mac Lellan K. Postoperative pain: strategy for improving patient experiences. Journal of Advanced Nursing. 2004;46(2):179–185.

41. Gross T, Pretto M., Aeschbach A. & Marsch S. (Schmerzmanagement auf chirurgischen bettenstationen. Qualitat und optimierbarkeit fruhpostoperativer schmerzbetreuung. (Pain management in surgical wards. Quality and solutions for improvement in the early postoperative period). Chirurg .2002;73(8):818–826.

42. Sloman R, RosenG , Rom M, Shir Y.Nurses' assessment of pain in surgical patients. J Adv Nurs.2005;52(2):125-32

43. Κωνσταντή Ζ, Γκούβα Μ. Μαντζούκας Σ, Πετρίδης Α Ευτυχίδου Ε, Μαυρέας Β, Δαμίγος Δ. Στάσεις και Γνώσεις Νοσηλευτών και Γιατρών ως προς τη διαχείριση του πόνου. Διεπιστημονική Φροντίδα Υγείας. 2010;2(1):37-46

44. Patiraki EI, Papathanassoglou ED, Tafas C, Akarepi V, Katsaragakis SG, Kampitsi A, Lemonidou C. A randomized controlled trial of an educational intervention on Hellenic nursing staff's knowledge and attitudes on cancer pain management. Eur J OncolNurs.2006;10(5):337-352.

45. Ronald Melzack February. The Tragedy of Needless Pain. Scientific American.1990;262(2):27-33.

46. Porter J, Jick H. Addiction Rare in patients Treated with narcotics N Engl J Med 1980;302(2):123.

47. Karen O.A, Carmen R.G, Richard P. Racial and Ethnic Disparities in Pain: Causes and Consequences of Unequal Care. The Journal of Pain. 2009;10(12): 1187-1204.

Το Βήμα του Ασκληπιού 11ος Τόμος, 1ο Τεύχος, Ιανουάριος – Μάρτιος 2012

Rostrum of Asclepius 11th Volume, 1st Issue, January – March 2012


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας: Παρατηρούμενα σημεία και συμπτώματα πόνου.

23

Εικόνα1: Περιγραφική κλίμακα (VRS)

Συμπαθητικής προέλευσης

(διεγείρονται ζωτικές λειτουργίες)

Παρασυμπαθητικής προέλευσης

(καταστέλλονται ζωτικές λειτουργίες)

Μια βασική συμπαθητική αντίδραση συμβαίνει σε πόνο χαμηλής ή μέτριας έντασης ή επιφανειακό πόνο

Μια βασική παρασυμπαθητική αντίδραση συμβαίνει σε έντονο και βαθύ πόνο

Σημεία και συμπτώματα:

Ωχρότητα

Αύξηση αρτηριακής πίεσης

Διαστολή κορών

Τάση σκελετικών μυών

Αύξηση αναπνευστικού ρυθμού

Αύξηση καρδιακού ρυθμού

Σημεία και συμπτώματα:

Ωχρότητα

Πτώση αρτηριακής πίεσης

Ελάττωση καρδιακού ρυθμού

Ναυτία και έμετοι

Αδυναμία και λιποθυμία

Εξάντληση, Πιθανή απώλεια συνείδησης

Το σώμα ετοιμάζεται να δράσει ή με υπερνίκηση ή με αποφυγή της εξωτερικής απειλής, καθώς αυξάνεται η έκκριση επινεφρίνης.

Κινητοποιούνται οι άμυνες του σώματος

Το σώμα προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τα αποτελέσματα μιας εσωτερικής απειλής.

Μπορεί να κατασταλούν οι σωματικές άμυνες

Άλλα σημεία πόνου

Θέση που ελαχιστοποιεί τον πόνο

Συγκράτηση της επώδυνης περιοχής για περιορισμό του πόνου

Άφθονη εφίδρωση

Μορφασμοί πόνου, εξαντλημένη έκφραση, πιθανοί μικροί σπασμοί

Γρήγορος βλεφαρισμός


Εικόνα 2. Αριθμητική κλίμακα (NRS)

Εικόνα 3. Οπτική αναλογική κλίμακα (VAS)





Αντιγριπικός εμβολιασμός στην εγκυμοσύνη

Σιέττου Μαρία1, Σαρίδη Μαρία

2

1. Μαία, ΜA, Κέντρο Υγείας Καπανδριτίου 2. Νοσηλεύτρια ΠΕ, ΜSc, Phd(c),Διευθύντρια Νοσηλευτικής Υπηρεσίας, Γενικό Νοσοκομείο Κορίνθου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στις περιόδους εποχικής γρίπης, σε περιόδους πανδημίας της γρίπης στο παρελθόν, αλλά και από

την πρόσφατη εμπειρία που έχουμε από την εμφάνιση του ιού της γρίπης Α (Η1Ν1), οι έγκυες σε

σύγκριση με τις μη έγκυες, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν και να παρουσιάσουν

σοβαρές επιπλοκές, έως και θνησιμότητα.

Σκοπός: Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε τους κινδύνους που προκύπτουν για τις έγκυες από

την επιμόλυνσή τους με τον ιό της γρίπης, καθώς και την ασφάλεια του αντιγριπικού εμβολιασμού

στην εγκυμοσύνη.

Μέθοδος: Η μέθοδος περιλαμβάνει αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών στην

ηλεκτρονική βάση δεδομένων Pubmed κυρίως από το 2000 έως το 2009 και οι λέξεις που

χρησιμοποιήθηκαν ήταν εγκυμοσύνη, αντιγριπικός εμβολιασμός, επιπλοκές αντιγριπικού

εμβολιασμού κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης.

Αποτελέσματα: H νοσηρότητα σε περιόδους της εποχικής γρίπης στις έγκυες είναι αυξημένη, ενώ

σε περιόδους πανδημίας καταγράφονται και θανατηφόρα περιστατικά. Με βάση το γεγονός αυτό,

ειδικές συστάσεις έχουν γίνει για αντιγριπικό εμβολιασμό στις έγκυες, τόσο από το CDC, το

Αμερικανικό Κολέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων στις ΗΠΑ, όσο και από άλλους επίσημους

οργανισμούς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σύμφωνα με τον οποίο, η σύσταση του

αντιγριπικού εμβολίου στην κύηση είναι απαραίτητη, δεδομένου του ότι η πιθανότητα νόσησης σε

αυτήν την περίοδο αυξάνεται κατά 10%.

Συμπεράσματα: Οι μελέτες μέχρι τώρα για τον αντιγριπικό εμβολιασμό στην εγκυμοσύνη, δεν

καταγράφουν σοβαρές επιπλοκές για τις έγκυες και τα βρέφη. Ωστόσο περισσότερη έρευνα

χρειάζεται να γίνει σχετικά με την ασφάλεια του αντιγριπικού εμβολιασμού στην κύηση.

Λέξεις κλειδιά: Αντιγριπικός εμβολιασμός, εγκυμοσύνη, επιπλοκές, ασφάλεια εμβολιασμού.



Σιέττου Μαρία, Επτανήσου 3,

14122 Π. Ηράκλειο, Τηλ.: 210 2817742, 6955807828,

Email: [email protected]

Flu vaccination in pregnancy

Siettou Maria1, Saridi Maria

2

1. RM , ΜΑ, Health Center of Kapandriti, Greece 2. RN, BSc, MSc, PHD©, Director of Nursing, General Hospital of Korinthos, Greece

ABSTRACT

In periods of seasonal influenza, during pandemic flu in the past and from recent experience that

we have the emergence of influenza A (H1N1), pregnant compared with non-pregnant women are

at increased risk to get sick and to develop serious complications up to mortality.

Purpose: This paper examines the risks that arise for pregnant from contamination with the flu

virus and the safety of influenza vaccination in pregnancy.

Method: The method involves searching review and research studies in Pubmed data base mainly

of the 2000 until 2009 and the words were used is pregnancy, flu vaccination, complications of the

flu vaccination at the period of pregnancy.

Results: Morbidity during periods of seasonal influenza in pregnant women is increased, while in

times of pandemic are recorded fatalities. Based on this, specific recommendations have been made

for a flu vaccination in pregnant women, both from the CDC, the American College of Obstetricians

and Gynecologists in the U.S. and other official bodies like the World Health Organization, according

to that the constitution of influenza vaccine in the pregnancy is necessary, given that the probability

of morbidity in this period is increased at 10%.

Conclusions: The studies so far to influenza vaccination in pregnancy, do not record serious

complications for pregnant women and infants. However more research needs to be done on the

safety of influenza vaccination in pregnancy.

Keywords: Flu vaccination, pregnancy, complications, vaccination safety.





Siettou Maria, Eptanisou 3,

14122 P. IRAKLEIO, Tel: 210-2817742,6955807828,

Email:[email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ι έγκυες διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο

νοσηρότητας και θνησιμότητας από την

επιμόλυνση με τον ιό της γρίπης, με την

νοσηρότητα να παρουσιάζει αύξηση στο

δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο της κύησης, ενώ

αυξημένη θνησιμότητα καταγράφεται στη

διάρκεια των πανδημιών.1,2

Στις ΗΠΑ, ήδη από το 2004 και μετά, η

Συμβουλευτική Επιτροπή για τον Εμβολιασμό

(ΑCIP), συστήνει να εμβολιάζονται όλες οι

έγκυες ανεξάρτητα από την ηλικία κυήσεως

που βρίσκονται. Στην ίδια γραμμή και το

Αμερικανικό Κολέγιο Μαιευτήρων και

Γυναικολόγων, όπου υποστηρίζεται ότι ο

εμβολιασμός στην εγκυμοσύνη για τον ιό της

γρίπης αποτελεί ένα ουσιαστικό στοιχείο του

προγεννητικής φροντίδας.

Ο αυξημένος

κίνδυνος για τις έγκυες που υπάρχει από την

επιμόλυνση τους με τον ιό της γρίπης,

αποτελεί τη βάση για τις συστάσεις, όσον

αφορά τον εμβολιασμό των εγκύων σε

περιόδους της εποχικής γρίπης, καθώς και σε

πανδημία γρίπης.

O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) το

2005, με σκοπό να προστατέψει τις μητέρες

αλλά και τα νεογνά κατά τους πρώτους

ευάλωτους μήνες της ζωής τους από τις

επιπτώσεις της γρίπης, συστήνει οι έγκυες να

εμβολιάζονται την περίοδο της γρίπης και

αναφέρει ότι ο εμβολιασμός στη εγκυμοσύνη

θεωρείται ασφαλής.

3-6

7

Στις Η.Π.Α., σε 13 πολιτείες, από το διάστημα

15 Απριλίου έως και 18 Μαΐου 2009, 34

επιβεβαιωμένα αλλά και πιθανά κρούσματα

εγκύων, καταγράφονται με την μόλυνση από

τον ιό της γρίπης A(Η1N1). Από αυτές τις

έγκυες, 11 (ποσοστό 32%), εισήχθησαν σε

νοσοκομείο.

Η πρόσφατη πανδημία

της γρίπης A Η1N1, έρχεται να υπενθυμίσει

ότι οι έγκυες διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο

νοσηρότητας και θνησιμότητας από την

επιμόλυνση με τον ιό της γρίπης.

8 Οι έγκυες, είχαν 4 φορές

μεγαλύτερες πιθανότητες για εισαγωγή στο

νοσοκομείο λόγω επιπλοκών από την

επιμόλυνση με τον ιό Η1N1 σε σχέση με τον

υπόλοιπο πληθυσμό, ενώ το ποσοστό

θανάτου στις έγκυες αγγίζει το 13% από το

συνολικό ποσοστό των θανάτων στην

πανδημία της γρίπης Α Η1N1. το 2009. 8

Ο

Από

τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 2009, το

CDC αναφέρει το θάνατο έξι εγκύων

γυναικών που είχαν επιμολυνθεί από τον ιό

της γρίπης Η1N1. Και οι έξι έγκυες εμφάνισαν

πνευμονία και σοβαρή αναπνευστική


ανεπάρκεια και χρειάστηκαν μηχανική

υποστήριξη.

Το CDC αναφέρει επίσης, ότι έγκυες που

προσβλήθηκαν από τον ιό Η1Ν1το 2009,

είχαν σοβαρές επιπλοκές και παρουσίασαν

υψηλότερα ποσοστά νοσηλείας σε σχέση με

το γενικό πληθυσμό. Επίσης ποσοστό

περίπου 6% των επιβεβαιωμένων θανάτων

από τον Η1Ν1 την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ

αφορούν έγκυες, ενώ μόνο το 1% του γενικού

πληθυσμού καταγράφεται ότι βρίσκεται σε

εγκυμοσύνη στη δεδομένη στιγμή. Αναφέρει

ακόμη, πως μια πρόσφατη μελέτη

διαπίστωσε ότι το αδρανοποιημένο εμβόλιο

της εποχικής γρίπης, το οποίο χορηγείται σε

έγκυες, μείωσε κατά 63% τα ποσοστά γρίπης

σε νεογνά κάτω των 6 μηνών,

επιβεβαιώνοντας ότι ο εμβολιασμός κατά

της εποχικής γρίπης σε εγκύους μπορεί να

ωφελήσει τόσο τις μητέρες, όσο και τα

βρέφη. Η συμβουλευτική επιτροπή για την

ανοσοποίηση (ACIP), ορίζει τις έγκυες ως μία

από τις αρχικές ομάδες-στόχους για το

εμβόλιο κατά της γρίπης Α( H1N1) το

2009.

8

Οι κλινικές δοκιμές αξιολόγησης του

εμβολίου σε έγκυες, βρίσκονται σε εξέλιξη

από το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργιών και

Λοιμωδών Νοσημάτων (NIAID).9 Η

Στρατηγική Συμβουλευτική ομάδα των

εμπειρογνωμόνων του Παγκόσμιου

Οργανισμού Υγείας τον Οκτώβριο του 2009

στη Γενεύη, αποφάνθηκε ότι οι έγκυες

διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο νοσηλείας

σε ΜΕΘ σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Οι

έγκυες γυναίκες έχουν 10 φορές μεγαλύτερη

πιθανότητα για εισαγωγή σε ΜΕΘ, σε

σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, ενώ ένα

ποσοστό 7-10% από το σύνολο των εγκύων

που νοσηλεύονται, βρίσκονται στο δεύτερο ή

τρίτο τρίμηνο της κύησης. Οι επιπλοκές

επίσης εμφανίζονται πιο συχνά, όταν

υποκείμενες ιατρικές παθήσεις είναι

παρούσες, όπως χρόνιες παθήσεις των

πνευμόνων, συμπεριλαμβανομένου του

άσθματος. Συστήνουν δε τον εμβολιασμό, για

να προστατευθούν οι έγκυες από τον ιό της

γρίπης.10

Γεγονός είναι, ότι ένα πρόγραμμα

εμβολιασμού εγκύων γυναικών και ειδικά με

ένα καινούριο εμβόλιο, εγείρει σοβαρούς

προβληματισμούς και ερωτήματα για την

ασφάλεια του εμβολίου αυτού. Ωστόσο, η

εμπειρία από τη χρήση των εμβολίων της

εποχικής γρίπης στην εγκυμοσύνη, δείχνει ότι

το εμβόλιο της εποχικής γρίπης είναι

ασφαλές για τις έγκυες. Τα πλεονεκτήματα

που προκύπτουν από τον εμβολιασμό είναι

ότι προστατεύουν τις έγκυες, από το να μην

μολυνθούν από τον ιό και το σπουδαιότερο,

ότι μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο για

σοβαρές επιπλοκές από τη γρίπη. Επίσης

μελέτες για τα εμβόλια της εποχικής γρίπης

έχουν δείξει ότι τα αντισώματα που

δημιουργούνται στον οργανισμό της μητέρας,

περνούν μέσω του πλακούντα στο έμβρυο και

του προσφέρουν προστασία.

11




ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ

ΙΟΥ ΤΗΣ ΓΡΙΠΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

Η επιμόλυνση με τον ιό της γρίπης στην

εγκυμοσύνη είναι συνυφασμένη με αυξημένο

κίνδυνο νοσηρότητας, έτσι όπως

επισημαίνουν διάφορες επιδημιολογικές

μελέτες.12-14 H νοσηρότητα των εγκύων

εκείνων που προσβλήθηκαν από τον ιό της

γρίπης, φαίνεται να παρουσιάζει αύξηση όσο

προχωρά η εγκυμοσύνη, ειδικότερα δε στο

δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης.12-14 Σε

μελέτη που έγινε μεταξύ 1985-1993, στις

ΗΠΑ, βρέθηκε ότι τα ποσοστά εισαγωγών στο

νοσοκομείο εγκύων που παρουσίασαν

καρδιοαναπνευστικά προβλήματα κατά την

περίοδο της γρίπης, αυξάνονταν με το

τρίμηνο της κύησης, και ήταν σχεδόν τρεις

φορές υψηλότερα το τρίτο τρίμηνο, σε σχέση

με το πρώτο.1 Σε παλαιότερη επίσης μελέτη,

είχε βρεθεί ότι οι εισαγωγές στο νοσοκομείο

εγκύων με καρδιοαναπνευστικά προβλήματα

κατά την περίοδο της γρίπης αυξάνονταν

συγκριτικά με τις γυναίκες που δεν ήταν

έγκυες και ειδικότερα στις έγκυες εκείνες

που βρίσκονταν μετά την εικοστή εβδομάδα

της εγκυμοσύνης τους.14 Επίσης, οι έγκυες

που νοσηλεύονται με αναπνευστικά

προβλήματα, κατά τη διάρκεια της εποχικής

γρίπης έχουν αυξήσει το χρόνο παραμονής

έναντι των άλλων νοσηλευομένων εγκύων

χωρίς αναπνευστικά προβλήματα. Τα

ποσοστά εισαγωγής σε νοσοκομείο με

αναπνευστικό πρόβλημα σε αυτές τις έγκυες

γυναίκες, ήταν δύο φορές συχνότερα κατά τη

διάρκεια της εποχικής γρίπης.

Στην επίπτωση της γρίπης στην εγκυμοσύνη

αναφέρεται και μια αναδρομική μελέτη στη

Νέα Σκοτία, που αφορά την περίοδο 1990-

2002, στην οποία έγινε σύγκριση στοιχείων

ιατρικών αναφορών για 134.000 εγκύους, με

στοιχεία από τις ίδιες γυναίκες κατά τη

διάρκεια όμως του έτους πριν από την

εγκυμοσύνη. Βρέθηκε ότι το ποσοστό

εισαγωγών σε νοσοκομείο εγκύων στο τρίτο

τρίμηνο κατά τη διάρκεια της εποχής γρίπης,

ήταν πέντε φορές υψηλότερο, σε σχέση με το

ποσοστό κατά τη διάρκεια της εποχικής

γρίπης, στο έτος πριν από την εγκυμοσύνη

τους και περισσότερο από δύο φορές

υψηλότερο, από το ποσοστό κατά τη διάρκεια

της εποχής που δεν ήταν σε έξαρση η εποχική

γρίπη.

15

16 Επίσης, όταν υποκείμενες ιατρικές

παθήσεις μιας εγκύου είναι παρούσες, κυρίως

με προβλήματα από το αναπνευστικό και το

καρδιολογικό, τότε αυξάνονται οι

πιθανότητες για εμφάνιση επιπλοκών μετά

την επιμόλυνση με τον ιό της γρίπης. Σε

μελέτη που έγινε την περίοδο, 1998-2002,

για τις εισαγωγές στα νοσοκομεία εγκύων με

αναπνευστικά προβλήματα, βρέθηκε ότι οι

έγκυες με επιβαρυμένο ιστορικό υγείας, είχαν

τρεις φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να

παρουσιάσουν αναπνευστικό πρόβλημα, σε

σχέση με υγιείς έγκυες χωρίς επιβαρυμένο

ιστορικό υγείας την περίοδο της γρίπης.15


Στην κύηση, όπου συνυπάρχουν

επιβαρυντικές καταστάσεις όπως το άσθμα

και ο σακχαρώδης διαβήτης, η επιμόλυνση με

τον ιό της γρίπης αυξάνει 3-4 φορές τη

νοσηρότητα των εγκύων, καθιστώντας αυτές

πιο ευάλωτες, σε σχέση με τις μη έγκυες

γυναίκες, που πάσχουν από παρόμοιες

καταστάσεις.

1,15

ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΙΟΥ ΤΗΣ ΓΡΙΠΗΣ ΣΤΗΝ

ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ

ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Οι σοβαρές συνέπειες του ιού της γρίπης

στην εγκυμοσύνη φαίνονται ακόμη

περισσότερο στις πανδημίες, όπως αυτή του

1918-1919, κατά τη διάρκεια της οποίας,

έχουμε αρκετά περιστατικά θνησιμότητας. Η

μεγαλύτερη θνησιμότητα σημειώνεται

ανάλογα με το τρίμηνο της κύησης και

συγκεκριμένα, όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία

της κύησης, τόσο πιο αυξημένη εμφανίζεται η

θνησιμότητα. Έτσι, στην πανδημία της

γρίπης του 1918, σε 1300 έγκυες που

επιμολύνθηκαν, η θνησιμότητα που

καταγράφτηκε τον 1ο και 2ο μήνα με ποσοστά

στο 7% και 17% αντίστοιχα, σταδιακά

παρουσίαζε αύξηση από το 24% στο 39%

μεταξύ 3ου και 8ου μήνα της κύησης, για να

φτάσει στο υψηλότερο ποσοστό της το οποίο

σημειώθηκε τον 9ο μήνα και άγγιζε το 41%.17

Το 1919, σε ένα αριθμό από 1350 έγκυες που

διεγνώσθησαν με γρίπη, περίπου 50% από

αυτές (n=678), ανέπτυξαν πνευμονία και από

αυτές, περισσότερες από τις μισές (54%)

απεβίωσαν, συμβάλλοντας έτσι στην

επίπτωση του 27% θνησιμότητας που

παρουσιάστηκε συνολικά. Η μεγαλύτερη

θνησιμότητα παρουσιάστηκε το τρίτο

τρίμηνο της κύησης.18,19 Στην πανδημία

γρίπης,(Η2Ν2), που παρουσιάστηκε το 1957

στην Μινεσότα των ΗΠΑ, η θνησιμότητα

καταγράφεται αυξημένη στις έγκυες, αφού

ανάμεσα στα θανατηφόρα κρούσματα

γυναικών της αναπαραγωγικής ηλικίας που

σημειώθηκαν, σχεδόν οι μισές από τις

γυναίκες που πέθαναν ήταν σε κατάσταση

εγκυμοσύνης.

Στην πρόσφατη πανδημία του 2009 της

γρίπης Α (H1N1), σημειώθηκαν επίσης

θανατηφόρα κρούσματα εγκύων. Στα 280

περιστατικά εγκύων που νοσηλεύτηκαν στις

μονάδες εντατικής θεραπείας, σημειώνονται

56 θάνατοι. Ο αριθμός των θανάτων στο

τρίτο τρίμηνο της κύησης φτάνει τους 36,

αγγίζοντας έτσι το ποσοστό του 64% και

ενισχύοντας ουσιαστικά το γεγονός ότι η

κύηση στο τρίτο τρίμηνο χαρακτηρίζεται από

πολύ αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας σε

περίοδο πανδημίας της γρίπης.

20

21

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ

ΓΡΙΠΗΣ ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

Για την πρόληψη των επιπλοκών από την

επιμόλυνση με τον ιό της γρίπης, το CDC και η

ACIP, ήδη από το 2004, προτείνουν

εμβολιασμό ρουτίνας των εγκύων γυναικών.3




Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, από το

2005, συστήνει τον αντιγριπικό εμβολιασμό

για την προστασία όλων των εγκύων.7 Το

Αμερικανικό Κολλέγιο των Μαιευτήρων και

Γυναικολόγων και η Αμερικανική Ακαδημία

οικογενειακών ιατρών, συστήνει επίσης ως

ρουτίνα τον εμβολιασμό όλων των εγκύων

και σύμφωνα με τις συστάσεις τους, ο

εμβολιασμός των εγκύων, προστατεύει τις

ίδιες και τα νεογέννητα.22

To Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης

Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ, έχοντας υπόψη

του τις σοβαρές συνέπειες που μπορεί να έχει

η επιμόλυνση των εγκύων γυναικών από τον

ιό της γρίπης και αναφορικά με τον ιό της

γρίπης Η1Ν1, συστήνει στις έγκυες να

εμβολιάζονται τόσο με το εμβόλιο της

εποχικής γρίπης, όσο και με το εμβόλιο για

την γρίπη Η1Ν1. Μια έγκυος, η οποία

επιμολύνεται με οποιονδήποτε ιό της γρίπης,

έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να

αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υγείας

αναφέρει χαρακτηριστικά το CDC, τονίζοντας

ότι οι έγκυες με γρίπη Η1Ν1, έχουν

περισσότερες πιθανότητες να εισαχθούν στο

νοσοκομείο και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο

κίνδυνο έναντι σε κάποια σοβαρή ασθένεια

και θάνατο από την γρίπη Η1Ν1. Οι έρευνες,

αναφέρει το CDC, έχουν δείξει ότι οι έγκυες

που εμβολιάζονται, διατρέχουν μικρότερο

κίνδυνο να νοσήσουν, ενώ τα βρέφη, που

γεννιούνται από μητέρες που έχουν

εμβολιασθεί, αρρωσταίνουν λιγότερο από

γρίπη, σε σχέση με τα νεογνά που γεννήθηκαν

από μητέρες που δεν είχαν εμβολιαστεί. Το

εμβόλιο για τον ιό Η1Ν1 που δίδεται στις

έγκυες, περιέχει αδρανοποιημένο ιό της

γρίπης. Το ρινικό σπρέι περιέχει ζωντανό

εξασθενημένο ιό Η1Ν1 και δεν δίδεται όπως

αναφέρθηκε στην εγκυμοσύνη, παρά μόνο σε

υγιή άτομα ηλικίας 2-49 ετών.

Οι έγκυες γυναίκες

ανήκουν διεθνώς σε εκείνες τις κατηγορίες

του πληθυσμού, που θα μπουν πρώτες στη

σειρά για να εμβολιασθούν και μάλιστα όχι

μόνο για την δική τους προστασία, αλλά και

του μωρού τους όταν αυτό γεννηθεί.

23

Στην ίδια κατεύθυνση είναι και η αναφορά

του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, όπου σε

μια συνδιάσκεψη εμπειρογνωμόνων τον

Ιούλιο του 2009 για την αντιμετώπιση του

νέου ιού Η1Ν1, θέτουν ανάμεσα στα γκρουπ

με προτεραιότητα στον εμβολιασμό για τον

νέο ιό, τις έγκυες γυναίκες.

24

ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΑΝΤΙΓΡΙΠΙΚΟΥ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

Ανάμεσα στους δύο τύπους εμβολίων που

είναι διαθέσιμοι για το ιό της γρίπης, ο ένας

περιέχει ζώντα εξασθενισμένο ιό, δίδεται με

ρινικό σπρέι και αντενδείκνυται στην

εγκυμοσύνη, ενώ ο άλλος ο οποίος

ενδείκνυται και στην εγκυμοσύνη και στο

θηλασμό, περιέχει αδρανοποιημένο ιό και

χορηγείται με ένεση (ενδομυïκά). 25 Σε μελέτες


που έχουν γίνει μέχρι σήμερα, έχει βρεθεί ότι

ο εμβολιασμός στην εγκυμοσύνη με εμβόλιο

που περιέχει αδρανοποιημένο ιό, δεν έχει

προκαλέσει παρενέργειες και δεν έχει

επηρεάσει την υγεία της μητέρας και του

βρέφους. Δεν σημειωθήκαν σοβαρές

παρενέργειες από το εμβόλιο, ενώ δε

επηρεάστηκαν τα ποσοστά καισαρικών

τομών, το βάρος γέννησης των νεογνών, των

πρόωρων γεννήσεων και ιατρικών

προβλημάτων στα νεογνά από τις μητέρες

που είχαν εμβολιασθεί κατά την διάρκεια της

κύησης (δεύτερο ή τρίτο τρίμηνο), σύμφωνα

πάντα με τα στοιχεία από τις μελέτες.

Σε μια αναδρομική ανάλυση μάλιστα, που

έγινε σε στοιχεία που αφορούν πέντε

περιόδους γρίπης (1998-2003) στις ΗΠΑ, και

προέρχονταν από μια μεγάλη πολυκλινική,

μελετήθηκαν τα αποτελέσματα της

εγκυμοσύνης και έγινε σύγκριση ανάμεσα σε

ένα γκρουπ από 225 υγιείς έγκυες που

εμβολιάσθηκαν με το εμβόλιο της γρίπης στο

δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης και σε

ένα άλλο γκρουπ από 826 υγιείς έγκυες, οι

οποίες δεν είχαν εμβολιασθεί. Βρέθηκε ότι

καμία σοβαρή παρενέργεια δεν

παρουσιάστηκε στις έγκυες μέσα σε 42

ήμερες από την ημερομηνία χορήγησης του

εμβολίου, καθώς επίσης και καμία διαφορά

δεν υπήρξε ανάμεσα στα δυο γκρουπ εγκύων

όσον αφορά τα ποσοστά των καισαρικών

τομών, πρόωρων τοκετών και προβλημάτων

στα νεογνά από την στιγμή της γέννησης έως

και έξι μηνών.

26-28

27 Επιπλέον καταγράφονται και

θετικά αποτελέσματα από τον εμβολιασμό

της μητέρας κατά τη διάρκεια της

εγκυμοσύνης, όπως είναι η δημιουργία της

αιμογλουμπίνης G, από τη μητέρα στο έμβρυο

μέσω του πλακούντα. Αυτά τα νεογνά έχουν

περισσότερα αντισώματα για τον ιό της

γρίπης, άρα και καλύτερη ανοσία το πρώτο

χρόνο ζωής τους.

Μια τυχαία ελεγχόμενη δοκιμή που

πραγματοποιήθηκε στο Μπανγκλαντές, και

αφορούσε τον εμβολιασμό εγκύων κατά τη

διάρκεια του τρίτου τριμήνου, κατέδειξε μια

μείωση 29% των αναπνευστικών

προβλημάτων στις μητέρες και μια

ταυτόχρονη μείωση 36% αναπνευστικών

προβλημάτων στα νήπια τους, κατά τη

διάρκεια των πρώτων 6 μηνών της ζωής τους.

Επιπλέον, τα νήπια τα οποία γεννήθηκαν από

τις εμβολιασμένες γυναίκες, είχαν μια μείωση

63% της εργαστηριακά επιβεβαιωμένης

ασθένειας της γρίπης, κατά τη διάρκεια των

πρώτων 6 μηνών της ζωής τους.

29,30

26


Οι έγκυες ανήκουν διεθνώς στις κατηγορίες

εκείνες του πληθυσμού, που προτείνονται

πρώτες στη σειρά για να εμβολιασθούν, τόσο

για την δική τους προστασία, όσο και του

νεογνού τους όταν αυτό γεννηθεί. Οι υγιείς

έγκυες και ειδικότερα αυτές που διανύουν το

δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της κύησης, αλλά

και εκείνες οι οποίες είχαν υποκείμενες




ασθένειες όπως καρδιοαναπνευστικά

προβλήματα, άσθμα, σακχαρώδη διαβήτη και

γενικότερα ένα επιβαρυμένο ιστορικό υγείας,

διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο να νοσήσουν και

να εμφανίσουν επιπλοκές από την γρίπη.

Αυτό σε περιόδους πανδημίας έχει επιφέρει

αυξημένα ποσοστά θνησιμότητας ανάμεσα

στις έγκυες, καθιστώντας αυτές, ένα πολύ

ευάλωτο κομμάτι του πληθυσμού σε περίοδο

πανδημίας.

Τα πλεονεκτήματα του εμβολιασμού

συνίστανται στο ότι οι έγκυες θα

προστατευθούν από το να επιμολυνθούν από

τον ιό και το πιο σημαντικό μειώνεται ο

κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών εξαιτίας της

γρίπης. Προστατεύεται επίσης και το νεογνό,

αφού τα αντισώματα που παράγονται στον

οργανισμό της μητέρας, περνούν μέσω της

πλακουντιακής κυκλοφορίας στο έμβρυο. Οι

μέχρι τώρα μελέτες που έχουν γίνει και

αφορούν τον εμβολιασμό των εγκύων σε

παλαιότερες περιόδους με εμβόλια, τα οποία

περιέχουν αδρανοποιημένο ιό, δεν έχουν

αναφέρει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στη

μητέρα όσο και στο έμβρυο. Ωστόσο,

περισσότερε μελέτες απαιτούνται στο θέμα

του εμβολιασμού των εγκύων και ειδικότερα

κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης. Κάποιες

από αυτές βρίσκονται σε εξέλιξη, ωστόσο

χρειάζεται χρόνος και διεύρυνση των

εργαστηριακών και επιδημιολογικών

μελετών σε αυτό τον τομέα και ειδικότερα

όσο αφορά το εμβόλιο κατά του νέου ιού

Η1Ν1, για να καταλήξει η επιστημονική

κοινότητα, σε όσο το δυνατόν ασφαλέστερα

και εγκυρότερα συμπεράσματα.


1. Hartert TV, Neuzil KM, Shintani AK, Mitchell EF, Snowden MS, Wood LB, et al. Maternal morbidity and perinatal outcomes among pregnant women with respiratory hospitalizations during influenza season. Am J Obstet Gynecol 2003;189(6):1705–12.

2. WHO. New influenza A (H1N1) virus: global epidemiological situation, June 2009. Weekly epidemiological record 2009; 25:249–57. From the outset of the 2009 novel. available at: http://www.who.int/wer/2009/wer8425.pdf. Ημερομηνία πρόσβασης: 26/11/2009.

3. Harper SA, Fukuda K, Uyeki TM, Cox NJ, Bridges CB. Prevention and control of influenza: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm Rep. 2005; 29;54(RR-8):1-40.

4. Fiore AE, Shay DK, Haber P, Iskander JK, Uyeki MT, Mootrey G, et al. Prevention and control of influenza: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm Rep. 2007:56 (RR-6):1-54.

5. Fiore AE, Shay DK, Broder K, Iskander JK, Uyeki MT, Mootrey G, et al. Prevention and control of influenza: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices


(ACIP). MMWR Recomm Rep. 2008;57 (RR-7):1-60.

6. ACOG Committee on Obstetric Practice. ACOG committee opinion number 305, November 2004. Influenza vaccination and treatment during pregnancy. Obstet Gynecol. 2004 ;104(5 Pt 1):1125-6.

7. WHO. Influenza vaccines WHO position paper.Weekly Epidemiol Rec (WER) 2005;80(33):279-287 available at: http://www.who.int/wer/2005/wer8033.pdf. Ημερομηνία πρόσβασης: 26/11/2009

8. Jamieson DJ, Honein MA, Rasmussen SA, Williams JL, Swerdlow DL, Biggerstaff MS, et al. H1N1 2009 influenza virus infection during pregnancy in the USA. Lancet 2009; 374:451-8.

9. CDC. 2009 H1N1 Influenza Vaccine and Pregnant Women: Information for HealthcareProvidersavailable at: http://www.cdc.gov/h1n1flu/vaccination/providers_qa.htm./Jan 14 2010.

10. Who. Clobal Alert and Respore. Pandemic influenza A (H1N1) 2009 virus vaccine – conclusions and recommendations from the October 2009 meeting of the immunization Strategic Advisory Group of Experts,4 December 2009. available at: http:// www. who. int/csr/disease/ swineflu/meetings/sage_oct_2009/en/index.html. Ημερομηνία Πρόσβασης: 14/12/2009.

Ημερομηνία Πρόσβασης: 19/01/2010.

11. Lim BH, Mahmood TH. Pandemic HINI 2009 (swine flu) and pregnancy. Obstetrics, Gynecology and Reproductive

Medicine 2010,doi 10.1016/j.ogrm.2010.01.005

12. Schanzer DL, Langley JM, Tam TW. Influenza-attributed hospitalization rates among pregnant women in Canada 1994–2000. JOGC 2007;29:622–9.

13. Irving WL, James DK, Stephenson T, Laing P, Jameson C, Oxford JS, et al. Influenza virus infection in the second and third trimesters of pregnancy: a clinical and seroepidemiological study. BJOG 2000;107(10):1282-9.

14. Neuzil KM, Reed GW, Mitchel EF, Simonsen L, Griffin MR. Impact of influenza on acute cardiopulmonary hospitalizations in pregnant women. Am J Epidemiol. 1998;148(11):1094–102.

15. Cox S, Posner SF, McPheeters M, Jamieson DJ, Kourtis AP, Meikle S. Hospitalizations with respiratory illness among pregnant women during influenza season. Obstet Gynecol 2006;107(6):1315–22.

16. Dodds L, McNeil SA, Fell SB, Allen VM, Coombs A, Scott J, et al. Impact of influenza exposure on rates of hospital admissions and physician visits because of respiratory illness among pregnant women. CMAJ 2007; 176(4):463–8.

17. Bland PB. Influenza in its relation to pregnancy and labor. Am. J. Obstet.1919;79:184-97.

18. Harris JW. Influenza occurring in pregnant women JAMA 1919:72:978-980.

19. Kosmak G.W. The occurrence of epidemic influenza in pregnancy. Am. J. Obstet. 1919;79:238-51.




20. Freeman DW, Barno A. Deaths from Asian influenza associated with pregnancy. Am J Obstet Gynecol. 1959;78: 1172–5.

21. Siston AM, Rasmussen SA, Honein MA, Fry AM, Seib K, Callaghan WM, et al. Pandemic 2009 influenza A (H1N1) virus illness among pregnant women in the United States. JAMA 2010;303(15): 1517-25.

22. CDC. Recommended adult immunization schedule---United States, MMWR 2009;57(53):Q1-Q4. available at: http://

23. CDC. 2009 H1N1 Influenza Shots and Pregnant Women: Questions and Answers for Patients. available at:

www.cdc. gov/mmwr /preview/ mmwrhtml/ mm5753a6.htm. Ημερομηνία πρόσβασης: 26/11/2009.

http//www.cdc.gov/h1n1flu/vaccination/pregnant-qa.htm.2009

24. WHO.Global Alert and Response (GAR) Pandemic influenza in pregnant women. Available at: http://www.who.int/csr/

. Ημερομηνία Πρόσβασης: 14/12/2009.

disease/swineflu/notes/h1n1pregnancy_20090731/en/ index.html.

25. Carol E. Hayes. Prevention of Influenza Journal of Midwifery & Women’s Health 2008;3(3):268-271.

Ημερομηνία Πρόσβασης: 16/01/2010.

26. Zaman K, Roy E, Arifeen SE, Mahbubur R, Raqib R, Wilson E, et al. Effectiveness of Maternal Influenza Immunization in Mothers and Infants. Ν. Εngl J. Med 2008 ; 359(15): 1555-1564.

27. Munoz FM, Greisinger AJ, Wehmanen OA, Mouzoon ME, Hoyle JC, Smith FA et al. Safety of influenza vaccination during pregnancy. Am J Obstet Gynecol 2005; 192:1098--106.

28. Black SB, Shinefeld HR, France EK, Fireman BH, Platt ST, Shay D. Effectiveness of influenza vaccine during pregnancy in preventing hospitalizations and outpatient visits for respiratory illness in pregnant women and their infants. Am. J. Perinatol 2004; 21(6):333-9.

29. Rastogi D, Wang C, Mao X, Lendor C, Rothman PB, MillerRL. Antigen-specific immune responses to influenza vaccine in utero. J Clin Invest. 2007;117(6):1637– 46.

30. Englund JA. Maternal immunization with inactivated influenza vaccine: rationale and experience. Vaccine. 2003; 21(24):3460 –4.



Θεωρίες παρακίνησης του ιατρικού προσωπικού στα νοσοκομεία

Κανελλόπουλος Δημήτριος

Διδακτορικός φοιτητής, Ακαδημία οικονομικών μελετών, Βουκουρέστι, Ρουμανία

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το ενδιαφέρον της διοίκησης των νοσοκομείων στρέφεται ολοένα

και περισσότερο στην αποτελεσματική παρακίνηση των ιατρών.

Σκοπός: Η παρουσίαση επιλεγμένων θεωριών παρακίνησης μέσα από τη βιβλιογραφική

ανασκόπηση και η εφαρμογή τους στο ιατρικό προσωπικό νοσοκομείου.

Υλικό και μέθοδος: Ανασκοπήθηκε η πρόσφατη Ελληνική και διεθνής βιβλιογραφία, και

συγκεκριμένα άρθρα που αναφέρονται στις θεωρίες παρακίνησης του ιατρικού προσωπικού που

δημοσιεύθηκαν στις βάσεις δεδομένων Pub Med και Science Direct, κατά την περίοδο 2008-2011.

Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν είναι: κίνητρα, ανάγκες ιατρών, παρακίνηση και θεωρίες

κινήτρων, παρακίνηση και ιατρικό προσωπικό.

Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η παρακίνηση των γιατρών είναι ένα σύνθετο

ζήτημα. Τα οικονομικά κίνητρα δεν μπορούν από μόνα τους να παρακινήσουν τους γιατρούς, τα

κίνητρα που έχουν να κάνουν με την επίτευξη των στόχων και την αναγνώριση στο χώρο

εργασίας και τη δυνατότητα επαγγελματικής ανάπτυξης είναι πιο ρεαλιστικά και εφικτά. Το θέμα

των κινήτρων είναι σημαντικό για τα επιμέρους επιτεύγματα και για τη διαχείριση του ιατρικού

προσωπικού. Η εφαρμογή των σύγχρονων θεωριών των κινήτρων είναι απαραίτητη για τη

διατήρηση ενός ικανοποιημένου προσωπικού, το οποίο θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός

εύρωστου συστήματος παροχής υγειονομικής περίθαλψης.

Συμπεράσματα: Για μια αποτελεσματικότερη χρήση του ιατρικού δυναμικού κρίνεται

απαραίτητη η διάγνωση των αναγκών του και η επιλογή κατάλληλων τεχνικών, που προσφέρουν

οι διάφορες θεωρίες κινήτρων, οι οποίες θα κινητοποιήσουν τους γιατρούς αυξάνοντας έτσι την

απόδοσή τους και την ικανοποίησή τους από την εργασία.

Λέξεις κλειδιά: Κίνητρα, ανάγκες ιατρών, παρακίνηση και θεωρίες κινήτρων, παρακίνηση και

ιατρικό προσωπικό.





Κανελλόπουλος Δημήτριος, Δ. Σολωμού 26, Π. Φάληρο,

Αθήνα, ΤΚ 175-63, Τηλ. Ελλάδα:2109836313,

Τηλ. Ρουμανία: 0040728790843, Email: [email protected]

Motivation theories of medical staff in hospitals

Kanellopoulos Dimitrios

Ph.D. student, Academy of economic studies, Bucharest, Romania

ABSTRACT

In recent decades, interest in hospital administration has turned increasingly to the effective

motivation of doctors.

Purpose: The presentation of selected theories of motivation through literature review and their

application in medical and hospital staff.

Material and methods: The Greek and international bibliography has been reviewed, and in

particular papers on the motivation theories of medical staff published during the last ten years via

Pub Med and Science Direct, during the period 2008-2011. The keywords that were used are:

motivation, doctor needs motivation and motivation theories, motivation and medical stuff.

Results: According to the literature, the motivation of doctors is a complex issue. The financial

incentives cannot by themselves stimulate physicians, incentives that have to do with the achieving

of goals and the recognition in the workplace and the possibility of professional development are

more realistic and feasible. The issue of incentives is important for individual achievements and for

the management of medical staff. The application of modern theories of motivation is essential to

maintaining a satisfied staff, which sets the basis for creating a robust health care delivery system.

Conclusions: For an efficient use of medical resources is necessary to diagnose the needs and

selection of appropriate techniques, which offer various theories of incentives which will motivate

doctors increasing their performance and satisfaction from work.


Keywords: Motivation, doctor needs motivation and motivation theories, motivation and medical

stuff.


Kanellopoulos Dimitrios, D. Solomous 26, P. Phaliro,

Athens, PC 17563, Greece, Tel:2109836313,

Romania, Tel:0728790843, E-mail: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ παρακίνηση παρουσιάζεται στη

σχετική βιβλιογραφία μέσα από

διάφορους ορισμούς. Η παρακίνηση ορίζεται

ως μια «εσωτερική κατάσταση του ατόμου»

που το κάνει να συμπεριφέρεται με τρόπο

που διασφαλίζει την επίτευξη κάποιου

στόχου. Ως διοικητική λειτουργία είναι η

διαδικασία ενεργοποίησης των ικανοτήτων

των εργαζομένων με σκοπό την επίτευξη των

στόχων1,2

Οι υπηρεσίες υγείας, από επιχειρησιακή

άποψη, όπως και όλος ο τομέας των

υπηρεσιών είναι σε μεγάλο βαθμό εντάσεως

εργασίας. Το ανθρώπινο δυναμικό λοιπόν

είναι καθοριστικός παράγων λειτουργίας

του, απορροφώντας 60-70% των δαπανών

που διατίθενται

.

1,2,3. Η γνώση των κινήτρων η

αντικινήτρων που επηρεάζουν την

ανθρώπινη συμπεριφορά είναι απαραίτητη

σε κάθε επιχείρηση που επιδιώκει επιτυχή

αποτελέσματα. Ειδικά στις μονάδες υγείας

που το ανθρώπινο δυναμικό συνδέεται

άμεσα με τον πολίτη, είναι αναγκαίο να

υιοθετηθεί ένα πιο ανθρωποκεντρικό μοντέλο

διοίκησης, αφού η ικανοποίηση των

εργαζομένων επηρεάζει τόσο την ποιότητα

των παρεχόμενων προς την κοινωνία

υπηρεσιών και την εύρυθμη λειτουργία του

οργανισμού, όσο και την επαγγελματική και

προσωπική ζωή των εργαζομένων 4

Οι παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν στην

επαγγελματική ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια

σχετίζονται είτε με το περιεχόμενο της

εργασίας, είτε με το πλαίσιο μέσα στο οποίο

παρέχεται αυτή. Oι παράγοντες αυτοί

μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο

κατηγορίες

.

5

1. Tους ατομικούς ή ενδογενείς

παράγοντες, δηλαδή τα εσωτερικά κίνητρα

του ατόμου και τα προσωπικά βιώματα που

φέρνει στην εργασία του. Αυτά είναι η

επίτευξη των στόχων, η αναγνώριση, η

εργασία και η δυνατότητα επαγγελματικής

εξέλιξης.

:

2. Tους περιβαλλοντικούς ή εξωγενείς

παράγοντες, δηλαδή τις εξωτερικές

επιδράσεις που δέχεται το άτομο από το

περιβάλλον του. Οι εξωγενείς παράγοντες

Η




είναι οι αποδοχές, η πολιτική του οργανισμού

και οι διαπροσωπικές σχέσεις.

Για να επηρεαστεί η συμπεριφορά του

ατόμου στον εργασιακό χώρο πρέπει να

αναζητηθούν τα κίνητρα που θα την

επηρεάσουν, πρός την επιθυμητή

κατεύθυνση. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα

κίνητρα δεν έχουν την ίδια ισχύ και σημασία

για όλους αφού οι άνθρωποι έχουν

διαφορετικές αντιλήψεις και νοοτροπίες6,7. Η

διαδικασία που ενεργοποιεί το σύνολο των

σχέσεων αλληλεξάρτησης και

αλληλεπίδρασης μεταξύ αναγκών, κινήτρων,

στόχων και συμπεριφοράς είναι η

παρακίνηση8

Το θέμα της παροχής κινήτρων είναι

σημαντικό τόσο για τα επιμέρους

επιτεύγματα όσο και τη διαχείριση ιατρικού

προσωπικού. Επιπλέον, είναι απαραίτητο για

τη διατήρηση ενός εύρωστου συστήματος

παροχής υγειονομικής περίθαλψης. Τα

στοιχεία δείχνουν ότι οι γιατροί είναι όλο και

πιο δυσαρεστημένοι από την έλλειψη

κίνητρων στην καριέρα τους. Πρόσφατες

μελέτες

.

9,10,11

Οι αριθμοί αυτοί καθιστούν σαφές το επίπεδο

της δυσαρέσκειας των ιατρών απέναντι στις

συνθήκες εργασίας τους που μπορεί να

αποδειχθεί επιβλαβής για το σύστημα υγείας

συνολικά. Η ικανοποίηση του ιατρού από την

εργασία του (job satisfaction) συνδέεται με

την ικανοποίηση του ασθενούς, με την

εμπιστοσύνη και την στήριξη των ιατρών

από τους πολίτες, τη διοίκηση νοσοκομείου

και το υπουργείο υγείας

έχουν διαπιστώσει ότι η

επαγγελματική εξουθένωση και το εργασιακό

άγχος των ιατρών έχουν αυξηθεί σταθερά

κατά τα τελευταία είκοσι χρόνια. Το 15% των

γιατρών ανέφεραν αμφιβολίες σχετικά με την

επιλογή της σταδιοδρομίας τους, οι έρευνες

κατά τα τελευταία δέκα χρόνια δείχνουν ότι

μεγάλος αριθμός ιατρών μεταξύ 30% και

40%, αναφέρουν ότι δεν θα ενθαρρύνουν τα

παιδιά τους για να μπουν στο ιατρικό

επάγγελμα.

12-14

. Εάν οι ιατροί

δεν υποκινούνται μόνο από οικονομικά

κίνητρα, η κατανόηση των βαθύτερων αιτιών

των κινήτρων τους είναι το κλειδί για την

αποτελεσματική διαχείριση των ιατρών στα

πλαίσια του νοσοκομείου ειδικότερα, αλλά

και του εθνικού συστήματος υγείας

γενικότερα.

Οι Θεωρίες υποκίνησης-εφαρμογή των

θεωριών στην παρακίνηση ιατρικού

προσωπικού

Γύρω από το θέμα της υποκίνησης

αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες. Μία από τις

γνωστότερες θεωρίες υποκίνησης είναι η

θεωρία της ιεράρχησης αναγκών του Maslow

Σύμφωνα με τον A. Maslow, μόνο ανάγκες

που δεν έχουν ικανοποιηθεί είναι παράγοντες

υποκίνησης. Τις ανάγκες αυτές (Maslow's

hierarchy of needs)τις ιεράρχησε σε πέντε

κατηγορίες 15,16:


1. Φυσιολογικές ανάγκες (Physiological

needs). Τις ανάγκες της επιβίωσης, αυτές

που με την ικανοποίησή τους κρατιόμαστε

στην ζωή. (Οι φυσιολογικές ανάγκες των

ιατρών μπορούν να ικανοποιηθούν με έναν

επαρκή μισθό).

2. Οι ανάγκες ασφάλειας (The safety and

security needs). Είναι δημιουργήματα των

συναισθημάτων της αυτοσυντήρησης. Σε

αυτές συγκαταλέγονται:

• Προσωπική ασφάλεια και

Χρηματοοικονομική ασφάλεια (εξασφάλιση

μόνιμης θέσης εργασίας στους ιατρούς, και

ικανοποιητική σύνταξη).

• Δίχτυ ασφαλείας κατά των κινδύνων

ατυχήματος / ασθένειας και των αρνητικών

επιπτώσεών τους (Αυτό μπορεί να επιτευχθεί

με την ασφάλιση των ιατρών).

3. Κοινωνικές ανάγκες (love and

belonging). Η ανάγκη για αγάπη, η σύνδεση

με άλλους, η ένταξη σε ομάδα, η φιλία, η

δημιουργία κουλτούρας στο νοσοκομείο, που

να προωθεί τη συνεργασία και την ανάπτυξη

διαπροσωπικών σχέσεων.

4. Η ανάγκη για αυτοεκτίμηση και

αναγνώριση από τους άλλους (esteem).Το

ιατρικό προσωπικό πρέπει να νιώθει ότι

εκτιμάται και αναγνωρίζεται η προσπάθειά

του από το νοσοκομείο, την τοπική

αυτοδιοίκηση και το υπουργείο υγείας.

5. Η ανάγκη για αυτοολοκλήρωση,

αυτενέργεια και αυτοανάπτυξη (self

actualization). Είναι η ενστικτώδης ανάγκη

των ανθρώπων να προσπαθήσουν να είναι το

καλύτερο που μπορούν (“What a man can be,

he must be.”).15,16 Αυτό επιτυγχάνεται μέσα

από τη συμμετοχή σε συνέδρια, τη συγγραφή

επιστημονικών εργασιών και την παροχή

δυνατοτήτων επαγγελματικής ανόδου. Ο

Frederick Herzberg (1987) διέκρινε μεταξύ

των παραγόντων παροχής κινήτρων

(Motivator Factors) και των παραγόντων

συντήρησης-υγιεινής (Hygiene Factors) για

τα κίνητρα στην εργασία. Οι παράγοντες

συντήρησης-υγιεινής είναι για παράδειγμα

ένας καλός μισθός (Pay and Benefits), καλές

διαπροσωπικές σχέσεις (Relationships with

co-workers), οι καλές συνθήκες εργασίας

(Working Conditions) και η ισορροπημένη

προσωπική ζωή (Personal life). Η θεωρία

προσδιόρισε ότι αυτοί οι παράγοντες δεν

οδηγούν σε ανώτερα επίπεδα κινήτρου, αλλά

χωρίς αυτούς υπάρχει δυσαρέσκεια. Αντίθετα

οι «κινητοποιητές» - «motivator factors» είναι

στοιχεία που εμπλουτίζουν την εργασία

κάποιου15,16

Ο Herzberg(1949) βρήκε πέντε

συγκεκριμένους παράγοντες, οι οποίοι

καθόριζαν σημαντικά την ικανοποίηση από

την εργασία. Οι παράγοντες αυτοί ήταν οι

ακόλουθοι: 1. Η επίτευξη (Achievement), 2. Η

αναγνώριση (recognition), 3. Η ίδια η

εργασία (work itself), 4. Η ευθύνη

(responsibility) και 5. Η προαγωγή

(promotion). Αυτοί οι κινητοποιητές

συνδέονταν με μακροπρόθεσμα θετικά

.




αποτελέσματα στην εργασιακή απόδοση, ενώ

οι παράγοντες συντήρησης σταθερά

επέφεραν μόνο βραχυπρόθεσμες αλλαγές

στις εργασιακές συμπεριφορές και την

απόδοση. Επιπλέον οι κινητοποιητές

ευθύνονται και για τα αποκαλούμενα

ενδογενή κίνητρα15,16

Μια εφαρμογή της θεωρίας αυτής στην

παρακίνηση του ιατρικού προσωπικού είναι η

θέσπιση κάποιων επιτεύξιμων στόχων από τη

διοίκηση του νοσοκομείου και πρόκληση των

ιατρών να τους επιτύχουν, αναγνώριση της

επίτευξης (achievement)των επιδιωκόμενων

στόχων και παροχή δυνατότητας προαγωγής

(promotion) σε συνάρτηση πάντα με τα

επαγγελματικά προσόντα και τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του

καθενός (ικανότητα ανάληψης ευθυνών,

ικανότητα ανάληψης ηγετικού ρόλου,

επικοινωνιακές ικανότητες).

.

Ο McClelland (1949) σε σχέση με τον Maslow

και τον Herzberg ομαδοποίησε τις ανάγκες

που δρουν ως κίνητρα σε τρείς κατηγορίες.

Σύμφωνα με τον McClelland(1949) υπάρχουν

μερικές ανάγκες που μαθαίνονται και

αποκτώνται λόγω αλληλεπίδρασης με το

κοινωνικό περιβάλλον. Στην θεωρία του

υπάρχουν τρία κίνητρα – ανάγκες, τα οποία

όλοι οι άνθρωποι τα κατέχουν. Τα κίνητρα

αυτά είναι η ανάγκη για επιτεύγματα

(achievement), η ανάγκη για εξουσία (power)

και η ανάγκη για συναδελφικότητα

(affiliation) 18,19

Έχει παρατηρηθεί ότι άτομα με ανάγκη για

επιτεύγματα πραγματοποιούν επιτυχίες, χάρη

στην προσπάθειά τους. Επίσης στελέχη με

έντονη υποκίνηση για ανάληψη διευθυντικών

αρμοδιοτήτων αποδίδουν περισσότερο στην

δουλειά και προάγονται ταχύτερα στην

ιεραρχία.

Με βάση την θεωρία του McClelland (1949)

.

οι

άνθρωποι που αισθάνονται έντονα την

ανάγκη για επιτεύγματα ή εξουσία θα πρέπει

να τοποθετούνται σε ανάλογη επαγγελματική

ή διευθυντική θέση, οπότε υποκινούνται από

τις ίδιες τους τις εσωτερικές ανάγκες18,19.

Μια προτεινόμενη εφαρμογή της θεωρίας θα

ήταν να ενεργοποιήσουμε την ανάγκη των

ιατρών για επιτεύγματα. Η κάλυψη της

ανάγκης δημιουργίας δεσμών μπορεί να γίνει

με τη δημιουργία του κατάλληλου πλαισίου

για τη λειτουργία των ιατρών του

νοσοκομείου σαν μια ομάδα με φιλικές

σχέσεις που στηρίζονται στον αμοιβαίο

σεβασμό και εκτίμηση και την αποδοχή (μια

ομάδα ειδικών-ιατρών, που συνεργάζονται,

είναι ευκολότερο να κάνει διαφοροδιάγνωση

και να δημιουργήσει ειδικό θεραπευτικό

πλάνο για τον κάθε ασθενή). Ένα τρίτο

κίνητρο είναι η ανάγκη για εξουσία, αυτό

επιτυγχάνεται με τον ορισμό των ιατρών σε

ηγετικές θέσεις εναλλάξ ανάλογα με τα

χαρακτηριστικά του καθενός.

O Vroom (1990) διαπίστωσε ότι η μέθοδος

του Maslow και Herzberg , δεν επαρκεί για να

εξηγήσει τις διαφορές μεταξύ των ατόμων. Ο


Vroom (1990) εξετάζει και ερμηνεύει τους

στόχους ενός ατόμου και τις προσδοκίες του

για την επίτευξη αυτών των στόχων. Η

θεωρία της προσδοκίας υποθέτει ότι τα

άτομα μπορούν να προσδιορίσουν τα

αποτελέσματα που προτιμούν και κάνουν

ρεαλιστικές εκτιμήσεις των πιθανοτήτων να

τα πετύχουν20,21.

Η παραπάνω θεωρία για να εφαρμοστεί στην

διοίκηση ιατρικού προσωπικού προϋποθέτει

διοίκηση με στόχους. Το σύστημα αυτό

προβλέπει την καθιέρωση στόχων και

σκοπών. Γίνεται ο προσδιορισμός του χώρου

δράσης του ιατρού, που θα του επιτρέψει την

επίτευξη των στόχων. Με τον καθορισμό

στόχων αυξάνεται η ελευθερία δράσης του

ιατρού αλλά και δίνεται ένα προκαθορισμένο

μέτρο μέτρησης της απόδοσης του.

Συμπεράσματα

Η συγκεκριμένη εργασία ασχολήθηκε με την

παρουσίαση των σημαντικότερων θεωριών

για την παρακίνηση του ανθρώπινου

δυναμικού. Στην συνέχεια παρουσιάστηκε η

εφαρμογή των θεωριών στην παρακίνηση

του ιατρικού προσωπικού.

Τα οικονομικά κίνητρα δεν μπορούν από

μόνα τους να παρακινήσουν τους γιατρούς,

τα κίνητρα που έχουν να κάνουν με την

επίτευξη των στόχων και την αναγνώριση

στο χώρο εργασίας και τη δυνατότητα

επαγγελματικής ανάπτυξης είναι πιο

ρεαλιστικά και εφικτά.

Για μια αποτελεσματικότερη χρήση του

ιατρικού δυναμικού είναι απαραίτητη η

διάγνωση των αναγκών του και η επιλογή

κατάλληλων τεχνικών που προσφέρουν οι

διάφορες θεωρίες κινήτρων που θα

κινητοποιήσουν τους γιατρούς αυξάνοντας

έτσι την απόδοση τους και την ικανοποίηση

τους από την εργασία.

Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της οικονομικής

κρίσης όπου οι οικονομικοί πόροι είναι

περιορισμένοι, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει

να δοθεί στους μη υλικούς τρόπους

παρακίνησης προκειμένου να διατηρηθεί το

ηθικό των εργαζομένων σε υψηλά επίπεδα,

γεγονός αναγκαίο για την διασφάλιση ενός

υψηλού επιπέδου παροχής ιατρικών

υπηρεσιών.


1. Αργυράτου Β. Εγχειρίδιο οργανωτικής συμπεριφοράς : εγχειρίδιο θεωρητικού πλαισίου και πρακτικών εφαρμογών της συμπεριφοράς των εργαζομένων σε οργανισμούς & επιχειρήσεις. Αθήνα, Γκιούρδας, 2005.

2. Γεωργακόπουλος Γ. Ανθρώπινες σχέσεις στην εργασία. Αθήνα, Σμπίλιας,1989.

3. Γεωργούση Ε, Ζηλίδης Χ,Θεοδώρου Μ. Μελέτη για την οργάνωση και λειτουργία ολοκληρωμένου συστήματος πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας.Αθήνα, Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, 1993.

4. Κόντης Θ. Διοικητική Ψυχολογία. Αθήνα, Σύγχρονη Εκδοτική ΕΠΕ, 1993.




5. Evans L, Olumide F. Teacher job satisfaction in developing countries: a critique of Herzberg’s two-factor theory applied to the Nigerian context. International Studies in Educational Adminstration 2010;38(2) : 73-85.

6. Lefter V, Manolescu A. Human Resources Management . Bucharest , Academy of Economic Studies Bucharest-ASE , 1995.

7. François P, Vinck D, Labarère J, Reverdy T, Peyrin JC.Assessment of an intervention to train teaching hospital care providers in quality management.Qual Saf Health Care. 2005;14(4):234-9.

8. Χολέβας IK. Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων.Αθηνα, Interbooks ,1995.

9. Lepnurum R, Danielson D,Dobson R, Keegan D. Cornerstones of Career Satisfaction in Medicine.Can J Psychiatry 2006;51(8):512-22.

10. McManus IC, Winder BC, Gordon D. The causal links between stress and burnout in a longitudinal study of UK doctors. Lancet 2002; 359(9329):2089-90.

11. Firth-Cozens J, Greenhalgh J. Doctors’ preceptions of the links between stress and lowered clinical care. Soc Sci Med 1997; 44(7):1017-22.

12. Kapur N, Borrill C, Stride C. Psychological morbidity and job satisfaction in hospital consultants and junior house officers . BMJ 1998;317(7157) :511-12.

13. Kravitz RL, Leigh JP, Samuels SJ, Gilbert WM. Tracking career satisfaction and perceptions of quality among US obstetricians and gynecologists.

Obstetrics and Gynecology 2003;102(3):463-470.

14. Keeton K, Fenner DE, Johnson JR, Hayward RA. Predictors of physician career satisfaction, work-life balance, and burnout. Obstetrics and Gynecology 2007; 109(4):949-955.

15. Herzberg I. One more time: How do you motivate employees?.Harvard Business Review 1987;65(5):109-120.

16. Maslow A, A Theory of human motivation. Psychological Review 1943; 50(4):370-396.

17. Douglas T, Steven L, Schaller M. Renovating the Pyramid of Needs Contemporary Extensions Built Upon Ancient Foundations.Perspectives on Psychological Science 2010, 5(3): 292-314.

18. McClelland DC , Liberman AM. The effect of need for achievement on recognition of need-related words. Journal of Personality. 1949; 18(2): 236–251.

19. McClelland DC , Atkinson JW , Clark RA. The Achievement Motive. New York, Appleton-Century-Crofts,1953.

20. Vroom VH. Management and Motivation. 2nd

21. Vroom VH. Motivation and Performance Appraisal. Boston, Harvard Business, School Press, 1990.

edition. London, Penguin Books, 1992.



Θεολογική και νομική θεώρηση του προεμφυτευτικού -

προγεννητικού ελέγχου

Κατσιμίγκας Γεώργιος1, Καμπά Ευριδίκη

2

1. Νοσηλευτής ΠΕ, Θεολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγητής, 1ο

2. Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής Α΄, ΤΕΙ Αθηνας

ΕΠΑΛ Σαλαμίνας, Πειραιάς

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός: Η διερεύνηση των θεολογικών και νομικών ζητημάτων που απορρέουν από την

εφαρμογή του προγεννητικού και προεμφυτευτικού ελέγχου στον άνθρωπο. Επίσης, η

ανασκόπηση της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής νομοθεσίας σχετικά με τον προγεννητικό και

προεμφυτευτικό έλεγχο.

Υλικό και Μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε την αναζήτηση

ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών στις βάσεις δεδομένων MEDLINE, SCOPUS και Ιατροτεκ

(1984-2009) με λέξεις κλειδιά: Προγεννητική διάγνωση- Βιοηθική - Προεμφυτευτικός έλεγχος -

Θεολογία- Ορθόδοξη Ηθική- Νομοθεσία

Αποτελέσματα: Η ορθόδοξη θεολογία τοποθετείται απαγορευτικά για την έκτρωση του εμβρύου,

την οποία θεωρεί φόνο σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης αυτό και αν βρίσκεται. Η νομική

θεώρηση ανέδειξε δυο βασικά ζητήματα α) την εξασφάλιση της συναίνεσης του εξεταζομένου

ατόμου

Συμπεράσματα: Η ορθόδοξη θεολογία μέσω της διδασκαλίας της για τον άνθρωπο προσφέρει τα

κριτήρια για την αντιμετώπιση των ηθικών ζητημάτων που απορρέουν από την εφαρμογή των

προγεννητικών και προεμφυτευτικών ελέγχων στον άνθρωπο. Επίσης, η ελληνική πολιτεία στα

πλαίσια των καθηκόντων, θα πρέπει να ενημερώνει τους πολίτες της, για τις διαγνωστικές

εξετάσεις στα έμβρυα, οι οποίες πρέπει να παρέχονται με κάθε δυνατή πληρότητα από τους

δημόσιους φορείς υγείας.

και β) τη συνταγματική προστασία της ζωής του εμβρύου.

Λέξεις κλειδιά: Προγεννητική διάγνωση, βιοηθική, προεμφυτευτικός έλεγχος, Ορθόδοξη ηθική,

νομοθεσία.





Γεώργιος Κατσιμίγκας, Πρεμέτης 5, 18542, Π. Κοκκινιά, Πειραιάς,

Τηλ. 210- 49 12 236, 6977071815, E-mail: [email protected]

The theological and legal approach of prenatal and preimplantation

genetic control

Katsimigas George1, Evridiki Kamba

2

1. Register Nurse, Theologian, PhD, Professor, 1ο

2. Assistant Professor, Department of Nursing A΄, Technological Educational Institute (TEI) of Athens, Greece

EPAL Salaminas, Piraeus

ABSTRACT

Aim: The investigation of the theological and legal questions derived from the application of

prenatal and preimplantation genetic control on human embryos. Moreover, the review of the

European and Greek legislation with regard to the prenatal and preimplantation control.

Material and Method: A literature review based on both review and research literature,

conducted during the period of 1984-2009, derived from MEDLINE, SCOPUS and ΙΑΤΡΟΤΕΚ

databases using as key words Prenatal diagnosis , Bioethics, Orthodox ethics, preimplantation

genetic diagnosis, Legislation.

Results: The orthodox theology adopts a negative view for the abortion of fetus, which it is

considered murder in any stage of growth. The legal approach brought two basic questions a) the

securing of consent from the examined individual and b) the constitutional protection of fetus’ life.

Conclusions: The orthodox theology, through their teaching places the moral criteria for facing the

moral questions derived from the application of prenatal and preimplantation genetic control on

human embryos. Also, the Greek citizens need to be informed for all the diagnostic examinations on

embryos that should be provided by all public health organizations.

Keywords: Prenatal diagnosis, bioethics, Orthodox ethics, preimplantation genetic diagnosis,

legislation.



George Katsimigas, 5 Premetis street,

GR-18542 Pireas, Greece, Tel. +30 210-4912236, 6977071815,

E-mail: [email protected]

Θεολογική θεώρηση Η θεολογική προσέγγιση της προγεννητικής

και προεμφυτευτικής διάγνωσης εξαρτάται

άμεσα από τη σημασία που δίνει κάθε

θρησκεία στην ηθική υπόσταση του εμβρύου.

Τρεις είναι οι κυριότερες απόψεις, σχετικά με

το ηθικό stratus του εμβρύου, όπως αυτές

αναδεικνύονται μέσα από τη διεθνή

βιβλιογραφία.

Η πρώτη, δέχεται ότι το έμβρυο είναι

αναπόσπαστο μέρος του σώματος της

γυναίκας. Η μητέρα έχει το δικαίωμα να

αποβάλλει το έμβρυο και να επιτρέψει την

έρευνα σε αυτό, σύμφωνα και με τη

Διακήρυξη του Ελσίνκι. Οι υποστηρικτές της

άποψης αυτής θεωρούν επίσης ότι το έμβρυο

δεν έχει αυτονομία πριν πάρει την ανθρώπινη

μορφή, επειδή δεν διαθέτει “γνώση του εγώ

και λογική” και επομένως δεν δικαιούται να

επικαλεστεί ανθρώπινα δικαιώματα.1

Η δεύτερη άποψη δέχεται ότι το έμβρυο έχει

την πλήρη θέση ενός ανθρώπινου όντος, είναι

δηλαδή ανθρώπινη φύση υπό προστασία.

Κάθε πειραματική παρέμβαση καταδικάζεται,

αφού είναι αδύνατον να εξασφαλιστεί η

βασική προϋπόθεση της συγκαταθέσεως του

ίδιου του εμβρύου.

Οι

θιασώτες της άποψης αυτής δέχονται την

έρευνα επί του εμβρύου, προβάλλοντας το

επιχείρημα ότι η έρευνα θα προωθήσει

θεραπείες που διορθώνουν χρωμοσωμικές

ατέλειες και ότι οι μελλοντικές γενιές θα

ευεργετηθούν από τις επιπτώσεις μιας

γενετικής νόσου.

Η τρίτη άποψη προσδιορίζει το ανθρώπινο

έμβρυο ως δυνητικά ανθρώπινο όν. Η άποψη

αυτή που τοποθετείται ανάμεσα στους

άλλους δύο προαναφερόμενους

προσδιορισμούς για το έμβρυο, θεωρείται η

πιο αποδεκτή σήμερα.

2

Με την αποδοχή όμως της θεώρησης του

εμβρύου ως δυνητικά ανθρώπινου όντος,

υφίσταται αμέσως ένα άλλο ηθικό ερώτημα:

πότε αποκτάται η θέση ενός δυνητικού

ανθρώπου ή με άλλα λόγια πότε το έμβρυο

απόκτα στοιχεία ανθρώπου; Η γενική

επιστημονική αντίληψη που επικρατεί στο

ερώτημα αυτό είναι ότι τη 14η ημέρα από τη

σύλληψη, χρονικό σημείο όπου σχηματίζεται




η νωτιαία χορδή, το έμβρυο αποκτά στοιχεία

προσώπου ή ανθρώπου. Συνεπώς

επιτρέπονται οι πειραματισμοί στο

ανθρώπινο έμβρυο μέχρι την 14η ημέρα. Την

ανωτέρω άποψη υιοθετεί και η Ευρωπαϊκή

Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και

Εμβρυολογίας

Η αξιολόγηση των παραπάνω ζητημάτων εκ

μέρους της Ορθόδοξης θεολογίας, έχουν ως

θεμέλιο βάση την Ορθόδοξη ανθρωπολογία.

Τα κυρίαρχα στοιχεία της Βιβλικής και

Πατερικής ανθρωπολογίας είναι: α) ότι ο

άνθρωπος έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα και

ομοίωση του τριαδικού θεού. Σκοπός του

«κατ’ εικόνα και ομοίωση» πλασμένου

ανθρώπου, είναι να ομοιωθεί με τον θεό, να

φτάσει δηλαδή στη θέωση και τον αγιασμό

3

4.

και β) ότι ο άνθρωπος αποτελεί ενιαία

ψυχοσωματική οντότητα.5 Το σώμα και η

ψυχή ενώνονται στον άνθρωπο κατά τρόπο

ασύλληπτο και μέσω αυτής της ένωσης

δοξολογούν το θεό.

Βάση των παραπάνω στοιχείων, οι απόψεις

της Ορθόδοξης θεολογίας σχετικά με το ηθικό

status των εμβρύων είναι, ότι εκτιμά τον

κάθε άνθρωπο από τη στιγμή της

γονιμοποιήσεως του ως αξία και εικόνα Θεού

που κινείται δυναμικά προς το κατ’ ομοίωση.

Έτσι, σε κάθε στάδιο της ζωής του εμβρύου

βρίσκεται κρυμμένη η εικόνα του Θεού και η

εν δυνάμει ομοίωση του. Η αξία του εμβρύου

δε βρίσκεται τόσο σε αυτό που είναι εκείνη τη

στιγμή, αλλά στην προοπτική που έχει, να

γίνει κατά χάρη θεός.

6

Η άποψη αυτή οδήγησε την Ορθόδοξη

θεολογία να μην εισέλθει σε σχολαστικές

απόψεις σχετικά με το πότε αναγνωρίζεται το

έμβρυο ως πρόσωπο. Για την εκκλησία όμως,

χορηγός της ζωής είναι η πηγή της ζωής, ο

Θεός, και για το λόγο αυτό ο σεβασμός της

ζωής από την ώρα της γονιμοποιήσεως μέχρι

της παραδόσεως της ψυχής, αποτελεί βασική

αρχή της Ορθόδοξης χριστιανικής ηθικής. Στα

Θεόπνευστα αγιογραφικά κείμενα γίνεται

λόγος για αδιαίρετη ψυχοσωματική οντότητα

από τη στιγμή της γονιμοποιήσεως. Έτσι,

στην Π. Διαθήκη ο ποιητής του ψαλμού

απευθυνόμενος στο Θεό λέγει: « Επί σε

επερρίφθην εκ μήτρας, από γαστρός μητρός

μου θεός μου ει συ» (Ψαλμός κά 11), ενώ σε

άλλο ψαλμό ο ψαλμωδός αναφέρει: «Επί σε

επεστηρίχθην από γαστρός, εκ κοιλίας μητρός

μου συ μου ει σκεπαστής».

7

Αλλά και στην Κ.

Διαθήκη έχουμε σαφή αναφορά για την

εμψύχωση του εμβρύου. Το έμβρυο Ιωάννης

Πρόδρομος αναγνωρίζοντας το έμβρυο Ιησού

“εσκίρτησε” στην κοιλιά της μητέρας του

φωτιζόμενο από το Άγιο Πνεύμα. Στην

Πατερική θεολογία επίσης υποστηρίζεται η

ψυχοσωματική ενότητα του εμβρύου από τη

στιγμή της σύλληψης. Ο Άγιος Γρηγόριος

Νύσσης συγκεκριμένα αναφέρει για την

ενιαία ψυχοσωματική οντότητα του

ανθρώπου από τη στιγμή της σύλληψης

«….μιαν και κοινή της συστάσεως η


αρχή…».8 Ο ίδιος λόγος οδηγεί και τον Μ.

Βασίλειο να τοποθετείται απαγορευτικά για

την έκτρωση του εμβρύου, την οποία θεωρεί

φόνο σε οποιοδήποτε στάδιο ανάπτυξης αυτό

και αν βρίσκεται

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονιστεί ότι η

Ορθόδοξη διδασκαλία δεν αντιτίθεται στη

χρησιμοποίηση του προγεννητικού και

προεμφυτευτικού ελέγχου για την πρόληψη

των διαφόρων ασθενειών. Οποιαδήποτε

ενέργεια αποσκοπεί στην εξάλειψη του

ανθρωπίνου πόνου και στη θεραπεία των

ασθενειών γίνεται θερμά αποδεκτή στα

πλαίσια της Ορθόδοξης βιοηθικής. Ουδέποτε

άλλωστε η εκκλησία δεν αγνόησε την

επιστήμη και ειδικά την ιατρική. Έτσι υπό το

πρίσμα της Ορθόδοξης βιοηθικής, ο

προγεννητικός και προεμφυτευτικός έλεγχος

τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου

προάγοντας το θεμελιώδες δικαίωμα της

υγείας και της πρόληψης των ασθενειών,

αποτρέποντας όμως την απόρριψη των

εμβρύων.

9

Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζουν οι

απόψεις των διαφορετικών θρησκειών και

των άλλων χριστιανικών ομολογιών σχετικά

με τα έμβρυα. Έτσι, κατά την εβραϊκή

θρησκεία το έμβρυο θεωρείται αναπόσπαστο

μέρος του γυναικείου σώματος και όχι ένα

ξεχωριστό ανθρώπινο ον. Σύμφωνα με τις

αρχές των ραβίνων, το γονιμοποιημένο ωάριο

έως και σαράντα ημέρες από την σύλληψη

θεωρείται ως “απλό υγρό”, άρα δεν υπάρχει

καθόλου υπόσταση και ψυχή σ’ αυτό και

συνεπώς μπορεί να αχρηστευτεί.

7

Ο ισλαμικός νόμος μπορεί να αποδεχτεί την

έρευνα σε πλεονάσματα εμβρύων που

προκύπτουν από την εξωσωματική

γονιμοποίηση, με σκοπό να αυξηθεί το

“ilm”(γνώση). Η έρευνα όμως που αποσκοπεί

στην αλλαγή των κληρονομικών

χαρακτηριστικών των εμβρύων,

συμπεριλαμβανομένης και της επιλογής

φύλου, απαγορεύεται.

10

11 Όσον αφορά τις

χριστιανικές ομολογίες της Δύσης, η

Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία με απόφαση του

Πάπα Πίου του ΙΧ το 1869 κατάργησε τη

διάκριση των ποινών μεταξύ πρώιμων και πιο

ώριμων εκτρώσεων, καταδικάζοντας πλέον

όλες τις εκτρώσεις ως φόνους. Από την

ημερομηνία αυτή έως σήμερα, η επίσημη

ρωμαιοκαθολική θέση είναι, ότι το έμβρυο

θεωρείται πλήρης άνθρωπος, πρόσωπο, από

τη γονιμοποίηση12

Ένα από τα βασικά επιχειρήματα που

συνηγορεί στον τερματισμό της κύησης, είναι

η αρχή της αποφυγής του πόνου και της

βλάβης, τόσο από την πλευρά του αγέννητου

εμβρύου όσο και από την πλευρά των γονέων

και της κοινωνίας. Το ερώτημα που τίθεται

εδώ είναι το εξής: Πώς θεωρεί και αξιολογεί η

Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανθρώπινο πόνο;

Ποιες διαστάσεις και τι νόημα του δίνει;

Ο πόνος κατά την Ορθόδοξη θεολογία αφορά

τη μεταπτωτική κατάσταση του ανθρώπου. Ο

πόνος, ο κόπος, η θλίψη και ο θάνατος δεν




υπήρχαν εξ’ αρχής στο ανθρώπινο γένος. Η

παρακοή όμως των πρωτόπλαστων είναι η

αιτία και η πηγή όλων των δεινών, των

συμφορών και των πόνων που δοκιμάζει

έκτοτε ο άνθρωπος.13 H Ορθόδοξη ηθική δεν

παραγνωρίζει το σωματικό πόνο που

προκαλεί η γενετική νόσος, ούτε αδιαφορεί

για τον ψυχικό πόνο που νιώθουν οι γονείς

έχοντας ένα παιδί με γενετική ασθένεια αλλά

δίνει σ’ αυτόν ένα νέο περιεχόμενο. Το

περιεχόμενο αυτό έχει την αναφορά του στη

σταύρωση του Χριστού. Ο Χριστός που έγινε

άνθρωπος, σταυρώθηκε για να λυτρώσει και

να απαλλάξει τον άνθρωπο από τις συνέπειες

της αμαρτίας. Συνέπεια της αμαρτίας είναι ο

πόνος, η δυστυχία και η θλίψη που

ταλαιπωρεί και βασανίζει το ανθρώπινο

γένος. Ο Χριστός όμως πήρε πάνω του όλες

τις αμαρτίες μας και σταυρώθηκε χάριν ημών

και αντί ημών. Πόνεσε και ο ίδιος πάνω στο

σταυρό του μαρτυρίου. Έχυσε δάκρυα

συμπάσχοντας και συμπονώντας με τους

πάσχοντες και τους πονεμένους. Ο Χριστός,

σ’ όλη την επίγεια ζωή του, περιόδευε από

τόπο σε τόπο ευεργετώντας και

θεραπεύοντας ανθρώπους με σωματικές και

ψυχικές ασθένειες. Ο ιερός ευαγγελιστής

Ματθαίος δείχνει έκπληξη μπροστά στη

μεγάλη φιλανθρωπία και συμπάθεια την

οποία επιδεικνύει ο Ιησούς προς στους

πάσχοντες. Ο ίδιος, φωτιζόμενος από το Άγιο

Πνεύμα αναφέρει ότι με την θεραπεία των

ασθενών και με την απαλλαγή τους από τους

πόνους και τις θλίψεις ,πραγματοποιήθηκε ο

προφητικός λόγος «Αυτός τάς ασθενείας

ημών έλαβε και τας νόσους εβάστασεν» . Έτσι

κατά την ώρα του πόνου και της θλίψης ο

φιλάνθρωπος Χριστός παραστέκει αόρατα,

μεταδίδοντας ελπίδα, αισιοδοξία και

παρηγοριά στον πάσχοντα άνθρωπο. Το

παράδειγμα εξάλλου του ίδιου του Χριστού, ο

οποίος ένιωσε τον πόνο στον ύψιστο βαθμό,

προβάλλεται ως πρότυπο και στήριγμα για τη

ζωή του πιστού.14

Ο πόνος και ο θάνατος άλλωστε δεν

ερμηνεύονται μέσω της ανθρώπινης λογικής.

Ανθρώπινες ορθολογικές απαντήσεις

αδυνατούν να συλλάβουν και να απαντήσουν

στα ερωτήματα: γιατί ο πόνος; γιατί ο

θάνατος; Αντίθετα μάλλον, διευρύνουν

βαθύτερα το ανθρώπινο δράμα. Οι

απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνονται

μέσω του Αγίου Πνεύματος.

Αντιμετωπίζονται με την ταπεινή αποδοχή

του θείου θελήματος και με την υπερλογική

θεϊκή παρηγοριά.

Τον πόνο άλλωστε ένιωσαν

πολλοί από τους Αποστόλους και τους Αγίους

της εκκλησίας μας, μιμούμενοι το παράδειγμα

του Χριστού. Μέσω του πόνου λοιπόν, ο Θεός

προσκαλεί τον άνθρωπο να συνδεθεί με τους

άλλους συνανθρώπους του να καταλάβει την

αδυναμία του και να ζητήσει την επίκληση

του ελέους του Θεού.

Σύμφωνα λοιπόν με όσα παρατέθηκαν έως

εδώ, το επιχείρημα που προβάλλεται

αναφορικά με τον τερματισμό της κύησης

15


ενός ασθενούς εμβρύου, ώστε να αποφευχθεί

ο πόνος και η βλάβη τόσο του ιδίου όσο και

της οικογένειας του αλλά και της κοινωνίας,

δεν βρίσκεται σε εναρμόνιση με την Ορθόδοξη

θεολογία. Το έμβρυο από τη στιγμή της

γονιμοποιήσεως αποτελεί σύμφωνα με τη

διδασκαλία της Ορθόδοξης εκκλησίας

αδιαίρετη ψυχοσωματική οντότητα, αποτελεί

πρόσωπο. Όσο πόνο και αν προκαλεί λοιπόν

ένα γενετικά μειονεκτικό παιδί, δεν παύει να

αποτελεί εικόνα του Θεού, την οποία ο Θεός

“εποίησε μέτοχο παντός αγαθού”. Η άμβλωση,

όπως αναλυτικά θα καταδειχθεί παρακάτω,

αποτελεί καταστρατήγηση του ανθρώπινου

προσώπου και της αρχής του σεβασμού στη

ζωή. Επίσης η αποφυγή πόνου και βλάβης

στα πλαίσια της οικογένειας και της

κοινωνίας, σύμφωνα με την χριστιανική

ηθική, δεν δικαιολογεί τον τερματισμό της

κύησης, καθώς μ`αυτό τον τρόπο

παραβιάζεται η βασική χριστιανική αρχή της

ανιδιοτελούς αγάπης.16

Κλείνοντας, θα ήταν

σκόπιμο να τονιστεί ότι η Ορθόδοξη εκκλησία

στα πλαίσια της ποιμαντικής διακονίας και

χωρίς να παραγνωρίζει τον εσχατολογικό της

προορισμό, θα πρέπει να αναλάβει

περισσότερη κοινωνική δράση για την

ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου.

Νομική Θεώρηση

α) Γενετικές εξετάσεις προγεννητικού

και προεμφυτευτικού ελέγχου

Η νομική προσέγγιση του θέματος αφορά

κυρίως δυο ζητήματα: α) την εξασφάλιση της

συναίνεσης του εξεταζομένου ατόμου17 και

β) τη συνταγματική προστασία της ζωής του

εμβρύου.18

Η συναίνεση είναι μια γενική αρχή που

επιβάλλεται σε κάθε παρέμβαση στη

σωματική και ψυχική ακεραιότητα του

προσώπου και βασίζεται στο σεβασμό της

αυτονομίας του ατόμου.

Ως προς το πρώτο θέμα, η

εξασφάλιση της συναίνεσης αποτελεί

απαραίτητη προϋπόθεση για τη διενέργεια

οποιασδήποτε γενετικής εξέτασης. Στις

περιπτώσεις όμως προγεννητικών και

προεμφυτευτικών ελέγχων, η συναίνεση δεν

μπορεί να δοθεί από τον ίδιο τον εξεταζόμενο

αλλά επαφίεται σε πρόσωπα του στενού

οικογενειακού του περιβάλλοντος,

συγκεκριμένα τους γονείς και ιδιαιτέρως τη

μητέρα.

19

Η συναίνεση του εξεταζομένου ατόμου

άλλωστε είναι κατοχυρωμένη και σε Διεθνή

Μέσω της

συναίνεσης εξασφαλίζεται η αυτονομία και η

ελευθερία, η δυνατότητα δηλαδή να ορίζει το

άτομο τον εαυτό του όπως αυτό θέλει,

δηλαδή με πλήρη συνείδηση και χωρίς

επεμβάσεις τρίτων. Απαραίτητη όμως

προϋπόθεση της ελεύθερης και συνειδητής

συναίνεσης είναι η πλήρης ενημέρωση του

ενδιαφερόμενου προσώπου για την αιτία

διενέργειας των γενετικών εξετάσεων, καθώς

και της χρήσης των αποτελεσμάτων τους και

όχι μια γενική και αόριστη πληροφόρηση.




κείμενα, όπως στη Διακήρυξη της UNESCO για

το Ανθρώπινο Γονιδίωμα και τα Δικαιώματα

του Ανθρώπου (άρθρο 5), στη Σύμβαση του

Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα

Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (άρθρο 5 και

12), καθώς και στη Χάρτα των Θεμελιωδών

Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

(άρθρο 3). Όσον αφορά τη χώρα μας, σχετικά

με το παραπάνω θέμα, το ελληνικό

Κοινοβούλιο με το ν. 2619/1998 έχει

επικυρώσει τη Σύμβαση του Συμβουλίου της

Ευρώπης, οπότε έχουν τεθεί σε ισχύ στο

εγχώριο νομοθετικό πεδίο τα άρθρα που

αφορούν τη συναίνεση. Εξάλλου σε

νομοθετικό επίπεδο, στο άρθρο 47 παρ. 3 και

5 του ν. 2071/1993 (ΦΕΚ Α΄ 123)

κατοχυρώνεται το δικαίωμα συγκατάθεσης

για διαγνωστικές πράξεις (όπως οι γενετικές

εξετάσεις) των ασθενών σε νοσοκομεία.

Επίσης στον ίδιο νόμο και συγκεκριμένα στις

παραγράφους 4 και 5, κατοχυρώνεται το

δικαίωμα της εκ των προτέρων

πληροφόρησης του ασθενούς σχετικά με τις

διαγνωστικές εξετάσεις, ενώ η παράγραφος 5

προβλέπει τη δυνατότητα ανάκλησης της

συγκατάθεσης. Η δυνατότητα επίσης του

ατόμου να αποφασίσει ελεύθερα αν θα

υποβληθεί στις εξετάσεις αυτές, εντάσσεται

και στο δικαίωμα αναπτύξεως της

προσωπικότητας που κατοχυρώνεται από τα

άρθρα 5 παρ. 1, 2 και 7 παρ. 2 του

Συντάγματος.

Όσον αφορά το δεύτερο ζήτημα που

προκύπτει, σχετικά με την προστασία της

ζωής του εμβρύου, το άρθρο 5 παρ.2 του

Συντάγματος κατοχυρώνει την προστασία

της ανθρώπινης ζωής ανεξαρτήτως αν είναι

υγιής ή όχι. Ένα ερώτημα που ωστόσο τίθεται

είναι αν το κράτος έχει το δικαίωμα να

επιβάλλει προγεννητικές εξετάσεις στους

Έλληνες πολίτες. H υποχρέωση του κράτους

να σέβεται και να προστατεύει την

ανθρώπινη ζωή (άρθρο 5 παρ. 2Σ) και το

δικαίωμα ελεύθερης ανάπτυξης της

προσωπικότητας (άρθρο 5 παρ.1Σ)

υπαγορεύουν τη μη υποχρεωτική επιβολή

εξετάσεων και ιδίως το να μη μπορεί να

συνδεθεί η πραγματοποίηση αυτών με πάσης

φύσεως παροχές (π.χ. οικονομικές) ή

συνέπειες (π.χ. υποχρέωση αμβλώσεως στην

περίπτωση που εξακριβωθεί ότι το έμβρυο

είναι προσβεβλημένο από κάποια ασθένεια).

Το κράτος όμως στα πλαίσια των

καθηκόντων του να φροντίζει και να μεριμνά

για την υγεία των πολιτών του, έχει το

δικαίωμα βάση του συνταγματικού άρθρου

21 παρ.3, να διενεργεί γενετικούς ελέγχους

για ασθένειες που εμφανίζονται σε μεγάλη

συχνότητα στη χώρα μας.18

Έτσι, η αδυναμία του κράτους να επιβάλλει

υποχρεωτικές προγεννητικές εξετάσεις,

καθιστά αντισυνταγματική οποιαδήποτε

ευγονική πολιτική.

20 Αξίζει για ιστορικούς

λόγους να αναφερθεί εδώ, ότι με το

ν.300/1968 το ελληνικό κράτος υποχρέωνε


τα ζευγάρια πριν τη σύναψη γάμου να

εφοδιάζονται με ένα πιστοποιητικό που θα

βεβαίωνε ότι έχουν ελεγχθεί για διάφορα

νοσήματα, όπως αιμοσφαιρινοπάθειες,

προβλήματα καρδιάς, λέπρα, φυματίωση,

αφροδίσια, αλκοολισμό και ψυχικές

ασθένειες. Ο νόμος αυτός δεν έγινε ποτέ

αποδεκτός από την ελληνική κοινωνία και ως

εκ τούτου το 1980 έγινε ανάκλησή του από

την πολιτεία ύστερα από πολυετή αχρησία.21

Τέλος, ένα θέμα που θα πρέπει να

υπογραμμιστεί και το οποίο σχετίζεται άμεσα

με την πληροφόρηση του ενδιαφερόμενου

ατόμου, είναι ότι ο γιατρός θα πρέπει να

ενημερώνει τους μελλοντικούς γονείς για τη

δυνατότητα θεραπείας μια ασθένειας που

οφείλεται σε γενετική ανωμαλία, την οποία

αποκάλυψε η προγεννητική ή προεμφυευτική

εξέταση, ώστε να είναι εκείνοι που θα

αποφασίσουν τελικά για την τύχη του

εμβρύου. Αυτό εντάσσεται στις

επαγγελματικές υποχρεώσεις του γιατρού και

προβλέπεται από το άρθρο 4 της Σύμβασης

του Συμβουλίου της Ευρώπης. Επιπροσθέτως,

το άρθρο 12 της εν λόγω Σύμβασης αναφέρει:

« Εξετάσεις που δύνανται να προβλέπουν την

εμφάνιση γενετικών νόσων ή

χρησιμοποιούνται είτε για την αναγνώριση

του υποκειμένου ως φορέα γονιδίου

υπεύθυνου για νόσο είτε για την ανίχνευση

γενετικής προδιάθεσης ή δηκτικότητας για

νόσο, επιτρέπεται να διενεργούνται μόνο για

λόγους υγείας ή για επιστημονική έρευνα που

σχετίζεται με λόγους υγείας και υπό την

προϋπόθεση κατάλληλης γενετικής

συμβουλής». Έτσι, για οποιαδήποτε γενετική

εξέταση, ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να

εξασφαλίζει την πληροφορημένη συναίνεση

του ενδιαφερόμενου ατόμου, διότι μια

ιατρική πράξη χωρίς την εξασφάλιση της

συναίνεσης θεωρείται ηθικά απαράδεκτη και

νομικά παράνομη.

β) Γενετικές εξετάσεις σε παιδιά

Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει

αλλάξει το νομικό καθεστώς που αφορά τα

παιδιά. Ενώ πριν λίγα χρόνια τα παιδιά

θεωρούνταν κάτι περισσότερο από

περιουσία των γονιών τους, αυτό δεν ισχύει

πλέον. Αντίθετα, οι γονείς έχουν μάλλον την

ευθύνη για τη φροντίδα των παιδιών τους και

όχι δικαιώματα πάνω σ' αυτά. Αναμένεται

επίσης απ` αυτούς να λειτουργούν με

γνώμονα το όφελος των παιδιών τους.

Βάση των παραπάνω, οι αποφάσεις των

γονέων σχετικά με τις εξετάσεις για γενετικές

διαταραχές θα πρέπει να λαμβάνονται

σύμφωνα με το αν το παιδί ωφεληθεί απ`

αυτές και όχι για να καθησυχάσουν τους

όποιους φόβους τους.

22

Σχετικά με τη βασική αρχή της συναίνεσης

που διέπει τη διενέργεια των γενετικών

εξετάσεων και αφορά την προστασία των

προσώπων που βρίσκονται σε αδυναμία να

συναινέσουν, όπως π.χ. τα παιδιά, η Σύμβαση

του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα




Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική

στο άρθρο 6 παρ.2 προβλέπει τα εξής: «Ο

ανήλικος που δε διαθέτει την ικανότητα να

συναινέσει σε επέμβαση, η επέμβαση

επιτρέπεται μόνο κατόπιν εξουσιοδότησης

του αντιπροσώπου του...» Προβλέπεται

επιπλέον ότι «… η γνώμη του ανήλικου θα

λαμβάνεται υπόψη σαν αυξανόμενος

καθοριστικός παράγοντας σε αναλογία με την

ηλικία και το βαθμό ωριμότητάς του…» Αξίζει

να σημειωθεί ότι η διάταξη αυτή είναι

εναρμονισμένη με το άρθρο 12 της Σύμβασης

του Ο.Η.Ε για τα δικαιώματα του παιδιού.

Από μελετητές έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι

οι γενετικές εξετάσεις που αφορούν ανήλικα

άτομα, θα ήταν ορθότερο να περιοριστούν σε

ασθένειες οι οποίες μπορεί να εκδηλωθούν

πριν την ηλικία των 18 ετών ή σε ασθένειες οι

οποίες επιδέχονται προληπτικής θεραπείας

πριν την ενηλικίωση. Για παράδειγμα, οι

γονείς δεν θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα

να υποβάλλουν το ανήλικο παιδί τους σε

γενετική εξέταση για τη νόσο του Huntington

εξ' αιτίας του ότι δεν υπάρχει θεραπεία, ενώ

παράλληλα ένα θετικό αποτέλεσμα θα είχε

δυσμενή αντίκτυπο στην ψυχολογία του

παιδιού αλλά και των γονέων. Όταν το παιδί

ενηλικιωθεί θα μπορεί ελεύθερα και αβίαστα

να αποφασίσει αν θα υποβληθεί στις

εξετάσεις αυτές. Στις υποχρεώσεις του

κράτους ανάγεται και η προστασία των

νεογέννητων παιδιών εξ' αιτίας του ότι δεν

μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους

από προβλεπόμενη ασθένεια. Αυτή η

υποχρέωση παρέμβασης του κράτους,

πηγάζει από τη διάταξη για την προστασία

της υγείας (άρθρο 21παρ.3 του Συντάγματος)

και της μέριμνας για την παιδική ηλικία

(άρθρο 21 παρ.1 του Συντάγματος). Έτσι,

στην περίπτωση των νεογέννητων, η πολιτεία

μπορεί να επιβάλλει τη διενέργεια γενετικών

εξετάσεων, με την προϋπόθεση ότι οι

ασθένειες που θα εντοπιστούν είναι δυνατόν

να ανιχνευτούν και να αντιμετωπιστούν με

κατάλληλη θεραπευτική αγωγή κατά τη

διάρκεια της ζωής του παιδιού. Βάση των

παραπάνω στην ελληνική επικράτεια

διενεργούνται υποχρεωτικές εξετάσεις σε

νεογέννητα για φαινυλκετονουρία, για

έλλειψη G-6Pd και συγγενή

υποθυρεοειδισμό.18

Ένα άλλο σημαντικό θέμα

που ανακύπτει είναι, ότι οι επαγγελματίες

υγείας θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπ'

όψη το όφελος του παιδιού. Σε περιπτώσεις

όπου η γενετική εξέταση θα ήταν αντίθετη με

το συμφέρον του παιδιού, είναι καθόλα

νόμιμο να αρνηθούν την διεξαγωγή της,

ακόμα και αν οι γονείς τη ζητούν.


Βάσει των όσων έχουν αναφερθεί, η

ορθόδοξη θεολογία όπως αυτή βιώνεται μέσα

από την Αγία γραφή και την παράδοση

προσφέρει στον σύγχρονο Έλληνα νοσηλευτή

το γνωσιακό θεμέλιο της αντιμετώπισης των

ηθικών ζητημάτων που απορρέουν από την


εφαρμογή του προεμφυτευτικού και

προγεννητικού ελέγχου.

Έτσι κατά την ορθόδοξη θεολογία, η

δυνατότητα της προγεννητικής και

προεμφυτευτικής διάγνωσης είναι κατ’ αρχήν

θετική, διότι θα προειδοποιεί τον

συγκεκριμένο άνθρωπο για την προδιάθεση

που έχει για ορισμένη νόσο, ώστε να

αποφύγει την έκθεσή του σε κινδύνους που

συμβάλουν στην εκδήλωση της νόσου αυτής.

Η ανάγκη για ποιότητα ζωής και η επιθυμία

για καλύτερη υγεία είναι ανθρώπινες και

φυσικές. Γι’ αυτό και κάθε τι που ανακουφίζει

τον πόνο και αναχαιτίζει την ασθένεια, η

εκκλησία το αντιλαμβάνεται με ιδιαίτερη

φιλανθρωπία και το αντικρίζει ως δώρο του

Θεού και νίκη του ανθρώπου επί του μεγάλου

εχθρού που είναι η πτώση, η κυριαρχία της

ασθένειας και της αδυναμίας.

Παράλληλα όμως, θεωρώντας τον κάθε

άνθρωπο από τη στιγμή της γονιμοποιήσεως

του, ως αξία και εικόνα Θεού που κινείται

δυναμικά προς το κατ’ ομοίωση και σεβόμενη

το αγαθό της ζωής ως ιερό μυστήριο ακόμη

και μέσα από αναπηρίες, ατέλειες η σοβαρές

ασθένειες, τοποθετείται απαγορευτικά για

την απόρριψη του εμβρύου, την οποία

θεωρεί φόνο σε οποιοδήποτε στάδιο

ανάπτυξης αυτό και αν βρίσκεται.

Η νομική θεώρηση του εξεταζόμενου θέματος

ανέδειξε δυο βασικές συνιστώσες την

εξασφάλιση της συναίνεσης του

εξεταζομένου ατόμου και η συνταγματική

προστασία της ζωής του εμβρύου, και τα δυο

αυτά ζητήματα είναι κατοχυρωμένα τόσο στο

Ευρωπαϊκό δίκαιο όσο και στο Ελληνικό.

Παράλληλα υπογραμμίζεται, ότι στα πλαίσια

της αυτονομίας θα πρέπει να γίνεται σεβαστή

η απόφαση των γονιών που για οποιοδήποτε

λόγο δεν δέχονται να διακόψουν την

εγκυμοσύνη ενός προσβεβλημένου από

γενετική ασθένεια εμβρύου, κατόπιν

προγεννητικής ή προεμφυτευτικής

διάγνωσης.. Η συνειδητή απόφαση ωστόσο,

εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την πλήρη

ενημέρωση που θα πρέπει να προηγείται: η

ενημέρωση αυτή αποτελεί νομική και ηθική

ευθύνη του κάθε επαγγελματία υγεία και

ιδιαιτέρως του ιατρού. Επίσης, το κράτος δεν

θα πρέπει να επεμβαίνει σε νομοθετικό ή

διοικητικό επίπεδο στην αυτόνομη αυτή

κρίση. Ωστόσο, ο ρόλος του στη γενική και

έγκυρη ενημέρωση είναι αναμφισβήτητος.

Είναι σημαντικό ο πολίτης να γνωρίζει τις

σημερινές δυνατότητες των προγεννητικών

και προεμφυτευτικών ελέγχων, οι οποίες

πρέπει να παρέχονται με κάθε δυνατή

πληρότητα από τους δημόσιους φορείς

υγείας.


1. Coulam C. Freezing embryos. Fertil Steril. 1984, 42:2.

2. Γιούλτση Β. Πνευματικότητα και Κοινωνική Ζωή, Εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 1999.




3. Ταρλατζή Β. Τεχνητή Γονιμοποίηση και Γενετική Τεχνολογία Η Ηθικονομική Διάσταση, Εκδ. Σάκκουλας, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2003.

4. Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, Επιτροπή Βιοηθικής, Επίσημα Κείμενα Βιοηθικής: Ευθανασία, Μεταμοσχεύσεις, Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Αθήνα, 2007.

5. Μ. Βασιλείου. Ομ. Εις Ησαΐα13. PG 30: 140 A.

6. Γρ. Νύσσης. Περί Νηπίων. PG 46: 173BC.

7. Κατσιμίγκας Γ. Στάση και απόψεις των επαγγελματιών υγείας απέναντι στα ζητήματα της σύγχρονης γενετικής μηχανικής. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα, 2009.

8. Μπρούσαλης Π. Γρηγορίου Νύσσης, Περί κατασκευής του Ανθρώπου, Εκδ. Τέρτιος, 1992.

9. Μ.Βασιλείου. Κανονικαί Επιστολαί 2και 8. PG 32: 672-677.

10. Fasouliotis S.J, Schenker J.G. Preimplantation genetic diagnosis principle and ethics. Hum. Reprod. 1998, 13:2238-2245.

11. Serour G.L, Aboulghar M.A, Mansour R.T. Bioethics in medically assisted conception in Muslim word (news). J. Assist. Reprod. Genet. 1995, 12: 559-565.

12. Waters B and R. Cole- Turner. The God and the Embryo, Religious voices on stem cells and cloning, Washington D.C, 2003.

13. Παπουτσόπουλος Χ. Δια πονούντας και Θλιβομένους, Εκδ. Σωτήρ, Αθήνα, 2004.

14. Μαντζαρίδης Γ. Χριστιανική Ηθική, Εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1995.

15. Χατζηνικολάου Ν. Άνθρωπος Μεθόριος, Εκδ. Εν πλώ, Αθήνα, 2005.

16. Κοιος Ν. Ηθική θεώρηση των Τεχνικών Παρεμβάσεων στο Ανθρώπινο Γονιδίωμα., Εκδ. Σταμούλη, Αθήνα, 2003.

17. Μάλλιος Ε. Το Ανθρώπινο Γονιδίωμα,. Εκδ. Σάκουλας, Αθήνα - Κομοτηνή, 2004.

18. Κριάρη- Κατράνη Ι. Γενετική Τεχνολογία και Θεμελιώδη Δικαιώματα, Εκδ. Σάκκουλας, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 1999.

19. Κατρουγκάλος Γ. Το δικαίωμα στη ζωή και στο θάνατο, Εκδ. Σάκουλας, Αθήνα – Κομοτηνή, 1993.

20. Δαγτόγλου Π. Συνταγματικό Δίκαιο και Ατομικά Δικαιώματα τόμος Α, Εκδ. Σάκκουλας, Αθήνα , 1991.

21. Βελλογιάννη –Μουτσοπούλου Λ. Ηθική και Κοινωνική Πολιτική Υγείας. Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα, 1984.

22. Clarke A. The genetic testing of children. J.

Med. Genet. 1994, 31: 785-797.



Οικονομική κρίση. Τρόπος επίδρασης στην υγεία των πολιτών και

στα συστήματα υγείας

Μαλλιαρού Μαρία1, Σαράφης Παύλος

2

1. Λοχαγός (ΥΝ), MSc, Υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ, Εργαστηριακός Συνεργάτης Τμήματος Νοσηλευτικής ΤΕΙ Λάρισας, Προϊσταμένη Μικροβιολογικού Εργαστήριου 404 ΓΣΝ Λάρισας

2. Καθηγητής Εφαρμογών Τμήματος Νοσηλευτικής ΤΕΙ Λαμίας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός: Ανάλυση του τρόπου επίδρασης της οικονομικής κρίσης στην υγεία των πολιτών και στα

συστήματα υγείας.

Μεθοδολογία: Έγινε αναζήτηση βιβλιογραφίας σε βάσεις δεδομένων Pubmed, Scopus, Sciverse με

λέξεις κλειδιά: υγεία, συστήματα υγείας, οικονομική κρίση, ανεργία, φτώχεια.

Αποτελέσματα: Η οικονομική κρίση οδηγεί σε επισφαλή εργασία, ανεργία, και τελικά φτώχεια

που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό όλο και περισσότερων ομάδων πράγμα που αποτελεί

πηγή για διάφορες ψυχικές διαταραχές. Η ανεργία σχετίζεται επίσης με αύξηση της ημερήσιας

κατανάλωσης αλκοόλ, αύξηση στις αυτοκτονίες, στην ενδοοικογενειακή βία, αλλά και μείωση των

θανάτων από τροχαία κατά 1,4%. Ειδικότερα η φτώχεια σχετίζεται με την εμφάνιση ασθενειών

καθώς τα άτομα αναγκάζονται να διαβιώνουν σε υποβαθμισμένο περιβάλλον, να τρέφονται

ανεπαρκώς και να εργάζονται σε επικίνδυνα και ανθυγιεινά περιβάλλοντα.

Συμπεράσματα: Η οικονομική κατάσταση των ατόμων επιδρά στους δείκτες υγείας, όπως το

προσδόκιμο επιβίωσης, τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα αλλά και τη πρόσβαση στις υπηρεσίες

υγείας. Ειδικότερα Τα συστήματα υγείας από την άλλη στην οικονομική κρίση αντιμετωπίζουν

προβλήματα χρηματοδότησης λόγω μείωσης των κρατικών δαπανών για την υγεία λόγω της

οικονομικής στενότητας και λόγω της διακοπής της εξωτερικής οικονομικής βοήθειας από τις

πλουσιότερες χώρες, οι οποίες καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα της χρηματοδότησης για την υγεία.

Λέξεις κλειδιά: Υγεία, συστήματα υγείας, οικονομική κρίση, ανεργία, φτώχεια.





Μαλλιαρού Μαρία, ΤΕΡΨΙΘΕΑ, ΛΑΡΙΣΑ,

ΤΚ 41500, Τηλ: 2410-851742, 694479649,


Financial crisis. How it affects the public health and health systems

Maliarou Maria1, Sarafis Pavlos

2

1. Captain, MSc, PhD(c), Laboratory Collaborator in TEI of Larissa, Head Nurse of the Microbiological Laboratory in 404 General Military Hospital of Larissa

2. Laboratory Instructor, Department of Nursing, TEI of Larissa

ABSTRACT

Aim: The economic situation affects health indicators like life expectancy, morbidity, mortality and

access to health services.

Methodology: Α research in bibliography was done in Pubmed, Scopus, Sciverse with key words:

health, health systems, economic crisis, unemployment, poverty.

Results: Unemployment is also associated with increased daily alcohol consumption, suicides

increase, domestic violence, and it reduces road deaths at 1.4%. In particular, poverty leads to

disease as people are forced to live in degraded environment, fed poorly and work in dangerous

and unhealthy environments.

Conclusions: In particular, the economic crisis is leading to job insecurity, unemployment and

poverty that eventually lead to the exclusion of more people something that is responsible for

various mental disorders. Health systems on the other hand in crisis are facing financial problems

because of reduced government spending on health due to economic scarcity and because of

disruption of foreign economic aid from richer countries, which cover a large part of health funding.

Keywords: Health, health systems, economic crisis, unemployment, poverty.


Maliarou Maria, Terpsithea, Larissa,


PC 41500, Tel: 2410-851742, 694479649,

E-mail: [email protected] ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ι καλές κοινωνικοοινομικές συνθήκες

ήταν αυτές που έπαιξαν καθοριστικό

ρόλο στην ανάπτυξη των υγειονομικών

συστημάτων και κατά επέκταση στην

βελτίωση των δεικτών υγείας.1 Τα διαθέσιμα

δεδομένα μέσα από τη βάση του ΟΟΣΑ

δείχνουν πως ενώ οι ΗΠΑ έχουν το

μεγαλύτερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ

παρουσιάζουν τους χειρότερους δείκτες

υγείας, ενώ κράτη όπως η Κίνα, η Κούβα

πέτυχαν υψηλά επίπεδα υγείας σε σύγκριση

με το κατά κεφαλήν εισόδημα. Από την άλλη

ο μέσος όρος του προσδόκιμου επιβίωσης

στις χώρες του Τρίτου Κόσμου είναι 20-30

χρόνια μικρότερος από αυτό των Δυτικών

κρατών. Η σχέση έτσι μεταξύ οικονομίας και

υγείας δεν είναι μονοσήμαντη ούτε

γραμμική2. Λαμβάνοντας έτσι υπόψη μόνο το

ΑΕΠ για να αξιολογηθεί το επίπεδο υγείας του

πληθυσμού δεν αποτελεί ορθή πρακτική.

Δείκτες όπως ο δείκτης Gini, ο δείκτης SES

(Socio-economic status) που αξιολογεί

εισόδημα, επάγγελμα, εκπαίδευση

προσδιορίζουν πολύπλευρα τη σχέση του

ατόμου με την οικονομία2

Αναφέρεται ότι η υγεία είναι σε κίνδυνο σε

περιόδους ταχείας οικονομικής αλλαγής,

Ωστόσο, ο αντίκτυπος για τη θνησιμότητα

επιδεινώνεται όπου οι άνθρωποι έχουν

εύκολη πρόσβαση σε μέσα για να βλάψουν

τον εαυτό τους και βελτιώνεται από την

παρουσία ισχυρής κοινωνικής συνοχής και

κοινωνικής προστασίας. Φαίνεται ότι η

έκταση των επιπτώσεων της οικονομικής

μεταβολής στην υγεία εξαρτώνται από το

βαθμό στον οποίο οι άνθρωποι

προστατεύονται. Τρία ζητήματα πρέπει να

διερευνηθούν: ποια η έκθεση σε παράγοντες

κινδύνου; Υπάρχει κοινωνική συνοχή (υπό

μορφή άτυπης πρόνοιας) και κοινωνική

προστασία (επίσημη πρόνοια)

.

3

Γενικά η οικονομική κρίση οδηγεί σε

ανασφάλιστη εργασία, ανεργία, μείωση του

εισοδήματος, εργασιακή ανασφάλεια και

τελικά φτώχεια και επειδή το επίπεδο υγείας

σχετίζεται με το εισόδημα άρα η οικονομική

κρίση επιδρά και στην υγεία των πολιτών και

στα συστήματα υγείας. Σύμφωνα με το

Διεθνές Γραφείο Εργασίας (International

Labour Organization, ILO), ο αριθμός των

φτωχών εργαζομένων θα αυξηθεί παγκόσμια

κατά 200 εκατομμύρια και θα ανέλθει στο

επίπεδο των 700-800 εκατομμυρίων

.

4

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να

παρουσιαστεί πως επιδρά η οικονομική

κρίσης στην υγεία των πολιτών και στα

συστήματα υγείας.

. Η

ανεργία και η φτώχεια αυξάνουν τις

ανισότητες στο εσωτερικό των χωρών, στις

συνθήκες κοινωνικής προστασίας και υγείας.

Ο




Επίδραση της οικονομικής κρίσης στην

υγεία των πολιτών

Οι Χαραλάμπους και Τσίτση5

Η οικονομική κατάσταση των ατόμων επιδρά

στους δείκτες υγείας, όπως το προσδόκιμο

επιβίωσης, τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα

αλλά και τη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.

Αυτό αποτέλεσε το συμπέρασμα μελετών από

πλήθος ερευνητών, οι οποίοι στην

πλειονότητά τους κατέληξαν ότι υπάρχει

σημαντική συσχέτιση μεταξύ της οικονομικής

κατάστασης του ατόμου και του επιπέδου της

υγείας του

αναφέρουν ότι

τόσο το γενικό επίπεδο υγείας του

πληθυσμού όσο και η διάχυση της καλής

υγείας ισότιμα στα μέλη του, εξαρτώνται από

την επιρροή των ατομικών κινδύνων

(διατροφή, συμπεριφορά), από το κοινωνικό

και το πολιτισμικό πλαίσιο καθώς και τους

συλλογικούς κινδύνους υγείας (μόλυνση του

περιβάλλοντος, διάθεση επικίνδυνων

προϊόντων, μολυσματικές ασθένειες) και,

τέλος, από την οργάνωση και τη λειτουργία

του συστήματος φροντίδας υγείας που

προσδιορίζει την πρόσβαση και την ποιότητα

των υπηρεσιών.

6,7,8,9. Στις δυτικές χώρες, οι

οικονομικές κρίσεις συχνά σχετίζονται με

επιδείνωση των διαιτητικών συνηθειών,

καθώς οι άνθρωποι στρέφονται σε φθηνό

πλαστικό φαγητό. Ωστόσο υπάρχουν και

διαπιστώσεις που δείχνουν ότι μπορεί να

υπάρξουν κάποιες διατροφικές βελτιώσεις

καθώς σε περιόδους ύφεσης οι άνθρωποι

τείνουν να τρώνε λιγότερο έξω και να

μαγειρεύουν περισσότερο στο σπίτι10,11,12

Η οικονομική ύφεση αυξάνει τις ανισότητες

στην υγεία

.

3. Η ισότητα στην υγεία είναι μια

έννοια η οποία αντανακλά ίσες ευκαιρίες στη

διανομή και στην προσπέλαση των

υπηρεσιών υγείας. Έχει βρεθεί ότι οι

υγειονομικές ανισότητες συνδέονται με

κοινωνικούς δείκτες, όπως η κοινωνική τάξη,

η ανεργία πράγμα που αποδεικνύει την σχέση

μεταξύ οικονομικής κατάστασης των πολιτών

και της υγείας τους. Η ανεργία, η μερική

απασχόληση, οι εισοδηματικές ανισότητες, η

επισφάλεια στην εργασία, η έλλειψη στέγης

οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό όλο και

περισσότερων ομάδων πράγμα που αποτελεί

πηγή για διάφορες ψυχολογικές διαταραχές

(π.χ. stress, κατάθλιψη)5.Οι άνεργοι και οι

οικογένειές τους υφίστανται σημαντικά

αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Έχουν

πιο σοβαρές χρόνιες ασθένειες, μεγαλύτερη

πιθανότητα για αναπηρία. Μακροχρόνια η

ανεργία αυξάνει τον κίνδυνο

αυτοτραυματισμού και αυτοκτονιών13. Η

ανεργία συχνά σχετίζεται επίσης με αύξηση

της ημερήσιας κατανάλωσης αλκοόλ, με

προφανείς μακροπρόθεσμες συνέπειες για

την υγεία. Η μείωση του διαθέσιμου

εισοδήματος μπορεί να οδηγήσει τους

ανθρώπους να τρώνε λιγότερο υγιεινές


τροφές και μπορεί επίσης να υπάρξει μια

μακροπρόθεσμη μείωση στα ποσοστά του

καπνίσματος. Είναι, επίσης, πιθανό να

υπάρξουν βραχυπρόθεσμες μειώσεις στους

θανάτους από αυτοκινητιστικά ατυχήματα

δεδομένου ότι ο όγκος της κυκλοφορίας των

αυτοκινήτων πέφτει14. Σε έρευνα των McKee

και των συνεργατών του, της οποίας τα

αποτελέσματα ανακοινώθηκαν στο Lancet το

2009 καταδεικνύεται ότι αύξηση της

ανεργίας κατά 1% συνδέεται με παράλληλη

αύξηση των αυτοκτονιών κατά 0,79%15. Άλλη

μελέτη από τον Οικονόμου και συν (2007)16

Μέσω της οικονομικής κρίσης το άτομο

οδηγείται σε μακρόχρονη ανεργία η οποία

οδηγεί πολλά άτομα στον κοινωνικό

αποκλεισμό και στη φτώχεια, με αποτέλεσμα

αυξημένο κίνδυνο για πρόωρη θνησιμότητα

και υψηλή νοσηρότητα

κατέληξε ότι η αύξηση της ανεργίας κατά 1%

συνεπάγεται αύξηση στο δείκτη

θνησιμότητας κατά 2,18.

17. Ειδικότερα, η

φτώχεια σχετίζεται με την εμφάνιση

ασθενειών καθώς τα άτομα αναγκάζονται να

διαβιώνουν σε υποβαθμισμένο περιβάλλον,

να τρέφονται ανεπαρκώς και να εργάζονται

σε επικίνδυνα και ανθυγιεινά περιβάλλοντα.

Επιπλέον το χαμηλό συνήθως εκπαιδευτικό

επίπεδο των φτωχών, τους στερεί τη

δυνατότητα γνώσης των κινδύνων που

απειλούν την υγεία τους και υιοθέτησης ενός

υγιεινού τρόπου διαβίωσης και το χαμηλό

εισόδημά τους εμποδίζει την πρόσβασή τους

σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας18,19. Σύμφωνα

με το Βρετανικό Public Health Association

(2005) τα άτομα που ζουν σε συνθήκες

κοινωνικού αποκλεισμού εκτίθενται σε

διπλάσιο κίνδυνο να νοσήσουν από σοβαρές

ασθένειες ή ακόμα και να πεθάνουν από

πρόωρο θάνατο20. Μελέτη των Black και συν.

το 1980, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο

κίνδυνος θανάτου των φτωχότερων

κοινωνικοοικονομικών τάξεων είναι δυόμισι

φορές μεγαλύτερος από το κίνδυνο θανάτου

της υψηλότερης τάξης21

Η πτώση της αγοραστικής δύναμης των

νοικοκυριών αλλά και άλλων μηχανισμών

κοινωνικής προστασίας, θα μπορούσε σαφώς

να οδηγήσει σε μείωση της χρήσης

υγειονομικής περίθαλψης. Δυο έρευνες οι

IFLS και SUSENAS με ίδια αποτελέσματα

διενεργήθηκαν στην Ινδονησία με στόχο να

μετρηθεί ο αντίκτυπος της οικονομικής

κρίσης στην χρήση υπηρεσιών υγείας και

στην κατάσταση υγείας του πληθυσμού και

τα αποτελέσματα τους ήταν ότι η συνολική

χρήση στα εξωτερικά ιατρεία των

νοσηλευτικών ιδρυμάτων του δημόσιου

τομέα μειώθηκε κατά 8,0% από το 1997 έως

το 1998, ενώ η χρήση ιδιωτικών ιδρυμάτων

σε εξωτερική βάση μειώθηκε κατά 3,5%. Η

νοσοκομειακή χρήση δεν φάνηκε

.

να

επηρεάζεται σημαντικά από την κρίση22

Άλλες πάλι μελέτες κατέδειξαν ότι τα άτομα

χαμηλού εισοδήματος περιορίζουν τη χρήση

εκείνων των υπηρεσιών υγείας, που πρέπει

.




τα ίδια να καταβάλουν σημαντικό μέρος της

αντίστοιχης δαπάνης, όπως συμβαίνει για

παράδειγμα στην περίπτωση της

οδοντιατρικής περίθαλψης καθώς και άλλων

υγειονομικών υπηρεσιών που δεν

καλύπτονται επαρκώς από τους

ασφαλιστικούς φορείς20. Το χαμηλό εισόδημα

συνεπάγεται μικρότερη πρόσβαση σε

προληπτικές (συμβουλευτικές) και

θεραπευτικές (συνταγογραφία φαρμάκων

και νοσοκομειακή περίθαλψη) υπηρεσίες

υγείας υψηλού επιπέδου. Επίσης τα άτομα

ανώτερων εισοδηματικών κλιμακίων

προσφεύγουν συχνότερα σε γιατρούς

ειδικοτήτων σε σχέση με τους φτωχούς23

.

Επίδραση της οικονομικής κρίσης στα

συστήματα υγείας

Τα βιώσιμα συστήματα υγείας βασίζονται

στην αξιόπιστη πρόσβαση σε ανθρώπινο

κεφάλαιο και αναλώσιμους πόρους. Η

εξασφάλιση αυτών των εισροών απαιτεί

οικονομικούς πόρους για επενδύσεις σε

κτίρια και εξοπλισμό, για αποζημίωση του

προσωπικού υγείας, για τα φάρμακα και

αναλώσιμα. Οι περισσότερες χώρες

αισθάνονται συνεχή πίεση λόγω των

αυξανόμενων δαπανών και των

περιορισμένων πόρων. Οι πολιτικοί ιθύνοντες

έχουν 3 επιλογές: συγκράτηση του κόστους,

αύξηση της χρηματοδότησης των υπηρεσιών

υγείας ή και τα δύο. Ήδη από την δεκαετία

του 1970 υπάρχει συζήτηση για την

επιτακτική ανάγκη λήψης μέτρων

συγκράτησης του κόστους στις βιομηχανικές

χώρες24. Δεδομένου ότι η μεγάλης κλίμακας

δημόσιου δανεισμού δεν θεωρείται πλέον να

είναι υγιής οικονομική πολιτική σε πολλές

χώρες, η ανησυχία επικεντρώνεται σήμερα

στις πολιτικές εσόδων - πώς να

χρηματοδοτηθεί η υγειονομική περίθαλψη σε

βιώσιμη βάση25

Τα συστήματα υγείας στην οικονομική κρίση

αντιμετωπίζουν προβλήματα

χρηματοδότησης λόγω μείωσης των

κρατικών δαπανών για την υγεία λόγω της

οικονομικής στενότητας και λόγω της

διακοπής της εξωτερικής οικονομικής

βοήθειας από τις πλουσιότερες χώρες, οι

οποίες καλύπτουν ένα μεγάλο τμήμα της

χρηματοδότησης για την υγεία, και οι οποίες

θα επιχειρήσουν να περικόψουν τις δαπάνες

τους. Τα ελλείμματα όμως στον δημόσιο

τομέα και η ανεργία ασκούν ασφυκτικές

πιέσεις τόσο στους προϋπολογισμούς της

ασφάλισης όσο και στις επιχειρήσεις υγείας

ιδιωτικού χαρακτήρα, που αντιμετωπίζουν

προβλήματα ρευστότητας και εξυπηρέτησης

των δανειακών τους αναγκών

.

26

Η έκθεση του WHO «The Financial Crisis and

Global Health» τον Ιανουάριο του 2009

επιβεβαιώνει ότι, εάν οι δημόσιοι

προϋπολογισμοί το οικογενειακό εισόδημα

υφίστανται πιέσεις η ζήτηση για τις δημόσιες

υπηρεσίες αυξάνεται. Η πείρα έχει δείξει ότι οι

δαπάνες στον ιδιωτικό τομέα τείνουν να

.


μειώνονται σε περιόδους οικονομικής

ύφεσης, καθώς οι ασθενείς είτε αναβάλλουν

την φροντίδα εντελώς ή στρέφονται από τον

ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα, εφόσον η

περίθαλψη είναι διαθέσιμη σε χαμηλότερο

κόστος. Αν δεν εξασφαλιστεί επαρκή

οικονομική στήριξη της δημόσιας

περίθαλψης, η ποιότητα υπηρεσιών είναι

πιθανόν να επιδεινωθεί Η μείωση του

προϋπολογισμού για την υγεία θα μπορούσε

να αποδειχθεί προβληματική, εφόσον οι

απαιτήσεις για υγειονομική περίθαλψη, όπως

η ψυχική υγεία, αυξάνεται κατά τη διάρκεια

της οικονομικής ύφεσης. Η ίδια έκθεση

επιβεβαιώνει ότι τα συστήματα υγείας

επιβαρύνονται λόγω αύξησης της ζήτησης

κυρίως υπηρεσιών δημοσίου χαρακτήρα

καθώς οι ασθενείς στρέφονται εκεί όπου τους

παρέχεται ασφαλιστική κάλυψη27

Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στα

συστήματα υγείας αποτέλεσε θέμα

συζήτησης της Επιτροπής Υγείας του ΟΟΣΑ

τον Ιούλιο του 2009. Η Έκθεση

επικεντρώθηκε στις συνέπειες της κρίσης στη

χρηματοδότηση του τομέα της υγείας και ένα

από τα πορίσματα που βγήκαν ήταν: «η

συνέχιση της χρηματοδότησης μπορεί να

συμβάλλει στην αντιμετώπιση μέρους των

αρνητικών επιπτώσεων της κρίσης.» Άρα

προτείνεται να μην επηρεαστούν οι δημόσιοι

πόροι στη χρηματοδότηση της υγείας

αρνητικα

.

28

Στη Λατινική Αμερική, η οικονομική κρίση

που ξεκίνησε το 1982 οδήγησε σε μείωση των

δημοσίων δαπανών για την υγεία

επηρεάζοντας δυσανάλογα τις φτωχότερες

και πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες

.

29.

Αναλυτές όπως οι νομπελίστες Αμάρτυα Σεν

και Paul Krugman συμφωνούν ότι απάντηση

στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην

υγεία αποτελούν τα εθνικά συστήματα υγείας

και η εθνική ασφάλιση υγείας27

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ προτείνονται διάφοροι

τομείς στους οποίους η δράση σε παγκόσμιο,

περιφερειακό και εθνικό επίπεδο με την

υποστήριξη από τον ίδιο θα βοηθήσουν να

εξασφαλιστεί ότι ο τομέας της υγείας θα

προστατευτεί από την κρίση. Καταρχήν οι

ηγέτες στον τομέα της υγείας πρέπει να είναι

προετοιμασμένοι να απαιτήσουν για τον

τομέα της υγείας. Ακόμη πρέπει να υπάρχει

παρακολούθηση και ανάλυση των

πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις της

κρίσης σε κάθε χώρα. Να συνεχιστεί η παροχή

οικονομικής βοήθειας ή χρηματοδότησης

έρευνας για την υγεία από τις οικονομικά

εύρωστες χώρες. Να εξασφαλιστούν

πολιτικές υγείας που αφορούν την ισότητα,

την αλληλεγγύη, εφαρμογή νέων τρόπων για

την επιχειρηματική δραστηριότητα σε διεθνές

επίπεδο στον τομέα της υγείας. Αυτές οι

πολιτικές περιλαμβάνουν το πώς να μειωθούν

οι αλληλεπικαλύψεις μεταξύ του έργου των

διαφόρων οργανισμών, το πώς να προωθηθεί

μεγαλύτερη συνέργεια μεταξύ των επιμέρους

.




προγραμμάτων υγείας και το πώς μπορεί να

διασφαλιστεί ότι οι βασικές παρεμβάσεις

προαγωγής της υγείας σε τομείς όπως η

διατροφή και υγιεινή, δεν παραμελούνται30

Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην

Ελλάδα

.

Σύμφωνα με τον καθηγητή κ. Κυριόπουλο30

στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η ζήτηση και η

χρήση υπηρεσιών υγείας πρόκειται να

αυξηθεί κυρίως προς το δημόσιο και τον

ασφαλιστικό τομέα, καθώς η μείωση του

διαθέσιμου εισοδήματος θα στρέψει την

κατανάλωση υπηρεσιών υγείας σε υπηρεσίες

οι οποίες έχουν ασφαλιστική κάλυψη. Αυτό

σημαίνει ότι αυξάνονται, αντίστοιχα, οι

πιέσεις για αποδοτικότητα του συστήματος

Υγείας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του

υπουργείου Υγείας, ήδη σημειώνεται μια

αύξηση 20% στη χρήση των υπηρεσιών στα

δημόσια νοσοκομεία, ενώ παρατηρείται μια

μείωση κατά 15% περίπου στη χρήση των

ιδιωτικών υπηρεσιών υγείας, και κυρίως στα

ιδιωτικά μαιευτήρια, την οδοντιατρική

περίθαλψη και τις χειρουργικές επεμβάσεις

στα ιδιωτικά νοσοκομεία31

.

Προτάσεις όσο αφορά στην Ελλάδα

• Πλήρης ανάπτυξη υπηρεσιών

πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας

• Ανάπτυξη θεσμού οικογενειακού γιατρού

ή γενικού γιατρού

• Διαρκής παρακολούθηση επιπέδων και

δεικτών υγείας

• Ενημέρωση – εκπαίδευση και

ενδυνάμωση του ατόμου σχετικά με

θέματα υγείας

• Κινητοποίηση κοινωνικών ομάδων για

δημιουργία εθελοντικού δικτύου

κοινωνικής προστασίας ευαίσθητων

ομάδων.

• Ανακατανομή των πόρων και προώθηση

της πρόληψης σε σχέση με την θεραπεία

• Αξιολόγηση της υπάρχουσας τεχνολογίας

υγείας

• Συνεργασία φορέων υγείας ΙΚΑ,

Δημοσίου για αποφυγή αλληλοκάλυψης

υπηρεσιών


Προηγούμενες κρίσεις παρέχουν

περιορισμένη καθοδήγηση σχετικά με τις

βέλτιστες πρακτικές. Παρόλο που οι φτωχοί

πληθυσμοί των κρατών είναι οι πρώτοι που

πλήγονται από οποιαδήποτε κρίση, η

πρόσφατη οικονομική κρίση δεν θα πλήξει

μόνο τις φτωχότερες χώρες αλλά και τις

πλούσιες. Αν και η πρόσβαση στις υπηρεσίες

υγείας αποτελούσε κοινωνικό αγαθό ή

δικαίωμα, σήμερα ολοένα και περισσότερο η

πρόσβαση αυτή βασίζεται σε

ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Είναι λοιπόν

αναμενόμενο να παρατηρηθούν προβλήματα

στην πρόσβαση σε κοινωνικές ομάδες με

περιορισμένους πόρους. Έτσι στις χαμηλής

μέσης ανάπτυξης χώρες η πίεση στους

προϋπολογισμούς υγείας απειλεί βασικές


παροχές όπως οι εμβολιασμοί, η μείωση των

οποίων συνδέεται με αυξημένη βρεφική

θνησιμότητα.

Ανακεφαλαιώνοντας αυτό που πρέπει να

τονισθεί είναι ότι τα συστήματα υγείας στην

οικονομική κρίση αντιμετωπίζουν

προβλήματα χρηματοδότησης τόσο τα εθνικά

όσο και τα φιλελεύθερα αλλά αυτά που

μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα την

κρίση είναι τα εθνικά που εσωκλείουν στις

θέσεις τους την έννοια της κοινωνικής

προστασίας και του κοινωνικού κράτους και

δεν εμπεριέχουν μόνο έννοιες κέρδους, ή

κόστους.

Συμπερασματικά οι προσπάθειες πρέπει να

ενταθούν, ώστε τα δυσμενή αποτελέσματα

που θα έχουν οι επιπτώσεις της οικονομικής

κρίσης στην υγεία να ελαχιστοποιηθούν.

Απαιτείται ιδιαίτερη πρόνοια σε ευαίσθητους

πληθυσμούς, όπως είναι τα άτομα με ειδικές

ανάγκες, οι υπερήλικες, τα παιδιά, η

οικογένεια. Η εκκλησία, οι διάφοροι σύλλογοι,

φορείς, δωρητές πρέπει να εντείνουν το βήμα

τους για παροχή βοήθειας. Ο ιδιωτικός

τομέας πρέπει να συνδράμει έμπρακτα με

περισσότερη συμμετοχή των ανώτερων

οικονομικά στρωμάτων προς τα κατώτερα.

Σοβαρές ασθένειες, όπως η φυματίωση, η

ελονοσία, το AIDS, κλπ. πρέπει να τεθούν σε

προγράμματα κλειδιά για περιορισμό της

εξάπλωσης ιδίως στο παιδικό πληθυσμό.


1. Μάντη Π, Τσελέπη Χ. Κοινωνιολογική και Ψυχολογική προσέγγιση των νοσοκομείων /υπηρεσιών υγείας. Τόμος Α. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 2000.

2. Πραντσίδου Δ. Σύνδεση οικονομικής ανάπτυξης και υγειονομικών ανισοτήτων. Επιθεώρηση Υγείας 2010; 21(126):10-14.

3. David Stuckler, Sanjay Basu, Marc Suhrcke, Martin McKee. The health implications of financial crisis: A review of the evidence. Ulster Med J 2009; 78(3):142-145.

4. International labour organization. Global employment trends 2009. ILO, Geneva, 2009. Πρόσβαση στις 21-12-2010: διαθέσιμο: http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/dgreports/-dcomm/documents/publication/wcms_101461.pdf

5. Χαραλάμπους A, Τσίτση Θ. Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στον τομέα της υγείας και η ανάπτυξη ενός υπερεθνικού ρυθμιστικού πλαισίου. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2010; 27(1):106-112.

6. Mackenbach JP. Health Inequalities: Europe in profile. Expert report, UK Presidency of the EU, 2005.

7. Wagstaff A. Poverty and health sector inequalities. Bulletin of the World Health Organization 2002; 80: 97-105.

8. Singh GK, Yu SM. US childhood mortality, 1950 through 1993: trends and socioeconomic differentials. American Journal of Public Health 1996; 86(4): 505-512.




9. Sells CW, Blum RW. Morbidity and mortality among US adolescents: an overview of data and trend. American Journal of Public Health 1996; 86(4): 513-519.

10. Ruhm C. Are recessions good for your health? Q J Econ 2000; 115(2):617- 50.

11. Ruhm C. Macroeconomic conditions, health and government policy. In: Schoeni R, House JS, Kaplan GA, Pollack H. Making Americans healthier: Social and economic policy as health policy. Russell Sage, New York, 2008.

12. Ruhm C. Macroeconomic conditions, health and mortality. In: Jones A, editor. Elgar Companion to Health Economics. Edward Elgar Publishing Ltd, Cheltenham, UK, 2006.

13. Independent Inquiry into Inequalities in Health Report. The Stationery Office, London, 1999.

14. McKee M, Suhrcke M, Nolte E, Lessof S, Figueras J, Duran A, Menabde N. Health systems, health and wealth: a European perspective. Lancet 2009; 373(9660):349-51.

15. Stuckler D, Basu S, Suhrcke M, Coutts A, Mckee M. The public health effect of economic crisis and alternative policy responses in Europe: An empirical analysis. Lancet 2009; 374:315−323.

16. Economou A, Nikolaou A, Theodossiou I. Are recessions harmful to health after all? Evidence from the European Union. Centre for European Labour Market Research. University of Aberdeen, UK, Business School Working Paper Series, 2007-182007. Πρόσβαση στις 21-12-2010: διαθέσιμο:

http://auraserv.abdn.ac.uk:9080/aura/bitstream/2164/129/1/ISSN+0143-0718.pdf

17. Κυριόπουλος Γ, Τσιάντου Β. Η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 2010; 27(5): 834-840.

18. Meessen B, Zhenzhong Z, Van Damme W, Devadasan N, Criel B, Bloom G. Iatrogenic poverty. Tropical Medicine and International Health 2003; 8(7): 581-584.

19. Σουλιώτης Κ. Ο ρόλος του Ιδιωτικού Τομέα στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2000.

20. Health Inequalities. UK Public Health Association; 2005. Πρόσβαση στις 29-1-2011: διαθέσιμο: www.ukpha.org.uk

21. Black D, Morris J, Snith, C, Townsend P. The Black Report. Department of Health and Social Security. London, HMSO, 1980.

22. Waters H, Saadah F, Pradhan M. The impact of the 1997–98 East Asian economic crises on health and health care in Indonesia. Health policy and planning 2003; 18(2): 172–181.

23. European Commission. The Social Situation in the European Union. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities; 2003.

24. Mossialos E, Le Grand J. Health Care and Cost Containment in the European Union. Aldershot, Ashgate, 1999.

25. Mossialos E, Dixon A, Figueras J, Kutzin J. Funding health care: options for Europe. Open University Press, Philadelphia, 2002.


26. Appleby J. The credit crisis and health care. Br Med J 2008; 337:a2259.

27. Τhe financial crisis and global health. Geneva: WHO; 2009. Πρόσβαση στις 29-1-2011: διαθέσιμο: http://www.who.int/mediacentre/events/meetings/2009_financial_crisis_report_en_.pdf

28. Λιαρόπουλος Λ. Οργάνωση Υπηρεσιών και Συστημάτων Υγείας. Διεθνή Συστήματα Υγείας. Β τόμος. Εκδόσεις Βήτα medical arts, Αθήνα, 2010.

29. Musgrove P. The economic crisis and its impact on health and health care in Latin America and the Caribbean. International Journal of Health Services 1987; 17: 411–41.

30. Κυριόπουλος Γ. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία και την ιατρική περίθαλψη. 16ο

31. Δημολιάτης Γ, Κυριόπουλος Γ, Λάγγας Δ, Φιλαλήθης Τ. Η δημόσια υγεία στην

Πανελλήνιο Συνέδριο εσωτερικής Παθολογίας. Αθήνα 13-10-2010.

Ελλάδα. Β εκδ. Εκδόσεις Θεμέλιο/κοινωνία και υγεία, Αθήνα, 2006.

Το Βήμα του Ασκληπιού 11ος Τόμος, 2ο Τεύχος, Απρίλιος - Ιούνιος 2012



ΕΕΡΡΕΕΥΥΝΝΑΑ –– OORRIIGGIINNAALL PPAAPPEERR

Πόνος στην τρίτη ηλικία και εξοικείωση με τις συμπληρωματικές

μεθόδους

Μαντούδη Αλεξάνδρα1, Ευτυχίδου Ελένη

2

1. Νοσηλεύτρια, MSc, Εργαστηριακός Συνεργάτης Β΄ Νοσηλευτικής, ΑΤΕΙ Αθήνας 2. Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Βασικών Ιατρικών Μαθημάτων, ΑΤΕΙ Αθήνας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο πόνος που βιώνουν τα άτομα της τρίτης ηλικίας είναι μια από τις κυριότερες παραμέτρους που

συμβάλλουν στην επιδείνωση της ποιότητας ζωής τους. Περίπου 60 - 71% των ηλικιωμένων

ανθρώπων που ζουν στην κοινότητα αναφέρουν ότι πονούν κάπου, και 33% αναφέρουν ότι έχουν

καθημερινό επίμονο πόνο. Τα αποτελέσματα δημοσιευμένων ερευνών δείχνουν ότι οι

συμπληρωματικές θεραπείες ενισχύουν το αναλγητικό αποτέλεσμα της φαρμακευτικής αγωγής

είτε άμεσα με την αναλγητική τους δράση είτε έμμεσα με την μείωση της έντασης και του στρες,

την έκλυση ενδορφινών, την αύξηση της αιμάτωσης και της κινητικότητας κ.α.

Σκοπός της παρούσης έρευνας ήταν να διερευνηθεί κατά πόσο είναι γνωστές οι συμπληρωματικές

θεραπείες και ειδικά σε άτομα που βιώνουν πόνο και είναι 65 ετών και άνω.

Υλικό και μέθοδος: Τον πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν 100 άτομα – μέλη ΚΑΠΗ στην Αθήνα

και την Θεσσαλονίκη. H συλλογή των στοιχείων διεξήχθη με συνεντεύξεις και συμπλήρωση

ερωτηματολογίου στο σύνολο των ατόμων, σε 2 ξεχωριστά δείγματα από 50 άτομα έκαστο. Ως

προς τη μέθοδο, επιλέγονταν τα πρώτα άτομα- μέλη του ΚΑΠΗ που ήταν διαθέσιμα κατά τις

ημέρες της έρευνας και πρόθυμα να συμμετάσχουν.

Αποτελέσματα: Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το 66% του συνολικού δείγματος αναφέρει ότι θα

χρησιμοποιούσε κάποια συμπληρωματική μέθοδο για ανακούφιση από τον πόνο. Ποσοστό 72%

του συνολικού δείγματος (τα 2/3 δηλαδή), επιθυμεί περισσότερη ενημέρωση για τις

συμπληρωματικές μεθόδους.

Συμπεράσματα: Τα άτομα της τρίτης ηλικίας ενδιαφέρονται για τις συμπληρωματικές θεραπείες

ως εναλλακτικές μεθόδους αντιμετώπισης του πόνου και, αν είχαν περισσότερη ενημέρωση για

αυτές, θα τις χρησιμοποιούσαν περισσότερο.

Λέξεις κλειδιά: Πόνος, τρίτη ηλικία, συμπληρωματικές θεραπείες, εξοικείωση.



Αλεξάνδρα Μαντούδη, Μυτιλήνης 3Α

TK 14561, Αθήνα, , Κηφισιά,

Tηλ: 210 8019662, Εmail: [email protected]

Pain in the elderly and awareness of complementary therapies: a

questionnaire based survey

Mantoudi Alexandra1, Eftihidou Eleni

2

1. RGN, RMN, MSc, Scientific Associate, ATEI Athens 2. Assistant Professor, General Department of Essential Medical Subjects, Faculty of Health & Caring

Professions, ATEI Athens

ABSTRACT

Pain in the Elderly amounts to one of the most prominent parameters that affect deterioration in

their quality of life. About 60-71% of community based elderly report presence of pain, and 33% of

them report daily persistent pain. Published research results indicate that complementary

therapies reinforce the analgesic effect of medication either directly by their analgesic action, or

indirectly by reduction of tension and stress, endorphin production, increase of blood flow and

mobility.

The survey object was to investigate the degree of awareness among the elderly, of complementary

therapies, particularly of those who experience pain and are 65 or over.

Sample and methodology: The survey population consisted of 100 people - members of KAPI in

Athens and Thessaloniki. Data collection was based on an interviewing schedule and questionnaire

completion by two different groups of 50 people each. As far as methodology was concerned the

sample was selected according to availability and willingness to participate.

Results indicate the following: 66% of the total sample report that they would use some

complementary therapy for pain relief. Another 72% of the total sample (i.e. 2/3), report that they

require more information on complementary therapies.

Conclusion: Elderly people are interested in complementary therapies as alternative methods of

pain management. Furthermore, should they have access to more information on this subject they

would use them more frequently.




Keywords: Pain, elderly, complementary therapies, awareness.


Alexandra Mantoudi, 3A Mytilinis st,

PC14562 Athens, Greece, Email: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πόνος στην Τρίτη Ηλικία

πόνος που βιώνουν τα άτομα της

τρίτης ηλικίας είναι μια από τις

κυριότερες παραμέτρους που συμβάλλουν

στην επιδείνωση της ποιότητας ζωής τους.

Περίπου 60 - 71% των ηλικιωμένων

ανθρώπων που ζουν στην κοινότητα

αναφέρουν ότι πονούν κάπου, και 33%

αναφέρουν ότι έχουν καθημερινό επίμονο

πόνο1. Το ποσοστό των περιπτώσεων όπου ο

πόνος αντιμετωπίζεται είναι σοκαριστικά

χαμηλό. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όταν

συνυπάρχει άνοια και ασυλοποίηση2,3,4

.

Οφείλεται κυρίως στην έλλειψη εκπαίδευσης

ως προς την αξιολόγηση και διαχείριση του

πόνου στη γηριατρική. Δευτερευόντως

υπάρχει μια μηδενιστική τάση ορισμένων

επαγγελματιών υγείας απέναντι στον πόνο

τον σχετιζόμενο με τα γηρατειά. Υπάρχει

επίσης η εντύπωση ότι η τακτική

συνταγογράφηση αναλγητικών οδηγεί στην

εξάρτηση και στην έλλειψη μακροχρόνιας

αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Τέλος

συχνή είναι η πεποίθηση ότι η απουσία

εκδήλωσης πόνου σημαίνει και απουσία

πόνου. Η συνήθης αντιμετώπιση του πόνου

είναι φαρμακευτική. Υπάρχει όμως

αυξανόμενο ενδιαφέρον και έρευνα σχετικά

με το ρόλο των μη φαρμακευτικών

παρεμβάσεων, σημαντικό μέρος των οποίων

αποτελούν οι συμπληρωματικές /

εναλλακτικές θεραπείες.

Συμπληρωματικές / Εναλλακτικές

θεραπείες

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ),

χρησιμοποιεί τον όρο Παραδοσιακή Ιατρική

(Traditional Medicine) για να καλύψει όλο το

φάσμα των συμπληρωματικών και

εναλλακτικών θεραπειών. Ορίζει την

Παραδοσιακή Ιατρική ως το σύνολο της

γνώσης, των τεχνικών, και των πρακτικών με

βάση τις θεωρίες, τα πιστεύω, και τις

εμπειρίες κάθε πολιτισμού, που

χρησιμοποιείται για τη διατήρηση της υγείας,

αλλά και την πρόληψη, βελτίωση ή θεραπεία

της σωματικής και ψυχικής ασθένειας. Από το

1978 ο ΠΟΥ με τη διακήρυξη της Alma – Ata

και μήνυμα : υγεία για όλους έως το 2000,

προώθησε μια πολιτική που περιλάμβανε:

α) την ενσωμάτωση της παραδοσιακής

ιατρικής στα συστήματα πρωτοβάθμιας

Ο


φροντίδας υγείας της κάθε χώρας, με τις

κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις.

β) την αναγνώριση και ένταξη των

εναλλακτικών θεραπευτών στις

διεπιστημονικές ομάδες υγείας, ειδικότερα

για την πρωτογενή πρόληψη στην κοινότητα.

Οι συμπληρωματικές / εναλλακτικές

θεραπείες που χρησιμοποιούνται συχνότερα

στην αντιμετώπιση του πόνου

συμπληρωματικά, δηλαδή παράλληλα με τη

φαρμακευτική αγωγή, έχουν αναφερθεί

εκτενώς στη βιβλιογραφία,5-14 και

παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Τα

αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν οτι οι

συμπληρωματικές θεραπείες ενισχύουν το

αναλγητικό αποτέλεσμα της φαρμακευτικής

αγωγής είτε άμεσα με την αναλγητική τους

δράση, είτε έμμεσα (πχ μείωση της έντασης

και του στρες, έκλυση ενδορφινών, αύξηση

της αιμάτωσης και της κινητικότητας)15

.

Σκοπός

O σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να

διερευνήσει κατά πόσο είναι γνωστές οι

συμπληρωματικές θεραπείες και ειδικά σε

άτομα που βιώνουν πόνο και είναι 65 ετών

και άνω.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Σχεδιασμός μελέτης & επιλογή δείγματος

Η δειγματοληψία βασίστηκε σε συνεντεύξεις

σε ένα σύνολο 100 ατόμων που αντιστοιχεί

σε 2 ξεχωριστά δείγματα από 50 άτομα

έκαστο στα οποία δόθηκε το ίδιο

ερωτηματολόγιο. Στην πρώτη ομάδα το

ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε από 50

άτομα τρίτης ηλικίας στο ΚΑΠΗ Αμαρουσίου,

στην Αθήνα, και στη δεύτερη το

ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από 50 άτόμα

τρίτης ηλικίας στο ΚΑΠΗ Καλλικράτειας στη

Θεσσαλονίκη. Τα ερωτηματολόγια

συμπληρώθηκαν τους μήνες Μάιο και Ιούνιο

2008 για Αθήνα και Θεσσαλονίκη αντίστοιχα.

Οι απαντήσεις καταγράφηκαν με σύντομη

απευθείας συνέντευξη με τον ερωτώμενο,

διάρκειας 5-10 λεπτών εκάστη. Η επιλογή του

δείγματος δεν ακολούθησε κάποιο

συγκεκριμένο κανόνα, και μπορεί να

θεωρηθεί τυχαία. Επιλέγονταν τα πρώτα

άτομα- μέλη του ΚΑΠΗ- που ήταν διαθέσιμα

κατά τις ημέρες της έρευνας και πρόθυμα να

συμμετάσχουν. Παρότι η ανάλυση των 2

δειγμάτων δεν παρουσιάζει δραστικές

διαφορές, η διαφορετική τους γεωγραφική

προέλευση θεωρήθηκε ως ενδιαφέρουσα να

αναλυθεί χωριστά όπως παρουσιάζεται στη

συνέχεια.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Περιγραφικά χαρακτηριστικά δείγματος

Τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του

δείγματος παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.

Συνολικά η μέση τυπολογία του δείγματος

εμφανίζει την ακόλουθη εικόνα :

Άνδρας (55%), με ηλικία 65-75 (61%),

έγγαμος (59%), με βασική μόρφωση (53%). Η




ηλικιακή κατηγορία 75-85 αποτελεί το 33%

του συνολικού δείγματος, ενώ το ποσοστό

χήρων είναι αρκετά υψηλό:30%. Στο ίδιο

ποσοστό 30% βρίσκονται και οι απόφοιτοι

μέσης εκπαίδευσης, ενώ αρκετά υψηλό –

κυρίως λόγω του δείγματος Αθήνας –

εμφανίζεται το συνολικό 17% αποφοίτων

ανώτατης εκπαίδευσης.

Όπως επίσης φαίνεται στον πίνακα οι

βασικές δημογραφικές διαφορές ανάμεσα

στα δείγματα Αθήνας και Θεσσαλονίκης είναι:

− Στο μεν ΚΑΠΗ Αμαρουσίου στην Αθήνα

πλειοψηφούν οι άνδρες (73%), ενώ στο

ΚΑΠΗ Καλλικράτειας στη Θεσσαλονίκη οι

γυναίκες (63%).

− Ως προς την ηλικία, η πλειοψηφία είναι

έγγαμοι με τη Θεσσαλονίκη (67%

έγγαμοι) να υπερτερεί έναντι των

Αθηνών, (51%).

− Η Αθήνα εμφανίζει διπλάσιο ποσοστό

διαζευγμένων απ’ ότι η Θεσσαλονίκη ( 4%

και 8% αντίστοιχα).

− Διαφέρει επίσης και το ποσοστό των

άγαμων που σε μεν τη Θεσσαλονίκη είναι

μηδενικό ενώ στην Αθήνα είναι το 8% και

μάλιστα όπως προέκυψε από την

ανάλυση, αφορά μόνο άνδρες.

− Τα ποσοστά χήρων , ουσιαστικά, δεν

διαφέρουν.

Τέλος το δείγμα των Αθηνών εμφανίζεται με

αρκετά υψηλότερο μορφωτικό δείκτη καθώς

οι με ανώτατη εκπαίδευση αποτελούν το

32%, έναντι μόλις 2% για τη Θεσσαλονίκη.

Το ίδιο συμβαίνει και στους απόφοιτους

μέσης εκπαίδευσης (41% και 19% για Αθήνα

και Θεσσαλονίκη αντίστοιχα).

Οι διαφορές αυτές ίσως δικαιολογούνται από

το γεγονός του διαφορετικού μίγματος

ανδρών/ γυναικών στα 2 δείγματα, με τις

γυναίκες μεγάλης ηλικίας, που πλειοψηφούν

στο δείγμα από τη Θεσσαλονίκη, να

εμφανίζουν χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο

από τους άνδρες, χαρακτηριστικό μάλλον

αναμενόμενο για άτομα των συγκεκριμένων

ηλικιακών κατηγοριών.

Αποτελέσματα ερωτηματολογίου

Η παράθεση των σχετικών με τον πόνο και τις

συμπληρωματικές θεραπείες απαντήσεων

ακολουθεί με ταυτόχρονη παρουσίαση και

των αντίστοιχων ερωτημάτων, όπως ακριβώς

παρατέθηκαν στο σχετικό ερωτηματολόγιο.


ΕΡΩΤΗΣΗ 5

Αποτελεί ο πόνος πρόβλημα για εσάς;

Γράφημα 1. Διαπίστωση του προβλήματος

ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Οι απαντήσεις δείχνουν ότι στο συνολικό δείγμα το 60% απαντά θετικά.

ΕΡΩΤΗΣΗ 6

Πως αντιμετωπίζετε τον πόνο ;

Με: Ξεκούραση, Φάρμακα, Επίσκεψη στο γιατρό, Άλλο (τι).

Γράφημα 2. Τρόποι αντιμετώπισης του πόνου

ΑΘΗΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

ΑΠΟΤΕΛΕΙ Ο ΠΟΝΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ;

54%

46%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

ΝΑΙ

ΌΧΙ

ΑΠΟΤΕΛΕΙ Ο ΠΟΝΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ;

65%

35%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

ΝΑΙ

ΌΧΙ

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ;

33%

18%

35%

14%ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ

ΦΑΡΜΑΚΑ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕΓΙΑΤΡΟ

ΆΛΛΟ

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ;

1%

28%

36%

34%ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ

ΦΑΡΜΑΚΑ

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕΓΙΑΤΡΟ

ΆΛΛΟ




Η απάντηση: Φάρμακα (35%, 36% Αθήνα/Θεσσαλονίκη), εμφανίζει την υψηλότερη συχνότητα και

μάλιστα αυτήν με σχεδόν απόλυτη ταύτιση απάντησης αν συγκρίνουμε τα 2 δείγματα. Η

παράμετρος «ΑΛΛΟ» ουσιαστικά αφορά μόνο το δείγμα της Αθήνας (33%) και περιλαμβάνει μια

ευρεία ποικιλία μεθόδων αντιμετώπισης πόνου που αναφέρθηκαν κατά τις συνεντεύξεις όπως

Εντριβές με αλοιφές ή οινόπνευμα, Φυσιοθεραπεία, Αφεψήματα βοτάνων, Ομοιοπαθητική,

Περπάτημα κλπ.

ΕΡΩΤΗΣΗ 7

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Έχετε ακούσει για κάποια από τις παρακάτω θεραπείες;

Αρωματοθεραπεία, Βελονισμός, Μασάζ, Ομοιοπαθητική, Οστεοπαθητική, Ρεφλεξολογία, Σιάτσου,

Άλλο.

Οι απαντήσεις έχουν ως εξής:

Γράφημα 3: Γνώση για τις συμπληρωματικές Θεραπείες

ΑΘΗΝΑ

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ;

41%

59%

78%

22%

3%

62%

38%24%

76%

32%

68%

19%

81%97%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ

Αρωμ/θεραπεία Βελονισμός Μασάζ Ομοιοπαθητική Οστεοπαθητική Ρεφλεξολογία Σιάτσου


ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Η σχετική εξοικείωση παρουσιάζεται στον

Πίνακα 3.

Σε κάθε περίπτωση ο βαθμός εξοικείωσης με

τις συμπληρωματικές θεραπείες εμφανίζεται

σταθερά υψηλότερος στο δείγμα των Αθηνών

και λιγότερο σε αυτό της Θεσσαλονίκης, όπως

φαίνεται και στον πίνακα 3. Οι λιγότερο

γνωστές συμπληρωματικές μέθοδοι είναι οι

οστεοπαθητική, ρεφλεξολογία και σιάτσου.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο δείγμα της

Θεσσαλονίκης τα ποσοστά άγνοιας για την

ύπαρξη των παραπάνω ανέρχονταν σε 92%,

92%, και 96% αντίστοιχα. Αντίθετα, στο

δείγμα των Αθηνών οι οστεοπαθητική,

ρεφλεξολογία και σιάτσου, είναι λιγότερο

άγνωστες με ποσοστά άγνοιας 24%, 32%, και

19% αντίστοιχα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 8

Έχετε χρησιμοποιήσει κάποια

συμπληρωματική μέθοδο;

Οι απαντήσεις φαίνονται στον πίνακα 4.

Στο σύνολο του δείγματος ποσοστό 32%

αναφέρει πως έχει χρησιμοποιήσει κάποια

συμπληρωματική μέθοδο θεραπείας. Είναι

επίσης φανερή η υψηλότερη εξοικείωση του

δείγματος της Αθήνας με τις

συμπληρωματικές θεραπείες και τη χρήση

τους, απ’ oτι αυτού της Θεσσαλονίκης, και η

διαφορά αυτή φαίνεται στα υψηλότερα

ποσοστά χρησιμοποίησης: 35% - Αθήνα

έναντι 29% - Θεσσαλονίκη.

ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ;

17%

83%69%

31% 27%

60%

40%

8% 8%

92%

4%

96%92%

73%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ ΝΑΙ ΌΧΙ

Αρωμ/θεραπεία Βελονισμός Μασάζ Ομοιοπαθητική Οστεοπαθητική Ρεφλεξολογία Σιάτσου




ΕΡΩΤΗΣΗ 9

Αν ναι, ποια συμπληρωματική μέθοδο έχετε χρησιμοποιήσει;

Οι απαντήσεις φαίνονται στον Πίνακα 5. Τα σχετικά ποσοστά απεικονίζονται για το συνολικό

δείγμα στο Γράφημα 4.

Γράφημα 4:

Η συχνότερη χρήση, στο σύνολο του

δείγματος εμφανίζεται στο μασάζ (19%),

βελονισμό (14%) και ομοιοπαθητική (6%).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός

ότι σύμφωνα με την ανάλυση του παραπάνω

πίνακα, το δείγμα της Θεσσαλονίκης

εμφανίζεται να έχει κάνει υψηλότερη χρήση

των λιγότερο συμβατικών συμπληρωματικών

μεθόδων : ομοιοπαθητική/βελονισμός (10% /

21%), έναντι του δείγματος από την Αθήνα

(2% / 6%) αντίστοιχα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 10

Αν έχετε χρησιμοποιήσει κάποια

συμπληρωματική μέθοδο, ποιο ήταν το

αποτέλεσμα;

Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον

Πίνακα 6.

Στο δείγμα της Αθήνας, επιδείνωση δεν

αναφέρεται σε καμιά περίπτωση. “Κανένα”,

δηλαδή ουδέτερο αποτέλεσμα αναφέρεται σε

μια μόνο περίπτωση (μασάζ, από το 9% του

δείγματος). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις το

100% του δείγματος αναφέρει βελτίωση.

Παρομοίως και στο δείγμα της Θεσσαλονίκης,

δεν αναφέρεται καθόλου επιδείνωση. Σε 3

περιπτώσεις : βελονισμό, μασάζ,

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΕΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ: ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΔΕΙΓΜΑ

14%19%

6%1% 1% 1% 1%

0%

10%

20%

30%

ΒΕΛΟ

ΝΙΣΜΟ

Σ

ΜΑΣΑΖ

ΟΜΟΙΟ

ΠΑΘΗ

ΤΙΚΗ

ΥΔΡΟ

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΜΟΥΣΙΚΟ

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΟΣΤΕΟΠ

ΑΘΗΤΙΚΗ

ΡΕΦΛ

ΕΞΟΛ

ΟΓΙΑ


ομοιοπαθητική γίνονται αναφορές σε

ουδέτερο αποτέλεσμα (30%, 14%, και 20%

αντίστοιχα). Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις το

100% του δείγματος αναφέρει βελτίωση.

ΕΡΩΤΗΣΗ 11

Οι συμπληρωματικές θεραπείες μπορούν

να μειώσουν τον πόνο,

παράλληλα με φαρμακευτική αγωγή. Θα

χρησιμοποιούσατε κάποια από αυτές για

τον πόνο ;

Οι απαντήσεις παρουσιάζονται στον Πίνακα

7.

ΕΡΩΤΗΣΗ 12

Θα θέλατε να μάθετε περισσότερα για τις

συμπληρωματικές μεθόδους και τις

εφαρμογές τους;

Οι απαντήσεις παρουσιάζονται στον πίνακα

8.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Οι σχετικές απαντήσεις δείχνουν ότι το 60%

στο σύνολο του δείγματος αναφέρουν ότι

αποτελεί πρόβλημα γι’ αυτούς ο πόνος. Το

ποσοστό στη Θεσσαλονίκη ( 65% ) είναι

υψηλότερο απ’ ότι στην Αθήνα (54% ).

Παρότι το πλήθος του δείγματος δεν

επιτρέπει ασφαλείς συγκρίσεις, μια πρώτη

συσχέτιση των παραπάνω στοιχείων με τη

διεθνή βιβλιογραφία, δείχνει συνάφεια καθώς

τα αναφερόμενα επίπεδα πόνου ατόμων

τρίτης ηλικίας που ζουν στην κοινότητα είναι

60 % με 71% 1. Συνάφεια επίσης με τα

διαφορετικά αποτελέσματα Αθήνας /

Θεσσαλονίκης, φαίνεται να υπάρχει και από

το γεγονός ότι διεθνείς μελέτες εμφανίζουν

τις γυναίκες να αναφέρουν υψηλότερες

συχνότητες εκδήλωσης πόνου από τους

άνδρες 16

Στην ερώτηση πως αντιμετωπίζουν τον πόνο

η απάντηση : Φάρμακα (35%, 36%

Αθήνα/Θεσσαλονίκη), εμφανίζει την

υψηλότερη συχνότητα και μάλιστα αυτήν με

σχεδόν απόλυτη ταύτιση απάντησης αν

συγκρίνουμε τα 2 δείγματα. Οι επισκέψεις σε

γιατρό (Αθήνα:18% / Θεσσαλονίκη:28%) στο

σύνολο των 2 δειγμάτων εμφανίζουν

συνολικά χαμηλότερη συχνότητα απάντησης

απ’ ότι η παράμετρος ξεκούραση ως μέθοδος

αντιμετώπισης του πόνου (Αθήνα:14%/

Θεσσαλονίκη:34%). Επίσης ένα 33% (από το

δείγμα της Αθήνας μόνο) αναφέρει και μια

σειρά άλλων μεθόδων για την αντιμετώπιση

του πόνου εκτός από τα φάρμακα, και τις

επισκέψεις στο γιατρό όπως : υπομονή,

θετική σκέψη, μουσική, ξεκούραση κλπ.

Παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια των

συνεντεύξεων ότι το τμήμα του δείγματος

που ανέφερε μεθόδους αντιμετώπισης πόνου

όπως οι παραπάνω έδειχνε να έχει μια

ευρύτερη φιλοσοφία αντίληψης για τον

προσωπικό τους πόνο και την αντιμετώπισή

του. Οι απαντήσεις τους και η εν γένει στάση

τους απέναντι στον πόνο υποδήλωνε ότι τα

άτομα αυτά είχαν με το δικό τους τρόπο

.




αναπτύξει ευρηματικότητα για να τον

αντιμετωπίσουν. Παρατηρήθηκε επίσης ότι ο

βαθμός ευρηματικότητας των «άλλων»

μεθόδων αντιμετώπισης του πόνου,

συσχετίζεται θετικά με το βαθμό μορφωτικού

επιπέδου του δείγματος, με χαρακτηριστικές

τις περιπτώσεις ανδρών από το ΚΑΠΗ

Αμαρουσίου, ανώτατης εκπαίδευσης που

έκαναν αναφορές στις λιγότερο συνηθισμένες

μεθόδους ανακούφισης από τον πόνο, όπως

μουσική, θετική σκέψη, υπομονή. Είναι τέλος

χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι μόνο ένα

άτομο από το συνολικό δείγμα των 100

ατόμων (ένας νευροχειρουργός από το δείγμα

της Αθήνας) έκανε αναφορά σε άλλη

συμπληρωματική θεραπεία, εκτός των

αναφερομένων στο ερωτηματολόγιο:

«υδροθεραπεία, μουσικοθεραπεία,

biofeedback».

Η βιβλιογραφία αναφέρει17

Οι πλέον γνωστές συμπληρωματικές μέθοδοι

είναι το μασάζ (85%), ο βελονισμός (74%),

και η ομοιοπαθητική (61%). Πάνω από τα

3/5 των ατόμων του συνολικού δείγματος τις

γνώριζαν. Ακολουθεί η αρωματοθεραπεία:

29% του συνολικού δείγματος τη γνωρίζει ως

συμπληρωματική μέθοδο. Οι λιγότερο

γνωστές συμπληρωματικές μέθοδοι είναι:

οστεοπαθητική, ρεφλεξολογία, σιάτσου.

Ποσοστό 32% του συνόλου αναφέρει πως

έχει χρησιμοποιήσει κάποια συμπληρωματική

μέθοδο. Είναι φανερή η υψηλότερη

εξοικείωση του δείγματος της Αθήνας με τις

συμπληρωματικές μεθόδους και τη χρήση

τους, απ’ ότι αυτού της Θεσσαλονίκης.

ότι η στωικότητα

στα άτομα τρίτης ηλικίας που

αντιμετωπίζουν πόνους αυξάνεται προϊούσης

της ηλικίας καθώς ο πόνος είναι πλέον

αναμενόμενος και μέρος της ζωής τους. Η

αναφορά αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται

και στο δείγμα από τις αναφορές στην

υπομονή και τη θετική σκέψη ως μέθοδο

αντιμετώπισης του πόνου.

Οι συχνότερα αναφερόμενες

συμπληρωματικές μέθοδοι που έχει

χρησιμοποιήσει το σύνολο του δείγματος των

100 ατόμων είναι: μασάζ (19%), βελονισμός

(14%) και ομοιοπαθητική (6%). Αυτό ίσως

οφείλεται στο ότι παλαιότερα υπήρχε

βελονιστής στην περιοχή Καλλικράτειας

καθώς και εύκολη πρόσβαση σε

φυσικοθεραπευτή και ομοιοπαθητικό. Οι

υπόλοιπες μέθοδοι: υδροθεραπεία,

μουσικοθεραπεία, οστεοπαθητική,

ρεφλεξολογία έχουν χρησιμοποιηθεί από

πολύ χαμηλό ποσοστό του δείγματος. Η

Αρωματοθεραπεία, παρότι είναι γνωστή στο

29% του συνολικού πληθυσμού του

δείγματος, δεν έχει χρησιμοποιηθεί καθόλου

από αυτό. Ως προς τα αποτελέσματα των

συμπληρωματικών μεθόδων, η συντριπτική

πλειοψηφία εκείνων από το συνολικό δείγμα

που τις έχουν χρησιμοποιήσει, αναφέρει

βελτίωση. Τα σχετικά ποσοστά είναι :

Βελονισμός : 85% βελτίωση και 15%

ουδέτερο αποτέλεσμα, ενώ μασάζ : 88%


βελτίωση και 12% ουδέτερο αποτέλεσμα.

Τέλος το αποτέλεσμα για την ομοιοπαθητική

ήταν 90% βελτίωση και 10% ουδέτερο

αποτέλεσμα. Το 66 % του συνολικού

δείγματος αναφέρει ότι θα χρησιμοποιούσε

κάποια συμπληρωματική μέθοδο για

ανακούφιση από τον πόνο. Το υπόλοιπο

ποσοστό είναι αρνητικό. Τέλος ποσοστό 72%

του συνολικού δείγματος (τα 2/3 δηλαδή),

επιθυμεί περισσότερη ενημέρωση για τις

συμπληρωματικές μεθόδους, και το υπόλοιπο

28% (το ένα στα τρία άτομα του δείγματος

περίπου) είναι αρνητικοί. Ο πίνακας 9

συνοψίζει τα κύρια ποσοτικά ευρήματα.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Η δειγματοληψία σε ΚΑΠΗ μόνο των 2

μεγαλύτερων αστικών κέντρων της χώρας,

περιορίζει ενδεχομένως το εύρος των

αποτελεσμάτων, καθώς η εικόνα από την

επαρχία πιθανώς διαφέρει.


Ο πόνος αποτελεί κυρίαρχο ενόχλημα στην

τρίτη ηλικία. Η χρήση των συμπληρωματικών

θεραπειών συμβάλλει στη μείωση του πόνου

και κατ’ επέκταση και στη βελτίωση της

ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων. Κρίνοντας

από τις απαντήσεις του δείγματος οι

συμπληρωματικές θεραπείες έχουν

σημαντική αναγνωρισιμότητα στα άτομα

τρίτης ηλικίας και επιπλέον

χρησιμοποιούνται ήδη από το 1/3 του

δείγματος. Οι ηλικιωμένοι αναφέρουν ότι θα

ήταν θετικοί στη χρήση κάποιας

συμπληρωματικής θεραπείας και τέλος

επιθυμούν περισσότερη ενημέρωση στα

θέματα αυτά.


1. Brochet B, Michel P, Bargerger-Gateau P, Dartigues J. Population based study of pain in elderly people: a descriptive survey. Age Ageing, 1998; 27:279-284.

2. Pitkala KH, Strandberg TE, Tilvis RS. Management of nonmalignant pain in home-dwelling older people: a population-based survey. J Am Geriatr Soc, 2002;50(11):1861-1865.

3. Mantyselka P, Hartikainen S, Louhivuori-Laako K, Sulkava R. Effects of dementia on perceived daily pain in home-dwelling elderly peoiple: a population bases survey. Age Ageing, 2004; 33:496-499.

4. Ferrell BA. The management of pain in long-term care. Clin J Pain, 2004;20(4):240-243.

5. Wells N. The effect of relaxation on postoperative muscle tension and pain. Nurs Res, 1982;31(4):236-8.

6. Faure-Antonietti F, Antonietti C, Estanove S, Ninet J, Vigneron M, Champsaur G. Treatment using traditional acupuncture of early scapulohumeral pains following heart surgery. Cah Anesthesiol, 1991; 39(8):537-40.

7. Sung YF, Kutner MH, Cerine FC, Frederickson EL. Comparison of the effects of acupuncture and codeine on




postoperative dental pain. Anesth Analg, 1997;56(4):473-8.

8. Nixon M, Teschendorff J, Finney J, Karnilowicz W. Expanding the nursing repertoire: the effect of massage on post-operative pain. Aust J Adv Nurs, 1997;14(3):21-6.

9. Good M, Stanton-Hicks M, Grass JA, Cranston Anderson G, Choi C, Schoolmeesters LJ, Salman A. Relief of postoperative pain with jaw relaxation, music and their combination. Pain, 1999; 81(1-2):163-72.

10. Buckle J. Aromatherapy in perianesthesia nursing. J Perianesth Nurs, 1999;14(6):336-44.

11. Smyth PE. Therapeutic touch for a patient after a Whipple procedure. Crit Care Nurs Clin North Am, 2001;13(3):357-63.

12. Wang HL, Keck JF. Foot and hand massage as an intervention for postoperative pain. Pain Manag Nurs, 2004; 5(2):59-65.

13. Mehling WE, Jacobs B, Acree M, Wilson L, Bostrom A, West J, et al. Symptom management with massage and acupuncture in postoperative cancer patients: a randomized controlled trial. J Pain Symptom Manage, 2007;33(3):258-66.

14. Leardi S, Pietroletti R, Angeloni G, Necozione S, Ranalletta G, Del Gusto B. Randomized clinical trial examining the effect of music therapy in stress response to day surgery. Br J Surg, 2007; 94(8):943-7.

15. Tavares M. National Guidelines for the Use of Complementary Therapies in

Supportive and Palliative Care: The Prince of Wales Foundation for Integrated Health and the National Council for Hospice and Specialist Palliative Care Services, 2003.

16. Jones GT, Macfarlane GJ. Epidemiology of Pain in Older Persons. In: Gibson SJ, Weiner DK (Eds) Pain in Older Persons, Progress in Pain Research and Management, Vol 35, Seattle: IASP Press, 2005.

17. Helme RD, Gibson SJ. Pain in older people. In: Crombie IK, Croft PR, Linton SJ, LeResche L, Von Korff M (Eds). Epidemiology of Pain. Seattle: IASP Press, 1999..


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1. Συμπληρωματικές / εναλλακτικές θεραπείες που χρησιμοποιούνται συχνότερα στην αντιμετώπιση του πόνου

Βελονισμός

Ομοιοπαθητική

Αρωματοθεραπεία

Ρεφλεξολογία

Θεραπευτικό άγγιγμα

Μασάζ

Τεχνικές χαλάρωσης

Μουσικοθεραπεία




Πίνακας 2. Δημογραφικά χαρακτηριστικά

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΔΕΙΓΜΑ

ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΣΥΝΟΛΙΚΟ

ΔΕΙΓΜΑ

ΦΥΛΟ

ΑΡΡΕΝ 73% 38% 55%

ΘΗΛΥ 27% 63% 45%

ΗΛΙΚΙΑ

65-75 57% 65% 61%

75-85 35% 31% 33%

85-95 8% 4% 6%

> 95 0% 0% 0%

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Άγαμος/η 8% 0% 4%

Έγγαμος/η 51% 67% 59%

Διαζευγμένος/η 8% 4% 6%

Χήρος/α 32% 29% 30%

ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ

ΕΠΙΠΕΔΟ

ΒΑΣΙΚΗ 27% 79% 53%

ΜΕΣΗ 41% 19% 30%

ΑΝΩΤΑΤΗ 32% 2% 17%


Πίνακας 3: Βαθμός εξοικείωσης με τις Συμπληρωματικές θεραπείες

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ

ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

ΣΥΝΟΛΟ

ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

ΔΕΙΓΜΑ

ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ


ΜΑΣΑΖ 85% 97% 73%

ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ 74% 78% 69%

ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ 61% 62% 60%

ΑΡΩΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 29% 41% 17%




Πίνακας 4: Βαθμός χρήσης συμπληρωματικών μεθόδων

Έχετε χρησιμοποιήσει

κάποια συμπληρωματική

μέθοδο ;

ΣΥΝΟΛΟ

ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

ΔΕΙΓΜΑ

ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ


ΝΑΙ

32%

35%

29%

ΟΧΙ

68%

65%

71%


Πίνακας 5: Χρησιμοποιούμενες Συμπληρωματικές Θεραπείες

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΣΥΝΟΛΙΚΟ

ΔΕΙΓΜΑ

ΔΕΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ


ΒΕΛΟΝΙΣΜΟΣ 14 % 6% 21%

ΜΑΣΑΖ 19 % 22% 15%

ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ 6 % 2% 10%

ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 1 % 2% -

ΜΟΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ 1 % 2% -

ΟΣΤΕΟΠΑΘΗΤΙΚΗ 1 % - 2%

ΡΕΦΛΕΞΟΛΟΓΙΑ 1 % - 2%

ΣΗΜΕΙΩΣΗ :Τα ποσοστά αναφέρονται στο συνολικό δείγμα και όχι μόνο σε αυτούςπου έχουν απαντήσει θετικά στην ερώτηση. Επίσης σημειώνεται ότι υπάρχουν άτομα που

έδωσαν πολλαπλές απαντήσεις




Πίνακας 6: Αποτελεσματικότητα των συμπληρωματικών μεθόδων στην αντιμετώπιση του

πόνου

ΔΕΙΓΜΑ ΑΘΗΝΑΣ

ΜΕΘΟΔΟΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ ΚΑΝΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ

Βελονισμός 100% 0% 0% 100%

Μασάζ 91% 0% 9% 100%

Ομοιοπαθητική 100% 0% 0% 100%

Μουσικοθεραπεία 100% 0% 0% 100%

Υδροθεραπεία 100% 0% 0% 100%

ΔΕΙΓΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΜΕΘΟΔΟΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗ ΚΑΝΕΝΑ ΣΥΝΟΛΟ

Βελονισμός 70% 0% 30% 100%

Μασάζ 86% 0% 14% 100%

Ομοιοπαθητική 80% 0% 20% 100%

Οστεοπαθητική 100% 0% 0% 100%

Ρεφλεξολογία 100% 0% 0% 100%


Πίνακας 7 : Χρήση συμπληρωματικών μεθόδων για την αντιμετώπιση του πόνου

Θα χρησιμοποιούσατε

κάποια συμπληρωματική

μέθοδο για ανακούφιση

του πόνου ;

ΣΥΝΟΛΟ

ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

ΔΕΙΓΜΑ

ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ


ΝΑΙ

66%

70%

63%

ΟΧΙ

34%

30%

37%




Πίνακας 8: Επιθυμία Ενημέρωσης για τις Συμπληρωματικές μεθόδους

Θα θέλατε να μάθετε

περισσότερα για αυτές τις

μεθόδους και τις

εφαρμογές τους;

ΣΥΝΟΛΟ

ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

ΔΕΙΓΜΑ

ΑΘΗΝΑΣ

ΔΕΙΓΜΑ


ΝΑΙ

72%

78%

67%

ΟΧΙ

28%

22%

33%


Πίνακας 9. Κύρια ποσοτικά ευρήματα

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ

ΝΑΙ

ΟΧΙ

Αποτελεί ο πόνος πρόβλημα για εσάς; 60% 40%

Πως αντιμετωπίζετε τον πόνο; Με φάρμακα

Με επίσκεψη στο γιατρό

Με ξεκούραση

Με άλλο τρόπο

35%

23%

24%

33%

Γνωρίζετε για τις συμπληρωματικές μεθόδους ; 61% 39%

Έχετε κάνει χρήση κάποιας συμπληρωματικής μεθόδου; 32% 68%

Θα χρησιμοποιούσατε κάποια συμπληρωματική μέθοδο για ανακούφιση από τον

πόνο ;

66%

34%

Επιθυμείτε περισσότερη ενημέρωση για τις συμπληρωματικές μεθόδους ; 72% 28%





Ασάφεια και σύγκρουση ρόλων των εργαζομένων σε δημόσιο

επαρχιακό νοσοκομείο

Υφαντή Ελένη1, Γκέτσιος Γιάννης2, Νάκα Φωτεινή3, Μαστραπά Ευαγγελία4, Τσιρίγκα Σοφία5,

Πετροπούλου Ζωή

2

1. Επισκέπτρια Υγείας, MSc, Γ.Ν. ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 2. Επισκέπτης Υγείας Γ.Ν. ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 3. Επισκέπτρια Υγείας Κ.Ψ.Υ. Γ.Ν. ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 4. Επισκέπτρια Υγείας, MSc, Κ.Υ. ΣΤΥΛΙΔΑΣ , Γ.Ν. ΛΑΜΙΑΣ 5. Επισκέπτρια Υγείας, MSc, Κ.Υ. ΣΤΥΛΙΔΑΣ , Γ.Ν. ΛΑΜΙΑΣ 6. Επισκέπτρια Υγείας Κ.Υ. ΣΤΥΛΙΔΑΣ , Γ.Ν. ΛΑΜΙΑΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η σύγκρουση και η ασάφεια των ρόλων των επαγγελματιών υγείας θέτουν σε κίνδυνο τη

λειτουργία και την αποτελεσματικότητα των νοσοκομείων.

Σκοπός: Η καταγραφή και διερεύνηση της σύγκρουσης και της ασάφειας των ρόλων που βιώνουν

κατά την άσκηση των καθηκόντων τους στην εργασία τους οι εργαζόμενοι σε ένα δημόσιο

νοσοκομείο της ελληνικής επαρχίας.

Υλικό και μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν 104 εργαζόμενοι ηλικίας 22-53 ετών, ιατροί και

νοσηλευτές, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό που εργάζονταν σε δημόσιο επαρχιακό

νοσοκομείο. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2010. Χρησιμοποιήθηκαν οι κλίμακες

Ασάφειας και Σύγκρουσης Ρόλων των Rizzo και συν, προσαρμοσμένες στην ελληνική γλώσσα η

βαθμολόγηση των οποίων γίνεται σε μια επτάβαθμη κλίμακα τύπου Likert. Το επίπεδο

στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε σε p<0,05. Η στατιστική επεξεργασία έγινε με το

πρόγραμμα SPSS 17.0.

Αποτελέσματα: Η βαθμολογία στις κλίμακες της σύγκρουσης και της ασάφειας ρόλων ανήλθε

σε 4,10± 1,17 και 2,63 ± 1,29 αντίστοιχα. Στατιστικά σημαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν όσον

αφορά την ασάφεια ρόλου μεταξύ των εργαζομένων ηλικίας 22-32 ετών και των εργαζομένων

ηλικίας 47-53 ετών (p=0,05). Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη

σύγκρουση ρόλων.

Συμπεράσματα: Η ασάφεια και η σύγκρουση ρόλων είναι υπαρκτές στους επαγγελματίες υγείας.

Η παρούσα μελέτη αναδεικνύει κρίσιμα ζητήματα που οι σημαντικές τους επιπτώσεις απειλούν τη

βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητα του συστήματος υγείας.


Λέξεις κλειδιά: Ασάφεια ρόλων, σύγκρουση ρόλων, νοσοκομείο, εργαζόμενοι.


Υφαντή Ελένη, Επισκέπτρια υγείας,

Ναυπάκτου 19Α

Παγκράτι Λαμίας, ,

Τ.Κ. 35100, Τηλ: 22310 32013, 6932121876,

Ε-mail: [email protected]

Role ambiguity and role conflict among employees in a provincial

public hospital

Ifanti Eleni1 , Gketsios Giannis2 , Naka Fotini3 , Mastrapa Evangelia4, Tsiriga Sofia5, Petropoulou Zoe

6

1. Health Visitor, MSc, G.H. Karpenisi 2. Health Visitor, G.H. Karpenisi 3. Health Visitor, Center of Mental Health, G.H. Karpenisi 4. Health Visitor, MSc, Health Center Stylidas, G.H. Lamias 5. Health Visitor, MSc, Health Center Stylidas, G.H. Lamias 6. Health Visitor, Health Center Stylidas, G.H. Lamias

ABSTRACT

Health professionals’ role ambiguity and role conflict jeopardize the functionality and efficiency of

hospitals.

Aim: Documentation and exploration of the role conflict and role ambiguity experienced by

employees in a Greek provincial public hospital.

Material and methods: One hundred four employees aged 22-53 years old. Doctors, nurses

technical and administrative personnel working in a provincial public hospital were enrolled in the

study. This survey took place in July 2010. The Rizzo’s et al role conflict and role ambiguity scales

adopted in Greek were used. Scoring is based on a seven point Likert scale. Statistical significance

level was set at p<0.05. Analysis was performed with SPSS 17.0.

Results: Role conflict and ambiguity score was (4.10± 1.17 and 2.63 ± 1.29 respectively).

Regarding role ambiguity, statistically significant differences were observed between employees

aged 22-32 yrs old and employees aged 47-53 yrs old (p=0.05). No statistically significant

differences were observed regarding role conflict.




Conclusions: Role conflict and role ambiguity exist among hospital employees. The present study

emphasizes critical issues, with considerable consequences threatening the viability and the

efficiency of the health care system.

Keywords: Role conflict, role ambiguity, hospital, employee.


Ifanti Eleni, Health Visitor,

Nafpaktou 19A

Tel 00322310 32013, 6932121876, , PC 35100,


ι εργαζόμενοι σε κάθε οργανισμό είναι

φορείς συγκεκριμένων δράσεων, με

σκοπό την αρτιότερη λειτουργία του

οργανισμού και την επίτευξη των κοινών

στόχων. Η συμπεριφορά των εργαζομένων

δεν είναι τυχαία ή αυθαίρετη, αλλά

υπαγορεύεται από συγκεκριμένους κανόνες

και είναι αναμενόμενη για τη συγκεκριμένη

θέση που κατέχει ο εργαζόμενος. Η

συμπεριφορά που αναμένεται από τον

κάτοχο μιας θέσης ονομάζεται ρόλος. Το

περιεχόμενο του ρόλου καθορίζεται είτε από

εθιμικούς, είτε από γραπτούς κανόνες,

δεσμευτικούς για τον εργαζόμενο. Η

αποτελεσματικότητα της κάθε ομάδας και

κατ’ επέκταση ενός οργανισμού εξαρτάται

μεταξύ άλλων σημαντικά και από το

συνδυασμό των ρόλων που αναλαμβάνουν

και αναπτύσσουν τα μέλη της στα πλαίσια

λειτουργίας της ομάδας-οργανισμού1

Τυχόν σύγκρουση και ασάφεια στους ρόλους

που αναλαμβάνει ο εργαζόμενος κατά την

άσκηση των καθηκόντων του θέτουν σε

κίνδυνο την ομαλή λειτουργία του

οργανισμού και την αποτελεσματικότητά του.

Σύγκρουση ρόλων υφίσταται όταν η δράση

ενός προσώπου ή μιας ομάδας αποτελεί

ανασταλτικό παράγοντα για την επιθυμητή

δράση άλλου προσώπου ή ομάδας. Συνήθως

εκδηλώνεται ως διαφωνία μεταξύ δύο ή

περισσοτέρων πλευρών, σχετικά με τον

καλύτερο τρόπο επίτευξης των στόχων του

οργανισμού. Ο εργαζόμενος βιώνει τη

σύγκρουση ρόλων όταν υπάρχουν

αντιφατικές απαιτήσεις από αυτόν, όταν

δίδονται εντολές που η υλοποίησή τους

παραβιάζει τις προσωπικές του αξίες ή όταν

πολλές απαιτήσεις απευθύνονται σε έναν

εργαζόμενο ταυτόχρονα

.

2-4

Η ασάφεια ρόλου αναφέρεται στην

αβεβαιότητα του εργαζομένου σχετικά με τις

απαιτήσεις της εργασίας του και τον τρόπο

άσκησης των καθηκόντων του

.

4-6

Ο

. Aσάφεια

ρόλων υφίσταται όταν ο εργαζόμενος δεν έχει


μια ξεκάθαρη εικόνα σχετικά με τους

στόχους, τον σκοπό και τις ευθύνες του, ενώ

ταυτόχρονα έχει συναίσθηση αυτής της

αβεβαιότητάς του7,8

Σημαντικό μέρος των προβλημάτων

οργάνωσης οφείλεται στα σοβαρά

προβλήματα ασάφειας ρόλων που

αντιμετωπίζουν τα διοικητικά στελέχη των

οργανισμών

.

9. Φαίνεται πως η ασάφεια και η

σύγκρουση ρόλων αποτελούν συχνά

φαινόμενα στο περιβάλλον των νοσοκομείων,

καθώς πολλές φορές διαπιστώνεται

δυσαρμονία και επιθετικότητα μεταξύ

συναδέλφων 4,10. Οργανωτικές αδυναμίες του

συστήματος υγείας, διαφορές νοοτροπίας,

θέσης και επιπέδου μόρφωσης στις διάφορες

ιεραρχικές βαθμίδες, καθώς και η έλλειψη

καθηκοντολογίου δημιουργούν σύγχυση

αρμοδιοτήτων και οδηγούν τελικά σε

απραξία. Έχει διαπιστωθεί, ότι η σύγκρουση

και η ασάφεια ρόλων επηρεάζει τόσο την

απόδοση των ατόμων, όσο και την απόδοση

του οργανισμού ως σύνολο11. Η σύγκρουση

και η ασάφεια ρόλων θεωρούνται σημαντικά

αίτια του εργασιακού stress, της μειωμένης

επαγγελματικής επίδοσης και της

αναποτελεσματικότητας των οργανισμών

υγείας12

Σκοπός της παρούσης μελέτης ήταν η

καταγραφή και διερεύνηση της σύγκρουσης

και της ασάφειας των ρόλων που βιώνουν

κατά την άσκηση των καθηκόντων τους

εργασίας τους οι εργαζόμενοι σε ένα μέσου

μεγέθους δημόσιο νοσοκομείο της ελληνικής

επαρχίας.

.

ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΣ

Πρόκειται για μία συγχρονική έρευνα που

διενεργήθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο

Καρπενησίου το οποίο εξυπηρετεί

περιστατικά της ευρύτερης περιοχής του

νομού Ευρυτανίας. Το δείγμα της μελέτης

αποτέλεσαν οι επαγγελματίες υγείας

(νοσηλευτές ΠΕ και ΤΕ, βοηθοί νοσηλευτές

ΔΕ, Επισκέπτες Υγείας, ιατροί- ειδικευόμενοι

και ειδικευμένοι), καθώς και εργαζόμενοι

στις διοικητικές και τεχνικές υπηρεσίες. Το

σύνολο των εργαζομένων των παραπάνω

κατηγοριών που υπηρετούσε στο νοσοκομείο

κατά το χρόνο διεξαγωγής της έρευνας

ανερχόταν στους 120.

Για τη διεξαγωγή της έρευνας ζητήθηκε και

δόθηκε θετική γνωμοδότηση του

Επιστημονικού Συμβουλίου του Νοσοκομείου.

Τα ερωτηματολόγια διανεμήθηκαν κατόπιν

συνεννόησης με τους προϊσταμένους των

τμημάτων στο σύνολο των εργαζομένων στο

νοσοκομείο και η συλλογή τους

πραγματοποιήθηκε σε ανώνυμους

απαντητικούς φακέλους σε χρονικό διάστημα

δύο εβδομάδων. Διευκρινίστηκε ότι τα

ερωτηματολόγια ήταν ανώνυμα και είχαν

εμπιστευτικό χαρακτήρα.

Από τα 120 ερωτηματολόγια που συνολικά

διανεμήθηκαν, επεστράφησαν

συμπληρωμένα 112 ερωτηματολόγια




(ποσοστό ανταπόκρισης 93,3%) ενώ 8 ακόμα

ερωτηματολόγια θεωρήθηκαν άκυρα, καθώς

περισσότερες από τις μισές ερωτήσεις

παρέμειναν ασυμπλήρωτες. Αξιολογήθηκαν

τελικά 104 ερωτηματολόγια.

Χρησιμοποιήθηκαν οι κλίμακες Ασάφειας και

Σύγκρουσης Ρόλων (Role Conflict and Role

Ambiguity) που δημιουργήθηκαν από τους

Rizzo και συν (1970)13, και προσαρμόστηκαν

στην ελληνική γλώσσα από τους Koustelios

και Koustelios (1996)2

. Η κλίμακα για την

ασάφεια ρόλου αποτελείται από έξι

προτάσεις, ενώ η κλίμακα για την σύγκρουση

ρόλων αποτελείται από οκτώ προτάσεις. Η

βαθμολόγηση κάθε πρότασης γίνεται σε μια

επτάβαθμη κλίμακα τύπου Likert (1=

απόλυτα ψευδές έως 7= απόλυτα αληθές) και

για τις δύο κλίμακες, με τρόπο ώστε η

μεγαλύτερη βαθμολογία να αντιστοιχεί σε

μεγαλύτερη ασάφεια-σύγκρουση ρόλων. Η

βαθμολογία που διαμορφώνεται στην κάθε

κλίμακα αντιστοιχεί στο μέσο όρο των

ερωτήσεων. Το ερωτηματολόγιο παρουσιάζει

υψηλό συντελεστή αξιοπιστίας και για τις δύο

κλίμακες. Στην παρούσα μελέτη ο

συντελεστής αξιοπιστίας Cronbach’s alpha

ήταν 0,87 και 0,68 για την κλίμακα της

ασάφειας ρόλου και για την κλίμακα της

σύγκρουσης ρόλου αντίστοιχα.

Στατιστική ανάλυση

Αρχικά έγινε περιγραφική στατιστική

ανάλυση των δεδομένων και στη συνέχεια

αναλυτική στατιστική. Στην περιγραφική

στατιστική οι συνεχείς μεταβλητές

εκφράστηκαν με τη μέση τιμή και την τυπική

απόκλιση και τα 95%ΔΕ, ενώ οι κατηγορικές

μεταβλητές εκφράστηκαν με συχνότητες. Οι

κατανομές ήταν κανονικές (έλεγχος με

δοκιμασία Shapiro-Wilk) και

χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία One-Way-

ANOVA στην αναλυτική στατιστική. Όλες οι

υποθέσεις ελέγχθηκαν για επίπεδο

στατιστικής σημαντικότητας p<0,05. Για τη

στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων

χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS

17.0.


Στον πίνακα 1 φαίνονται τα δημογραφικά και

εργασιακά χαρακτηριστικά των ατόμων του

δείγματος, από τα οποία τα 65 άτομα (62,5%)

ήταν γυναίκες, τα. 31 άτομα (29,8%) ανήκαν

στην ηλικιακή ομάδα 22-32 ετών, 24 άτομα

(23,1%) στην ηλικιακή ομάδα 33-37 ετών,

ενώ 49 άτομα (47,1%) ήταν ηλικίας 38-53

ετών. Αναφορικά με την επαγγελματική τους

ιδιότητα ιατροί ήταν 25 άτομα (24,0%),

νοσηλευτές ήταν 27 άτομα (25,9%), 18 άτομα

(17,3%) ανήκαν στο παραϊατρικό

προσωπικό, 20 (19,2%) άτομα ήταν

διοικητικοί υπάλληλοι, ενώ 14 άτομα (13,6%)

ανήκαν στο τεχνικό προσωπικό.

Στον πίνακα 2 φαίνονται οι μέσες τιμές και οι

τυπικές αποκλίσεις ανά ερώτηση στις δύο

υποκλίμακες. Η συνολική βαθμολογία για την


ασάφεια ρόλου ήταν 2,63±1,30 (95%ΔΕ 2,37-

2,87) και για τη σύγκρουση ρόλων 4,10±1,18

(95%ΔΕ 3,84-4,32). Η υψηλότερη μέση

βαθμολογία της κλίμακας ασάφειας ρόλου

σημειώθηκε στην ερ.6 (Οι επεξηγήσεις που

σας δίνονται στη δουλειά σας για το τι πρέπει

να γίνει είναι ξεκάθαρες-3,43±1,97, ΔΕ

95%:3,06-3,46), ενώ η υψηλότερη της

κλίμακας σύγκρουσης ρόλων σημειώθηκε

στην ερ.1 (Στη δουλειά μου ασχολούμαι με

πράγματα που το καθένα θέλει διαφορετική

αντιμετώπιση-5,39±2,25,ΔΕ 95%:4,85-5,76).

Δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική

διαφορά τόσο μεταξύ των ηλικιακών

υποομάδων, όσο και των επαγγελματικών

υποομάδων, όσον αφορά στην σύγκρουση

ρόλων (F(3,100)=0,475, p=0,700 και

F(4,99)=0,412, p=0,799 αντίστοιχα). Για την

κλίμακα ασάφειας ρόλου, στατιστικά

σημαντική διαφορά παρατηρήθηκε μεταξύ

των ηλικιακών υποομάδων (F(3,100)=2,787,

p=0,045), ενώ δεν παρατηρήθηκε στατιστικά

σημαντική διαφορά μεταξύ των

επαγγελματικών υποομάδων (F(4,99)=2,109,

p=0,086).

Η post hoc ανάλυση με τη διόρθωση

Bonferoni έδειξε ότι η μέση τιμή της ασάφειας

ρόλων ήταν μεγαλύτερη στους νεότερους

ηλικιακά εργαζόμενους (ηλικιακή ομάδα 22-

32 ετών) σε σύγκριση με τους μεγαλύτερους

(ηλικιακή ομάδα 43-53 έτη), (p=0,053-

πίνακας 3). Επίσης, η μεγαλύτερη διαφορά

παρατηρήθηκε μεταξύ των ιατρών και των

διοικητικών υπαλλήλων, η οποία δεν ήταν

στατιστικά σημαντική (p=0,10-πίνακας 4). Οι

μεγαλύτερες διαφορές στην περίπτωση των

ηλικιακών ομάδων διαπιστώθηκε στην ερ2.

«Στη δουλειά σας υπάρχουν ξεκάθαροι και

προγραμματισμένοι στόχοι;» (1,31±0,56 για

τις ηλικίες 22-32 και 2,83±1,91 για τις ηλικίες

43-53 ετών, p=0.042) και στην περίπτωση

των επαγγελματικών ομάδων στην ερ4.

«Γνωρίζετε ποιες είναι οι ευθύνες σας;»

(2,16±1,55 για τους ιατρούς και 3,54±1,99 για

τους διοικητικούς, p=0,01). Σε όλες τις

ερωτήσεις οι νεότεροι σε ηλικία είχαν

μεγαλύτερη βαθμολογία σε σχέση με την

ηλικιακή ομάδα 43-53 ετών, ενώ σε όλες τις

ερωτήσεις οι ιατροί είχαν μικρότερη

βαθμολογία σε σχέση με το διοικητικό

προσωπικό. Δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά

σημαντικές διαφορές μεταξύ των υπολοίπων

υποομάδων.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσης

μελέτης, οι νεότεροι σε ηλικία και οι

διοικητικοί υπάλληλοι εμφανίζουν

μεγαλύτερη βαθμολογία στην κλίμακα

ασάφειας ρόλου, ενώ δεν διαπιστώνονται

στατιστικά σημαντικές διαφορές στην

κλίμακα σύγκρουσης ρόλου μεταξύ των

επιμέρους υποομάδων. Η απουσία σαφών

στόχων και διευκρινήσεων κατά την άσκηση

των καθηκόντων προβληματίζουν ιδιαίτερα

τους εργαζόμενους οι οποίοι επιπλέον δεν




γνωρίζουν τι ακριβώς προσδοκίες και

απαιτήσεις έχουν οι άλλοι από αυτούς.

Τα παραπάνω ευρήματα υπογραμμίζουν τη

σύγχυση ρόλων στους νεότερους

εργαζόμενους και το φορτίο που επωμίζονται

τα στελέχη της διοίκησης ενός συστήματος

υγείας με δεδηλωμένες οργανωτικές

αδυναμίες. Σε παρόμοιες διαπιστώσεις

ωστόσο καταλήγουν και διεθνείς έρευνες12-16

αποκαλύπτοντας αντίστοιχα προβλήματα

οργάνωσης και αποτελεσματικότητας των

οργανισμών υγείας παγκοσμίως. Στην έρευνα

των Lu και συν.14, η ασάφεια και σύγκρουση

ρόλων κυμαινόταν σε μέτρια επίπεδα, με το

ένα τέταρτο των επαγγελματιών υγείας να

δηλώνει αβέβαιο για τους στόχους και τις

αρμοδιότητές του. Σε άλλες μελέτες βρέθηκε

ότι νοσηλευτές που κατέχουν διοικητικές

θέσεις εμφανίζουν μέτρια αλλά αυξανόμενα

επίπεδα ασάφειας ρόλων, γεγονός που

αποδίδεται στις αυξημένες απαιτήσεις της

εργασίας τους και στην πολλαπλότητα των

ρόλων τους15,16. Στη μελέτη των Τunc και

Κutanis12 βρέθηκε ότι οι νοσηλευτές

παρουσίαζαν μέσα επίπεδα σύγκρουσης και

ασάφειας ρόλου 5 και 4 περίπου αντίστοιχα

στην επταβάθμια κλίμακα Likert του

ερωτηματολογίου των Rizzo και συν13

Από την άλλη πλευρά, οι παραδοσιακά

διακριτοί ρόλοι που λόγω εξειδίκευσης

αναλαμβάνουν οι ιατροί πιθανόν να

περιορίζουν τα φαινόμενα ασάφειας κατά την

άσκηση των καθηκόντων τους. Ωστόσο και οι

ιατροί συχνά εμφανίζουν υψηλά επίπεδα

ασάφειας ρόλων, που μπορούν να

υπερβαίνουν αυτά των διοικητικών

υπαλλήλων, όπως βρέθηκε σε έρευνα σε

κέντρα υγείας στην Ελλάδα

. Τα

επίπεδα αυτά συνδυάζονταν με αυξημένα

ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης,

ιδιαίτερα στο πεδίο των προσωπικών

επιτευγμάτων.

17. Οι ειδικές

συνθήκες κάθε μονάδας υγείας πιθανόν να

επηρεάζουν και τα αντίστοιχα επίπεδα

ασάφειας ρόλου. Παρόλα αυτά, η ασάφεια

ρόλου, ακόμα και όταν κυμαίνεται σε χαμηλά

επίπεδα σχετίζεται με την επαγγελματική

ικανοποίηση και το άγχος που βιώνουν οι

εργαζόμενοι στα νοσοκομεία, αλλά και την

αποτελεσματικότητα του έργου τους, καθώς

και την πρόθεση για αποχώρηση από την

εργασία18. Ακόμα και τα χαμηλά επίπεδα

ασάφειας ρόλων είναι μια κρίσιμη

παράμετρος για τον ευαίσθητο τομέα της

υγείας, όπου η σύγχυση αρμοδιοτήτων

μπορεί να έχει βαρύτατες συνέπειες για τον

ασθενή, αλλά και τη βιωσιμότητα του

συστήματος. Σε μια μετα-ανάλυση 14

μελετών που αφορούσαν στην ανάπτυξη

ρόλου από κλινικούς νοσηλευτές στα πλαίσια

του τμήματος επειγόντων περιστατικών

βρέθηκε ότι οι σχέσεις μεταξύ του

προσωπικού και η ασάφεια ρόλου ήταν οι

πλέον σημαντικοί παράγοντες που

μπορούσαν να προάγουν ή να ενισχύσουν την


εκτέλεση του ρόλου19. Μεγάλο μέρος των

επαγγελματιών υγείας βιώνει τη σύγκρουση

ρόλων και την ασάφεια ρόλων κατά τη

διάρκεια του πρώτου έτους της πρακτικής

του. Η ηλικία ανεξαρτήτως επαγγελματικού

κλάδου παρουσιάζει μια ασθενή μεν, αλλά

σταθερή συσχέτιση με την ασάφεια ρόλων20.

Στον τομέα της υγείας συγκεκριμένα, ο

υπερβολικός φόρτος εργασίας και η έλλειψη

συγκεκριμένων γνώσεων και δεξιοτήτων

ενισχύουν την ασάφεια ρόλων σε ένα νέο και

συχνά αντίξοο περιβάλλον, αποτελώντας

σημαντικούς αγχογόνους παράγοντες για

τους νέους εργαζόμενους21. Το εργασιακό

stress αποτελεί ισχυρό προγνωστικό

παράγοντα αποχώρησης των νοσηλευτών

από την εργασία 22,23

Αναφορικά με τη σύγκρουση ρόλων, σχετικά

υψηλή βαθμολογία σημειώθηκε στις

ερωτήσεις που αφορούσαν στην εργασία με

δύο ή περισσότερες ομάδες ατόμων που

λειτουργούν διαφορετικά, και στην

ενασχόληση με αντικείμενα που το καθένα

απαιτεί διαφορετική αντιμετώπιση. Τα ίδια

αυτά ζητήματα απασχολούν διεθνώς τους

εργαζομένους στον τομέα της υγείας, με την

απογοήτευση από την εκτέλεση των

καθηκόντων τους και τη σύγκρουση των

ρόλων να αποτελούν την κατάληξη των

ανεκπλήρωτων προσδοκιών τους σχετικά με

το ρόλο τους στο σύστημα υγείας

.

24

Διαφορές (αν και μη στατιστικά σημαντικές)

διαπιστώνονται ανάμεσα στις επιμέρους

επαγγελματικές ομάδες, με τη μεγαλύτερη

ασάφεια ρόλων να παρατηρείται στο

διοικητικό προσωπικό. Η υποχρέωση

ανάληψης ευθυνών και η ανάγκη για γρήγορη

λήψη αποφάσεων σε συνδυασμό με την

απουσία καθηκοντολογίου στα ελληνικά

νοσηλευτικά ιδρύματα, επηρεάζει την

εκτέλεση των ρόλων και διακυβεύει την

αποτελεσματικότητα του συστήματος υγείας,

καθώς δυσχεραίνει τη συνύπαρξη

εργαζομένων από διαφορετικούς

επιστημονικούς κλάδους.

.

Το μικρό μέγεθος του δείγματος και το

γεγονός ότι τα αποτελέσματα αφορούν

στους εργαζόμενους ενός δημόσιου

επαρχιακού νοσοκομείου δεν επιτρέπουν τη

γενίκευση των συμπερασμάτων στο σύνολο

των εργαζομένων στα δημόσια νοσοκομεία.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα της παρούσης

μελέτης αναδεικνύουν κρίσιμα ζητήματα που

η χρόνια η φύση τους και οι σημαντικές τους

επιπτώσεις απειλούν την ίδια τη βιωσιμότητα

και την αποτελεσματικότητα του συστήματος

υγείας.

Περαιτέρω πολυκεντρικές μελέτες θα

μπορούσαν να διερευνήσουν σε βάθος το

ζήτημα της ασάφειας και της σύγκρουσης

ρόλων στο ελληνικό σύστημα υγείας. και να

οδηγήσουν σε ουσιαστικές παρεμβάσεις και

ριζικές οργανωτικές αλλαγές. Η

αναδιοργάνωση του συστήματος υγείας με

έμφαση στο ανθρώπινο δυναμικό αναμένεται

να οδηγήσει στην ελάττωση της σύγκρουσης




και της ασάφειας ρόλου και στην αύξηση της

αποτελεσματικότητας των οργανισμών

υγείας.


1. Μπουραντάς Δ. Μάνατζμεντ, Οργανωτική Θεωρία και Συμπεριφορά: η επιστημονική βάση του μάνατζμεντ. Αθήνα, εκδ «ΤEAM», 1992.

2. Koustelios A, Kousteliou I. Relations among measures of job satisfaction, Role conflict, and role ambiguity for a sample of Greek teachers. Psychol Rep, 1998, 82: 131-136.

3. Pettinger R. Introduction to Organizational Behaviour. Macmillan Business, 1996.

4. Farrell G. From tall poppies to squashed weeds: Why don't nurses pull together more? J Adv Nurs 2001;35(1): 26–33.

5. Koustelios A, Theodorakis N, Goulimaris D. Role ambiguity, role conflict and job satisfaction among physical education teachers in Greece. The International Journal of Educational Management 2004;18(2): 87-92.

6. Κάντας Α. Οργανωτική - Βιομηχανική Ψυχολογία. Μέρος 3ο. Eργασίες ομάδας, Σύγκρουση, Ανάπτυξη και αλλαγή Κουλτούρας, Επαγγελματικό άγχος. Αθήνα: Eκδ. Ελληνικά Γράμματα., 1995.

7. Kahn RL, Wolfe D, Quinn R, Snoek JD, Rosenthal R. Organizational Stress: Studies in Role Conflict and Role ambiguity. John Wiley and Sons, NewYork, 1964.

8. Arnold J, Cooper CL, Robertson IT. Work Psychology: Understanding Human

Behaviour in the Workplace, (2nd edition), Pitman, London, 1995.

9. Naylor JC, Pritchard RD, Ligen DR. A theory of behaviour in organizations. NewYork: Academic Press, 1980.

10. Lambert VA, Lambert CE. Literature review of role stress/strain on nurses: an international perspective. Nurs. Health Sci. 2001;3(3): 161– 172.

11. Lambert VA, Lambert CE. Workplace and personal factors associated with physical and mental health in hospital nurses in China. Nurs. Health Sci. 2007; 9(2): 120–126.

12. Tunc T, Kutanis RO. Role conflict, role ambiguity, and burnout in nurses and physicians at a university hospital in Turkey.Nurs Health Sci. 2009; 11(4):410-6.

13. Rizzo J, House R, Lirtzman S. Role conflict and ambiguity in complex organizations. Adm Sci Q 1970; 15(2): 150-163.

14. Lu H, While AE, Barriball KL. Job satisfaction and its related factors: a questionnaire survey of hospital nurses in Mainland China. Int J Nurs Stud.2007; 44(4):574-88.

15. Tarrant T, Sabo CE.Role conflict, role ambiguity, and job satisfaction in nurse executives. Nurs Adm Q. 2010; 34(1):72-82.

16. Blalack R, Herbert JD. Role Ambiguity, Job-Related Tension and Job Satisfaction. Journal of Management, 1975;1(1): 31-37.

17. Ροβίθης Μ. Μέτρηση της οργανωτικής κουλτούρας, της ασάφειας και σύγκρουσης ρόλων στο προσωπικό των


κέντρων υγείας της Κρήτης. Μεταπτυχιακή Εργασία, Παν. Κρήτης, Τμήμα Ιατρικής, Ηράκλειο, 2005.

18. Rosse JG, Rosse PH. Role conflict and ambiguity: an empirical investigation of nursing personnel. Eval Health Prof. 1981;4(4):385-405.

19. Jones ML. Role development and effective practice in specialist and advanced practice roles in acute hospital settings: systematic review and meta-synthesis. J Adv Nurs. 2005; 49(2):191-209.

20. Jackson SE, Schuler RS. A Quarter-Century Review of Human Resource Management in the U.S.: The Growth in Importance of the International Perspective. Management revue 2005; 1(1): 16.

21. Duquette A, Kérouac S, Sandhu BK, Beaudet L. Factors related to nursing burnout: a review of empirical knowledge. Issues Ment Health Nurs. 1994;15(4):337-58.

22. O’Driscoll, PM, Beehr AT. Moderating Effects of Perceived Control and Need for Clarity on the Relationship Between Role Stressors and Employee Affective Reactions. J Soc Psychol 2000; 140(2): 151-159.

23. Applebaum D, Fowler S, Fiedler N, Osinubi O, Robson M. The impact of environmental factors on nursing stress, job satisfaction, and turnover intention. J Nurs Adm. 2010;40(7-8):323-8.

24. Revicki DA, Whitley TW, Gallery ME. Organizational characteristics, perceived work stress, and depression in emergency medicine residents. Behav Med. 1993;19(2):74-81..




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1. Δημογραφικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά του δείγματος.

Ν % Φύλο Άνδρες 39 37,5 Γυναίκες 65 62,5 Σύνολο 104 100,0

Ηλικιακή ομάδα (έτη)

22-32 31 29,8 33-37 24 23,1 38-42 25 24,0 43-53 24 23,1

Σύνολο 104 100,0

Επαγγελματική ομάδα Ιατροί 25 24,0

Νοσηλευτές 27 25,9 Παραϊατρικό

προσωπικό 18 17,3

Διοικητικό προσωπικό

20 19,2

Τεχνικό προσωπικό

14 13,6

Σύνολο 104 100,0


Πίνακας 2. Μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις ανά ερώτηση Μέση

τιμn Τυπική

απόκλιση 95%ΔΕ

Ασάφεια ρόλων 1.Γνωρίζω ακριβώς πόση εξουσία έχω

στη δουλειά μου. 2,48 1,64 2,19-2,85

2.Στη δουλειά μου υπάρχουν ξεκάθαροι και προγραμματισμένοι στόχοι.

2,90 1,89 2,55-3,30

3.Γνωρίζω ότι μοιράζω σωστά τον χρόνο μου.

2,39 1,54 2,07-2,69

4.Γνωρίζω ποιες είναι οι ευθύνες μου. 2,00 1,40 1,79-2,29 5.Γνωρίζω επακριβώς τι περιμένουν οι

άλλοι από εμένα. 2,55 1,70 2,21-2,90

6.Οι επεξηγήσεις που μου δίνονται στη δουλειά μου για το τι πρέπει να γίνει είναι ξεκάθαρες.

3,43 1,97 3,06-3,46

Σύγκρουση ρόλων 1.Στη δουλειά μου ασχολούμαι με

πράγματα που το καθένα θέλει διαφορετική αντιμετώπιση.

5,39 2,25 4,85-5,76

2.Μου ανατίθενται εργασίες χωρίς να υπάρχει η ανθρώπινη βοήθεια που να είναι απαραίτητη για να ολοκληρωθούν αυτές.

4,47 1,96 4,03-4,81

3.Πρέπει να έρθω σε σύγκρουση με ορισμένες διαδικασίες ή κανόνες προκειμένου να τελειώσω κάποια εργασία.

4,54 2,06 4,02-4,84

4.Εργάζομαι με δύο ή περισσότερες ομάδες ατόμων που λειτουργούν διαφορετικά.

5,20 2,08 4,74-5,57

5.Στη δουλειά μου ζητούν να κάνω αντιφατικά πράγματα.

3,52 2,26 2,96-3,84

6.Στη δουλειά μου κάνω πράγματα τα οποία γίνονται αποδεκτά μόνο από ορισμένα άτομα.

3,65 2,26 3,23-4,14

7.Μου αναθέτουν εργασίες χωρίς τους επαρκείς πόρους και υλικά για να τις εκτελέσω.

3,68 2,33 3,18-4,10

8.Στη δουλειά μου ασχολούμαι με ανώφελα πράγματα.

2,72 2,12 2,20-3,04

Ασάφεια –συνολική βαθμολογία 2,63 1,30 2,37-2,87 Σύγκρουση- συνολική βαθμολογία 4,10 1,18 3,84-4,32




Πίνακας 3. Συγκριτική παρουσίαση της συνολικής βαθμολογίας στην κλίμακα της ασάφειας ρόλων μεταξύ των ηλικιακών ομάδων

Ηλικιακή ομάδα

N Μέση τιμή

Τυπική απόκλιση

95%ΔΕ

22-32* 31 3,11 1,27 2,65-3,58 33-37 24 2,34 1,20 1,80-2,90 38-42 25 2,38 1,16 1,87-2,91

43-53* 24 2,23 1,06 1,78-2,68 Σύνολο 104

* p=0,053

Πίνακας 4. Συγκριτική παρουσίαση της συνολικής βαθμολογίας στην κλίμακα της ασάφειας ρόλων μεταξύ των επαγγελματικών ομάδων

Επαγγελματική

ομάδα N Μέση

τιμή Τυπική

απόκλιση 95%ΔΕ

Ιατροί* 25 2,06 0,98 1,64-2,49 Νοσηλευτές 27 2,75 1,20 2,23-2,26

Παραϊατρικό προσωπικό

18 2,54 1,19 1,10-3,17

Διοικητικό* προσωπικό

20 3,05 1,46 2,33-3,78

Τεχνικό προσωπικό

14 2,43 1,12 1,75-3,12

Σύνολο 104 *p=0,1



Νόσος Alzheimer και το κοινωνικό στίγμα

Φουντούκη Αντιγόνη1, Τούλης Σταύρος2, Νούσι Αγγελική2, Κοσμίδης Δημήτριος3, Θεοφανίδης

Δημήτριος

4

1. Νοσηλεύτρια ΤΕ, MSc, ΓΠΝΘ «ΑΧΕΠΑ» 2. Νοσηλευτής ΤΕ 3. Νοσηλευτής, ΤΕ, MSc, ΓΝ «ΚΑΒΑΛΑΣ» 4. Νοσηλευτής, ΤΕ, MSc, Καθηγητής Εφαρμογών, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΑΤΕΙΘ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σκοπός: Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση της κοινωνικής προκατάληψης που βιώνουν οι

ασθενείς με άνοια και των γνώσεων δείγματος γενικού πληθυσμού για τη νόσο.

Μέθοδος: Το δείγμα αποτέλεσαν 91 άτομα, συγγενείς πρώτου βαθμού των εγγεγραμμένων μελών

τριών Κέντρων Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων οι οποίοι δεν έπασχαν από άνοια καθώς

πρόσφατα είχαν υποβληθεί σε σχετικές νευροψυχικές δοκιμασίες για την ανίχνευση της νόσου.

Ακολουθήθηκε επισκοπικό σχέδιο με ατομικό ερωτηματολόγιο. Εκτός από τα δημογραφικά

στοιχεία και δύο ανοιχτές ερωτήσεις, η πλειοψηφία των απαντήσεων καταγράφηκε σε

πενταβάθμια κλίμακα τύπου Lickert, διερευνώντας τις γνώσεις, στάσεις και τυχόν στίγμα απέναντι

στη νόσο. Για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε περιγραφική στατιστική

μεθοδολογία. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων έγινε με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS

v.17 ενώ θεωρήθηκαν στατιστικά σημαντικά τα ευρήματα με τιμή p<0,05.

Αποτελέσματα: Για τη σύνολο των ποσοτικών ερωτήσεων ο συντελεστής αξιοπιστίας α του

Cronbach υπολογίστηκε σε α=0,75 και η μέση τιμή των δεικτών διακριτότητας σε d.i.=0,31. Ο

συσχετισμός του στίγματος διερευνήθηκε με μια σειρά άμεσων και έμμεσων ερωτήσεων και ενώ

70 (77%) άτομα διαχωρίζουν την άνοια από τις ψυχικές διαταραχές, 9 (9,9%), p<0,05 συνολικά

άτομα δε γνωρίζουν, ή αρνούνται να πάρουν θέση επί του συγκεκριμένου ζητήματος. Επίσης

διαπιστώνεται ότι η πλειοψηφία του δείγματος (62,6%) δεν ενοχοποιεί τον ασθενή καθώς 57

άτομα δήλωσαν πως διαφωνούν με την έννοια της προσωπικής ευθύνης γιa τη νόσο.

Συμπεράσματα: Από την κατανομή των αποτελεσμάτων γίνεται σαφής η αναγκαιότητα της

εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και πολύπλευρης διαφώτισης του πληθυσμού, καθώς οι απαντήσεις

που υποδήλωναν τάσεις περιθωριοποίησης των ασθενών με άνοια προέρχονταν κυρίως από

άτομα του δείγματος με περιορισμένες γνώσεις για τη νόσο και σχετικά χαμηλό μορφωτικό

υπόβαθρο.




Λέξεις κλειδιά: Νόσος Alzheimer, στίγμα, γνώσεις, άνοια.


Φουντούκη Αντιγόνη, Ιεροσολύμων 21,

Καλαμαριά, 55134, Θεσσαλονίκη,

Τηλ:2310 430440, 6945227796, E-mail: [email protected]

Alzheimer’s disease and stigmatization

Fountouki Antigoni1, Τoulis Stavros2, Νousi Aggeliki2, Kosmidis Dimitrios3, Theofanidis Dimitrios

4

1. RN, MSc, «AΧΕPΑ» General Hospital 2. RN 3. RN, MSc, General Hospital OF KAVALA 4. RN, MSc, Lecturer, Nursing Department, ATEI

ABSTRACT

Aim: The main objective of the study was to explore social bias experienced by patients with

Alzheimer’s disease and to investigate the knowledge of a sample of the general population

regarding this particular disease.

Method: The sample consisted of 91 individuals who were first degree relatives of members of

three Centers of Open Protection for the Elderly, who did not suffer from dementia as they have

recently undergone screening for Alzheimer’s disease. A survey design was adopted using a face-to-

face questionnaire which apart from the demographical data and two open-ended questions, was

based on a 5-point lickert scale, looking at knowledge, attitudes and stigma towards the disease.

Data was analyzed through SPSS software using descriptive statistics while results were regarded

significant at p<0,05 level of significance

Results: For the quantitave questions, cronbach’s a was a=0,75 and the average discrete index 0,31.

Stigma was explored through a series of direct and in-direct questions and while 70 (77%) persons

distinguish dementia from mental illness, 9(9,9%) people did not answer these questions. The

majority (62,6%) did not stigmatize the patient as 57 persons said that the patient is not to blame

for the disease.

Conclusions: from the distribution of results it becomes evident that there is a need for education,

training and multifaceted enlightenment of the general population on issues concerning mental

health. Answers that implied tendencies of marginalization of patients with dementia emanated


mainly came from individuals in the sample with limited knowledge of the illness and relatively low

educational background.

Keywords: Alzheimer’s disease, stigma, knowledge, dementia.


Fountouki Antigoni, Ierosolimon 21,

Kalamaria, 55134, Thessaloniki, Tel: 2310 430440, 6945227796, E-mail: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ άνοια είναι ένα σύνδρομο που

χαρακτηρίζεται από μια γενικευμένη

δυσλειτουργία των ανώτερων νοητικών

λειτουργιών, χωρίς διαταραχή της

συνείδησης, με βραδεία έναρξη που διαρκεί

μήνες ή χρόνια. Χαρακτηρίζεται από έκπτωση

των νοητικών λειτουργιών των ασθενών και

κυρίως της μνήμης, του προσανατολισμού και

του λόγου1

Τα συμπτώματα της άνοιας περιλαμβάνουν

μια σταδιακή και αργή επιδείνωση της

ικανότητας του ατόμου να λειτουργεί, που

δεν διορθώνεται. H εγκεφαλική βλάβη

προσβάλλει τη νοητική λειτουργία του

ατόμου (μνήμη, προσοχή, συγκέντρωση,

γλώσσα, σκέψη κ.λπ.) και αυτό, με τη σειρά

του, έχει αντίκτυπο στη συμπεριφορά. H

άνοια, όμως, δεν περιορίζεται μόνο στους

εκφυλιστικούς τύπους της νόσου

.

2,3

Ενώ ένα μικρό ποσοστό περιπτώσεων άνοιας

είναι θεραπεύσιμες ή δυνητικά αναστρέψιμες,

η πλειονότητα των περιπτώσεων οδηγείται

στο θάνατο καθώς οι περισσότεροι ασθενείς

καταλήγουν από επιπλοκές όπως πνευμονία,

παρά από την ίδια την παθοφυσιολογία της

νόσου

.

4. Η άνοια τύπου Alzheimer είναι η πιο

συχνή μορφή άνοιας σε ποσοστό της τάξης 50

– 65% όλων των τύπων άνοιας. Στις

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το 5 – 10% των

ηλικιωμένων πάνω από τα 65 έτη πάσχουν

από τη νόσο5,6. Σήμερα υπολογίζεται ότι

περίπου 24 εκατομμύρια παγκοσμίως

πάσχουν από αυτή τη νόσο και ο αριθμός

αυτός υπολογίζεται ότι θα διπλασιαστεί το

έτος 2040 και θα ξεπεράσει τα 80

εκατομμύρια καθώς ο πληθυσμός γηράσκει

ολοένα και περισσότερο. Στην Ελλάδα,

σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη ο αριθμός των

ασθενών υπολογίζεται στις 141.0007,8. Παρά

τις μεγάλες προσπάθειες που έχουν γίνει

παγκοσμίως, η αιτιολογία της νόσου

Alzheimer παραμένει άγνωστη9,10

Η άνοια όπως και πολλές άλλες γνωσιακές ή

ψυχικές διαταραχές φέρει κάποιου βαθμού

κοινωνικό στίγμα. Ο όρος στίγμα υποδηλώνει

πάντα ένα αρνητικό χαρακτηριστικό.

.

Η




Ετυμολογικά η προέλευση της σημασίας του

προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη

«σχίζω», που σημαίνει χαράζω, σκαλίζω, που

αναφέρεται σε ένα σημάδι του δέρματος11.

Στην αρχαία Ελλάδα ήταν το μαρκάρισμα με

χρήση ενός καυτού σιδήρου που χαραζόταν

σε κάποιους ανθρώπους (π.χ. του δούλου, του

προδότη, του εγκληματία), ώστε να

δηλώσουν την μειωτική του θέση για να τον

αποφεύγουν οι άλλοι12

Το στίγμα στη σύγχρονη εποχή

χρησιμοποιείται ιδιαίτερα για να καταδείξει

κάποιες συγκεκριμένες κατηγορίες

ανθρώπων, οι οποίοι έχουν κάποιο στοιχείο

διαφοροποίησης από τους άλλους, καθώς και

διαφορετικά χαρακτηριστικά και αντίστοιχες

συμπεριφορές που τις συνοδεύουν. Η

προκατάληψη ως προϋπάρχουσα του

στίγματος, είναι μια περίπλοκη έννοια που

υπάρχει ήδη από την συγκρότηση των

πρώτων κοινωνιών των ανθρώπων καθώς

κατά κανόνα πρόκειται για μια γνώμη ή μια

άποψη η οποία έχει σχηματιστεί σαν

αποτέλεσμα έλλειψης πληροφόρησης ή

μειωμένης αντίληψης. Συχνά όμως οι

προκαταλήψεις διαμορφώνονται σε έδαφος

ελλιπών ή εσφαλμένων γνώσεων και

επακόλουθων αρνητικών στάσεων. Σε αυτό

το πλαίσιο, διάφορες πεποιθήσεις απέναντι

στη χρόνια νόσο υιοθετούνται όχι μέσα από

την αποδεδειγμένη γνώση, αλλά από

διάφορες δεισιδαιμονίες, δοξασίες, ή

επιμέρους ρατσιστικές και εθνικιστικές

πεποιθήσεις

.

13,14

Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που

συνδέονται με την ψυχική ασθένεια,

προδιαγράφουν την αρνητική αντιμετώπισή

του ατόμου που νοσεί και εκφράζονται άμεσα

ή έμμεσα, ρητά ή άρρητα, τόσο στο επίπεδο

των αντιλήψεων που διαμορφώνονται

απέναντί του, όσο και στο επίπεδο των

συμπεριφορών και των πρακτικών

διακρίσεων που υιοθετούνται και που

οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό του

.

15. Η

κοινωνική απομόνωση επιδεινώνει την ήδη

βεβαρημένη ψυχολογική κατάσταση του

ασθενή και οι συμπεριφορές διακρίσεων τον

αποκλείουν από το δικαίωμα στην εργασία

και στην κατοικία, δυσχεραίνοντας την όποια

προσπάθεια για αυτόνομη διαβίωση και

ισότιμη ύπαρξη στην κοινωνία16,17,18

Σε κάθε περίπτωση, οι επιπτώσεις του

στίγματος επηρεάζουν βαθιά τη ζωή του

ασθενή, διαβρώνουν την αυτοεικόνα του και

τον κάνουν να αντιμετωπίζει την ασθένειά

του με ενοχή και μυστικοπάθεια

.

19,20. Η

ψυχολογική πίεση και οι δυσχερείς συνθήκες

που διαμορφώνουν την καθημερινότητα των

ανθρώπων που νοσούν οδηγούν, τελικά, στον

αυτοστιγματισμό τους21,22

Το στίγμα έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί το

σημαντικότερο εμπόδιο στην

αποτελεσματική αντιμετώπιση της

ασθένειας, καθώς αποτρέπει από τη σωστή

και έγκαιρη θεραπεία και ειδικά την

.


εφαρμογή φαρμακευτικής αγωγής,

επηρεάζοντας δυσμενώς την πορεία της

νόσους και την ποιότητα ζωής του ασθενή

αλλά και της οικογένειας του23,24. Συχνά,

εκτός από το άτομο που νοσεί και που είναι

το επίκεντρο, «νοσεί» μαζί του και η

οικογένεια του, καθώς και ο φιλικός

περίγυρος. Αυτό φυσικά έχει σαν αποτέλεσμα

να δημιουργούνται προβλήματα στα μέλη της

οικογένειας, αποκλείοντας την από τις

δραστηριότητες που ενδεχομένως να είχε

πριν την εμφάνιση της νόσου. Επίσης,

περιορισμοί μπορεί να υπάρχουν και στο

φιλικό περιβάλλον, το οποίο λόγω του φόβου

στιγματισμού, αποφεύγει την επικοινωνία με

τα άτομα ή τις οικογένειες που είναι ήδη

στιγματισμένες25,26

.

ΣΚΟΠΟΣ

Ως ειδικοί στόχοι της μελέτης τέθηκαν:

i) Η διερεύνηση της κοινωνικής

προκατάληψης που ενδεχομένως

αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με νόσο

Alzheimer.

ii) Η διερεύνηση των γνώσεων δείγματος

συγγενών ηλικιωμένων σχετικά με τη νόσο

Alzheimer.

Ενώ το δείγμα δεν αποτελούν ασθενείς ούτε

συγγενείς αυτών, αλλά συγγενείς

ηλικιωμένων, οι οποίοι αν και δεν πάσχουν

από άνοια, βρίσκονται λόγω ηλικίας σε

σχετικό κίνδυνο εμφάνισης της νόσου και ως

εκ τούτου η διερεύνηση του συγκεκριμένου

πληθυσμού έχει Ιδιαίτερη σημασία.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Τον πληθυσμό της έρευνας αποτέλεσαν οι

συγγενείς πρώτου βαθμού των

εγγεγραμμένων μελών τριών Κέντρων

Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ),

εκ των οποίων το ένα ανήκει σε επαρχιακή

πόλη της Βορείου Ελλάδος, το ένα στην

ανατολική και το άλλο στη δυτική

Θεσσαλονίκη. Στο δείγμα δεν

συμπεριλήφθηκαν τα ίδια τα μέλη των ΚΑΠΗ,

ενώ για τις ανάγκες της μελέτης εξαιρέθηκαν

οι συγγενείς ατόμων που διαγνωσμένα

έπασχαν από άνοια καθώς τα μέλη

υποβάλλονται περιοδικά σε σχετικές

νευροψυχικές δοκιμασίες για την ανίχνευση

της νόσου.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της κοινωνικής

υπηρεσίας του ΚΑΠΗ τα μέλη και στις τρεις

δομές προέρχονταν από όλα τα κοινωνικά

στρώματα και μορφωτικά επίπεδα με μεγάλη

συμμετοχή μελών στην γεωγραφική περιοχή

που καλύπτουν. Κατ’ επέκταση και οι

οικογένειες τους από τα μέλη των οποίων

επιλέχθηκαν τα μέλη του δείγματος,

χαρακτηρίστηκαν ως μία πύλη εισόδου σε

τυχαίο δείγμα της τοπικής κοινωνίας. Επίσης

οι συγγενείς των μελών των ΚΑΠΗ έχουν

σίγουρα την εμπειρία της φροντίδας και

συναναστροφής ενός ηλικιωμένου που

ενδεχομένως να πάσχει και από χρόνια νόσο,




ενώ διατρέχει σημαντικό κίνδυνο εμφάνισης

κάποιας μορφής άνοιας, για αυτό και οι

γνώσεις, στάσεις και ενδεχόμενες

προκαταλήψεις τους απέναντι στην άνοια

αποκτούν ιδιαίτερη σημασία.

Χρησιμοποιήθηκε η ηλεκτρονική καταχώρηση

των μελών από την οποία έγινε τυχαία

επιλογή 40 εγγραφών/ηλεκτρονικών

καρτελών, σε κάθε δομή. Καταγράφτηκαν τα

στοιχεία των εγγραφών που

συγκεντρώθηκαν. Από τα στοιχεία αυτά

χρησιμοποιήθηκε το τηλέφωνο του κοντινού

συγγενή που πάντα καταγράφεται από την

κοινωνική υπηρεσία. Για όλες τις παραπάνω

ενέργειες υπήρχε η σύμφωνη γνώμη της

διοίκησης του ΚΑΠΗ.

Διαδικασία συλλογής δεδομένων

Αρχικά έγινε τηλεφωνική επικοινωνία με όλα

τα προαναφερθέντα τηλέφωνα των

συγγενικών προσώπων των ΚΑΠΗ και

κλείστηκαν ραντεβού για τη συμπλήρωση του

ερωτηματολογίου. Η συλλογή των στοιχείων

έγινε με τη χρήση ατομικού ερωτηματολόγιου

22 ερωτήσεων κλειστού και ανοικτού τύπου

που βασίστηκε στη σχετική βιβλιογραφία και

το οποίο περιελάμβανε τρεις εννοιολογικές

ενότητες οι οποίες διερευνούσαν τις γνώσεις,

τις στάσεις και τελικώς το κοινωνικό στίγμα

απέναντι στους ασθενείς με άνοια.

Πιο αναλυτικά, το ερωτηματολόγιο

αποτελείτο από πέντε μέρη. Στο πρώτο μέρος

έγινε αποτύπωση των δημογραφικών

χαρακτηριστικών του δείγματος (ηλικία,

φύλο, εκπαίδευση, επάγγελμα, συγγενική

σχέση). Το κύριο μέρος του ερωτηματολόγιου

(3ο-4ο

Πιο συγκεκριμένα, για το δεύτερο μέρος

χρησιμοποιήθηκαν πέντε ερωτήσεις που

είχαν ως στόχο την μέτρηση των γνώσεων

του δείγματος σχετικά με την άνοια. Για τη

συγκεκριμένη ομάδα ερωτήσεων ο

συντελεστής αξιοπιστίας α του Cronbach

υπολογίστηκε σε α=0,82 και η μέση τιμή των

δεικτών διακριτότητας σε d.i.=0,28. Κατά

σύμβαση, ικανοποιητικοί θεωρούνται δείκτες

διακριτότητας ≥0,20.

μέρος), αποτελείτο από 15 ερωτήσεις

κλειστού τύπου με απαντήσεις

διαβαθμισμένης κλίμακας (τύπου Likert)

πέντε σημείων (ΔΑ=Διαφωνώ Απόλυτα,

Δ=Διαφωνώ, ΟΔΟΣ=Ούτε Διαφωνώ/Ούτε

Συμφωνώ, Σ=Συμφωνώ, ΣΑ=Συμφωνώ

Απόλυτα). Η εννοιολογική κατασκευή

περιελάμβανε ερωτήσεις οι οποίες

διερευνούσαν τις γνώσεις και στάσεις του

δείγματος σχετικά με την άνοια, και τελικώς

το βαθμό στίγματος που τυχόν φέρει η νόσος.

27 Στο τρίτο μέρος

διερευνήθηκαν οι στάσεις του δείγματος

απέναντι στον ανοϊκό ασθενή, μέσω πέντε

ερωτήσεων (α=0,72 και d.i.=0,31). Το τέταρτο

μέρος, περιελάμβανε πέντε ερωτήσεις οι

οποίες διερευνούσαν το στίγμα. Για τη

συγκεκριμένη ομάδα ερωτήσεων ο

συντελεστής αξιοπιστίας α του Cronbach

υπολογίστηκε σε α=0,72 και η μέση τιμή των

δεικτών διακριτότητας σε d.i.=0,35.


Τέλος, υπήρχαν δύο ερωτήσεις ανοικτού

τύπου με σκοπό την αποτύπωση ελεύθερων

σχολίων και προσωπικών παρατηρήσεων

των μελών του δείγματος, σε περίπτωση που

αυτά δεν καλύπτονταν από τις προηγούμενες

ερωτήσεις.

Οι συμμετέχοντες δεν γνώριζαν το

περιεχόμενο του ερωτηματολογίου αλλά μόνο

το γενικό σκοπό της έρευνας. Οι επιμέρους

λεπτομέρειες γνωστοποιούνταν στο άτομο το

οποίο τελικά θα απαντούσε στις ερωτήσεις.

Με τον τρόπο αυτό αποφεύχθηκε η απειλή

της εκδήλωσης προθυμίας για συμμετοχή από

κάποιο άτομο πιο ευαισθητοποιημένο ή με

περισσότερες γνώσεις. Κατά τις επισκέψεις

στα σπίτια, το ερωτηματολόγιο συμπλήρωνε

ένα άτομο μόνο από κάθε οικογένεια, αυτό

που παραβρίσκονταν στο σπίτι ή το άτομο

που εξέφραζε την επιθυμία να το κάνει. Έτσι

όλα τα άτομα της ίδιας οικογένειας είχαν τις

ίδιες πιθανότητες να συμπεριληφθούν στο

δείγμα, εξασφαλίζοντας με αυτό τον τρόπο,

στρωματοποιημένη δειγματοληψία. Η

συμπλήρωση του ερωτηματολογίου

διαρκούσε περίπου 10 λεπτά. Αξίζει να

σημειωθεί ότι η καλή συνεργασία του ΚΑΠΗ

με την τοπική κοινωνία και οι σχέσεις

εμπιστοσύνης της ιατροκοινωνικής

υπηρεσίας του με τα μέλη, εξασφάλισαν

στους ερευνητές την επιθυμία του δείγματος

για συνεργασία και την εμπιστοσύνη που

έπρεπε να δείξουν οι συμμετέχοντες για να

τους δεχτούν στα σπίτια τους.

Από τους 120 συγγενείς που επιλέχτηκαν (40

σε κάθε ΚΑΠΗ), δέχτηκαν να συμμετάσχουν ή

παραβρίσκονταν στα σπίτια τους την ώρα

που είχε καθοριστεί η συνάντηση οι 91. Για

την ανάλυση των αποτελεσμάτων

χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα S.P.S.S v.14.

Ο χαρακτήρας της μελέτης ήταν καθαρά

διερευνητικός. Για το λόγο αυτό τα δεδομένα

αναλύθηκαν μόνο με μεθόδους της

περιγραφικής στατιστικής. Επιπλέον, λόγω

του γεγονότος ότι το δείγμα δεν μπορεί να

θεωρηθεί τυχαίο όπως αυτό ορίζεται στο

πλαίσιο της Θεωρίας Πιθανοτήτων και της

Στατιστικής, δεν εφαρμόσθηκαν οι μέθοδοι

της Επαγωγικής Στατιστικής για τον έλεγχο

συγκεκριμένων ερευνητικών υποθέσεων

καθώς αυτοί δεν θα είχαν σε αυτή τη

περίπτωση ισχυρή στατιστική βάση.

Αποτελέσματα

Προφίλ Δείγματος

Στην έρευνα συμμετείχαν 41 άνδρες και 50

γυναίκες. Η κατανομή των ηλικιακών

κλάσεων των ερωτηθέντων παρουσιάζεται

στο Διάγραμμα 1. Η πλειονότητα των

ερωτηθέντων (46 άτομα) ανήκε στην

ηλικιακή κλάση 18-30 ετών. Μόνο 14

ερωτηθέντες ανήκαν στην κλάση 51-70 ετών.

Ανάλυση απαντήσεων

Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η κατανομή του

εκπαιδευτικού επιπέδου των ερωτηθέντων

και στον Πίνακα 2 η κατανομή των

επαγγελμάτων. Από τον Πίνακα 1




διαπιστώνεται ότι υπάρχει ομαλή κατανομή

εκπαιδευτικού υπόβαθρου σε σχέση με το

ηλικιακό εύρος του δείγματος, αν και η

πλειοψηφία του δείγματος (75,8%) κατέχει

δευτεροβάθμιο ή χαμηλότερο τίτλο

εκπαίδευσης. Από τον Πίνακα 2

διαπιστώνεται ότι η κατανομή των

επαγγελμάτων δεν αντανακλά την τυπική

Ελληνική αγορά εργασίας καθώς μόνο 15

(16,5%) άτομα είναι δημόσιοι υπάλληλοι.

Ο συσχετισμός του στίγματος διερευνήθηκε

με μια σειρά άμεσων και έμμεσων ερωτήσεων

όπως: «η νόσος Alzheimer είναι ψυχική

διαταραχή όπως πχ η σχιζοφρένεια;». Οι

απαντήσεις όπως αποτυπώνονται στον

πίνακα 3 δείχνουν ότι ενώ 70 (77%) άτομα

διαχωρίζουν την άνοια από τις ψυχικές

διαταραχές, 9 (9,9%) συνολικά άτομα δε

γνωρίζουν, ή αρνούνται να πάρουν θέση επί

του συγκεκριμένου ζητήματος. Στο Πίνακα 4

παρουσιάζεται η κατανομή των απαντήσεων

στην ερώτηση «ο ίδιος ο ασθενής ευθύνεται

για την ανάπτυξη της ασθένειας;». Από τα

στοιχεία του Πίνακα διαπιστώνεται ότι η

πλειοψηφία του δείγματος δεν ενοχοποιεί τον

ασθενή σε ποσοστό 62,6% καθώς 57 άτομα

δήλωσαν πως διαφωνούν με την έννοια της

προσωπικής ευθύνης.

Σε μία προσπάθεια διεύρυνσης της τυχόν

προσωπικής ενοχοποίησης που θέτει η

διάγνωση με άνοια, ζητήθηκε η γνώμη του

δείγματος σχετικά με τα προσωπικά

χαρακτηριστικά που συσχετίζονται με την

εμφάνιση της νόσου. Η πλειοψηφία του

δείγματος (72 άτομα-79%) απέδωσε την

εμφάνιση των συμπτωμάτων σε

συμπεριφορές του ασθενή όπως ‘εγωισμό’ ,

‘επιθετικότητα’, ‘κακία’. Αντίθετα μόνο 19

άτομα (20%) δηλώσαν πως η νόσος ήταν

αποτέλεσμα θετικών χαρακτηριστικών όπως

‘ευαισθησία’ και ‘υπερβολικά καλοπροαίρετη

συμπεριφορά’. Σε εννοιολογική συνέχεια της

προηγούμενης ερώτησης, το δείγμα

ρωτήθηκε αν ένας ασθενής με Alzheimer θα

πρέπει να έχει ίσα δικαιώματα σε σχέση με το

γενικό πληθυσμό, η μεγάλη πλειοψηφία (78

άτομα-85,7%) δήλωσε πως δεν θα πρέπει να

υπάρχει διαφορά, ενώ 9 (10%) άτομα δεν

πήραν θέση. Στη συνέχεια ρωτήθηκε το

δείγμα αν οι ασθενείς με νόσο Alzheimer

έχουν ευθύνη των πράξεών τους και 46

(50,5%) από αυτούς συμφώνησαν πως

παρόλα τα γνωστικά ή γνωσιακά

προβλήματά τους, οι ασθενείας αυτοί θα

πρέπει να αντιμετωπίζονται νομικά όπως και

ο γενικός πληθυσμός.

Οι γνώσεις του δείγματος σε σχέση με τη

νόσο διερευνήθηκαν με την επαλήθευση ή όχι

της υπόθεσης ότι η νόσος είναι μεταδοτική.

Αν και 84 (92,3%) άτομα δήλωσαν πως η

συνθήκη αυτή δεν ισχύει για την άνοια εν

τούτοις ένα άτομο συμφώνησε και 4 (4,4%)

δήλωσαν άγνοια για τη συγκεκριμένη

ερώτηση (Πίνακας 5). Στη συνέχεια το δείγμα

κλήθηκε να δηλώσει τις ηλικιακές ομάδες οι

οποίες είναι περισσότερο επιρρεπείς στην


εμφάνιση της νόσου και οι απαντήσεις ήταν

ορθές ως επί το πλείστον καθώς δηλώθηκε

ότι ο κίνδυνος εμφάνισης αυξάνεται

γεωμετρικά μετά την ηλικία των 65 ετών.

Στην παρούσα ερευνητική διαδικασία, έγινε

μία κοινωνική προσέγγιση του θέματος, τα

αποτελέσματα της οποίας αφορούν όλους

τους επαγγελματίες της υγείας, της

ψυχολογίας και της κοινωνικής εργασίας,

καθώς αποτελεί και για τους ειδικούς πηγή

γνώσεων στην αγωγή υγείας και

συμβουλευτική των ανθρώπων που

φροντίζουν συγγενικά πρόσωπα με άνοια.

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι

ερωτηθέντες δεν στιγματίζουν την άνοια, δεν

τη θεωρούν ίδια με την ψυχική διαταραχή και

δεν θεωρούν πως οι ασθενείς είναι

επικίνδυνοι. Αντίθετα, θεωρούν πως οι

ανοϊκοί δεν έχουν ευθύνη των πράξεων τους

και πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ισότιμα

μέλη της κοινωνίας μας. Επομένως, η

παρούσα μελέτη δεν βρήκε θετική συσχέτιση

ανάμεσα στην άνοια και στον κοινωνικό

στιγματισμό. Παρόλα αυτά, γίνεται σαφής η

αναγκαιότητα της εκπαίδευσης,

επιμόρφωσης και πολύπλευρης διαφώτισης

του πληθυσμού σε θέματα ψυχικής υγείας,

καθώς οι απαντήσεις που υποδήλωναν τάσεις

περιθωριοποίησης των ασθενών με άνοια

προέρχονταν κυρίως από άτομα του

δείγματος με περιορισμένες γνώσεις για την

νόσο και σχετικά χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Σε αντίθεση με τους ανατολικούς κυρίως

πολιτισμούς όπου η άνοια δεν

αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερα σημαντικό

πρόβλημα υγείας καθώς αντικαθρεπτίζει τη

‘φυσιολογική φθορά’, στις δυτικές κοινωνίες

με το σύγχρονο προσανατολισμό στην

παραγωγή και τη νεότητα, η άνοια θεωρείται

«αντιπαραγωγική» για την κοινωνία και

«καταδικαστική» για το άτομο. Υπό αυτές τις

συνθήκες, το πλέγμα που δημιουργούν η

ντροπή και το στίγμα που σχετίζονται με τη

νόσο επηρεάζει ασθενείς και φροντιστές με

αποτέλεσμα να παρατηρείται συχνά

καθυστέρηση στην πρόσβαση σε υπηρεσίες

υγείας και επομένως σε έγκαιρη διάγνωση.

Στην παρούσα μελέτη συμμετείχαν άτομα με

ευρύ φάσμα εκπαίδευσης και

επαγγελματικού κύρους, όπως αυτό φαίνεται

και από την επαγγελματική τους ενασχόληση.

Παρά το γεγονός ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό

των ερωτηθέντων έχουν ασθενή με άνοια στο

οικογενειακό ή και φιλικό περιβάλλον τους,

ένα σημαντικό ποσοστό γνωρίζει ή

τουλάχιστο θεωρεί ότι γνωρίζει αρκετά για

την νόσο Alzheimer. Επίσης, ένα μεγάλο

ποσοστό (75%) δήλωσε πως η άνοια δεν

σχετίζεται με την ψυχική διαταραχή (πχ

σχιζοφρένεια), διαχωρίζοντας την άνοια από

την ψυχική διαταραχή και προσδίδει στην

άνοια μικρότερο στίγμα. Το πολύ μικρό

ποσοστό (4%) που απέφυγε να απαντήσει

στη συγκεκριμένη ερώτηση, έχει ως κοινό




χαρακτηριστικό το πολύ χαμηλό μορφωτικό

επίπεδο.

Εν συνεχεία, το μεγαλύτερο ποσοστό των

ερωτηθέντων (62,7%) δεν θεωρεί ότι

ευθύνεται για την ανάπτυξη της ασθένειας ο

ίδιος ο ασθενείς και μόνο ένα πολύ μικρό

ποσοστό (7%) θεωρεί ότι είναι υπεύθυνος για

την ασθένεια του. Μάλιστα το ποσοστό αυτό

θεωρεί πως άνοια επήλθε επειδή η

προσωπικότητα του ασθενή έμοιαζε με αυτή

του ‘νευρικού’, του ‘κακού’ ή του ‘πολύ

ευαίσθητου’ ατόμου. Ενδεχομένως η

‘προσωποποίηση’ των αιτιολογικών

παραγόντων της νόσου να προέρχεται και

από προσωπική εμπειρία και ερμηνεία.

Μεγάλο ποσοστό ερωτηθέντων (73,6%)

συμφωνεί ότι οι ασθενείς με άνοια πρέπει να

έχουν ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους

υγιείς πολίτες. Ωστόσο μια πολύ μικρή

μειοψηφία θεωρεί το αντίθετο, θεωρώντας

ότι δεν προσφέρουν στην κοινωνία και

επιβαρύνουν τους υπόλοιπους υγιείς πολίτες,

απομονώνουν με αυτό τον τρόπο τους

ανθρώπους που πάσχουν από μια τέτοια

ανίατη ασθένεια στιγματίζοντας τους. Σε

αντίστοιχη έρευνα που έγινε στην Ινδονησία,

και παρά τις σημαντικές πολιτισμικές και

οικονομικές διαφορές με τη χώρα μας,

βρέθηκε πως τα δικαιώματα των ψυχικά

ασθενών τα τελευταία χρόνια έχουν φτάσει

σε πολύ ικανοποιητικό σημείο δικαιώνοντας

τόσο τον ασθενή όσο και την οικογένεια του

στο δικαίωμα για ίση μεταχείρηση30

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων

(63%), έχει καλή γνώση για την άνοια και

υποστηρίζει ότι οι ασθενείς αυτοί δεν έχουν

ευθύνη των πράξεων τους. Κάποια άτομα

όμως θεωρούν ότι οι ασθενείς υπερβάλουν

στη συμπτωματολογία της νόσου ή

παριστάνουν ότι ξεχνούν περισσότερο είτε

για να τραβήξουν την προσοχή, είτε επειδή

τους αρέσει να τους περιποιούνται. Σε έρευνα

που έγινε στο Χονγκ Κονγκ, βρέθηκε πως οι

ασθενείς με ήπια συμπτώματα άνοιας

παρουσίαζαν σημαντική έλλειψη στην

ικανότητα της λήψης αποφάσεων καθώς

αυτό συνεπάγεται και μη ευθύνη των

πράξεων τους

.

31

.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Το εργαλείο-ερωτηματολόγιο που

χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή των

δεδομένων στην παρούσα πιλοτική έρευνα

αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια για την

κατασκευή ενός πρωτότυπου εργαλείου

μέτρησης των γνώσεων, στάσεων και βαθμού

στίγματος απέναντι στους ασθενείς με άνοια.

Επομένως, αν και τα μέτρα αξιοπιστίας που

υπολογίσθηκαν ως τώρα είναι ικανοποιητικά

για τους σκοπούς της μελέτης, ο τυπικός

έλεγχος εγκυρότητας, εννοιολογικής

κατασκευής και εγκυρότητας περιεχομένου

θα επαναληφθεί σε μεγαλύτερο δείγμα τόσο

στο γενικό πληθυσμό όσο και σε ειδικές

ομάδες όπως αυτή που χρησιμοποιήθηκε στη

συγκεκριμένη έρευνα. Τέλος, θα πρέπει να


σημειωθεί πως παρουσιάζει ενδιαφέρον η

επανάληψη της έρευνας σε μεγαλύτερο

τυχαίο δείγμα και μάλιστα το ενδεχόμενο οι

απόψεις του γενικού πληθυσμού να

διαφοροποιούνται σε σχέση με το μορφωτικό

επίπεδο, την ηλικία και την περιοχή διαμονής.


Οι βασικές αρχές που ορίζουν και

σημασιοδοτούν την έννοια της ανθρώπινης

οντότητας απορρέουν από το χάρισμα της

λογικής που διαθέτει ο άνθρωπος. Η

οποιαδήποτε διαταραχή συνοδεύει τη λογική

μπορεί να κλονίσει ισχυρά τις ανθρώπινες

σχέσεις, την επικοινωνία και τη

συναναστροφή, στοιχεία που χαρακτηρίζουν

την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η μελέτη της

άνοιας τύπου Alzheimer κρίνεται επιτακτική

τόσο σε επίπεδο φυσιολογίας όσο και σε

επίπεδο κοινωνικό, λόγω της συνεχιζόμενης

αύξησης των περιστατικών αλλά και του

σημαντικού επιπολασμού που εμφανίζει η

νόσος στη χώρα μας. Καθώς μάλιστα οι

διαταραχές του νου και το ανεξήγητο που τις

συνοδεύει, τείνουν να ερμηνεύονται από τα

αρχαία χρόνια με μεταφυσικές εξηγήσεις, η

περιθωριοποίηση και ο στιγματισμός

αποτελούν μια διαρκή απειλή.

Συμπερασματικά, τα αποτελέσματα μας

δείχνουν ότι μεγάλο μέρος του δείγματος

γνωρίζει πως η νόσος Alzheimer δεν είναι

κολλητική, γι' αυτό και υπάρχουν μεγάλα

ποσοστά διαφωνίας. Αξιοσημείωτο είναι το

ποσοστό του δείγματος που συμφωνούν πως

οι ηλικιωμένοι είναι πιο επιρρεπείς στο να

«κολλήσουν» τη νόσο από τις υπόλοιπες

ηλικιακές ομάδες, σε μια τέτοια ερώτηση που

μετρά τόσο τις γνώσεις όσο και το στίγμα

πάνω στη νόσο.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων

στην ερώτηση για το αν θα έπρεπε άλλοι

άνθρωποι να έρχονται σε επαφή με ασθενείς

που έχουν τη νόσο Alzheimer απαντούν

θετικά. Αυτό η στάση είναι σε μεγάλο βαθμό

αναμενόμενη γιατί μπροστά σε μια ανίατη

ασθένεια οι άνθρωποι διάκεινται φιλικά

απέναντι στους ασθενείς, θεωρώντας ότι

τέτοιου είδους άτομα χρειάζονται την

φροντίδα, την υποστήριξη και την αγάπη των

συνανθρώπων τους.


1. DSM IV. 1994. International Classification of Diseases. World Health Organization, 58-62.

2. Burns A., Iliffe S. Alzheimer's disease. BMJ. 2009:5;338:b158.

3. Durga J, van Boxtel M, Schouten E, Kok F, Jolles J, Katan M, et al. Effect of 3-year folic acid supplementation on cognitive function in older adults in the FACIT trial: a randomized, double blind, controlled trial. Lancet. 2007;369(9557):208-16.

4. Τσολάκη Μ. Νευρολογική Εκτίμηση Ηλικιωμένων, Άνοιες. Μέλισσα, 1997:93-120.




5. Καπρίνης Σ. Άνοια Ιατρική και κοινωνική πρόκληση, Η κατάθλιψη στην Άνοια τύπου Alzheimer. University Studio Press:2005;173-176.

6. Tolosa E, Schulz JB, McKeith IG, Ferrer I. Neurodegenerative Disorders Associated with α- Synuclein Pathology. Ars Medica. 2002:73-82.

7. Alzheimer's Association. Alzheimer's disease facts and figures. Alzheimer’s Dement. 2009:5(3);234-70.

8. Lautenschlager NT, Cox KL, Flicker L, Foster JK, van Bockxmeer FM, Xiao J, et al. Effect of physical activity on cognitive function in older adults at risk for Alzheimer disease: a randomized trial. Journal of the American Medical Association. 2008;300(9):1027-37.

9. Kokmen E, Beard C, O’Brien P, Kurland L. Epidemiology of dementia in Rochester, Minnesota. Mayo Clinic Proceedings. 1996;71(3):275-282.

10. Tsolaki M., Fountoulakis K., Chantzi E., Kazis A. Risk factors for clinically diagnosed Alzheimer’s Disease: A case-control study of o Greek population. International Psychogeriatrics.1997;9(3):327-341.

11. Μπαμπινιώτης, Γ. Λεξικό της Νέα Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα Κέντρο Λεξικολογίας, 1988;1676.

12. Whitehead E, Carlisle C, Watkins C, Mason T. Stigma and the social Exclusion in Health care, London: Routledge, 2001;17-35.

13. Blackledge D., Barry H.Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, Αθήνα, Μεταίχμιο, 1994:320-352.

14. Giddens A. Κοινωνιολογία: Αθήνα, Gutenberg. 2002:301-324.

15. Corrigan P, Thompson V, Lambert D, Sangster Y, Noel J, Campbell J. Perceptions of discrimination among persons with serious mental illness. Psychiatric Services. 2003;54(8):1105-1110.

16. Link B. Understanding labeling effects in the area of mental disorders: An assessment of the expectations of rejection. American Sociological Review. 1987; 52:96- 112.

17. Marwaha, S., Johnson, S. Schizophrenia and employment: A review. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 2004;39:337–349.

18. Wahl, O. Mental health consumers’ experience of stigma. Schizophrenia Bulletin. 1999;25(3):467-78.

19. Byrne P. Stigma of mental illness and ways of diminishing it. Advances in Psychiatric Treatment. 2000;6:65-72.

20. Green G, Hayes C, Dickinson D, Whittaker A, Gilheany B. A mental health service users’ perspective to stigmatization. Journal of Mental Health. 2003;12(3):223–234.

21. Knight M, Wykes T, Hayward P. People don’t understand’: An investigation of stigma in schizophrenia using Interpretative Phenomenological Analysis (IPA). Journal of Mental Health. 2003;12(3):209–222.

22. Lai Y, Hong C, Chee C. Stigma of Mental Illness. Singapore Medical Journal.2000;42(3):111-114.


23. Link B, Struening E, Neese-Todd S, Asmussen S, Phelan J. Stigma as a barrier to recovery: The consequences of stigma for the self-esteem of people with mental illness. Psychiatric Services.2001;52(12):1621–1626.

24. Wright ER, Gronfein WP, Owens TJ. Deinstitutionalization, social rejection, and the self-esteem of former mental patients. Journal of Health and Social Behavior. 2000;41:68–90.

25. Schulze B, Angermeyer M. Subjective experiences of stigma. A focus group study of schizophrenic patients, their relatives and mental health professionals. Social Science & Medicine. 2003;56:299–312.

26. Corrigan P, Penn D. Lessons from social psychology on discrediting psychiatric stigma. American Psychologist. 1999;54(9):765-776.

27. Nunnaly J. Psychometric Theory, New York:McGraw Hill Book Co.1978

28. Sartorius, N. One of the last obstacles to better mental health care: the stigma of mental illness. In J. Guimόn. W. Fischer, N. Sartorius (Eds.), The image of madness. Basel: Karger.1999:96-104.

29. Goffman E. Stigma. Notes of management of Spoiled Identity, Penguin Books, U.S.A.1990

30. Irmansyah I, Prasetyo Y, Minas H. Human rights of persons with mental illness in Indonesia: more than legislation in needed. International Journal of Mental Health Systems. 2009;19:3(1):14-19.

31. Lui V, Lam L, Luk D, Wong L, Tam C, Chiu H, Appelbaum P. Capacity to make

treatment decisions in Chinese older persons with very mild dementia and mild Alzheimer’s disease. American Journal of Geriatric Psychiatry. 2009;17(5):428-36.




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Διάγραμμα 1: Κατανομή Ηλικιακών Κλάσεων

Πίνακας 1: Κατανομή Εκπαιδευτικού Επιπέδου

Βαθμίδες Εκπαίδευσης Πλήθος

Ν

Ποσοστό

%

ΚΑΘΟΛΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟ 2 2,2

ΔΗΜΟΤΙΚΟ 10 11

ΓΥΜΝΑΣΙΟ 16 17,6

ΛΥΚΕΙΟ 41 45,1

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ 21 23,1

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΑ 1 1,1

Σύνολο 91 100

0

10

20

30

40

50

18-30 31-50 51-70

46

31

14

Κλάσεις Ηλικιών


Πίνακας 2: Κατανομή Επαγγελμάτων

Επαγγέλματα Πλήθος

Ν

Ποσοστό

%

ΦΟΙΤΗΤΗΣ 19 20,9

ΙΔ. ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ 33 36,3

ΔΗΜ. ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ 15 16,5

ΕΛ. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ 7 7,7

ΑΝΕΡΓΟΣ 13 14,3

ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΟΣ 4 4,4

Σύνολο 91 100

Πίνακας 3: Κατανομή Απαντήσεων στην Ερώτηση: Η νόσος Alzheimer

είναι ψυχική διαταραχή όπως π.χ. η σχιζοφρένεια;

Πλήθος

Ν

Ποσοστό

%

ΔΙΑΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ (ΔΑ) 31 34,1

ΔΙΑΦΩΝΩ (Δ) 39 42,9

ΟΥΤΕ ΔΙΑΦΩΝΩ ΟΥΤΕ ΣΥΜΦΩΝΩ (Ο) 8 8,8

ΣΥΜΦΩΝΩ (Σ) 2 2,2

ΣΥΜΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ (ΣΑ) 2 2,2

ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΩ (ΔΓ) 6 6,6

ΔΕΝ ΑΠΑΝΤΩ (ΔΑ) 3 3,3

Σύνολο 91 100




Πίνακας 4: Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Ο ίδιος ο ασθενής

ευθύνεται για την ανάπτυξη της ασθένειας;

Πλήθος

Ν

Ποσοστό

%








Σύνολο 91 100

Πίνακας 5: Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Είναι η νόσος Alzheimer κολλητική;

Πλήθος

Ν

Ποσοστό

%








Σύνολο 91 100



Η εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία, σε σχέση με τις

συμπεριφορές υγείας φοιτητών της Νοσηλευτικής: μια πιλοτική

μελέτη

Μπελλάλη Χρ. Θάλεια1, Μαστροκώστας Γ. Αθανάσιος2, Γκριζιώτη Χ. Μαρία2, Αβραμίκα Γ. Μαρία1,

Τηλενίκη Αρ. Κυριακή

3

1. Επίκ.καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Αλεξάνδρειο ΤΕΙ Θεσ/κης 2. Λγος (ΥΝ), MSc Ιατρικής Ερευνητικής Μεθοδολογίας, 424 ΓΣΝΕ 3. Ψυχολόγος, ΜSc Διοίκηση Μονάδων Υγείας, Δ.Ε.Κ.Π.Α. Δήμου Πυλαίας-Χορτιάτη

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν στις μέρες μας «τρόπο ζωής», σε σημείο που να γίνεται αναφορά

από τους ερευνητές στη «γενιά του κινητού» για τα παιδιά και για τους εφήβους. Πολλές είναι οι

μελέτες στις οποίες διερευνάται η χρήση του κινητού τηλεφώνου για επικοινωνιακούς λόγους, για

χρήση του διαδικτύου, αλλά και για αποστολή γραπτών μηνυμάτων από τους έφηβους, σε σχέση

με διάφορες ψυχολογικές, κοινωνικές και οργανικές παραμέτρους.

Σκοπός: Σκοπός της έρευνας ήταν η μελέτη της εξάρτησης των φοιτητών νοσηλευτικής

τεχνολογικής εκπαίδευσης από την κινητή τηλεφωνία, σε σχέση με τις συμπεριφορές υγείας τους.

Υλικό-Μέθοδος: Πρόκειται για μία συγχρονική μελέτη που εκπονήθηκε από το Νοέμβριο 2009

έως τον Ιανουάριο 2010. Το δείγμα ευκολίας της μελέτης αποτέλεσαν 206 φοιτητές Νοσηλευτικής

της Ανώτατης Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ποσοστό απαντητικότητας 68,5%). Η συλλογή των

στοιχείων έγινε με τη χρήση ανώνυμων ερωτηματολογίων. Η εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία

μετρήθηκε με το ερωτηματολόγιο εξάρτησης (Mobile Phone Dependence Questionnaire - MPDQ)

των Toda και συν. (2006). Η στατιστική επεξεργασία πραγματοποιήθηκε με το στατιστικό πακέτο

SPSS 15.0. Ο έλεγχος των υποθέσεων έγινε για επίπεδο σημαντικότητας p<0,05.

Αποτελέσματα: Η μέση τιμή της εξάρτησης των φοιτητών από την κινητή τηλεφωνία ήταν

25,4(±12,1 95%ΔΕ:23,7-27), ενώ το ποσοστό των ατόμων τα οποία εμφάνισαν υψηλό βαθμό

εξάρτησης (μέση τιμή εξάρτησης>38), ήταν 13,6%. Οι γυναίκες εμφάνισαν υψηλότερο βαθμό

εξάρτησης, σε σύγκριση με τους άνδρες (p=0,007), ενώ δεν προέκυψε στατιστικά σημαντική

διαφορά στο βαθμό εξάρτησης μεταξύ των καπνιστών και των μη καπνιστών φοιτητών (p=0,435),

καθώς και μεταξύ όσων δήλωσαν ότι κατανάλωναν αλκοόλ, συγκριτικά με αυτούς που δεν

κατανάλωναν (p=0,368). Οι φοιτητές οι οποίοι δεν έκαναν καθόλου σωματική άσκηση είχαν




σημαντικά μεγαλύτερη εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία σε σύγκριση με τους φοιτητές οι

οποίοι ασκούνταν μία με δύο ώρες την εβδομάδα (p=0,001). Από τον έλεγχο της σχέσης της ηλικίας

με την εξάρτηση, βρέθηκε χαμηλή αρνητική συσχέτιση (rho=-0,254, p=0,001), η οποία δείχνει ότι

όσο αυξάνεται η ηλικία, μειώνεται η εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία.

Συμπεράσματα: Η είσοδος της κινητής τηλεφωνίας στην καθημερινότητα της ζωής των φοιτητών

είναι ιδιαίτερα εμφανής, σε βαθμό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία «σύγχρονη»

εξάρτηση. Καθώς αυτή η εξάρτηση βρέθηκε να έχει σχέση με κάποιες ανθυγιεινές συμπεριφορές

υγείας, θα πρέπει να προβληματίσει τόσο σε ατομικό επίπεδο τους ίδιους τους φοιτητές και τις

οικογένειές τους, όσο και σε διοικητικό επίπεδο, τις διοικήσεις των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων,

αναφορικά με τη μελλοντική κατάσταση υγείας του φοιτητικού πληθυσμού.

Λέξεις κλειδιά: Κινητή τηλεφωνία, συμπεριφορές υγείας, φοιτητές, εξάρτηση.


Μπελλάλη Θάλεια, Ροδοπόλεως 7, ΤΚ 551 33,

Θεσσαλονίκη, E-mail: [email protected]

The association of nursing students’ mobile phone dependence with

their health behaviors: a pilot study

Bellali Chr. Thalia1, Mastrokostas G. Athanasios2, Gkrizioti Chr. Maria2, Avramika G. Maria1, Tileniki

Ar. Kyriaki

3

1. Assistant Professor, Department of Nursing, “Alexandreio” Technological Educational Institute, Thessaloniki

2. CPT, RN, ΜSc, 424 M.H.TH 3. Psychologist, ΜSc, Public Company of Social Protection and Solidarity of Municipality of Pylea-

Chortiatis

ABSTRACT

Mobile phone use is such a common phenomenon nowadays, that many researchers refer to

children and adolescents as a ‘mobile generation’. Several studies associate mobile phone use (in

terms of voice communication, text sending and internet use with psychological, social and

physiological outcomes.

Aim: The aim of this study was the exploration of the association of mobile phone dependence with

health behaviors in a population οf students of nursing.


Material-Method: This study, which follows a cross-sectional survey design, was conducted from

November 2009 to January 2010. The convenience sample of the study included 206 nursing

students of a Higher Technological Education Institution (response rate 68.5%). Data was collected

with the use of anonymous questionnaires. Mobile phone dependence was measured with the

Mobile Phone Dependence Questionnaire-MPDQ (by Toda et al. 2006). Statistical analysis was

conducted with the Statistical Package for Social Sciences (SPSS 15.0). All hypotheses were tested at

a significance level of p <0,05.

Results: The mean score for mobile phone dependence was 25,4(± 12,1 95% Cl:23,7-27), while the

percentage of students who presented a high level of dependence (mean value of dependence> 38)

was 13,6%. Women presented a higher degree of dependence compared to men (p=0,007), while

there was no significant difference between smoking and non-smoking students (p=0,435), as well

between alcohol and no alcohol consuming students (p=0,368). Students who had no physical

exercise had significantly greater dependence on mobile phone use compared to students who

were exercising for one or two hours per week (p=0,001). Testing the relationship between age and

dependence, a low negative correlation was found (rho=-0,254, p=0,001), demonstrating that

younger students are more prone to mobile phone dependence.

Conclusions: Mobile phone use in the daily routine of the students is so prevalent that it could be

characterized as a "modern" addiction. The fact that this dependence was found to be associated

with some unhealthy health behaviors, should raise concern both in individual level,(students and

their families), and in administrative level (the faculty of educational institutions) about the future

health status of the student population.

Keywords: Mobile telephony, health behaviors, students, dependence.


Thalia Bellali, 7 Rodopoleos, 551 33, Thessaloniki, Greece,


ι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και

πληροφορίας, όπως είναι οι

ηλεκτρονικοί υπολογιστές, το διαδίκτυο και

τα κινητά τηλέφωνα, έχουν διεισδύσει στην

καθημερινή ζωή των ατόμων, τόσο στις

αναπτυγμένες, όσο και στις αναπτυσσόμενες

χώρες. Η κινητή τηλεφωνία, αριθμώντας

περισσότερους από 3,5 δισεκατομμύρια

Ο




χρήστες παγκοσμίως, αποτελεί την πιο

«πλούσια» πηγή επικοινωνίας.1 Το εν λόγω

γεγονός καθιστά εύλογη την εισχώρησή της

στους κόλπους της παγκόσμιας κοινότητας

και στο σύνολο των ηλικιακών ομάδων του

πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένης και της

πλέον «ευαίσθητης», των παιδιών και

εφήβων.2-4

Τα παιδιά και οι έφηβοι εμφανίζουν τα

υψηλότερα ποσοστά χρήσης

5, αξιοποιώντας

ποικιλοτρόπως το κινητό τηλέφωνο ως μέσο

επικοινωνίας, κοινωνικοποίησης,

ψυχαγωγίας και ασφάλειας, καθώς και ως

αναγκαίο εργαλείο διαχείρισης των

συνθηκών ζωής στις μοντέρνες κοινωνίες.6 Το

κινητό τηλέφωνο φαίνεται να υπηρετεί

ταυτόχρονα επικοινωνιακή και κοινωνική

λειτουργία, με αποτέλεσμα η αξία του να

υπερβαίνει κατά πολύ την πρακτική του

χρήση7-8 , γεγονός ιδιαίτερα έκδηλο στις

τάξεις των παιδιών και εφήβων, που πλέον

χαρακτηρίζονται από τους ερευνητές ως η

«Γενιά των κινητών».9,10

Για τους παραπάνω λόγους, πολλοί ερευνητές

διεθνώς εστιάζουν στη μελέτη των

διαστάσεων και επιδράσεων της χρήσης των

κινητών τηλεφώνων σε όλες τις πτυχές της

καθημερινής ζωής των παιδιών και των

εφήβων, σε συνάρτηση με διάφορες

ψυχολογικές, κοινωνικές και οργανικές

παραμέτρους.

11,12-14 Σε αυτές τις μελέτες

γίνεται ορατή η συσχέτιση της χρήσης των

κινητών τηλεφώνων με τα πρότυπα και τις

συμπεριφορές υγείας, εγείροντας μια σοβαρή

διαφωνία μεταξύ των ερευνητών. Ορισμένοι

ερευνητές εντάσσουν την υπέρμετρη κυρίως

χρήση των κινητών τηλεφώνων στα

συστατικά ενός τρόπου ζωής που εγκυμονεί

σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη

υγεία15, ενώ άλλοι, εστιασμένοι στη

δυνατότητα της διαμόρφωσης και της

διεύρυνσης της ασφάλειας του κοινωνικού

περιβάλλοντος, της αποδίδουν έναν

προστατευτικό ρόλο.16

Η χρήση του κινητού τηλεφώνου, ως

αναγκαιότητα της καθημερινής ζωής,

σχετίζεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων

στρες και σταδιακά αρχίζει να αποτελεί όχι

απλά μια έξη, αλλά μια καινούρια μορφή

εξάρτησης.

17,18 Αν και δεν προκαλούνται

παρόμοιες επιπτώσεις με την εξάρτηση από

ουσίες, σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζεται

σοβαρή δυσλειτουργία του νευρικού

συστήματος, που λαμβάνει τη μορφή της

ανησυχίας, της νευρικότητας, της έλλειψης

αυτοπεποίθησης, καθώς και των διαταραχών

του ύπνου.

Αποτελέσματα διαφόρων ερευνών δείχνουν

επίσης πιθανή συσχέτιση της χρήσης των

κινητών τηλεφώνων με διάφορες

συμπεριφορές υγείας, όπως αυτή του

καπνίσματος

17

15,19,20, της χρήσης αλκοόλ15,21,22

και της φυσικής άσκησης-διατροφής.23,24

Πιο συγκεκριμένα, η συμπεριφορά του

καπνίσματος και η υπερβολική χρήση του

κινητού τηλεφώνου έχουν βρεθεί να


συμπίπτουν στα ίδια άτομα.11 Σύμφωνα με

ορισμένες έρευνες, η χρήση του κινητού

τηλεφώνου φαίνεται να αποτελεί μια

συμπληρωματική συμπεριφορά των εφήβων

στο κάπνισμα, που τους προσφέρει

ιδιαιτερότητα, ατομικότητα, δημοτικότητα

και ενίσχυση της αυτοεικόνας τους ως

εκκολαπτόμενοι ενήλικες15,19,25, ενώ σε άλλες

έρευνες έχει βρεθεί ως ανταγωνιστική η

συμπεριφορά του καπνίσματος.22 Παρόμοιες

είναι οι απόψεις για τη χρήση αλκοόλ, που

συνδέεται ερευνητικά με την αυξημένη χρήση

του κινητού τηλεφώνου.15,21,22 Η τελευταία

επίσης συνδέεται όχι μόνο με την

κατανάλωση αλκοόλ, αλλά και με τη χαμηλή

δέσμευση και επίδοση στη σχολική ζωή.15

Από την άλλη πλευρά, η χρήση του κινητού

τηλεφώνου ενδέχεται να προάγει

συμπεριφορές υγείας των εφήβων, όπως

είναι η φυσική άσκηση και η διατροφή, με την

έννοια της συστηματικότερης τεχνολογικής

υποβοήθησης Μεταξύ των πολλών

παραδειγμάτων αυτής της δυνατότητας

αναφέρονται το πρότυπο “Houston” των

Consolvo και συν

23 που ενθαρρύνει τους

εφήβους να κάνουν περισσότερα βήματα

κάθε μέρα και το αντίστοιχο “UbiFit” των

ίδιων ερευνητών, το οποίο εντοπίζει τις

σωματικές δραστηριότητες του ασκούμενου

σε πραγματικό χρόνο και χώρο.24 Ως προς την

επίτευξη στόχων σχετικών με την υγιεινή

διατροφή και την ενθάρρυνση του

αυτοελέγχου, προτείνονται απλοί τρόποι,

όπως είναι ο «Εκπαιδευτής του Υγιεινού

Τρόπου Ζωής» των Gasser και συν24, ή η

«Ασύρματη Τηλε-μέθοδος Φυσικής

Κατάστασης».26

Στην περίπτωση της Ελλάδας, αξίζει να

αναφερθεί ότι το ποσοστό κατοχής κινητών

τηλεφώνων ήδη από το 2007 άγγιξε το

82,2%, ενώ το ποσοστό για την ηλικιακή

ομάδα μεταξύ 16 - 25 ετών καταγράφεται

σχεδόν έως καθολικό.

27 Αν και στη χώρα μας

έχουν γίνει έρευνες σχετικές με τη χρήση των

κινητών τηλεφώνων από το γενικό

πληθυσμό, από την ανασκόπηση της

βιβλιογραφίας εντοπίστηκε μόνο μία μελέτη,

όπου συμμετείχαν 384 φοιτητές ελληνικού

πανεπιστημίου, που αφορά στη χρήση

κινητού τηλεφώνου από το φοιτητικό

πληθυσμό, η οποία ήταν κυρίως

περιγραφική.28

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν ο

προσδιορισμός της εξάρτησης των φοιτητών

Νοσηλευτικής τεχνολογικής εκπαίδευσης από

την κινητή τηλεφωνία, σε σχέση με τα

πρότυπα και τις συμπεριφορές υγείας τους. Η

επεξεργασία των στοιχείων που θα

συλλεχθούν, αναμένεται να διαφωτίσουν το

κρίσιμο και επίκαιρο ερευνητικό ερώτημα

των επιδράσεων της εξάρτησης του

φοιτητικού πληθυσμού από την κινητή

τηλεφωνία, με απώτερο στόχο τη λήψη

μέτρων για την πρόληψη των κινδύνων σε

ψυχοκοινωνικό επίπεδο, από την αλόγιστη

χρήση του.




Υλικό-Μέθοδος

Πρόκειται για μία αναλυτική συγχρονική

μελέτη (cross-sectional analytic study), η

οποία εκπονήθηκε το χρονικό διάστημα από

το Νοέμβριο του 2009 έως τον Ιανουάριο του

2010. Τον πληθυσμό της έρευνας τον

αποτέλεσαν 206 φοιτητές Νοσηλευτικής

Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (ποσοστό

ανταπόκρισης 68,5%) και η δειγματοληψία

έγινε με τη μέθοδο του δείγματος ευκολίας. Η

συλλογή των στοιχείων έγινε με τη χρήση

ανώνυμου αυτοσυμπληρούμενου

ερωτηματολογίου, το οποίο κατασκευάστηκε

για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης. Το

ερωτηματολόγιο αποτελείται από τρία μέρη:

το πρώτο μέρος καταγράφει τα δημογραφικά

στοιχεία του πληθυσμού, το δεύτερο μέρος

τις συμπεριφορές υγείας (κάπνισμα, χρήση

αλκοόλ, διατροφικές συνήθειες, σωματική

άσκηση), ενώ το τρίτο μέρος μετρά την

εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία.

Συγκεκριμένα, για τη μέτρηση της εξάρτησης

από την κινητή τηλεφωνία χρησιμοποιήθηκε

το ερωτηματολόγιο των Toda και συν (Mobile

Phone Dependence Questionnaire-MPDQ)29

Η στατιστική επεξεργασία των

αποτελεσμάτων έγινε με το στατιστικό

πρόγραμμα SPSS 15.0. Στην περιγραφική

στατιστική οι συνεχείς μεταβλητές

εκφράστηκαν με τη μέση τιμή (mean), την

τυπική απόκλιση (sd) και τα 95%

Διαστήματα Εμπιστοσύνης (95%ΔΕ). Οι

διχότομες και κατηγορικές μεταβλητές

εκφράστηκαν με συχνότητες. Στην αναλυτική

στατιστική για τις συνεχείς μεταβλητές

χρησιμοποιήθηκαν οι παραμετρικές

δοκιμασίες t-test και One Way ANOVA, καθώς

και οι μη παραμετρικές δοκιμασίες Mann-

Whitney U Test και Kruskal-Wallis Test.

Χρησιμοποιήθηκε ο συντελεστής συσχέτισης

Spearman’s rho correlation και το μοντέλο

γραμμικής λογαριθμιστικής παλινδρόμησης

(Linear Logistic Regression). Ο έλεγχος των

,

το οποίο περιλαμβάνει 20 ερωτήσεις τύπου

Likert (0,1,2,3), οι οποίες αθροιζόμενες δίνουν

μία συνολική τιμή για την εξάρτηση, που

κυμαίνεται από 0 έως 60. Οι υψηλές τιμές

στην κλίμακα υποδηλώνουν και μεγαλύτερη

εξάρτηση από την κινητή τηλεφωνία. Για να

χαρακτηριστεί κάποιο άτομο ότι έχει υψηλή

εξάρτηση στην κινητή τηλεφωνία πρέπει η

τιμή της κλίμακας του MPDQ να υπερβαίνει

τη μέση τιμή εξάρτησης (του πληθυσμού της

συγκεκριμένης μελέτης) συν (+) μία τυπική

απόκλιση. Για τις ανάγκες της

συγκεκριμένης μελέτης τροποποιήθηκαν

ορισμένες από τις ερωτήσεις του MPDQ και

συγκεκριμένα, όπου γινόταν αναφορά στη

χρήση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail)

μέσω του κινητού τηλεφώνου,

αντικαταστάθηκε με την αποστολή γραπτών

μηνυμάτων (sms), για το λόγο ότι στην

Ελλάδα δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η

χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μέσω

του κινητού τηλεφώνου, κυρίως επειδή

παραμένει μία υπηρεσία υψηλού κόστους.


διχότομων και κατηγορικών μεταβλητών

έγινε με τη στατιστική δοκιμασία Chi-square

test. Ο έλεγχος των υποθέσεων έγινε για

επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας p<0.05.


Τον πληθυσμό της έρευνας τον αποτέλεσαν

206 φοιτητές νοσηλευτικής τεχνολογικής

εκπαίδευσης, από τους οποίους το 84% ήταν

γυναίκες (173/206) και το 16% άνδρες

(33/206). Η μέση ηλικία του πληθυσμού ήταν

τα 21,6 έτη (±3,6, 95%ΔΕ:21,2-22,1). To 96%

ήταν άγαμοι, το 43,2% απάντησαν ότι

κατοικούσαν μόνοι τους στο σπίτι, ενώ μόνο

4/71(5,6%) απάντησαν ότι είχαν παιδιά. Στον

Πίνακα 1 φαίνονται αναλυτικά τα

δημογραφικά στοιχεία των φοιτητών.

Σχετικά με τις συμπεριφορές υγείας το 33,3%

των φοιτητών ανέφερε ότι είναι καπνιστές,

το 60,7% ότι καταναλώνει αλκοόλ, το 62,4%

ότι σιτίζεται με μαγειρεμένο φαγητό και το

56% ότι κάνει μία με δύο ώρες την εβδομάδα

ελαφρά σωματική άσκηση. Η μέση τιμή του

δείκτη σωματικής μάζας (ΒΜΙ) των φοιτητών

ήταν 22,6(±4,8, 95%ΔΕ:22,9-23,3). Στον

Πίνακα 2 φαίνονται αναλυτικά οι

συμπεριφορές υγείας των φοιτητών.

Σχεδόν όλοι οι φοιτητές (99%) ήταν κάτοχοι

κινητού τηλεφώνου, ενώ ο συχνότερος

τρόπος σύνδεσης ήταν το καρτοκινητό. Το

94,3% του πληθυσμού έκανε χρήση του

κινητού τηλεφώνου για την αποστολή

γραπτών μηνυμάτων, ενώ το υπόλοιπο 5,7%

το χρησιμοποιούσε για άλλες υπηρεσίες της

κινητής τηλεφωνίας, όπως το ηλεκτρονικό

ταχυδρομείο και η ενημέρωση μέσω

διαδικτύου. Η μέση τιμή της εξάρτησης των

φοιτητών στο κινητό τηλέφωνο ήταν

25,4(±12,1 95%ΔΕ:23,7-27), ενώ το ποσοστό

των ατόμων τα οποία εμφάνισαν υψηλή

εξάρτηση από το κινητό τηλέφωνο (μέση τιμή

εξάρτησης>38), ήταν 13,6%.

Η σύγκριση μεταξύ των δύο φύλων έδειξε ότι

υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά στο

ποσοστό των καπνιστών, μεταξύ των ανδρών

και των γυναικών. Το 91,2% των καπνιστών

ήταν γυναίκες και το 8,8% ήταν άνδρες

(p=0,044) (Πίνακας 3).

Επίσης, οι γυναίκες αθλούνταν περισσότερο

από τους άνδρες (p=0,001) (Πίνακας 4) και η

μέση τιμή του ΒΜΙ των ανδρών ήταν

μεγαλύτερη (24,0±4,1, 95%ΔΕ:22,5-25,5) από

αυτή των γυναικών (22,3±4,9, 95%ΔΕ:21,5-

23,1, p=0,002). Τέλος οι γυναίκες εμφάνισαν

μεγαλύτερη εξάρτηση από το κινητό

τηλέφωνο (26,5±11,9, 95%ΔΕ:24,6-28,4), σε

σύγκριση με τους άνδρες (20,3±11,6,

95%ΔΕ:16,2-24,4, t(188)=-2,714, p=0,007).

Από τον εσωτερικό έλεγχο που έγινε, για το

κάθε φύλο προέκυψε ότι

το 6,3% των γυναικών είχαν υψηλή εξάρτηση

στα κινητά τηλέφωνα (πάνω από 38 στην

κλίμακα της εξάρτησης). Το 45,6% των

γυναικών με υψηλή εξάρτηση είχε

φυσιολογικό σωματικό βάρος, ενώ το 75,6%

των γυναικών με χαμηλή εξάρτηση είχε




φυσιολογικό σωματικό βάρος (ΒΜΙ:18,5-24,9

kgr/m2

Από τον έλεγχο της εξάρτησης από τα κινητά

τηλέφωνα και των συμπεριφορών υγείας δεν

προέκυψε στατιστικά σημαντική διαφορά

στο βαθμό εξάρτησης μεταξύ των καπνιστών

και των μη καπνιστών (p=0,435), καθώς και

μεταξύ όσων δήλωσαν ότι καταναλώνουν

αλκοόλ και αυτών που δεν καταναλώνουν

(p=0,368). Οι φοιτητές οι οποίοι δεν έκαναν

καθόλου σωματική άσκηση είχαν στατιστικά

σημαντικά μεγαλύτερη εξάρτηση (31,6 ±12,0,

95%ΔΕ: 28,2-34,9) σε σύγκριση με τους

φοιτητές οι οποίοι έκαναν μία με δύο ώρες

την εβδομάδα άσκηση (23,2±11,5,

95%ΔΕ:20,9-25,4 p=0,001) και σε σχέση με

τους φοιτητές που έκαναν τουλάχιστον πέντε

ώρες την εβδομάδα άσκηση (17,3±11,5,

95%ΔΕ:10,0-24,6 p=0,001).

) (p=0,011). Επίσης το 53,8% των

γυναικών με υψηλή εξάρτηση δήλωσε ότι δεν

αθλούνταν καθόλου, ενώ την ίδια απάντηση

έδωσε το 25,4% των γυναικών που εμφάνισε

χαμηλή εξάρτηση (p=0,029) (Πίνακας 5).

Ελέγχοντας τη σχέση της ηλικίας με την

εξάρτηση στα κινητά τηλέφωνα, βρέθηκε μία

χαμηλή αρνητική συσχέτιση (rho=-0,254,

p=0,001), η οποία δείχνει ότι όσο αυξάνεται η

ηλικία μειώνεται η εξάρτηση από τα κινητά

τηλέφωνα. Χρησιμοποιώντας το

λογαριθμιστικό μοντέλο γραμμικής

παλινδρόμησης, προέκυψε ότι για κάθε χρόνο

αύξησης της ηλικίας, ο βαθμός εξάρτησης από

τα κινητά τηλέφωνα μειώνεται κατά 0,711

(p=0,004). Διορθώνοντας αυτή τη σχέση για

το φύλο και τις συμπεριφορές υγείας

(κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, είδος

γεύματος, σωματική άσκηση), η διαφορά

παρέμενε στατιστικά σημαντική (p=0,011)

(Πίνακας 6).

Συζήτηση

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η

διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στην

συμπεριφορά εξάρτησης από την κινητή

τηλεφωνία και διάφορων συμπεριφορών

υγείας των φοιτητών νοσηλευτικής

τεχνολογικής εκπαίδευσης.

Σχετικά με τις συμπεριφορές υγείας των

φοιτητών του δείγματος, σημειώνεται ότι οι

περισσότεροι ήταν μη καπνιστές και δήλωσαν

ότι καταναλώνουν αλκοόλ, ενώ οι γυναίκες

καπνίστριες ήταν περισσότερες από τους

άνδρες. Επιπρόσθετα, στην πλειοψηφία τους

οι φοιτητές δήλωσαν ότι σιτίζονται με

σπιτικό φαγητό και εκπονούν ελαφρά

σωματική άσκηση, ενώ εντάχθηκαν στην

κατηγορία των ατόμων κανονικού σωματικού

βάρους.

Παρά τα μειωμένα ποσοστά καπνίσματος και

χρήσης αλκοόλ των φοιτητών της παρούσας

έρευνας, αποτελέσματα διάφορων μελετών

δείχνουν ότι η περίοδος των σπουδών είναι

κρίσιμη για την ανάπτυξη κάποιων

συμπεριφορών υγείας, ειδικά αυτής του

καπνίσματος και της χρήσης αλκοόλ, εξαιτίας

της μετάβασης από την εφηβική στην ενήλικη


ζωή, όπως και της προσπάθειας ένταξης στην

ομάδα των συνομηλίκων30-31. Αξίζει να

αναφερθεί, ακόμη, ότι δεν προέκυψε

στατιστικά σημαντική διαφορά στο βαθμό

εξάρτησης από την κινητή τηλεφωνία μεταξύ

των καπνιστών και των μη καπνιστών, όπως

και αυτών που δήλωσαν ότι καταναλώνουν

αλκοόλ, συγκριτικά με αυτούς που δεν

καταναλώνουν, παρόλο που τέτοιες

συμπεριφορές υγείας συνδέονται ερευνητικά

με την αυξημένη χρήση του κινητού

τηλεφώνου11,22,32

Αναφορικά με την κατοχή και χρήση της

κινητής τηλεφωνίας, τα αποτελέσματα της

παρούσας μελέτης έδειξαν ότι το ποσοστό

κατοχής κινητών τηλεφώνων ήταν σχεδόν

καθολικό και για τους Έλληνες φοιτητές,

εύρημα που συμφωνεί και με άλλη μελέτη ,

που χαρακτηρίζει τα κινητά τηλέφωνα ως

αναπόσπαστο συστατικό του σύγχρονου

τρόπου ζωής των εφήβων

.

10

Η μέση τιμή της εξάρτησης του συνόλου των

φοιτητών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί

χαμηλή (25,4±12,1) αν συγκριθεί με τα

αποτελέσματα της έρευνας των Toda και

συν.,

.

29 όπου οι φοιτητές που συμμετείχαν

είχαν μέση τιμή εξάρτησης 32,4±9,5. Ωστόσο,

ο βαθμός εξάρτησης των γυναικών από το

κινητό τηλέφωνο φάνηκε να είναι

υψηλότερος σε σύγκριση με τους άνδρες,

τάση που συγκλίνει με αποτελέσματα

διάφορων μελετών, σύμφωνα με τις οποίες η

εν λόγω συμπεριφορά σχετίζεται άμεσα με

την προσπάθεια διαχείρισης ή διευθέτησης

της συναισθηματικής τους διάθεσης33.

Επιπρόσθετα, παρατηρείται ότι η αύξηση του

ηλικιακού σταδίου επιφέρει μείωση της

συμπεριφοράς εξάρτησης. Το νεαρό της

ηλικίας ως παράγοντας εξάρτησης

επισημαίνεται σε αρκετές έρευνες34,35. Πιο

συγκεκριμένα, στην Ελλάδα τόσο τα αγόρια,

όσο και τα κορίτσια δυσκολεύονται να

αποχωριστούν το κινητό τους τηλέφωνο μετά

τα δεκατέσσερά τους χρόνια, εφόσον το

χρησιμοποιούν για ένα τουλάχιστον έτος και

κάποιες φορές, οι νέοι τείνουν να

αναπτύσσουν ένα συναισθηματικό δεσμό με

το κινητό τους τηλέφωνο, ώστε τελικά να

εμφανίζουν μια συμπεριφορά όχι μόνο

εξάρτησης, αλλά και ταύτισης με αυτό18

Σημαντικά υψηλότερος βαθμός εξάρτησης

από το κινητό τηλέφωνο βρέθηκε στην

περίπτωση των φοιτητών που δεν

ακολουθούν κανένα πρόγραμμα σωματικής

άσκησης. Παρόλα αυτά, η υποκίνηση των

ατόμων για την αύξηση του επιπέδου της

σωματικής δραστηριότητας και την αλλαγή

των διατροφικών συνηθειών, ερευνητικά έχει

διαπιστωθεί ότι μπορεί να βοηθηθεί με

επιτυχία από κινητές εφαρμογές και

συσκευές, όπως είναι για παράδειγμα η

λειτουργία της ηλεκτρονικής πλοήγησης του

κινητού τηλεφώνου, που δύναται να αυξήσει

την καθημερινή άσκηση των έφηβων

μαθητών μέσα από την εξερεύνηση νέων

τοποθεσιών στην πόλη τους

.

36.




Περιορισμοί της μελέτης

Η παρούσα μελέτη υπόκειται σε μια σειρά

από περιορισμούς, όπως είναι καταρχήν το

γεγονός ότι το ερωτηματολόγιο βασίστηκε

στην αυτο-αναφορά των συμμετεχόντων και

καθώς σε ορισμένα σημεία ζητήθηκαν

ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, αυτό ενέχει

τον κίνδυνο της ανειλικρίνειας κατά τη

συμπλήρωσή του. Επίσης, το ερωτηματολόγιο

κατασκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε για

πρώτη φορά με τη συγκεκριμένη μορφή και

για αυτό θα ήταν απαραίτητο να

πραγματοποιηθούν κι άλλες αντίστοιχες

μελέτες, ώστε να ελεγχθούν η εγκυρότητα και

η αξιοπιστία του, τόσο σε μεγαλύτερο δείγμα

φοιτητικού πληθυσμού, όσο και σε πληθυσμό

διαφορετικών τμημάτων, διαφορετικών

εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.

Συμπεράσματα – Προτάσεις

Η διερεύνηση των επιπτώσεων της χρήσης

των κινητών τηλεφώνων στο φοιτητικό

πληθυσμό είναι σημαντική, καθώς μπορεί να

οδηγήσει στη διατύπωση συγκεκριμένων

προτάσεων, που να αφορούν στη λήψη

μέτρων για την πρόληψη των κινδύνων από

την αλόγιστη χρήση τους. Αυτά τα μέτρα

μπορεί να περιλαμβάνουν την

απενεργοποίηση των κινητών τηλεφώνων

των φοιτητών, όταν βρίσκονται στο χώρο της

εκπαιδευτικής κοινότητας μέσω ειδικών

ηλεκτρονικών συστημάτων, όπως και τη

δημιουργία προγραμμάτων αγωγής υγείας,

που να απευθύνονται στους φοιτητές, με

απώτερο στόχο την ευαισθητοποίηση και

ενημέρωσή τους για τις επιπτώσεις της

ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, αλλά και

τις επιδράσεις της σε κοινωνικό επίπεδο.

Ωστόσο, η μελέτη των αποτελεσμάτων της

χρήσης των κινητών τηλεφώνων δεν μπορεί

να περιοριστεί μόνο στη διερεύνηση της

επίδρασής της σε συμπεριφορές υγείας. Για

να είναι πλήρως τεκμηριωμένες οι προτάσεις

που αναφέρθηκαν, σε μελλοντικές έρευνες

κρίνεται σκόπιμη η διερεύνηση της

συσχέτισης της χρήσης των κινητών

τηλεφώνων και με άλλες παραμέτρους, όπως

είναι η φοιτητική επίδοση, η εμφάνιση

συμπτωμάτων στρες, κατάθλιψης και

διαταραχών ύπνου, αλλά και η επίδραση στην

κοινωνικοποίηση των φοιτητών μέσα στο

εκπαιδευτικό και ευρύτερο περιβάλλον.

Τέλος, χρήσιμη θα μπορούσε να αποβεί η

εργαστηριακή μέτρηση των βιολογικών

επιδράσεων της εκπομπής

ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από τα

κινητά τηλέφωνα, στο φοιτητικό πληθυσμό.


1. Greifinger R. Mobilizing for Health.The future of cell phones and public health. Independent Study of Center for Health Communication. Boston, Harvard School of Public Health, 2009.

2. Salonius-Pasternak D, Gelfond H. The next level of research on electronic play: Potential benefits and contextual


influences for children and adolescents. Human Technology. 2005;1(1):5-22.

3. Ogata Y, Izumi Y, Kitaike T. Mobile-phone e-mail use, social networks, and loneliness among Japanese high school students. Nippon Koshu Eisei Zasshi. 2006; 53(7):480-492.

4. Devís-Devís J, Peiró-Velert C, Beltrán-Carrillo J, Tomás M. Screen media time usage of 12-16 year-old Spanish school adolescents: Effect of personal and socioeconomic factors, season and type of day. Journal of Adolescent. 2009;32(2):213-231.

5. Φατούρου Χ, Σιπητάνου Κ. Δελτίο τύπου για την εξοικείωση των παιδιών με τις νέες τεχνολογίες. Αθήνα, Παρατηρητήριο για την κοινωνία της πληροφορίας, 2008.

6. Castells M, Fernandez-Ardevol M, Linchuan Qiu J, Sey A. The Mobile Communication Society. A cross - cultural analysis of available evidence on the social uses of wireless communication technology. International Workshop on Wireless Communication Policies and Prospects: A Global Perspective. Los Angeles, University of Southern California, 2004.

7. Everett Katz J. Machines that become us: the social context of personal communication technology. New Jersey, Transaction Publishers, 2003.

8. Stald G. Mobile Identity: Youth, Identity and Mobile Communication. Media Youth, Identity and Digital Media. Massachusetts, Institute of Technology, 2008.

9. Love S. The Mobile Connection: The Cell Phone’s Impact on Society. International

Journal of Technology and Human Interaction. 2005; 1(4):101-104.

10. Firestone C, Kelly P. The Mobile Generation: Global Transformations at the Cellular Level. A Report of the Fifteenth Annual Aspen Institute Roundtable on Information Technology, Washington, The Aspen Institute, 2007.

11. Koivusilta L, Lintonen T, Rimpelä A. Mobile phone use has not replaced smoking in adolescence. British Medical Journal. 2003; 326(7381):161.

12. Boase J, Kobayashi T. Kei-Tying teens: Using mobile phone e-mail to bond, bridge and break with social ties- a study of Japanese adolescents. International Journal of Human-Computer Studies. 2008; 66(12):930-943.

13. Bolin G, Westlund O. Mobile Generations: The Role of Mobile Technology in the Shaping of Swedish Media Generations. International Journal of Communication. 2009; 2:108-124.

14. Τσουμάκας K, Μάντζιου B. Οι επιδράσεις της κινητής τηλεφωνίας στην παιδική ηλικία. Νοσηλευτική.2009; 48(3):254-259.

15. Leena K, Tomi L,.Intensity of mobile phone use and health compromising behaviors: How is information and communication technology connected to health-related lifestyle in adolescence? Journal of Adolescent. 2005; 28(1):35-47.

16. Cotten S. Students’ Technology Use and the Impacts on Well-Being. New Directions for Students services. Wiley Periodicals. 2008; 124:55-70.




17. Thomee S, Eklof M, Gustafsson E, Nilsson R, Hagberg M. Prevalence of perceived stress, symptoms of depression and sleep disturbances in relation to information and communication technology (ICT) use among young adults – an explorative prospective study. Computers in Human Behavior. 2007;23(3): 1300-1321.

18. Κιουρκτσή Ε. Κινητά τηλέφωνα: Μια νέα μορφή εξάρτησης παιδιών και εφήβων. Popular Medicine. 2007, σελ.1-6.

19. Charlton A, Bates C. Decline in teenage smoking with rise in mobile phone ownership: hypothesis. Journal of Medical Publication. 2000; 321(7269):1155-1159.

20. Obermayer L, Riley T, Asif O, Jean-Mary J. College smoking cessation using cell phone text messaging. Journal of American College Health. 2004; 53(2):71-78.

21. Lightowlers C, Morleo M, Harkins C. Understanding young people’s alcohol-related social norms in Sefton- Interim Report. Liverpool, John Moores University, 2009.

22. Samkange-Zeeb F. Blettner M. Emerging aspects of mobile phone use. Emerging Health Threats Journal. 2009;2(5):1-8.

23. Consolvo S, Everitt K, Smith I, Landay J. Design Requirements for Technologies that Encourage Physical Activity. Montréal, CHI Proceedings: Designing for Tangible Interactions, 2006.

24. Consolvo S, Klasnja P, McDonald D, Avrahami D, Froehlich J, LeGrand L et al. Flowers or a Robot Army? Encouraging Awareness and Activity with Personal, Mobile Displays. Seoul, UbiComputing CHI Proceedings, 2006.

25. Wellman R, Difranza J. Seasonality in onset of youth smoking parallels seasonality in cigarette sales. Tobacco Control. 2003;12(3):339-340.

26. Pärkkä J, Van Gils M, Tuomisto T, Lappalainen R, Korhonen I. A wireless wellness monitor for personal weight management. Research supported by the National Technology Agency of Finland, Nokia Research Center and Polar Electro Oy 2000, pp. 83-88.

27. Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας. Μελέτη για τη μέτρηση των δεικτών των πρωτοβουλιών eEurope και i2010. Ταυτότητα χρηστών νέων τεχνολογιών στην Ελλάδα. Αθήνα, Κοινωνία της Πληροφορίας, 2008.

28. Economides ΑA, Grousopoulou A. Use of mobile phones by male and female Greek students. International Journal of Mobile Communications. 2008;6(6): 729-749.

29. Toda M, Monden K, Kubo K, Morimoto K. Mobile phone dependence and health-related lifestyle of university students. Social Behavior and Personality. 2006;34(10) :1277-1284.

30. Edwards C, Johnson S, MacKinnon D, Feliu M. Misestimation of Peer Tobacco Use: Understanding Disparities in Tobacco Use. Journal of the National Medical Association. 2008; 100(3):299-302.

31. Celikel F, Celikel S, Erkorkmaz U. Smoking Determinants in Turkish University Students. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2009; 6(8):2248-2257.

32. Steggles N, Jarvis M. Do mobile phones replace cigarette smoking among


teenagers?, Tobacco Control. 2003; 12(3):339-340.

33. Chen, Y-F. Social Phenomena of Mobile Phone Use: An Exploratory Study in Taiwanese College Students. Taiwan, Second International Conference on Digital Communication of the National Chung-Cheng University, 2006.

34. Klimsa P, Colona G, Ispandriarno L, Sasinska-Klas T, Döring N, Hellwig K. Generation “SMS”, An empirical, 4-country study carried out in Germany, Poland, Peru and Indonesia, Institut für Medien- und Kommunikationswissenschaft, 2006.

35. Walsh S, White K, Young R. Over-connected? A qualitative exploration of the relationship between Australian youth and their mobile phones. Journal of Adolescent. 2008;31(1):77-92.

36. Sirard J, Barr-Anderson D. Physical Activity in Adolescents: From Associations to Interventions, Journal of Adolescent Health. 2008; 42(4):327-328.




ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1: Δημογραφικά στοιχεία

n/N %

Φύλο 33/206 16%

Άνδρες 173/206 84%

Γυναίκες

Οικογενειακή κατάσταση

Άγαμος 194/202 96%

Έγγαμος 5/202 2%

Διαζευγμένος 3/202 2%

Τέκνα

Ναι 4/71 5,6%

Όχι 67/71 94,4%

Με ποιους μένεις

Γονείς 75/199 37,7%

Συγκάτοικο 37/199 18,6%

Μόνος 86/199 43,2%

Σύζυγο 1/199 0,5%


Πίνακας 2: Συμπεριφορές υγείας

n/N %

Καπνιστές

Ναι 68/204 33,3%

Όχι 136/204 66,7%

Κατανάλωση αλκοόλ

Ναι 125/206 60,7%

Όχι 81/206 39,3%

Είδος μεσημεριανού γεύματος

Σπιτικό φαγητό 128/205 62,4%

Φαγητό λέσχης 37/205 18%

Πρόχειρο φαγητό 25/205 12,2%

Σπιτικό και Λέσχης 12/205 5,9%

Όλους τους τύπους γευμάτων 3/205 1,5%

Σωματική άσκηση

Καθιστική ζωή 55/202 27%

Ελαφρά άσκηση μία-δύο ώρες την εβδομάδα 113/202 56%

Έντονη άσκηση μία-δύο ώρες την εβδομάδα 22/202 11%

Σκληρή άσκηση τουλάχιστον πέντε ώρες την

εβδομάδα

12/202 6%




Πίνακας 3: Συμπεριφορές υγείας (κάπνισμα-αλκοόλ) σε σχέση με το φύλο

Ναι

n/N(%)

Όχι

n/N(%)

P

Καπνιστές

0,044

Άνδρες 6/68

(8,8%)

27/109

(19,9%)

Γυναίκες 62/68

(91,2%)

109/136

(80,1%)

Κατανάλωση αλκοόλ

0,428

Άνδρες 22/124

(17,7%)

11/81

(13,6%)


(82,3%)

70/81

(86,4%)

Πίνακας 4: Συμπεριφορές υγείας (σωματική άσκηση) σε σχέση με το φύλο

Καθιστική

ζωή

Ελαφρά

άσκηση μία-

δύο ώρες την

εβδομάδα

Έντονη

άσκηση μία-

δύο ώρες την

εβδομάδα

Σκληρή άσκηση

τουλάχιστον

πέντε ώρες την

εβδομάδα

p

n/N(%) n/N(%) n/N(%) n/N(%)

0,001

Άνδρες 5/55

(9,1%)

14/113

(12,4%)

7/22

(31,8%)

7/15

(46,7%)


(90,9%)

99/113

(87,6%)

15/22

(68,2%)

8/15

(53,3%)


Πίνακας 5: Σύγκριση σωματικής άσκησης και βαθμού εξάρτησης στην κινητή τηλεφωνία μεταξύ

των γυναικών

Χαμηλή

εξάρτηση (<38)

n/N(%)

Υψηλή εξάρτηση

(>38)

n/N(%)

P

Καθιστική ζωή 33/130

(25,4%)

14/26

(53,8%)

0,029

Ελαφρά άσκηση μία-δύο

ώρες την εβδομάδα

80/130

(61,5%)

10/26

(38,5%)

Έντονη άσκηση μία-δύο

ώρες την εβδομάδα

11/130

(8,5%)

2/26

(7,7%)

Σκληρή άσκηση

τουλάχιστον πέντε ώρες

την εβδομάδα

6/130

(4,6%)

0/26

(0%)

Πίνακας 6: Γραμμική παλινδρόμηση για τη σχέση μεταξύ της εξάρτησης στην κινητή τηλεφωνία

και της ηλικίας

Coefficient B 95%ΔΕ R p 2

Ηλικία -0,711 -1,194/-0,227 0,043 0,004

Hλικία -0,624 a -1,103/-0,145 0,139 0,011

a= Adjusted (διορθωμένο) για το φύλο και τις συμπεριφορές υγείας (κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, είδος γεύματος,

σωματική άσκηση)





Παράγοντες που οδηγούν σε απουσία των φοιτητών νοσηλευτικής

του TEI Αθήνας από τα μαθήματα

Καλογιάννη Αντωνία1, Στεργιάννης Παντελής2, Ίντας Γεώργιος3, Αργυρίου Γεώργιος4, Φασόη

Γεωργία5, Καδδά Όλγα 4, Καμπά Ευρυδίκη6, Κελέση Μάρθα

5

1. Καθηγήτρια Εφαρμογών Νοσηλευτικής Α΄, ΤΕΙ Αθήνας 2. Νοσηλευτής MSc, PhD(c)

3. Νοσηλευτής MSc, PhD Νοσηλευτικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών Νοσηλευτικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

4. Νοσηλευτής MSc, PhD(c)

5. Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήματος Νοσηλευτικής Β΄, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Αθήνας

Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

6. Επίκουρος Καθηγήτρια, Τμήματος Νοσηλευτικής Α΄, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Αθήνας

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η βραχυπρόθεσμη απουσία των φοιτητών Nοσηλευτικής από τις σπουδές τους είναι ένα

φαινόμενο που έχει απασχολήσει πολύ τους εκπαιδευτικούς. Η μη συμμετοχή των φοιτητών στα

μαθήματα θεωρείται μία ευρεία απειλή για την εκπαίδευση. Οι απουσίες σχετίζονται με κακές

ακαδημαϊκές επιδόσεις, αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές και ανεπαρκής κοινωνικοποίηση.

Σκοπός: Η διερεύνηση των αιτιών για τις οποίες οι φοιτητές του τμήματος Νοσηλευτικής του

Τ.Ε.Ι. Αθήνας δεν προσέρχονται στα μαθήματα.

Υλικό-Μέθοδος: Το πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν 579 φοιτητές Νοσηλευτικής του ΤΕΙ

Αθήνας. Το 65,6% (Ν=380) φοιτούσαν στο τμήμα της Νοσηλευτικής Α΄ και το 34,4% (Ν=199) στο

τμήμα της Νοσηλευτικής Β΄. Για τη συλλογή των δεδομένων, η οποία διήρκησε 12 μήνες,

χρησιμοποιήθηκε ειδικό ερωτηματολόγιο. Για κάθε έτος χωριστικά έγινε μονομεταβλητή και

πολυμεταβλητή λογαριθμιστική παλινδρόμηση με παράγοντες τις ερωτήσεις που διανεμήθηκαν. Η

στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με τη χρήση του στατιστικού προγράμματος SPSS ver.

16.

Αποτελέσματα: Η εργασία κατέχει σημαντικό ρόλο για την παρακολούθηση των μαθημάτων.

Επηρεάζει περισσότερο εκείνους που δεν παρακολουθούν τα μαθήματα, p<0.001. Οι φοιτητές του

πρώτου έτους είχαν 1,1 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να παρακολουθούν περισσότερες

εβδομάδες μαθήματα το χρόνο σε σχέση με τους άλλους (B:-0.143, P:0.001, OR:0.867,

95%OR:0.798-0.942) και 3,8 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να συναντήσουν έναν μη προσιτό

καθηγητή σε σχέση με τους άλλους (B:-1.350, P: 0.003, OR: 0.259, 95%OR:0.106-0.635). Οι

φοιτητές του τέταρτου έτους είχαν 2,2 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να απαντήσουν σε σχέση με


τους άλλους πως το ωράριο των μαθημάτων δεν ήταν εξυπηρετικό (B: 0.832, P: 0.024, OR: 2.298,

95% OR: 1.117-4.728).

Συμπεράσματα: Η επαγγελματική ενασχόληση αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα μη

παρακολούθησης των μαθημάτων από τους φοιτητές της Νοσηλευτικής του ΤΕΙ Αθήνας. Οι κύριοι

λόγοι απουσίας των μη εργαζόμενων φοιτητών από τις διαλέξεις είναι η μη μεταδοτικότητα του

διδάσκοντα και το ότι εκείνος δεν είναι προσιτός.

Λέξεις κλειδιά: Νοσηλευτική, απουσία, παρακολούθηση, διαλέξεις, φοιτητές.


Αργυρίου Γιώργος, Ερατούς 15, Π.Φάληρο, 17563,


Factors that influence student΄s behaviour concerning lessons

attendance in Nursing Department of Technological Institute of

Athens

Kalogiani Antonia1, Stergianis Pantelis2, Intas George3, Argyriou George4, Fasoi Georgia5, Kadda

Olga4, Kamba Evridiki6, Kelesi Martha

5

1. Laboratory instructor, Nursing Department A΄, Technological Institute of Athens, Greece 2. RN, MSc, PhD(c)

3. RN, MSc, PhD, Nursing School of Athens , Nursing School of Athens

4. RN, MSc, PhD(c)

5. Assistant Professor, Department of Nursing Β΄, Technological Institute of Athens, Greece , Medical School of Athens

6. Assistant Professor, Department of Nursing Α΄, Technological Institute of Athens, Greece

ABSTRACT

The short-term absence of Nursing students from their studies is a phenomenon that has troubled

teachers a lot. The lack of participation in courses is a widespread threat to education. Absences are

often related to poor academic performance, unprofessional attitude and inadequate socialization.

Purpose: The investigation of the reasons why students of Nursing Department of Technological

Institute of Athens do not attend classes.

Material-Method: The studied population consisted of 579 students of Nursing Institute of Athens.

65.6% (N = 380) were in the Nursing department A and 34.4% (N = 199) in department B. For data

collection, which lasted 12 months, it was used a special designed questionnaire. For each year was




distributed separate univariate and multivariate logistic regression analysis. Data analysis was

performed with the statistical package SPSS ver. 16.

Results: The occupational status has an important role in attendance. It affects more those who do

not attend classes, p <0.001. Students in first year of their studies were 1.154 times more likely to

attend classes more weeks in a year compared to the others (B: -0.143, P: 0.001, OR: 0.867, 95%OR:

0.798-0.942) and 3.86 times more likely to criticize an inadequate professor in relation to the other

(B: -1.350, P: 0.003, OR: 0.259, 95%OR: 0.106-0.635). The fourth year students were 2.29 times

more likely to respond than others that the time courses were not helpful (Β: 0.832, P: 0.024, OR:

2.298, 95%OR: 1.117-4.728).

Conclusions: The occupational status is the main reason for nursing students not to attend

lectures. The main reasons of absence, concerning non-working students, from the lectures are the

non-transmissibility of the teacher and the fact that he is not accessible.

Keywords: Nursing, absence, participating, lectures, students.


Argyriou George, Eratous 15, P.Faliro, P. C. 17563,


πάρχουν λίγες μόνο μελέτες1-8

Η βραχυπρόθεσμη απουσία των φοιτητών

νοσηλευτικής από τις σπουδές τους είναι ένα

φαινόμενο που έχει απασχολήσει τους

εκπαιδευτικούς, δεδομένου ότι τέτοιου είδους

συμπεριφορά οδηγεί σε ανεπαρκή

εκπαίδευση και μειωμένη ακαδημαική

επίδοση. Επίσης, έχει επιπτώσεις και στους

φοιτητές εκείνους που με συνέπεια

παρακολουθούν τα μαθήματα (επανάληψη

των μαθημάτων προς όφελος εκείνων που

απουσίαζαν)

που έχουν

ασχοληθεί με τη φύση του προβλήματος

της απουσίας των φοιτητών από τα

καθήκοντά τους και τις επιπτώσεις που

υπάρχουν από αυτή την απουσία. Εξαιτίας

όμως της διαφωνίας που υπάρχει σχετικά με

τον ορισμό και τη μέτρηση της απουσίας και

άλλων πολλών παραγόντων, η γενίκευση

αυτών των μελετών είναι δύσκολη.

1,3,6

Οι φοιτητές που απουσιάζουν συχνά δεν

αντιλαμβάνονται ότι η τάξη είναι μια μικρή

κοινότητα στην οποία ανήκουν και που όταν

απουσιάζουν μειώνεται το ηθικό των

καθηγητών. Στο φάσμα των αιτιών που

οδηγούν τους φοιτητές στην απουσία από τα

μαθήματα συγκαταλέγονται οι οικογενειακές

και κοινωνικές υποχρεώσεις, οι

επαγγελματικές υποχρεώσεις και η ασθένεια.

Μερικοί από τους λόγους είναι απολύτως

.

Υ


έγκυροι και εμφανίζονται ως συνέπειες της

ζωής. Ωστόσο, κάποιες φορές οι λόγοι είναι

ασήμαντοι και διεγείρουν ερωτήματα όπως

πόση αξία δίνουν τελικά οι φοιτητές στις

εκπαιδευτικές δραστηριότητες της σχολής

που παρακολουθούν.9-10 Μόνο το 4% των

απουσιών που κάνουν οι φοιτητές της

νοσηλευτικής είναι μέσα σε αποδεκτά

όρια5,9,10

Επιπλέον, υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της

παρακολούθησης τόσο των θεωρητικών όσο

και των κλινικών μαθημάτων με την επιτυχία

των φοιτητών στις εξετάσεις

.

11,12. Για το λόγο

αυτό πολλά ιδρύματα στο εξωτερικό

ακολουθούν διάφορες τακτικές επιβολής

στους φοιτητές παρακολούθησης των

μαθημάτων13-16.

Πολλοί καθηγητές είναι ενοχλημένοι με την

αδικαιολόγητη απουσία των φοιτητών

Νοσηλευτικής από τα μαθήματά τους, τόσο

σε θεωρητικό όσο και σε κλινικό επίπεδο. Η

μη συμμετοχή των φοιτητών στα μαθήματα

θεωρείται μία ευρεία απειλή για την

εκπαίδευση

Η τακτική αυτή όμως δεν

είναι πάντοτε ορθή, γιατί σε πολλές

περιπτώσεις δημιουργεί πολλά προβλήματα

και φέρει αντίθετα αποτελέσματα από τα

επιθυμητά.

12,17,18. Οι απουσίες σχετίζονται με

κακές Ακαδημαϊκές επιδόσεις,

αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές και

ανεπαρκής κοινωνικοποίηση11. Παρόλο που

θα περίμενε κανείς, οι φοιτητές που απέχουν

από τα μαθήματα να έχουν μειωμένες

επιδόσεις στις τελικές εξετάσεις, έχει

αποδειχθεί σε μελέτες19,20 το αντίθετο.

ΣΚΟΠΟΣ

Ο σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η

διερεύνηση των αιτιών για τις οποίες οι

φοιτητές της Νοσηλευτικής του Τ.Ε.Ι. Αθήνας

δεν προσέρχονται στα μαθήματα.

ΥΛΙΚΟ-ΜΕΘΟΔΟΣ

Το πληθυσμό της μελέτης αποτέλεσαν 579

φοιτητές Νοσηλευτικής του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Το

65,6% (Ν=380) φοιτούσαν στο τμήμα της

Νοσηλευτικής Α΄ και το 34,4% (Ν=199) στο

τμήμα της Νοσηλευτικής Β΄. Η συλλογή του

δείγματος πραγματοποιήθηκε κατά το έτος

σπουδών 2009-2010 με ειδικό

ερωτηματολόγιο που αξιολογούσε τους

παράγοντες που επηρεάζουν την

παρακολούθηση των μαθημάτων από τους

φοιτητές. Το ερωτηματολόγιο συντάχθηκε

από την ερευνητική ομάδα με βάση τη

βιβλιογραφία. Στην μελέτη συμπεριλήφθηκαν

φοιτητές από όλα τα εξάμηνα σπουδών.

Το ερωτηματολόγιο περιέχει 2 ερωτήσεις με

τη μορφή κλίμακας Likert, 3 ερωτήσεις με

μορφή ναι/όχι και 1 ερώτηση στην οποία οι

ερωτηθέντες είχαν δικαίωμα επιλογής μεταξύ

10 απαντήσεων. Για την εγκυροποίηση του

ερωτηματολογίου χρησιμοποιήθηκαν 79

σπουδαστές. Η αξιοπιστία εσωτερικής

συνάφειας εκτιμήθηκε με το συντελεστή

Cronbach και έλαβε τιμή μεταξύ 0,721–0,837.

Ο έλεγχος αξιοπιστίας επαναληπτικών

μετρήσεων ελέγχθηκε με τους συντελεστές




Pearson ή Spearman και βρέθηκε 0,725–

0,894. Επίσης, υπολογίστηκε το ποσοστό των

απαντήσεων που αφορούσαν το μέγιστο

δυνατό βαθμό απουσίας των φοιτητών από

τα μαθήματά τους και βρέθηκε να κυμαίνεται

μεταξύ 4.5-37.6%.

Για την διερεύνηση συσχετίσεων μεταξύ των

ανεξάρτητων (επεξηγηματικών) μεταβλητών

και της μελετηθείσας παρουσίας στα

μαθήματα, χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό

κριτήριο Pearson’s x2

. Το τελευταίο μέρος της

ανάλυσης περιλαμβάνει τη συσχέτιση των

ερωτήσεων αναφορικά με το αν η

νοσηλευτική ήταν η πρώτη επιλογή των

φοιτητών και με το αν παρακολουθούν

θεωρητικά μαθήματα με τις υπόλοιπες

ερωτήσεις. Επειδή οι εξαρτημένες μεταβλητές

και στις δύο περιπτώσεις είναι κατηγορικές

έγινε πρώτα μονομεταβλητή λογαριθμιστική

παλινδρόμηση. Αποκλείσθηκαν όσοι

παράγοντες είχαν p>0.1. Με τους υπόλοιπους

παράγοντες (p<0.1) πραγματοποιήθηκε

πολυμεταβλητή λογαριθμιστική

παλινδρόμηση. Από τα αποτελέσματα αυτής

αξιολογήθηκαν όσοι παράγοντες είχαν

p<0.05. Οι σπουδαστές επίσης χωρίστηκαν σε

τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το έτος

σπουδών τους. Για κάθε έτος χωριστικά έγινε

μονομεταβλητή και πολυμεταβλητή

λογαριθμιστική παλινδρόμηση με παράγοντες

τις ερωτήσεις που διανεμήθηκαν. Η

στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με

τη χρήση του στατιστικού προγράμματος

SPSS for Windows (version 16) statistical

software (SPSS Inc., Chicago, IL).


Από την περιγραφική ανάλυση των στοιχείων

βρέθηκε ότι στο 52,5% (Ν=304) του

δείγματος η σχολή της Νοσηλευτικής ήταν η

πρώτη τους επιλογή. Το 63% (Ν=365)

αναφέρει ότι παρακολουθεί τα θεωρητικά

μαθήματα. Πιο συγκεκριμένα παρακολουθούν

τα θεωρητικά μαθήματα 1,8±0,9 ημέρες την

εβδομάδα, αποτέλεσμα που προκύπτει μετά

από σχετική ερώτηση που αναφέρει, πόσες

ημέρες από τις τρεις την εβδομάδα

παρακολουθούν τα μαθήματα. Σε αντίστοιχη

ερώτηση που αφορά τις εβδομάδες

παρακολούθησης εντός ενός εξαμήνου,

φαίνεται ότι παρακολουθούν 6,69±3,9

εβδομάδες από τις 12 που συμπεριλαμβάνει

ένα σπουδαστικό εξάμηνο.

Οι λόγοι που επικαλέστηκαν οι φοιτητές ως

αιτία της απουσίας τους από τις διαλέξεις

παρουσιάζονται στον πίνακα 1.

Από το σύνολο του δείγματος 54,4% (Ν=315)

πιστεύουν ότι από την μέχρι τώρα εμπειρία

τους, η μη παρακολούθηση των θεωρητικών

μαθημάτων τους δημιούργησε προβλήματα

στις εξετάσεις (25,9%, Ν=150), στην

κατανόηση άλλων μαθημάτων (9,8%, Ν=57)

και στα δύο (7,6%, Ν=44).

Ο παράγοντας εργασία παίζει σημαντικά

στατιστικά σημαντικότερο ρόλο στους

φοιτητές που δεν παρακολουθούν τα


μαθήματα 75,7% (Ν=161) σε σχέση με

εκείνους που τα παρακολουθούν 47,7%

(Ν=174), p<0.001.

Η μεταδοτικότητα του διδάσκοντα επηρεάζει

περισσότερο εκείνους τους φοιτητές που

παρακολουθούν τα θεωρητικά μαθήματα

(24,9%, Ν=91) σε σχέση με εκείνους που δεν

παρακολουθούν (14%, Ν=30), p=0.002.

Το γεγονός ότι ο διδάσκων δεν είναι προσιτός

στους φοιτητές αποτελεί λόγο μη

παρακολούθησης των μαθημάτων σε

ποσοστό 14,8% (Ν=54) στους φοιτητές που

αναφέρουν ότι παρακολουθούν τα θεωρητικά

μαθήματα, ενώ 8,4% (Ν=18) σε εκείνους που

δηλώνουν ότι δεν παρακολουθούν τα

θεωρητικά μαθήματα, p=0.025.

Από τη λογαριθμιστική παλινδρόμηση

προκύπτει ότι, οι φοιτητές εκείνοι που η

Νοσηλευτική ήταν ή πρώτη τους επιλογή

είχαν 5,5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να

τους ενδιαφέρει το αντικείμενο σε σχέση με

εκείνους που είχαν επιλέξει κάτι άλλο ως

πρώτη επιλογή (B: 1.717, P: 0.002, OR: 5.566,

95% OR: 1.870-16.573).

Οι φοιτητές που παρακολουθούσαν τα

θεωρητικά μαθήματα είχαν 1,2 φορές

μεγαλύτερη πιθανότητα να παρακολουθούν

τα μαθήματα περισσότερες εβδομάδες το

εξάμηνο σε σχέση με τους άλλους (B: 0.222, P:

0, OR: 1.248, 95%OR: 1.128-1.381).

Οι φοιτητές εκείνοι που εργάζονταν

παράλληλα με τις σπουδές τους είχαν 2,4

φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να μην

παρακολουθούν τα μαθήματα σε σχέση με

εκείνους που δεν εργάζονταν (B: 0.897, P:

0.005, OR: 2.452, 95%OR: 1.310-4.589).

Οι φοιτητές του πρώτου έτους είχαν 1,1

φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να

παρακολουθούν περισσότερες εβδομάδες

μαθήματα το χρόνο σε σχέση με τους άλλους

(B: -0.143, P: 0.001, OR: 0.867, 95%OR: 0.798-

0.942).



συναντήσουν έναν μη προσιτό καθηγητή σε

σχέση με τους άλλους (B: -1.350, P: 0.003, OR:

0.259, 95%OR: 0.106-0.635).



αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα στις

εξετάσεις ή στην κατανόηση άλλων

μαθημάτων σε σχέση με τους σπουδαστές

των άλλων ετών (B: 0.899, P: 0, OR: 2.457,

95%OR: 1.489-4.053).

Οι φοιτητές του δεύτερου έτους είχαν 1,3




(B: -0.145, P: 0, OR: 0.737, 95%OR: 0.698-

0.997).

Οι φοιτητές του τρίτου έτους είχαν 2,86


απαντήσουν σε σχέση με τους άλλους πως το

ωράριο των μαθημάτων δεν ήταν

εξυπηρετικό. (B: -1.046, P: 0.003, OR: 0.351,

95%OR: 0.175-0.705).




Οι φοιτητές του τέταρτου έτους είχαν 2




(B: 0.204, P: 0, OR: 2.112, 95%OR: 2.498-

1.579).

Οι φοιτητές του τέταρτου έτους είχαν 2,2


απαντήσουν σε σχέση με τους άλλους πως το

ωράριο των μαθημάτων δεν ήταν

εξυπηρετικό (B: 0.832, P: 0.024, OR: 2.298,

95%OR: 1.117-4.728).

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της παρούσας

μελέτης η επαγγελματική ενασχόληση και η

έλλειψη μεταδοτικότητας των διδασκόντων

αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες για

τους οποίους οι φοιτητές δεν παρακολουθούν

τα μαθήματα της σχολής.

Σε συμφωνία με τα ευρήματα της μελέτης

μας, ο Hughes (2005) κατέληξε στο

συμπέρασμα ότι οι παράγοντες που

επηρεάζουν τους φοιτητές της Νοσηλευτικής

κατά την διάρκεια των σπουδών τους να

απουσιάζουν από τα μαθήματα είναι η

εργασία, η ασθένεια, οι οικογενειακές

υποχρεώσεις, καθώς και η απέχθεια

ορισμένων διδακτικών θεμάτων17

Μελέτη των Rassool et al. (2007) αναφέρει

ότι ο τρόπος διδασκαλίας των καθηγητών και

η προσέγγιση του μαθήματος έχει σοβαρές

συνέπειες στην παρουσία των φοιτητών κατά

την διαδικασία παράδοσης των

μαθημάτων

.

Συμπερασματικά, η συγκεκριμένη μελέτη

αναφέρει ότι θα πρέπει να υπάρξει

αυτοκατευθυνόμενη μάθηση με την ενεργό

συμμετοχή των φοιτητών και εκτός του

πανεπιστημίου, μείωση των ωρών

θεωρητικών μαθημάτων ώστε να δοθεί η

δυνατότητα στους φοιτητές να

προσαρμόσουν τις προσωπικές του ανάγκες

και υποχρεώσεις και να διαθέσουν

περισσότερο χρόνο για προσωπική μελέτη.

21. Ανάλογη μελέτη16 έδειξε πως

υπάρχει άμεση σχέση με την μειωμένη

παρουσία των φοιτητών στα μαθήματα και

την παράλληλη εργασία. , κυρίως στον τομέα

της υγείας ως βοηθοί νοσηλευτών, που

πολλοί φοιτητές αναγκάζονται να κάνουν για

να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν οικονομικά

στις κοινωνικές τους υποχρεώσεις ή ακόμη

και στις σπουδές τους. Ο Hughes (2005)

ανέφερε πως ένας λόγο μη παρακολούθησης

των μαθημάτων είναι η μεροληψία για

ορισμένους φοιτητές, όπου θεωρείται ηθικά

και κοινωνικά απαράδεκτο με αποτέλεσμα να

τους αποτρέπει να συμμετέχουν στις

διαλέξεις.

Οι Lipscomb et al.(2010)

17 σε σχετική μελέτη

που πραγματοποίησαν αναφέρουν ότι

πρώτον η επιβολή υποχρεωτικής παρουσίας

στα μαθήματα σπουδών είναι

αντιπαιδαγωγικό μέσο. Δεύτερον, παρατηρεί

ότι η παρουσία των φοιτητών στα μαθήματα

αφορά κατά κύριο λόγο την επίτευξη ενός


καλού βαθμού. Κατά συνέπεια όπου η

παρουσία χρειάζεται για την επίτευξη του

βαθμού, πραγματοποιείτε22.

Η παρακολούθηση των θεωρητικών και

πρακτικών μαθημάτων από τους φοιτητές

είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Στο συμπέρασμα

αυτό καταλήγει μελέτη των Timmins et al.

(2002). Ενώ, η μεγάλη πλειοψηφία των

φοιτητών αναφέρει ότι θα πρέπει να

παρακολουθούνται τα θεωρητικά μαθήματα,

δεν παρατηρείται αντίστοιχη παρουσία.

Τονίζεται η ανάπτυξη συστηματικών

πολιτικών για την υποστήριξη της

συστηματικής παρακολούθησης των

μαθημάτων

23.

Σε μελέτη των Young et al.

(2010)

παρατηρήθηκε ότι το ποσοστό

απουσίας των φοιτητών σε ενότητες

μαθημάτων που η παρουσία είναι

υποχρεωτική κυμαινόταν στο 20%. Το

γεγονός αυτό είναι που προβλημάτισε τους

καθηγητές του πανεπιστημίου και ενώ είχαν

λάβει θετικές απόψεις για τα μαθήματα από

τους φοιτητές που παρακολουθούσαν τα

μαθήματα, αποφάσισαν και

πραγματοποίησαν τηλεφωνική συνέντευξη

όλων των φοιτητών. Συμπερασματικά

προέκυψε μία σειρά ηθικών και

μεθοδολογικών ζητημάτων που δυσκολεύουν

όλους τους φοιτητές να παρακολουθήσουν

αυτά τα μαθήματα24

Οι Mattick et al. (2007)

. κατέληξαν στο

συμπέρασμα ότι σταδιακά μειώνεται η

παρακολούθηση των μαθημάτων όσο

περνούν τα χρόνια σπουδών. Για το πρώτο

έτος σπουδών η παρουσία των φοιτητών

ήταν 87% ενώ για το δεύτερο έτος η

παρουσία ήταν 78%. Κατά τους συγγραφείς η

μελέτη αυτή επιβεβαιώνει την ανάγκη για

συγκεκριμένη μεθοδολογία μάθησης σε κάθε

έτος ξεχωριστά ώστε να συντηρείται το

ενδιαφέρον των φοιτητών τόσο στα

μεγαλύτερα έτη σπουδών όσο και στα

μικρότερα25.

Παράγοντες που σχετίζονται με κοινωνικές

και οικογενειακές υποχρεώσεις θα

μπορούσαν να ερμηνεύσουν τα ευρήματα της

παρούσας μελέτης, αλλά και να τονίσουν τη

διαφορετικότητά τους σε σχέση με τη διεθνή

βιβλιογραφία. O Dhaliwal (2003)

σε μελέτη

του αναφέρει ότι η ασθένεια, οι οικογενειακές

υποχρεώσεις, ο καθηγητής και η περίοδος του

μαθήματος αποτελούν κατά το 62,6% τους

ισχυρότερους λόγους της απουσίας των

φοιτητών από τα μαθήματα. Στη

συγκεκριμένη μελέτη προτείνεται να υπάρχει

μία ομάδα ψυχολόγων που θα έχει σκοπό να

στηρίξει τους φοιτητές αλλά και τις

οικογένειες τους ώστε να να αυξηθεί το

ποσοστό της παρουσίας στα μαθήματα και

κατά συνέπεια η αύξηση των επιδόσεων τους

και της αυτοεκτίμησης τους26.

Οι Timmins και Kaliszer (2002)

σε μελέτη

τους διερεύνησαν τα αίτια της απουσίας

τριτοετών φοιτητών νοσηλευτικής από τις

διαλέξεις. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως




1567 ημέρες χάθηκαν λόγω απουσιών από τα

μαθήματα. Πραγματοποιήθηκαν απουσίες 3 ή

2 ημερών με την 1 ημέρα να υπερισχύει σε

ποσοστό 73%. Οι κύριοι λόγοι που

προβάλλονται για τις απουσίες είναι οι

προσωπικές και κοινωνικές υποχρεώσεις και

το άγχος τους, για την σταδιοδρομία και την

επαγγελματική τους αποκατάσταση ως

νοσηλευτές. Οι φοιτητές απουσιάζουν

οικειοθελώς και οι περισσότερες απουσίες

ήταν τις ημέρες Δευτέρα ή Παρασκευή. Οι

αιτίες που αναφέρθηκαν ήταν κόπωση

εξαιτίας της μη μεταδοτικότητας του

καθηγητή, δυσαρέσκεια από τις διαλέξεις και

οι επαγγελματικές υποχρεώσεις10

Όπως έχει ήδη αναφερθεί η έλλειψη

μεταδοτικότητας του διδάσκοντα αποτελεί

σημαντικό αποτέλεσμα της παρούσας

μελέτης. Μελέτη των Billings-Gagliardi et al.

(2007)

.

αναφέρει ότι ο καθηγητής και ο

τρόπος που πραγματοποιεί μια διάλεξη

αποτελούν τον κυριότερο λόγο για την

απόφαση των φοιτητών να

παρακολουθήσουν ή όχι ένα μάθημα27. Ο

Stickney (2008) σε μελέτη που σκοπό είχε να

εξετάσει την τριβή των φοιτητών κατά την

διάρκεια σπουδών καταλήγει στο

συμπέρασμα ότι η λειτουργία των φοιτητών

σε οργανωμένες ομάδες μειώνει την τριβή

τους και την απουσία τους από τα μαθήματα.

Προγράμματα διατήρησης για την μείωση της

φθοράς οργανώνοντας και λειτουργώντας

τους φοιτητές κατά ομάδες θα βοηθήσουν

στην παρουσία των φοιτητών και στο να

κρατηθεί το ενδιαφέρον τους αμείωτο28.

Ο τρόπος που θα γίνει το μάθημα από τον

καθηγητή είναι τις πιο πολλές φορές

αναποτελεσματικός, καθώς υπάρχει μεγάλος

αριθμός φοιτητών, έλλειψη προσωπικού και

μειωμένοι οικονομικοί πόροι (ακατάλληλες

αίθουσες). Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι δεν

υπάρχουν στρατηγικές που μπορεί να

ακολουθήσουν και οι φοιτητές και οι

καθηγητές για να γίνει το μάθημα πιο

ενδιαφέρον. Η ευθύνη αυτή αφορά κυρίως

τους καθηγητές. Η ενσωμάτωση πιο

καινοτόμων μεθόδων διδασκαλίας κρίνεται

αναγκαία και βοηθάει στο να επιλέγουν οι

φοιτητές την τακτική παρακολούθηση των

μαθημάτων. Στα παραπάνω συμπεράσματα

κατέληξαν σε μελέτες τους οι Bowen et

al.(2005)

29. Επίσης, την ανάγκη ειδικών

προγραμμάτων με σκοπό την ενθάρρυνση

της παρακολούθησης των μαθημάτων κατά

την διάρκεια των σπουδών, αναδεικνύει και η

μελέτη του Wells (2003)30.

Ενώ υπάρχει η αντίληψη ότι η συμμετοχή στα

μαθήματα είναι ένα ζήτητμα που απασχολεί

μόνο τους φοιτητές, οι τελευταίες μελέτες

προτείνουν ότι και οι καθηγητές μπορούν να

κάνουν σημαντικές ενέργειες για να

ενθαρρύνουν τους φοιτητές να

παρακολουθούν τα μαθήματα.



Η επαγγελματική ενασχόληση αποτελεί τον

κυριότερο παράγοντα μη παρακολούθησης

των μαθημάτων από τους φοιτητές της

Νοσηλευτικής του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Σημαντικό

ρόλο για την απουσία των φοιτητών, οι

οποίοι δεν εργάζονται, από τα μαθήματά τους

διαδραματίζει ο διδάσκων που δεν έχει

μεταδοτικότητα και δεν είναι προσιτός στους

μαθητές.

Η απουσία των φοιτητών από τα μαθήματα

είναι ένα θέμα που μπορεί να επηρεάσει όχι

μόνο τον ίδιο τον φοιτητή που απουσιάζει ή

τις ακαδημαικές του επιδόσεις αλλά μπορεί,

επίσης, να επηρεάσει και τον καθηγητή και

τους υπόλοιπους φοιτητές που

παρακολουθούν το μάθημα. Η κατανόηση

των λόγων για τους οποίους απουσιάζουν οι

φοιτητές μπορεί να βοηθήσει τους

εκπαιδευτικούς στο σχεδιασμό

αποτελεσματικών παρεμβάσεων και την

παροχή κινήτρων στους φοιτητές ώστε να

ενθαρρύνετε η τακτική συμμετοχή τους στα

μαθήματα της σχολής.


1. Clark J M. A study of absenteeism among nurses. London, Royal College of Nursing, 1975.

2. McDonald H. Sickness rates: absent without leave. Why learner nurses take so much time off. Nursing Mirror. 1982;154(25):18-20.

3. Price KM. A study of short-term absence from work among a group of third year

student nurses. Journal of Advanced Nursing. 1984; 9(5):493-503.

4. Davidhizar R, Guider E, Sevier J. Rates of absence among nurses. Hospital Topics. 198563(3):34-38.

5. Hoare C. `Off Sick': an investigation into the absence behavior of nurses in training in a District School of Nursing. University of Surrey, 1985 unpublished Msc. Thesis.

6. Northcott N. Student stays away days. Senior Nurse.1990; 10(8):20-22.

7. Burton R. Tackling staff absenteeism. Nursing Standard. 1992;7(2):37-40.

8. Koh L. Size is not everything student’s absence registered. Nursing Times. 1998; 94(23):76-77.

9. Egan FM. An investigation of absenteeism among third year student nurses. University of Dublin Trinity College 2000, Unpublished M.Sc. dissertation.

10. Timmins F, Kaliszer M. Absenteeism among nursing student’s ± fact or fiction. Journal of Nursing Management. 2002; 10(5):251-64.

11. Doyle L, O’Brien F, Timmins F, Tobin G, O’Rourke F, Doherty L. An evaluation of an attendance monitoring system for undergraduate nursing students. Nurse Education in Practice. 2008; 8(2) :129–139.

12. Newman-Ford L, Fitzgibbon K, Lloyd S, Thomas S, A large-scale investigation into the relationship between attendance and attainment: a study using an innovative, electronic attendance monitoring system. Studies in Higher Education. 2008; 33(6):699–717.




13. Heriot Watt University, Policy on Student Attendance. Online, 2007, Διαθέσιμο από : www.hw.ac.uk/registry/resources

14. Barrett R, Rainer A, Marczyk O. Managed learning environments and an attendance crisis, The Electronic Journal of E-learning. 2007; 5(1):1–10.

15. Sasrty T, Bekhradnia B. The Academic Experience of Students in English Universities. Online 2007, Διαθέσιμο από : Higher Educational Policy Institute, London, www.hepi.ac.uk

16. University of East London. The Assessment Policy, Online 2007, Διαθέσιμο από : www.uel.ac.uk/qa

17. Hughes S.J. Student attendance during college-based lectures: a pilot study. Nursing Standard. 2005; 19(47):41–49.

18. Rhodes S, Jinks A. Personal tutors views of their role with pre-registration nursing students: an exploratory study. Nurse Education Today. 2005; 25(5):390–397.

19. Andrietti V, D’ Addazio R, Velasco Gomez. Class attendance and academic performance among Spanish Economics Students.http://hdl.handle.net/10016/5230. Available on Internet 17-09-2007.

20. Walbeek CV. Does lecture attendance matter? Some observations from a first-year economics course at the University of Cape Town. South African Journal of Economics. 2004; 72(4):861–883.

21. Rassool GH, Rawaf S. Learning style preferences of undergraduate nursing students. Nursing Standard. 2007;21(32):35-41.

22. Lipscomb M, Snelling PC. Student nurse absenteeism in higher education: An

argument against enforced attendance. Nurse Education Today. 2010;30(6):573-8.

23. Timmins F, Kaliszer M. Attitudes to absenteeism among diploma nursing students in Ireland – an exploratory descriptive survey. Nurse Education Today. 2002; 22(7):578-88

24. Young P, Yates S, Rickaby C, Snelling P, Lipscomb M, Lockyer L. Researching student absence: methodological challenges and ethical issues. Nurse Education Today. 2010; 30(4):291-5.

25. Mattick K, Crocker G, Bligh J. Medical student attendance at non-compulsory lectures. Health Sciences Education Theory Practice. 2007; 12(2):201-10.

26. Dhaliwal U. Absenteeism and under-achievement in final year medical students. National Medical Journal of India. 2003; 16(1):34-7.

27. Billings-Gagliardi S, Mazor KM. Student decisions about lecture attendance: do electronic course materials matter? Academic Medicine. 2007;82(10):73-6.

28. Stickney MC. Factors affecting practical nursing student attrition. Journal of Nursing Education. 2008;47(9):422-5.

29. Bowen E, Price T, Lloyd S, Thomas S. Improving the quantity and quality of attendance data to enhance student retention. Journal of Further and Higher Education.2005;29(4): 375-385.

30. Wells MI. An epidemiologic approach to addressing student attrition in nursing programs. Journal of Professional Nursing. 2003; 19(4):230-6.


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1. Λόγοι απουσίας φοιτητών από τα μαθήματα.

ΑΙΤΙΑ n/N (%)

Παράλληλη εργασία 336/579 (58)

Ακατάλληλο ωράριο μαθημάτων 198/579 (34,2)

Αδιάφορο αντικείμενο μαθήματος 23/579 (4)

Διδάσκων μη επιστημονικά καταρτισμένος 18/579 (3,1)

Διδάσκων δεν έχει μεταδοτικότητα 121/579 (20,9)

Διδάσκων δεν είναι προσιτός στους φοιτητές 72/579 (12,4)

Προβληματική συμπεριφορά του διδάσκοντα 38/579 (6,6)

Μέθοδοι διδασκαλίας και εποπτικά μέσα που χρησιμοποιεί ο

καθηγητής δεν είναι αποτελεσματικά 42/579 (7,3)

Οι γνώσεις που θα αποκομίσουν από το μάθημα δεν θα βοηθήσουν

στην επαγγελματική σταδιοδρομία 27/579 (4,7)

Ακατάλληλες περιβαλλοντικές συνθήκες στις αίθουσες/χώρους

διδασκαλίας (κλιματισμός, φωτισμός, καθαριότητα, συνωστισμός) 73/579 (12,6)





Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση νοσηλευτικών λαθών

στη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και η διαχείρισή τους

Μήτσης Δημήτριος1, Κελέση Μάρθα2, Καπάδοχος Θεόδωρος

3

1. Νοσηλευτής, MSc, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο 2. Επίκουρος Καθηγήτρια Τμήματος Νοσηλευτικής Β΄ Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.)

Αθήνας 3. Νοσηλευτής, ΜSc, PhD(c)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η νοσηλευτική, ως ανθρωπιστική επιστήμη, προσφέρει τις υπηρεσίες της στην ολοκληρωμένη

φροντίδα του ασθενή. Κάθε νοσηλευτικός χειρισμός εμπεριέχει την πιθανότητα λάθους. Ο Meurier

όρισε το νοσηλευτικό λάθος ως «κάθε πράξη, απόφαση ή παράλειψη ενός νοσηλευτή που

αξιολογήθηκε ως μη ορθή από εμπειρότερους συναδέλφους και είχε δυσμενείς συνέπειες για τους

ασθενείς». Τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων αποτελούν τη συχνότερη κατηγορία νοσηλευτικών

λαθών. Τα φαρμακευτικά λάθη έχουν αντίκτυπο στην υγεία και την ασφάλεια των ασθενών, αλλά

και τεράστιο οικονομικό κόστος για τα συστήματα υγείας κάθε χώρας.

Σκοπός: Στην παρούσα μελέτη διερευνήθηκαν οι αιτιολογικοί παράγοντες εμφάνισης

νοσηλευτικών λαθών, η συχνότητα εμφάνισης φαρμακευτικών λαθών στην κλινική πράξη, καθώς

και οι τρόποι αναφοράς, καταγραφής και διαχείρισης των νοσηλευτικών λαθών στον ελληνικό

χώρο.

Υλικό – μέθοδος: Για τους σκοπούς της μελέτης χρησιμοποιήθηκε περιγραφικός συγχρονικός

σχεδιασμός. Το δείγμα αποτέλεσαν 176 διπλωματούχοι νοσηλευτές, οχτώ δημόσιων και τριών

ιδιωτικών νοσοκομείων, που εργάζονται σε ΜΕΘ και στα καθήκοντά τους περιλαμβάνεται η

χορήγηση φαρμάκων. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τη χρήση ανώνυμου δομημένου

ερωτηματολογίου, το οποίο περιλάμβανε δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος και

ερωτήσεις κλειστού τύπου σχετικά με τους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση

λαθών, καθώς και την διαχείριση αυτών των λαθών. Για την διερεύνηση ύπαρξης συσχέτισης

μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων και των διαφόρων ερωτήσεων που αναφέρονται στην

διαχείριση των λαθών από τους νοσηλευτές, χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο ετερογένειας X2 του

Pearson, ενώ για τον έλεγχο ύπαρξης συσχέτισης μεταξύ των ερωτήσεων που αποτυπώνουν τις

απόψεις των συμμετεχόντων για τις εργασιακές συνθήκες και τη διαχείριση των λαθών


εφαρμόστηκε ο μη-παραμετρικός συντελεστής συσχέτισης του Spearman (Spearman rho).Για την

πραγματοποίηση της στατιστικής ανάλυσης χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό SPSS 17.

Αποτελέσματα: Μετά τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων οι σημαντικότεροι αιτιολογικοί

παράγοντες για την εμφάνιση λαθών είναι ο νοσηλευτικός φόρτος εργασίας (78,9%), η απόσπαση

της προσοχής των νοσηλευτών (75,8%), η επαγγελματική εξουθένωση (56,8%). Περισσότεροι από

9 στους 10 νοσηλευτές αναλογικά έχουν υποπέσει σε φαρμακευτικά λάθη (91,5%), με συχνότερα,

τη λάθος δόση (34,7%), τη λάθος ώρα χορήγησης (32,4%). Τέλος, οι ερωτηθέντες σε ποσοστό

86,6% πιστεύουν ότι η επίσημη καταγραφή των νοσηλευτικών λαθών θα βελτίωνε την

παρεχόμενη φροντίδα υγείας.

Συμπεράσματα: Τα νοσηλευτικά λάθη αποτελούν μία πραγματικότητα για τα ελληνικά

νοσοκομεία, με κυριότερους αιτιολογικούς παράγοντες τον φόρτο εργασίας, την επαγγελματική

εξουθένωση και τις συχνές διακοπές των νοσηλευτών κατά τη διάρκεια προετοιμασίας και

χορήγησης της φαρμακευτικής αγωγής. Παρότι οι νοσηλευτές επιθυμούν την επίσημη καταγραφή

των λαθών, μεγάλο μέρος αυτών αρνείται να αποκαλύψει τυχόν νοσηλευτικά λάθη, ενώ στην

Ελλάδα δεν υφίσταται κανένας μηχανισμός διαχείρισης των λαθών αυτών.

Λέξεις κλειδιά: Φαρμακευτική αγωγή, νοσηλευτικό λάθος, φαρμακευτικά λάθη, αιτιολογικοί

παράγοντες, διαχείριση λαθών.


Μήτσης Δημήτριος, Αγίου Σπυρίδωνος 45,

Γαλάτσι, Τ.Κ 11146, Τηλ: 210-2910953,

Ε-mail: [email protected]

Factors which affect the occurrence of nursing errors in medication

administration and the errors’ management

Mitsis Dimitrios1, Kelesi Martha2, Kapadohos Theodore

3

1. RN, MSc, Onassis Cardiac Surgery Center 2. RN, Assistant Professor, Department of Nursing B, Technological Institute (T.E.I.) of Athens, Greece 3. RN, MSc, PhD(c)




ABSTRACT

Nursing, as a humanitarian science, offers its services, on the comprehensive care of patients. Each

nurse handling, involves the possibility of error. Meurier appointed nursing error as “any act, any

decision or omission by a nurse, assessed as incorrect, by more experienced colleagues, and have

adverse consequences for patients”. Medication errors are the most common category of nursing

errors. They affect health, patient safety and also have a high economic impact to health systems of

each country.

Aim: The present study investigated the causative factors of nursing errors, the frequency of

medication errors and the ways of reporting, recording and managing these errors in the hospitals

of Greece.

Method: For the purpose of this study, a descriptive cross-sectional design was used. The sample

consisted of 176 registered nurses, from eight public and three private hospitals, working in the

ICU and their duties included the administration of drugs. Data collection was performed using an

anonymous structured questionnaire that included demographic characteristics of the sample and

closed questions about the factors implicated in the occurrence of errors and their management. To

investigate the existence of correlation between demographics and various questions referred to

the management of errors by nurses, the criterion of heterogeneity X2

Results: After statistical analysis of data, the most important causative factors for the occurrence of

errors are the nursing workload (78.9%), the distraction of nurses (75.8%) and the burnout

(56.8%). More than 9 out of 10 nurses have made errors in drug administration (91.5%), especially

with the wrong dose (34.7%) and the wrong time of administration (32.4%). Finally, 86.6% of the

respondents believed that the official record of nursing errors would improve health care

provision.

of Pearson was used and to

check for correlation between questions that reflect the participants' views on working conditions

and management of errors, the non-parametric correlation coefficient of Spearman (Spearman rho)

was applied. The statistical analysis was performed using SPSS 17 software.

Conclusions: Nursing errors are a reality for Greek hospitals. The major causative factors are

workload, burnout and frequent interruptions to nurses during preparation and administration of

medication. Although nurses seem to want the official record of errors, much still refuses to reveal

any, while in Greece there is no formal mechanism to manage these errors.

Keywords: Medication administration, nursing errors, medication errors, causative factors, nursing

errors’ management.



Mitsis Dimitrios, Ag. Spiridonos 45, Galatsi ΤΚ 11146

Tel: 210-2910953 E-mail: [email protected]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Νοσηλευτική, ως ανθρωπιστική

επιστήμη έχει στο επίκεντρο του

ενδιαφέροντός της την ανθρώπινη οντότητα,

προσπαθώντας, με τα μέσα που διαθέτει, να

προσφέρει τις υπηρεσίες της στην

ολοκληρωμένη φροντίδα του ασθενή. Κάθε

φροντίδα, κάθε νοσηλευτικός χειρισμός, κάθε

θεραπευτική προσέγγιση εμπεριέχει την

πιθανότητα λάθους. Το λάθος είναι ενέργεια η

οποία είναι απόλυτα συνυφασμένη με την

ύπαρξη του ανθρώπου. Λάθος δεν είναι μόνο

το αποτέλεσμα του “λανθάνειν”, αλλά και η

αποτυχία στην εκτίμηση, η αστοχία, η

απροσεξία, το σφάλμα, η παράλειψη. Παρά

την πρόοδο της τεχνολογίας, των επιστημών

και την ανάπτυξη του κοινωνικού και

βιοτικού επιπέδου, λάθη εξακολουθούν να

συμβαίνουν. Κι αυτό γιατί διάφοροι εξωγενείς

παράγοντες επηρεάζουν το ανθρώπινο

δυναμικό - που δεν διεκδικεί το αλάθητο -

συμβάλλοντας στην αύξηση της συχνότητας

εμφάνισης νοσηλευτικών λαθών. Δυστυχώς η

έλλειψη αντικειμενικών στατιστικών

στοιχείων προερχόμενων από τις ελληνικές

υπηρεσίες υγείας δεν επιτρέπει το

σχηματισμό πραγματικής εικόνας σχετικά με

τις επιπτώσεις των λαθών στο υγειονομικό

σύστημα της χώρας. Η ανάλυση του

προβλήματος των νοσηλευτικών λαθών

προέρχεται και στηρίζεται σε μελέτες

προερχόμενες από χώρες της Ευρώπης, τις

ΗΠΑ, και την Αυστραλία. Στις ΗΠΑ με βάση

στοιχεία μελέτης του institute of medicine

που δημοσιεύτηκε το 2000 οι θάνατοι που

πιθανόν να σχετίζονται με νοσηλευτικά και

ιατρικά λάθη υπολογίζονται σε 44.000-

98.000 ετησίως, ενώ προκαλούνται βλάβες σε

1.000.000 ασθενείς, καθιστώντας τα

σφάλματα την 8η πιο κοινή αιτία θανάτου. Η

αναφορά του ίδιου οργανισμού κατέδειξε ότι

το 90% των λαθών προκαλούνται από λάθη

στο σύστημα υγείας και δεν αποτελούν

ευθύνη μεμονωμένων ατόμων1

Για δύο, κυρίως, λόγους προέκυψε ιδιαίτερο

ενδιαφέρον για την καταγραφή, ταξινόμηση

και ανάλυση των νοσηλευτικών λαθών στους

χώρους εργασίας.

.

Η ασφάλεια των ασθενών αποτελεί τη

σημαντικότερη παράμετρο ποιότητας της

παρεχόμενης νοσηλευτικής φροντίδας. Η

εμφάνιση νοσηλευτικών λαθών αποτελεί

έναν αξιόπιστο δείκτη πλημμελούς ασφάλειας

των νοσηλευόμενων ασθενών. Κατά συνέπεια

η καταγραφή και η μείωση αυτών των

Η




λαθών, θα προάγει την ποιότητα των

παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και θα

βελτιστοποιήσει την ασφάλεια των ασθενών.

Η εμφάνιση λαθών στους χώρους των

νοσοκομείων σχετίζονται – είτε άμεσα, είτε

έμμεσα – με δικαστικές διεκδικήσεις

αποζημιώσεων από την πλευρά των ασθενών.

Οι διεκδικήσεις ξεκίνησαν την προηγούμενη

εικοσαετία από ασφαλιστικές εταιρίες των

ΗΠΑ, καθώς αντιλήφθηκαν ότι το κόστος

νοσηλείας των πελατών τους συχνά

αυξάνονταν κατακόρυφα, λόγω

παρατεταμένης διάρκειας νοσηλείας, που

συχνά οφείλονταν σε νοσηλευτικά ή ιατρικά

λάθη. Έτσι, αξίωναν, είτε από τις διοικήσεις

των νοσοκομείων, είτε από το κράτος,

υπέρογκες αποζημιώσεις που επιβάρυναν

κατά πολύ τον προϋπολογισμό2

Στις ΗΠΑ και στις χώρες της Ευρώπης, μέσω

της σύστασης επιτροπών, τον καθορισμό

συγκεκριμένων πολιτικών, και την σύνταξη

πρωτοκόλλων, τα κράτη προσπαθούν να

μειώσουν την εμφάνιση λαθών, να

βελτιώσουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες

υγείας και να μειώσουν το τεράστιο

οικονομικό κόστος.

.

Το πρόβλημα των νοσηλευτικών λαθών είναι

υπαρκτό, και γιγαντώνεται καθημερινά

επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα των

παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας και

υπονομεύοντας την αξιοπιστία της

νοσηλευτικής3

Στην Ελλάδα, είτε λόγω έλλειψης

επαγγελματισμού, είτε υπό τον φόβο

τιμωρίας ή χλευασμού, οι νοσηλευτές, σε

μεγάλο ποσοστό, αποκρύπτουν τα λάθη στα

οποία υποπίπτουν. Αυτή η νοοτροπία

κυριαρχεί στα ελληνικά νοσοκομεία και

δυστυχώς, η πολιτεία δεν λαμβάνει καμία

μέριμνα προς την κατεύθυνση της

συστηματικής καταγραφής των

νοσηλευτικών λαθών. Η ανεπαρκής ανάπτυξη

συστημάτων τεκμηρίωσης και αναφοράς

νοσηλευτικών λαθών καθιστά επιτακτική την

ανάγκη της διερεύνησης των νοσηλευτικών

λαθών και τη συσχέτισή τους με αρνητικά

αποτελέσματα στη φροντίδα υγείας των

ασθενών.

.

Ένας ορισμός για το νοσηλευτικό λάθος

δόθηκε από τον Meurier (1997) ο οποίος

όρισε το λάθος ως κάθε αδικαιολόγητη

απόφαση, παράλειψη ή πράξη για την οποία ο

νοσηλευτής αισθάνεται υπεύθυνος και αυτό

το λάθος είχε δυσμενείς συνέπειες για τον

ασθενή και θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως

μη ορθή πράξη από έμπειρους συναδέλφους

τη στιγμή που πραγματοποιήθηκε4

Oι Donchin et al. (1995) όρισαν ως λάθος

κάθε απόκλιση (προσθήκη ή παράλειψη) από

τους καθιερωμένους κανόνες και πρακτικές

του χώρου εργασίας

.

5

Σε μελέτη των Graf et al. (2005) που

αναφέρεται σε λάθη στη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής σε ΜΕΘ ως

νοσηλευτικό λάθος ορίζεται κάθε ακούσιο

.


συμβάν που μείωσε ή δυνητικά θα μπορούσε

να μειώσει το όριο ασφαλείας κάθε ασθενή6

Σύμφωνα με τον οργανισμό National

Coordinating Council for Medication Error

Reporting and Prevention (2006) το λάθος

στη φαρμακευτική αγωγή περιγράφεται ως

“κάθε γεγονός ικανό να προληφθεί που

μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ή να οδηγήσει

σε λανθασμένη χρήση των φαρμάκων ή να

βλάψει τον ασθενή, ενώ το φάρμακο είναι

υπό τον έλεγχο των επαγγελματιών υγείας ή

του ασθενούς ή του καταναλωτή”

.

7

Σύμφωνα με την βιβλιογραφία και

αποτελέσματα ερευνητικών μελετών οι

κυριότεροι παράγοντες, οι οποίοι συμβάλουν

στη δημιουργία λάθους στη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής είναι: η ανεπαρκής

νοσηλευτική στελέχωση, η έλλειψη

συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των

εργαζόμενων, η βαρύτητα της κατάστασης

των νοσηλευόμενων ασθενών, η

επαγγελματική εξουθένωση, γενικά και ειδικά

προβλήματα των εργαζόμενων, η συνεργασία

μεταξύ του προσωπικού, η έλλειψη

τεχνολογικών μέσων, η έλλειψη

νοσηλευτικών πρωτοκόλλων, το ακατάλληλο

ωράριο με βάρδιες

.

8–11

.

Σκοπός

Η διερεύνηση των σημαντικότερων

αιτιολογικών παραγόντων που

ενοχοποιούνται για την εμφάνιση

φαρμακευτικών λαθών, οι συχνότεροι τύποι

λαθών στη χορήγηση φαρμάκων, η

συχνότητα εμφάνισης αυτών των λαθών,

καθώς και οι μέθοδοι αναφοράς και

καταγραφής των φαρμακευτικών λαθών

αποτελούν το αντικείμενο της παρούσας

μελέτης.

Υλικό- Μέθοδος

Το συνολικό δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν

176 νοσηλευτές. Από αυτούς, 146 ήταν

γυναίκες και 30 άνδρες. Το δείγμα επιλέχθηκε

τυχαία από νοσηλευτές πανεπιστημιακής και

τεχνολογικής εκπαίδευσης, που εργάζονταν

σε ΜΕΘ οχτώ δημόσιων και τριών ιδιωτικών

νοσοκομείων του νομού Αττικής. Η μελέτη

ξεκίνησε από τον Οκτώβριο του 2010 έως τον

Φεβρουάριο του 2011 προκειμένου να

καταγραφούν και να διερευνηθούν οι

κυριότεροι παράγοντες που ενοχοποιούνται

για την εμφάνιση νοσηλευτικών λαθών, στη

χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής στην

καθημερινή κλινική πράξη, καθώς και τους

τρόπους με τους οποίους οι νοσηλευτές και

οι εμπλεκόμενοι επαγγελματίες υγείας τα

διαχειρίζονται. Στα άτομα που συμμετείχαν

στη μελέτη δόθηκε ερωτηματολόγιο που

περιελάμβανε 4 ενότητες. Το συγκεκριμένο

ερωτηματολόγιο δημιουργήθηκε

χρησιμοποιώντας επιλεγμένες ερωτήσεις από

ήδη υπάρχοντα ερωτηματολόγια που

διανεμήθηκαν στα πλαίσια μελετών που

πραγματοποιήθηκαν στην Ευρώπη και τις

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και




πραγματεύονταν το συγκεκριμένο ή

παρεμφερές θέμα. (Managing Medication

Errors by Design, [2001], an Error by Any

Other Name, [2004], Correlates of medication

error in hospitals, [2008])12 – 14. Η μετάφραση

της Αγγλικής έκδοσης των ερωτηματολογίων

στην Ελληνική γλώσσα πραγματοποιήθηκε

από μεταφραστή που έχει σχέση με τις

επιστήμες υγείας. Το ερωτηματολόγιο που

χρησιμοποιήθηκε ελέγχθηκε για την

εγκυρότητά του χρησιμοποιώντας τη

στατιστική μέθοδο test & re-test. Για το

σκοπό αυτό επιλέχθηκαν είκοσι

επαγγελματίες νοσηλευτές, οι οποίοι

συμπλήρωσαν το συγκεκριμένο

ερωτηματολόγιο δύο φορές. Η συμπλήρωση

του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε σε

δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές, σε

διάστημα δύο εβδομάδων. Ειδικότερα, το

ερωτηματολόγιο δόθηκε για πρώτη φορά

στους είκοσι νοσηλευτές την πρώτη

εβδομάδα του Σεπτεμβρίου και στη συνέχεια

δύο εβδομάδες αργότερα. Κατόπιν

επιλέχθηκαν ορισμένες ερωτήσεις από

διαφορετικά μέρη του ερωτηματολογίου για

να πραγματοποιηθεί ο έλεγχος της

εγκυρότητας (validation) του συγκεκριμένου

ερωτηματολογίου. Ειδικότερα, ελέγχθηκαν οι

ερωτήσεις που αφορούν το φόρτο εργασίας,

το βαθμό επαγγελματικής εξουθένωσης, τη

συχνότητα απόσπασης προσοχής, τη

συχνότητα λαθών σχετικά με τη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής κατά τους

τελευταίους δώδεκα μήνες και τις

προσωπικές απόψεις των συμμετεχόντων

αναφορικά με τα νοσηλευτικά λάθη.

Πραγματοποιήθηκε ο έλεγχος στατιστικής

συσχέτισης Spearman και ο στατιστικός

έλεγχος Kappa για κάθε ερώτηση ξεχωριστά.

Από τον συντελεστή συσχέτισης προέκυψε

υψηλή θετική συσχέτιση των ερωτήσεων

κατά την 1η και 2η συμπλήρωση του

ερωτηματολογίου (rs ≥ 0.7). Από τον έλεγχο

Kappa προέκυψε ικανοποιητική συμφωνία

μεταξύ των διαδοχικών απαντήσεων των

συμμετεχόντων (Kappa στατιστικό κριτήριο

> 0.65) για όλες τις ερωτήσεις που

εξετάστηκαν. Συμπερασματικά, η μέθοδος

test & re-test κατέδειξε ικανοποιητική

εγκυρότητα του ερωτηματολογίου που

χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη.

Επιπροσθέτως, κατά την πρώτη διανομή του

ερωτηματολογίου διανεμήθηκε έντυπο που

ζητούσε από τους συμμετέχοντες να

βαθμονομήσουν τις απόψεις τους με κλίμακα

1 - 4 σχετικά με τη σαφήνεια, τη συνάφεια,

την κατανόηση, τη χρησιμότητα, την είχαν

αντιπροσωπευτικότητα και την αρτιότητα

των ερωτήσεων που περιλαμβάνει το

ερωτηματολόγιο. Από τη συνολική

βαθμολόγηση του ερωτηματολογίου

προέκυψε ότι οι ερωτήσεις είχαν υψηλό

βαθμό συνάφειας, κατανόησης, σαφήνειας

και αντιπροσωπευτικότητας και κατά

συνέπεια πολύ ικανοποιητικό βαθμό

εγκυρότητας του ερωτηματολογίου.


Το πρώτο μέρος περιείχε ερωτήσεις που

αφορούσαν τα βασικά δημογραφικά

χαρακτηριστικά και άλλα προσωπικά

στοιχεία των ερωτηθέντων. Τα υπόλοιπα

μέρη του ερωτηματολογίου περιελάμβαναν

ποικίλες ερωτήσεις αναφορικά με τις

εργασιακές συνθήκες, με τη διαχείριση των

λαθών νοσηλευτών, καθώς και τις

προσωπικές απόψεις τους. Εξετάστηκαν και

αναλύθηκαν οι περιγραφικοί δείκτες των

μεταβλητών. Έγινε χρήση των βασικών

μέτρων θέσης και διασποράς για την

περιγραφή των δημογραφικών

χαρακτηριστικών και την αποτύπωση των

συχνοτήτων και σχετικών συχνοτήτων των

ερωτήσεων για όλα τα μέρη του βασικού

ερωτηματολογίου. Για την διερεύνηση

ύπαρξης συσχέτισης μεταξύ των

δημογραφικών στοιχείων και των διαφόρων

ερωτήσεων που αναφέρονται στην

διαχείριση των λαθών από τους νοσηλευτές,

χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο ετερογένειας X2

του Pearson και όπου δεν πληρούνταν οι

προϋποθέσεις έγινε χρήση του Fisher’s exact

test. Επιπλέον, για τον έλεγχο ύπαρξης

συσχέτισης μεταξύ των ερωτήσεων που

αποτυπώνουν τις απόψεις των

συμμετεχόντων για τις εργασιακές συνθήκες

και τη διαχείριση των λαθών εφαρμόστηκε ο

μη-παραμετρικός συντελεστής συσχέτισης

του Spearman (Spearman rho). Τα p-value

που αναφέρονται βασίστηκαν σε

αμφίπλευρους ελέγχους. Τα p-value με τιμή

χαμηλότερη από 0.05 θεωρήθηκαν ως

στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα. Για την

πραγματοποίηση της στατιστικής ανάλυσης

χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό SPSS Statistics

17.0 (SPSS Inc., 2008, Chicago, USA).


Τα λάθη στη χορήγηση φαρμακευτικής

αγωγής αποτελούν συχνό φαινόμενο στην

καθημερινή πρακτική στους χώρους των

νοσοκομείων. Τις περισσότερες φορές τα

φαρμακευτικά λάθη έχουν ελάχιστες

επιπτώσεις στη ζωή των ασθενών, αλλά

αρκετά συχνά παρατείνουν το χρόνο

θεραπείας των ασθενών. Επιπρόσθετα οι

οικονομικές συνέπειες των φαρμακευτικών

λαθών αποτελούν βραχνά για τα συστήματα

υγείας, αφού το κόστος νοσηλείας αυξάνεται

δραματικά λόγω παράτασης στη νοσηλεία

των ασθενών εξαιτίας νοσηλευτικών λαθών.

Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων της

μελέτης ανέδειξε τα εξής αποτελέσματα:

Tο 91, 5% των ερωτηθέντων της μελέτης

ανακάλεσε στη μνήμη του κάποιο λάθος στη

χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής τον

τελευταίο χρόνο. (Πίνακας 1)

Η χορήγηση λανθασμένης δόσης (34,7%) και

η λανθασμένη ώρα χορήγησης (32,4%)

αποτέλεσαν τους πιο κοινούς τύπους

νοσηλευτικών λαθών στη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής στη συγκεκριμένη

μελέτη. (Πίνακας 2).




Οι ερωτηθέντες της μελέτης απάντησαν ότι

σε ποσοστό 78,9% βιώνουν μεγάλο

νοσηλευτικό φόρτο εργασίας.(Πίνακας 3)

Στη μελέτη το ποσοστό των διακοπών

εργασίας ανήλθε στο 76,7% των

ερωτηθέντων νοσηλευτών.( Πίνακας 4)

Στην παρούσα μελέτη το ποσοστό των

ερωτηθέντων νοσηλευτών, οι οποίοι βιώνουν

μεγάλο ή πολύ μεγάλο βαθμό επαγγελματικής

εξουθένωσης ανέρχεται στο 56,8%. (Πίνακας

5)

Τα αποτελέσματα της μελέτης,

καταδεικνύουν ότι το 80,1% των τμημάτων

στα οποία εργάζονται οι ερωτηθέντες

νοσηλευτές δεν διαθέτουν σύστημα

ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και

διαχείρισης φαρμάκων. (Πίνακας 6)

Σύμφωνα με την μελέτη το 71,6% των

ερωτηθέντων μετά την διάπραξη ενός

φαρμακευτικού λάθους αισθάνεται ενοχή και

ντροπή απέναντι στους συναδέλφους του και

τους ασθενείς. (Πίνακας 7)

Συζήτηση: Το 91,5% των ερωτηθέντων της

συγκεκριμένης μελέτης ανακάλεσε στη μνήμη

του κάποιο λάθος στη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής τον τελευταίο χρόνο

με το σύνολο των ερωτηθέντων ανδρών του

δείγματος να παραδέχεται ότι έχει υποπέσει

σε ένα, τουλάχιστον, φαρμακευτικό λάθος (p

– value < 0,001). Σχεδόν παρόμοια

αποτελέσματα κατέγραψαν μελέτες σε

Ελλάδα και εξωτερικό. Πιο συγκεκριμένα, σε

μελέτη των Κάργα και συν. (2008), σε σύνολο

565 επαγγελματιών υγείας, το 87%

παραδέχτηκε ότι έχει υποπέσει σε κάποιο

λάθος κατά την χορήγηση φαρμάκων15, ενώ

σε μελέτη των Arakawa et al., (2011) που

πραγματοποιήθηκε σε νοσοκομεία της

Ιαπωνίας, από το σύνολο των 6445

ερωτηθέντων οι 5112 νοσηλευτές (79,3%)

παραδέχτηκαν ότι είχαν κάνει λάθος, έστω

και μία φορά, στη χορήγηση φαρμακευτικής

αγωγής16. Μία ακόμη έρευνα των Nogueira et

al., (2010) που διεξήχθη σε νοσοκομεία της

Βραζιλίας, κατέδειξε ότι το 67% των

νοσηλευτών ανακάλεσε στη μνήμη του

κάποιο φαρμακευτικό λάθος, ενώ το 37%

των ερωτηθέντων έχει εντοπίσει κάποιο

λάθος συναδέλφου τους17. Αποτελέσματα

μελέτης των Henriksen et al., (2005), η οποία

στηρίχτηκε σε προσωπικές συνεντεύξεις 112

νοσηλευτών σε νοσοκομείο των ΗΠΑ

κατέδειξαν ότι το 91% των ερωτηθέντων έχει

πραγματοποιήσει λάθος στη χορήγηση

φαρμάκων18. Σύμφωνα με τους Leape et al.

(1995) τα φαρμακευτικά λάθη που

αναγνωρίστηκαν στη μελέτη τους ανήλθαν

στο ποσοστό 86% των ερωτηθέντων19. Σε

έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 113

μονάδες εντατικής θεραπείας από 27 χώρες

από τους Valentine et al., (2001), έγινε

γνωστό ότι στο 75% των μονάδων υπήρχαν

αναφορές φαρμακευτικών λαθών20. Άξια

αναφοράς είναι τα αποτελέσματα μελέτης

των Islamian et al., (2010) που διεξήχθη σε

νοσοκομεία του Ιράν, όπου το 100% των 239


νοσηλευτών αναγνώρισε ότι έχει υποπέσει σε

φαρμακευτικά λάθη21

Η χορήγηση λανθασμένης δόσης (34,7%) και

λανθασμένης ώρας χορήγησης (32,4%)

αποτέλεσαν τους πιο κοινούς τύπους

νοσηλευτικών λαθών στη χορήγηση

φαρμακευτικής αγωγής στη συγκεκριμένη

μελέτη. Σε έρευνα των Bohand et al., (2009)

σε νοσοκομεία της Γαλλίας καταγράφηκε

31,8% ποσοστό λανθασμένης δόσης στη

χορήγηση φαρμάκων

.

22, ενώ μελέτη των Otero

et al., (2008) που διεξήχθη σε παιδιατρικά

νοσοκομεία του Μπουένος Άιρες ανέδειξε τη

λάθος ώρα χορήγησης της φαρμακευτικής

αγωγής ως τον συνηθέστερο τύπο

νοσηλευτικών λαθών με ποσοστό 42% και

έπεται η λανθασμένη δοσολογία φαρμάκου

με ποσοστό 30%23. Στη μελέτη των Valentine

et al.,(2001) από 861 νοσηλευτικά λάθη που

αναγνωρίστηκαν, το 44,8% αντιστοιχούσαν

σε λάθος ώρα χορήγησης φαρμακευτικής

αγωγής20, ενώ σε έρευνα των Kaushal et

al.,(2001) η χορήγηση λανθασμένης δόσης

φαρμάκων ανήλθε σε ποσοστό 34%24, Τέλος,

σε μελέτη των Hsaio et al., (2010) σε σύνολο

184 φαρμακευτικών λαθών το 32,6%

αντιστοιχούσε σε λάθος δοσολογία

φαρμάκων25

Όσο αφορά τη διερεύνηση της ύπαρξης

στατιστικά σημαντικής συσχέτισης μεταξύ

της καταγραφής ενός τουλάχιστον λάθους

στη χορήγηση φαρμάκων του τελευταίους 12

μήνες και των δημογραφικών παραγόντων,

τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι όσο

αυξάνεται η ηλικία των νοσηλευτών, τόσο

μειώνεται η συχνότητα εμφάνισης

φαρμακευτικών λαθών (r = 0,14 - p.Value

=0,0059). Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται

και η σχέση μεταξύ της επαγγελματικής

εμπειρίας και της συχνότητας

φαρμακευτικών λαθών. Όσο αυξάνει ο χρόνος

της επαγγελματικής εμπειρίας μειώνεται η

συχνότητα νοσηλευτικών λαθών (r = 0,04 - p.

Value = 0,581). Σε έρευνα των Bailey et al.,

(1996) που πραγματοποιήθηκε σε

νοσοκομεία της πολιτείας Τζώρτζια, τα

αποτελέσματα έδειξαν ότι νοσηλευτές με

εμπειρία έως 5 έτη υπέπεσαν σε 2,2

λάθη/νοσηλευτή τους τελευταίους 12 μήνες,

ενώ σε νοσηλευτές με εμπειρία 6 – 20 έτη τα

φαρμακευτικά λάθη μειώθηκαν σε 0,5

λάθη/νοσηλευτή

.

26. Παράλληλα, μελέτη των

Stetina et al., (2005) που πραγματοποιήθηκε

σε νοσοκομεία του Τέξας, ανέδειξε την

αρνητική συσχέτιση της σχέσης της

νοσηλευτικής εμπειρίας με τη συχνότητα

εμφάνισης φαρμακευτικών λαθών, αφού όσο

αυξάνεται η ηλικία των νοσηλευτών, και τα

έτη εμπειρίας τόσο μειώνονται τα

νοσηλευτικά λάθη27

Στατιστικά, ο παράγοντας με τη μεγαλύτερη

απήχηση στην εμφάνιση φαρμακευτικών

λαθών αναδείχτηκε ο νοσηλευτικός φόρτος

εργασίας. Αναλυτικότερα, οι ερωτηθέντες

της μελέτης απάντησαν ότι σε ποσοστό

78,9% βιώνουν μεγάλο νοσηλευτικό φόρτο

.




εργασίας. Σε μελέτη των Rogers et al.,(2004)

έγινε αντιληπτό ότι όταν οι νοσηλευτές

εργάστηκαν περισσότερες από 12

ώρες/βάρδια η πιθανότητα να υποπέσουν σε

φαρμακευτικά λάθη διπλασιάστηκε σε σχέση

με τους νοσηλευτές που εργάστηκαν 8

ώρες/βάρδια28. Σύμφωνα με παλαιότερη

μελέτη των Davis and Cohen, (1994) τα

υψηλά ποσοστά φόρτου εργασίας των

νοσηλευτών αποτελούν σημαντικές αιτίες

φαρμακευτικών λαθών και έχουν αρνητικές

επιπτώσεις στην περίθαλψη και την

ασφάλεια των ασθενών29. Αποτελέσματα

πρόσφατης μελέτης των Olds et al., (2010)

κατέγραψαν ότι το 28% των νοσηλευτών

χορήγησαν λανθασμένη δόση φαρμάκου όταν

εργαζόταν για 40 ώρες/εβδομάδα, ενώ για

κάθε επιπλέον ώρα εργασίας οι πιθανότητες

χορήγησης λανθασμένης δόσης αυξάνονταν

κατά 2%30

Στη συνέχεια, ένας ακόμη σημαντικός

παράγοντας που ενοχοποιείται για την

εμφάνιση νοσηλευτικών λαθών είναι οι

συχνές διακοπές της εργασίας των

νοσηλευτών κατά τη διάρκεια προετοιμασίας

και χορήγησης της φαρμακευτικής αγωγής.

Συγκεκριμένα, στην εν λόγω μελέτη το

ποσοστό των διακοπών εργασίας ανήλθε στο

76,7% των ερωτηθέντων νοσηλευτών. Σε

έρευνα που διεξήχθη σε μονάδες εντατικής

θεραπείας νοσοκομείων του Καναδά, από

τους Trbovich et al., (2010) μετρήθηκε ότι το

22% του νοσηλευτικού χρόνου εργασίας σε

μία βάρδια 8 ωρών σπαταλήθηκε σε διακοπές

της εργασίας από διάφορους παράγοντες

.

31.

Σε μελέτη των Westbrook et al., (2010) που

πραγματοποιήθηκε σε δύο νοσοκομεία του

Σύδνεϋ παρατηρήθηκαν 98 νοσηλευτές για

περισσότερες από 505 ώρες, οι οποίοι

προετοίμασαν 4271 φάρμακα για χορήγηση

σε 720 ασθενείς. Τα φαρμακευτικά λάθη που

αναγνωρίστηκαν χωρίς διακοπές της

εργασίας των νοσηλευτών ανήλθαν σε

ποσοστό 69,6%, ενώ μετά από τρείς διακοπές

το ποσοστό λάθους αυξήθηκε στο 84,6%.

Ταυτόχρονα, έγινε γνωστό ότι μετά από κάθε

διακοπή ο κίνδυνος εμφάνισης νοσηλευτικών

λαθών αυξάνεται κατά 12,7%32. Σε

πρόσφατη έρευνα των Kosits et al., (2011),

μελετήθηκαν 30 νοσηλευτές που εργάζονταν

σε τρία τμήματα Επειγόντων περιστατικών

σε νοσοκομεία των ΗΠΑ, και καταγράφηκαν

200 διακοπές εργασίας σε διάρκεια 60 ωρών

ή 3,3 διακοπές/ώρα33, ενώ σε πολυκεντρική

μελέτη των Wakefield et al., (1998) που

διεξήχθη σε νοσοκομεία της Αϊόβα και

συμμετείχαν 1384 νοσηλευτές

αναγνωρίστηκε ότι ένας στους τέσσερεις

νοσηλευτές βίωσε διακοπές εργασίας κατά

την προετοιμασία των φαρμάκων34

Στην παρούσα μελέτη το ποσοστό των

ερωτηθέντων νοσηλευτών, οι οποίοι βιώνουν

μεγάλο ή πολύ μεγάλο βαθμό επαγγελματικής

εξουθένωσης ανέρχεται στο 56,8%. Το

σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης

βρίσκεται σε απόλυτη συνάρτηση με

.


διάφορους παράγοντες στο χώρο εργασίας,

όπως τον φόρτο εργασίας, τη νοσηλευτική

υποστελέχωση, την ικανοποίηση από το

αντικείμενο εργασίας, τις επαγγελματικές

σχέσεις και τη συνεργασία μεταξύ του

προσωπικού, τις οικονομικές απολαβές, την

επαγγελματική εξέλιξη και καταξίωση, καθώς

και άλλους κοινωνικούς παράγοντες. Αρκετοί

ερευνητές έχουν μελετήσει τις συνέπειες του

συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης

σε σχέση με τα νοσηλευτικά λάθη, το στρες

των νοσηλευτών και κατ’ επέκταση τις

επιπτώσεις στην ασφάλεια των ασθενών

αναδεικνύοντας την επαγγελματική

εξουθένωση ως σημαντικό παράγοντα

εμφάνισης, αλλά και αύξησης των

νοσηλευτικών λαθών στον κλινικό χώρο 9, 35 –

39

Στην παρούσα μελέτη τα αποτελέσματα

καταδεικνύουν ότι το 80,1% των τμημάτων

στα οποία εργάζονται οι ερωτηθέντες

νοσηλευτές δεν διαθέτουν σύστημα

ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και

διαχείρισης φαρμάκων. Σε μελέτη των

Shamligan et al., (2008) τα λάθη στη

συνταγογράφηση και κατ’ επέκταση στη

φαρμακευτική αγωγή χωρίς τη χρήση

ηλεκτρονικού υπολογιστή ήταν 18 λάθη/100

συνταγές, με τη χρήση υπολογιστών το

ποσοστό μειώθηκε σε 0,7 λάθη/100

συνταγές

.

40, ενώ σε μελέτη των Fortescue et

al., (2003) έγινε αντιληπτό ότι με τη χρήση

ηλεκτρονικού συστήματος διαχείρισης

φαρμάκων τα λάθη θα μειώνονταν κατά

76%41. Σε έρευνα των Bobb et al., (2004) που

πραγματοποιήθηκε σε νοσοκομείο του Σικάγο

διαπιστώθηκε ότι το 64,4% των 1110 λαθών

συνταγογράφησης θα μπορούσαν να είχαν

προληφθεί αν χρησιμοποιούνταν σύστημα

ηλεκτρονικής συνταγογράφησης42. Σε μελέτη

των Franklin et al., (2007) εντοπίστηκαν λάθη

στη συνταγογράφηση σε ποσοστό 3,8% πριν

τη χρήση ηλεκτρονικού συστήματος

συνταγογράφησης, ενώ μετά τη χρήση του

συστήματος το ποσοστό λαθών μειώθηκε στο

2%, ενώ μετά τη χρήση bar – codes στους

ασθενείς τα φαρμακευτικά λάθη ανήλθαν στο

18,9% σε αντίθεση με 82,6% ποσοστό λαθών

πριν τη χρήση γραμμωτών κωδικών43

Σύμφωνα με την μελέτη το 71,6% των

ερωτηθέντων μετά την διάπραξη ενός

φαρμακευτικού λάθους αισθάνεται ενοχή και

ντροπή απέναντι στους συναδέλφους του και

τους ασθενείς. Αυτά τα συναισθήματα σε

συνδυασμό με το ενδεχόμενο πειθαρχικών

διώξεων και αρνητικών σχολίων,

αποθαρρύνει μεγάλο μέρος των νοσηλευτών

να αποκαλύψει τυχόν λάθη του, σύμφωνα με

έρευνες των Mrayyan et al.,(2007) και

Manojlovich et al., (2007)

.

44, 45

.


Συμπερασματικά οι στατιστικοί έλεγχοι που

πραγματοποιήθηκαν έδειξαν πως η

πλειοψηφία των νοσηλευτών που έχουν

πραγματοποιήσει τουλάχιστον ένα λάθος




σχετικά με τη χορήγηση φαρμακευτικής

αγωγής κατά τους τελευταίους 12 μήνες,

βιώνει υψηλό φόρτο εργασίας, νιώθει υψηλό

βαθμό επαγγελματικής εξουθένωσης και

αποσπάται πολύ συχνά η προσοχή τους λόγω

συχνών διακοπών κατά τη διάρκεια της

προετοιμασίας της φαρμακευτικής αγωγής.

Συνηθέστεροι τύποι φαρμακευτικών λαθών

αναδείχτηκαν η λανθασμένη δοσολογία

φαρμάκου και η λάθος ώρα χορήγησης της

φαρμακευτικής αγωγής. Ταυτόχρονα όμως,

έγινε αντιληπτό ότι η εμφάνιση

φαρμακευτικών λαθών δεν αποτελεί κύρια

ευθύνη των ατόμων, αλλά αβλεψία και

αστοχία των οργανισμών και των

υγειονομικών συστημάτων. Τα επισφαλή

αυτά συστήματα δεν χαράσσουν

στρατηγικές, ούτε αναζητούν τρόπους

διαχείρισης των νοσηλευτικών λαθών με

αποτέλεσμα, από τη μία, τα ίδια λάθη να

εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα και από

την άλλη, τα άτομα να αποκρύπτουν λάθη

υπό τον φόβο των ποινικών διώξεων εκ

μέρους του ίδιου του συστήματος. Παρότι οι

νοσηλευτές εξακολουθούν να εκφράζουν

έντονες αντιρρήσεις και επιφυλάξεις σχετικά

με την αναφορά και δημοσιοποίηση των

νοσηλευτικών λαθών, οι ερωτηθέντες της

μελέτης σε ποσοστό 62,2% πιστεύουν ότι η

επίσημη και συστηματική καταγραφή των

νοσηλευτικών λαθών θα βελτίωνε σε μεγάλο

βαθμό την παρεχόμενη νοσηλευτική

φροντίδα. Είναι καιρός λοιπόν, οι

επαγγελματίες υγείας και τα υγειονομικά

συστήματα να εφαρμόσουν στην πράξη τη

ρήση: ‘to err is human, to share is divine.’

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Koch LT, Corrigan J, Donaldson MS. To

error is human: building a safer health

system. Washington, D.C.2000: National

Academy Press.

2. McLoughlin V, Leatherman S. Quality or

financing: what drives design of the

health care system? Quality Safety Health

Care 2003, 12(2):136-142.

3. Taylor C, Lillis C, Lemone P. Τεκμηρίωση,

Αναφορά και Σύσκεψη. Στο: Θεμελιώδεις

Αρχές της Νοσηλευτικής. Η επιστήμη και

τέχνη της νοσηλευτικής φροντίδας. ’εκδ.’

Πασχαλίδης 3η έκδοση, Aθήνα, 2002, 1:

351-364.

4. Meurier CE. Learning from errors in

nursing practice. J Adv Nurs 1997,

26:111-119.

5. Donchin Y, Gopher D, Olin M, Badihi Y,

Biesky M, Sprung CL, Rizov R, Catev S. A

look into the nature and causes of human

errors in the intensive care unit. Crit Care

Med 1995, 23: 294-300.

6. Graf J, Von den Driesch A, Koch K,

Jansseus V. Identification and

characterization of errors and incidents in

a medical intensive care unit. Acta

Anaesthesiol Scan 2005, 49: 930-939.


7. National Coordinating Council for

Medication Error Reporting and

Prevention, 2006.

8. Merkouris A, Papathanassoglou E,

Pistolas D, Papagiannaki V, Floros F,

Lemonidou C. Staffing and organization of

nursing care in cardiac intensive care

units in Greece. Eur J Cardiovascular Nurs

2003, 2: 123-129.

9. Blegen MA, Goode CJ, Reed L. Nurse

staffing and patient outcomes. Nursing

Research 1998, 47 (1): 43-50.

10. Vahey DC, Aiken LH, Sloane DM, Clark SP,

Vargas D. Nurse burnout and patient

satisfaction. Med Care 2004, 42: 1157-

1166.

11. Aiken L, Clarke S, Sloane D, Sochalski J,

Silber J. Hospital nurse staffing and

patient mortality, nurse burn-out, and job

dissifaction. JAMA 2002, 288: 1987-1993.

12. Brown M. Managing Medication Errors by

Design: Critical Care Nursing Quarterly

2001, Vol: 24. (3):77 – 97.

13. Cook A., Hoas H., Guttmannova K., Joyner

J., Clare JD. An error by any other name.

American Journal of Nursing 2004. Vol:

104 (6): 32 – 43.

14. Wilkins K., Shields M. Correlates of

Medication error in hospitals. Health

Reports 2008.Vol:19, (2).

15. Κarga Μ., Κalafati Μ., Giannakopoulou Μ.,

Liaropoulos L., Lemonidou Χ. Η

διαχείριση των λαθών από τους Έλληνες

νοσηλευτές: 3Ο Πανελλήνιο Συνέδριο

Διοίκησης, Οικονομικών και Πολιτικών

Υγείας, 2007.

16. Arakawa C, Kanoua Y, Sato C. Factors

contributing to medical errors and

incidents among hospitals nurses. Nurses’

health, quality of life and workplace

predict medical errors and incidents.

Industrial Health, 2011.

17. Nogueira JF, Ribeiro G, D’Innocenzo M,

Barros B. Perception of nursing staff

about the causal factors of errors in

medication administration. Journal of

Nursing 2010, 63 (6).

18. Henriksen K, Battles J, Marks E, Lewin D.

Do transient working conditions. Trigger

medical errors? Advances in patient

safety. From research to implementation.

Agency for healthcare research and

quality USA, 2005.

19. Leape L, Bates D, Cullen D, et al. Systems

analysis of adverse drug events. JAMA

1995, 274: 35-43.




20. Valentine A, Capuzzo M, Guidet B, Moreno

R, Metnitz B, Bauer P, Metnitz P, (2009).

Errors in administration of parenteral

drugs in intensive care units: BMJ 2009,

338-346.

21. Islamian J, Taheri F, Bahrami M, Mozhden

S. Assessing the nursing error rate and

related factors from the view of nursing

staff employed in the selected hospitals of

Isfahan in 2010. Ir Jour Nurs Med Res

2010, 15: 272 – 277.

22. Bohand X, Simon L, Perrier E, Mullot H,

Lefeuvre L, Plotton C. Frequency, types

and potential clinical significance of

medication-dispensing errors. J Clinics

2009, 11: 11 – 16.

23. Otero P, Leyton A, Mariani G, Cernadas

SMC. Medication errors in paediatric

inpatients: prevalence and results of a

prevention program. Pediatrics 2008, 3:

737 – 743.

24. Kaushal R, Bates D, Landrigan C, McKenna

K, Clapp M, Federico F, Goldmann D.

Medication errors and adverse drug

events in Pediatric inpatients. JAMA 2001,

16: 2114 – 2120.

25. Hsaio G, Chen I, Yu S, Wei I, Fang Y, Tang

F. Nurses’ knowledge of high-alert

medications: instrument, development

and validation. Jour Adv Nurs 2010, 1:

177 – 190.

26. Bailey C, Engel B, Luescher J, Taylor M.

2006. Medication errors in relation and

medication errors in relation to years of

nursing experience. Http// www.

Lagrance edu/ resources/ pdf/

cituations/ nursing/ medication%20

errors pdf. Ημερομηνία Ανάκτησης:

3/6/2011.

27. Stetiva P, Groves M, Pafford L. Managing

medication errors: a qualitative study.

Med Surg Nursing 2005, 3: 174 – 178.

28. Rogers A, Hwang W, Scott LP, Aiken LH,

Dingers DF. The working hours of hospital

staff nurses and patient safety. Health

Affairs 2004, 4: 202 – 212.

29. Davis NM, Cohen MR. Twelve ways to

prevent the medication errors. Nursing

1994, 94, 24: 34-41.

30. Olds D, Clarke S. The effect of work hours

on adverse events and errors in Health

Care. Jour Safety Res 2010, 2: 153 – 169.

31. Trbovich P, Prakash V, Stewart J, Trip K,

Savage P. Interruptions during the

delivery of high-risk medications. J Nurs

Adm 2010, 3: 211 – 218.

32. Westbrook I, Woods A, Rob M, Dunsmuir

W, Day R. Association of interruptions

with an increased risk and severity of

medication administration errors. Arch

Intern Med 2010, 8: 683 – 690.


33. Kosits L, Jones K. Interruptions

experienced by Registered nurses

working in Emergency Department. J

Emerge Nurs 2011, 1: 3 – 8.

34. Wakefield BJ, Uden – Holman T, Wakefield

DS. Nurses perceptions of why medication

administration errors occur. Medsurg

Nurs 1998, 7 (1): 39 – 44.

35. Marjanovic Z., Greenglass ER., Coffey S.

The relevance of psychosocial variables

and working conditions in predicting

nurses’ coping strategies during the SARS

crisis. International Journal of Nursing

Studies 2005.

36. Mrayyan M. Nurse autonomy, nurse job

satisfaction and client satisfaction with

nursing care: their place in nursing data

sets. Can J Nurs Leadersh 2003, 16: 74 –

82.

37. Gillespie M, Melby V. Burn out among

nursing staff in incident and emergency

and acute medicine. A comparative study.

J Clin Nurs 2003, 6: 842 – 851.

38. Jenkins R, Elliott P. Stressors, burnout and

social support: Nurses in acute mental

health settings. J Adv Nurs 2004, 48: 622-

631.

39. Buerhaus P, Auerbach D, Staiger D. The

recent surge in nurse employment.

Causes and implications. Health Affair

2009, 4: 657 – 668.

40. Shamligan T, Duval S, Du J, Kane R. Just

what the doctor ordered. Review of the

evidence of the impact of computerized

physician order entry on medication

prescription errors in the ICU. Health

Services Research 2008.

41. Fortescue E, Kaushal R, Landrigan C,

McKenna K, Clapp M, Federico F,

Goldmann D, Bates D. Prioritizing

strategies for preventing medication

errors and adverse drug events in

pediatric inpatients. Pediatrics 2003, 722

– 729.

42. Bobb A, Gleason K, Husch M, Feinglass J,

Yarnold P, Noskin G. The epidemiology of

prescribing errors: the potential impact of

computerized prescriber order entry.

Arch Intern Med 2004, 7: 785 – 792.

43. Franklin B, O ‘Grady K, Donyai P, et al. The

impact of a closed loop electronic

prescribing and administration systεm on

prescribing errors, administration errors,

and staff time: a before and after study.

Qual Safe Health Care 2007, 16: 279 –

284.

44. Manojlovich M, De Cicco B. Health work

environments, nurse physician

communication, and patients’ outcomes.




American Journal of Critical Care 2007, 6:

536 – 543.

45. Mrayyan M, Shishahi K, Al-Faouri I. Rate,

causes and reporting of medication errors

in Jordan: nurses perspectives. Journal of

Nursing Management 2007, 6: 659 – 670.


ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Πίνακας 1: Πόσο συχνά έχετε αντιληφθεί ότι κάνατε λάθη σχετικά με τη

χορήγηση φαρμάκων τους τελευταίους 12 μήνες;

Ν %

α. Ποτέ

β. Έστω και μία φορά

γ. Συχνά

δ. Πολύ Συχνά

15

150

10

1

8,5

85,2

5,7

0,6

Πίνακας 2: Τα λάθη στη φαρμακευτική αγωγή θεωρείτε ότι αφορούν κυρίως

:

Ν

%

Λάθος ώρα χορήγησης

α. Όχι

β. Ναι

119

57

67,6

32,4

Λάθος δόση

α. Όχι

β. Ναι

115

61

65,3

34,7




Πίνακας 3: Ο φόρτος εργασίας στο τμήμα σας είναι:

Ν %

α. Πολύ Μικρός

β. Μικρός

γ. Μέτριος

δ. Μεγάλος

ε. Πολύ Μεγάλος

0

1

36

93

46

0,0

0,6

20,5

52,8

26,1

Πίνακας 4: Πόσο συχνά αποσπάται η προσοχή σας ή και διακόπτεται η εργασία σας από εξωγενείς

παράγοντες (όπως ερωτήσεις ασθενών/συγγενών, τηλέφωνα, θορύβους κ.λπ.) κατά την

χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής;

Ν %

α. Ποτέ

β. Σπάνια

γ. Συχνά

δ. Πολύ Συχνά

ε. Πάντα

4

37

65

54

16

2,3

21,0

36,9

30,7

9,1


Πίνακας 5: Ο βαθμός επαγγελματικής εξουθένωσης που νιώθετε είναι:

Ν %

α. Πολύ Μικρός

β. Μικρός

γ. Μέτριος

δ. Μεγάλος

ε. Πολύ Μεγάλος

2

5

69

73

27

1,1

2,8

39,2

41,5

15,3

Πίνακας 6: Υπάρχει ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης (για τη χορήγηση) φαρμάκων στο τμήμα σας;

Ν %

α. Όχι

β. Ναι

141

35

80,1

19,9

Πίνακας 7: Σε περίπτωση που αντιληφθείτε ένα λάθος σας, το πρώτο σας συναίσθημα είναι:

Ν %

Ενοχή

α. Όχι

β. Ναι

50

126

28,4

71,6

11 Τόμος, 2 Τεύχος, Απρίλιος Ιούνιος 2012 rostrum of ......

Documents