1. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM KONU ANLATIMI

2. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM I. TBMM sava yllarnda yprand iin 1 Nisan 1923te meclisin seimle yenilenmesi karar alnm, 11 Austos 1923te de II. TBMM almtr. 11 Austos 1923ten 1 Ekim 1927ye kadar alan II. TBMMye nklp Meclisi de denilmitir. 3. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM SYAS ALANDA YAPILAN NKILPLAR Siyasi alanda yaplan inklplar unlardr; I. TBMMnin Almas Saltanatn Kaldrlmas Cumhuriyetin lan Halifeliin Kaldrlmas Partiler ve ok Partili Hayata Gei Denemeleri 1921 ve 1924 Anayasalar 4. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) Cumhuriyetin ilanna ortam hazrlayan gelimeler unlardr; Saltanatn kaldrlmas (1 Kasm 1922) II. TBMMnin almas (11 Austos 1923) Lozan Bar Antlamasnn II. TBMMde onaylanmas (23 Austos 1923) Yeni Trk Devletinin ilk siyasi partisi olan Halk Frkasnn kurulmas (9 Eyll 1923) Trk ordusunun tilaflarn boaltt stanbula girmesi (6 Ekim 1923) Ankarann bakent olmas (13 Ekim 1923) Mecliste meydana gelen hkmet bunalm (25 Ekim 1923) 5. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) NOT: Bakanlarn tek tek meclis ierisinden seilmesi, hkmeti oluturmay ve srdrmeyi zorlatrmaktayd (Meclis Hkmeti Sistemi). Bu yzden bir an nce Cumhuriyeti ilan edip Kabine Sistemine gemek gerekmekteydi. NOT: lkenin igalden kurtarlmas ve saltanatn kaldrlmasndan sonra milletvekilleri arasndaki gr ayrlklar artmaya balad. Bu da hkmet bunalmn iyice arttrd. 6. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) Cumhuriyetin ilann gerektiren nedenler unlardr; I. TBMMnin almasyla balayan rejim konusundaki tartmalar Saltanatn kaldrlmasndan sonra oluan Devlet Bakanl Sorunu Yeni Trk Devletinin yapaca inklplara en uygun rejimin Cumhuriyet olmas Meclis Hkmeti Sisteminin zamanla ileyemez hale gelmesi ve yaanan hkmet bunalmlar (1923 sonbaharnda Fethi Okyar Hkmetinin ekilmesi sonucu) 7. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) 29 Ekim 1923te Cumhuriyet ilan edildi. Anayasann birinci maddesinin sonuna yaplan ekle, Trkiye Devletinin ynetim ekli Cumhuriyettir. denildi. Cumhuriyetin ilan ile Yeni Trk Devletinin u nemli Sorunlar zmlenmitir; Yeni Trk Devletinin ad konuldu. Bylece rejim konusundaki tartmalar sona erdi. Gazi Mustafa Kemal Paa Cumhurbakan seilerek Devlet Bakanl sorunu da kesin olarak zme kavutu. 8. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine Sistemine geildi (Babakan olan hkmetlerin kurulmas saland.). Bylece Mecliste yaanan hkmet bunalmlar da sona erdi. Ayrca devlet ileri ivme kazand ve yaplacak inklplara ortam hazrland. lk Cumhuriyet Hkmetini kurma grevi smet Paaya (Babakanlk) verildi. Fethi (Okyar) Bey de TBMM Bakanlna seildi. 9. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) NOT: Cumhuriyetin ilan ile ulusal egemenliin salanmas ynnde en nemli admlardan biri daha atlm oldu. Tekilat- Esasiye (1921 Anayasas) Kanununda, 1923 ylnda yaplan deiiklikler; 10. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) Trkiye Devletinin rejimi cumhuriyettir. maddesi anayasaya eklenmitir. Devletin bakan Cumhurbakandr. Cumhurbakannn, TBMM tarafndan kendi yeleri arasndan seilmesi karar alnmtr. Cumhurbakanl sresinin 4 yl olmas ve ayn kiinin tekrar Cumhurbakan seilebilmesi karara balanmtr. Babakan, Cumhurbakan tarafndan ve TBMM yeleri arasndan seilir. Bakanlar babakan tarafndan TBMM yeleri arasndan seilecek ve Cumhurbakan tarafndan meclisin onayna sunulacaktr. Devletin dininin slam ve resmi dilinin Trke olduu hkm getirilmitir. 11. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Kabine Sisteminde; Cumhurbakan, Meclis yeleri arasndan Babakan seer, Babakan da Meclis yeleri arasndan dier bakanlar seer, Seilen Bakanlar Kurulu, Cumhurbakan tarafndan Meclisin gvenoyuna arz olunur ve gvenoyu alan Hkmet greve balard. 12. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURBAKANLARIMIZ 1) M. Kemal Atatrk 2) smet nn 3) Celal Bayar 4) Cemal Grsel 5) Cevdet Sunay 6) Fahri Korutrk 7) Kenan Evren 8) Turgut zal 9) Sleyman Demirel 10) A.Necdet Sezer 11) Abdullah Gl 13. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) Hz. Muhammedin vefatndan sonra devlet ve hkmet ilerini yrtmek amacyla seilen idarecilere Halife denilmitir. lk drt halife seimle belirlenmi, ancak Emevilerden itibaren halifelik saltanata dnmtr. Yavuz Sultan Selimin Msr Seferinden sonra Halifelik, Osmanl padiahlarna gemitir (1517). 14. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) I. Dnya Sava srasnda Osmanl Devleti btn Mslmanlar tilaf Devletlerine kar birletirebilmek iin Kutsal Cihat ilan etmi ancak baarl olamamtr. Bu ar slam Dnyasnda destek grmemi hatta ngilizlerin kkrtmas ile Araplar Osmanl Devletine kar ayaklanmlardr. 1 Kasm 1922de saltanat kaldrlrken ortam msait olmadndan halifelik makamna dokunulmam, TBMM, Vahdettinin yerine hanedandan Abdlmecit Efendiyi halife olarak tayin etmitir. 15. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) Halifeliin Kaldrlma Nedenleri: Halifeliin ulusal egemenlikle (Cumhuriyetle) badamamas Halifeliin laik dzene geite en nemli engel olmas Halifenin yasa d davranlar, politikaya karmas, padiah gibi davranmas Baz evrelerin halifeye yeniden siyasi haklar salamaya almalar D glerin kendi karlar dorultusunda halifelik kurumunu savunmalar ve desteklemeleri 16. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) TBMM, 3 Mart 1924te kard yasa ile Halifelii resmen kaldrd. Ayn yasa ile Osmanl Hanedannn yurt dna karlmas kabul edildi. Ayn gn u kanunlar da kabul edilmitir; Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eitim ve retim birletirilerek devlet denetimine alnmtr. Tm okullar Milli Eitim Bakanlna balanmtr, Medreseler kapatlm, ada okullar almtr. 17. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) eriyye ve Evkaf Vekaleti kaldrlarak yerine Diyanet leri Bakanl ve Vakflar Genel Mdrl kurulmutur. Bylece laik devlet olma ynnde nemli bir adm atlmtr. Ayrca ynetimdeki iki ballk da sona ermitir. NOT: Diyanet leri Bakanlnn kurulmas ile eyhlislamlk sona ermitir. 18. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) Halifeliin Kaldrlmasnn nemi: Laik dzene geite nemli bir adm atlm oldu (en nemlisi). Ulusal egemenlik ilkesi pekitirildi. Trkiye Cumhuriyetinin karakteri tam olarak ortaya kt. Eski rejim yanllarnn yuvaland zararl bir odak noktas yok edildi. Yaplacak inklplara zemin hazrland. Devlet ynetimindeki ikili yap ortadan kalkt. Trkiyedeki mmetilik araylar sona erdi ve milliyetiliin temelleri glendirildi. 19. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM RNEK SORU Mslmanlar zerinde nfuzu olan halifeliin kaldrlmasnda aadakilerden hangisinin etkili olduu savunulabilir? A) Mecelle yerine Medeni Kanunun kabul edilmesi B) Saltanatn kaldrlarak Cumhuriyetin ilan edilmesi C) Tekke ve trbelerin kapatlmas D) Anayasadan laiklie aykr maddelerin karlmas E) Medreselerin kapatlmas CEVAP: B 20. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM OK PARTL HAYATA GE DENEMELER Siyasi Parti; Ayn siyasi gr benimseyen insanlarn bir araya gelerek oluturduklar, halkn istek ve grlerinin ynetime yansmasn salayan demokrasinin vazgeilmez unsurlarndan biridir. I. TBMM dneminde, meclis ierisinde partileme yoktu. Meclis ierisinde siyasi gr ayrlklarndan dolay eitli gruplar meydana gelmiti. lk mecliste btn milletvekillerinin tek amac yurdu dmandan kurtarmak ve Misak- Milliyi gerekletirmekti. Ancak 1921 Anayasasnn hazrlanmas srasnda gruplar olumaya balad. 21. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM OK PARTL HAYATA GE DENEMELER Bu gruplarn balcalar; Tesant, stiklal, Islahat, Halk zmreleri, Yeil Ordu ve Mustafa Kemalin kurduu Meclisteki en etkili grup olan Mdafaa-i Hukuk Grubu idi (Sivas Kongresi srasnda Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Grubu olarak temelleri atlmt.). Mustafa Kemal bu gruplar birletirme konusunda baarl olamaynca 151 arkadayla birlikte 10 Mays 1921te Mdafaa-i Hukuk grubunu kurmutur. Bu gruba Birinci Grup muhalif gruba ise kinci Grup (Muhafaza-i Mukaddesat Grubu) denilmitir. 22. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYET HALK PARTS (9 EYLL 1923) Mustafa Kemal almalar srasnda Mdafaa-i Hukuk grubuyla birlikte hareket etmitir ve bu grubun bir uzants olarak 9 Eyll 1923te Halk Frkasn kurmutur (lk siyasi parti). Cumhuriyetin ilanndan sonra ad Cumhuriyet Halk Frkas olarak deitirilmitir (1924). 1935te de Cumhuriyet Halk Partisi ismini almtr. Mustafa Kemal Atatrk 1938e kadar Cumhuriyet Halk Partisinin bakanln yapmtr. Atatrkn lmnden sonra ise bu grevi 1950ye kadar smet nn yerine getirmitir. 23. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYET HALK PARTS (9 EYLL 1923) Cumhuriyet Halk Partisinin kurulma nedenleri: nklplarn yaplmas iin organize olmu disiplinli bir rgte gerek duyulmas Yenilikleri, halkn katlmasyla kurulacak bir parti aracl ile halka benimsetme dncesi Halkn istek ve grlerinin Meclise daha kolay yansmasn salamak ve demokrasiyi kurum ve kurallaryla iletme dncesidir. Cumhuriyet Halk Frkas, Atatrkn 6 temel ilkesini parti felsefesi olarak kabul etmitir. Ekonomide devletilik ilkesini benimsemitir. 24. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM CUMHURYET HALK PARTS (9 EYLL 1923) NOT: Devletilik; sermayenin devlet eliyle kullanlmas, devletin retim faaliyetlerinde yer almasdr. zel sektrn elinde yeterli sermaye olmad iin kabul edilen ekonomik sistemdir. 1946 ylna kadar Meclisteki tek parti; 1950 ylna kadar da iktidar partisidir. Cumhuriyet Dneminde yaplan inklplarn ve Atatrk ilkelerinin uygulaycs da Cumhuriyet Halk Partisi olmutur. NOT: Trkiye Cumhuriyetinin en uzun iktidarda kalan partisi Cumhuriyet Halk Partisidir.. Ekonomide devletilik ilkesini benimsemitir. 25. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM TERAKKPERVER CUMHURYET PARTS (17 KASIM 1924 - 5 HAZRAN 1925) Kurtulu Sava yllarnda Mustafa Kemal'in Milli Mcadeleyi birlikte yrtt yakn silah arkadalar tarafndan kurulmutur (lk ubesini Urfada amtr.). Partinin kurucular Kazm Karabekir (Partinin bakan), Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay) Ali Fuat Bey (Cebesoy), Adnan Bey (Advar)dr. Bu partinin kurulmasnda Mustafa Kemal Paa ile silah arkadalar arasnda meydana gelen siyasi gr ayrlklar etkili olmutur. 26. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM TERAKKPERVER CUMHURYET PARTS (17 KASIM 1924 - 5 HAZRAN 1925) Partinin kurucular ayn zamanda ordu mensubu subaylard. Bu nedenle 19 Aralk 1924te bir yasa kartld. Bu yasaya gre ordu mensubu olanlar siyasi partilere ye olamayacaklard. Bu nedenle Terakkiperver Frkasnn kurucular ordudan istifa etmek zorunda kalmlardr. NOT: Bu yasann kmasnda 1924te Hakkride kan Nasturi Ayaklanmasn ordunun glkle bastrmas da etkili olmutur (Bunun nedeni ordunun siyasete karmasdr.). Ayrca bu isyanda Musul konusunda Trkiyeyi zayf drmek isteyen ngilterenin de etkisi vardr. 27. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn Program ve lkeleri; Bireysel zgrlkler korunacak Vekil seimlerinde tek derece usul uygulanacak Milletin ak vekleti alnmadka, Anayasa deitirilmeyecek dem-i Merkeziyet esas kabul edilecek (yerinden ynetim uygulanacak) Cumhurbakan olan kiinin milletvekillii kaldrlacak Bteden maa alan devlet grevlilerinin siyasi partilere ye olmas engellenecek Dini dnce ve inanlara saygl olunacak Serbest ekonomi politikas (liberalizm) uygulanacak Hkmete ait iftlik ve araziler topraksz kyllere verilecek 28. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn Program ve lkeleri; Terakkiperver Frka lke genelinde rgtlenmeye balaynca rejim ve laiklik kart olanlar da bu partiye girmeye balamtr. Bu sralarda, parti, Douda kan eyh Sait Ayaklanmasyla ilgisi olduu gerekesiyle 5 Haziran 1925'te kapatlmtr. Bylece ok partili hayata geiin ilk denemesi baarszlkla sonulanmtr. NOT: Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, kurulan ikinci siyasi parti ve ilk muhalefet partisidir. 29. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM EYH SAT AYAKLANMASI (13 UBAT 3 HAZRAN 1925) Halifeliin kaldrlmasndan sonra, laiklie ve Cumhuriyet ynetimine kar olanlar tarafndan karlmtr. Ayaklanmann kmasnda, Musul konusunda Trkiye'yi zayf duruma drmek isteyen ngilterenin Gneydou Anadolu Blgesinde yapt almalar da etkili olmutur. ngiltere bu ayaklanmay kartmakla Sevr Antlamasnda kurulmas istenen Krdistan Devletini tekrar gndeme getirmitir. 30. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM EYH SAT AYAKLANMASI (13 UBAT 3 HAZRAN 1925) eyh Sait Ayaklanmas, Dou ve Gneydou Anadoluda birok ili (Diyarbakrda balad) ierisine alacak ekilde genilemitir. Ayaklanmann bastrlmas iin alnan nlemler u ekildedir; Fethi Okyar Hkmeti istifa etti. smet nn yeni hkmeti kurdu. Takrir-i Skn (Huzuru Salama) Yasas kartld (4 Mart 1925). Bu kanun 1929a kadar yrrlkte kald. 31. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM EYH SAT AYAKLANMASI (13 UBAT 3 HAZRAN 1925) NOT: Takrir-i Skn Kanunu, ilk defa eyh Sait Ayaklanmasnn bastrlmasnda kullanlmtr. stiklal Mahkemeleri kuruldu (nc kez) Blgede ksmi seferberlik ilan edildi. Basna sansr uygulanmtr. Bu nlemlerin alnmas ve uygulanmas sonucu ayaklanma 3 Haziran 1925'te bastrld. 32. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM EYH SAT AYAKLANMASI (13 UBAT 3 HAZRAN 1925) Sonular; Trkiyenin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Frkas isyanda rol olduu gerekesiyle kapatlmtr (5 Haziran 1925). eyh Sait isyan, Trkiyede ok partili hayata gei iin ortamn uygun olmadn ve henz demokrasinin tam anlamyla uygulanamayacan gstermitir. ngiltere bu isyan kullanarak Musul sorununun Trkiye aleyhine zmlenmesini salamtr. 33. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM EYH SAT AYAKLANMASI (13 UBAT 3 HAZRAN 1925) NOT: 1926 Ankara Antlamasyla Musul, ngilterenin mandas Irak Hkmetine braklmtr. Ayrca bu durum Misak- Milliye aykrdr. NOT: Bu olay i politikada yaanan sorunlarn d politikay olumsuz etkilediini gstermitir. Cumhuriyet rejimini ykmaya ynelik ilk isyan bastrlmtr. 34. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM MUSTAFA KEMALE SUKAST GRM (16 HAZRAN 1926) Eski ttihatlar tarafndan planlanan bu suikast Mustafa Kemalin zmir gezisi srasnda gerekletirilecekti. Ancak, olay daha nceden haber alnnca (Mustafa Kemalin zmire bir gn gecikmeli gitmesi ve suikastileri karacak olan Giritli evkinin durumu zmir valisine bildirmesi zerine renilmitir) gerekletirilememi ve suikast planlayan 13 kii yakalanarak stiklal Mahkemelerinde (drdnc kez) yarglanmtr. NOT: Bu olaydan sonra ttihat ve Terakkiciler, devlet kadrolarndan tamamen tasfiye edilmilerdir. 35. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM MUSTAFA KEMALE SUKAST GRM (16 HAZRAN 1926) NOT: Bu olay ayn zamanda ulus egemenliine dayal rejime kar bir tepki niteliindedir. Mustafa Kemalin bu olaydan sonra syledii u szler, onun Trkiye Cumhuriyetine verdii nemi bir kez daha ortaya koymutur: Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacaktr. Ancak Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktr. 36. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM SERBEST CUMHURYET FIRKASI (12 AUSTOS - 18 ARALIK 1930) Mustafa Kemalin isteiyle Fethi Okyar tarafndan kurulmutur. Bu Partinin kurulma nedenleri; 1929da dnya genelinde grlen ekonomik krizden Trkiyenin de etkilenmesi ve bu nedenle ekonomik alanda mevcut hkmet uygulamalarna seenek olacak yeni grler retme dncesi Demokrasiyi tm kurum ve kurallaryla iletme istei Mevcut hkmetin uygulamalarnn daha iyi denetlenmesi gerei Halkn istek ve grlerinin Meclise tam olarak yansmasn salama dncesidir. 37. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM SERBEST CUMHURYET FIRKASI Fethi Bey tarafndan kurulan Serbest Cumhuriyet Partisi; Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa ekonomisi) savunmutur. Tek dereceli seim sistemine geilmesi gerektiini vurgulamtr. Cumhuriyete bal ve laik dnceden yana olacan belirtmitir. Kadnlara da siyasal haklar verilmesini savunmutur. Limanlarda uygulanan tekel sisteminin kaldrlmasn, Tevik-i Sanayi Kanununun tamamen uygulanmasn, yabanc sermayenin lkeye giriinin salanmasn, Trk parasnn deerini koruyacak tedbirlerin alnmasn ve vergilerin halkn durumuna gre toplanmasn savunmutur. 38. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM SERBEST CUMHURYET FIRKASI Serbest Cumhuriyet Partisi lke genelinde tekilatlanmaya balaynca, bu partiye de Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnda olduu gibi rejim kart olanlar girmeye balamtr. Fethi Okyar bu gelime zerine o dnemde yaplan yerel seimlerde byk baar kazanmasna ramen partisini feshetmek zorunda kalmtr (18 Aralk 1930). Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmas ile Cumhuriyetin ilanndan sonraki ikinci ok partili hayata gei denemesi de baarl olamad. Bundan sonra Atatrk dneminde bir daha ok partili hayata gei giriiminde bulunulmamtr. 39. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmasndan sonra, zmirin Menemen ilesinde rejim kartlarnn karm olduu olaydr. Bu olay srasnda Dervi Mehmet ve yandalar tarafndan Menemende askerlik grevini yapan retmen Astemen Kubilay ehit edilmitir. Ayaklanma ksa srede bastrlm, Dervi Mehmet ve yandalar yakalanarak stiklal Mahkemelerinde yarglanarak (beinci kez) cezalandrlmlardr. 40. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) NOT: Menemen Olay, eyh Sait syanndan sonra rejime kar kan ikinci isyandr. NOT: Hem eyh Sait syan, hem de Menemen Olay, Trkiyede henz demokrasi ortamnn olumadn gstermitir. NOT: Cumhuriyetin ilanndan sonra bir sre tek partili bir ynetimin srdrlmesinin en nemli nedenleri; yaplacak olan inklplarn lkeye yerlemesini salama ve halkn gerekli olan siyasal olgunlua erimesini beklemektir. 41. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930) Atatrk dneminde ok istenmesine ramen ok partili hayata geilememitir. ok partili hayata ancak 1946da Demokrat Partinin kurulmasyla geilmitir (nc ok partili hayat). Bu parti de Cumhuriyet Halk Frkasnn devleti politikasna kar liberalizmi savunmutur. Demokrat Parti 1950deki genel seimler sonrasnda da iktidar partisi olmutur (29 Eyll 1960ta da kapatlmtr.). 42. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM BURSA OLAYI (1 UBAT 1933) Bursada ezann Trke okunmasna kar gsterilen tepkidir. Olaya Atatrkn mdahale etmesiyle isyan bastrlm, reisleri bir sreliine eitli karakollarda misafir edilmilerdir. 43. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM VAGON-L OLAYI (22 UBAT 1933) Vagon-Li irketi (Yatakl Vagonlar) Osmanl Dneminden beri Trkiyede demiryollarn ileten bir Fransz irketiydi. 22 ubat 1933te irketin telefonda Trke konuan memuru Naci Beye Belikal mdr Jannoni tarafndan irkette resmi dilin Franszca olduu belirtilerek, 25 Kuru para cezas ve 15 gn iten uzaklatrma cezasnn verilmesiyle olay patlak verdi. Bu gelime zerine stanbul niversitesi rencileri irket brosu nnde olaylar karmlardr. Yaanan bu durumlar zerine irket, Naci Beyi tekrar ie balatmtr. Ayrca Vatanda Trke Konu Kampanyas balatlmtr. 44. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM RAZGARD OLAYI (20 NSAN 1933) Bulgaristann Razgard blgesinde bulunan Trk mezarlklarnn Bulgarlar tarafndan tahrip edilmesiyle stanbulda bu olaylara tepki gsterilmitir. Trk genliinin milliyetiliiyle Trkiyede Bulgarlarn mezarlar onarlm ve Bulgarlara kltr dersi verilmitir (20 Nisan 1933). 45. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM ANAYASALAR Anayasa: Bir devletin rejimini, ileyiini, kii hak ve hrriyetlerini ortaya koyan temel kanunlar olup bir lke snrlar ierisinde uygulanan kanunlarn dayanadr. Anayasaya aykr bir kanun karlamaz. Yeni Trk Devletinin ilk Anayasas 1921de hazrlanmtr (Tekilat- Esasiye Kanunu). 46. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM TEKLAT-I ESASYE (20 OCAK 1921) I. nn Zaferinden sonra hazrlanarak yrrle konmutur. 23 temel madde ve bir geici maddeden oluan zet bir anayasadr. Savan zor artlar altnda hazrlanm olmasndan dolay olaanst zellikler tayan bir anayasadr. 47. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Balca maddeleri u ekilde sralanabilir; Egemenlik, kaytsz artsz milletindir. Yasama, yrtme, yarg yetkileri TBMM'ye aittir. Meclis bakan ayn zamanda hkmetin de bakandr (Meclis Hkmeti Sistemi). Din ve eriat ileri TBMM araclyla gerekletirilir. Seimler 2 ylda bir yaplr. Seimler ift derecelidir, ounluk sistemi benimsenmitir. Semen ya 18dir. 48. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM NOT: Tek dereceli veya ok dereceli seim; Tek dereceli seimde, semen dorudan doruya yneticilik iin aday olanlara oyunu kullanr. ok dereceli seimde ise, semen, yneticileri tayin veya seecek olan temsilci semeni seer. Tek dereceli seim demokrasiye en uygun seimdir. NOT: ounluk Sistemi; ok partili sistemde bir seim blgesinde en ok oyu alan parti listesinin seimi kazanmasn salayan seim sistemidir. 49. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM NOT: 1921 Anayasasnda btn glerin kayna millettir (TBMMdir.). Gler birlii ilkesi esas alnmtr. Tek meclis ve meclisin stnl ilkeleri kabul edilmitir. Laik bir anayasa zellii tamaz. NOT: Cumhuriyetin ilanndan sonra 1921 Anayasas yetersiz kalm, bu nedenle 1924 Anayasasnn hazrlanmas zorunlu hale gelmitir. NOT: 1921 Anayasas, ilk ve tek yumuak (kolay deitirilebilir) anayasamzdr. 50. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM NOT: 1921 Anayasasnda btn glerin kayna millettir (TBMMdir.). Gler birlii ilkesi esas alnmtr. Tek meclis ve meclisin stnl ilkeleri kabul edilmitir. Laik bir anayasa zellii tamaz. NOT: Cumhuriyetin ilanndan sonra 1921 Anayasas yetersiz kalm, bu nedenle 1924 Anayasasnn hazrlanmas zorunlu hale gelmitir. NOT: 1921 Anayasas, ilk ve tek yumuak (kolay deitirilebilir) anayasamzdr. 51. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) 20 Nisan 1924te yrrle girmitir. 6 blm olup, 105 maddeden meydana gelmektedir. 1924 Anayasasna gre; Trkiye Devleti bir cumhuriyettir (ilk kez). NOT: lk kez Kabine Sistemine geilmitir. Devletin dini slam, dili Trke, bakenti Ankaradr. Btn glerin kayna millettir, egemenlik hakk millete aittir. Milletvekili ve cumhurbakanl seimleri 4 ylda bir yaplr. Cumhurbakan meclis iinden ve meclis tarafndan seilir ve ayn kii birden fazla dnem, Cumhurbakan seilebilir. 52. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) Her 40 bin erkek semene bir milletvekili seme hakk tannmtr. Semen ya 18dir. Seilme ya ise 30dur. Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi benimsenmitir. Seme ve seilme hakk sadece erkekler tarafndan kullanlr. Btn Trkiye Cumhuriyeti vatandalar kanun nnde eittir. lkretim zorunlu ve paraszdr. Yasama ve yrtme yetkisi TBMMde belirir ve toplanr. Yrtme yetkisi Meclisin setii cumhurbakan ve onun atayaca Bakanlar Kurulunca yerine getirilir. Yarg yetkisini ise, bamsz mahkemeler kullanr. 53. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) NOT: 1924 Anayasasnda gler ayrl ksmi olarak gerekletirilmesinde (ilk kez) gler birlii korunmutur. Bu uygulamann nedeni yaplacak inklplar kolaylatrmaktr. NOT: 1924 Anayasasnda da ulusal egemenlik, gler birlii, tek meclis ve meclisin stnl ilkeleri 1921 Anayasasnda olduu gibi devam etmi hatta daha da gelitirilmitir (Kabine Sistemine geilmitir.). 54. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) 1924 Anayasas zerinde Yaplan Deiiklikler: 1928de Anayasadan Devletin dini slamdr ibaresi karlmtr. Bylece laiklik ilkesi benimsenmitir. 1928de Milletvekilleri ve Cumhurbakannn yemin ekli deitirilmi Vallahi ifadesi yerine Namusum zerine sz veriyorum. ibaresi getirilmitir. 1929da ormanlarn devletletirilmesi ve toprak reformu anayasaya konulmutur. Kadnlara; 1930da belediye, 1933te muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934te de milletvekili seme ve seilme hakk verilmitir. 55. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) 1924 Anayasas zerinde Yaplan Deiiklikler: 5 Aralk 1934te semen ya 18den 22ye karlmtr. 1937de Atatrk ilkeleri anayasaya konulmutur. Bylece Anayasann laikleme aamas da tamamlanm oldu. 1945 ylnda da anayasa dili sadeletirilmitir. Ancak 1952de yeniden eski haline evrilmitir. 21 Temmuz 1946 genel seimleri sonucunda tek dereceli seim sistemi kabul edildi. 1924 Anayasas btn bu deiikliklerden sonra 1960a kadar devam etmitir (en uzun sre yrrlkte kalan anayasadr.). 56. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1924 ANAYASASI (20 NSAN 1924) NOT: 1924 Anayasas, en fazla deiiklie urayan anayasadr. NOT: 27 Mays 1960 hareketiyle 1924 Anayasasnn baz hkmleri yrrlkten kaldrld. Yeni bir anayasa hazrlama almalarna geildi. Temsilciler Kurulu oluturuldu. Bu kurul Milli Birlik Komitesi ile birlikte Kurucu Meclis (Cemal Grsel bakanlnda) ad altnda yeni anayasay hazrlad. 57. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1961 ANAYASASI (9 TEMMUZ 1961) 1960ta 27 Mays Askeri Darbesi sonunda yeni bir anayasa hazrland. Bu anayasa atanm Kurucu Meclisince hazrlanp halkoylamas ile yrrle girmitir (ilk defa). Buradaki temel deiiklik gler birlii ilkesinin terk edilerek, gler ayrl ilkesinin benimsenmi olmasdr. 58. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1961 ANAYASASI (9 TEMMUZ 1961) Buna gre; Yasama yetkisi meclise, Yrtme yetkisi hkmete, Yarg yetkisi ise bamsz mahkemelere verilmitir. Ayrca sendikal haklar geniletilmitir. Temel hak ve zgrlklere de daha geni yer verilmitir (Siyasi parti, niversite, sendika ve derneklere zerklik verilmitir.). Devletin sosyal bir hukuk devleti olduu ilk defa belirtilmitir. 59. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1961 ANAYASASI (9 TEMMUZ 1961) NOT: Anayasa daha demokratik bir hale getirilmitir. 1961 Anayasasnda iki meclisin varl esas alnmtr. Bunlar; Senatrlerden oluan Cumhuriyet Senatosu ile, Milletvekillerinden oluan TBMMdir. Yasalarn kabulnde ise son sz Millet Meclisinindi. Seimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi benimsenmitir. 60. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1961 ANAYASASI (9 TEMMUZ 1961) NOT: Nispi Temsil Sistemi; Seime katlan her partinin ald oy oranna gre mecliste temsil edilmesini salayan sistemdir. Devlet Planlama rgt kurulmutur. Anayasa Mahkemesi ve Dantay gibi st mahkemeler ilk defa kurulmutur. 1961 Anayasas 1980e kadar devam etmitir. 12 Mart 1971 Muhtrasyla balayan ve iki yl kadar sren yar askeri rejim dneminde parlamento dndan destek olan hkmetlerin n ayak olmasyla 1971 - 1973 yllarnda Anayasada nemli deiiklikler yapld. 61. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarnn Ortak zellikleri Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Btn glerin kayna millettir. Cumhuriyet rejiminin ve temel niteliklerinin deitirilemez olmasdr. Sava ve bara karar verme yetkisi TBMMye aittir. Sresi dolmadan seimlerin yenilenmesi karar TBMMye aittir. 62. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR Hukuk Devriminin Nedenleri: Osmanl Devletinde uygulanan hukuk sisteminde birliin olmay (en nemlisi) Osmanl hukuk sisteminin din esaslarna gre dzenlenmi olmas ve laik ve demokratik esaslara dayal ynetim anlayyla badamamas Halklk ilkesine paralel olarak herkesi kanunlar nnde eit duruma getirme dncesi (Kadn erkek eitliinin tam olarak salanmak istenmesi) Milli birlik ve btnlemeyi hzlandrma dncesi 63. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR NOT: Yenilikler yaplrken kanunlarn Batdan alnmasnn nedenleri; savatan yeni km toplumda bu kanunlar hazrlayabilecek yeterli kadronun olmay ve hukuk kurallarnn hazrlanmasnn uzun zaman almasdr. 64. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR Devlet Yapsndaki Laiklemenin Aamalar: Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923) Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924) Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Eitim retim Birlii Yasas) (3 Mart 1924) eriye ve Evkaf Vekletinin Kaldrlmas ( 3 Mart 1924) NOT: Bu kurumlarn yerine Diyanet leri Bakanl ve Vakflar Genel Mdrl kurulmutur. 65. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR 1924 Anayasasnn Kabul (1924) Medreselerin Kapatlmas (11 Mart 1924) Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925) Klk Kyafet Kanununun karlmas (1925) 10 Nisan 1928de Anayasadan Devletin dini slamdr maddesinin karlmas 1928de Cumhurbakan ve milletvekillerinin yemin biiminin deitirilmesi ve yemin iindeki dinsel kelimelerin kaldrlmas 5 ubat 1937de anayasaya Trk devletinin laik olduu ilkesinin konulmas (Bylece laiklie gei aamas tamamlanmtr.) 66. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR Hukuk Kurallarnn Laikletirilmesi: 17 ubat 1926da, svire Medeni Kanunu rnek alnarak Trk Medeni Kanunu kabul edildi; 4 Ekim 1926da da yrrle girdi. NOT: svire Medeni Kanununun rnek alnmasnn nedenleri; Bu alanda hazrlanan en son kanun olmas, sade olmas, sorunlara pratik yollardan zm getirmesi, kadn ve erkek eitliine nem vermesi, laik ve demokratik olmasdr. 67. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILPLAR svire Borlar Kanunu (cra, flas Hukuku) da ayn gn kabul edildi. 1926da Alman Ticaret Hukuku, talyan Ceza Hukuku, Alman Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, Fransa dare Hukuku kabul edildi. 68. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) Medeni Kanun: Toplumdaki bireylerin birbirleriyle olan ilikilerini; bireylerin mal ve mlkleriyle olan ilikilerini dzenleyen kurallardr. Osmanl Devletinde bu alanda hazrlanan ilk kanun Mecelledir. Mecelle slam dinine gre hazrlanm (1869 Ahmet Cevdet Paa) ancak tamamlanamamtr. Ayrca an koullarna ve toplumun ihtiyalarna cevap vermekten uzakt. Cumhuriyetin ilanndan sonra da yeni medeni kanunun hazrlanmas iin gerekli zamann olmamasndan dolay svire Medeni Kanunu alnm, Trk Medeni Kanunu olarak kabul edilmitir. 69. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) 17 ubat 1926da kabul edilen Trk Medeni Kanunuyla u gelimeler salanmtr; Tek eli evlilik ve resmi nikh zorunluluu getirildi. Kadna da boanma hakk tannd. Kadnlara mirasta eitlik ve mahkemede ahitlik haklar tannd. Aile kurma konusunda erkein btn ayrcalklar kaldrlmtr. Kadnlara istedii meslei seme ve alma haklar saland. Anneye ocuun vesayetini alma hakk tannmtr. Herkese din ve vicdan zgrl tannmtr. Ayrca hukuk birlii salanmtr. 70. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) NOT: Bu haklarla Trk kadn ekonomik ve sosyal haklar ynnden toplum ierisinde layk olduu yeri almtr. Trk kadnnn siyasal alanda erkeklerle olan eitsizliini gidermek amacyla da; 30 Nisan 1930da belediye seimlerine katlma hakk, 26 Ekim 1933te ky muhtar ve heyeti seimlerine katlma hakk, 5 Aralk 1934de milletvekili seme ve seilme hakk verilmitir. 71. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) NOT: Bu deiikliklerle kadnlara da ynetime katlma hakk yani siyasi haklar verilmitir (Trk kadn seme ve seilme hakkn birok Avrupa lkesinden nce elde etmitir). NOT: Medeni Kanunun kabul ile mmet toplumundan ulus toplumu anlayna geilmitir. NOT: 1 Ocak 2002de yrrle giren yeni Trk Medeni Kanunuyla birlikte kadnlara isterse elerinin soyadyla birlikte kzlk soyadlarn kullanabilme hakk da tannmtr. 72. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM RNEK SORU Trkiye Cumhuriyetinde Trk kadn erkekle eit olarak, I. mirastan ayn oranda pay alma ve tank olma, II. milletvekili seme ve seilme, III. belediye seimlerine katlma haklarn kazanmtr. Bu kazanmlarn kronolojik sralamas aadakilerden hangisidir? A) I, II, III B) I, III, II C) II, I, III D) II, III, I E) III, I, II CEVAP: B 73. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) Trk Medeni Kanununun kabul edilmesinden sonra Patrikhanenin evlendirme, boanma gibi bir takm dnyevi yetkileri de elinden alnmtr. Sadece bir dini kurum olarak kalmas salanmtr (Aznlklarn haklarn koruma yetkileri sona erdi.). NOT: Trk Medeni Kanunu, akla dayanan hukuk kurallarn getirmekle Atatrk'n laiklik; kadnlar erkeklerle eit duruma getirmesi ynyle halklk; tabular ykmas ynyle de inklplk ilkesiyle yakndan ilgilidir. 74. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM ETM - RETM VE KLTR ALANINDA YAPILAN NKILPLAR Bu alanda yenilik yaplmasn gerektiren nedenler; Eitim ve retim kurumlarnda laiklemenin salanabilmesi Osmanldan kalan eitim kurumlarnn birbirlerinden kopuk hareket etmesi ve bunun sonucu ortaya kan toplum ierisindeki kltr atmalarnn ortadan kaldrlmas gereklilii Eitim ve retimin ada esaslara gre dzenlenmesi gerei Eitliki ve demokratik esaslara dayal bir eitim sisteminin oluturulmas dncesi Milli deerleri n planda tutan, bilimin ve teknolojinin verilerinden en iyi ekilde yararlanmasn bilen bir neslin yetitirilmesi 75. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) Bu yasayla eitim ve retim faaliyetleri birletirilmitir. Medreseler kapatlm (11 Mart 1924); yabanc okullar da (Bat tarz eitim yapanlar, aznlk okullar), Trk Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Bylece toplum ierisinde eitim ve retim faaliyetlerinden kaynaklanan kltr atmalar nlenmeye allmtr. 76. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) Ayrca bu kanunla; Devlet eitimin her eidiyle uramaya balam, Milli Eitim Bakanl btn eitim ve retim ilerinin tek sorumlusu haline gelmitir. eriye ve Evkaf Vekletinin btesine ayrlan eitim pay, Milli Eitim Bakanlna devredilmitir. Din eitimi veren baz eskimi okullar kapatlarak yerlerine modern ilahiyat fakltesi, imam hatip okullar almtr. Yabanc okullarn ders programlarna Trke, Tarih ve Corafya gibi kltr dersleri konul-mu ve bu derslerin Trk retmenler tarafndan okutulmas salanmtr. 77. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) Ayrca bu kanunla; Yabanc okullarn dini ve siyasi amal retimi durdurulmutur. Bu okullarn snflarnda ve ders kitaplarndaki dini iaret ve semboller kaldrlm, bylece yabanc ve aznlk okullarnn zararl faaliyetleri engellenmitir. Trkiye'de eitimin adalamas ve laiklemesi salanmtr. 78. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Maarif Tekilat Hakknda Kanun (Milli Eitim Temel Kanunu - 2 Mart 1926) Laik ve ada eitim sistemine uygun bir anlayla ilk ve orta retimin esaslar tespit edilmitir. Btn okul ama ilem ve faaliyetleri devletin tasarrufuna alnmtr. lkretim parasz ve zorunlu hale getirilmitir. Eitim hizmetlerinin modernletirilmesi amalanmtr. retmen okullarnn says artrlmtr. Yabanc okullarn da bu kanuna uymas zorunlu tutulmutur. 79. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Harf nklab (1 - 3 Kasm 1928) Harf inklbyla ulalmak istenen temel ama, okuma yazmay kolaylatrarak okur - yazar orann arttrmak ve konuma dili ile yaz dili arasndaki fark ortadan kaldrmaktr. Bu inklp hareketiyle Arap alfabesi kaldrlp Trk diline daha uygun olan Latin alfabesi kabul edilmitir. Bu inklptan sonra okuma yazma bilenlerin saysnda art olmu ve bilimsel almalar hzlanmtr. Ayrca baslan kitap says artm, batllama ve adalama yolunda nemli bir adm atlmtr. Milli kltrmz daha da gelimeye balamtr. 80. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Millet Mekteplerinin Almas (1928) Bu okullarn almasndaki ama; okuma yazma an geirmi olan yetikinlere de okuma yazma retmek ve yeni Trk harflerinin tantlmasn salamaktr. Bu okullarn almasyla lke genelinde okuma - yazma seferberlii balatlmtr. NOT: 24 Kasm 1928de Atatrke Millet Mekteplerinin Baretmeni nvan verilmitir. 81. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan 1931) Nedenleri: Osmanl Devletinde grlen Trk tarihinin sadece Osmanl ve slam tarihiyle snrl tutulmas anlayn deitirmek Trk milletinin meneini (kkenini) belirleyip slamiyet ncesi Trk tarihini de aydnlatmak Trklerin dnya uygarlna yaptklar hizmetleri ve katklar ortaya koymak 82. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan 1931) Nedenleri: Trklerden nceki Anadolu tarihinin de aydnlatlmasn salamak Hanedanc, mmeti tarih anlayndan uzaklaarak milli tarih anlayn oluturmak Trkler hakknda bilgi veren kaynaklarn ounluunun yabanclar tarafndan hazrlanm olmasndan dolay; bu bilgilerin doruluunu tespit etmek, Trklerle ilgili yanl bilgilerin dzeltilmesini salamaktr. 83. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan 1931) Trk Tarih Kurumunun almasyla Trk tarihi ile ilgili almalar hzlanm; mmeti ve hanedanc tarih anlayndan milli tarih anlayna geilmitir. Arkeoloji ve mzecilik almalar hzlandrlmtr. Atatrkn tarihe ve tarih retimine verdii nem u szleriyle daha iyi anlalacaktr; Trk ocuu atalarn tandka daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr. 84. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Trk Dil Kurumunun Almas (12 Temmuz 1932) Nedenleri: Trk dilini yabanc dillerin etkisinden kurtarmak Trk diline yeni kelimeler kazandrmak ve sadeletirmek Konuma ve yaz dili arasndaki birliktelii salamak Trk dilini bir bilim dili haline getirerek dnya dilleri arasndaki saygn yerine kavuturmak Trk diliyle ilgili aratrmalar yapp Trk dilinin zenginliini gn na karmaktr. 85. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Eitim, retim ve Kltrel Alanda Yaplan Dier Yenilikler 1925 ylnda Ankara Hukuk Mektebi almtr (lk Yksekokul). 1926da Yksek Ziraat Enstits almtr. 1932de Halkevleri (Halk Eitim Merkezleri) kurulmutur (Trk Ocaklarnn yerine). NOT: Atatrkn lmnden sonra da kasaba, nahiye gibi kk yerleim birimlerinde Halk Odalar almtr. 86. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Eitim, retim ve Kltrel Alanda Yaplan Dier Yenilikler 1933de Darlfnunun yerine Cumhuriyetin ilk niversitesi olan stanbul niversitesi kurularak Avrupa modeline gre rgtlendirilmitir (niversite Reformu). 1936da Ankara Dil Tarih Corafya Fakltesi almtr. 1939dan itibaren Ky Enstitleri almaya balanmtr. Atatrk dneminde ayrca Gzel Sanatlar Akademisi (Sanayi-i Nefise Mektebinin yerine - 1928) ve Ankara Devlet Konservatuar (1936) da almtr. 87. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Atatrk Dnemindeki dier kltrel ve sosyal gelimeler unlardr; 1924te Topkap Saraynn Mze Haline Getirilmesi 1924te Etnografya Mzesinin almas 1926da Gazi Eitim Enstitsnn (Fakltesinin) almas 1927de Ky retmen Okulunun almas stanbul Hukuk Fakltesinin almas 1936da Siyasal Bilgiler Fakltesinin almas Milli Musiki ve Temsil Akademisinin almas Mesleki Teknik retim Tekilatnn kurulmas 1936da Eitmen Kurslarnn almas 1937de Ky Eitim Yurtlarnn almas Karma eitime geilmesi 1937de Dolmabahe Saraynda Resim ve Heykelcilik Mzesinin almas 88. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM RNEK SORU TBMMde retimin birletirilmesine ilikin neri aadakilerden hangisiyle birlikte grlerek yasalatrlmtr? A) Halifeliin kaldrlmas B) Cumhuriyetin ilan C) Saltanatn kaldrlmas D) 1921 Anayasasnn yaplmas E) Tekke ve trbelerin kapatlmas CEVAP: A 89. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILPLAR Devletin yaps ve hukuk kurallar laikletirilirken buna paralel olarak toplumsal yaay da dzenlenmitir. Klk Kyafette Yenilik (25 Kasm 1925) apka Kanunu olarak da geen bu yenilik hareketinin amac, topluma ada bir grnm kazandrma ve Bat ile btnleme dncesidir. apka nklbnda kadnlarla ilgili yasal bir dzenleme yaplmamtr. 90. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN NKILPLAR Mustafa Kemal bu inklp hareketini ilk defa gittii Kastamonuda uygulamaya koymutur. 3 Aralk 1934te karlan bir kanunla da hangi din ve mezhebe mensup olursa olsun din adamlarnn mabetler ve ayinler haricinde dini kyafetle dolamalar yasakland. Sadece Diyanet leri Bakan, Rum ve Ermeni Patrikleri ile Yahudi Hahambas her zaman dini kyafet giyebileceklerdi. 91. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Tekke - Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925) Tekke ve zaviyeler, ayn tarikatta olanlarn topland, almalar yapt yerlerdir. Halkn dinsel duygularn smr arac yaparak politik ve ekonomik kar salayan bu a d kurumlar kapatlarak laik devlet dzeni pekitirilmitir. Yine ayn kanunla eyhlik, dervilik, dedelik, seyyitlik, elebilik, mritlik, falclk, byclk, frklk, muskaclk, trbedarlk gibi ayrcalk bildiren unvanlar da kaldrlmtr. 92. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Soyad Kanununun Kabul (24 Haziran 1934) Toplumsal alanda ve resmi ilerdeki kargaay sona erdirmek ve ayrcalk ifade eden unvanlara son verme zorunluluundan kabul edilmitir. Soyadlar Trke olacak; rtbe, memurluk, yabanc rk ve millet adlar ile ahlka aykr ve gln kelimeler soyad olarak kullanlmayacakt. Osmanl Dnemindeki sivil rtbe, nian ve madalyalar kaldrld. Ayrca aa, hac, hafz, hoca, molla, eyh, efendi, paa vb. ayrcalk ifade eden unvanlar ve hitaplar da kaldrlmtr. 93. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Soyad Kanununun Kabul (24 Haziran 1934) NOT: Bylece toplumsal alanda ayrcala ve kargaaya neden olan unvanlar yasaklanarak herkesin kanun nnde eit olmas salanmtr. NOT: Bu inklp, Atatrkn halklk ilkesiyle dorudan ilgilidir (ayrca milliyetilik ve laiklik). NOT: Soyad Kanunu ile Trk toplumu, ada ve batl bir grnm kazanmtr. NOT: 24 Kasm 1934te karlan zel bir yasa ile TBMM tarafndan Mustafa Kemale Atatrk soyad verildi. Kanun gerei bu soyadn baka kimse alamayacakt. 94. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Uluslararas Saat, l, Rakamlar ve Takvim Deiiklikleri 1 Ocak 1926dan itibaren Miladi Takvim kullanlmaya baland. Ayn tarihte ayrca uluslararas (alafranga) saat sistemine de geilmitir. 20 Mays 1928de uluslararas rakamlara geildi. 1 Nisan 1931de ada uzunluk ve arlk l birimlerine geildi. Bylece bu kanunla eski arlk ve uzunluk lleri deitirilerek, uygar l birimleri saylan onlu ynteme (metrik sistem - ondalk rakamlara) uygun ller kabul edildi. Yurdun her yerinde tek bir l sistemi uygulanmaya balanm, bylece tam bir l dzeni, l birlii kurulmutur. 95. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Hafta Sonu Tatilinin Cuma Gnnden Pazara Alnmas (1935) Bylece devletleraras ilikilerde alma ve ticari hayatmzdaki Bat dnyas ile olan tatil gn farkllnn yaratt karklklar ve aksaklklar giderilmi oldu. NOT: Tatil gnnde, l birimlerinde, takvim, ve saat dzenlemelerindeki temel ama; Batyla olan ticari ve ekonomik ilikilerin gelitirilmesidir. 96. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Ekonomi Alannda Yaplan nklplar Osmanl Dneminde ulusal bir ekonominin kurulamamasnn nedenleri; Kapitlasyonlar Bankaclk, ticaret, ulam sektrlerinin yabanclarn elinde olmas Sanayi nklbnn gerekletirilememesi Duyun-u Umumiye (Genel Borlar daresi) Tarmn ilkel yntemlerle yaplmas Balkan ve I. Dnya Savalarnn yaratt bunalmlar Yeralt ve yerst kaynaklarnn yabanclarn eline gemesi 97. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM Ekonomi Alannda Yaplan nklplar Lozan Bar Antlamasyla (24 Temmuz 1923) Kapitlasyonlarn kaldrlmas bamsz ve milli bir ekonominin kurulmas iin gerekli olan ortam hazrlam oldu. nk Atatrk'e gre; Siyasi ve askeri zaferler ne kadar byk olursa olsun, ekonomik zaferler ile talandrlmazlarsa kazanlan zaferler yaayamaz, az zamanda sner.di. 98. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923) ifti, tccar, sanayici ve ii temsilcilerinin katlm ile dzenlendi. Amac, ulusal ekonomik politikalar hakknda ulusal gr ve ilkeleri ortaya karmak; ekonomik bamszlk konusundaki kararll gstermekti. Kongrede alnan kararlar; En nemli karar, temel dncesi ekonomik bamszlk olan Misak- ktisadi (Ekonomi And Milli Ekonomi lkesi)dir. 99. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923) NOT: Ekonomik bamszlk iin izlenecek yol; yabanclarn ekonomik boyunduruuna girmeden, ulusal kaynaklarmz, ulusal glerimizle yine ulus iin deerlendirmektir. Kk iletmelerden byk iletmelere (fabrikalara) geilmelidir. Demiryolu ulamna ncelik verilmelidir. Vergi ve toprak reformu yaplmaldr. Giriimcileri destekleyen bir banka kurulmaldr. Anonim irketlerinin kurulmas kolaylatrlmaldr. 100. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923) zel teebbsn yapamadklarn devlet stlenmeli; devlet ekonomik grevleri de olan bir organ olmaldr. Hammaddesi yurt iinde olan rnlerle ilgili sanayi dallar kurulmaldr. alma koullar iyiletirilmeli; alanlarn sendikalamas salanmaldr. Yabanclarn elinde bulunan iletmeler satn alnarak milliletirilmelidir. Kapitlasyonlar kaldrlmaldr. 101. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923) NOT: zmir ktisat Kongresinde daha ok liberal (serbest piyasa ekonomisi) bir ekonomik kalknma politikas benimsenmi, devletin ekonomik alanda zendirici, koruyucu ve dzenleyici bir rol stlenmesi hedeflenmitir. 102. CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM RNEK SORU: 17 ubat 1923 tarihinde alan ktisat Kongresinin toplant yeri olarak zmirin seilmesinde, I. Kurtulu Savann bitimini noktalayan yer olmas, II. Trkiyenin en nemli ihracat limanlarndan biri olmas, III. Kongreye her ileden sekiz delegenin seilmesi, durumlarndan hangilerinin etkili olduu savunulabilir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III CEVAP: C