-,

Pjesa e tretë

14,

Intervista që u bë shkakpër të më arrestuar

(Bontar në gazetën "Modeste -. më 14 prill 1995. me"Unë. i hiri i Enver Hoxhës'9

Pyetje: llir Hoxha, një emër i ntajtur nga antikiteti dhembietnër që koha tenton ta harrojë. Ç' 'person. ç'karakter yench-onpas kënj identiteti?

Krgjigje: Eshte c vërtete që cmri Ilir vjen nga antikiteti,ndersa mbiemrin Hoxha une kam fatin ta kem nga babai im. që përpopullin shqiptar. të pakten, njihct që nga 8 nentori 1941, kur uthemelua Partia Komuniste Shqiptare. Vete fakti qe ju vini të mëintervistoni mua, vjen ngasc kam këtë mbiemer. Prandaj thoni ju.por nuk është e vertete se koha tenton ta harroje kete mbiemer.Dhe nese koha nuk tenton ta harroje kete mbiemer, kjo s'eshtekurrscsi merita ime. por e punes kolosale qe ka 1).1re Enver Hoxhaper Shqiperin dhc popullin e saj.

Pyetje: jesh fi;milë i riji! personaliteti të ckgjuar përveç

151

të mirash. mendoni se ka edhe vështirësi?

Përgjigjc: Natyrisht qe kjo ka dhc veshtiresite e veta. qe janeshume here me te medha sc te mirat. Nje nga keto. dhc më kryesorja.ishtc dhe eshte qe. dhe kur ishte por aq me tcpër tani qebabai im ka vdckur. une si djali i tij tc mos e turperoj.

Pirtje: Kë do Wattani avamazhin dhe p-ivacionin më të spikatur?

Pergiigje: Angazhimi i tij total ne pune sillte privacioninper ne. për te ndenjur bashku ne familje për njc kohë te gjate.

Pyetje: Enver Hoxha për 45 vjet ishie udhëhegii • i njëte: Wrë, ndërsa përpt personalisht ishte cdhe haha. Kë do

lë vlerësonit më shumë tek ai: prindin apo prijësăn?

Pergiigje: Nuk mund të behet nje vleresim i ndarë. Unë evlerësoja si baba, por njekohesisht e vleresoja si udheheqes. si gi ithetë tjeret. Vleresimi i parë eshte personal.

Pyetje: Kohël mityshuan. Enver Hoxha. nga sotcilesohet si falkeyësia e kombit. Ju. nga pozna e njeriut tëzakonshëm, si do ta glykonit Enver Hox-hën?

Pergjigje: Kohët mund tc ndryshojne dhe, qe s'eshte idhull,kjo nuk me preokupon. sepse ai nuk luaoi qe tc bëhcj idhu II. Ndersaeilesimi nga ana juaj si -fatkeqesia c kombit - . per te mos qenefiktiv, duhet tc citohet shprellimisht ku dhe kush e ka cilesuarkeshtu, që dhc une Cju jap pergjigje te sakte. sepse. personalisht.nuk e quaj si fatkeqesia c kombit. Bilc, s'me lejon modestia. sepse

kam baba. qe ta quaj krenaria e kombit.

P►elje: Cilën do të quanit meritën më lë madhe të EnverHoxhës?

152

Pergjigje: Krijimin dhc konsolidimin c shtetit të ri shqiptar,duke i dhenë një rcputacion në te gjithe boten.

Pyetje: Po gabimin më të madh?

Pergjigje: Nuk i kam konstatuar ndonje gabint e. aqteper, gabim të madh.

Pyetje: Ndaffigurës s‘.; Envern s Janë te pakta dhe alalzatpër vitet e hrjtës: ndërkohë që hdia antilashiste konsiderohet jagee lavdishme e historisë shcpplare. e shplegoni?

Pergjigje: Duhct te dini qc akuzat kunder Enver Hoxhesper periudhen e luftes nacionalclirimtare i behen nga të mundurit.nga ata qe ai u trcgoi vendin dhe nuk i la të shfrytezonin popullin.Qcflimin qe i vuri vetes Enver Hoxha. natvrisht së bashku me tegjithe partizanet, rinine, popullin, per te luftuar okupatorin c veglate tij dhe për të eltruar Shqiperine. e arriti plotesisht me 29 nentor1944. Per fitimtaret akuzat nuk vlejne, sepse fitoret jane vulosurme gjakun e deshmoreve.

P •etle: Eshië jakt se mernat dhe privileglet e hdies (përiShidhe amni.y tinë me MS1i11 e 5(J-vjetorit Oirinnt), i jane mohnoredhe nënës straj. Si do ra motivonit?

Pergjigje: Nena imc ka qene nje nga antifashistet c para, qeregjimi fashist e denoi me 13 vjet burgim në mungese. sepse doliilegale dhc partizanc. E kapen tani dhe e denuan me 11 vjet. per tezbatuar vendimin e lene pezull nga te paret qe iken mc bisht ndershale me okupatorin.

Si nena ashtu edhe ne. nuk presint falje dhe as kerkojmemeshire, sepse i pafajsbmi s s ka si te kerkoje thije, edhe pse mundte jete denuar (jo per faj. por per hakmarrje politike).

Pyetje: Krinmi i kultit ishte tendence e vete Enverit, apopasojë e adhuritnit tcy popullit ndaj udheheyesit te nj?

Përgjigje: Enver Hoxha asnjëherë nuk e kërkoi kultin. Përkëtë ju është më mire të pyesni të gjithë ata që c kane takuar, qëkanë biseduar. por edhe ata që e kane njohur me nga afër.

Pyeije: Meglithatë, ishte populli ai. ge si hakmarrje ndajregjimit te kaluar, zgjodhi pikerisin shkaterrimin e simbolit te tij.Kush ishte shkaku per mendimin tuaj?

Përgjigje: Nuk duhet abuzuar me fjalen popull, sepse nukishtc populli ai që i rrezoi monumentet, por disa banda të organizuaraqë u lejuan per të kryer akte vandalizmi. Populli ishte ai qe doli pasrrëzimit të monumenteve në antimitingje. Duam apo nuk duam ne,ai popull ekziston.

Megjithate, rrezimi i monumenteve nuk ishte aq idhimbshem në krahasim me atë që këto banda vandalësh bënëpas. Ato i N- . une kazmën Shqiperise, duke kaluar edhe kuotat e nivelitzcro. Tani nuk keini as dinjnet si shtet c as dinjitet si popull në sytee botes, dhe kjo ka për të vazhduar shume gjatë.

Pyetje: Humhja e njeriut te ajert padyshim eshte edhimb.yhme. Po e monumentn, si e perjetuat?

Pergjigje: Monumenti s'ishte yni, por i përkistc popullit dhene nuk kishim ndonjë detyrim ndaj tij. Ndërsa zhvarrimi i babait u

bë fshehtazi. natën. Njcrëzit e pushtetit vepruan si hajdutet efrikacakët, sc kishin frikë ta bënin nen dritën e diellit. sepse edhcnga i vdekuri u dridheshin tc Kjitha ato që mund të dridhen. Përkëtë po, c kisha per detyrë të bëja një varr e t'i ruaja eshtrat.

Pvetje: E mendonit se i njëjti popull. yë para pesë vjetesh

154

derdhi lot për Enverin, të reagonte në atë mënyrë?

Pergjigje: Jua thashë dhe po ua perseris që nuk ishte populliai qe reagoi. por forca tc caktuara politike. Të mundurit.

Pvetje: Familja Hoxha në hurg! Kjo është një kërkesë epërsëritur shpesh. Mendoni se është vërtet dëshirë e popullit apoqëllim i qarqeve të caktitara politike?

Pergjigje: S'e kam dëgjuar ndonjëherë këtë kerkese. Por juduhet ta dini se që te futesh në burg, kjo mund të ndodhë ose perhaktnarrje, siç është rasti i nënes sime, osc psc kc thyer ligjet eshtetit ku jeton. Për veten time, une nuk i kam shkclur kurre, por ikam respektuar ligjet. si te sistemit te kaluar, ashtu dhe të ketij qëjctojmë sot.

Pyetje: Kë do të alatzonit për yendrimin e mbajtur ndajpsh?

Përgjigje: Ke tjeter, veç atyrc që donin hakmarrjcn ndajEnver Hoxhes, i cili u tregoi vendin 50 vjet përpara. Koha eShqiperise është kthyer shume prapa. Megjithate. ata kanë dhe emraqë shume mirë mund t'i njihni. po të lexoni kujtimet e EnvcrHoxhës. në libra të tillc si "Rreziku anglo-amerikan", "Kur uhodhën themelet e Shqiperise së re", "Titistët" etj., etj. Juarekomandoj qytetareve t'i lexojnë keto k►jtime të babait tim. sejane per tc miren e tyre. Por ka edhe emra te rinj. vegla qorre, qëniund te jene qeveritare. si Genc Ruli, Blcrim Çcla. qii bënë atoraporte e akuza qesharake c me bllofe: apo prokurorë. si TeodorMosko, që i mbrojten mc "dinjitet" keto akuza: si dhe gjykates, siNikoleta Kita, që i dha I I vjet denim nenes sime, të gjithe keta të.shkolluar ne regjimin c Enver Hoxhës. por që do të vije nje dite qëdo te japin Ilogari. sepse këtë do të kerkojmë nc. Ka edhe disa tëtjere që s'po i permend. Kjo jo per hakmarrje, por duke pritur pert'u vendosur drejtesia.

155

Pyetje: E, megfithate, nëna juaj ndodhet ti& burg. Sagendron akuza për shpeydorim lë pasurise së populln?

Përgjigje: Nëna ime është e dënuar politike, dhe këtë e dinëtë gjithë. të paktën organizmat jashtc. Megjithate. ka vetem heshtjenga ana c shtetit shqiptar. Natyrisht. nc nuk presim ndonjë gje. dukcditur sc per Fatos Nanon po lufton nje parti c terë për ta liruar dhcnuk po bën dot gje. Akuzat që i bene në parlament Genc Ruli dheBlcrim Çela, siç doli, ishin akuza bllofe dhe të falsifikuara,propagandistike. por mc pasoja per ne. Asnje pasuri shteterore nukështë pervetesuar e shpërdoruar. Dokumcntacioni i rregulltshteteror. i mbajtur nga organi i autorizuar, siç ishtc drejtoriapritjes. u dha mundesi kontrolleve të zotit Blerim Çela, me qëllimqë të numerolteshin të gjitha kafctë e pira nga njerezit që vinin përtë nderuar kujtimin e Enver Hoxhës. Të gjitha ishin me vendun tëorganeve të larta.

'1 >yelje: Mendoni se gendrimi ndaj jush eshte hakmaoje

Pergjigje: Kjo nuk do shume mend të kuptohet. Një shtetdemokratik duhet të aktivizojë inteligjencien për t'u ndërtuar dhepër të ecur përpara. Ndërsa une jam profesor-doktor dhe jam papunë. por duhct thene sc si unë jane shume inxhiniere, oficere,mësues etj.. ctj.. që jane hedhur rrugeve, për të mos folur përpunetoret. Pra. nuk jatn i vetmi që po pesoj hakmarrjen c këtijpushteti. Po, kam qcnë i pari. Kete e pranoj.

Pyeije: lani jenn •hiei demokralik. Kë shihni sr a •rnje dheke konsiderom si gahim jaial të ketyre lre vjeWve lë SiS1C11711 lë

Pergjigje: Tani. për saktësi. duhct thene që nuk jemi shtetdemokratik ose. me falni. jemi shtet demokratik vetem me fjalë.Që të mund te quhemi shtet, se paku duhet të kemi kushtetuten. si

156

gjithe shtetet evropiane. ku bejme pjese edhe ne. Nuk kam pareasnje arritje gjatë ketyre tre ‘jeteve, perveç shkaterrimeve.

Gabimet fatale jane shume. Por dy mund të jene kryesoret:- Ky pushtct nxiti hakmarrjen. e cila nuk do ta lere kurre

Shqiperine te ngreje kokën.- E dyta. u lcjua fenomeni i gjakmarrjes. që ishtc nje fenomen

i mby llur. duke bere pajtimin e gjaqeve. Une u bej thirtje te gjitheatyre qc jane në gjaqc. te trcgohcn tolcrantë. të pajtohen. sepseështë në të miren e tyre dhe te femijeve. Nuk eshte turp të falësh2iak. Ju bëj thirrjc që të pajtohcni vetë me njeri-tjetrin dhe të mosprisni ndermjetesira. sepse tani nuk ka më as pushtet popullor dheEnvcr 1-loxhe. qc Cju ndihmojnë. Bejeni, te pakten. per hater ti atijqc ju donte ishit të bashkuar e në miqësi mc njeri-tjetrin dhe do tëshihni qc nuk do të keni të këqija. veçse të mira.

l'yetje: E ndieni veten të përbuzur ne shoqëri?

Pergjigje: Unejam shumë ballehapur e krenar dhe nuk kampse te ndjehem i përbuzur ne shogeri dhe këtë gjë ia dedikoj punesse palodhur qc bëri babai im për të miren e Shqipërisë dhc popullit.

Nga ana tjetër. mund pyesesh këdo. si në Durrës. dhc nëTiranë, ku une kam punuar dhe si kam punuar. Por kjo ka pakrendesi. sepse si une, ndershmeri. kanë punuar shume c shumenjerëz të tjere.

Gazetari: Ju jalerninderit!

157

Vendimi për arrestimin

VendimPër marrje si të pandehur

Në Tiranë, sot, më datë 17.04.1995Unë, Genc Gjokutaj, zevendës-prokuror i rrethit të

Tiranës, pasi studiova intervistën e dhënë nga shtetasi Ilir Hoxha,në numrin 18 të gazetës "Modeste", që bën fjalë për veprënpenale të nxitjes së grindjeve dhe urrejtjes midis kombësive dheracave, parashikuar në nenin 56 të Kodit Penal,

Konstatova se:Në numrin 18 të gazetës "Modeste" shtetasi llir Hoxha

ka botuar intervistën e titulluar: "Unë, i biri i Enver Hoxhës...".Në këtë intervistë autori ka bërë thirrje që synojnë prishjen epaqes publike dhe nxitjen e urrejtjes kundër pjesëve tëpopullsisë, dukc i fyer e duke shpifur për to, nëpërmjetshprehjeve të tilla, si: "të mundurit", "banda vandaliste", fyerjendaj grupeve të ndryshme shoqërore apo shtetërore, si: "veglaqorre" etj., apo dhe duke kërcënuar hapur se "do të jepet Ilogarinjë ditë dhe se këtë do ta kërkojmë ne". Meqenëse ka prova tëmjaftueshme se vepra penale është kryer nga Ilir Hoxha,

Vendosa:Të marr si të pandehur për këtë çështje llir Enver

Hoxhën.Zëvendës prokurori i rrethitGenc Gjokutaj

158

Kam kërkuar paqendhe jo hakmarrjen

Interviste me "KJ"(Të, nesërmen c arrestimit. ekskluzivisht për këtë gazetë)

18 prill. 1995.

KJ: Kur e dhate ituervisten për gazeten "Modeste"?

Përgjigje: Gazetari erdhi e më takoi më datën 9 prill dhe ebotoi intervistën me datë 13.

K.J. A menduar se mund arrestonin për kete gjë?

Pergjigje: As më kishte vajtur ndonjëherë në mendje se dotë më arrestonin mc akuzën pse dhashë një interviste. 1 kamrespektuar gjithnjë ligiet e shtctit dhc asnjëhcrë nuk i kam shkelurato.

K.I • (:tare menduat ku • pate policinë në derë?

159

Pergngje: Pashe nje furgon plot me police dhe njëri prejtyre me tha se duhej të paraqitesha për nje sqarim ne prokurori. Eshkova neper mcnd gjithçka: arrestimin, burgimin. Pastaj më crdhine mendje mamaja dhc thashë me vete: kur c perballon hurgun njegrua 75-vjeçare, si te mos e përballoja une, djali i saj.

KJ: Pas marrjes nga policin. ku p&Iiinduaĺ?

Penzjigie: Në zyrën e zevends-prokurorit te Tiranës. GeneGjokutaj. i cili po me priste. Ai me njohu me akuzcn dhe. pasi ma

tha ta firmosja. Nc fillim nuk desha. por pastaj ai mambushi mendjen per ta firmosur, duke me pennendur procedurat.rregullat. Kv nenshkrim kishte kuptimin se isha njohur mc akuzen,jo qe e pranoja. Megjithate. ende nuk e kam kuptuar akuzen qc mëbejne.

KJ: Pse2

Pergjigje. Nuk c kuptoj ku qcndron vepra penale qe kamkryer unë. U mendova shume per ta kuptuar kete gjë. por nuk nxoragje nc dritë. Akuza duket shume absurdc. Une nuk jam botuesgazete, që te arrestohem per bonmin c një intcrvistc. c cila mundte zgjoje ndjenjat raciale apo te perçarjes. Une jap mendimet c miaper çeshtjen e vleresimit te figures se Envcr Hoxhes dhc për tegjithe ata që e kanë akuzuar si diktator. Ne intervisten e botuar negazete unë bëj thirrjc per tolerance dhc jo per hakmarrje. Flas perluften qe duhct te bejë shteti kunder gjakmarrjes dhe disafenomeneve negative sociale që linden keto vitc dhc që në kohen eqeverisjes sc Enverit nuk ekzistonin. Te gjithe ata që c kane lexuarintervisten nuk gjejnë asnje fiale për te me fajesuar dhe jo me për

arrestuar. Nuk c di si c kanë lexuar kete gjc ata që me kanearrestuar

KJ: Mendoni se kv cirrestini iŕshie polnik?

I 60

Pergjie: E çfare mund te jetë tjder...

KL Po latsh nmnd të jetë, frikësuar nga intervista?

Pergjigje. Shkoni dhe pyesni ata që mekanë arrestuar. Mua s'mëndalon njeri të mbroj babain tim dhe te jem krenar per të.

K.I: Pse mendoni •e mbiojtja që i bëtë frgrrës së bahaitjudërgoinë arrest?

Pergjigje: Jam i sigurte, se vetem mbrojtja e tij shpuri në këtësituat pasi une them të vërteten rreth figures së babait. Kjo gje i frikesondisa njerëz. Megjithate. une jam Ilir Enver Hoxha dhe jo Envcr Hoha.Nuk e kuptoj pse pushteti i sotem ka frikë nga une. Si djali i tij. kam tëdrejten që te mbroj babain dcri në fund dhe ështe e drejta imc që t'i procedojpmalisht që të gjithe ata që fyejne figuren e tij.

KI• Çfarë. keni Intinbur nga jeta e penlitshme pas këty. " anysti?

Pergligje: Mc vjen keq nuk do të kem mundesi të shoqërojf(*.lnijet e mi në shkollë. Ishtc një mige që e beja çdo dite dhe qc më jeptckenacji.tsi. pn.j aq sa jam i papune. Meithatë, jarn optimist sepsec di që do të më zevendesoje djali i madh.

KI: l'o nese arregi juaj vazhdon për kohë hapashtierë do ndennerrni?

Perujigje: Do të deshiroja që kjo çeshtje të mb■llet sa rne shpejtdhc shproj vërtd se prokurori do ta mbylle dosjen Hoxha". por. nëqofte ajo do të vazhdojë per kohë shunie të gjatë, atehere do t'i kërkojndihme Kornitetit Shqiptar të Helsinkit. si dhe do t u drejtohem tc gjithaambasadave. duke u bere tëdittir se vazhdon persekutimi i familjes Hoxha

161

KI: Për .sa kohë mendoni se mund të vazhdolë ky persdadim?

PergOgje: Këtë nuk e di dhe nuk mund ta imagjinoj, por numd tcthem dicka tjdër. Familja Hoxha do të jctë në cjender te vemendjes përgjithe jc./ar dhe kjo per merite të Envcr Hoxhes. Asnjë shqiptar nuk mundte mohojë arritjet qe. pati Shqipëria gjatë kohes së qeverisjes së tij. Keto qethul-km sot jane thjesht fiale poli~hspekulatore... Nuk i kuptoj deklaratate Blerim Çeles, që i:shte kryetu- i kontrollit të shtetit. dhene televizionit. Poi gjcti ai thesarët e tim efi, une do të gewhesha. Singerisht c them këtë gjë.Por une nuk mund t'i pranoj deldaratat etij. kur thotë sc Enveri kërkontebalej një pape i rnarksi&m-leninizmit. Enver Hoxha do të mbetet gjithnjëEnver Hoxhe. kursepapa-pape. Nuk mund te bashkohen kao nocionc nennje emer.

KÍ Intervista në greekin Mockste"wjon në munrin e onlzshmën

Pergjigje: Gazetari nië ka lenë pyetjd, por une nuk e di nese aivazlidontëjctë i interesuar per ta botuar ate. Ku i diha. edhe ai mund teperfundoje i arrestuar. ashtu si dhe une. Kurse akuzucsit do t'i thoja që takNonte intervisten. pastaj te merrte masen c arnstit ndaj meje.

K Mendon seifyin e ka mbiemri për githa këtoqë pondochn?

Pergjigje: Sigurisht. Unë po e marr fialen "faj -. qe ju perdoret. nëkuptimin "slikak”. Të gjitha hakmarrjet ndaj nesh burojnë ve•tern ngambienri. Por jam krenar që jam nje pasa.rdhes i Hoxhateve.

KI: TCP1i besoj se e ndjeni velen në njëjtin jx)zicion me nënën maj tëbur,,osur?

Pergjigje: MegenCSe .jarn pikerisht ne këtë pozicion pra. shurnepErne saj. do të dcsha t'i thoshja nepenrijet gazdes. që të mos kctë merakper mua:

e kam per nder qe jani akuzirar per mbrojtje të të dashurittone. Të perqatbn I I

162

Duan apo s'duan politikanët,ai nuk do të mbetet"jashtë ligjit", si sot

(Pjcsa c dyte c intervistes, dorëzuar ne redaksine e gazetes"Modeste" me 14 maj 1995)

Pyetje: shp►ehet se nuk ndiheni i përbuzur. Po i zhgënjyer?Nëse po, nga kush nuk e prisnit më tepër zhgënjimin?

Pergiigje: Jam i zhgenjyer nga dyfyt •resia e disa njerezve,por mund te them se ne mcndjen time gjërat u kthjelluan shumë

shpejt. Une 11ë veten time c kam bere ndarjen c atyre "miqve dhcshokeve" te mi që m*u larguan per tc zene karriket ne pushtetin cri qc po krijohej dhe perzierja ime me ta i bente pak te besueshemper postct që do te mermin, nga rne të ultit c dcri tck me tc lartet,pra, u prishte pune (kishtc dhe ka edhc nga ata qe, pavaresisht prejpostcve qe moren, janë treguar njerez korrekte, me kulturë politikcdhe demokratike).

Po p■etja juaj ishte per ata qe mő zhgenjyen. Pati prej atyre

1 63

që, për një ndjenjë frikc të justifikucslunc, për të mos u implikuarvetë dhe familjet e tyre, m'u larguan. Natyrisht, këtu nuk c kamfialen për shume miq e shok të punës e jashtë saj, që as çanëkokën nga kjo "furtune" që po kalonte, si për mua, ashtu dhe përfamiljen time. c cila më njohu edhe inc shume miq c shokë të rinj,të cilet ne momentet e vështira që po kalonim na ndihmuan, napërkrahën dhe ne nuk do Ľjua harrojme kurrë.

Pyetje: Eshtë ,fakt yë Enver Hoxha ka adhuruesit e tij.Përvjetori i vdekjes së tij ç'ndryshint patt këtë vit nga katër 11 prillevetë ljerë?

Përgjigje: Eshtë absurditet të mendosh sc mund të ketëndodhur diçka e kundërt për adhuruesit e Enver Hoxhës. Ndrvshimikëtë vit nga vitet e tjere ishte se na erdhen për vizitë në shtëpi pertë nderuar kujtimin e Enver Hoxhes cdhe shume njcrëz nga rrethet,si Mirditë, Vlore, Tepelene, Tropojë, Koree, Fier, Kavajë, Krujë.Peqin. Tiranë po e po e të tjerë. Keta, masi kishin shkuar te varri itij për të vene bucjeta me lule, u kthvcn për vizitë në shtepi, dukena shprehur nderimin per te, për vete dhe nga shume njerez tëtjere, që për arsye te gjendjes shumë të rëndë ekonomike, nuk kishinmundësi të vinin nua rrethet c tyre, por u ishin lutur që të na itransmetonin ata inkurajirnet për ne. Për vete, atë ditë nuk patamundesi të shkoja te varri i babait. sepse njcrëzit nuk pushuanasnjë orë. Më vonë u arrestova, keshtu gjëja e parë që do të bëj kurtë jem i lirë është të shkoj tc varri i njcriut tim të dashur dhe pastajtë takoj nenen time ne burg.

Pyetje: Para ca kohësh ështe krijuar shoyata e "GirlInetarëvetë Enverit". Mendimi juat për këtë shogatë?

Pergligje: Në pergjithësi shoqatat apo fondacionct kanë njëstatus. nje program. Une nuk bej pjese në asnjë shoqate apo partipolitike dhc konkretisht nuk i njoh as statusin e as programin e

164

kësaj shoqatc, sepse nuk e kam parë. Por logjika ta do që fondacionetdhe shoqatat, qofte ajo c Enver Hoxhes apo e Fan Nolit. FaikKonices, Emin Durakut. Gjergj Fishtes e shume të tjera. krijohenper të propaganduar vepren c personit qe i dedikohen. për tëperk►jtuar ngjarjct që kanë të bëjnë mc jeten dhe veprinuarine qëkanë kryer ata për vendin e tyre. Keshtu mendoj une. Numri iantarëvc që perbejne shoqatën varet nga personaliteti që ajo shoqatëperfaqeson. Nga pamjet dhe lajmet qe jepte "televizioni nderpartiak",

duk sc ishin pak si shumë anetare, në krahasim me anetaresinee shoqatavc të tjera. Thonë që ishin gati një milion anetare. TaniEnver Hoxha është jashtë ligjit. Duan apo nuk duan politikanët, dotë vije një ditë që ai do të futet brenda ligjit. me aprovimin ekushtctutës së re.

Pyetje: Në opinionin publik e sidomos zyrtar çdo përkrahës iEnverit cilesohet si nostalgjik i diklaturës. Sa i drejte eshtë ky mendim?

Përgjigjc: Atyre qe jane përkrahës të Enverit nuk u bënpershtypje sc si cilesohen nga të tjerët.

Pyetje: Nën peshen e kësaj akuze gjendet vazhdimisht dhepartia socialiste, ndërkohë ye vete partia soci►liste deklaron seeshtë refOrmuar dhe se nuk e hdh asgjë me të kaluaren politike tepartise së punes. Si do ta wykoni?

Pergjigie: Natyrisht që partia socialiste nuk eshte partia epunes. këtë e dinë të gjithë. Shu►ica e anëtarëve të ish-partise së

punes u atashua te kjo parti. si dhe shume të rinj që po anëtarësohen.Ata e bejne këtë scpsc partia socialiste eshte parti c majtë. Partiasocialiste nuk duhet të vuaje nga komplekset dhe epitetct, se ashtue ka politika, po ata te shohin si eshte më mire për popullin, përShqiperine. dukc justifikuar kështu elektoratin që ajo ka.

Pyette: Forca th cokotoro politike Enver Hoxlien e quajne

165

më tepër se diktator, kriminel, duke sjelle si a►gumem persekunmine inteligjencës, burgosjen. internimet e kundërshtarëvemadje dhe të njerëzve të thjeshtë. Sa qendron kjo akuzë përmendimin tuaj?

Përgjigje: Kjo akuzë nuk qendron. Më thoni për çfarë nuk eakuzuan Enver Hoxhën në këto katër-pesë vjet. Po ju bëj unë njëpyetjc: kë do të quanit ju kriminel. një njeri që mbron kushtetutën,ligjet e shtetit, apo ata që mundoheshin të përmbysnin pushtetin medhunë, të sabotonin ecjen përpara të Shqipërisë?

Pyetje: Gjithashtu Enveri akuzohet se për mbajtjen epushtetit të tij absolut ka eleminuar bashkëpunëtorët e tij më tëcrfrt: glatë lufiës Oemal Staftn e deri tek Mehmet Shehu e grupi itij. Sa e vërtetë. është?

Përgjigje: Jua shpjegova edhc më herët, në pjesën e parë tëintervistës, se këtyre pyetjeve nuk ia vlen t - i përgjigjem, megjithatë,megenëse po zë në gojë cmrin e Heroit të Popullit Qemal Stafës.po pranoj të përgjigjem, duke përdorur logjikën, sepse në atë kohëunë nuk kisha lindur. Enver Hoxha gjatë periudhës së luftësantifashiste nacionalçlirimtare ka bërë shumë bisedime meeksponentë të Ballit Kombëtar e të tjerë eksponentë, të cilët mëparë u baslikuan me okupatorin, me qëllim që ata të kthcnin rrugëc të lidheshin me popullin. që po bënte një Itiftë të drejtë kundërfashizmit e nazizmit. Fundi i tyre dihet. Lind pyetja: Si ky njeri,pra, Enver Hoxha. qc i bënte thirrje Ballit Kombëtar, i cili në fundtë fundit kishte program të kundërt. që për një kauzë më të lartë cmë të rëndësishme, të bashkoheshin në luftë kundër okupatorit dhcnga ana tjetër. i "bënte gropën" vetes. duke ehminuar një të ri,organizator të rinisë antifashiste në luftë kundër okupatorit, siçishte Qemal Stafa'? Gjykoni dhe juve vetë.

Pyetje: Kë do të ve •onit tek Enver Hoxha si afiësinë mëspikatilr dnituese?

166

Pergjigje: Ishte teper i vendosur në marrjcn e vendimevedecizive. kur behej fjale per ruajtjen e pavaresise dhe forcimin eShqipërisë.

Pyetje: Po ndonjë mani apo tendence?

Përgjigjc: Ishtc mjaft i apasonivar pas leximit te libravc, qëishin të shumtë në bibliotckat në shtepi dhc i dintc përmendësh kundodheshin, në cilën biblioteke apo raft të afro 25 mijë titujve tëndrvshem tc tij. Kur i kerkonim ndonje libër, thoshte: "Ik e mk.:rre nefilan vend". Dhc donte ta vendosje përsëri në vcndin e vet. Këtëmund ta quaj nje "mani - te tij. në qofte se kjo mund te quhet mani_

pyetje: Një yendrim pak a shume molmes. kuptohet me tëmoderuar ka mhajtur edhe ish-presidenti Alia për akuzat ndajEnver Hox-hes. Si do ta vleresonit?

Pergjigje: Nuk me takon mua tc bëj vlcrsimin. Ramiz Aliaështë një figurë politike komplekse, mbasi ai ishte presidcnt në dysisteme: socialist dhe kapitalist. prandaj mendoj se cdhe per te his-toria dhe populli do ta vlersojnë duke thene fialen c tyre per vendinqë i takon. Ai ka një avantazh të madh: duke qene gjallë mund t'ijapë përgjigje vetë pyetjes që më bëni mua. Ai ka shkruajtur dhclibrin "Enveri yne- . Megjithese tani pa pushtet. mund të shkruajësc si duhet te veproje populli yne nc keto situata, ç'e ardhme epret, si mund te cvitohct kjo perearje, si mund të behet bashkimishpirteror c kombetar dhe populli do gjykoje. Akuza i eshte bere.ai nuk ka ncvojë për avokat mbrojtes. scpse i di gjerat më mire sekushdo tjeter. gjykates këtë radhe ka popullin.

Pyetje:Nga opozita pushteti i sedjathĺes akuzohet se perdor metodadrepuese sistemit te koluctr moni.vt. .1u konstatoni ndonje ngjashmën.?

Pergjigje: Opozitaret duhct ta dine: më mire. sepse jane më

167

prane pushtetit, unë nuk mund të theln gje, se nuk kam fakte konkrete.

Pywtje: Madje dhe presidenti Berisha. nga forea të ndryshmepolitike, akuzohet pë r prirje të: thek • uarct totalitariste. Ju si e vlerësoni?

Pergiigie: Mendimi im eshte sc ai zbaton kompetencat që ika dhënë parlamenti në dispozitat kushtetuese si president irepublikes. Për t'ti sanksionuar keto kompetenca në kushtetutë zotipresident shpalli referendumin dhe populli me votën e tij i tha jo.

l'yetje: IVë përglithësi i kzishionă vëmendje politikës?•

Përgjigjc: Dukc qenë djali i një prindi qe u mor 50 vjet mcpolitikë, dhe une i kam ndjekur me vëmendje ngiarjet qe jane zhvilluarnën një kënd veshtrinli politik, pavarësisht se nuk jam marrë as mcpolitikë, as me vepriintari partiake.

Tani eshte e kotë t'i kushtosh ndonjë vëmendje të veçantëpolitikes, sepse politika e shtetit tonë është pa bosht dhe është eveshtirë ta ndjekesh. Me gjithe keto vizita kryetaresh shtetesh.kryetaresh parlamentesh, kryeministrash, parlamentaresh.politikanesh, ministrash, afaristësh, delegacionesh të shumtaushtarake që kanë ardhur nc Shqipëri, shto ketu vizitat që kanebërë homologët e tyre jashte shtetit, dukc filluar që nga presidentie me radhe, të paktën Shqiperia do të kishte parë një rreze dritenga "nata e erret - që kaluam.

1-ctje:.Iticluket e ndet:shme hrfia ixVitike që zhvi lohet sot në.Skipërĺ?

Pergiigie: Pak a shume po. Partia dcmokratikc që esIttë nëfuqi duhet t'i lejojë më shume hapësirë opozites, për shembull netclevizion. që në fakt duhet të jete i të gjithëve.

Pyetje: Po praktikat që përdorin partitë hrencla për hrendatyre. ndaj elemen►eve apo klaneve lë ndryshme?

168

Përgjigje: Mua nuk më interesojnë dhe nuk i ndjek se e'bejnëpartitë brenda tyre. Secila parti ka praktikat e veta.

Pyetle: Per mendimin tlky' parlamenti e kajustifilatarvotenehesuar?

Përgjigje: Nuk duhet mohuar puna e parlamentit. Pordeputetët duhet të merren vesh më, mirë me njeri-tjetrin_ sepse mbrapatyre gendron poptilli qc i ka dhenë votën. Si konkluzion personal.meqëkembëngulni. mund të them sc parlamenti, përderisa nuk arrititë bejë ligjin themeltar të shtctit. kushtetutën, pas më se 3 vjetëve,mund të them se nuk e ka justifikuar voten që i ka dhënë populli.

Pyetje: Për mendoni se ka nevoje Mwipëria sot: per njedorë , ffirte apo për nte alternative te hesueshme?

Përgjigjc: Për mendimin tim Shqipëria ka nevojë për njëmendje të Icthjellët.

Pyetje: do te ishte perju ulternativa më e pershiatshme përmomentin?

Përgjigjc: Më thënë të drejtën unë jam per republikëpresidenciale. Eshtë shume e veshtire tc udhelliget shtcti yne mestatusin c republikës parlamentare, per vetë kushtct politiko-ekonomike dhe mentalitetin popullit.

Pyetje: Po njeritt i dtthur per drejlimin e shietit?

Përgjigjc: Në kontekstin c përgjigjes qe dhashë, dukc iupërmbajtur idcsë së reptiblikës presidenciale, rrjcdh se populli, mevoten e tij. cio të vcndostc direkt për njeritin që i pëlqen që tatidhëheqe dhe, nga ana tjctër. ky do të mbajë përgjegjesi moralcpersonale ndaj tyre. Nje detyrë mjaft e vëslitirë.

169

Pyetje: Si i parashikoni zgjedhjet e ardhshme?

Pergjigje: Nuk jam parashikues, por di që populli do të votojëtne shumë kujdes. Iku tashme koha e "Ie ta provojme njehere", çdoprovë është në kurriz të tyre. Unë di se kujt do Cja jap votën time.

Pyelje: Ky konkluzion merr shkak nga rezultati ireferenchunit?

Pergjigje: Rezultatet e referendumit per kushtetuten ishinrrjedhoje c pjekurise politike të popullit. qe vjen nc ngritie,

Pyetle: Humbja e referendumit ishte mosaprovimiku.shtetutës apo pergligje ndaj politikës se ndjekur?

Përgjigjc: Unë mendoj se teper i rëndësishëm ishtcmosaprovimi i kushtetutes. Une nuk c kuptoja se si mund të votontcnjc popull pro kushtetutës pa c lexuar ate, të votonte me sy mbyllur.Ishte dhe është e ligishme dhe e domosdoshme që kushtetuten taaprovoje më pare parlamenti dhe pastaj le të behej dhe referendumipopullor. Nuk them sc mund te mos kete dhe pakënaqësi dhe ndajpolitikes së' ndjekur. Unë për veten time votova "jo - thjesht përkushtetutën. ndërsa per politiken e ndjekur kam kohe kur të votoj.ne zgjedhjct c ardhshme.

Nuk me pelqeu dalja në tribune e disa personaliteteveshqiptarc nga Kosova në mbeshtetje te kushtetutës. sepse aprovimii saj në atë fonne ishtc nje veprim i jashteligjshem. Ata eshte mirëte shohin ne radhë te pare punet e Kosovës sc s'i kanë mire dhenuk eshte nevoja t'i japin mend popullit shqiptar, sepse e panevctë se ç'ti ndodhi dhe iken të turperuar me humbje në kurriz.

Pyetje: Mendoni se prapatnbelja ekonomike e t•asheguar<:;shte shkaku i veshiirësive ge po kalon vendi •ot:/

170

Pergjigje: Shteti yne Qjate sistemit të kaluar pati një sërërezultatesh pozitive. Nga një vend shume i prapambetur dhe ishkatërruar totalisht nga Lufta e Dyte Boterore kreu transformimekolosale që nuk është nevoja t i permend. Enver Hoxha kaq patimundësi të bënte.

Prandaj them se shkaku i vështirësive eshte i lidhur jo meprapambctjen e trasheguar, por me momentin e tranzicionit,bllokimin e industrisë. jane shkatërrimet e shumta etj.. papunesia ekrijuar, emimet e larta. mungesa e investimeve të huaja, si dhepaaftesia e qeverisë për të udhëhequr proceset demokratike dhepër t'i zghdhur ato. Këto jane shkaget e veshtirësive që po kalonvcndi sot.

Pyetje: Ke do të veçoni si arrilje më te maclhe gjaië udhëheqlesse: Enver Hoxhes ne jitshen ekonomike?

Pergjigje: Ndertimi i nje rrjcs,ti të f►qishem energietik. mehidrocentralet, të cilët dhe sot po punojne me një kapacitet tc plotë,si dhc zhvillimi i bujqesise mbi baza shkencore, e cila u shkatërruaplotësisht.

Pyetje: Po në atë sociale?

Përgjigje: Ngritja e sistemit arsimor, që nga zhdukja eanalfabetizmit e dcri tck akadcmitë. emancipimi i gr►as. shtrirja esistemit shendetësor ne tc ghthe skajet c vcndit dhe falas.

Pyetje: Refitrmat ekonomike që po zhatohen sol sa garancijapin nje: shpejki Shaipërise:?

Perghgje: Nuk mund te them gjë. Ata që i kane projektuarkëto reforma besoj se duhet t • i dine rezultatet. ivleghthate. po nuku f►ten investi►et e aq te perfolura. që të filloje të punojë industria.

njerezit te punesohen, nuk mund te kete nje zhviihm të vertete

171

të Shqipërisë.

l'yetje: Inslitucionet shtetëmre dhe proceset demokratike.Si i përgjigjen nftri-tjetrit?

Përgjigje: Institucionet shtctërorc duhet t'i mbështesinproceset demokratike, duke u bazuar në ligjin themeltar, që ështëkushtctuta. Sa jemi pa kushtctutë eclhe përgjigjja imc do të jctë shumëc shpërndarë e pa prccizuar. Në këto procese demokratike, këtoinstitucione duhet të bëjnii më shumë për t ia lehtësuar hallet popullit.

Pyetje: Kush është për mendimin tuaj shkaku i pengesaveqë po has Shyiperia për 1 .11 integruar ne Evropë?

Krgjigje: Pcngesa se duhet "kodi i ri". duhet "miratimi ikushtetutës", "çështja Nano" etj., edhe mund të jenë, por kjo nukështë krvesorja. Për mendimin tim Shqipëria do të pranohet në.Evropë kur t • ua krkojnë interesat metropoleve curopiane.Megjithatë, ne jemi në. Evropë. pranimi është vctëm një akt formal.qc nuk ka për të ndrvshuar gjë. në qoftë se ne vctë nuk i vihemipunës për të ndërtuar një shoqëri të re. Ndryshe. të pranuar apo tëpapranuar në Evropë. ne do të mbetemi shumë mbrapa saj.

Pywtje: Drejksia e sottne shqiptare sa dëshmon se është vërtet epavantr?

Përgjigje: Drejtësia shqiptare do të shkojë drcjt pavarësisëdhc sa më shpejt ta bëjë ajo këtë nga diktati politik aq më tepër dot'i ngrillet reputacioni i saj si në besimin që do të krijojë në popull.ashtu dhe me cmrin c nderuar në sytë e botës. duke i bërë nderShqipërisë. Nuk duhet përgiithësuar. ka shumë procese të karakteritcivil c penal që janë zhv illuar drejt. Ndërsa në proceset me karakterpolitik drejtesta shqiptare ka lënë shuntë për të dëshëruar.

172

Pyelje: Si e shpjegoni që shumë politikanë jane akuzuarpër korrupsion dhe skandale të ndryshme financiare. meglithatedrejtësia në përglithësi nuk ka mundur të thotëljalën e saj?

Përgjigje: Nuk mund të shpjegohet në qofte se drejtesia kafakte. E vërtcta vonohet, por del.

Pyetje: Mendoni se drejte:sia ështe viktimë e politikës clhevelë politika .4worizon korrupsionin?

Pergjigje: Të gjithe duhet te angazhohen që të mos ndodhë

Pyetje: Si e parashikoni të ardhmen e aftri clhe të largël te:Shyĺperise?

Pergjigje: Në qofte sc nc do të vazhdojme me hakmarrje menjeri-tjetrin kështu siç e kcmi nisur, Shqipëria të ardhmen e ka tëzvint. Në qofte se ne do t - i leme menjane këto. do të tregohemitolerante:. tc mirekuptohemi, ta ndihmojme njeri-tjetrin, të bëjmëpajtimin kombetar. e ardhmja c larget e Shqiperise do të jetëshpresedhenese. Ky islite dhc qëllimi i thirrjes sime për tolcrancëne atë interviste që keni botuar ju. Qellinii për të cilin tne akuzonzevendesprokurori i Tiranes zoti Gcnc Gjokutaj. per kryerjen eveprës penale "te nxitjes se grindjeve dhe urrejtjes midis kombesivedhc racave-. është jashtë mendsh. Unë edhe sot e kesaj ditc nuk ckam kuptuar për çfare racash c komhësish bëhet fjalë. Prandaj ilutem zotit zevenclesprokuror ta kuptojë mire kete thirrjc përtolerance qe u kam drejtuar të gjithe njerezve, si atyre mc bindje tëmajte, por edhe atyre njerëzve te thjeshte e të ndershem që mundtë jene ne partinë demokratike, apo ne cilendo parti qofshin. qëpersonalisht une i respektoj, pavarësisht bindjcve të kunderta metë mijat: të mos c interpretoje si një "nxitje të grindjcve dhe urrejtjesmidis kombesive dhe racave- . Duhet të angazhohemi të giithe përte nclertuar Shqiperine dhe jo për ta shkaterruar atë. Europa ku

173

kjme pjcsë është "plakë" për të mbajtur në kurriz dhe hallet tona.Ajo jep këshilla dhc varet nga ne si i interpretojmë dhc i zbatojmëpër të mirën tonë këshillat e "të moshuarve".

Së fundi dua të falenderoj dhc të përshëndcs të gjithëshqiptarët, si brenda vendit, ashtu dhe jashtë Shqikrisë, që meletrat apo mesazhet që më kanë dërguar më shprehin krkrahjen ctyre dhe njëkohesisht shprehin indinjatën ndaj veprimeve hakmarrësepolitike të shtctit aktual demokratik, që me plot gojën shprehet përmbrojtjen e të drejtave dhe lirive të individit, ndërsa nga ana tjetërtë burgos. Duke qenë i arrestuar. i përshëndes dhe i falcnderoj memirënjohje nëpërmjct kësaj intcrviste.

174'

Letër miqve jashtë atdheut

Drejtuar gjithë shqiptarëve jashtë territorit të republikës sëShqipërisë që jetojnë nëtrojet e tyre apo që kanë emigruar anë

e mbanë hotës, dashamirës të Enver lioxhës

dashur vellezerit e mi.

Ju drejtohem me fialen --vellezer". scpse. pavarësisht seEnvcr Hoxhcn c kishit dhe e keni udhëheqës shpirteror, c quanitdhe "bace Enveri-.

Jam shume mirenjohes ndaj jush. se qe ne ditet e para tepersekutimit te familjes tone na u ndodhet prane, me mesazhe apoduke qenë dhc prczcnt. Ju na qcndruat prane kur na u arrestuanena, po kështu dhe kur na zh■arrosen ne menyre makabre babanetone. Ju erdbet sc e ndjete po zhvarrosej dhe njeriu juaj. që ju equanit -baut .

Tani sC fundi. s'ka pak ditë qe ndodhi arrestimi im. me akuzaabsurdc. por ne thelb per faktin se po mbroj babain tim. dhc jupCrseri gjendeni prane dhe më ngrini moralin. Kam marre shumemcsazhc, si nga ju. por dhc tuaj shqiptarë të shtctitame. sepse ne kushtct e arrestit mundesia e tc takuarit e ndaluar.

175

Por do të vijc një ditë c lirisë, që ne do të shihcmi përsëri për tëbiseduar.

Për te gjitha këto po ju shkruaj këtë letër, që t .ju falenderojdhe njëkohesisht ťju them sc ndihem shumë i prekur për këtëmbështetle kaq të nevojshme për mua. Une ju prcmtoj sc babaindo ta mbroj gjithmonë ashtu siç e keni mbrojtur dhe ju, atë dhekauzën c drejtë, atjc ku ndodheni. ju, që keni bërë burgje, që jenipersekutuar. bile dhe jeni vrarë c kcni lënë familjet dhe jenishpënfdarë nëpër botë. së bashku me hallet tuaja. që kanë qenë dhetë Enver Hoxhës.

Ai ju donte sh►më. A nuk c shihnit nc televizor diten e njëmajit, si i qeshte shpirti kur përshëndeste me tufen c karafilave tëkuq që i dhuroheshin nga djem tc rinj të Kosovës dhe pastaj eshpërndante tufen duke ua hedhur femijëve. rinisë, popullit. memesazhin: ''Merreni. janë karafila nga vëllezërit tuaj matanëkuftrit".

Tani Enver Hoxha në Shqipëri ëslitë i ndaluar me ligj dhekëto pamje shqiptarët jane të privuar t . i shohin në televizor, por judhc i shihni. sepse i keni regjistruar në vidcokaseta.

Pushtetit të sotem i ka dalë pyetja: "Mirë shqiptarëve këtuua ndaluarn me ligl, po shqiptarëvc që jetojnë jashte kufijvc tështetit tonë. atje ku ligjct e kësaj qeverie nuk mund tc veprojnë.çfarë të bejmë për t'ua hcqur nga zemra?" Në këtë funksion hynnc veprim "makina" e falstfikimit të dokumcntevc të pagena, që tënxjerrin sc Enver Hoxha e ka tradhtuar e shitur Kosovën e ku ta diunë çfare, për ta ndare nga ju.

Mos u besoni. higeni atë brengë (ai që mund ta ketë) qëduan t .ju viine në zemër. mjaft halle keni. Nuk ckziston dokumentqë të dëshmojë këto shpifje. Këtë jua thotë me bindje të plotë djalii tij, që i ka dëgjuar vetë konsidcratat cihe preokupimin që ai kishtcpër shqiptarët qii jctonin në Kosovë apo në trojet e tyre në ish-JugosIlavi e kudo tjetër që ishin.

Ai ishte që bëri shumë hapa përpara itë bashkimin shpirtërorte kombit shqiptar. duke c detyruar Beogradin te njihte autonominë176

e Kosovës. dukc njësuar gjuhen. duke derguar atje ansamble tëkëngëve dhc vallevc. profcsorëve të universitetit ctj.. dhe ndërkohëShqiperia shteterore forcohej dhe ishte mbeshtetje e fortë pershqiptarët që jctonin jashtë saj.

Kur vdiq nena ime i vuri ne gjoks dhc distinktivin mcflamurin shqtptar. qe ju ia kishit dhuruar.

Kur e zh‘arrosen dhe ma dorëzuan arkivolin. unë e hapaate për t'u siguruar sc ishte aty. pashë qe. krahas medalionit tëpartise që krijoi c udhëhoqi. në gjoksin c tij qendronte dhe kydistinktiv. Dhe ashtu i lashe.

Nuk ka mundesi që një njeri si ai të shese gjysmen c zemresse tij. sepse ai ju kishte në zemer. Prandaj. mos ua vini veshin pseudo-politikaneve. por bindjuni vetem zemres tuaj. sepse ajo nuk ju genjenkurre!

Ju përqafoj dhc ju pershendes. nga gjendja e arrestit,I lir HoxhaTirane. 24 prill 1995

177