109 numarali ayintab Şer’İyye sİcİlİ’nİn …

1

T.C. GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI

109 NUMARALI AYINTAB ŞER’İYYE SİCİLİ’NİN

TRANSKRİPSİYONU VE DEĞERLENDİRMESİ

(H.1165 / M.1752)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

MEHMET KARASAKAL

Tez Danışmanı: Yar.Doç.Dr. Süleyman ÜNÜVAR

GAZİANTEP ARALIK 2010

2

ÖZET

109 NUMARALI AYINTAB ġER'ĠYYE SĠCĠLĠ'NĠN

TRANSKRĠPSĠYONU VE DEĞERLENDĠRMESĠ (H.1165/M.1752)

KARASAKAL, Mehmet

Yüksek Lisans Tezi, Tarih ABD

DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. Süleyman ÜNÜVAR

Aralık 2010, 644 sayfa

109 Numaralı Ayıntab ġer‟iye Sicili, H.1165 / M.1752 senesinin tamamını

ihtiva etmektedir. ġer‟iye sicili XVIII. yy. Osmanlı Devleti‟ne tâbi Ayıntab halkının

yaĢam biçimini, halkın birbirleriyle olan iliĢkilerini ve sorunlarını (evlilik, boĢanma,

miras, Ģikâyet, adam öldürme, hırsızlık) insanların refah düzeylerini, devletin hukuk

düzenini bizlere ve günümüze belge olarak yansıtmaktadır. Bu belgeler, Osmanlı

Devleti‟ne bağlı resmi makamlarca kayıt altına alınmaları sebebiyle; güvenilir,

orijinal, birinci elden kaynak olma özelliği taĢımaktadır.

Sicilde 478 tane belge bulunmaktadır. Bunların önemli bir kısmı tereke

kayıtlarıdır.Ayrıca,hüccetlere,ilamlara,nikâh ahitlerine,yaralama ve katil,velayet ve

borç davalarına, ferman ve beratlara da belgeler arasında rastlamak

mümkündür.Tereke kayıtlarında o dönem halkının ekonomik düzeyini tespit etmek

mümkündür.Evlilik ve boĢanmalarda,miras dağılımında,kavga ve Ģikâyetlerde o

dönemin sosyal hayatına dair bilgiler edinilebilir.Tezin transkripsiyon bölümünde her

bir belgeye numara verilerek,sayfa numarası ve varak numarası da

eklenerek,belgelerin daha pratik bir Ģekilde aranması,kullanılması ve tasnif edilmesi

sağlanmıĢtır.Ayrıca,her belgenin üst kısmına o belgenin konusu hakkında bilgi

verilmiĢtir.

Anahtar Kelimeler: Ayıntab, ġer‟iye Sicili, Kadı, Tereke, Hüccet, Ġlâm, Mahkeme

3

ABSTRACT

TRANSCRIPTION AND ANALYSIS OF AYINTAB JUDICIAL RECORD

NUMBERED 109 (LC.1165 / AD.1752)

KARASAKAL,Mehmet

Master‟s Thesis: Depertman of History

Supervisor: Asst.Prof.Dr.Süleyman ÜNÜVAR

December 2010 , 644 Pages

109 Numbered Ayıntab ġer'iye Registry contains all of year of H.1165 /

M.1752 . XVIII.yy ġer'iye registry reflects to us and present Ayıntab lifestyle of the

people subject to the Ottoman Empire, the relationships among the people and their

problems (marriage, divorce, inheritance, complaints, manslaughter, theft), the level

welfare of people, state's legal system as document. These documents were taken to

be recorded by official authorities of the Ottoman Empire. therefore they are reliable,

original, has the characteristics of first-hand source.

There are 478 documents in the register. The tereke records are the

important part of the documents. In addition, Hujjat, ilams, wedding ahits, assault

and murder, custody and debt cases, and berats edict also possible to see in these

documents. The economic level of the people of that period can be determined in

tereke records. Marriage and divorces, inheritance sharing, fighting and complaints

can be obtained by looking at the information about the social life of that period.

Transcription section of the thesis had been given number for the each document. In

addition, the search for a more practical way of documents, to use, sorting has been

provided with page number and varak number. .In addition, the information has

been given the top part of each document about topic of that document.

Key Words: Ayıntab, ġer'iye Registry, Kadi, Tereke, Hujjat, Ilam, the Court

4

ÖNSÖZ

Her bilimin üzerinde çalıĢtığı ve kendisine yardımcı olduğu bir takım

materyalleri vardır.Tarih biliminin de en önemli materyali; kendisine kaynak

oluĢturan ve kendi birikimini sağlayan; teknik anlamda mesleki bir araç olan temel

unsur; geçmiĢten günümüze kalan ve geçmiĢi günümüze aktaran yazılı kaynaklardır.

Bu yazılı kaynaklar; kimi zaman bir para, mektup, sözleĢme; kimi zaman bir askerlik

kaydı, mahalle kaydı, mal-mülk kaydı; kimi zaman da bir resim, Ģiir, hikaye, kânun

…v.b. olabilmektedir.Bu yazılı malzemelerin tümüne bakıldığında; bazısı geçmiĢ bir

dönemin ekonomisini, sosyal yapısını; bazısı hukukunu, devlet idaresini ve yapısını;

bazısı da o dönemin kültürünü, medeniyetini,sanatını bize anlatır ve aktarır.

ġer‟iyye sicilleri incelendiğinde onların yukarıda anlatılanların en az bir

kaçını her zaman ihtiva ettikleri görülmektedir.ĠĢte bu noktada tezimizin konusu olan

109 Numaralı Ayıntab ġer‟iyye sicili‟nin ne derece önemli olduğunu bir kez daha

anlamaktayız.ġer‟iyye sicillerinde geçmiĢ bir döneme ait bir yerleĢkenin (bu yerleĢke

bir mezra,köy,nahiye,kaza olabileceği gibi çoğu zaman Ģehir de olmaktadır)

giyiminden diline,kiĢi isim ve lakaplarına, aile yapısından ekonomik düzenine,

hukukundan demografik ve etnografik yapısına kadar bir çok konuda bilgi sahibi

olma fırsatı elde edilmektedir. Tarih bilimi için kıymet-i âlası derin olan bu bilgilerin

tasnifinin ve analizinin yapılıp yorumlanması ile elde edilen sonuç bize zengin bir

çalıĢma malzemesi kazandırmaktadır.

109 Numaralı Ayıntab ġer'iyye Sicili‟nde 1165 Hicri yılının oniki ayının

tamamına ait belge bulunmaktadır.Tutulan defterde belge tarihlerine bakıldığında

tam bir kronolojiden söz etmek mümkün değildir. Aynı aya ait farklı belgeler birkaç

ay sonra da karĢımıza çıkmaktadır. Ancak; genelde aylar sıralı gitmekte, aynı türden

belgeler ard arda sıralanmaktadır.Bu da Ģer‟iyye sicilinin genel anlamda düzenli

olduğunu bize göstermektedir.

Yüksek lisans öğrenimim boyunca her zaman yardımlarını gördüğüm

değerli hocalarım, Yar.Doç.Dr.Murat ÇELĠKDEMĠR‟e ve Yar.Doç.Dr.Y.Emre

TANSÜ‟ye, tezimi baĢtan sona inceleyen eksiklerimi gidermemde yardımcı olan

hocam Yar.doç.Dr.Bilal Temiz‟e; tezimin konusunu tespit etmemde, çalıĢmalarımı

yürütmemde, eksiklerimi belirlememde ve gidermemde yardımını hiçbir zaman

esirgemeyen değerli hocam ve danıĢmanım Sayın Yar.Doç.Dr. Süleyman

ÜNÜVAR‟a, teĢekkürü bir borç bilirim. Ortaya çıkartılan bu çalıĢmada XVIII.yy.

Ayıntab‟ı hakkında eĢsiz öneme sahip bilgiler edindiğimi öncelikle belirtmek

istiyorum. Bunu özellikle Ģehir tarihçiliği üzerine çalıĢmalarda bulunan ve bulunacak

olanlarla paylaĢmanın da ayrı bir gururunu ve mutluluğunu yaĢıyorum.

ARALIK 2010

Mehmet KARASAKAL

5

ĠÇĠNDEKĠLER

ÖZET .……………………………………………………………………….............i

ABSTRACT …………………………………………………………………….......ii

ÖNSÖZ ……………………………………………………………………………..iii

ĠÇĠNDEKĠLER …………………………………………………………………....iv

TABLOLAR LĠSTESĠ …………………………………………………………....vi

KISALTMALAR VE HĠCRĠ AY ĠSĠMLERĠ ……………………………….….vii

1. GĠRĠġ ………………………………………………………………………….…1

1.1. GĠRĠġ ………………………………………………………………………...1

2. GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE GAZĠANTEP ………………………………….5

2.1. COĞRAFĠ KONUMU …………………………………………………….….5

2.2. ġEHRĠN ADINA DAĠR ……………………………………………………...6

2.3. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNE KADAR TARĠHĠ SÜREÇ ĠÇERĠSĠNDE

GAZĠANTEP …………………………………………………………………6

2.4. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNDE GAZĠANTEP ……………………………….7

2.5. CUMHURĠYET TARĠHĠNDE GAZĠANTEP ………………………………..8

3. KADILIK MÜESSESESĠ VE ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠNE UMUMĠ BĠR

BAKIġ …………………………………………………………………………...10

3.1. ġER‟ĠYE MAHKEMELERĠ VE GÖREVLĠLERĠ ………………………….10

3.1.1. Kadı ………………………………………………………………………11

3.1.1.1. Kadıların görev - yetki ve sorumlulukları ……………………….......12

3.1.1.2. Kadılarda aranan Ģartlar - tayin ve dereceler ………………………..14

3.1.2. Diğer Görevliler …………………………………………………………16

3.1.2.1. Naib ………………………………………………………………….16

3.1.2.2. ÇavuĢ ………………………………………………………………...16

3.1.2.3. Muhzır ……………………………………………………………….17

3.1.2.4. Kâtip ……………………………………………………………........17

3.1.2.5. MüĢavir ………………………………………………………….......17

3.1.2.6. MübaĢir ……………………………………………………………...17

3.1.2.7. Mukayyid ……………………………………………………………17

3.1.2.8. Kassam ……………………………………………………………....17

3.1.2.9. ġühudü‟l hal …………………………………………………………18

3.1.2.10. Tercüman …………………………………………………………...18

3.1.2.11. Müzekki …………………………………………………………….18

3.2. ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ……………………………………………………..18

6

3.2.1. ġer‟iyye Sicillerinin Tanımı, Ġçeriği ve Önemi ………………………….19

3.2.2. ġer‟iyye Sicillerindeki Belge ÇeĢitleri …………………………………..21

3.2.2.1. Hüccet ………..………………………………………………………21

3.2.2.2. Ġ‟lam …………………………………………………………………21

3.2.2.3. Ma‟ruzlar ………………………………………………….…………22

3.2.2.4. Müraseler ……………………………………………………….……22

3.2.2.5. Buyruldular …………………………………………………………..22

3.2.2.6. Fermanlar ………...…………………………………………………22

3.2.2.7. Beratlar ………………………………………………………………23

3.2.2.8. Vakfiyeler ……………………………………………………………23

3.2.2.9. Tezkereler ……………………………………………………………23

3.2.2.10. Temessükler ………………………………………………………...24

3.2.3. ġer‟iyye Sicilleri Üzerine Yapılan Katalog ÇalıĢmaları ………………...24

4. AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ ………………………………………….25

4.1. AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ………………………………………..25

4.2. ÇALIġILMIġ AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLLERĠ ……………………...…31

4.3. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ ………………………….33

4.4. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ BELGE ÖZETLERĠ …...33

4.5. BELGELERĠN TASNĠFĠ …………………………………………………..69

4.6. 109 NUMARALI AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ METĠN

TRANSKRĠPSĠYONU ……………………………………………………...70

5. BULGULAR VE TARTIġMA ………………………………………………604

5.1. 109 NOLU AYINTAB ġER‟ĠYYE SĠCĠLĠ IġIĞINDA AYINTAB

ġEHRĠNĠN SOSYO-EKONOMĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ...604

5.1.1.Materyal Ve Yöntem ……………………………………………………604

5.1.2. Bulgular Ve TartıĢma …………………………………………………..604

5.1.2.1.Tespitler ....…………………………………………………………604

5.1.2.1.1.Hüccetler …………………………………………………..……606

5.1.2.1.2. Tereke kayıtları …………………………………………..….…607

5.1.2.1.3.Ferman ve beratlar ………………………………………….…..610

5.1.2.1.4. Vakfiyyeler ………………………………………………….…615

5.1.2.1.5. Nikâh akidleri ……………………….…………………………616

5.1.2.1.6. Ġçtimai hassasiyeler ………………….…………………………618

5.1.2.1.7. Yaralama ve katil davaları ………….………………………….620

5.1.2.1.8. Ġhtida hareketleri ………………….……………………………621

5.1.2.2. Bulgular ……………………………………………………………622

5.1.2.2.1.Mahalleler ………………………………………………………622

5.1.2.2.2. Nahiyeler ……………………………………………………….623

5.1.2.2.3. Karyeler ………………………………………………………..623

5.1.2.2.4.AĢiretler ……………………………………………………...… 625

5.1.2.2.5. Vakıflar ……………………………………………………..….625

5.1.2.2.6. Camii ve mescidler ……………….……………………………625

5.1.2.2.7. Medreseler ……………………………………………….…..…626

5.1.2.2.8. Mevki ve makamla ile elkaplar ….……………………….….…626

SONUÇ ………………………………………………………………………..…628

KAYNAKLAR ………………………………………………………………….630

EKLER ……………………………………………………………….…………633

SÖZLÜK …………………………………………………………………………639

7

ÖZGEÇMĠġ (VITAE) …………………………………………………………...644

TABLOLAR LĠSTESĠ

Sayfa No

Tablo 4.1. Gaziantep ġer‟iyye Sicili Katoloğu …………………………………...25

Tablo 4.2. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde yer alan belgelerin tasnifi …………………69

Tablo 5.1. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Mahalleler ……………..……….622

Tablo 5.2. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Nahiyeler ………………………623

Tablo 5.3. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Karyeler ………………………..623

Tablo 5.4. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Aşiretler ………………………..625

Tablo 5.5. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Vakıflar ………………………...625

Tablo 5.6. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Camii ve Mescitler ……………..625

Tablo 5.7. 109 Numaralı A.ġ.S.‟nde adı geçen Mevki ve Makamlar ……………626

8

KISALTMALAR VE HĠCRĠ AY ĠSĠMLERĠ

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

a.g.t. : Adı geçen tez

a.e. : Aynı eser

A.ġ.S. : Ayıntab ġer‟iyye Sicili

c. : Cilt

DĠA : Diyanet Ġslâm Ansiklopedisi

G.Ü.S.B.E.: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

H. : Hicri

Ġ.A. : Ġslâm Ansiklopedisi

M. : Milâdi

S. : Sayı

s. : Sayfa

T.T.K. : Türk Tarih Kurumu

Hicrî Aylar

Kısaltma / Türkçesi / Arapçası / Gün Sayısı

M. : Muharrem / Muharram ul Haram / 30 Gün

S. : Safer / Safar ul Muzaffar / 29 Gün

Ra. : Rebiü'l-Evvel / Rabi‟al-awwal / 30 Gün

R. : Rebiü'l-Âhir / Rabi‟al-thani / 29 Gün

Ca. : Cemâziye'l-Evvel / Jumada al-Awwal / 30 Gün

C. : Cemâziye'l-Âhir / Jumada al-Thani / 29 Gün

B. : Receb / Rajab / 30 Gün

ġ. : ġaban / Sha‟bân / 29 Gün

N. : Ramazan / Ramadan / 30 Gün

L. : ġevval / Shawwal / 29 Gün

9

Za. : Zilka'de / Dhu al-Quidah / 30 Gün

Z. : Zilhicce / Dhu al-Hijjah / 29 – 30 Gün

BĠRĠNCĠ BÖLÜM

GĠRĠġ

1.1.GĠRĠġ

109 Numaralı Gaziantep ġer‟îyye Sicilini çalıĢırken; Gaziantep‟in tarihsel

geliĢimi, hukuk sistemi, kadı, Ģer‟îyye siciller ve arĢiv gibi her biri bir bölümü

oluĢturabilecek içerikte olan baĢlıca anahtar kelimeler dikkatimizi çekmektedir.

Gaziantep, günümüzde adrese dayalı nüfus tespitine göre yaklaĢık

1.600.000 nüfusla Türkiye‟nin en büyük altıncı Ģehri durumundadır. Her geçen gün

artan nüfusu, büyüyen sanayisi, ekonomisi ve dıĢ ticaret hacmi, geliĢen sosyal hayat

dinamikleriyle bölgesinin öncü Türkiye‟nin de her alanda önde gelen Ģehirlerin

baĢında gelmektedir.Gaziantep‟in günümüzdeki bu önemi hiç Ģüphe yoktur ki

tarihsel birikiminin, mirasının bir neticesidir. Bu önem tarihi süreç içerisinde her

dönemde devam etmiĢtir.

Osmanlı Devletinde hukuk sisteminin temelini Ġslâm inancından dolayı

ġer‟î Hukuk ve Türk devlet geleneğinin bir birikimi olan örfi hukuk oluĢturmaktaydı.

Osmanlı Devleti'nde Ģer‟î ve hukuki bütün sorunlar Ģer‟î mahkemelerde Hanefi

mezhebine göre çözümlenirdi.1 ġer‟î mahkemelerde görev yapan, çok geniĢ yetkileri

bulunan, insanlar arasında meydana gelen davaları Ģer‟î hükümlere uygun olarak

karara bağlamak için devletin en yüksek icra makamı olan sultanlar tarafından atanan

yetkili kiĢiler kadılardır.2

Ġktisadi ve içtimai tarih kaynaklarımızdan en

önemlilerinden biri olan ġer‟îyye sicilleri; bulundukları yerde hükümete ait her türlü

vazifeleri gören ve halkın her sahada yegane mercii bulunan idari ve kazai salahiyete

sahip kadılar tarafından tutulan ve gerektiğinde de tekrar kullanılmak üzere

1 Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1998). Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilat.TTK Basımevi, Ankara, s. 83.

2 Ahmet Akgündüz.(1988). Şer'iye Sicilleri,Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, c.I, Türk Dünyası

AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul, s.68.

10

muhafaza edilen defterlerden teĢekkül etmiĢtir.3

ġer‟îyye sicilleri XV. yüzyılın

yarısından baĢlayarak XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadarki uzun bir zaman dilimi

içinde Türk tarihini, Türk iktisadını, Türk siyasi, sosyal ve hukuk hayatını yakından

ilgilendirmekte; Türk kültür ve tarihinin temel kaynaklarının baĢında gelmektedir.4

Osmanlı Devleti idaresinde Gaziantep‟in mevcut durumu, o günün en

önemli resmi evraklarından olan, günümüz Ģehir tarihçiliği araĢtırmalarında çok

önemli bir yer tutan nesnellik, objektiflik gibi bilimde en önemli unsuru oluĢturan,

yapılan araĢtırmalara birinci elden kaynak özelliğini veren ġer‟îyye sicilleri

sayesinde, incelenmektedir. ġer‟îyye sicilleri kayıt altına alınan dönemin sosyal ve

ekonomik özelliklerini günümüze taĢımada çok önemli bir görevi yerine

getirmektedirler. Gaziantep‟in 109 Numaralı ġer‟îyye Sicili çalıĢılarak, Hicri:1165 -

Miladi: 1752 yıllarındaki bilgilere ulaĢılarak, tarih boyunca hep önemli olmuĢ bu

Ģehrin Osmanlı devlet idaresindeki o yıları tahlil edilmiĢtir.

ġer‟îyye sicillerinin de muhafaza edildiği arĢivlerin Türkiyedeki önde

gelenleri hakkında genel bir hatırlatma bilgisine sahip olmak konumuz açısından bir

zaruret olmaktadır.. GeçmiĢle bugün arasında irtibat kurmak gibi hayati bir görev

yüklenen arĢivler tereddütsüz, bir milletin en değerli hazinesi ve devlet varlığının da

hafızası sayılmalıdırlar.ArĢivler; devletin ve fertlerin haklarını ve milletler arası

münasebetleri belgeler ve korurlar. Bir konuyu aydınlatmaya ve tespite yararlar.

Kesinlikle ifade edilebilir ki, bir ülkede arĢivlerin olmayıĢı, devletin de olmayıĢı

anlamına gelir. Bir devletin geçmiĢi, bugünü ve geleceği göz önüne alınırsa

istikbalde ancak arĢivi ile vardır.5

Bugün Osmanlı Ġmparatorluğu devrine ait belge ihtiva eden birçok arĢiv ve

müessese bulunmaktadır. Bunların en önemlileri; Topkapı Sarayı Müzesi ArĢivi,

Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ArĢivi, Deniz

ArĢivi, Harp Tarihi Dairesi ArĢivi, Cumhuriyet ArĢivi ve BaĢbakanlık Osmanlı

ArĢivi‟ dir. Ayrıca bazı kütüphane ve müzelerde arĢiv belgeleri ile Ģer‟îyye sicilleri

denilen mahkeme kayıtları da yer almaktadır. Bunlar içinde en zengini, bizi olduğu

kadar, baĢta eski Osmanlı sınırları içinde bulunan devletlerle, diğer dünya

devletlerinin tarihini yakından ilgilendiren Osmanlı ArĢivi‟ dir. Tahminen yüzeli

3 Said Öztürk.(1995).Askeri Kasamsa Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke Defterleri(Sosyo-Ekonomik

Tahlil),OSAV,Ġstanbul,s.19;T.Mümtaz Yaman,‟‟ġer‟i Mahkeme Sicilleri‟‟,Ülkü Dergisi,c.12,s.153. 4Akgûndüz,a.g.e., s. 11.

5Hacer Tozcu Çetin.(2006).173 Numaralı(H.1282-1286) Besni Şer‟iyye Sicil Defteri. Yüksek Lisans

Tezi,Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Niğde, s.9.

11

milyon belge ve üçyüz bin defter mevcuttur. Topkapı Sarayı Müzesi Arivi‟ndeki

belgelerin tamamı, Osmanlı ArĢivi‟ndeki belgelerin ise ancak yüzde onu tasnif

edilebilmiĢtir.6

Türk-Ġslâm devletlerinde öteden beri yazılı ve yazısız kağıda hürmet

fevkalade idi. Bilhassa kul hakkı geçmesi tehlikesi sebebiyle devlet evrakının

muhafazasına daha çok ehemmiyet verilirdi. En büyük Türk-Ġslâm devletlerinden biri

olan Osmanlılar da aynı ananenin devamı olarak devlet evrakını en müstesna

yerlerde muhafaza etmiĢlerdir. Ortadoğu ve Balkanlar'da asırlarca hüküm süren

Osmanlı Ġmparatorluğunda devletin ilk devirlerinden baĢlayarak, resmî evraklar,

ehemmiyet derecesine bakılmaksızın kese, torba ve sandıklarda belli usul ve

düzenlere göre büyük bir titizlikle saklanmıĢtır. Ġstanbul'un fethine kadar Bursa ve

Edirne'de arĢivler teĢekkül etmiĢtir. Ġstanbul'un fethinden sonra, ilk arĢiv Yedikule

civarında yapıldı. Topkapı Sarayının inĢasından sonra, Divan-ı Hümayun'un yanında

bir arĢiv yapıldı. XVI.yüzyılda yüksek bir seviyeye ulaĢtı. Belgeler en küçük bir

müsveddeye kadar atılmadan, torba, sandık, kılıf muhafaza hatta atlas içine kondu.

ArĢiv malzemeleri kurutulmuĢ mahzen depolarda saklandı.Yukarıda da belirtilen

Türkiye‟deki önemli arĢivlerin baĢlıcaları Ģunlardır:

*BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi: Bugün Türkiye'de en zengin arĢiv, Ġstanbul-

Cağaloğlu'ndaki BaĢbakanlık Osmanlı ArĢividir. ġu anda 100 milyonun üzerinde

tarihi vesika bulunduran BaĢbakanlık Osmanlı ArĢivi yalnız Türkiye'nin değil,

Osmanlı Devleti'nin sona ermesinden sonra kurulan 20' den fazla devletin de ana

arĢivi durumundadır. Yani; Anadolu, Asya, Avrupa, Afrika ve ayrıca Amerika'da

kurulan devletlerle bulunan resmi iliĢkilerden dolayı tüm dünyayı ilgilendiren bir

belge koleksiyonu bu arĢivde yer almaktadır. Tanzimat‟tan önce padiĢahlarla ilgili

evrak ve defterlerin, azil ve idam edilen veya mallarına el konulan devlet adamlarının

evlerinde bulunan bu gibi belgelerin sarayda saklanması usuldendi. Bu arĢivde, en

eskisi Orhan Gazi zamanına kadar giden 10.726 defter ve 12.724 vesika vardır.

ArĢivin A'dan H'ye kadar harflerle baĢlayan maddeleri ihtiva eden iki fasikül

Topkapı Sarayı Müzesi ArĢiv Kılavuzu (1938-1940) adıyla kaydedilmiĢtir.

*Tapu Ve Kadostro Genel Müdürlüğü ArĢivi: Ankara'da bulunan bu arĢivde

XVI. yüzyılın son tapu tahrir defterleri ile 1848'den sonraki tapu kayıtları muhafaza

edilmektedir.

6Yusuf Halaçoğlu.(1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılar'da Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. 4.

Baskı, Ankara, TTK Yayınları, ss. 26,27.

12

*ġer’îyye Sicilleri ArĢivi: ġer‟î mahkemelerin verdiği dava ve karar defterleriyle,

merkezden verilen emirlere ait vesikaları muhafaza etmektedir. 1941‟de Adalet

Bakanlığı tarafından Milli Eğitim Bakanlığı'na devredilmiĢtir. Ankara'daki Milli

Kütüphanede muhafaza edilmektedir. Bunların ġer‟îyye Sicilleri adıyla katalogları

yayınlanmıĢtır. Ankara'daki Ģer‟îyye sicillerinden baĢka Ġstanbul Müftülüğü ġer‟îyye

Sicilleri ArĢivinde de bir kısım Ģer‟îyye sicilleri muhafaza edilmektedir.

*Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivi: Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı olarak

faaliyet gösteren Vakıflar Genel Müdürlüğü ArĢivinde ve Vakıflar Bölge

Müdürlükleri bünyesindeki arĢivlerde vakıf kayıtları ile ilgili belgeler muhafaza

edilmektedir.

*TBMM ArĢivi: 1920 yılından beri çıkan yasalar, tutanaklar vs.

saklanmaktadır.Ayrıca devlet daireleri, belediyeler, okullar, özel kuruluĢlar ve

ailelerin arĢivleri de vardır.7

Osmanlı arĢiv kaynakları özellikle sosyo-ekonomik tarih bakımından

sonsuz bir kaynaktır. Köylere, kentlere ait istatistik bilgileri, toprak tasarrufu Ģekilleri

gibi birçok konu tahrir defterleriyle aydınlanabilir. ArĢivlerimizdeki tahrir defterleri

Gürcistan'dan Arnavutluk'a, Bosna ve Macaristan'a kadar bugün bir çok ilim

adamlarının çalıĢmalarını üzerinde topladığı bir seridir.8

7 Daha geniĢ bilgi için bkz. http://tr.wikipedia.org/wiki/ArĢiv

8 Halil Ġnalcık.(1985). Osmanlı ArĢivlerinin Türk ve Dünya Tarihi Ġçin Önemi. Osmanlı Arşivleri ve

Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, Ġstanbul, s.35.

13

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

GEÇMĠġTEN GÜNÜMÜZE GAZĠANTEP

2.1. COĞRAFĠ KONUMU

Gaziantep, Güneydoğu Anadolu‟nun en büyük il merkezlerinden olup Fırat

Nehrine karıĢan Sacur Çayı' nın yukarı kollarından Ayınleben (Allaben)

deresinin,Halep‟in kuzeyinden itibaren gittikçe yükselerek devam eden yaylanın

(Antep Yaylası) merkezi bir mevkiinde, deniz seviyesinden ortalama 900 m.

yükseklikte engebeli bir arazide tepeler üzerinde kurulmuĢtur.Antep Ģehri ve bölgesi

eski devirlerden beri iklim ve bulunduğu yer dolayısıyla iskâna açık bir saha

olmuĢtur. Cografi konum olarak Gaziantep ili, Akdeniz ile Güneydoğu Anadolu

Bölgesi'nin birleĢtiği noktadadır. Suriye'ye komĢu bir sınır ili olan Gaziantep'in

büyük bir bölümü Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin batı kesiminde bir bölümü de

Akdeniz Bölgesi'nin doğusunda yer alır.9Gaziantep; doğuda ġanlıurfa'nın Birecik ve

Halfeti, Kuzeydoğu'da Adıyaman'ın Besni, kuzeyde KahramanmaraĢ'ın Pazarcık,

batıda ise Osmaniye'nin Bahçe ve güneybatıda Hatay'ın Hassa ilçesi, güneyde ise

Kilis il sınırıyla çevrilidir. Ġl sınırları içerisine kuzeyden giren dağlar, Araban

ovasının batısından il merkezinin batısına uzanır. Güneydoğu Torasların uzantıları

olan bu dağlar oldukça düzgün sıralar oluĢturur. Bölgenin batısını kuĢatan dağlar ise

sistemli bir sıra oluĢturur ve Gaziantep ilini Hatay-KahramanmaraĢ çukurluğundan

ayırır. Gaziantep'te sıradağ olarak Güneydoğu Toraslarının uzantıları olan Sof dağları

vardır. Sof dağlarının güneyinde ise Gaziantep Yaylası vardır. Dülükbaba dağları il

merkezinin kuzeybatısında bulunmaktadır. ġehrin mevkii eski devirlerde iskâna çok

elveriĢli bulunduğu gibi, esasen bu bölge tarihin ilk çağında Hitit Ģehirlerinin sık sık

rastlandığı bir saha olduğu ve iĢlek yollar üzerinde yer aldığı hâlde, bugünkü Ayıntab

'ın yerinde kurulmuĢ olması muhtemel bulunan eski Ģehir hakkında, sarih bir

malumat yoktur.10

9 Hüseyin Özdeğer.(1996).Gaziantep,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.13, Ġstanbul,

ss.466-477. 10

H.T.(1979).Ayıntab .Ġ.A., c.II, MEB Yayınları, Ġstanbul,ss.64,67.

14

2.2. ġEHRĠN ADINA DAĠR

ġehrin bilinen en eski adı "Dülük" olarak geçmekte olup, Antep adına ilk

döneme ait belli baĢlı kaynaklarda rastlanmamaktadır. Antep isminin eski Arap

coğrafyacıları tarafından zikredilmemiĢ olmasından dolayı, ilk sıralarda buranın

önemli bir Ģehir olmadığı ve asıl ehemmiyetinin Dülük'e ait olduğu söylenmektedir.

ġehrin ismi muhtelif kaynaklarda "Hantab", "Entab", "Hamtab", "Hatab", "Ayıntab"

olmak üzere değiĢik isimlerle anılmasıyla birlikte, Selçuklular ve Osmanlılar

döneminde de kullanıldığı bilinmektedir. Bu adın parlak güneĢ yahut gür güneĢ

anlamına gelen "Ayıntab" kökünden geldiğini söyleyenler olduğu gibi, aynı zamanda

"Hantap" ile bağlantılı olarak "hükümdara ait toprak"anlamına geldiğini belirtenler

de bulunmaktadır.11

Ġslâm egemenliği sonrası kullanılan Ayntâb ismi, daha sonraki

medeniyetler tarafından özde aynı kalsa da farklı telaffuzlarla kullanıldı.12

Antep; 93

numaralı Antep Livası‟nın merkezi idi.13

5 Aralık 1919 tarihinde Fransız iĢgaline

karĢı direnen Ģehrin ismi, 6 ġubat 1921 tarihinde TBMM tarafından „„gazilik‟‟

ünvanına layık görüldüğünden „„Gazi Ayntâb‟‟ olmuĢtur. 1924 yılında Türkiye

Cumhuriyeti‟nin vilayeti haline getirilen Ģehir, 1928‟de Gaziantep olarak anılmıĢtır.14

Böylelikle dünyada ilk kez bir Ģehre „GAZĠLĠK‟ unvanı verilmiĢ oldu.

2.3. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNE KADAR TARĠHĠ SÜREÇ ĠÇERĠSĠNDE

GAZĠANTEP

ġehrin Osmanlı idaresi altına girmeden önceki hakimleri kimler olmuĢtur

diye bakılacak olursa; ilk Çağda Hitit, Asur, Pers, Ġskender Ġmparatorluğu,

Selefkoslar, Kommagene Krallığı, Roma Ġmparatorluğu; Orta Çağ‟da Bizans, Sasani,

Memlükler, Dulkadiroğulları gibi beylik, devlet ve imparatorlukların hâkimiyet

sahası içinde olmuĢtur.15

Ayıntab yöresinin Türk idaresine Alparslan ve MelikĢah zamanlarında

geçtiği tahmin edilmektedir.16

Türklerin XI.yüzyılın sonlarına doğru Güneydoğu

Anadolu'ya yoğun bir Ģekilde yerleĢmeye baĢladıkları bilinmektedir. Bu harekâtlar

11

Ġsmail Altınöz. (1999).Dulkadir Eyaleti'nin Kuruluşunda Antep Şehri (XVI.Yüzyıl). (Editör:Yusuf

Küçükdağ), Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yayınları, Yayın No:6, Gaziantep, ss. 95-97. 12

Bilgehan Pamuk.(2009). Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. IQ Kültür Sanat Yayıncılık,

Ġstanbul, s.33. 13

Nejdet Bilgi.(2002).Cumhuriyet‟in Ġlk Döneminde Mülki Yapının GeliĢimi(1920-1950). Türkler

Ansiklopedisi, c.XVII, Yeni Türkiye Yayınları, s.573. 14

Pamuk,a.g.e.,s.33. 15

Ġlyas Gökhan.(2000).Gaziantep ve Yöresinin Osmanlı Hâkimiyetine Geçmesi. (Editör:Yusuf

Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu,Arsan Basın-Yayın,Gaziantep,ss.59-65. 16

Nejat Göyünç.(2000).Gaziantep Tarihi ile Ġlgili Bazı Notlar. (Editör:Yusuf Küçükdağ),Osmanlı

Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Arsan Basın-Yayın,Gaziantep,ss.46-48.

15

sırasında Selçuklu kumandanı AfĢin Bey 1067'de önce Ayıntab ve Raban'ı alarak

bölgede Türk egemenliğini kurmuĢtur.17

1085‟te KutalmıĢoğlu SüleymanĢah

Antakya Dukalığına bağlı Ayıntap, Ra‟ban ve baĢka kaleleri kesin olarak feth

etmiĢti.18

XII. yüzyıl sonlarına doğru Antep ve havalisi, Eyyübî Devleti‟nin idaresine

geçti. 1183 yılında Selâhaddin Eyyübî zamanında bayındırlık faaliyetlerinin yoğun

Ģekilde devam ettiği Antep‟i geri almak için Selçukluların birtakım teĢebbüsleri

oldu.Selçuklu Sultanı Ġzzeddin I. Keykavus, Eyyübî Devleti‟nin himayesi altındaki

Halep Atabeyliği topraklarını almak istedi. Gayesi doğrultusunda harekete geçen

Selçuklu birliklerine Eyyübîlerin Samsât emiri Melikü‟l-Efdal de katıldı. Sultan

Ġzzeddin Keykavus, 1218 de Antep ve havalisini ele geçirdi. Ancak Melikü‟l-

Efdal‟ın ihaneti üzerine Selçuklu kuvvetleri geri çekilmek zorunda kalınca Antep

yine Halep Atabeyliği‟nin idaresi altında kaldı. Eyyübîler zamanındaki Antep‟teki

bayındırlık faaliyetleri dikkat çekmekteydi. Melik Salih Ahmed‟in Ayntâb valiliği

döneminde kentin çevresini çiçek ve meyve bahçeleri kuĢattığı gibi halk için evler

yaptırarak Ģehiri adeta Küçük ġam‟a dönüĢtürdü.19

1270‟de Moğollar, 1273‟de

Memlükler almıĢtır.Bundan sonra Ayıntab Ģehri ve bölgesi Memlük

Ġmparatorluğunun bir parçasını teĢkil etmiĢtir.1400‟de Timur, birkaç sene sonra

Karakoyunlu hükümdarı Kara Yusuf ve daha sonra da Dulkadırlılar Ayıntab‟a hakim

olmuĢlardır.20

2.4. OSMANLI HÂKĠMĠYETĠNDE GAZĠANTEP

XV.yy. boyunca Ayıntab Ģehrine hakim olma konusunda Dulkadır-Memlük

çekiĢmesi devam etti. Ancak her iki taraf da Antep‟te ciddi bir hâkimiyet

kuramadılar. Bu uzun mücadele döneminde Antep Ģehri iktisadi ve sosyal bakımdan

oldukça ağır zayiatlar verdi.1515‟te Yavuz Sultan Selim döneminde Dulkadıroğulları

Beyliği‟nin Osmanlı tabiiyetine girmesi ile Ayıntab Ģehri de Osmanlı himayesine

girmiĢ oldu.21

1516‟da birkaç ay için Memlükler tarafından geri alınmıĢsa da Ayıntab

1516 yılında kesin olarak Türk-Osmanlı birliğine girmiĢtir. Osmanlı Çağında

17

Özdeğer,a.g.m., ss.466-477. 18

Göyünç,a.g.m.,ss.46-48. 19

Pamuk,a.g.e.,s.45. 20

Mehmet Solmaz.(1983). Atatürk Gaziantep‟te. Eko Matbaası, 2.Baskı, Ġstanbul, ss.72,74. 21

Gökhan,a.g.m., ss.59-65.

16

Dulkadır Beylerbeyliği‟nin beĢ sancağından birine merkez olmuĢtur.1839‟da bir ara

asi Kavalalı Ġbrahim PaĢa‟nın iĢgaline uğrayan Antep, Osmanlı Çağında umumiyetle

sakin bir hayat yaĢadı ve Anadolu‟nun mühim bir kültür merkezlerinden biri

oldu.Antep, Tanzimattan sonra Halep vilayetinin merkez sancağına bağlı 14

kazasından biri olmuĢtur.1913 yılında Antep müstakil bir sancak olmuĢ, Cumhuriyet

Çağında bütün sancaklara „‟vilayet-il‟‟ denilince Antep de bir vilayet merkezi oldu.22

2.5. CUMHURĠYET TARĠHĠNDE GAZĠANTEP

Güneydoğu Anadolu‟nun önemli yerleĢim yerlerinden olan Antep, Güney

Cephesi‟nde de önemli olayların geliĢtiği bir yer olmuĢtur. Antep iĢgalci güçlerin

Mondros Mütarekesi‟nden sonra göz diktiği stratejik açıdan önemli bir Ģehirdir.

Antep bütün Suriye kıtasına hâkim konumdadır. Kuzey-güney, doğu-batı

istikametinde yolların kesiĢtiği noktadadır. Konum itibariyle jeopolitik bir öneme

sahip olan Antep 15 Ocak 1919‟da Ġngilizler tarafından iĢgal edilmiĢtir.23

Ġngilizler

Fransızlara nazaran daha tecrübeli oldukları, çevreyi de iyice iskandil ettiklerinden

dolayı burada durmanın uygun olmayacağını bilerek, bu vebali Fransızların üzerine

atıp dönüyorlardı. Suriye itilafnamesi gereğince Ġngilizler, 26 Ekim 1919‟da

ağırlıklarını Antep‟ten çekmeye baĢladılar.Aynı gün iki Fransız subayı Antep‟e

gelerek telgrafhaneye sansür koydular.24

Ġngiliz iĢgalinin son günlerinde iĢgal

komutanlığı Türklere karĢı daha teveccüh kar davranmıĢ, Hintli Müslüman askerler

aracıyla Türklere silah ve cephane dağıtmak için teĢebbüse geçmiĢlerse de halk

bunun tuzak olmasından korktuğundan bu teĢebbüsten faydalananlar pek az

olmuĢtur. Ġngilizler iĢgal süresince mahalli idareye karıĢmamıĢlar, resmi dairelere

Türk bayrağı çekilmesine mani olmamıĢlardır.25

Ġngilizlerin geri çekilmesi sonucu 29

Ekim 1919 tarihinde de Fransızlar tarafından iĢgal edilmiĢtir. Fransız iĢgal kuvvetleri

bir duyuru yayınlayarak bölgenin Osmanlı Devleti tarafından kendi himayelerine

bırakıldığını belirtmiĢ ve herkesin emirlerine uymalarını istemiĢtir. Fransızlar, kendi

kuvvetlerinin yetersizliği sebebiyle bir Ermeni alayı kurarak Türkleri sindirmeyi

amaçlıyordu. Fransız ve Ermeni askerlerinden cesaret bulan Ermeniler taĢkınlıklar

yapıyordu. Ermeni semtlerinde rastladıkları Türkleri tehdit ediyor, onlara

22

Solmaz, a.g.e.,s.74. 23

YaĢar Akbıyık.(2002).Milli Mücadele‟de Güney Cephesi. Türkler Ansiklopedisi, c.XV, Yeni

Türkiye Yayınları, s.1392. 24

Ayhan Öztürk.(1994). Milli Mücadele‟de Gaziantep, Geçit Yayınları, Kayseri,s.60. 25

Ali Nadir Ünler.(1969). Gaziantep Savunması, KardeĢler Matbaacılık, Gaziantep, s.15.

17

saldırıyorlardı.26

Fransızlar daha önce iĢgal ettikleri MaraĢ ve Urfa‟da fazla

direnmediler.O yöreler halkının yiğitçe saldırıları sonunda, az bir kuvvet

bulundurdukları bu Ģehirlerden kaçıp kurtuldular.(Öyle ki; Fransızlar MaraĢ‟ı birkaç

yüzkiĢi ile, Urfa‟yı bir taburla, Antep‟i ise 20 bin kiĢilik bir tümenle iĢgal ettiler.)

Antep‟i bırakmak hiç iĢlerine gelmiyordu. Çünkü Antep askeri harekat yönünden

önemli idi. Antep‟te 7 Ermeni okulu vardı. Öğretmenlerin çoğu Fransız olan bu

okullarda Fransız kültürü veriliyordu ve Fransa, Ermeni‟lerin, Katolikler‟in hamisi

rolündeydi, bu rolü bırakmak istemiyordu.27

1 Nisan 1920 tarihinde bu zulümlere

dayanamayan halk, silaha sarıldı ve 7 ġubat 1921 tarihine kadar, tam 10 ay 6 gün,

Fransızlarla mücadele etmeye baĢladı, bütün dünyanın alakasını ve hayranlığını

topladı. Fransızlar, 25 Aralık 1921 tarihinde Gaziantep‟i boĢalttılar. Birinci Cihan

Harbinden beri, bu havalide devam eden harp, anarĢi, huzursuzluk artık tarihe

karıĢmıĢ, Antep Mücadelesi‟nin mukaddes hedef ve gayesi tahakkuk etmiĢtir.28

Milli Mücadele‟den sonra Gaziantep, tarihi süreç içerisindeki; sürekli cazibe

merkezi olma özelliğini devam ettirmiĢ, günümüz Türkiye‟sinin de en önemli 5-6

Ģehri arasındaki yerini almıĢtır. Gaziantep Ģu an dört organize sanayi bölgesini

tamamlamıĢ, ülke sanayi üretiminin en önemli Ģehirlerinden olmuĢ ve ihracat

hacmiyle lokomotif bir Ģehir haline gelmiĢtir. Gaziantep Uluslar arası bir ticaret

merkezi özelliği taĢımaktadır. GeniĢ düz ova ve platolarında baĢta Antep fıstığı,

kırmızı mercimek, nohut, pamuk, arpa, buğday, zeytin, bağcılık gibi alanlarda üst

düzeyde tarım üretimi sahasına sahiptir.Sağlık hizmetleri alanında, Doğu ve

Güneydoğu‟nun en fazla yatak ve özel hastane kapasiteli Ģehri olması münasebetiyle

sağlık teknolojisi ve hizmet çeĢitliliği konusunda rakipsiz bir Ģehir; beĢ yıldız otel ve

toplam otel sayısı ve yatak kapasitesi oranında, bölgenin toplamından daha fazla;

Adana,Mersin gibi geliĢmiĢ Ģehirlerin bile çok üzerindedir.Gaziantep ikisi vakıf

toplam üç üniversitesi ile aynı zamanda bir yüksek öğrenim kenti,müzeleri ve uluslar

arası fuar merkezleriyle yabancı turistlerin akın ettiği, yine uluslar arası üne sahip

Antep mutfağı ve folkloruyla genç ve dinamik bir Ģehir olma özelliği taĢımaktadır.

26

Akbıyık, a.g.m., s.1392. 27

Adil Dai.(1992). Olaylarla Gaziantep SavaĢı, Basımevi Yoktur, Gaziantep, s.50. 28

Sahir Üzel.(1952). Gaziantep Savaşının İç Yüzü, DoğuĢ Matbaası, Ankara, s.334.

18

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KADILIK MÜESSESESĠ VE ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠNE UMUMĠ BĠR BAKIġ

3.1. ġER’ĠYE MAHKEMELERĠ VE GÖREVLĠLERĠ

Osmanlı Devletindeki Ģer‟î mahkemelerde Ģer‟î ve hukuki bütün meseleler

Hanefi mezhebi üzerine hal ve fasl edilirdi. Bu Ģer‟î mahkemelerden baĢka da

mahkeme yoktu.29

Osmanlı mahkemesi daha önceki ve çağdaĢı Ġslâm devletlerinde

görülen örneklere nispetle geliĢmiĢ bir yapı arz eder. Her Ģeyden önce Osmanlı

mahkemesinin görev ve yetki alanı geniĢlemiĢtir; hem Ģer‟î hem de örfî davalarda tek

yetkili mahkeme konumundadır.Gayri Müslimlerle ve bilhassa Gayri Müslim din

adamlarıyla ilgili bazı davalar ve hazineye intikal etmiĢ mirasçısız terekeye yönelik

bir kısım istihkak davaları bir tarafa bırakılacak olursa Osmanlı mahkemesinin görev

ve yetki alanına girmeyen herhangi bir hukuki ihtilaf yok gibidir.30

Osmanlı Devleti

kuruluĢundan itibaren bağlı bulunduğu dinin icaplarına göre bir hukuk sitemini kabul

etmiĢtir. ġer‟î hukuk (Ġslâm hukuku) ve Türk töresi Osmanlı Devletinin hukuk

sisteminin temelini oluĢturmuĢtur. Ayrıca bunun yanı sıra bilhassa idare ve teĢkilat

sahası ile âmme müesseseleri geleneği veya fethedilen memleketlerdeki bazı vergi ve

teĢkilât ve usullerinin milli veya örfi denilebilecek bir hukuk sistemini de ortaya

çıkardığı bilinen bir gerçektir.31

Osmanlı‟da hiçbir Ģekilde örfi hükümler Ģer‟î hukuka

aykırı düĢmemiĢtir. Bu Ģekliyle Ģer‟î hukuk ile birleĢmekte ve hatta tek hukuk

telâkkisi ortaya çıkmaktadır. Töre veya örfi hukuk Türk Devlet yönetimi ve

geleneğinden, örf ve adetlerden doğmuĢtur.32

ġer‟îyye mahkemeleri sözlük anlamı olarak mahkemede görülen davaların

kaydedildiği defter ve memurlar tarafından tutulan dosyadır. Osmanlı Devleti'nde

ġer‟îyye mahkemeleri Emevi, Abbasi, Selçuklu ve Memlûk devletlerinde görülen

29

Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1988).Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilat. TTK, Ankara, s.83. 30

M.Akif Aydın.(2003). Mahkeme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.27, Güzel Sanatlar

Matbaası, Ankara, s.342. 31

M. Akif Aydın. (2005). Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Ufuk Yayınları, Ġstanbul, s. 69. 32

Halaçoğlu, a.g.e., s. 118.

19

adli yapının en geliĢmiĢ ve en son halkasını oluĢturmaktadır. ġer‟îyye mahkemeleri

Osmanlı adliye teĢkilatının omurgasıdır.33

Kadıların ve mevalinin bulundukları kaza ve Ģehirlerde Ģer‟î mahkemeler

vardır.Kadılar Ģer‟î ve hükmi muamelatta kendilerine verilen beratlarda gösterilen

vazifeleri görüp Hanefi mezhebi üzere hüküm verirlerdi.Nikâh,izdivaç,miras

taksimi,yetim ve mal-i gaibin muhafazası ,vasi tayin ve azli,vasiyetlerin ve vakıfların

hükümlerine riayet edilmesinin nezareti,cürüm ve cinayet ve sair bütün

davalar,hulasa Ģer‟î ve hukuki bütün muamelat kadılar tarafından34

Ģer‟î

mahkemelerde görülürdü. Osmanlı Devleti de kendinde önceki Türk Ġslâm devletleri

gibi ġer‟î Hukuk‟u kendi hukuk sisteminin içinde sayıp büyük önem vermiĢtir. Öyle

ki, Osmanlı Devleti‟nin kurucusu olan Osman Gazi‟nin ilk tayin ettiği iki memurdan

birisi ġer‟î kâideleri uygulamakla sorumlu olan Kadı olmuĢtur.35

ġer‟î mahkemelerde

görev yapanları sayacak olursak; "Kadı", "Na'ib", "Muhzır", "ÇavuĢ", "MübaĢir",

"MüĢavir", "Kâtip", "Kasam", "Mukayyid" ve "ġuhûdü'l-hâl" gibi isimler yer

almaktadır.

3.1.1. Kadı

ġer‟îye Mahkemeleri‟nde en büyük göreve sahip bir unvan olarak kullanılan

“kadı” kelimesi, Arapça “kazâ” kökünden türetilmiĢtir. Kadı sözlükte hüküm, karar,

hâkimlik mânâlarını ihtiva eder.36

Arapça'da kaza (kadâ) kökünden ism-i fâil olan

kadî, fıkıh terimi olarak insanlar arasında meydana gelen çekiĢme ve davaları Ģer'î

hükümlere göre çözümlemek için yetkili makamca tayin edilen kiĢiyi ifade eder .37

GeniĢ mânâda ise insanlar arasında vuku bulan dâva ve tartıĢmalı konuları yasal

hükümlere göre Kur‟an ve Sünnet‟i esas alarak çözen, padiĢah tarafından atanan

kiĢidir.38

Osmanlı adalet düzeninin omurgasını kadılar oluĢturmaktadır. Kadı sadece

bir yargıç değil, noter ve aynı zamanda bir mülki amirdir. Ġlmi faaliyetlerinden uzak

kalmamaları ve eĢrafla yakın alaka kurulmaması amacıyla kadıların görev süreleri

33

Aydın, a.g.e., 2005, s.83. 34

UzunçarĢılı,a.g.e.,s.106. 35 Ahmet Akgündüz.(2002).Ġslâm Hukukunun Osmanlı Devleti‟nde Tatbiki: ġer‟iye Mahkeme ve

ġer‟iye Sicilleri. c.X , Türkler Ansiklopedisi, Ankara, s. 54. 36

Ebu‟l Ula Mardin.(1967).Kadı maddesi, İ.A, c.VI, MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 42. 37

Fahrettin Atar.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel Sanatlar

Matbaası, Ġstanbul, s.66. 38

Hasan Tahsin Fendoğlu.(2002).Osmanlı‟da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı. Türkler

Ansiklopedisi,c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 453.

20

kısa tutulmuĢtur. Bu süre XVI. yy.'dan itibaren üç yıl, XVII. yy.'nın sonlarına kadar

iki yıl, bundan sonra ise bir yıl olmuĢtur.39

Ġnsanoğlu var oluĢundan beri hemcinsleri

ile aralarında çıkan anlaĢmazlıkları çözmek için hep bir üçüncü Ģahsa ihtiyaç

duymuĢtur. Bu durumda kadılık ve mahkeme kurumu insanlığın eski dönemlerinden

beri hep var olmuĢtur.40

Ġslâm da ilk kaza iĢlerini deruhde eden bizzat Hz. Peygamber idi. Her türlü

dava ve ihtilaflar onun tarafından çözüme kavuĢturuluyordu. Ġslâm devleti

geniĢleyince Hz. Peygamber gerek ikamet ettiği Ģehre gerekse diğer bölgelere adli

iĢlerin çözüme kavuĢturulması için hakimler/kadılar tayin etmiĢ, kendisi de bu konu

da temyiz yetkisini kullanmakla iktifa etmiĢtir.Hz. Peygamber tarafından sırf adli

görevle tayin edilen ilk kadı Hz.Ali‟ dir. Bürokratik iĢlerin yoğunlaĢması sonucu ilk

olarak Hz Ömer zamanında Ebu Derda, ġüreyh ve Ebu Musa el-EĢari gibi sahabeden

ileri gelen kimseler kadı olarak tayin edilmiĢtir. Emeviler döneminde baĢta Mısır

valileri olmak üzere valilere kadı tayin yetkisi verilmiĢtir. Ömer b.Abdülaziz

kendisinden önce siyasi baskılara maruz kalan kadıların hükümet baskısından uzak,

bağımsız olarak hareketlerini sağlamıĢtır. Muaviye zamanında mahkeme kararlarının

tescil edilmeye baĢladığını görüyoruz. Emeviler zamanında bazı kadılara kazai

görevler yanında dini ve emniyet iĢlerinin yürütülmesi gibi ek görevler de tevdi

ediyordu.41

Ġlk zamanlardan kadılar da davalara cami'lerde bakarlardı. Atanan kadı

merasimle camiye götürülür, atama beratı orada okunurdu. Hatta bu durum

Osmanlı'da da görülmektedir. Osmanlı'nın ilk dönemlerinde, Ġslâm geleneğinden

esinlenerek yapılan ilk camiiler, mesela Bursa'da Ulu Camii ve YeĢil Camii,

davaların camii de görülmesine imkân verecek Ģekildeydi.42

3.1.1.1.Kadıların görev - yetki ve sorumlulukları

Kadıların asıl görevleri insanlar arasında meydana gelen hukuki ihtilafları

sonuçlandırmak, hukuka aykırı davranıĢların cezasını hükme bağlamak, verdikleri

hüküm ve cezaları icra ve infaz etmektir. Ancak Ġslâm tarihinde kadılara dini (imam-

39 Ġlber Ortaylı.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 24, Güzel Sanatlar

Matbaası, Ġstanbul, s.70. 40

Halil Cin, Ahmet Akgündüz.(1995). Türk Hukuk Tarihi. Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı, c.I, Ġstanbul

s. 270. 41

Öztürk,a.g.e.,s.45-46.;Fahrettin Atar.(1979).İslâm Adliye Teşkilatı.Diyanet İşleri Başkanlığı

Yayınları,Ankara,ss.17-58. 42

Mehmet Zeki Pakalın.(1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.II, MEB Yayınları,

Ġstanbul, ss.119- 120.

21

hatiplik gibi),mali idari,eğitim-öğretim ve benzeri kazai olmayan görevlerin tevdi

edildiği de olmuĢtur.Kadılar,kendilerine tevdi edilen görevleri titizlikle yerine

getirmekle ve davaları dikkatli bir Ģekilde inceleyip makul bir sürede

sonuçlandırmakla yükümlüdür.43

Kadılar Osmanlı Devleti‟nde eyaletlerde, livâlarda ve kazâlarda padiĢah ve

devletin temsilcisi olarak çalıĢan, adlî, idarî ve beledî iĢleri yürütüp padiĢah adına

karar veren, sadece padiĢah ve divana karĢı sorumlu, bölgenin en yüksek devlet

görevlileridir.44

Kadılar vakıfların Ģartlarına uygun yönetilmesini, vergilerin kanunname

hükümlerine uygun toplanmasını denetleyen, imam, hatip, vaiz, vasi, mütevelli gibi

görevlileri tayin eden, para ayarlarının kalpazanlar tarafından bozulmaması için

gerekli tedbirleri alan, has ve tımarları teftiĢ eden bir kamu görevlisi de olmaktadır.

Ordunun ihtiyaç duyduğu malzemenin de temini gibi lojistik hizmetler de kadıların

görevleri arasındadır.45

Bütün devlet iĢlerinin temini, askeri inzibattan baĢka kadılara

aitti. Bundan dolayı kadılar salahiyet itibariyle devlet merkezine bağlı vazife sahibi

kiĢilerdi.46

Kadıların vazife salahiyetleri arasında, amme velayetini haiz bir otorite

olarak, yetim ve gariplerin haklarını korumak veya vasiyetlerin yerine getirilip

getirilmediğini kontrol etmek maksadıyla, ölenlerin mirasına el koyup muhallefatı

tespit ve mirasçıların hisselerini tayin etmekte var idi.47

Kadıların birçok görevi deruhte etmesi onu Ģehrin önde gelen kiĢisi

yapıyordu. "Ehl-i ġer" denilen kadı ve mahkeme üyelerinin yerleĢtikleri ve mahkeme

yaptıkları yere kaza denildiği gibi bu tabir tanzimatın ilanından sonra vilayet

düzenlemesiyle birlikte sancaktan sonra gelen yerleĢim yeri için kullanılmıĢtır. Bu

nedenle iki kaza tabirinin ifade ettikleri anlamları birbirinden ayırmak lazımdır.48

Sefer-i hümayun sırasında geçilecek yol, köprü, çeĢmelerin tamiri ve erzak

teminin baĢlıca sorumlusu kadıdır.Yangın ve zelzele zamanlarında,ordu sevkiyatı,

donanma inĢası gibi olağanüstü durumlarda acilen inĢaat iĢçi ve kalfası ve ustası

43

Atar, a.g.e.,s.68. 44 Mustafa Akdağ.(1947).Tanzimat‟tan Önceki Zamanlarda Adalet ĠĢleri. Ülkü Dergisi, I / V Mayıs

s. 10. 45

Ġlber Ortaylı.(1974).Osmanlı Kadısı'nın TaĢra Yönetimindeki Rolü Üzerine. Belleten, c.XXXVIII,

Ankara, s. 96. 46

UzunçarĢılı, a.g.e.,s.109. 47

Ömer Lütfi Barkan.(1993).Edirne Askerî Kassâmına Ait Tereke Defterleri. Tarih Belgeleri

Dergisi, III/V-VI, Ankara, s.2. 48

Musa Çadırcı.(1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. TTK,

Ankara, s.79.

22

sevki, malzeme sağlanması için kadılara emir verilirdi. Avarız vergilerinin

toplanması, sefer zamanında gerekli okçu, kürekçi,beygir temini, bunların nakli için

iskelelerde at gemilerinin hazırlanması kadıların görevlerindendir. Kadı ordunun

tahıl,saman ihtiyacını karĢılar ve konak yerlerine sevk ederdi. Ülkede zaman zaman

çeĢitli Ģehirlerde kahvehane ve meyhaneler kapatılırdı. Bunları kapatmak ve yasağı

gözetmek asayiĢ amiri olarak kadının görevidir. Kısacası, Osmanlı kadısı faal biri

idareci, mali memur, müfettiĢ ve taĢrada devletin rüknü olan bir görevlidir. Onu,

sadece makamında oturur bir hakim olarak düĢünmek yanlıĢ olur. Kadıların kaza

daireleri içindeki yoğun görevleri yerine getirme kendi kaza daireleri haricindeki

iĢlere karıĢmama prensibi önemlidir. Her fert ait olduğu kaza dairesinde yargılanır.

Kadılar baĢka dairedeki davalı ve davacının müracaatını kabul edemez. Aksine

hareket iki kadı arasında gerilime ve merkeze Ģikâyete yol açar.49

3.1.1.2. Kadılarda aranan Ģartlar - tayin ve dereceler

Kadı görevlendirmelerine çok önem verilmiĢtir.Osmanlı Devleti‟nde kadı

tayini, birtakım niteliklere sahip olmak kadar belirli bir tahsil düzeni ve hiyerarĢik

geçiĢ iĢlemine de dayanmaktadır. Osmanlı Devleti‟nde ilmiye sınıfı üç kategoride

görevlendirilmekteydi. Bu kategoriye giren her grup belirli bir fonksiyon

yüklenmiĢtir.Müderrisler öğretimle,müftüler ifta (fetva) göreviyle, kadılar ise kaza

(yargı) göreviyle yükümlüydüler. Ġfta, tetrîs, kaza dalları arasında yatay geçiĢ

mümkündü ve her rütbenin muadili hiyerarĢide belirlenmiĢti.50

Osmanlı kadılarının

bu hiyerarĢi içinde sahip olmaları gereken önemli özelikler Ģunlardır:

Akıl ve zekâ,

Hürriyet,

Adâlet,

Müslümanlık,

Hukuk bilgisi.51

Kadılar, medrese tahsili görüp icazet alarak mülazemet edenlerden tayin

edilirdi.Medreseden çıkıp kazasker divanına mülazemet edenler, müderris olmak

istemeyip kadılık etmek isterlerse doğrudan doğruya kaza kadılıklarına tayin

edildikleri gibi bir müddet müderrislik edip sonra kadı olmak isteyenler de

49

Ortaylı, a.g.m.,s.72. 50

Ortaylı,a.g.m. s.71. 51

Zengin, a.g.t. s.18.

23

müderrisliklerinin derecesine göre kaza,sancak veya eyaletlerden birinin kaza kadısı

olurlardı.52

Kadı tayini XIV. ve XV. yüzyıllarda Divan-ı hümayun toplantılarında

Rumeli ve Anadolu kadıaskerlerinin arzı ve padiĢahın onayı ile olurdu.Bu Ģekil Fatih

devrinden itibaren, özellikle divan toplantılarının vezir-i azamın baĢkanlığında

toplanmaya baĢlamasından sonra değiĢmiĢ ve kadı, kadıaskerlerin teklifiyle vezir-i

azam tarafından tayin edilmeye baĢlanmıĢtır. XVI.yüzyıldan itibaren ise, mevleviyet

denilen kadılıklar, Ģeyhülislâmlığın önem kazanmasında sonra, onların teklifi üzerine

vezir-i azam tarafından yapılmıĢtır.53

Ma„zûl kadıların mülazemetleri sırasında görev

yaptıkları yerler ile ilgili bilgi ve görüĢünden faydalanılırdı. Tekrar tayin

edilmelerinde Anadolu‟dan ma„zûl olanlar Anadolu‟ya, Rumeli‟den ma„zûl olanlar

tekrar Rumeli‟ye tayin edilerek belli bölgelerin malumat bakımından uzmanlaĢmıĢ

kiĢileri olmakta idiler.54

Bir kazaya tayin edilen kadı, belli bir zaman için görevlendirilirdi. Kadılık

süresi sona erince de yerine bir baĢka kadı tayin edilirdi. Mahallî halk ile

yakınlaĢmamaları için kadıların tayin süreleri ve görevleri kısa tutulmuĢtur.

Mevleviyet payesindeki kadılar genellikle bir sene, kaza kadıları ise 20 aylık bir

süreyle tayin edilirdi.55

Kadıların göreve tayinleri ve görev yerlerindeki sürelerinin

uzatılması, kısa tutulması veya iki kadının karĢılıklı yer değiĢimiyle ilgili zengin

örneklere kazasker rüznamçesi denilen defterlerde rastlanılmaktadır.56

Kadılık

müddeti devirlere göre on sekiz aydan üç seneye kadar değiĢmiĢtir. Sürelerini

dolduran kadılar ma„zûl olarak bir üst dereceye yükselmek için sıra beklerlerdi.Bu

müddet zarfında Ġstanbul‟a gelirler ve kadıasker dairesine devam edip tecrübe

kazanır ve sırası gelince derecesine uygun kadılığa tayin olunurlardı. ġayet bir

kadılığa birden fazla aday çıkarsa imtihan yapılır ve en ehil olanı tercih edilirdi.57

Kaza kadılıkları Rumeli, Anadolu ve Mısır‟daki kazarın kadılıkları olmak

üzere üç sınıftı. Kazaskerlerin kadıların derecelerini gösteren defterleri mucibince

Rumeli‟deki kaza kadılıkları dokuz sınıfa, Anadolu‟dakiler on sınıfa ve Mısır

kadılıkları altı sınıfa ayrılmıĢlardı. Rumeli kazaskerine tabi Rumeli(Avrupa) kadıları

mülazemeti mütaakip en aĢağı derecede olan Çinad derecesinden baĢlayarak Eğri,

52

UzunçarĢılı,a.g.e.,s.87. 53

Halaçoğlu,a.g.e.,s.126-127. 54

Öztürk,a.g.e.,s.50-51. 55

Ġlber Ortaylı.(1994).Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti'nde Kadı. Turhan

Kitabevi, Ġstanbul, s. 16. 56

Ortaylı, a.g.m., s.71. 57

Halaçoğlu,a.g.e.,s.127.

24

Ġnebahtı, Salise, Saniye, Karib-i ala ve en son yüksek derece olan Sitte-i Rumeli‟ye

kadar çıkar ve oradan tekaüd olur. Ġçlerinden değerli olanlardan ikisi Rumeli

kazaskeri divanında müĢavir olarak bulunurlardı. Bu suretle Rumeli‟deki kazalardan

her biri bu dokuz dereceye göre ayarlanmıĢtı.Anadolu kazaskerine tabi Anadolu

kadılıkları da yine ibtidadan baĢlayarak; Tasia, Samine, Sabia, Sadise, Hamise,

Rabia, Salise, Saniye, Musul ve Sitte-i Anadolu derecelerine kadar çıkardı.Bu suretle

Anadolu‟daki Kaza kadılıkları da yukarıda gösterilen on dereceye ayrılmıĢtı.Yine

Anadolu Kazaskerine tabi Mısır kadılıkları da; Sadise, Hamise, Rabia, Salise, Musul

ve Sitte-i Mısır olmak üzere altı derece idi.Bunların en yüksek derecesi olan Sitte-i

Anadolu ve Sitte-i Mısır‟dan değerli ve tecrübeli ikiĢer kiĢi Anadolu kazaskeri

divanında müĢavirlik ederlerdi.Rumeli.Anadolu ve Mısır‟daki kazalarda kadılık

ederek nihayet Sitte denilen dereceye kadar çıkanlara EĢraf-ı Kuzat denilirdi.58

3.1.2. Diğer Görevliler

Bilindiği gibi ġer‟î Mahkemelerde kadının görevini tam olarak ifa etmesi

için kendisine bağlı bazı kiĢiler bulunmakta idiler. Bunların her birinin ayrı bir görevi

bulunmaktaydı.

3.1.2.1. Naib

Nâib vekil demektir. Bu kelime Osmanlı hukukunda iki mânaya gelir.

Birincisi bütün kadılar, sultanın vekilleri olduklarından bunlara nâib ve bunun çoğulu

olan nüvvab denilir.59

Ġkincisi ise, kadıların kendi yerlerine davaya bakmak üzere

görevlendirdikleri Ģahıslardır. Nâibler vazifelerinin mahiyetlerine göre Kaza

Nâibleri, Mavali Nâibleri, Bâb Nâibleri, Ayak Nâibleri ve Arpalık Nâibleri olmak

üzere baĢlıca altı kısımdır.60

3.1.2.2. ÇavuĢ

Bunlara Dergah-ı Ali ÇavuĢları da denilir. Günümüz icra memurlarının

tamamen, emniyet görevlileri ve savcıların ise kısmen görevlerini ifa eden çavuĢların

vazifeleri arasında ġer‟î Mahkemelerden sâdır olan î‟lamların icrası, borçlunun inad

58

UzunçarĢılı,a.g.e.,ss.91,93. 59 Pakalın,a.g.e., s. 644.; Ferit Devellioğlu.(2005).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın

Kitabevi, Ankara, s. 799. 60

UzunçarĢılı, a.g.e., s. 117.

25

ve temerrüdü üzerine icab ederse mahkeme kararıyla hapisle teczsiyesi, hukuken

kesinleĢen nakdî ve bedenî cezaların infazı bulunmaktaydı.61

3.1.2.3. Muhzır

Sözlük anlamı itibariyle huzura getiren ve ihzar eden mânasını ifade eder.

Terim olarak ise davacı ve davalıları mahkemeye celbeden ve icabı halinde bugünkü

emniyet görevlilerinin ve savcının bazı görevlerini ifa eden memur demektir.62

3.1.2.4. Kâtip

En önemli vazifeleri tarafların iddia ve savunmalarını ve Ģahitlerin

beyanlarını doğru olarak zapta geçirmek olan kâtipler; güvenilir, sağlam, davaları

tutanağa geçirmede ve î‟lamların tanzim usulünde mahir olan Ģahıslar arasından

seçilirdi.63

3.1.2.5. MüĢavir

Kelime manası danıĢılan,danıĢman manasına gelmektedir.Kadıların icabı

halinde fetva istedikleri ve danıĢtıkları ulemaya denirdi.64

3.1.2.6.MübaĢir

Mahkeme memuru,celp ve tebliğ memuru için ifade edilen isimdir.Ayrıca

bir iĢi yapmak için devlet tarafından görevlendirilen memur,devlet iĢinin yapılmasını

takip eden görevliye de denir.65

3.1.2.7. Mukayyid

Mahkemelerde mahkeme sonuçlarını sicillere yazma görevini yapan kiĢilere

denir. Kâtiplik müessesesinin teĢekkülünden önce bu vazifeyi yapan yardımcı

memurlardı.66

3.1.2.8. Kassam

Kadıların yaptıkları önemli görevlerden birisi de ölen kimselerin geride

bıraktıkları mallarını Ġslâm Miras Hukuku esasları çerçevesinde mirasçılara

paylaĢtırmaktır. Bu görevi kadı adına kassamlar yapar.67

61

Zengin, a.g.e., s. 23. 62

Ortaylı, a.g.e., s. 65. 63 Levent Kuru.(2006). 29 Numaralı Edirne Şer‟iyye Sicili.Yüksek Lisans Tezi,Trakya Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü ,Edirne, s.11. 64

Pakalın,a.g.e.,s.580. 65

Mehmet Kanar.(2009). Kanar Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2, Say Yayınları, Ġstanbul, s.2337. 66

Pakalın, a.g.e.,s. 572. 67

Halaçoğlu, a.g.e.,s.128.

26

3.1.2.9. ġühudü’l hal

Mahkemedeki yargılamayı bir tür gözlemci sıfatı ile izleyen görevlilere

Ģühûdü'l-hal denirdi. Böylece yargının güvenilirliği, hem de yargı bağımsızlığı

sağlanmıĢ olunurdu. Ayrıca mahkemeye dıĢarıdan yapılacak bir müdahale de

Ģühûdü'l-hâl vasıtasıyla önlenmiĢ olunurdu.68

3.1.2.10. Tercüman

Osmanlı Toplumunun çeĢitli milletlerden oluĢması ve Osmanlı ülkesinde

farklı dillerin konuĢulması sebebiyle, görevli olan kadı, bölgesindeki her dili

bilemeyebilir. Mahkemelerde dâvacı ve Ģahitlerin dillerini bilen görevliler bulunur,

bu memurlar güvenilir kiĢiler arasından seçilir ve tarafların ifadelerini kadıya

iletirlerdi.69

3.1.2.11. Müzekki

Kelime manası,cenaze töreninde aklayan olup, Ģahitlerin Ģahitliklerini

onaylayan kiĢilere denilirdi.70

Bu memurlar kadı adına hareket ettikleri ve

mahkemenin doğru karar vermesi açısından Ģahitlerin söylediklerinin de önemli

olması dolayısıyla yine güvenilir kiĢiler arasından seçilirlerdi.

3.2. ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ

ġer‟îyye Sicillerinden her türlü kayıtlar belirli bir usule göre yazılıyordu.

Buna da "Sakk-ı ġer‟î" denilmekteydi. Sicillerdeki belgeler incelendiği zaman

bunların hüccet mi, berat mı, ilam mı, ferman mı olduğu belgelerin yazılıĢ Ģekli ve

talub edilen metottan anlaĢılıyordu. Bütün bu yazılım Ģeklini gösteren numuneler

sakk kitaplarına yazılmıĢ ve Ģer‟îyye sicillerindeki kayıtların tanzimi meselesi

düzenli ve sağlam bir kaideye oturtulmuĢtur. ġer‟îyye sicilleri'nde ilk dönemlerde

yazı sitili Arapça ve Türkçenin karıĢımıyla oluĢmuĢtur. Ancak XVII. asırdır itibaren

Türkçenin etkisi artmıĢtır. Tanzimat'tan sonra her sahada meydana gelen

değiĢikliklerden ġer‟îyye mahkemeleri ve dolayısıyla ġer‟îyye sicilleri de nasibini

almıĢtır. 13 Safer 1276/1859 tarihli "Bi'l-umum Mahakim-i ġer‟îyye Hakkındaki

Nizamname'de Ģer‟î sicillere dolaylı olarak değinilmiĢ ve sadece alınacak harçlar

tespit edilmiĢtir. ġer‟îyye sicilleri ile ilgili asıl hukuki düzenleme 15 Zilhicce

68 Hasan T.Fendoğlu.(1999). Osmanlı'da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı. Osmanlı

Teşkilatı, c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 465. 69

Kuru,a.g.t.,s.11. 70

Kanar,a.g.e.,s.2494.

27

1290/1874 tarihli Sicillat-ı ġer‟îyye. ve Zabt-ı Deavi Cerideleri Hakkında Talimat'la

yapılmıĢtır. 4 Cemaziye‟l- âhir 1296/1876 tarihinde ise mahkemelerde kesin delil

olacak Ģekilde ġer‟îyye Mahkemeleri tarafından i'lam ve hüccetlerin nasıl

düzenleneceğine dair "Bila-Beyyine Mazmunuyla Amel ve Hüküm Caiz Olabilecek

Surette Senedat-ı ġer‟îyye'nin Tanzimine Dair Talimat‟‟ neĢredilmiĢtir.71

Cumhuriyet döneminde ise Milli Eğitim ve Adalet Bakanlıkları arasında

yapılan anlaĢma neticesinde 3 Kasım 1941'de valiliklere gönderilen 2182/4018 sayılı

emir gereğince müzelik eĢyaya karıĢtırılmamak ve ayrı yerde muhafaza edilmek

kayıt ve Ģartı ile 1909'dan evvelki zamana ait ve Topkapı Sarayı'ndaki Ġstanbul ve

çevresine ait olanlar hariç ġer‟îyye Sicilleri 18 il müzesine nakledilmiĢtir.72

1- Ankara 6- Bursa 11- Konya 16- Sivas

2- Adana 7- Diyarbakır 12- Kütahya 17- Tokat

3- Afyonkarahisar 8- Hatay 13- Manisa 18- Van

4- Antalya 9- Ġzmir 14- Niğde

5- Bergama 10- Kastamonu 15- Sinop

Bu illerde toplandıktan sonra bir kararla ġer‟îyye Sicilleri Ankara'da Milli

Kütüphane'de koruma altına alınmıĢtır.

3.2.1. ġer’îyye Sicillerinin Tanımı, Önemi ve Ġçeriği

Sözlükte okumak kaydetmek,not etmek,hükmetmek,karar vermek, sicile ve

zapta geçirmek manalarına gelen sicil kelimesi, terim olarak; insanlarla ilgili bütün

hukuki olayları, kadıların verdikleri karar suretlerini, hüccetleri ve yargıyı

ilgilendiren çeĢitli yazılı kayıtları ihtiva eden defterler için kullanılmıĢtır.Bu defterle

ġer‟îyye Sicilleri (Sicillat-ı ġer‟îye) dendiği gibi kadı defterleri,mahkeme defterleri,

zapt-ı vakayı sicilleri, sicillat defteri, sicil-i mahfuz veya sadece sicil de

denmektedir.73

Ġktisadi ve içtimai tarih kaynaklarımızın en önemlilerinden biri olan Ģer‟îyye

sicilleri; bulundukları yerde hükümete ait her türlü vazifeleri gören ve halkın her

sahada yegane mercii bulunan idari ve kazai salahiyete sahip kadılar tarafından

tutulan ve gerektiğinde de tekrar kullanılmak üzere muhafaza edilen defterlerden

teĢekkül etmiĢtir.74

71

Ahmet Akgündüz.(1988). Şer'iyye Sicilleri,Toplu Katalogu ve Seçme Hükümler, c.I, Türk Dünyası

AraĢtırmaları Vakfı,Ġstanbul, ss. 17-18. 72

Akgündüz,a.e.,s.20. 73

Öztürk,a.g.e.,s.19. 74

Öztürk,a.g.e.,s.19.

28

Kadıların ve mevalinin bulundukları kaza ve Ģehirlerde ġer‟î Mahkemeler

vardır.Kadılar ġer‟î ve hükmi muamelatta kendilerine verilen beratlarda gösterilen

vazifeleri görüp Hanefi mezhebi üzere hüküm verirlerdi.Nikâh,izdivaç,miras taksimi,

yetim ve mal-i gaibin muhafazası,vasi tayin ve azli,vasiyetlerin ve vakıfların

hükümlerine nezareti,cürüm ve cinayet ve sair bütün davalar,hulasa Ģer‟î ve hukuki

bütün muamelat kadılar tarafından görülürdü.75

ĠĢte bu bütün davalar aynı zamanda

ġer‟îyye Sicilleri‟nin konu ve içeriğini de belirlemektedir.

ġer‟îyye Sicillerinin içeriğine bakıldığında baĢlıca Ģu tür belgeler

bulunmaktadır:

1- Merkezden gönderilen her konudaki ferman,berat ve mektupların suretleri.

2- Vali, mutasarrıf ve mütesellim gibi mahalli yöneticilerin çeĢitli konularda sancak

veya Ģehrin problemlerini çözmek için yayınladıkları buyruldular ile bunların

icraatlarını gösteren kayıtlar.

3- Kadıların çeĢitli konularda merkeze gönderdikleri ilamlar ile Ģehir yönetiminde

kiĢi yada kurumlar arasında doğan anlaĢmazlıkları çözümlemek için verdikleri

hüccetler.

4- ġehrin mahalle listeleri, Ģehirde yürütülen imar faaliyetleri, dini ve sosyal

kurumların bakım ve onarımları, buralarda kullanılan inĢaat malzemelerinin çeĢit ve

fiyatları ile ilgili vesikalar.

5- ġehrin nüfusunu, nüfusun ırki ve dini yönden ayrımını, bu nufusun zaman zaman

maruz kaldığı salgın hastalık ile tabii afetleri anlatan belgeler.

6- Evlenme-boĢanma,kız kaçırma, mehir bağlam,alım-satım,mukavele ve kefalet

senetleri,hırsızlık,kalpazanlık,yaralama ve öldürme ile ilgili kayıtlar.

7- ġehirdeki esnaf grupları, bunların meslekleri ile ürettikleri malların çeĢitleri, çarĢı

ve pazarlarda satılan malların narh listeleri, usta ve ırgat yevmi yeleri.

8- Sancak ve Ģehir halkından toplanan vergi miktarları bu vergilerin toplanmasında

kullanılan avarız hanesi ile ilgili listeler.

9- Altın ve para meseleleri ile çeĢitli eĢya fiyatlarını gösteren kayıtlar.

10- Ölen kiĢilerin mesleğini, mal varlığını ,borçlarını, ikamet ettiği ve vefat ettiği

yeri, varislerin durumunu gösteren tereke kayıtları.

11- Bunların dıĢında mahkeme tarafından önemli görülüp de sicillere kaydedilen çok

çeĢitli konuları kapsayan kayıtlar.76

75

UzunçarĢılı, a.g.e. ss.108-109. 76

Öztürk,a.g.e.,ss.21-22.;Rıfat Özdemir.(1986).XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara, ss.17-

29

ġer‟îyye sicillerin muhtevasını sıralandığında aslında içeriğindeki belge

çeĢitlerine değinildi; ancak en azından belge isimlerini tasnif etmek için aĢağıda adı

geçen belge çeĢitleri farklı bir konu olarak iĢlenildi.

3.2.2. ġer’îyye Sicillerindeki Belge ÇeĢitleri

Ferman ve Beratlar padiĢahlar tarafından kaleme alınır, hüccetler, ilamlar,

mürâseler ve maruzlar, kadılar tarafından kaleme alınır; buyruldular ise sadrazam,

beylerbeyi ve kazaskerler tarafından kaleme alınırlar. ġer‟îyye sicillerinde bulunan

belgeleri 3 gruba ayırabiliriz.

1.Devlet merkezinden gelen bütün ferman, emir ve tebliğler

2.Kadı tarafından verilen hükümler

3.Resmiyete geçirilmesi gereken; vakıf, hibe, Ģehadet, vekâlet, veraset gibi

konulara ait belgeler.77

Bu belgelerin en fazla kullanılanları kısaca açıklamalarıyla

Ģunlardır.

3.2.2.1. Hüccet

"Kelime anlamı "hukuki delil" demek olan hüccetin bir usul hukuku terimi

olarak manası Ģudur; Kadının kararını (hükmünü) ihtiva etmeyen, taraflardan birinin

ikrarını ve diğerinin bu ikrarı tasdikini havi bulunan ve üst tarafında kadının mühür

ve imzasını taĢıyan yazılı belgeye hüccet denir. Hüccet yerine "senet" tabiri de

kullanılmıĢtır. Bazen kadının kararını ihtiva etse de, üst tarafında mühür ve imza

bulunan, kadılara ait bütün belgelere de hüccet denmiĢtir. Hüccetlerin üst tarafında

kadıların mühür ve imzaları, sonra da sırasıyla tarafların adı ve adresleri, hüccetin

konusu, hukuki olay veya muamelenin Ģekli ve Ģartları, yapılan ikrar bayanları,

sonunda belgenin tanzim tarihi ve Ģühudü'l-hal baĢlığı altında Ģahitlerin isimleri yer

alır.Hüccetin en önemli özelliği, konusu ile ilgili davalar da kesin delil olarak kabul

edilmesidir.78

3.2.2.2. Ġ’lam

"Sözlük anlamı "bildirmek" demek olan ilam kelimesinin eski sulh

hukukumuzdaki manası Ģudur; Ģer‟î bir hükmü ve altında karar veren kadı'nın imza

18. 77 Aynur Geçgil.(2006). 141 Numaralı Gaziantep Şer‟iyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi, Fırat

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s.10. 78

Sıtkı Uluerler.(1999). 71 Numaralı Amasya Şer'iyye Sicilli (H. 1234/1236 - M. 1818/1821).

Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s. 16.

30

ve mührünü taĢıyan yazılı belgeye ilam denir. Ġlamların en önemli özelliği kadının

hükmünü ihtiva etmesidir. Kadı verdiği kararı önce taraflara Ģifahi olarak tefhim

eder. Daha sonra verilen kararın gerekçelerini de ihtira eden bir ilzam tanzim eder;

hem davaya ve hem de icap ederse davalıya birer suretini verir. Her ilamda, kadının

imza ve mühür, tarafları dava konusu ve iddia, davalının cevabı, ispat vasıtaları ve de

onunda kadının kararına ait kayıtlar bulunur. Tarih de zikredilir. Karar metnini değer

ilamdaki ispat vasıtası ikrar ise, "ilzam" ifadesi, eğer ispat vasıtası Ģahitlik ise

"tembih" ifadesi kullanılmıĢtır.79

3.2.2.3. Ma’ruzlar

Kadıların kararını ihtiva etmeyen, hüccetler gibi hukuki bir durumun tespiti

açısından yazılı delil olarak da kabul edilmeyen ve sadece kadıların icra makamlarına

idari bir durumu arz ettiği yazılı kayıtlara "ma'ruz" adı verilir. Bunların ilamlardan en

önemli farkı, kadı'nın kararını ihtiva etmemesidir. Maruzların, ilamlardan hem Ģekil

ve hem de muhteva açısından farklılıkları bulunduğu kesindir.80

3.2.2.4. Müraseleler

Kadıların kendilerine denk veya daha aĢağı rütbedeki Ģahıs veya makamlara

hitaben kaleme aldığı yazılı belgelere mürasele adı verilir. Sanığın mahkemeye celbi

için yazılan mürasele gibi.81

3.2.2.5. Buyruldular

Osmanlı diplomatiğinde sadrazam, vezir, defterdar, kadıasker, kapdan paĢa,

beylerbeyi, vs. yüksek rütbeli vazifelilerin, kendilerinden aĢağı mevkilerde

bulunanlara gönderdikleri emirler için kullanılan bir terimdir.82

3.2.2.6.Fermanlar

Ferman, Divan-ı Hümayun veya PaĢa Kapısı'ndaki divanlarda alınan

kararlara uygun olarak yazılan ve tuğra bulunan padiĢah emrlerine verilen addır. Bu

emre, hükümdardan sadır olduğu için, ferman-ı hümayun ve emr-i Ģerif denilirdi.

79

Halil Cin, Ahmet Akgündüz. (1995). Türk Hukuk Tarihi. c.I, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul,

s.409. 80

Cin , Akgündüz,,a.g.e., s.410. 81

Cin , Akgündüz, a.g.e., s.410. 82 Mübahat S.Kütükoğlu.(1998). Osmanlı Belgelerinin Dili: Diplomatik. Kubbealtı NeĢriyatı, Ġstanbul

s.197.

31

Osmanlılarda hükümdarın tuğralı fermanına, münderecatının mahiyetine göre

huküm, biti, misal, tevki, niĢan, berat, meĢhur veya yarlıg denilirdi. Elimize geçen

yüzlerce vesikada gördüğümüz "sebeb-i tahrir-i misal bi-misal, muceb-i hükm-i

vâcibül imtisal, niĢân-ı hümayun ve ferman-ı nafiz-i meymun, tevki-i refi-i hümayun

yarlıg-ı belig ve hükm-i hümayun ve bitiyi mutalea kılanlar" ibareleri, misal, hüküm,

niĢan, ferman, tevki, yarlıg ve biti kelimelerinin padiĢahın yazılmıĢ emrine delalet

ettiğini göstermektedir.83

3.2.2.7. Beratlar

Beratlarda padiĢaha ait belgeler olması dolayısıyla fermanlarla hemen

hemen aynı rükünleri ihtiva etmekle beraber fermanlardan olmayan bazı ayırt edici

özellikler de taĢır. Bu suretle beratı, ilk bakıĢta fermanlardan ayırmak kabil olur.

Mesela fermanlarda sadece "hüve" kelimesinin yazılmasına karĢılık beratlarda bu

formül daha uzun tutulmuĢtur.84

3.2.2.8. Vakfiyeler

Vakıf kelimesi Arapça'da durdurmak, alıkoymak manalarına gelmektedir.

Terim olarak ise vakıf, bir kimsenin Allah'a yakın olmak gayesiyle menkul ya da

gayrimenkul mal ve mülkünü dini ve sosyal bir amaç için tahsis etmesidir. Vakfiye

ise vakf edilen Ģeyin vasıfları ve vakf edilme Ģartlarını ihtiva eden ve kadı tarafından

tasdik edilen bir belgedir. Osmanlı topraklarında yaĢayan hür, aklı baĢında ve ergin

olan herkes malını vakf edebilirdi. Vakfiyelerde, vakıf gelirinin devamlı olması ve

vakfedilen Ģeyin tam mülkiyete haiz olması gibi özellikler de aranırdı. Bu Ģartların

mevcut olması halinde vâkıf denilen vakıf sahibi, vakf ettiği Ģeylerin listesini ve

Ģartnamesini bütün ayrıntılarıyla kaydettirdiği bir vakıfnâme ya da vakfiye tanzim

ettirirdi.85

3.2.2.9. Tezkereler

Tezkireciler doğrudan doğruya sadrazama bağlı olup, Anadolu ve Rumeli

defterdarlığına bağlı mâli kalemleri bulunurdu. Bu kalemlerin verdiği tezkerelerin bir

suretine sicillerde rastlanmaktadır.86

83 Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1979). Ferman. İslâm Ansiklopedisi, c. IV, M.E.B. Yayınları, Ġstanbul,

s. 57. 84

Kütükoğlu, a.g.e.,s.124. 85

Kütükoğlu, a.g.e.,s.359,360. 86

Mithat Sertoğlu.(1982). Osmanlı Tarih Lügati. Enderun Yayınevi, Ġstanbul, s.337.

32

3.2.2.10. Temessükler

Temessükler, ihtimamla tutunmak anlamına gelir. Sened için alınıp verilen

muahede, sulhnamedir. ġer‟îyye sicilindeki anlamı ise miri arazide ve salih olmayan

vakıflarda tasarruf hakkı sahiplerine verilen belgedir.87

3.2.3. ġer’îyye Sicilleri Üzerine Yapılan Katalog ÇalıĢmaları

*Abdülaziz Bayındır.(1986). İslâm Muhakeme Hukuku Osmanlı Devri Uygulaması.

Ġstanbul.

*Ahmet Akgündüz. (1988). Şer‟îyye Sicilleri. Türk Dünyası AraĢtırmalarıVakfı,

Ġstanbul .

*Atilla Çetin. (1979). Başbakanlık Arşivi Kılavuzu. Ġstanbul.

*Ġsmail Hakkı UzunçarĢılı.(1935). ġer‟î Mahkeme Sicilleri. Ülkü Mecmuası. c.V,

Ankara, ss.23-29 .

*Mustafa Gülcan.(1995). Osmanlı ġer‟îyye Sicillerine Göre Kimsesiz

Çocuklar. Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.99, Mart, ss.17-20.

*Mücteba Ġlgürel.(1975). ġer‟îyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru . İstanbul

Üniv. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.28-29, Ġstanbul, ss.123-161

* Orhan Avcı.(1998). Kültür Tarihi Kaynağı Olan Şer‟îyye Sicillerinin Türk Milli

Arşivciliğine Katılması. T.C. BaĢbakanlık Devlet ArĢivleri Genel Müdürlüğü

Yayın No:12, Ankara,ss.195-209.

*Osman Ersoy.(1964)."ġer‟îyye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru",Ankara

Üniversitesi Dil, Tarih,Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c.XIX, S.3-

4, Ankara,ss.33-65.

*Yusuf Oğuzoğlu.(1981-1982). ġer‟îye Sicillerinin Toplu Kataloguna Doğru. Ankara

Üniversitesi Dil,Tarih, Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XIV,

S.25, Anakara, ss.343-360.

*Yücel Özkaya.(1979-1980). Sofya'daki Milli Kütüphanedeki ġer‟îyye Sicilleri .

Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi,

c.XIII, S.24, Ankara, ss.21-29.

*Zahit Aksu.(1979).Osmanlı Rejimi ve Kanun Tatbikatı Üzerine Birkaç Söz. Atatürk

Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi, S.3, Ankara .

87 Halil Ġnalcık.(2000). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. c.1, 2.Baskı, Halil B.

(Çev.), Eren Yayınları, Ġstanbul, s.146.

33

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ

4.1. AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ

Gaziantep'e ait 200'ün üzerindeki Ģer‟îyye sicil defteri, tasnif edilerek

toplam 174 defter haline getirilmiĢtir. Yine bu defterler, Gaziantep Müzesi'nde iken

katalog çalıĢmaları da tamamlanmıĢtır. Buna göre; Gaziantep'e ait ilk sicil belgeleri;

H.938/M.1531-1532 tarihinde ve 1 numaralı defterde, son sicil belgeleri ise

1327/1909-1910 tarihinde ve 160 numaralı defterde kayda alınmıĢtır.88

Gaziantep ġer‟îyye Sicilleri, Gaziantep Müzesi ArĢivinden, 1991 yılında

Ankara'daki Milli Kütüphaneye nakledilmiĢtir. Defterin fazla zarar görmemesi

amacıyla araĢtırmacılara belgelerin, mikro-filmleri verilerek fotokopi yapma imkânı

sağlanmıĢtır. Gaziantep ġer‟îyye Sicillerinin arasında tarihi açıdan boĢluklar

görülmektedir.

Tablo 4.1. Gaziantep ġer‟îyye Sicili Katoloğu89

NO: TARĠH SAYFA

1 938-946 / (1531-1539) 373

2 948 / (1541) 334

3 956 / (1549) 176

4 964-967-968-978 / (1556-1559-1560-1570) 276

5 1167-1171-1177-1179-1180 / (1753-1757-1763-1765-1766) 364

6 980 / (1572) 228

7 995 / (1586) 233

8 998-999 / (1589-1590) 238-295

9 1004-1005 / (1595-1596) 380

10 1012-1014 / (1603-1605) 406

11 1017 / (1608) 179

88

Akgündüz,a,g,e,s.83 - 191. 89

Akgündüz,a,g,e,s.190-191.

34

12 1027-1028 / (1617-1618) 398

13 1038-1039 / (1628-1629) 299

14 1044-1045 / (1634-1635) 389

15 1045-1047 / (1634-1637) 490

16 1051-1052 / (1641-1642) 296

17 1055-1056 / (1645-1646) 254

18 1055-1056-1070 / (1645-1646-1659) 277

19 1057-1058 / (1646-1647) 360

20 1060-1061 / (1649-1650) 270

21 1059-1060 / (1648-1649) 294

22 1061-1062 / (1650-1651) 250

23 1063-1064 / (1652-1653) 360

24 1064-1065 / (1653-1654) 158

25 1067-1069 / (1654-1658) 198

26 1071-1073 / (1660-1662) 276

27 1070-1077 / (1659-1666) 222

28 1077-1079 / (1666-1668) 418

29 1058-1087 / (1674-1676) 176

30 1084-1085-1087-1091 / (1673-1674-1676-1679) 392

31 1085-1087-1266-1267 / (1674-1676-1849-1850) 140-202

32 1086-1087 / (1675-1676) 207

33 1087-1089 / (1676-1678) 360

34 1090-1092 / (1678-1680) 234

35 1094-1095 / (1682-1683) 288

36 1098-1099 / (1686-1687) 216

37 1099-1100 / (1687-1681) 190

38 1099-1101 / (1687-1681) 207

39 1100-1101 / (1688-1681) 236

40 1103-1104 / (1691-1692) 220

41 1103-1104 / (1691-1692) 174

42 992-994-1003-1004 / (1583-1585-1594-1595) 450

43 1106-1107 / (1694-1695) 298

35

44 1106 / (1694) 149

45 1107 / (1695) 200

46 967-968 / (1559-1560) 236

47 1108-1109 / (1696-1697) 267

48 1108 / (1696) 334

49 1109 / (1697) 220

50 1110-1111/(1698-1699) 359

51 1111-1112 / (1699-1700) 376

52 1114-1115-1116 / (1702-1703-1704) 380

53 1114-1116 / (1702-1704) 300

54 1114/ (1702) 388

55 1116-1117 / (1704-1705) 283

56 1117/ (1705) 337

57 1118/ (1706) 350

58 1118-1119-(1706-1707) 294

59 1120-1121 / (1708-1709) 377

60 1119-1121 / (1707-1710) 334

61 1124-1125 / (1712-1713) 301

62 1119-1120-23-24-27 / (1707-08-01-02-05) 243

63 1123-1124 / (1711-1712) 394

64 1124/ (1712) 252

65 1126-1127 / (1714-1715) 277

66 1127/ (1715) 258

67 1128-1129/ (1715-1716) 602

68 1129-1130/ (1716-1717) 537

69 1130-1131/ (1717-1718) 270

70 1132-1136-1137 / (1719-1723-1724) 290

71 1132/ (1719) 218

72 / B 1133-1134 / (1720-1721) 238

72 / A 1133 / (1720) 289

73 1134-1135 / (1721-1722) 272

74 1131-1134 / (1718-1721) 319

36

75 1135/ (1722) 291

76 1136-1137/ (1723-1724) 336

77 1137-1138 / (1724-1727) 279

78 1131-32-33-34-38-39 / (1718-19-20-21-25-26) 413

79 1139-1140 / (1726-1727) 574

80 1141-1142 / (1728-1729) 376

81 1141-1142 / (1728-1729) 246

82 1143 / (1730) 296

83 1144/ (1731) 268

84 1145/ (1732) 280

85 1145-1146 / (1732-1733) 286

86 1146-1147 / (1733-1734) 279

87 1147-1148 / (1734-1735) 333

88 1148/ (1735) 378

89 1148-1149/ (1735-1736) 286

90 1149/ (1736) 282

91 1149-1150 / (1736-1737) 293

92 1150-1151 / (1737-1738) 276

93 1151-1152-1154 / (1738-1739-1741) 532

94 1152-1153 / (1739-1740) 276

95 1153 / (1740) 319

96 1153-1154 / (1740-1741) 224

97 1154-1155 / (1741-1742) 259

98 1155/ (1742) 301

99 1156/ (1743) 204

100 1156/ (1743) 257

101 1156-1157/ (1743-1744) 448

102 1158-1159/ (1745-1746) 300

103 1159-1160/ (1746-1747) 284

104 1160/ (1747) 293

105 1161 / (1748) 362

106 1161-1163 / (1748-1750) 278

37

107 1163-1164 / (1750-1751) 280

108 1164-1165 / (1751-1752) 138

109 1165 / (1752) 282

110 1165-1166 / (1752-1753)

111 1166-1167 / (1753-1754) 292

112 1168/ (1755) 294

113 1168-1169/ (1755-1756) 120

114 1169-1170/ (1756-1757) 274

115 1170-1171 / (1757-1758) 233

116 1171 / (1758) 282

117 1172/ (1759) 218

118 1171-1172-1173 / (1757-1758-1759) 324

119 1174-1175-1176 / (1760-1761-1762) 391

120 1188-1191 / (1774-1776) 196

121 1179-1182/ ('1765-1768) 88

122 1177-1178 / (1763-1764) 280

123 1180-1181 / (1766-1767) 196

124 / A 1176-1177 / (1762-1763) 221

124 / B 1182-1184 / (1768-1770)

125 1175-1176 / (1761-1762) 276

126 1185-1189/ (1771) 333

127 1184-1186-1191 / (1770-1772-1776) 248

128 1189-1191 / (1774-1776) 292

129 1108-1142-1161 / (1696-1729-1747) 96

130 1184-1185-1190-1191 / (1770-1771-1775) 314

131 1182-83-84-85-92-94-95-96 / (1768-69-70-77-79-80-81) 98

132 1196-1199/ (1781-1784) 393

133 983-984 / (1575-1576) 428

134 1200-1209/ (1785-1794) 465

135 1205-1207 / (1790-1792) 204

136 1215-1217-1221-1222 / (1800-1802-1806-107) 198

137 1216-1219 / (1801-1804) 172

38

138 1221-1226 / (1806-1810) 172

139 1229-1232 / (1813-1816) 172

140 1233 / (1817) 155-312

141 1234-1236 / (1818-1819) 150

142 1241-1249 / (1825-1833) 456

143 1249-1257 / (1833-1840) 192

144 1186-1257-1267 / 1772-(1833-1850) 306

145 1266-1270 / 1849 / (1853) 215

146 1271-73-76-77-79-80 / (1854-1856-59-60-62-63) 350

147 1282-1288/ (1865-1870) 269

148 1286-1291 / (1869-1873) 270

149 1294-1296 / (1876-1878) 294

150 1296-1298/ (1878-1880) 270

151 1299-1301 / (1881-1883) 228

152 1302-1303 / (1884-1885) 206

153 1303-1305 / (1885-1887) 338

154 1306-1308 / (1888-1890) 295

155 1308-1310 / (1890-1892) 390

156 1310-1314 / (1892-1896) 250+93+8

157 1316-1319 / (1898-1901) 384

158 1318-1325 / (1900-1907) 402

159 1319-1323 / (1901-1905) 490

160 1325-1327 / (1906-1908) 370

161 945-946/ (1538-1539) 259

162 1015-16-19-24-958-961 / (1606-07-10-15-1550-1553) 571

163 951-955-965 / (1544-1548-1557) 296

164 978-976 / (1570-1568) 225

165 980-938-984 / (1572-1531-1576) 220

166 980/ (1572) 102

167 1008-1009 / (1559-1560) 250

168 1030/ (1620) 181

169 1029-1030 / (1619-1620) 104

39

170 / A 1032/ (1622) 201-478

170 / B 1033 / (1623) 200

171 1082-1084 / (1671-1673) 185

172 1094-1096 / (1682-1684) 156

173 1178-1179 / (1764-1765) 261

174 1187-1189 / (1773-1775) 259

4.2. ÇALIġILMIġ AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLLERĠ

*Cemil Cahit Güzelbey. (1966). Gaziantep ġer‟î Mahkeme Sicilleri. M. 1886-1909.

C 153-160. Fasikül 1. Gaziantep.





*Cemil Cahit Güzelbey-Hulusi Yetkin. (1970). Gaziantep ġer‟î Mahkeme

Sicillerinden Örnekler. M. 1729-1825. Gaziantep.

*Hüseyin Çınar. (2000). 18. Yüzyılın Ġlk Yarısında Ayntab ġehri'nin Sosyal ve

Ekonomik Durumu. Doktora Tezi. Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.

Ġstanbul.

*Zeynel Özlü. (2002). Kassâm Defterlerine Göre 18. Yüzyılın Ġkinci Yarısında

Gaziantep. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.

*Galip Eken. (1988). 113 Antep ġer‟îyye Sicili: Trankripsiyon ve Değerlendirme.

Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.

*Fuat Yıldırım. (1995). 108 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi. Fırat

Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Elazığ.

*Adnan ArslantaĢ. (1997). 141 Nolu Antep ġer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve

Katoloğu. Yüksek Lisans Tezi. Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.

Malatya.

*Ahmet Yılmaz. (1997). 19. Yüzyılı Ġlk Çeyreğinde ġer‟îyye Sicilleri ve Tereke

defterlerine Göre Medine-yi Ayntab'ın Ġktisadi ve Ġçtimai Durumu. Yüksek Lisans

Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Ankara.

*Zeynel Özlü. (1999). 120 Nolu Antep ġer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve

Değerlendirmesi. Yüksek Lisans tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.

Ankara.

40

*Handan Bozkurt. (2002). 17 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve

Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü.

Malatya.

*Rabia Sultan Timbil. (2003). 19 Nolu Antep Ģer‟îyye Siciline Göre Mülk SatıĢları.

Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü. Konya.

*Yüksel Babanınoğlu. (2004). 155 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve

Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler

Entitüsü. Gaziantep.

*AyĢe Erkmen - Havva Yıldız. (2005). 156 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin

Trankripsiyon ve Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi

Sosyal Bilimler Entitüsü. Gaziantep.

*Mehmet Ali Yıldırım. (2006). 152 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve



*Serhat Kuzucu. (2006). 123 Nolu Antep ġer‟îyye Sicili'nin Trankripsiyon ve



Değerli araĢtırmacı Cemil Cahit Güzelbey, ġer‟îye Sicillerini 1911 yılından

geriye doğru incelemiĢ ve incelemiĢ olduğu bölümleri üç fasikül halinde yayınlamıĢ

ve birde " Gaziantep ġer"i Mahkeme Sicillerinden örnekler" adı altında Gaziantep

Kültür Derneği tarafından yayınlanmıĢtır.

148 sayfalık birinci fasikülde miladi 1886 ile 1909 tarihli 153 ve 160

numaralı ciltlerde yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.124 sayfalık ikinci fasikülde miladi

1841 ile 1886 tarihli 144 ve 152 numaralı ciltlerde yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.124

sayfalık üçüncü fasikülde miladi 1826 ile 1838 tarihli 142 ve 143 numaralı ciltlerde

yer alan belgeler tanıtılmıĢtır.

Ayrıca, Hulusi Yetkin'in, Cemil Cahit Güzelbey'in çalıĢmalarına istinad

ederek yayınladığı 124 sayfalık " Gaziantep ġer‟î Mahkeme Sicillerinden Örnekler"

adlı eserde de 81 ve 141 numaralı ciltlerde yer alan Miladi 1729 - 1820 tarihli

belgelerden bir kısmı yayınlanmıĢtır.90

90

Zeynel Özlü.(1999).Gaziantep‟in 120 No‟lu Şer‟iye Sicili.Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, s.5.

41

4.3. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ

109 Numaralı Ayıntab ġer‟îyye Sicili Ankara'daki Milli Kütüphanede

bulunmaktadır.

Envanter No: 109

Tarihi: H.1165 / M. 1752

Sayfa Sayısı: 282

Varak Sayısı: 141

Belge Sayısı: 478

Defterin Ebatı: 15.5 X 38

Ġncelenen 109 Numaralı Ayıntab ġer‟îye Sicili H.1165 / M.1752 yılını

kapsamaktadır.Sicil Muharrem ayından Zilhicce ayına kadar 1165 yılının her hicri

ayına ait belgeyi ihtiva etmektedir.Genelde aylar sıralı gitmekte ancak,belge numara

sıralamaları dikkate alındığında belgede tarihlerin sıralı gitmediği,yani kronolojik

olarak ilerlemediği örnekler de görülmektedir.Öyle ki,ilk belge 26 Safer 1165 tarihli

baĢlamasına rağmen sonlara yakın 463 numaralı belge de 8 Safer 1165 tarihine

kayıtlıdır.Sicildeki varaklar yıpranmamıĢ olup,yazılar da genelde okunaklı ve

anlaĢılır tarzdadır.Yine de okunamayan kelimeler olmuĢtur bunlar (…) üç nokta ile

gösterilmiĢtir.Okunmasına rağmen Ģüphe duyulan kelimelerin sonuna (?) soru iĢareti

konulmuĢtur.Sicil üç farklı yazı karakteriyle yazılmıĢ bu da bize üç farklı kâtibin

defterde çalıĢtığını göstermektedir. Defterde bilinen yazı karakteri Tâlik olup diğer

iki karakter tanımlanamamıĢ, kâtiplerin kendi el yazıları olduğu düĢünülmüĢtür.

4.4. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ BELGE ÖZETLERĠ

Varak No:1 Sayfa No:1 Belge No: 1

Konu: Nikâh akdi

Varak No: 1 Sayfa No: 1 Belge No: 2

Konu: Nikâh akdi


Konu: Mahzar tayini


Konu: Emine hatunun nafaka talebi olmadan çocukları terbiye edeceğine dair


Konu: Nikâh akdi


42

Konu: Nikâh akdi


Konu: Nikâh akdi


Konu: Nikâh akdi


Konu: Hıyarzâde Hamza beĢenin sipahiler arasında sorun çıkarması durumunda

vereceği nezir hakkında


Konu: Nikâh akdi


Konu: Nikâh akdi

Varak No:1 Sayfa No: 2 Belge No: 12

Konu: Nikâh akdi


Konu: AiĢe binti Bekir‟in vefat eden kocasının alacağını Bekir‟den aldığına dair

huccet


Konu: Arapça bir belge


Konu: Ayıntab arpalığının tefviz edilmesi hakkında buyruldu


Konu: Vefat eden askerlerin muhallefatının tarhrir ve taksimi hakkında buyruldu


Konu: Nur Seyyid Ebû Bekir‟in, Es Seyyid Ali bin Mustafa hissesini satıĢı hakkında


Konu: Ali Abdullah‟ın tereke kaydı


Konu: Gazi Hüseyin‟in tereke kaydı


Konu: Dur Ali oğlunun katledilmesi davasından sorumluların zimmetlerinin ibra

edilmesi


43

Konu: Dur Ali oğlunun katledilmesi davasından sorumluların zimmetlerinin ibra

edilmesi


Konu: Mürsel oğlu Ali Beğ ile Akçakoyunlu „aĢîretinden bazı kimselerin

aralarındaki husumetin bitmesi hakkında


Konu: Ağçakoyunlu „aĢîretinden boy beyi Ali beğ ibni Ahmed‟in „aĢîret halkı ilen

olan adaveti hakkında


Konu: ÇeĢni cemaatinden bazı kimselerin resm-i riayetlerini ödemekten çekinmeleri

hakkında


Konu: Molla Ahmed ibni Molla Mehmed‟in varislerinin birbirlerini ibra etmesi


Konu: Ġsmail‟in Ġbrahim Halil‟e menzil satıĢı


Konu: Molla Mehmed ibni Molla Mehmed‟in varislerinden Ġsmail‟in terekenin

sulhuna itirazı hakkında


Konu: Zerdali bağçesi ve içindekli ağaçların satıĢı hakkında


Konu: Nafaka takdiri




Konu: Hüseyin bin Mehmed‟in anluna taĢ isabet ederek ölmesi neticesinde diyet ve

borçların ödenmesi ile sukhun akdi hakkında


Konu: Kayyim tayini


Konu: Tut bahçesinin Devecizâde çorbacı Yusuf ağa tarafından fuzulen zabt ve dört

sene mutasarrıf olması hakkında


44

Konu: Hacı Mustafa bin hacı Mustafa‟nın Esir Ali oğlu Ali BeĢe üzerine açtığı

davada Ali BeĢenin Ģahdliğinin red olunması talebi


Konu: Es Seyyid Mehmed bin Mustafa‟nın tereke kaydı


Konu: Alacak talebi


Konu: Ahmed ağanın Es Seyyid Ebu Bekir‟in üstten iki diĢini kırması


Konu: Karagülle Mehmed ibni Ġbrâhim‟in Ġmam Hüseyin ibni Mustafa ve karındaĢı

oğlu Süleyman ibni Veli‟ye küfretmesi


Konu: Zimmet ibrası


Konu: Değirmen gelirlerinin paylaĢılması akdi


Konu: Alacak davası


Konu: Es Seyyid Kasım Ağa‟nın 78 kuruĢ alacağı tahsil etmesi


Konu: Alacak talebi


Konu: El Hacc Ahmed‟in fuzulen zabt ettiği malların talebi


Konu: Ahalinin Yusuf ibni El Hacc Mustafa hakkında gayr-i ahlaki davranıĢları

sebebiyle Ģikâyetleri ve mahalleden ihrac edlmesi talebleri


Konu: Abdullah kızı Elif‟in kocasından mihir talebi


Konu: Aralarındaki kin nedeniyle Ģahitliğin iptal edilmesi


Konu: Hüseyin oğlu Ali‟nin gayr-i menkulleri ve otuz aded ceviz ağacını vakf

etmesi hakkında


45

Konu: Es Seyyid Yusuf‟un Abdullah efendiye küfretmesi ve kapısına depme ile

vurması


Konu: Yusuf kızı Raziye‟nin Mihr ve hisse-i Ģeriye talebi


Konu: Ömer bin Ali‟nin tereke kaydı


Konu: Sarkez veled-i Durus‟un Agob veled-i Mekerdic‟den 150 kuruĢ alacak talebi


Konu: Ümmetullah hatunun Es Seyyid Ebu Bekir bin Ali dede ve Es Seyyid Monla

Ahmed üzerlerine açtığı davada zevci Mustafa‟nın gaib olup hayatta olup olmadığını

bilmemesi ve bu durumun sual olunması talebi


Konu: El Hacc Abdullah‟ın Habil oğlu Mehmed‟den alacak talebi


Konu: Mehmed kızı AiĢe‟nin kocasından muhalaa yoluyla boĢanması


Konu: Mustafa ibni Seydi‟nin boĢamıĢ olduğu karısı Emine‟nin mihri karĢılığında

altıyüz teğeklik bağı vermesi


Konu: AiĢe binti El Hacc Osman‟ın tereke kaydı


Konu: Abdullah‟ın El Hacc Mehmed‟den alacak davası


Konu: Usta Halil ibni DerviĢ‟in tereke kaydı


Konu: El Hacc Halil efendinin Es Seyyid Ġbrâhim‟den alacak talebi




Konu: El Hacc Mehmed ibni El Hacc Osman‟ın tereke kaydı


Konu: Durus veled Bedrin verasetinden murislerin zimmetlerini ibra etmesi


46

Konu: Ömer ve Hasan ibni Mehmed nâm karındaĢların geceleyin kavun bostanında

yatarken Kebebcı Ömer‟in üzerlerine saldırması ve mallarını alması hakkında


Konu: Es Seyyid Abdullah‟ın El Hacc Abdurrahman‟a ev satıĢı


Konu: Ahmed bin Mustafa‟nın karındaĢının fuzulen alınan vergiyi talep etmesi


Konu: Fatma binti El Hacc Ġbrahim‟in kendisini boĢayan kocasının muamele-i

zevciyet talebinden Ģikâyeti


Konu: Ali ibni Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Ali besbes ibn-i Hüseyin‟in tereke kaydı


Konu: Abdülkerim‟in Ali Kaya beĢeden hak talebi


Konu: El Hacc Ali ağa bin Mustafa ağanın Monla Hasan bin Ahmed Çelebinin

zimmetini ibra etmesi


Konu: Asiye binti Ömer‟in nafaka talebi


Konu: Osman ibni El Hacc Abdulkadir‟in Zehra binti Abdullah‟a, babasından kalan

evden bir sehim hissesini satıĢı


Konu: Nalband Karabet veled-i Vansek‟in tereke kaydı


Konu: Alacak davası


Konu: Abdi ağanın atını El Haccc Mustafa‟nın fuzulen zabt etmesi


Konu: Vefat eden El Hacc Emetullah‟ın terekesinden ihtifa edilen onbirbin beĢyüz

altmıĢ kuruĢdan El Hacc Mehmed‟in hisse talebi


Konu: Ali Mehmed bin Mehmed‟in tereke kaydı

47


Konu: Hisse-i Ģeriye taksimi


Konu: Müteveffanın halktan alacakları kaydı


Konu: Tereke taksiminden Abdullah Ağa bin El Hacc Mehmed Efendizâde‟nin

zimmetinin ibra edilmesi


Konu: Sıracullah kızı Ümmühani‟nin, annesinin vefatından sonra terekesinden hisse

talebi


Konu: Es Seyyid Ġsmail bin Ġbrâhim‟in, El Hacc Abdullah ibni Mehmed üzerine

açtığı davada babsının vefatından sonra kendisine yapılan teslimatların sual olunması

talebi


Konu: Hüseyin bin Osman‟ın tarlayı fuzulen zabt etmesi ve Gökoğlu Osman ibni

Ġbrâhim‟in tarafına teslimini taleb etmesi


Konu: Mehmed efendi kızı Fatıma‟nın, Gürümlü Camus oğlu Mehmed‟e bağ satıĢı


Konu: Mustafa ibni Ali‟nin tereke kaydı


Konu: AiĢe‟nin zevci Hüseyin ile kızı Meryem‟in Molla Ali‟ye bostandaki

hisselerinin satıĢı


Konu: Hatice binti Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Mahmud bin Ali‟nin fuzulen bağı zabt etmesi ve Zehra‟nın tarafına teslim

talebi


Konu: Mehmed ibni Anbur Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Esma binti Ahmed‟in müteveffa Mehmed ibni Ganbur Mehmed‟in

terekesinden mihr talebi ve erik bağçesinin satıĢı ile gelirinden mihrinin verilmesi

48


Konu: Müteveffa Emir Zekeriya oğlu‟nu varislerinin Dere Mehmed ibni Murtaza

Efendi‟nin zimmetini ibra etmesi


Konu: Es Seyyid Osman Ağadan kalan bostana ve içindeki ağaçları fuzulen Ömer

Efendi ibni Mehmed Efendinin zabt etmesi ve daha sonra sulhun tesisi


Konu:Abdullah ibni Mehmed‟in Ali ibni Hasan‟dan yüzkırküç kuruĢ alacak talebi


Konu: Fatıma binti Pir Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Kara Mehmed ibni Cum‟anın çocuklarının ihtiyaçları için bağın satıĢı




Konu: Emine binti El Hacc Ġsmail‟in değirmendeki hissesinin satıĢı


Konu: Fatıma binti Mehmed‟in kızı AiĢe‟nin terekeden hisse talebi ve sulhun tesisi


Konu: TaĢcı Mehmed ibni Mustafa‟nın tereke kaydı


Konu: Mehmed ve Ebû Bekir‟e babasından intikal eden evi Ġbrahim‟in zabt etmesi


Konu: Neccar El Hacc Mustafa ibni Kara Ali‟nin terekesinden Mustafa‟nın hisse

talebi


Konu: Muhsinzâde Es Seyyid El Hacc Mehmed efendi‟nin, El hacc Mehmed

efendiden Bostanın teslim talebi


Konu: Es Seyyid Monla Ali‟nin El Hacc Ali ibni Kula El Hacc Mehmed‟e

bostandan hisse satıĢı


Konu: Es Seyyid El Hacc Mehmed Efendi‟nin Ümmühani‟nin terekesinden 300

kuruĢ talebi

49


Konu: Ġbrâhim bin Hüseyin‟e babasından intikal eden levhan karyesinin tımarının

Müteveffa Hüseyin‟in oğlu yoktur diye baĢkasına verilmesi hakkında Ģikâyeti


Konu: Hasan ve Ali‟nin vasileri Mehmed‟in zimmetini ibraz etmesi


Konu: Sapı kısa oğlu El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı


Konu: Ali‟nin hissesini, vasi Mehmed‟den yeni vasi Hasan‟ın tamamen alması


Konu: El Hacc Ahmed‟in sağîr oğlu Ali‟ye Hasan‟ın vasi tayin edilmesi


Konu: El Hacc Ahmedin oğlu Hasan‟ın Halil‟den alacak talebi


Konu: Hızır Ġbni Abdullah‟ın terekesinden kızları Ümmühâni ve Sitti‟ye kalan evin

rub‟ hissesinin satıĢı


Konu: El Hacc Hüseyin ibni Musa KarataĢ oğlu Mehmed ibni El Hacc Hüseyin‟in,

Kadı Balı oğlu Mehmed ibni Ġsa‟nın dörtyüz elli teğek bağ ve yirmiyedi aded ceviz

eĢcârı ve oniki aded miĢmiĢ eĢcârının gelirini fuzulen zabt etmesi


Konu: Anlıbiz oğlu El Hacc Mustafa‟nın, ibni Süleyman ve El Hacc Himmet oğlu

Süleyman ve yanık Mehmed ve Kilisli Hüseyin ibni Mehmed ve AmmisiMehmed

üzerine açtığı davada der anbar edilen mahsulatı talep etmesi


Konu: Hüseyin ibni Cafer‟in, Abdurrahman BeĢe ibni Halil Efendi ve Ġsmail ibni

Zekeriya‟yı darb etmesi


Konu: Mustafa ibni Kör Hüseyin‟in tereke kaydı


Konu: Kızıl kuyu mahallinde yolda varisi ve katili bilinmeyen bir müslümanın

cesedinin bulunması


Konu: Ali Ağa ibni Mehmed‟in, Hamo‟dan yüz kuruĢ talebi

50


Konu: Mehmed ibni Halil‟in, verâsetinden Halil‟in amcası mezbur El Hacc

Ġbrâhimin zimmeti ibrâ etmesi


Konu: Mehmed ibni El Hacc Hasan‟ın, Kilisli Es Seyyid Mehmed Efendi ibni

Seyyid ġa‟ban üzerine açtığı davada kız kardeĢinin altı aylıkken Ahmed adlı küçük

oğluna nikâhlaması ve bazı eĢyalarına el koyması


Konu: Arab hacı Ali zâde El Hacc Mehmed Ağa‟nın 75 kuruĢ karĢılığında Elmalu

karyesinin icar olarak alması hakkında huccet itası


Konu: Veli bin Mehmed ve kızı AiĢe‟nin menzilden hisselerini Es Seyyid

Mehmed‟e satıĢı


Konu: Ġbrâhim ibni Hasan‟ın 300 tiğeklik bağdan Mustafa‟nın zimmetini ibra etmesi


Konu: Vasi tayini ve nafaka takdiri


Konu: Vasi tayini ve nafaka takdiri


Konu: Emine binti El Hacc Mehmed hatunun zevci El Hacc Mehmed Efendi

terekesinden yüz elli kuruĢ hakkını taleb etmesi


Konu: El Hacc Hasan Efendi bin Mehmed‟in Es Seyyid Monla Abdurrahman ve Es

Seyyid Ahmed üzerine açtığı davada cedleri müteveffa El Hacc Ahmed efendinin

900 kuruĢ borcu olup kassam defterine kayd olmayan evin sorulmasını talep etmesi


Konu: Hüseyin ibni Mehmed‟in Ümmü Gülsüm binti Hüseyin Efendi ve Emine binti

Ahmed Ağa nâm hatunlar üzerine açtığı davada ekmekçi dükkanının teslimini talep

etmesi


Konu: Kalaycızâde El Hacc Mehmed Efendi ibni Mustafa‟nın tereke

kaydı


51

Konu: El Hacc Ahmed Efendi ibni El Hacc ġa‟ban Efendinin tereke kaydı


Konu: Bahadırlı cemaatinden Süleyman ibni Ahmed‟in derbent mahallinde tüfek ile

öldürülmesi


Konu: Hüseyin ibni Hasan‟ın varsilerinin zimmetlerini ibrası


Konu: El Hacc Mahmud‟un çocukları Ömer ve Ahsen‟in El Hacc Ahmed üzerine

açtıkları davada Kürd Abdullahın terekesinden altıyüz kuruş kıymetli bir kıt„a

hazrevât bostanı ve bir debbağ odası ve bir eskici ve bir etmekçi dükkanları ve bir

devlib ve iki re‟s katır ve karye üç kıt‟a bağ ve bir menzilden hisse talepleri


Konu: Mehmed ibni Abdullah‟ın çocukları Hatice ve Mehmed‟in Es Seyyid

Ahmed üzerine açtıkları davada vasi olarak babalarından kalan evi 30 kuruşa Eşbend

oğlu Mehmed‟e satması ve üç buçuk kuruş üzerinde tarafların sulh etmesi


Konu: Es Seyyid Mustafa Efendi ve Aişe hatun binti El Hacc Mehmed Efendi‟nin,

Ebû Bekir ibni Abdullah üzerine açtıkları davada Ebû Bekir‟in fuzulen ev zabt

etmesi ve evden feragat etmesi talebi


Konu: Hatice binti Mehmed‟in oğlu Mehmed‟in annesindan kalan yüz onbeş

kuruşluk terekesinden hisse talep etmesi


Konu: Zemzem binti Ali‟nin kocasının kendini boşaması nedeniyle mihr ve iddet

talebi


Konu: Yemen hatun binti Mehmed‟in varislerinin kassam defterine girmeyen tereke

üzerinde sulh akidleri ve zimmetlerinin ibra edilmesi


Konu: Monla Ebû Bekir ibni Monla Mehmed‟in, Kanburzâde El Hacc Ahmed Ağa

ibni El Hacc Osman üzerine açtığı davada ikiyüz tiğeklik bağa nısfıyet üzere akd

olunub on iki seneden berü Ahmed ağanın zabt etmesi hakkında


52

Konu: İmam Hüseyin ibni Hüseyin ile karındaşı oğulları Halil ve Ömer ibni

Mustafa‟nın El Hacc Mahmud ibni Mehmed‟e menzil satışı


Konu: Es Seyyid Hasan ve Es Seyyid Ali ve Es Seyyid Mustafa ve kız kardeĢlerinin

babalarından kalan evin babalarının mülkü olup bizim validemizin kat„a alakamız

yoğiken mukaddemâ validemize sattı Ģeklindeki yalan itirafları ve ev satıĢını

onaylamaları


Konu: Sinan Es Seyyid Mehmed‟in alacak hakkı sebebiyle ev satıĢı ve zimmetlerin

ibrası


Konu: Zeyneb binti El Hacc Abdullah halvet-i sahiha öncesi mihrini eda ederek

kocası Mehmed ibni Verâ‟dan boĢanması


Konu: Bakkal Kara Hamza ibni Kara Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Nafaka ve kisve-i baha takdiri


Konu: Nurvaneli oğlu El Hacc Hasan ibni El Hacc Ömer‟in, Es Seyyid Mustafa ve

Es Seyyid Mehmed‟e ev satıĢı


Konu: Mehmed ibni Mehmed‟in El Hacc Ali Efendi‟ye ev satıĢı




Konu: AiĢe binti Mehmed‟in Ahmed ibni Mehmed üzerine açtığı davada menziline

girip beline darb neticesi düĢük yapması ve gurre talebi


Konu: Ebû Bekir ibni Abdullah‟ın Ali ibni El Hacc Ömer‟den menzil talebi


Konu: Ümmühâni Hatun binti El Hacc Kasım‟ın tereke kaydı


Konu: Monla Yahya ve Monla Tayyib ibni Mehmed Çelebi‟nin 60 kuruş mahalle

avarızına vakf eylemesi

53




Konu: Tahtadükün oğlu Turus Veld-i Dikek‟in terekesinden Ağisa binti Karabet‟in

kaynı Abraham‟ın zimmetini ibra etmesi ve sulh akdi


Konu: Ahmed ibni El Hacc Ali‟nin Kara Mustafa‟nın zimmetini ibra etmesi ve sulh

akdi


Konu: Nefahlı oğlu Ali ibni El Hacc Mehmed ve Gül Ahmed bin Hasan‟ın Derbis

oğlu El Hacc Ahmed bin Abbas‟a tarla satışı


Konu: Es Seyyid Şeyh Üveys Efendi ibni Mehmed Efendi ve Mahli ibni Ali ve

İbrâhim ibni Mehmed ve Hasan ibni Halil ve Kara Mehmed ibni Hüseyin ve El Hacc

Hüseyin ibni Abdullah ve Monla ve Monla Abdullah ibni Mehmed adlı kişilerin

Monla Mustafa ibni Monla Mehmed hakkında açtıkları davada dört bab menzil için

tekalif vermemesi hakkında


Konu: Derviş Mustafa ibni Çolak Mehmed‟in El Hacc Zeynel Efendi ile aralarındaki

bağ davasında sulh akdi


Konu: Es Seyyid Ahmed Ağa ve Es Seyyid Mehmed ibni Es Seyyid Ahmed Ağanın

El Hacc Mehmed‟e bostanlarından hisse satışı


Konu: El Hacc Mehmed ibni kör Mehmed‟in Es Seyyid El Hacc İsmail ibni El Hacc

İsmail‟e 550 adet incir ağacı satışı


Konu: Osman Ağa ibni Hasan‟ın Yahudi Davut veled-i Abraham‟a menzil ve

yanındaki arsa satışı


Konu: Zeliha binti Abdullah‟ın Es Seyyid El Hacc İsmail‟e üç rub‟ hisse tarla satışı


Konu: Es Seyyid El Hacc Halid Efendi‟nin Es Seyyid El Hacc İsmail Çelebi‟ye iki

kıt‟a tarlanın rub‟ hissesini satışı

54


Konu: Elçioğlu Mehmed Ali ibni Ali‟nin Es Seyyid El Hacc Ahmed ibni Osman‟a

ev satışı


Konu: Emine binti Ali‟nin tereke kaydı


Konu: Es Seyyid Mehmed Çelebi ibni Es Seyyid Ömer Çelebi ile kız kardeşi

Zeyneb‟in Bostancı Ömer ibni Hasan‟a ev satışı


Konu: Hatice binti Es Seyyid İbrâhim‟in tereke kaydı


Konu: Hatice binti Es Seyyid İbrâhim‟in varislerinin zimmetlerini ibra etmesi


Konu: Elife binti Mehmed‟in Es Seyyid Mustafa‟ya bağ satıĢı


Konu: Ahmed efendinin Ayıntab kazasına tefviz edilmesi hakkında buyruldu


Konu: Ayıntab kazasının kısmet-i askeriyesinin tahriri hakkında buyruldu


Konu: Ġsmail ibni Monla Mehmed‟in, Hüseyin ibni Abdullah‟ın büyük kızı AiĢe‟nin

bağa müdahalesinin men‟i talebi


Konu: Ġsmail ibni El Hacc Halil‟in Es Seyyid Ġbrâhim ibni Es Seyyid Veli‟ye ev

satıĢı


Konu: AiĢe binti El Hacc Hüseyin‟in tereke kaydı


Konu: Abdurrahman BeĢe ibni Ġbrâhim‟in tereke kaydı


Konu: Mehmed ibni El Hacc Sıddık Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Monla Ali ibni Kulu‟nun tereke kaydı


Konu: Monla Ahmed ibni Musa‟nın tereke kaydı

55


Konu: Sabuncu Ebû Bekir ibni El Hacc Maksud‟un tereke kaydı


Konu: Fatıma binti Mehmed‟in müteveffa eĢi Monla Ali‟nin terekesinden mihr

talebi


Konu: El Hacc Arab beĢenin Mehmed ibni Güle Mehmed üzerine açtığı davada

altmıĢ kuruĢ alacak talebi


Konu: Ġbrahim‟in Akralarından Hızır ibni Ġbrahim‟den 65 kuruĢ, yüz yetmiĢ batman

iplik ve iki kantar haĢva ve beĢ kuruĢluk altın talep etmesi


Konu: Seng-i nakkaĢ Mahallesi ahâlisinden Es Seyyid Mustafa Çelebi ibni Es

Seyyid Hasan Çelebi ve Durak beğ oğlu Mustafa beğ ve Karpuz oğlu Ahmed ve

Masarcı Ahmed vesairlerinin aynı mahalleden Hüseyin BeĢe ibni Mustafa ve zevcesi

Fatıma binti Hüseyin üzerine açtıkları davada Hüseyin BeĢe ahir diyarda iken zevcesi

Fatıma‟nın gayr-i meĢru iliĢkisi nedeniyle Hüseyin BaĢe ve zevcesinin mahalleden

çıkarılma talebi


Konu: Dudaksız Fatıma binti Hasan‟ın Hatice binti Ramazan‟a menzil satıĢı


Konu: Hatice binti Mehmed‟in nafaka ve mihr talebi


Konu: Hayrat sahibi Emine binti El Hacc Ġsmail‟in bostanını vakf etmesi ve vakıf

Ģartnamesi


Konu: Emine binti El Hacc Ġsmail‟in zevci Es Seyyid Mehmed Çelebi‟ye menzilden

üç rub‟ hisse satıĢı


Konu: Ġsmail ibni Mustafa ve kardeĢinin anneleri Mine Hatun tarafından Es Seyyid

Halil Çelebi‟ye borcuna karĢılık tarla satıĢı neticesi Ġsmail ve sağir kardeĢinin satıĢ

zamanında küçük olmaları nedeniyle itirazları ve sekiz kuruĢ mukabilinde sulhun

akdi


56

Konu: Zavlet veled-i Menas‟ın tereke kaydı


Konu: Meryem binti Hasan‟ın tereke kaydı


Konu: Ġbrâhim Çelebi ibni El Hacc Mehmed‟in, Es Seyyid El Hacc Abdullah

Çelebiden dört bab dükkanın yarısını 250 kuruĢ mukabili alması ve bu dükkanların

Medresenin evkafından olduğu ortaya çıkınca dükkanlar için verdiği parayı talep

etmesi


Konu: Vasi tayini






Konu: Vefta eden El Hacc Ġlyas ibni Ġbrâhim‟in zevcesi Rukiye‟nin, zevcinin

hayatta iken vermiĢ olduğu altını Hüsni binti Mehmed Emir nâm hatundan talep

etmesi


Konu: Durak BeĢe ibni Durak‟ın tereke kaydı


Konu: Abdulkadir BeĢe ibni Mehmed‟in namzedlisi olması nedeniyle her ay

Ümmühâni‟ye harçlık olarak vermiĢ olduğu dört kuruĢtan toplam dörtyüz sekzen

kuruĢu Ümmühani‟nin baĢkasıyla nikâhlanması üzerine istemesi ve on kuruĢ üzerine

sulh akdi


Konu: Müteveffa Emine‟nin borcu nedeniyle Ahmed Ağa ve Monla Hasan‟a bağ

satıĢı


Konu: Monla Hasan‟ın Emine binti Halil‟in terekesinden yüz kuruĢ alacak talebi


Konu: Afgan El Hacc Hasan ibni Abdullah‟ın tereke kaydı


57

Konu: Elife nâm hatun‟un, Ebû Bekir BeĢe ibni Ġbrâhim üzerine açtığı davada Ebû

Bekir beĢenin mülkü olan incir bahçesinde oğlu Hasan‟ın karnından yaralanarak

ölmesi


Konu: Emir Ahmed bin Ebû Bekir‟in tereke kaydı


Konu: Rukiye binti Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Mustafa BeĢe‟nin Rukiye binti El Hacc Süleyman üzerine açtığı davada sağir

Mehmed‟in ammisi olması nedeniyle vasi olması gerekirken Mehmed‟in annesinin

vasi olarak hissesini zabt etmesi


Konu: Müteveffa El Hacc Hüseyin ibni Abdullah‟ın zevcesi Ümmühâni binti

Mehmed‟in eĢinin terekesinden kırk sekiz kuruĢ üç rub‟ hisse-i Ģer‟îye talep etmesi


Konu: Ceran oğlu Mehmed bin Halil‟in Güle Ali bin Abdullah‟a menzil satıĢı


Konu: El Hacc Hüseyin‟in oğlu Hüseyin‟in Ali bin Ahmed üzerine açtığı davada

üçyüz otuz teğek bağın Ali tarafından fuzulen zabt edilmesi hakkında


Konu: Emine binti Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Na‟alçacı El Hacc Ġlyas bin Abdullah‟ın tereke kaydı


Konu: Esma binti Ali‟nin tereke kaydı


Konu: El Hacc Mustafa ibni Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Fatıma binti Karaveli‟nin Kasım ibnü‟l-mezbur Veli‟ye menzil satıĢı


Konu: Müteveffa Bakkal Kara Hamza‟nın oğlu Hüseyin‟in, Emine binti Receb ile

terekeden alacak hususunda sulh akdi


Konu: Fatıma binti El Hacc Ebû Bekir‟in tereke kaydı

58


Konu: Hüseyin BeĢe‟nin, Mehmed Ali BeĢe‟ye üç bab dükkan satıĢı


Konu: Fatıma binti Musa‟nın muhallaa yoluyla zevcincen boĢanması


Konu: RiĢvan „aĢîretinin kıĢlaktan yaylağa giderken mezruatları ve hayvanlarına

zarar verdikleri hakkında Kameri karyesi ahalisinin Ģikâyetleri


Konu: Müteveffa Es Seyyid ġaban ibni ġaban‟ın varislerinin sulh akdi ile Es Seyyid

Ahmed Çelebinin zimmetini ibra etmesi


Konu: Elife binti Abdullah‟ın, Es Seyyid Kasım Çelebi ibni Es Seyyid Abdullah

üzerine açtığı davada babasından kalan bin teğek bağ arsasının fuzulen zabt edilmesi

ve kendilerine teslim talebi


Konu: Göyüz oğlu Osman bin Ali ile Yusuf ibni Ömer‟in sulh akdi


Konu: Ahmed Ağa ibni Ömer Ağa‟nın, Monla Ahmed ibni sofi Mehmed Efendi ve

Arab oğlu Mehmed‟in üzerlerine açtığı davada Monla Mehmed‟in Arab oğlu

Mehmed‟e kefil-i bil mal olması nedeniyle 335 kuruĢ talep etmesi


Konu: Kuzu Hüseyin ibni Ali‟nin tereke kaydı


Konu: Mehmed ibni Ebû Bekir‟in açtığı davada neseb iddiası ile Kuzu Hüseyin bin

Ali‟nin terekesinden hak talebi


Konu: ġerîfe Rukiye hatun binti Es Seyyid Mehmed Efendi‟nin Es Seyyid Ġsmail

Çelebi‟ye değirmenden hisse satıĢı


Konu: Es Seyyid Ahmed ibni Es Seyyid Kasım‟ın, Bıçakcı Hüseyin ibni Osman‟dan

yirmidört kuruĢ bir sülüs alacak davası


59

Konu: Mehmed ibni Ebû Bekir BeĢe‟nin, Mustafa ibni El Hacc Ömer üzerine açtığı

davada teyzesinden kendine intikal eden bağı Mustafa‟nın fuzulen zabt etmesi

kendine teslim talebi davası


Konu: Müteveffa Monla Mehmed ibni Abdullah‟ın varislerinin Mehmed ibni Ġsa‟ya

bağ, ağaç ve menzil satıĢı


Konu: Vasi tayini


Konu: Zeyneb binti Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Fatıma binti Mustafa‟nın, Askalan binti DerviĢ‟e menzilden hisse satıĢı


Konu: Ali ibni Hasan‟ın Reyhanlı „aĢîretinin yaylağa giderken Hilali Cemâatinden

BektaĢ oğlu adlı Ģahsın tüfekle sol elini yaralaması hakkında keĢf talebi


Konu: Balcı oğlu Ahmed ibni Abdulkadir‟in tereke kaydı


Konu: Ahmed beĢenin evinde içki içmesi ve gayr-i meĢru halleri nedeniyle Ahmed

beĢenin uyarmak amacıyla kapısına vardığında ev sahibi tarafından yaralanması


Konu: Ebû Bekir bin Ahmed‟in tereke kaydı


Konu: Vasi tayini


Konu: Es Seyyid Halil ibni Mehmed BeĢe‟nin kızı Safiye‟nin mesanesindeki taĢ

için tedavi ücreti olarak cerrah taifesinden Ahmed bin Mustafa ile beĢ kuruĢa

anlaĢması ve ameliyat sırasında meydana gelecek olumsuzluklarda davacı

olmayacaklarına dair kayıt


Konu: Mehmed ibni Hüseyin beğ‟in kendi arsasına ġaban ibni Yusuf‟un bir ev ve

culah dükkanı inĢa etmesi hakkında sual talebi ve ġaban‟ın Ģahitlerin ifadeleriyle

zamanında satın aldığını isbat etmesi


60

Konu: Emine binti Köse El Hacc Ġsmail‟in tereke kaydı


Konu: Fatıma binti Osman‟ın Ümmü Gülsüm üzerine açtığı hırsızlık da „vâsı


Konu: Hasan oğlu Mehmet‟in Gök Hüseyin kızı AiĢe‟den alacak davası


Konu: Ġbrahim‟in oğlu Yusuf‟un öldürülmesi


Konu: Ahmet ağanın tevliyet hakkını devr etmesi hakkında


Konu:Çulcu Hamza‟nın vefatı neticesi veraseti hakkında zevceleri ve annesi

arasındaki dava


Konu: Abdullah oğlu Hasan‟ın borçları sebebiyle muhallefatının satılması hakkında


Konu: Vefat eden Zeyneb‟in veraset davasında Annesi Zehra‟nın Zeyneb‟in Kocası

Monla Hasan‟ın zimmetini ibra etmesi


Konu: Çulcu Hamza‟ın tereke kaydı


Konu: Mustafa Efendi kızı Ümmü Gülsüm‟ün Hamo ile yapmıĢ olduğu koyun

satıĢından alacağı hakkında talebi


Konu: Cabi Mahallesinde bulunan AiĢe‟ye ait iki konak ve bir ev vesair

taĢınmazların satıĢı hakkında huccet

Varak No: 69 Sayfa No:137 Belge No: 249

Konu: Barazi „aşîretinden Yusuf oğlu İsa‟nın Hasan ve Halil hakkında Orul karyesi

yakınında Keçi kuyusu nâm mahalde üzerime hücumla onbeş kuruş kıymetlü iki

kılınç ve altmış iki kuruş nakid akçe ve iki kuruş kıymetlü iki çift çizme ve iki kuruş

kıymetli aba ve iki baş doru küheylan kısrağı gasb etmesi hakkında


Konu: Culahlar hirfetinin iplikleri sokak başlarında alıp yüksek fiyattan satanlar

hakkında şikâyeti


61

Konu: Bey Mahallesi ahalisinden iken gayb olan Osman oğlu Mehmed‟in babasında

intikal eden 200 kuruĢ kıymetindeki hınta için Hacı Hamid‟in kayyim nasb olunması

hakkında


Konu: İbrahim oğlu Akis Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Mustafa efendinin Hasan ağaya ev satıĢı hakkında


Konu: Halil kızı Rahime‟nin tereke kaydı


Konu: Abdullah oğlu Gavz‟ın tereke kaydı


Konu: Ġbraham oğlu Sarkez‟in Mustafa efendiye ev satıĢı hakkında


Konu: Evladiyet vakfına ait olan menzilin oturulmaya müsait olmaması nedeniyle

civarındaki evle tebdil edilmesi


Konu: RiĢvan „aĢîretinden vefat iden Yusuf oğlu Hamo‟nun borçlarına mahsuben

terekesinin kaydı


Konu: Abdullah kızı Hatice‟nin Karaçomak köyü ahalisinden Kara Ebu Bekir

hakkında açtığı hırsızlık davası


Konu: El Hacc Yusuf ibn El Hacc Mehmed‟in, Tuti oğlu Mehmed ibn-i El Hacc

Ahmed‟den on dört adet tut ağacını talep etmesi hakkında


Konu: Mehmed oğlu Hüseyin‟in tütüncü dükkanından mallarının çalınması davası


Konu: Arap oğlu Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Molla Ġbrahim‟in tereke kaydı


Konu: Monla Mehmed kızı AiĢe‟nin hekim kızı Fahri kızı Emine ve validesi diğer

Emine ve diğer Fatıma tarafından darp edilmesi

62


Konu: Kırane bint-i Ġsa‟nın tereke kaydı


Konu: Monla Mehmed‟in Hamo‟dan kalan alacaklarını zevcesi Zeyneb ve Büyük

kızı Fatıma‟dan talep etmesi


Konu: Şeyh kastelinin temizlenmesi için lazım olan altmış guruşun ahaliden

toplanması hakkında


Konu: Süleyman‟ın, Ġbrahim BeĢe tarafından yaralanması neticesi ölmesi üzerine

150 kuruĢ üzerine sulhun akd edilmesi


Konu: Seng-i nakkaĢ Mahallesi nukud-ı mevkufe mütevellisi El Hacc Mehmed‟in

müteveffa Ġbrahim‟in 30 kuruĢa ev satıĢından alacağını talep etmesi


Konu: Devecizade Mehmed ağanın müteveffa Monla Ali‟nin terekesinden 36 kuruĢ

zimmetini talep etmesi


Konu: Osman dedenin 1000 teğek bağının Ġsmail efendiye satıĢı


Konu: Abdullah kızı Banu‟nun Es Seyyid Ali‟ye gayr-i menkul satışı


Konu: Osman kızı Fatma‟nın kocasından mihri ve nafaka talebi

Varak No: 78 Sayfa No: 156 Belge No:274

Konu: Şelli cemaati ziraatçılarından Uzun Ali bin Veli ve Halo Himmet oğlu

Süleyman ve Bozolı ibn-i Ali ve diğer Ali ibn-i Osman‟ın 64 senesi mahsullerinin

teslim edilmesi için vekil tayin edilen görevlinin mahsulleri teslim etmeksizin

İstanbul‟a gitmesi hakkında şikâyetleri,


Konu: Es Seyyid Mustafa‟nın, zevcesinin bir buçuk yaşındaki kızı Hatice‟ye zehir

yedirerek öldürmesi iddiası davası hakkında


Konu: Bakkal Abdülaziz oğlu Mustafa‟nın vefat eden babasının Seco‟dan alacağı

olan onsekiz aded keçiyi talep etmesi

63


Konu: Ali Koca kızı Elif‟in tereke kaydı


Konu: Hatice‟nin müteveffa babasının terekesinden olan malları El Hacc

Mustafa‟dan talep etmesi


Konu: Kalaycı Nersiz veled-i Arzman‟ın tereke kaydı


Konu: Ahmed adlı şahsın bargirler ve katırları yük taşımak için kullandığı ve mülk

sahibinin ise Mehmed olduğu hakkında huccet-i şeriye


Konu: Mehmed kızı Ümmühani‟nin tereke kaydı


Konu: Mehmed kızı Aişe‟nin zevci Mehmed‟den mihr ve nafaka talebi


Konu: Defter-i kassamdan gizlenen malların tereke kaydı


Konu: El Hacc Ali‟nin veraseti hakkında murislerin sulhu hakkında


Konu: ġeyh Salih kızı Rahime‟nin tereke kaydı


Konu: Debbağ El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı


Konu: Debbağ El Hacc Ahmed‟in verasetine El Hacc Mehmed‟in hakkı olmadığı

hakkında


Konu: El Hacc Abdullah‟ın Dellal Çerkez oğlu Es Seyyid Mehmed‟e satmıĢ olduğu

mallardan alacağı 125 kuruĢu talep etmesi hakkında


Konu: Es Seyyid Mehmed‟in Culah Hüseyinden alacağı 250 kuruş hakkında dava


Konu: Ömer ağanın El Hacc Mustafa‟dan alacağı 150 kuruĢ alacak talebi hakkında


Konu: Seyyid Mehmed‟in, Mehmed‟den 80 kuruş alacağı hakkında

64


Konu: Hamamcı oğlunun El Hacc Ali efendiye culah dükkanını satması hakkında


Konu: Derviş Kızı Askalan‟ın El Hacc Ömer‟e gayr-i menkul satışı hakkında


Konu: Abdullah oğlu Hızır‟ın Abdullah kızı Fatma‟dan altmış kuruş talebi hakkında


Konu: Masereci Monla Abdullah‟ın verasetinden El Hacc Mehmed‟in zimmetinin

ibra edilmesi hakkında


Konu: Mehmed kızı Emine‟nin Ahmed ve oğlu Mehmed Emin indindeki

emanetlerini aldığına dair


Konu: Mehmed kızı Hatice‟nin bostanını kız kardeşi Cennet‟e satması hakkında


Konu: Köse Çelebi‟nin 120 aded keçi ve ve 25 kara sağîre ve bir re‟s kısrak vesâire

emvâl ve eşyaylarını şehir levendlerinin gasb etmesi hakkında


Konu: Hüseyin Göğen oğlu Hasan‟ın, Hasan oğlu Hasan‟a ev satıĢı hakkında huccet


Konu: Mehmed ağanın Ebu Bekir oğlu Sıddık hakkında altı kıta tarlanın mahsulatını

fuzulen zabt etmesi hakkında


Konu: Halil efendinin Es Seyyid Mehmed‟den alacağı hakkında


Konu: Nalçeci Ahmed beğin tereke kaydı


Konu: Nefahlı El Hacc Halil‟in Nalçeci Ahmed Beğin terekesinden alacak davası


Konu: Abdullah kızı Hatice‟nin muhalaa yoluyla kocasından boşanması hakkında


Konu: Vasi tayini


Konu: GülüĢ oğlu El Hacc Ahmed‟in tereke kaydı

65


Konu: Kazancı oğlu El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: El Hacc Hamid‟in Mehmed ve oğlu Es-Seyyid Mehmed zimmetlerinde olan

600 batman kahveyi talep etmesi hakkında


Konu: Tehirci Hüseyin oğlu Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Kahveci El Hacc Ebu Bekir‟in tereke kaydı


Konu: Mehmed kızı Döndü‟nün muhalaa yoluyla eşinden boşanması hakkında


Konu: El Hacc Mehmed kızı Aişe‟nin tereke kaydı


Konu: Es Seyyid El Hacc Yusuf‟un tereke kaydı


Konu: Osman oğlu Bakkal Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Ahmed oğlu El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı


Konu:Ali oğlu Musa‟nın bulgur devlibini Tekerlek El Hacc Ali ibn-i Ahmed‟e

satılması hakkında


Konu: Kayyim tayini


Konu: Ġbrahim kızı Sultan‟ın muhalaa yoluyla eĢinden boĢanması hakkında


Konu: Vasi tayini


Konu: Es-Seyyid Mehmed‟in 10 kuruş borcu mukabili menzilini rehn eylemesi ve

vefatı neticesi terekesine vaziül yed olanlardan talep etmesi


Konu: Kasab topal‟dan kalan ev ve içindeki malları El Hacc Mehmed‟in fuzulen

zabt etmesi hakkında

66


Konu: Seyyid Mehmed‟in fuzulen ev zabtı hakkında


Konu: Ayıntab naibi Es Seyyid Ahmed efendiye hitaben yazılan Hasan‟ın

memuriyetinin ibka olunmasına dair buyruldu


Konu: Kasab ağası Topal oğlu Mehmed bin Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Dikici baĢı Es-Seyyid Mehmed Çelebi ibni Monla Ahmed‟in tereke kaydı


Konu: Ebu Bekir ibni El Hacc Hasan‟ın tereke kaydı


Konu: Es-Seyyid El Hacc Mehmed‟in KartaĢ oğlu Hanefi‟yi El Hacc Ahmed‟e ev

satıĢı hakkında huccet


Konu: Ömer bin Ġbrahim‟in El Hacc Mehmed bin Abdi‟yi zayi eylediği 150 kuruĢ

hakkında zimmetini ibra etmesi


Konu: Mehmed kızı Fatma‟nın zevci Abdülkadir ağadan mihir talebi


Konu: Ahmed oğlu Hüseyin‟in Çayır yeri mahallinde Soygaz karyesi ahalisinden

bazılarının kendisini darb etmesi hakkında


Konu: Soygaz karyesi ahalisinden isminin malum olmayan dokuz nefer kişinin çayır

nam mahalde Mustafa‟yı darb etmesi ve Mustafa‟nın, azalarının keşif talebi


Konu: Es-Seyyid Ahmed‟in bir kısrağının Es-Seyyid Mustafa ibn-i Mehmed‟in bir

erkek atını depüb helâk etmesi ve atının kıymetini talep etmesi


Konu: Samlı oğlu Monla Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Mesr kızı Herü Mauni‟nin tereke kaydı


Konu: Selman bin Hasan‟ın tereke kaydı

67


Konu: Seydi Ahmed ibni Yakub‟un tereke kaydı


Konu: Kahveci El Hacc Ebu Bekir kızı Fatıma‟nın tereke kaydı


Konu: Monla Mehmed oğlu El Hacc Mustafa‟nın, Mehmed oğlu Kara Hüseyin‟den

alacak davası


Konu: Kasab oğlu denmekle ma‟rûf Mehmed ibni Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: El Hacc Halil efendinin Taşlıca Rum evvelin karyesi ahalisinden 309 kuruş

borçlanması


Konu: El Hacc Mustafa‟nın, Ebu Bekir ibni Mahmud‟dan bağa müdahalesinin men„i

ve kasrı yedine tenbih buyrulması talebi hakkında


Konu: Fatıma binti El Hacc Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Hasan efendinin, Aran Mehmed, Seçe Mustafa, Diğer Mustafa ve Mecnun

oğlu Ali‟den 62,5 kuruş alacak talebi hakkında


Konu: Ahmed ibni Abdülgaffarın, İbrahim oğlu Mehmed‟in tarlasındaki incir

ağaçlarını fuzulen zabt etmesi hakkında


Konu: İsmail nam sağirin Beğzade tarafından yaralanarak öldürülmesi neticesi

Mushaf-ı şerîf ile 25 kuruş mukabilinde sulh edilmesi


Konu: Culah Solak Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Vasi tayini


Konu: Ebu Bekir kızı Aişe‟nin mihir talebi


Konu: Melek binti Ağyan‟ın tereke kaydı

68


Konu: Es-Seyyid Mehmed Emin Ağanın, Receb ibni El Hacc Ramazan‟dan 150

kuruş alacak talebi hakkında


Konu: Kişi Ahmed‟in tereke kaydı




Konu:Serez veled-i Danyal‟ın, Arabanlı Kesber veled-i Abraham‟dan alacak talebi

hakkında


Konu: Ebu Bekir ibni Ahmed‟in tereke kaydı


Konu: Ümmühani binti İbrahim‟in tereke kaydı




Konu: Aişe binti El Hacc Mustafa‟nın on iki baran bir kıt„a erik bağçesi ve

derûnunda ceviz ve elma ve etrafında mefruş meyveli ağaçlarını El Hacc Ahmed‟e

satışı hakkında huccet


Konu: Musulluzâde Ahmed ağa bin Mehmed ağadan vermesi gereken vergi

hakkında


Konu: İbni Kablan‟ın, Hüseyin‟den 41 kuruş talep etmesi hakkında


Konu: Mehmed efendinin, Hatice binti Ebu‟d-derdâ‟nın verâsetinden nısfını talep

etmesi hakkında


Konu: Boyacı dükkanını Abdullah Beşe‟nin fuzulen zabt etmesi hakkında


Konu: Halime binti Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Emir Bayrah oğlu Es-Seyyid Mehmed‟in tereke kaydı

69


Konu: Es Seyyid Ahmed‟in, Emine‟nin kızının kapısına gelerek “bana muhabbet

eyle yoksa sana rahat vermem” deyû sayha eylemesi hakkında

Varak No:107 Sayfa No:214 Belge No:365

Konu: El Hacc Osman‟ın tereke kaydı


Konu: Kazancı oğlu El Hacc Mehmed ibni Hüseyin‟in murislerinin hisselerini

Fatıma binti El Hacc Abdullah‟a satışı hakkında


Konu: Kazık Monla Halil oğlu denmekle ma„rûf Mehmed efendi ibni Mehmed

efendinin tereke kaydı


Konu: Gülistan binti Merdik nâm hatunun verâsetinden zevci Karabet‟in zimmetinin

ibra edilmesi hakkında


Konu: Mustafa oğlu Hüseyin‟in tereke kaydı


Konu: Tüfekçi Allâhverdi veled-i İlksan‟ın tereke kaydı


Konu: Ceran Mehmed ibni Hamza‟nın tereke kaydı


Konu: Aişe binti Ekilde Ali‟nin tereke kaydı


Konu: Mehmed ibni Abdurrahman‟ın tereke kaydı


Konu: Çerkez oğlu İbrahim‟in tereke kaydı




Konu: Vasi tayini


Konu: Demirci Hüseyin İbn-i Abdullah‟ın tereke kaydı


70

Konu: Rişvan tâifesinden Hazranlı oymağından Mehmed adlı kişinin fukaralara

musallat olması hakkında


Konu: Yunus kızı Hatice‟nin, Es Seyyid Mustafa ibni Köse Ali‟den hisse talebi


Konu: İbrahim Çelebi ibni Mehmed Emin efendinin, Bâdemzâde‟ye borcu nedeniyle

değirmen ve tarlayı Es Seyyid El Hacc Abdullah ibni El Hacc Mehmed‟e rehin

vermesi ve bu süre zarfında hasıl olan gelirleri talep etmesi hakkında


Konu:Mehmed kızı Emine‟nin, Ali kızı Fatma tarafından darb edilmesi hakkında

keşif talebi


Konu: Fatıma hatunun kocası Mehmed‟den mihir talebi


Konu: Ali‟nin üç yaşındaki kızının Ali beşenin katırı tarafından öldürülmesi da „vâsı


Konu: Hilal-i Zilhiccenin görülmesi


Konu: Mehmed oğlu İbrahim‟in terekesi


Konu: Mehmed oğlu Mehmed‟in tereke kaydı


Konu: Abdülkadir ağanın terekesinin mûrisleri arasında taksîm ve mûrislerden

bazılarının alakaları kalmaması


Konu: Elife adındaki üç yaşındaki kızın Kara küçük oğlu Ali beşenin katırı

tarafından depülmek suretiyle öldürülmesinin keşif talebi


Konu: Yusuf ağanın Mehmed ağa tarafından katledilmesi ve 280 kuruş mukâbili

sulhun akd edilmesi


Konu: Mehmed kızı Fatıma‟nın İsa‟ya bağ satışı


Konu: Es Seyyid Mehmed Ali‟nin tereke kaydı

71


Konu: Aşur oğlu Es Seyyid Mustafa‟nın tereke kaydı


Konu: Tarla üzerinde Abdullah‟ın hak iddiası


Konu: Yusuf ağanın 1165 senesi Zilkadesi başlangıcından altı aya tamamına değin

2500 kuruş ücretle menzilci tayin edilmesi ve hane başına 25 kuruş vergi isabet

etmesi


Konu: Hacı Amozem dedenin Ayıntab‟a nefyi fermânı


Konu: Mîrîlerin tahsilinde inad eden şahısların mahbusen kayd ve bend edilmesi

hakkında buyruldu


Konu: 65 senesi imdâd-ı hazariyyeden hane başı isâbet eden vergi miktarı


Konu: Perakende ahalilerin Rakka‟ya iskânı hakkında ferman


Konu: Rakka iskânına tabi tutulan „aşîretlerin fuzulen yerlerini bırakmaları ve Rakka

hazinesine vergi vermedikleri hakkında buyruldu


Konu: Vergi tahsilatı ve firar edenlerin iskânı hakkında buyruldu


Konu: Rakka eyaletine iskân edilen ahalinin iskân bölgelerini bırakarak terk-i vatan

etmeleri hakkında ferman


Konu: Birecik‟den alınacak ve Haleb‟e teslîm edilecek tımar bedeli hakkında

buyruldu


Konu: Ayıntab kasabası ahalilerinden bazara gtirilen mallar için vergi

vermeyenlerden defter-i hâkânî gereğince rusumatın alınması hakkında ferman


Konu: 1165 senesine mahsuben Maraş‟dan alınması gereken 2333 kuruş bir sülüs

imdad-ı hazariye hakkında buyruldu

72


Konu: El Hacc Ahmedin mütevelli tayini hakkındaki berât

Varak No: 122 Sayfa No:243 Belge No:406

Konu: Bayındır „aşîretinin iskânı


Konu: Hüseyin halifenin cüzhan olarak vazifelendirilmesi hakkında berat


Konu: Hissenin devredilmesi


Konu: Küçük Ebu Bekir ağanın 10. bölüğe serdâr ta„yin edilmesi hakkında buyruldu


Konu: Reşi ekrâdına kömür ve odun talep edilmemesi ile ilgili fermân


Konu: Karasakal mescidi vakfının imametinin Seyyid Mehmed tarafından gadr ile

alması ve El Hacc Ahmed‟e tevcih edilmesi hakkında berat


Konu: Tımar sahtekarlığı (Sefere katınılmadığı halde tımar almış)


Konu: Kasaran tâifesinden alınacak vergi hakkında ferman


Konu:Vergilerin toplanması ve usulleri hakkında berat


Konu: Koyun satışı ve parasının alınamaması hususunda buyruldu


Konu: Şehre gelen hınta ve şa‟îrin izin verilen yerlerde alınıp satılması başka

mahallerde satılmaması hakkında buyruldu


Konu: İnlibez oğlu Mustafa‟nın habs edilmesi hakkında buyruldu


Konu: Ayıntab sancağında ve nâhiyelerinde bulunan Gayr-i Müslimlerden alınacak

vergiler hakkında Seyyid Mehmed ağaya verilen temessük


Konu: 1165 ve 1166 senesi Mar‟aş ve Ayıntab ve Malatya sancaklarından ve

tabilerinden alınacak cizye hakkında

73


Konu: Küçük Bekir ağanın onuncu bölüğe serdâr ta„yin edilmesi


Konu: Es Seyyid Kasım ağa ve Sabuncu oğlu Ali Beşe‟nin yasakçı ta„yin edilmesi


Konu: Kahraman kazığı ve kethüdâlık kazığı „aşîretlerinin bazı reâyaları Ayıntab‟da

sâkin olmasından dolayı alınması gereken vergi hakkında buyruldu


Konu: Sinanüddin evkâfına Cafer adındaki şahsın gadr ile mütevelli olması

hakkında berat

Varak No:128 Sayfa No: 255 Belge No:424

Konu: Çepni ahâlisinden alınacak vergi hakkında ferman


Konu: Çepni cema‟atinden olanların vermesi gereken vergi hakkında buyruldu


Konu: Penye ipliklerinin sanat ehli olmayanlar tarafından alınıp yüksek fiyattan

satılmasını men‟i hakkında ferman


Konu: Tepöli tâifesinin yerlerine nakli hakkında buyruldu


Konu: Yeniçerilen ibrâz eyledikleri fermân


Konu: Yeniçelerin ibrâz eyledikleri fermân


Konu: Öküz ve davar hırsızlığı hakkında buyruldu


Konu: Abdi adlı şahsın gadr eylemesi hakkında hakkında buyruldu


Konu: Şeyh Ali‟nin Hacı Baba zaviyesi zâviyedâr mütevellisi olması hakkında berat


Konu: Yusuf ağanın vergi toplamaya yetkili olduğuna dair temessük


Konu: Salihiyye cami-i şerîfi evkâfının tevliyeti ve imameti hakkında berat


74

Konu: Beğlerbeği mukâta„asının Hasan ağaya verilmesi hakkında temessük


Konu: Ali ağanın vergi toplamaya yetkili kılınması hakkında temessük


Konu: Ayıntab‟da Muhyiddin vakfının hissedarlığı hakkında berat


Konu: Ayıntab sancağı alaybeğliği Abdi‟nin lağvından dolayı Muhyiddin‟e tevcih

olunması hakkında ferman


Konu: Ayıntab‟da Muhyiddin medresesi vakfının hissedarlığı hakkında berat


Konu: Hamza adlı şahsın tımar ve ze„âmetler husûsunda sorun çıkarması hakkında

ferman


Konu: Hamza‟nın muhakeme edilmek için gönderilmesi hakkında buyruldu


Konu: Ebu Bekir ibni Mustafa‟nın vakfa mütevelli olması hakkında berat


Konu: Üzümcü Mehmed ağanın ölmesi ve çukadar efendinin Üzümcü Mehmed

ağanın terekesini kabz etmesi ve iki senelik mevâcibin verilememesi hakkında maruz


Konu: 1165 senesi martı gurresinden sene sonuna değin Ayıntab mukataasının

yarısının Es Seyyid Ali ağaya iltizam verilmesi hakkında temessük


Konu: Es Seyyid Halil ve Hasan ağaya Ayıntab duhan gümrüğü iltizamının

verilmesi hakkında


Konu: 1165 senesine mahsûben Mar‟aş eyâletinden talep edilen imdâd-ı

hazariyyenin ilk taksiti


Konu: Mar‟aş eyâletine mutasarrıf ta„yin edilen Rişvanzâde Süleyman Paşa‟nın

vazifeleri hakkında ferman


Konu: Ayıntab‟dan tahsil edilmesi gereken imdad-ı hazariye hakkında buyruldu

75


Konu: Ayıntab kal‟asının kurbunda bulunan muallimhaneye muallim ta‟yini

hakkında berat


Konu: İbrahim ve hasımlarından alınması lâzım gelen miktarın hak sahibine

verilmesi hakkında buyruldu


Konu: Hacı Mustafa‟nın Kara Şıhlı İbrahim adlı şahısdan alacaklarının tahsili için

„arz-ı hali


Konu: Hacı Mustafa‟nın Kara Şıhlı İbrahim adlı şahısdan alacaklarının alınıb teslîm

edilmesi ve sûretlerin i‟lâm olunması hakkında buyruldu


Konu: El Hacc Mustafa‟nın Hisami karyesinde bulunan Hacı Ahmed ve İbrahim ve

Acem ve Kırca ve Kurd Ömer ve İsmail ve Kilisliadlı şahısların kendinden izin

almadan başka şahıslara vermesi hakkındaki maruz


Konu: Ayıntab‟da bulunan kurâ ve mezraaların 161 ve 164 senelerine gelinceye

değin alınması gereken vergilerin alınmadığı ve bu vergilere ait defterlerin alınması

hakkında Mehmed Çelebinin görevlendirilmesi hakkında temessük


Konu: Seyyid Mehmed Nakşibendi‟nin mutasarrıf ta„yin edilmesi hakkında ferman


Konu: Kızılbaş istilası sebebiyle Memâlik-i İslâma hicret edenlerin iskânları

hakkında ferman


Konu: Behisnizâde şerafetlü Es Seyyid Ali efendinin kaymakâm ta„yin edilmesi

hakkında buyruldu


Konu: Rişvan „aşîretinin perakende ahalilerinden vergilerin toplanması için

Hamo‟nun kethüda tayin edilmesi hakkında buyruldu


Konu: Mehmed‟in oğlunun, El Hacc Abdullah denmekle ma„rûf şahıs tarafından

katli iddiası husûsunda „arz-ı hali

76


Konu: Dergüzin cema‟atinden bazı şahısların vergi avarız vergisine mahsuben emlak

yerleri olmaması nedeniyle bu tür verginin alınmaması hakkında„arz-ı halleri üzerine

yazılan ferman


Konu: 1165 senesine mahsûben Ayıntab mahallelerinin ve köylerinin hesab ve

kitabı


Konu: Tımar tevcihlerinde usul hakkında ferman


Konu: Abdi ağanın alaybeği olarak ta‟yini hakkında buyruldu


Konu: 1165 senesine mahsuben Ayıntab sancağında vaki kazaların kazaların üçyüz

yetmiş iki buçuk ve bir sülüs „avârız hanelerin toplanması hakkında ferman


Konu: Ayıntab sancağında vâki kazaların üçyüzyetmişiki buçuk ve bir sülüs bedel-i

nüzul haneleri olduğuna dair ferman


Konu: Halime adlı hatunun hür olduğuna ve meclis-i şerde rızasıyla Birecikli Ali bin

Süleyman‟a nikâh akd edildiğine dair


Konu: 1165 senesine mahsûb olarak Ayıntab‟dan alınacak imdâd-ı hazariyyenin

tahsiline memur ta‟yin edilmesi hakkında buyruldu


Konu: 1164 senesi Zilka‟desi başlangıcından sene sonuna değin mahzarbaşılığa

Koca Mehmed ağanın vazifelendirildiğine dair temessük


Konu: Koyun eti beher batmana narh takdiri


Konu: Koyun eti narh takdiri


Konu: Dimos-ı Ayıntab malının Salyaneci Mehmed ÇavuĢa teslim edilmesi


Konu: 1165 senesi hasadının sicile kaydı

77


Konu: 1166 senesi karye evraklarının sayımı ve ala, evsat ve edna bahçelerden

çıkması


Konu: Zübük oğlu Karabet‟in Müslüman olması hakkında


Konu: Nikâh akdi


Konu: Çitçi Nanik oğlu Bağdade‟nin Müslüman olması hakkında


Konu: Buğdayın beher batmanının 10 akçe olması hakkında narh takdiri


Konu: Sayda valisinin Halep‟ten Kars‟a giderken kaldığı köylerde ahalinin

masraflarının salyaneden düşülmesi

4.5. BELGELERĠN TASNĠFĠ

NO BELGE

TÜRÜ

ġER’ĠYYE SĠCĠLĠNDEKĠ BELGE NUMARASI

ADET

1

ĠLAM

27,33,34,36,37,38,41,43,44,45,46,47,49,50,52, 53,

54,58,60,66,67,70,72,75,76,77,82,83,84,89,94,101,

102,103,105,106,111,113,114,115,118,120,126,127,

128,133,135,136,137,139,149,150,157,172,180,181,

182,183,185,191,195,199,201,204,205,207,219,221,

223,225,226,237,239,240,241,243,247,249,250,259,

260,261,266,270,274,275,276,278,284,288,289,290,

291,294,300,301,303,308,320,321,322,329,332,338,

340,341,343,344,348,350,353,358,359,360,361,364,

366,378,379,380,382,383,393,466.

124

2

HUCCET

13,17,20,21,22,23,24,25,26,28,31,39,40,42,55,56,

63,64,65,71,73,81,85,87,91,92,93,96,98,99,104,107,

109,112,119,121,122,123,132,134,138,140,141,142,

143,146,147,154,155,156,158,159,160,161,162,163,

164,166,168,169,173,184,187,188,197,198,206,212,

213,215,216,218,220,224,227,230,236,242,244,245,

248,253,256,268,271,272,280,287,292,293,295,296,

297,298,299,304,311,316,318,327,328,345,357,368,

387,389, 390,

107

3

TEREKE

18,19,35,51,57,59,62,68,69,74,78,79,80,86,88,90,

95,100,108,116,129,130,144,151,165,167,174,175,

176,177,178,179,189,190,196,200,202,203,208,209,

210,211,214,222,229,232,234,238,246,252,254,255,

258,262,263,265,277,279,281,283,285,286,302,306,

307,309,310,312,313,314,315,324,325,326,333,334,

101

78

335,336,337,339,342,346,349,351,354,355,362,363,

365,367,369,370,371,372,373,374,377,385,386,391,

392.

4

TALEP, ARZ

VE KAYIT

117,131,217,231,233,257,264,267,269,330,331,381,

384,388,394,397,445,446,451,453,459,461,469,470,

471,472,473,474,476,477,478.

30

5

BUYRULDU

15,16,170,171,323,396,399,400,402,404,406,409,415

,416,417,420,422,425,427,430,431,441,448,450,452,

457,458,463,467.

29

6 FERMAN 395,398,401,403,410,413,424,426,428,429,438,440,

447,456,460,462,464,465.

18

7 NAFAKA 4,29,30,61,97,124,125,145,148,153,193,194,273,282,

352,356,375.

17

8 BERAT 405,407,411,412,414,419,423,432,434,437,439,442,449,455. 14

9 NASP-TAYĠN 3,32,110,192,228,235,251,305,317,319,347,376,421. 13

10 AKĠD 1,2,5,6,7,8,9,10,11,12,475. 11

11 TEMESSÜK 408,418,433,435,436,444,454,468. 8

12 VAKFIYE 48,152,186. 3

13 MA‟RUZ 443. 1

14 ARAPÇA 14. 1

Toplam Belge Sayısı : 478

Tablo 4.2. 109 Numaralı Ayıntab ġer‟îyye Sicilinde yer alan belgelerin tasnifi

4.6. 109 NOLU AYINTAB ġER‘ĠYYE SĠCĠLĠ METĠN TRANSKRĠPSĠYONU

Not: Bu bölüm yaklaĢık 500 sayfa olarak Tezin orijinalindedir.

79

BEġĠNCĠ BÖLÜM

BULGULAR VE TARTIġMA

5.1. 109 NOLU AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ IġIĞINDA AYINTAB

ġEHRĠNĠN SOSYO-EKONOMĠK AÇIDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

5.1.1.Materyal Ve Yöntem

109 Nolu Ayıntab ġer‟îye Sicili hicri 1165 (M:1752) senesini

kapsamaktadır.Ancak, sicilde altı adet belge muhtelif zamanlara aittir.Bu altı

belgenin numarası ve tarihi Ģu Ģekildedir: 428 numaralı belge 1150 tarihli, 454

numaralı belge 1163 tarihli, 464 ve 468 numaralı belgeler 1164 tarihli, 13 ve 473

numaralı belgeler 1166 tarihli olarak kayda geçilmiĢtir. Transkripsiyonu yapılırken

sicilin baĢlangıcından itibaren belgelere sırasıyla varak numarası, sayfa numarası ve

belge numarası verilmiĢ olup altına ise konu baĢlığıyla belge özeti kaydı düĢülerek

transkripsiyon iĢlemi tamamlanmıĢtır. Defterin transkripsiyonu esnasında,

transkripsiyon kaidelerine imkân dâhilinde uymaya çalıĢılmıĢtır. Ayın harfi („)

Ģeklinde, uzatma med harfi (ˆ) ile okunamayan kelimeleri ise (…) üç nokta iĢareti ile

gösterilmiĢtir. Okunmasına rağmen Ģüphe duyulan kelimelerin sonuna (?) soru iĢareti

konulmuĢtur. Bu çalıĢma hazırlanırken, kelimelerin doğru okunuĢlarını bulmak için

ve teyit etmek için “Kamûs-ı Türkî”,91

“Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat”92

,

“Farsça-Türkçe Sözlük”93

, ‟‟Kanar Osmanlıca-Türkçe Sözlük‟‟94

ve „‟Osmanlıca

Dersleri‟‟95

adlı eserlerden yararlanılmıĢtır.

5.1.2. Bulgular Ve TartıĢma

5.1.2.1.Tespitler

Transkript metninden de anlaĢılacağı üzere oldukça hacimli ve uzun soluklu

bir çalıĢmanın ürünü olan bu çalıĢma 1165 sene-i hicriyesini (M:1752) ihtiva etmekte

olup defterde bulunan 478 belge özetlenmiĢ ve transkripsiyonu yapılmıĢtır. Bu

91

ġemseddin Sâmi.(1989).Kâmûs-ı Türkî. Enderun Kitabevi, Ġstanbul . 92 Ferit Devellioğlu.(1997).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitab evi,Ankara. 93

Ġbrahim Olgun ve CemĢit DrahĢan.(2005). Farsça-Türkçe Sözlük. Murat Yayınları, Ankara. 94

Mehmet Kanar.(2009). KANAR Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2,Say Yayınları,Ġstanbul. 95

Muharrem Ergin.(1997). Osmanlıca Dersleri. Boğaziçi Yayınları, Ġstanbul.

80

dönemi ihtiva eden 109 nolu sicil defterinden XVIII. asrın ortalarında Osmanlı

içtimai yapısı içinde “Medine-i Ayıntab‟ın” ahvalini görmemiz mümkün olmuştur.

Sosyal hayatta ailevi ilişkilerin, vefat neticesinde miras taksimlerinde yaşanan

sorunlar ve sulh akidleri, toplum içinde esnaf grublarının halkla olan ilişkilerini

görme imkânı elde edilmiştir. Bunların yanında bu asırlarda olduğu gibi daha önceki

zamanlarda da Osmanlı devleti‟nin başını bir hayli ağrıtan göçebe ahalinin durumuna

ve merkezin iskân faliyetlerine ne denli ağırlık verdiğini görme şansına sahip olundu.

Ancak ne hikmetse bu iskân faliyetlerinin istenilen düzeyde başarılı olmadığı ve

iskân edilen ahalilerin bir fırsatını bulduklarında tekraren rücu‟ ettikleri tespit

edilmiştir.

Klasik dönemde kadıların tek işlevinin adalet dağıtma olmadığı

bilinmektedir. Bu vesileyle noterlik vazifelerinin merkezi olması nedeniyle sicil

içinde bu türden bir çok belgenin varlığına şahit olunmuştur. Akidler ve huccetlerin

yanında tereke kayıtlarıyla ağırlıklı olarak karşılaşılmaktadır.Bu belgelerde

bayanların ne denli ticari hayatın içinde olduğunu görmek mümkün olmaktadır.

Tereke kayıtlarından ise bölgenin ekonomik yapısı hakkında genel bir fikir çıkarmak

mümkün olmuştur. Sicilde kayda geçen şikâyetlerde, halkın gayr-ı ahlaki durumlar

karşısında nasıl bir tavır takındığını göstermektedir. Çocukların „„sağîr‟‟ ve „„sağıre‟‟

tabiri ile ifade edilmektedir. Ebeveynlerinin vefatı sonrasında mallarının korunması

için vasi tayinleri ve çocukların büyümesi akabinde vasilerinden şikâyetçi olmaları

gibi hususlar da bu suistimaller kısmında değerlendirilmeye değerdir.

Yapılan çalışmada, özellikle terekelerden birçok tespit elde etme şansı

doğmuştur. Çalışmanın tamamında 101 adet tereke kaydına rastlanılmaktadır.

Terekeler içerisinden değerlendirilen Müslüman-Türk 68 adet terekeden 59 tanesinde

ölen, mirası bırakan yani tereke sahibi erkek, 9 tanesinde ise kadındır. Erkek tereke

sahipleri mirasını eş ve çocuklarına bırakmaktadır. Kadınlarda ise durum biraz farklı

olup eş ve çocukların yanında yer yer valideye, kız kardeşe, erkek kardeşe, babaya da

miras bırakıldığı tespit edilmiştir.

Çalışmanın toplamında 6 adet Gayr-i Müslim tereke görülmüştür. İlk dikkat

çeken unsur miras taksiminin Şer‟î Hukuka göre uygulanılmış olmasıdır. Tıpkı

Müslümanlarda olduğu gibi kadın mirasçıya bir erkek varise iki hak pay

edilmektedir. Terekelerden edinilen bilgiler ışığında o dönem Ayıntab Gayr-i

Müslim tereke sahiplerinin tamamının tek eşli olduğu anlaşılmaktadır. Yine çocuk

dağılımına bakıldığında 6 terekede 10 erkek 4 kız çocuk ismi geçmektedir. Bu da

81

bize Gayr-i Müslimlerin ortalama 3 çocuk sahibi olduklarını ve bunun çoğunluğunu

erkeklerin oluşturduğunu göstermektedir. Bu bilgiler ışığında bir kıyas yapılacak

olursa Müslüman-Türk Ayıntab ahalisinin 68 terekede 4 tanesi iki, 1 tanesi üç eşli

geri kalanları tek eşlidir, yani ekseriyet tek eşlilik bir aile kurumu söz konusudur.

Çocuk dağılımına bakıldığında 68 adet terekedeki varislerin isimlerinden

130 erkek 91 kız çocuğun varlığına şahit olunmaktadır. Erkek nufusun çoğunluğu

görülmektedir, ancak Gayr-i Müslimlere oranla daha homojen bir cinsiyet dağılımı

da dikkat çekicidir.

İncelenen bu sicilde terekelerden Ayıntab halkının o dönemde çocuklarına

verdiği isimlerden, en çok hangilerini tercih ettikleri, tespit edilmiştir.Bu isimlerin

çoğunluğunu; Hz.Peygamber (SAV) isimleri olan Mehmet, Mustafa ve Ahmet,

Halife isimleri olan Ali, Osman ve Ömer; Peygamber (SAV) efendimizin ailesinin

isimleri; Hasan, Hüseyin, Fatma, Aişe gibi isimler oluşturmaktadır. Ki bu isimler

belgelerde geçen isimlerin %90‟ından fazlasını oluşturmaktadır.Bu da bize halkın

İslâm hassasiyetinin bir göstergesidir. Bu vesileyle XVIII. asrın ortalarında Ayıntab

şehrinin İçtimai ve kültürel yapısı bu sicil içinde kendine yer bulmaktadır.

5.1.2.1.1.Hüccetler

Sicil içindeki belgelerden en fazla görülen ikinci çoğunluğunu toplam 107

belgeyle bu tür belgeler oluĢturmaktadır. Zira kadıların önemli bir görevi de noter

iĢlerini yürütmektir. Bu vesileyle özellikle emlak satıĢları önemli bir yer teĢkil

etmektedir. SatıĢ iĢlemlerinde bayanların da bizzat veya bir vekil eliyle iĢlemlerini

yürüttüğünü görmek mümkündür. 96

Emlak satıĢlarının yanında bahçelik, bağ,

zerdali ağaçlarının satıĢları da göze çarpmaktadır. Bu tür satıĢ iĢlemlerinde

bayanların bizzat veya bil vekale bulunuyor olması “tâife-i nisâiye‟nin” bir nebze

dahi olsa ekonomik hayatın içinde olduğunu göstermektedir. Ayrıca nizalı konularda

dava sürecinde tarafların sulha varmaları neticesinde davanın kapandığı da

görülmektedir.97

Yine bu tür davaların “inşâ-i „akd-i sulh eylediklerinde” tabirleriyle

ve anlaĢma yoluyla çözüldüğü görülmektedir. Ayıntab‟da miladi 1752 yılında

kadının sosyal hayatın içinde rol aldığı önemde iktisadi hayatın içinde de rol aldığı

belgeler ıĢığında göze çarpmaktadır.ġehirdeki yoğun ticari faaliyetlere rağmen, itilaf

96

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 26, 28, 65, 85, 140, 191, 206, 212, 227 97

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 119, 154, 168, 172,226,268,

82

söz konusu olduğu durumlar dikkate alınmayacak kadar azdır. Bir kısım itilaf

davaları ise fazla uzamada anlaĢma yolu ile çözülmüĢtür.

5.1.2.1.2. Tereke kayıtları

Sicildeki tereke kayıtlarıyla ilgili değerlendirmelerde bulunmadan önce

konuyla doğrudan ilgili olması münasebetiyle Ġslâm Miras Hukukunu kısaca

hatırlamak yerinde olacaktır. Bu hukuka göre, ölenin bıraktığı malların (terekenin)

mirasçılar arasında taksimine baĢlamadan evvel Ģu iĢlemlerin yapılması icap

etmektedir:

* Ölenin cenazesinin münasip bir Ģekilde kaldırılması için gerekli „‟teçhîz ve tekfîn„‟

masrafları yapılır.

* „‟Teçhîz ve tekfîn„‟ masraflarından sonra ölünün Ģahıslara ait borçları

„‟kefâret‟‟ödenir.(Allah‟a karĢı olan borçlar sukût etmektedir.) Ölenin borçları

bıraktığı mirastan ziyade olunca, hâkimin emriyle tereke sattırılarak bedeli

alacaklılar arasında herkesin alacağı ile mütenasip bir Ģekilde (garâmeten)

dağıtılmaktadır. Terekeden ödenemeyen kalan borçlar sâkıt olur.

* Ölenin borçlarının ödenmesinden sonra, sıra vasiyetlerin yerine getirilmesine gelir.

Ġslâm hukukuna göre, mirasçıları mevcut olan bir kimse malının ancak üçte

birini vasıyet edebilir. Bu nispeti aĢan vasıyetler, mirasçıların müsaadesi olmadan

yerine getirilemez. Yalnız baĢka mirasçı bulunmayan hallerde, malın hepsi vasıyet

edilebilir. Mirasçı vaziyetinde olanlara yapılmıĢ olan vasıyetler mûteber sayılmaz.

Buna mukabil, mirasçı mirasçılığa mâni belli haller dıĢında, miras hakkından

vasıyetle mahrum edilemez. Annesinin karnında olan çocuğa (hamil‟e) köle ve

cariyeye vasıyet yapılabilir. Müslimin müslim olmayana ve müslim olmayanın

müslime vasıyeti caizdir (Halbuki bu gibiler arasında miras carî değildir. Borç ve

alacak hesaplarının tasfiyesi, vasiyetlerin tatbik ve icrası, yetimlerin haklarının

korunması için ölen, vaktiyle bir vasi (vasiyy-i muhtâr) seçmemiĢ ise hâkim bir vasi

tayin eder.

* Ölenin vasiyetleri de yerine getirildikten sonra, mirasçıların sırası ve hissesi,

menkul ve gayr-i menkul bütün mülk mallara tatbik olan Ģer‟î miras kaidelerine göre

tayin olunur.98

98

Barkan,a.g.e.,ss.19-20.

83

Tereke kayıtları, vefat eden kiĢilerin mal varlıklarının dökümünü ifade

etmekte olup bu kayıtlardan hareketle kiĢilerin ekonomik durumları hakkında bilgi

sahibi olunabildiği gibi “Minhâ‟l-İhracât” vefat eden kiĢinin techiz, tekfin varsa

keffaret gibi masraflarının ne yekün tutduğu da görülebilmektedir. Tereke

kayıtlarındaki son bölüm ise tüm mal varlığından masraflar düĢüldükten sonra

varislere taksim edilecek kısım geliyor ki buna da tereke kayıtlarında “Sahhü‟l-bâki

li‟t-taksîm-i beyne‟l-verese” bölümünde rastlanılmaktadır. Bu bölümde Ģer‟î hukuka

uygun olarak bayanlara erkeklere nazaran yarısı ölçüsünde hisse düĢtüğü

görülmektedir.99

Bunun yanında kiĢilerin kaç evlilik yaptıkları, çocuk sayısı,

çocukların kaçının erkek kaçının kız olduğu gibi bilgilere ulaĢmak mümkündür.

Genel anlamda toplumun alım gücü hakkında genel bir fikir edinmek mümkün

olduğu gibi; emlak, bağ ve günlük kullanılan malzeme fiyatları hakkında da bilgi

sahibi olunabilmektedir. Sicilde bu tür belgelere sıkça rastlamak mümkündür. Tereke

kayıtlarında vefat eden Ģahısların mal varlıkları yazılırken borçları da hesap

edilmektedir. Bu tür borçlar mal varlığından düĢüldükden sonra mirasçılara taksim

yapılmaktadır. Ancak bazı durumlar var ki kiĢinin mal varlığı ancak borçlarına kafi

gelebildiği gibi, bazı zamanlarda ise terekesi borçlarını karĢılamaya

yetmemektedir.100

246 nolu belgede Cevizlice Mahallesi sakinlerinden Çulcu

Hamza‟nın tereke kaydında bu tür bir duruma rastlamak mümkündür. Bu belgede

Çulcu Hamza‟nın tüm mal varlığı 32,5 kuruĢ olup cenaze masraflarından sonra

geriye kalan meblağ ise borç sahiblerine taksim edilmiĢtir. “Müteveffâ-yı mezbûrun

terekesi ancak sabit olan duyûn mesârifine îfâ idüb vereselerine bir nesne kalmadığı

defetrîdirki ber vech-i âtî zikr olunur” Ģeklindeki ifade ile bu durum kayd edilmiĢtir.

Ancak bu Ģekilde olan tereke kayıtlarına defterde pek az rastlanmaktadır.101

Bu

durum ahalinin borçlanma veya borçları ödeme konusundaki hassasiyetini ifade

etmektedir.

Tereke kayıtlarından hareketle vatandaĢların maddi varlıkları hakkında bilgi

sahibi olmak mümkündür. Sicildeki tereke kayıtlarında kiĢilerin mal varlıklarının çok

yüksek olduğunu söylemek, pek de mümkün görünmemektedir. Bazı Ģahısların

terekelerinde ise gayet az hatta yukarıda ifadesi geçtiği gibi borçlarına ancak yettiği

görülmüĢtür.

99

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 62, 68, 74, 78, 90,116 100

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 246 101

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 336

84

Ancak azda olsa bazı tereke kayıtlarında mal varlığı yerinde olan Ģahıslara

da rastlamak mümkündür. “Emine binti Köse El Hacc İsMail‟in tereke kaydı” 102

nda

4072 kuruĢluk mal varlığını görmekteyiz. Bir bayanın bu denli mal varlığına sahibi

olması dikkat çekici bir durumdur. Zira Emine hatunun tereke kaydı incelendiğinde

kocasının sağ olmasına karĢın çocuğunun olmadığı görülmekte olup mirası, eĢi ve

amca oğulları arasında taksim edilmiĢtir. Ev fiyatlarının 50-100 kuruĢ arasında seyr

ettiğini sicilde görebiliyoruz. Ancak Emine hatun‟un Kayser Mahallesinde bulunan

evinin 400 kuruĢ değerinde olduğu ve Cağdığın‟da 100 kuruĢ değerinde bostan

hissesi, Kilise köyünde 100 kuruĢ değerinde bağ, Kızılhisar köyünde 300 kuruĢ

değerinde tarla, Sam Karyesinde 100 kuruĢ değerinde tarla, 100 kuruĢ değerinde

köĢger dükkânı babasından kalan 1000 kuruĢ değerinde hisse Nakibzade ile

müĢtereken 380 kuruĢ değerinde bir bostan ve 60 kuruĢ değerinde dörtte bir

değirmen hissesi gibi kayıtlara rastlanmaktadır. Bu vesileyle Emine hatunun varlıklı

bir Ģahıs olduğu gözlenmekte olup malvarlığının önemli bir kısmının gayr-i menkul

ve iĢtirakler olduğu anlaĢılıyor. Ayrıca sicil içinde Gayr-i Müslimlere ait tereke

kayıtlatında mal varlıklarının öyle abartılacak bir durumda olmadığı

gözlenmektedir.103

334 nolu belgede Mesr kızı Herü Mauni‟nin tereke kaydında mal varlığı 120

kuruĢ, 370 nolu belgede Tüfekçi Allâhverdi veled-i İlksan‟ın mal varlığı ise 210

kuruş olduğu görülmektedir. Ancak defter-i kasamdan gizleme durumları da dikkate

alınmalıdır. Zira bazı davaların sırf bu mesele yüzünden açılmış olduğunu görüyoruz.

Terekenin kaydı sonrası açığa çıkan mallar için varislerin tekrar dava açıp bu

mallarında kimin elinde ise alınıb taksim edilebildiğini anlaşılmaktadır.104

Tereke kayıtlarından yola çıkarakarak bazı karşılaştırmalı

değerlendirmelerde bulunulabilir. Örneğin, 1752 senesinde Ayıntab‟da bir evin

değeri; 40, 60, 200, 250, 300 kuruş değerleri arasında değişmektedir.105

Ayıntab‟da

bir evin değeri, 1892-96 yılları arasında, 4.000, 4.500, 6.000, 16.000 kuruş değerleri

arasındadır.106

Görüldüğü gibi 140 yıl gibi bir sürede ev fiyatları ortalama bin,

binbeşyüz kat artmıştır. Ayıntab‟da bir evin değeri, 1647-48 yıllarında, esadi kuruş

102


Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 205, 334 104


Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 35,59,62,307,324. 106

AyĢe Erkmen.(2005). 156 Numaralı Ayıntab Şer‟iyye Sicilinin Transkripsiyon ve

Değerlendirilmesi.Yüksek Lisans Tezi,G.Ü.S.B.E.,Gaziantep,ss.22,232,241,274,292.

85

ile 8-400; guruş ile 10-154 arası değerlerde satılmıştır.107

Yani, yaklaşık yüz yıl

öncesi fiyatlar ile aşağ-yukarı paralellik arz etmektedir. Bu da bize 1650 – 1750

yılları arası Ayıntab‟da herhangi bir enflasyonist fiyat hareketinin olmadığını,

ekonominin halen bozulmadığını göstermektedir.Oysa, Osmanlı Devleti‟nde

XVII..yy‟dan itibaren para hızlı bir şekilde değerini kaybetmeye başlamış, fiyat

hareketleri kendini göstermiştir.

5.1.2.1.3.Ferman ve beratlar

Klasik dönem Osmanlı adalet mekanizmasının en temel kısmı olan kadılar

önceki sayfalarda değinildiği gibi adalet dağıtmanın yanında noter iĢlevini de

gördüğü gibi merkez ile taĢra arasındaki irtibatı kurması açısından da ayrı bir öneme

haizdir. Merkezden gelen en mühim belgeler olan ferman, berat ve buyruldı gibi

belgelerin suretleri deftere kayd edilirdi. Bu vesileyle Osmanlı Tarih araĢtırmaları

hele hele Ģehir tarihçiliği açısından Ģeriyye sicilleri muazzam kaynaklar olarak

karĢımıza çıkmaktadır. Genel olarak çalıĢması yapılan bu Ģeriye sicillerinin genel

muhteviyatı adi davalar ve tereke kayıtlarının yanında huccetler olarak karĢımıza

çıkmakta ise de defterin sonlarında ferman ve beratların varlığına da Ģahit

olunmaktadır.

Farsça buyurmak, emretmek mastarından türetilen ferman kelimesi sözlükte

emir, emirnâme, buyruk, hükümdar alâmeti gibi anlamlar ifade edilmektedir. Terim

olarak ferman, yapılması gereken bir iĢ veya görev için hükümdar tarafından verilen

ve hükümdarın tuğrasını taĢıyan yazılı emirdir.108

Sicil içinde bulunan fermanlarda

merkezin en fazla dikkat ettiği konuların baĢında, iskân faaliyetlerinden kaçan

perakende ahalinin merkezi otoriteye ve ahaliye çıkardığı sorunlar ve vergi tahsilinde

yaĢanan problemler gelmektedir.109

Ġskâna tabi tutulan ahali ve yaylak ve kıĢlağa

gidenlerin meskûn ahalinin tarlaları ve hayvanlarına zarar verdikleri mal sahiblerinin

dahi bunlardan Ģikâyetçi oldukları görülmektedir.110

Fermanlarda bu konuların

yanında özellikle vergi toplanması konusunda yaĢanan problemleri görmek

mümkündür. Bu meseleye örnek teĢkil edecek olan 399 nolu belgede Rakka valisi

Mehmed Ragıb PaĢa‟ya yazılan buyrulduda perakende ahalinin iskânı hususunda

107

Rabia Sultan Timbil.(2003).19 Numaralı Gaziantep Şer‟iyye Siciline Göre Mülk Satışları,Yüksek

Lisans Tezi, Selçuk Ünv.Sos.Bil.Ens.,Konya,s.38. 108

Ġ. Hakkı UzunçarĢılı.(1984). Osmanlı Devleti‟nin Saray Teşkilatı, TTK. Yayınları, Ankara,s. 109

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 398, 401, 403. 110


86

“Rakka‟dan ta‟yin olunan ma‟rifetler delâletleriyle bay-ı vech-i kân bulundukları

mahallerden tahrik ve ihrac ve bir ferdi gerüye kalmamak şartıyla bulunan

perâkendelerin cümlesine mübâşir-i mûmâ ileyh Selim ile Rakka‟ya irsâl ve îsal ve

tesyîr-i rikkat ve mübâşeret ve sen ki Rakka valisi veziri msin ileyhin tarafına irsâl

olunan tâife-i mezbûreyi mahall-i iskânları olan oymakları derûnuna iskân ve îvâ ve

îkan ile mezbur mahal-i iskânlarından hâric mahalle müteferrik olmaları emrine

Bezl-i tâb ve tevâde olunmak bâbında fermân-ı âli şânım sâdır olmuşdur” Ģeklindeki

ifade ile bir ferd dahi geriye kalmamak Ģeklinde iskân mahallerindeki oymakları

içine katarak perakende ahalinin iskân edilmesi emr olunmuĢtur. Bu belgenin hemen

ardında gelen diğer belgede ise “Rakka iskânı perâkendesinin bulundukları

mahallerin kadıları efendiler zîdet fezâilühüm ve kudvetü‟l-emâcid ve‟l-‟ayân mahal-

i mezkûrenin mütesellim voyvoda ve yeniçeri serdârı ve kethüdâ-yı yeri ve „ayân-ı

vilâyet ve iş erleri ve evkâf mütevellileri ve mâlikane mutasarrıfları zîde mecdühüm

inhâ olunur ki” hitabı ile yazılan buyrulduda ise Rakka iskânına tabi tutulan

„aşîretlerin fuzulen yerlerini bırakmaları ve Rakka hazinesine vergi vermedikleri

belirtilerek tedbirler alması istenmiştir. Buyrulduda iskâna tabi tutulan ve bir nizam

verilen „aşîretlere bir miktarda mal-ı miri verilmesine rağmen şekavet-i aslilerine geri

döndükleri ve Haleb ve Ayıntab ve Kilis cihetlerine gittikleri, ayrıca Rakka

hazinesine vermeleri gereken vergiden bir nesne dahi vermedikleri beyan

buyrulmuştur. Bu vesileyle bu tür perakende ahalilerin merkezi otoriteyi ve mali

yapıyı çokça uğraştırdığını sicil içinde sarihan görmekteyiz. Fermanlarda halkın

durumu merkezde dikkate alındığını gösteren pek çok belge mevcuttur. Bu hususta

ReĢi ekrâdı hakkında merkezden sadır olan ferman gayet ilgi çekicidir.111

Reşi ekrâdından kömür ve odun talep edilmemesi ile ilgili fermanda Rakka

valilerinin Reşi ekradından kömür ve odun talep etmeleri ahalinin perişaniyetine

sebebiyet vermesi neticesinde alınmaması hakkına ferman gönderilmiştir. Bu ferman

içerisinde Bağdad‟a nakl edilen gemilerin inşası konusuna değinilmiş ve Birecik‟den

kalkan gemilerle Bağdad‟a zahire ihracının yapıldığı belirtilmiştir. Fermanlarda

vergilerin toplanması konusunda ciddi ihtarları sık sık görmek mümkündür. Ancak

bunun yanında vergisini ödemekte güçlük çekenler ve vergi toplama konusunda

halka gadr eden görevlilere de gerekli ihtarlarda bulunulduğu ayrıca dikkat

çekmektedir. Aynı fermanda geçen “emr-i âlişânım mûcebince üzerlerine edâsı

111


87

lâzım gelen imdâd-ı seferiye ve hazariyyelerin fermânım olduğu üzere edâ

eylediklerinden sonra bilâ fermân aba-i bahâ ve kömür ve odun vesâire tekâlif ile

rencide virmiye itdirmeyüb” şeklindeki ifadelerle ahalinin durumunun dikkate

alınması hususunda görevlilerin uyarıldığı görülmektedir.112

Bu duruma diğer bir örnek olarak Dergüzin cemaatinden bazı kimselerin

arzuhalleri üzerine yazılan ferman örnek gösterilebilir. 460 nolu belgede Dergüzin

cemaatinden bazılarının konar göçer taifesi olmaları hasebiyle emlaka mahsuben

alınan avarız vergilerinden muaf olmaları gerektiği ifade edilmiş ve kendilerinden de

bu tür vergilerin istendiği bildirilmiştir. Fermanın neticesinde ise “kurâ-i mezbûre

ahâlilerinin karyeleri taraflarında bi‟l-fi‟l zabt ve tasarruflarında hane-i „avârıza

bağlu tekâlif alınmak îcab ider emlak ve yerleri yoğise kurâ-i mezbûre ahâlilerine

vâki olan tekâlifden siz dahi bizimle me‟an hisse verin deyû ve ehl-i örf tâifesine dahi

bi‟l-emr-i şerîf tekâlif-i şâkka mutalebesiyle bunları bir dürlü te‟addî ve rencide

itdirmeyüb ol vechle olan te‟addîleri men‟ ve def‟ eyleyesiz” şeklindeki emr ile

ferman neticelendirilmiştir.

Ayrıca meslek erbabının da fermanlarda korunduğuna dikkat çekmek

gerekir. Culahlar taifesininin, sanat ehli olmayan kimselerin taşradan gelen penyeleri

sokak başlarını tutarak satın alması ve yüksek fiyattan satmasından şikâyetçi olmaları

üzerine merkezden bu hususta gönderilen fermanla bu durumun men edilmesi emir

buyrulmuştur.113

Bu tür tedbirlerle sanat ehillerinin karaborsacılıktan korumaya

çalışıldığı görülmektedir.

Ayrıca toplum içinde huzursuzluğa neden olan şahıslar hakkında ne tür

muameleler yapılacağı hakkında bir örnek teşkil edecek Maraş Beğlerbeğisine

hitaben yazılan fermanda Ayıntab erbab-ı tımarından Hamza adlı şahsın daima sorun

çıkardığındna bahisle tenbih olunması, uslanmaması durumunda ise keyfiyetin

merkeze irsal edilmesi emr olunmuştur. Ardından gelen belgede ise Maraş beylerbeyi

Süleyman Paşa canibinden Ayıntab kadısı ve voyvodasına hitaben yazılan

buyrulduda Hamza‟nın hasımlarıyla beraber gönderilmesi emr edilmiştir. Böylece

olayın yerel mahkemeler tarafından tamamen çözülemediği durumlarda beylerbeyliği

hatta devlet merkezinde dahi bu sorunların bir şeklide giderilmeye çalışıldığı

anlışılmaktadır.

112

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 410,460 113


88

Beratlar sicil içerisinde fermanlar gibi son bölümlerde kayd edilmiĢtir.

Berat, Arapça asıllı bir kelime olup, yazılı kağıt, mektup anlamlarını ifade eder. Bir

tarih terimi olarak berât, Osmanlı Devleti‟nde bazı memuriyetlere tayin edilenlere,

görevlerini ve yetkilerini belirten, padiĢahın tuğrasını taĢıyan ve tayin emirlerini

ihtiva eden belgelere denir. Aynı zamanda berâta “biti”, “berât-ı Ģerif”, “niĢân-ı

Ģerif”de denilir. Bir berâtta, verilen görevin cinsi, yeri, geliri veya maaĢı, verilenin

ismi, niçin verildiği ve kendisinden ne istenildiği, kumandanlık, serdarlık veya diğer

mühim bir vazife tevcihi için ise berât sahibinin salâhiyet derecesi

belirtilirdi.Berâtlar, tımar, iltizâm, muâfiyet, mukâtaa, mâlikâne, imtiyâz berâtları;

beylerbeyilik, niĢancılık, defterdarlık, vezirlik gibi memuriyetlerin berâtları; imâmet,

hitâbet, ferâĢet ve tabâbete mezuniyeti hâvi berâtlar gibi konularına göre

isimlendirilirler.114

Vakıf tevliyeti için isdar olan beratlarda evladiyet üzere devam ede gelen

vakıfların iĢleyiĢlerinde ahardan bazı kimselerin olaya müdahil oldukları

görülmektedir. Böyle durumlarda vazifeye selahiyeti olan Ģahısların Ģikâyetleri

sözkonusu olmuĢ ve merkezden gönderilen beratlarla bu durum düzeltilmesi

emrolunmuĢtur. 115

Kurb-ı Molla Ahmed Mahallesinde bulunan Salihiyye Camii-i

Ģerifi evkafının tevliyeti vakfiye gereği ekber evlada has iken küçük kardeĢi Es

Seyyid Üveys‟in bir yol bularak imamet vazifesini üzerine aldığını ifade etmesi

beratın ifadesi ile “ahâli-i mahalle-i mezbûrun ihtilaline bâis” olduğu ifade

edilmiştir. Böylece vazifenin gerçek sahibi olan büyük oğul Es Seyyid Şeyh Mustafa

halife yeniden vakıf mütevelliliğine tayin edilmiştir.

Bunun yanında berat kayıtlarında vakıf hissedarlığının evladiyet ve

meşrutiyet üzere tek bir şahısda olabileceği gibi nısfiyet denilen yarı yarıya

tasarrufun vaki olduğu da müşahede edilmiştir.116

Kale altında bulunan

Muallimhaneye muallim olan Ebu Bekir‟in vefatı neticesi “her vechle layık ve mahal

ve müstehak olan” Ahmed halife tayin olunmuştur. Ancak Ahmed halife Ebu

Bekir‟in torunudur. Dedesi gibi yevmi iki akçe vazife ile Muallimliğe tayin

edilmiştir. Aynı vazifeye evladiyet üzere bir vakıf olmadığı halde vefatı sonrası

torununun tayini ise dikkat çekici bir husustur.

114

Kütükoğlu, a.g.e., s. 130. 115



89

Berat-ı şeriflerin isdar buyrulmasında bir diğer sebep ise şahsın uhdesinde

bulunan vazifenin gadr ile bir başkaları tarafından deruhde edilmesi olup bu durum

sicil içindeki beratlara da yansıdığını görüyoruz. Nihayetinde adaletden uzak olan bu

gibi durumlar hoşnud-ı umumiyi bozmakta olup mağdur olanların şikâyet ve

arzuhalleri neticesinde vazifenin asıl sahibi olanlara tekrar tevdi edildiği

görülmektedir.117

411 nolu belgede Karasakal Mescidi vakfının imametinin Seyyid

Mehmed tarafından gadr ile alması ve El Hacc Ahmed‟e tekrar tevcih edilmesi

hakkında berattan anlaşıldığı kadarıyla Karasakal Mescidinin yıkılmaya yüz tuttuğu

bir sırada El Hacc Ahmed kendi malıyla mescidi yeniden bina etmiş ve mescidde

tevliyeti bir, imameti üç akçe olmak üzere vazifedeyken diğer mahalleden Seyyid

Mehmed‟in olaya müdahil olup imamet ve tevliyete mutasarrıf olmuştur. Bu durumu

ise Ahali-i mahalle 61 senesinde mahkemeye intikal ettirmiştir. Yeniden gönderilen

beratla ahali-i mahallenin de şikâyetçi olduğu bu haksızlık giderilmiştir. Bu hususda

aynı minval üzere yazılan diğer bir berat kaydında ise118

Sinanüddin vakfının

tevliyeti Hüseyin yedinde iken ahir mahlleden Cafer adlı şahsın hilaf ile vazifeyi

alması külli gadr olarak değerlendirilmiş ve vakfın tevliyeti vakfiye gereği erşed

evlad olan Hüseyin‟e tekrar tevcih edilmiştir. Bu gibi vesilelerle merkezden sadır

olan beratlarla merkezi otoritenin huzursuzluğun kaynağı olan durumlara ilgisiz

kalmadığı görülmektedir.

Bunların yanında bir vazifeye tayin gibi önemli hususların icrası için sadır

olan tımar tevcihi konusunda sahtekârlıkların yapılabildiği göze çarpmaktadır.119

Özellikle tımar tevcihlerinde en önemli esaslardan biri seferde bulunmak olduğu gibi

sefer esnasında na mevcud olan bazılarının bir tarikle berat ihzar edib vazifeyi

deruhte ettiklerini görmek mümkündür. Seferde mevcud olmayan “Mustafa ve Ömer

Revan cânibi seferinde bayrağı Altında bulunmayub ve mezbur Ali sefer-i

hümâyunumda mevcud ve mazur olmakla tımar-ı mezbur mezbûrân Mustafa ve

Ömer‟in fi‟linden merkum Ali‟ye ibkâ olunmak bâbında inâyet ricasına” binaen

berat hazırlanmış ve 7333 kuruşluk tımar Ali‟ye tevcih ve ibka edilmiştir. Ancak bu

kanun dışı uygulamayı yapanlar hakkında tımarın ellerinden alınması yeterli

görülmüş olmalı ki herhangi bir cezanın uygulandığı belgede görülmemektedir.

117

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 411, 431 118



90

Ferman ve berat gibi merkezden gönderilen belgelerin; içeriklerinden de

anlaşıldığı üzere asıl gayesi merkezi otoritenin varlığını ve devamlılığını sağlamaktır.

Bu merkezden gelen belgeler; bazen vergi toplama hususunda, bazen isyanlarda,

bazen de aşiretler üzerindeki egemenliği güçlendirme ve anlaşmazlıkları giderme

gibi muhtelif konularda devletin hükmünü içermektedir.

5.1.2.1.4. Vakfiyyeler

Vakfiyye, vakıf ile ilgili, vakıf senedi, vakıf Ģartlarının yazılı olduğu belge

anlamındadır. Vakıf kelimesi ise vakf Ģeklinde yazılmakta olup durdurma, durma

manasındadır. 120

Vakıf müessesesi, asırlarca Ġslâm devletlerinde büyük önem

kazanmıĢ, sosyal ve iktisadi hayat üzerinde derin tesirler bırakmıĢ dini-hukuki bir

müessesedir. Bütün Türk-Ġslâm devletlerinde âdeta bir yarıĢ halinde geliĢen vakıflar,

bilhassa Osmanlı Devleti‟nde tekâmülünün zirvesine ulaĢmıĢ ve Ġslâm hukukunun en

zengin ve etkili müesseselerinden biri hatta birincisi haline gelmiĢtir.121

Vakıf

Sistemi sosyal güvenlikle alakalı olduğu kadar ülkedeki eğitim, sağlık ve sosyal

yardım, diyanet ve bayındırlık yatırımlarını yürüten kurum olarak mali sistemin

üçüncü alt öğesidir. Vakfın esası bir malı insanların faydalanması için, Allah‟ın

mülkü hükmünde olmak üzere, ferdi mülkiyet sahasından çıkartmaktır.122

Vakfı

yapana “Vakıf”, vakfedilen menkul veya Gayr-i menkule de “Mevkuf” adı verilir.

Vakfın idarecisine, yani Vakıfın tayin ettiği yöneticiye “Mütevelli”; Mütevelliyi,

vakfın Ģartlarına uygun idarede bulunup bulunmadığını denetleyene de “nazır”

denir. Vakfın gelirlerinin nasıl ve nerelerde harcanacağını, kimlerin bunu kontrol

edeceğini ve neyi vakf ettiğini belirten ve Ģahitler huzurunda hazırlanan belgeye de

“Vakfiye” adı verilir. Ayrıca vakf edilen mevkufun tahsisi yönünede “mevkufun

leyh” denilir.123

Yapılan bu çalıĢmada sicil içinde iki adet vakıf Ģartnamesine

rastlanılmıĢtır. 15 safer 1165 tarihli 48 nolu belgede Ali besbes ibni Hüseyin adlı

hayrat sahibi bir bostan, bulgur devlibi, ev, otuz adet ceviz ağacı ve masere kazanını

vakf eylemiĢ ve vakıf Ģartnamesinde kendisinin vefatından sonra vakfedilen

mallardan elde edilen gelirle Muharrem ayında aĢure yapılıb fukaraya dağıtılmasını

120

Kanar,a.g.e.,s.3619. 121

Halaçoğlu,a.g.e.,s.155. 122

Tabakoğlu,a.g.e.,s.229. 123

Muhiddin TuĢ.(1999). Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti ve Vakıf Münasebet , Selçuk

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.V Konya, s. 181.

91

ve Ramazan ayında bir batman iç yağı Çaparlı mescid-i Ģerifine verilmesi baki kalan

meblağın evladlarına verilmesini istemiĢtir.

Diğer bir vakfiyede ise Emine binti Ġsmail‟in Ģartnamesidir. 186 nolu bu

belgede bostanını vakf eylemiĢtir. Bostandan elde edilen gelirle her sene Ramazan

ayında dört batman iç yağını Tahtani cami-i Ģerifi ve Mehmed Efendi mescid-i

Ģerifine verilmesi istenilmiĢtir. Ayrıca Muharrem ayında bir koyun ve keçi alınarak

prinç pilavı, yahni ve aĢure yapılıb fukara ahaliye dağıtılması ve aĢurenin en kaliteli

malzemelerden yapılması Ģart koĢulmuĢtur. Bunun yanında mütevelli olanlara altı

kuruĢ ücret verilmesi kendi vefatına kadar mütevelli olarak kendinin, vefatından

sonra ise eĢinin onun vefatından sonra ise erkek evladından erĢed olanının mütevelli

olması vakfiyede belirtilmiĢtir.

Bu Ģartnamelerde kiĢilerin vakf ettikleri Ģeylerin genelde tarla, bostan,

değirmen, ev hatta masere kazanı dahi olduğu görülmektedir. Ayrıca hayır

sahiblerinin Ģartnamelerinde istediklerin hayırların Muharrem ve Ramazan aylarında

yapılması Ģart koĢulmuĢ ve fukara ahalinin doyurulması istenmiĢtir. Fakir ahaliye

verilecek yemeklerin cinsler de belirtilmiĢtir. Yapılacak hayırların halk nezdinde de

muteber olmasının gerekliliği düĢünülürse prinç pilavı, yahni ve aĢurenin günümüzde

olduğu gibi 1752 senesinde de Ayıntab‟da sevilen yemekler olduğu anlaĢılmaktadır.

Vakıflar günümüzde olduğu gibi yüzyıllar öncesinde de sosyal

yardımlaĢmayı ve dayanıĢmayı sağlayan en önemli kurum olma özelliği

taĢımıĢlardır. Vakıf yardımlarının diğer bütün yardımlardan ayrılan en önemli

özelliği ise kiĢisel değil toplumsal olmasıdır.

5.1.2.1.5. Nikâh akidleri

Sicil için umumiyetle rastlanan bu durumda iki tarafın hazır olduğu bir

meclisde Ģahitler huzurunda evlilik akidlerinin yapıldığı görülmektedir. Bu merasim

esnasında öncelikle bayanın ardından erkeğin nikâh akdini kabul ettiği

anlaĢılmaktadır. Nikâh meselesinde kadının erkek tarafından isteme hakkı olduğu

Mihr-i Muahhar ve Mukaddem olarak iki kısma ayrıldığı göze çarpmakta olup sicil

içinde iki, on, kırk ve yüz kuruĢ gibi meblağların belirlendiği görülmektedir.124

Sicil

defterinin hemen baĢlangıcında ardı ardına nikâh akidlerine rastlanılmaktadır. Bu

124

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 1, 2, 5, 6, 8, 10, 11

92

suretle Osmanlı toplumsal hayatında resmi nikâh müessesesinin cari olduğu

anlaĢılmaktadır. Bayanların Ġslâm hukukundan kaynaklanan bu tür haklarını

kullandıkları görülmekte olup bu vesileyle kadınların hakları konusunda bilinçli

davrandıklarına Ģahit olmaktayız.

Bunun yanında bayanların kocalarından belli Ģartlarla ayrılma haklarınında

olduğunu sicil içindeki boĢanma davalarında görmek mümkündür. Ġslâm hukukunda

boĢama hakkı esasen erkeğin elinde bulunmakta ve nikâh akdi sırasında bayan isterse

talak hakkını alabilmektedir.125

Bu durum eğer gerçekleĢmediyse muhalaa yoluyla

kadının kocasından ayrılma hakkı vardır. Muhalaa Herhangi bir nedenle evlilik

hayatını sürdürmek istemeyen kadının kocasına ödediği bir bedel karĢılığında evlilik

bağından kurtulması anlamına gelir. Bu boĢanma biçiminde kadın istemediği

evlilikten kurtulurken, erkek de uğrayabileceği maddi zararı telafi ederek yeniden

evlenme imkânını elde etmiĢ olur. Bu duruma örnek olabilecek belgeleri sicil içinde

görmek mümkündür.126

Bu vesileyle Ġslâm hukukunda bayanların talak hakkının

olmadığı hakkındaki haksız eleĢtirlerin asılsız olduğu Ayıntab ġeriyye Sicillerinde

görülebilmektedir. Görüldüğü gibi evlenme akdi çok sağlam bir Ģekilde kayıt altına

alınmıĢtır. Evliliklerde cinsiyet ayrımı gözetmeksizin her iki tarafın hakları ve

hukukları devlet tarafından garanti altına alınmıĢtır.

Her ne kadar nikâh akdi olmasa da ilgi çekici olması hasebiyle burada zikr

etme ihtiyacı hissedilen bir diğer akid belgesi ise 236 nolu belgede geçen hasta sahibi

ile doktor arasındaki sözleĢmedir. Günümüzde de hastanelerde muayene öncesi

imzalatılan bir belge ile muayene sırasında oluĢacak olumsuz durumlarda

sorumluluğun hasta veya velisi tarafından üstlenmesi istenilmektedir.127

Özetle Es

Seyyid Halil ibni Mehmed BeĢe‟nin kızı Safiye‟nin mesanesindeki taĢ için tedavi

ücreti olarak cerrah taifesinden Ahmed bin Mustafa ile beĢ kuruĢa anlaĢması ve

ameliyat sırasında meydana gelecek olumsuzluklarda davacı olmayacaklarına dair

kayıt Aynı durumun 1752 yılı Ayıntab Ģehrinde de görmemizi mümkün

125

Ġslâm hukukunda, talâk kelimesi hem tek taraflı irade beyanıyla yapılan boĢamayı, hem tarafların

anlaĢarak evlilik birliğine son vermelerini hem de mahkeme kararıyla meydana gelen boĢanmayı

içerir. Esasen meydana geliĢ Ģekilleri farklı olmakla birlikte her üç boĢanma türü de müĢterek

hükümlere sahiptir. Bununla birlikte talâk sözcüğü ile genellikle tek taraflı irade beyenıyla yapılan

boĢamalar kastedilir. Kadının malî bir ödeme yapması ve malî bir hakkından feragat etmesi suretiyle

tarafların anlaĢarak evlilik birliğine son vermelerine hul„ veya muhâlea, mahkeme kararıyla meydana

gelen boĢanmaya da tefrik denir.(Bkz.M.Akif Aydın.(2008). Aile Hayatı. Ġslâm ve Toplum Ġlmihal,

c.II,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara,s.224.) 126

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 55, 304, 311,318 127


93

kılmaktadır.Bu belgede Safiye‟nin tedavisi için yedi gün hizmet edileceği ve bunun

karĢılığında beĢ kuruĢ ücret talep edileceği ayrıca muayene esnasında meydana

gelebilecek olumsuz durumlardan dolayı hasta sahiblerinin davacı olmayacaklarına

dair mahkeme huzurunda kiĢiler karĢılıklı olarak sözleĢme akdedilmiĢtir.

5.1.2.1.6. Ġçtimai hassasiyeler

ġeriye sicilleri toplumun o zamana ait ahlaki durumlarını yansıtması

açısından da gayet önemli belgelerdir. Zira adalet mekanizmasının nasıl iĢlediğini

gösteren bu defterlerin incelenmesi neticesinde toplumsal hassasiyetlerin neler

olduğunu anlamak mümkün olmaktadır. Bilindiği gibi Ġslâm dininde içki ve zina

haramdır. Hatta ayet-i kerimede “zinaya yaklaşmayınız şüphe yok ki, o pek çirkin bir

şeydir ve ne fena bir yoldur.”128

ihtarı ile zinaya götüren her yol ve vasıta dahi

yasaklanmıĢtır. Aynen bunu gibi Ġslâmın hâkimiyeti süreci içinde tedricen içkinin

yasaklandığınıda görüyoruz. Bu tür yasakların Ġslâmi toplum içinde kendine yer

edindiğini ve toplumun bu tür fiil iĢleyenlere karĢı gayet hassas olduğunu bu sicil

defteri içinde de görme imkânı olmuĢtur.129

45 nolu belgede ġehreküstü

Mahallesinden Yusuf ibni El Hacc Mustafa hakkında ahalinin gayr-i ahlaki

davranıĢları sebebiyle Ģikâyetleri ve mahalleden ihrac edilmesi taleplerini görmek

mümkündür. FahiĢe avratları cem etmesi ve Ģarap içmeyi “adet-i müstemire” yani

alıĢkanlık haline getirmesi halkın canına tak etmiĢ olmalı ki sayıları bir hayli fazla

olan kiĢilerden durumun istihbar edilmesi istenmiĢ ve bu durumun düzeltilmesi için

mezkur Ģahsın mahalleden ihracı talep edilmiĢtir. Mahalleden çıkarılması istenen

sadece Yusuf değildir, hanımı ve çocuklarının da mahalleden ihracları talep

edilmiĢtir. Mahkeme istihbar sonrası Yusuf‟a tazir130

cezası verirken babası ve

kardeĢleri ve validesinin mahalleden nakillerine karar vermiĢtir.

Bu tür durumlara verebileceğimiz bir diğer olaysa Seng-i nakkaĢ Mahallesi

ahâlisinden Es Seyyid Mustafa Çelebi ibni Es Seyyid Hasan Çelebi ve Durak beğ

oğlu Mustafa beğ ve Karpuz oğlu Ahmed ve Masarcı Ahmed vesairlerinin aynı

mahalleden Hüseyin BeĢe ibni Mustafa ve zevcesi Fatıma binti Hüseyin üzerine

128

Ġsra 32 129


Lügatta azarlama, paylama, ağzının payını verme mânalarına gelen bu tabir, padiĢah ve nâibi

tarafından uygulanan Ģer‟î olmayan ceza anlamına gelmektedir. (Bkz.Kanar, a.g.e., s.3383) Hakkında

belli bir ceza bulunmayan suçlaradn dolayı Ģekli ve miktarı kadı tarafından tâyin ve tatbik edilen

cezadır. (Bkz. Ömer Nasûhi Bilmen.(2002). Büyük İslam İlmihali, Mehmet T. (SadeleĢtiren), Çelik

Yayınları, Ġstanbul, s.462.)

94

açtıkları davada Hüseyin BeĢe ahir diyarda iken zevcesi Fatıma‟nın gayr-i meĢru

iliĢkisi nedeniyle Hüseyin BeĢe ve zevcesinin mahalleden çıkarılma talebi ile ilgili

belgedir.131

Belgeden anladığımız kadarıyla mahkeme davalı Ģahısların mahalleden

huruclarına karar vermiĢtir. Ayrıca 233 nolu belgede ise Kürkciyan Mahallesi

ahalisinden Ahmed BeĢe‟nin evinde içki içmesi ve evine fahiĢe avrat getirmesi

üzerine ahaliden Ahmed uyarmak maksadı ile kapısına geldiğinde ev sahibi bıçakla

üzerine saldırmıĢtır. Bunun üzerine ahali mahalleden ihracları için mahkemeye

Ģikâyet etmiĢtir.132

Bu tür davalar tüm sicil içinde üç dava gibi gayet az yer

tutmaktadır. Sayıca bu tür davaların az olması halkın dinen yasaklanan Ģeylere karĢı

dikkat ettiğini göstermektedir. Ayrıca toplumun bu tür konularda ne denli hassas bir

tavır takındığı anlaĢılmaktadır.

Bu konu hakkında değinebileceğimiz bir diğer husus ise mahalle içinde

imar, tecdid ve tamir edilmesi gereken müĢtemilat hakkında sosyal dayanıĢma

örnekleridir. 267 nolu belgede ġeyh kasteli denen kastelin tamire ve temizlenmeye

muhtaç olması nedeniyle keĢif talebinde bulunulmuĢ ve 100 kuruĢluk masraf

çıkmıĢtır. 40 kuruĢu mütevellisi Es-Seyyid Ahmed Efendi eliyle baki kalan 60 kuruĢ

ise mahalleli eliyle toplanarak karĢılanmıĢtır. Mahallelinin durumlarına göre durumu

iyi, orta ve düĢük olma derecesine göre para toplanmıĢtır. Belgenin altındaki tabloda

ise „Alâü‟l-hâl olanlardan birer buçuk, Evsâtü‟l-hâl olanlardan birer kuruĢ, Ednâü‟l-

hâl olanlardan üç rub‟ toplanarak Kastelin tamir ve temizliği yapılmaya çalıĢılmıĢtır.

60 kuruĢ toplanması gerekirken 63,5 kuruĢun toplanmıĢ olduğunu görüyoruz. Bu

açıdan mahalleli kendinden beklenenin fazlasını gerçekleĢtirmiĢtir. Her evde

günümüzdeki gibi muslukların bulunmadığı bir zaman için kastelin temizliği ve

çalıĢıyor olmasının ne denli önemli olduğu anlaĢılmaktadır. Bu belgenin bir diğer

önemli tarafı ise mahallelinin hangi meslek grubundan olduklarını bildirmesidir.

Belgeye göre mahallelinin durumu iyi olanlarından katrancı, bakkal, köĢger; durumu

orta halli olanlardan culah (dokumacı), kebabçı; düĢük düzeyde olanlardan ise

kuyumcu, kefiĢker, çerçi ve culah esnaflarının olduğunu görüyoruz. Ancak,

Kuyumcu Mehmed kayıtının, Ednaül hal olanlar sınıfından sayılması dikkat

çekicidir.

131



95

5.1.2.1.7. Yaralama ve katil davaları

Bu tür durumlara alet-i cariha denen yaralama aletleri ile yaralamalar

olduğu gibi kiĢinin kendi hareketleri neticesinde vaki olduğunu da görebilmekteyiz.

133 Zira bu tür davaların genelde sirkat davalarıyla irtibatlı olduğunu görüyoruz.

Örneğin “Ömer ve Hasan ibni Mehmed nâm karındaşların geceleyin kavun

bostanında yatarken Kebebcı Ömer‟in üzerlerine saldırması ve mallarını alması”

hususundaki 64 nolu belgede Kebabçı Ömer‟in Ömer ve Hasan‟ı yaralaması

sonrasında yanlarında bulunan mallarıda çaldığı Ģeklinde mahkemeye Ģikâyet hasıl

olmuĢtur. Ancak bu tür davaların oluĢmasında kiĢilerin ve diğer canlıların etkisi

olduğu gibi Ģahısların kendi hatalarının neticesinde ölümlerin dahi gerçekleĢtiğini

görüyoruz. 201 nolu belgede “Elife nâm hatun‟un, Ebû Bekir Beşe ibni İbrâhim

üzerine açtığı davada Ebû Bekir beşenin mülkü olan incir bahçesinde oğlu Hasan‟ın

karnından yaralanarak ölmesi” dava konusu olmuĢ ve Elife hatun incir bahçesinin

sahibini oğlunun vefatı neticesi dava etmiĢ ve bahçe sahibi ise daldan düĢerken

karnının budağa saplanması sonucu vefatın gerçekleĢtiğini iddia etmiĢtir. Yaralanma

davalarında ve bazı katil davalarında dahi belli bir bedel karĢılığında sulhun akd

edildiğini görmek mümkündür. 134

Ayrıca bu tür davalarda olayın Ģer‟î hükmü için

fetva talep edildiği görülmekte olup Hasan adlı çocuğun yaralanma sonucu ölmesi

davasında davalı Ģahıs mahkemeye ibraz ettiği fetva-yı Ģerifte “mazmûn-ı münîfinde

zeyd incir ağacından düşüb karnına budak battıkda ahâli-i karye eşhâd idüb benim

kimesnede asla da'vam yokdur dedikden sonra müteessiren fevt olsa zeydin

vereseleri incir ağacı sâhibinden zemm-i diyet namına bir nesne talebine kadir olur

mu el-cevab olmaz deyû” Ģeklindeki fetva ile tazminat vermesi gerekmediğini ifade

etmiĢtir. Katl davaları içinde belkide sicilde en dikkati çeken dava 275 nolu belgedir.

Zira bu belgede Es Seyyid Mustafa Zemzem ve Teslime hakkında davacı olmuĢ ve

eĢi Zemzem ve Teslime‟nin beraberce kızı Hatice‟ye zehirli nesne yedirdiğini iddia

etmiĢtir. Sonucunda ise Kızı Hatice‟nin öldüğünü ifade etmiĢtir. Ayrıca Teslime‟nin

eĢi Zemzem‟in beline kasden vurarak karnındaki cenini düĢürmesine sebep olduğunu

iddia etmiĢtir. Bu durum karĢısında davalılar durumu inkâr etmiĢ ve hâkim

Mustafa‟dan “ityân-ı beyyine” delil getirmesini istemiĢ ancak bu duruma Ģahid

getiremeyince Mustafa‟yı muarazadan men etmiĢtir.

133

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 64,201 134

Ayıntab ġ.S. 1165 Belge no 268, 345

96

Hayvan depmeleri neticesinde vefatlarında yaĢandığını görüyoruz. Elife

adındaki üç yaşındaki kızın Kara küçük oğlu Ali beşenin katırı tarafından depülmek

suretiyle öldürülmesinin keşif talebi135

davasında olayın mahallinde keĢfi için sicil

içinde ismine çokça rastlamıĢ olduğumuz Mevlâna Ömer efendi tayin olunmuş ve kız

çocuğunun yaralanma şekillerinin nasıl olduğu tafsilatlı bir şekilde tarif edilmiştir.

Aynı dava ile ilgili bir diğer belgede136

ise katır sahibi Ali Beşe yukarda izah edildiği

gibi bir fetva-yı şefi ibraz etmiş ve bu fetvada “mazmûn-ı münîfinde zeydin katırı

meradan gelür iken Ömer‟in üç yaşında sabiye kızını depeleyüb helâk eylese zeyd

kızın diyetini zamin olur mu Cevab bâ savâbında olmaz deyû buyrulub” böyle bir

durumda hayvan sahibinin diyet ödemesi gerekmediğine hükm etmiştir.

Bu konuyla alakalı olarak sicilin sonlarına doğru Ayıntab ahalilerinden

Mehmed adlı şahsın Merkeze hitaben yazdığı arzuhalinde El Hacc Abdullah

denmekle ma‟rûf şahsın haksız yere evladını katl etmesinden bahisle tarafların

huzurda ihzarı ve hak icrasını talep etmiştir. Arzuhalin sonunda ise “ol günden berü

ahvalimizi perişan hanemize varamıyoruz.” Şeklindeki ifade ile kendi durumunu dile

getirmiştir. Nihayetinden bir yıla yakın bir zaman içinde sayıca az diyebileceğimiz

yaralanma ve katil davalarının olması bölgedeki huzurun yerinde olduğu fikrine

varmamıza neden oluyor.

5.1.2.1.8. Ġhtida hareketleri

Uzun yıllar Müslümanlarla iç içe yaĢayan Gayr-i Müslim vatandaĢlardan bir

kısmının kendi istekleri ile ihtidâ ettikleri görülmektedir. Ġhtidâ edenler Ģer‟îye sicili

denilen mahkeme defterlerine yazılırdı. Ġhtidâ kayıtları doğrudan veya dolaylı olarak

sicillerde yer alıyordu. Doğrudan ihtidalar mahkemede, mühtedinin kendi iradesiyle

Müslüman olmak istediği, hangi dine ve millete mensup olduğu, yeni isminin ne

olacağı gibi hususlar açıkça belirtilerek yapılmakta idi. Bu tarz ihtidalar, "Ġhtida

Ġ'lamı" Ģeklinde sicillere kaydedilmekte idi. Dolaylı olarak bilinen ihtidâlar ise miras,

alım-satım, kefalet ve benzeri kayıtlarda geçen isimlerin yanında "mühtedi"

kelimesinin yer almasından anlaĢılmaktadır. Mühtedi kelimesi, o kiĢinin sonradan

Müslüman olduğunu göstermektedir. 137

Müslüman olmak suretiyle hidâyete eren

kimselerin adları Müslümanların kullandıkları isimlerle değiĢtirilirdi. Bu durum,

135



Ali Ġhsan KarataĢ. (2005). Mahkeme Sicillerini Göre XVIII. Yüzyılda

Gayr-i Müslimler. Doktora Tezi ,Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, s.146.

97

bizzat kendileri tarafından verilen dilekçelerde (ariza) de görülmektedir. Bir

mühtedinin isminden bahsedilirken kendi adından sonra Müslüman olmayan

babasının isminin yerine "Allah'ın kulu" anlamına gelen Abdullah adı kullanılırdı. Bu

sebepledir ki, babasının adı Abdullah olarak belirtilenlerin çoğunlukla ihtidâ eden

kimseler olduğu kabul edilirdi.138

Bu konuyla ilgili olarak sicil içinde iki adet belge görmekteyiz. 474 nolu

belgede “Amo Mahallesinden Zübük oğlu Karabet hidâyet-i İslâmiye ile mühtedi

olub şeref-i İslâm ile müşerref oldukda Mehmed ismiyle tesmiye olunduğu bu

mahalle kayd-ı şedd. Fî şehr-i Recebü‟l-Ferd” şeklindeki kayıtla Amo

Mahallesinden Zübük oğlu Karabet ihtida etmiş ve Mehmed ismini almıştır. Diğer

belge ise 476 nolu belgedir. Bu belgede ise “İbn-i Eyyüb Mahallesinden Çitçi Nanik

oğlu Bağdade hidayet-i İslâmiye mühtedi olub şeref-i İslâm ile müşerref oldukda

Ahmed ismiyle tesmiye olunduğu bu mahalle kayd olundu. Fî 10 Zilka‟de-i„ş-Şerîfe

sene 1165” şeklindeki kayıtla İbn-i Eyyüb Mahallesinden Çitçi Nanik oğlu Bağdade

ihtida etmiş ve Ahmed ismini almıştır.

5.1.2.2. Bulgular

H.1165 senesine mahsuben “mâl-ı „avârız ve bedel-i nüzul ve Maişet ve

taraf-i vilâyetden tahsildâr-ı Maişet ve defter kalemiyesi cümle ma‟rifeti ve ma‟rifet-i

şer‟le hesab ve kitab ve salyâne olundukda beher haneye on ikişer kuruş isâbet

itmekle şehr ve kuranın hanesi defterîdir ki ber vech-i ati zikr olunur.” Şeklindeki

Ayıntab şehri vergi tahsili için hesab ve kitab işlemleri yapılmış ve belgenin

neticesinde ise mahalle ve köy isimlerine yer verilmiştir. Bu vesileyle bu seneye ait

Ayıntab mahalleleri ve köyleri hakkında bilgi sahibi olmaktayız.bu belgenin yanında

sicilde taranmış olup mahalle isimleri aşağıya çıkarılmıştır.

5.1.2.2.1.Mahalleler

Akyol Kurb-ı Molla Ahmed Tevbe

Ali Neccar Kurb-ı Ali Neccar Seng-i nakkaĢ

Amo Sefer PaĢa Yeri Seng-i tavîl

Beğ MağarabaĢı Kurb-ı MağarabaĢı

Bostancı Kurb-ı Bostancı Hızır çavuĢ

Boyacı ġehreküstü Kurb-ı ġehreküstü

138

Ziya Kazıcı.(2005). Osmanlı Döneminde Ġhtida. Köprü Dergisi, Ġstanbul, s. 95.

98

Cabi Seng-i hoĢkadem Kızılca mescid

Cevizlice Tarla-yı cedid Ġbn-i Kör

Çukur Zincirli Kurb-ı Zincirli

Eblahan Kılıçoğlu Kurb-ı Kılıçoğlu

Ehl-i Cefa Musallazâde Kurb-ı Musallazâde

Hayik baba Kozanlı Kurb-ı Kozanlı

Hâyik-i Müslüman ġarkiyan Molla Ahmed

Hâyik zımmiyan Kürkciyan Ġbni Eyyüb

Hicarlı Kürtünciyan Tarla-yı Atîk

Kanalıcı Kurb-ı Kanalıcı Yahni

Karasakal Ġbn-i ġükür Kastel

Kayacık Ġbn-i Yusuf TıĢlaki

Kaysar

Tablo 5.1. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Mahalleler

5.1.2.2.2. Nahiyeler

Araban Tilbeşar

Tablo 5.2. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Nahiyeler

5.1.2.2.3. Karyeler

Burc Sebge Narlıca Yaylacık

Lohan Zemge Vahne Sekr

Kaya kendi Kaya pınar Pavrege Dorlı

Çartel Keplin Zülfikar Kolubeğ kilisecik

Görece Göçgin Sondul Tahtemur

Hezik Rum evvelin Rumtel Tahtan

Mihman Zevgir Karakuyu Taşgın

Eydem sevke? Sükudlıca Karadiğek İsbatrın

Cuba Dülük Soygaz Akpınar

Çakal Kızıl hisar İbrahim Arabgini

Kantara Cided Arablar Mezra-i kızılcakend

Karaca burc Çavlı Ağça burc Şıhma

Edbeni Tornalık Cegde Epişge

99

Nalım öyüğü Kamsal Etne Cubekir

İki ahur Beğlerbeği Mert menge Göcge

Çağırgan Karacaviran Göğsüncük Hacı Arab Kilisecik

Kara üyük Atabeğ Erbeni Güllü

Küfr-i bostan Küfr-i cebel Arıl Şahmelek

Battal Hüyük Hıyam Kürd Kızılcakend

Ağçakend Mimlan Fenek Börti

Göllüce Boyalıca Orucgazi İkizce

Kâfir höyüğü Öyücek damlalıcası Taşlıca Üç kilise

İnce su Güngören Güllüce Göreniz

Bedrkendi Mevzud Telhinoz Gölecek

Saylıca Çaykuyu Sarıbiğak Oğrıca

Tilbeşar Mezra-i sitti Mezra-i sarit Mezmez

Erbuğen Çapalı Sekergen Barna

Kinayik Bostancık Kevdevir Kameri

Ağlıca Cevzilice Barne Kinayik

Bostancık Kevdevir Kameri kayabaş Harşitil

Uyucik Kantavir Pehlivan çukuru Kemnük

Tukurcuk Arkık Tünüb Gereyen

Kanab Valsı Söndü Hamiri

Anbarcık Ergöyün Cedidi Telgar

Harbete Kantara Simavin Anfar

Yuna Hisami Burhani Hayik

Kayacık Tilharneb Hırar Değmetaş

Arabğazı Şeyhkendi Tilavez Kürd Osman

Dehbi Mülk Zeranbu Beş deli

Mitrani Ağça üyük Rum evvelin Telsivad

Uruş Gülek Zenbur İkiz kuyu

Karaviran … Gerer Bekar Görgün

Zağiye Alaca Almalu Eşref

Ulu ma‟sere Kara çomak Küçük Masere Hengermen

Bazmuhur Sarı Yüreğir Nefah

Şağidin Sebük Kilisecik Babliğe

100

Nurvane Bayda Tul-i ayn Ağça mezra

Süleyman Mugadir Kebe Tulhan

Sarmı Doğanlıca Karacaviran Kurulmuş

Kılcan Kayabaşı Karagül Bahire

Kadîm Tekresin Kinise Ağalı

Şefiyüddin Sazgın Dülük Kalpende

Sam Zülkadriye Beğlerbeği Gürüm

Hacer Elmalu Züker Humanız

Göçgin Ardil Çarpın Göcek

Kızılhisar Görkün Cağdığın Ağçaöyük

Karaçomak Hisami Kirişte Yeniyapan

Yassıca Devlet Tilbeşar Devlek

Mevrivane Kızılhisar fevkani Belviran

Tablo 5.3. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Karyeler

5.1.2.2.4. ‘AĢîretler

Rişvan Ağçakoyunlu Çepni Reyhanlu

Barazi Kocaşlı Kahraman kazığı Bayındır

Kethüdalık kazığı

Tablo 5.4. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen „Aşîretler

5.1.2.2.5. Vakıflar

Müftizade vakfı Hacı Baba zaviyesi vakfı

Yayrlı mescid-i Ģerif vakfı Muhyiddin medresesi vakfı

Bostancı camii vakfı Halil oğlu mescid-i Ģerif vakfı

Monla Ġshak mescidi vakfı Salihiye camii vakfı

Karasakal mescidi vakfı

Tablo 5.5. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Vakıflar

5.1.2.2.6. Camii ve mescitler

Monla Mehmed Beğ Camii Salihiye Camii

Tahtani Camii Karasakal Mescidi

101

Hacı Nasır Camii Halil oğlu Mescidi

Boyacı Camii Yayarlı Mescidi

Bostancı Camii Çaparlı Mescidi

Monla Ġshak Mescidi

Tablo 5.6. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Camii ve Mescitler

5.1.2.2.7. Medreseler

Muhyiddin medresesi (ġer‟îyye Sicilinde adı geçen tek medresedir.)

5.1.2.2.8. Mevki ve makamları ile elkaplar

ġam Valisi Rakka Valisi

MaraĢ Beğlerbeğisi Ayıntab Alay Beği

ġam Kadısı Rumkala , Ayıntab ve Birecik Kadıları

Dîvân-ı Hümâyun ÇavuĢbaĢı Ayıntab Voyvodası

KapucubaĢı BaĢ Defterdâr

Silahtar Ağası

Tablo 5.7. 109 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinde adı geçen Mevki ve Makamlar

(Tablo içerisindeki isimler belgelerde kendilerine atfen lakabı geçen

makamlardır.Lakapları ise aşağıda makamları ile verilmiştir. )

*Şam Valisi’nin Elkabı

Düsturûn-ı mükrimûn-ı müşîrûn-ı müfahhamûn nizâmü‟l-‟âlem

müdebbirü‟l-umûru‟l-cumhur bi‟l- fikrü‟s-sâbık mütemmimü‟l-mihâmü‟l-in‟am bi‟r-

reyi‟s-sâib … ve bünyânü‟d-devlet ve‟l-ikbâl meşîd ve erkânü‟s-sa‟âdet ve‟l-iclâli‟l-

mahkûfun bi sanûf-i „avâtıfu‟l-melikü‟l-„alâ emir

*Rakka Valisi’nin Elkabı

Düstur-ı Mükerrem müşîr-i müfehham nizâmü‟l-‟âlem müdîr-i umûru‟l-

cumhur bi‟l-fikr-i sâkıb mütemmim-i mihâmü‟l-enâm biümerâ-yı nakîb mümhid-i

102

bünyânü‟d-devlet ve‟l-ikbâl meşîd-i erkânü‟s-sa‟âdet ve‟l-iclâl cünûn-ı avâtıfü‟l-

melekü‟l-„alâ

*Mar’aş Beğlerbeğisi Elkabı

Emîrü‟l-ümerâi‟l-kirâm kebîrü‟l-kiberâi‟l-fiham Zü‟l-kadr-i ve‟l-ihtiram

mûcebü‟l-Ferdü‟l-ihtişâmü‟l- muhtass bi mezîd-i inâyetül meliki‟l-„alâ

*Ayıntab Alay Beği Elkabı

Vâcibü‟l-izân kudvetü‟l-emâsil ve‟l-akrân

*Şam Kadısı Elkabı

Akzâ kazâti‟l-müslimîn-i evlâ vülâti‟l-muvahhidîn ma‟dinü‟l-fazl ve ve‟l-

yakîn râfi‟ü i‟lâmü‟ş-şerâiti ve‟d-dîn vârisü‟l-„ulûmi‟l-enbiyâ ve‟l-mürselîn el mahz-ı

mezîd-i „inâyetü‟l-melikü‟l-müslimîn

*Rumkala , Ayıntab ve Birecik Kadıları Elkabı

Mefâhirü‟l- kuzât ve‟l-hükkâm ma‟dinü‟l- fezâil ve‟l- kelâm

*Dîvân-ı hümâyun Çavuşbaşı Elkabı

İftihârü‟l-emâcid ve‟l-ekârim câmiü‟l-mehâmid ve‟l-mekârimü‟l-muhakkin

Mezîd-i inâyetü‟l- meliküddâim olan El Hacc Mehmed dâme mecdehû

*Ayıntab Voyvodası Elkabı

Kudvetü‟l-emâsil ve‟l-akrân

*Kapucubaşı Elkabı

Mefharü‟l-emâcid ve‟l-ekârim câmiü‟l-mecâmid ve‟l-mekârim İftihârü‟l-

emâcid ve‟l-hükkâm câmiü‟l-mehâmid ve‟l-mekârimü‟l-münhas bi mezîd-i

inâyetü‟l- melikü‟d-dâim

*Baş Defterdâr Elkabı

İftihârü‟l - ümerâ ve‟l-ekâbir

*Silahdar Ağası Elkabı

İftihârü‟l- emâcid ve‟l-ekârim

103

SONUÇ

Transkripsiyon ve değerlendirilmesinin yapılmaya çalışıldığı 109 nolu

Şer‟îyye sicili 141 varaktan oluşmaktadır. 1165 hicri senesini (M.1752) ihtiva eden

bu sicilde hüccetlerin ağırlıklı bulunması, o bölgenin ticari faliyetlerinin yoğun

olduğu anlamını taşımaktadır. Bu ticari faliyetler içinde bayanların da etkin biçimde

rol aldıklarına tanıklık edilmektedir.

Hüccetlerde genel olarak tarla, dükkân, ev ve ağaçların satış aracı olarak

kendini göstermektedir. Tereke kayıtlarında her ne kadar kişilerden kalan mallara

şahit olunsa da diğer tarafdan varislerden hareketle çok eşle evliliğin gayet az

olduğu, ortalama üç çocuklu ailelerin ağır bastığı da tespit edilebilmektedir. Ayrıca

Gayr-i Müslim dahi olsa tereke kayıtlarında mal paylaşımlarında Şer‟î hukuka uygun

olarak erkeklere bayanlardan iki kat fazla pay verildiği tespit edilmiştir. Bu vesileyle

uzun yüzyıllardan beri beraber yaşayan ahalinin kültürel etkileşiminin etkilerine şahit

olunmaktadır.

Hacimli bir şeriye sicili olan 109 nolu şeriye sicilinde XVIII. yy ortasında

Ayıntab‟da 55 mahalle, 2 nahiye, 239 karye tesbit edilmiştir. Böylece mahalle ve

karye sayısının fazlalığı Ayıntab şehrinin gelişmişliği, insan potansiyeli ve vergi

kaynakları açısından önemli bir şehir olduğu kanaatini oluşturmaktadır. Sicil içinde

dokuz „aşîrete rastlanmıştır. Bunların yanında şehirde 11 cami ve mescid, 9 vakfa

rastlanmıştır. Evladiyet vakıflarında mütevelli olarak vefatına kadar Vâkıfın, daha

sonra ekber evladın mutasarrıf olduğunu, bazı davaların ise vakfa mütevelli olmayla

alakalı olduğu görülmüştür.

„Aşîretlerin iskânı konusunda merkezden gönderilen fermanlarda iskân

faliyetlerine verilen ağırlık kendini hissettirmekte olup konar göçer „aşîretlerin

meskûn ahaliye verdikleri huzursuzluklar mahkemeye yansımıştır. Ayrıca vermeleri

gereken vergileri vermedikleri hakkında yerel idareciler uyarılmıştır. Vergi toplama

hususlarında merkezin hassasiyetleri fermanlardan anlaşılmakta ise de diğer taraftan

104

halka gadr edilmemesi hususunda ise dikkat etmeleri özellikle belirtilmiştir. İctimai

yapı içinde bayanların haklarını koruma konusunda vekil tayinini ihtiyar ettiklerine

ve bu vekil eliyle haklarını aradıklarına daha fazla şahit olunmaktadır.

Katl ve yaralama davalarına ise sayısı gayet az diyebilceğimiz oranda

belgelere rastlıyoruz. Bu vesileyle bölgede toplumsal huzurun yerinde olduğunu

görüyoruz. Yaralanma ve katl davalarında maktul şahısların aileleri karşı tarafdan

diyet talep etmek şekilinde davaların çözülme cihetine gidildiği görülüyor.

Defter içinde mahalle idaresinde ortak kullanımı vaki olan binaların

tamirlerinin mahalleli tarafından yapıldığı ve kişilerin durumlarına göre yardımlarda

bulundukları görülmektedir. Toplumsal hassasiyetlerin dini hükümler çerçevesinde

şekillenmiş olduğunu zina ve içki gibi durumların mahallelinin beraberce engellemek

istedikleri dikkat çekicidir. Ancak bu tür davalarda katl ve yaralanma davaları gibi

gayet az belgelerde karşımıza çıkması bu tür gayr-i ahlaki durumların toplumsal

boyuta ulaşmadığını göstermektedir.

Netice olarak noksanlıkları ve hatalarıyla dahi olsa yapmaya çalışılan bu tez

ile XVIII.yy ortasında Ayıntab şehrinin durumu değişik cihetlerden incelenmeye

çalışılmıştır. Bu tür çalışmaların Ayıntab tarihi açısından daha sonra yapılacak

çalışmalara misal teşkil edeceği ve şehir tarihçiliği üzerine yapılan çalışmalar için de

âcizane katkı sağlayacağı temenni edilir.

105

KAYNAKLAR

Akbıyık,YaĢar.(2002).Milli Mücadele‟de Güney Cephesi. Türkler Ansiklopedisi,

c.XV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.1392.

Akdağ, Mustafa.(1947).Tanzimat‟tan Önceki Zamanlarda Adalet ĠĢleri. Ülkü

Dergisi, I / V Mayıs,s. 10.

Akgündüz, Ahmet.(1988). Şer‟îyye Sicilleri,Toplu Katalogu ve Seçme Hükümler,

c.I, Türk Dünyası AraĢtırmaları Vakfı, Ġstanbul, ss. 17-18.

Akgündüz, Ahmet.(2002).Ġslâm Hukukunun Osmanlı Devleti‟nde Tatbiki: ġer‟îye

Mahkeme ve ġer‟îye Sicilleri.Türkler Ansiklopedisi, c.X, Yeni Türkiye

Yayınları, Ankara, s. 54.

Altınöz, Ġsmail. (1999).Dulkadir Eyaleti'nin Kuruluşunda Antep Şehri (XVI.Yüzyıl).

(Editör:Yusuf Küçükdağ),Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yayınları,

Yayın No:6, Gaziantep,ss. 95-97.

Atar, Fahrettin.(1979).İslâm Adliye Teşkilatı, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Yayınları,

Ankara, ss.17-58.

Atar, Fahrettin.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel

Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, s.66.

Aydın, M.Akif.(2003). Mahkeme. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.27,

Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara, s.342.

Aydın, M.Akif. (2005). Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Ufuk Yayınları, Ġstanbul, s. 69.

Aydın, M.Akif. (2008). Aile Hayatı. Ġslâm ve Toplum Ġlmihal, c.II,Türkiye Diyanet

Vakfı Yayınları, Ankara,s.224.

Barkan, Ömer Lütfi.(1993).Edirne Askerî Kassâmına Ait Tereke Defterleri. Tarih

Belgeleri Dergisi, III/V-VI, Ankara, s.2.

Bilgi, Nejdet.(2002).Cumhuriyet‟in Ġlk Döneminde Mülki Yapının GeliĢimi(1920-

1950). Türkler Ansiklopedisi, c.XVII, Yeni Türkiye Yayınları, s.573.

Bilmen, Ömer Nasûhi. (2002). Büyük İslam İlmihali, Mehmet T. (SadeleĢtiren),

Çelik Yayınları, Ġstanbul, s.462.)

Cin,H., Akgündüz,A.(1995). Türk Hukuk Tarihi. c.I, Osmanlı AraĢtırmaları Vakfı,

Ġstanbul, s. 270.

Çadırcı, Musa.(1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve

Ekonomik Yapısı,TTK, Ankara, s.79.

Devellioğlu, Ferit.(2005).Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın kitabevi,

Ankara, s. 799.

Erkmen AyĢe.(2005). 156 Numaralı Ayıntab Şer‟îyye Sicilinin Transkripsiyon ve

Değerlendirilmesi.Yüksek Lisans Tezi, G.Ü.S.B.E., Gaziantep.

Fendoğlu, Hasan T.(1999). Osmanlı'da Kadılık Kurumu ve Yargının Bağımsızlığı.

Osmanlı Teşkilatı, c.VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 465.

Fendoğlu, Hasan Tahsin.(2002).Osmanlı‟da Kadılık Kurumu ve Yargının

Bağımsızlığı.Türkler Ansiklopedisi,c.VI,Yeni Türkiye Yayınları, Ankara,s. 453.

Geçgil, Aynur.(2006). 141 Numaralı Gaziantep Şer‟îyye Sicili. Yüksek Lisans Tezi,

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, s.10.

106

Gökhan, Ġlyas.(2000).Gaziantep ve Yöresinin Osmanlı Hâkimiyetine Geçmesi.

(Editör:Yusuf Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu,

Arsan Basın-Yayın, Gaziantep, ss.59-65.

Göyünç, Nejat.(2000).Gaziantep Tarihi ile Ġlgili Bazı Notlar. (Editör:Yusuf

Küçükdağ),Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Arsan Basın-

Yayın,Gaziantep,ss.46-48.

Halaçoğlu, Yusuf.(1998). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılar'da Devlet Teşkilatı ve

Sosyal Yapı. 4.Baskı, TTK Yayınları, Ankara, ss. 26,27.

H.T.(1979). Ayıntab. Ġ.A., c.II, MEB Yayınları, Ġstanbul, ss.64-67.

Ġnalcık, Halil.(1985). Osmanlı ArĢivlerinin Türk ve Dünya Tarihi Ġçin Önemi.

Osmanlı Arşivleri ve Osmanlı Araştırmaları Sempozyumu, Ġstanbul, s.35.

Ġnalcık, Halil.(2000). Osmanlı İmparatorluğu'nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. Halil

B. (Çev.), c.1, 2.Baskı, Eren Yayınları, Ġstanbul, s.146.

KarataĢ,Ali Ġhsan. (2005). Mahkeme Sicillerini Göre XVIII. Yüzyılda

Gayr-i Müslimler. Doktora Tezi ,Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Bursa, s.146.

Kanar, Mehmet.(2009). KANAR Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, c.2,Say

Yayınları,Ġstanbul, s.2337.

Kanar,Mehmet.(2010).Farsça-Türkçe Sözlük. Say Yayınları,Ġstanbul.

Kazıcı,Ziya. (2005). Osmanlı Döneminde Ġhtida. Köprü Dergisi, Ġstanbul, s. 95.

Kuru, Levent.(2006). 29 Numaralı Edirne Şer‟îyye Sicili.Yüksek Lisans Tezi,Trakya

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, s.11.

Kütükoğlu, Mübahat S.(1998). Osmanlı Belgelerinin Dili( Diplomatika). Kubbealtı

NeĢriyatı, Ġstanbul, s.197.

Mardin, Ebu‟l Ula.(1967).Kadı maddesi, İ.A, c.VI, MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 42.

Olgun Ġ.,DrahĢan C.(2005). Farsça-Türkçe Sözlük. Murat Yayınları, Ankara.

Ortaylı, Ġlber.(1974).Osmanlı Kadısı'nın TaĢra Yönetimindeki Rolü Üzerine.

Belleten, c.XXXVIII, Ankara, s. 96.

Ortaylı, Ġlber.(1994).Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti'nde Kadı.

Turhan Kitabevi, Ankara, s. 16.

Ortaylı, Ġlber.(2001).Kadı. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.24, Güzel

Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, s.70.

Özdeğer, Hüseyin .(1996).Gaziantep,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,c.13,

Güzel Sanatlar Matbaası, Ġstanbul, ss.466-477.

Özdemir, Rıfat.(1986).XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara, Kültür Bakanlığı

Yay., ss.17-18.

Özlü, Zeynel.(1999).Gaziantep‟in 120 No‟lu Şer‟îye Sicili.Yüksek Lisans Tezi . Gazi

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, s.5.

Öztürk, Said.(1995).Askeri Kasamsa Ait Onyedinci Asır İstanbul Tereke

Defterleri(Sosyo-Ekonomik Tahlil),OSAV,Ġstanbul,s.19.

Pakalın, Mehmet Zeki.(1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. c.III,

MEB Yayınları, Ġstanbul, s. 644.

Pamuk, Bilgehan.(2009). Bir Şehrin Direnişi Antep Savunması. IQ Kültür Sanat

Yayıncılık,Ġstanbul,s.45.

Sâmi,ġemseddin.(1989).Kâmûs-ı Türkî. Enderun Kitabevi, Ġstanbul

Sertoğlu, Mithat.(1982). Osmanlı Tarih Lügati. Enderun Yayınevi, Ġstanbul, s.337.

Solmaz, Mehmet.(1983).Atatürk Gaziantep‟te. 2.Baskı, Eko Matbaası, Ġstanbul,s.76.

Timbil,Rabia Sultan.(2003).19 Numaralı Gaziantep Şer‟îyye Siciline Göre Mülk

Satışları,Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Ünv.Sos.Bil.Ens.,Konya,s.38.

Tozcu, Hacer Çetin.(2006).173 Numaralı(H.1282-1286) Besni Şer‟îyye Sicil Defteri.

107

Yüksek Lisans Tezi,Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü, Niğde, s.9.

TuĢ, Muhiddin.(1999). Osmanlılarda Özel Toprak Mülkiyeti ve Vakıf Münasebet ,

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s.V Konya, s. 181.

Uluerler, Sıtkı.(1999). 71 Numaralı Amasya Şer‟îyye Sicilli (H. 1234/1236 - M.

1818/1821). Yüksek Lisans Tezi,Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Elazığ, s. 16.

UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1988).Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilat.TTK Basımevi,

Ankara, s.83.

UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1984). Osmanlı Devleti‟nin Saray Teşkilatı, TTK.

Yayınları, Ankara.

UzunçarĢılı, Ġsmail Hakkı.(1979). Ferman. İslâm Ansiklopedisi, c.IV, M.E.B.

Yayınları, Ġstanbul, s. 57.

Ünler, Ali Nadir.(1969).Gaziantep Savunması, KardeĢler Matbaacılık,Gaziantep.

Üzel, Sahir.(1952).Gaziantep Savaşının İç Yüzü, DoğuĢ Matbaası, Ankara, s.334.

Zengin, Ahmet Fevzi.(1998). 4/446 Numaralı Şer‟îye Siciline Göre Üsküdar‟da

Ekonomik ve Sosyal Hayat.Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ünv. Sosyal Bilimler

Enst., Ġstanbul, s.18.

108

EKLER

109

K A. 109 NUMARALI AYINTAB ġER’ĠYYE SĠCĠLĠ VARAK ÖRNEKLERĠ

Not: Belgeler, tezin orijinalinde mevcuttur.

EK A.1. 76 NOLU VARAK: ĠÇERDĠĞĠ BELGE VE KONULAR

Monla Mehmed‟in Hamo‟dan kalan alacaklarını zevcesi Zeyneb ve Büyük kızı

Fatıma‟dan talep etmesi(266 Nolu Belge); Şeyh kastelinin temizlenmesi için lazım

olan altmış guruşun ahaliden toplanması hakkında belge(267 Nolu Belge);

Süleyman‟ın, Ġbrahim BeĢe tarafından yaralanması neticesi ölmesi üzerine 150 kuruĢ

üzerine sulhun akd edilmesi (268 Nolu Belge)


Fatıma binti El Hacc Ebû Bekir‟in tereke kaydı(214 Nolu Belge); Hüseyin BeĢe‟nin,

Mehmed Ali BeĢe‟ye üç bab dükkan satıĢı(215 Nolu Belge)


Ayıntab‟da Muhyiddin medresesi vakfının hissedarlığı hakkında berat(439 Nolu

Belge);Hamza adlı şahsın tımar ve ze„âmetler husûsunda sorun çıkarması hakkında

ferman(440 Nolu Belge); Hamza‟nın muhakeme edilmek için gönderilmesi hakkında

buyruldu(441 Nolu Belge); Ebu Bekir ibni Mustafa‟nın vakfa mütevelli olması

hakkında berat(442 Nolu Belge)


Ġhtida kayıtları, Narh takdirleri, Nikah akdi ve muhtelif kayıtlar: Koyun eti beher

batmana narh takdiri(469); Koyun eti narh takdiri(470); Dimos-ı Ayıntab malının Salyaneci

Mehmed ÇavuĢa teslim edilmesi(471);1165 senesi hasadının sicile kaydı(472); 1166 senesi

karye evraklarının sayımı ve ala, evsat ve edna bahçelerden çıkması(473);Zübük oğlu

Karabet‟in Müslüman olması hakkında(474); Nikâh akdi(475); Çitçi Nanik oğlu

Bağdade‟nin Müslüman olması hakkında(476);Buğdayın beher batmanının 10 akçe olması

hakkında narh takdiri(477); Sayda valisinin Halep‟ten Kars‟a giderken kaldığı köylerde

ahalinin masraflarının salyaneden düşülmesi(478)

110

SÖZLÜK

- A –

Ahz: Alıp kabul etme,yakalama

Ahzü Kabz: Alıp sahip çıkma

Âmme: Kamuya ait,herkes,halk

- B –

Ba’delyevm: Bugünden sonra

Ba’del: Sonra

Ber: Üzeri,üzerinde,üzere,göre;Yan;Göğüs

Ber haseb-i: Göre,nazaran

Ber vech-iâti: AĢağıda olduğu gibi

Ber vech-i istihkâk: Hak ediĢe göre

Beyn: Ara,orta

Beyn-i: Arasında

Bey-i bât: Kesin satıĢ

Binâen: Dayanarak,-e göre,-den dolayı,-dığı için

Binâenaleyh : Bundan dolayı,buna dayanarak

- C –

Cânib: Taraf,yön;Makam

Cu’l: Ücret

Cûlâh:Çulha,Dokumacı

- D –

Da’vi: Dava,hak arama

Deyn : Borç

Düyûn: Borç

Düyûn-u Kesiresi : Bir çok borç

- E –

Ehl-i Karye: Köylü

Esâbî’: Haftalar

- F –

Fevt: Geçme,geçip gitme,ölme,ölüm

- G –

Gadr: Haksızlık,zorbalık,zulümhainlik

Gıbb: Son,gün aĢırı,-den sonra

- H –

Hasbî: Bedava,karĢılıksız,para karĢılığı olmayarak

Hasbihâl: DertleĢme,konuĢma

Hâvî: Ġçeren,ihtiva eden;Issız bölge,tenha yer

Hınta: Buğday

Hulf: Sözünde durmama,sözünde durmayan

111

- I –

Ikfâl: Kilitleme,kilit vurma

Iskât: DüĢürme,yok etme,hükümsüz bırakma,birinin ölümünden

sonra dağıtılan sadaka

Iskât Yapmak: Ölenin bıraktığı malının üçte birini ayırarak yaĢarken

yapamadığı dini görevlerine sayılmak üzere fidye vermek

Iskât-ı salât: Ölünün farz ve vacip dahil olmak üzere günde altı rek‟at hesap

edilen borçlu kaldığı namazlar

Ikvâl: SöylenmemiĢ bir sözü söylendi diye iddia etme

- Ġ –

Ġbrâ’: Aklanma,bereat etme,hastayı iyileĢtirme

Ġbrâ-i amm: Ġslâm hukukuna göre bir kiĢiyi bazı hak ve davalardan ibra

etmek

Ġbrâ-i ıskât: Ġslâm hukukuna göre bir kiĢinin baĢka bir kiĢide olan hakkını

tümünü düĢürmesi veya bir kısmını indirmesi

ĠfĢâ’ât: Açığa vurmalar

Ġftâ: Fetva verme

Ġstintâk: Sorgulama,sorguya çekme,konuĢturma,söyletme

ĠstiĢhâd: Tanık getirme,Ģahit getirme,örnek gösterme;ġehit olma

ĠĢtirâ: Satın alma,satın alınma

ĠĢtirât: ġart sürme,ġart sürülme

ĠĢtitât: Haksızlık etme

Ġzâbe : Eritme,eritilme

- J –

Jende: Yırtık eskimiĢ,yamalı hırka, eski hırka

- K –

Kâbil-i süknâ: Oturulabilir

Kabz: Alma,çekme,tutma,kavrama; Azrailin can alması

Kâffe: Bütün,tüm

Karye: Köy,kent,kasaba,memleket

Kat’: Kesme,kesilme,bitirme,geride bırakma

Kat-ı hayat: Ölüm

Kat-ı münâsebât: ĠliĢki kesmek

Kat-ı nizâ: Kavgayı kesme

Kati: Çok

Kat’î: Kesin; Çok

Kât’i: Kesen,kesici,keskin kılıç

Kat-i alâka: Ġlgi kesme

Kat-i davâ: Davayı bitirme,davayı sonuçlandırma

Kesire: Çok,birçok

Ketb: Yazma

Kıyye: Okka

- L –

Lesâset : Hırsızlık

Levm: Kötüeme,paylama,azarlama,çekiĢtirme

112

- M -

Mahdûd: Sınırlı,kısıtlı

Mahzar: Huzur,kat;Dilekçe,toplu dilekçe;Mahkeme sicili;Görünüm,görünüĢ

Matbah: Mutfak

Matlûb: Ġstenilen,talep edilen,alacak

Medfû’: UzaklaĢtırılmıĢ,kovulmuĢ,defedilmiĢ,giderilmiĢ,vezneden verilmiĢ

Medfûn: Gömülü,defnedilmiĢ

Medh: Övgü,Övme

Menzil: Konak yeri,ev,yer,uzaklık

Menzur: AdanmıĢ,nezredilmiĢ

Meram: Maksat

Merkûm: YazılmıĢ,adı geçen,anılan,;AĢağılık insan;Üst üste yığılmıĢ

Metruk: Terk edilmiĢ,bırakılmıĢ

Metruke: Kocası tarafından terk edilen kadın,boĢanmıĢ kadın

Meyyit: Ölü,ölmüĢ,canlı cenaze

Mezbur(e): Anılan,adı geçen

Mi’eteyn: Ġki yüz

Minha’l-ihrâcât: Terekenin taksiminden önce yapılan her türlü harcamayı,

keintiyi,alınan resimleri ve mürisin borçlarını içeren kısım

Mu’âraza: ÇekiĢme,didiĢme,kavga,çtıĢma

Mu’arız: KarĢıt,itiraz eden,muhalif

Mucebince: Bakan,vali gibi üst düzey memurlara gönderilen yazıların altına bu

yöneticilerin yazdıkları onay iĢareti

Muhâdarat: Edebi konuĢmalar,hatırda tutulan yararlı bilgiler

Muhallef: Ölenin terekesi,geriye bıraktığı mal,geride bırakılan

Muhallefat: Ölenin geriye bıraktıkları

Muhallefe: Ölen adamın dul karısı

Muharrer: YazılmıĢ,yazılı

Mukaddem: Önce,önde,önde giden,üstün,önerti

Muris: Miras bırakan

Mübîn: Ġyi ile kötüyü ayıran,açık,âĢikar,ortada,besbelli

Müdde’â: Ġddia edilen,sav,tez

Müddeâ aleyh : Aleyhinde dava açılan

Müdde’î: Davacı,iddiacı,inatçı

Müfsid(e): Bozan,bozguncu,fesat sokan,ĠĢleri bozan

Mü’eccel: ErtelenmiĢ,tecil edilmiĢ,belirli bir süre

Münâsafa: Ġki eĢit parçaya bölme,yarı yarıya paylaĢma

Münhasır: Bir yere özgü,bir kiĢiye özgü,çeviren,sınırlayan

Mürâfık: ArkadaĢ,birlikte olan

Mürûr: Geçme,geçip gitme,geçiĢ

Müsadif : Rastlayan,tesadüf eden

Müsadif Olmak: Rastlamak

Müsta’mel: KullanılmıĢ,eski

MüĢterâ: Satın alınmıĢ

Mütala: Okumak

Mütala’at: Okumalar,incelemeler

Mütehakkık: GerçekleĢen,doğruluğu ortaya çıkan

Müteveffa: Vefat eden,ölen,ölmüĢ olan

Mûceb: Gereken,icap eden;Sonuç;Paraf

113

Mûcib: Gereken,gerektiren

Mûcebât: Gerekenler

- N –

Nâs: Ġnsanlar

Nizâ: Kavga

Nizâ-ı lafzi: Ağız kavgası,ağız dalaĢı

Nümâ: Gösteren

Nümâyân: Görünen,ortada,açık,aĢikar

- R –

Râfi: Kaldıran,yükselten

Resm-i Kısmet: Ölen kiĢinin mirasını devletçe bölüĢtürülmesi iĢleminden alınan

vergi

Ribh: Kâr,kazanç

Rüfekâ: ArkadaĢlar

- S –

Sâhûn: Gaflete dalanlar

Semmî: Zehir ile ilgili,zehirli

Sükkân: Oturanlar,yerleĢik olanlar,sakinler

Süknâ: Konut,yerleĢim

- ġ –

ġerâ’it: KoĢullar,ġartlar

ġerh: Açıklama,açma,açılama

ġerh-i ahvâl: Durumun açıklanması

ġurût: KoĢullar,Ģartlar

ġühûd: Tanıklar,görünme,ortaya çıkma,görme

- T -

Takrîr: YerleĢtirme,yerine koyma,anlatma,yerine getirme,bildirme

Takrîrât: Anlatılan Ģeyler

Takrîren: Anlatarak

Takrîben: AĢağı yukarı,yaklaĢık olarak

Ta’zîr:PadiĢah veya naibi tarafından uygulanan Ģer!i olmayan

ceza;Azarlama,paylama,ağzının payını verme

Tebeyyün: Ortaya çıkma,belirginleĢme,anlaĢılma

Techîzü tekfin: Ölünün yıkanıp ilaçlandıktan sonra kefenlenmesi

Tecvîz: Uygun görme,caiz görme,izin verilme,uygun görülme

Tevâbi’: Maiyette bulunanlar;UĢaklar;Merkeze bağlı bölgeler

Tevâbi-i muttasıla-i müstakırre: Evin demirbaĢ kısımları

Tevâbi-i süknâ : Evin oturma kısmı dıĢında kalan bölümler

Tevliyet: Mütevellilik,vakıf iĢine bakma; Yüz çevirme

Tezkiye: Arındırma,aklama,temize çıkarma,maldan zekât verme,birinin durumunun

baĢkalarına gizlice sorulması

- V –

Vech: Yüz,yüzey,satıh,ön,alın,biçim,üslup

114

Vech-i muharrer: Yazıldığı gibi,yazıldığı Ģekilde

- Y –

Yektâ: Bir tane,biricik,eĢsiz,benzersiz

- Z –

Zahîr: Destekleyen,yardımcı,arka çıkan

Zâhir: Ortaya çıkan,görünen,açık,ortada,aĢikar

Zımni: Dolaylı olarak,üstü örtülü,üstü kapalı

Vaz’î: Durum ile ilgili

Vazî’: Sıradan,adi,alçak,basit,sıradan;mütevâzi

Vâziülyed: El koyan

115

ÖZGEÇMĠġ

Mehmet Karasakal 01.01.1979 Tarihinde Gaziantep‟in Araban ilçesi AĢağı

Karavaiz Köyünde dünyaya geldi.Ġlk ve orta öğrenimini Gaziantep‟in çeĢitli

okullarında tamamladı.1998 yılında girdiği Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi Tarih Bölümü‟nden 2002 yılında mezun oldu.Akabinde Ġstanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih alan öğretmenliği alanında Tezsiz

Yüksek Lisans yaptı ve buradan 2003 yılında mezun oldu.Öğrenim hayatına halen

Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı‟nda Genel

Türk Tarihi alanında yüksek lisans yaparak devam ettirmekte olup evli ve bir çocuk

babasıdır.

VITAE

Mehmet Karasakal was born in AĢağı Karavaiz village of Araban town of

in Gaziantep on 01.01.1979. He completed his primary and secondary education at

various schools of in Gaziantep. He entered faculty of Science-Literature of Trakya

Üniversity in 1998 and he graduated in 2002. He did master's without thesis at

Istanbul University of Social Sciences Institute at the branch of history teacher and

he graduated from there in 2003. He still continues his education life the main

science branch of history of the General Turkish History of Institute of Social

Sciences of Gaziantep University.He is married and he has a child.

109 numarali ayintab Şer’İyye sİcİlİ’nİn …

Documents