10...6 10 Педагогика ва Психология соҳаларидаги...
TRANSCRIPT
10
10
10
310
- 354 б.
410
510
610
Педагогика ва Психология соҳаларидаги инновациялар
1. Zairova Jamila Ximmatqulovna, Zairova Jamila XimmatqulovnaMAKTABGACHA TA’LIM TIZIMIDA INKLYUZIV TA’LIM MUAMMOLARI VA ULARNI BARTARAF ETISH YO‘LLARI .................................................................................16
2. Axmadaliyeva Dildoraxon RustamovnaADABIYOT — MUAMMOLAR YECHIMI .............................................................................18
3. J. U. Tilepov, A. A. JumamuratovaARALIQTAN OQITIW TÁLIMI TEXNOLOGIYASI. ..............................................................19
4. Akbarova Umidaxon ValiyevnaYOSHLARNI INFORMATSION-PSIXOLOGIK XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH VA ULARNING SALBIY INFORMATSION-PSIXOLOGIK TA’SIRLARDAN HIMOYALASH ............................................................................................................................22
5. Ashurova Naima Nazirovna BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARNI INNOVATSION METODLAR ORQALI O‘QITISH .....................................................................................................................................24
6. Azimov Umid, Nasirova ShairaDARSLAR SAMARADORLOGIDA MUSTAQIL ISHLARNING AHAMIYATI ...................26
7. Nurmatova Dilfuza Nurdinovna, Beknazarova Lazakatxon MatayevnaMATEMATIKA SOHASIDAGI TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA PEDAGOGLARNI O‘RNI .................................................................................27
8. Do‘smatova Nilufar Shukurboyevna, Abduqodirova Nilufar AbdaxatovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA “KIM ZUKKO O‘YINI”NI O‘TKAZISH METODIKASI VA UNING FANLARNI O‘ZLASHTIRISHDAGI AHAMIYATI ...................29
9. Dushayeva Rokibaxon XakimxonovnaBOSHLANG‘ICH TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING O‘RNI ...................31
10. Ismoilova FaridaxonBOSHLANG‘ICH SINFLARDA DARSLARNI TASHKIL ETISHDA “MULOQOT” TEXNOLOGIYASIDA FOYDALANISH AFZALLIKLARI .....................................................33
11. Mamatova Feruza DadamirzayevnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA SAVOD O‘RGATISH BOSQICHLARI ................................35
12. Qodirova Feruza AkbarovnaONA TILI DARSLARINI SAMARALI TASHKIL ETISHDA ZAMOAVIY TA’LIM METODLARIDAN FOYDALANISHDA “UCHTA TOG‘RI BITTA NOTO‘G‘RI METODI”NING AHAMIYATI ....................................................................................................37
13. Farmonkulova Aziza HazratkulovnaBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA SAVOD O‘RGATISH VA O‘QISHGA O‘RGATISHNING TA’LIMIY - TARBIYAVIY AHAMIYATI ..................................................39
14. Gadoyev Xurshid, Nasirova ShairaO‘QITUVCHI MAHORATINI RIVOJLANTIRISH VOSITALARI ..........................................41
15. G‘oziyev Hasanboy, Yaxshiboyeva ZarnigorTARIX DARSLARI SAMARADORLIGINI OSHIRADIGAN INTERFAOL METOdLAR. ..............................................................................................................................42
16. G‘oziyeva Xanifaxon QorichayevnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA TA’LIM SIFAT VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH ...................................................................44
17. Holiqova Gulshoda DarabovnaCHIZMACHILIK XONASINI JIHOZLASHNING TEXNOLOGIK ASOSLARINI TASHKIL ETISH .........................................................................................................................46
18. Islomova Muqaddasxon SobirjonovnabOShLANGʻIch SINfLARdA ONGLI OʻQIShNI ShAkLLANTIRISh ............................48
710
19. Ismailova Maxbuba MaxmarajabovnabIRINchI SINf OʻQUVchILARINI chIROYLI YOZUV kOʻNIkMALARINI SHAKLLANTIRISH ....................................................................................................................50
20. Juliyeva Muxayyo AmankulovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA DARSLARNI TASHKIL ETISHDA ZAMONAVIY O‘YIN TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI ..............................52
21. Yusupova Mavlyuda AbdulahatovnaBOSHLANG‘ICH SINF DARSLARINI INTERAKTIV USULLAR YORDAMIDA TASHKIL ETISH ........................................................................................................................54
22. Madaliyeva Moxistra DjabarovnabOShLANG‘Ich SINfLARdA XALQARO TIZIM ASOSIdA OʻQUVchILAR bILIMI BAHOLASH TADQIQOTLARI ..................................................................................................56
23. Matkarimova Gulnora YusubjonovnaBOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA QO‘SHIMCHA MASHQLARDAN FOYDALANISH USLUBLARI ..................................................................................................58
24. Matqurbonova YorqinoyBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MANTIQIY MASHQLAR ORQALI NUTQINI O‘STIRISH .................................................................................................60
25. Mirkamolova Maxsuda NazirjonovnaBARKAMOL AVLODNI MA’NAVIY YETUK QILIB TARBIYALASHDA BOSHLANG‘ICH TA’LIMNING O‘RNI ..................................................................................61
26. Mirzayeva Dilfuzaxon InomjonovnaOʻQUVchI TASAVVURINI kENGAYTIRIShdA PSIXOLOGIk JARAYONLAR MOHIYATI ...................................................................................................................................63
27. Mo‘minova Dildora XalilovnaMAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA OTA-ONALAR BILAN HAMKORLIKNI TASHKIL ETISHNING USUL VA YO‘LLARI ...........................................65
28. Muxtorova Zeboxon YunusovnaTEXNOLOGIYA DARSLARIDA O‘QUV JARAYONINI TASHKIL ETISH ...................67
29. Nishanova Sabira RaximjanovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA FANLARNI O‘QITISHDA INNOVATSION METODIKALARNING AHAMIYATI ........................................................................................68
30. Nuranova O‘ktamxonBOSHLANG‘ICH SINFLARDA ONA TILINI O‘QITISHDA QO‘LLANILADIGAN AYRIM METODLAR ..................................................................................................................70
31. Quvandiqova Dilorom RoximovnaTANQIDIY FIKRLASH TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH .......................................72
32. Abdurashidova Shaxzoda Xudoyberdiyevna, Abidova XusnidaxonAbduvosidovnaONA TILI DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH .....................73
33. Sharipova Nodiraxon ObitovnaOILADA BOLALARGA MEHR VA CHEKLOVLARNI ME’YORIDA BERISHNING AHAMIYATI ......................................................................................................75
34. Siddiqov Qobiljon Parxodjonovich“G‘ARBIY QIT’A” .....................................................................................................................76
35. Teshaboyeva Munosibxon To‘xtasinovnaBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI HUSNIXATGA O‘RGATISH METODIKASI ..............................................................................................................................78
36. Mirakhmedova Umida AkbarovnaMAKTABLARDA TEXNOLOGIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AfZALLIkLARI. .........................................................................................................................80
37. Ubaydullayeva Nazira Jo‘rayevnaARIFMETIK MASALALAR YECHISH JARAYONIDA O‘QUVCHILARNING FIKRLASH QOBILIYATLARINI O‘STIRISH ...........................................................................82
38. Urakbayeva Dilfuza MusurmonovnaTABIAT DARSLARIDA “VENN DIAGRAMMASI” METODINI QO‘LLASH YO‘LLARI ....................................................................................................................................83
810
39. Usmonova Nafosatxon Ergash qiziO‘QUVCHILAR FIKRLASH QOBILIYATLARINI O‘STIRISHDA QIZIQARLI MASALALARNI ECHISH USULLARINI QO‘LLASH ...........................................................86
40. Xoliqova Adiba, Ro‘ziyeva GulbahorDARSNI OLIB BORISHDA PEDAGOGIK TEXNIKANING AHAMIYATI ..........................87
41. Ziyayeva Xayotxon A’zamovnaBOSHLANG‘ICH TA’LIMNI O‘QITISHDA O‘ZIGA XOSLIK ...............................................88
42. Таджибаева Юлия МашхуровнаРАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ НА УРОКАХ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ ........................................................................................................................................90
43. холикова саодатхон ШералиевнаЭффЕКТИВНОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ И ИгРОВыХ СИТУАцИЙ НА УРОКАХ РУССКОгО яЗыКА В ШКОЛАХ С УЗБЕКСКИм яЗыКОм ОБУЧЕНИя. ....................92
44. Akbarova SarvinozNEW MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING ..................................................................................................................................94
45. Mamatazizova Mavjuda G‘ulomjonovnaALISHER NAVOIY IJODINI O‘RGANISHNING TARBIYAVIY AHAMIYATI ...................95
46. Berdibaev Bekpo‘lat TaubemuratoviсhHASHAROTLARNING TABIATDA VA INSON HAYOTIDAGI AHAMIYATI .....................96
47. сайфиев сайдуллоИСПОЛЬЗОВАНИЕ мУЛЬТИмЕДИA НА УРОКАХ РУССКОгО яЗыКА ......................98
48. Abdusalomova Sevara RahmonqulovnaMAKTAB TA’LIMIDA TARIX FANININI MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA YORITISH ...................................................................................................................................99
49. Omonov Adham Bahodir o‘g‘li, Abduxamidov Sardor KaxarboyevichMATEMATIKA FANINI O‘QITISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH ........................................................................................................................101
50. Abubakirova Marg‘ubaxonTASVIRIY FAOLIYAT MASHG‘ULOTLARI ORQALI BOLALARNI O‘QUV-BILISH JARAYONIGA TAYYORLASHNING O‘ZIGA XOSLIGI .........................103
51. Alikulova Sohiba TursunbayevnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI NUTQINI RIVOJLANTIRISH USULLARI ...............................................................................................105
52. Alimova Iroda MadiyorovnaTARIX FANINI O‘QITISHDA INNOVATSION USULLAR VA TEXNOLOGIYALARNING TUTGAN O‘RNI ........................................................................107
53. Allamurodova Maftuna O‘tkirovnaBOSHLANG‘ICH TA’LIMDA MATEMATIKANI O‘QITISH ................................................109
54. Amanova Nazira AshurovnaBOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DIDAKTIK O‘YINLARDAN fOYdALANISh. .......................................................................................................................110
55. Anarbayeva Dildora AxmedovnaBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA RUS TILINI O‘TISHDA O‘YIN USULIDA FOYDALANISH MOHIYATI .................................................................................112
56. Arapova Dilafruz YandashovnaTARBIYA TA’LIMDAN USTUN TURADI, INSONNI TARBIYA VOYAGA YETKAZADI ............................................................................................................113
57. Asqarova Dildoraxon G‘apirjonovna BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA HUSNIXAT MALAKASINI SHAKLLANTIRISH ..................................................................................................................115
58. Ataxonova Iqbolxon ShavkatovnaBOSHLANG‘ICH SINF INGLIZ TILI DARSLARIDA INTERFAOL O‘YINLARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI .....................................................................................116
59. Barakayeva Gavhar ToshqulovnaO‘YIN TEXNOLOGIYASI VA UNING DARSLARDAGI AHAMIYATI ..............................118
910
60. Bekmurodova Sojida UralovnaO‘QUVCHILARNI KASB-HUNARGA QIZIQTIRISHDA MUTAFAKKIRLAR ME’ROSIDAN FOYDALANISH ..............................................................................................119
61. Boboyeva Dilorom RoʻzibayevnaKEYS TEXNOLOGIYALARIDAN UNUMLI FOYDALANISH ...........................................120
62. Jamoliddin Boltayev YuldoshevichJISMONIY TARBIYA DARSLARIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR ...................121
63. Buribayeva Sayyora MarifjonovnaONA TILI VA ADABIYOT FANIDA YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH ........................................................................123
64. Choriyeva Shahnoza G‘aniyevna BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TARBIYANING AHAMIYATI ....................124
65. Alixonova Dilnoza AlisherovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA ERTAK VA MASALNING O‘RNI ..................................126
66. Dilafruzxon Qodirova Muhammadjon qizi TEXNOLOGIYA (MEHNAT TA’LIMI) FANI AHAMIYATI ..................................................128
67. Dilorom TuychiyevaO‘QUVCHILAR BILIMINI MUSTAHKAMLASHDA INTERFAOL O‘YINLARNING AHAMIYATI ..............................................................................................................................129
68. Egamova AdibaKICHIK MAKTAB YOSHIDAGI BOLALARNING PSIXOLOGIYASI ...............................131
69. Fayzullayeva Farida Yusufjon qiziO‘SMIRLARDA XARAKTER AKSENTUATSIYASINING YUZAGA KELISHIDA OILAVIY MUNOSABATLARNING ROLI ..............................................................................134
70. G‘affarova Xafiza Tojiqulovna, Sulaymonqulova Sohiba Ilhomjon qiziO‘QISH FANINI O‘QITISHNING O‘ZIGA XOS JIHATLARI ..............................................136
71. Hasanova Mashhura IlhomovnaTARBIYA JARAYONIDA SHARQ DIDAKTIKASINING RIVOJLANISHI .......................137
72. Haydarova Mamlakat Mo‘minovna BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SO‘Z TURKUMLARINI O‘RGANISH METODIKASI ............................................................................................................................139
73. Kamola Haydarova Qudrat qizi, Baxtiyorzoda DiloraBOLALARDA UCHRAYDIGAN QO‘RQUV UNING PSIXIK RIVOJLANISHINI kIShANLAYdIGAN kO‘RINMAS ILLATdIR. ....................................................................140
74. Hayitova Norxoloy Ixtiyor qiziMENTAL ARIFMETIKA BOLALAR INTELLEKTUAL RIVOJLANISHINING MUHIM OMILI SIFATIDA ......................................................................................................................142
75. Hayitova Zarnigora Muxtorovna, Husainova Zinura HayitboyevnaShAXS PSIXOLOGIYASI. INdIVId, ShAXS VA INdIVIdUALLIk .................................144
76. Husainova Zinura HayitboyevnaInnovative methods in teaching .................................................................................................146
77. Isaqova Parizod Ne’matovna“FSMU” INTERFAOL METODINI ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA QO‘LLASH .................................................................................................................................148
78. Isaqova Parizod Ne’matovna, Jalilova Lazokatxon A’zamjonovna“FSMU” INTERFAOL METODINI ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA QO‘LLASH ......................................................................................................149
79. Ismoilova Ma’mura AkbarovnaSHARQ MUTAFAKKIRLARI ASRLARIDA “USTOZ-SHOGIRD” QIYOFASI VA KASBIY YETUKLIK MASALALARI ...........................................................150
80. Jomurodov Do‘stmurod Mamasoliyevich, Xasanov Zafar Shavkat o‘g‘liTALABALAR BILIMINI BAHOLASHNING INTERAKTIV USULLARI ...........................152
81. Jumanova Barno DavletovnaUMUMIY O‘RTA TA’LIM SIFATINI OSHIRISH: MAZMUN, METODOLOGIYA, BAHOLASH VA TA’LIM MUHITI ..........................................................................................154
1010
82. K.T.Erjanov, M.Z.BozgulanovaEDUCATIONAL METHODS OF TEACHING OF PRESCHOOL CHILDREN ...................156
83. Latipova Ziyoda NarimonovnaMUSIQA MASHG‘ULOTLARIDA MUSIQANI IDROK ETISHNI O‘RGATISH USLUBLARI ..............................................................................................................................157
84. Latipova Nasiba NarimonovnaONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA “GALERIYA” METODINING QO‘LLANILISHI .......................................................................................................................158
85. Hakimova Maxliyo Ibodulla qiziBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARNING AQLIY FAOLIYATINI SHAKLLANTIRISH ..................................................................................................................160
86. Madaminova Dilnoza FarxodovnaUMUMIY O‘RTA MAKTAB O‘QUVCHILARI UCHUN INGLIZ TILINING O‘RNI VA TILNI O‘QITISHDA YANGI USULLARDAN FOYDALANISH QOBILIYATI ..................162
87. Matmuratova Fotima Rajapovna, Axmedova Gulbaxor XalbayevnaBOSHLANG‘ICH SINF OQUVCHILARINING NUTQLARIDAGI NUQSONLARNI BARTARAF ETISH ...................................................................................................................163
88. Matyoqubova Onamoy Po‘latovna, G‘ofurova Gulmira OmonboyevnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA SIFAT TURKUMI YUZASIDAN O‘QUVCHILARDA HOSIL QILINADIGAN BILIM, KO‘NIKMA, MALAKALAR .............................................165
89. Mavlonova Hafiza G‘ayratullayevna, Shodiyeva Ulbusin DavronovnaMATEMATIKA DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI FIKRLASHGA O‘RGATISHNING YO‘LLARI VA USULLARI. .....................................................................................................167
90. Murotova Shohista Tuychiyevna, Ravshanova Zulayho AminovnaBOLANING NUTQI RAVON BO‘LSIN ..................................................................................169
91. Muslimova Husniya AbdullayevnaMA’NODOSHLARNI O‘ZBEK TILI (RUSIYZABON GURUHLARDA) DARSLARIDAGI O‘RNI ..........................................................................................................170
92. Muxtorova Nilufar SultonovnaYOSH O‘QUVCHILAR ORASIDA O‘QISHNING PSIXOLOGIK JIHATI ..........................172
93. Muzaffarova Naima MahmudovnaMAKTABGACHA VA BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA UZVIYLIK VA UZLUKSIZLIK ......173
94. Mirzarahimova Nargizaxon AkbaraliyevnaBOSHLANG‘ICH TA’LIMDA O‘QITISH SIFATINI YAXSHILASH ....................................175
95. Narzullayeva Ma’mura NosirjonovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA TABIATSHUNOSLIK FANINI O‘TISH AHAMIYATI VA FAN METODIKASINI QO‘LLASH MOHIYATI .......................................177
96. Nizamova Iroda IlhomiddinovnaINNOVATSION PEDAGOGIK LOYIHA .................................................................................178
97. Shukurova Marhabo, Nomozova ElmiraTA’LIMDA BERISH JARAYONIGA ELEKTRON TA’LIMNI TADBIQ ETISH MASALALARI. .........................................................................................................................181
98. Normetova Odila RuzmatovnaPEDAGOGIKADA SHAXS TUSHUNCHASI VA UNGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR ..............................................................................................................183
99. Nurtayeva Gulnoz YusupovnaBOSHLANG‘ICH TA’LIMDA DARSLARNI YANGI METODLAR USULIDA OLIB BORISH ......................................................................................................................................185
100. Oqyulova Gulmira MamirjonovnaCHIZMACHILIK DARSLARNI O‘QITISH METODIKASI ..................................................187
101. Zilola OrtiqovaOLMOSHNING MA’NO TURLARI .......................................................................................189
102. Otayeva Maxfura, Abdurahmonova MuhabbatONA TILI DARSLARINI INNOVATSION YONDASHUV ASOSIDA TASHKIL ETISH AFZALLIKLARI ........................................................................................................................191
1110
103. Oysuluv Hidoyeva Ulug‘bek qiziTA’LIM JARAYONIDA AKTNI QO‘LLASH TIZIMLARINING AHAMIYATI ...................193
104. Qilicheva Lobar JabborovnaO‘QUVCHILARGA ISH QOG‘OZLARI USTIDA ISHLASH QOIDALARINI O‘RGATISh. ..............................................................................................................................194
105. Qodirova Muxarram ZoxidjonovnaBUGUNNING O‘QITUVCHISI FAOLIYATIDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA MASOFAVIY TA’LIMNING AHAMIYATI ..............................................................................195
106. Rajabova Shohida SadullayevnaAPPLIKATSIYA VA GAZLAMA BILAN ISHLASH DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI ............................................................................................................................197
107. Rajabova Nargiza FayzievnaINFORMATIKA DARSLARIDA “LOYIHALASH” METODIDAN FOYDALANISH AfZALLIkLARI. .......................................................................................................................199
108. Rajapova Mexribon YuldashevnaDIDAKTIK O‘YINLARNING BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI FIKRLASH QOBLIYATINI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI .........................................................201
109. Rasulova Madina Abdurashidovna, Xusanova Gulzoda AbsalomovnaO‘QITUVCHINING KASBIY KOMPETENSIYASI VA UNGA QO‘YILGAN PEDAGOGIK – PSIXOLOGIK TALABLAR ..........................................................................202
110. Raximova Sevara G‘ayratovnaUMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA TARIX FANINI O‘QITISH AHAMIYATI VA FAN METODIKASINI QO‘LLASH MOHIYATI .......................................205
111. Ro‘zimatova Diloramxon MahamadumarovnaCHIZMACHILIK O‘QITISH METODIKASIDAQO‘LLANILADIGAN ILMIY - TADQIQOT BOSQICHLARI VA DARSNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH METODIKASI ............................................................................................................................206
112. Ruzimova Shokhista Komiljon qiziTHE IMPORTANCE OF TEACHING VOCABULARY .........................................................208
113. Saburova Mahliyo YunusjonovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA OG‘ZAKI MASHQLAR YORDAMIDA HISOBLASH MALAKASINI SHAKLLANTIRISH .......................................................................................210
114. Jumayeva Dilnoza, Sayidova ShamsiyaBOSHLANG‘ICH TA’LIMDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI IMKONIYATLARIDANFOYDALANISH YO‘LLARI VA UNING SAMARADORLIGI ...................................................................................................................211
115. Samatova Dilafro‘z Rustamovna6-7 YOSHLI BOLALARDA O‘QUV MOTIVLARINI SHAKLLANTIRISH ........................214
116. Samatova Halima RustamovnaNAVOIY ASARLARI ORQALI BOSHLANGICH SINF O‘QUVCHILARINING TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING O‘ZIGA XOSLIGI ............................................216
117. Sayidova Ergashoy RayimovnaBOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DARSLIK VA O‘QUV QO‘LLANMALAR BILAN ISHLASH USULLARI .................................................................................................218
118. Shahloxon Bahodirovna BobojonovaONA TILI DARSLARIDA LUG‘AT DIKTANTDAN FOYDALANISHNING SAMARALI USULLARI ...........................................................................................................220
119. Sherboyeva Zuxra AsqaraliyevnaBARKAMOLLIK SARI YETTI QADAM ...............................................................................223
120. Shukurova Gulniso Yusupovna, Qodirova Muhayyo AmirqulovnaO‘SMIRLAR PSIXOLOGIYASI. ..............................................................................................226
121. Sitanova Gulmira AmetovnabASLAWÍSh kLASLARdA GÚRRIŃ hÁM ÁdEbIY ShÍǴARMALARdÍŃ TURMÍS PENEN BAYLANÍSÍ .............................................................................................................228
122. Soliyeva Navro‘za DaminjanovnaO‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA KIMYO FANI YUZASIDAN LABORATORIYA MASHG‘ULOTLARINI O‘TISH METODIKASI ....................................................................229
1210
123. Tadjiraximova Nilufar XusanboyevnaTA’LIM SAMARADORLIGI O‘QITUVCHI QO‘LLAYDIGAN METODLARGA BOG‘LIQ .......................................................................................................230
124. Tosheva Gulzoda Kamol kyzyUSING DIFFERENT TECHNIQUES TO HELP STUDENTS UNDERSTAND AND LEARN NEW WORDS ......................................................................231
125. Toshquvatova Nargiza RashidovnaMODULLI O‘RGANISH TEXNOLOGIYASINING AFZALLIKLARI..................................232
126. To‘xtayeva Roxila IskandarovnaINTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA FANLARARO ALOQADORLIK ........................233
127. Turdiyeva NargizaZOKIRJON XOLMUXAMMAD O‘G‘LI HABIBIYNI ESLAB .............................................234
128. Tursunbayeva Arapat YuldashevnaBOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MAKTAB TA’LIM TIZIMIGA QIZIQTIRISHDA INTELLEKTUAL PSIXOLOGIK O‘YINLARNING AHAMIYATI .........236
129. Urunova Muxabbat Murotovna, Mahmudxo‘ja BehbudiyMAKTABDA ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMINI YARATISH ................................................238
130. Usmanova Hilola AkbaraliyevnaBOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA INTERFAOL METODLARI VA ULARNING TAVSIFI ................................................................................................................239
131. Usmonova Nigoraxon To‘xtasinovnaBOSHLANG‘ICH TA’LIM SAMARADORLIGINING OSHIRISHNING INNOVATSION VA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARI ...........................241
132. Усмонова раъно олимовнамАКТАБгАЧА ТАЪЛИмгА ЗАмОНАВИЙ ЁНДАШУВ ..................................................243
133. Utayeva Shahodat SalovatovnaBIXEVIORIZM - PSIXOLOGIYA TARIXIDA TUB BURILISH: YUTUQ VA KAMCHILIKLAR ......................................................................................................................245
134. Xadicha EshpulatovaDUNYO ONALARI HAQIDA KUYLAGAN ADIB ...............................................................247
135. Xasanova Dilafruz Kabuldjanovna MAKTABLARDA INGLIZ TILINI O‘RGATISHDA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR ...................................................................................................................249
136. Xidirova Sohiba MuzaffarovnaSHARQ MUTAFAKKIRLARI ASRLARIDA “USTOZ-SHOGIRD” MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA SHARQ DIDAKTIKASI ASOSIDA MA’NAVIY TARBIYA BERISH ......................................................................................................................................250
137. Xo‘jamqulov Baxtiyor RaximovichINTERFAOL TA’LIM VA UNING DIDAKTIK IMKONIYATLARI ......................................252
138. Xolmurodova Zeboxon HikmatullayevnaSAVOD O‘RGATISH DAVRIDA INTERFAOL METODLARNI QO‘LLASH ORQALI O‘QUVCHILAR FAOLLIGINI OSHIRISH .............................................................................254
139. Xoshimova Marxabatxon OdilovnaBOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANINI O‘QITISHNING ASOSIY JIHATLARI ...............................................................................................................................256
140. Xudayberganov Sarvar DavlatyorovichZAMONAVIY TA’LIM TIZIMIGA INNOVATSION YONDASHUV ....................................257
141. Xusanova Maxliyoxon Rustamovna, Abdullayeva Ziyodaxon XokimjonovnaMATEMATIKA DARSLARIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH ........................................................................................................................259
142. Yuldasheva FeruzaxonO‘SMIRLARDA STRESS XOLATI NAMOYON BO‘LISHI ................................................260
143. Yuldasheva GavkharoyEFFECTIVE TEACHING METHODS IN PRIMARY EDUCATION ....................................261
144. Yunusov Ilyos MengqobilovichINFORMATIKA O‘QITISH USULLARI ................................................................................263
1310
145. Yunusova XursanoyO‘QUVCHILARNING MATEMATIKA FANIGA BO‘LGAN QIZIQISHINI QANDAY OSHIRISH MUMKIN? ..............................................................................................................264
146. Zakirova O‘g‘iloy BekovnaMAKTAB O‘QUVCHILARIDA KITOB O‘QISH MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH ..................................................................................................................266
147. абдуллаева разида адиповна«РЕАЛИЗАцИя УНИВЕРСАЛЬНыХ КОмПЕТЕНцИЙ» .................................................268
148. агаджанян а.р.РУССКИЕ СКОРОгОВОРКИ НА УРОКАХ ........................................................................270
149. атаджонова хуршида холматовнамАТЕмАТИКА ЎҚИТИШНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШ УСЛУБЛАРИ (БОШЛАНҒИЧ СИНфДА). .....................................................................................................271
150. атаханова икболой МаруфжоновнаБОШЛАНҒИЧ СИНф ЎҚУВЧИЛАРИНИ мАТЕмАТИКАгА ЎРгАТИШДА яНгИ ПЕДАгОгИК ТЕХНОЛОгИяЛАРДАН фОЙДАЛАНИШ .....................................273
151. Баҳодирхонова розияхон Музаффаржон қизиШАРҚ мУТАффАКИРЛАРИНИНг ЁШЛАРНИНг ТАЪЛИм- ТАРБИяСИгА ОИД ҚАРАШЛАРИ ..................................................................................................................275
152. Бозорбоева Махсудахон кодиржоновнаТУгАРАК мАШгУЛОТЛАРИДА УКУВЧИЛАРДАгИ КОмПЕТЕНцИяЛАРНИ РИВОЖЛАНТИРИШ. ..............................................................................................................277
153. валижонова Зулайхо алихоновнамАКТАБЛАРДА ТАРИХ фАНИ ЎҚИТИШ мЕТОДИКАСИНИНг ЎЗИгА ХОСЛИгИ ....................................................................................................................279
154. ганжиев Феруз ФурқатовичмАКТАБгАЧА ТАЪЛИм мУАССАСАСИ ТАРБИяЧИЛАРИ КАСБИЙ КОмПЕТЕНТЛИгИНИНг ТАРКИБИЙ СИфАТЛАРИ. ......................................................281
155. ганжиев Феруз ФурқатовичмАКТАБгАЧА ТАЪЛИм мУАССАСАСИ ТАРБИяЧИЛАРИ КАСБИЙ фАОЛИяТИНИ ПСИХОЛОгИК ТАҳЛИЛ ҚИЛУВЧИ ЁНДАШУВЛАР. ........................283
156. гаффурова хафиза расуловнаОЗНАКОмЛЕНИя ДЕТЕЙ С ПРИРОДОЙ ..........................................................................285
157. д.БалымбетоваЗАмОНАВИЙ ДАРС ЖАРАЁНИДА яНгИ ПЕДАгОгИК ТЕХНОЛОгИяЛАРНИНг ЎРНИ ...........................................................................................287
158. а.ходжалепесоваТАЪЛИм ЖАРАЁНИДА ЗАмОНАВИЙ ТЕХНИКА юТУҚЛАРИ(ХУСУСАН, WEb cAMERA)ДАН фОЙДАЛАНИШ САмАРАДОРЛИгИ ......................................................288
159. гулямов Ш.М, долиев Шохаббос Қулмурот ўғлиИНТЕЛЛЕКТУАЛ ТИЗИмЛАРНИ ЗАмОНАВИЙ РИВОЖЛАНИШ БОСКИЧЛАРИ ВА АВТОмАТЛАШТИРИЛгАН БОШКАРИШ ТИЗИмЛАРИ .............290
160. исакулова наргиза амировна, негматжонова румия ЗарифовнаРАЗВИТИЕ УСТНОЙ мОНОЛОгИЧЕСТКОЙ РЕЧИ УЧАЩИХСя НАЧАЛЬНыХ КЛАССОВ ..................................................................................................................................292
161. кодирова хавасхон яхшибоевнамАТЕмАТИКА ДАРСЛАРИДА КЛАССТЕР мЕТОДИДАН фОЙДАЛАНИШ АфЗАЛ-ЛИКЛАРИ ..................................................................................................................................294
162. анна георгиевна козловамЕТОДы РАЗВИТИя РЕЧИ НА УРОКАХ ЧТЕНИя С ИСПОЛЬЗОВАНИЕм ПРОИЗВЕДЕНИЙ УСТНОгО НАРОДНОгО ТВОРЧЕСТВА мЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ. .......................................................................................................................296
163. козыева дилорам кутлымуратовнаРАБОТА КРУЖКА «УмЕЛыЕ РУЧКИ» ..............................................................................298
164. Қорабоева сайерахон абдувалиевнаОНА ТИЛИ ДАРСЛАРИДА СИНОНИмИя ҳОДИСАСИНИ ЎРгАНИШ ......................300
1410
165. Мамутов Қ.Т.мАКТАБЛАРДА ЖИСмОНИЙ ТАРБИя ВА СПОРТ фАНИНИ ЎҚИТИШ НАЗАРИяСИ ҳАмДА УСЛУБИяТИ ...................................................................................302
166. Мирзарахимова назирохан кодировнаINSON HAYOTIDA KASBNING O‘RNI ................................................................................304
167. назарова дилрром Усарваевна1-SINF ONA TILI DARSLARIDA CHIROYLI YOZUV DAQIQALARINI O‘TKAZISH-NING PSIXOLOGIk VA MЕTOdIk ASOSLARI ...................................................................306
168. олимова лола ашуровнаОИЛАДАгИ мУХИТ ВА фАРЗАНД ТАРБИяСИ ............................................................307
169. холдарова индира абдукаримовнаПРОфИЛАКТИКА ШКОЛЬНОЙ ТРАВЛИ С ПРИмЕНЕНИЕм АНТИБУЛЛИНгОВОЙ ПРОгРАммы «kiVa» .............................................................................................................309
170. Mamajanova Marg‘uba YaminjanovnaSINF VA SINFDAN TASHQARI MASHG‘ULOTLARDA INTERAKTIV O‘YINLARNI TASHKIL ETISH METODIKASI .............................................................................................310
171. Пошшаҳўжаева раънохон ЎлмасбоевнамАТЕмАТИКА ДАРСЛАРИДА ЎҚИТИШНИНг ТЕХНИК ВОСИТАЛАРИДАН фОЙ-ДАЛАНИШ САмАРАЛАРИ ...................................................................................................312
172. режавалиева Муяссархон исмоиловнаБОШЛАНҒИЧ СИНфЛАРДА ОНА ТИЛИ фАНИНИ ТАШКИЛ ҚИЛИШДА мАВЗУЛАР КЕТмА-КЕТЛИгИНИНг АҳАмИяТИ ................................................................................314
173. сайфутдинова лилия МасгутовнаЭСТЕТИЧЕСКОЕ ВОСПИТАНИЕ ДОШКОЛЬНИКОВ......................................................316
174. Salikhova Gulnoza PattakhovnaTHE USE OF “DEBATE” TECHNIQUE TO DEVELOP SPEAKING ABILITY OF UPPER-GRADE PUPILS AT SCHOOLS .........................................................318
175. сейтимбетова айгулПЕДАгОгИЧЕСКИЙ мЕНЕДЖмЕНТ КАК ВИД УПРАВЛЕНЧЕСКОЙ ДЕяТЕЛЬНО-СТИ ПЕДАгОгА ......................................................................................................................321
176. султонова нилуфар курдошевнаИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИННОВАцИОННыХ ТЕХНОЛОгИЙ ПРИ ОБУЧЕНИИ ЧТЕНИю В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ ........................................................................................................323
177. Тоджибоева гульчехраксон хасановнаИгРАВыЕ ПРИЁмы НА УРОКАХ РУССКОгО яЗыКА .................................................325
178. ильясов азиз саидмуродович, Турсунова Шарофат МарифовнаПОЭТАПНОЕ фОРмИРОВАНИЕ ЭКОЛОгИЧЕСКОгО ВОСПИТАНИя У ПОДРАСТАюЩЕгО ПОКОЛЕНИя В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНыХ УЧРЕЖДЕНИяХ ......................................................................................................................326
179. Фахриддинова гулнора суннатовнаХУДОЖЕСТВЕННАя ЛИТЕРАТУРА КАК фАКТОР ХУДОЖЕСТВЕННО-ТВОРЧЕСКОгО РАЗВИТИя РЕБЕНКА мЛАДШЕгО ВОЗРАСТА ..................................328
180. хаджиматова Матлуба абидовнамЕТОДИКА ИЗУЧЕНИя ИмЕНИ СУЩЕСТВИТЕЛЬНОгО В НАЧАЛЬНыХ КЛАССАХ ..................................................................................................................................330
181. ходжаева хилола Баходировна, Махамадиева лола абдуразаковнагРАммАТИЧЕСКИЕ ИгРы НА УРОКАХ РУССКОгО яЗыКА В НАЧАЛЬНыХ КЛАССАХ ......................................................................................................331
182. ходжалепесова амангулUMUMIY O‘RTA TA’LIMNING AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA MUHITI .....................333
183. ходжалепесова амангулTA’LIMNING YANGI TERMINOLOGIYASI: VEBINAR ......................................................334
184. худайберганова Шакаржон ТухтабаевнаУмУмИЙ ЎРТА ТАЪЛИм мАКТАБЛАРИДА ЁШ-ЎҚУВЧИЛАРгА ТЕХНОЛОгИК ТАЪЛИм БЕРИШ ИмКОНИяТЛАРИ ..................................................................................335
1510
185. хуснутдинова лилия рамильевнаИЗУЧЕНИЕ мОТИВАцИИ У ШКОЛЬНИКОВ НАЧАЛЬНыХ КЛАССОВ ..................337
186. Шин диана Турсуновна«СОВРЕмЕННыЙ УРОК В СОВРЕмЕННОЙ ШКОЛЕ» ..................................................340
187. Эргашалиева одинахон абдумаликовнаТАРИХ ДАРСЛАРИДА ЎТИЛгАН мАВЗУНИ РОЛЛИ ЎЙИНЛАР ОРҚАЛИ мУСТАҳКАмЛАШ .................................................................................................................342
188. Эрматова хаетхон сидиковна O‘QUVCHILAR NUTQINI O‘STIRISH ..................................................................................344
189. Юлдашева Фарида давроновнаБОШЛАНҒИЧ СИНфЛАРДА мАТЕмАТИКА ДАРСЛАРИДА фОЙДАЛАНАДИгАН КЎРгАЗмАЛИ ҚУРОЛЛАРНИНг ВАЗИфАЛАРИ .............................................................346
190. Юсуфалиева Муссархон МуниржоновнаБОШЛАНҒИЧ СИНфЛАРДА мАТЕмАТИК АмАЛЛАРНИ БАЖАРИШгА ЎРгАТИШ мЕТОДЛАРИ ........................................................................................................348
191. Elmurod NuralievJIGSAW READING IN TEACHING ENGLISH .....................................................................350
192. Tursunboyeva Guljahon Yeshboy qiziONA TILI FANIDA YANGI METODLARDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI ....................................................................................................................352
1610
Педагогика ва Психология соҳаларидаги инновациялар
MAKTABGACHA TA’LIM TIZIMIDA INKLYUZIV TA’LIM MUAMMOLARI VA ULARNI BARTARAF ETISH YO‘LLARI
Zairova Jamila XimmatqulovnaTermiz shahar 23- Maktabgacha ta’lim
tashkiloti 2- chi tayyorlov gurux tarbiyachisi.Телефон:+9983-796-75-74
[email protected] Jamila Ximmatqulovna
Termiz shahar 23- Maktabgacha ta’lim tashkiloti 2- chi tayyorlov gurux tarbiyachisi.
Телефон:[email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada maktabgacha ta’limda inklyuziv ta’lim muammolari va ularni bartaraf qilishda davlat tomonidan yo‘lga qo‘yilgan chora tadbirlar, islohotlar va imkoniyatlar to‘g‘risida fikr yuritilan.
Kalit so‘zlar: inklyuziv ta’lim, inklyuziv texnologlar, pedagogik texnologiyalar.
Ta’lim tizimidagi zamonaviy vaziyat uning barcha tarkibiy qismlarida, jumladan, ta’lim to‘g‘risidagi qonun, ta’lim standartlari, ta’lim dasturlari, ta’lim jarayoni ishtirokchilarining o‘zaro hamkorligi tamoyillari, ta’lim muhitini tashkil etish tamoyillari va boshqalarni modernizatsiya qilish jarayonlari bilan tavsiflanadi. Ta’lim tizimini modernizatsiya qilishning yo‘nalishlaridan biri bolalarning ta’lim ehtiyojlari xilma-xilligini, ularning xususiyatlari, imkoniyatlari, manfaatlarini hisobga olishni nazarda tutadigan inklyuziv ta’lim tamoyillarini amalga oshirishdir. Shu munosabat bilan, ish usullari, shakllari va texnologiyalarini o‘zgartirish kerak bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim tizimida katta o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Ta’lim tizimini 2030-yilgacha isloh qilish konsepsiyasi tasdiqlandi, respublikada maktabgacha ta’lim konsepsiyasi alohida tasdiqlandi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi qonuni qabul qilindi va tasdiqlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi qarorni nafaqat ta’limni boshqarishda zamonaviy mexanizmlarni joriy etish, balki ta’lim va o‘quv jarayonini takomillashtirish, respublikada maktabgacha ta’lim tizimi uchun yuqori malakali pedagog kadrlar tayyorlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishni nazarda tutadi. Maktabgacha ta’lim-bu uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich bo‘g‘inidir va uning vazifasi bolaning sog‘lom, rivojlangan shaxsiyatini shakllantirishni ta’minlash, ta’lim berishga bo‘lgan istakni uyg‘otish, bolalarni maktabga tayyorlashdan iborat. Inklyuziv ta’lim masalalariga katta e’tibor qaratilmoqda, nogiron bolalar muammosini hal qilishda davlatning jiddiyligi va qiziqishini, ularning erta moslashuvini, ushbu toifadagi bolalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni aks ettiradi. Inklyuziv ta’lim-bu bolalar bog‘chasi va maktabning barcha bolalarga ta’lim berish imkoniyatidir. bu asosiy inson huquqi sifatida ta’limni tushunishga asoslangan. Bolalar uchun bolalar bog‘chasining ta’lim jarayoniga va uning jamoasiga muvaffaqiyatli kiritilishi uchun ular kerakli darajada qo‘llab-quvvatlashlari kerak. buning uchun bolalar nima qila olishlarini emas, balki nima qilishlari mumkinligini ko‘rish va tushunish kerak. O‘qituvchilar, yordamchi o‘qituvchilar va barcha yordamchi xodimlar oddiy guruhlarda birgalikda o‘qiyotgan bo‘lsa, bolalar bir xil ta’lim maqsadlariga ega bo‘lishlari shart emasligini tushunishlari va qabul qilishlari kerak.
bularning barchasi guruhlarda muntazam ishlarning tuzilishini o‘zgartiradi. O‘qituvchilarga
1710
kata mas’uliyat yuklaydi. O‘qituvchilar bu bolalar haqida o‘z psixologiyalari haqida aniq bilimga ega bo‘lishi kerak va bularning barchasi buzilmasdan bolalar bilan bog‘lanishi mumkin. bolalar, otaonalar, jamoa bilan ulkan tarbiyaviy ishlar olib borilmoqda, shuningdek, defektologlar, psixologlar katta ish olib borilmoqda. barcha tuzilmalar rahbarlari tomonidan qo‘llab-quvvatlash ham zarur.
O‘qituvchilar o‘z roliga yangi nuqtai nazar bilan qarashlari va “inklyuziv o‘qituvchilar” bo‘lishni o‘rganishlari kerak. bolalar uchun maxsus ehtiyojlarni o‘rgatish differentsial xususiyatga ega bo‘lishi kerak. bolalarning imkoniyatlarini hisobga olish va ularning imkoniyatlarini hisobga olgan holda ta’lim va tarbiya dasturini yaratish. bolaning rivojlanishining barcha jihatlarini, uning shaxsiy imkoniyatlarini hisobga oling. bu barcha bolalar ehtiyojlarini qondirish uchun maxsus ta’lim o‘zgarishini anglatadi, turli ta’lim ehtiyojlari va ta’lim uslublari bo‘lgan bolalarga o‘quv dasturining mazmunini o‘rganishga yordam beradigan yangi o‘zgartirilgan ta’lim usullari mavjud. bu ta’lim jarayonining turli darajalarida amalga oshirilishi mumkin. bolalarning qobiliyatlari juda ko‘p va har xil bo‘lishi mumkin, ko‘pincha bolalarning kompensatsion imkoniyatlariga, har bir bolaning eng samarali usulini va qanday qilib moslashishini bilish, bolaning shaxsiy ehtiyojlarini qondirish uchun o‘qitish usullarini o‘zgartirish zarur. O‘qituvchi kitoblar, lenta yozuvlari va amaliy materiallar kabi turli xil ta’lim vositalaridan foydalanishi mumkin. Umumiy faoliyatda guruhlarda ta’lim va rol o‘yinlari muhim rol o‘ynaydi. L.Vygotskiy yozganidek, bolaning madaniy rivojlanishidagi har qanday funktsiyada ikki marta, interpsixik kategoriya sifatida odamlar orasida, keyin esa intrapsikik kategoriya sifatida bolada paydo bo‘ladi. O‘qituvchi, xuddi bola bilan birga o‘rganishi, u bilan hamkorlik qilishi va unga faqat ma’ruzalar o‘qimasligi kerak. bola bilan interaktiv muloqot qilish kerak. Ushbu muloqot bolaga hissiy, qiziqarli bo‘lishi kerak, ko‘plab muammoli vaziyatlarni va ularni hal qilish yo‘llarini o‘z ichiga oladi. Shu munosabat bilan, ish usullari, shakllari va texnologiyalarini o‘zgartirish kata ahamiyatga ega.
Adabiyotlar ro‘yxati.1. “Ta’lim to‘g‘risida” gi va “kadrlar tayyorlash Milliy dasturi to‘g‘risida” gi O‘zbekiston
Respublikasi Qonuni,2. O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasi va O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini rivojlantirish konsepsiyasi 2030-yilgacha O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim va tarbiya to‘g‘risidagi Qonuni (qonunchilik palatasi tomonidan 2019-yil 22-oktabrda Senat tomonidan 2019-yil 14-dekabr http://inclusive-education.uz/).
1810
ADABIYOT — MUAMMOLAR YECHIMI
Axmadaliyeva Dildoraxon RustamovnaAndijon viloyati Buloqboshi tumani
17-umumiy o‘rta ta’lim maktabiOna tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Telefon: +90 549 83 28
Annotatsiya: Ushbu maqolada adabiyotning buyuk qudratga ega ekanligi,inson hayotidagi barcha muammolarga u orqali yechim topa olishi tahlilga olingan.badiiy adabiyot—ma’naviyat xazinasi,ruhiy kamolot vositasi,eng asosiysi,barkamol avlod tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etishi qayd etilgan.
Kalit so‘zlar: adabiyot, ilmiy adabiyot, badiiy adabiyot, muammo, yechim, san’at, abstraksionizm.
Adabiyot—ma’lum bir xalqning muayyan davrdagi badiiy,ilmiy va boshqa asarlar yig‘indisi. U 2 ga bo‘linadi:
– Ilmiy adabiyot– Badiiy adabiyotU tor va keng ma’noda ishlatilinadi.Tor ma’noda badiiy adabiyotni
anglatsa,keng ma’noda inson tafakkurining mahsuli bo‘lgan muayyan qimmatga ega har qanday yozma asarni ifodalaydi.keyingi ma’nodagi adabiyot ilmiy adabiyot sifatida e’tirof etiladi. Ilmiy adabiyotga jtimoiy, siyosiy, publitsistik, memuar, tarixiy, ensiklopedik va shu kabi boshqa yo‘nalishdagi kitoblar kiradi.
Badiiy adabiyot—borliqni obrazli ko‘rish va timsollar asosida aks ettirish mahsuli bo‘lgan badiiy asarlar majmuidir. Uning quroli—badiiy so‘z hisoblanib,u buyuk qudratga egadir.badiiy adabiyot so‘z yordamida yaratiladi. Inson qalbiga yo‘l ham o‘sha so‘z orqali topiladi.Shu bois ham barcha muammolarning yechimi—adabiyot sanaladi. Inson biror-bir badiiy asar o‘qir ekan, qahramonlar shodligidan quvonadi, g‘am-tashvishlarini o‘zinikidek his qiladi. Asar qahramonlari yo‘l qo‘ygan xatoliklardan saboq oladi,uni o‘z hayotida qaytarmaslik uchun harakat qiladilar. Xalq og‘zaki ijodida ta’kidlanganidek:” Odobni beodobdan o‘rgan”. [2-b.200] Zero, o‘quvchi o‘zini qiynagan savollarga adabiyot orqali javob oladi. Abadiyot—arabcha so‘zdan olingan bo‘lib, adab so‘zining ko‘pligidir. Adab—yaxshi xulq. [1-b.11]. Yuksak insoniy fazilatlari bilan lol qoldirgan To‘maris, Oybarchin, Qaldirg‘och, Xolbeka, Shirin,Kumush, Zebi,Ra’no,Oygul kabi qahramonlarimizdan har tomonlama o‘rnak olsak arziydi. Muammo—hal qilinishi kerak bo‘lgan narsa,masala[1-b.139]. Yechim—masalaning javobi;asarda voqealarning yakuni.[1-b.293]. hayotda bo‘lgani kabi har qanday asarda muammo bo‘ladi.Asar qahramonlari o‘zlarining aql-idroklari,faxm-farosatlari, tinimsiz sa’y harakatlari orqali muammolarni bartaraf etadilar.demak,muammolardan qutulishning birdan-bir yo‘li unga qarshi borishdir.
Dunyoni kashf etib,dunyoni bildik, Tatqiq eta oldik yomg‘irni, qorni, Falak peshtoqiga bayroqni ildik, bildik borliq aro har neki borni. (Jamol Kamol)San’at—badiiy ijodiyot va uning har bir ayarim sohasi; yuksak mahorat;amaliy-tatbiqiy
sohalarning o‘ziga xos ish uslubi.Abstraksionizm—san’atda real borliqni aks ettirishdan vos kechuvchi predmet yoki hodisalarni
shartli chiziqlar, nuqtalar va shakllar bilan tasvirlashga intiluvchi farmalistik oqim.Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: ”Adabiyot,san’at va madaniyat yashasa, millat va xalq butun insoniyat bezavol yashaydi”.Muammolar bor ekan,albatta, uning yechimi ham mavjud. faqat inson uni bartaraf etish yo‘llarini bilsa bas.bu yo‘lda sizga adabiyot mayoq bo‘ladi. Ababiyot—muammolar yechimi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:1. A.hojiyev, A.Nurmonov va boshqalar.”hozirgi o‘zbek tili faol so‘zlarining izohli lug‘ati”.
“Sharq”,- T.:20012. O‘zbek xalq maqollari.”Sharq”.—T.:20163. Q.Yo‘ldashov, V.Qodirov,J.Yo‘ldoshbekov. “9-sinf uchun darslik”.—T.:2019
1910
ARALIQTAN OQITIW TÁLIMI TEXNOLOGIYASI.
J. U. Tilepov, A. A. Jumamuratova – Ózbekstan Respublikası IIMniń Qaraqalpaq akademiyalıq liceyi oqıtıwshıları.
+998913781855, +998906529580 [email protected]
Annotaciya. Aralıqtan oqıtıw tálimi – jańa hám bir qansha rawajlanǵan oqıtıw forması esaplanadı. bul usıldıń túrli oqıw orınlarına engiziliwi oqıwshı hám oqıtıwshılardı dúnyanıń jetekshi oqıw orınlarınıń joqarı sapalı ilimiy ádebiyatları, oqıw – metodikalıq islenbeleri, ilimniń sońǵı jetiskenliklerinen jaylasıw ornına qaramastan paydalanıw múmkinshiligine iye boladı. Aralıqtan oqıtıw tálimi oqıtıwshı hám qánigelerdiń waqtın únemlep, materiallıq qızıǵıwshılıǵın asırıw menen birge óz betinshe tálim alıw ushın keń imkániyat jaratıp beredi.
Tayanısh sózler: moderator, aralıqtan oqıtıw tálimi, tyutor, internet, konsorsium, jáhán xabar tálim tarmaǵı, fasilitator, faks, videokonferenciya.
házirgi waqıtta xabar kommunikaciyalıq texnologiyalarınıń tez rawajlanıwı tálim procesinde olardan paydalanıw ushın qolaylı imkaniyatlardı jarattı. Zamanagóy xabar hám kommunikaciya texnologiyaları qurallarınıń tálim procesine kirip keliwi dástúriy oqıtıw usıllarına qosımsha ráwishte jana oqıtıw forması - aralıqtan oqıtıwdıń jaratılıwına túrtki boldı.
Sonıń menen birge házirgi waqıtta dúnya júzinde koronavirus pandemiyasına baylanıslı karantin dáwirinde aralıqtan oqıtıw táliminiń zárúrligi jánede artıp barmaqta. derlik barlıq oqıw orınları aralıqtan oqıtıw tálimine ótti. bul jaǵday aralıqtan oqıtıw táliminıń áhmiyetliligin jánede asırıp, bul tálim túrine kúshli itibar qaratıwdı talap etpekte. Rawajlanǵan shet mámleketler aralıqtan oqıtıw tálimi boyınsha bay tájiriybege iye. Ózbekstanda házirgi waqıtta aralıqtan oqıtıw tálimin qollanıwǵa úlken itibar qaratılmaqta. Internet texnologiyasın qollanıwǵa tiykarlanǵan aralıqtan oqıtıw tálimi jáhán xabar tálim tarmaǵına kiriw imkanın beredi.
Aralıqtan oqıtıw tálimi túsinigine tómendegishe tárip beriwimiz múmkin. Tıńlawshıǵa óziniń óz betinshe úyreniw processlerinde orın, waqıt, úyreniw tezligi hám bahalaw boyınsha ham taǵı basqa tárepleri boyınsha belgili erkinliklerdi beriw imkaniyatı menen támiyinlewdi qadaǵalawda hám oqıtıwshı hám úyreniwshi derekleri arasındaǵı baylanıs aldınǵi informasiyalıq hám qatnas texnologiyalarınan paydalanıwǵa qaratılǵan tálim sisteması esaplanadı.
Aralıqtan oqıtıw tálimi tálim alıwshı hám tálim xızmetlerin shólkemlestiriwshi subektler arasındaǵı qaytar baylanıstı júzege keltiredi. bunda tálim alıwshılar ózleri ushın qolay waqıt, jaǵdayda pochta, faks, kompyuter járdeminde oqıtıwshılarǵa qadaǵalaw jumıslarıniń islenbelerin, proektlerin jiberedi. Tekserilgen qadaǵalaw jumısları qayta baylanıs principine muwapıq tálim alıwshılarǵa jiberiledi. Nátiyjede shaxslar aralıq múnásibet subekt-subekt baylanısı júzege keledi.
Aralıqtan oqıtıw tálimi tálim alıwshılar hám oqıtıwshılardıń bir-biri menen hám de oqıtıw quralları menen óz-ara tásiriniń maqsetke baǵdarlanǵan interaktiv procesinen ibarat. bunda tálim procesi olardıń geografiyalıq jaylasıwına baylanıslı bolmaydı. Tálim procesi kishi sistemalardan ibarat bolıp, onda oqıtıw mazmunı, maqseti, metodları, quralları, shólkemlestiriw túrleri, qadaǵalaw sıyaqlı elementlerdi ózine qamtıp alǵan pedagogikalıq sistemada bolıp ótedi.
Aralıqtan oqıtıwdıń xabar - tálim ortalıǵı maǵlıwmatlardı jetkerip beriw quralları, xabar resursları, óz-ara qatnas jazbaları, paydalanıwshılardıń tálim alıwǵa bolǵan zárúrliklerin qandırıwǵa baǵdarlanǵan shólkemlestiriwshilik –stillik támiynat hám basqalardıń sistemalı-shólkemlestiriwshilik komplekslerinen ibarat. bul sistema óz betinshe bilim alıw principine tiykarlanǵan tálim procesiniń jańa sisteması esaplanadı.
Aralıqtan oqıtıw táliminde oqıtıwdıń dástúriy usıllarınan paydalanıw, turaqlı jaǵdayda oqıw imkaniyatına iye bolmaǵan, den sawlıǵı jagdayları sebepleri shegeralanǵan shaxslar, kadrlardı qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin asırıw kurslarınıń tıńlawshıları, ekinshi qánigelikti iyelewdi qálewshi qánigelerge júdá qolay imkaniyat jaratıp beredi.
Aralıqtan oqıtıw táliminde reproduktiv, mashqalalı jazba, evristikalıq hám ilimiy izleniw metodları qollanıladı. bul sistemada oqıtıw quralları sıpatında kitaplar, didaktikalıq materiallar, kompyuter oqıtıw sistemaları, audio hám video oqıw xabarları, maǵlıwmatlar bazası, radio, televideniye, videoproektor, kompuyter, internet tarmaǵı hám basqalardan paydalanadı. Oqıw barısında bir tıńlawshınıń ornına basqa tıńlawshı qatnasıwı, onıń ornına qadaǵalaw tapsırmaların tapsırıwınıń aldın alıw ushın aralıqtan oqıtıw sistemasında baqlaw video konferenciyaları
2010
shólkemlestiriledi. Aralıqtan oqıtıw sistemasına kóre sabaqlar lekciya, seminar, laboratoriya shınıǵıwı, imtixan, óz betinshe jumıs, kurs jumısı, qadaǵalaw jumısları sıyaqlı formalarında ótiw múmkin.
Videokonferenciyalar - bul adamlar arasında maǵlıwmat almasıw ushın jańa imkaniyatlardı ashıwǵa imkan beretuǵın baylanıs túrlerinen biri esaplanadı. búgingi kúnde videokonferenciyalar janlı sáwbetke uzaq aralıqta bolǵan adamlardıń qatnasın maksimal dárejede alıp baradı hám sáwbetlesin viziualizaciya qılıw arqalı qabıl etiw dárejesin asıradı.
Aralıqtan oqıtıw tálimin shólkemlestiriwde oqıtıwshılardıń xızmeti tek ǵana oqıw xabarların uzatıw menen sheklenbeydi, sonlıqtan bul túrdegi tálimdi shólkemlestiriwge bir neshe qániygeler qatnasadı. Olar tómendegiler:
• Oqıtıwshı - aralıqtan oqıtıw tálimin shólkemlestiriwde paydalanılatuǵın oqıw metodikalıq qollanbalardıń avtorı.
• Moderator - aralıqtan oqıtıw táliminde ótkerilip atırǵan trening, forum, dóńgelek stol átirapındaǵı sáwbet hám seminarlarǵa basshılıq etiwshi basqarıwshı pedagog.
• Tyutor (lat. “tutorem”) - oqıw barısı ushın interaktiv metodlardı tańlawshı, oqıtıwshı menen tıńlawshı arasındaǵı baylanıstı ornatıwshı uztaz.
• Edvayzer (fr. “advisor”- oylawshı) kurs jumısı, pitkeriw qánigelik jumıslarınıń tıńlawshı tárepinen jeke, óz betinshe orınlawı waqtında metodikalıq járdem beretuǵın másláhátshi.
• fasilitator (ingl. “facilitator”-qolay, jeńil) - aralıqtan oqıtıw tálimi xızmetinen paydalanıp atırǵan toparlardıń xızmeti nátiyjesin tapsırmanıń, mashqalanıń ilimiy sheshimin tabıwǵa baǵdarlawshı, toparlar iskerliǵin ádil bahalawshı pedagog.
• Invigilator - aralıqtan oqıtıw tálimi tiykarında shólkemlestirilgen oqıtıw nátiyjelerin qadaǵalawshı pedagog.
házirgi waqıtta rawajlanǵan mámleketlerde keń túrde qollanılıp atırǵan aralıqtan oqıtıw tálimi modelleri haqqında toqtap ótemiz:
1. birlemshi model – ol tek ǵana aralıqtan oqıtıw tálimin shólkemlestiriwge xızmet qıladı, oqıtıwshı hám tıńlawshılar oqıw xızmetiniń metod, forma hám quralların erkin tańlaw huqıqına iye, waqıt hám oqıw kestelerine qatań shegaralar qoyılmaydı, aymaqlar boyınsha oraylar shólkemlestirilgen bolıp, ol jerde tınlawshılar oqıtıwshılardan másláhátler alıw, juwmaqlawshı imtixanlardı tapsırıw imkániyatına iye boladı.
2. Ekilemshi model – bunda tálimniń bir bólimi joqarı oqıw orınlarında, bir bólimi aralıqtan oqıtıw tálimi dástúri tiykarında shólkemlestiriledi, hár eki jaǵdayda da sabaq kesteleri, oqıtıw dástúrleri, imtixanlar, bahalaw kriteriyaları bir qıylı boladı, tiykarǵı itibar ámeliy tájiriybelerge, pedagogikalıq innovaciyalardı izertlewge qaratıladı.
3. Aralas model - aralıqtan oqıtıw táliminiń túrli formaları, bir neshe formalardıń integraciyasına tiykarlanǵan model, tálim alıwshılar aralıqtan oqıtıw tálimi kursları hám universitet dástúrlerin parallel ráwishte ózlestiredi, dástúriy kurslar arqalı virtual seminar, prezentaciya hám video-lekciyaǵa tiykarlanǵan sabaqlar shólkemlestiriledi.
4. konsorsium-(lat.“consortium”-sheriklik) aralıqtan oqıtıw tálimin shólkemlestiriwshi eki universitetten ibarat birlespe, universitetler oqıw materialların óz ara almastıradı yaki belgili wazıypalardı óz ara bólisip alǵan jaǵdayda orınlaydı, máselen bir universitet aralıqtan oqıtıw tálimi ushın oqıw materialların tayarlasa, ekinshisi virtual oqıw toparların oqıtıwshılar menen támiynleydi.
5. franchayzing – (ingl. “franchise” - licenziya) óz ara sherik universitetlerdiń bir-birine ózleri tárepinen shólkemlestiriletuǵın aralıqtan oqıtıw tálim kursların shólkemlestiriw huqıqın beriwi, bul model tiykarında tálim alıwshılar belgili universitette bilim alsa da, konsorsiumge óz ara jetekshi joqarı oqıw ornınıń student alatuǵın kólemde sapalı tálim xızmetlerinen paydalanıw huqıqına, qalaberse olar siyaqlı diplomǵa iye boladı.
6. Validatsiya – (ingl. “validation” – qandırıw) tálim ónimi, tálim xızmetleri yaki tálim sisteması paydalaniwshıları zárúrliklerin qandırıw, aralıqtan oqıtıw tálimininiń keń tarqalǵan bul modeline kóre óz ara sherik oqıw orınları teńlik principine muwapıq aralıqtan oqıtıw tálimin birgelikte shólkemlestiriw boyınsha kelisip aladı, olardıń biri diplom validatsiyası, ekinshisi oqıw kursları, dástúrlerin akkreditaciya qıladı, úshinshisi úlgidegi diplom, sertifikatlar beriw ushın juwapker boladı.
7. Uzaqlastırılǵan auditoriyalar - bunda xabar texnologiyaları hám innovaciyalıq xarakterdegi tálim quralları keń paydalanıladı, bir joqarı oqıw ornında shólkemlestirilip atırǵan oqıw kursları,
2110
seminarlar onnan uzaq aralıqta jaylasqan oqıw orınlarınıń auditoriyalarına telekommunikaciya quralları arqalı sinxron radioesittiriw, telekórsetiw, videoanjuman kórinisinde uzatıladı, oqıtıwshı bir waqıttıń ózinde tińlawshılardıń úlken auditoriyası menen isleydi.
8. Proektler - mámleketlik tálim yaki ilimiy izertlew dástúrleri sheńberinde keń qamrawlı proektti ámelge asırıw ushın alıp barıladı, bunda tiykarǵı itibar oqıw materialların tayarlawshı jetik qánigeler, aralıqtan oqıtıw tálimi kursların shólkemlestiretuǵın oqıtıwshılar, alımlardan ibarat ilimiy metodikalıq oraydı qáliplestiriwge qaratıladı.
Aralıqtan oqıtıw tálimi tıńlawshıǵa unamlı tásir etip, ózin-ózi shólkemlestiriwde, bilim alıwǵa umtılıwda, kompyuter texnikası menen islew hám óz betinshe tapsırmalardı sheshiwde onıń dóretiwshilik qábiletin rawajlandıradı. Aralıqtan oqıtıw tálimi sapası boyınsha kúndizgi tálimnen nátiyjeliligi boyınsha qalıspaydı.
Aralıqtan oqıtıw usılı oqıtıwshılardıń aldına jańadan-jańa áhmiyetli wazıypalardı qoymaqta. Sebebi oqıw materiallarınıń turaqlı toltırılıp barılıwı, tálim beriwshilerdiń dóretiwshilik jantasıwı hámde jańalıqlar menen óz tájiriybesin asırıwları hám bul kórsetkishlerdi jáhán ilimi jetiskenlikleri menen muwapıqlastırılıp barıwları talap etilmekte.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:1. X.N.Avliyokulov, M.Musayeva., “Pedagogik texnologiya” –T.: 2012.2. M.U. dexkanova, k.L. Axmetova “Ta’lim texnologiyalari”. T-20193. Muslimov. N.A, Usmonboeva M.h, Sayfurov d.M., Tu’raev A.b. “Innavatsion ta’lim
texnologiyalari”. Т-2015
2210
YOSHLARNI INFORMATSION-PSIXOLOGIK XAVFSIZLIGINI TA’MINLASH VA ULARNING SALBIY INFORMATSION-PSIXOLOGIK TA’SIRLARDAN
HIMOYALASH
Akbarova Umidaxon Valiyevna Andijon viloyati Baliqchi tumani
6-son Davlat ixtisoslashtirilgan umumta’lim maktab internati
Amaliyotchi psixologi+998934287837
Annotatasiya: Maqolada mamlakatimiz yoshlarining informatsion-psixologik xavfsizligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadigan axborotlardan foydalanish ko‘nikmalari ko‘rsatib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar. Axborot xavfsizligi, mafkuraviy immunitet, yoshlar, yoshlar siyosati, ta’lim, tarbiya, ijtimoi-psixologik xavfsizlik
Oʻzbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonuni yoshlarni har tomonlama mukammal etib voyaga yetkazishda ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy va qonuniy chora-tadbirlar tizimini mukammallashtirishni nazarda tutadi.
Qonunda yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, ular qatorida yoshlarni vatanparvarlik, fuqarolik tuyg‘usi, bag‘rikenglik, qonunlarga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat ruhida, zararli ta’sirlar va oqimlarga qarshi tura oladigan, hayotga bo‘lgan qat’iy ishonch va qarashlarga ega qilib tarbiyalash; yoshlarni axloqiy negizlarni buzishga olib keladigan xatti-harakatlardan, terrorizm va diniy ekstremizm, separatizm, fundamentalizm, zo‘ravonlik va shafqatsizlik g‘oyalaridan himoya qilishga alohida e’tibor qaratilgan.
Shu jihatdan qaraganda, shaxs va jamiyatning informatsion-psixologik xavfsizligini ta’minlash fanlararo muammo bo‘lib, turli mutaxassislarning birgalikdagi faoliyatini taqozo qiladi. keyingi yillarda mamlakatimiz ilm-fanida shaxs axborot-psixologik xavfsizligini ta’minlashning yo‘l, shakl, vosita, usul, shart-sharoitlariga bag‘ishlangan bir qator tadqiqotlar paydo bo‘ldi.
Shaxsni salbiy informatsion ta’sirlardan himoyalash, informatsion-psixologik xavfsizlikni ta’minlash yo‘nalishiga bag‘ishlangan ilmiy adabiyotlar tahlili bu boradagi eng muhim vositalardan biri – insonga qo‘yilgan masala yoki muammo yuzasidan o‘z fikrini bayon qilish, o‘zgalar fikrlarini tanqidiy qayta idrok etish, o‘z nuqtayi nazarini asoslab berish va saqlab qolish imkoniyatiga ega bo‘lishiga asoslanganligini, ya’ni tanqidiy tafakkur shakllanganligini ko‘rsatdi. Ammo yoshlarni salbiy axborot ta’sirlaridan himoyalashda tanqidiy tafakkur shakllantirilishini tadqiq etishning dolzarbligi bir qator mavjud ziddiyatlar bilan tavsiflanadi. Xususan:
– ijtimoiy-pedagogik xarakterdagi, ya’ni kasbiy faoliyatda salbiy informatsion ta’sirlardan himoyalanishga, informatsion-psixologik xavfsizligini ta’minlashga qodir mutaxassislarga bo‘lgan jamiyatning ijtimoiy buyurtmasi hamda ijtimoiy tuzilmalarning mazkur vazifani ba’zan yetarli darajada, to‘liq uddalay olmasligi;
– ilmiy-nazariy xarakterdagi, ya’ni yoshlarni salbiy axborot ta’sirlaridan himoyalashda tanqidiy tafakkur shakllantirilishining ilmiy asoslangan modelini yaratish zaruriyati hamda uning nazariy jihatdan ishlab chiqilmaganligi;
Ushbu ziddiyatlar kasbiy faoliyatda, yoshlarni salbiy axborot ta’sirlaridan himoyalashda tanqidiy tafakkur shakllantirilishining tegishli tamoyillari, mazmuni, shart-sharoitlari, metodikalarini aniqlashtirish muammosini asoslaydi. kasbiy faoliyatdagi salbiy informatsion ta’sir sifatida negativ mazmundagi manipulyativ xarakterga ega informatsion- psixologik ta’sirlarni ko‘rsatish mumkin.
Umuman olganda, informatsion-psixologik xavfsizlik – muayyan shaxs yoki shaxslar guruhining informatsion sohada salbiy informatsion-psixologik ta’sirlardan himoyalanganlik holati va shu bilan bog‘liq shaxs, davlat va jamiyatning hayotiy muhim manfaatlari.
Salbiy informatsion-psixologik ta’sir – shaxs yoki insonning ruhiyatiga ta’sir etuvchi maxsus vosita va usullar orqali ularning ixtiyori, roziligisiz ta’sir ko‘rsatish. bunday ta’sirning shaxs, davlat hamda jamiyat uchun natijasi salbiy hisoblanadi.
2310
G.V. Grachev shaxs informatsion-psixologik xavfsizligini inson psixikasining turli- tuman informatsion omillar ta’siridan himoyalanganligi holati sifatida talqin qiladi. bunday informatsion omillar sirasiga insonning adekvat ijtimoiy xulq-atvori shakllanishiga, shuningdek, uning o‘ziga va atrof-muhitga subyektiv munosabatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar kiradi. Informatsion-psixologik ta’sir tushunchasi mazmunini oydinlashtirishda G.V. Grachev muayyan jihatlarga e’tibor qaratadi. birinchidan, mazkur tushunchada axborotning insonlarga yo‘naltirilgan maxsus vosita sifatidagi maqsadli funksiyasiga urg‘u beriladi. Ikkinchidan, informatsion ta’sir obyekti – inson psixikasi xususiyatlari tahlil etiladi. hozirgi kunda ushbu tushunchani qo‘llash inson hissiyotlari va sezgi organlariga ramziy-belgi hamda timsolli vositalar orqali ko‘rsatiladigan psixologik ta’sir turini tavsiflashga asos bo‘ladi.
Informatsion jarayonlar shiddat bilan kechayotgan hozirgi davrda o‘zida aqliy-ratsional (informatsion jihat) va hissiy (psixologik jihat) unsurlarni jamlovchi informatsion- psixologik ta’sir insonlar salomatligiga putur yetishiga ham sabab bo‘lyapti. Xususan, ekologiya va ijtimoiy xavfsizlik nuqtayi nazaridan hozirgi zamon odami uchun real xavf-xatar mavjuddir. Shu yo‘nalishda tadqiqotlar olib borayotgan olimlarning fikricha, informatsion-psixologik xavfsizlik deganda, inson psixikasining turli destruktiv information ta’sir (shaxs ongi yoki ong osti sohasiga muayyan buzg‘unchi g‘oya, halokatga olib keluvchi yoki zararli axborotning kiritilishi)dan himoyalanishi nazarda tutiladi. Informatsion-psixologik jihatdan muhofaza qilinmagan inson yon-atrofdagi voqealarni noadekvat idrok etadi, uning hayotiy muhim manfaatlari, erki, qadr-qimmati poymol etiladi.
Yoshlarni destruktiv g‘oyalar ta’siridan himoyalash, ularni salbiy-informatsion- psixologik ta’sirdan muhofaza qilishning ijtimoiy-psixologik asoslarini yaratishda antimanipulyativ xulq-atvorni shakllantirishga alohida e’tibor berish zarur. Antimanipulyativ xulq dogmatik xarakterga ega bo‘lmasdan, uning rivojlanishiga ijtimoiy, biologik, psixologik va siyosiy omillar ta’sir o‘tkazadi. Ushbu xulq modelini yaratishda ijtimoiy- biologik, ruhiy-ijtimoiy unsurlardan foydalanish samarali natija beradi. Shaxsga xos bo‘lgan individual-psixologik xususiyatlar bilan nosog‘lom ijtimoiy muhit o‘rtasidagi o‘zaro moslik va ularning bir-birini to‘ldirishi yoshlarning yot, buzg‘unchi g‘oyalar ta’siriga tushib qolishiga imkon yaratadi. Yoshlarda tegishli xulq shakllanmaganligi, mafkuraviy immunitet tarkib topmaganligi, axborot iste’moli madaniyati lozim darajada rivojlanmaganligi ularning nojoiz g‘oyalar ta’siriga tushishida asosiy sabablar sifatida namoyon bo‘ladi. O‘smirlar, yigit va qizlarni destruktiv g‘oyalar ta’siridan himoyalashga qaratilgan chora-tadbirlar va tavsiyalarni ishlab chiqishda ijtimoiy-psixologik, individual- psixologik, yosh, jinsiy, hududiy, demografik, etnopsixologik xususiyatlarni inobatga olish lozim.
Xulosa oʻrnida shuni aytish mumkinki, yoshlar xulqining anglanmagan regulyativ mexanizmlarini o‘rganish, shaxs xususiyatlari bilan bog‘liq yoshlik davriga xos himoya mexanizmlarini tadqiq etish, jins xususiyatlari bilan bog‘liq ravishda yoshlik davridagi psixologik himoya ko‘rinishlarining o‘ziga xos jihatlarini tahlil qilish, shaxsning yoshlik davrini tavsiflovchi hissiy-irodaviy, kommunikativ, intellektual xususiyatlarini o‘rganish, shaxsning individual-psixologik tavsifi va turli himoya mexanizmlari xususiyatlari o‘rtasidagi mutanosiblik, bog‘liqlikni batafsil tadqiq qilish psixologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlar oldida turgan dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
foydalanilgan adabiyotlar.1. Qodirov U.d. Yoshlarni destruktiv ta’sirlardan himoyalashning psixologik jihatlari.
Monografiya. – T.: fan va texnologiyalar nashriyoti, 20132. грачев г.В. Личность и общество: информационно-психологическая безопасность и
психологическая защита. – м.: ПЕРСЭ, 2003.3. Решетникова С.ю., Смолян г.Л. Проблемы информационно-психологи- ческой без-
опасности: сборник статей и материалов конференции. – м.: Изд- во ин-та психологии РАН, 1996
2410
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARNI INNOVATSION METODLAR ORQALI O‘QITISH
Ashurova Naima Nazirovna Angren shahar 42-sonli umumiy o‘rta ta’lim
maktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.Tel; +99894 214 72 85
e-mail: [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga dastlabki tushunchalarni o‘rgatishda in novatsion metodlar va vositalaridan foydalanish masalasi tahlil qilingan bo‘lib, o‘qituvchi har bir o‘tilayotgan darsga ijodiy yondashishi, mashg‘ulotlarni ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida darsning har bir minutidan unumli foydalanishi masalalari yoritilgan
Kalit so‘zlar: innovatsiya, pedagogik texnologiyalar, fidokor o‘qituvchi
O‘quvchiga bilim berish, har bir dars mazmunini boyitish, qiziqarli mashg‘ulotlarni dars jarayoniga singdirishni talab qiladi. Ruhshunoslarning aniqlashicha, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari o‘qituvchining oddiy tushuntirishi orqali egallab olgan ma’lumotlarga qaraganda turli xil ruhiy kechinmalar orqali o‘zlari mulohaza yuritib, mustaqil bajargan ishlari vositasida o‘zlashtirilgan bilimlarini uzoq esda saqlab qoladilar. chunki o‘quvchi mustaqil mashqlarni bajarishda faoliyat ko‘rsatib, ilgari olgan bilimlariga tayanganholda ko‘plab o‘quv materiallarini hayolidan o‘tkazadi. O‘xshash hodisalarni taqqoslaydi. O‘zicha mulohazayuritib mustaqil hukm chiqaradi. O‘qituvchilarning tayyor holda bergan ma’lumotida esa o‘quvchi fikrlash faoliyati to‘la ishga kirishmasdan to‘g‘ri javobni o‘zlashtirib oladi. O‘xshash hodisalarga duch kelishi bilano‘qituvchi bergan bilimni amaliyotga taqbiq qilishda qiynalib qoladi.
Davlat ta’lim standarti va amaldagi maktab dasturlarida o‘quvchi egallashi lozim bo‘lgan materiallarancha murakkab bo‘lib, bolalarning bu bilimlarnibosqichma - bosqich egallab olishlarini, kengaytirib va rivojlantirib borishlarini taqozo etadi. bugungi davlat ta’lim standarti va ta’lim tizimi biz boshlabg‘ich sinf o‘qituvchilari oldiga o‘ta mas’uliyatli vazifalar yuklamoqda.
O‘qituvchi har bir o‘tilayotgan darsga ijodiy yondashishi, mashg‘ulotlarni ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida qurishi, darsning har bir minutidan unumli foydalanishi zarur. Mashg‘ulotlarni shunday tashkil etish kerakki, o‘quvchi har bir dars davomida egallashi lozim bo‘lgan bilimlar hajmini, o‘zida hosilqiladigan ko‘nikma va malakalarni oldindan belgilab olishi lozim. bu o‘z navbatida o‘quvchining mashg‘ulotlarga aniq maqsad bilan qatnashishini taqozo qiladi. chunki o‘quvchi darsning oxirida belgilangan maqsadga erishganligini bilish imkoniyatiga ega bo‘lishi zarur. Albatta, boshlangich sinf o‘quvchisiga bilim berish, har bir dars mazmunini boyitish, qiziqarli mashg‘ulotlarni dars jarayoniga singdirishni talab qiladi. bunda oqituvchining dars uchun oildindan puxta tayyorgarlik korishi va darsda foydalanidigan usullari bolalarning mustaq il ishlashiga qaratilishi zarurdir. chunki o‘quvchi mustaqil mashqlarni bajarishda faoliyat ko‘rsatib, ilgari olgan bilimlariga tayangan holda ko‘plab o‘quv materiallarini hayolidan o‘tkazadi. O‘xshash hodisalarni taqqoslaydi. O‘zicha mulohaza yuritib mustaqil hukm chiqaradi. O‘qituvchilarning tayyor holda bergan ma’lumotida esa o‘quvchi fikrlash faoliyati to‘la ishga kirishmasdan to‘g‘ri javobni o‘zlashtirib oladi. O‘xshash hodisalarga duch kelishi bilan o‘qituvchi bergan bilimni amaliyotga taqbiq qilishda qiynalib qoladi.
Davlat ta’lim standarti va amaldagi maktab dasturlarida o‘quvchi egallashi lozim bo‘lgan materiallarancha murakkab bo‘lib, bolalarning bu bilimlarni bosqichmabosqich egallab olishlarini, kengaytirib va rivojlantirib borishlarini taqozo etadi.
Pedagogik texnologiyalar asosida darslarning tashkil etilishi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarni o‘zi bajarayotgan mashg‘ulotga nisbatan ongli munosabatda bo‘lishga o‘rgatadi. O‘quvchi har bir mashg‘ulot jarayonida ixtiyoriy diqqatini ishga soladi, darsda ilg‘orlikka, g‘alaba qozonishga intiladi. Maktab bola hayotida judamuhim o‘rin turadi. Shu davrda u atrof-muhit, jamiyat va kishilar mehnati, maktab-maorif haqidagi bilimlarni egallaydi. kecha o‘yin bilan band bo‘lib, erkin faoliyat ko‘rsatib yurgan bolaning birdan maktabning ichki qonunqoidalariga moslashishi, belgilangan tartib asosida mashg‘ulotlarga o‘z vaqtida qatnashishi oson kechmaydi. Shu tufayli kichik maktab yoshidagi bolalar o‘yin bilan bog‘liq darslarda juda faol qatnashadi. Biz o‘qituvchilar buni hisobga olib, darslarga o‘yin elementlarini kiritishimiz va undan ta’lim-
2510
tarbiyaviy maqsadlarda samarali foydalanishimiz lozim.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga mo‘ljallangan bilimlarning o‘zlashtirib olinishiga erishish
uchun ana shularga tayanish va uni parvarish qila borish lozim. bu o‘rinda zamonaviy pedagogik texnologiyalarning o‘rniva ahamiyati juda kattadir. «Tasavvur qiling, bola ma’lum amaliy va ruhiy tayyorgarlikdan keyin maktab o‘quvchisi bo‘ladi. Uning vazifasi o‘zgaradi. bir kecha - kunduzda o‘rtacha 4 soat ta’lim oladi. kechagi o‘yinqaroq bola bugun 40-45 daqiqa davomida diqqatini bir joyga joylab, o‘qituvchi bilan muloqatda bo‘ladi. O‘quv axborotini qabul qiladi va idrok etadi. Ana shu vaqtda o‘qituvchi loqayd, mas’uliyatsizlik qilsa, uning bu holati otaonalarning holati bilan hamohang bo‘lib qolsa, ota-ona ham yordam berishdan ojiz, nazorat qilishga «vaqti yo‘q» bo‘lsa, o‘sha o‘quvchilar bo‘sh o‘zlashtiruvchi, tartibsiz yomon o‘quvchilarga aylanadilar. O‘z kasbining mohir ustasi bo‘lgan fidokor o‘qituvchi ana shu paytda o‘quvchilarni qo‘lga oladi, ularning mehrini, ishonchini qozonadi: o‘quv mashg‘ulotlariga qiziqish uyg‘otadi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, davlatimiz tomonidan ta’lim tizimini takomillashtirishga bo‘lgan e’tibor, bu ulug‘ xalqimiz, kelajagimiz va ertangi kunimizga bo‘lgan e’tibordir. kelajagimiz vorislari bo‘lgan yosh avlodning mustahkam bilim olishlari, olgan bilimlarini kundalik faoliyatda qo‘llay olishlariga,komil insonlar bo‘lib voyaga yetishlariga imkoniyatlar yaratishimiz, ta’lim tizimiga bo‘lgan e’tiborning yaqqol namunasidir. bu esa buyuk kelajagimizga bo‘lgan ishonch garovidir.
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.1. Ta’lim samaradorligini oshirishda o‘qituvchi mahrati. Respublika ilmiy-amaliy konferentsiya
materiallari to‘plami. Jizzax 2017.2. Xalq ta’limi tizimida axborot-kommunikatsion muhitni yaratish: asosiy maqsad va vazifalar.
Xalq t a’limi 2016 y 3-son Sh.Ergashev, A.kolantarov.
2610
DARSLAR SAMARADORLOGIDA MUSTAQIL ISHLARNING AHAMIYATI
Azimov Umid – o‘qituvchi Navoiy shahar, 16-umumiy o‘rta maktabNasirova Shaira-texnika fanlari doktori, professor,
Navoiy davlat pedagogika institutitelefon: +998 90 646 36 09
Annotasiya. Ushbu maqolada darslar samaradorligida mustaqil ishlarni tashkil etishning xususiyatlari va imkoniyatlari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: maktab, axborotlashtirish, ta’lim, o‘quvchi, bilim, AkT, vosita, aloqa, tizim.
Informatika va axborot texnologiyalari sohasi bo‘yicha mutaxassislar tayyorlovchi oliy texnika o‘quv yurtlarida o‘quv jarayoniga xos ishlarni tashkil etish usullari va shakllari xilma-xildir. Mazkur jarayonning ajralmas qismi talabalarning mustaqil ishlashidir. Mustaqil ishlar joriy o‘quv jarayoni bilan birgalikda va uzviy bog‘liqlikda olib boriladi.
Umuman mustaqillik – shaxs xarakterining xususiyatlaridan biri bo‘lib, insonning tafakkur tizimida, turli ko‘rinishdagi faoliyat va harakatlarida aks etadi. Mustaqillik tushunchasi oliy o‘quv yurti talabasiga nisbatan aytilganda, unda talaba o‘z oldida turgan vazi-falarni, chunonchi bo‘lajak mutaxassis sifatida shakl-lanishida egallagan barcha bilimlarni yanada mustahkamlash va unga intilish tushunchasini bildirishi mumkin.
Bilimlarni mustaqil ravishda egallashga intilish - talaba faoliyatining oliy o‘quv yurtidagi eng ajralib turadigan xususiyati, mustaqil o‘qib bilim orttirish asosi hisoblanadi. O‘qib bilim egal-lash talabalarning mustaqil tayyorgarlik ko‘rishi, o‘qishga ijodiy tomondan yondashishi demak-dir. Mustaqil o‘qish o‘quv jarayoni bilan birga belgilangan dastur va darsliklar bo‘yicha, ba’zi hollarda mazkur dastur va darsliklardan chetga chiqqan holda olib boriladi. Mustaqil ravishda bilish doirasini kengaytirish hamda qo‘shimcha nazariy va amaliy materialni egallash talaba egallayotgan kasbiy malaka va ishlab chiqarishda mustaqil ishlay bilish ko‘nikmasini orttirish bilan chambarchas bog‘langan.
Agar o‘quv jarayoni dasturlar va dars jadvalida ko‘rsatilgan mashg‘ulotlar bilan cheklangan, olib boriladigan barcha mashg‘ulotlar dars xonasida tugallanadigan bo‘lsa, u holda texnika sohasida tayyorlanayotgan mutaxassislarning bilimi bir tomonlama bo‘lgan bo‘lar edi. Aytish lozimki, o‘quv jarayonining xolis o‘zi mutaxassislar tayyorlash uchun etarli emas.
O‘qish jarayoni mustaqil bilim orttirish bilan uyg‘unlashtirgandagina ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin. Oliy texnika o‘quv yurtlarida talabalarning bilimlarini egallashdagi mustaqilligini rivojlantirishda ma’ruza matnlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar, ilmiy nashr-lar, texnikaga oid jurnallar, hamdo‘stlik mamlakatlari va chet ellarda chop etilgan adabiyotlar, turli xil bildirgichlarning vositasi kattadir. Ma’ruza matnlari va darsliklar bo‘yicha talaba dars jarayonida o‘qituvchi tomonidan berilgan o‘quv materialini takrorlaydi va mustahkamlaydi[1].
Bunda talabalar darsliklardan o‘qituvchi topshirig‘i bo‘yicha o‘quv materialining ma’lum qismini mustaqil o‘rganadilar. biroq texnika bo‘yicha mutaxassislikni egallayotgan talabalar uchun faqat darsliklar, ma’ruza matnlari bilan cheklanib qolish etarli emas. Turli xil texnikani ishlab chiqaruvchi va ulardan foydalanuvchi korxonalarda mashinalarni loyihalashda, ishlatishda foydalanilayotgan yo‘riqnomalardan va texnika sohasiga xos ilmiy-texnik adabiyotlaridan keng foydalanishni yo‘lga qo‘yish talabalar bilimini to‘ldirishga va kengaytirishga imkoniyat yaratadi.
Darsliklar va ilmiy-texnik adabiyotlar bilan mustaqil ishlay bilishdek ishlarni unumli yoki foydali tashkil etish misollari umumpedagogik muammolarning bir qismidir. bilimlarni bevosita kitoblardan o‘zlashtirish, ya’ni talabalarni mustaqil ishlashi vaqtda oliy o‘quv yurtlarida bilvosita dars jarayonlarida, darsdan tashqari uy vazifalarini bajarishda amalga oshiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1, Аbduqodirov А.А., haitov A.G‘., Shodiev R.R. “Аxborot texnologiyalari”. Т. “O‘qituv-
chi”. 2002.
2710
MATEMATIKA SOHASIDAGI TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA PEDAGOGLARNI O‘RNI
Nurmatova Dilfuza NurdinovnaBeknazarova Lazakatxon Matayevna Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani
22- umumta’lim maktabning boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari Telefon : 998905456507
Telefon : +998936947210
Annotatsiya: Ushbu maqolada mamlakatimizda matematika 2020-yildagi ilm-fanni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilandi. O‘tgan davr ichida matematika ilm-fani va ta’limini yangi sifat bosqichiga olib chiqishga qaratilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilganliklari, bular jumlasidan Oʻzbekiston natijalarini boshqa davlat maʼlumotlari bilan taqqoslash va ularni hal etishning eng yaxshi usullari, ilk bora xalqaro tizim asosida oʻquvchilar bilimi baholash to‘g‘risida fikr yuritildi.
Kalit so‘zlar: boshlang‘ich ta’lim, misоl, raqam, o‘quvchi, matematika, dars.
bоshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘rgatuvchi o‘quvchilarning ijtimоiy faоliyatiga zarur bo‘ladigan hisоb-kitоblarni o‘rgatishda, mantiiqiy fikrlash qоbiliyatlarini shakllantirishda, matematik nutq madaniyatini tarkib tоptirish va uni yuqоri saviyada o‘rganish uchun zamin yaratishda, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining o‘rni va mehnati beqiyos.
Mamlakatimizda matematika 2020-yildagi ilm-fanni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilandi. O‘tgan davr ichida matematika ilm-fani va ta’limini yangi sifat bosqichiga olib chiqishga qaratilgan qator tizimli ishlar amalga oshirildi. bular jumlasidan Oʻzbekiston natijalarini boshqa davlat maʼlumotlari bilan taqqoslash va ularni hal etishning eng yaxshi usullari, ilk bora xalqaro tizim asosida oʻquvchilar bilimi baholash unda boshlang‘ich sinflarda o‘quvchining ko‘nikma va bilimlarini baholash asosi sifatida o‘qish EGRA va matematikani EGMA baholash metodikasi, EGRA va EGMA tadqiqotlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘zlashtirishini yaxshilash hamda ta’lim jarayonidagi kamchiliklarni aniqlash yuzasidagi tadqiqotdir.
Ta’limning barcha bosqichlarida matematika fanini o‘qitish tizimini yanada takomillashtirish, pedagoglarning samarali mehnatini qo‘llab-quvvatlash, ilmiy-tadqiqot ishlarining ko‘lamini kengaytirish va amaliy ahamiyatini oshirish, xalqaro hamjamiyat bilan aloqalarni mustahkamlash, shuningdek, 2017 — 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini «Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturida belgilangan vazifalar ijrosini ta’minlash maqsadida Mamlakatimizda “Matematika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” PQ-4708-son 07.05.2020 qaror qabul qilindi.Mazkur qarorda matematika ta’limi va fanlarini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash masalalari belgilab qo‘yilgan.
Matematik tushunchalarni o‘zlashtirish — inson ijodiy faoliyatining butun maqsadli amalga oshiriladigan pedagogik jarayonidir. Uning maqsadi - bolalarni faqat matematikani bilishdan emas, balki ularni hayotga tayyorlash, o‘zlarining hayotdagi o‘rinlarini topa olishlariga yordam berishdan iborat. Shunday ishlarni nazarda tutib matematikani chuqur o‘zlashtirish orqali vatanimizda xalqaro olimpiada iqtidorli ishtirokchilari yetishib chiqadi.
Matematika aniq fan bo‘lib, u reallikni yoqtiradi. har bir dars uchun uning mavzusi ko‘rsatiladi. Sо’nga darsning maqsadi aytiladi. darsning maqsadi faqat yangi materialni o‘rganish bilan bоg‘liq bo‘lgan masalalarni aks ettiradigan emas, balki, ularga o‘zlashtirilgan bilim, o‘quv va malakalarni mustahkamlash masalasini ham ko‘zda tutadi.
Shuningdek bоlalarning keyingi darslarda o‘tilgan yangi materialini aniqlashga tayyorlaydi.Matematika darsini o‘tkazishda, agar o‘qituvchi darslikda ko‘rsatilgan bir sоatlik materialni,
sinf bilan ishlash sharоitida bir darsga ulgurmasligiga ko‘zi yetsa, u hоlda o‘qituvchi shu darsda qaysi masalalarni tashlab o‘tishni hal qilishi kerak. birоq bu masalalarni belgilab qo‘yish kerak va bu masalalarga kelgusi darsda qaytishi kerak. O‘qituvchi har bir mavzu ustida ish оlib bоrganda bоlalar qaysi masalani yaxshi o‘zlashtiragnini va dоimо kuzatib bоrish kerak.
Matematika juda qiziqarli fan, o‘quvchilarni ko‘p narsalarni qilishga undaydi. kelajakda yetuk,
2810
sara оlim insоnlar bo‘lib kamоl tоpishlariga xizmat qiluvchi fandir.Matematika darslarini tashkil qilishda quyidagilarga e’tibоr berish lоzim:1. Ilmiylikka e’tibоr berish, ya’ni misоl va masalalarni xatоsiz, aniq va to‘g‘ri yechish zarur.2. fanlararо bоg‘lanish, bunda matemtika fanini bоshqa (оta tili, o‘qish, tabiat, musiqa, rasm
va h.k) fanlarni bоg‘lab tashkil etish.3. ko‘rsatmalilik, ko‘rgazmalilik. bоshlang‘ich sinflarda ko‘rgazmali qurоllardan, tarqatma
materiallardan fоydalanish.4. darsga jalb qila оlish. Masalan ko‘rgazma yetarli, lekin, o‘quvchilarning diqqatini darsga
qarata оlmasligimiz mumkin. Lekin ko‘rgazmasiz butun sinfni darsga jalb eta оlish ham mumkin. hozirgi interfaol usullar asоsida: darsni o‘tishda, misоl, masalalarni yechimini aniqlashda turli xil didaktik o‘yinlar, bоshqоtirma, qiziqarli sоnli tоpishmоqlardan fоydalanish ko‘zda tutiladi.
5. Vaqtdan unumli fоydalanish.6. Yangi mavzuning bayonida ko‘prоq to‘xtalish kerak.Matematikada fоydalaniladigan ko‘rgazmali qurоllarni o‘quvchilarga ko‘rinishi aniq bo‘lishi
uchun kattarоq rangli hоlatda tayyorlansa, o‘quvchilarning qiziqishi оrtadi. Tarqatma materiallarni isuatalgan hajmda, shaklda yasash mumkin.
fоydalanilagan adabiyotlar1, N.U.bekbоeva, Y.Yangibоevalar matematika 1-2-sinflar uchun. Tоshkent – o‘qituvchi
2008- yil2, M.Axmedоv, M.Mirzaaxmedоv matematika 4- sinflar uchun. Tоshkent – o‘qituvchi 2008
-yil.
2910
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA “KIM ZUKKO O‘YINI”NI O‘TKAZISH METODIKASI VA UNING FANLARNI O‘ZLASHTIRISHDAGI AHAMIYATI
Do‘smatova Nilufar ShukurboyevnaSamarqand viloyati Jomboy tumani 46-umumta’lim
maktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon: +99893 347-60-26
Abduqodirova Nilufar AbdaxatovnaSamarqand viloyati Oqdaryo tumani 2-son kasb-hunar
maktabining maxsus fan o‘qituvchisiTelefon: +99899 955-04-85
Annotatsiya: Ushbu tezisda ilk bor mualliflar tomonidan ilgari surilgan “kim zukko o‘yini”ning o‘tkazilish metodikasi, jarayoni, tartib qoidalari va ushbu o‘yinning o‘quvchilarning fanlarni o‘zlashtirishdagi ahamiyati bayon qilingan.
Tayanch iboralar: Zukko, noan’anviy usul, metodika, matematika, iqtisodiyot, iqtidorli o‘quvchi, innovatsion texnologiyalar, pedagogik mahorat.
Ushbu tezisda “Kim zukko o‘yini”ning o‘tkazilish metodikasi, o‘yin jarayoni va tartib qoidalari namuna tarzida 4-sinf o‘quvchilarining matematika fanidan o‘tkazilgan “Kim zukko o‘yini” misolida bayon qilingan. “kim zukko o‘yini” noan’anaviy dars turlaridan biri hisoblanadi. biz endi o‘yinning o‘tkazilish metodikasi va texnologiyasi bilan tanishib chiqamiz. O‘quv yili boshida fan o‘qituvchisi har chorakning oxirida “Kim zukko o‘yini” ning o‘tkazilishi haqida ogohlantiradi va barcha o‘quvchilarning bu o‘yinga muntazam ravishda tayyorgarlik ko‘rib borishlari tayinlanadi va ushbu o‘yinni o‘tkazilish tartib qoidalari bilan tanishtirib boradi. “kim zukko o‘yini” 3 bosqichda o‘tkaziladi. O‘yinning davomiyligi 35-40 daqiqadan oshmasligi lozim. “kim zukko o‘yini”ning har bir bosqichdagi savollari fan o‘qituvchisi tomonidan tuziladi. Savollar albatta 1-4 sinflarda o‘tilgan mavzularga mos kelishi lozim.
O‘yinning 1-bosqichida avvaldan saralangan 10 nafar o‘quvchi tanlab olinadi. O‘yin davomida barcha o‘quvchilarning faolligini ta’minlash maqsadida o‘qituvchi barcha o‘quvchilarga musobaqada qatnashuvchilarning savollarga javoblarini diqqat bilan tinglab borishlari va bironta qatnashuvchi savolga javob bera olmasa yoki noto‘g‘ri javob bergan taqdirda o‘qituvchining ruxsati bilan qo‘l ko‘tarib javob berishlari mumkinligi ta’kidlanadi va javob bergan o‘quvchilar baholanadi. Tanlab olingan o‘quvchilar doskaga chiqariladi va ularga 1-bosqich savollari beriladi. 1-bosqichda o‘quvchilarning bilimlari va xotirasini tekshirish maqsadida juda yengil savollar taqdim etiladi. Masalan: ko‘paytirish jadvalini navbatma navbat davom ettirish:
3*4=12→4*5=20→5*6=30→6*7=42→7*8=56→8*9=72→9*10=90→ 10*11=110→…ketma-ketlikda davom ettiriladi. Qaysi o‘quvchi javob bera olmasa o‘yindan chiqadi. Ushbu
jarayon 5 nafar o‘quvchi qolganga qadar davom etadi. 1-bosqich yakunida o‘yinda g‘olib bo‘lgan 5 nafar o‘quvchiga 1 balldan beriladi.
2-bosqichda har bir o‘quvchi 1 dan 5 gacha raqamlanadi va savolga javob berishga tayyor bo‘lgan o‘quvchi raqamini ko‘tarib bir qadam oldinga chiqadi va javob beradi. To‘g‘ri javob bergan ishtirokchiga 2 ball beriladi. Agarda javob noto‘g‘ri bo‘lsa 1 ball olib tashlanadi. 2-bosqichda ham qatnashuvchilarga matematika faniga oid murakkabroq 10 ta savollar beriladi. Quyida 2-bos-qichga doir 3 ta savol namuna tarzida keltirilgan:
1) Qachon bo‘linma bo‘linuvchiga teng bo‘ladi?2) hech qanday arifmetik amallarni bajarmay 66 sonini 1,5 marta oshiring.3) 2 ta tovuq 2 kunda 2 ta tuxum qilsa, 100 ta tovuq 100 ta tuxumni necha kunda qilishi mumkin?2-bosqich yakunida ishtirokchilar to‘plagan ballar o‘qituvchi tomonidan e’lon qilinadi. kam
ball to‘plagan 2 o‘quvchi keyingi bosqichda qatnashmaydi va qolgan 3 nafar iqtidorli o‘quvchi 3-bosqichda o‘yinni davom ettiradi.
3-bosqichda ham o‘quvchilarga ancha murakkab va mantiqiy savollar beriladi. Ishtirokchilarga har bir to‘g‘ri javob uchun 3 ball taqdim etiladi. bu bosqichda eng ko‘p ball to‘plagan ishtirokchi “Eng zukko o‘quvchi “ deb e’lon qilinadi. Quyida 3-bosqichga doir savollardan namunalar keltirilgan:
3010
1) 3 yildan keyin baxtiyor 14 yoshga to‘ladi. 5 yil avval baxtiyor necha yoshda bo‘lgan?2) Eng katta ikki xonali son eng kichik ikki xonali sondan qancha kam?3) Oilada 2 nafar ota, 2 nafar ona, 2 nafar o‘g‘il va 2 nafar qiz bor. bu oilada kamida necha
nafar kishi bo‘lishi mumkin? Agar “Kim zukko o‘yini” innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda o‘tkazilsa va savol-
lar bevosita ekranda namoyish qilinsa, ushbu o‘yin yanada jonli va qiziqarli tarzda o‘tadi. “Kim zukko o‘yini”ning ahamiyati shundan iboratki, o‘quvchilar “Kim zukko o‘yini”da qa-
tnashish maqsadida o‘quv yili davomida dars mavzularini muntazam ravishda chuqur o‘rganib boradilar va ularning darsga bo‘lgan qiziqishlari yanada kuchayadi. buning natijasida esa o‘qu-vchilarning fanni chuqur o‘zlashtirishlariga zamin yaratiladi. “kim zukko o‘yini” ni nafaqat bosh-lang‘ich sinflarda, balki yuqori sinflarda ham o‘tkazish mumkin. bunday darsning qanchalik ijo-biy natija berishi o‘qituvchining faolligi va pedogogik mahoratiga bog‘liq. Tajribali pedogoglar mehnatining mahsuli bo‘lgan iqtidorli o‘quvchilar kelajakda Vatanimiz iqtisodiyotining yanada gurkirab rivojlanishiga o‘z hissalarini qo‘shishlariga aminmiz.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. f.bahromov,S.burxonov,O‘. Xudoyorov “Ming bir boshqotirma” Toshkent-20142. N.N. Azizxo‘jayev “Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat” Toshkent- 20063. farberman b.L. “Ilg‘or pedagogik texnologiyalar” Toshkent-2001 4. Sayidaxmedov N. “Yangi pedagogik texnologiyalar” Toshkent-2003. 5. Ismoilov O.A. Nazarov Sh.Q. “Ta’lim muassasalarida innovatsion pedagogik texnologiyalar”
Toshkent - 2012.
3110
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING O‘RNI
Dushayeva Rokibaxon Xakimxonovna,Toshkent viloyati, Angren shahar 73-ixtisoslashtirilgan maktab internati
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi, Tel: +998 94 923 84 98
Annotatsiya – Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’limda o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkor-likdagi faoliyati shu jarayonda shaxsning taraqqiyoti, uning ma‘lumoti va tarbiyasi haqida ilmiy qarashlar ilgari suriladi.
Kalit so‘zlar – Ta’lim, tizim, boshlang‘ich ta’lim, o‘qituvchi, o‘quvchi, taraqqiyot, ma’lumot, qobiliyat.
Barchamizga ma’lumki, ta’lim tizimida, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limda aktning roli beqiyos-dir. Ta’lim o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, shu jarayonda shaxsning taraqqiyoti, uning ma’lumoti va tarbiyasi ham amalga oshadi. darslarda o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar vositasida o‘quvchilarga yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib borishi natijasida undan foydalanish qobiliyatiga ega bo‘ladi. O‘rganish jarayonida o‘quvchilar o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan foydalanishadi, ya’ni o‘zlashtirilayotgan ma’lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda amaliyotga tatbiq etishda o‘ziga xos tafovutlarga tayanadi. Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilarlarning dars paytidagi hamkorligi, o‘quvchilarning mustaqil ishlashi, sinfdan tashqari ishlar shaklida ta’lim va tarbiya masalalari hal etiladi.
Ta’limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ta’lim-tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo‘lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ta’limning maqsadi imkoniyat-laridan to‘g‘ri, aniq, o‘rinli foydalanish ko‘nikma va malakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkurni rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g‘oyani singdirish, shar-qona tarbiyani shakllantirish, shaxsni ma’naviy boyitishdan iboratligi ta’kidlangan. Ta’limiy ma-qsad asosida o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, og‘zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyati takomillashtiriladi. Tarbiyaviy ma-qsad asosida esa ma’naviy, g‘oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til o‘rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish imkoni paydo bo‘ladi. Ulug‘ donishmandlardan biri «... kelajak tashvishi bilan yashasang, farzandlaringga yaxshi bilim ber, o‘qit», degan ekan. Yurtimizda ta’lim-tarbiya tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar haqiqiy ma’noda bir-ikki yil-lik yoki qisqa davrda samaraga erishishga qaratilgan ish emas, balki chin ma’noda bir necha yuz yillarga tatiydigan o‘zgarish bo‘ldi, desak xato bo‘lmaydi. bu prezidentimizning kelajagimiz, ke-lajak avlodimiz haqida qayg‘urib, yurtimizning barcha farzandlari – mening farzandlarim, ular bizlardan ko‘ra kuchli, bilimli va albatta baxtli bo‘lishlari kerak, degan g‘oyasi zamirida donish-mandlarcha siyosat yotganini ko‘rsatadi.
Ma’lumki, ta’limda ilg‘or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalarini tatbiq etish o‘quv mashg‘ulotlarining samaradorligini oshiribgina qolmay, ilm-fan yutuqlarini amaliyotda qo‘llash orqali mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, har tomonlama barkamol yuksak ma’naviyatli shaxsni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayoni-da qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidi-rib topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham o‘zlari kelti-rib chiqarishga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funk-siyasini bajaradi. bugungi kunda ta’limda «Aqliy hujum», «fikrlar hujumi», «Tarmoqlar» metodi, «Sinkveyn», «bbb», «beshinchisi ortiqcha», «6x6x6», «bahs-munozara», «Rolli o‘yin», fSMU, «kichik guruhlarda ishlash», «Yumaloqlangan qor», «Zigzag», «Oxirgi so‘zni men aytay» kabi zamonaviy texnologiyalar qo‘llanmoqda.
Ta’limda o‘quvchi shaxsini fikrlashga, o‘zgalar fikrini anglash va shu fikrni og‘zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o‘rgatish masalasiga e’tibor qaratilgan bo‘lib, mustaqil fikrlaydigan, nutq madaniyati rivojlangan savodxon shaxsni kamol toptirish asosiy o‘rin egallaydi.
3210
Millatning turmush tarzi, madaniy yaratuvchanligi uning boy tarixiy merosi asosida o‘rganiladi.Bugungi kun o‘qituvchidan ilg‘or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan o‘quv ja-
rayonida foydalanishni talab etmoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg‘ulotlarida interfaol metodlarni qo‘llash orqali ta’lim-tarbiya berish yo‘llariga doir fikrlar-imizni bayon etamiz.
Xulosa qilib aytganda, akt o‘quv mashg‘ulotlari samaradorligini oshirishda hammamizga amaliy yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarni o‘z yo‘nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko‘nikmalarini shakllantirishdek mas’uliyatli vazifani bajarishda yaqindan yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Хadjayeva A.T., G‘ofurova T.h., Boshlang‘ich ta’limni o‘qitish metodikasi. Pedagogika
oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik. — T.:, Moliya-iqtisod, 2007.2. м. Ochilov. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi: Nasaf, 2000.
3310
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DARSLARNI TASHKIL ETISHDA “MULOQOT” TEXNOLOGIYASIDA FOYDALANISH AFZALLIKLARI
Ismoilova FaridaxonAndijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani
43-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel:916139247
Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi zamonaviy maktablarni yanada rivojlantirish hamda buning uchun yoshlarning bilim darajasini oshirish, ularni yurtimizning ertangi kunining ishonchli shaxslari sifatida taribiyalashda pedagoglar tomonidan ta’lim tarbiyani tog‘ri tashkl etish, yoshlarni samarali bilim olishlarini ta’minlash maqsadida maktabdagi darslarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar orqali tashkil etish, o‘quvchilarning dunyoqarashini o‘stirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanishning ahamiyati haqida fikrlar bildiriladi.
Kalit so‘zlar: axborot kommunikatsion texnologiyalar, “Muloqot texnologiya”
Har bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish, yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilgo‘r pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish hamda ta’lim samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi.
Ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish ta’lim muassasalari va pedagoglar oldida turgan muhim vazifalardan biridir. Ta’limning samaradorligini oshirish uchun olib borilayotgan ishlarni, shartli ravishda, ikkiga bo‘lish mumkin: birinchisi, ta’limning (o‘qitishning) faol metodlarini qo‘llash, ikkinchisi, zamonaviy axborot vositalaridan foydalanish. Albatta, bu ikkala yo‘nalishda taklif qilinayotgan o‘qitish usullari va vositalari uzoq yillar davomida qo‘llanilib kelgan an’anaviy usullarni butunlay yaroqsiz ekanligiga ishora emas. Ta’lim metodi o‘z-o‘zicha faol yoki passiv bo‘la olmaydi. keyingi yillarda faol metodlar deb ataluvchi metodlar o‘quvchi va talabalarning bilish jarayonlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri faollashtirishga yo‘naltirilgandir. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayonida qo‘llash yaxshi natijalar berishi ko‘pgina psixolog – pedagog hamda metodistlar tomonidan isbotlangandir.
Pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi va ularning o‘quv-tarbiya jarayoniga kirib kelishi, shuningdek, axborot texnologiyalarining tez almashinuvi va takomillashuvi jarayonida har bir o‘qituvchi o‘z kasbiy tayyorgarligini, maxoratini kuchaytirish imkoniyatiga ega. Shu bois men ham darslarimda axborot komunikatsion texnologiyalarni joriy etaman va har doim yaxshi natijalarga erishaman. Ta’lim oluvchilarning ongliligi va faolligini oshirish uchun darsni shunday tashkil etish nazarda tutiladiki, bunda o‘quvchilar ilmiy bilimlarni amalda qo‘llab, ongli va faol egallab oladigan, ijodiy tashabbuskorligi va o‘quv faoliyatida mustaqilligi, tafakkuri, nutqi rivojlanadigan bo‘lsin. bugungi kunda o‘qitishning keng qo‘llanadigan - o‘qituvchi tomonidan dars mavzusi maruza shaklida tushuntirish metodi orqali o‘quvchilar darsni 50 -60% o‘zlashtira oladi, agar darsni turli mutimediya va boshqa zamonaviy texnologiyalar asosida ko‘rsatib tushuntirilsa o‘zlashtirish darajasi 70 – 80% ga yetishi mumkin. Pedagoglar tomonidan darsning samarsini yanada oshirish maqsadida, dars jarayonida o‘quvchining yanada faolligini oshirish orqali darsning o‘zlashtirish darajasini 90% gacha oshirish yo‘llari o‘ylab topildi. Ya’ni, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish orqali o‘quvchi darsga qiziqadi, hamda darsning diqqat bilan tinglaydi, zamonaviy texnologialar asosida tashkil etilgan darsni kuzatadi, dars yaknida esa o‘qituvchi tomonidan tashkil etilgan o‘yin texnologiasi yordamida o‘quvchilar o‘zlarining biliblarini yanada chuqurroq o‘zlashtirishlari imkoni bo‘ladi. bu yangi metodlarni ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Sababi, boshlang‘ich sing o‘qituvchiining asosi vazifasi o‘quvchilarini darsga qiziqtirishdan iborat bo‘ladi.
hozirda pedagoglar tomonidan keng qo‘llanib kelayotgan metod “Muloqot texnologiya” sidir. Ushbu “Muloqot texnologiya” o‘quvchilarning dars jarayonida mustaqil fikrlashga, o‘z fikrlarini erkin bayon etishga hamda ularda bahslashish madaniyatini tarbiyalashga qaratilgan bo‘lib, odatda, bunday mashg‘ulot o‘quvchilarni kichik guruhlarga ajratilgan holda o‘tkaziladi. Ushbu metod boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yanada samarali bilim olishlarini ta’minlabgina qolmay,
3410
ularning o‘z fikrlarini bayon eta olish, muloqot jarayonida nutqining chiroyli bo‘lishini, baxs – munozaraga erkin kirisha olish imkonini paydo qiladi
“Muloqot texnologiya”si metodining maqsadi shundan iboratki, tanlangan mavzu, muammo asosida talabalarning fikrlarini hamda ushbu mavzuga bo‘lgan munosabatlarini aniqlash, mustaqil holda umumiy bir fikrga kelishlariga va to‘g‘ri xulosa chiqarishlariga yoram berish, erkin holda bahslashishlariga sharoit yaratish, muloqotga kirish va muloqot qila olishga o‘rgatish.
Metodni qo‘llash jarayonida o‘qituvchi faqtgina yo‘nalish beradi, baxs- munozara mavzusi haqida tushunchalarni beradi, so‘ngra, o‘quvchilarning fikrlarni tinglaydi. Zamonaviy ta’limning asl maqsadi ham aynan shu. Ya’ni, dars jarayonida o‘quvchilarning faolligini oshirish va o‘z fikriga ega bo‘lgan shaxslarni tarbiyalashdan iboratdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Mamarajab Tojiyev, bo‘ri Ziyamuxamedov, Mavjuda O‘ralova “PEdAGOGIk
TEXNOLOGIYA VA PEDAGOGIK MAHORAT FANINING O‘QUV MASHG‘ULOTLARINI LOYIhALASh” «Tafakkur-bo‘stoni», 2012.
2. N.X. Avliyakulov, N.N. Musaeva “PEdAGOGIk TEXNOLOGIYA” «Tafakkur bo‘stoni» Toshkent- 2012
3510
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SAVOD O‘RGATISH BOSQICHLARI
Mamatova Feruza Dadamirzayevna Namangan viloyati Kosonsoy tumani
6-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel:941717446
Annotatsiya: Ushbu maqolada maktablarda samarali ta’limni tashkil etishning ilk qadamlaridan biri bo‘lgan savod o‘rgatishni yuqori saviyada tashkil etish haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Savod o‘rgatish, tayyorgarlik davri, harfni terish kartoni, magnit doskasi, sirli mato, rasmlar,
Savod o‘rgatish jarayonidagi o‘qish darslarining asosiy vazifasi o‘quvchilarga tovush va harfni tanishtirish, ularning to‘g‘ri talaffuzini o‘rgatish orqali bolalarda to‘g‘ri, ongli, ifodali o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. Shuningdek, o‘quvchilar lug‘atini boyitish, bog‘lanishli nutqini o‘stirish, bilimini boyitish, tafakkurini shakllantirish, eshitish, qabul qilish sezgisini o‘stirishda ham bu davr mas’uliyatliligi bilan alohida o‘rin tutadi.
Tayyorgarlik davri o‘qishga o‘rgatish uchun zamin hozirlaydi. bu davrda bolalarda o‘zgalar nutqini eshitish, diqqatni to‘plash, til birliklarini (tovush, bo‘g‘in, so‘z, gap) farqlash, ajratish, ularning vazifalarini anglash kabi xususiyatlar shakllantiriladi. bular o‘quvchilaming o‘qishni muvaffaqiyatli egallashlariga yordam beradi. O‘qishga o‘rgatish uchun, awalo, o‘quvchi tovush va harf bilan yaxshi tanishtirilishi lozim. Tovush va harf bilan tanishtirishda bo‘g‘indan tovushni ajratish tamoyiliga rioya qilinadi. harf bilan tanishtirish bir necha xil yo‘nalishda amalga oshirilishi mumkin:
1. Mazmunli rasm yuzasidan savol-javob usuli bilan bog‘lanishli hikoya tuzdiriladi. Undan kerakli gap, so‘ng kerakli so‘z ajratib olinadi, so‘ngra so‘z ustida yuqoridagi kabi tahlil ishlari uyushtiriladi.
2. So‘z asos qilinib, analitik mashqlar yordamida o‘rganiladigan tovush ajratib olinadi. Masalan: uy. O‘qituvchi uy rasmini ko‘rsatadi, o‘quvchilar uning nomini — so‘zni aytadi. O‘qituvchi u tovushini cho‘zib (u-u-u-y) aytadi va qaysi tovushni cho‘zib aytayotganini o‘quvchilardan so‘raydi. O‘quvchilar u tovushini aytgach, uning xususiyatlari haqida savol-javob o‘tkaziladi. U tovushli so‘zlar o‘ylab toptiriladi. Shundan so‘ng u harfi kesma harfdan yoki rasmli alifbodan ko‘rsatiladi. bunda u harfining shaklini esda olib qolishlariga alohida e’tibor qaratiladi.
O‘qishdan oldin o‘tkazilgan tayyorlov suhbati ham, o‘qilgan matn yuzasidan o‘tkazilgan suhbat ham shu maqsadga — ongli o‘qishga xizmat qiladi. Sharoitga qarab, bolalarga nimanidir o‘qishni talab qiladigan muammoli holatni yaratish ham zarur. bunday holat „Alifbe “dan yoki harf terish matosidan, o‘qiladigan topishmoqdan foydalanib yoki muammoli savolni keltirib chiqaradigan taxminiy suhbat yordamida hosil qilinishi mumkin. Masalan, Qishda qushlar qayerga uchib keladi? (harf terish matosida: issiq о‘Ikalarga uchib ketadi). Mana shu kabi tayyorlov mashg‘ulotlari o‘qishning yuqori darajada ongli bo‘lishini ta’minlaydi.
O‘rganilgan harflar ichiga bugun o‘rganiladigan harf aralashtirib qo‘yiladi, bolalar uning ichidan notanish harfni ajratadilar, so‘ng o‘qituvchi bu harf ifodalaydigan tovushni aytadi. O‘quvchilar tovushning xususiyatlarini aytadilar. Shu harfni kesma harflar ichidan topib, kitob sahifasidan, rasmli alifbodan ko‘rsatadilar. Shu tariqa tovush-harf bilan tanishtirilgach, o‘qishga o‘rgatish ustida ishlanadi.
O‘qishga o‘rgatishda bo‘g‘in asos qilib olinadi. buning uchun o‘qituvchida bo‘g‘in jadvali bo‘lishi lozim. bo‘g‘in jadvali asosida o‘qish namunasi ko‘rsatiladi, ya’ni harflab emas, ichida, birinchi harfni ko‘z bilan ko‘rib, uning nomini dilda saqlab, ikkinchi harfni ko‘rish va ikkalasini bog‘lab, unlini mo‘ljallab ulab aytish tushuntiriladi. bo‘g‘in o‘qish o‘qituvchining namunasi asosida doimiy ravishda har bir darsda izchil olib boriladi.
O‘qish darsida asosiy ish turlari quyidagilardir:1. O‘rganiladigan yangi tovushli so‘zni (shu tovush so‘z boshida, o‘rtasida, oxirida kelgan
so‘zni) bo‘g‘in-tovush tomonidan tahlil qilish bilan ajratish. bunda yangi tovush ajratiladigan so‘zni o‘quvchilar rasm asosida o‘zlari tuzgan gapiar ichidan oladilar. Tovushni ajratishda shu so‘zning chizmasi-modeliga asoslanadilar. Tovushlami eshitish, talaffuz qilish, ulaming artikulatsiyasi
3610
(nutq organlarining tovush chiqarishdagi ishi) ustida mashq qilinadi.2. kichik va bosh harflar bilan tanishtiriladi. bo‘g‘inlar o‘qitiladi.3. So‘zlarni awal xattaxtadan, keyin,,Alifbe“dan o‘qish. harf bo‘g‘inlaridan harf terish kartonida
so‘z, so‘z birikmasi, gap tuzish va ulami o‘qish, so‘z ma’nosi ustida ishlash.4. Matnni o‘qish va tahlil qilish, uni qayta o‘qish, rasmning matnga bog‘liqligini belgilash.5. Nutq o‘stirish: lug‘atini boyitish, so‘z birikmasi, gap, bog‘lanishli hikoya tuzish.6. Umumlashtirish: yangi harfni jadvalga qo‘yish, yangi o‘rganilgan tovushning unli yoki
undosh ekanligini aniqlash, yangi harfni ilgari o‘rganilganlar bilan qiyoslash, tovush va harfning ahamiyatini takrorlash va hokazo.
7. O‘rganilganlarni mustahkamlash darsida yangi tovush ajratiladi, yangi harf bilan tanishtirish mashqidan tashqari, barcha ish turlaridan foydalaniladi, shuningdek, qo‘shimcha so‘zlar va matnlar bilan ishlanadi; matnni o‘qish va tahlil qilishga, ko‘rgazma vositalar bilan ishlashga (harfni terish kartoni, magnit doskasi, sirli mato, rasmlar va boshq.) nutq o‘stirishga, o‘yinlar va qiziqarli materiallarga, ilgari o‘rganilgan tovushlar va harflami takrorlab mustahkamlashga alohida ahamiyat beriladi, tarqatma materiallardan ham foydalaniladi.
Xulosa qilishimiz mumkinki, boshlang‘ich sinflarda pedagogning asosiy vazifasi o‘quvchilariga samarali ta’limni ta’minlab berishdir. Zero, boshlang‘ich ta’limning asosiy vazifasi ham, birinchi o‘rinda, o‘quvchilar uchun savod o‘rgatishdan boshlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. karima Qosimova|, Safo Matchonov,Xolida G ‘ulomova, Sharofat Yo‘ldosheva,Sharoljon
Sariyev “Ona tili o‘qitish metodikasi” Toshkent«NOSIR» nashriyoti20092. S.Matchonov, A. Shojalilov, X. G‘ulomova, Sh. Sariyev, Z.d olimov. O‘qish kitobi (4-sinf
uchun darslik). — Т.: „Yangiyul polygraph service”, 2007.
3710
ONA TILI DARSLARINI SAMARALI TASHKIL ETISHDA ZAMOAVIY TA’LIM METODLARIDAN FOYDALANISHDA “UCHTA TOG‘RI BITTA NOTO‘G‘RI
METODI”NING AHAMIYATI
Qodirova Feruza AkbarovnaBuxoro viloyati Qorovulbozor tumani
7-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel: 942243447
Annotatsiya: Ushbu maqolada maktablarda boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan jumladan “Uchta to‘gri bitta noto‘g‘ri” metodidan foydalanishning afzalliklari, ushbu metodning ishlatish orqali erishish mumkin bo‘lgan qulayliklar hamda o‘quvchilarni bilim saviyasini oshirishda ushbu metodning ahamiyati haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar: “Qadam baqadam metodi”, “Sinkveyn metodi”, “Insert metodi”, “Svetafor”, “Panelli munozara metodi”, “Baxs – munozara va musobaqa usuli”, “Zigzag metodi”, “Zinama –zina metodi”, “Baliq skeleti metodi”, “Ta’lim tog‘risida” gi qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, Vazirlar Mahkamasining “Davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori, AkT.
Zamonaviy ta’limni joriy etish bugungi kun davr talablaridan biridir. Ta’lim sohasida olib borilayotgan islohotlarning tub mohiyati ta’lim mazmuni va shaklini takomillashtirishga qaratilgan. fan-texnika taraqqiyoti, jamiyatimizning demokratlashuvi, axborot miqyosining oshib borishi kabi omillar o‘quvchining shaxsiy xususiyatlariga, jumladan idrok eta olish, tasavvur va fikrlash, aqliy qobiliyatlarining rivojlanishiga olib keldi. Zamonaviy ta’lim oldida turgan eng muhim vazifa o‘quvchi shaxsining ilm olishga bo‘lgan ehtiyojini qondirishga qaratilgan. bugungi kun yoshlarini har tomonlama yetuk, mukammal, komil inson qilib tarbiyalash biz o‘qituvchilarning muhim vazifalarimizdan biridir
Hozirgi zamon o‘quvchi–yoshlar ta’limini zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalarsiz tasavvur etish qiyin. Zamonaviy axborot komunikatsiya texnologiyalari va internetning beqiyos imkoniyatlari shu qadar takomillashib bormoqdaki, biz hatto tasavvurimizga sig‘maydigan har qanday vazifani ham mana shu texnologiyalar bemalol bajarib kelmoqda. Prezidentimizning “Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish to‘g‘risida” 2002-yil 30-maydagi PF-3080-sonli Farmoni zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari va internet berayotgan qulayliklarni bevosita ta’lim jarayoniga tadbiq qilish ishlarni jadallashtirdi.
Mаktаbgаchа yosh dаvridаyoq bоlа kichik mаktаb yosh dаvridа yеtаkchi fаоliyat turi bo‘ladigаn – o‘quv fаоliyatigа tаyyorlаngаn bo‘lishi lоzim. bundа bоlаdа mа’lum bir tеgishli mаsаlаlаrning shаkllаngаn bo‘lishi muhim аhamiyatgа egа. bundаy mаlаkаlаrning аsоsiy хususiyatlаridаn biri bоlаning o‘quv tоpshirigìni аjrаtib оlishi vа fаоliyatni mustаqil mаqsаdgа аylаntirа оlishidir. bundаy jаrаyonlаr birinchi sinf o‘quvchilаridаn tоpshiriqdа o‘zi bеlgilаgаn o‘zgаrish, yangilik аlоmаtlаrini qidirib tоpа bilish vа ulаrdаn хаyrаtlаnishni, qiziqishni tаlаb qiladi. bundаy tоpshiriqlаr аmаliy ishlаrgа аylаntirilsа yoki o‘yin tаrzidа bаjаrilsа, оsоnrоq kеchаdi vа bоlа o‘zlаshtirаdi.
Bugungi kunda zamonaviy pedagoglar hamda metodistlar tomonidan o‘qitish jarayonini yanada samarali tashkil etish, o‘quvchilarni darsga qiziqtirish maqsadida yangidan yangi pedagogik texnlogiyalar ishlab chiqilmoqdaki, ko‘zlangan asosiy maqsad esa darslarni yuqori saviyali tarzda tashkil etishdan iboratdir.
bugungi kunda darslarda ko‘plab zamonaviy pedagogik texnologiyalar qo‘llanib elinmoqda. Masalan, “Qadam baqadam metodi”, “Sinkveyn metodi”, “Insert metodi”,“Svetafor”, “Panelli munozara”, “Baxs – munozara va musobaqa usuli”, “Zigzag”, “Zinama –zina”, “Baliq skeleti” va boshqa ko‘plab pedagogik texnologiyalar ishlab chiqilgan bo‘lib, o‘qitishning samaradorligini oshirishga hizmat qilmoqda.
Hozirda keng qo‘llanib kelinayotgan va yuqori samaradorlikka erishish imkoni beruvchi zamonaviy metod – “Uchta to‘g‘ri bitta noto‘g‘ri metodi”. Ushbu metodni qo‘llash jarayonida barcha o‘quvchilar darsning faol ishtirokchisiga aylanadi. bu orqali esa darsni barcha uchun birdek tadbiq etish imkoni paydo bo‘ladi.
3810
Ushbu metod orqali dars o‘tilganda dars quyidagicha tashkil etiladi. bu metod o‘qituvchi tomonidan tushuntirib berilib uyga o‘rganish uchun topshiriq qilib berilgan mavzu ustida amalga oshirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Ya’ni, har bir ishtirokchi bir varaq qog‘ozda o‘rganilayotgan yoki o‘rganilgan mavzu bo‘yicha uchta to‘g‘ri fikr va bitta noto‘g‘ri fikrni yozadi. Ishtirokchilar juftliklarga to‘planadilar, varaqlar bilan almashadilar va qaysi fikr noto‘g‘ri bo‘lgan ekanligini aniqlaydilar.
Ushbu metodni qo‘llash natijasida o‘quvchilarda, ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kuzatuvchanlikni rivojlantirish, axborotni tanlab olish ko‘nikmasini shakllantirish imkoni paydo bo‘ladi hamda bolalarda sinchkovlik, xato topish va fikrlash qobiliyatining yuqori darajada shakllanishida yordam beradi.
“Uchta to‘g‘ri bitta noto‘g‘ri metodi” qo‘llash natijasida dars jarayonida dars materiallarini o‘zlashtirib ololmagan bolalar topshiriqni uddalay olmasliklari mumkin. Oqituvchi esa ayni shu o‘quvchilar bilan ishlashi lozim bo‘ladi.
Xulosa qiladigan bo‘lsak, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish bugungi kunda pedagoglar oldida turgan dolzarb masaladir. Zero, darsdan ko‘zlangan maqsad – o‘quvchini bilim ko‘nikmasini shakllantirish. buning uchun esa o‘qituvchi dars jarayonini qiziqarli pedagogik texnologiyalar orqali tashkil etishi talab etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Mamarajab Tojiyev, Bo‘ri Ziyamuxamedov, Mavjuda O‘ralova” PEDAGOGIK
“TEXNOLOGIYA VA PEDAGOGIK MAHORAT FANINING O‘QUV MASHG‘ULOTLARINI LOYIhALASh” «Tafakkur-bo‘stoni», 2012.
2. N.X. Avliyakulov, N.N. Musaeva “PEdAGOGIk TEXNOLOGIYA” «Tafakkur bo‘stoni» Toshkent- 2012
3910
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIGA SAVOD O‘RGATISH VA O‘QISHGA O‘RGATISHNING TA’LIMIY - TARBIYAVIY AHAMIYATI
Farmonkulova Aziza Hazratkulovna Sirdaryo viloyati Yangiyer shahar
8-son maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTel:+998972241512
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga savod o‘rgatish, o‘qishga o‘rgatish haqidagi ma’lumotlar keltirilgan. Maqola o‘quvchilarning o‘qishga qiziqishini oshiradigan, o‘qish malakasini shakllantiradigan, xotirasini mustahkamlaydigan mashqlarni o‘z ichiga oladi.
Kalit so‘zlar: tovush, harf, bo‘g‘in, gap, so‘z birikmasi, bilim, ko‘nikma, grammatika, o‘qish, yozuv, she’r, tez aytish, topishmoq, qo‘shiq, maqol.
Bizga ma’lumki savod o‘rgatish, o‘qish darslarining asosiy vazifasi o‘quvchilarga tovush va harfni tanishtirish, ularning to‘g‘ri talaffuzini o‘rgatish orqali bolalarda to‘g‘ri, ongli ifodali o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirishdan iborat. harf bilan tanishtirish bir necha xil yo‘nalishda amalga oshirilishi mumkin:
1. Mazmunli rasm yuzasidan savol-javob usuli bilan bog‘lanishli hikoya tuzdiriladi. Undan kerakli gap, so‘ng kerakli so‘z ajratib olinadi, so‘ngra so‘z ustida yuqoridagi kabi tahlil ishlari uyushtiriladi.
2. So‘z asos qilib olinadi. Analitik mashqlar yordamida o‘rgatiladigan tovush ajratib olinadi: ot, o‘qituvchi ot rasmini ko‘rsatadi, o‘quvchilar uning nomini – so‘zni aytadi. O‘qituvchi o tovushini cho‘zib (o-o-o-o t) aytadi va qaysi tovushni cho‘zib aytayotganini o‘quvchilardan so‘raydi. O‘quvchilar o tovushini aytgach, uning xususiyatlari haqida savol-javob o‘tkaziladi. O tovushli so‘zlar o‘ylab toptiriladi. Shundan so‘ng o harfi kesma harfdan yoki rasmli alifbodan ko‘rsatiladi. bunda o harfining shaklini esda olib qolishlariga alohida e’tibor beriladi.
3. O‘rganilgan harf ichiga bugun o‘rganiladigan harf aralashtirib qo‘yiladi, bolalar uning ichidan notanish harfni ajratadilar, so‘ng o‘qituvchi bu harf ifodalaydigan tovushni aytadi. O‘quvchilar tovushning xususiyatlarini aytadilar. Shu harfni kesma harflar ichidan topib, kitob sahifasidan, rasmli alifbodan ko‘rsatadilar. Shu tariqa tovush-harf bilan tanishtirilgach, o‘qishga o‘rgatish usulida ishlanadi. O‘qishga o‘rgatishda bo‘g‘in asos qilib olinadi. buning uchun o‘qituvchida bo‘g‘in jadvali bo‘lishi lozim. bo‘g‘in jadvali asosida o‘qish namunasi ko‘rsatiladi, ya’ni harflab emas, ichida, birinchi harfni ko‘z bilan ko‘rib, uning nomini dilda saqlab, ikkinchi harfni ko‘rish va ikkalasini bog‘lab, unlini mo‘ljallab ulab aytish tushuntiriladi. bo‘g‘in o‘qish o‘qituvchining namunasi asosida doimiy ravishda har bir darsda izchil olib boriladi[3].
O‘qituvchining namunali o‘qishidan so‘ng xor bilan o‘qish, yakka-yakka o‘qishdan, shivirlab o‘qishdan fodalaniladi. Ayniqsa, sekin o‘qiydigan o‘quvchilar bo‘lgan sinflarda xor bilan o‘qitish o‘qishni tezlashtirishga yordam beradi. Sinf o‘quvchilarining o‘qish ko‘nikmalaridan kelib chiqib, matndagi so‘zlarni sinf xattaxtasiga bo‘g‘inlarga bo‘lib yozish, o‘rganilgan harflarni hisobga olgan holda qo‘shimcha so‘z birikmalari, gaplar tuzib yozish va o‘qitish usulidan ham foydalaniladi. Ma’lumki, “Alifbe” sahifalarida bo‘g‘in tuzilishi murakkablashib boradi. Shuning uchun o‘qituvchi har bir bo‘g‘in tuzilishini murakkabligiga qarab ish usullarni belgilab olishi zarur. Masalan, uch tovushdan tuzilgan, to‘rt tovushdan tuzilgan bo‘g‘inlarni o‘qishga o‘rgatish ham o‘ziga xos qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. bunda o-lam, Man-non, tipidagi bo‘g‘inlarda o-lam, Man-non tarzidagi qo‘shimcha chiziqdan, bod-ring, do‘st tipidagi bo‘g‘inda ring, do‘st tarzidagi qo‘shimcha chiziqlardan foydalaniladi. So‘zlarni o‘qishga o‘rgatishda bilib o‘qishdan tashqari jadvallar ham yaxshi samara beradi. Umuman olganda, har bir o‘qish darsida albatta bo‘g‘in tuzilishi murakkab so‘zlarni o‘qish mashqi o‘tkazilishi lozim. bu usul o‘quvchilarda o‘qish malakasining takomillashuviga yordam beradi. O‘qishga o‘rgatishda so‘zlarni va gaplarni to‘ldirib o‘qish ko‘nikmalarini hosil qilish o‘quvchini gap tuzishga, tez fikrlashga yo‘naltiriladi. O‘quvchi tushib qoldirilgan harf va so‘zni rasmga qarab topadi, uning gap mazmuniga mos yoki mos emasligiga e’tibor beradi, o‘rtoqlariga nisbatan tez topib, o‘qituvchining rag‘batiga sazovor bo‘lishga intiladi. “Alifbe” darsligidagi matnlarda turli tinish belgilari ishlatilgan. Ular shularga mos ohang tanlashni, to‘xtash, pauza qilish o‘rinlarini belgilab olishni taqazo etadi. bunda
4010
ham o‘qituvchining tushuntirishi (birinchi uchragan tinish belgini izohlashi) va ifodali o‘qish namunasini ko‘rsatishi katta ahamiyat kasb etadi. Ifodali o‘qilgan matngina tushunarli bo‘ladi. har bir fanda bo‘lgani kabi o‘qish darslarida ham ta’lim-tarbiya birligiga e’tibor beriladi. O‘qish darslarida tarbiya o‘qilgan matnning ongli o‘zlashtirilishiga bog‘liq. O‘quvchi matnda fikr nima haqida borayotganini anglasagina, o‘zida shunday xislatlarni shakllantirishga harakat qiladi. Ikkinchidan, esa yaxshi inson bo‘lish uchun o‘qishning zarurligini anglaydi. Shuning uchun ongli o‘qishni ta’minlashda matn bilan unga ishlangan mazmunli rasmlar o‘rtasidagi bog‘lanishlarni shakllantirishga, matn yuzasidan savollar berishga diqqat qaratish lozim. Masalan, rasmni kuzating, endi matnni o‘qing, matnda nima haqida gapiriladi? Rasmda nima tasvirlangan? Ular orasida bog‘lanish bormi?, matn mazmunini rasmga qarab so‘zlab bering. Yoki: bolalar qayerga bordilar?, Qizning ismi kim?, Bolaning ismi-chi? Ali, Lola nima qildi? Ular qanday lolalar terdilar? demak, o‘qish o‘qilganlarni o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Shundagina matndagi asosiy fikr, ilgari surilayotgan g‘oya o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtiriladi. So‘ng so‘z va matnlar yod olingan taqdirda ham o‘quvchiniki bo‘lib qoladi. O‘qishning ongliligini va ta’sirchanligini ta’minlash uchun matn mazmunini o‘quvchilarning ko‘rgan kechirganlarini, taassurotlari bilan bog‘lash lozim. Shunda o‘quvchida o‘qishga, o‘rganishga qiziqish ortadi. Ongli o‘qishni amalga oshirishda lug‘at ustida ishlash ham muhim ahamiyat kasb etadi.
Demak, o‘quvchilarni o‘qishga o‘rgatish, ularning o‘qish sur’atini oshirish, ifodali va ongli o‘qish elementlarini shakllantirish, tarbiyalash o‘qish darslarining muhim vazifalari hisoblanib, o‘quvchilarning fikrlash va amalda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Roziqov O, Adizov b, Najmiddinova G. Umumiy didaktika. – Toshkent: “Sharq-buxoro”,
2012. – 322 bet.2. Safarova R, Inoyatova M, Shokirova M, Shermatova L. Alifbe. –Toshkent: “Ma’naviyat”,
2016. – 80 bet.3. www.uzedu.uz
4110
O‘QITUVCHI MAHORATINI RIVOJLANTIRISH VOSITALARI
Gadoyev Xurshid - Navbahor tumani, 18-maktab o‘qituvchiNasirova Shaira- texnika fanlari doktori, professor,
Navoiy davlat pedagogika institutitelefon: +998906463609
Annotasiya. Ushbu maqolada o‘qituvchi mahoratini rivojlantirish vositalari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: faoliyat, vosita, tafakkur, ta’lim, tarbiya, malaka, ko‘nikma, qobiliyat, resurs, tizim.
Mamlakatimizda ta’lim sohasida olib borilayotgan islohotlardan mo‘ljallangan vazifalarni amalga oshirish zamonaviy axborot texnologiyalaridan keng foydalanishni hamda o‘quvchilarda omilkorlikni shakllantirish maqsadida internet - resurslardan keng foydalanishni ko‘zda tutadi, bu esa, o‘z navbatida, o‘qituvchi kasbiy madaniyatining bir qismi va umumta’lim maktablarida ta’lim muhitini tegishli o‘zgarishi sifatida o‘qituvchilarning yuqori saviyadagi axborot madaniyatiga ega bo‘lishini ko‘zda tutadi.
Hozirgi kun talablari nuqtai nazaridan, o‘qituvchiga qo‘yilayotgan javobgarlik hissi kengayib murakkablashib bormoqda. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiya sohasida olib borilayotgan islohotlarning yuksak natijalari bevosita o‘qituvchining qizg‘in mehnati samarasiga bog‘liq. Vatanimizning porloq kelajagi uchun yosh avlodni har tomonlama etuk, komil inson qilib voyaga etkazishda o‘qituvchining kasbiy bilimi, faoliyat texnikasi mutlaqo yangilanib, hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan darajada bo‘lishi kerak.
O‘qituvchi barkamol avlodni tarbiyalash jarayonida ishtirok etar ekan, nafaqat ma’naviy-axloqiy madaniyati bilan atrofdagilarga o‘rnak bo‘lishi, shu bilan birga, pedagogik mahorat qirralarini namoyon eta olishi, etuk o‘qituvchi sifatida komil insonni tarbiyalashga, yuqori malakali kadrlarni tayyorlash ishiga o‘zining munosib hissasini qo‘shishi zarur. Pedagogik mahorat - yuksak pedagogik tafakkur, ta’lim-tarbiya jarayoniga ongli, ijodiy yondashuv, metodik bilimlarni samarali qo‘llay olish qobiliyati bo‘lib, u doimiy ravishda pedagogik bilimlarni oshirib borish, o‘tmish qadriyatlari, O‘rta Osiyo mutafakkirlari ijodiy merosida yoritilgan murabbiylarni tayyorlash to‘grisidagi ma’lumotlar hamda zamonaviy axborot texnologiyalari, portal yangiliklaridan xabardor bo‘lish, ilg‘or xorijiy davlatlarning o‘qituvchilar tayyorlash texnologiyalarini nazariy jihatdan o‘rganish jarayonida tarkib topadi. Yosh o‘qituvchilarning, shuningdek, ta’lim muassasasida bir necha yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan o‘qituvchilarning pedagogik mahoratga ega bo‘lishlari o‘zlarini kasbiy jihatdan takomillapggirib borish yo‘lida bir qator shartlarga amal qilishi hisobiga rivojlanib boradi. Ularni quyidagi vositalar asosida rivojlantirish mumkin:
1.Mustaqil o‘qib-o‘rgansh; 2. Tajribali ustoz o‘qituvchilar faoliyatini o‘rganish ; 3. O‘qituvchi xodimlarni qayta tayyorlash, malakasini oshirish kurslari va institutlarida kasbiy malaka hamda ko‘nikmalarini oshirish; 4. doimiy ravishda ilmiy anjumanlarda faol ishtirok etish; 5. Respublika hamda rivojlangan xorijiy mamlakatlarning etakchi ta’lim muassasalarida o‘z tajribalarini oshirish, kasbi bo‘yicha eng so‘nggi ma’lumotlarni o‘rganish.
Pedagogik mahoratni egallashda guruxli va ommaviy tadbirlarda ishtirok etish ijobiy natijalar beradi. binobarin, bunday muhitda o‘zaro fikr almashish, shaxsiy mulohazalarni boshqalar tomonidan bildirilayotgan qarashlar bilan taqqoslab, ularning to‘g‘riligi, haqqoniyligiga ishonch hosil qilish, mavjud bilimlarni yanada boyitish, xato yoki kamchiliklarni o‘z vaqgida aniqlash hamda ularni bartaraf etish yo‘llarini topish imkoniyati mavjud. Pedagogik mahoratga ega bo‘lish ta’lim-tarbiya samaradorligini ta’minlash garovi bo‘libgina qolmay, ayni vaqtda, o‘qituvchining jamoada, ijtimoiy muhitda obro‘-e’tiborini oshiradi, o‘quvchilar orasida unga nisbatan hurmat yuzaga keladi. kasbiy mahoratni oshirish yo‘lida amaliy harakatlarni tashkil etish pedagogik faoliyatda yo‘l qo‘yilgan yoki qo‘yilayotgan xatolardan holi bo‘lish, o‘quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar bilan munosabatda muvaffaqiyatlarga erishish imkoniyatini yaratadi.
Foydalanilgan adabiyot:1.Sultonova G.A. Pedagogik mahorat. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TdPU, 2005.
4210
TARIX DARSLARI SAMARADORLIGINI OSHIRADIGAN INTERFAOL METODLAR.
G‘oziyev Hasanboy Andijon viloyati Izboskan tuman
15-DIMI tarix fani oqituvchisi Andijon viloyati Izboskan tumanining
8- maktab tarix fani oqituvchisiYaxshiboyeva Zarnigor
99-099-83-87
Annotasiya: maqolada tarix fanlaridan qoʻllanadigan metodlar va ulardan samarali foydalanish yoʻllari haqida soʻz boradi
Kalit soʻzlar: Interfaol metodlar, mini aksiya, jadallashtirilgan maruza, aqliy hujum, klaster.
Tariх darlarini o‘tishda quyidagi interfaol metodlardan foydalanishni dars samaradorligini ortishda ahamiyati katta. Jumladan:«Mini-leksiya» Mini-leksiya zamonaviy ta’limning effektiv usullaridan biri hisoblanadi. Amal qilish meхanizmi qo‘yidagicha: o‘qituvchi 10-20 minut ichida ma’ruza o‘qiydi. O‘quvchilar diqqat bilan quloq solishadi. Ma’ruza o‘qib bo‘lganidan so‘ng, o‘qituvchi o‘quvchilarga 3-5 minut vaqt berib ma’ruzaning asosiy mazmunini tezis shaklida konspekt qilishga imkon beradi. konspekt tuzish jarayonida o‘quvchilar noaniqliklarni bartaraf etish maqsadida o‘qituvchiga yoki bir-birlariga savollar berishlari mumkin. «Mini-leksiya»ning 2-ko‘rinishi bu usul yuqorida ko‘rsatilgan strategiyaning boshqacha ko‘rinishi hisoblanadi. Mazmuni qo‘yidagicha: 10-20 minut davomida o‘qituvchi ma’ruzani o‘qiydi. O‘quvchilar diqqat bilan quloq solib, qisqa konspekt yozib borishadi. Ma’ruza tugagandan keyin o‘qituvchi o‘quvchilarga 3-5 minut vaqt beradi va bu vaqt ichida o‘quvchilar, juftliklarga bo‘linib, bir-biri bilan konspektlarini almashib, o‘qib chiqishadi va mulohazalari bilan o‘rtoqlashadi. Noaniqliklar, хatolar tuzatiladi. O‘qituvchiga ham savol berishlari mumkin.Jadallashtirilgan ma’ruzaMa’ruza jarayonida o‘qituvchi ma’ruzaning an’anaviy shaklini o‘quvchilarni faol o‘qitish va tanqidiy fikrlashga qiziqtirish uchun o‘zgartiradi. Natijada jadallashtirilgan ma’ruzaning shaqli vujudga keladi.
Tayyorgarlik bosqichi (chaqiriq). O‘qituvchi mashg‘ulot boshlanishida tinglovchilar fikrini o‘tiladigan materialga to‘playdigan topshirik beradi. 3-5 daqiqa davomida mavzu bo‘yicha o‘quvchilarga oldindan ma’lum bo‘lgan bilimlarni tahlil qilib, ularni ro‘yхat ko‘rinishida yozishni taklif qiladi. Muddat o‘tgandan keyin o‘qituvchi o‘quvchilardan o‘z g‘oyalari bilan o‘rtog‘lashishni so‘raydi va ularni iхcham shaklda doskaga yozib chiqadi. O‘quvchilar yordamida to‘plangan g‘oyalarni kategoriyalarga bo‘lish mumkin. Shunday so‘ng, o‘qituvchi 10-20 daqiqa davomida ma’ruzaning 1-chi qismini o‘qiydi (anglash). Ma’ruzaning birinchi qismidan so‘ng o‘qituvchi o‘quvchilarga o‘zlarining g‘oyalarini ma’ruzadan eshitganlari bilan takkoslashni so‘raydi (fikrlash). keyingi tayyorgarlik faoliyati (chaqiriq). Endi o‘qituvchi o‘quvchilarga juftlikda ishlab, ularning oldingi bilimlarini aniqlash va bu bilan ma’ruzaning keyingi qismini eshitish maqsadini belgilovchi qisqa topshiriqlar beradi. Ma’ruzaning davomi - anglash va fikrlashni o‘z ichiga olgan sikl qaytarish.Yaquniy topshiriq (fikrlash). bu topshiriq turli shakllarda berilishi mumkin. Masalan: 10 daqiqali esse; 5 daqiqali esse; ma’ruzada keltirilgan eng muhim jihatlarga tegishli ochiq savolga javob berishlarini so‘rash.Aqliy hujum
Aqliy хujum strategiyasi universal uslub bo‘lib, uning vazifasi yangi g‘oyalarni yaratishdir. Aqliy хujum muammoni hal qilayotgan kishilarning quproq aql bovar qilmaydigan va хatto fantastik g‘oyalarni yaratishga undaydi. G‘oyalar qancha ko‘p bo‘lsa, ularning hech bo‘lmaganda bittasi ayni muddao bo‘lishi mumkin. bu strategiyani ko‘llashda o‘qituvchi yozuv taхtasida savolni yozadi va o‘quvchilardan berilgan fikrlarini (javoblari) yozib boradi. Auditoriyada aytilgan barcha g‘oyalarni yozuv taхtasida yozish paytida o‘qituvchi g‘oyalarga izoh bermaydi, fikrlar savolga bog‘liq holda aytiladi. Asosiy qoidalardan biri, har qanday g‘oyani aytish mumkin, fikr hech qanday cheklovlarsiz iloji boricha qattiqroq aytilishi lozim.
Tayanch so‘zlar bo‘yicha chaqiriq. U yoki bu mavzu bo‘yicha bilimlarni tiklash usullaridan biri «Tayanch» so‘zlar bo‘yicha
chaqiriq pedagogik strategiya hisoblanadi. Uni amalga oshirish uchun o‘quvchilarga 3-5 tayanch
4310
so‘zlar beriladi. O‘quvchilar shu so‘zlar o‘rtasidagi mantiqiy bog‘lanishning o‘z variantlarini taklif etishadi. bu mantiqiy bog‘lanish 3 daqiqali esseda yoritilishi mumkin. Oʻylang (Juftlikda ishlang) Fikr almashing
bu ancha jadallik bilan bajariladigan birgalikdagi faoliyat bo‘lib, o‘quvchilarni aхborot ustida fikrlashga va o‘z fikrlarini sheriklar yordamida - aniq shaklga kiritishga yo‘naltiradi. O‘qituvchi odatda «ochiq», uzoq fikrlashga undaydigan savolni oldindan tayyorlab qo‘yadi va ayrim o‘quvchilardan qisqa javoblar yozishni so‘raydi. So‘ngra, o‘quvchilar juftliklarga bo‘linib, bir-birlari bilan o‘z muloхazalarini o‘rtoqlashadilar ikkala fikrni o‘z ichiga olgan yagona javobni tayyorlashga o‘rinadilar va nihoyat, o‘qituvchi bir necha juftlikda(vaqt etishiga bog‘liq holda) o‘ttiz sekund ichida auditoriyaga o‘z ishini qisqacha yaqunini bayon etib berishni so‘raydi.«klaster»
«klaster» so‘zi g‘uncha, bog‘lan ma’nosini anglatadi. klasterlarga ajratishni da’vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikrlashni rag‘batlantirish uchun qullash mumkin. U asosan yangi fikrlarni o‘yg‘otish, mavjud bilimlarni roʻyobga chiqarishga qaratilgan strategiya bo‘lib, muayyan mavzu bo‘yicha yangicha fikr yuritishga chorlaydi. biror mavzuni o‘rganishni boshlash paytida klasterlar tuzishdan foydalanish maqsadga muvofiqdir. klaster tuzish ketma-ketligi:
• Sinf yozuv taхtasi o‘rtasidagi katta qog‘oz varag‘iga «kalit» so‘zi yoki so‘z birikmasini yozing.• Sizni fikringizcha, bu mavzuga tegishli bo‘lgan so‘zlar yoki so‘z birikmasini yozib chiqing.
• Tushuncha va g‘oyalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni ko‘rsating. • Eslagan variantlaringizning hammasini yozing. klaster tuzishda guruhdagi barcha o‘quvchilarning ishtirok etishi, shu guruh uchun g‘oyalar o‘zagi bo‘lib хizmat qiladi. Venn diagrammasi Aхborotni grafik asosda tashkil qilishning bu shakli umumiy va farq qiladigan tamonlarga ega bo‘lgan ikki yoki uch mavzuni takkoslash jarayonida ishlatiladi. chap doira bir mavzuning o‘ziga хos bo‘lgan tomonlari, ung doirada ikkinchi mavzuning o‘ziga хos tomonlari yozib chiqiladi. doiralarning tutashgan joylaridan esa ikkala mavzuning umumiy tomonlarini ko‘rsatish uchun foydalaniladi.
Venn diagrammasi ustida ishlash jarayonini qo‘yidagicha amalga oshirish tavsiyaetiladi:1. Aqliy хujum yordamida takkoslashning asosiy parametrlarinianiqlashdir.2. Venn diagrammasi ustida ishlash.3. Takkoslash natijalarining prezentasiyasi.bu ko‘rinishdagi interaktiv ish o‘quvchilarning aktiv ishtirokida bajarilib analitik fikrlash ko‘nikmalarni hosil bo‘lishiga yordam beradi.
foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati1. Ilalov I.N. Tariхiy tadqiqot metodlari va metodologiyasi. Ma’ruzalar matni. Samarkand.
2009.2. N.Saidahmedov “Pedagogik mahorat va pedagogik teхnologiya” T-2002 yil. 3. J.G‘.Yo‘ldoshev., f.Yo‘ldosheva., G.Yo‘ldosheva “Interfaol ta’lim -sifat kafolati”
Toshkent-2008 yil
4410
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TA’LIM SIFAT VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
G‘oziyeva Xanifaxon Qorichayevna Andijon viloyati Marhamat tumanidagi
24-umumta’lim maktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi Tel. raqami:901438480
E-mail: [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda ta’lim sifat va samaradorligini oshirishda qo‘llaniladigan ayrim metodlar haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar: “Intellektual ring”, “Matematik kokteyl”, “Lift metodi”, “Men kimman metodi”, “Xaritadan top” metodi
Hozirgi kunda respublikamizda ta’lim sifat va samaradorligini oshirish uchun jiddiy e’tibor qaratilmoqda. bunday e’tibor barcha ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan pedagoglar zimmasiga ulkan mas’uliyat yuklaydi. dars jarayonida o‘quvchilarga sifatli ta’lim berish uchun uning qiziqarli va jonli o‘tishiga,barcha o‘quvchilarning faol ishtirokiga erishish, turli metodlardan foydalanish zarur. Zero, buyuk davlat arbobi Jon dyul atganidek: “Ta’lim hayotda tayyorlash emas. Ta’lim-bu hayotning o‘zidir.”
hozirgi davr ta’lim jarayonida o‘qitishning zamonaviy metodlari keng qo‘llanilmoqda. Zamonaviy metodlarni qo‘llash o‘qitish jarayonida yuqori samaradolikka olib keladi. Ta’lim metodlarini tanlashda har bir darsning didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. darsni ta’lim oluvchilar faoliyatini faollashtiradigan metodlar bilan boyitish ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirish darajasining ko‘tarilishiga olib keladi. buning uchun dars jarayoni oqilona tashkil qilinishi, o‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarning qiziqishini orttirib, ularning dars jarayonida faolligini doimo rag‘batlantirib turilishi hamisha o‘z samarasini beradi. Quyida boshlang‘ich sinflarda dars jarayonida qo‘llaniladigan ayrim usullar bilan tanishamiz.
“INTELLEKTUAL RING” METODIbu metodda sinf guruhlarga ajratiladi hamda har bir guruhdan bir nafar o‘quvchi ishtirok etadi.
O‘qituvchi tomonidan berilgan savollarga tezkor javob beriladi. Vaqt inobatga olinibeng tez, to‘g‘ri javob beribyuqori ball to‘plagan o‘quvchi g‘olib deb topiladi va alohida rag‘batlantiriladi. M: Ot so‘z turkumi deb nimaga aytiladi? Otlar qanday so‘roqlarga javob beradi? Sifat qanday so‘z turkumi? Ish-harakat holatini bildiruvchi so‘z turkumi qaysi so‘z turkumi hisoblanadi? kabi tezkor savollar beriladi.
“MATEMATIK KOKTEYL” METODIbu metoddan boshlang‘ich ta’limning barcha dars jarayonlarida qo‘llash mumkin. Ushbu
metodda guruhlarga fanga oid qiziqarli va mantiqiy savollar beriladi. Savollar o‘quvchini mantiqiy fikrlashga undaydigan, qiziqarlimatematikaga oid bo‘lishi zarur.To‘g‘ri javob bergan o‘quvchiga o‘qituvchi tomonidan sharbat beriladi. bu sharbatni biror mevadan tayyorlash mumkin. bu esa o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini va matematik savodxonligini oshiradi.
“ LIFT” METODIbu metodda sinf guruhlarga ajratilib yangi mavzu bo‘yicha guruhlarga tezkor savollar beriladi.
bunda barcha guruh a’zolari qatnashadi. Guruh a’zolaridan biri savolga to‘g‘ri javob bersa, “lift” bir pog‘ona tepaga ko‘tariladi. Agar noto‘g‘ri javob bersa “lift” joyidan siljimaydi.Qaysi guruh “lift”dan tez yuqori ko‘tarilib olsa, g‘olib bo‘ladi.
“MEN KIMMAN?” METODIbu metodda har bir guruhdan bir nafar o‘quvchi ishtirok etadi. Guruhdoshlari uning maxsus bosh
kiyimidagi so‘zning ma’nosini tushuntirishadi,ishtirokchi esa bu so‘zni topishga harakat qiladi.So‘zni to‘g‘ri topgan ishtirokchi rag‘batlantiriladi. M: ona tili darslarida “unli harf”, “undosh harf”
“XARITADAN TOP” METODI
4510
bu metodda guruh ishtirokchilaridan bir nafari qatnashadi. Unga o‘z guruhidan yordamchi vakil saylanadi. Ishtirokchining ko‘zi bog‘langan holda xaritadan aytilgan joyni topishga harakat qiladi, yordamchi vakil esa unga o‘ngga-chapga, yuqoriga-pastga deb aytib turadi. Qaysi guruh tez va to‘g‘ri bajarsa, rag‘batlantiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Abliyaqulov N.X. “Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari” Toshkent-20012. Isamitdinov S. “Ta’lim va innovatsion usullar” uslubiy tavsiyanoma. Toshkent. RTM, 20053. Yo‘ldoshev J.G. “Ta’lim yangilanish yo‘lida”. Toshkent. “O‘qituvchi”, 2000
4610
CHIZMACHILIK XONASINI JIHOZLASHNING TEXNOLOGIK ASOSLARINI TASHKIL ETISH
Holiqova Gulshoda Darabovna Sirdaryo viloyat Mirzaobod tumani
34-umumiy o‘rta ta’lim maktabiTasviriy san’at Chizmachilik fani o‘qituvchisi
Tel 994417371 Annotatsiya: Ushbu maqolada maktablarda chizmachilik xonalarining jihozlanish texnologiyasi
va unga qo‘yilgan shartlar haqida fikr – mulohazalar yuritiladi.Kalit so‘zlar: Chizma taxtalari, chizma gotovalnyasi, qalamlar to‘plami, masshtabli chizg‘ich,
transportir, trafaretlar, lekalo, o‘chirg‘ich, skrepka, vatman,
Maktablarda har bir fan uchun ma’lum xonalar ajratiladi. O‘tiladigan fan jarayoniga moslab xonani jihozlashning texnologiyasi ishlab chiqiladi. bu jihozlar darsning samarasi oshirishga hizmat qiladi. Masalan, chizmachilik kabinetining minimal yuzasi 64,5 m2 dan kam bo‘lmasligi va unga preparatxona tutashgan bo‘lishi kerak. O‘quvchilarning ish o‘rni derazaga nisbatan shunday joylashishi kerakki, bunda tabiiy yorug‘lik chap tomondan tushsin. chizmachilik kabineti derazasi shimol, shimoli-sharq yoki shimoli-g‘arb tomonga qaragan bo‘lishi tavsiya qilinadi.
Chizmachilik kabinetlari uchun maktab sharoitida ko‘pincha gorizontal qopqoqli plastik bilan qoplangan stol partalar qo‘llaniladi. bunday hollarda chizma taxtasi va reysshina bilan ishlash uchun qiya taglik o‘rnatish tavsiya qilinadi. Standart maktab partalaridan tashqari ayrim maktab mebeli laboratoriyalar va amaliyotchilar tomonidan qopqog‘i ko‘tariladigan va ma’lum vaziyatlarda o‘rnatiladigan ikki o‘rinlik o‘quvchilar partalari va individual (yog‘ochdan va metalldan tayyorlangan) partalar taklif qilingan Bunday stollarning afzalligi ularning qulayligi va o‘quvchilarning alohida o‘tirishida. buning ustiga bunday stollamrning tuzilishi juda sodda bo‘lib, duradgorlik va slesarlik ustaxonalarida tayyorlash ham mumkin. O‘quvchilar uchun chizma taxtaiarida ishlashiariga qulay sharoit yaratishda ularning o‘tirgan yoki tikka vaziyatlardagi holatlarining ahamiyati katta.
O‘quvchilarning ish o‘rni asbob va jihozlarining zarur minimumi bilan ta’minlanishi kerak. Bularga chizma gotovalnyasi, qalamlar to‘plami, ikkita uchburchaklik (burchaklari 45° va 90° hamda 30°, 60° va 90°), masshtabli chizg‘ich, transportir, izometriyada ellips chizish uchun trafaretlar, lekalo, o‘chirg‘ich, skrepka yoki uni o‘rnini bosadigan yopishqoq lenta (skotch) kabilar kiradi.
O‘quvchilarning diqqatini ikki holga: chizma bajarish uchun qog‘oz va uchburchak tanlashga alohida qaratish kerak. haqiqiy «vatman», «yarim vatman» yoki oddiy «chizmachilik qog‘ozi» o‘quv chizmalariga mos keladi. O‘quvchilarga bir tomoni mayda g‘adir budir qog‘ozni sotib olmaslikni aytish kerak. Qog‘ozning bu navi o‘chirg‘ichga chidamsiz bo‘iib, saiga uqalanib ketadi. Sotuvdagi yog‘och va plastmassa uchburchaklardan plastmassa uchburchaklar o‘quvchilarga tavsiya qilinmaydi. chunki plastmassa dielektrik materialligi sababli u qog‘ozga ishqalanishda sirtida o‘ziga chang tortish xususiyatiga ega bo‘lgan statik elektir tokini yig‘adi. Natijada chizma ifloslanadi. Yog‘och uchburchakliklari tekshirib korib sotib olish kerak. bu kimgadir mayda-chuyda bolib ko‘ringan tavsiyalar amalda kuzatilishicha, o‘quvchilarning ish sifatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘qituvchi sinf doskasini chizma bajarishga moslashtirish va ish o‘rnini tashkil qilinishiga alohida ahamiyat berishi kerak. Uning qismlarini ko‘rsatilganidek qilib yuvilmaydigan bo‘yoq yoki temir chizg‘ichda chizib chiqish kerak. bu shrift yozish, eskiz bajarish ketma-ketligi, detal izometrik proyeksiyasini bajarish kabilarini ko‘rsatishda qulay. O‘qqituvchi uchun zarur barcha anjomlar: sinf chizg‘ichi, ikkita uchburchaklik, bo‘r bilan ishlashga sirkul, transportir, latta kabilar doskaga joylashtiriladi. chizmachilik kabineti jihozlariga shuningdek shkaflar, stellajlar, o‘quv jadvallari saqlanadigan qutilar, devoriy gazetalar uchun vitrinalar ham kiradi. chizmachilik kabinetlarida albatta mavzular bo‘yicha detallar to‘plamlari, elektrlashtirilgan stendlar, ma’lumotnomalar. jadvaliar bo‘ lishi zarur. Xona devorlariga chizma haqidagi sitata. alohida chiroyli jadvaliar, maktab uchun nashr qilingan plakatlar komplektidan va o‘quvchilarning eng yaxshi ishlaridan namunalar joylashtiriladi. kabinet devorlarini ortiqcha tasviriy vositalar bilan to‘ldirib tashlash ham maqsadga muvofiq emas. bundan tashqari doimiy namoyish qilinadigan eksponatlarga o‘quvchilar ko‘nikib
4710
qoladilar va ularni qayta namoyish qilishda ularning diqqatini jalb qilishi qiyin. Shuning uchun bunday qo‘llanmalarni shkafda saqlab, dars mavzusi uchun zarur hollarda ularni namoyish qilish kerak. detallarning mavzuli to‘plamlari fikrlash, obrazli tasavvurlarni rivojlanishiga katta yordam ko‘rsatadi. Umuman puxta tayyorlangan o‘quv ko‘rgazmali va didaktik materiallar komplektlari mashg‘ulotlamrni to‘g‘ri tashkil qilinishi uchun juda katta ahamiyatga ega. O‘quv jarayonida ko‘rgazmali qo‘llanmalarning xarakteri va ahamiyati o‘quvchilarning yoshi, tayyorgarlik darajasi, hayotiy kuzatishlariga ko‘p bog‘liq. chizmachilikdan o‘quv ko‘rgazmali qo‘llanmalar quyidagi talablarga javob beradigan qilib tayyorlanishi kerak:
a) o‘qituvchining bayoni bilan birgalikda tushuntirilayotgan qonuniyat, qoida, yasash tartibi va hokazolarni tushunishni osonlashtirishi;
b) o‘quvchilarning ko‘rish xotirasi xususiyatlaridan tejamli foydalanish;d) fanni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan tasavvurlarining rivojlanishiga ko‘maklashish.O‘quv ko‘rgazmali qo‘llanmaning ikki xili (yassi qo‘llanmalar — chizma va shakllar, hajmiy
qo‘llanmalar — model va detal namunalari)dan har birining o‘z afzallik tomonlari bor. O‘qituvchi butun dars davomida vaziyatni qo‘lda saqlashi va o‘quvchilar diqqatini jalb qilib turishi kerak. busiz ta’limning pedagogik maqsadlariga erishish mumkin emas. Shuning uchun yuqorida aytilganidek, sinf doskasida doimiy mashq qilib borish o‘qituvchining og‘ir faoliyatidagi muvaffaqiyati garovidir.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. (Ройтман И.A. методика преподавания черчения. — м., 2OOO. с. 89).2. E.I.Ro‘ziyev, A.O.Ashtrboyev. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. — T.: «fan va
texnologiya», 2010, 248 bet.
4810
BOSHLANGʻICH SINFLARDA ONGLI OʻQISHNI SHAKLLANTIRISH
Islomova Muqaddasxon SobirjonovnaAndijon viloyati Andijon tumani
33-umumiy oʻrta ta’lim maktabi Boshlangʻich sinf oʻqituvchisi+998932453561
Annotatsiya: bu maqolada boshlangʻich sinflarda ongli oʻqishni shakllantirish va savodxonlikni oshirish toʻgʻrisidagi fikrlar yoritilgan. Ongli oʻqitishda an’anaviy usullar bilan birgalikda yangi metodlardan foydalanish tavsiya etiladi. Rasmlardan foydalangan holda matnlar tuzdirish orqali oʻquvchilarni fikrlashga undash darsning maqsadini mustahkamlashga yordam beradi.
Kalit soʻzlar: ongli oʻqish, an’anaviy usul, zamonaviy metod, topishmoq, ertak, maqol, alifbo, audiovizual, texnikaviy yondashuv.
bugungi kunda fan-tеxnikaning rivojlanishi bilan inson faoliyati nihoyatda kеngayib, yan-gi tеxnologiyalar kirib kеlmoqda. Sifat oʻzgarishlari shundan dalolat bеradiki, endilikda yangi mеtodikalarni talab etadigan va ta’lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib borayotgan, unga oʻzining ma’lum xususiyatlarini joriy etadigan yangi tеxnikaviy, axborotli, audiovizualli, vo-sitalar ham mavjud boʻlib, ular zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni aniq voqеlikka aylan-tirdi. Pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonining unumdorligini oshiradi, oʻquvchilarni mus-taqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, oʻquvchilarda bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam oʻzlashtirish, ulardan amaliyotda erkin foydalanish koʻnikma va malaka-larini shakllantiradi.
Oʻzbekiston Respublikasi 1-Prezidenti I.A. karimov oʻzining ―Yuksak ma’naviyat – yengil-mas kuch asarida oʻqituvchilarning oʻquvchilarni har tomonlama rivojlantirishga ta’sirini yuqori baholab shunday degan edi: “ Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini tarbiyalash-dek ma’suliyatli vazifani ado etishda birinchi galda ana shu mashaqqatli kasb egalariga suyana-miz va tayanamiz, ertaga oʻrnimizga keladigan yoshlarning ma’naviy dunyosini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos ekanini oʻzimizda yaxshi tasavvur qilamiz”.
An’anaviy oʻqitish tizimi, aytish mumkinki, yozma va oʻgʻzaki soʻzlarga tayanib ish koʻrishi tufayli «axborotli oʻqitish» sifatida tavsiflanadi, chunki oʻqituvchi faoliyati birgina oʻquv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga aylanib borayotganligini ta’kidlagan holda baxolanmoqda.
Oʻqish darslarida tarbiya oʻqilgan matnning ongli oʻzlashtirilishiga bogʻliq. birinchidan, oʻquvchi matnda fikr nima haqida borayotganini anglasagina, oʻzida shunday sifatlarni shakllantirishga harakat qiladi. Ikkinchidan, yaxshi inson boʻlish uchun oʻqishning zarurligini anglaydi.
Ongli oʻqishni taminlashda matn bilan unga ishlangan mazmunli rasmlar oʻrtasidagi bogʻlanishlarni aniqlashtirishga, matn yuzasidan savollar berishga diqqatini qaratish lozim. Bunda quyidagicha savol va topshiriqlardan foydalanish mumkin:
1. Rasmda nima tasvirlangan?2. Rasmni kuzating matnda nima haqida gap boradi?3. Rasm bilan matn orasida boʻgʻlanish bormi?4. Matn mazmunini rasmga qarab soʻzlab bering.demak, oʻqish oʻqilganlarni oʻzlashtirishga yoʻnaltirilgan boʻlishi lozim, shundagina matndagi
asosiy fikr, ilgari surilayotgan gʻoya oʻquvchilar tomonidan oʻzlashtiriladi.Savod oʻrgatishning birinchi kunidayoq oʻqish ongli boʻlishi, bolalarni ongli oʻqishga oʻrgatish
juda muhim. Sharoitga qarab muammoli holatni yaratish zarur. bunday holat “Alifbe” dan yoki muammmoli savolni keltirib chiqardigan taxminiy suhbat, harf terish matosidan, oʻqiladigan topishmoqdan hosil qilish mumkin. Masalan : bahorda birinchi boʻlib qaysi qush uchib keladi?
Ongli oʻqishni ifodali oʻqishdan ajratib boʻlmaydi. Ammo analitik oʻqishning birinchi bosqichida ifodali oʻqish mumkin emas, chunki bolalar tugallangan intonatsiyani, soʻzda urgʻuli boʻgʻinni ajrata olmaydilar, soʻroq ohangini, orfoepik toʻgʻri oʻqishni ham bilmaydilar. Shuning uchun analitik oʻqish bosqichida soʻzni yaxlit, orfoepik qayta oʻqish tavsiya qilinadi. bunday qayta oʻqish toʻgʻri intonatsiyaga, oʻqishning ongli boʻlishiga yordam beradi, ifodalilikkka oʻrgatadi.
O‘qishning ongliligini va ta’sirchanligini taminlash uchun matn mazmunini oʻquvchilarning
4910
koʻrgan –kechirganlari taassurotlari bilan bogʻlash lozim. Shunda oʻquvchida oʻqishga, oʻrganishga qiziqish ortadi. She’r, tez aytish, topishmoq qoʻshiq maqol hikmatli soʻzlardan oʻqitish yod oldirish ham oʻquvchilarning oʻqishga qiziqishini oshiradi, oʻqish malakasini shakillantiradi, xotirasini mustahkamlaydi. Ongli oʻzlashtirishni amalga oshirishda lugʻat ustida ishlash ham muhimdir. Soʻzlarning ma’nosi ustida toʻxtalish fikrni oydinlashtiradi, matnni tushinishga yordam beradi.
boshlangʻich sinflarda oʻqish darslarining uchdan ikki qismi oʻqishni mashq qilishga ajratilishi lozim. Savod o‘rgatish davri o‘qish va yozuv darslarida o‘quvchilar o‘qish va yozuv malakasini muvaffaqiyatli egallashlari uchun bir qator amaliy ishlarni amalga oshirish zarurki, bular bolalarning ongli o‘qish malakasi va imloviy savodxonligini, og‘zaki va yozma nutqining to‘g‘ri rivojlanishiga, bola shaxsining umumiy kamolotiga ta’sir qilsin va ta’minlansin. Savod o‘rgatish davri o‘qishva yozuv darslarini ilg‘or pedagogic texnologiyalar asosida tashkil etish dars samaradorligini oshiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. I.A.karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T.: Ma’naviyat. 2008-y. 2. boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi// boshlang‘ich ta’lim, 1998, 6-son.3. Uzviylashtirilgan davlat ta’lim standarti va oʻquv dasturi, - Toshkent,2013.4. Abdullayeva Q., Nazarov k., Yo‘ldosheva Sh. Savod o‘rgatish metodikasi.- T, “O‘qituvchi”,
1996.5. Abdullayeva Q. Yangi pedagogik texnologiyalar // boshlang‘ich ta’lim, 1999, 4-son,
8-9-betlar. 6.Matnazarova k. O‘qitishning faol metodlari// boshlang‘ich ta’lim, 2009, 5-son, 22-23-betlar.
5010
BIRINCHI SINF OʻQUVCHILARINI CHIROYLI YOZUV KOʻNIKMALARINI SHAKLLANTIRISH
Ismailova Maxbuba MaxmarajabovnaSamarqand viloyat Kattaqoʻrgʻon tumani
4-umumiy urta taʼlim maktabi boshlangʻich taʼlim oʻqituvchisiTel: +998 93 831 84 10
Annotasiya: maqolada 6-7 yoshli oʻquvchilarni chiroyli yozuvga oʻrgatishdagi qoida va koʻnikmalar haqida soʻz boradi.
Kalit soʻzlar: harflarning shakli, gigiyenik qoida, psixologik funksiyalar, idrok etish.
Maktabga qadam qo‘ygan har bir o‘quvchi u yoki bu harfning shaklini tushunib, yozilishini, ularning bir-biriga bog‘lanishini, kichik va bosh harflarning bir-biriga nisbatini, balandligini, qiyaligini, ruchkani ushlash va to‘g‘ri o‘tirish qoidalarini yaxshi bilishi lozim. bu davrda olingan bilim va malakalar o‘quvchilar uchun doimiy qoida bo‘lib qolishi kerak. chiroyli yozuv malakalarini shakllantirishda eng birinchi qoida bu gigiyenik talablardir.
O‘quvchilarda chiroyli yozuv malakalarini hosil qilish uchun diqqat, sezgi, idrok etish, xotira kabi psixofiziologik funksiyalar ishtirok etishini ko‘ramiz. bu bog‘lanishlar miyada mustahkamlanadi va saqlanib qoladi. bu hol o‘quvchiga idrok etgan va sezgan narsalarini xotiraga muhrlash imkonini beradi. Masalan, o‘quvchilarning o‘qituvchi bayon qilayotgan harflar shaklini qanday yozayotganliklarini tahlil qilib ko‘raylik. bu jarayonni uning asosiy xarakteriga ko‘ra, idrok etish jarayoni deb atash mumkin. biroq bu idrokning aniq va ravshan bo‘lishi uchun o‘quvchi o‘z irodasini ishga soladi, diqqatini harflarning shaklini to‘g‘ri ifodalashga jalb qiladi. Yozayotgan so‘z yoki gapning mazmunini tushunmasdan, harflarning shaklini bilmasdan ularni idrok etib bo‘lmaydi. Yozish jarayoni ko‘rish va eshitish sezgilari orqali idrok qilinadi. Idrok etilishi lozim bo‘lgan materialni tartibga solish, o‘rganiladigan manba yoki uning tasvirini yaqqol ko‘rsatish, bayonning ravshan va izchil bo‘lishi, sinf doskasiga hamma o‘quvchi ko‘ra oladigan qilib chiroyli yozish idrok etishning muvaffaqiyatli chiqishini ta’minlaydigan omillardandir. bola maktabga qadam qo‘ymasdan oldin (3-4 yoshdan boshlab) qo‘liga qalam olib turli shakllarni chiza boshlaydi, ammo bu chiziqlar chiroyli yozuv talablariga to‘g‘ri kelmasa-da, ulardagi ayrim malakalarning (ruchka, qalam ushlash) shakllanishiga yordam beradi. kichik yoshdagi bolalarning barmoq mushaklari yaxshi rivojlanmaganligi uchun ularga surunkali yozdirib, mashq qildirish yozuvning sifatiga salbiy ta’sir etadi. Yozuv jarayoni turli yozuv qurollari (ruchka, qalam, bo‘r) orqali amalga oshiriladi va qaysi yozuv qurolidan foydalanishga qarab qo‘l harakatlari shunga moslashtiriladi. kichik yoshdagi o‘quvchilarni chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun ularni maktabga kelgan kunlaridan boshlab quyidagi vazifalarni bajarishga o‘rgatish zarur:
1. Yozuv vaqtida partada to‘g‘ri o‘tirish.2. Yozuv qurollaridan to‘g‘ri foydalanish.3. daftardan to‘g‘ri foydalanish.4. Yozma shakldagi harf va uning unsurlari bilan tanishtirish.5. Yozma shakldagi harflar yordamida bo‘g‘in, so‘z va gaplar yozish.husnixat malakalarini shakllantirish uchun birinchi navbatda harflarning shaklini to‘g‘ri
tasavvur qilishga, bir xil qiyalik (65°)da yozishga, harf unsurlarini bir-biriga to‘g‘ri bog‘lab yozishga, so‘zlarda harflarni to‘g‘ri bog‘lashga, so‘zlarni qatorlarga to‘g‘ri joylashtirishga o‘rgatiladi.chiroyli yozuvga o‘rgatish uchun birinchi navbatda quyidagi malakalarni singdirib borish talab etiladi:
1. Yozuv qurollaridan to‘g‘ri foydalanish.2. Parta ustida daftarni to‘g‘ri qo‘yish.3. Yozayotganda gavdani to‘g‘ri tutish va tirsaklarni to‘g‘ri harakat qildirish. 4. O‘z xatini berilgan namuna bilan taqqoslashga o‘rgatish. 5. Tovushni bosma harfga, bosma harflarni esa yozma shaklga aylantirishga o‘rgatish. 6. harflarning shaklini to‘g‘ri idrok etishga (qayerdan boshlash, qayerda to‘xtatish, o‘ngga,
chapga burilish, boshlash va h.k.) o‘rgatish. 7. harflarni bir-biriga bog‘lab yozishga o‘rgatish (qayerda qo‘1 harakati uziladi, qayerda
uzilmay, bog‘lab yoziladi).
5110
8. harflarni bir xil balandlikda va kenglikda tekis yozishga o‘rgatish.9. daftar chizig‘idagi qatorlarni to‘g‘ri to‘ldirish, sarlavha, oy va kunlarni to‘g‘ri yozish.10. harflarning qiyaligini to‘g‘ri saqlash.
foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:1. Abdullayeva Q va b. Sаvоd o‘rgаtish mеtodikasi. Toshkеnt, “O‘qituvchi”, 1996. 2. G‘ulomov M. chiroyli yozuv malakasini shakllantirish. Toshkеnt, “O‘qituvchi”, 1992. 3. Jo‘rayeva N. boshlang‘ich sinflarda yozuvga o‘rgatish. Toshkеnt. A.Navoiy nomidagi
O‘zbеkiston Milliy kutubxonasi nashriyoti. 2009.
5210
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA DARSLARNI TASHKIL ETISHDA ZAMONAVIY O‘YIN TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI
Juliyeva Muxayyo AmankulovnaSirdaryo viloyati Sirdaryo tumani
18-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel:902415681 Annotatsiya: Ushbu maqolada maktablarda boshlang‘ich snf darslarini samarali tashkil
yangicha o‘yin texnologiyalaridan foydalanishning afzalliklari haqida fikr yuritiladi.Kalit so‘zlar: An’anaviy metod, noan’anaviy metod, “baliq ovchilari” metodi. O‘qituvchi
nutqiga qo‘yiladigan talab, pedagogik mahorat.
bugungi kunda xoh an’anaviy metodlardan biri qо‘llaniladimi, xoh noan’anaviy usullar tatbiq etiladimi, о‘quvchini ta’lim subyektiga aylantirish masalasini diqqat markazidan qochirmaslik zarur. Zero, о‘qituvchi bilan о‘quvchilarning ta’lim jarayonidagi ma’lum ma’noda teng mavqei, hamkorligi ikki о‘rtadagi samimiy munosabat, о‘zaro hurmat, ishonchli muloqot natijasi, о‘qituvchining boshqaruv mahorati bilan belgilanadi. bu mahorat tushuntirish qobiliyati, о‘quvchilarni kamolot sari yо‘naltira bilish layoqati, maslahat berish va nazorat qilishning joriy etilishi va sog‘lom avlod tarbiyasida yaqqol namoyon bо‘ladi.
О‘qituvchi samaradorlikka erishish uchun ta’lim metodlarining mohiyati, ularning tasnifi va foydalanishga doir talablarni bilibgina qolmay, ularni joriy etishning nutqiy xususiyatlarini ham egallab olishi lozim. bunda gap о‘qituvchining sо‘ziga borib taqaladi. О‘qituvchining sо‘zi metod sifatida ham, darsni olib borish usuli sifatida ham turli xil о‘quv va tarbiyaviy vazifalarni bajarish:
- о‘rganilayotgan hodisalarning mohiyatini ochib berish:- bilimlarni amalda qо‘llashga о‘rgatish:Qiziqarli va muhim faktlar haqida hikoya qilish va boshqa shu kabilar uchun qо‘llanadi.
О‘qituvchi о‘z sо‘zi bilan о‘quvchilarga bilim beribgina qolmay, о‘quvchilarga sо‘zlash namunasini kо‘rsatish yо‘li bilan muloqotga о‘rgatadi. Shuning uchun о‘qituvchining sо‘zi о‘quvchilar javob berishi lozim bо‘lgan og‘zaki bayon yaratish talablariga javob berishi, biror axborotni yetkazish namunasini berishi, biror qoidani qanday dalillash kerakligini kо‘rsatishi, qanday qilib xulosa chiqarish va umumlashmalarga kelishga о‘rgatishi darkor. О‘qituvchi bilimlarni ma’lum qilishga emas, balki bilimdan qanday foydalanish, uni nima uchun bilish kerakligini eslatib borishi lozim: hayotda xato qilmaslik uchun nimnidir eslab qolish kerak va hokazo.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari psixolgiyasiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, bu yoshdagi bolalar hali o‘yin faoliyatidan ajralmagan holda ekanligini bilishimiz mumkin. Shuning uchun ham boshlang‘ich sinflarda darslarni samarali tashkil etishni istagan pedagog birinchi navbatda, shuni e’tiborga olishi lozim. har bir darsni tashkil etishda bola uchun bir yangilik hozirlashi o‘quvchilarni darsga qiziqtirib, turli o‘yinlar shaklida darsni tashkil etishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. bu o‘yinlar ham takrorlanmasligi, barcha dars uchun o‘zicha kashfiyot qilsa bola darsni qiziqish bilan tinglaydi va darsda qatnashishi mumkin bo‘ladi.
Misol uchun yangi metod asosida tashkil etilgan darsni ko‘rishimiz mumkin. “baliq ovchilari” nomli pedagogik metod. bu metodni qo‘llash natijasida dars birinchi o‘rinda, o‘yin tarzida amalga oshiriladi, o‘quvchilar dars jarayoning faol ishtirokchilariga aylanadilar, o‘zlarining mustaqil fikr mulohazalarini erkin bildirish imkoni paydo bo‘ladi. dars quyidagi tartibda tashkil etilishi mumkin. O‘quvchilar doira shaklida joylashadilar. Ular – «baliq ovchilari». doira ichida esa – «baliqlar». Ichki doira a’zolari («baliqlar») o‘qituvchi taklif qilgan savolni faol muhokama qiladilar. “baliq ovchilari” esa kuzatib turadilar va savolni muhokama qilayotgan biron o‘quvchining fikri ularni qiziqtirib qolganda jarayonga kirishadilar: qo‘shimcha qiladilar, savol beradilar, aniqlashtiradilar. Shunda «baliq ovchisi» fikri uni qiziqtirib qolgan «baliq»ning yoniga turib olishi kerak.
Bir muammoning (masalaning) muhokamasi tugaganidan so‘ng ishtirokchilar joylari bilan almashadilar (doiradan tashqarida turganlar endi doira bo‘ylab o‘tiradilar). barcha ishtirokchilar doirada o‘tirishlari maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodni o‘qish darslarini samarali tashkil etishda foydalanish maqsadga muvofiq. O‘qituvchi tomonidan tushuntirib berilgan mavzu yuzasidan o‘quvchilarni faolligini oshirish, o‘quvchilarni har birini fikrlashga undash maqsadida bunday
5310
metodlardan foydalanish mumkin bo‘lladi. Ushbu metod orqali ishtirokchilarga norasmiy sharoitda fikr almashishga, berilgan muammoni
(masalani) hal qilish bo‘yicha o‘z nuqtai nazarlarini bayon etishga imkon yaratadi. Muhokama jarayoniga erkin qo‘shilish va undan chiqib ketishga imkon beradi. Tahliliy fikrlash, e’tibor jamlash va kuzatuvchanlikni rivojlantiradi. Nutqni va teskari aloqa texnikasini rivojlantiradi.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mukinki, boshlang‘ich sinflarda bolaning bilimga qiziqishiga dastlabki qadam qo‘yiladi. Ya’ni, shu davrdan boshlab bolani darsga mehr qo‘yishi yoki qiziqishini so‘nishi birinchi navbatda boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun ham har bir pedagog bu darsda bola psixologiyasini yaxshi o‘rgangan holda dars jarayonini tashkil etishi, o‘quvchilarini fanga qiziqtira olishi juda muhim va mas’uliyatli vazifadir. buning uchun esa, o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahoirat va zamonaviy bilimlardan xabardor bo‘lishi talab etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Anastazi A. Psixologicheskoe testirovanie: V 2 kn. Per. s ang. (Pod red. k.M.Gurevicha,
V.I.Lubovskogo M. Pedagogika, 1982g.). 2. bleyxer V.M. burlachuk L.f. Psixologicheskaya diagnostika intellekta i lichnosti. k. Visha
shk, 1978 g. 142 st.3. burlachuk L.f. Psixodiagnostika lichnosti. k. Zdorovya. 1989 g. 168 st. 4. davletshin M.G., kovalev A.G., krutenstkiy V.A. krbiliyat va uning diagnostikasi. T.,
“Ukituvchi” 1979 y. 5Obshaya psixodiagnostika. M: Izd-vo M., Un-ta. 1987 g. 305 st. Pod red. A.A.bodaleva.
5410
BOSHLANG‘ICH SINF DARSLARINI INTERAKTIV USULLAR YORDAMIDA TASHKIL ETISH
Yusupova Mavlyuda AbdulahatovnaAndijon viloyati Qo‘rg‘ontegi tumani
43-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel: 990881115
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda darslarning samarasini oshirish uchun interaktiv ta’lim usullaridan foydalanishning ahamiyati haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Pedagogik texnologiya, DTS, interaktiv metodlar, “O‘qituvchining o‘gitlari”, PISA, PIRLS.
Bugungi kunda ta’lim tizimining eng asosiy talablaridan biri bu darslarni zamonaviy usullarda o‘tish va ta’limni takomillashtirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanishdir. O‘quvchilarning har bir darsga qiziqishini, faolligini oshirishda, interaktiv o‘qitish usullari ijobiy samara bermoqda. hozirgi kun maktab ta’limiga qo‘yilayotgan muhim talab ta’lim mazmuniga zamonaviy axborot texnologiyalarni keng qamrovda joriy etishdir. Mazkur talab dars jarayonida muammoli vaziyatlar yaratib, o‘quvchilar faolligini oshirish, mustaqil va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish, o‘z nuqtai nazarini asoslay olish, ularni nutqiy faoliyatiga tayyorlash, ta’lim samaradorligini oshirish kabi bir qator vazifalarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Ilg‘or tajribalarni o‘rganish ijobiy samara beradi, o‘quvchi faolligi va qiziqishini, o‘qituvchi mahoratini oshiradi. dars jarayonida o‘quvchilarga faqatgina dTS talabi bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini berish bilan cheklanib qolmasdan, ushbu bilim va ko‘nikma asosida o‘quvchilarni hayotga, tabiatdagi har bir ijtimoiy voqealarga to‘g‘ri munosabatini rivojlantirishni, ya’ni ta’lim bilan birga tarbiyani ham qo‘shib olib borishni asosiy maqsad qilib, uni amalga oshirish muhim vazifalardan biridir.
Ma’lumki, mustaqil fikrlashga o‘rgatuvchi, ijodiy tafakkurini rivojlantiruvchi usullarni qo‘llab, o‘quvchilarga chuqur bilim berish boshlang‘ich ta’limning asosiy vazifasidir. Mazkur vazifani amalga oshirish uchun yangi pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga olib kirildi. Yangi pedagogik texnologiyalar boshlang‘ich sinf o‘quvchisining aqlan rivojlanishi va kamol topishida muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagogik texnologiyalarni bugungi kunda eng ommaviylashgan turlaridan biri bu interaktiv metodlardir.
Interaktiv metodlar o‘quvchi va o‘qituvchining birgalikdagi faoliyati bo‘lib, o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga, zarur xulosalarga kelishga, tahlil qilish va olingan bilimlarni amaliyotga qo‘llashga o‘rgatadi. O‘qituvchining asosiy vazifasi esa, o‘quvchilarga aniq yo‘nalish berish, to‘g‘ri xulosalarni aytishdan iborat. Interaktiv metodlar yana shunisi bilan ahamiyatliki, o‘qituvchi o‘quvchining fikrini hech qachon keskin rad etmaydi, faqatgina to‘g‘ri xulosani aytadi, natijada o‘quvchi o‘z xatosini tushunib, fikrlashdan to‘xtamaydi va ular o‘rtasidagi doimiy faollik ta’minlanadi. Ma’lumki, kichik yoshdagi bolalar diqqati beqaror bo‘lib, 1-sinf o‘quvchisi uchun biroz muammolar yuzaga kelishiga olib keladi. Ana shu vaziyatda o‘quvchilar diqqatini jamlashda qiziqarli interaktiv metodlarning ahamiyati katta. O‘quvchilarga rasmli topshiriqlarni bajartirish, ularni fikrlashga, topqirlikka, ijodkorlikka undaydi hamda yozma va og‘zaki nutqini o‘stirib, lug‘at boyligini oshiradi. Masalan, 3-sinf o‘qish kitobi assida tuzilgan rasmli testlardan namunalar keltiradigan bo‘lsak, “O‘qituvchining o‘gitlari” she’rining muallifi kim?
a) Anvar Obidjon b) Muhiddin Omon d) Normurod Norqobilov
5510
Topishmoqning to‘g‘ri javobini toping “Bo‘lar sariq yo qizil, yer tagida yetilar”a) uzum b) olma d) sabzi
bunday testlar xalqaro o‘qitish tizimiga mos testlar hisoblanadi. dars jarayonida shunday testlardan foydalanish orqali o‘quvchilarin bilim darajasini yanada oshirish imkoni paydo bo‘ladi. Sababi test aynan, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining yoshiga mos ravishda tuzilgan va bolani har tomonlama shakllantirishni ko‘zlaydi.
Boshlang‘ih sinf o‘quvchilarini tangicha pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitishning afzalliklari birinchi o‘rinda bola darsga qiziqadi, chunki bu oddiy maruza shaklida tshkil etiladigan darlardan qiziqroq tarzda tashkil etiladi. O‘quvchi darsda o‘z fikrini erklin bildira olish imkoni paydio bo‘ladi, bu esa, o‘z navbatida endigina shakllanayotgan bolaning nutqini o‘sishiga yordam beradi. Eng muhimi esa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ham eshitib fikrlash, ham ko‘rib bildirilayotgan fikrlarni talil qilish imkoni paydo bo‘ladi.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash natijasida darsning saviyasi yuqori bo‘lib, o‘quvchilarning o‘zlashtirish ko‘rsatgichi ham ko‘tariladi. bundan tashqari tashkil etiladigan interaktiv darslar Xalqaro ta’lim tizimlari: PISA, PRLIS talablariga javob beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. UMAROVA, X. hAMROQULOVA,R. TOJIbOYEVA 3-SINf “O‘QISh
kITObI”„O‘QITUVchI“ NAShRIYOT-MATbAA IJOdIY UYI TOShkENT – 20162. https://moluch.ru/archive/294/66754/
5610
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA XALQARO TIZIM ASOSIDA OʻQUVCHILAR BILIMI BAHOLASH TADQIQOTLARI
Madaliyeva Moxistra Djabarovna Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani
XTBga qarashli 16- umumta’lim maktabning boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Telefon: +998979935393
Annotatsiya: Ushbu maqolada ilk bora xalqaro tizim asosida oʻquvchilar bilimini baholash, boshlang‘ich sinflarda o‘quvchining ko‘nikma va bilimlarini baholash asosi sifatida o‘qishni EGRA va matematikani EGMA baholash metodikasidan foydalanish haqida fikrlar berilgan. EGRA va EGMA tadqiqotlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘zlashtirishini yaxshilash hamda ta’lim jarayonidagi kamchiliklarni aniqlash yuzasidan tadqiqotlar olib boradi, ushbu tadqiqotlar Oʻzbekiston natijalarini boshqa davlat maʼlumotlari bilan taqqoslash va ularni hal etishning eng yaxshi usullarini topish imkonini berishi haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar: EGRA va EGMA, boshlang‘ich ta’lim, tadqiqot, baholash, o‘qish, o‘quvchi, matematika, metod, dars.
Ilm-fan, texnika va ishlab chiqarish sohalarining tez sur’atlarda jadallik bilan rivojlanishi barcha ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya sifatini mazmun jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish, ayniqsa, boshlang‘ich ta’limning sifatini oshirish, ta’lim standartlari, ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish masalalari dolzarbligini talab etmoqda. bu esa o‘z o‘rnida, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari zimmasiga yanada yuksak mas’uliyat va vazifalarni yuklaydi.
bolaning jismoniy kamol topishi va aqliy psixologik rivojlanishi boshlang‘ich sinflarda o‘tadi.Darhaqiqat, birgina shu jumlaning zamirida farzandlarimizni kelajakka tayyorlash, ularga alo-
hida e’tibor qaratish, ilg‘or va zamonaviy ta’lim-tarbiya berish usullarini tatbiq etish, pedagoglarn-ing bilim darajasini yanada oshirish hamda shu kabi boshqa ko‘plab dolzarb masalalar mujassam-lashgan, desak, yanglishmaymiz.
Shunday ishlardan biri, Amerikalik besh nafar mutaxassis Xalq ta’limi vazrligidagi hamkasblar bilan hamkorlikda ikkinchi va to‘rtinchi sinf o‘quvchilarining o‘qish va matematika bo‘yicha ko‘nikmalarini baholash metodikasini ishlab chiqish maqsadida O‘zbekistonga tashrif buyurdi. AQSh Taraqqiyot agentligi YUSAID qo‘llab quvvatlayotgan ushbu baholash natijalaridan o‘qu-vchilarning boshlang‘ich maktabda umumiy ko‘nikmalarini qay darajada o‘zlashtirayotganligini o‘rganish borasida mamalakat miqiyosida o‘tkazish uchun foydalanish ko‘zda tutilgan.
Xalq ta’lim vazri Sherzod Shermatovning ishtirokchilarga aytishicha “Bu O‘zbekistonda olib borilayotgan birinchi xalqaro tadqiqot bo‘lib, u boshlang‘ich maktablarda o‘qish natijalarini aniq baxolashga imkon beradi. bu esa vazirlikka ta’lim tizimini yaxshilashda yangi metodologiya ishlab chiqishda yordamlashadi.” bu metodikalar umumiy qiymati 50 million dollar bo‘lib, rivo-jlanish maqsadlari bo‘yicha besh yillik kelishuvning birinchi komponenti hisoblanib, ta’lim so-hasida bilimga asoslangan yondashuvga alohida e’tibor qaratilayotgan Xalq ta’lim vazirligi va YUSAId 2019-yil imzolagan edi.
Bu tadqiqotda Xalq ta’limi vazirligi va uning viloyat bo‘limlaridagi qirq nafar xodimi sakkiz kunlik seminarda ishtirok etib, unda boshlang‘ich sinflarda o‘quvchining ko‘nikma va bilimlarini baholash asosi sifatida o‘qish EGRA va matematikani EGMA baholash metodikasidan foydala-nish ko‘zda tutilgan.
Xo‘sh, hozrgi kundagi ta’lim sohasida ko‘p uchrayotgan bu EGRA va EGMA tushunchalari o‘zi nima? EGRA-bu boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish fani bo‘yicha xalqaro baholash tizimi. EGMA esa boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematika fani bo‘yicha xalqaro baholash tizimi. Mazkur EGRA va EGMA tadqiqotlari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘zlashtirishini yaxshilash hamda ta’lim jarayonidagi kamchiliklarni aniqlashga yordam beradi. Ushbu tadqiqot-lar dunyoning 70 dan ortiq davlatlarda qo‘llaniladi. EGRA va EGMA tadqiqotlari O‘zbekis-tonning 12 ta viloyatida yetti tilda hamda ingliz tilida olib boriladi. Shu munosabat bilan Tosh-kent shahridagi 238-umumtaʼlim maktabida Oʻzbekiston Respublikasi xalq taʼlimi vaziri Sherzod Shermatov hamda AQShning Oʻzbekistondagi favqulodda va muxtor elchisi deniyel Rozenbly-
5710
um ishtirokida EGRA va EGMA pilot loyihasining ochilish marosimi boʻlib oʻtdi.EGRA va EGMA sinovlarida har bir sinfda 12 nafardan o‘quvchi ishtirok etadi. Taʼkidlanishicha,
ilk bora xalqaro tizim asosida oʻquvchilar bilimi baholanyapti. Ushbu tadqiqotlar Oʻzbekiston natijalarini boshqa davlat maʼlumotlari bilan taqqoslash va ularni hal etishning eng yaxshi usullarini topish imkonini beradi.
kelajak tashvishi bilan yashasang farzandlaringga yaxshi ta’lim ber. Ta’lim va tarbiya o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, shu jarayonda shaxsning taraqqiyoti uning ma’lumoti va tarbiyasi ham amalga oshadi.
Men faoliyatim davomida o‘quvchilarga beradigan darslarimdagi ta’limiy maqsad asosida ularda mustaqil fikrlash, og‘zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurini rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyatini takomillashtirib borishga, tarbiyaviy maqsad asosida esa ma’naviy nafosat tarbiyasini berib borishga harakat qilaman.
O‘z navbatida bugungi kun o‘qituvchilardan ilg‘or pedagogik salohiyat va axborot texnologiyalaridan o‘quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, darslarda o‘quvchilar yoshiga, tabiatiga mos bo‘lgan xarakter bilan dars o‘tish darsning samarali bo‘lishi uchun xizmat qiladi.
fоydalanilagan adabiyotlar1. N.U.bekbоeva, Y.Yangibоevalar matematika 1-2-sinflar uchun. Tоshkent – o‘qituvchi
2008- yil2. M.Axmedоv, M.Mirzaaxmedоv matematika 4- sinflar uchun. Tоshkent – o‘qituvchi 2008
-yil.
5810
BOSHLANG‘ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA QO‘SHIMCHA MASHQLARDAN FOYDALANISH USLUBLARI
Matkarimova Gulnora Yusubjonovna,Namangan viloyati, To‘raqo‘rg‘on tumani
17-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Gmail: [email protected]
Annotatsiya – Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda mavzuni mustahkamlashda o‘quvchilarga mavzuga oid mashqlar bajarishning o‘quvchilar bilim-salohiyatiga ta’siri haqida ilmiy qarashlar ilgari suriladi.
Kalit so‘zlar – Mavzu, o‘quvchi, topshiriq, ko‘nikma, malaka, aql, salohiyat, manba, ma’lumot, mutaxassis, idrok, zehn, o‘zlashtirish, qoida, mashq.
boshlang‘ich sinflarda mavzuni mustahkamlashda o‘quvchilarga mavzuga oid mashqlar bajarish muhim ahamiyatga ega. chunki, qoida va mavzuga oid mashqlar bajarilmasa o‘rganilgan mavzu mustahkamlanmaydi. O‘rgatilgan qoida va grammatik tushunchalarni o‘quvchilar mukammal ravishda o‘rganib, o‘zlashtirib olishlari qiyin bo‘ladi. boshlang‘ich sinfda bolalar juda qiziquvchan va juda sinchkov bo‘ladilar. Ular bilan ishlash ancha murakkablikni talab etadi. O‘tilgan mavzu asosida turli interfaol o‘yinlar o‘tish, bolalarning mavzuni mustahkamlashlariga yordam beradi. Mavzuni mustahkamlash,bolaning bilim darajasi oshib borishida muhim ahamiyatga ega. O‘rganilgan mavzuga mos mashqlar tanlab olish o‘qituvchining mahoratiga bevosita bog‘liq. O‘rganilgan har bir mustahkamlash ishi mavzu yoritilishiga yordam beradi.
boshlang‘ich sinflarda mavzuga oid qo‘shimcha mashqlarni bajarishning afzallik- larini tekshirish, tahlil qilish uchun tajriba sinfda mavzuni o‘tib bo‘lgandan so‘ng, uni mustahkamlash maqsadida,mavzuga oid ikkita qo‘shimcha mashqlarni bajarib ko‘rdik. Mavzu o‘quvchilar tomonidan mustahkam o‘zlashtirildi.Nazoratga olgan sinfimizda mavzuga oid grammatik tushunchalarni ayrim misollar orqali tushuntirdik. darslikda berilgan mashqni bajartirib ko‘rdik,biroq mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajartirmadik.Natijada mavzuga oid qoidani o‘quvchi tushunishga biroz qiynaldi.
O‘quvchilarning mavzuni o‘zlashtirishlarini aniqlash uchun savollar berganimizda savollarga berilgan javoblar biz kutgan natijani bermadi. Mavzuni 40% o‘quvchilar o‘zlashtirganiga guvoh bo‘ldik. demak yangi mavzuni o‘zlashtirishda qo‘shimcha mashqlardan foydalanish shart.
Mashqlar bajarishda interfaol usullardan foydalanish o‘quvchilarni darsga bo‘lgan munosabatlarini oshiradi, qo‘shimcha mashqlarni bajarishga qiziqtiradi. O‘quvchilar darsda qo‘shimcha mashqlar bajarishlari jarayonida erkin harakat qiladilar, erkin fikrlaydilar, bajarilayotgan mashqqa o‘zlarining erkin ravishda munosabatlarini ifodalay oladilar.
Muammoli ta’lim interfaol usulidan foydalanib o‘quvchilarga o‘tilgan mavzu bo‘yicha muammoli vaziyatni keltirib, ularning ushbu muammoli vaziyatni bartaraf etishni so‘radik. bolalardan gapdagi tushirib qoldirilgan so‘zni topish so‘raldi. Ulardan so‘roqlar yordamida so‘zni topish kerakligi tushuntirildi. Masalan, quyidagi muammoli vaziyat yuzaga keldi.
Gaplarda tushib qolgan kim? va nima? so‘roqlariga javob bo‘lgan so‘zlarni topib, nuqtalar o‘rniga gaplarni ko‘chiring.
1. O‘quvchilar ……ni sevib o‘qishadi.2. …. g‘o‘zaga suv qo‘ymoqda.3. Oshpaz qozonga guruchni solib, …..ni damladi.4. …. mashinani tez haydab ketdi.O‘quvchilardan ushbu muammoni hal qilib berishni so‘raganimizda ular nuqtalar o‘rniga
mos so‘zlarni yozib gaplarni hosil qilishga harakat qilishdi. Ushbu interfaol metod o‘quvchilarni fikrlashga, muammoni hal etishga, fikr va xulosalalar chiqarishga va mulohaza eta olishga katta yordam beradi.
Boshlang‘ich sinfalarda mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajarish ayniqsa mashqlarni interfaol dars metodlari yordamida bajarish o‘quvcilarni mavzuni puxta egallashlarida, o‘zbek tilining o‘ziga xos grammatikasini o‘rganishda juda katta ahamiyatga ega. O‘quvchilarda qo‘shimcha mashqlar orqali ko‘nikmalarni shakllantirilganda quyidiagi jarayonlar hosil bo‘ladi.
5910
- o‘quvchilarda grammatik tushunchalarni shakllantirish:- mavzuni puxta egallash:- mavzuga oid savolarga javob bera olish:- mavzuga oid berilgan testni yecha olish: - mavzuga oid kartochkalar bilan ishlay olish:- mavzuga oid mashqlarni mystaqil ravishda bajara olishMavzuga bog‘lab savollar tuzishda o‘quvchilar qiyinchilikka duch kelishmadi. buning uchun
o‘quvchilardan mavzuni puxta egallash talab etiladi.So‘zlarni mavzuni o‘rganganlaridan so‘ng quyidagicha savollar tuzadilar.
1. Bu kim?2. U nima?3. Kim o‘qiydi?4. Kim rasm chizadi?5. Kim ovqat pishiradi?boshlang‘ich sinflarda mavzuga bog‘lab test savollari tuzish ham o‘quvchilarni yangi
o‘zlashtirilgan grammatik tushunchalarni mustahkamlashda muhim o‘rin egallaydi. Mavzuga bog‘lab test savollarini tuzish uchun mavzuni puxta egallanishi lozim. Mavzuni puxta egallamagan o‘quvchi o‘tilgan mavzuga bog‘lab test tuzishda qiynaladi. buni oldini olish uchun o‘tilgan mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajarmoq kerak.
O‘quvchilarga mavzuga bog‘lab kartochkalar tayyorlash, mavzuga bog‘lab savollar tuzishga qaraganda biroz murakab jarayon hisoblanadi. chunki kartochkalarni tayyorlash jarayonida biroz vaqt talab etiladi. kartochkalarda berilgan savollar mavzuga bog‘lanib qo‘shimcha mashq tarzida bajariladi.
Xulosa qilib aytganda, Ona tili darslarida mavzuga oid qo‘shimcha mashqlar bajarish maqsadga muofiq. Qo‘shimcha mashqlar orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ona tili grammatikasi bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarini o‘stirish boshlang‘ich sinf o‘qituchilaridan o‘qitish jarayoniga katta ma’suliyat bilan yondashishni talab etiladi. Qo‘shimcha mashqlar o‘z o‘rnida amalga oshirilsa o‘quvchilardan biz kutgan bilimlarni olishimiz mumkin bo‘ladi. har bir o‘qituvchi o‘quvchilarining bilim samaradorligini oshirib borishlari uchun, har bir o‘tgan mavzulari yuzasidan mustahkamlash mashqlarini olib borishlari maqsadga muofiq.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. O‘zbekiston Resbuplikasining ‘’ Ta’lim to‘g‘risida’’ gi Qonuni. kadrlar tayyorlash milliy
dasturi. T. Sharq. 1997-yil.2. Yo‘ldoshev J. G‘. Usmonov S. A. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amaliyotga joriy
qilish. T. ‘’ fan va texnologiya’’ 2008-yil.3. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar.
6010
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MANTIQIY MASHQLAR ORQALI NUTQINI O‘STIRISH
Matqurbonova YorqinoyXorazm viloyati Qo‘shko‘pir tumanidagi
30-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabining boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Telefon: +998997099505
Annatatsiya: Mazkur maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini nutqini o‘stirishda va aqlini charxlab olgan bilimlarini hayot bilan bog‘lashda mantiqiy mashqlarni ahamiyati katta ekanligi yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: Mantiqiy mashqlar, umumlashtirish, guruhlash, qarshi qo‘yish, lug‘at ishi, logik mashqlar, taqqoslash
Mantiqiy mashqlar bolalarning narsa va atrof-muhit haqidagi bilimlarini tartibga soladi va ularga to‘g‘ri fikrlash usullarini o‘rgatadi. O‘quvchi maktabga kelganda, ko‘p lug‘at boyligiga ega bo‘lsa ham, odatda, tafakkurning taqqoslash, qarshi qo‘yish, umumlashtirish, guruhlash usullaridan foydalanishni bilmaydi (ayniqsa, bilish faoliyatining obyekti aniq predmet emas, uni ifodalovchi so‘zlar bo‘lsa). Mantiqiy mashqlarning vazifasi u yoki bu narsa va hodisalar bilan tanishish asosida bolalarni predmet va hodisalardan muhimini, umumiysini ajratishga, so‘z bilan aniq ifodalashga o‘rgatish, bolalarga mantiqiy usullar tizimini o‘rgatish bilan bilimini material tomondan boyitish va uni aqliy tomondan o‘stirish hisoblanadi.
Mantiqiy mashqlar bolalaming so‘z boyligi va tilining umumiy o‘sishida katta ahamiyatga ega bo‘lib, lug‘at ishi va tilga oid boshqa ishlar bilan bog‘lab olib boriladi. Logik mashqlar juda xilma-xil:
1. Narsalarning mavzuga tegishli guruhini tuzish: ust kiyimlar (ко‘ylak, kostum,...) va oyoq kiyimlar (botinka, tufli,.. )\ uy hayvonlari va yowoyi hayvonlar kabi. bunda bolalar „bu nima?”so‘rog‘iga javob berishga o‘rgatiladi: bu nima? — Avtobus. Avtobus nima? — Mashina.
2. bir turdagi narsalarni sanab k o‘rsatish va umumlashtiruvchi bir so‘z bilan nomlash. Masalan, stol, slul, shkaflarni bir so‘z bilan qanday nomlash mumkin? (Mebel)
3. berilgan narsalardan bir guruhga kirmaydiganlarini ajratish. Masalan, qalam, chizg‘ich, o ‘chirg‘ich, stul ko‘rsatiladi, o‘quvchilar o‘quv qurollarini ajratadilar, stul o‘quv quroliga kirmasligini, mebel ekanini aytadilar. bunday mashq o‘yin tariqasida o‘tkazilishi ham mumkin: ma’lum so‘zlar berilib, ortiqchasini topish va nima uchun ortiqcha ekanini tushuntirish talab etiladi: qaldirg‘och, chumchuq, mushuk, musicha.
4. Predmet nomlari va belgi bildirgan so ‘zlarni guruhlarga ajratish. bunda so‘zlar choynak, tesha, bolta, piyola, arra, tarelka kabi aralash beriladi. O‘quvchilar guruhlab, idishlar nomi: choynak, piyola, ... ;
ish qurollari nomi: tesha, bolta, ... kabi yozadilar;Narsa belgisini bildirgan so‘zlar ham aralash beriladi, bolalar to‘rt guruhga (rang, maza,
shakl, xususiyat) ajratadilar.5. Qarama-qarshi qo‘yish bilan umumlashtirish: qaldirg‘och, chumchuq, bulbul — qushlar,
tovuq, xo‘roz, kurkalar-chi? (Parrandalar.)Mantiqiy mashqlar sermazmun bo‘lishi, o‘quvchilaming tajribasi bilan bog‘lanishi, ularni
to‘g‘ri fikrlashga o‘rgatishi, bilimlariga aniqlik kiritishi va tartibga solishga xizmat qilishi lozim. bunday mashqlardan o‘rni bilan boshqa darslarda ham, o‘qish va grammatika darslarida ham foydalaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Qosimova k., Matchonov S., G‘ulomova X., Yo‘ldosheva Sh., SariyevSh. «Ona tili o‘qitish
metodikasi» T.: «NOSIR» -2009.2. Matchonov S., G‘ulomova X. Nutq madaniyati. bT. 2000. ¹: 6.
6110
BARKAMOL AVLODNI MA’NAVIY YETUK QILIB TARBIYALASHDA BOSHLANG‘ICH TA’LIMNING O‘RNI
Mirkamolova Maxsuda NazirjonovnaSirdaryo viloyati Boyovut tumani
28- maktab Boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi Telefon:+99899 914 79 17
Annotatsiya: Ushbu maqolada barkamol avlodni yetuk qilib tarbiyalashda boshlang‘ich ta’limning o‘rni, didaktik o‘yinlarning ahamiyati, masofadan o‘qitish tizimi haqida mulohazalar yuritilgan.
Kalit so‘zlar: barkamol avlod, didaktik o‘yilar, masofadan o‘qitish tizimi.
O‘quvchi ma’naviyatini yuksaltirish, bilimini oshirishda boshlang‘ich ta’limning ahamiyati katta. bugungi kunda boshlang‘ich ta’limning asosiy maqsadi bolaning o‘qishga bo‘lgan ijobiy munosabati, o‘qish savodxonligi, turli ma’lumotlar bilan ishlash, asosiy matematik amallarni bilishi va ularni kundalik hayotda qo‘llay olishi, mantiqiy va ijodiy fikrlashi, o‘z-o‘zini boshqarishi, jamoada o‘zini tuta bilish, yozma va og‘zaki muloqot madaniyati qoidalarini egallash, chet tillarini o‘rganishni boshlash, ta’limiy faoliyatini tashkil etish kabi ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Bo‘shlang‘ich ta’limda didaktik o‘yinlar vositasida darslarni olib borish bolalarning aqliy faoliyatiga tezkor kirishishi va adabtatsiya hosil qilishlariga ham ko‘mak beradi. Yangi dars boshlanishida yoki o‘tilgan darsni mustahkamlash paytida didaktik o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish mumkin. boshlang‘ich ta’limda didaktik o‘yinlarning ahamiyati beqiyosdir. O‘yin boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ma’lum sifatlarni shakillantirish uchun, o‘qituvchilar, ota onalar tomonidan qollaniladigan usuldir. O‘yin vositasida o‘quvchilar bilimini o‘zlashtirish jarayoni qulaylashadi. Turli xil narsa-buyumlar bilan munosabatda bo‘lishga o‘rganadi, shuningdek ularda muomala madaniyati shakllanadi. Quyidagi didaktik o‘yinlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ta’lim jarayoniga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. “O‘zim tekshiraman”, “Topog‘on”,”Bo‘lishi mumkin emas”, “Doiraviy misollar”, “Davom ettir”, “Sirli osmon”, “Zanjir”, “O‘yin topishmoq”, “Tez javob”, “Rebus”, “Quruvchi”, “Nima yo‘qolib qoldi” kabi o‘yinlardan foydalanish mumkin. Ta’lim jarayonida yangiliklarni tez-tez joriy etish bir xil dars o‘tishdan qochish, malakali pedagoglarni ish tajribasini o‘z pedagogic jarayonida qollay bilish, bularning hammasi sifat samaradorligini oshirishdagi vazifalardan biri sanaladi. har bir o‘qituvch izlanishi bugungi kun talablari asosida o‘zini o‘zi tarbiyalashi o‘z ustida tinmay ishlashi zamonaviy pedagogic va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini o‘zlashtirishi uni ta’lim jarayoniga qo‘llay olishi kerak. hozirgi kunda buning uchun o‘qituvchida barcha imkoniyatlar mavjud.
Men shu o‘rinda o‘z ish tajribamda erishgan yutuqlarim haqida o‘rtoqlashmoqchiman. O‘z darslarimda o‘yilardan ko‘p foydalanganligim uchun o‘quvchilarimning birinchi navbatda bilim samaradorligi juda yaxshi. O‘zim o‘qitadigan fanlardan bilim ko‘rsatkichlari 80 foizdan yuqori.bolajonlar bilan oramizdagi munosabatlar juda yaxshi. Ayniqsa bolajonlarning orasida muntazam dars qoldiradigan o‘quvchi umuman yo‘q. davomat ko‘pincha yuz foizni tashkil qiladi. chunki bolajonlarim maktabga oshiqib kelishadi.Afsuski koronavirus pandimiyasi tufayli ko‘pgina tanlovlarimiz qoldirildi. O‘quvchilarimiz “Yurt kelajagi” kickintoylar olimpiadasiga juda faol qatnashib kelmoqda edilar. Onlayin dars rejimiga o‘tganimizdan keyin ham o‘quvchilarimning deyarli hammasi muntazam mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanib borishdi. hozirgi kunda boshlang‘ich ta’lim sifat va samaradorligini oshirish zamonaviy pedagogik inavatsion va axborot kommunikatsiya texnalogiyalarini ta’lim jarayoniga keng tadbiq etish ilg‘or ish tajribalarini ommalashtirishni ham taqozo etadi. bu jarayonda boshlang‘ich sinf o‘qituvchi kasbiy salohiyatini namoyish qila olishi bolalar pisixologiyasi hozirgi zamon bo‘shlang‘ich ta’lim metodikasini bilishi hamda o‘z ustida mustaqil ishlashi, fandagi barcha yangiliklardan xabardor bo‘lishi samarali o‘qitish metodikalarini o‘zlashtirishi lozim.
Ayniqsa hozirgi pandemiya davrida biz bunga yana bir bora ishonch hosil qildik. chunki karantin e’lon qilinganda AkT laridan bilimimiz yetarli emasligi bilinib qoldi. Ammo bizda karantin boshlanganda vaqt ko‘p bo‘lganligi uchun tezlikda bilib olishga harakat qildik. 4-chorak
6210
boshlanganda kundalik vazifalarni muntazam bajarib bordik. Shu bilan birgalikda axborot kommunikatsiya texnologiyarining imkoniyatlari juda ko‘p ekanligiga amin bo‘ldik.
Mamlakatimiz ta’lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y berayotganligi kun sayin yaqqol ko‘rinib bormoqda turli ta’lim shakllari qatori masofadan o‘qitishning keng qo‘llanilayotganligi ham albatta quvonchli holdir. Axborot kommunikatsiya texnologiyarining rivojlanishi masofadan o‘qitishni tashkil etishni yangicha yondashuvni taqozo etadi. Masofadan o‘qitishni tashkil etish hozirgi zamon modellari asosida kommunikatsiya va tarmoq texnologiyalari yotadi. barcha oily ta’lim muassasalari kabi xalq ta’limi xodimlari malakasini oshirish va qayta tayyorlash institutlarida ham masofadan o‘qitish texnika va texnologiyasi amalga oshirish borasida qator ishlar olib borilmoqda. Shu ishlar doirasida bizning Sirdaryo viloyati boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchilari Namangan va Jizzax viloyatlarining xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazlarida masofadan o‘qib o‘z malaka-tajribamizni oshiryapmiz. bizning bu faoliyatimida Boyovut tumani xalq ta’limi boshlag‘ich ta’lim metodistimiz Gulnora Xoliqova yaqindan yordam bermoqda. berilgan topshiriqlarni bizga o‘z vaqtida yetkazib beradi. biz ham bu topshiriqlarning ijrosini o‘z vaqtida bajarib o‘z bilim malakalarimizni oshirib bormoqdamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1 Ijtimoiy tarmoqlar.2 Shaxsiy tajribalarim haqidagi mulohazalar.
6310
OʻQUVCHI TASAVVURINI KENGAYTIRISHDA PSIXOLOGIK JARAYONLAR MOHIYATI
Mirzayeva Dilfuzaxon InomjonovnaAndijov viloyati Boʻston tumani
3-umumiy oʻrta ta’lim maktabi Amaliyotchi-psixologi +998943856040
Annotatsiya: Maqolada insonning psixik rivojlanishida ekologik ongning roli hamda ekologik tasavvurlarning psixologik fenomeni ochib berilgan.
Kalit soʻzlari: Ma’naviy ekologiya, tasavvur, idrok, tafakkur jarayonlari, fenomen. Bugungi kunda odamlar ehtiyojlarini hayotga zarar yetkazmaydigan, normal sharoitlarda
qondirish masalalari o‘ta dolzarb bo‘lib turibdi. bularga nafaqat oziq-ovqat, suv, havo, uy-joy ta’minotiga bo‘lgan ehtiyojlar, balki ma’naviy-axloqiy iqlim mo‘tadilligini saqlash ham kiradi. Tabiiy ekologiyaga loqayd munosabat tana ekologiyasining buzilishiga olib keladi. Psixik, ma’naviy ekologiya talablari va qonunlarini inkor etish axloqiy, madaniy, pirovardda intellektual tanazzulni keltirib chiqarishi mumkin. Ayni zamonda odamlar ongi ekologizatsiyasi, ekologik madaniyatni shakllantirish va har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga yetkazish muammolari markaziy muammolardan biri bo‘lib turibdi.
Ekologik ongni o‘rganar ekanmiz, ong olam to‘g‘risidagi tasavvurlar yig‘indisi ekanini e’tibordan chiqarmasligimiz lozim. demak, dastlab tasavvurlarning psixologik mohiyatini yoritib berish darkor. Tevarak-atrof, bizni qurshab turgan ham moddiy, ham ma’naviy olam xususidagi ma’lumotlarni sezgi va idrok yordamida olamiz. Qo‘zg‘atuvchilar ta’sirining yo‘qolishi sezgi a’zolarimizda vujudga kelgan qo‘zg‘alish izsiz yo‘qoldi degani emas. Taassurotdan keyin o‘ziga xos izchil obrazlar paydo bo‘lib, ular ma’lum vaqt mobaynida saqlanib qoladi. Undan muhimrog‘i shuki, biron-bir predmet, voqea va hodisani idrok etgandan ancha vaqt o‘tgandan keyin ham mazkur predmet, voqea va hodisaning obrazini xoh ixtiyoriy, xoh ihtiyorsiz ravishda qayta tiklash mumkin bo‘lib, ushbu hodisa “tasavvur” deb ataladi.
Tasavvur – bu ayni damda idrok etilmayotgan, biroq o‘tmish tajribadan kelib chiqqan holda obrazi qayta tiklanayotgan predmetlar yoki hodisalarni aks ettiruvchi psixik jarayondir. Tasavvurlar o‘zidan-o‘zi hosil bo‘lmaydi, ular amaliy faoliyatimiz natijasidir.
Tasavvurlar nafaqat xotira jarayoni uchun, balki kishining bilish faoliyatini ta’minlovchi barcha psixik jarayonlar uchun ham o‘ta muhimdir. Idrok, tafakkur jarayonlari, yozma nutq ma’lumotlarni saqlovchi va shuning negizida tasavvurlarni hosil qiluvchi xotira singari hamisha tasavvur bilan bog‘liqdir.
Tasavvurlar voqelikning shunchaki yaqqol namoyon bo‘lishi emas, balk ma’lum ma’noda umumlashma obrazlaridir. Ushbu jihati bilan ular tushunchalarga yaqindir. Umumlashtirish qator o‘xshash predmetlarga taalluqli tasavvurlardagina bo‘lmaydi, u aniq predmet va hodisalarda ham mavjud.
Bizga tanish har bir predmet yoki hodisani bir martagina kuzatilmaydi, har safar mazkur predmet yoki hodisaning yangi obrazi shakllanadi. biroq uni ongimizda tiklashga urinar ekanmiz, paydo bo‘lgan obraz hamisha umumlashma xarakterga ega bo‘ladi.
Tasavvur boshqa psixik jarayonlar singari kishi xulq-atvorini psixik idora qilishda qator vazifalarni bajaradi. ko‘pchilik tadqiqotchilar tomonidan tasavvurlarning uch asosiy funksiyalari farqlanadi: signal, idora qilish va tayyorlash.
Signal funksiyasining mohiyati har bir aniq vaziyatda nafaqat ilgari sezgi organlarimizga ta’sir ko‘rsatgan predmet va hodisaning obrazi, balki ushbu predmet yoki hodisaga daxldor xulq atvorni boshqarayotgan aniq ta’sirlar xususidagi turfa ma’lumotlarni aks ettirishda o‘z ifodasini topadi.
Tasavvurlarning idora qilish bilan bog‘liq funksiyasi ularning signal funksiyasi bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, ilgari sezgi a’zolarimizga ta’sir etgan predmet yoki hodisa to‘g‘risida zarur ma’lumotlarni saralab olishda namoyon bo‘ladi. Ushbu saralash jarayoni mavhum bo‘lmay, istiqboldagi faoliyatning real shart-sharoitlaridan kelib chiqib amalga oshiriladi.
Tasavvurlarning navbatdagi funksiyasi kishi faoliyatini tevarak-muhit ta’sirlari ko‘rinishini inobatga olgan holda yo‘naltirishda ifodasini topadi. I.P.Pavlov, ixtiyoriy harakat larning fiziologik mexanizmlarini o‘rganar ekan, paydo bo‘lgan harakatlanayotgan obraz unga xos harakatlar
6410
bajarilishini ta’minlovchi xatti-harakat apparatining harakatga tayyorligini kuchaytirishini aniqlagan.
Tasavvurlarning tayyorlovchi funksiyasi faoliyatimiz algoritmini shakllanishiga yordam beradigan ma’lum darajadagi harakatga doir tasavvurlarning ta’sir etish samarasini ta’minlaydi.
Inson muttasil tashqi muhit bilan o‘zaro munosabatlarga kirishadi. har lahzada sezgi a’zolarimizga o‘nlab va yuzlab turfa stimullar ta’sir ko‘rsatib, ularning aksariyati kishi xotirasida uzoq muddatga muhrlanadi. Ushbu fenomenning qiziqarli jihati shundaki, o‘tmish tajriba orqali olingan real olam predmet va hodisalarining taassurotlari nafaqat uzoq muddatga xotirada muhrlanib qoladi, balki muayyan qayta ishlashga duchor bo‘lishidir. Mazkur fenomenning mavjudligi odamlarga atrof muhitga ta’sir ko‘rsatish orqali maqsadga muvofiq ravishda uni o‘zgartirish imkoniyatini ham ochib berdi.
Tasavvurlar nafaqat kishi organizmining regulyativ jarayonlarida, balki uning motivlashgan xulq-atvorini idora qilishda ham muhim o‘ringa ega, degan xulosani berish mumkin.
foydalanilgan adabiyotlar.1.“O‘zbek mentalligining psixologik xususiyatlari” monongrafiya. botirov b.M –T.: fan va
texnologiyalar, 2011.2. Общая психология: учеб. для студентов пед. ин-тов / А. В. Петровский, А.В. Бруш-
линский, В.П. Зинченко и др.; Под ред. А. В. Петровского, - 3-е изд.,перераб. и доп. – м.: Просвещение, 1986
3. Психология: Немов, Р.С. Учеб. для студентов высш. пед. учеб. заведений в трех книгах/Р.С.Немов.. - 2-е изд. – м. Просвещение: Владос, 1995.
4. Основы общей психологии Рубинштейн, С.Л.. - СП; Питер, 2007
6510
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA OTA-ONALAR BILAN HAMKORLIKNI TASHKIL ETISHNING USUL VA YO‘LLARI
Mo‘minova Dildora Xalilovna,Navoiy viloyat Uchquduq tuman MTBga qarashli
6-son “Jasulan” nomli MTT mudirasi
Mamlakatimizda yildan-yilga maktabgacha ta’limga bo‘lgan e’tibor oshib bormoqda. Maktabgacha ta’lim sohasida qabul qilinayotgan qarorlar, qonunlarning barchasi yosh avlodni har tamonlama barkamol shaxs qilib tarbiyalashni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Muhtaram Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning 2020-yil yanvar oyidagi Oliy majlis Parlamentiga murojaatnomasida ham maktabgacha ta’lim sohasida oid ustuvor vazifalar belgilandi. Murojaatnomada joriy yilda bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasini 60 foizga yetkazishni belgilab berildi. bundan ko‘zlangan maqsad esa bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash, ularni har tamonlama yetuk shaxs qilib tarbiyalashdir.
Bola maktabgacha ta’lim tashkilotiga kelgan ilk kundan boshlab ta’lim-tarbiya jarayonida faol qatnasha boshlaydi. Uch yoshga qadam qo‘ygan bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotiga qabul qilgandan so‘ng asosiy vazifa ularni bog‘cha sharoitiga o‘rgatish, moslashtirishdir. bu yoshdagi bolalarni ko‘plarida ta’lim tashkilotiga moslashish bir qancha qiyin kechadi. chunki u aynan shu davrgacha oila davrasida o‘z faoliyatini olib borgan. Uning uchun bu davr yangi bosqich hisoblanadi. bola maktabgacha ta’lim tashkilotida o‘z o‘rnini topishi, uning faol azosi bo‘lishi uchun tarbiyachilar ota-onalar bilan muntazam hamkorlikni yo‘lga qo‘yishlari kerak.
MTT va oila o‘rtasidagi hamkorlikning turli usullari mavjud bo‘lib, ular bolani bog‘cha sharoitiga tezda moslashishga hamda ta’lim-tarbiya jarayonini sifatli tashkil qilishda yordam beradi. bolaning har tamonlama rivojlanishini tashkil qilish uchun maktabgacha ta’lim tashkiloti ota-onalar bilan o‘zaro hamkorlikning quyidagi shakllarini tashkil qilishi mumkin:
- ota-onalarning maktabgacha ta’lim tashkiloti borasidagi fikrlarini hisobga olish;- ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish;- ota-onalarni o‘quv tarbiyaviy jarayonda faol qatnashishga jalb etish;- ota-onalarning maktabgacha ta’lim tashkiloti hayotidagi ishtirok etish borasidagi
tashabbuslarini qo‘llab quvvatlash.MTT va oila uyg‘unligida bola tarbiyasi samarali kechadi, agarda, birinchidan, ta’lim tashkilotida
ta’lim – tarbiya jarayonining optimal variantlari yaratilgan bo‘lsa, ikkinchidan, ota – onalar bolalar tarbiyasining quyidagi ma’naviy jihatlariga e’tibor berilsa:
• sog‘lom oilaviy muhit; oila ma’naviyati;• oilada bolaga ma’naviy – immunologik tarbiya berish omillari;• oilada bola tarbiyasiga oid munosabatlar;• oilada bola tarbiyasiga oid salbiy holatlarga qarshi munosabatlar;• oilada bolani ma’naviy jihatdan tarbiyalashga bag‘ishlangan tadbirlar, marosimlar, urf –
odatlar, milliy va oilaviy bayramlar Bu jihatlardan ota–onalar tashabbuslari bilan MTT da uyushtiriladigan “Ma’naviyat
mashg‘ulotlari”da foydalangan holda olib borilsa erkin va ijodiy fikrlaydigan faol shaxsini shakllantirishga erishiladi.
MTTning ota-onalar bilan ishlashining jamoa tarzida va yakkama-yakka xolda ishlash shakllarini mohirlik bilan qo‘shib olib borish, keng aholi orasida pedagogik tashviqot ishlarini tashkil etish tufayli bolalarni tarbiyalshda ijobiy natijalarga erishish mumkin. MTT xodimlarini ota-onalar va oila bilan hamkorlikdagi ishlarining eng keng tarqalgan shakllaridan bir qanchasini keltiramiz:
ota-onalar bilan yakkama-yakka ishlash.Ilg‘or pedagogik tajribalarni ko‘rsatishicha, ishning bu turi katta ahamiyatga ega. bunda
tarbiyachi oila va bolaning shaxsiy xususiyatlarini o‘rganib ularni o‘zining tarbiyaviy ishida hisobga oladi. MTTlarimiz tajribasida ota-onalar bilan yakkama-yakka olib boriladigan ishlarning turli xil shakllari aniqlangan; oilaga tarbiyachining borishi, ota-onalar uchun suhbat o‘tkazish, ularga maslahatlar berish, ota-onalarning MTThayoti bilan tanishishlari.
Ota-onalar bilan jamoa tarzida tashkil qilinadigan ishlar. Bular ota-onalarning guruhiy va umumiy majlisi, ota-onalar maktabi, anjumanlar, shanbaliklar,
6610
savol-javob kechalari. Ko‘rsatmali ishlar. Ishning bu turi ko‘rgazmali, bolalarni ishlarini namoyish qilish, ochiq eshiklar kuni, pedagogik
axborot stendlari, ota-onalar uchun kutubxona oilaviy tarbiyaning barcha masalari bo‘yicha materiallar solingan hujjatlar to‘plamidan iborat bo‘ladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning kelgusida o‘qishni yaxshi o‘zlashtirishi, maktabga mosla-shuvini ta’minlashda ularning maktabgacha ta’ lim tashkilotiga jalb etilganligi, bu bilan ta’limga qamralganligi alohida ahamiyatga ega. har bir maktabgacha ta’lim tashkiloti jamoasi o‘z hududida yashovchi oilalarning tarkibini o‘rganib, oiladagi 7 yoshga cha bo‘lgan bolalarning ta’limga qamralganlik darajasini o‘rganishlari zarur. bu jarayon ancha jiddiylikni avvalo, har bir oilaning ijtimoiy holatiga e’tibor berishni talab etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. “O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga
qo‘yiladigan davlat talablari” 2018-yil 18-iyun 1-Mh-son.Toshkent. 2. «Ilk qadam» davlat o‘quv dasturi. 2018 yil- 7-iyul3. baxtli bola ma’naviyati. “Muharrir” nashriyoti 2017-yil.4. Nishonova Z., Alimova G. bolalar psixologiyasi va o‘qitish metodikasi. T., 2007 y.5. www.Ziyo.net
6710
TEXNOLOGIYA DARSLARIDA O‘QUV JARAYONINI TASHKIL ETISH
Muxtorova Zeboxon Yunusovna Andijon viloyati Marhamat tumani
31-DIMI texnologiya fani o‘qituvchisi Telefon: +998 94 102 08 79
Anotatsiya: ushbu maqolada texnologiya fanidan o‘quv jarayonini tashkil qilish o‘quvchilarni muayyan malakasi va ko‘nikmalari bilan qurollantirishgagina xizmat qilib qolmay, balki ularning aqliy va ijodiy qobiliyatlarini o‘stirish va tarbiyalashda ham juda muhim ahamiyatga ega fan ekanligi haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar: texnikaviy modellash, topshiriqlarni mustaqil bajarish ko‘nikmasi, ijodiy ishni tekshirish, malaka va ko‘nikmalar.
Har bir dars o‘quvchilarning bilim va malaka doiralarini kengaytirishi hamda mustahkamlashi, ularda barqaror ijodiy ko‘nikma va odatlar hosil qilishga yordam berishi lozim. Texnologiya malakalari ko‘p marotaba takrorlanadigan mashqlar natijasida hosil bo‘ladi, bunda mashqlar davomida har bir mashq jarayonida o‘rnatiladigan tartib va ish harakati izchilligini sistematik sur’atda tushuntirib berish zaruriyati bilan birga qo‘shib olib boriladi.
Texnologiya darslarida o‘quvchilar ishlarini kuzatish natijasida o‘quvchilarni topshiriqlarni olib, buyum narsani xuddi namunadagidek yasash uchun namunani uning qurilishi nuqtayi nazardan sinchiklab qarab chiqib, buyumni yasash yo‘llarini qunt bilan izlaydilar. Mustaqil mashg‘ulot soatida asosiy faol shaxs bolalar hisoblanadi. Lekin bunga qaramay darsning bu bosqichida ham o‘qituvchining vazifasi benihoyat katta mas’uliyatdir. bunday mashg‘ulotlarda maqsadni aytib, ish usullarini ko‘rsatib qo‘ya qolish kifoya, bolalar erkin ishlashi kerak deb o‘ylash katta xato bo‘ladi. O‘qituvchi mumkin qadar kamroq so‘zlashi, sekin ohista ovoz bilan gapirishni odat qilishi, o‘quvchilarga sezdirmay ularning xarakterini kuzatish, o‘rniga qo‘yib gapirishni yoki jim turishni o‘rganishi lozim. Qoloq o‘quvchini yaxshi o‘zlashtiradigan o‘quvchiga biriktirib qo‘yish kerak. Masalan, tikishda o‘g‘il bolalar odatda orqada qoladilar, ularga qizlar yordamida biriktirib qo‘yiladi, aksincha texnikaviy modellashda o‘quv tajriba hovlisidagi ishlarda bolalar qizlarga yordamlashishlari kerak. Shu tarzda o‘quvchilarda o‘rtoqlarcha o‘zaro yordam hissi tarbiyalanadi.
Texnologiya natijalarini birgalikda tekshirish va baholash bolalarning xotiralarida ma’lum bir buyumni tayyorlashning barcha bosqichlari, ayrim usullari tiklanadi. Uyga topshiriq berish darsning muhim bosqichidir. Texnologiyadan uyga bajarib kelish uchun beriladigan vazifani, avvalo, darsda ishni yaxshi uddalay olmagan o‘quvchilarga berish zarur. Texnologiyada dars 5 bosqichga bo‘linadi:
1.kirish qismi. 2.O‘qituvchining ko‘rsatmasi. 3.O‘quvchilarni topshiriqni mustaqil bajarishi. 4.Tekshirish va qat’iy baho qo‘yish asosida ishni hisobga olish. 5.Uy vazifasini tushuntirish.O‘zbekiston maktablarida o‘quvchilarning tajribalari shuni ko‘rsatadiki, bolalarning
texnologiya darslarida shartli grafik usuli bilan mustaqil rejalashtirishga olib kelishdan avval bolalarda texnologiya bosqichlari uchun zarur bo‘lgan dastlabki malaka va ko‘nikmalarni hosil qilish kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. R.A.Mavlonova., O.Ogluzdina va b. Texnologiya ta’limi metodikasi. – Toshkent. 1986. 2. A.Sh.Vorog‘voy. konstruktorlik va modellashtirish. – Toshkent. 1989. 3. N.Gushkin., V.R.Xiltunin. Mehnat eng yaxshi tarbiyachi. – Toshkent. 1988.
6810
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA FANLARNI O‘QITISHDA INNOVATSION METODIKALARNING AHAMIYATI
Nishanova Sabira Raximjanovna Angren shahar 42-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabining
II-toifali boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.Tel; +99894 360 28 20
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda innovatsion metodikalarning ahami-yati, dars jarayonida, o‘quvchilar jamoasi bilan ishlashda innovatsion metodlardan samarali foydalanish va uning ahamiyati xususidagi fikrlar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: “Innovatsiya”, “Innovatsion metodikalar “, “Tafakkur buluti”, “To‘p orqali tilak”, “harflarni o‘zgartirib, so‘z tuzing!”, “Tashabbuskorlik ”.
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da ta’lim-tarbiya jarayonini yangi pedagogik taxnologiyalar bilan ta’minlash eng muhim vazifa qilib belgilangan. Yana bir dolzarb masalalardan biri yuqori malakali raqobatdagi o‘qituvchi kadrlar tayyorlash, ularning kasbiy omilkorliklarini oshirish, metodik mahoratlarini ko‘tarish, o‘qituvchilarni fanlarni o‘qitishda innovatsion texnologiyalar bilan qurollantirish demakdir. bu o‘rinda “innovatsiya” so‘zi haqida to‘xtalib o‘tsak.
Keng ko‘lamli islohotlarning muhim bo‘g‘ini – innovatsiyalar bugun har bir sohada bo‘lgani kabi ta’lim tizimida ham o‘zining yangiliklarini namoyish etmoqda. hozirgi vaqtda innovatsiya tushunchasi juda keng qo‘llanilmoqda. “Innovatsiya” inglizcha so‘z bo‘lib, “yangilik kiritish” degan ma’noni bildiradi. Ya’ni tizim ichki tuzulishini o‘zgartirish deb ta’riflanadi.
Innovatsiya dalzarb muhim ahamiyatga ega bo‘lib, bir tizimda shakllangan yangicha yondashishlardir. Ular tashabbuslar va yangiliklar asosida tug‘ilib, ta’lim mazmunini rivojlantirish uchun istiqbolli bo‘ladi. Shuningdek, umuman ta’lim tizimi rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Yangi innovatsion metodikalarning xislati shundaki, unda qo‘yilgan maqsadlarga erishish kafolatini beruvchi o‘quv jarayoni rivojlantiriladi va amalga oshiriladi. darhaqiqat, darslarning muvaffaqiyatli tashkillanishining 80% ta’lim jarayoning to‘g‘ri loyihalashtirish, tashkil etish va uni amalga oshirishga bog‘liqdir.
Innovatsion metodikalar orqali o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib tahlil qilishlariga, xatto xulosalarni o‘zlari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonga o‘quvchining rivojlanishi, shakllanishi va bilim olishi, tarbiyalanishiga sharoit yaratadi. Shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik,yo‘naltiruvchilik vazifasini bajaradi. Ta’lim olishda o‘quvchi asosiy bo‘g‘inga aylanadi.
Natijada biz tarbiyalagan va ta’lim bergan o‘quvchilar har tomonlama rivojlangan, o‘z mustaqil fikri va maqsadiga erishgan, tatbiyalangan, ta’lim olgan, ko‘rganlarini tasavvur eta oladigan, o‘rganganlarini, oldin o‘zlashtirganlari asosida yangi bilimlarni taqqoslay oladigan, o‘z oldida turgan har qanday muammolarni tahlil qila oladigan va yechim topa oladigan komil inson bo‘lib yetishadi. bu borada boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ham muhim o‘rinni egallaydilar. Shu o‘rinda bir narsani aytib o‘tish joiz. har bir dars jarayonida iunnovatsion texnologiyalarning, metodikalarning qay darajada amalga oshirilishi darslarning sifatini va natijasini belgilaydi.
bugungi jadal rivojlanib borayotgan davrda o‘quvchilarni mustaqil va ijodiy fikrlashga o‘rgatish, o‘z ustida ishlash ko‘nikmasini hosil qilishda o‘qituvchining roli katta. bunda har bir o‘qituvchining oldida turgan eng dolzarb vazifalardan biri yangi pedagogik texnologiyaning innovatsion usullaridan dars jarayonida o‘rinli foydalanish va o‘quvchilarning yakka tartibda ishlashiga erishishdir. Masalan, ona tili darsini ko‘rib o‘taylik . har bir so‘zning ma’nosi va tarkibini o‘rganishga qiziqish, til hodisalarini bilishga intilish, bilimga tashnalikni tarkib topdirish uchun ushbu tavsiyadagi turli xil boshqotirmalar, rebuslar, grammatik topishmoqlar darslarda qo‘llanib borilsa maqsadga muvofiq deb o‘ylayman.
“Tafakkur buluti” metodi. Ushbu metod “klasster” metodining bir shakli hisoblanib, o‘quvchilarda ixtiyoriy muammo xususida erkin, ochiq o‘ylash va shaxsiy fikrlarini bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi.
Mazkur metod turli xil g‘oyalar o‘rtasidagi fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi.
6910
“To‘p orqali tilak” o‘yini. Ushbu o‘yin o‘quvchilarni chaqqonlik va tezkorlikka o‘rgatibgina qolmasdan, ularning so‘z boyligini yanada oshiradi va bir-biriga bo‘lgan mehrmuhabbat tuyg‘ularini yanada kuchaytiradi.
“Harflarni o‘zgartirib, so‘z tuzing!” o‘yini.bunda xattaxtaga so‘zlar qator qilib yozib qo‘yiladi. O‘quvchilar 2 guruhga bo‘linadilar.
Undosh harflarni o‘zgartirib, yangi so‘zlar tuzishlari kerak bo‘ladi. “Olti qalpoqcha”, “Nima uchun ?”, “Savollar xujumi”, “Sehrli sandiq”. bu kabi nomlarni ko‘plab keltirish mumkin. boshlang‘ich sinf ta’limida o‘quv jarayonini tashkil etish holati jiddiy bo‘lib, o‘quv faoliyatini bosqichma – bosqich amalga oshirish lozim. darslarning tushunarli va sifatli amalga oshirilishida innovatsion texnologiyalardan unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa, hamkorlikka asoslangan o‘quvchilarning faolligini oshirishga mo‘ljallangan o‘quvchilarni boshqarish, fikrini eshitish, tushunish, hurmat qilish, o‘zgalar manfaati bilan hisoblashish, ularga o‘rgatish, ta’sir qila olish, o‘zining va boshqalarning “men”ini sezish, his qilish, o‘zini boshqarish, fikrini aniq, lo‘nda bayon eta olishga o‘rgatishdan iborat.
Xulosa qilib aytganda, dars davomida o‘quvchining ta’lim faoliyati innovatsion texnologiyalar asosida amalga oshirilsa, uning axborotni qabul qilishi oson kechadi va ta’lim samaradorligi ortadi. Innovatsion texnologiyalardan foydalanib o‘tilgan darsda o‘quvchilar o‘z qobilyati va imkoniyatlarini namoyish qilishga erishadilar, jamoa bilan ishlash malakasiga ega bo‘ladilar, o‘zgalar fikrini hurmat qilishni o‘rganadilar. bu esa darsning samaradorligini oshirib, ta’lim sifatini kafolatlashga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Tal’at G‘afforova.“boshlang‘ich ta’limda zamonaviy pedagogik texnologiyalar” Toshkent
– 20112. A. Abduqodirov, R. Ishmuhammedov. ”Ta’limda innovatsiya” Toshkent -2010
7010
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA ONA TILINI O‘QITISHDA QO‘LLANILADIGAN AYRIM METODLAR
Nuranova O‘ktamxonAndijon viloyati Marhamat tumanidagi
5-sonli umumta’lim maktabining boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel. raqami: 97 9818208Email:[email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqola boshlang‘ich ta’limi fani o‘qituvchilari, boshlang‘ich ta’limi va sport-tarbiyaviy ish ta’lim yo‘nalishi talabalari uchun mo‘ljallangan. Maqolada boshlang‘ich sinflarda ona tili fanini soddaroq o‘rgatishga qaratilgan ayrim metodik tavsiyalar berilgan.
Kirish so‘zlar: “Ko‘rsatish diktanti”, mnemotexnika vositalari, “Kim ko‘p so‘zni eslab qoladi?”, “bo‘g‘inga ajrat”, “Muammoli vaziyat yaratish”.
boshlang‘ich ta’lim- ta’limning ildizidir. bilamizki, daraxt qanchalik katta va kuchli bo‘lmasin, uning ildizi mustahkam bo‘lmasa, u qulab tushadi. Ta’lim ham shunday daraxt. Zero, ta’lim daraxtimiz qudrati boshlang‘ich sinflarda olgan bilimlarimizga bog‘liqdir. boshlang‘ich sinflarda o‘qitiladigan o‘qish, ona tili, matematika, tabiatshunoslik fanlari orasida ona tili yanada muhim bo‘lsa kerak, deb o‘ylayman. chunki inson ulg‘ayib, qaysi kasb egasi bo‘lmasin, uning savodli ekanligi unga bo‘lgan hurmatning oshishiga yordam beradi.
boshlang‘ich sinflarda ona tili, avvalo, tovush va harflar, ularning tasnifi, so‘ng bo‘g‘in, so‘z va gap bo‘laklari, so‘z turkumlarini o‘rganishdan boshlanadi. Va bu mavzular ayni ona tilimini o‘rganishning tamal toshi hisoblanadi. Men o‘z faoliyatimdan kelib chiqib, ona tili darslarining har qaysi mavzusini o‘rganish so‘ngida diktanlardan foydalanish ma’qul deb hisoblayman. Ona tili darslarida ilg‘or innovatsiya asosidagi diktant turlaridan foydalanilsa, o‘quvchilarda fanga bo‘lgan qiziqish, intilish, imlo savodxonligi o‘sib boradi.
1-sinf ona tili dasturini o‘rganish yakunida o‘quvchilar o‘zbek tilidagi harflar bilan to‘liq tanishib bo‘ladilar. Shundagina “ko‘rsatish diktantlari”ni tashkil etish mumkin. Masalan, o‘qituvchi xattaxtaga 3 ta so‘z yozib, tushib qolgan harflarni o‘z o‘rniga qo‘yish topshiriladi.
Ki –t…b, daf – ta…, bo - …a.Shuningdek, rasmli diktantlardan ham foydalanish mumkin. bunda o‘qituvchi sinf taxtasiga bir
necha narsalarning rasmlarini joylashtiradi. O‘quvchilarga esa ularning nomlarini o‘z daftarlariga yozish topshiriladi. So‘zlarni to‘g‘ri yozgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi, xato yozganlariga esa xatolarini o‘chirib, to‘g‘rilab yozishlari aytiladi. bu mashqda qalamdan foydalangan ma’qul. Eng e’tiborli jihat shundaki, bola qilgan xatosini o‘z qo‘li bilan to‘g‘rilasa, boshqa buni takrorlamaydi.
“Kim ko‘p so‘zni eslab qoladi?” diktant o‘yini bo‘lib, o‘quvchi tomonidan ketma- ket, takrorlangan holda bir nechta so‘z aytiladi. bu so‘z birinchi sinf oxirida 2 ta, ikkinchi sinfda 2 yoki 3 ta, uchinchi sinfda 3 yoki 4 ta, to‘rtinchi sinfda esa 4, 5 tani tashkil etadi. O‘quvchi aytilgan so‘zlarni eslab daftariga yozadi. Masalan: sabzi, sedana, jo‘ja, Jahongir, javob, karam, kitob, katta, kulcha, Davron, daraxt, do‘lana, do‘ppi, do‘l.
“Bo‘g‘inga ajrat” o‘yini, asosan 1 – 2- sinflarda olib boriladi va o‘quvchilarning og‘zaki nutqini o‘stirishga yordam beradi. O‘yin shartiga ko‘ra, o‘quvchi qo‘liga koptokcha yoki ushlash uchun qulay bo‘lgan narsa, buyum beriladi. O‘quvchilar o‘qituvchi aytgan so‘zni bo‘g‘inga ajratadilar. Masalan: birinchi o‘quvchi “istiqlol” so‘zining “is” bo‘g‘inini aytib, qo‘lidagi koptokchani ikkinchi o‘quvchiga beradi, ikkinchi o‘quvchi “tiq”, uchinchi o‘quvchi “lol” bo‘g‘inlarini aytadilar. Shu tariqa boshqa so‘zlarni ham bo‘g‘inlarga ajratadilar. 3-4-sinflarda bu o‘yinni murakkablashtirib borish mumkin. Masalan, bo‘g‘inlash o‘rniga gap tuzish, matn, hikoyachalar tuzish va hokazo. Navbatdagi o‘quvchini faolligini oshirish uchun foydalaniladigan usullardan yana biri “Muammoli vaziyat yaratish” usulidir.
Boshlang‘ich sinf ona tili darslarida “muammoli vaziyat yaratish” usullaridan foydalanish o‘quvchilarning fikrlash qobilyatini o‘stirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. har bir sinfda bu usulni mavzuga mos holda tashkil qilish maqsadga muvofiqdir. bu usulni 3- sinf misolida ko‘rsak.
Ma’lumki, 3-sinfda tovush va harf haqida murakkabroq tushuncha beriladi. Masalan, mavzuni “Jarangli undoshlar” deylik. Jarangli undoshlarning yozilishi haqidagi tushunchani berishda,
7110
avvalo, o‘qituvchi tomonidan quyidagi gaplar o‘qib eshittiriladi va shu gaplarni daftarga yozish topshiriladi. Kitob – bilim manbai. Kitobni yotib o‘qimang. Kitobingizni ehtiyot qiling.
“O‘quvchilar, kitob so‘zini qanday yozdingiz?”, - deb so‘ralganda ayrim o‘quvchilar: “Kitob”- desa, ayrimlari “kitop”- deydi. Yoki shu so‘z yozdirilayotgan paytda uning yozilishi xususida o‘quvchilar o‘zaro bahslashadilar. Shunda shu so‘zning ikki xil yozilgani ma’lum bo‘lsa-da, “Ammo ularning qaysi biri to‘g‘ri?” degan savol paydo bo‘ladi. bunda javob uchinchi gap orqali yechiladi. O‘qituvchi so‘nggi jumlani eslatadi. So‘nggi jumlada ustoz talaffuz orqali undoshning to‘g‘ri variantiga ishora qiladi:
“Kitobingizni ehtiyot qiling !”Bunday o‘yinlarning barchasi o‘quvchilar og‘zaki, yozma nutqini o‘stirish bilan bir qatorda,
mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga, xotiraning mustahkamlanishiga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Abliyaqulov N.X. “Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari” Toshkent-20012. Isamitdinov S. “Ta’lim va innovatsion usullar” uslubiy tavsiyanoma. Toshkent. RTM, 20053. Yo‘ldoshev J.G. “Ta’lim yangilanish yo‘lida”. Toshkent. “O‘qituvchi”, 2000
7210
TANQIDIY FIKRLASH TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH
Quvandiqova Dilorom RoximovnaXorazm viloyati Qoʻshkoʻpir tumani 17- umumiy
oʻrta taʼlim maktabining ona tili va adabiyot fani oʻqituvchisiTelefon: +998(94)[email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada tanqidiy fikrlash texnologiyasi yordamida o‘quvchilarga beriladigan ta’lim davomida foydalanish tushuntirilgan. bu texnologiyaning mazmuni darsning qaysi qismida va qay tarzda foydalanish haqida tushunchalar berilib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: dars jarayoni, tanqidiy fikrlash, qobiliyat, g‘oya, eslatish, tushunish, ko‘zgu, bahs-munozara.
Dars jarayonini turli qismlarida qo‘llash uchun foydalaniladigan dars metodlari va texnologiyalari mavjud bo‘lib, ular o‘quvchining fikrini bildira olishi va yangi g‘oyalarni ishlab chiqishga bo‘lgan qobiliyatlarini rivojlantirishga sabab bo‘ladi. Shunday texnologiyalardan biri sifatida biz tanqidiy fikrlash texnologiyasini olishimiz mumkin. bu texnologiyani o‘rganishdan avval tanqidiy fikrlash nima degan savolga javob berishimiz kerak.
Tanqidiy fikrlash - bu har qanday bayonotga tanqidiy munosabatda bo‘lishga yordam beradigan, dalilsiz taqdim qilinadigan biron bir narsani qabul qilmaslik, shu bilan birga yangi g‘oyalar va usullarga ochiq bo‘lishga yordam beradigan fikrlash turi. Tanqidiy fikrlash tanlash erkinligi, bashorat qilish sifati va shaxsiy qarorlar uchun javobgarlik uchun zarur shartdir. Shuning uchun tanqidiy fikrlash, aslida, sifatli fikrlashning sinonimi. O‘quvchi tanlashi mumkin bo‘lgan variantlar ham ushbu jarayonda sezilarli tarzda o‘zini ko‘rsatadi. bu tushunchadan ko‘ra ko‘proq nom, lekin shu nom ostida bir qancha xalqaro loyihalar yordamida biz quyida taqdim etadigan texnologik usullar bizning hayotimizga kirib bordi.
«Tanqidiy fikrlash texnologiyasi» ning konstruktiv asosi o‘quv jarayonini tashkil etishning uch bosqichining asosiy modelidir:
• Eslatish bosqichida o‘rganilayotgan narsa haqidagi mavjud bilim va g‘oyalar xotiradan «esga olinadi», yangilanadi, shaxsiy qiziqish shakllanadi, muayyan mavzuni ko‘rib chiqish maqsadlari aniqlanadi.
• Tushunish (yoki ma’noni anglash) bosqichida o‘quvchi, odatda, yangi ma’lumotlar bilan aloqa qiladi. U tizimlashtirilmoqda. O‘quvchi o‘rganilayotgan ob’ektning tabiati haqida o‘ylash imkoniyatiga ega bo‘ladi, eski va yangi ma’lumotlar o‘zaro bog‘liqligi sababli savollarni shakllantirishni o‘rganadi. O‘z pozitsiyalarining shakllanishi mavjud. Ushbu bosqichda bir qator texnikalarni qo‘llagan holda, materialni tushunish jarayonini mustaqil ravishda kuzatish juda muhimdir.
• ko‘zgu (aks ettirish) bosqichi o‘quvchilarning yangi bilimlarni birlashtirishi va ularga yangi tushunchalarni kiritish uchun o‘zlarining dastlabki g‘oyalarini faol ravishda qayta qurishlari bilan tavsiflanadi.
Bu texnologiya yordamida sinfni guruhlarga ajratgan holda ham bahs-munozarali tarzda olib borish mumkin. bu esa o‘quvchini jamoaviy fikrlashga o‘zaro guruhdagilar bilan teng munosabatda fikr bildirishiga yordam beradi. O‘quvchida ko‘pincha savolning bir qismiga javob bo‘ladi. bu esa unda tanqid qilish uchun yetarli va uni izohlash uchun yangi bilimlarni o‘zida kashf etishi mumkin. darsning yakuniga qadar bo‘lgan turli mazmundagi ma’lumotlar oxirida birlashishi to‘liq bilim olish va kamchiliklarni bilishga sabab bo‘ladi.
Ushbu model doirasida ishlash jarayonida o‘quvchilar ma’lumotni integratsiyalashning turli usullarini o‘zlashtiradilar, turli xil tajribalar, g‘oyalar va idroklarni tushunishga asoslangan o‘zlarining fikrlarini ishlab chiqishni o‘rganadilar, boshqalarga nisbatan o‘zlarining fikrlarini aniq, ishonchli va to‘g‘ri ifoda etadilar.
Foydalanilgan adabiyotlar1. манвелов С.г. Конструирование современного урока.– м.:Просвещение, 2002.
7310
ONA TILI DARSLARIDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
Abdurashidova Shaxzoda XudoyberdiyevnaSirdaryo viloyati Guliston shahri
Guliston olimpia zaxiralari maktab internatiOna tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Tel:916224651Abidova XusnidaxonAbduvosidovna
Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tumani 43- maktab onatili va adabiyoti o‘qituvchisi
Tel:993275509
Annotatsiya: Ushbu maqolada ona tili darslarini samarali tashkil etishda interfaol metodlardan foydalanishning afzalliklari haqida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar: “Keys-stadi” (yoki “O‘quv keyslari”), “Blist-so‘rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim Aqliy hujum”, “Bumerang”, “Galereya”, “Zig-zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Insert metodi”, “Sinkveyn metodi”.
Bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llash borasida katta tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Interfaol ta’lim metodlari hozirda eng ko‘p tarqalgan va barcha turdagi ta’lim muassasalarida keng qo‘llanayotgan metodlardan hisoblanadi. Shu bilan birga, interfaol ta’lim metodlarining turlari ko‘p bo‘lib, ta’lim-tarbiya jarayonining deyarlik hamma vazifalarini amalga oshirish maqsadlari uchun moslari hozirda mavjud. Amaliyotda ulardan muayyan maqsadlar uchun moslarini ajratib tegishlicha qo‘llash mumkin. bu holat hozirda interfaol ta’lim metodlarini ma’lum maqsadlarni amalga oshirish uchun to‘g‘ri tanlash muammosini keltirib chiqargan.
Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi: Interfaol metodlar: “Keys-stadi” (yoki “O‘quv keyslari”), “Blist-so‘rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b.Interfaol ta’lim strategiyalari.“Aqliy hujum”, “bumerang”, “Galereya”, “Zig-zag”, “Zinama-zina”, “Muzyorar”, “Rotastiya”, “Yumaloqlangan qor” va h.k. Interfaol ta’lim metodlari tarkibidan interfaol ta’lim strategiyalarini ajratishda guruh ishini tashkil qilishga yondashuv ma’lum ma’noda strategik yondashuvga qiyoslanishiga asoslaniladi.
Bugungi kunda har bir dars mashg‘ulotida turli xildagi dars metodlaridan foydalanish maqsadga muvofiq. Sababi o‘quvchi bir turdagi dars jarayonidan zerikishi va darsni o‘zlashtirish darajasi pasayib ketishi mumkin. barcha fanlar qatori ona tili darslarini samarali tashkil etish hamda o‘qitishning yuqori darajada tashkil etish maqsadida pedagoglar tomonidan ko‘plab yangidan – yangi metodlar qo‘llanib kelinmoqda, masalan, 8-sinflarda so‘z birikmasi haqidagi dars jarayonini tashkil etishni misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin bo‘ladi. bizga ma’lumki, so‘zlarning tildagi muayyan qonun - qoidalari asosida o‘zaro birikuvidan so‘z birikmalari va gaplar hosil bo‘ladi. So‘z birikmalari va gaplar o‘z qurilishi va ifoda mazmuniga ko‘ra farqlanadi. So‘z birikmalari va gaplar qurilishi va ifoda xususiyatlarni o‘rganuvchi til bo‘limi sintaksis deyiladi. Sintaksis so‘zlarni bir biri bilan bog‘lanishi hamda gap tuzilishi qonun qoidalarini o‘rgangan holda unga:
1. so‘z birikmasi sintaksisi 2. gap sintaksisi kabi bo‘limlar mavjuddir. Shunga o‘xshash ma’lumotlarni berishda o‘quvchilar xotirasida tez
qolishi uchun “Sinkveyn metodi”dan foydalanish mumkin. bu uchun birinchi qatordagi bir so‘z belgilanadi. Ikkinchi qatorda so‘z birikmasi qilib beriladi.
Uchinchi qatorda shu so‘z birikmasini uch so‘z bilan ta’riflanadi. To‘rtinchi qatorda mavzuga munosabatini bildiruvchi to‘rt so‘zli misra hosil qilinadi.
beshinchi qatorda so‘z birikmasiga sinonimi tanlanadi. bu usulni qo‘llashda proektirdan foydalanish yaxshi samara beradi. So‘z birikmasi hokim so‘zining qaysi turkumga oid so‘z bilan ifodalanishini tushuntirishda “T chizmasi metodi” yaxshi natija beradi. O‘quvchilar ikki guruhga bo‘linadilar;
- otli so‘z birikmasi guruhi - fe’lli so‘z birikmasi guruhi
7410
Har bir guruh o‘quvchisi o‘zi foydalanayotgan kompyuterida belgilangan vaqt ichida so‘z birikmalarini yozib boradilar. Qaysi guruh tez bajarsa, o‘sha guruh rag‘batlantiriladi. So‘z birikmasida ham, so‘zda ham qismlar bir xildagi so‘z turkumlariga oid bo‘lishi, har ikkalasi ham bir xil gramatik shaklga ega bo‘lishi mumkin. bu ularning shakliy o‘xshashligidir, lekin so‘z birikmasidagi qismlar ma’no mustaqilligini saqlagan bo‘ladi. Qo‘shma so‘z tarkibidagi qismlarning ma’nosi esa saqlanmagan bo‘ladi. Qo‘shma so‘zning umumiy ma’nosi orqali anglashiladi. So‘z birikmasidagi qismlar orasida gramatik aloqa esa yo‘qolgan bo‘ladi. So‘z birikmasi tashkil qilgan qismlarning har biriga alohida – alohida so‘roq berishi mumkin: kitobni o‘qimoq, uydan chiqmoq kabi qo‘shma so‘zlarga esa yaxlit bir savol berishi mumkin: kungaboqar (nima?), kamquvvat (qanday?) so‘z birikmasining qismlari o‘z mustaqil so‘z urg‘usini saqlagan bo‘ladi. O‘quvchilarga qo‘shma so‘z va so‘z birikmasini farqini tushuntirgandan so‘ng “Insert metodi”dan foydalanish lozim. Ya’ni, o‘quvchilarga matn beriladi. Matndagi so‘z birikmasi, qo‘shma so‘z, otli birikma va fe’lli birikmalarni quyidagi belgilar orqali belgilanishi topshiriq qilib beriladi. V, +, –, ?
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, interfaol ta’lim metodlarini ko‘pincha turli shakllardagi o‘quv mashg‘ulotlari texnologiyalari bilan bir vaqtda qo‘llanmoqda. bu metodlarni qo‘llash mashg‘ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib, ta’lim samaradorligini yaxshilashga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. https://fayllar.org/boshlangich-sinf-oqish-darsini-yangi-pedagogik-texnologiyalar.html2. “О’ZbEk TILI О‘QITIShNING AMALIY METOdIkASI” E.Jabborov, G.Тilovova,
G.Meyliyeva Qarshi –Nasaf-2010
7510
OILADA BOLALARGA MEHR VA CHEKLOVLARNI ME’YORIDA BERISHNING AHAMIYATI
Sharipova Nodiraxon Obitovna Namangan viloyati Chortoq tumani
53-sonli DIUM amaliyotchi psixologi [email protected]
Anotatsiya: ushbu maqolada oilada bolalarga ko‘rsatiladigan mehr va cheklovlarning me’yorida ko‘rsatilishi, mehrning mazmun-mohiyati, bola psixikasiga ta’siri, cheklovlarning ijobiy va salbiy tomonlari, ota-onalar tomonidan qay darajada qo‘llash to‘g‘risidagi fikr va tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: ota-ona tomonidan ko‘rsatiladigan mehr, cheklovlar, o‘smir psixologiyasida hissiyot va ehtiyojlarni hisobga olish, oilada qoidalar ishlab chiqish.
Hozirgi kunda ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik-psixologik nuqtayi nazardan qarovsiz qolgan, tarbiyasi og‘ir, tartibbuzar va huquqbuzarlikka moyil deviant xatti-harakatli yoshlar bilan tarbiyaviy va profilaktik ishlar olib borishga katta ahamiyat berilmoqda. bola xulq-atvoridagi bu kabi og‘ishlarning sabablari oilada ota-onalarning haddan tashqari bandligi, oila o‘zining asosiy vazifalaridan biri bo‘lgan farzand tarbiyasi jarayoniga befarqligi, bola tarbiyasiga kerakli e’tiborni berilmayotganligi bo‘lishi mumkin.bunday bolalarga qanday yordam berish mumkin? Ularning ota-onalariga qanday maslahat berish mumkin? Ayni damda oilada bolalarga beriladigan mehr va cheklovlar haqidagi fikr va tavsiyalarni ko‘rib chiqish kerak. O‘smirlik davriga o‘tish jarayonida ota-onalar farzandlarini halol, mehnatsevar, rostgo‘y, tartibli, mas’uliyatli, atrofdagilarga g‘amxo‘r, ishonchli kabi fazilatlarga ega bo‘lishlarini juda istaydilar. bu borada ikki xil toifadagi oilalarni ko‘rib chiqamiz.
Birinchi toifadagilar: o‘zlariga qat’iy nazorat o‘rnatgan, talabchan ota-ona qiyofasini yaratadilar. bu davrda o‘smirga ikkita narsa zarur bo‘ladi: MEhR va chEkLOVLAR. Bunday ota-onalar bolalari uchun qat’iy cheklovlar o‘rnatish va ayni zamonda ularga mehribon bo‘lib qolish qiyin bo‘ladi. buning o‘rniga ular ayniqsa, o‘z ruhiy ta’sirlanishlarini yengish uchun o‘zlarini goh u yoqqa, goh bu yoqqa uradilar. Ayrim ota-onalar doimo faqat ularning aytgani bo‘lishlarini, ularning talablari birinchi o‘rinda turishini xohlaydilar. Bunday ota-onalar bolalarini nazorat qilib turadilar va ularga “Ha”, “Balki” deb javob berish mumkinligi to‘g‘risida hech o‘ylab ko‘rmasdan faqat “Yo‘q” deb javob beradilar. Bunday ota-onalar haddan tashqari ko‘p qoida o‘rnatadilar yoki ehtimol ularning bolasi mukammal bo‘lishi va hech qachon xato qilmasligini xohlasalar kerak. Ikkinchi toifadagilar: hushfe’l, ko‘ngilchan bo‘lib bolalar istaklari ular uchun birinchi o‘rinda, bolalarga yo‘q deyish juda qiyin, qoidalar kam. Qarashlari shunday bo‘lgan ota-onalar barchasi bola istaganidek bo‘lishi kerak deb hisoblaydilar. bunday ota-onalar farzandlari xohishini bajarib, bola uchun va butun oila uchun aslida nima yaxshiroq bo‘lishi to‘g‘risida hech o‘ylab ko‘rmaydilar. Natijada ular bolalaridan ko‘p narsa kutmaydilar.
Xulosa qilib aytganda, biz qat’iy nazorat qiladigan va aksincha ko‘ngilchan va ikkilanuvchan ota-ona misollarini ko‘rdik. bu oilalarga nazar tashlab, ota-onalar o‘ta talabchan ham emas, juda bo‘sh ham emas, o‘rtacha pozitsiyani egallaydigan, ya’ni qoidalarni belgilab ularga amal qiladigan va ayni paytda bolaning hissiyotlarini e’tiborga oladigan, uni yaxshi ko‘rishi va hurmat qilishini namoyon qiladigan oilalarda bolalar o‘zini yaxshiroq tutishadi. Oilada ota-onalar tomonidan mehr va cheklovlarni me’yorida belgilash nafaqat oilaga, balki jamiyatga ham ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Maktab va hayot. (Ilmiy-metodik jurnal). – Toshkent. 2014.2. debbi Alen., R.fokskroft. Oksford bruks universiteti professorlari tomonidan tuzilgn
“Mustahkam oila” dasturi. 1-qism. – 2019-yil, yanvar.
7610
“G‘ARBIY QIT’A”
Siddiqov Qobiljon ParxodjonovichNamangan viloyati Yangiqo‘rg‘on tumani 31-umumiy o‘rta ta’lim
maktabida O‘zbekiston yoshlar ittifoqi boshlang‘ich tashkilot yetakchisiTelefon: +998(93) 405 03 08
Annotatsiya: Quyida berilgan ilmiy maqolada “G‘arbiy qit’a” to‘g‘risida pedagogik nuqtai nazardan yondashishga harakat qilingan ya’ni - Аmerika qit’asi bilan 1492-yilgi, kolumb sayohatigacha Amerikaga kelgan turli millatlar, italiyalik Toskanellining va Beruniyning yer sharining shakli to‘g‘risidagi qarashlari va boshqa ilmiy ma’lumotlar berishga qisqacha harakat qilingan.
Kalit so‘zlar: Аmerika, Xristofor kolumb, Portugaliya, Madeyra, Skandinav, kurka, R. Svit, “Terra Аustralis inkognito”, Teskari yerlar, Toskanelli, hindiston, chipangu, Martin bexaym, Ma’mura, hamqutr, Said hasan boroniy, “Qonuni Mas’udiy”, “Saydana.
Аmerika qit’asini 1492-yil oktyabr oyida dengiz sayyohi Xristofor kolumb kashf etgan deyiladi. Аmmo Аmerika qit’asinnng kolumb kashf etishidan ilgari ham ma’lum bo‘lganligi to‘g‘risida keyingi 40 – 50-yil ichida bir qancha hujjatlar topildi. XV asr o‘rtalaridayoq portugaliyalik dengizchilar Аmerikaning markaziy orollariga borib-kelib turganlar, lekin o‘z safarlarini sir tutganlar; bu haqdagi yozma axborotlar, kemalarning kundalik daftarlari Portugaliya va unga qarashli Madeyra oroli hokimlarining arxivlarida qolib ketgan. hatto, qadimiy amer-ikalik sayyohlarning o‘zlari Yevropaga kelib-ketib turganlar, degan taxminlar ham yo‘q emas. Skandinavlar ham Аmerikaga borganlar va ba’zi buyumlarni, chunonchi, kurkani birinchi marta shu yerdan olib kelganlar, degan mulohazalar ham bor1.
Xozirgi tarixiy-geografik asarlarda Аmerikaga Markaziy afrikaliklarning kolumbdan oldin borganligi to‘g‘risida ma’lumotlar bor, Ganalik rassom R. Svitning afrikaliklarning mahalliy amerikaliklar bilan do‘stona uchrashuvlari manzarasini tasvirlagan surati ham mavjud. XV as-rdan oldin Аmerikaga xitoylar, yaponlar, finikiyaliklar, arablar, inglizlar borganligi ham tilga olinmoqda. Yangi tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, Аmerikaga dastlab gruzinlar va basklar borganga o‘xshaydi. Xullas, Аmerika qit’asiga birinchi bo‘lib kolumb borgan emas. Lekin keyinchalik Аmerika deb atalgan “Yangi qit’a”ning kashf etilishida kolumb safarining tarixiy ahamiyati juda kattadir.
Kolumb sayohatigacha Yevropa olimlari yer sharini ikki pallaga, ya’ni g‘arbiy va sharqiy yarimsharlarga ajratib, g‘arbiy yarimshar asosan suvlikdan iborat, quruqlikning hammasi faqat sharqiy yarimsharda, deb o‘ylaganlar. Ularning fikricha, butun dunyo ana shu ko‘hna Yevropa, Аfrika va Osiyodan, ehtimol, Janubiy quruqlikdan iborat bo‘lgandir. Аntik dunyo va o‘rta asr Yevropa olimlarining Janubiy Noma’lum yer (“Terra Аustralis inkognito”) to‘g‘risidagi ko‘pgina farazlari diqqatga sozovordir. Lekin g‘arbda, Аtlantika okeani orqasida yaxlit quruqlik bo‘lishi mumkinligi to‘g‘risida ular biror asosli fikr ayta olmaganlar. Qadimgi olimlardan ba’zilari faraz qilgan Аtlantida va Аntipodlar (teskari yerlar) haqidagi fikrlar o‘rta asrlardayoq unutilib ketgan.
hozirgi tarixiy-geografik kitoblarning chet tillarda bosilganida ham, rus tilidagilarida ham Аmerika qit’asi kashf etilishi arafasida Yevropa olimlarining allaqanday “bashoratlari” tilga olinadi. Jumladan, italiyalik Toskanellining Yerning sharsimonligiga asoslanib, hindistonga bormoq uchun sharqqa yursa ham, g‘arbga yursa ham bo‘ladi, degan fikri kolumbga dalda bergan, deyiladi. Toskanellining bunday “yo‘l ko‘rsatishi” oqilona fikr; biroq bu, g‘arbda yangi quruqlik bor degan so‘z emas. Uning chizib bergan kartasi bo‘yicha Ispaniyadan g‘arbga tomon yurib to‘ppa-to‘g‘ri chipangu (Yaponiya) dan chiqish, so‘ngra hindistonga borib yetish kerak edi; uning kartasiga qaraganda yo‘lda boshqa hech qanday quruqlik uchramaydi. demak, Toskanelli Аmerika qit’asi borligini xayoliga ham keltirmagan edi.
Martin bexaym ishlagan globusda sharqiy yarimshardagi yerlargina ko‘rsatilgan. bu globusda G‘arbiy Yevropa bilan Sharqiy Osiyo orollari orasida (ya’ni Tinch okean bilan Аtlantika o‘rtasida) hech qanday quruqlik yo‘q.
Shunday qilib, Аmerika qit’asi tasodifan kashf etilgan; uning borligini biron bir yevropalik
1 ҳасанов ҳ. Сайёх олимлар. –Т.: Ўзбекистон, 1981. –Б. 95.
7710
olim yoki dengiz sayyohi oldindan bashorat qilolmagan. kolumbning “G‘arbga yursam Osiyoga yaqinroq bo‘ladi” degan katta xatosi geografiya tarixida juda katta kashfiyotga sabab bo‘ldi, ya’ni g‘arbiy yarimsharda katta quruqlik borligi aniqlandi.
Аfsuski, G‘arbiy Yevropadagi geograflar va ularga taqlid etuvchi ba’zi tarixchi geograflarimiz XV – XVI asrdagi buyuk kashfiyotlar tarixini yoritishda quyidagi muhim masalani yo mutlaqo tilga olmaydilar, yoki faqat “g‘arbchasiga” izohlaydilar.
biz o‘rtaosiyolik olim beruniyning yer sharining shakli to‘g‘risidagi ajoyib fikrlarini ko‘p eslaymiz. Uning bu ta’limoti buyuk geografik kashfiyotlar davrining boshlanishiga zamin tayyor-lagan. Аbu Rayhon beruniy o‘zining “Xindiston” asarida yer yuzasining tuzilishi, dengiz va quruqlik to‘g‘risida gapirib, ”...Yerning choragi ma’muradir. Ma’murani g‘arb va sharq tomon-dan Muhit okeani (Аtlantika va Tinch okean) o‘rab turibdi. bu Muhit okeani, yerning obod qismini dengizlarning narigi tomonida bo‘lishi mumkin bo‘lgan quruqlik yoki odam yashaydigan orollardan ikkala yoqdan (g‘arbdan va sharqdan) ajratib turadi...”, “...U tomonda havo noqulay, yo‘llar notinch, xavf-xatar ko‘p, borgan kishilar qaytib kelmaydi – shuning uchun u quruqlik-ka tomon yurilmaydi deb aytib o‘tgan edi. bizning tekshirishimizcha, yerning shimoliy (ikki) choragidan biri quruqlik bo‘lganligidan, uning hamqutr (diametral qarama-qarshisidagi) chorak ham quruqlik bo‘lishini taxmin qilamiz” degan mulohazalaridan uning g‘arbiy yarimsharda ham bizning yerimnz singari katta quruqlik borligini taxmin qilganligi anglashilib turibdi. Globusga qaralsa, bu katta quruqlik Аmerika qit’asi ekani ayon bo‘ladi. G‘arbda noma’lum qit’a borligi to‘grisida hind beruniyshunosi Said Hasan Boroniy bunday deydi: “Qonuni Mas’udiy” asaridagi to‘rtinchi maqolaning 9-bobida beruniy ma’murani qisqacha tasvirlab turib “yunonlar Аtlantika sohilini dunyoning oxiri deb bilganlar. Ular yaqin orollar (kanar, Madeyra va, ehtimol, Аzor)nigina bilganlar. Ular Uzoq Sharqdan nariyoqni bilmaganlar” deb yozgan edi. “Yerning sharqiy va g‘arbiy tomonlarida aholi yashaydigan joylarning bo‘lishiga qattiq sovuq ham, jazirama issiq ham xalaqit bermaydi.
Shunday qilib, g‘arbiy yarimsharda yaxlit bir quruqlikning, keyinchalik Аmerika deb nomlangan qit’aning mavjudligini Beruniy XI asr boshidayoq, ya’ni yevropalik olimlardan 450 yilcha oldin taxmin qilgan va bu haqda o‘z asarlarida bir necha bor yozgan.
Xo‘sh, buning kolumbga va Аmerikaning kashf etilishiga biron aloqasi bormi? ha, aloqasi bor. O‘rta asrlarda Muso Xorazmiy, Ibn Sino, beruniy va boshqa olimlar G‘arbiy Yevropa faniga katta ta’sir ko‘rsatganlar; ularning asarlaridan o‘sha zamonlarda darslik va qo‘llanma sifatida foydalanilgan. Xristofor kolumb o‘z sayohatiga ko‘p yillar mobaynida tayyorgarlik ko‘rgan; shu maqsadda Sharq sayyohlari va olimlarining bir qancha asarlarini o‘qib chiqqanligi ham ma’lum. O‘sha davrlarda eng ko‘p tarqalgan kitoblarning mualliflari Ibn Sino, beruniy, shuningdek ularn-ing shogirdlari va muxlislari edi. Ispaniya XV asr boshigacha arablar qo‘l ostida bo‘lgan. Ma-rokash va Ispaniya kutubxonalarida Beruniyning ba’zi qo‘lyozmalari saqlanib qolganligi ham ma’lum. beruniydan 200 yil keyin, ya’ni XIII asrda Ispaniyada arab tilida yozilgan giyoh ki-tobining muallifi Ziyoddin ibn baytar beruniyning “Saydana” asaridan foydalanganligini faxr bilan tilga olgan. Xullas, kolumb ham Ibn Sino asarlaridan va beruniy ta’lamotidan bevosita yoki bilvosita foydalangan va ilhom olgan bo‘lishi mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, xorazmlik Аbu Rayhon beruniyning g‘arbiy yarimsharda katta quruqlik borligi to‘g‘risidagi taxmini XV – XVI asrlarda haqiqatga aylandi. bu – beruniyning yer sharining noma’lum qismlarini topish yo‘lidagi juda qimmatli nazariy xizmatidir. Vatandoshimizning bu xizmati fan tarixida munosib taqdirlanishi lozim deb o‘ylayman.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. Абу Райҳон Беруний. Танланган асарлар. II жилд. –Т.: фан, 1965. –269 б.2. ҳасанов ҳ. Сайёх олимлар. –Т. Ўзбекистон, 1981. –264 б.
7810
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI HUSNIXATGA O‘RGATISH METODIKASI
Teshaboyeva Munosibxon To‘xtasinovnaAndijon viloyati Izboskan shahri48-umumiy o‘rta ta’lim maktabiBoshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Tel: 993258616
Annotatsiya: Ushbu maqolada husnixat va uning inson hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati haqida hamda boshlang‘ich sinflarda xusnixat darslarni to‘g‘ri tashkil etish metodikasi va bu o‘rinda o‘quvchilarning chiroyli yozuvini shakllantirishda pedagoglarning ishtirokining naqadar muhim omil ekanligi haqida fikr – mulohazlar yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Ko‘chirish metodi, chiziqli metod, genetik metod, daftar tutish gigeyenasi, sharikli ruchka, namunaga qarab yozish, namunaga qarab ko‘chirib yozish, nusxa ko‘chirish, tasavvur orqali yozish, harflarning shaklini tahlil qilish, yozuv malakasini ongli o‘zlashtirish, sanoq-ohang usuli, xatolar ustida ishlash.
Inson o‘z fikrini boshqa kishilarga og‘zaki va yozma shaklda yetkazishi mumkin. Nutqning bu ikki shaklining o‘xshash va farqli tomonlari mavjud bo‘lib, ular o‘z o‘rnida afzalliklarga ega. Og‘zaki nutq tovush chiqarib aytiladi va eshitilish uchun mo‘ljallanadi. U kishilarning nutq jarayoni vaqtidagi aloqa vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Yozma nutq esa tosh, yog‘och, teri, metall, qog‘oz kabilarga ko‘rish asosida idrok qilinadigan doimiy belgilar orqali yozib qo‘yiladi. Yozuv kishilaming o‘zaro fikr almashishi va bilimlarni egallashning qudratli vositasi hisoblanadi. Yozma nutq avlodlarni bir-biriga bog‘laydi, uzoq davrlar mobaynida saqlanadi. Yozuv tufayli kishilar fikri, insoniyat qo‘lga kiritgan bilimlar avloddan-avlodga yetib boradi, abadiy yashaydi.
demak, yozuv kishi hayotida pedagogik va ijtimoiy ahamiyatga ega. Yuqoridagi talab asosida yozishga o‘rgatish boshlang‘ich sinflardan boshlanadi. 1-4-sinf o‘quvchilarini chiroyli yozishga o‘rgatish uchun o‘qituvchining o‘zi husnixat bilan yozishi, shu bilan birga o‘quvchilarni chiroyli yozishga o‘rgata olishi kerak.
Husnixatga o‘rgatish metodlari: ko‘chirish metodi, chiziqli metod, genetik metod. chiroyli yozuv malakalarini shakllantirish usullari: namunaga qarab yozish, namunaga qarab ko‘chirib yozish, nusxa ko‘chirish, tasavvur orqali yozish, harflarning shaklini tahlil qilish, yozuv malakasini ongli o‘zlashtirish, sanoq-ohang usuli, xatolar ustida ishlash. bular o‘z navbatida husnixat dasrlarining asoslarini tashkil etadi.
Husnixat darslarini samarali tshkil etish uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. birinchi o‘rinda, o‘quvchilarni chiroyli yozuv texnikasiga o‘rgatish lozim. Buning uchun esa yozuv uchun qulayligi, ingichka, yengilligi ruchkani barmoqlar orasida ushlash, ruchka uchi bilan ko‘rsatkich barmoq orasida 1,5-2 sm oraliq qolishi. Ruchkaning pastasi - siyohi binafsha rangda bo‘lishi, o‘qituvchining tekshiradigan pastasi qizil rangda. Ruchkani penalda yoki partadagi maxsus joyda saqlash. O‘qituvchi stolida lozim bo‘lgan paytda foydalanish uchun ruchka, sterjenlar bo‘lishi lozimligi.
Budan tashqari dars jarayonida o‘qituvchiga qo‘yiladigan talablar ham mavjud bo‘lib ular quyidagilardir:
- sinfda o‘quvchilar ish joyini to‘g‘ri tashkil etish;- partaga o‘tirish gigiyenasi to‘g‘ri tashkil etish; - jismoniy mashq lahzalarini tashkil etish;- yozuv qurollari va ulardan foydalanish talab va qonuniyatlari o‘quvchiga o‘rgatish;- sharikli ruchkalardan to‘g‘ri foydalanishga o‘rgatish; - daftardan to‘g‘ri foydalanishga o‘rgatish;boshlang‘ich sinflarda husnixat darslarini tashkil etishda dars jarayoni sinflar kesimida tashkil
etish maqsadga muvofiqdir. Masalan, 1-sinfda yozuv yo‘li 4 mm, bosh harflar uchun 8 mm bo‘lgan qiya chiziqlar siyrak bo‘lgan 2 chiziqli daftar, 2-4 sinflarda chiziqlar orasi 8 mm bo‘lgan 1 chiziqli daftar tutilishi. kichik harflarning bo‘yi 3 mm, bosh harflaming bo‘yi 6 mm, raqamlarning bo‘yi harflardan 2 marta qisqa bo‘ladi. 1-2-sinfda husnixat uchun maxsus alohida daftar, 3-4-sinfda ona tili daftariga yozadilar. 1-sinfda «husnixat» predmeti 2-yarim yilikdan boshlanadi, daftarga sana,
7910
oy yoziladi. Xat boshiga qat’iy amal qilinadi, hoshiya bo‘lishi shart. Sarlavha bilan matn orasida qator qoldirmaslik. O‘qituvchi xatolarni to‘g‘rilash yo‘lini o‘quvchiga o‘rgatishi (xato harflaming ustidan chiziq tortib, ustiga to‘g‘risini yozishi). daftarni har uy vazifasidan so‘ng yig‘ib tekshirishi va baholashi lozim bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. X.G‘ulomova, Sh.Yo‘ldosheva, G.Mamatova, h.boqiyeva, N.Sobirova. “husnixat va uni
o‘qitish metodikasi”. Toshkent, 2008.2. Azimov Y.Y., Qo‘ldoshev R.A. “husnixatga o‘rgatishning amaliy asoslari” (Metodik
qo‘llanma). -Toshkent: Turon Zamin Ziyo nashriyoti, 2017.
8010
MAKTABLARDA TEXNOLOGIYA DARSLARINI TASHKIL ETISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISHNING AFZALLIKLARI.
Mirakhmedova Umida AkbarovnaToshkent viloyati Zangiota tumani
19-umumiy o‘rta ta’lim maktabiTexnologiya fani o‘qituvchisi
Tel: 99 877 53 76 Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunda maktablarda texnologiya darslarini tashkil
etishning zamonaviy metodlari va shakllari haqida hamda ushbu metodlarning afzalliklari haqida fikr mulohazalar yuritiladi.
Kalit so‘zlar: innovatsion texnologiyalar, “axborotli o‘qitish”, multimediyali ta’lim texnologiyalari, animatsion ta’lim metodi, konfutsiy, ko‘rgazmali ta’lim, Abdulla Avloniy.
Hozirgi kunda mamlakatimiz hayotining barcha jabhalarini innovatsion jarayonlarsiz, ta’lim tizimini esa kompyuter texnalogiyalarisiz tasavvur qilish qiyin. Ta’lim tizimida olib borilayotgan islohatlar, yangiliklar markazida o‘quvchi ta’lim jarayonining sub’yekti faol ishlovchiga aylanadi. Mehnat darslarida yangi pedagogik va innovatsion texnologiyalardan foydalanish o‘quvchini dars jarayonining faol ishtirokchisiga aylantirishga qaratilgan bo‘lib, mehnat asoslari materiallarini uning egallagan bilim, ko‘nikma va malakalariga tayangan holda puxta o‘zlashtirishni ta’minlaydi. Ayniqsa, ta’lim jarayonida pedagogik texnologiyalarni o‘quv jarayoniga qo‘llashga bo‘lgan qiziqish, e’tibor kundan- kunga kuchayib bormoqda. buning sabablaridan biri, o‘quvchilar zamonaviy texnologiyalar yordamida egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, xatto va xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan ta’lim jarayonida tinglovchi asosiy o‘rin egallaydi. An’anaviy o‘qitish tizimi, aytish mumkinki, yozma va og‘zaki so‘zlarga tayanib ish ko‘rishi tufayli “axborotli o‘qitish” sifatida tavsiflanadi, chunki o‘qituvchi faoliyati birgina o‘quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbayiga aylanib borayotganligini ta’kidlagan holda baholanmoqda.
Bugungi zamonaviy maktablar davr talabiga aylanib borayotgan bir paytda eskicha ta’lim standartlari talabga javob bermaydi. Shuning uchun ham, maktablarda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanishga o‘tish talab etilmoda. Jumladan, zamonaviy pedagogik texnologiyalardan biri bo‘lgan axborotlashtirilgan multimediyali ta’lim texnologiyalarini mehnat ta’limiga joriy etish orqali o‘tiladigan mavzular mazmunini o‘quvchilar ongiga to‘liq va mukammal ravishda singdirish, innovatsion vositalar bilan tanishtirish muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, mehnat ta’limida multimediyali vositalardan samarali foydalanishning o‘ziga xos afzalliklari ham bor.
Bularni quyidagicha ifodalashimiz mumkin ─Ta’limda ko‘rgazmalilik eng asosiy o‘rinlardan birini egallaydi; ─O‘quvchini izlanishga undaydi; ─O‘quvchi bir vaqtning o‘zida ko‘radi, uni eshitadi, o‘quvchilarga kengroq qamrovdagi va
kattaroq hajmdagi materiallarni tezroq etkazib beradi; ─O‘quvchi tafakkurini faollashtirib, ijodkorlik qobilyatlarini shakllantiradi; Shu o‘rinda ta’kidlash o‘rinliki, bunday zamonaviy usullar yordamida ta’limni tashkil etish
orqali darsning samarali, o‘quvchilar uchun esa mazmunli bo‘lishini ta’minlash mumkin bo‘ladi. Zero, buyuk faylasuf Konfutsiy aytganidek: “Men nimani eshitsam unutaman, nimani ko‘rsam xotiramda saqlayman, nimani o‘zim bilsam tushunaman”. Shuning uchun, ta’lim jarayonida o‘quvchi-talabalarni faol bo‘lishini talab etadigan bir qator uslublar, ya’ni zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini qo‘llashda yaxshi samara berishi o‘z ahamiyatini ko‘rsatmoqda.
Shuningdek, mavzular mazmunini yoritishda animatsiyalardan foydalanishning keng imkoniyatlari asosida o‘quvchilarda ijodkorlik, aqliy va jismoniy qobilyatlarini rivojlantirish, garmonik rivojlanishi, fantaziyasini boyitish, badiiy did va estetik mahoratni shakllanishi, diqqat va tasavvurni aktivlashtirish, rang tasvir uyg‘unligini anglash, ajratish kabi jarayonlarni shakllantirishga erishish mumkin. Ta’limning ushbu turi keng imkoniyatlarga egadir. chunonchi, birinchi o‘rinda o‘quvchi darsga qiziqadi, o‘qituvchi tomonidan ushbu dars mo‘ljallangan
8110
topshiriqni qunt bilan bajarishga harakat qiladi. Zero, darsning qanchalik samarali tashkil etilishi birinchi navbatda pedagogning mahorati hamda darsda qo‘llaydigan innovatsion metodlariga bog‘liqdir.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, mustaqil, har tomonlama kamolga yetgan barkamol inson uchun zarur bo‘lgan ma’naviyat qirralari iymon, e’tiqod, vatanparvarlik, insonga cheksiz muhabbat do‘stlik, sadoqatlik, mehnatsevarlik, milliy g‘urur kabi fazilatlarni shakllantirishi zarur. Buyuk allomalarimiz qilgan og‘zaki va yozma ijodiyot avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan iymon, e’tiqod sirlarining nazariy va amaliy jihatdagi bilimlar bilan yoshlarni qurollantirish lozim. bu o‘rinda maktablarda o‘tiladigan texnologiya darslarining ahamiyati yuqoridir. Sababi ushbu darslar orqali bola ongida mehnatsevarlik, ijodkorlik, milliy hunarmadchilikka qiziqish va hurmat hissini oshirishga erishish imkoni paydo bo‘ladi. buyuk bobomiz ta’kidlaganlaridek, Abdulla Avloniy “Aziz do‘stlar oltin va kumushi bo‘lmagan odam kambag‘al emas, balki es-xushi va kasb-hunari bo‘lmagan kishi kambag‘aldir”.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. R.A. MAVLONOVA, M.T. SATbAYEVA - “Mehnat o‘qitish metodikasi” - “NOShIR”
TOSHKENT – 20132. N. X. Avliyaqulov, N. N. Musayeva - “Pedagogik texnologiya”- “Tafakkur bo‘stoni” –
Toshkent 2012
8210
ARIFMETIK MASALALAR YECHISH JARAYONIDA O‘QUVCHILARNING FIKRLASH QOBILIYATLARINI O‘STIRISH
Ubaydullayeva Nazira Jo‘rayevnaQashqadaryo viloyati Muborak tumani
21-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTel: +998 99 585 82 19
Annotasiya: maqolada oʻquvchilarni mantiqiy fikrlashga oʻrgatishda arifmetik masalalarni yechishni oʻrni haqida soʻz boradi.
Kalit soʻzlar: muhim tarkibiy qism, qoʻshish va ayirish, masala tuzish.
Masalalar echish matematikada oʼqitishni muxim tarkibiy qismidir. Masalalar echmasdan matematikani oʼzlashtirishni tasavvur ham qilib boʼlmaydi. Masalalar echishida nazariyani amaliyotga tadbiq qilinishi haqida fikr yuritishida natural sonlar arifmetikasini oʼrganish maqsadga muvofiq masalalar va amaliy ishlar sistemasi asosida tuzilgan. Arifmetik amallarning mazmunini amallar orasidagi bogʼlanishlarni amalda qoʼllanishlarni bilan natijalar orasidagi baholashlarni ochib berishda har xil miqdorlar orasidan baxolashlar bilan tanishishiga echish va ular haqida fikr yuritish katta axamiyatga ega boʼladi. Sodda va murakkab masalalarni fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning foydali vositasi boʼlib odatda oʼz ichiga yashirin ma‘lumotni oladi. Masalalarni echishda predmetga boʼlgan qiziqishni rivojlanadi. Umuman mustaqillik, erkinlik, talabchanlik, mexnatsevarlik maqsadga muvofiqdir. Qoʼshish va ayirishga oʼrgatish 1 sinfda matematika oʼqitishning asoslaridan biridir. bolalarga katta son kichik sonlarni qoʼshish hollari bilan tanishtiriladi. Ularni avval 1 soni qoʼshish va ayirish keyinroq 2 va 3 sonlarni qoʼshish va ayirishga oʼrgatib boriladi. Masalalar echish bolalarga avvolo mukammal matematik tushunchalarni shakllantiradi. fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi. Oʼylash masalalarni hayotga tatbiq eta olish, har bir amaliarni ma‘nosini tushunishdan iboratdir. Qoʼshish amallariga doir masalalar echishiga toʼplam elementlarini birlashtirish natijasida belgilarni aniqlaydilar amaliarni nomalum komponenti (nomalum qoʼshiluvchi, koʼpayuvchi, boʼluvchi) topishga doir masalani yechayotib bolalar arfimetik amallarni komponentlari va orasidagi bogʼlanishni oʼzlashtiradilar. Masalalar konkret material boʼlib, ular yordamida oʼquvchilar yangi bilmlar vujudga keladi va mavjud bilmlar tadbiq qilish mobaynida mustahkamlanib boriladigan holda nazariyani amaliyot bilan oʼqitish tushuntirish bilan bogʼlab olib borish imkonini beradi. Arifmitik masalalar echish oʼquvchilar kundalik hayotida har kungi oʼquv zarur boʼlgan amaliy fikrlarini vujudga keltiradi. hayotdagi harid qilingan narsaning narxini koʼrishgan narxini olgan narsalarni narxini, ishga kech qolmaslik uchun uydan qachon chiqqanligi haqida fikr yuritiladi. Oʼquvchilarni yangi bilimlar bilan tanishtirish uchun masalalardan keng foydalaniladi. Masala tuza bilish koʼnikmasi uning tuzilishini oʼzlashtirib olish uchun zamin yaratadi. bolalar masala tuzish bilan 2 yoki 3 mashgʼulot oʼtganidan soʼng tanishadilar ular masalada shart va savol borligini bilib oladilar. Masala shartini kamida 2 ta son boʼlishligi alohida ta‘kidlanadi. Oʼqituvchi bolalarga masalani nima haqida gapirishini sozlab beraman, siz boʼlsangiz men aytgan narsalarni hammasini chap tomoniga 3 ta olma oʼng tomoniga 4 ta olma qoʼydim. Stolga hammasi boʼlib nechta olma qoʼyildi. bolalarga tarbiya berishda ham maqsadli malakalarni roli katta masalalar oʻquvchilarni fikri doiralarni kengaytirishiga yordam beradi. koʼp masalalarning mazmunida bolalarni va kattalarning mehnati mamlakatimizning xalq xoʼjaligi mexanika fan va madaniyatida erishgan yutuqlari haqida fikr yuritadilar. Oʼquvvchilar masala echish orqali izlanayotgan sonlar orasidagi bogʼlanishlarini aniqlash uchun fikr yuritadilar. Masalalar yechish mobaynida oʼquvchilar egallashi lozim boʼlgan belgilar sonlar va izlanayotgan son orasidagi masalalar ustida ishlashga doir oʼquvchilarni avval bir turdagi masalalarni echishga soʼngra boshqa turdagi masalalarni echishga fikr yutita olib negaki masalalar echish jarayonida berilgan sonlar va nomalum son orasidagi bogʼlanishni aniqlash buning aloxida arifmetik masalalarni tanlashni oʼrganadilar. Yaʼni masalada arfimetik amalni tanlashga oʼtish uchun fikr mulohaza yuritiladi. Masala echish ogʼzaki yoki yozma ravishda boʼlishi haqida fikr mulohaza yuritadilar ogʼzaki echishda tegishli arfimetik amallar va tushuntirishlar ogʼzaki bajariladi. boshlangʼich sinflarda yechiladigan masalalarni deyarli yarmi ogʼzaki bajarilishi kerakligi haqida mulohaza qiladilar. Masalalar yechish oʼquvchilarda masala mazmuniga chuqurroq qarash haqida berilgan sonlar va izlanayotgan va orasidagi bogʼlanishni har tomonlama fikrlash qobiliyati rivojlantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Jumaev M.E, boshlangʼich sinflarda matematika oʼqitish metodikasi Toshkent. ―Ilm Ziyo‖ 2003 yil.2. Jumaev M.E, bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi.
Toshkent. ―Ilm Ziyo‖ 2005 yil.
8310
TABIAT DARSLARIDA “VENN DIAGRAMMASI” METODINI QO‘LLASH YO‘LLARI
Urakbayeva Dilfuza MusurmonovnaSirdaryo viloyati Guliston tumani
11- umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon: +99899 346 9327
Annotatsiya. Mazkur maqolada boshlang‘ich sinf tabiat darslarida “Venn diagrammasi” metodini qo‘llash imkoniyatlari va u asosda o‘quvchilarda taqqoslash, umumlashtirish yo‘nalishlarini egallash yo‘llari haqida to‘xtalib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: “Venn diagrammasi” metodi, tahlil, taqqoslash, umumlashtirish, tabiat.
“Venn diagrammasi” metodi o‘quvchilarda mavzuga nisbatan tahliliy yondashuv, ayrim qismlar negizida mavzuning umumiy mohiyatini o‘zlashtirish (sintezlash) ko‘nikmalarini hosil qilishga yo‘naltiriladi. U kichik guruhlarni shakllantirish asosida aniq sxema bo‘yicha amalga oshiriladi. Yozuv taxtasi o‘zaro teng to‘rt bo‘lakka ajratiladi va har bir bo‘lakka quyidagi sxema chiziladi:
O‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan o‘zaro yaqin nazariy bilim, ma’lumot yoki dalillarni qiyosiy tahlil etishga yordam beradi. Undan muayyan bo‘lim yoki boblar bo‘yicha yakuniy darslarni tashkil etishda foydalanish yanada samaralidir.
“Venn diagrammasini qo‘llash jarayonida har bir guruh muayyan mavzuga oidtopshiriqlarni bajaradi. O‘quvchilarning e’tiborlariga quyidagi jadvalni taqdim etish mumkin:
“Venn diagrammasi” metoddan o‘rganilgan, bir-biriga bog‘liq mavzularni tahlil qilish, solishtirish, taqqoslash va mustahkamlashda foydalanish yaxshi samara beradi. Undan foydalanish bosqichlari:
- o‘quvchilar ikki guruhga bo‘linadi; - plakatga chizilgan diagramma doskaga osib qo‘yiladi; - har bir to‘g‘ri fikrga qo‘yiladigan ball oldindan kelishib olinadi; - qo‘yilgan topshiriq bo‘yicha guruhlarning har qanday to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri fikrlari bir
talaba-o‘quvchi tomonidan ikki xil rangdagi flamasterda diagrammaning tegishli joylariga yozib boriladi;
- kichik guruh ichidan o‘quvchi sheriklarining ismi-shariflari to‘g‘risiga ular aytgan fikrlarni qayd qilib boradi;
-fikr bildirishlar nihoyasiga yetgach o‘qituvchi va o‘quvchilar hamkorligida to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblar aniqlanadi;
- to‘g‘ri javobga uch ball qo‘yiladigan bo‘lsa, har bir noto‘g‘ri fikr uchun guruhning umumiy balidan uch ball olib tashlanadi;
- eng ko‘p ball to‘plagan guruh g‘olib hisoblanib ular rag‘batlantiriladi; - bu jarayonda kichik guruhda qayd etilgan javoblarning noto‘g‘rilari o‘chirib chiqiladi va
natijalar e’tiborga olingan holda o‘quvchilarga tabaqalashtirilgan ball yoki baho qo‘yiladi.1-sinf “Atrofimizdagi olam” darslarida quyidagi mavzularda “Venn diagrammasi” metodidan
foydalanib kelaman: “Uy hayvonlari va yovvoyi hayvonlar” mavzusi asosida quyidagicha qo‘llash mumkin:
8410
“Hashorotlar’ mavzusida avval mavzuga oid multimedia namoyish etiladi, so‘ngra “Venn diagrammasi” metodida tahlil qilish vazifasi beriladi:
3-sinfda “Sog‘lom bo‘lay desangiz?” mvzusi asosida quyidagicha foydalaniladi:
4-sinda “Sayyoralar” mavzusida ham “Venn diagrammasini quyidagicha qo‘llash imkoniyati mavjud:
Boshlang‘ich sinf tabiat darslarida ”Venn diagrammasi” metodidan foydalanish asosida quyi-dagilar shakllanadi:
- bolalarning tabiat va jamiyat haqida tushunchalari kengayadi ; - mantiqiy tafakkur yuritish imkoniyatlari yuzaga keladi ; - bolalarni solishtirish, taqqoslash asosida umumiy jihatlarini yuzaga keltira olishlarini
imkoniyatlari kengayadi ; Tabiatshunoslik o‘qitishning mazmuni va metodlari o‘quvchilarga dastur talab qilgan hajmda
puxta bilim berish ko‘nikma va malaka hosil qilishga ko‘maklashishi lozim. Tabiatshunoslik bоlalarning tafakkur qilish faоliyatlarini kеngaytirishga, erkin fikrlay оlishi,
o‘zgalar fikrini anglashi, o‘z fikrlarini оg‘zaki va yоzma ravishda ravоn bayоn qila оlishi, jamiyat a’zоlari bilan erkin mulоqоtda bo‘la оlish ko‘nikma va malakalarini rivоjlantirishga хizmat qiladi.
Yuqorida ta’kidlangan o‘quvchilarni mustaqil ijodiy fikrlashga yo‘naltiruvchi ”Venn diagrammasi” metodi asosida o‘rganish imkonini bersa, mavzuning tub mohiyatini anglash faollikni yuzga keltirish vaziyatlari hosil qilinadi.
8510
Foydalanilgan adabiyotlar1. “boshlang‘ich ta’lim fanlarini o‘qitish metodikasi” moduli bo‘yicha o‘quv-metodik majmua
T-2018 1-qism.2. Tolipov O‘, Usmonbekova M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. T-2006.3. Yo‘ldoshev J.G‘, Usmonov S. A. Pedagogik texnologiya asoslari. T-, 2004.Darsliklar:1. Mamadinova N va b.q”Atrofimizdagi olam“1-sinf darsligi.T-2019- yil.2. Gulomov P va b.q “Atrofimizdagi olam“2-sinf darsligi. T-2018- yil.3. bahramov.A va b.q “Tabiatshunoslik“ 3-sinf darsligi.T-2019- yil.4. bahramov A va b.q “Tabiatshunoslik“ 4-sinf darsligi.T- 2017-yil.
8610
O‘QUVCHILAR FIKRLASH QOBILIYATLARINI O‘STIRISHDA QIZIQARLI MASALALARNI ECHISH USULLARINI QO‘LLASH
Usmonova Nafosatxon Ergash qiziFarg,’ona viloyat Yozyovon tuman
29- maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.Tel: +998- 91-110-79-66
Annotasiya: boshlangʻich sinflarda oʻquvchilar fikrlash qobiliyatlarini o‘stirishda qiziqarli masalalarni echish usullari haqida soʻz boradi.
Kalit soʻzlar: masalalarni tasvirlash usuli, bolalarga hisoblash usulini oʻrgatish, arifmetik masalalar yechish, geometrik figuralar,
Masalalarni tasvirlash usuli. Masaladagi berilgan sonlarning nechtaligini ta‘kidlashga va ular oʼrtasidagi munosabatlarini aniqlay bilish koʼnikmasini rivojlantirishga imkon beruvchi eng muhim matn usuli-masalani tasvirlashdir. bolalarning narsalarning chizmada tasvirlash usullari bilan tanishishi ham foydalidir. dastlabki 1-2 ta masalani oʼqituvchining oʼzi tasvirlab chizadi. Oʼqituvchi doskaning ichiga 5 ta qoʼziqorin va uning oldiga bitta qoʼziqorin solingan savatchaning rasmini chizdi. bolalar oʼqituvchi qanday maslalni chizganini topganlaridan kiyin oʼzlari hohlagan narsalar haqida masala tuzadi. bolalarni masalaning javobi emas, balki masala shartini chizish kerakligi haqida bosh qotirish kerak, oʼqituvchi tez chiziladigan narsalarni tanlash haqida maslahat beradi. U bir nechta yaxshi chiqqan va 1-2 ta yaxshi chiqmagan rasmlarni tanlab oladi. bolalar kim qanday masala tuzganini topadilar. Ular qaysi rasm boʼyicha masala tuzish mumkin, qaysi rasm buyicha.masla tuzib boʼlmasligini, nima uchun xatosi nimada ekanligini aniqlaydilar. Rasmda masalada berilgan sonlar koʼrsatilishi kerakli haqida ishonch hosil qilinadi oʼzaro tekshirish olib borilsa yaxshi boʼladi. Ayirishga oid masala tuzishda koʼpincha ikkita rasm chizishga toʼgʻri keladi, birida kamayuvchi, ikkinchisida qoldiq va ayiruvchi chiziladi. Masalan: birinchisida 6 ta archa, ikkinchisida 5 ta archa chiziladi.bolalarga hisoblash usulini o‘rgatish. bolalar arifmetik amallarni ifoda etishga va uni asoslab berishga oʼrganib olganlaridan kiyin ularni hisoblash usullari bilan tanishtirish mumkin. Ular qoʼshish va ayirishni 1 ni qoʼshib va ayirib oʼrganib olishlari kerak. bolalar ushbu usullarni egallab borishda qoʼshni sonlar oʼrtasidagi bogʼlanish va munosabatlarni tushunishga hamda sonlaming birliklaridan iborat tartibini bilishga tayanishlari lozim. Arifmetik amallarni oʼrgatish jarayonidagi mashgʼulotning bir qismi sonlarni solishtirish va sonlarning birliklaridan iborat tarkibi haqidagi bilimlarni mustahkamlashga oʼrgatadi.
bolalarga hisoblash usullarini qanday oʼrgatish mumkin? Rasm buyicha quyidagi masalani tuzishni taklif etish mumkin. bolalarni arifmetik amallarni ifoda etishni hisoblash usullaridan farq qila bilishga oʼrgatish uchun qoʼshishda + “ga” ayirishda -”dan” qoʼshimchalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. bolalar hisoblash vaqtida olingan javob bilan birga arifmetik amallarni takrorlaydilar. Shunday kiyingi ular masala savoliga javob beradilar. dastlab bolalar koʼrsatma material asosida keyinroq miyada sonlarning toʼgʻri va teskari ketma- ketligi haqidagi bilimlar hamda ular masala oʼrtasidagi bogʼlanish va munosabatlarni tushunishiga asoslanib hisoblaydilar.
Arifmetik masalalar echish. Masala echishda “ qoʼshish “ “ ayirish” “ barobar” matematik atamalaridan foydalanish zarur. bolalar “ yozishni” mashq qiladilar. 1-2 bola mustaqil “ yozganlarini “oʼqib beradilar. “3 ta sharga 1 ta shar qoʼshilsa 4 ta shar boʼladi”. bolalar koʼpincha masalani hikoya, topishmoq bilan aralashtirib yuboradilar. Masalan: Akvariumda 6 ta baliq bor edi. Yana bir necha baliq solib quyishdi. bu masalani echish mumkinmi? Yoki 4 ogʼayni bitta tom tagida yashaydi. bular masala emas, balki hikoya va topishmoqdir. Masalada eng kamida ikkita son ishtirok etishi uqtiriladi.
Geometrik figuralar bolalarni geometrik figuralar bilan tanishtirishning asosiy vazifasi koʼpburchaklar bilan tanishtirishdir. Uchburchak, kvadrat, toʼgʻri toʼrtburchaklar koʼpburchaklarning turlari sifatida qaraladi. dastur mazmuni shunday tuzulganki uni oʼzlashtirish natijasida bolalarning koʼpburchaklar turlari haqidagi umumiy bilimlari kengayadi. bu bolalarda elementar matematik tafakkurni oʼstirishga imkon beradi. figuralarning moddalari bilan shugʼullanish jarayonida bolalarning koʼpburchakning ba‘zi bir xususiyatlari haqidagi tasavvurlari shakllanadi. koʼp burchaklar tomonlari burchaklari tengligi bilan aniqlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Jumaev M.E, boshlangʼich sinflarda matematika oʼqitish metodikasi Toshkent. ―Ilm Ziyo‖
2003 yil.2. Jumaev M.E, bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi.
(khk uchun ) Toshkent. ―Ilm Ziyo‖ 2005 yil. 3. Jumaev M.E,, boshlangʼich matematika nazariyasi va metodikasi. Toshkent. ―Arnoprint‖
2005 yil.
8710
DARSNI OLIB BORISHDA PEDAGOGIK TEXNIKANING AHAMIYATI
Xoliqova Adiba – Karmana tumani, 5 - maktab o‘qituvchisi
Ro‘ziyeva Gulbahor – Navbahor tumani, 18-maktab o‘qituvchisi
telefon: [email protected]
Annotasiya. Ushbu maqolada darsni olib borishda pedagogik texnikaning ahamiyati no‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: pedagogika, texnika, vosita, ta’lim, kompyuter, texnologiya, dastur, tafakkur, fikrlash, annimasiya, resurs, tizim.
O‘qituvchi pedagogik faoliyatida pedagogik texnikaning ko‘nikma va malakalarini mukammal takomillashtirgan holda o‘z mahoratini oshirish uchun quyidagi jarayonlarni bilishi lozim:
1. O‘qituvchi o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan pedagogik texnikaning muhim tarkibiy qismlaridan biri uning nutq texnikasidir. chiroyli, savodli, ta’sirchan gapiruvchi o‘qituvchilarning fikrlari o‘quvchilar ongiga tez etib boradi, o‘quv materiallarini o‘zlashtirib olishiga katta imkoniyat yaratadi, o‘quvchilar bunday o‘qituvchilarning darslarini toqatsizlik bilan kutadilar. O‘qituvchilar o‘z nutqlari ustida tinimsiz ishlashlari, so‘zlarning chiroyli, ma’noli, ta’sirchan bo‘lishi ustida mashq qilishlari, ovoz diapazonlari kuchi, nutq tembrining harakatchanligi, diksiyasini doimo mashq qilib borishlari lozim.
2. Pedagogik texnika malakalarini mukammal egallash uchun, avvalo, o‘qituvchi o‘z fanini, o‘qitadigan predmetining boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqadorlikda bilishi, pedagogik va axborot texnologiyalarini, pedagogika va psixologiya fanlari asoslarini davr taraqqiyoti darajasida o‘zlashtirishi, kasbiy jihatdan o‘z-o‘zini tarbiyalay oladigan bo‘lishi zarur. chunki pedagogik texnika o‘qituvchining individual shaxsiy xususiyatlariga ham bog‘liq. har bir o‘qituvchi o‘z tafakkuriga, fikrlash qobiliyatiga, o‘zining kasbiy yo‘nalishiga ega bo‘lishi kerak. buni o‘qituvchining o‘zi mustaqil fikr yuritish, mustaqil bilim olish, pedagogik mahoratini oshirib borish orqali qo‘lga kiritadi va mohir o‘qituvchiga xos fazilatlarni tarbiyalaydi hamda kasbiy ideal sari harakat qiladi.
3. Pedagogik texnika sirlarini mukammal bilish o‘qituvchining tashkiliy - metodik malakalarni egallashiga ham bog‘liq. bu malakalar zarur bilimlar bo‘yicha ma’ruzalarni tinglash, maxsus adabiyotlarni o‘qish orqali qo‘lga kiritiladi.
4. Pedagogik texnikani bir maromda egallashda, har bir o‘qituvchining o‘z individual dasturini ishlab chiqishi muhim ahamiyat kasb etadi. bunday dasturni tuzishdan oldin o‘qituvchi o‘zida pedagogic texnika malakalarini shakllanganligining boshlang‘ich darajasini aniqlab olish zarur.
5. Shuni ham unutmaslik lozimki, pedagogik texnikani namoyish etishda o‘qituvchining umumiy madaniyati, ma’naviy va estetik dunyoqarashi muhim o‘rin tutadi.
Pedagog va psixolog olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, o‘z faoliyatini endigina boshlayotgan o‘qituvchilar duch keladigan qiyinchiliklarning asosiysi aynan pedagogik texnikaga oid ma’lumotlarni bilmasligi oqibatida sodir bo‘lmoqda. Pedagogik texnika to‘g‘risida yuqorida aytib o‘tilgan fikr va mulohazalarga e’tibor qilmaslik, pedagogik faoliyatda nazariy va amaliy tajribalarning yo‘qligi, o‘z faoliyatiga tanqidiy nazar bilan baho berolmaslik oqibatida hamda o‘qituvchida individual pedagogik texnikani rivojlantirish, tahlil qilish, takomillashtirish borasida aniq maqsadga qaratilgan pedagogik faoliyatning yo‘qligi mazkur qiyinchiliklarning asosiy sabablaridan biri ekanligini unutmaslik kerak.
Pedagogika oliy ta’lim muassasalaridagi kasbiy tayyorgarlik jarayonida pedagogik texnikani egallash bo‘lajak o‘qituvchiga o‘zining kasbiy yo‘nalishining boshlanishidayoq ko‘pgina xatolardan holi bo‘lishda, talabalarga ta’lim-tarbiya berishning yuksak samaradorligiga erishishda yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyot:1. Golish L.V, fayzullaeva d.M «Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish va rejalashtirish».
Toshkent – 2010.
8810
BOSHLANG‘ICH TA’LIMNI O‘QITISHDA O‘ZIGA XOSLIK
Ziyayeva Xayotxon A’zamovna,Farg‘ona viloyati, Qo‘qon shahar
18-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTel: +99891 139 90 21
Annotatsiya – Ushbu maqolada uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar axborot texnologiyalari bilan uyg‘unlashtirish dolzarb muammoligi haqida fikr yuritiladi va tadqiq etiladi.
Kalit so‘zlar – Ta’lim, tizim, tarbiya, pedagogika, texnologiya, axborot, zamon, o‘quvchi, o‘qituvchi, metod, modulli ta’lim.
Uzluksiz ta’lim tizimida tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar axborot texnologiyalari bilan uyg‘unlashtirish dolzarb muammo sanaladi. Shu sababli axborot texnologiyalaridan foydalanish uchun uning didaktik funksiyalarini aniqlash zarurati vujudga keldi. Ma’lumki, axborot texnologiyalari ta ’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirilgan holda qo‘llanilganda ko‘zlangan samarani beradi. Mazkur jarayonda zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini uyg‘unlashtirishda axborot texnologiyalarining axborot, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalari asos qilib olindi.
Boshlang‘ich ta’limni o‘qitishda xususiy metodik darajada foydalaniladigan didaktik o‘yin, modulli, muammoli ta’lim, hamkorlikda o‘qitish texnologiyalarining imkoniyatlari va ahamiyatini anglagan holda, axborot texnologiyalarining axborot, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini darslarda uyg‘unlashtirish imkoniyatlari jadval tarzida berildi.[1]
Barchamizga ma’lumki, didaktik o‘yin texnologiyasiga asoslangan konferensiya darslarida o‘quvchilarning bilish faoliyati o‘yin syujeti va qoidasiga binoan tashkil etilishi va boshqarilishi sababli mazkur funksiyani amalga oshirish imkoni yo‘q, lekin axborot texnologiyalarining axborot, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarni amalga oshirish mumkin.
Didaktik o‘yin texnologiyasiga mansub taqdimot darslarida o‘quvchilar muayyan bob yoki fanning dolzarb muammolari yuzasidan fikr yuritganligi sababli axborot texnologiyalarining axborot manbayi, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish kabi funksiyalarini amalga oshirish mumkin bo‘lmaydi.
Didaktik o‘yin texnologiyasiga mansub ijodiy o‘yin darslarida o‘quvchilar ijodiy muammolarni hal etganligi sababli, axborot texnologiyalarining barcha funksiyalarini amalga oshirish mumkin.
Didaktik o‘yin texnologiyasiga mansub o‘yin mashqqa asoslangan darslarda o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va malakalari nazorat qilish va baholash nazarda tutilganligi sababli, axborot texnologiyalarining axborot manbayi funksiyasini amalga oshirish imkoniyati bo‘lmaydi.
Modulli ta’lim texnologiyasining barcha dasturlaridan foydalanilgan darslarda axborot manbayi, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini to‘liq amalga oshirish imkoniyati mavjud.[2]
Mazkur darslarda boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi mavzu mazmunidan kelib chiqqan holda tuzilgan modul dasturi va modullarni kompyuter xotirasiga joylashi, dars davomida modul dasturining savollari va unga mos holda modullarning mazmuni ketma-ket namoyish etilishini dasturlashi lozim. hamkorlikda o‘qitish texnologiyasining kichik guruhlarda o‘qitish metodidan foydalanilgan darslarda boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilishi qiyin bo‘lgan mavzulami tushuntirishi, faktik va qo‘shim cha o‘quv materiallari o‘quvchilar tom onidan mustaqil o‘zlashtirishini nazarda tutgan holda, mavzuning muayyan qismi uchun axborot manbayi, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirishi mumkin.
8910
Hamkorlikda o‘qitish texnologiyasining komandada o‘qitish metodi foydalanilgan darslarda o‘quvchilar komandaga ajratilgan holda ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etilishi nazarda tutilganligi sababli, axborot texnologiyalarining axborot manbayi, o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish, ko‘rgazmalilik, o‘quvchilarning bilimlarini nazorat qilish va baholash, o‘quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirish va qiziqishini orttirish kabi funksiyalarini amalga oshirishni rejalashtirishi lozim. buning uchun boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi dars davomida o‘quvchilar tomonidan bajariladigan o‘quv topshiriqlari va mavzu mazmunini kompyuter xotirasiga joylashi, dars davomida o‘quv topshiriqlari va unga mos holda mazmunning ketma-ket namoyish etilishini dasturlashi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar1 Хadjayeva A.T., G‘ofurova T.h., Boshlang‘ich ta’limni o‘qitish metodikasi. Pedagogika
oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun darslik. — T.:, Moliya-iqtisod, 2007.2. м. Ochilov. Yangi pedagogik texnologiyalar. - Qarshi: Nasaf, 2000.
9010
раЗвиТие ТворЧеских сПосоБносТеЙ на Уроках в наЧалЬноЙ Школе
Таджибаева Юлия Машхуровна, учитель начальных классов, школа № 13, г.Андижан
+998905411697
аннотация: В данной статье написано о том, что такое творчество и как развивать творческие способности на уроках у учащихся начальной школы.
ключевые слова: творческие способности, развитие речи, расширение кругозора, со-образительность, самостоятельность, воображение.
Хочу начать со слов В.А.Сухомлинского:,,Творчество — это не сумма знаний, а особая направленность интеллекта, особая связь между интеллектуальной жизнью личности и проявлением её сил в активной деятельности. я бы назвал творчество самой сутью жизни в мире знаний и красоты. Творчество — это деятельность, в которой раскрывается духов-ный мир личности, это своеобразный магнит, который притягивает человека к человеку,,
Развитие творческих способностей является главной задачей в начальной школе. цель обучения- это не только овладение знаниями, умениями и навыками, но и ещё суметь вос-питать творческого человека. Поэтому перед нами, учителями начальных классов, встаёт задача развивать ребёнка творчески мыслящим. Что же такое творчество? Это форма пси-хической активности, самостоятельности, способность человека создавать что-то новое и оригинальное. Сейчас в наше время человеку с творческим складом ума легче идти по жиз-ни. В каждом деле он сможет найти творческую,,изюминку,, и достичь высоких результатов. Поэтому перед нашим государством стоит задача вырастить ребёнка не только крепким и здоровым, но и - инициативным, думающим человеком, способным на творческий подход к любому делу. В школу приходят очень много детей и все они разные. Некоторые из них не могут проявить свои способности, они их прячут внутри. И только учитель сможет открыть и дальше развивать эти способности у детей. Но это упорный труд. Как говорил американ-ский изобретатель Эдисон:,,гений-это один процент вдохновения, а девяносто девять про-центов потения,,
Для того, чтобы открыть творческие способности ребёнка ещё нужен интерес, ведь если ребёнка принуждать что –то делать, из этого ничего не получится. А если ребёнок будет выполнять что-то с увлечением, тогда творческие способности у него будут фор-мироваться быстрее.
главным показателем культурного, мыслящего человека является речь. И мы, учителя начальных классов часто себя спрашиваем: Как научить ребёнка правильно говорить? Как научить ребёнка правильно читать? Как сделать так, чтоб при чтении ему было не скучно? Как научить правильно выражать свои мысли? Чтоб дети овладели речевыми умениями, в этом необходим огромный труд учителя. Для этого учитель должен заинтересовать детей, превратить обучение в игру, в сказку, в творчество.
У детей в начальных классах– неустойчивое внимание, поэтому больше нужно вводить в урок игры и игровые ситуации. Дети всегда помнят лучше то, что интересно. Но нужно не просто играть, а нужно обучать играя. Например, на уроках чтения, можно провести творческое задание: предложить детям нарисовать главного героя сказки, именно так, как они его представляют, или каким они хотят его видеть. Также огромное внимание нуж-но уделять развитию речи учеников. Поэтому необходимо уже с первого класса давать детям изложения, сочинения. Например, я предлагаю детям самим написать сказку на тему:,,Что бы хотела от меня моя любимая игрушка,, или дать детям начало рассказа и предложить им его закончить. Во 2-4 классах дети пишут сочинения по картине. Также все дети очень любят сказки. Сказка –это тоже тема для размышления учеников. Сказка пробуждает у детей читательскую активность, заинтересованность. Сказка может дать ответы на вопросы, которые интересуют детей: что такое добро и зло? Что такое ум? В чём смысл жизни? Также на своих уроках я часто включаю видео с художественным чтением сказок, рассказов, стихотворений мастерами слова. Также в своей работе использую загадки на уроках. Отгадывание загадок развивает находчивость, сообразительность, бы-
9110
строту реакции, развивает умственную активность, самостоятельность, привычку глубже осмысливать мир. Все дети любят рисовать загадки, придумывают свои загадки. Это ли не творчество?
В результате дети учатся излагать свои мысли в соответствии с нормами русского лите-ратурного языка, обогащают свой словарный запас, всё это содействует развитию логиче-ского мышления, расширению кругозора. В результате повышается уровень самостоятель-ности учащихся, активизируется их творческий потенциал.
Творчество - это созидание. Творчество- одна из форм самостоятельной деятельно-сти ребёнка, в процессе которой он отступает от привычных и знакомых ему способов проявления окружающего мира, экспериментирует и создаёт нечто новое для себя и дру-гих. Стремление к творчеству характерно для школы наших дней. Это все же мир юности и надежд, где почва благоприятна для творчества и где не угасает одухотворяющий поиск разума и добра. Как сказал В.И. Качалов: ,,Творчество — высокий подвиг, а подвиг требует жертв.,,
Использованная литература:1. Батищев г.С. Познание и творчество.2. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте.3. Лук А. Н. Психология творчества. 4. Азарова Л.Н. Как развивать творческую индивидуальность младших школьни-
ков.
9210
ЭФФекТивное исПолЬЗование икТ и игровых сиТУациЙ на Уроках рУсского яЗыка в Школах с УЗБекскиМ яЗыкоМ
оБУЧения.
Холикова Саодатхон ШералиевнаУчительница русского языка и литературы
школы №17 Учкуприкского района Ферганской области.Телефон: +99891 200 90 60
аннотация: В этой статье указываются точки зрения педагога о том, что применение учебных слайдов, видеороликов, игровые формы и методы обучения обеспечивают до-стижение ряда важнейших образовательных целей: стимулирование мотивации и интере-са, поддержание и усиления значения полученной ранее информации и развитие навыков критического мышления и анализа.
ключевые слова: слайд, видеоролик, игровые формы, метод, урок, экранизация.
Труд учителя всё более и более становится подобным труду учёного.Забота о расширении умственных горизонтов человечества объединяет учёных и учи-
телей.Сама профессия требует, чтобы учитель осмыслил себя в трёх «измерениях»: как чело-
веческую личность, как воспитателя, как специалиста- предметника. Учителю как личности сама специфика его труда предъявляет в рамках требования
гСО и современного обучения, а также интересоваться всем, что более волнует людей в области развития искусства, науки, техники и спорта.
Ученики не позволяют учителю отставать от жизни. Это верно. Однако, если учитель упорно отказывается поспевать за нею, учащиеся не будут особенно докучать ему. Они просто махнут на него рукой : «Что с него возьмёшь?»
Известные психологи и педагоги, В. Сухомлинский, ю. Азаров, А. Запорожец, Д. Эльконин и другие отмечали, что использование игр создаёт в обучении неформальную обстановку, способствует развитию познавательного интереса, формированию прочных и глубоких знаний, развитию интеллекта учащихся. В ходе игры учебная цель предстает перед ними в виде игровой задачи.(1. С.66)
Игра - это почти всегда соревнование. Дух соревнования в играх достигается за счёт разветвленной системы оценивания деятельности участников игры, позволяющей увидеть основные аспекты игровой деятельности учащихся. В игру включают викторины, про-блемные ситуации, элементы мозгового штурма. Различные игры применяют при обоб-щении и повторении темы.
Игра не заменяет полностью традиционные формы и методы обучения ; она рацио-нально их дополняет, позволяя более эффективно достигать поставленной цели и задачи конкретного занятия и всего учебного процесса. Игра повышает интерес обучающихся к учебным занятиям, стимулирует рост познавательной активности, что позволяет учащимся получать и усваивать большое количество информации.
Ребёнок лучше запоминает предметы, которые воспринимает, которыми оперирует, в том случае, когда он их называет на русском языке.
Различные дидактические игры на уроках, способствует развитию мышления и обога-щению словарного запаса. На уроках русского языка используются игры, при обобщении темы. Например: «Найди, что покажу!», «Чудесный мешочек», «Золотой сундук», «Имей своё мнение!» и т.д.
Результаты показывают, во первых о зависимости запоминания детьми материала от овладения ими классификацией и во вторых о больших возможностях целенаправленного формирования, умения группировать материал и благодаря этому запоминать его.
Также одним из способов повышения эффективности уроков является использование слайдов, видеороликов, диафильмов и отрывки из кинофильмов. Они позволяют прибли-зить к жизни, связать с производством изучаемый материал, учащиеся понимают, для чего нужно их изучать. Применение слайдов и видеороликов значительно облегчает работу преподавания, экономить время, в том числе и за счёт сокращения работы мелом на доске.
9310
При экранизации уроков, как и во всяком деле, необходимо чувство меры. Экранизация уроков – это не цель, а средство. Она хороша в сочетании с другими средствами нагляд-ности и формами учебной работы, а не вместо них. мы убедились, что экранизация уроков в мере очень эффективна.
многие новинки благодаря прессе, телевидению, интернет становятся достоянием уча-щихся. Всё это заставляет учителя постоянно отбирать, анализировать, аккумулировать бесконечным потоком идущие материалы, следовательно, обстоятельства и характер труда толкают учителя на путь поиска.
Предвидеть и предупреждать возможные проступки детей, организовать нормальную жизнь школьного коллектива, сделать эту жизнь интересной, увлекательной способен лишь тот, кто старается вникнуть в психику каждого из своих питомцев и отдаёт себе от-чёт, что в школе дети не только готовятся к жизни, но и живут.
Из всех выше указанных мы можем сказать, с помощью игры и экранизации можно снять психологическое утомление. Их можно использовать для мобилизации умственных усилий учащихся, для развития у них организаторских и творческих способностей, при-вития навыков самодисциплины, создания обстановки радости на занятиях.
Существовало некогда пословица,Что дети не живут, а жить готовятся.Но вряд ли в жизни пригодится тот,Кто, жить готовясь, в детстве не живёт. (С. я. маршак)
Использованные литературы:1. Б. А. Буяльский. «Курс на мастерство». Издательство «Радянська школа», КИЕВ-
1970.2. А. Л. Лам. ф. В. Панкратьев, м. Х. Тохтаходжаева. «Пособие по развитию речи».
Ташкент «Укитувчи» - 1984
9410
NEW MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING
Akbarova Sarvinoz, teacherFergana region Besharik district school №9
Annotation: The main goal of teaching foreign languages is to form and develop the communicative culture of students, teaching them to master a foreign language in practice.
Key words: modernization, education, innovative activity.
In recent years, the issue of using new information technologies in educational institutions has been raised more often. These are not only modern technical means, but also new forms and methods of teaching, a new approach to the learning process. The new technology of teaching using allows to significantly increase the degree of meaningfulness of the educational material, first, due to the clarity, concreteness and minimality of the statement of each project task, and, secondly, due to the use of not only abstract models, but also visual images that are understandable to each student.
The introduction of visual and, if possible, well-known visual images into didactic means of teaching English significantly increases the degree of meaningfulness of the educational material. Answering the question why you should use the Internet in English lessons, methodologists and practical teachers note that the Internet allows you to effectively solve a number of didactic tasks:
- to form a stable motivation; - make lessons more visual; - provide the educational process with new, previously unavailable materials, authentic texts; - teach students to work independently with materials; - provide instant feedback; - increase the intensity of the educational process; - provide live communication with representatives of other countries and cultures; - develop skills for effective reading, writing and listening, monologue and dialogic speech; - expand your vocabulary; - learner-centered and differentiated approaches to learning. Learning a foreign language with
the help of computer programs has caused a great interest among students. The task of the teacher is to activate the cognitive activity of students in the process of teaching foreign languages. In practice, information technology training refers to all technologies that use special technical information tools (audio, film, video). When computers became widely used in education, the term “new information technology of learning” appeared.
Generally speaking, any pedagogical technology is an information technology, since the basis of the technological process of learning is information and its movement (transformation). A better term for computer-based learning technologies is computer technology. computer technologies develop the ideas of programmed learning, open completely new, yet unexplored technological options for learning related to the unique capabilities of modern computers and telecommunications. Computer learning tools are called interactive, they have the ability to” respond “to the actions of the student and teacher,” enter “ into a dialogue with them, which is the main feature of the method of computer learning.
In English lessons, you can use a computer to solve a number of tasks: to form reading skills and skills using materials from the global network; to improve students ‘writing skills; to replenish the vocabulary of students; to form students’ stable motivation to learn English. Of course, there are constant observations, analysis of classes, questionnaires, as well as a survey of students, which took place in the form of a conversation in order to identify the impact of information technology on the motivation and activity of students.
References: 1. Modern technology of educational classes. N.A.Moreva. -2007.2. New pedagogical and information technologies in the education system: manual for
students. E.S.Polat. Rostov, 2005.
9510
ALISHER NAVOIY IJODINI O‘RGANISHNING TARBIYAVIY AHAMIYATI
Mamatazizova Mavjuda G‘ulomjonovna, o‘qituvchiAndijon viloyati Xonobod shahar 1 - maktab
Annotatsiya: Ushbu maqolada Alisher Navoiy ijodini o‘rganishning tarbiyaviy ahamiyati yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: maktab, Alisher Navoiyning, badiiy asar, tarbiya.
Yosh avlodga zamonaviy ta’lim berish bilan birga ularni umuminsoniy va milliy qadriyatlar, yuksak insoniy fazilatlarni qadrlash ruhida tarbiyalash, ongi va qalbini mafkuraviy tahdidlardan himoya qilish, ularda g‘oyaviy immunitetni shakllantirish masalalari davlatimizning doimiy diqqat markazida bo‘lib kelmoqda.
Ta’limda milliy g‘oyani bolalar qalbi va ongiga singdirish vositalari juda ko‘p, albatta. Ulardan eng asosiysi badiiy adabiyot hisoblanadi, badiiy adabiyot orqali bolalar qalbi va ongiga ona yurtga muhabbat, vatanga sadoqat, ezgulik, fidoiylik, mardlik kabi tuyg‘ular singdirilib, ular ushbu ma’naviy-axloqiy muhitda tarbiyalanadi. Odob deya atalmish yuksak axloqiy fazilatni boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga Navoiyning bobomizning betakror ibratli so‘zlari orqali yetkazish o‘ylaymanki, ancha samarali bo‘ladi, ya’ni Navoiy fikricha odob insonlargagina xos bo‘lgan yuksak axloqiy fazilatlardan sanaladi. Ana shu yuksak fazilatdan bebahra bo‘lgan kishi hech qachon jamiyatda e’tibor qozona olmaydi, do‘st orttira olmaydi, taqdirning o‘zi bu kabi insonlarni odamlar orasidagi o‘rnini belgilab berdi.
Mutafakkirning odob haqidagi quyidagi betakror fikrlari tahsinga loyiqdir: Qahqahdan kabk navo kelturib,
boshig‘a ul kulgu balo keltirib. G‘uncha kulib bo‘ldi ochilmoq anga, Yetti ochilmoqda sochilmoq anga. Barqni kulgu yiqibon tog‘ aro, balki qilib yer quyi tirnog‘ aro. Shuningdek, Alisher Navoiyning dostonlari tarkibidagi qator ibratli hikoyalar: «Donolar
donosi», «Sher bilan durroj», «Ikki vafoli yor», «bir kabutar», «hotam toyi» kabi hikoyalari, «Tilga ixtiyorsiz-elga e’tiborsiz», «Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur», «bilmaganin so‘rab o‘rgangan olim, orlanib so‘ramagan o‘ziga zolim» kabi hikmatli so‘zlari bolalarga turmushda, jamiyatda, o‘z jamoasida yurish-turishning to‘g‘ri qoidalarini egallashida, ularda ijobiy fazilatlarning shakllanishida katta yordam beradi. bolalar buyuk mutafakkirlarimiz haqida faqat ilk ma’lumotga ega bo‘lib qolmasdan, balki ularning boy ma’naviy merosi haqida ham tasavvurga ega bo‘ladilar. Mashg‘ulotlar jarayonida ulug‘ bobokalonimizning hayotiy sodda so‘zlar bilan aytilgan ibratli fikrlaridan bolalar yurtimiz buyuk allomalar yurti ekanligini his eta borib ularda bundan faxrlanish, g‘ururlanish tuyg‘ulari shakllana boshlaydi. badiiy asar bolalarning axloqi, bilimi, dunyoqarashining shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, bolalar she’r, ertak, hikoyalarni qiziqib tinglaydilar, ijobiy qahramonlar obraziga taqlid qiladilar, ularning xatti-harakatini, so‘zlarini eslab qoladilar. O‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarish bilan birga bolalar o‘zlariga berilgan rollar, asar qahramonlarining obrazlari, she’rlar orqali, o‘rtoqlarining quvonchiga, qayg‘usiga sherik bo‘lish, o‘stirgan guli qurib qolsa qayg‘urish, birovlarning narsasini so‘roqsiz olmaslik, o‘rtog‘iga ko‘maklashish, kattalarga hurmatda, kichiklarga izzatda bo‘lish kerakligini tushunib, «uvol», «gunoh», «savob», «haq», «nohaq» kabi so‘zlarning ma’nosini uqib boradilar. Bolada yoshlik chog‘idanoq atrofdan go‘zallik axtarish, zavqlanish, go‘zallikni his qilishning ilk tuyg‘ulari uyg‘ona boshlaydi. Ana shu ilk tuyg‘u bolada atrofdagilarga nisbatan insoniylikni tarbiyalash uchun asos bo‘la oladi. Eng muhimi, bolaning atrofdagi voqea va hodisalarga nisbatan beparvo bo‘lmasligidir. bu beparvolik oilaga, qolaversa, jamiyatga juda qimmatga tushadi. Zero, bugungi yoshlarni ajdodlarga munisib bo‘lishlari, sharqning yuksak tarbiya maktabini mukammal egallab, uni avlodlarga yetishlari jamiyatimiz oldida turgan zaruriy shartlardandir.
Adabiyotlar:1. hamroyev M.A. O‘zbek tilidan ma’ruzalar majmuasi. -T:. 2013.2. Qodirova f. Pedagogik kadrlarga ilg‘or pedagogik texnologiyalar haqida. Til va adabiyot
jurnali. 2001.
9610
HASHAROTLARNING TABIATDA VA INSON HAYOTIDAGI AHAMIYATI
Berdibaev Bekpo‘lat Taubemuratoviсh, o‘qituvchiQoraqalpog‘iston Respublikasi Shumanay tumani 23-sonli maktab
Annotatsiya: Ushbu maqolada hasharotlarning tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati ochib berilgan.
Kalit so‘zlar: hasharot, tirik organizmlar, biologiyaga kirish.
Yer sharida hasharotlarning 1,5 mln.ga yaqin turi maʼlum. Turlarining koʻpligi va shakllarining xilma-xilligi jihatidan biosferada 1-oʻrinni egallaydi. Ular butun quruqlikni egallagan; ayniqsa sernam subtropik yerlarda koʻp tarqalgan. koʻpchiligi yerda, qator turlari suvda yashaydi, baʼzilarining hayoti tuproq bilan bogʻliq. hasharotlar xilma-xil mahsulotlar bilan oziqlanib, tabiatda moddalar almashinuvida ishtirok etadi. Aksariyat ular tirik o‘simlik to‘qimalari bilan oziqlanadi. Lеkin ularning hammasini zararkunanda dеyish mumkin emas. Aksincha, ular tabiatda moddalar aylanishining eng muhim qismi hisoblanadi. bu jihatdan ularni o‘txo‘r umurtqali hayvonlarga o‘xshatish mumkin. O‘z navbatida, hasharotlarning o‘zi ham boshqa hayvonlar (masalan, qushlar, sudralib yuruvchilar, suvda va quruqlikda yashovchilar, hasharotxo‘r sut emizuvchilar, yirtqich hasharotlar) uchun oziq manbai hisoblanadi. hasharotlarsiz umurtqali va umurtqasiz hayvonlarning ko‘pchiligi hayot kеchira olmagan bo‘lardi.
O‘simliklarning changlanishida gul nеktari bilan oziqlanuvchi hasharotlar katta ahamiyatga ega. bir qancha o‘simliklar (grеchixa, kungaboqar, bеda, sеbarga, qoqio‘t, anjir, olma, qovun, tarvuz, qovoq, no‘xot, mosh, loviya, bangidеvona va boshqalar) asosan hasharotlar yordamida changlanadi. boshqa ko‘pchilik gulli o‘simliklar ham hasharotlar bilan changlanganda mo‘l hosil bеradi. bеda faqat yakka yashaydigan arilar yordamida changlanadi. Pahmoq arilar sеbarganing asosiy changlatuvchisi hisoblanadi.
Tabiiy sharoitda va ekin ekiladigan maydonlarda biologik kurashning uch xil usuli qo‘llaniladi. Birinchi usuli parazit va yirtqich foydali hasharotlar va boshqa hayvonlarni introduktsiya qilish va iqlimlashtirishdan iborat. Xuddi ana shu yo‘l bilan kavkazda sitrus o‘simliklari paraziti bo‘lgan chеrvеtsga qarshi kurash uchun tugmacha qo‘ng‘iz rodoliya kеltirilgan edi. Janubiy tumanlarda mеvali daraxtlarning zararkunandalariga qarshi kurashda 1931 yildan boshlab afеlinus yaydoqchi paraziti kеltirilib iqlimlashtirilgan edi. bu hasharotlar zararkunandalar sonini va pirovardida ular kеltirgan zararni kеskin kamaytirishga yordam bеrdi.
Zararkunanda tunlamlarga qarshi kurashda sun’iy sintеz qilingan hidli moddalar-fеromonlar ayniqsa yaxshi samara bеrmoqda. fеromon urg‘ochi hasharot hid bеzi moddasi bo‘lib, erkak hasharotni uzoqdan jalb qilish xususiyatiga ega (yunoncha fеroh-uzoqdan, monc-jalb qilish). bu usul erkak hasharotni qirib tashlab, urg‘ochi hasharotlarni pushtsiz qoldirishdan iborat. hozir fеromonli tuzoqlar g‘o‘za tunlami, karadrina, olma qurti, tеngsiz ipak qurtiga qarshi
9710
foydalanilmoqda. hasharotlarning juda koʻp turlari oʻsimliklar zararkunandalari, hayvonlar va odamlarga foyda keltiradi.
Adabiyotlar:1. Болотов В.А. Компетентностная модель: от идеи к образовательной программе //
Педагогика. 2003. №10. – c. 8-14.2. J.Tolipova, M.Umaraliyeva, S.R.Abdurizayeva, b.A.Abdraimova. “botanika” darsligi
bo‘yicha 6-sinf o‘qituvchilari uchun yaratilgan metodik qo‘llanma. – T., 2016.
9810
исПолЬЗование МУлЬТиМедиA на Уроках рУсского яЗыка
Сайфиев Сайдулло, преподавательНаманганский область Наманганский район Школа №8
аннотация: В данной статье освещено использование мультимедиa на уроках русского языка.
ключевые слова: ИКТ, русский язык, образования.
Стремительно развивающиеся информационно-коммуникационные технологии требуют от современной школы внедрения новых подходов к обучению, обеспечивающих развитие коммуникативных, творческих и профессиональных знаний, потребностей в самообразовании. Внедрение таких технологий в учебный процесс на уроках русского языка переходит на новый этап – внедрение новых мультимедийных учебных материалов. В настоящее время создано большое количество разнообразных информационных ресурсов, которые существенно повысили качество учебной и научной деятельности.
Все чаще в обучении используются мультимедийные технологии, спектр которых за-метно расширился: от создания обучающих программ до разработки целостной концеп-ции построения образовательных программ в области мультимедиа, формирования новых средств обучения.
Идея мультимедиа заключается в использование различных способов подачи информа-ции, включение в программное обеспечение видео – и звукового сопровождения текстов, высококачественной графики и анимации позволяет сделать программный продукт информационно насыщенным и удобным для восприятия, стать мощным дидактическим инструментом, благодаря своей способности одновременного воздействия на различные каналы восприятия информации.
Основными видами педагогической деятельности при применении данного вида техно-логий являются: метод линейного представления информации, который последовательно знакомит ученика с изучаемым материалом, используя возможности линейной навигации в рамках всего ресурса. Достоинство данного метода заключается в более широких возмож-ностях интеграции различных типов мультимедийной информации в рамках одного сред-ства обучения. Недостатком же служит, прежде всего, отсутствие возможности контроля за ходом изложения материала (нет возможности управления процессом его изложения). Этот метод рекомендуется для учеников, которые не обладают, либо обладают очень огра-ниченными предварительными знаниями в изучаемой области и им требуется обзорное изложение изучаемого материала. В данном методе используются активные методы педа-гогической деятельности, которые позволяют обучаемому проявлять самостоятельность при выборе изучаемого материала. Данного метода являются - четкая структуризации ма-териала, возможность поиска информации, навигации в больших базах данных, организа-ции информации по семантическим критериям.
Использование гипертекстовых материалов при обучении удобно для восприятия, запо-минания, направлено на свободу выбора и самостоятельность при изучении материалов. ме-тод, основанный на нелинейном представлении информации, рекомендуется использовать в том случае, когда ученики уже обладают некоторыми предварительными знаниями по изуча-емой тематике, достаточными для того, чтобы они могли самостоятельно задавать вопросы и ставить перед собой задачи, или когда они могут четко сформулировать свой вопрос.
При использовании мультимедийных учебных материалов на уроках русского языка следу-ет учитывать, что такой вид информации приводит к умственным и эмоциональным перегруз-кам обучающихся, и достаточно резко сокращает время, необходимое на усвоение материала.
Литературы:1. голиш Л.В. Технологии обучения на лексиях и семинарах: Учебное пособие //Под
общ. ред. акад. С.С. гулямова. - Т.: ТгEУ, 2005.2. Епишева О.Б. Основные параметры технологии обучения. //Школные технологии
-2004.- № 4.
9910
MAKTAB TA’LIMIDA TARIX FANININI MULTIMEDIA VOSITALARI ASOSIDA YORITISH
Abdusalomova Sevara RahmonqulovnaToshkent shahar, Yashnobod tumani
153-maktabning tarix fani o‘qituvchisiTel nomer: +998 99 0086670
Annotatsiya: Bugungi kunda o‘quvchilarning dars jarayonlariga qiziqishini o‘stirish maqsadida pedagoglardan o‘z ustida tinimsiz izlanish, malaka va ko‘nikmalarini oshirishni talab etmoqda. O‘quvchilarning tafakkurini tizimli suratda o‘stira borish, ularning malakalari va ko‘nikmalarini shakllantira borish tarix o‘qitishning o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlaridan biri hamda tarixiy bilimlarni o‘zlashtirib olishning zarur shart-sharoiti hisoblanadi. Maqolaning maqsadi o‘rta maktablarda tarixni o‘qitishda innovatsion usullarni qo‘llash xususiyatlarini hisobga olish, modernizatsiya jarayonlarini ko‘rib chiqish, metodologiya va tadqiqot usullari, o‘quvchilarning tafakkuri tizimini shakllantirish, Bundan tashqari, zamonaviy maktablarda tarixi fanini o‘quvchilarga bahs munozarali usullar yordamida guruh ichida aloqalarni o‘rnatishga, o‘z nuqtai nazarini chuqur dalillar bilan himoya qilishga, ma’lumot oqimlarini ko‘paytirishga va taqdim etishga o‘rgatadi.
Kalit so‘zlar: Innovatsion texnologiya, keys texnologiya, case study, bahs-munozara, multimedia manbalari
Tarix fanini o‘qitish metodikasi ilmiy pedagogik fan hisoblanib, u o‘quvchilarga tarixdan bilish berish, ularni maktabda tarbiyalashda va kamol toptirishda o‘qitiladigan tarix kurslarining maqsadini, ta’lim-tarbiya vazifalari mazmuni va usullarini hamda tarix o‘qitishning vositalarini belgilab beradi. hozirda pedagoglar fanni o‘qishda nafaqat adabiy manbalar o‘rganib chiqishi qolaversa zamonaviy axborot texnologiyalari bo‘yicha bilimga ega bo‘lishi lozim. O‘qituvchi adabiy materiallarni tanlashda ta’lim-tarbiya jihatidan va tarixiy hodisalarning naqadar haqqoniy real va ilmiy qilib yoritilganligini e’tiborga olishi juda muhim. O‘qituvchi tarix darslarida foydalanish uchun badiiy adabiyotdan:
- o‘rta ta’lim va o‘rta maxsus ta’lim tizimida dasturida ko‘zda tutilgan tarixiy voqealarning tasviriga;
- tarixiy arboblar va xalq ommasi vakillarining obrazlarini, xalq ommasining rolini ko‘rsatishga;- muhim tarixiy voqealar bo‘lib o‘tgan joylarni va u yerlarning aniq sharoitini tasvirlashga va
sh. k. larga bag‘ishlangan asarlarni tanlaydi. Tarix fanini o‘qitish jarayonida o‘quvchilarning tafakkurini o‘stish yuzasidan olib boriladigan
ishlar har bir pedagog xodim asosiy maqsad vazifalaridan biri hisoblanib hamda fanning predmeti, vazifasidan kelib chiqib tarixning o‘ziga xos xususiyatlarini ochib berishga asoslangan. Pedagog o‘quvchilarni ijtimoiy –nuqtai – nazardan har bir ijtimoiy hodisani uning vujudga kelishi va rivojalanishida boshqa hodisalar bilan bog‘lanishi hamda munosabatlaridan olib qarashda, hodisalarning sinfiy mohiyatiga ko‘ra bo‘lishga, tarixiy jarayonning umumiy ob’yektiv qonunlarini tushunishga o‘rgatadi. O‘quv maqsadlari quyidagi innovatsion pedagogik texnologiyalar majmuasi yordamida hal qilinishi mumkin: o‘quvchilarning kogektiv faolligini rag‘batlantiruvchi muammoli, dizayn va o‘yin usullari; o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi o‘zaro tushunishni, o‘quv vazifalarini birgalikda hal etishni va o‘quvchilar o‘rtasida ijobiy kommunikativ ko‘nikmalarni egallashga yordam beradigan muloqot (interaktiv) mashg‘ulot shakllari (case study, bahs-munozara).
Ta’lim amaliyotiga yangi formatlarni joriy etish faqat o‘qituvchi munozaralarni tashkil etish va o‘tkazish usullarini puxta egallaganda, masofaviy ta’lim va virtual o‘qitish muhiti tushunchasini rivojlantirganidagina mumkin ekanligi ko‘rsatilmoqda. O‘z navbatida o‘quvchilar yuqori ishtiyoq va faollikni namoyish etishlari, mustaqil ravishda talab qilinadigan ma’lumotlarni topishlari, tarixiy asl manbalarni, shu jumladan ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilishlari kerak. Gumanitar bo‘lmagan maktablarda tarixni o‘qitishning interfaol usullarini qo‘llash bo‘yicha ko‘rsatmalar berish o‘quvchilarning mustaqil ishlarini tashkil etish bo‘yicha tavsiyalar berish lozim
Axborot kommunikatsion texnologilari yuksak darajada rivojlangan asrda ta’limda innovatsiyalarning o‘rni katta. kompyuterlar kabi innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanish, ta’lim jarayonida Internet, multimedia manbalari ta’lim sifatini namoyish etishning yagona usuli hisoblanadi. O‘quvchilarning kommunikativ qobiliyatini oshirishning innovatsion
10010
texnologiyalaridan biri bu multimedia vositalaridan foydalanishdir. Sinfda o‘qitish va o‘rganish jarayonida sinf xonasida multimedia vositalaridan to‘g‘ri foydalanish bu bilan ta’minlanadi. O‘quvchilarga vazifalar va ularning mazmuni to‘g‘risida yaxshi ma’lumot beradigan turli xil matnlar bilan ishlash imkoniyati yaratiladi. bundan tashqari, ta’lim texnologiyalari uning ajralmas qismiga aylanishi kutilmoqda o‘quv dasturlari, o‘quvchilar elektron manbalardan foydalanish va ulardan foydalanish bo‘yicha malakaga ega bo‘lishlari kerak.
Ta’lim muassasalarini multimediya mahsulotlari bilan ta’minlash borasida ba’zi muammolar mavjud haligacha hal qilinmay kelinmoqda:
- ta’lim muassasalarida davlat tilidagi mahalliy elektron darsliklarning (ET) virtual yo‘qligi; - mavjud elektron darsliklardan foydalanish samaradorligi yo‘qligi;- elektron darsliklardan foydalanishda o‘qituvchilar tayyorlash sifati pastligi;- o‘quv jarayoniga yangi o‘quv texnologiyalarining yetarli darajada joriy etilmaganligi;- o‘qitishning avtomatlashtirilgan baholash tizimining samaradorligi pastligi.O‘quvchilar juda ko‘p ma’lumotni elektron qurilmalardan olishadi va bu ularning kundalik
hayotining tarkibiy qismiga aylanib qoldi. Sinfda innovatsion texnologiyalarni tarixni o‘qitish vositasi sifatida ishlatish ko‘plab afzalliklarga ega. O‘quvchilarga uzoq muddatli ta’sir ko‘rsatishga yordam beradi. bundan tashqari zamonaviy pedagogik texnologiya usullaridan biri bo‘lgan keys usulidan foydalanish mumkin. Ushbu usulda yechilishi zarur bo‘lgan muammoni qamrab olgan haqiqiy vaziyat ifodasi; tinglovchilar tomonidan muhokama qilinishi mumkin bo‘lgan va odatda, qaror qabul qiluvchi menejer nuqtai nazaridan bayon etilgan vaziyat; auditoriyada mavjud imkoniyatlar va tavakkalni hisobga olgan vaziyat bo‘yicha qaror qabul qilish muhitini tashkil qilish xususiyatlari mavjud.
bizning fikrimizcha, yuqorida keltirilgan innovatsion yangicha usullar va texnologiyalar orqali orqali talabalarda tushunchalarni shakllantirish quyidagi holatlarda ijobiy kechadi:
-birinchidan: muammoli vaziyatlarni mashg‘ulot boshlanishida talabalarga taklif etish yoki predmet mavzusini ifoda eta oladigan maxsus muammoli topshiriqlar berish;
− ikkinchidan: muammoli vaziyatlar orqali talabaning qiyinchiliklarni yengish, innovatsion usul va harakatlarni izlab topishni talab qilish;
− uchinchidan: multimedialardan samarali foydalanib talabalarning motivatsion doirasiga ta’sir o‘tkazish, ya’ni ichki harakatlanuvchi kuchini yuzaga keltirish, fanga bo‘lgan qiziqishini orttirish;
−to‘rtinchidan: talabalarning kreativ (noyob, standartli bo‘lmagan) qobiliyatlarini rivojlantir-ish;
− beshinchidan: talabalarni mustaqil fikrlab, to‘g‘ri xulosa chiqarishga tayyorlash. Bu metodlar talabalarda jahon andozasiga mos bilimlarni egallashlariga imkon beradi va
albatta, ta’lim samaradorligiga erishga olib keladi.
Foydalanilgan adabiyotlar 1. Ishmuhamedov R. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta’lim samaradorligini oshirish
yo‘llari. - T., Nizomiy nomidagi TdPU, 2009. 2. A.Abduqodirov, R.Ishmuhammedov. “Ta’limda innovatsion texnologiyalar” T.:2008 3. S.Usmonov. “Pedagogik texnologiya asoslari” T.:2004
10110
MATEMATIKA FANINI O‘QITISHDA INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH
Omonov Adham Bahodir o‘g‘liYangiyo‘l tumani 52-umumta’lim maktabi informatika-matematika
fani o‘qituvchisiAbduxamidov Sardor Kaxarboyevich
TDTU Mexanika fakulteti Materiallar qarshiligi va Mashina Detallari kafedrasi Assistenti
Telefon: +998944115511 [email protected]
Annotatsiya:Ushbu maqolada matematika fanini o‘qitishda interfaol metodlardan foydalanishning ahamiyati haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Zinama-zina metodi, charxpalak metodi, zig-zag metodi, “3/3”( “4/4”,”5/5”) metodi, klaster, aqliy hujum.
O‘qituvchi dars jarayonini tashkil etishida va uning muvaffaqiyatli kechishini ta’minlashningi muhim shartlaridan biri bu interfaol metodlardan dars jarayonida unumli foydalanishdir. Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy va amaliy bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib berish, ularda ma’lum dars jarayoni va o‘tilayotgan mavzu yuzasidan asosiy tushuncha va bilimlarni hosil qilish, shuningdek, o‘quvchilar bilimini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikmalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
Pedagog dars jarayonida interfaol metodlardan yangi pedagogik texnologiyalardan majburan foydalanishi mumkin emas. bugungi kunda rivojlangan mamlakatlarda o‘quvchilarning o‘quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda ta’lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritiladi. Quyida dars jarayonida foydalaniladigan interfaol metodlardan bir nechtasini keltirib o‘tamiz
1. fikriy hujum metodi;2. Loyiha metodi;3. 7x7 metodi;4. Aqliy hujum metodi;5. klaster metodi;6. Matematik bozor metodi;7. Muammoli vaziyat metodi;8. “3/3” (“4/4”, “5/5”,...) metodi;9. Matematik domino metodi;10. kichik guruhlarda ishlash metodi;11. davra suhbati metodi;12. Zig-zag strategiyasi metodi;13. bilaman. bilishni hohlayman. bilib oldim metodi.14. charxpalak metodi;15. Zinama zina metodi.Mazkur interfaolmetodlar o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolliklarini ta’minlash, ularni
erkin fikr yuritishga undash hamda bir xil fikrlash inersiyasidan ozod etish, muayyan mazvu yuzasidan rang-barang g‘oyalarni to‘plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo‘lgan fikrlarni yengishga o‘rganish uchun xizmat qiladi.“fikriy hujum” metodi A.f.Osborn tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uning asosiy tamoyili va sharti darsning har bir ishtirokchisi tomonidan o‘rtaga tashlanayotgan fikrga nisbatan tanqidni mutlaqo ta’qiqlash, har qanday fikr va hazil-mutoyibalarni rag‘batlantirishdan iboratdir. bundan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarning dars jarayonidagi erkin ishtirokini ta’minlashdir. Ta’lim jarayonida ushbu metoddan foydalanish o‘qituvchining pedagogik mahorati va tafakkur ko‘lamining kengligiga bog‘liq bo‘ladi.“Aqliy hujum” metodi muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo‘llaniladigan metod sanalib, u dars qatnashchilarini muammo xususida keng va
10210
har tomonlama fikr yuritish hamda o‘z tasavvurlari va g‘oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma’lum ko‘nikma hamda malakalarni hosil qilishga o‘rgatadi. bu metod yordamida tashkil etilgan darslar jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha muqobil yechimlarni tanlash imkoniyati tug‘iladi.
“3/3” (“4/4”, “5/5”,...) metodi ham yuqorida qayd etilgan metodlarning muqobili hisoblanib, o‘quvchilardan o‘rganilayotgan mavzu yuzasidan mulohaza yuritish shuningdek, eng muhim tayanch tushunchalarni ifodalay olishni talab etadi. Unga ko‘ra o‘qituvchi mavzu yuzasidan 3 ta (4 ta, 5 ta va...) to‘g‘ri va unga teng nisbatda (3 ta, 4 ta, 5 ta va hokazo) bo‘lgan va noo‘rin qo‘llanilgan tushunchalardan iborat tizimni shakllantiradi. O‘quvchilar ushbu tizimdan mavzuga taalluqli bo‘lmagan tushunchalarni ajratadilar va harakatlarining mohiyatini izohlaydilar.
Bundan tashqari bir qancha interfaol metodlar ya’ni matematik bozor, matematik domino, matematik pazl, yelpigich, matematika darslarida sinkveyn kabi samarali metodlarni ham keltirib o‘tish mumkin. dars jarayonini tashkil etishda ushbu metodlardan foydalanish darslarni yanada qiziqarli hamda o‘quvchilarga o‘tilayotgan mavzuni tez va soddaroq qilib tushuntirish imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Tolipov O‘.Q., Usmanboyeva M. Pedagogik texnologiya: nazariya va amaliyot. Monografiya.
Toshkent: “fan”. 2005.2. Tolipov O‘.Q., Usmanboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari.
Monografiya. Toshkent: “fan”. 20063. www.ziyonet.uz4. www.denemetr.uz5. www.google.uz
10310
TASVIRIY FAOLIYAT MASHG‘ULOTLARI ORQALI BOLALARNI O‘QUV-BILISH JARAYONIGA TAYYORLASHNING O‘ZIGA XOSLIGI
Abubakirova Marg‘ubaxon Andijon viloyati Qo‘rg‘ontepa tuman
Qo‘rg‘ontepa pedagogika kolleji maxsus fan o‘qituvchisi Telefon : +998916198577
Annotatsiya: Ushbu maqolada bolalarni maktabga tayyorlashda tasviriy san’atning o‘ziga xos murakkabliklarini tushunib, uning nozik qirralarini maktabgacha yoshdagi bolalarga ulashish mahoratiga ega bo‘la oladigan tarbiyachilarni yetishtirib chiqarish vazifasi juda muhumligi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari bolalarning maktabda o‘qishga tayyorlashda muhim vazifalarni bajarish imkoniga egaligi va uni tushuntirish usullari haqida fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar: Maktabgacha ta’lim tashkilot, tasviriy san’at, rasm, qalam, mashg‘ulot.
Respublikamizda amalga oshirilayotgan islohotlarni samarali kechishi davlatimizni rivojlangan davlatlar hamjamiyati integratsiyalashuvida yosh avlodning ta’lim jarayoni samaradorligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari rejasi ishlab chiqildi. Maktabgacha ta’limning vazifasi bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va ma’naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash: bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘ligini ta’minlashdan iborat. Asosiy maqsadlardan yana biri zamonaviy tasviriy san’at orqali bolalardagi qobiliyat hamda imkoniyatlarni aniqlab, ularni to‘g‘ri shakllantirish va yuzaga chiqarishdir.
Tasviriy san’atning o‘ziga xos murakkabliklarini tushunib, uning nozik qirralarini maktabgacha yoshdagi bolalarga ulashish mahoratiga ega bo‘la oladigan tarbiyachilarni yetishtirib chiqarish vazifasi turibdi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari bolalarning maktabda o‘qishga tayyorlashda muhim vazifalarni bajarish imkoniga egadir. Tasviriy faoliyatning har bir turi - rasm chizish, loy bilan ishlash, applikatsiya mash g‘ulotlarida bolalarning sensor qobiliyatlari jadal rivojlanadi, atrof-muhitni idrok qilish va tasviriy ifodalash ko‘nikma va malakalari shakllanib boradi.
Rasm chizish jarayonida bolalarning ko‘rish xotirasi rivojlanadi, eng kichik elementlarni ham ilg‘ashga o‘rganadi. Qalam va mo‘yqalamdan to‘g‘ri foydalanish malakalari shakllanadi. bu malakalarni egallash bolalarda qo‘l harakatlarini yo‘naltirish, turli shakldagi, kattalikdagi, turli proportsiyadagi predmetlarni chizish jarayonida ulardagi barcha elementlarni e’tiborga olishni nazarda tutadi.
Bu yo‘nalishning samarasi, estetik yo‘nalishning barcha vositalarini (teatr, musiqa, badiiy adabiyot, rasm chizish, applikatsiya va boshq.) kompleks tarzda qo‘llanilgandagina aniq bo‘ladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘tiladigan “Tasviriy faoliyat” mashg‘ulotlari bolalarga beriladigan estetik tarbiya masalalarini yechishda katta ahamiyatga ega. chunki tasviriy faoliyat o‘z xususiyatiga ko‘ra badiiy faoliyat hisoblanadi. badiiy faoliyat mashg‘ulotlarining barcha turlari bolalarda go‘zallikni bilish uchun, borliqqa emotsional-estetik munosabatni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi.
“Tasviriy faoliyat” mashg‘ulotlari jarayonida:1. badiiy didni tarbiyalash;2. Amaliy badiiy faoliyat va malakalarni rivojlantirish;3. fantaziya, ijodiy fikrlash va tasavvur qilish, idrok qilishni rivojlantirish;4. Qo‘lning aniq harakatlari va barmoqlarning mayda motorikasini rivojlantirish;5. kasbiy badiiy-ijodiy faoliyat kurtaklarini namoyon bo‘lishi uchun imkon yaratish kabi
ta’limiy va tarbiyaviy masalalar hal etib boriladi.Kichik guruhlarda rasm chizishga o‘rgatishda avvalo asosiy e’tibor qo‘l harakatlarining
10410
uyg‘unligiga qaratiladi, chunki qalamni o‘ng qo‘lda to‘g‘ri ushlashga o‘rgatish bola uchun murakkab ish hisoblanadi. Tarbiyachi bolaga qalamni berib, qog‘ozga chizishni, qalam harakatining yo‘nalishini asta- sekin o‘zgartirib turli shakldagi “pufaklar”, “yo‘lkalar”, “doiralar” va shu kabilarni chizishga o‘rgatadi. katta va tayyorlov guruhlarida esa bolalarning o‘z ishlarini vaqt jihatdan taqsimlay bilishi, darhol ishga kirishishi, uni kerakli sur’atda bajarishi va o‘z vaqtida tugallashi muhimdir. kichik guruhlarda u yoki bu faoliyat uchun kerakli sur’atga odatlanmagan bolalarni tarbiyachi shoshiltirishga majbur bo‘ladi, shoshilib bajarish asnosida ishning sifati pasayadi. Tayyorlov guruhlarida bolalarda mustaqillikni tarkib toptirish ishlari tasviriy faoliyat mashg‘ulotlarida davom ettiriladi. Mustaqillik tasviriy faoliyat uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarning borligi, bu faoliyatga, uni amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan sharoitlarga, olingan natijalarga ongli munosabat bilan xarakterlanadi. Maktabgacha yoshda mustaqillikning rivojlanishi bolaning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishi uchun asos bo‘ladi. Mustaqillikning rivojlanishi faoliyat motivlarining murakkablashuvi bilan uzviy bog‘langan. Tayyorlov guruhida faoliyat motivi, masalan, bola rasmni tarbiyachi o‘rgatganidek, yaxshilab chizishnigina emas, balki yuqori baho olishni, vazifani to‘g‘ri bajarayotganligiga ishonch hosil qilishni istashida namoyon bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Nurmatova, Sh.Xasanova. Rasm, buyum yasash va tasviriy faoliyat metodikasi. «Musiqa».
T.., 2010-yil.2. Raxmonqulova Z.A., fayzullaeva M., Maktabgacha yoshdagi bolalarni atrof-muhit bilan
tanishtirish (ilk, kichik, o‘rta guruhlar uchun). T.: 2015-yil.3. Amirova. G.A., va boshq. Maktabgacha ta’lim muassasalarida applikatsiya mashg‘ulotlari.
T.: 2014-yil.
10510
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA O‘QUVCHILARNING OG‘ZAKI NUTQINI RIVOJLANTIRISH USULLARI
Alikulova Sohiba TursunbayevnaSirdaryo viloyati Yangiyer shahar 2-umumta’lim
maktabining boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisiTelefon: +99897 568 57 70
Annotatsiya: Ushbu maqolada umumta’lim maktablaridagi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining og‘zaki nutqini rivojlantirish uchun foydalaniladigan o‘yinli metodik usullar tavsiya etilgan.
Kalit so‘zlar: Nutq madaniyati, tasviriy ifoda, to‘g‘ri talaffuz, ibora.
Biz, o‘qituvchilar, ko‘pincha o‘quvchi nutqining qay darajada rivojlanganligini o‘tilgan mavzuni biror bir rasmga qarab hikoya qilish, ularning bir daqiqada nechta so‘z o‘qiy olishiga qarab aniqlaymiz.bu yaxshi, albatta. Lekin mazkur usul bilan nutq madaniyatining yetarlicha rivojlanishiga erishish mumkin, deb bo‘lmaydi.
O‘quvchilar nutqini o‘stirish va nutq madaniyatini rivojlantirishga ko‘proq yordam beradigan usullardan biri –yangi mavzuni bayon qilishdan oldin o‘tkaziladigan 3-5 daqiqalik kirish suhbatidir. Suhbat muvaffaqiyatni ta’minlash uchun,,Bizning oila’’,,,Mening onam’’,,,Bizning maktab’’,,,Ona shahrim’’ mavzularida suratdagi kabi rasmli kartochkalar tayyorlanadi va o‘quvchilarga taqdim etiladi.Ular mavzu asosida matn tuzadilar. Turli qiziqarli mavzularga oid kartochkalar yil davomida o‘quvchilarga berib boriladi. bolalar 1-sinfda faqat 4 -5 ta gap tuzishgan bo‘lishsa, 4-sinf oxiriga kelib, ular 35-40-tagacha gap tuza olishga muvaffaq bo‘ladilar.
Nutq o‘stirishda foydalaniladigan usullardan yana biri tasviriy ifodalardir. bunda bolalarga avvaldan tayyorlangan rasm ko‘rsatiladi, unda tasvirlangan narsaning nomini aytish so‘raladi yoki o‘sha rasmning tasviriy ifodasi aytilib, gap nima haqida ketayotganligini aniqlash lozim bo‘ladi. Masalan: o‘rmon sanitari –bo‘ri.
bu jarayonda,,So‘z o‘yini’’ metodi ham o‘ziga xos avfzalliklarga ega. bunda bir unli yoki undosh tovushning o‘zgarishi bilan yangi so‘z hosil bo‘lishi tushuntirib beriladi. Topshiriqlar orqali o‘quvchilarning so‘z boyligi oshiriladi. Masalan: Tol, lol, bol, qol; bosh,yosh, qosh, tosh. ,,O‘yla, izla, top!’’usuli asosida o‘quvchilar so‘zlarni to‘g‘ri joylashtirishlari orqali,,Gulla, yashna hur O‘zbekiston “shiorini hosil qiladilar.
,,Izlanish’’ metodi. bu metodning afzalligi –o‘quvchilarni ziyraklikka tilimizni hurmat qilishga o‘rgatadi, nutqimizda uchraydigan kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi. O‘quvchiga uydan maktabgacha bo‘lgan masofada yoki yon atrofimizda uchraydigan xato yozilgan so‘zlarni yozib kelish topshirig‘i beriladi. Masalan, o‘quvchilar dorihona, dukon, shurva kabi binolar peshtoqlari va reklama e’lonlari matnidagi xato so‘zlarni yozib keladilar hamda doskada ushbu so‘zlarning yozilishini ko‘rsatib beradilar, Xullas, xato ustida birgalikda ishlanadi. bola nutqidagi kamchiliklar orasida so‘zlarni to‘liq aytmaslik, shevada gapirish, talaffuzda ayrim tovushlarni tushirib qoldirish kabi holatlari ko‘p uchraydi. bu hol, ayniqsa, yozma matnda kuzatiladi. Mazkur kamchilikni bartaraf etishda talaffuzda tushib qolayotgan harf va tovushlar ishtirokida so‘zlar hamda gaplar tuzdirish, ularni daftariga yozdirish eng samarali yo‘l hisoblanadi. She’r va maqolalardan o‘qitish ham ijobiy samara beradi. Noto‘g‘ri talaffuz etilayotgan ko‘rib-kurib,bo‘ldi-buldi,keldi-kildi,daraxt-darax,baland-balan va hokazo so‘zlarni ular nutqida to‘g‘ri qo‘llanilishga e’tibor qaratish kerak bo‘ladi.O‘quvchilar nutq ko‘nikmalarini o‘stirishning eng samarali usullaridan biri,,ko‘rganingni xotirla’’ usulidir. bola har kuni maktabga, do‘konga boradi. Yo‘lda ko‘rgan narsalarnini aytadi va ular ishtirokida gaplar tuzadi.bu topshiriqni o‘quvchilar juda faollik va zo‘r qiziqish bilan bajarishadi. O‘qituvchi esa yo‘l qo‘ygan xato va kamchiliklarni tuzatib boradi. O‘quvchilar nutqini o‘stirishda ma’nodosh so‘zlardan foydalanishga o‘rgatishda,,Berilgan so‘zlarga mos so‘zni top “ o‘yini o‘zining ijobiy jihatlari bilan ahamiyatli, ham qiziqarlidir. Nutq madaniyatini rivojlantirishda tilimiznng ko‘rki bo‘lgan iboralarning ahamiyati beqiyos. Ular fikrimizni aniq, ravshan bayon qilish uchun zarurdir. Iboralar o‘rni bilan ishlatilganda nutqimiz yanada go‘zal va ta’sirli chiqadi. Masalan,,,Yetti uxlab tushiga kimagan ‘’-o‘ylamagan, kutilmagan voqea – hodisaning yuzaga kelishi.,,Tepa sochi tikka bo‘ldi ‘’- jahli chiqqan, juda asabiylashgan kishiga nisbatan aytiladi. Ushbu iboralar aytilishida qisqa bo‘lsa-da, juda keng ma’noni anglatadi. Biz ham so‘zlashuv jarayonida maqol va iboralarda o‘rinli foydalansak, nutqimiz g‘oyat go‘zal
10610
bo‘lishi haqida o‘quvchilarga sodda qilib tushuncha bera turib, uyda kattalar yordamida iboralarga misollar topib kelish topshirilsa, o‘quvchi bu ishni jon deb bajaradi. Navbatdagi darsda o‘sha topshiriq ustida ishlansa, bu bolalar nutqi rivojlanishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, o‘quvchilar nutqining mukammalligi boshlang‘ich sinfdan boshlab jiddiy harakat qilish lozim. ba’zan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqinig buzilish holatlari kuzatiladi.Og‘zaki nutq buzilishi bolaning yozma ko‘nikmalarini to‘liq egallashiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘quvchining nutqidagi ayrim kamchiliklar, o‘qish va yozuvdagi qiyinchiliklar ba’zan uning o‘qishga bo‘lgan qiziqishining pasayib ketishiga, ruhan tushkunlikning paydo bo‘lishiga olib keladi. Samarali olib borilgan mashg‘ulotlar o‘quvchilarning o‘tilgan mavzularni to‘liq o‘zlashtirishiga, darslarda faol bo‘lishiga zamin yaratadi. Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich ta’lim jarayonida interfaol usullar hamda didaktik o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning darsga nisbatan qiziqishlarini orttirishga, mustaqil fikrlash faoliyati rivojlantirishga, tafakkurini o‘stirishga yordam beradi. chunonchi, interfaol usullar ta’lim jarayonida darslarni mazmuni, sifati boyishiga va samarali tashkil etilishga, o‘quvchlarning tashabbuskorligiga va yangiliklarni tezkor qabul qilishga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, ta’lim jarayonini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ham ega.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. “Xalq ta’limi” jurnali 2005- yil 3-son2. “boshlang‘ich ta’lim” jurnali. 2015-yil 11-son
10710
TARIX FANINI O‘QITISHDA INNOVATSION USULLAR VA TEXNOLOGIYALARNING TUTGAN O‘RNI
Alimova Iroda MadiyorovnaToshkent shahar, Yashnobod tumani
153-maktabning 2-toifali tarix fani o‘qituvchisiTel nomer: +998 99 0086670
Annotatsiya: bugungi kunda o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, ijodiy izlanish, tashabbuskorlikni oshirishda o‘qitishda innovatsion usullardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Qolaversa, o‘quv jarayonlarida yangilangan dastur va standart talablariga javob beradigan zamonaviy darslar asosida tashkil etish ham davr talabiga aylandi.Ushbu maqolada maktablarda tarix darslarini tashkil etishda darsning samaradorligini oshirish maqsadida fanlararo aloqadorlikni yo‘lga qo‘yish orqali darslarni mavzulardan kelib chiqqan holda qiziqarli o‘tkazish, ma’lum bir guruhlarga ajratish, o‘quv fanlararo aloqadorlik asosida tashkil etilgan darslarning ta’lim sifatini ta’minlash va uning tarbiyaviy jihatlarini kuchaytirish; o‘quv jarayonida mazmunan bir-biriga yaqin yoki aralash o‘quv fanlari tarkibidagi tushunchalar yordamida o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashi oshirish xususiyatlari ochib beriladi.
Kalit so‘zlar: Tarix, xarita, fanlararo aloqadorlik, innovatsion usullar, interfaol metodlar, didaktik o‘yinlar
Shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o‘qituvchilar o‘quvchilarga faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatib kelishar edi. bu tajriba shuni tasdiqladiki, bunday usul o‘quvchilarning mustaqil fikrlash, ijodiy izlanish, tashabbuskorlik qobiliyatlarini kamaytirishga sabab bo‘ladi. Endi o‘quv jarayonini yangilangan dastur, innovatsion usullar va davlat standart talablariga javob beradigan zamonaviy darslar asosida tashkil etish davri keldi. boshqacha qilib aytganda o‘qituvchilardan oldingi qisman zerikarli darslar o‘rniga darslarni tashkil etishga ma’suliyat bilan yondashish, kasbiy bilimlarini yanada oshirish, zamonaviy, interfaol pedagogik texnologiyani mukammal o‘zlashtirish talab qilinadi. Innovatsiya (inglizcha innovation)-yangilik kiritish, yangilik demakdir.
O‘quvchilarni o‘quv jarayoniga jalb qilish va materiallarni tushunishga bugungi ma’lumotli faktlarni oshkor qilishga ko‘proq e’tibor beriladi. Shu sababli, qora taxtalardan foydalanish yoki ma’ruza o‘qitishning odatiy usullari fan va boshqa tegishli fanlarni o‘qitish uchun etarli emas.Ko‘plab olimlar va tadqiqotchilar ilg‘or g‘oyalarni taklif qilishdi va ular virtual o‘quv ssenariylari yoki simulyatsiyalar o‘quvchilar o‘rtasida mavzularni yaxshiroq tushunishga yordam beradi deb ta’kidlashadi.O‘quvchilar ilmiy dalillarni yoki topilmalarni yetkazishdan tashqari, ilm olamini o‘rganishni yaxshi ko‘radilar. Ilmiy o‘qitishning ushbu innovatsion usullari maqsadga erishish uchun o‘qitishning odatiy usullarini almashtirishi mumkin.
Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘qituvchi va O‘quvchi faoliyatiga yangilik, o‘zgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalgam oshirishda asosan interfaol uslublardan foydalaniladi. Interfaol (“Inter”- bu o‘zaro, ”ast”- harakat qilmoq) - o‘zaro harakat qilmoq yoki kim bilandir suhbat, muloqot tartibida bo‘lishni anglatadi. boshqacha so‘z bilan aytganda, o‘qitishning interfaol uslubiyatlari bilish va kommunikativ faoliyatni tashkil etishning maxsus shakli bo‘lib, unda ta’lim oluvchilar bilish jarayoniga jalb qilingan bo‘ladilar, ular biladigan va o‘ylayotgan narsalarni tushunish va fikrlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘quv jarayonida intefaol usullardan foydalanish o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, ularga:
- O‘quvchining dars davomida befarq bo‘lmaslikka, mustaqil fikrlash, ijod qilish va izlanishga majbur etilishi;
- O‘quvchilarning o‘quv jarayonida fanga bo‘lgan qiziqishlarini doimiyligini ta’minlanishi; - O‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini mustaqil ravishda har bir masalaga ijodiy yon-
dashgan holda kuchaytirilishi ; - Pedagog va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyatini doimiy ravishda tashkil etishlari
mumkin. Darsni interfaol metodlarda tashkil etish o‘qitish mazmuni yaxshi o‘zlashtirishga o‘z vaqti-
da o‘quvchi-o‘qituvchi-o‘quvchilar orasida ta’limiy aloqalar o‘rnatishga hissa qo‘shadi. O‘quv jarayoni o‘quv ehtiyojini qondirish bilan yuqori motivatsiyaga ega bo‘ladi. O‘zaro axborot ber-ish, olish, qayta ishlash orqali o‘quv materiali yaxshi esda qoladi. O‘quvchida o‘zaro muloqotga kirishish, fikr bildirish, fikr almashinish ko‘nikmalari shakllanadi. O‘quv jarayonida - o‘quvchin-
10810
ing o‘z-o‘ziga baho berishi, tanqidiy qarashi rivojlanadi. O‘quvchi uchun dars qiziqarli o‘qiti-layotgan predmet mazmuniga aylanadi, o‘qish jarayoniga ijodiy yondashuv, ijobiy fikr namoyon bo‘ladi. har bir o‘quvchini o‘zi mustaqil fikr yurita olishga, izlanishga, mushohada qilishga olib keladi. bunda yangi tushuncha innovatsion faoliyat tushunchasi paydo bo‘ladi. «Innovatsion faoli-yat» tushunchasini tahlil qilar ekanmiz: G.A.Mikritichyanning bu haqdagi fikri diqqatga sazovar: - «Pedagogik tajriba-sinov faoliyatining 3 ta asosiy shaklini ajratish mumkin: xususiy tajriba, ta-jriba-sinov ishi, o‘qituvchining innovatsion faoliyati. Pedagogik faoliyatda innovatsiyalar qancha ko‘p bo‘lsa, o‘qituvchi xususiy eksperimentni shuncha yaxshi tushunadi»
O‘quv jarayonida interfaol metodlar asosida uyg‘unlashtirilgan dars strategiyalarini qo‘lla-nadi. Ushbu jarayonda o‘quvchilarga kitob, daftarlardan foydalanishga taqiq qo‘yilmaydi balki qo‘shimcha ravishda rag‘batlantiriladi. O‘quvchilarni dars jarayoniga qiziqtirishning metodlari-dan biri “bahsli munozara” usuli yordamidan o‘quvchilarni o‘z fikrlarini erkin ravishda namoyon eta olish qobiliyati shakllanib boradi. bu usulda o‘qituvchi tomonidan mavzu doirasida muammoli vaziyat hosil qilinib, yechim uchun topshiriq beriladi. Ushbu topshiriqni bajarishda o‘quvchilar ham adabiyot ma’lumotlari bilan tanishadi va qolaversa o‘z bilim ko‘nikmalarini ham oshirish-adi. Pedagog o‘quvchilarning topshiriqni mustaqil bajarish jarayonini zukkolik bilan boshqaradi, e’tibor bilan kuzatadi, kerak bo‘lganda jonli muloqotga chorlaydi. O‘quvchilar mantiqiy fikrlash davomida ularning jonli mushohadasi, fikr doirasi pedagog tomonidan izchillik bilan hisobga olinib tahsil oxirida faol O‘quvchilarga qo‘yilgan ballar yoki baholarni e’lon qiladi. O‘quvchilarda umumlashgan psixologik va uslubiy bilim, iqtidor va ko‘nikmalarni shakllantirish, o‘z tajribalarini tanqidiy nuqtai nazardan yanada mustahkamlash, real haqiqiy amaliyotdagi sharoitda sinash va amaliy ko‘nikmalarni yangi bilimlar bilan yanada boyitish maqsadida shu uslubdan foydalaniladi.
O‘quvchilarning darsni maroq bilan tinglab qiziqishlarini oshirishning yana bir qator usullari mavjud. Misol sifatida tarix darslarini samarali o‘tishi uchun ko‘rgazmaviy qurollardan ko‘proq foydalanish maqsadga muvofiqdir. biroz bo‘lsada o‘quvchilarda jonli tasavvurni uyg‘otish maqsadida turli xil mavzulashtirilgan xaritalardan foydalanish ham dars samaradorligini oshirishga, qolaversa o‘quvchilarni darsga qiziqtirishda yordam beradi. Tarix darslarida avvolo o‘quvchilarga xarita bilan ishlashni o‘rgatish lozim, lekin afsuski ba’zi darsliklarimizda mavzulashtirilgan xaritalar kamlik qiladi. Ayniqsa 6-sinf o‘quvchilari uchun qadimgi manzilgohlarning joylashgan o‘rnini o‘rganish uchun xaritalarning o‘rni beqiyosdir.
Tarix darslarda “krossvord” uslubidan foydalanishning ham samarali jihatlari mavjud. bu uslubda o‘quvchilarning matematik savodxonligi ortadi. Ularning fikrlash va mustaqil ishlay olish qobiliyatlari shakllanadi. Guruhlarga ajatiladi, tezkor va aniq javob berib krossvordni ishlagan guruh o‘quvchilari ijobiy baholanadi. bu usul yordamida o‘quvchilarning barchasi darsga jalb qilinadi va baholanadi. bundan tashqari tarix darslarida didaktik o‘yinlarni qo‘llash orqali ta’lim jarayonining samaradorligini ta’minlash, O‘quvchilarda muayyan faollikni yuzaga keltirish, shuningdek, bilim, ko‘nikma va malakalarni hosil qilishga xizmat qiluvchi vaqt oralig‘ini qisqartirish, ta’limni jadallashtirishga yordam beradi.
O‘yinlarni tashkil etishda quyidagi maqsadlar ko‘zda tutiladi: - ta’limiy (didaktik) maqsad; - tarbiyaviy maqsad; - faoliyatni rivojlantirishga yo‘naltiruvchi maqsad; - ijtimoiy maqsad O‘yinli texnologiyalar turli shaklda bo‘lsada, ularning barchasi o‘z mazmuniga ko‘ra yagona
maqsad sari yo‘naltirilgan, ya’ni ular O‘quvchilarning nazariy bilimlarini chuqurlashtirish, kengaytirish, egallangan nazariy bilimlaridan amaliyotda mustaqil va samarali foydalana olish ko‘nikmalarini hosil qilish, ularni ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni uyushtirishga tayyorlash, ijtimoiy faollikni shakllantirish, etuk axloqiy sifatlarni tarkib toptirish, teran va sog‘lom fikr, keng dunyoqarash egasi bo‘lgan komil shaxsni kamol toptirishdan iborat vazifani hal etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Pedagogika. Pedagogicheskie teorii sistemi, texnologii. Pod.red. S.A.Smirnova. – M.:
Akademiya, 20042. Tarix o‘qitish metodikasi. Toshkent, 2005 yil 3. Tarix fanini o‘qitishda innovatsion texnologiyalar, f.Sh.Aqchayev. O‘quv-uslubiy qo‘llan-
ma, 2014 yil
10910
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA MATEMATIKANI O‘QITISH
Allamurodova Maftuna O‘tkirovna Navoiy shahar 13- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon: +998(97) 797 64 34 [email protected]
Annotatsiya: ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish va uning samarali bo‘lishi haqida fikrlar berilgan. Matematikani o‘quvchini aqliy rivojlanishiga ta’siri bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: qiziqish, moyillik, fikrlash, mantiq, aqliy faoliyat, geometrik shakl, multimedia.
Maktabga borgan bola uchun tizimli ta’lim ta’lim muassasasida boshlanadi, uning tashqi dunyo bilan o‘zaro ta’siri doirasi kengayadi, uning ijtimoiy mavqei o‘zgaradi va o‘zini ifoda etish zarurati kuchayadi.
Boshlang‘ich maktab yoshida ma’lum bir fanga doimiy qiziqish va moyillik paydo bo‘ladi, aynan shu davrda matematikaning jozibali tomonlarini ochishga harakat qilish kerak. O‘quvchilarning ushbu fanga bo‘lgan qiziqishini, shuningdek dars davomida faollikni saqlab qolish uchun o‘qituvchi kerak. Maktab o‘quvchilarining o‘quv faoliyatini to‘g‘ri tashkil etish orqali samaradorlik olinadi.
Matematika boshlang‘ich maktabda o‘qitiladigan eng muhim fanlardan biridir. bu o‘quvchilarning fikrlash, mantiqiy fikrlarini rivojlantirishga yordam beradi, shuningdek, hisoblash ko‘nikmalarini shakllantiradi. ko‘pincha nafaqat o‘rganish, balki ushbu fanni o‘qitishda ham qiyinchiliklar paydo bo‘ladi.
Matematikani o‘qitish o‘quvchilarga qanday qilib o‘rganishni o‘rgatishda muhim rol o‘ynaydi. Matematikada boshlang‘ich ta’limning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat.
a) boshlang‘ich maktab o‘quvchilarining matematik rivojlanishi;b) asosiy matematik bilimlarni shakllantirish;c) boshlang‘ich bosqichdan matematikaga, aqliy faoliyatga qiziqishni kuchaytirish.Ushbu fanni o‘rganishning dastlabki bosqichida olingan bilimlar nafaqat matematikani,
balki boshqa maktab fanlarini o‘rganish uchun ham zarurdir, kattalar hayotida ko‘plab amaliy muammolarni hal qilish uchun.
Bolalar uchun matematika bu yerda bir nechta bo‘limlarda keltirilgan, ularning har biri bolani o‘qitishda o‘ziga xos ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Masalan, 10 dan 20 gacha hisoblashlar obyektlarni sanashni o‘rganayotgan bolalar uchun mo‘ljallangan, ammo ular hali ham raqamlarni yaxshi bilishmaydi va matematik ifodalarni hal qila olmaydilar. Matematikada topshiriqlar bo‘lgan bo‘limda yanada murakkab vazifalar keltirilgan, unda misollar, vazifalar va ob’ektlar sonini teng qismlarga bo‘lish, qo‘shish, ajratish va hokazolar uchun turli xil vazifalarni topish mumkin. Geometrik shakllarga ega bo‘lgan topshiriqlarda bolalar geometrik shakllar va nomlari bilan tanishadilar, o‘rganilgan materialni birlashtirish uchun eng oddiy vazifalarni bajaradilar. Shuningdek, matematik belgilarga ega bo‘lgan topshiriqlar (ko‘proq, kamroq, teng belgi) alohida chiqariladi.
kichik o‘quvchilarning yosh xususiyatlari tufayli o‘quv jarayonini vizualizatsiya qilish zarur. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish tezlikni, tezkorlikni, parchalarni va boshqa multimedia funktsiyalarini ko‘rish va tinglash qobiliyatini, shuningdek, “Men buni ko‘rdim!” borligi ta’sirini ta’minlaydi. – o‘quvchilarda voqealar haqiqati, qiziqish hissi, ko‘proq narsani o‘rganish va ko‘rish istagi paydo bo‘ladi.
Avvalo sog‘lom kayfiyatni yarata olgan o‘qituvchi sinfda hukmron bo‘ladi va o‘z bilim berish mahoratini ko‘rsata oladi. O‘quvchilarning bilish darajasini oshirish maqsadida turli o‘yinlar o‘tkazish ham samarali hisoblanadi. berilgan vazifalar hal etilishi bilan o‘quvchilar dunyoni tushunishning matematik usullarining universalligi, asosiy matematik bilimlar, matematikaning atrofdagi dunyo va boshqa maktab mavzulari bilan tanishib boradilar.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Беспалько В.П. Не пора ли менять стратегию образования Текст. / В.П. Беспалько //
Педагогика, 2001. № 9.
11010
BOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DIDAKTIK O‘YINLARDAN FOYDALANISH.
Amanova Nazira Ashurovna G‘ijduvon tumani17-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi.
Buxoro davlat universiteti talabasiSharipova Nargiza Nafiddin qizi.
Annotatsiya: Maqolada boshlang‘ich sinflarda o‘yinlardan foydalanishning samaradorligi haqida so‘z yuritiladi. boshlang‘ich sinflarda matematika, ona tili, tasviriy san’at va boshqa darslarda samarali o‘yinlardan misollardan namunalar keltirilgan.
boshlang‘ich sinflarda deyarli barcha fanlarni o‘qituvchining o‘zi o‘tadi. bu yoshdagi o‘quvchilar darsda tez zerikib qoladilar. Shuning uchun o‘quvchilarni qiziqtirish uchun o‘qituvchi o‘yinlardan foydalanishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Matematika fanini o‘quvchilarga to‘g‘ri o‘rgatish va o‘quvchini qiziqtirish o‘qituvchidan katta mas’uliyat talab etadi. O‘qituvchi darsda qanday usul, qanday texnik vositadan, qanday ko‘rgazmali qurol yoki tarqatma materialdan foydalanishi o‘quvchining darsga qiziqishini va darsning talab darajasiga javob berishini ta’minlab beradi. Matematika darslarida usul va o‘yinlardan samarali foydalanish dars samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan qiziqishlarini kuchaytiradi.
Matematika darslarida “Tezkor javob” o‘yinidan foydanish mumkin. bu o‘yinda barcha o‘quvchilar ishtirok etishlari mumkin. bu o‘yinni o‘quvchilarda “Sonlar” mavzusida qo‘llash mumkin. bunda o‘quvchilar sonlarning toq yoki juftlarini ketma - ketlikda tez aytishlari kerak.O‘yinda to‘xtab qolgan o‘quvchi o‘yinni tark etadi. Qolganlar esa o‘yinni davom ettiradilar.O‘yin bir kishi qolguncha davom etadi.
Masalan, faqat toq sonlarni ketma - ketlikda davom ettirish:1-o‘quvchi : “3”-desa; 2-o‘quvchi : “besh”-deydi… O‘yin shu taxlit davom etadi.“Tug‘ulgan kunni topish”-o‘yini. Bunda tug‘ilgan kunni ko‘rsatuvchi son va oyning tartib
nomeri nazarda tutiladi. Masalan, 25- iyul. Tug‘ilgan kuningizni ko‘rsatuvchi sonni ikkilantiring, 5 ni qo‘shing, 50 ga ko‘paytiring, tug‘ilgan oyning tartib nomerini qo‘shing va natijani ayting. (Natijadan 250 ni ayirish kifoy, hosil bo‘lgan sonning yuzliklari tug‘ilgan kunni, birliklari va o‘nliklari esa tug‘ilgan oyning tartib nomerini bildiradi.)
Tushuntirish: Tug‘ilgan kunni X bilan belgilaymiz, oyning tartib nomerini Y bilan belgilaymiz. U holda fokus algebra tilida quyidagicha yoziladi:
(2x+5)۰50+y=100x+y+250 Endi natijadan 250 ni ayirsak, 100x+y sonnig tashqi ko‘rinishiga qarab x va y ning
qiymatlarini topish mumkin. Ona tili darslarida “So‘zlarni top”, “Topgan topaloq”, “Telefon” - o‘yinlaridan foydalanish
mumkin. “So‘zlarni top” o‘yinida o‘quvchilar 2-ga bo‘linadi va har bir guruhga harflar to‘ldirilgan list beriladi. O‘quvchilar berilgan listdagi harflardan yangi so‘z tuzishlari kerak.
“Topgan topaloq”- bu o‘yinda o‘quvchilar 2 yoki 3 guruhfa bo‘linishadi. Ular o‘zlariga nom tanlashadi. Nomlar aniqlangandan so‘ng o‘qituvchi ularga bitta mulohazali savol beradi va ularga o‘ylash uchun 5 minut vaqt beradi. Qaysi guruh birinchi bo‘lib qo‘l ko‘tarsa o‘sha guruh javobini aytadi va boshqa guruhlar ham javoblarini aytishadi. O‘qituvchi to‘rtta shunday savol beradi va 5shartda har bir guruhga alohidadan krossvord tarqatadi. krossvordni birinchi bo‘lib yechgan va to‘g‘ri yechgan va oldingi savollarga ham to‘g‘ri javob bergan guruh g‘olib hisoblanadi.
“Telefon” o‘yini “-guruh 3 guruhga bo‘linib har bir guruhdan 1 ta dan o‘quvchi chiqadi. O‘qituvchi ularning har biriga 1 tadan so‘z aytadi. (qulog‘iga shivirlab) Ular guruhlaridagi 1 – o‘quvchiga xuddi shu so‘zni shivirlab aytadi, u esa yonidagiga shu tariqa oxirgi o‘quvchigacha o‘sha so‘z bir – birining qulog‘iga shivirlab aytadi, oxirgi o‘quvchi eshitganini doskaga yozadi. Topshiriqni to‘g‘ri va tez bajargan guruh baholanadi.
Tabiatshunoslik darsida “Men kimman?” o‘yinidan foydalanish tavsiya etiladi. bu o‘yinda o‘quvchilarga mavzuga doir rasm beriladi. har bir o‘quvchi o‘ziga berilgan rasmni gapirmasdan tasvirlashi kerak. Qolganlar esa rasmda nima yashiringanini topishlari kerak. Masalan, bir o‘quvchiga bironta hayvon rasmi tushgan bo‘lsa u shu hayvon qilig‘ini pontanimo orqali ifodalab berishi kerak. Qolgan o‘quvchilar esa uni qaysi hayvonni ifodalayotganini topishlari
11110
kerak. Tasviriy san’at darsida “Rasmlarni to‘g‘ri joylashtirish” o‘yinidan foydalanish mumkin. -O‘qituvchi tomonidan o‘rganilayotgan mavzuning mohiyatini mantiqiy ketma – ketlikda yoritishga xizmat qiluvchi tushunchalarni ifoda etuvchi maxsus kartochkalar majmui tayyorlanadi, har bir kartochka orqasiga yashiringan so‘zning bir harfiyorilgan bo‘ladi. O‘quvchilarga kartochkalar topshiriladi. Ular kartochkalarni tushunchalarga asosan ketma - ketlikda joylashtirib chiqadi. Topshiriq bajarilgach kartochkalarning orqasi o‘chirilib tekshiriladi, topshiriq to‘g‘ri bajarilsa yashirilgan so‘z kelib chiqadi.
Xulosa qilib aytganda, bunday o‘yinlardan foydalanish hozirgi davr talabi, chunki an’anaviy darslardan voz kechib, noan’anaviy dars tizimiga o‘tish vaqti keldi.
11210
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA RUS TILINI O‘TISHDA O‘YIN USULIDA FOYDALANISH MOHIYATI
Anarbayeva Dildora Axmedovna7-umum ta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘quvchisi
Toshkent viloyati, Angren shahri
Annotatsiya: Ushbu maqolada muallif rus tilidagi darslarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kognitiv faolligini o‘yin uslublari yordamida oshirishning ba’zi shakllari va usullarini ko‘rib chiqqan holda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning bilim faolligini oshirishga imkon beradigan o‘yin dasturlari olib borilishi mohiyati haqida fikr va mulohazalarni aytib o‘tgan.
Kalit sozlar: Til o‘rgatishdagi o‘yin texnikasi, boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nutqini rivojlantirish, rus tili, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari.
Ma’lumki, bilim manfaatlari, bilim darajasi turli darajadagi bolalarda ifodalanishi mumkin.
Shuning uchun o‘qituvchining vazifasi o‘quvchilarda bilim darajasini oshirish, bilim faoliyatini faollashtirish uchun shart-sharoitlar yaratish, ta’limotga ijobiy munosabat yaratish, o‘quvchilarning to‘g‘ri motivatsiyasi, mustaqilligi va samaradorligini rivojlantirishdan iborat.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining aqliy rivojlanish dinamikasini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, o‘yin o‘quvchilarning ruhiy holatini va dars o‘zlashtirish qobiliyatini samarali rivojlantirmoqda, o‘yin faoliyati yosh o‘quvchilarni o‘quv faoliyatiga jalb qilishning tegishli usullaridan biridir. Undan tashqari o‘yinlardan foydalanish juda qisqa vaqt ichida qayta o‘zlashtirilishi kerak bo‘lgan ma’lumotlarning katta miqdori ma’lumot bloklarini eslab qolish va va uni o‘zlashtirish bilan bir qatorda ta’limga bo‘lgan e’tiborni ham oshiradi, bu esa hech qanday holatda o‘quvchilarning xotirasini yaxshilash zarurligi haqidagi fikrlarni oqlaydi, hamda o‘yin faoliyatidan foydalanish orqali yaxshilashni nazarda tutadi.
Tilni o‘qitish metodologiyasida ushbu yo‘nalish ahamiyatli sanaladi, chunki u ta’lim standartining yangilangan metodlaridan biri hisoblanib, o‘quv faoliyatining umumiy tuzilishida kognitiv faoliyatning katta amaliy ahamiyati va o‘quv jarayonini asosan o‘quvchilar tomonidan katta hajmdagi o‘quv materiallarini o‘zlashtirishga yo‘naltirilganligi sababli ushbu vazifani amalga oshirishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar bilan bog‘liq muammolarni va kamchiliklarni aynan shu usul, ya’ni o‘yin usulidan foydalangan holda kamaytirish mumkin.
Ko‘pgina tadqiqotchilar maktabda rus tilidagi darslarda o‘yin uslublaridan foydalanish nafaqat boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining kognitiv faolligini oshirishga, balki bilimlarni yanada yaxshiroq va mustahkamroq o‘zlashtirishga yordam beradi degan fikrga qo‘shiladilar.
Xulosa qilib aytganda, rus tilining har bir darsida o‘quvchilar nutqini rivojlantirish samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan aloqa holatini yaratish uchun o‘yin uslublarini u yoki bu shaklda qo‘llash tavsiya etiladi. Ammo shuni yodda tutish kerakki, o‘yin texnikasidan foydalanish samaradorligi o‘qituvchi tomonidan o‘quv jarayonini to‘g‘ri tashkil etishga, shu jumladan, hatto yosh o‘quvchilarda ham psixofiziologik va individual xususiyatlarni hisobga olishga bog‘liq.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образо-
вания (1-4 классы) Утвержден приказом минобрнауки России от 6 октября 2009 г. № 373; в ред. приказов от 26 ноября 2010 г. № 1241, от 22 сентября 2011 г. № 2357. Учительская газета от 11 сентября 2012 года.
2. Лаврова В. П., Пестерева С. Н. Развитие учебно-познавательной деятельности уча-щихся на внеклассных занятиях по технологии // Научно-методический электронный жур-нал «Концепт». –2017.–Т.11.– С.125–127.
11310
TARBIYA TA’LIMDAN USTUN TURADI, INSONNI TARBIYA VOYAGA YETKAZADI
Arapova Dilafruz Yandashovna,Navoiy viloyat Navbahor tumani MTBga qarashli
2-sonli MTT tarbiyachisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada tarbiya - juda keng va murakkab tushuncha bo‘lib, u odob-axloq o‘rgatish mezonlari bilangina cheklanib qolmasligi haqida fikr yuritilgan.
Kalit so‘zlar: tarbiya, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyati, “Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani ta’limdan ajratib bo‘lmaydi”
Tarbiya – ijtimoiy hodisa bo‘lib, qaysi zamonda bo‘lmasin, har doim dolzarb masala bo‘lib kelgan. Tarbiya - juda keng va murakkab tushuncha bo‘lib, u odob-axloq o‘rgatish mezonlari bilangina cheklanib qolmaydi. Zamonaviy turmush tarziga moslashib borayotgan jamiyatlarda tarbiya so‘zi odamning atrof – olamni idrok etishidan tortib, jismoniy madaniyatini shakllantirishigacha bo‘lgan ulkan oraliqni qamrab oladi. Tarbiyaning bosh maqsadi: o‘zlikni anglash, atrof-muhitni bilish, o‘z-o‘zini boshqarish, yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalqimizning boy milliy, ma’naviy-tarixiy an’analari, urf-odat hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy pedagogik shakl va vositalarni ishlab chiqib, amaliyotga joriy etish, eng ulug‘ g‘oya - Mustaqillikni mustahkamlash, mamlakatni yuksaltirish, yorug‘ va erkin, farovon hayot qurish, komil insonni tarbiyalash, o‘zi yashab turgan oila, mahalla, jamiyat farovonligiga xizmat qilishdir. birinchi Prezidentimiz Islom karimov shunday ta’kidlagan edilar: “Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an’analarimiz, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir”. Ota-bobolarimiz azaldan tarbiya masalalarini oliy darajaga ko‘tarib keladi, kattaga hurmat, kichikka izzat bizning ziyoli ajdodlarimiz orasida ajoyib an’ana bo‘lgan. biroq oradan yillar o‘tishi va ilm-fan, texnikaning favqulodda taraqqiyotidan keyin juda ko‘plab sohalarda, jumladan, ma’naviyat va madaniyat olamida ham ayrim muammolar yuzaga kela boshladi. Internet atalmish axborot olami bamisoli qaynab turgan qozon, barcha shu “global idish”ga topgan-tutganini solaveradi. bugun bolalar ongiga kirib borayotgan va idrok ko‘zgusini xiralashtirayotgan yot mafkura-yu ajnabiy madaniyatlar ta’siridan omon saqlash, beqaror va subutsiz qilib qo‘ymaslik uchun TARBIYA degan nozik tushunchani amaliyotga aylantirishimiz zarur. bu jarayon o‘qituvchilar zimmasiga ulkan vazifalar yuklaydi. Tarbiyaviy ishlar tizimini olib borishda o‘qituvchi o‘quvchi shaxsini hurmat qilish, uni e’zozlash, kechirimli bo‘lish, tarbiya jarayonida o‘z-o‘zini rivojlantirish uchun ijodiy muhit yaratish, unga nisbatan do‘stona munosabatda ish yuritish, ehtiyoji, qiziqishi, shaxsiy fazilati, iqtidori, ichki imkoniyatlarini ishga solishni maqsad qilib olishi kerak. Ana shunday muhim jarayonda o‘quvchi tarbiya jarayonining sub’yektiga aylanadi. Tarbiyachi shu jarayonda o‘quv-tarbiyaviy ishlarni ijodiy muhitda olib boradi va kutilgan samaradorlikka erishadi.
O‘tmishga nazar tashlar ekanmiz, ma’rifatparvar ajdodlarimiz ta’lim-tarbiya tizimi taraqqiyoti uchun o‘zlarining ilg‘or g‘oyalarini ilgari surganlariga guvoh bo‘lamiz.buyuk bobomiz Muso al-Xorazmiy inson xulq-atvori, xatti-harakati mantiqiy fikrlashga asoslangandagina u mukammal shakllanishi mumkin, degan edi. Abu Nasr forobiy esa ta’lim faqat so‘z va o‘rganish bilangina bo‘ladi, tarbiya amaliy yoki tajriba bilan, ya’ni shu xalq, shu millatning amaliy harakatlaridan iborat bo‘lgan ish-harakat, kasb-hunar berilgan bo‘lishi, o‘rganishidandir, deydi. Tarbiya aqlning yaratuvchisidir, degan ta’rifni ilgari suradi. donishmand Ibn Sino, avvalambor, axloqiy va aqliy tarbiya usullarini yaxshi egallagan, irodali, dono, g‘amxo‘r tarbiyachi tanlash kerak bo‘ladi, deydi. U tarbiyani ona qornidayoq boshlash kerakligini bejiz uqtirmaydi. XI asrning buyuk mutafakkiri Yusuf Xos Hojib o‘zining “Qutadg‘u bilig” asarida yozishicha, farzand ko‘rish va unga tarbiya berish har bir inson uchun buyuk baxtdir. Lekin bu narsa ota-onaga shu qadar mas’uliyat yuklaydiki, uning uddasidan chiqmoq har bir ota-ona uchun ham farz, ham qarzdir. So‘z mulkining sultoni Alisher Navoiy asarlarida maktab va madrasalardagi ta’lim va tarbiya usullari, talabalarga bilim beradigan mudarris va ustoz-murabbiylarning o‘zlari dono hamda tarbiyasi yuksak pedagogik mahoratga ega bo‘lishi zarurligi uqtirilgan. Abdulla Avloniy tarbiya xususida shunday yozgan: “Tarbiyani bola tug‘ilgan kunidan boshlasak, vujudni quvvatlantirmoq, fikrni nurlantirmoq, axloqni
11410
go‘zal qilmoq, zehnni ravshanlantirmoq lozim”. Ulkan davlat va jamoat arbobi Islom karimov esa “Ta’limni tarbiyadan, tarbiyani ta’limdan ajratib bo‘lmaydi, bu sharqona qarash, sharqona hayot falsafasi” ekanini alohida ta’kidlagan.
Muhtaram yurtboshimiz Shavkat Mirziyoyev tarbiyaning xalq farovonligiga ta’siri xususida shunday deydi: “hammamizni tarbiyalagan, voyaga yetkazgan - shu xalq. barchamizga tuz nasiba bergan ham – shu xalq. bizga ishonch bildirgan, rahbar qilib saylagan ham aynan shu xalq. Shunday ekan, biz birinchi navbatda, kim bilan bamaslahat ish tutishimiz kerak – avvalo, xalqimiz bilan. Shunda xalqimiz bizdan rozi bo‘ladi. Xalq rozi bo‘lsa, ishimizda unum va baraka bo‘ladi. Xalq bizdan rozi bo‘lsa, Yaratgan ham bizdan rozi bo‘ladi”.
Hozirda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijobiy islohotlar zamirida dunyo bilan bo‘ylasha oladigan, istiqbolimiz uchun kurasha oladigan avlodni tarbiyalash masalasi ustuvordir. Shu bois tarbiyalovchilarning o‘zlari tarbiya ko‘rgan bo‘lishlari shart.zero, inson tarbiyasi xuddi nihol tarbiyasiga o‘xshash: yoshlikda bog‘bon unga qanday shakl bersa, shoxlari shunchalik raso bo‘ladi yoki, aksincha, o‘stirish yo‘llarini bilmasa, nobud qilishi hech gap emas. bola tarbiyasi ham shunday.
Hayot – to‘lqinlarni taroshlab, ulkan ummonda chayqala-chayqala manzil sari suzib borayotgan kemaga o‘xshaydi. bu kema yo‘lga chiqqaniga necha ming-ming yillar bo‘ldi. Tabiiyki, shu vaqt ichida mo‘ysafid tarix yuzlab avlodlar almashinuviga guvoh bo‘ldi. Lekin hamma davrda ham xalq tarbiyasiga eng muhim masala sifatida qaraldi. Shunday ekan, kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga o‘tishda tarbiya masalasiga e’tibor berish, chuqur anglash va anglatish barchamizning birlamchi vazifamizdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati1. U.Maxkamov. «Axloq-odob saboqlari». Toshkent, 1994 y. 2. O.Xasanboeva “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” T.,2006 yil3. M.fayzullaeva, Z.Raximova “Yaxshi odatlar gulshani” Toshkent-2011y.
11510
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA HUSNIXAT MALAKASINI SHAKLLANTIRISH
Asqarova Dildoraxon G‘apirjonovna Andijon viloyati Paxtaobod tumani
23-maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Orfografik malaka - murakkab malaka. O‘qish va yozish ko‘nikmasi takomillasha borib, malakaga aylantiriladi. Maqolada shu malakaning psixologik va metodologik asoslari ochib berilgan.
Kalit so‘zlar: malaka, o‘quvchi, o‘qish, yozish, tafakkur, jarayon, metodik.
Malakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha bora takrorlanishi lozim. Yozish malakasida o‘quvchi ruchkani qanday ushlash, qanday yurgizish haqida o‘ylab o‘tirmay, so‘z va gaplarni yoza boshlaydi. demak, o‘qish va yozish malakasi harakatning o‘ylab o‘tirmay amalga oshirilish jarayonidir. Malaka o‘qitishning keyingi bosqichlarida mustahkamlanib, avtomatlashish darajasiga yetkaziladi. O‘qish ham, yozish ham murakkab nutq faoliyati hisoblanadi.bu jarayonlar kichik yoshdagi o‘quvchidan iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
- o‘quvchilarning idroki, xotirasi, tafakkuri va nutqini o‘stirishga katta e’tibor berish kerak;- fonematik eshitish qobiliyatlarini o‘stirish muhim. fonematik eshitish imloviy malakani hosil
qilishning muhim shartidir. Shu bois savod o‘rgatish davrida eshitish idrokini o‘stirish uchun xilma-xil mashqlar o‘tkazib boorish maqsadga muvofiqdir.
Nutq tovushlarini yozuvda ifodalash uchun harflarning roli kattadir. hozirgi o‘zbek tilidagi 30 ta tovushni yozuvda ifodalash uchun 29 ta harfni ishlatamiz. O‘zbek tilidagi j harfi ikki tovushni ifodlashi nutqning tovush jihatidan sonini oshiradi.
hozirgi o‘zbek adabiiy tilida unli fonemalar oltita: a, o, i, e, o‘, u. Unli fonemalar tilning harakatiga ko‘ra klassifikatsiya qilinadi. Shunga ko‘ra ayrim vaqtlarda tovushlarning aytilishi va yozilishida farq qiladi.Masalan: a unlisi (muomila, munosibat, muhokima va b) i tovushiga yaqin talaffuz qilinadi, ammo har vaqt muomala, munosabat, muhokama yozilishi kerako unlisi urg‘usiz bo‘g‘inlarda o–tovushi a tarzida aytiladi: kanstitutsiya, lekin konstitutsiya yoziladi.u unlisi ba’zan ikkinchi bo‘g‘inda i eshitilsa ham, u yoziladi: butun, tushuncha, usul yoziladi.
Undosh fonemalar jarangli va jarangsiz undoshlarga ajratiladi. Undosh tovushlar so‘zlash a’zolarining faol ishtirokiga va ta’sirida paydo bo‘ladi. Undoshlarning muhim xususiyati ular orasidagi jarangli va jarangsizlikdir.b, v, g, d, r, j, g‘, m, n, ng, y, l, – jaranglip, f, k, t, s, ch, sh, x, q, h – jarangsiz.J- harfi o‘zbek yozuvida ikki tovushni belgilashga hizmat qiladi. bu tovushlardan biri portlovchi b‘lib, uni talaffuz qilganda tilning uchi yuqori tish milklariga yopishib zo‘r bilan aytiladi. J – portlovchisi nutqimizda juda ko‘p uchraydi : jon, majlis, Jahon, vaj. Lekin rus tilidan va boshqa jahon tillaridan olingan so‘zlarda sigg‘aluvchi qorishiq tovush o‘rnida aytiladi va yoziladi: jurnal, jyuri, garaj, tiraj mujgon.S – yoki rus tili va Ovrupa tillaridan o‘tgan so‘zlardagi ajratilmas ts tovushi yangi imlo bo‘yicha quyidagicha yoziladi: Soy, sirk kabi so‘zlarda xat boshida kelsa bitta s shaklini, xat o‘rtasida unlidan so‘ng ts ikki harfni: militsiya, xat o‘rtasidaundoshdan so‘ng bitta s shaklini: ssenariy, konsert va boshqa, xat oxirida unlidan so‘ng bitta shaklda yoziladi.X (x) va h (h) tovushlari paydo bo‘lish o‘rniga ko‘ra ham aytilishiga ko‘ra ham bir–biridan farq qiladi. h (h) bo‘g‘zda paydo bo‘lib, sirg‘aluvchi va ma’no ayiruvchi tovush o‘rnida yoziladi: behi, hush, shohi, ham, hamma, ogoh.
X (x) esa portlovchi, til orqa tovushi: xulq, shox, xat, baxt, taxt, mix, axborot kabi.demak, orfografik jarayon, ayniqsa boshlang‘ich ta’limda, nihoyatda murakkab jarayondir. bu murakkablikka muvofiq kеladigan samarali usullarni bеlgilash va ularni amalga oshirishda o‘quvchilarning individual va o‘ziga xos psixologik xususiyatlarini hisobga olish va ta’lim jarayonini muayyan tizimda, muayyan strukturada tashkil qilish talab qilinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Abdumannotov A. boshlanqich sinf o‘quvchilarida axloqiy xislatlarni shakllantirishda
Alishеr Navoiy mеrosidan foydalanish. // Pеdagogikaning dolzarb muammolari, 1–qism, Samarqand, 1998, 61-62 b.
2. barkamol avlod orzusi // Qurbonov Sh., Sayidov Q, Ahliddinov R. //Xalq ta’limi. 1998. №6 4–196.
3. boshlanqich ta’lim kontsеpsiyasi //boshlanqich ta’lim, 1998, №6, 15-18 bеt
11610
BOSHLANG‘ICH SINF INGLIZ TILI DARSLARIDA INTERFAOL O‘YINLARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGI
Ataxonova Iqbolxon ShavkatovnaАндижон вилоят Избоскан туман
49- умумий урта таьлим мактаби инглиз тили укитувчиси
Annotatsiya: Ta’lim berish o‘quvchilarga bilimlar berish,ularda ko‘nikmalar va malakalar hosil qilish,yangi haqiqatlarni ocha olishga qodir bo‘lgan ijodiy,mantiqiy tafakkur tarbiyalash jarayoni bo‘lib, maqolada zamonaviy boshlang‘ich ta’limda qo‘llaniladigan o‘yinlar metodi bilan tanishamiz.
Kalit so‘zlar: interfaol, Alifbo, bananas, Rasmli o‘yin, Pictionary, charades.
Insonni tarbiyalashda, inson shaxsini kamol toptirish va shakllantirishda o‘qitish va ilm berish katta rol o‘ynaydi. Ta’lim berish kishilik jamiyatida uning ilk rivojlanish bosqichlarida paydo bo‘ldi.bolalar katta yoshdagilarga taqlid qilib,ularning ish-harakatini,mehnat qurollarini yasash va ishlatish jarayonlarini takrorlashlar, ularning xulq-atvorlaridan andoza olishar, so‘zlashuv terminlarini va ularning ma’nosini eslab qolishardi. katta yoshdagi odamlarga taqlid qilishib,o‘sa borgan sari bolalar tabiat qonunlarini bilib oladi, o‘z bilimlarini chuqurlashtiradi va yanada oshiradi.
Boshlang‘ich ta’limda ingliz tili fanini o‘qitishda turli xil o‘yinlar orqali o‘rgatishning o‘rni beqiyosdir. dars davomida har xil o‘yinlar o‘ynatib turish sinfda fanni o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqni yanada oshiradi, passiv o‘quvchilarni ham darslarda yaxshiroq qatnashishga undaydi, sinfda o‘quvchilar o‘rtasida raqobat, ayni paytda jamoadoshlik muhitini hosil qiladi. Shuningdek, o‘quvchilarning ustozlariga bo‘lgan hurmatini oshiradi. Ta’lim jarayoniga bugungi kunda turli xildagi interfaol o‘yinlardan foydalanish mumkin:
Alifbo o‘yini. bu o‘yin ingliz tilini endi o‘rganayotganlar uchun hisoblanib 7-8 yoshli bolalar uchun. O‘yin oldidan tayorlangan harflar yozilgan ko‘rgazmali qurol bo‘ladi. buo‘yin orqali bolalarni alifbo harflarini qay darajada yod olganliklari va ularning birrinchi harfi bilan qanday so‘z boshlanishini esga oladilar. Ushbu o‘yinning maqsadi - alifbo harflarini takrorlash. Tilni o‘zgartirish darajasi: boshlang‘ich va o‘rta. O‘yin uchun kerakli vositalar: alohida kartonlardanga bosma harflarda yozilgan alifboning 26 ta harfi.
bananas o‘yini. Ushbu o‘yinning maqsadi Wh so‘roq(maxsus so‘roq)formasini amaliyotda tadbiq etish. “it” bo‘lishi uchun bir o‘yinchi tanlanadi yoki xoxishi bilan chiqadi. Qolgan o‘yinchi talabalar esa Wh-question’ formasida “it”ning shaxsiyatiga tegishli har xil savol berishlari kerak. Javob beruvchi hamma savollarga “bananas” deb javob berishi lozim. O‘yinning maqsadi ”it” kuldirish kimning savoli javob beruvchining kulishiga sabab bo‘lgan, o‘sha talaba “it” bo‘ladi va shu tariqa o‘yin davom etadi.
Rasm o‘yini. Rasmdan farqlarni topish. bu o‘yin dars doirasida xisoblanadi,chunki bu o‘yining maqsadi bolalarni ziyrakligini anglash va e’tiborini jamlashdir. O‘yin sharti: ’A’va ‘b’ rasmlar orasidan farqlarni topish.
Pictionary o‘yini. ko‘pchilik ingliz tilida so‘zlashuvchilar Pictionary, rasm chizish o‘yini bilan yaxshi tanish. Rasm chizish maqsadi uchun darsda oddiy doska yoki oq magnit doskadan foydalanish mumkin. Sinfni 2 guruhga bo‘lib olish va har bir jamoa uchun doskadaning bir tomonida jadval chiziladi. Jamoalarning ballari shu yerga yozib boriladi. A jamoadan bir kishi chiqadi va ko‘pgina teskari o‘girilgan so‘zlardan bittasini tanlaydi va shu so‘zni doskaga chizib beradi. Va boshqalar topishi kerak bo‘ladi. So‘zni birinchi bo‘lib to‘g‘ri topgan jamoaga ball beriladi. 10 ball olgan jamoa g‘olib hisoblanadi.
Charades o‘yini so‘z ifodalash uchun rasm emas harakatlardan foydalaniladi. bu o‘yin o‘quvchilar sust, zerikkan va uyqusi kelgan vaqtlarda juda qo‘l keladi. O‘quvchilar tanlashi uchun bir necha to‘rtburchak qilib qirqilgan qog‘ozlarga so‘zlar yoziladi. fe’llarni ifodalash ancha oson. Lekin biroz murakkabroq, shunday bo‘lsada hamma o‘quvchilar biladigan so‘zlardan foydalanish mumkin.
Yuqoridagi o‘yinlarni dars jarayoniga tadbiq etish orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ingliz tili faniga bo‘lgan qiziqishni oshirish va ta’lim jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etish mumkin.
11710
Adabiyotlar ro‘yxati:1. Dehkanova Dilnoza “Ingliz tili darslarida interfaol o‘yinlar” O‘rta maxsus ta’lim bosqichi
uchun o‘quv-uslubiy qo‘llanma. Samarqand SamdchTI, 2013.Ingliz tili darslarida qiziqarli o‘yinlar, hasanboy Rasulov, 2018.2. Harmer Teaching Speaking, Teaching speaking at lower secondary level and EfL learning
and second language acquisition. Reading handouts, Reykjavik: University of Iceland — School of Education, 2009, 230 p.
11810
O‘YIN TEXNOLOGIYASI VA UNING DARSLARDAGI AHAMIYATI
Barakayeva Gavhar Toshqulovna Navoiy shahar 13- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon: +998(93) 310 83 16 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘yin texnologiyalarining tasnifi va darslarda qo‘llaniladigan holatlarining natijalari haqida fikrlar bayon etilgan. darsda o‘yin texnologiyasining ahamiyati tushuntirilgan.
Kalit so‘zlar: tafakkur, ta’limiy o‘yin, taqqoslash, kognitiv, assotsiativ yodlash, o‘yin muhiti.
O‘qituvchi dars jarayonida shunday vaziyat yaratish kerakki, o‘quvchi o‘z xohishi bilan izlansin, tafakkurini rivojlantirsin, intilsin unda fanni egallashga qiziqish uyg‘onsin. darsda mana shunday vaziyatni yaratishda o‘quvchiga motivatsiya bera oladigan pedagogik texnologiyalardan biri bu-ta’limiy o‘yin texnologiyasidir. O‘yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini o‘quvchilarning faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O‘yin olimlar tadqiqotlariga ko‘ra mehnat va o‘qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi.
O‘yin, ish va o‘qish bilan bir qatorda, inson faoliyatining asosiy turlaridan biri, bizning mavjudligimizning hayratlanarli hodisasi. Ta’rifga ko‘ra, o‘yin - bu o‘zini o‘zi boshqarish xatti-harakati rivojlanib, yaxshilanadigan ijtimoiy tajribani qayta tiklash va o‘zlashtirishga qaratilgan vaziyatlardagi faoliyat turi.
Ta’lim o‘yinlarining tasnifi1. Qo‘llanish sohasi bo‘yicha;2. Pedagogik jarayonning xarakteriga ko‘ra (xarakteristikasi);3. O‘yin texnologiyalari bo‘yicha;4. Mavzu bo‘yicha;5. O‘yin muhiti bo‘yicha.O‘qitishning ushbu shakli qanday vazifalarni hal qiladi:- bilimlarni erkin, psixologik jihatdan erkin boshqarish mashqlari.- o‘quvchilarning muvaffaqiyatsiz javoblarga bo‘lgan og‘riqli reaksiyalari yo‘qoladi.- o‘quvchilarga o‘qitishda yondashuv yanada nozik va tabaqalashib bormoqda. O‘yinda o‘rganish sizga quyidagilarni o‘rgatishga imkon beradi: Tushunish, taqqoslash,
tavsiflash, tushunchalarni ochish, asoslash, qo‘llash. O‘yinlarni o‘rganish usullarini qo‘llash natijasida quyidagi maqsadlarga erishiladi:
• kognitiv faoliyat rag‘batlantiriladi;• aqliy faoliyat faollashadi;• ma’lumotlar o‘z-o‘zidan eslab qolinadi;• assotsiativ yodlash shakllanadi;• mavzuni o‘rganishga bo‘lgan qiziqish kuchayadi.Bularning barchasi o‘rganish jarayonida ham, mehnatda ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega
bo‘lgan professional faoliyat bo‘lgan o‘yin jarayonida o‘rganish samaradorligi haqida gapiradi.O‘yinning didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatda bilim, malaka
va ko‘nikmalarni qo‘llash, umumta’l’im malaka va ko‘nikmalarini rivojlantirish, mehnat ko‘nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan bo‘ladi. darslarni tashkil etishda o‘quvchilar uchun ma’lumotlarning ko‘pligi, o‘quvchilarni zeriktirib qo‘ymaslik kabi elementlarni hisobga olgan holda, to‘plangan ma’lumotlarni tizimli esda saqlab qolish va mustahkamlashda shuningdek to‘plangan bilimlarni amaliyotda qo‘llay olishda o‘yinli texnologiyalardan foydalanishning samarasi beqiyosdir. buni ayniqsa 5-6-7 -sinf o‘quvchilarida dars jarayonida qo‘llash maqsadga muvofiqdir. O‘quvchilarning o‘quv jarayonidagi egallagan bilimlaridan va ko‘nikmalaridan hissiy qoniqish va undan quvonch hissini hosil qilishi lozim. bunday vazifalarni hal qilishda o‘qitish jarayonidagi o‘yinli texnologiyalardan foydalanish ulkan ahamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. N.N.Azizxo‘jayeva «Pedagogik texnalogiyalar va mahorat» T.-2006 yil2. h.T Omonov,h.b Xattarov «Pedagogik texnalogiyalar va mahorat»T.-2016.
11910
O‘QUVCHILARNI KASB-HUNARGA QIZIQTIRISHDA MUTAFAKKIRLAR ME’ROSIDAN FOYDALANISH
Bekmurodova Sojida Uralovna Xalq ta’limi a’lochisi, Xalq ta’limi fidoyisi
Toshkent shahar Yakkasaroy tumani XTBga qarashli 160-umumiy davlat
ixtisoslashtirilgan maktabi texnologiya fani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Maqolada bo‘lajak kelajak avlod egalari bo‘lmish yoshlarning kasb-hunarga bo‘lgan qiziqishini shakllantirishda ulug‘ va donishmand mutafakkir ajdodlarimiz me’rosidan foydalanish xususida fikr bildirilgan. Misollar orqali fikrlar dalillangan.
Kalit so‘zlar: qiziqish, pedagog, maorif, mutafakkir, mehnatsevarlik, me’ros, axloq.
O‘quvchilarni kasb-hunarga qiziqishini tarbiyalashda insoniyat mehnat faoliyati tarixini o‘rgatuvchi omillarga tayanib, o‘quvchilarni kelajakda to‘g‘ri kasb tanlashlariga ulkan zamin yaratilsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi.O‘quvchilarni mehnat turlariga qiziqishini oshirish, kasb tanlash va o‘zlashtirishni shakllantirib borish uchun pedagoglar zimmasiga o‘quvchilarga yoshligidan boshlab ta’lim- tarbiya berish bilan birga kasb-hunarga qiziqish ishlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish lozim. O‘zbek xalq tarbiyashunosligining o‘tmishdagi mashhur mutafakkirlar, xalq maorifi arboblari va ma’rifatparvar shoirlarning, mehnat kasb-hunar to‘g‘risidagi qimmatli fikrlarini biz uchun ahamiyatli tomoni shundan iboratki, ulardan yosh avlodni mehnarsevarlik ruhida tarbiyalash, kasb-hunarga qiziqtirishning vositasi sifatida foydalanish mumkin.O‘rta Osiyo mutafakkirlarining kasb-hunar, mehnatsevarlik haqidagi fikrlari bizga me’ros bo‘lib qolgan.
X asrdagi sharq ijtimoiy tarbiyashunoslik bo‘yicha fikrlarning eng yirik vakili Abu Nasr Al-Farobiy (870-950)ning o‘z davri uchun katta xizmatlaridan biri shundaki u insonlarni ilm-ma’rifatli bo‘lishga, mehnat qilishga va kasb-hunar egallashga chiqiradi.
Farobiy kasb-hunar va axloqiy fazilatlar muayyan harakatlarni takrorlash, mashq qilish yo‘li bilan paydo bo‘lishini uqtiradi. Mutafakkir har bir kishi o‘zi yoqtirgan kasbni egallaganidan so‘ng, o‘ziga topshirilgan ishga nisbatan yuksak ma’suliyatni his etishi va o‘z “kasb-hunarini mukammal bilmog‘i, yaxshi tarbiya olmog‘i va yaxshi xulq-atvor fazilatlariga ega bo‘lmog‘i kerak” deb ta’kidlaydi. Abu Rayhon beruniy (978-1048) ham mamlakatning obodonchiligi, kishilarning baxt-saodati va kamolati uning halol mehnat qilishida va kasb-hunar o‘rganishida deb biladi. U kasb-hunar, ixtirolashga, turli asboblarni yasashga bag‘ishlab 9 ta asar yozgan. Asarlarida o‘zi yashab turgan davrdagi ishlab chiqarishning rivoji va kasb-hunarga oid qimmatli mahlumotlar berilgan. Mehnatni va kasb-hunarni sharaflash, mehnat ahlining qadr-qiymatini uning manfaati uchun astoydil kurashni Beruniyning zamondoshi qomusiy olim Abu Ali Ibn Sino (980-1037)ning ilmiy faoliyatida ham ko‘rishingiz mumkin. Ibn Sino “Odam ijtimoiy jondir” degan fikrni olg‘a surdi. Shunung uchun ham olim odamning yashashi uchun eng zarur narsa foydali mehnat ekanligini tahkidlaydi.
O‘rta Osiyoda ko‘plab shoirlarning ustozi bo‘lgan Abulqosim Firdavsiy (934-1020)ning “SHohnoma”sida mehnat ahliga mehr-muhabbat bilan yog‘dirilgan va kasb-hunarni egallash malakasiga bagishlangan misralarini ko‘plab uchratish mumkin:
Mehnat tagidadir, ey oqil, har ganj, Ganj topmas hech kimsa, tortmas ersa ranj. firdavsiyga yaqin davrda yashagan shoirlardan yana biri Nosir Xisrav (1004-1088)dir. Uning fikricha, dunyodagi eng oliyjanob va oliyhimmat odamlar mehnatkashlar-jamiyat uchun foydali narsalar ishlab chiqaruvchi hunarmandlar, kosiblar, binokorlardir. kasbdan jodu hurram yo‘q jahonda, hunardin yaxshidur ham yo‘q jahonda.
butun kun rizqining bog‘boni bo‘lg‘ay, kishin o‘z uyining mehmoni bo‘lg‘ay. Zero mehnat qilgan, kasb-hunarli inson birovga qaram bo‘lmaydi, yaxshi mehnat qilish orqali inson o‘zining uch ehtiyojini qondiradi. Moddiy ehtiyojini, ma’naviy ehtiyojini, mehnat ehtiyojini qondiradi. Moddiy ehtiyoj qondirilishi natijasida ma’naviy va mehnat ehtiyojlari ham qondiriladi.
Xullas,o‘quvchilarni mehnat va kasb-hunarni tarbiyalashda ulug‘ mutafakkirlarimizning asarlarida keng foydalanish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Mutafakkirlarning me’rosiga chuqur hurmat bilan qarash va ular yaratgan asarlarni ko‘z qorachig‘iday saqlash kerak.
ADABIYOTLAR: 1. S.hasanov “O‘rta Osiyo mutafakkirlari mehnat tarbiyasi haqida”. T. 1996y. 2. R.A.Mavlonova, Goroxova, Ogluzdina O “Mehnat tahlim metodikasi” T., “O‘qituvchi”
1986 yil.
12010
KEYS TEXNOLOGIYALARIDAN UNUMLI FOYDALANISH
Boboyeva Dilorom Roʻzibayevna Qarshi tumani 63-maktab
ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi. Telefon: +998(91) 452 24 96 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada keys texnologiyasining qo‘llab darsdan samara olish mumkin ekanligi va o‘quvchilarga ijobiy ta’sir etishi haqida ma’lumotlar berilgan. Guruhlar bilan ham ishlash mumkin bo‘lgan texnologiya ekanligi aytib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: keys, alternativ, tanqidiy fikrlash, muqobil variant, jamoaviy qaror, interfaol ko‘nikma.
Keys texnologiyalari o‘qituvchidan keyin takrorlash, o‘qituvchining savollariga javob berish, matnni qayta o‘qish va boshqalar kabi ish turlariga qarshi. Ishlar odatiy o‘quv vazifalaridan farq qiladi (vazifalar, qoida tariqasida, bitta yechim va bu yechimga olib boradigan bitta to‘g‘ri yo‘l, holatlar bir nechta yechimlar va shunga olib keladigan ko‘plab alternativ yo‘llar mavjud).
boshlang‘ich maktabda keys texnologiyalaridan foydalanishda bolalar tajribaga ega.• analitik va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish• nazariya va amaliyotni uyg‘unlashtirish• qabul qilingan qarorlarning namunalarini taqdim etish• turli xil pozitsiyalar va nuqtai nazarlarni namoyish qilish• noaniqlik sharoitida muqobil variantlarni baholash ko‘nikmalarini shakllantirish O‘qituvchining vazifasi bolalarni ham, ham guruhning bir qismi sifatida o‘rgatishdir:• ma’lumotlarni tahlil qilish,• berilgan muammoni hal qilish uchun tartiblang,• asosiy muammolarni aniqlash,• Muqobil yechimlarni ishlab chiqish va ularni baholash;• maqbul yechimni tanlang va harakat dasturlarini tuzing va hk. Bundan tashqari, bolalar:• aloqa ko‘nikmalariga ega bo‘ling• taqdimot ko‘nikmalarini rivojlantirish• samarali o‘zaro ta’sir o‘tkazish va jamoaviy qarorlar qabul qilishga imkon beradigan
interfaol ko‘nikmalarni shakllantirish• mutaxassislik ko‘nikmalariga ega bo‘lish• vaziyat muammosini hal qilish uchun zarur bilimlarni mustaqil ravishda qidirib o‘rganishni
o‘rganing • o‘qish uchun motivatsiyani o‘zgartiring Faol situatsion trening yordamida tahlil ishtirokchilariga ma’lum bir vaqtda ma’lum bir vaziyat
bilan bog‘liq bo‘lgan faktlar (voqealar) taqdim etiladi. O‘quvchilarning vazifasi - mumkin bo‘lgan yechimlarni jamoaviy muhokama doirasida harakat qiladigan, ya’ni oqilona qaror qabul qilish bilan yakunlanadi. Ushbu holatda o‘yinning o‘zaro ta’siri barchani faolligini ta’minlab beradi.
keys tinglovchilarga bevosita imtihon paytida taklif qilinishi ham mumkin. Lekin bunday holda u ancha qisqa bo‘lishi, maqsadlari esa ularni tinglovchi belgilangan vaqt davomida hal qilishga ulguradigan holatda bo‘lishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Ларина В.П., Ходырева Е.А., Окунев А.А. Лекции на занятиях творческой лаборатории
«Современные педагогические технологии».- Киров: 1999-2002.
12110
JISMONIY TARBIYA DARSLARIDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALAR
Jamoliddin Boltayev Yuldoshevich Xorazm viloyati Yangiariq tumani
26-son umumiy o‘rta talim maktabi +998999649364
Annotatsiya: ushbu maqolada jismoniy tarbiya darslarida innovatsion texnologiyalar qo‘llash va ularning ahamiyati haqida bo‘lib, maqolada ba’zi metodlar tahlil etilgan.
Kalit so‘zlar: jismoniy tarbiya, ta’lim, interaktiv metod, innovatsion texnologiya.
Hozirgi kunda ta’lim jarayoniga innovatsion texnologiyalar va interaktiv metodlarni qo‘llashga qiziqish tobora keng tus olmoqda. bunday metodlarni qo‘llash ta’lim samaradorligi va ta’sirchanligini oshiradi, o‘quvchilarning o‘qish motivlarini o‘stiradi. Innovatsiya (inglizcha innovation) yangilik yaratish, yangilikdir. demak, an’anaviy ta’limdagi kabi bir xil shablonlar asosida emas, balki yangiliklar asosida ta’lim jarayonining ta’sirchanligini oshirishga qaratilgan ish shaklidan foydalanish innovatsiya demakdir. Ta’limda pedagogik texnologiyalarga asoslanish va innovatsiyaga intilish, o‘quvchilarni faollashtirishga qaratilgan turli interaktiv metodlardan foydalanish ta’lim maqsadini samarali amalga oshirishga yordam beradi.
Bu texnologiyada kommunikativ metodlardan keng foydalaniladi, ularningn ayrim asosiy belgilarini ko‘rib chiqamiz. Interfaol ta’lim usuli – har bir o„qituvchi tomonidan mavjud vositalar va o‘z imkoniyatlari darajasida amalga oshiriladi. bunda har bir o„quvchi o„z motivlari va intellektual darajasiga muvofiq ravishda turli darajada o‘zlashtiradi. Interfaol ta’lim texnologiyasi – har bir o‘qituvchi barcha o‘quvchilar ko‘zda tutilgandek o‘zlashtiradigan mashg‘ulot olib borishni ta’minlaydi. bunda har bir o‘quvchi o‘z motivlari va intellektual darajasiga ega holda mashg„ulotni oldindan ko‘zda tutilgan darajada o‘zlashtiradi. Interaktiv usullarning barchasida ham o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati o‘rtasidagi hamkorlik, o‘quvchining ta’lim jarayonidagi faol harakati ko„zda tutiladi. Masalan, biror bir mavzuni o„rgatishda uni modellashtirish qismida o„qituvchi o„quvchilarga modelni namoyish qilish oldida “Aqliy hujum” metodidan foydalanishi mumkin. Ya’ni o‘quvchilar qo‘yilgan muammoni qanday tushunishlari va ko‘nikmani qanday egallashlari mumkinligi ulardan so‘ralib, ularning fikrlari umumlashtiriladi. bunda o‘quvchilar fikri mutlaqo tanqid qilinmaydi. Amaliy boshqaruv qismida o„qituvchi “Hamrohingga o‘rgat” metodidan foydalanishi mumkin. bu metod darsni optimal tashkil etishga imkoniyat yaratib, o‘quvchilrning o‘z faoliyatini tanqidiy nazorat qilish va xatolarni bartaraf etishga o‘rgatadi. Tushunchalarni tekshirishda o‘qituvchi turli interaktiv metodlar (“Bumerang”, “Charxpalak”, “Aql charxi” va boshqalar)dan foydalanishi mumkin. Masalan, “charxpalak metodi”. O‘quvchilar guruhlarga bo„linib, ularga topshiriqlar yozilgan varaqa tarqatiladi. O‘quvchilar topshiriqni bajarganlaridan keyin ularning ishlari guruhdagi boshqa o‘quvchilarga tarqatildi. Ular tegishli o‘zgartishlar kiritganlaridan keyin yana boshqa o‘quvchilarga beriladi va shu tarzda o‘quvchilarning har birining ishi guruhdagi barcha o‘quvchilar qo‘lidan o‘tadi va oxiri o‘ziga qaytadi. har birlari o‘zlari nuqtai nazaridan ishga o‘zgartirishlar kiritishlari mumkin. keyin o‘qituvchi to‘g‘ri javobni ko‘rsatadi. bu usulda o‘quvchilar ijodiy fikrlashga, o‘z fikrlarini erkin bayon etishga va o‘z kamchilik larini bilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.“Aql charxi” usulida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutq ravonlashadi, tez va to‘g‘ri javob berish malakasi shakllanadi. bu o‘yinda ikki yoki uchta o‘quvchidan iborat guruhchalar ishtirok etiladi. birinchi o‘quvchi mavzuga doir terminlardan birini aytadi. Ikkinchi o‘quvchi birinchi o‘quvchi aytgan terminni qaytaradi va o‘zi ham bitta termin aytadi. Uchinchi o‘quvchi avvalgi ikkita terminni qaytaradi va bitta termin qo‘shib aytadi. Yana birinchi o‘quvchiga navbat keladi, u ham avvalgi uchta terminni qaytaradi va o‘zi bitta termin qo‘shib aytadi. Qaysi o‘quvchi adashib ketsa yoki aytilgan terminlardan qaytarib aytsa o‘yindan chiqadi. Shu tariqa o‘quvchilar guruhi davom etadi. bu o‘yinni tashkil etishda maqsad aniq bo‘lishi va o‘quvchilarning qaysi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlariga e’tibor qaratilishi muhim.Masalan: sport turlarini ayting: 1-o‘quvchi: futbol; 2-o‘quvchi: futbol – voleybol ; 3- o‘quvchi: futbol – voleybol – boks 4-o‘quvchi: : futbol – voleybol – boks–tennis; 5-o‘quvchi : futbol – voleybol – boks–tennis – karate; 6-O‘quvchi: futbol – voleybol – boks–tennis – karate va boshqalar. O‘quvchi so‘zlarni ketma-ket aytishda xatoga yo‘l qo‘ysa o‘yindan chiqadi. Xuddi shu taxlitda “Sport turlari” va boshqa mavzularini o‘rganishda ham bu o‘yindan
12210
foydalanish mumkin. Ayniqsa bu o‘yin darslarni umumlashtirish va takrorlash darslarida qo‘l keladi. Jismoniy tarbiya darslari jarayonida o‘quvchilarning o‘qish motivini rivojlantirish katta ahamiyatga ega. chunki motiv o‘quvchilarni ta‟lim jarayoniga qiziqtiradi, o‘quvchilarning darsga faol qatnashishga, bilimlarni egallashga undaydi. Interaktiv metodlar o‘qish motivini rivojlantirishga katta yordam beradi. Masalan, “Baxtli tasodif” usuli. “Baxtli tasodif” usuli orqali mavzu yuzasidan uyga berilgan topshiriqlarni nechog‘lik o‘rganilganligini aniqlash oson bo„ladi. buning uchun qog‘ozdan kartochkalar tayyorlanadi va har bir kartochkaga 2-3 tadan savollar qo‘yiladi. faqat bitta kartochkaga “Yutuq “5” baho” deb yoziladi. Shu yutuqli kartochka kimga tushsa “baxtli tasodif” sohibi hisoblanadi va bugungi darsda eng yuqori ballni oladi. Savolli kartochkalar olgan o‘quvchilar ham savollarga bergan javoblari asosida baholanadilar. Masalan, jismoniy tarbiya darsida “baxtli tasodif” o‘yini quyidagicha tashkil etilishi mumkin: “Baxtli tasodif” o‘yini uchun tuzilgan kartochkalar: Baxtli tasodif – 1Jismoniy tarbiya prinsiplari qaysilar? Jismoniy tarbiya sistemasining asosini nimalar tashkil qiladi? Baxtli tasodif – 2 Jismoniy tarbiyaning xarakterli belgilari? Voleybol qanday sport turi.? baxtli tasodif – 3 Jismoniy mashklar ta‟sirini aniqlaydigan omillar? basketbol qanday o‘ynaladi? baxtli tasodif – 4Yutuq «5» baho. bunday usullar o‘quvchida bilimga ishtiyoq uyg‘otadi. O‘quvchi darslarga puxta hozirlik ko‘rishga intiladi. Xulosa qilib aytganda interaktiv usullar darsning qiziqarliligi va ta’sirchanligini oshiradi, o‘quvchilarni ta’lim jarayonining faol subyektlariga aylantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. А.Д.Новиков «Жисмоний тарбия назарияси ва методикаси» Ўкитувчи нашриѐти
1975 й 2. П.Н. Казаков «футбол» Тошкент 1981. «Ўкитувчи» нашриѐти
12310
ONA TILI VA ADABIYOT FANIDA YANGI PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
Buribayeva Sayyora Marifjonovna Toshkent shahar Uchtepa tumani
295-umumiy o‘rta ta’lim maktabining ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
tel: +998935480177
Annotatsiya: Zamonaviy ta’lim tizimida didaktika jadal rivojlanib bormoqda. Ijtimoiy hayotning talablari o‘qitish faoliyatida amaliy dars ishlanmalarni tatbiq etuvchi yangicha yondashuvlarni, ta’lim texnologiyalarini taqozo qilmoqda. O‘quvchilarga yangi bilimlarni berish texnikasining asosiy maqsadi ham nazariyada, ham amaliyotda ularning bilim olish harakatlarini faollashtirishga qaratilganligidadir.Maqolada mana shunday yangi pesagogik metodlar haqida fikr bildirilgan.
Kaait so‘zlar: insert, o‘quvchi, konspekt, tushuncha, matn, belgi, kichik guruh.
Amerikalik pedagoglar tomonidan taqdim etilgan adabiyotlarda «Notanish matnni “Insert” usuli yordamida o‘qish metodini ona tili va adabiyot darslarida qo‘llanilsa, samarali bo‘lishi nazarda tutiladi. chunki har bir darsda o‘quvchilar yangi ma’lumotlar, manbalar va yangi shaxslar hayoti bilan tanishishlari kerak bo‘ladi.
O‘quvchi matnni oxirigacha o‘qib chiqib, hozir o‘qiganlaridan hech narsani mutlaqo eslab qolmasligi ko‘p o‘quvchilar uchun oddiy hol hisoblanadi. “Insert” usuli orqali o‘qish esa tus-hunib o‘qish, o‘qish jarayonida faol bilim olish imkonini beradi. Insert (belgi qo‘yib o‘qish) –o‘qish va yozishni samarali amalga oshirishda, o‘quvchilarda darslik bilan ishlash ko‘nikma-larini shakllantirishda, ayniqsa, qulay usul. konspekt yozishning interfaol usuli. Unda belgilar quyidagicha bo‘lishi kerak: “V”—bilaman. “– “ – o‘ylaganimga zid, notanish. “+”–yangilik. “?” – tushunmadim, ya’ni qo‘shimcha ma’lumot kerak. “!” - hayratlandim.
Fikrimizni asoslash uchun 7-sinf adabiyot darsligiga kiritilgan Xayriddin Salohning “Yulduzlar afsonasi” asari va she’rlarini interfaol o‘qitish metodlaridan foydalanib o‘qitishni quyidagicha tavsiya qilamiz: 1. O‘quvchilarga she’riy matn beriladi va o‘qib tanishib chiqishlari uchun vaqt belgilanadi.2. O‘quvchilar matnni o‘qishlari bilan birgalikda o‘qituvchi tomonidan oldindan tayyorlab qo‘yilgan
“Insert”metodi talablari orqali faoliyat olib boradilar. Ya’ni bunda quyidagi belgilardan foydalanish tushuntiriladi. “V”-tanish ma’lumot, “+”- yangi ma’lumot; “-“ siz allaqachon bilganlaringiz, bilaman deb o‘ylaganlaringizga qarama-qarshi; “?” -Savol belgisi bu tushunarsiz, yoki siz ushbu masala bo‘yicha to‘liqroq ma’lumotga ega bo‘lmoqchisiz.3. O‘quvchilar o‘z partadoshlari bilan yakka tartibda ishlab chiqqan she’riy matnni muhokama qilishlariga taxminan uch daqiqa vaqt ajratiladi.4. Shundan so‘ng kichik guruhlar tashkil qilinishi va 10 qatordan she’riy misralar 4 ta guruhga berilishi tavsiya qilinadi va har bir guruh o‘zlari ishlab chiqqan “insert belgilari” orqali matnni tahlil qiladilar. Tahlil qilish jarayoni o‘quvchilarning bilganlaridan boshlanib, bilmagan, tushunmagan, anglashga qiynalgan fikrlarigacha yoki savollar tug‘ilgan jumlalarigacha qamrab olinishi zarur. bunda ayrim so‘zlarning, atamalarning izohlari ham berilishi maqsadga muvofiq. “Insert” metodidan foydalanish yo‘llari quyidagicha:- Yangi material bilan tanishish, yangi ma’lumot olib nazariy jihatdan takomillashtirish;- Yangi axborot bilan ishlash uni qayta ko‘rib chiqish;- Matnni tahlil qilish, mushohada yuritish. Metoddan foydalanishning afzalliklari:- Matnni samarali mutolaa qilish va matn ustida o‘ylashga yordam beradi.- Axborotni yoki yangi ma’lumotni kuzatish va qayta ishlashga, tushunishga xizmat qiladi.- Mustaqil ish olib borish, fikrlarni umumlashtirish, xulosa chiqarishga yordam beradi.- O‘quvchilarda mustaqil ish olib borish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Adabiyotlar:1. husanboyeva Q. Adabiy ta’limda mustaqil fikrlashga o‘rgatish.- Toshkent, 1999-yil2. Yo‘ldoshev J,G‘., Usmonova S.A. Pedagogik texnologiya asoslari.-Toshkent, 2003-yil3.
Ziyotova T. Ona tili-ijodiy tafakkurni oshirishning asosiy omili.- Toshkent, 2001-yil
12410
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA TARBIYANING AHAMIYATI
Choriyeva Shahnoza G‘aniyevna Qashqadaryo viloyati Dehqonobod tumani
«Barkamol avlod « bolalar maktabi «Yosh jurnalist va notiq» to‘garak rahbari
Annotatsiya: Maqolada ulg‘ayib kelayotgan yosh avlodning tarbiyasi va unga xos xususiyatlar haqida fikr yuritilgan.Ertangi kun egalarimizning,tarbiyasi va unga bo‘lgan qarashlarimiz to‘laqonli ochib berilgan.
Kalit so‘zlar: tarbiya, ma’naviyat, dunyoqarash, uyushqoqlik, ko‘nikma, psixolog.
O‘z mustaqilligiga erishgan yurtimizda kelajak avlodlarimiz bo‘lgan yoshlarga alohida e’tibor berilib, ularning har tomonlama rivojlangan komil shaxs hamda raqobatbardosh kadrlar sifatida shakllanishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilmoqda.
bizga ma’lumki, yosh avlod ma’naviyati shubhasiz ta’lim-tarbiya jarayonida shakllanadi. Ta’lim jarayonining ajralmas qismi hisoblangan tarbiyaga bo‘lgan e’tibor yurtimizda har qachongidan ham muhim dolzarblik kasb etmoqda. O‘quvchi o‘quv jarayonining davomi sifatida bevosita tarbiyaviy ishlarda ishtirok etadi. Uning darsda olgan bilimi, dunyoqarashi, qiziqishi, imkoniyatlari tarbiyaviy ishlarda namoyon bo‘ladi, mustahkamlanadi. Eng asosiysi o‘quvchi tarbiyaviy ishlarda qatnashish jarayonida o‘z-o‘zini anglaydi, ijodkorligi o‘sadi, olgan bilimlarini amalda qo‘llashga o‘rganadi, shuningdek, ularda jamoatchilik, uyushqoqlik, hamdardlik kabi ko‘nikmalar shakllanadi. Shunday ekan, ta’lim tizimi oldida turgan asosiy masalalardan biri ham tarbiyaviy ishlarni maqsadga muvofiq tarzda tashkil etish, samaradorligini oshirish, yosh avlodda g‘oyaviy-siyosiy bilimdonlikni oshirishdan iboratdir. Ushbu masalaning yana muhim tomonilaridan biri shuki, bugungi kunda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishda zamonaviylikka asoslanish, ya’ni tarbiyaviy ishlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish pedagogik jarayonda talab etilayotgan masaladir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to‘g‘risida»gi farmonida ko‘rsatilganidek, jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani shakllantirish, yoshlarni boy madaniy me’rosimiz, tarixiy an’analarimizga, umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning hal qiluvchi omilidir.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarning samaradorligini oshirish avvalo komil insonni shakllantirishning eng zamonaviy va qulay yo‘nalishlarini topib joriy etishga bog‘liq. Ushbu Konsepsiya ham xuddi shu maqsadda, shaxs kamoloti bosqichlarini belgilab olishga yo‘naltirilgan. Tarbiyaviy ishlarni davr talabiga javob beradigan holga keltirish uchun tarbiyaning asosi bo‘lgan barcha g‘oyalar qaytadan ko‘rib chiqilishi, asosiy e’tibor bola shaxsiga qaratilishi, yillar davomida to‘plangan ijobiy tajribadan unumli foydalanish zarurligini taqozo etadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining faoliyatini tashkil qilishga yunaltirilgan sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarning asosiy xususiyati- o‘quvchi kundalik hayotining namoyon bo‘lishidir. O‘quvchi kundalik ishlarining davomi sifatida sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda bevosita ishtirok etadi, turli mazmundagi suhbatlar, savol-javoblarda qatnashadi, kechalarni tashkil qilishda ishtirok etadi, rollarni bajaradi, tinglaydi, qolaversa bular orqali ma’naviy dunyosi boyib boradi. Ayniqsa, ular bugungi kunda o‘quvchilarning milliy merosimizga nisbatan qiziqishlarini ustirish maqsadida tashkil qilinadi. har qanday sinfdan tashqari mashg‘ulot oldiga turli tarbiyaviy vazifalar qo‘yiladi. Ularning har biri o‘zga xos belgilarni, bir-biridan farq qiluvchi shakllarni, vositalarni, ijodiy, mehnatni talab qiladi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘qituvchilarning yillik ish rejalarida aniq ko‘rsatilgan, maqsad va vazifalari belgilangan bo‘lishi lozim. boshlang‘ich sinflarda tashkil etiladigan tarbiyaviy tadbirlar o‘quvchilar hayoti bilan ya’ni ularning maktab ostonasiga ilk qadam qo‘ygan kunlaridan boshlanadi.Mustaqillik bayrami, 2-sentabr, kuz bayrami, konstitutsiya kuni, Alifbo bayramlari, Yangi yil, Harbiylar kuni, mashhur allomalarning tug‘ilgan kunlari, 8-mart, Navro‘z bayrami, gullar bayrami kabilar.
Aynan o‘qituvchi bolalar uchun andoza sifatida namoyon bo‘ladi. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda birinchi muallim bolalar uchun ulug‘ zot sifatida gavdalanadi va bolalar uchun andoza bo‘ladi. Shunday ekan, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kreativligi, xarakatchanlagi, bolalarni tushuna bilishi, kommunikativ va pertseptiv (bolani tushuna olish) qobiliyatlari bilan bir qatorda muhim
12510
ahamiyat kasb etadi. chunki boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida harakatchanlik, qiziquvchanlik hamda bilishga bo‘lgan ishtiyoq kuchli bo‘lishi psixolog olimlar tomoniddan ilmiy jihatdan asoslangan. faqatgina bunday qiziqish va ishtiyohlarni ijobiy tomonga yo‘naltirish talab etiladi. Buning uchun esa boshlang‘ich sinf o‘qituvchilaridan yanada ko‘proq izlanishni, ijodkorlikni va novatorlikni talab etadi.
Adabiyotlar:1. baratov Sh. O‘quvchi shaxsini o‘rganish usullari.-T.:O‘qituvchi,19952. Erkayev A. Ma’naviyat - millat nishoni.- T.: Ma’naviyat, 19973. hasanboyeva O. Guruhlarda tarbiyaviy ishlar. - T.: O‘qituvchi, 1994
12610
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA ERTAK VA MASALNING O‘RNI
Alixonova Dilnoza Alisherovna Andijon viloyati Jalaquduq tumani
7-umumiy o‘rta ta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon: +99890-626-84-49
Annatatsiya: Ushbu maqolada o‘quvchilarni erkin fikrlash,o‘z fikrini bayon eta olish, ertaklardagi obrazlar orqali hayotga ijobiy va salbiy fikrlash, dovyurak, mard, jasur insonlar bo‘lib yetishga yordam beradi.
Kalit so‘z: O‘gzaki nutqni oshirish, erkin fikrlash, muommoliy vaziyat,o‘quvchi faolligini oshirish, erkin fikrlashga o‘rgatish
Ertak xalq og‘zaki ijodida eng keng tarqalgan janr bo‘lib, ularda kishilar hayotida uchraydigan oddiy hodisalar va fantastik sarguzashtlar hikoya qilinadi. Ertaklarning ko‘pida real hayot tasviri fantastic elementlar bilan qo‘shilib ketadi. Ertakning o‘tkir maroqli suyjeti, voqea rivojidagi favqulotta, ajoyib vaziyat bolalarni maftun qiladi:undagi mard, kuchli, topkir, dovyurak, chakkon qaxramonlar, ertakning g‘oyaviy yo‘nalishi, unda ezgu kuchning-yaxshilikning doimo g‘alaba qilishi bolalarni o‘ziga tortadi. Ertakda qabul qilingan hikoya qilish shakli, bir xil so‘z va iboralarning qayta-qayta takrorlanib turishi, ohangdorligi, tilining ta’sirchanligi ifodali vositalarning jonliligi bolalar uchun g‘oyatda qiziqarlidir. Ertakda qatnashuvchilarning raxmdil, saxiy adolatli hamda ularning aksi bo‘lgan yovuz, baxil, ochko‘z kabi timsollarga bo‘linishi o‘quvchilarga axloqiy jixatidan tarbiyalashga o‘z ta’sirini o‘tkazadi.
Ertak orqali o‘quvchilarda ijobiy va salbiy xususiystlarni o‘rganib tushunchaga ega bo‘lib u orqali o‘ziga kerakli xulosani oladilar. biz kattalar ham yoshligimizdan ertaklar eshitib katta bo‘lganmiz. buvijonlarimizdan turli xil ertaklar eshitib o‘sha ertakdagi yaxshi va yomon xislatlarni ongli ravishda bolalarcha taxlil qilar edik.
Hozirgi kunda ham biz maktabgacha tarbiyalanuvchi va boshlang‘ich sinf bolalarga turli xildagi ertaklar aytish orqali ularning ongida yaxshi va yomonni anglashga, hayotda jasur, mard, kuchli, oqil, insonlar bo‘lish va hayotiy ko‘nikmalar hosil qilmog‘imiz darkor.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ertak eshitib va eshitganlarini og‘zaki qayta hikoya qilib berish orqali ularning og‘zaki nutqini o‘stirishga yordam beradi. Ertak aytish orqali bolalar o‘zlarining qalbidagi istak – hohishi, orzu- armonlarini ham bayon etishga harakat qiladilar.
Ertak bolalarda personajlarning hatti-xarakatini muhokama qilib, baxolash ko‘nikmasini o‘stiradi. Ertakda xalq o‘z hayotini o‘zi hikoya qiladi, shuning uchun o‘quvchilar ertakni o‘qish bilan ma’lum davradagi xalq hayotini, uylari va orzu-istaklarini bilib oladilar.
Ertak ustida ishlashda quyidagi vazifa va tamoillaga amal qilinadi.1.Ertak orqali yuksak axloqiy tarbiya berish.2.Ertak matni asosida o‘quvchilar nutqini o‘stirish.3.Ertak orqali o‘zbek xalqining milliy qoloritini o‘zgartirish.4.Ertak vositasida o‘quvchilarda ijodkorlik xislatlarini tarkib toptirish.5.Ertakdagi suyujet orqali o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashlarini o‘stirish.Etakni izoxli o‘qish darsining ko‘rilishi quyidagicha bo‘lishi mumkin:1.O‘quvchilarni ertakni idrok etishga tayyorlash.2.Ertakni ifodali o‘qish.3.dastlabki taassurot bo‘yicha suhbat.4.Ertakni izoxli o‘qish.5.Ertakni matnini tahlil qilish.6.Ertak matniga reja tuzish.7.Reja asosida ertakni qayta hikoyalash.8.Umumlashtiruvch suhbat.Masal axloqiy mazmunini kinoyaviy timsollar orqali aks ettiradigan badiiy asardir. Masalda
insonga xos xususiyatlar kinoyaviy timsollar –hayvonlar, jonivorlar va o‘simliklar dunyosiga ko‘chiriladi.Masalda fikrning qisqa, lo‘nda,chiroyligi o‘quvchilar nutqi va tafakkurining o‘stirishla muhum vosita bo‘ladi.
Masalda o‘quvchilarning o‘sha masalni mazmunli, ifodali o‘qish, izohli tarzda o‘qish, masal
12710
orqali o‘quvchilarda yuksak ahloqiy ma’naviyatni shakllantirishdan iboratdir.Masal o‘qishda uning muallifiga, undagi qatnashuvchi shaxs yoki narsalar haqida tushunchaga
ega bo‘lib ketiladi ham. Masalni o‘quvchi o‘qiganda undagi janrlardagi qiziq holatlarni tushunib sevib o‘qiydi.
Bolalarning masaldagi kinoyaviy mazmun emas,balki,birinchi navbatta,timsollarning go‘zalligi o‘ziga jalb etadi.Shuning uchun masal ustida ishlash hayvonlar hayotidan yozilagn hikoya ustida ishlash kabi uyushtiriladi.Odatda,masal personajlari o‘z hatti-harakatari, fe’l-atvorlari va nutkiy uslublari bilan o‘zlarini tavsiflaydilar.ba’zan bu tafsifni personojning o‘zi to‘ldiradi.Muallifning o‘zi esa bir-ikki so‘z bilan tafsifni mukammalashtiradi.
Masal ustida ishlash quyidagi vazifalar va tamoillarga amal qilinadi:1.Masal janrning mohiyatini ochib berish. 2.Masaldagi kinoyani ko‘rsatib berish. 3.Masal ko‘rilishi ustida ishlash.4.Masal matnidagi turli iboralar orqali o‘quvchilar nutqini o‘stirish.5.Masal mazmuni asosida o‘quvchilarni yuksak axloqiy ruxda tarbiyalash. Masal o‘qish darsining qurilishi quyidagicha bo‘ladi:I Tayyorgarlik ishlari:1) Masal muallifi haqida ma’lumot;2) Masalda qatnashuvchi shaxs, hayvon, hashorat yoki narsalar xususiyatlari haqida suhbat;3) O‘quvchilarning diqqatini to‘plash.II Masalni o‘qish:1) Ifodali o‘qish;2) Izohli o‘qish;3) Matnni taxlil qilish.III Masal kompozisiyasi ustida ishlash:1. Reja tuzish;2. Reja asosida qayta hikoyalash;3. Masaldagi kinoyani ochish;4. Masaldagi voqealarni hayot bilan bog‘lash.
Foydalangan adabiyotlar:1. Qosimova Q. boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi. T. O‘qituvchi 1985. 2. Abdullayeva k. Ikkinchi sinfda o‘qish darslari. T. O‘qituvchi 1987. 3. Ashrapova G. Xolmatov N. Uchinchi sinfda o‘qish darslari. T. o‘qituvchisi 1988.4. Mirzayev I. boshlang‘ich sinflarda xalq og‘zaki ijodini o‘rganish. T.O‘qituvchi 1979.
12810
TEXNOLOGIYA (MEHNAT TA’LIMI) FANI AHAMIYATI
Dilafruzxon Qodirova Muhammadjon qizi 53-umumuy o‘rta ta’lim maktabi texnologiya fani o‘qituvchisi
Andijon viloyati Shahrixon tumani
Annotatasiya: Ushbu maqolada texnologiya(mehnat ta’limi) fani ahamyati, ushbu fanning funksiyalari, fanning o‘quvchi tarbiyasidagi o‘rni haqida so‘z yuritilgan bo‘lib, fanning salohiyati o‘rganib chiqilgan holda fikr vamulohazalar berilgan.
Kalit so‘zlar: Mehnat ta’limi, tarbiya, pedagogika, axloq
Pedagogika sferasi ko‘p yillar davomida mehnat ta’limini o‘rganib chiqmoqda.Mehnat ta’limi quyidagi funktsiyalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:• O‘quvchining jismoniy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi (ayniqsa, ish toza havoda
amalga oshirilsa);• O‘quvchining aqliy qobiliyatini rivojlantirishi;• Axloqni tarbiyalashda mehnat muhim rol o‘ynaydi;• O‘quvchining o‘z-o‘ziga hurmatini oshiradi (ish jarayonida inson jamiyatning rivojlanishi
uchun qanchalik muhimligini tushunadi, jamoat burchini tushunadi);• Bu o‘quvchilarga ba’zi ishlarda o‘zlarini sinab ko‘rishga va kelajakdagi kasbni to‘g‘ri
aniqlashga yordam beradi. Mehnat ta’limining asosiy maqsadi o‘quvchilarning mehnat faoliyatiga bo‘lgan sevgisini,
mehnat sifatini muntazam oshirish istagini, faol hayot ishtirokini va boshqalarni rivojlantirishdir. Mehnat ta’limining aksariyati maktab vaqtiga to‘g‘ri keladi. Maktabda ko‘plab ish joylari
mavjud. Ularning asosiy qismi o‘z g‘amxo‘rligi, ya’ni o‘quv materiallari gigienasi, shaxsiy gigiena, atrof-muhit tozaligi. Maktab o‘quv dasturiga muvofiq mehnat darslarida maxsus tashkil etilgan ishlar amalga oshiriladi.
Mehnatga ijobiy munosabat ishonch, tushuntirish va mashqlar kabi usullar yordamida erishiladi. doimiy mashqlar mukammal natijalarga olib keladi va bu odamga quvonch va ko‘proq ishlash istagini beradi. Shunday qilib, mehnatsevarlik shakllanadi.
Oila juda erta yoshdagi mehnat faoliyati ko‘nikmalari va ehtiyojlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. bolaligidan boshlab, bola ishlashga odatlangan, o‘z vazifalariga ega (u o‘yinchoqlarni olib tashlaydi, kiyim-kechak, yuz, qo‘llarning tozaligini nazorat qiladi).
Maktab hayotiga kirish bilan mehnat sohasi kengayib bormoqda, bu erda umuman qarama-qarshiliklar mavjud. Qarama-qarshilik maktab va uy ishidagi farqdan kelib chiqadi. biroq, bolaning ishiga bo‘lgan qiziqish mehnat faoliyatining xilma-xilligini oshirish bilan ortadi.
Turli xil jismoniy va intellektual faoliyat, rivojlangan texnik fikrlash, mehnatga ijobiy munosabat, mehnat jamoasida muloqot – bularning barchasi mehnat ta’limini amalga oshirishning asosiy mexanizmlari. Aqliy mehnat faoliyati bolada ijodiy posilkalarni, fidoyilikni, mehnatga ijodiy munosabatni shakllantiradi. Texnik fikrlash samarali mehnatni tashkil etishda texnologik bilim va tajribani to‘plash, shuningdek, o‘z mehnat faoliyatining natijalarini baholash uchun zarurdir.
Mehnat faoliyati o‘quvchilarning qobiliyatlari, ko‘nikmalari, mehnat odatlarini belgilaydi va jismoniy stressni bartaraf etadi. Mehnatga munosabat mehnatning uyushgan faoliyati natijasida ifodalanadi.
bolalarga ishni sevishga yordam berish kerak, shunda ular unga bo‘lgan ehtiyojni his qilishadi. Bola mehnatning qiyinchilik yoki jazo emasligini tushunishi kerak, bu uning yangi iste’dodlarini ro‘yobga chiqarish va kunni yana bir foydali ish bilan belgilash imkoniyati ekanligini his qilishlari kerak. har bir o‘quvchi buni bilishi va tushunishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar:- d.A. Txorjevskiy. «Mexnat ta’limi metodikasi» Toshkent Ukutuvchi - k.d. davletov va boshkolar. Mexnat va kasb ta’limi kasb tanlash nazariyasi va uslubieti.
Toshkent, Ukutuvchi - Xasanova va boshkolar. Pedagogika tarixi. Toshkent Ukutuvchi
12910
O‘QUVCHILAR BILIMINI MUSTAHKAMLASHDA INTERFAOL O‘YINLARNING AHAMIYATI
Dilorom TuychiyevaNamangan viloyati Yangiqo‘rg‘on tuman
xalq ta’limi bo‘limiga qarashli 52- sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabining
birinchi toifali boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: O‘quvchilarning olgan bilimlarini mustahkamlashda ta’limiy o‘yinlarning ahamiyati juda katta. Ayniqsa, kichik maktab yoshidagi bolalarning asosiy faoliyat turi o‘yin bo‘lganligi sababli, o‘tiladigan mavzular, o‘tilgan mavzularni mustahkamlashda o‘yin turidan foydalanish ular bilim samaradorligini oshirishga xizmat qiladi
Kalit so‘zlar: O‘yin faoliyati, kichik maktab yoshi, o‘tilgan mavzunu mustahkamlash, karra jadvali, so‘z turkumlari.
,,Bilag‘on bolajon” Bu o‘yin ona tili va ,matematika darslarining mustahkamlash qismida foydalanilsa bo‘ladi. O‘quvchilar olgan bilimlarini ko‘rgazmalilik asosida, hamda amaliy usulda bajarsalar, samarali o‘zlashtiradilar.
,,Eslab qol! bu metod orqali o‘quvchilarni ona tili darsida darsga jalb qilish maqsadida yoki darsining o‘tilgan mavzuni mustahkamlash qismida, yangi mavzuni mustahkamlash qismida ham foydalanish mumkin.
biz bilamizki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari o‘yin mashg‘ulotiga ko‘proq qiziqadilar. O‘tiladigan dars, o‘tkaziladigan mashg‘ulot yoki amalga oshiriladigan ish o‘yin tarzida bo‘lsa maqsadga erishish yaxshiroq bo‘ladi. bolalarning asosiy faoliyati o‘yindan iborat bo‘lgani uchun ham ularga ancha jiddiy topshiriqlarni ham o‘yin tarzida oson bajartirish, o‘zlashtirish qulay bo‘ladi. Men o‘z ish tajribamda darslarimda turli o‘yinlardan foydalanaman. bu o‘yinlar albatta bolalarni o‘qishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish bilan birga oson va charchoqlarsiz o‘zlashtirishlariga yordam beradi.
,,Bilag‘on bolajon ” o‘yiniBu metodni karra jadvali o‘rganilayotgan sinfda o‘tkazish mavzuni mustahkamlash,
o‘quvchilar faolligini oshirish maqsadida o‘tkazish samaralidir. O‘qituvchi o‘yin shartini tushuntirib bergandan so‘ng o‘tkaziladi. O‘qituvchi qo‘lida ko‘paytirishga oid ifoda ko‘rsatadi. O‘quvchi qo‘lidagi sonlar yozilgan kartochkadan ifodaning qiymatiga mos sonni ko‘rsatadi. O‘yin gapirmasdan, so‘zsiz bajariladi. To‘g‘ri va birinchi bo‘lib bajargan o‘quvchiga o‘qituvchi 1 ball, keyin bajargan o‘quvchilarga 0,5 ball ( ikkita yarim bir ball bo‘lishini o‘qituvchi avvaldan tushuntirib bergan bo‘lishi kerak) taqdim etadi. bolalar ballarni o‘yin oxirigacha yig‘ib boradilar. bu bilan ulushlarga oid ilk bilimlar ham berib boriladi. ko‘p ball yig‘gan o‘quvchiga ,,bilag‘on bolajon” rag‘bat bilan taqdirlanadi.
bu o‘yinni boshqa fanlarga ham moslashtirilsa bo‘ladi.Masalan: Ona tili fanidan so‘z turkumlari mavzusida ham qo‘llasa bo‘ladi.
bu o‘yinni boshqa fanlarga ham moslashtirilsa bo‘ladi.Masalan: Ona tili fanidan so‘z turkumlari mavzusida ham qo‘llasa bo‘ladi.bu o‘yin orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini qiziqishlarini oshiradi. Mavzu bo‘yicha
olgan bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. faolligini oshiradi. Tezkorlik, xushyorlikka chorlaydi
13010
,,Eslab qol!”Bu metod orqali o‘quvchilarni ona tili darsida darsga jalb qilish maqsadida yoki
darsining o‘tilgan mavzuni mustahkamlash qismida, yangi mavzuni mustahkamlash qismida ham foydalanish mumkin.
Bunda a4 formatli qog‘ozga sinfdagi barcha o‘quvchilar ko‘ra oladigan shriftda 2-sinflar uchun o‘n dona, 3-4-sinflarda 15 dona so‘zlar yoziladi. bu so‘zlar har xil ma’noni bildiradigan so‘zlar bo‘lib, o‘qituvchi tomonidan bir daqiqa davomida o‘quvchilarga ko‘rsatib turiladi. So‘zlar o‘tilayotgan mavzularga oid bo‘lsa yanada maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Shundan so‘ng o‘quvchilarga eslab qolgan so‘zlarni yozish buyuriladi. O‘quvchilar yozishi uchun ma’lum vaqt beriladi. Vaqt tugagandan so‘ng o‘quvchilar ishlari kuzatib chiqiladi.
Eng ko‘p va to‘g‘ri so‘z yozgan o‘quvchilar aniqlab, rag‘batlantiriladi.O‘yin oxirida savol – javob o‘tkazish mumkin. Savollar quyidagicha bo‘lishi mumkin:1.bu so‘z qaysi so‘z turkumiga oid?2.Shu so‘zga yaqin ma’noli so‘z ayta olasizmi?3. So‘zda nechta unli va nechta undosh bor?Ushbu o‘yin orqali o‘quvchilarda xotira rivojlanadi. So‘z boyligi oshadi. Mavzular bo‘yicha
olgan bilimlari mustahkamlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1 . Matematika 2 O‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma,,O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi”
Davlat ilmiy nashriyoti Toshkent – 20152. O‘z ish tajribamdan
13110
KICHIK MAKTAB YOSHIDAGI BOLALARNING PSIXOLOGIYASI
Shahrisabz shahar XTB ga qarashli 2-umumta’lim maktabi psixologi
Egamova Adiba. 919659954
Annotatsiya: Kichik maktab davri 6-7 yoshdan 9-10-yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi.bu davrga kelib bolaning psixikasi bilim olishga etadigan darajada rivojlanadi.kichik maktab yoshidagi bolaning muhim xususiyatlaridan biri,unda o‘ziga xos ehtiyojlarning mavjudligidir.bu ehtiyojlar o‘z mohiyatiga ko‘ra faqt muayyan bilim,ko‘nikma va malakalarni egallashga qaratilmay,balki o‘quvchilik istagini aks ettirishdan ham iboratdir.Shu ehtiyojlar asosida bolaning o‘z portfeliga,shaxsiy o‘quv qurollariga,dars tayyorlash stoliga,kitob quyish javoniga ega bo‘lish,kattalardek har kuni maktabga borish istagi yotadi. Aynan ana shu ehtiyojlar asnosida bola shaxs sifatida shakllanadi, shuningdek, ijtimoiylashuv jarayonlariga ta’sir qiladi.
Kalit so‘zlar: Bolani erta o‘qish,yozish,sanashga o‘rgatib uning bilish jarayonlari
bu davrda bola, fan asoslarini o‘rganinsh uchun biologik va psixologik jihatdan tayyor bo‘ladi.fiziologlarning fikriga ko‘ra, 7 yoshga kelib bolaning katta miya yarim sharlari ma’lum darajada rivojlangan bo‘ladi.Lekin bu yoshda inson miyasining psixik faoliyatni rejalashtirish boshqarish, nazorat qilish kabi murakkab shakllariga javob beradigan maxsus bo‘limlari hali to‘liq shakllanib bo‘lmagan bo‘ladi.Miyaning bu qismlari 12 yoshga kelib rivojlanib bo‘ladi. bu jarayon to‘liq shakllanib bo‘lmaganligi kichik maktab yoshidagi bolalarning xulq-atvorida,faoliyatlarini tashkil etishlarida va emotsional sohalada yaqqol namoyon bo‘ladi.
Pedagoglar ota-onalar bolalarni erta maktabga berishning foyda yoki zarari to‘g‘risida o‘ylaganlarida inson miyasining neyrofiziologik qonuniyatlarini ham alohida e’tiborga olishlari lozim. bolani erta o‘qish,yozish,sanashga o‘rgatib uning bilish jarayonlari zo‘riqtirilsa,bolaning emotsional hissiy rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan miya quvvatining tanqislashuviga sabab bo‘ladi. bolani erta o‘qish,yozish,sanashga o‘rgatib uning bilish jarayonlari zo‘riqtirilsa,bolaning emotsional hissiy rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan miya quvvatining tanqislashuviga sabab bo‘ladi. buning oqibatida bolaning emotsional hissiy jarayonlarining kechishida yoki jismoniy rivojlanishida kamchiliklar sodir bo‘ladi.bunday holatda energiya taqsimlaninshining majburan buzilishi sodir bo‘lib,u 7-8-yoshli bolalarni qo‘rquv,agressivlik yoki giperaktivlik holatlariga olib keladi. bu bolani maktabga o‘qishga tayyorlash kerak emas degan fikr emas,lekin bolanining aqliy kamolotiga erta o‘qishni, yozishni, sanashni o‘rgatish bilangina erishib bo‘lmaydi.Ma’lumki,rivojlanish qonuniyatiga ko‘ra har qanday taraqqiyot ko‘rgazmali obrazlilikdan abstract mantiqiylikka qarab boradi. Agar bola hali o‘qishga aqliy, ma’naviy-ruhiy jihatdan tayyor bo‘lmay turib,unga xarf va raqamlarni yozish,o‘qishga o‘rgatilsa psixik rivojlanishning teskari tomonga ketishiga sabab bo‘ladi.Psixolog olimlarning fikricha,psixik va evolyutsiya taraqqiyot qonunlari ham fizik qonunlar kabi o‘zgarmas,hamda universaldir.Yuqoridagi fikrlarni umulashtirib aytish mumkinki,neyrofiziologik jihatdan ixtiyoriy diqqat va o‘qish uchun zarur bo‘lgan ko‘plab miyada kechadigan jarayonlar asosan 7-8 yoshga kelib shakllanadi.Ya’ni shu yoshda bola 45 daqiqalik aqliy mehnatga tayyor bo‘ladi.
6-7-yoshli maktabga tayyor bolada’’Men shuni xohlayman ‘’ motividan ‘’Men shuni bajarishim kerak’’motivi ustunlik qila boshlaydi.
kichik maktab yoshidagi bolaning asosiy faoliyati o‘qish hisoblanadi.kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning ahloqiy onglari 1-4-sinfdagi o‘qish mobaynida muhim o‘zgarishlarga uchraydi va ahloqiy sifatlar, bilim va tasavvurlarning boyish sezilarli darajada boyiydi.
Bu davrda kattalar bolalarni amaliy jihatdan o‘z vaqtlarini to‘gri taqsimlash borasida yaxshi o‘qish,o‘ynash,sayr qilishva boshqa narsalar bilan shug‘ullanish qoidalariga o‘rgatadilar.demak, oilada bola u bilan hisoblashadigan,maslahatlashadigan yangi bir o‘rinni egallaydi. kichik maktab davri bu ijobiy o‘zgarishlar va yangilanishlar davridir.Shuning uchun ham rivojlanishning bu bosqichida har bir bola erishgan muvaffaqiyatlar darajasi nihoyatda muhim hisoblanadi. Agar shu yoshda bola bilish,o‘rganish quvonchini his etmasa,o‘qish malakalarini egallay olmasa, do‘stlashishni bilmasa,o‘ziga nisbatan,o‘z imkoniyat va layoqatlariga nisbatan ishonchli bo‘la olmasa,bu ishlarni kelgusida amalga oshirishi qiyinroq bo‘lib,boladan yuqori ruhiy va jismoniy zo‘riqishni talab etadi.
13210
Kichik maktab davrida o‘qish faoliyati bilan shug‘ullanish,jumladan moddiy narsalarning har xil xossalari bilan tanishish sezgilarning o‘sishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda asosan farq qila olish,ko‘rish va eshitish sezgilari ayniqsa tez o‘sadi.7-10-yoshli bolalarda ranglarning tuslarini sezish 45 foiz ortishi,10-12-yoshgacha bolalarda esa 65 foizgacha ortishi rus olimlari tomonidan aniqlangan.kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarni rasm chizishga o‘rgatish ranglarni farqlash sezgirligini o‘sishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.Ohanglarni farq qilish sezgirligi,ayniqsa bolalarga musiqava ashula o‘rgatish jarayonida kuchli sur’atda o‘sadi. Sezgilarning o‘sishida shuningdek,jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarining ham ahamiyati katta. Aniq harakat qilishga jalb etuvchi mashqlar bolalarning muskul –harakat sezgilarini o‘stiradi.
O‘quvchilar tushuncha va qoidalarni ta’riflab berolmay qolganlarida yoki ta’riflab berish mushkul bo‘lgan paytlada tasvirlab, taqqoslab,xarakterlab,misollar bilan ko‘rsatib beradilar.dars jarayonida o‘qituvchi turli vaziyatlarni tasavvur qilishni so‘raydi. bu holat,albatta biror-bir yordamchi qurollar,predmetlar,maketlar,sxemalar bo‘lgan taqdirdagina o‘quvchi tasavvurini rivojlantirishi mumkin.Aks holda bu yoshdagi bolalar mustaqil tasavvur,harakatlar qilishga qiynaladilar.kichik maktab davrida tasavvur asosan bolalar rasm chizayotganlarida,shuningdek ertak va hikoyalar to‘qiyotganlarida rivojlanadi. kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar o‘z hayollari va tasavvurlariga asoslangan holda qiziqarli ertak va hikoyalar to‘qiy oladilar. bu yoshdagi bolalar tasavvuri juda keng va xilma-xil bo‘ladi.Ayrim o‘quvchilar real borliqni tasavvur etsalar,boshqalari esa fantastic obraz va vaziyatlarni tasavvur etadilar. Shu bois turli tasavvurlar zamirida ularning qo‘rquvni yengishi,do‘st topishi,xursandchilik hislari yotadi.
Maktabga kelish arafasida bolaning so‘z boyligi o‘z fikrini bayon eta oladigan darajada ortadi. 6 yoshdagi normal rivojlanayotgan bola o‘z nutqida 3000-7000 so‘zni ishlatadi.bu davrda bolaning yozma nutqi ham shakllanadi. Ta’lim jarayonida tafakkur operatsiyalariga,mustaqil fikrlashga o‘rgatish kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarni barkamollikka erishtirishning garovidir.
kichik maktab davridagi bolalarning aqliy rivojlanishi ijtimoiy omillar bilan belgilanadi.Individ ijtimoiy munosabatlar ta’sirida o‘zgaradi.bolaning maktabda muntazam ravishda o‘qishga o‘tishi uning barcha bilish jarayonlarini rivojlanishiga va o‘z-o‘zidan atrof-hayotdagi narsa –hodisalarga nisbatan fikrini,munosabatlarini o‘zgarishiga olib keladi.
kichik maktab yoshidagi bolalar shaxsi rivojlanishiga ularning atrofidagi odamlar, ota-onasi,o‘rtoqlari va ayniqsa o‘qituvchisi bilan bo‘ladigan munosabatlari katta ta’sir ko‘rsatadi.
bola o‘qituvchisini aql sohibi,ziyrak,sezgir,mehribon inson deb biladi.O‘qituvchining obro‘si oldida ota-onalar,oilaning boshqa a’zolarining nufuzi keskin kamayadi.Shu sababli bolalar bu davrda o‘qituvchining so‘zini qonun sifatida qabul qiladilar.bolalarning o‘quv faoliyatidagi muvaffaqiyati hamda shaxsining shaklllanishi ko‘p jihatdan ularning o‘qituvchisi bilan munosabatlaridagi o‘ziga xos xususiyatlariga,sinfdagi o‘z mavqeini qay darajada anglab yetishiga,tarkib topgan o‘quvchilar jamoasi bilan o‘zaro munosabatlariga bog‘liq bo‘ladi.
KIchik maktab yoshidagi o‘quvchilarning hislari o‘zining ancha barqarorligi,anglanganligi bilan maktabgacha yoshdagi bolalarning hislaridan farq qiladi, bu hislar anchagina osoyishtalik bilan o‘tadi,ancha chuqur va kuchli bo‘lib qoladi.kichik maktab yoshidagio‘quvchilarning umumiy emotsional tonusida xushchaqchaqlik,ruhiy tetiklik kayfiyati ustunlik qiladi.darslarda va tanaffus vaqtlaridagi o‘yinlardaular quvnoq va tetik bo‘ladilar.bunday holat esa kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning emotsional hayotida norma bo‘lib hisoblanadi.
Bu yoshdagi bolalarni maktab dasturiga kiritilmagan juda ko‘p atrof-muhit hodisalari haqidagi bilimlar qiziqtiradi.bu qiziqishlar bolaning ko‘pincha e’tiborga olinmaydigan ijodiy o‘yinlarga nisbatan qiziqishlarida ham namoyon bo‘ladi. bunday o‘yinlarda uning ijtimoiy qiziqishlari,emotsiyalari,jamoa uchun tashvishlanish kabi hislari aks etadi.Qiziquvchanlik kichik maktab yoshidagi bolalarning keng aqliy faolligininamoyon etilish shakli hisoblanadi.
bu davrda bolalarda muvaffaqiyatga erishish motivlari tarkib topa boshlaydi.bu yoshdgi bolalar soatlab yolg‘iz holda sevimli mashg‘ulotlari bilan shug‘ullanishlari mumkin va shular asosida ularda mehnatsevarlik va mustaqillik fazilatlari shakllanadi.Ularda mehnatga havas uyg‘onadi,mehnatga va mehnat ahllariga hurmat bilan qarash,ijtimoiy foydali ishlarda qatnashishga intilish singari fazilatlar tarkib topadi.
kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning intelektual hislari bilish jarayonida rivojlanadi.O‘quv faoliyatida bolalar katta hajmdagi bilimlar va faktlarga duch kelib ular bolalarda taajjublanish, ishonchsizlik, quvonch hislarini yuzaga keltirib,qiziquvchanlik, urichoqlik,shubhalanish va shu kabi boshqa hislarning shakllanishiga asos bo‘ladi.
13310
O‘qishga nisbatan ijobiy munosabat kichik maktab davrining oxirlariga kelib birmuncha pasayish ko‘zga tashlanadi.O‘quv faoliyatiga qiziqish 1-2-sinflarda ko‘tarilib, 3-4-sinflarda pasayadi.kichik maktab yoshidagi o‘qishga qiziqishning pasayishi sabablaridan biri sifatida V.A.Suxomlinskiy o‘qituvchi tomonidan past bahoning ko‘p qo‘yilishi,bu esa bolada o‘qishga nisbatan qiziqishning pasayishi va o‘z imkoniyatlariga nisbatan bo‘lgan ishonchning pasayishida deb biladi.
O‘quv faoliyati kichik maktab yoshidagi o‘quvchi uchun nafaqat bilish jarayonlarining yuqori darajada rivojlanishi,balki shaxs xususiyatlarini rivojlantirish uchun ham imkoniyat yaratadi.kichik maktab yoshi davrida bola shaxsining shakllanishi davom etadi.O‘quvchining maktabdagi muvaffaqiyati uning keying psixik rivoji va shaxsining shakllanishida to‘liq ijobiy asos bo‘ladi.buning natijasida o‘z-o‘zidan oilasi,o‘qiyotgan sinfi va boshqa jamoalardagi o‘z o‘rnini anglay boshlaganini ko‘rish mumkin.
Xulosa sifatida aytish mumkinki,boshlang‘ich sinf o‘quv faoliyatining asosiy vazifasi – bu o‘quvchilarni ‘’o‘qish’’ga,bilim olishga o‘rgatishdir.kichik maktab yoshidagi bolalarning psixik rivojlanishida ta’limning ta’sirida jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi.bu o‘zgarishlar ularning hayotlarining ma’suliyatli davri bo‘lmish o‘smirlik davriga o‘tish uchun tayyorlaydi.
Barchamizga aqlan yetuk, ma’nan barkamol, ruhan va jismonan sog‘lom farzandlar kamolini ko‘rish nasib qilsin.
foydalanilgan adabiyotlar ruyxati.1. M.G.davletshin va boshqalar ‘’Yosh davrlar va pedagogic psixologiya’’ T.TdPU.2009.2. Petrovskiy .A.V. Yosh psixologiya va pedagogic psixologiya. M.1979.3. Nishanova Z.T. Mustaqil ijodiy fikrlash.- T. fan.2003.4. G‘.b.Shoumarov .Oila psixologiyasi.T.Sharq. 2010.
13410
O‘SMIRLARDA XARAKTER AKSENTUATSIYASINING YUZAGA KELISHIDA OILAVIY MUNOSABATLARNING ROLI
Fayzullayeva Farida Yusufjon qiziNamangan davlat universiteti talabasi
Telefon:+998 99 872 04 18 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘smirlarda o‘smirlik yoshida yuzaga keladigan xarakterdagi salbiy va ijobiy xususiyatlar ularni bartaraf etish, ijobiy xususiyatlarni rivojlantirish borasida fikr yuritilgan. Maqoladan bola tarbiyasi bilan mashg‘ul ota-onalar va pedagoglar foydalanishlari mumkin.
Kalit so‘zlar: xarakter, xarakter aksentuatsiyasi, o‘smirlik, oilaviy konflikt.
Yurtimizda oila va oilaviy munosabatlarga bo‘lgan e’tibor kuchli.Sababi kelajakda har qanday mamlakat va millatning kelajakdagi taqdiri ayni hozirgi kunda oilalarda o‘sib-ulg‘ayib voyaga yetayotgan, tarbiyalanayotgan yosh avlodning qo‘lida. Insonning kelajakda egallaydigan mavqeyi va hayot yo‘lida muvaffaqiyatga erishishida, atrofdagilar bilan munosabatga irishishida,jamiyatga kirishishida ayni u o‘sib voyaga yetgan oilaviy muhit o‘zining kuchli ta’sirini o‘tkazadi. Oila- har qanday inson ta’lim-tarbiya oladigan ilk dargoh hisoblanadi.
Inson hayoti davamida bir necha yosh davrlarini bosib o‘tadi. bu yosh davrlari orasida o‘smirlik davri o‘zidagi yuzaga keladigan ko‘plab o‘zgarishlar bilan boshqa yosh davrlaridan keskin farq qiladi.bu davrda o‘smirlar organizmida ham anotomik, ham fiziologik,ham psixologik jihatdan o‘zgarishlarni yaqqol ko‘z bilan ko‘rishimiz mumkin. O‘smirlik bolalikdan kattalikka o‘tish davridir. Organizmda yuz berayotgan o‘zgarishlarning o‘smir ruhiyatiga ta’sirini to‘g‘ridan-tog‘ri guvohi bo‘lishimiz mumkun. O‘smirlar bu davrda o‘zlarini kattalardak tutishga harakat qiladilar. O‘smirlik davrida ko‘pincha so‘zga kirmaslik, o‘jarlik, tajanglik, o‘z kamchiliklarini tan olmaslik, urushqoqlik kabi salbiy xislatlarni ko‘zga tashlanadi. O‘smirlar organizmida yaqqol ko‘zga tashlanadigan salbiy xarakter xislatlari fan tilida “xarakter aksentuatsiyasi deb ataladi”. ko‘pincha bu davrda ota-onalar va tarbiyachilar o‘smirlarni tarbiyalashda turli muammo va qiyinchiliklarga duch kelishadi. bunday qiyinchilikka duch kelishga sabab ota-onalarning o‘smirlar organizmida ro‘y berayotgan o‘zgarishlar haqida ma’lumotga ega emaslik va bu o‘zgarishlarga shunchaki injiqlik va qaysarlik sifatida qarash natijasida yuzaga keladi. Xarakter ijtimoiy xususiyat ekanligini inobatga olib fikr yuritadigan bo‘lsak xarakter aksentuatsiyasi ham ijtimoiy hodisa bo‘lib, vaqtincha davom etishi mumkin. Agar yetarlicha chora tadbirlar qo‘llanmasa yuzaga kelgan salbiy xislat bir umrga saqlanib qolishi ham mumkin. Salbiy jihatlarni mustahkamlanib qolmasligida o‘smir tarbiyalanayotgan oilaviy muhit va ta’lim olayotgan muassasasi va do‘stlar davrasi asosiy rol o‘ynaydi. O‘smirlik davrida o‘smirlar ko‘proq mustaqil bo‘lishga intiladilar. fikrlari inobatga olinishini istaydilar(ularning to‘g‘ri yoki notog‘ri ekanligi ahamiyatsiz).
Yuqorida ta’kidlaganimizdek xarakter ijtimoiy hodisa hisoblanadi, ya’ni atrof-muhit ta’sirida o‘zgaradi. Agar bola voyaga yetayotgan oilaviy muhitda ota-onalar o‘rtasida oilaviy janjallar va tushunmovchiliklar ko‘p bo‘lsa bu bolaning ota-onadan uzoqlashishiga, umuman oiladan uzoqlashishiga olib keladi. Xarakter aksentuatsiyasini o‘rgangan olimlarning xususan k.Leongard fikricha 50-80% o‘smirlar organizmda xarakter aksentuatsiyasi uchraydi.
Psixolog va pedagog olimlarimizning ta’kidlashlaricha agar oilada oilaviy munosabatlarda samimiylik bo‘lsa, ota-ona va farzandlar o‘rtasida, ota-ona o‘rtasida iliq munosabatlar yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa o‘smirlik yoshidagi salbiy xususiyatlarni paydo bo‘ishi yoki ularda o‘zgalarga nisbatan salbiy munosabat yoki harakatlar paydo bo‘lmas ekan. Pedagog va psixologlar tomonidan bunday holatlarning oldini olishda bir qator tavsiyalar berib o‘tiladi.
birinchidan, o‘smir o‘sib voyaga yetayotgan muhitni yaxshilash. Ma’lumki, inson dastlabki bilimlar manbaini o‘zi tug‘ilib o‘sayotgan oila a’zolaridan oladi. dastlabki hayotiy bilimlar ham bolaga ayni oila a’zolari tomonidan beriladi. Shu sababdan dastlab oilaviy muhitni yaxshilash talab etiladi. Ota-ona muammolarini bolalardan holi hal qilishga harakat qilishlari lozim. chunki, ota-ona bolalar oldida tortishsalar agar bola kichik yoshda bo‘lsa bu tortishuvga o‘zini sababchidek his qilar ekan.
Ikkinchidan, o‘zaro do‘stlik aloqalarini o‘rnatish. Tarbiya jarayonida haddan tashqari ko‘ngli bo‘shlik ham, haddan tashqari qattiqqo‘llik ham yaramaydi. Ota-onalar ko‘proq ko‘proq samimiy
13510
suhbatlarni tashkil etishlari, o‘smir organizmida yuzaga kelayotgan ayrim o‘zgarishlar haqida tushnchalar berishlari lozim.
Uchinchidan, bolada ma’suliyat hissini shakllantirish. Ota-ona farzandini doimo nazorat qilib turishi lozim. Ma’lum bir vazifani topshiriq sifatida berib albatta uni natijasini so‘rab olish kerak. Ana shunda bolada berilgan topshiriqlarga ma’suliyat bilan yondashish hissi vujudga keladi.
To‘rtinchidan, bolada kichik yoshidan boshlab atrofda bo‘lib o‘tayotgan voqea-hodisalarga to‘g‘ri baho berish xususiyatini shakllantirish.
Eng avvalo ota-onaning o‘zi bola uchun birinchi muallim hisoblanadi. bola ota-onasidan ko‘rib o‘rgangan tajribalarini amaliyotga tadbiq etadi, ulardan o‘rgangan so‘zlarini takrorlaydilar. Ma’lumotlarga asoslanadigan bo‘lsak bolalar ota-onalarining 70% xarakter xususiyatlarini takrorlashar ekan. Ayni paytda o‘smirlar anchagina taqlidchi ham hisoblanishadi. Ota-onalar ma’lum bir faoliyatni amalga oshirishda, boshqalar bilan munosabatlarni o‘rnatishda o‘zlarining xatti-harakatlariga be’etiborlik bilan qaramasliklari zarur. Shu sababdan ota-onalardan bola tarbiyasida e’tiborsizlik qilishlariga yo‘l qo‘ymasliklari talab etiladi. bugun o‘sib kelayotgan yosh avlod yurtimizning kelajagi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Z.Nishonova, d.Abdullayeva, G.baykunusova O‘smirlik davri psixodiagnostikasi va
psixokorreksiyasi” Toshkent-2015.2. f.I.Xaydarov va N.I.Xalilova “Umumiy psixologiya” Toshkent-2017 3. f.I.Xaydarov va N.I.Xalilova “Umumiy psixologiya” Toshkent-2017
13610
O‘QISH FANINI O‘QITISHNING O‘ZIGA XOS JIHATLARI
G‘affarova Xafiza TojiqulovnaBekobod tumani 58-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon +998(90) 910 21 40
Sulaymonqulova Sohiba Ilhomjon qiziChirchiq davlat pedagogika instituti 3-bosqich talabasi
Telefon +998(91) 779 14 99 Electron pochta [email protected]
Anotatsiya: Maqola o‘qish fanini o‘qitish va unga qo‘yiladigan talablar haqida yozilgan.Kalit so‘zlar: pedagogik texnologiya, bo‘g‘inlab o‘qish, ifodali o‘qish, matn ustida ishlash,
metodik mahorat.
“Agar mendan sizni nima qiynaydi deb so‘rasangiz, farzandlarimizning ta’lim va tarbiyasi deb javob beraman.”
Sh. M. Mirziyoyev
boshlang‘ich sinflarda o‘qitiladigan o‘qish fani adabiyot fanining tarkibiy qismi hisoblanadi. O‘qish darslarini davlat talablari asosida hayotiy tajribalarga, kuzatishlarga suyanib hayotga bog‘lab o‘tilishi uning o‘quvchilarga ta’sirchanligi va ongli idrok etishlarini ta’minlaydi. boshlang‘ich sinflarda o‘qish darslari yuqori sinflar singari o‘zbek adabiyoti, tarix, geografiya, biologiya va boshqa fanlarni o‘zlashtirish uchun dastlabki asosni yaratadi. Shuning uchun boshlang‘ich sinflardagi o‘qish darslariga jiddiy e’tibor berish talab qilinadi.
1-sinfda o‘quvchilar matnni ongli to‘g‘ri va bo‘g‘inlab o‘qishni o‘rganadilar. buni faqat o‘qish darslaridagina emas, balki barcha predmet fanlar yuzasidan ham o‘tkaziladigan darslarda va maktabdan tashqari uyushtiriladigan mashg‘ulotlar jarayonida ham kuzatib borishga alohida ahamiyat berish zarur.
2-sinf o‘quvchilarda so‘zlarni butunligicha o‘qish malakasi shakllanadi. O‘qishning to‘g‘ri ifodali bo‘lishiga erishiladi. O‘qish sur’ati tezlashadi. bu sinfda o‘quvchilar matnning ayrim qismlarini, qisqa hikoyalarni ichida mustaqil o‘qishga o‘tadilar. Matn ustida ishlash esa murakkablashib boradi.
3-sinfda so‘zlarni butunligicha to‘la o‘qish konikmasi shakllanadi. So‘zlarni to‘g‘ri tanlashga, gap tuzishidagi so‘zlarning bir–biriga bog‘lanishidan to‘g‘ri foydalanish talab etiladi.
4-sinfda o‘quvchilar so‘zlarni bo‘g‘inlamay o‘qishlari, matnni tez, to‘g‘ri, ongli o‘qiy olishlari kerak. bu sinfda o‘quvchilarni bo‘g‘inlab o‘qishga yo‘l qo‘ymaslik kerak. bolalar o‘qilgan matn mazmunini mustaqil ravishda qayta hikoya qilishlari, matn yuzasidan sodda reja tuza olishlari, uning asosiy mazmunini ajrata olishlari zarur. boshlang‘ich sinflar ta’lim tizimining poydevoridir. Boshlang‘ich ta’lim davlat ta’lim standarti ta’lim mazmuni negizini, o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malakalarni o‘quvchilar tayyorgarlik darajasiga qo‘yilgan talablarni o‘zida ifodalaydi.Shunday ekan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini dTS talablari asosida ta’lim berish, tarbiyalash o‘qituvchilarni “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablari asosida yetuk mutaxassis qilib tayyorlash bugungi kunning dolzarb vazifasi hisoblanadi. Shunday ekan 1-sinfga qadam qo‘ygan o‘quvchi shaxsini shakllantirish, uni muvaffaqiyatli o‘qib ketishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish boshlang‘ich sinf o‘qituvchisidan kasbiy hamda metodik mahorat talab etadi. bu kabi maqsadlar asnosida o‘quvchini ta’lim jarayoniga olib kirish, ta’lim-tarbiya jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash orqali kafolatlangan ta’lim natijasiga erishish ta’minlanadi.
Adabiyotlar1, Nodira Egamberdiyeva “Ijtimoiy pedagogika” 2, f. Qodirova, Sh. Toshpo‘latova, M. A’zamova “Maktabgacha pedagogika”3, www.ziyonet.uz
13710
TARBIYA JARAYONIDA SHARQ DIDAKTIKASINING RIVOJLANISHI
Hasanova Mashhura Ilhomovna,Navoiy viloyat Navbahor tumani MTBga qarashli
2-sonli MTT tarbiyachisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada tarbiya jarayonida sharq didaktikasining rivojlanishning umumiy va o‘ziga xos jihatlari, tarbiya jarayonida o‘qituvchi, tarbiyachilarning asosiy vazifasi ta’lim-tarbiya berish, o‘quvchilar bilim, ko‘nikma, malakalarini muttasil oshirib borish, haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar: Ta’lim-tarbiya, ilmu ma’rifat, mahsuli, ijtimoiy, yondashuv, metodlar, axloqiy, irodaviy, taqlidchanlik, estetik.
Tarbiya jarayoni shaxsni maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun uyushtiriladi va tarbiyalanuvchining shaxsiga muntazam va tizimli ta’sir etish imkoniyatini beradi.Tarbiya jarayoni o‘zaro bog‘liq ikki faoliyatni o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatini o‘z ichiga oladi.Tarbiya jarayonida o‘quvchining ongi shakllana boradi, his-tuyg‘ulari va turli qobiliyatlari rivojlanadi, g‘oyaviy, axloqiy, irodaviy, estetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari mustahkamlanadi. Tarbiya jarayonida o‘quvchida jamiyatning shaxsga qo‘yadigan axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlar hosil qilinadi. bunga erishish uchun o‘quvchining ongiga (ta’lim jarayonida), hissiyotiga (darsda va turli sinfdan tashqari ishlarda), irodasiga (faoliyatni uyushtirish, xulqni idora qilish jarayonida) tizimli va muntazam ta’sir etib boriladi. Tarbiyalash jarayonida bularning birortasi (ongi, hissiyoti, irodasi) e’tibordan chetda qolsa, maqsadga erishish qiyinlashadi.
Inson tarbiyasi va uning tarbiyalanganlik darajasi o‘z davrining ilmiy-amaliy mezonlari bo‘yicha tadqiq etishlik ko‘p asrlik fan tarixiga ega. Insoniyatning yer yuziga kelishidan e’tiboran kishilar muayyan sotsiumning a’zosi tariqasida shaxslararo munosabatga kirishishi, muloqat o‘rnatishi, muomala maromiga rioya qilishi lozim, deb belgilanishi tarbiyalanganlik o‘lchovlarining vujudga kelishiga sabab bo‘lgan. Taraqqiyot, ijtimoiy ong, aql-zakovat, komfortga intilish hissi tarbiyalanganlikning ham harakatlantiruvchisi, ham mexanizmi,ham zarurat ekanligini ta’kidlovchi omil bo‘lib xizmat qilgan va bundan keyin ham ko‘p funksional vazifani ado etaveradi.
Tarbiyalanganlikning asosiy belgilari quyidagilardan iborat, deb hisoblaydi mutafakkir Alisher Navoiy:
- jahl chiqqanda o‘zini bosa olish; har bir ishni qilganda «yetti o‘lchab bir kesish», sir saqlay olish, mulohaza qilib, ayrim gaplarni ichga yutish;
- doimo ishonch bilan yashash va olg‘a intilish; andisha chegarasidan chiqmagan holda dadil bo‘lish;
- bir ishni boshlagandan keyin uni oxiriga yetkazmay qo‘ymaslik;- topgan-tutganini tejab-tergab sarflash va hokazolar.Az-Zamaxshariyning fikricha, tarbiyanlanganlikning o‘nta nishonasi farqlanadi:- birinchisi – xalq to‘g‘ri topgan narsani noto‘g‘ri deb qaramaslik;- ikkinchisi – o‘z nafsiga erk bermaslik;- uchinchisi – birovdan ayb qidirmaslik;- to‘rtinchisi – yomonlikni yaxshilikka yo‘yishlik;- beshinchisi – agar gunohkor uzr so‘rasa, uzrini qabul qilish;- oltinchisi – muhojirlar hojatini chiqarish;- yettinchisi – el g‘amini yeyish;- sakkizinchisi – o‘z aybini tan olish;- to‘qqizinchisi – el bilan ochiq yuzli bo‘lish;- o‘ninchisi – odamlar bilan shirin muomalada bo‘lish.Beruniy insonning kamolotga yetishishida ilmu ma’rifat, san’at va amaliyot asosiy rol o‘ynasada,
nasl-nasab, ijtimoiy muhit va turmush qonuniyatlari ham katta ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi. Uning fikricha, inson kamolga yetishuvining eng muhim omillari ilm ma’rifatli bo‘lish va yuksak axloqlilikdir. Axloqlilikning belgilari yaxshilik, to‘g‘rilik, adolat, kamtarlik, saxovat, oliyjanoblik, do‘stlik va hamkorlik, mehnat, poklik, go‘zallikka intilish kabilardir.
Tarbiya jarayonida o‘qituvchi, tarbiyachilarning asosiy vazifasi ta’lim-tarbiya berish, o‘quvchilar
13810
bilim, ko‘nikma, malakalarini muttasil oshirib borish, ularda tafakkur, ilmiy dunyoqarash va mafkuraviy tushunchalarni shakllantirishdan iboratdir.
Tarbiya jarayonining jamiyat taraqqiyotidagi roli nihoyatda beqiyosdir.Mutafakkir olim Abu Nasr Farobiy ta’lim-tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va shu jamiyat uchun xizmat qiladigan yetuk insonni tarbiyalashdan iborat deb biladi.
Jamiyat taraqqiyotida muhim o‘rin egallagan insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu xatti-harakatini sekin-asta ko‘nikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada qilish qobiliyatini tarbiyalaydi va aqlini peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong esa moddiy va ma’naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda inson asta-sekin takomillashib, komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchilardan uzoq davom etadigan mas’uliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. bunda tarbiyachi bolalarning yosh xususiyatini e’tiborga olish zarur.
Xulosa qilib shuni ta’kidlaymizki, tarbiyaning samarali bo‘lishi ko‘p jihatdan jamiyatdagi ijtimoiy institutlarning rivojlanishiga bog‘liq. Ma’naviy va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va munosabat muhim o‘rin egallaydi. bolalarni taqlidchanlik xususiyati mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma’naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati1. U.Maxkamov. «Axloq-odob saboqlari». Toshkent, 1994 y. 2. O.Xasanboeva “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” T.,2006 yil3. M.fayzullaeva, Z.Raximova “Yaxshi odatlar gulshani” Toshkent-2011y.
13910
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SO‘Z TURKUMLARINI O‘RGANISH METODIKASI
Haydarova Mamlakat Mo‘minovna Andijon viloyati Andijon shahar
13-umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon: +998 93 414 10 62
Anotatsiya: ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda so‘z turkumlarini o‘rganish metodikasi haqida ma’lumot berilgan. So‘z turkumlarining gapdagi vazifasi, uslubiy vazifalari haqida ham fikr yuritilgan va so‘z turkumlari qanday turlarga bo‘linishi haqida to‘xtalib, misollar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: leksik-grammatik, morfologik va sintaktik belgilar, ot, sifat, son.
So‘z turkumlari ustida ishlash metodikasining lingvistik asosi so‘zlarning leksik-grammatik, morfologik va sintaktik belgilariga ko‘ra turli guruhlarga ajratilishi – so‘z turkumlari haqidagi ilm hisoblanadi. So‘zlarni leksik-grammatik turkumlarga ajratish 3 turga asoslanadi:
1)leksik ma’nosi (nimani ifodalashi, ya’ni predmet, harakat yo holat, belgi kabilarning umumlashtirilgan ma’nolari);
2)morfologik (so‘zning turli shakl tizimi);3)sintaktik (turli morfologik shakllarning sintaktik vazifa bajarishi) belgilari. boshlang‘ich
sinf o‘quvchilari so‘z turkumi bilan umumiy tanishtirilgandan so‘ng har bir leksik-grammatik guruh alohida o‘rganiladi. bu so‘z turkumlarini o‘rganishning boshlang‘ich bosqichidayoq ularni taqqoslashga qulay sharoit yaratadi va bu bilan shakllantiradigan grammatik tushunchaning asosiy tomonlarini aniqroq ajratishga imkon beradi. boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ot, sifat, son, fe’lning quyidagi xususiyatlarini bilib oladilar:
1) so‘z nima bildirishi (predmet, predmet belgisi, predmet sanog‘i va tartibi, predmet harakati yoki holati);
2) qanday so‘roqlarga javob bo‘lishi;3) o‘zgarish-o‘zgarmasligi;4) gapda, asosan, qanday bo‘lak vazifasida kelishi. O‘quvchilar mana shu o‘rgangan bilimlari
asosida so‘z turkumlarini taqqoslaydilar. O‘quvchilar nimani o‘rganganlariga qarab, har bir so‘z turkumining grammatik belgilari haqidagi bilimlari asta kengaya, chuqurlasha boradi. dasturga ko‘ra, 1-2-sinflarda so‘zlar javob bo‘ladigan morfologik so‘roqlariga qarab tasnif qilinadi. 3-sinfda “so‘z turkumi” tushunchasi shakllantiriladi. O‘quvchilar har bir so‘z turkumiga xos ayrim belgilar (so‘z turkumlarining umumlashtirilgan leksik ma’nolari, otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi, bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar, ot, sifat, son va fe’lning gapdagi vazifasi) bilan tanishtiriladi. 4-sinfda so‘z turkumlarining morfologik-sintaktik xususiyatlari haqidagi bilim chuqurlashtiriladi: o‘quvchilar otlarning egalik va kelishiklar bilan o‘zgarishini, sifat va otning gapdagi vazifasi, kishilik olmoshlari va ularning kelishiklar bilan turlanishini, fe’llarda shaxs-son va zamonni o‘rganadilar. boshlang‘ich sinflar dasturi o‘quvchilarni so‘z turkumlari va yordamchi so‘z turkumlariga bo‘linishi bilan maxsus tanishtirishini ko‘zda tutmaydi, ammo o‘qituvchi bolalarni so‘z turkumlarining belgilari bilan amaliy tanishtiradi. Masalan, o‘quvchilar ot, sifat, son, olmosh, fe’l gap bo‘lagi vazifasida kelishini, bog‘lovchi gap bo‘lagi bo‘lmasligini biladilar.
So‘z turkumlarini o‘rganishdagi asosiy vazifa o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish, lug‘atini yangi ot, sifat, son, fe’llar bilan boyitish, o‘quvchilar shu vaqtgacha foydalanib kelayotgan so‘zlarning ma’nosini aniq tushunishga erishish, bog‘lanishli nutqda u yoki bu so‘zdan o‘rinli foydalanish malakasini o‘stirishi hisoblanadi. bunda ta’limni o‘quvchilarning shaxsiy tajribalari, bevosita ko‘rganlari, radiodan eshitganlari, kitobdan bilib olganlari bilan bog‘lash muhim ahamiyatga ega.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1.”boshlang‘ich ta’lim”, “Til va adabiyot ta’limi” jurnallari.2.M.Yusupov. O‘qish va yozuv darslari samaradorligini oshirish. Toshkent:O‘qituvchi. 1985.
14010
BOLALARDA UCHRAYDIGAN QO‘RQUV UNING PSIXIK RIVOJLANISHINI KISHANLAYDIGAN KO‘RINMAS ILLATDIR.
Kamola Haydarova Qudrat qiziNavoiy viloyati Qiziltepa tumani 2-DMTT psixologi
Baxtiyorzoda DiloraNavoiy viloyati Karmana tumani 4-DMTT psixologi
Annotatsiya: ushbu maqolada bolalarda uchraydigan qo‘rquv va uning psixik rivojlanishi haqida bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: bola, qo‘rquv, ota-ona, psixik rivojlanish.
“Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo‘lib kamolga yetishi bilan bog‘liq”.
Sh.M.Mirziyoyev
bola uchun bu dunyo juda katta va tushunarsiz. Ayniqsa uch yoshgacha bo‘lgan davrda ota-ona tomonidan “tegma”, “qo‘yma”, “bu ishing yomon”, “kuyib qolasan”, “og‘irlik qiladi”, “buni bajara olmaysan”, ”hali kichiksan” mazmunidagi ko‘rsatmalar qanchalik ko‘p qo‘llanilsa, bola atrofidagi voqelikdan shunchalik qo‘rqa boshlaydi. Negaki, qo‘rquv insonning kuchli emotsion-al holati ko‘rinishidir.farzandingiz biror nimadan qattiq ta’sirlanganida unda his-hayajon ortadi. Misol uchun xonada yugurib o‘ynayogan bolangiz chinni idishni sindirib qo‘ydi.bunday paytda aksariyat ota-onalarimiz “Voy nima qilib qo‘yding?!” deya baland ovozda baqirishadi va bolani urishishadi. bola esa nima uchun dakki eshitayotganini anglamaydi, ammo ong ostida yuz ber-gan voqeadan qattiq ta’sirlanish,qo‘rquv yozib qolinadi. keyinchalik u ulg‘ayganida biror yerda charsillagan tovushni eshitsa, beixtiyor cho‘chib tushadi.
Mutaxassislarning fikricha, bola to‘rt-besh yoshga to‘lguniga qadar uning qo‘rquvlari bilan ishlash kerak. Yo‘qsa bu hissiyot keyinchalik bolaning kelajakdagi muvofaqqiyatlariga erishishga to‘sqinlik qiladi. bola to‘qqiz oylik bo‘lganida unda emotsional ong shakillana boshlaydi. Ushbu holat uch yoshgacha davom etadi. Mana shu vaqt oralig‘ida bola kuchli his-hayajonga sabab bo‘luvchi holatlarning guvohi bo‘lsa, barchasi ong ostiga muhrlanib qoladi.
Go‘dakdagi qo‘rquv holati o‘z-ozidan juratsizlikni yuzaga keltiradi. chunki bunda bolakayning irodasi susayib, o‘ziga nisbatan ishonchi yo‘qolib boradi. Shu holat bora-bora vahimachi bo‘lib qolishiga olib keladi. Vahima esa anchagina xastaliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
dastlab farzandingiz nimadan qo‘rqishini aniqlab oling. Misol uchun, qorong‘ulik, yolg‘iz qolish, gavjum joylar, baland ovoz, gap eshitib qolish, ko‘pchilikning oldiga gapirish, darsda javob beraolmaslik kabi qo‘rquvlar bo‘lishi mumkin.
Quyida qo‘rquvlardan xalos etuvchi mashqlar bilan tanishing: 1-mashq: bola o‘zi istagan rangdagi shar ichiga hayolan barcha qo‘rquvlarni joylab shishirishi
kerak.so‘ng unga savol bering:”Qo‘rqqaningda tanangning qaysi qismida titroq seziladi?” Agar bola “qornim”, desa sharni qorniga olib borib, yorishi kerak bo‘ladi. Mashq besh kun davom ettiriladi. Agar birinchi yoki ikkinchi kundan so‘ng bola o‘ziga nisbatan ishonchi ortsa, shar shishirishni to‘xtatish mumkin.
2-mashq: farzandingiz qo‘rquvlarni qanday obrazda tasavvur qilsa shunday obrazda chizadi. So‘ng unga shunday deng.”Ichingdagi qo‘rquving tashqariga chiqdi.Endi qog‘ozni buklaymiz-da, birgalikda axlatga olib borib tashlaymiz”.
Ruhshunos olimlarning aniqlashicha qo‘rquv bolada bir necha holatlar orqali ifodalanar ekan. Masalan, uyda yolg‘iz qolish qo‘rquvi (6-7 yosh),begona odamlar bilan muloqot qilish qo‘rquvi (3-6 yosh),ota-ona tarafidan jazolash qo‘rquvi (5-7 yosh),yovuz ertak qahramonlari: yalmog‘iz kampir personajidan qo‘rquv(3-5 yosh),qorong‘ulik va mavjud bo‘lmagan maxluqdan qo‘rquv(3-4 yosh),birinchi marotaba ko‘rgan yirtqich hayvonlardan qo‘rquv (4-6yosh), shifokorlar va kasalxonalardan qo‘rquv(3-5yosh),niktofobiya-qorong‘ulik zulmatdan qo‘rqish,gemotofobiya – qondan qo‘rqish, Avtofobiya – yolg‘iz qolishdan qo‘rqish, aylurofobiya- hayvon va hasharotlarga nisbatan qo‘rquv, glutofobiya–mushuklardan qo‘rqish, araxnofobiya–o‘rgimchaklardan qo‘rqish, kinofobiya–kuchukdan qo‘rqish, akvafobiya – suvdan, suzishdan qo‘rqish, brotofobiya – momaqaldiroqdan qo‘rqish,gipnofobiya – uxlashdan qo‘rqish, tanatafobiya - o‘limdan
14110
qo‘rqish,keraunafobiya – chaqmoqdan qo‘rqish Qo‘rquvning sabablari xavfdan xabar beruvchi voqealar, sharoitlar yoki vaziyatlar bo‘lishi
mumkin.Qo‘rquv aslida psixikaning ajralmas qismidir. U muayyan vazifani, ya’ni tananing tash-qi ta’sirlardan himoyalash vazifasini bajaradi. O‘sib ulg‘ayayotgan bolada nimadandir qo‘rqishi bu normal holat. biroq, qo‘rquvning ham chegarsi bo‘lishi zarur. Aytaylik, bola qorong‘ulikdan qo‘rqadi. U qo‘rqqan paytda bosh miyasidagi qo‘rquvga nisbatan asab markazi boshqa asab marka-zlarini tormozlab, qorong‘ulikdan himoyalanishni yuzaga keltiradi. kichkintoy qorong‘ulikka qa-ragani sari turli qo‘rqinchli sharpalar bosh miyasida aks etadi. Shunda u hadiksirab, qorong‘ulikka qarayveradi, asta sekin vahimaga tushadi. Qarabsizki bu ruhiy holat fiziologik o‘zgarishlarni vu-judga keltiradi: yuragi gupillab tez uradi, ko‘z qorachiqlari kengayadi, sovuq ter bosadi, ba’zan qattiq qo‘rquv ta’sirida bolada nutq faolyati buzulishi, og‘iz qiyshayib qolishi kuzatilishi,,yoki xushidan ketishi ham mumkin. bola o‘spirinlik yoshiga yetganda qorong‘ulikdan qo‘rqishi, atrof zim- ziyo bo‘lganda hadiksirashi ko‘pincha odat tusiga kiradi. Natijada bu hadik ortida bola o‘zin-ing ko‘plab qobilyatlarini boy beradi, hatto uning iqtidori yo‘qqa chiqadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati1. “Psixokorreksiya” Z.T. Nishonova, N.I. halilova Toshkent 20062. Muzyanova O.V “bolalardagi qo‘rquvning korreksiyasi” cheboksari 2011y3. Axmedova Z. “kichik bolalardagi katta qo‘rquvlar” Spektrum Media Group 2018y
14210
MENTAL ARIFMETIKA BOLALAR INTELLEKTUAL RIVOJLANISHINING MUHIM OMILI SIFATIDA
Hayitova Norxoloy Ixtiyor qizi Navoiy viloyati Navbahor tuman 2-son DMTT tarbiyachisi
Annotatsiya: mazkur maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning intellektual rivojlanishida mental arifmetikaning o‘rni, mental arifmetikani o‘rgatishning samarali yo‘llari haqida tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘z: –intellektual, elementar matematika, mental arifmetika.
Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning tashabbuslari bilan yurtimizda innovatsion texnologiyalar asosida jihozlangan “aqlli bog‘cha”larni tashkil etish yo‘lga qo‘yildi. “biz uchun bolalarimizning ma’naviyati, bilimi, sog‘ligi eng muhim masala. Shuning uchun davlat tomoni-dan maktabgacha ta’limga katta e’tibor berilayapti va bu hali boshlanishi. Sizlarning vazifangiz bolalarning ko‘zidagi nurni ilg‘ab olish, ularga yaxshi tarbiya berish”, - deydilar Shavkat Miro-monovich.
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim sohasida yutuqlarga erishishning asosiy omili – bu albatta sifatli ta’lim-tarbiya jarayonidir. bilamizki, XXI asr farzandlari keksa avloddan ko‘ra bir qadam ilgarilab ketgan. Xususan, texnika, axborot texnologiyalarni qo‘llash borasida ham yosh avlod an-chagina oldinlab bormoqda. Ilgari 10 ichida sanashni boshlang‘ich sinf o‘quvchisi 1-sinfga borib o‘rgangan bo‘lsa, hozirgi zamon bolasi 3 yoshidan sanoqlarni sanash va hisoblashni eplay olmo-qda. Shunday ekan, bola shaxsiga yondashgan holda ta’lim berish bugungi kun tarbiyachilarining asosiy vazifasiga aylanmog‘i lozimdir.
Tarbiyachilar iqtidorli bolalar bilan kompyuter savodxonligi, arifmetik amallar mashqi, turli boshqotirma, keyslardan bog‘cha sharoitida foydalanishi bolalarni maktab ta’limiga intellektual, jismoniy tayyorlashining asosi bo‘ladi deb aytish mumkin. Ayniqsa, bugungi kunda rivojlanib, ommalashib borayotgan mental arifmetika o‘yinlari bolalarni nafaqat rivojlantiradi, balki elemen-tar matematik bilimlarni egallashiga yordam beradi.
Mental arifmetika - bu san’at va aql-idrokni rivojlantiruvchi, yuqori sifatli dastur bo‘lib, mate-matik amalni miyada kalkulyatordan ham tezroq hisoblashni o‘rgatadi. Mental arifmetika bolalar-da quyidagi malakalarni rivojlantirishga yordam berishi qayd etilgan: diqqatni jamlash; tasviriy xotira; ijodiy fikrlash; tinglash va kuzatuvchanlik; tasavvur qilish; mantiq; analitik fikrlash.
Fan sifatida mental arifmetika bundan ikki ming yil ilgari Yaponiyada paydo bo‘lgan bo‘lib, bu usul miyaning har ikkala yarim sharini rivojlantirish maqsadida o‘ylab topilgan. bir qarashda xayolotga yaqindek tuyulishi mumkin, ammo ushbu ta’limning rivojlanishi fantastika emasligini isbotladi. bolalarning aniq bir o‘yin bilan shug‘ullanishlari natijasida ularning xotirasi mustahka-mlanib, diqqatining oshgani, ongdagi turli xil matematik hisob-kitoblarni ishlab chiqarish qobili-yatining tez sur’atlarda amalga oshirilishi, hatto, olimlarning ham hayratiga sabab bo‘ldi.
Mental arifmetika mayda motorika va aniq arifmetik harakatlar yordamida chap yarimsharni rivojlantirishga ko‘mak beradi. O‘ng yarimshar o‘ng va chap qo‘llarni ishlatish, “xayol” (tasav-vur)dagi ish davomida harakatga keladi. Mashg‘ulotlar samarasi o‘laroq bolada faollik va tashab-buskorlik jihatlari o‘sadi.
Ushbu arifmetikani o‘zlashtirish orqali bolaning ijodiy fikrlashi rivojlanadi hamda bola no-standart bo‘lmagan vaziyatlarda yagona haqiqiy yechimni topishni o‘rganadi. bolalarning ijodiy qobiliyati oldinga chiqadi (bu faqat matematik ma’lumotlarga tegishli bo‘lmay, boshqa sohalarda ham namoyon bo‘ladi).
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari o‘quv jarayoniga “Mental arifmetika” o‘yinlarini olib kirish va iqtidorli bolalarni fikrlash va tasavvur etish ko‘nikmalarini rivojlantirish mumkindir. Quyidagi o‘yinlar mental arifmetika o‘yinlaridan namunalar bo‘lib, tarbiyachilar o‘z pedagogik faoliyatida unumli foydalanishi mumkindir.
1-oyin: Guruh bolalari ikkiga ajratiladi. O‘rtaga bir bola chaqiriladi va ko‘zi bog‘lanadi (bu bolada diqqatni taqsimlashga yordam beradi). ko‘zi bog‘langan bolaning ikki yelkasiga ketma-ket bolalar “salom” deb, urib qo‘yishadi. bola bir vaqtning o‘zida o‘ng yelkasiga va chap yelkasiga urilgan qo‘llarni sanab borishi lozim. Tarbiyachi boladan o‘ng va chap yelkasiga nechtadan bolalar “salom” berishini so‘raydi va natijani qayd etib qo‘yadi. O‘yin shu tartibda qolgan bolalar bilan
14310
davom etadi. bunda tarbiyachidan har kunlik bolalar javobini qayd etib borishi va tahlil qilishi talab etiladi.
2-o‘yin: Bolalar guruhi teng ikki qismga ajratiladi va o‘rtaga bir bolaning ikki qo‘liga teng bo‘lgan qalam beriladi. Masalan, 7-8 tadan. Ikki guruh bolalariga 3 daqiqa ichida rasm chizish vazifasi beriladi. Masalan, gul. Shu 3 daqiqa ichida bolalar o‘rtadagi bola qo‘lidan birin-ketin qalamlardan foydalanishadi. bolaga beriladigan vazifa ikki qo‘lidan nechtadan qalam olinganini sanab turishi lozim. bola bir vaqtning o‘zida o‘ng qo‘lidan nechta qalam yoki chap qo‘lidan nechta qalam foydalanilganini hisoblab borishi lozim.
Nomlanishiga qaramasdan, aqliy arifmetikaning maqsadi faqatgina hisoblashni o‘rgatish emas, eng asosiysi, bu miyaning rivojlanishi. chunki rivojlangan miya masalalarni osongina bajara ola-di, bu esa bolaning keyinchalik maktabda hamma fanlarni o‘zlashtirishi oson kechadi.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, o‘yinlar orqali “Mental arifmetika”ni o‘rgatishning o‘ziga xosligi – bosh miya yarim sharlarining o‘zaro uyg‘unlikda rivojlanishidir. bolalar bilan olib boril-adigan kunlik 15-20 daqiqa mashq, o‘yinlar ulkan natijalar beradi. Rivojlangan miya – kelajakdagi muvaffaqiyatli faoliyat asosidir: maktabda darslarni o‘zlashtirish, bola mustaqil fikrlashi kabilar.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. «Ilk qadam» davlat o‘quv dasturi. 2018 yil- 7-iyul2. мактабгача ёшдаги болаларда математик тасаввурларни шакллантириш. Н.У.Бикбаева,
З.И.Иброҳимова, Х.И.Қосимова.Тошкент <<Ўқитувчи>> 1995.3. www.Ziyo.net
14410
SHAXS PSIXOLOGIYASI. INDIVID, SHAXS VA INDIVIDUALLIK
Hayitova Zarnigora Muxtorovna Farg‘ona viloyati Farg‘ona tumani
9-son umumta’lim maktabi amaliyotchi psixologiTel: +998996045319
Annotatsiya: Ushbu maqolada insonning individ bo‘lib dunyoga kelishi va shaxs sifatigacha yetishi jarayonlari haqida fikrlar bildirilgan.
Kalit so‘zlar: individ, inson, shaxs, ong, «men», individuallik, temperament, odam, jamiyat, munosabat.
Inson dunyoga individ sifatida keladi. Individ deganda biz odamning insonlik jinsiga mansubligini tushunamiz. Individga yangi tug‘ilgan chaqaloq ham, katta yoshdagilar ham, til va oddiy malakalarni egallay olmaydigan telbalar ham kiradi. Lekin ulardan ijtimoiy munosabatlarga qatnashuvchi, jamiyatda ijtimoiy taraqqiyotda faol ishtirok etuvchi odamgina shaxs deb ataladi.
Shaxsning uch asosiy belgisi bor:1. Shaxsning ijtimoiyligi.2. Ongi.3. O‘zini anglashi.Individ sifatida dunyoga kelgan chaqaloq ijtimoiy munosabatlar tizimiga duch keladi va
ijtimoiy tajribalarni atrof-muhitdagi kishilar bilan bo‘lgan munosabatlarda egallay boshlaydi. Unda narsa va hodisalarga, atrofdagi kishilarga bo‘lgan munosabatlarda faollik paydo bo‘ladi. Ijtimoiy muhit bilan organizm orasidagi qarama-qarshiliklar jiddiylashadi va ularga moslashish, yengish jarayonida faollik kuchayadi. faollik shaxsga xarakterli bo‘lgan xulq-atvor motivlarida, amal-usullarida keyinchalik bolani tevarak-atrofdagi voqelikni o‘zgartirishga qaratilgan turli-tuman faoliyatlarida namoyon bo‘ladi. Odamga ta’sir qilayotgan hamma tashqi ta’sirlar ijtimoiy shart-sharoitlar tizimi yoki faoliyatning ichki sharoitlari bilan o‘zgartiriladi va shaxs shakllana boshlaydi.
Jamiyatdan tashqarida odam odam bo‘lolmaydi va kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy aloqa ularning amaliy faoliyatidagi, ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonidagi munosabati bilan belgilanadi. Odam boshqa kishilarga munosabatda bo‘lish tufayligina ongliroq bo‘lib qoladi va uning psixik hayoti muayyan mazmunga ega bo‘ladi. Ana shu munosabatlar nechog‘li mazmundor va rang-barang bo‘lsa, odamning psixik hayoti ham shunchalik mazmundor va rang-barang bo‘ladi. Odam ongining yuksak belgisi – uning o‘zini anglashidir, odamning o‘zini anglashi ham shaxsning muhim belgisidir. Shaxsning o‘zini anglashi shundan iboratki, odam jamiyatda taraqqiy etar va ishlar ekan, tevarak-atrofdagi muhitda o‘zining individligini, subyektligini ajratadi. Odam tevarak-atrofdagi olamni biluvchi va shu dunyoga ta’sir etuvchi zot sifatida har bir odam subyektdir, odamning idrok etadigan, tasavvur qiladigan, fikr yuritadigan, tilga oladigan va ta’sir ko‘rsatadigan narsasi uning uchun obyektdir. Odamning o‘zini anglashi subyektiv ravishda o‘zini «men» deb his qilishida ifodalanadi.
Odam ijtimoiy zot bo‘lganligidan unga o‘zini anglash qobiliyati xosdir.Ammo odam jamiyatning bir a’zosi va olamning bir qismidir, shu sababli odam tevarak-
atrofidagi olamdan ajratsa ham, ayni vaqtda shu olam bilan bog‘langanligini anglaydi. Odam o‘z tevarak-atrofidagi olamdan o‘zini ajralgan holda o‘zini «men» deb anglay olmaydi, chunki odam ongining, o‘zini anglashining, «men»ining mazmuni o‘sha odam atrofidagi real-voqelik in’ikosidir.
Shaxsning o‘zini anglashi shunda ifodalanadiki, odam tevarak-atrofdagi olamda o‘zini ajratish bilan bir vaqtda, o‘zining shu olamga uzviy ravishda bog‘langanligini anglaydi, o‘ziga, o‘z faoliyatiga va o‘z vazifalariga anglab-bilib munosabatda bo‘ladi. Shaxsning o‘zini anglashi, «men» deb his qilishi hamisha muayyan mazmuni bilan yuzaga chiqadi. O‘zining borligini anglashi, odamning o‘zini kim deb bilishi – o‘quvchi, ishchi, o‘qituvchi, muhandis va shunga o‘xshash deb anglashi, o‘zining o‘tmishini va kelajagini anglashi, boshqa kishilar bilan o‘zaro munosabatini anglashi, o‘z huquq va burchlarini anglashi, o‘zining fazilat va kamchiliklarini va shunga o‘xshashlarni anglashi o‘zini anglashga kiradi. Shaxs o‘zini anglaganligidan o‘zini o‘zi kuzata oladi va o‘zini-o‘zi bilib oladi, ko‘nglidan o‘tgan kechinmalarni tushuna oladi, o‘zining xatti-harakatlariga o‘zi tanqidiy ko‘z bilan qaray oladi. Shaxsning o‘zini anglashi va o‘zini bilishi
14510
o‘z xulq-atvorini boshqarish uchun zarur shartdir, o‘zini-o‘zi tarbiyalash uchun o‘z aqlini o‘zi o‘stirishi uchun zarur shartdir.
Inson shaxsining eng xarakterli tomonlaridan biri uning individualligidir.Individuallik shaxs xususiyatlarini boshqa bir kishida qaytarilmasligidir. Uning tarkibiga
xarakter, temperament, qobiliyat, qiziqish kabilar kiradi. Ikkita bir-biriga xarakter, temperament, qobiliyat va boshqa xususiyatlari aynan o‘xshagan kishini topib bo‘lmaydi. Inson shaxsi o‘zining individualligi bilan qaytarilmasdir. U o‘zining qadr-qiymati va xususiyatlari bilan jamiyat hayotida faol qatnashganligi hamda ta’lim-tarbiya jarayonida yuzaga kelgan xislatlari bilan paydo bo‘lgan aniq tirik odamdir.
Odam jamiyatda turli-tuman vazifalarni bajaradi va har turli vaziyatlarda o‘xshash sifatlarni namoyon qiladi. Shaxsning turli faoliyatlarda (o‘yin, mehnat, o‘qish, shuningdek oila va maktab, ish joyida) turlicha namoyon qilgan xislatlari bir-biriga mos keladi va u shaxsning yaxlitligini ko‘rsatadi. bizning mamlakatimizda inson shaxsiga beriladigan tavsifnoma uning mustaqillikni mustahkamlash jarayoniga bo‘lgan munosabati va bu jarayonda qanday qatnashishi bilan belgilanadi. demak, shaxsning psixologik tuzilishi, psixologik xususiyatlari, aql sifatlari birikmasi odamda barqaror birlikni tashkil etadi. bu esa shaxs psixologik tuzilishining doimiyligidir.
Shaxsning psixik tuzilishini o‘zgarishi uning yashash sharoiti, faoliyatida yuzaga keladigan o‘zgarish natijasi bo‘lib, u ijtimoiy ta’lim-tarbiya bilan bog‘liqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar1. M.E.Zufarova Umumiy psixologiya.2. 10.Ғoзиeв Э. Психология методологияси.3. маркова А.К. Психология профессионализма.
14610
INNOVATIVE METHODS IN TEACHING
Husainova Zinura HayitboyevnaEnglish teacher, school number 40, Fergana
[email protected] number:998994438891
“It is the supreme art of the teacher to awaken joy in creative expression and knowledge.”Albert Einstein
Annotation. In today’s world, teaching has different faces and a teacher has to carry out the part being an external parent, counsellor, mentor and innovator. being educator demands broad knowledge of subject matter, curriculum, enthusiasm, a love of learning and classroom management techniques in the lives of young people. for this purpose, every teacher should be master of their subject matter, creative and innovative. This article discusses the innovative methods which can be handful for educators in classroom management.
Key words: innovative teaching, classroom management, learning
0The term of innovation is related to change and improvement of both the students and teachers (Sadavel, Joseph, Ragam, & Narayan, 2017) When we think innovation nowadays, we usually think of technology. Of course, it plays great role in classroom management and to involve pupils to the lesson. for instance, in nursery and elementary schools, technology is made use of to implement teaching methods. Students are shown pictures, shapes, and other images on computer. When they observe, they usually develop interest and feel motivated towards learning. d. kalyani stated in “Innovative teaching and learning”(Journal of applied and advanced research 2018) innovative teaching means creativity and novelty of the teacher which changes the style of method of teaching. Innovative teaching is necessary for the present and future of education to help students to reach their full potential.
In addition to this, there are many important points in conducting modern and innovative lesson.
first of all, an effective and innovative teacher comes to class prepared to teach. As James Strong writes in his influential book Qualities of Effective Teachers “organizing time and preparing materials in advance have been noted the most important aspect of teaching”. I believe that if the teacher is punctual and well-prepared for the lesson, she/he can achieve his/her goal in the lesson .besides these, k. Rajasekaran (Journal of applied and advanced research 2018) points out that if teacher loves his/her work, it keeps them relaxed and give them room to experiment new ideas. As for me, if we truly love our job, we can give our best. We shall be more creative and inspired when we are not stressed. I view that asking open–ended questions can create innovative learning spaces. As we know, open-ended questions are questions without textbook answers. When teachers ask this kind of questions, there can be various answers and points of views. from my own experience I can say that his method can lead to strong collaboration, exciting conversations, new ideas as well as improve speaking skill. besides these, mind maps can be used by teachers to explain concepts in an innovative way. As an English teacher, I agree to this idea as it is to learn and remember more effectively by using the full range of visual and sensory tools. Pictures, music, colours, even touch and smell play a part in our armony will help to recollect information for a long time. Role Play is also a great way to develop interpersonal skills. This method helps to make the lesson more interesting and understandable. furthermore, building rapport with pupils is very vital in conducting lesson. If the teacher starts to understand his/her pupils there will be a good relationship between them. Therefore, the pupils’ need for positive relationships with teachers remains required until the last grade. And also, student –teacher relationship plays a great role in helping lessen the chance of bad outcomes: dropping out of school.(Miller,2007)
It is known that, the method of cLIL(content and language integrated learning)is an approach for learning content through an additional language, thus teaching both the subject and the language. It very crucial to teach pupils both the language and the content in a developed century. Moreover, focusing on STEM (science, technology, engineering, and math) is important
14710
for educators to prepare students future skills they need to succeed later in life. To sum up, there are many teaching methods, but these are the most common. If the teacher
finds the best and most effective teaching method for a particular group of pupils, they are likely to learn more quickly and be more engaged. In addition, using a variety of teaching methods will keep students from being bored, and help them encounter the information in new and exciting ways.
References1, d. kalyani (2018) Innovative teaching and learning. Journal of applied and advanced
research 2. k. Rajasekaran (2018) Innovative learning methods. Journal of applied and advanced
research 3. Miller (2007) You are the key: communicate for learning effectiveness
14810
“FSMU” INTERFAOL METODINI ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA QO‘LLASH
Andijon viloyati Asaka tumani 27- umumta’lim maktabi
ona tili va adabiyot o‘qituvchisi Isaqova Parizod Ne’matovna
99894 929 00 39
Annotatsiya: Ushbu maqolada ta’limda yangilik bo‘lgan interfaol metodlaridan biri FSMU metodining ona tili va adabiyot darslarida qo‘llash haqida fikr-mulohazalar keltirilgan.Metod turli misollar orqali izohlanib, tushuntirilgan.
Kalit so‘zlar: munozara, yordamchi so‘z turkumlari, uslub, adabiyot, o‘qituvchi.
Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv seminari yakunida o‘quvchilarning o‘quv mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limlardagi ba’zi mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida, o‘quv rejasi asosida birorbir bo‘lim o‘rganilgach qo‘llanilishi mumkin. chunki bu texnologiya o‘quvchilarni o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlashga o‘rgatadi.
Bu texnologiyadan foydalanishda o‘qituvchi har bir tinglovchiga FSMU texnologiyasining 4 bosqichi yozilgan qog‘oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to‘ldirishni iltimos qiladi. bunda:f—fikringizni bayon etingS—fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating;M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring;U—fikringizni umumlashtiring. O‘qituvchi tinglovchilar bilan bahs mavzusini belgilab oladi. Yakka tartibdagi ish tugagach, tinglovchilar kichik guruhlarga ajratiladi va o‘qituvchi kichik guruhlarga “FSMU” texnologiyasining 4 bosqichi yozilgan katta formatdagi qog‘ozlarni tarqatadi. kichik guruhlarga har birlari yozgan qog‘ozlardagi fikr va dalillarni katta formatda umumlashtirgan holda 4 bosqich bo‘yicha yozishlari taklif etiladi. O‘qituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya qilishlarini so‘raydi. Mashg‘ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha bildirilgan fikrlarni umumlashtirish bilan yakunlanadi.Namuna: 1. Vazifa: “Oq kema” – o‘lmas asar” mavzusi bo‘yicha fikrlaringizni bayon qiling.f - “Oq kema” qissasi ch.Aytmatovning eng mashhur va o‘lmas asarlaridan biridir.
S - “Oq kema” asarida yaxshilik va yomonlik, mehr va shafqatsizlik, muhabbat va nafrat kabi asriy muammolar o‘z ifodasini topganligi bois u umrboqiydir.
M - Mo‘min chol tabiatidagi soddalik, ezgulik, mehr-oqibat, mehnatsyevarlik, kamtarlik O‘rozqul timsolidagi shafqatsizlik, takabburlik kabi illatlarga qarshi qo‘yilsa, bolakay qalbidagi soflik, mehribonlik xislatlari atrofdagi insonlarning, jumladan, ota-onasining unga befarqligiga qarama-qarshi qo‘yiladi. Masalan, bolakay shoshib turgan bo‘lsa ham o‘zining sevimli toshlarini erkalab, unga e’tibor bilan qaraydi. Ammo bolakayning (holbuki, u bir Inson) quvonchiga Seydahmad ham, O‘rozqul ham arzimas bir hodisa sifatida e’tibor qaratishmaydi.U - qaysiki asar milliy qadriyatlarni, ezgulikni ulug‘lar ekan, bu asarning umri boqiydir. 2. Vazifa: “Yordamchi so‘zlar fikr ifodalash uchun zarur” mavzusi bo‘yicha fikrlaringizni bayon qiling.
f - Yordamchi so‘zlar o‘ziga xos grammatik xususiyatga ega. S - Yordamchi so‘zlar gapida so‘z va gaplarni bir-biriga bog‘lash, munosabatga kiritish va qo‘shimcha ma’nolar yuklash vazifalarini bajaradi.
M - Bog‘lovchilar uyushiq bo‘laklar va gaplarni o‘zaro bog‘lasa, ko‘makchilar so‘z birikmasi hosil qilishda ishtirok qiladi. Yuklamalar esa fikrga so‘roq, taajjub, ayiruv, chegaralash kabi qo‘shimcha ma’nolarni yuklab, so‘zlovchining fikrini oydinlashtirish uchun xizmat qiladi.U - Yordamchi so‘zlar lug‘aviy ma’noga ega bo‘lmasa-da, nutqimizda ularning ahamiyati beqiyos .
Adabiyotlar:1. Tolipov O‘.Q., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari.-T.: “fan”,
2006-yil2. husanboyeva Q. Adabiy ta’limda mustaqil fikrlashga o‘rgatish.- Toshkent, 1999-yil3. “Til va adabiyot ta’limi” jurnali.-2010-2012-yil sonlari
14910
“FSMU” INTERFAOL METODINI ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA QO‘LLASH
Isaqova Parizod Ne’matovna Andijon viloyati Asaka tumani
27- umumta’lim maktabi ona tili va adabiyot o‘qituvchisi
Tel: 99894 929 00 39Jalilova Lazokatxon A’zamjonovna
Andijon viloyati Asaka tumani 27- umumta’lim maktabi
ona tili va adabiyot o‘qituvchisi Tel:998941035376
Annotatsiya: Ushbu maqolada ta’limda yangilik bo‘lgan interfaol metodlaridan biri FSMU metodining ona tili va adabiyot darslarida qo‘llash haqida fikr-mulohazalar keltirilgan.Metod turli misollar orqali izohlanib, tushuntirilgan.
Kalit so‘zlar: munozara, yordamchi so‘z turkumlari, uslub, adabiyot, o‘qituvchi.
Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o‘tkazishda yoki o‘quv seminari yakunida o‘quvchilarning o‘quv mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limlardagi ba’zi mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida, o‘quv rejasi asosida birorbir bo‘lim o‘rganilgach qo‘llanilishi mumkin. chunki bu texnologiya o‘quvchilarni o‘z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlashga o‘rgatadi.
Bu texnologiyadan foydalanishda o‘qituvchi har bir tinglovchiga FSMU texnologiyasining 4 bosqichi yozilgan qog‘oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to‘ldirishni iltimos qiladi. bunda:f—fikringizni bayon etingS—fikringiz bayoniga sabab ko‘rsating;M- ko‘rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring;U—fikringizni umumlashtiring. O‘qituvchi tinglovchilar bilan bahs mavzusini belgilab oladi. Yakka tartibdagi ish tugagach, tinglovchilar kichik guruhlarga ajratiladi va o‘qituvchi kichik guruhlarga “FSMU” texnologiyasining 4 bosqichi yozilgan katta formatdagi qog‘ozlarni tarqatadi. kichik guruhlarga har birlari yozgan qog‘ozlardagi fikr va dalillarni katta formatda umumlashtirgan holda 4 bosqich bo‘yicha yozishlari taklif etiladi. O‘qituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya qilishlarini so‘raydi. Mashg‘ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha bildirilgan fikrlarni umumlashtirish bilan yakunlanadi.Namuna: 1. Vazifa: “Oq kema” – o‘lmas asar” mavzusi bo‘yicha fikrlaringizni bayon qiling.f - “Oq kema” qissasi ch.Aytmatovning eng mashhur va o‘lmas asarlaridan biridir.
S - “Oq kema” asarida yaxshilik va yomonlik, mehr va shafqatsizlik, muhabbat va nafrat kabi asriy muammolar o‘z ifodasini topganligi bois u umrboqiydir.
M - Mo‘min chol tabiatidagi soddalik, ezgulik, mehr-oqibat, mehnatsyevarlik, kamtarlik O‘rozqul timsolidagi shafqatsizlik, takabburlik kabi illatlarga qarshi qo‘yilsa, bolakay qalbidagi soflik, mehribonlik xislatlari atrofdagi insonlarning, jumladan, ota-onasining unga befarqligiga qarama-qarshi qo‘yiladi. Masalan, bolakay shoshib turgan bo‘lsa ham o‘zining sevimli toshlarini erkalab, unga e’tibor bilan qaraydi. Ammo bolakayning (holbuki, u bir Inson) quvonchiga Seydahmad ham, O‘rozqul ham arzimas bir hodisa sifatida e’tibor qaratishmaydi.U - qaysiki asar milliy qadriyatlarni, ezgulikni ulug‘lar ekan, bu asarning umri boqiydir. 2. Vazifa: “Yordamchi so‘zlar fikr ifodalash uchun zarur” mavzusi bo‘yicha fikrlaringizni bayon qiling.
f - Yordamchi so‘zlar o‘ziga xos grammatik xususiyatga ega. S - Yordamchi so‘zlar gapida so‘z va gaplarni bir-biriga bog‘lash, munosabatga kiritish va qo‘shimcha ma’nolar yuklash vazifalarini bajaradi.
M - Bog‘lovchilar uyushiq bo‘laklar va gaplarni o‘zaro bog‘lasa, ko‘makchilar so‘z birikmasi hosil qilishda ishtirok qiladi. Yuklamalar esa fikrga so‘roq, taajjub, ayiruv, chegaralash kabi qo‘shimcha ma’nolarni yuklab, so‘zlovchining fikrini oydinlashtirish uchun xizmat qiladi.U - Yordamchi so‘zlar lug‘aviy ma’noga ega bo‘lmasa-da, nutqimizda ularning ahamiyati beqiyos .
Adabiyotlar:1. Tolipov O‘.Q., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tatbiqiy asoslari.-T.: “fan”,
2006-yil2. husanboyeva Q. Adabiy ta’limda mustaqil fikrlashga o‘rgatish.- Toshkent, 1999-yil3. “Til va adabiyot ta’limi” jurnali.-2010-2012-yil sonlari
15010
SHARQ MUTAFAKKIRLARI ASRLARIDA “USTOZ-SHOGIRD” QIYOFASI VA KASBIY YETUKLIK MASALALARI
Ismoilova Ma’mura Akbarovna,Navoiy viloyat Navbahor tumani MTBga qarashli
2-sonli MTT tarbiyachisi
Annotatsiy: Mazkur maqolada ta’lim jarayonida sharq mutafakkirlari asrlarida “ustoz-shogird” qiyofasi va kasbiy yetuklik masalalar hamda buyuk mutafakkirlarning qimmatli fikrlaridan, ma‘naviy merosidan ta‘lim –tarbiya jarayonida foydalanish muhim ahamiyati.haqida yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Ilmiylik, ko‘rsatmalilik, prinsiplar, usullar, fe’l-atvor, intellektual, iroda, qobiliyat, ma’naviy-axloqiy, tarbiya.
Sharq mutafakkirlarining pedagogik fikrlari jahon pedagogikasi tarixiga qo‘shilgan ulkan his-sadir. Ularning boy merosi pedagoglarning axloqiy qiyofasi va kasbiy etukligini takomillasht-irishda muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. Mutafakkirlar tomonidan ilgari surilgan qarashlar in-son, uni tarbiyalash, insonparvarlik g‘oyalarining mazmunini boyitish bilan birga barcha davrlar uchun birdek ahamiyatga ega ma’naviy-axloqiy konsepsiyaning shakllanishin ta’minlaydi.
Abu Nasr Forobiy g‘arbu-sharqda Aristoteldan keyin Muallimi soniy (ikkinchi muallim) deb tan olingan buyuk olimdir. U qomusiy olim bo‘lib juda ko‘plab sohalarga doir asarlar yozgan. Shuning bilan birgalikda ta’lim-tarbiya sohasiga ham o‘zining asarlarida alohida ahamiyat bergan. forobiy yoshlarni o‘qitishning metodlari tasnifini ishlab chiqqan.Ularni nazariy va amaliy metodlarga ajratgan. Shu tariqa o‘qitishning hayoti, hamda kundalik faoliyati bilan bog‘liqligi g‘oyalarini olg‘a surgan. Mutafakkir o‘qitishning tajriba ko‘rsatmali, induktiv, deduktiv, amaliy metodlariga alohida ahamiyat bergan. barcha metodlarni o‘quvchining hayotiy tajribasiga, mantiqiy tafakkuriga tayangan holda birlashtirgan. O‘quv jarayonini tashkil etishga qo‘yiladigan talablarni ishlab chiqishda deduktiv metodni ustun qo‘yadi. O‘quvchilarga materialni tushunitirishda nimalarga alohida ahamiyat berish haqida eng muhim narsalarni fanga ishonchli bilimlar beradigan va shubhalantirmaydigan dalillar bilan yoritish va boshqalar ilmi bo‘yicha o‘qituvchilar uchun qimmatli bo‘lgan tavsiyalarni bayon qilgan.
Forobiy matematika fani misollari asosida o‘qitishning ilmiylik, ko‘rsatmalilik, tushunarlilik va izchillik prinsiplarini ishlab chiqqan. bilish jarayonining va fandagi bilim shakllarining mohiyatini yoritdi. Olim bilish jarayonini tashkil etish masalalari bo‘yicha ancha tavsiyalarni ishlab chiqqan. Uning fikricha o‘quvchilarga turli bilimlar berish bilan birga o‘zlari mustaqil holda bilim olish yo‘llarini ko‘rsatish, ularni bilimlarning zarurligiga ishontirish kerak deydi. Forobiy bolaning fe’l-atvoriga qarab tarbiya jarayonida “qattiq” va “yumshoq” usullardan foydalanish kerak deb uqtiradi.
Agar bola o‘qish va o‘rganishga moyil bo‘lsa yumshoq usul.Tarbiyalanuvchi o‘zboshimcha, itoatsiz va yalqov bo‘lsa, qattiq usul qo‘llanish lozim degan.Mutafakkir ta’lim-tarbiya jarayonida o‘qituvchining roli alohida ahamiyatga ega ekanligini
uqtiradi.Qomusiy ilm sohibi Abu Rayhon Beruniy o‘zining “O‘tmish yodgorliklari”, “Xindiston”,
“Geodeziya”, “Minerologiya”, “At Tafxiy”, “Xorazmlik buyuk zotlar”, “Saydana”, “Ma’sud Qonuni” kabi asarlarida va arab tilidan turk tiliga tarjima qilgan qator dostonlarida insonlar tarbiyasiga alohida e’tibor bergan.
Sharq mutafakkirlarining shuningdek, ulardan biri bo‘lgan Abu Rayhon Beruniyning ham pedagogik qarashlari jahon pedagogikasi rivojiga qo‘shilgan ulkan hissadir. Ularning boy merosi o‘qituvchilarning ma’naviy, axloqiy qiyofasi va kasbiy etukligini takomillashtiradi muhim asos bo‘lib xizmat qiladi. O‘rta asr sharoitida inson, uni tarbiyalash, shaxsning har tomonlama rivojlanishini ta’minlovchi omillar, insonparvarlik g‘oyalarini mazmunan boyitish bilan birga barcha davrlar birdek ahamiyatga ega ma’naviy va axloqiy konsepsiyaning shakllanishini ta’minladi. Shuningdek, Abu Rayhon beruniy o‘zining barcha asarlarining birinchi bobini falsafaga ya’ni insonlarning axloq-odoyuiga bag‘ishlagan. Mutafakkir yoshlarni ilm ma’rifatga chorlaydi. “Ilm dargohiga kirar ekansan qalbing kishining qalbini ko‘r qilib qo‘yuvchi illatlardan, odamni yo‘ldan ozdiruvchi holatlardan, qotib qolgan urf-odatlardan, xirsdan, raqobatdan, ochko‘zlikdan, mansabparastlikdan ozod bo‘lmog‘i lozim” degan. Yoshlar uchun kasb-hunarning
15110
suv bilan havodek zarurligini, ularning kelajagi shu bilan bog‘liq ekanligini ta’kidlagan.Buning uchun yoshlarni qunt bilan ishlashga, sabr toqatli, irodali bo‘lishga, ayni chog‘da
mehnatkash bo‘lishga chaqirdi. Abu Rayhon beruniy o‘quvchiga bilim berish uni xat savodli qilish haqida gapirar ekan, qog‘ozning paydo bo‘lishi, yozuv va uning vujudga kelishi, turli yozuv belgilari, o‘quv qurollari haqida alohida to‘xtaladi. Mutafakkir ta’lim-tarbiyaga o‘quvchilarning diqqatini jalb qilish, mashg‘ulotlar davomida o‘quvchilarning zerikib qolmasligi uchun ta’lim olishning turli yo‘llari, shakl va metodlarini ko‘rsatib beradi. Abu Rayhon beruniy yozadi: “bizning maqsadimiz o‘quvchini toliqtirib qo‘ymaslikdir. hadeb bir nasani o‘qiy berish zerikarli bo‘ladi. Agar o‘quvchi bir masaladan boshqa bir masalaga o‘tib tursa, u xuddi turli-tuman bog‘larda sayr qilgandek bo‘ladi, bir bog‘dan o‘tar-o‘tmas boshqa bir bog‘ boshlanadi. kishi ularning hammasini ko‘rgisi keladi. har bir yangi narsa kishiga rohat bag‘ishlaydi deb behuda aytilmaydi”. Abu Rayhon beruniy bilim berish yo‘llarini ko‘rsatib bergan.
Birinchidan: bilimlar turli mavzulardan iborat bo‘lishi, o‘quvchini zeriktirmasligi, uning xotirasiga malol kelmasligi kerak.
Ikkinchidan: Tabiat xodisalarini ya’ni butun borliq haqida ilmiy bilimlar doirasini aniqlab olmasdan bilim berish qiyin.
Uchinichidan: Bilim berishda o‘quvchilar mehnatini engillashtirishga harakat qilmoq lozim degan.
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki yuqoridagi aytilgan fikrlardan quyidagi xulosaga kelish mumkin. buyuk mutafakkirlarning qimmatli fikrlaridan, ma‘naviy merosidan ta‘lim –tarbiya jarayonida foydalanish muhim ahamiyatga ega.Ajdodlar merosi yoshlarni yuksak ma‘naviyatli shaxs bo‘lib shakllanishida, olamni chuqur tafakkur asosida andglashiga o‘ziga xos ta‘lim-tarbiyaviy rol o‘ynashiga alohida e‘tibor qaratish lozim.
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.1. M.Xayrullaev, A.Xasanbogva. Pedagogika tarixidan xrestomatiya. –T., fan, 2000y.2. R.Mavlonova, O.To‘raeva, k Xoliqberdiev. Pedagogika. –T. O‘qituvchi, 2001y3. M.Ochilov. Muallim qalb me’mori. –T., O‘qituvchi, 2001y.
15210
TALABALAR BILIMINI BAHOLASHNING INTERAKTIV USULLARI
Jomurodov Do‘stmurod Mamasoliyevich, Jizzax davlat pedagogika instituti katta o‘qituvchisi
Telefon: [email protected]
Xasanov Zafar Shavkat o‘g‘li Jizzax davlat pedagogika instituti talabasi
Telefon: [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada talabalar bilimini nazorat qilish va baholash ta’lim berish jarayonining muhim qismi ekanligi va baholashni shakllantiruvchi turli interaktiv vositalardan foydalanish mumkinligi keng yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: talabalar bilimini nazorat qilish, baholash, interaktiv vositalar, onlayn test kon-struktorlari, platformalar, dasturlar.
bolon deklaratsiyasi amalda boʻlgan ilgʻor xorijiy davlatlar tajribasi asosida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanib ta’lim tizimiga yangi usullar kirib kelmoqda. bu holat nafaqat oʻqitishning yangi usullari shakllanishi, balki bilimni baholash jarayonlariga ham ta’sir etmoqda. Ma’lumki, talabalar bilimini nazorat qilish va baholash ta’lim berish jarayonining muhim qismi hisoblanadi. bunda asosan har bir talabaning individual koʻrsatkichlari aniqlanadi. Ya’ni baholash jarayoni turli talabalarning koʻrsatgan natijalarini taqqoslashni koʻzda tutmaydi. bilimni baholashning asosiy maqsadlaridan biri ta’lim oluvchining oʻzlashtirish koʻrsatkichlariga asoslanib, oʻqituvchining ta’lim berish natijalarini tahlil qilgan holda, unga keyingi oʻqitish jarayonini qanday tashkil qilish boʻyicha toʻgʻri qaror qabul qilishga qaratilgan.
hozirda baholashni shakllantiruvchi turli interaktiv vositalardan foydalanilmoqda. Shunday vositalardan biri Quizalize dir. bu talabalar oʻrtasida test va viktorinalar oʻtkazishga moʻljallangan ajoyib vosita. Uning yordamida oʻqituvchi dars jarayoni yoki uyga vazifani qiziqarli topshiriqlar koʻrinishida tashkil etishi mumkin. Oʻqituvchi baholash natijalarini tezda koʻrishi va har bir talabaning kuchli va kuchsiz jihatlarini osongina aniqlashi mumkin. Viktorinani yaratish jarayoni juda sodda. bunda saytdan roʻyxatdan oʻtgandan soʻng, “Mening viktorinalarim” boʻlimida “Yangi viktorina tuzish” tugmasini bosish bilan amalga oshiriladi. Viktorina savol va javoblarini tegishli maydonlarga toʻldirib boʻlgach, uni guruhga sinov tariqasida taqdim etiladi. har bir savoldan keyin talabaning belgilagan toʻgʻri javobi uchun ballar beriladi va u talabaga koʻrsatiladi. Talabalar uni tahlil qilishi yoki yoʻl qoʻygan xatolarini koʻrishlari mumkin.
Quizalize – Kahoot, Socrative, Triventy, Quzizz va boshqa onlayn test konstruktorlari singari qiziqarli online platformalardan biri hisoblanadi. bu platforma orqali dars davomida talabalar bilimini baholab boorish imkoniyati mavjud. Oʻqituvchi mash’gulot davomida talabalarga taqdim etgan savollarga ular Quizalize orqali javoblarini belgilab, ball yigʻib boradilar.
har bir talabaning yiqqan ballari har bir savol oxirida alohida namoyish etib boriladi. Talabalar oʻz ishlarini tahlil qilishlari, yoʻl qoʻygan xatolarini koʻrishlari mumkin boʻladi. Quizalize orqali qulay tarzda turli viktorinalar ham yaratish, viktorina savollarida media fayllardan foydalanish imkoniyatlari mavjud. Va albatta oʻqituvchi xoxishiga qarab, vaqt boʻyicha cheklashlar ham oʻrnatib boriladi.
Talabalarning darsga qiziqishlarini oshirish maqsadida viktorinalarni oʻyin va musobaqa tarzida tashkil qilish, talabalar reytingidagi oʻzgarishlarni auditoriyada mavjud katta ekranlarda namoyish qilib boorish imkoniyati ham mavjud. Shu kabi koʻpchilik platformalardan farqli ravishda Quizalize orqali baholashning vaqt va makonga bogʻliq boʻlmagan holatda ham tashkil qilish mumkin boʻladi. Talaba oʻziga qulay boʻlgan vaqt va joyda platformaga kiradi va undagi savollarga javob berish orqali ball yigʻadi.
Quizalize platformasida talabalarga ularning javoblariga qarab darajali testlar berish imkoniyati ham mavjud. Talabalar guruhi ularning darslardagi ishtirokiga qarab uchga boʻlib olinadi va bu har bir guruh bilan ularning layoqatiga mos tarzda ishlash imkoniyatini beradi. Mazkur platformaga: mavzu bayoni yuzasidan pdf fayllar, videodarslar, web-resurslarga giperhavolalar
15310
ham joylashtirishingiz mumkin. bundan tashqari platformaga talabalar Google classroom logini orqali ham kirishlari, ya’ni platformani sinxronlashtirish mumkin
kahoot dasturi. kahoot dasturi turli multimedia elementlari – matn, surat va videolardan foydalanib, talabalar oʻrtasida onlayn test, debat va soʻrovnomalar oʻtkazish imkoniyatiga ega. bunda talabalar istalgan koʻrinishdagi qurilmalardan foydalanishlari mumkin.
har bir savolga rasm yoki videoni biriktirish hamda bajarish vaqtini belgilash mumkin. bu oʻyin koʻrinishidagi test jarayonini oʻtkazishda proyektordan foydalaniladi. Oʻqituvchi umumiy ekranga savol va javob variantlarini chiqaradi. Talaba esa kompyuter, planshet yoki oʻz mobil telefoni ekranida faqat variantlarni belgilaydi.
Savollarga qanchalik toʻgʻri va tez javob berilsa, shuncha koʻp ball beriladi. bu orqali qaysi talaba mustaqil va qaysi biri yonidagi kursdoshidan koʻchirayotganini aniqlash oson. Test soʻngida umumiy natijalar ekranga chiqariladi. har bir talabaning u yoki bu savolga bergan javobi doimiy saqlanadi va istalgan vaqtda har bir testing natijalarini Excel jadvali shaklida yuklab olish mumkin. kahoot’ning yana bir jihati shundaki, undagi tayyor test topshiriqlaridan foydalanib, oʻz testlaringiz sonini koʻpaytirishingiz mumkin.
Oʻqituvchining bunday onlayn servislardan foydalanishi berilgan nazariy bilimlarni talabalar tomonidan oʻzlashtirilishini va ularning materialni tushunish darajasini qisqa vaqt ichida aniqlashga yordam beradi. Agarda shu kabi texnologiyalarning baholash tizimini tahlil qilib, uni baholashning reyting tizimiga kiritilsa, talabalarning oʻquv mashgʻulotlaridagi ishtirokini yanada faollashtiradi. bunday vositalar yordamida dars mashgʻulotlarini qiziqarli va quvnoq ravishda olib borish hamda talabalarni baholashni interaktiv usulda tashkil qilish mumkin. Shu bilan birga mobil telefon va planshetlar dars jarayoniga toʻsqinlik qiluvchi emas, balki yordamchi qurilmalar vazifasini bajaradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. Xamidov V.S. Erkin va ochiq kodli LMS tizimlar tahlili // infocom.uz jurnali, № 7, 8. 14-
bet, 2013 y.
15410
UMUMIY O‘RTA TA’LIM SIFATINI OSHIRISH: MAZMUN, METODOLOGIYA, BAHOLASH VA TA’LIM MUHITI
Jumanova Barno Davletovna
Xorazm viloyati Yangibozor tumanidagi 12-sonli maktabning ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Annotatsiya.Ushbu maqolada bugungi kunda maktab ta’limi sohasida amalga oshirilayotgan islohatlar va ularning amalda qo‘llanish jarayoni haqida to‘xtalib,,ta’lim sifatining mazmuni,metodologiyasi,ta’limda baholash va ta’lim metodlari haqida o‘qitish jarayoni bilan bog‘liq fikr-mulohazalar bayon etilgan.
Kalit so‘zlar: ta’lim sifati,ta’lim mazmuni, metod, metodologiya, xalqaro baholash, tizim, bilim, malaka, ko‘nikma, muhit.
Keyingi ikki yil davomida ta’lim sohasining barcha bosqichlarini zamonaviy tarzda,belgilangan talablar asosida tashkil etish bo‘yicha bir qancha qaror va farmonlar qabul qilindi. Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “ Umumiy o‘rta ta’lim sifatini yangi bosqichga ko‘tarish zarur”deganlarida o‘qituvchilar zimmasidagi ma’suliyat hissi yana bir bor oshdi desam mubolag‘a bo‘lmaydi.Yurtboshimiz har bir sinfda o‘quvchilarning nimalarni bilishi zarurligidan kelib chiqib,davlat ta’lim standartlari va o‘quv rejalarini qayta ko‘rib chiqish lozimligini,darsliklarni eng zamonaviy metodikalar asosida yaratish va chop etish zarurligini uqtirdilar.bu bugungi kun talablaridan biri deb qabul qilindi. O‘quvchilar o‘zlari tanlagan fan yoki kasb bo‘yicha ko‘nikma hosil qilsa ta’lim sifatining ijobiy darajada ko‘tarilishiga ta’sir ko‘rsatadi.bu o‘rinda biz o‘qituvchilarning vazifasi ota-onalar bilan hamkorlikda o‘quvchilarni to‘g‘ri yo‘naltirishdan iborat.
O‘qituvchining yo‘naltiruvchi faoliyati ham muhim ahamiyatga ega.uning bu faoliyati tufayli o‘quvchilarda bilish havaslari tarkib topa boradi.Agar o‘qituvchi ongli ravishda ularning qiziqishlarini sifatga aylantira olmasa,ular u yoki bu sohani o‘zlari uchun ideal hisoblab,ko‘p qirrali bilish imkoniyatlarini chegaralab qo‘yadilar.
O‘quvchining individual qiziqishini to‘g‘ri o‘rganish,baholash va barqarorligiga to‘la ishonch hosil qilish juda ahamiyatli.Shuning uchun biz o‘qituvchilar o‘quvchi qiziqishini,bilim darajasini to‘g‘ri ko‘rsatishimiz darkor.buning uchun o‘qituvchi o‘quvchining qiziqishini,bilimini,uning boshqa individual- psixologik sifatlarini,ya’ni qobiliyatini,iste’dodini,temperamentini va xarakterini o‘rganib munosabatga kirishishi lozim.Shunda o‘quvchi o‘zining talab va istaklarini o‘qituvchiga ochiq aytadi va ustozini yaqin inson sifatida ko‘ra boshlaydi.O‘zi tanlagan soha bo‘yicha havas bilan o‘qishni boshlaydi.Ta’lim sifati-inson hayoti va faoliyatining sifatini oshirish,aniq maqsadga erishishda foydalanish uchun zarur bo‘ladigan,aniq sharoitlarda talab etilib olingan bilimlar majmui.buyuk ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniy ta’limga birinchilardan bo‘lib yangiliklar olib kirgan.Ta’limni real turmush bilan bog‘lashga intildi.Sharqona qarashlarga yo‘g‘rilgan zamonaviy ta’lim tizimiga yo‘l ochib berdi.
Ta’lim mazmuni ta’limning maqsadiga muvofiq tarzda belgilanadi.Ta’lim mazmuniga umumiy ma’lumotdan tashqari muayyan kasb va mutaxassislik uchun zarur bo‘lgan bilim,malaka va ko‘nikmalar ham kiradi.Ta’lim mazmuni o‘quv reja va dasturlari,darslik va qo‘shimcha manbalar orqali yoritiladi.Maktablarda beriladigan ta’lim mazmuni tarixiy va milliy xususiyatlarga ega.Jamiyat tarixiy taraqqiyotining hamma bosqichlarida maktablarda yoshlarga beriladigan ta’limning mazmuni o‘sha ijtimoiy tizimning iqtisodiy talab va ehtiyojlari,fan va texnika taraqqiyoti darajasi bilan belgilangan.Umuminsoniy fazilatlarga ega bo‘lgan iymonli,e’tiqodli,bilimli yoshlarni tarbiyalab berish bugungi kun ta’limining mazmuni hisoblanadi.
”Metodologoya” tushunchasi keng qamrovga ega bo‘lgan atama hisoblanib,metodlar bilan birga tadqiqotni ta’minlovchi boshqa vositalarni ham o‘rganadi.hozirgi ta’lim tizimida fan sohalari metodoligik tushunchalar asosida o‘rganilmoqdi.O‘quvchi dunyoqarashining kengayishi va atrof-muhitga turli qarashlar bilan munosabat bildira olishlariga zamin yaratadi.O‘quvchilar faqat ilmiy jihatdan emas,hayot bilan hamohanglik malakalariga ham ega bo‘ladilar.har bir fan o‘z ko‘lami doirasida uning strukturasini,taraqqiyotini,ilmiy-tadqiqot usullari va vositalari,uning natijalarini asoslash yo‘llarini,bilimni tajribaga tatbiq qilish mexanizmlari va shakllarini o‘rgatadi.
Umumiy o‘rta ta’lim sifatini oshirishda o‘quvchilar bilim.malaka va ko‘nikmalarini baholash
15510
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.baho o‘quvchilarning bilimini,malakasini,ko‘nikmasini aniq ko‘rsatadigan o‘lchov mezonidir.O‘qituvchi har qanday vaziyatda ham o‘quvchi bilimini to‘g‘ri baholashi kerak .bu jarayonda o‘qituvchi xuddi shifokor bemorga tashxis qo‘yganday aniq faoliyat olib borishi kerak.chunki shifokor noto‘g‘ri tashxis qo‘ysa bir insonning umri qisqaradi yoki vafot qiladi.Agar o‘qituvchi baholashda xato qilsa bir o‘quvchi orqali bir oilaviy sulolaning hayot tarziga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.bu o‘quvchi ertaga ota-ona sifatida farzand tarbiyalashi kerak.farzand uchun ota-onaning jamiyatdagi o‘rni muhim.Shunday ekan biz o‘qituvchilar bemorini o‘ldirgan tabibga o‘xshamaslik uchun o‘quvchilarimizga haqiqiy bahosini qo‘yishimiz lozim,
Vazirlar Mahkamasining”Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.Xalqaro baholash dasturlari bo‘yicha o‘quv seminarlari olib borilmoqda. PIRLS,TIMSS,PISA singari xalqaro baholash dasturlari bo‘yicha tushunchaga ega bo‘ldik .
Umumiy o‘rta ta’lim sifatini oshirishda ta’lim muhitining ahamiyati katta.Zamonaviy o‘quv jarayonida nafaqat o‘quv jarayoniga,balki ta’lim muhitiga ham e’tibor qaratilmoqda.Ta’lim muhitining ta’sir doirasi va ma’lum bir shaklga muvofiq shaxsni shakllantirish sharoitlari,uning ijtimoiy rivojlanishida mavjud bo‘lgan rivojlanish imkoniyatlarini belgilaydi.Ta’lim muhitini sinf xonasida o‘qituvchining o‘zi yaratadi.Muhit o‘quvchi ruhiyati bilan bog‘liq bo‘lganda dars mazmunli yakun topadi.O‘quvchi ta’lim olish uchun muhit to‘g‘ri shakllangandagina bilim olishga harakat boshlaydi.Sinf xonasidagi o‘quv muhitini yaratish uchun o‘qituvchi bilan o‘quvchilatning kuchlari birlashadi.bu muhit ijobiy yoki salbiy bo‘lishi har bir o‘qituvchining pedagogik mahoratini ko‘rsatadi
barcha aytilgan fikr va xulosalar qachonki o‘qituvchi o‘z ishiga fidokorona yondashgandagina ta’lim sifati ko‘tarilib,kelajak barkamol avlod qo‘liga o‘tadi.Shundagina biz kutgan ta’lim jarayonidagi yuqori samaradorlik nazariy va amaliy ifodasini topadi va ezgu maqsadlarga keng imkoniyatlar ochib beriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Islom Abdug‘niyevich karimov”Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch”2. ”Til va adabiyot ta’limi”jurnali 2019-yil 11-son.3. ”O‘zbek tilining izohli lug‘ati”3-jild.4. A.Avloniy”Turkiy Guliston yoxud axloq”as
15610
EDUCATIONAL METHODS OF TEACHING OF PRESCHOOL CHILDREN
K.T.Erjanov, M.Z.BozgulanovaTeacher of physical training, Preschool educator
Telegram.996811742,937150506
Annotation: The article is devoted to educational methods of teaching pre school children. Each method has its own characterization.
Key words: method, preschool, age, practical, activity.
Teaching methods consist of various combinations of systems of methods depending on the specific features of the subject, specific didactic tasks, tools and educational conditions.
The nervous system and the whole organism of a preschool child is extremely susceptible to plastic and external influences. Therefore, one of the important tasks of the educator should be the correct ratio of time spent on mental and physical exertion and subsequent rest when training with children of preschool age. The following methods are used in the education of children of preschool age, taking into account their age characteristics and abilities.
1. demonstration method2. Oral method3. Practical method4. Game method5. competition method demonstrative method provides the brightness of sensory perception and movement sensations.
They are necessary for the formation of a very complete and clear picture of the movement, which activates the development of sensory abilities in children.
Oral method is aimed at the minds of children, the conscious performance of movement exercises, which play an important role in understanding the tasks and the content and structure of the exercises, helps to use these exercises independently in different situations.
The practical method is related to the practical activity of children and provides practical verification of the correct perception of movements in their independent senses. Practical methods are characterized by the use of exercises in the form of games, elements of competition. One of the different types of practical method is the game method.
The play method is effective way of working with children, taking into account the elements of visual image and visual practical thinking. It allows you to simultaneously improve different movement skills, independence of movements, quick response to changing conditions, show creative activity.
The competition method can be used in the education of preschool children only in the context of pedagogical guidance. This method can be used in elder groups. competitiveness is a prerequisite for the competition, which is based on the strength of children, the development of moral and volitional qualities, as well as the correct assessment of their own achievements and the achievements of other children in a conscious attitude to the audience. The method of competition is of great importance in cultivating the will and moral qualities such as initiative, perseverance, literacy, courage, bravery, nobility, friendship. however, it should be borne in mind that competing for the first place, the struggle can allow to find the content of negative qualities (selfishness, jealousy, rudeness ..). In the pedagogical process, teaching methods are used in combination[1].
In short, the importance of pedagogical methods is very great for children of preschool age. because at the present time the role of specific educational methods in the education of children of preschool age is relevant. Applying the above methods to children of preschool age has a positive effect on their consciousness.:
Used literature:1. «On the module of methods of physical education »educational-methodical complex.
Tashkent-2018
15710
MUSIQA MASHG‘ULOTLARIDA MUSIQANI IDROK ETISHNI O‘RGATISH USLUBLARI
Latipova Ziyoda Narimonovna Navoiy ixtisoslashtirilgan madaniyat maktabi
“Estrada vokal artisti “ kafedrasi o‘qituvchisi.
Annotatsiya:Maqolada musiqa mashg‘ulotlarida musiqani har tomonlama idrok etish, his qilish, uning har bir tembr, ritmini ilg‘ay olish to‘g‘risidagi ma’lumotlar aks ettirilgan.Musiqani idrok etish jarayonini o‘quvchilarga o‘rgatish vaqtida qandayaa uslublardan foydalanish haqida ma’lumotlar berilgan
Kalit so‘zlar: idrok, ta’sir, kuy, ritm, tembr, tinglovchi, sezgi, tarbiya, tafovut.
Musiqiy idrokning to‘laqonliligi, musiqiy ifoda vositalarini tushunish imkoniyati, intensivlik va musiqiy kechinma turlari har bir odamda har xil bo‘lib, o‘z xususiyati hamda sabablariga ega. Nima uchun musiqani hamma eshitadiyu, lekin hamma ham idrok eta olmaydi? Nima uchun ba’zi yevropalik tinglovchi Sharq musiqasini, ba’zi Sharq tinglovchisi esa Yevropa musiqasini har doim ham to‘la tushunavermaydi? Idrok narsalar yoki hodisalarning sezgi a’zolariga bevosita ta’siri orqali ongimizda aks etishidir. Psixologiyada idrok predmetlilik, yaxlitlik, strukturalilik, barqarorlik kabi o‘ziga xos sifatlarga ajratiladi.
Quyida Yevropa musiqasining Sharq tinglovchisi tomonidan tushunilishi va idrok etilishiga mashhur o‘zbek shoiri furqatning musiqiy idroki e’tiborga molik. U 1980 yilda Toshkentdagi rus musiqa jamiyati konsertida qatnasjgan va bu haqda o‘zining tassurotlari bitilgan “Nag‘ma va nag‘magar va aning cholg‘usi va ul nag‘ma ta’siri xususida” she’rini yozadi. bu she’rida u fortepiano cholg‘usi hamda ijrosi haqida shunday yozadi:O‘zimga tushdi bir kun bu ahvol,
Bor ekan nag‘ma oning oti rayol,Eshittim bir qiz anda bahri najot,Qilur nag‘ma tili bilan munojot.
Yuqorida keltirilgan misollardan ko‘rishimiz mumkinki, tinglovchilarning musiqani qabul qilishlarida tafovutlar mavjud bo‘ladi. bir tomondan musiqani tushunmaslik, qabul qilmaslik, boshqa tomondan esa, musiqaiy idrokning teranligi va nozikligi ko‘rinib turibdi. Musiqani qabul qilishdagi bu tafovutlar hayot, turmush, tarbiya, musiqiy qobiliyatlarning rivojlanganlik darajasi, musiqiy eshitish qobiliyati, musiqa san’atini tushunishga tayyorlik va bunga bo‘lgan hohish bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator ob’yektiv hamda sub’yektiv sabablarga ega.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablaridagi “Musiqa madaniyati”darslarida musiqani idrok etishni tashkil etish musiqa madaniyati darslarining tuzilishi va darsning tarkibiy qismlari bilan chambarchas bog‘liqdir. O‘rta umumiy ta’lim maktablaridagi Musiqa madaniyati darslarining tuzilishi ovoz sozlash, xor bo‘lib kuylash, musiqa savodi, musiqa tinglash, musiqaga mos harakatlarni bajarish kabi faoliyat turlaridan iborat bo‘lib, bu faoliyat turlarining har birida musiqa idroki yetakchi vazifani bajaradi.- darsning ovoz sozlash qismida o‘quvchilar musiqani, musiqiy tovushlarni idrok etish orqali musiqay tovushlarning aniq balandligini, cho‘zimini his qilishni, idrok etishni hamda sof ovoz hosil qilishni o‘rganishadi.
- Darsning jamoa bo‘lib kuylash qismida o‘quvchilar musiqani, musiqiy mavzuni idrok etish orqali sof ovozda ifodali kuylashni o‘rganishadi.- darsning musiqa savodini o‘rganish qismida o‘quvchilar musiqani, musiqiy tovushlarning tuzilishini, nazariy jihatdan idrok etish orqali musiqiy asarlarning strukturasini idrok etishni o‘rganishadi.- darsning musiqa tinglash qismi musiqani idrok etishni o‘rganishda alohida ahmiyatga ega bo‘lib, bunda o‘quvchilar musiqiy asarlarni tinglab tahlil qilish orqali ularning tuzilishi, registri, tembri, tempi, dinamikasi, tovushlarning past-balandligi, diapazoni hamda alohida berilgan musiqiy asarning asosiy mazmunini aynan tinglash orqali idrok etish malakalariga ega bo‘lishadi.- darsning musiqaga mos harakatlarni bajarish qismida o‘quvchilar asosan musiqaning tempini, tembrini, dinamikasini, shaklini hamda xarakterini his qilishni, idrok etishni o‘rganishadi. bu o‘rinda o‘qituvchi o‘quvchilarning musiqani idrok etishlarini shakllantiruvchi, rivojlantiruvchi usullardan har bir darsda uning oldindan tuzilgan rejasiga ko‘ra turlicha vaziyatlarda foydalanishi mumkin. O‘rta umumiy ta’lim maktablaridagi Musiqa madaniyati darslarida musiqani idrok etishni tashkil etish musiqa madaniyati o‘qituvchisining yuqorida ko‘rsatilgan darsning tarkibiy qismlaridagi imkoniyatlardan har bir alohida olingan darsda qay darajada foydalanishuga bog‘liq.
Foydalanilgan adabiyotlar 1. Yusupova N. Musiqa savodi, metodikasi va ritmika. “Musiqa” nashriyoti, –T., 2010 y2. Quvvatov R. Musiqa o‘qitish metodikasi. “Musiqa” nashriyoti, –T., 2009 y
15810
ONA TILI VA ADABIYOT DARSLARIDA “GALERIYA” METODINING QO‘LLANILISHI
Latipova Nasiba Narimonovna Buxoro viloyati G‘ijduvon tumani
29 - umumta’lim maktabi ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi.
Annotatsiya: Maqolada bugungi kun zamon talablaridan hisoblanmish innovatsion metodlardan biri, Galeriya usuli haqida to‘liq ma’lumotlar berilgan.Ushbu metodning ona tili va adabiyot darslarida foydalanish haqida ko‘rsatmalar berilib, misollar orqali yoritilgan.
Kalit so‘zlar: metod, dars, ishtrok, qadam, o‘qituvchi, guruh, variant, g‘oya.
Bugungi kun ta’lim jarayoni har bir ustoz va murabbiydan yuksak mahorat, izlanuvchanlik, zukkolikva zamonaviylikni talab etadi. Ta’lim sohasida soat sayin amalga oshirilayotgan yangilik va innovatsialar bir xil qolipda qotib qolmasdan, harakat qilishga undaydi. hozirgi vaqtda turli zamonaviy metodlar asosida dars jarayonlarini olib borish tizimda keng yo‘lga qo‘yilmoqda. Ushbu zamonaviy metodlar asosida o‘qitish esa ta’lim jarayonida yuqori samaradorlikka erishishga olib kelmoqda. bugungi globallashuv jarayonida ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning nazariy va amaliy malakalarini shakllantirish maqsadida zamonaviy metodlardan foydalanishni zamon taqozo etmoqda. Quyida shunday metodlardan foydalanish yo‘l-yo‘riqlari ochib berilgan.
“Galeriya” metodini darsga tadbiq etish.“Galereya” metodi va uni amalga oshirish bosqichlari.“Galereya” usuli kichik guruhlarda birdaniga bir nechta masalani muhokama qilish imkonini
beradi. bunda guruhning har bir a’zosi barcha taklif etilgan masalalar muhokamasida ishtirok etishi va o‘z ulushini qo‘shishi mumkin.
1-qadam. Masalani qo‘yish. O‘qituvchi har bir guruhga ma’lum muammo yoki masalani beradi.2-qadam. har bir guruh o‘z masalasi ustida ishlash. Masalalar ustida ishlash kichik guruhlarda
amalga oshiriladi (odatda 5-10 daqiqa).3-qadam. kichik guruhlar qo‘shni guruhlar masalasi yechimini oxirigacha yyetkazibishga
o‘tadi. har bir kichik guruh o‘z g‘oyalarini yozgan katta varaqni olmasdan doira bo‘ylab siljiydi.( Variant sifatida guruh siljishi o‘rniga doira bo‘ylab ishlangan g‘oyalar yozilgan katta varaqni uzatish mumkin. bunda charxpalak metodining elementlaridan foydalaniladi)
4-qadam. Qo‘shni masalasi yechimini oxirigacha yyetkazibish. - har bir kichik guruh katta varaqqa yozilgan qo‘shni guruh g‘oyalarini o‘rganadi; - Savol belgisi bilan rozi bo‘lmaganlarni belgilaydi; - Qo‘shni masalasi yechimi bo‘yicha o‘z g‘oyalarini yozadi. 5 daqiqadan keyin guruhlar doira bo‘ylab keyingi kichik guruhga o‘tib, yana joylari bilan
almashadi. Siljishlar soni kichik guruhlar (qo‘yilgan masalalar) soniga teng.5-qadam. O‘z masalasiga qaytish. Masaladan masalaga doira bo‘yicha o‘tishlar har bir kichik
guruh o‘zining dastlabki masalasiga qaytish bilan tugallanadi. Guruhlar katta varaqlarida yig‘ilgan g‘oyalarni o‘rganadilar.
6-qadam. Taqdimot va ish natijalari muhokamasi. har bir guruhdan bir a’zo navbati bilan o‘zlarining qog‘oz varaqlarida yig‘ilgan natijalar/g‘oyalarni tushuntirish va sharhlar bilan taqdim etadi. boshqa guruhlar ular taqdimot qilayotgan guruh varag‘iga yozgan g‘oyalarni tushuntiradilar va sharhlaydilar. Zarur hollarda g‘oyalar umumiy guruhda muhokama qilinishi mumkin. Shuningdek, har bir guruhdan bir ishtirokchi Git vazifasida ishtirok etishi va boshqa guruh vakillariga o‘z muammosining asosiy g‘oyasini tushuntirishi nazarda tutiladi.
Amaliy ish: Alisher Navoiyning “Farhod va Shirin” dostonini o‘rganishda “Galeriya” metodidan foydalanish mashqi.
1. O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linadi.2. Guruhlar o‘zlari uchun “farhod va Shirin” dostoni sujetidan birini tanlaydi va shu yuzasidan
ish olib boradi.3. Tayanch so‘zlar tanlanadi (chin mamlakati, ishq, farhod, Shirin, Mehinbonu, Xusrav, komil inson, tilsim, ko‘zgu, naqqoshlik, me’morlik.)4.Tezis yoziladi. Masalan: - farhodning dunyoga kelishi;- ilm-hunarni o‘rganishi;- ko‘zguni ko‘rishi;- ishqqa mubtalo bo‘lishi;- Arman yurtiga borishi;- Shirin bilan munosabati ;- Xusrav bilan to‘qnashuvi;
15910
- makr-hiyla tantanasi.“farhod va Shirin dostoni “Xamsa”ning ikkinchi dostoni bo‘lib, u ishqiy-sarguzasht dostondir. Uni muallif “shavq” dostoni deb ataydi. chunki dostonda tug‘ilishdanoq ilohiy ishq ila dunyoga kelgan Farhodning ishqiy sarguzashtlari, majoziy ishqning ilohiy ishqqa aylanishi asos qilib olingan va h.k
Adabiyotlar:1. O.U.Avlayev, S.N. Jo‘rayeva, S.P.Mirzayeva “Ta’lim metodlari” o‘quv-uslubiy qo‘llanma,
“Navro‘z” nashriyoti, Toshkent – 20172. Sharipov Sh. S., Aripov M., begimqulov U. Sh. va boshq. bilim olishning intelektual
tizimini ishlab chiqish nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: fan, 20113. Роберт И.В., Панюкова С.В., Кузнецов А.А., Кравцова А.ю. Информационные и ком-
муникационный технологии в образовании. – москва: Дрофа, 2007
16010
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARNING AQLIY FAOLIYATINI SHAKLLANTIRISH
Hakimova Maxliyo Ibodulla qizi Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumani
18-sonli maktabning boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Annotatsiya: Mazkur maqolada boshlang‘ich sinflarda bolalarning aqliy faoliyatini shakllantirishga qaratilgan metodlar asosida dars o‘tish, bolalarning o‘z mustaqil fikrlarini shakllantirish yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: Mustaqil dunyo qarash, tafakkur, muammoli vaziyat, umumiy taxlil, pedagogik jarayon.
Ta’lim-tarbiya tizimini tubdan o‘zgartirish va barkamol insonni shakllantirish, ertangi taqdirimizni belgilab beruvchi dolzarb masalalardan biriga aylandi. hayotga ziyrak ko‘z bilan qaraydigan, teran fikrlovchi, mustaqil dunyoqarashga ega iqtidorli shaxslarni kamol toptirish va tarbiyalash davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Shuning uchun biz boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini mustaqil fikrlovchi aqliy jihatdan kamol toptirish lozimligini o‘rganishga ahamiyat qaratdik.
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga 6 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan (I-IV) sinflarning o‘quvchilari kiradi. bola maktab ta’limiga bog‘chada tarbiyalanayotganda tayyorlanadi. Talablar bilan tanishadi. bunda u maktabda o‘quvchilarga qo‘yiladigan har xil talablar bilan tanishadi. fan, asoslarini o‘rganish uchun biologik va psixologik jihatdan tayyor bo‘ladi.
Ta’limga psixologik tayyorgarlik deganda bolaning obektiv va subektiv jihatdan maktab talabiga ta’limiga munosibligi nazarda tutiladi. U maktab ta’limiga avval psixologik jihatdan tayyorlanadi. binobarin, uning psixikasi bilim olishga yetarli darajada rivojlanadi. Shu yoshdagi bola idrokining o‘tkirligi ravshanligi, sog‘ligi, aniqligi, o‘zining qiziquvchanligi dilkashligi xayrihoxligi, ishonuvchanligi, xayolning yaqqolligi, tafakkurining yaqqolligi, xotirasining kuchliligi, tafakkurning yorqinligi bilan boshqa yoshdagi bolalardan ajralib turadi.
Maktabda ta’lim tarbiya ishlarini tashkil qilishda boshlang‘ich sinf bolalarning anamotik, fiziologik xususiyatlari jismoniy kamolot darajasini hisobga olish muvaffaqiyat garovidir.
boshlang‘ich sinf o‘quvchisi biologik jihatdan nisbatan uyg‘un o‘sadi. Uning bo‘yi va og‘irligi o‘pkasining hajmi mutanosib rivojlanadi. biroq bolaning suyaklari ko‘krak qafasi, tos, qo‘l suyaklari, umurtqa pog‘onasida hali tag‘aysimon to‘qimalar uchraydi. bu esa uning suyak takomillashib bo‘lmaganini ko‘rsatadi. Yurak muskullari tez o‘sadi, qon tomirlarining deamtri sal kattaroq bo‘ladi. Miyaning og‘irligi boshlangich sinflarda 1250-1400 grammni tashkil etadi. Miya po‘stining anamotik-sintetik faoliyati takomillashadi, qo‘zg‘alish bilan tormozlanish o‘rtasidagi munosabat o‘zgaradi, lekin qo‘zg‘alish nisbatan ustunlikka ega bo‘ladi. Shuning uchun bolaning to‘g‘ri o‘sishiga g‘amxo‘rlik qilish toliqishining oldini olish, o‘qish va dam olish rejimiga qat’iy rioya etish zarur.
Maktab ta’limi o‘quvchining turmush tarzini ijtimoiy mavjudini, sinf jamoasi va oila muhitidagi ahvolini o‘zgartiradi, uning asosiy vazifasi o‘qishdan bilim olish ko‘nikma va malakalarini egallash tabiat va jamiyat to‘g‘risida qonuniyatlarni o‘zlashtirishdan iborat bo‘lib qoladi. Ta’lim muayyan darajada intilish, idoraviy zo‘r berish faollik va maqsadga muvofiq faoliyatni talab qiladi. Ixtiyorsiz xatti-harakat o‘rnini aniqlashilgan, rejali, aqliy mehnat egallay boshlaydi. O‘quvchi doimo tengdoshlari bilan birga muayyan sinf jamoasida bo‘ladi. demak uning oldida hamma vaqt sinf jamoasining manfaatini himoya qilish, shaxsiy istaklarini umumjamoa intilishiga bo‘ysundirish, o‘zaro yordam, o‘zaro talabchanlik, ijtimoiy javobgarlik va burch masalalarini egallash vazifasi turadi. Ta’lim jarayonida esa o‘quvchi oldiga qo‘yiladigan talablar toboro ko‘payib va murakkablashib boraveradi.
O‘qishning dastlabki kunidayoq kichik maktab yoshdagi bolaning o‘sishi, qarama-qarshiliklar ichki ixtiloflar vujudga keladi. Ana shular zamirida boladagi psixik kamolotning darajasi va ijobiy hislatlar bilan talablar o‘rtasidagi qarama qarshiliklar yotadi. Talablarning tobora ortishi bolaning psixik jihatdan to‘xtovsiz o‘sishi toqazo etadi va shu berk zanjirning uzluksiz harakati natijasida insonning kamoloti amalga oshadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchisining muhim xususiyatlardan biri unda o‘ziga hos ehtiyojlar o‘z
16110
mohiyati bilan muayyan bilim ko‘nikma atrofidagi voqelikni o‘zlashtirishga qaratilmay, balki faqat o‘quvchilik istagini aks ettirishdan iboratdir. bundan tashqari bilimlar kunidagi shodiyona ayyom, o‘quvchilik safiga qabul payti, maktab ma’muriyati va o‘qituvchilarning unga bildirgan samimiy tilaklar, yuqori sinf o‘quvchilarining tabriklari bolaning his-tuyg‘usiga ijobiy ta’sir etadi. Sinfdagi o‘rtoqlari bilan qatorlashib saf tortib yurishlar, birgalashib o‘ynash, oshxonaga borish, o‘qituvchilarning o‘gitlari ham bolani o‘ziga rom etadi. Umuman boshlang‘ich sinf bolalar o‘qishning tub mohiyati va vazifasini tushunib yetmaydi. balki hamma maktabga borishi kerak deb tushunadi. Ammo u kattalarning ko‘rsatmalariga amal qilib tirishqoqlik bilan mashg‘ulotlarga kirishib ketadi.
Oradan ma’lum vaqt o‘tgach shodiyona lahzalarning taassuroti namoyishi bilan maktabning tashqi belgilari o‘z ahamiyatini yo‘qota boshlaydi va o‘qishning kundalik, qat’iy mehnat, irodaviy zo‘r berish, yoqtirmagan narsa bilan shug‘ullanish, diqqatini taqsimlash, o‘z xulqini idora qilish ekanligini anglaydi. Shunday aqliy mehnat ko‘nikmasiga ega bo‘lmasa, uning o‘qishdan ko‘ngli soviydi, unda umidsizlik hissi vujudga keladi. O‘qituvchi esa bunday holatni oldini olish uchun bolaga ta’limning o‘yindan farqi qiziqarliligi haqida ma’lumotlar berish va uni shu faoliyatga tayyorlash kerak. O‘qish faoliyatiga qiziqish uning mazmuniga ham qiziqishini vujudga keltiradi. bilim olish ehtiyojini tug‘diradi va o‘qish motivlarini tarkib topadi.
Ta’limning mazmuniga bilimni egallashga qiziqish o‘quvchilarning o‘z aqliy mehnati natijasidan qanoatlanish hissi bilan uzviy boqliqdir. bu his o‘qituvchining rag‘batlantirishi bilan namoyon bo‘ladi. O‘quvchida samaraliroq ishlash mayli eslatadi, ishtiyoqi shakllantiradi, bolada paydo bo‘lgan faxrlanish va malakalarni mustahkamlash uchun xizmat qiladi. Raqobatlashtirish va jazolash meyorida bo‘lsagina, ularning tarbiyaviy ta’siri ortadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari faoliyatini baholash unda o‘qishga ijobiy munosabatni shakllantirish muhim ahamiyatga egadir.
Ma’lumki maktablarda bolalarni og‘zaki baholash odat tusiga kirib qolgan, chunki birinchi sinf o‘quvchisi ana shu baho ta’sirida o‘z faoliyatini kuchaytiradi. Ijodiy izlanishga harakat qiladi. hatto o‘quvchi dastlabki paytlarda “yaxshi” yoki “yomon” bahoning farqiga ham bormaydi. ko‘proq nechta baho olgani qiziqtiradi. O‘qituvchining rag‘batlantirilishi uning uchun eng muhim ro‘l o‘ynaydi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning muhim xususiyatlaridan biri ulardagi o‘qituvchi shaxsiga ishonch hissi va yuksak ehtiromdir. Shuning uchun ham o‘quvchilarning bolaga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish imkoniyati juda kattadir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati:1. R.Ergashev.O‘quv-uslubiy majmua.-Guliston, 2019-177b.
16210
UMUMIY O‘RTA MAKTAB O‘QUVCHILARI UCHUN INGLIZ TILINING O‘RNI VA TILNI O‘QITISHDA YANGI USULLARDAN FOYDALANISH QOBILIYATI
Madaminova Dilnoza Farxodovna Urganch Davlat Universiteti
Xorijiy filologiya fakulteti Filologiya va tillarni o‘qitish:
ingliz tili yo‘nalishi 2-kurs talabasi
Annotatsiya: Maqolada maktab yoshidagi o‘quvchilarning ingliz tili faniga doir bilim va saviyasini oshirish maqsadida qo‘llaniladigan didaktik metodlar haqida fikr bildirilgan.Interfaol usullardan namunalar keltirilib,chuqur izohlangan.
Kalit so‘zlar: kartochka, maqsad, o‘quvchi, didaktik o‘yin, guruh, mavzu.
Guess my jobMaqsadi: turli kasblarni va ularga tegishli so‘zlarni mustahkamlash.kerakli vositalar: kasblar
nomi yozilgan kartochkalar to‘plami.har xil kasblar nomi yozilgan kartochkalar konvertga solinadi.Guruhdan ko‘ngilli o‘quvchi chaqiriladi va bitta kartochka tanlanadi. Galma-gal o‘tirgan o‘quvchilar kartochkadagi yashiringan kasb qaysi ekanligini toppish uchun faqatgina umumiy (Yes/No questions) savollarni so‘raydilar. kartochkani ushlab turgan o‘quvchi faqat “ Yes” yoki “No” deb javob berishi mumkin. kasb nomini birinchi bo‘lib topgan o‘quvchi o‘rtada turgan o‘quvchi o‘rniga chiqadi va keying kartochkani oladi . O‘yin shu tariqa davom etadi.
Zanjir o‘yiniMaqsadi: Xotirani tekshirish va oshirish.O‘yinda guruh bo‘lib o‘ynaladi va boshlanishida bitta
mavzu doirasdan cheklangan bo‘lishi kerak. Misol uchun “Animals” bunda birinchi o‘quvchi bir so‘zni aytadi va misol uchun’cow’deydi,boshqa o‘quvchi birinchi o‘quvchining so‘zini takrorlab “cow”va o‘zining yangi so‘zini ya’ni ‘pig‘ so‘zini aytish bilan davom etadi.o‘yinda kimning yodidan ko‘tarilib to‘xtab qolsa shu ishtirokchi o‘yinni tark etadi.guruhda 10 yoki undan ortiq kishilar bo‘lsa so‘zlar miqdori ko‘payadi va qiziqarli bo‘ladi. O‘yin orqali xotirani tekshirish, qay darajada ekanligini bilib olib uni o‘stirish mumkin. Misol uchun:
“TENNIS” o‘yiniMaqsadi: O‘quvchilarning tezligini oshirish.O‘yin xuddi zanjircha o‘yiniga o‘xshash bo‘lib u
faqat tanlangan mavzu doirasida bo‘ladi va so‘z yakuniga qarab tugallangan harfga yangi so‘z aytishi lozim bo‘ladi misol uchun mavzu :vegetables” bo‘lsa shu mavzudan chetlashmagan holda bo‘ladi. birinchi ishtirokch ”potato” desa ikkinch ishtirokchi esa oxirgi harfi ‘o‘ga topishi kerak bunga “onion” deb javob beradi va shu tariqa o‘yin davom etadi. O‘yin davomida to‘xtab qolgan o‘quvchi 5daqiqa ichida javob qaytarmasa o‘yindan chetlashtiriladi va qolgan o‘quvchilar bilan o‘yin davom etadi.o‘yinni guruh bo‘lib o‘ynash o‘quvchilar uchun qiziqarli bo‘ladi yani 5 kishidan ortiq guruh bo‘lib o‘ynash.bu o‘yinda mavzuni o‘zgartirish orqali ham o‘ynash mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish joizki bu o‘yinlarni bolalarning saviyasi yoki yoshiga qarab osonlashtirish yoki qiyinlasgtirishimiz ham mumkin. Ushbu interfaol o‘yinlarning maqsadi turlich bo‘lib bu o‘yinlar orqali diqqatni jamlash, so‘z boyligini osirish, tezkorlik,aqililik,ziyrak asosiysi esa darsni qiziqarli tarzda o‘zlashtib,yodda saqlab qolishimiz mumkin.
ADABIYOTLAR:1.J. Jalolov. chet tili o‘qitish metodikasi. Toshkent, “O‘qituvchi” 1996 yil2.O‘. X. Xoshimov, I. Y. Yokubov. Ingliz tili o‘qitish metodikasi.Toshkent, “O‘qituvchi” 1994
yil3. Селевко г.К. Современные образовательные технологии: учебное пособие. м.:
Народное образование, 1998. 256 с.
16310
BOSHLANG‘ICH SINF OQUVCHILARINING NUTQLARIDAGI NUQSONLARNI BARTARAF ETISH
Qaroqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumani 44 sonli maktabning Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Matmuratova Fotima RajapovnaQaroqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumani
44 sonli maktabning Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi Axmedova Gulbaxor Xalbayevna
Annotatsiya: Bolalarning erkin foydalanishlari uchun o‘quv dasturida samarali til ko‘nikmalari zarurdir. boshlang‘ich sinflarda og‘zaki til bolalar uchun boshlang‘ich o‘rganish vositasidir. Kognitiv rivojlanishda tilni rivojlantirish juda muhim bo‘lib, o‘qishning o‘zi ko‘pchilik tomonidan ko‘riladigan ijtimoiy faoliyatdir. bola boshlang‘ich maktabni boshlaganda, ular aytilganlarning ko‘pini tushunish, o‘zlari aniq ifoda etish, his-tuyg‘ularini baham ko‘rish ko‘nikmalari shakllana boshlaydi. Nutq, til va aloqadagi bu jarayon bolaning kognitiv, ijtimoiy va hissiy rivojlanishi uchun juda muhimdir. Maqolada bolalalr nutqini rivojlantirishda qo‘llaniladigan usullar haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: nutq, og‘zaki, aloqa, rivojlanish, e’tibor, me’yor.
Ma’lumki, so‘zlashuv tili nutq o‘stirishning dastlabki boshqichi hisoblanib, u asta-sekin takomillashib boradi. So‘zlashuv tili esa o‘qilgan matnlarni og‘zaki hikoya qilishda namoyon bo‘ladi. So‘zlashuvga o‘rganish barcha darslar jarayonida amalga oshadi, lekin o‘qish darslari yetakchi ahamiyat kasb etishi kerak. kichik yoshdagi maktab o‘quvchilariga ma’naviy kamolot ona tili orqali mujassamlashadi. Ona tili, shu jumladan, o‘qish nutq o‘stirish ta’lim – tarbiya jarayonidagi eng muhim vositalardandir.
O‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqlarini me’yorlashda, ularning mutanosibligini ta’minlashda, milliy tilning tabiati va o‘ziga xos xususiyatini belgilashda, ifoda va talaffuz qonuniyatlarini aks ettirishda ohangdorlik, ya’ni qiroat bilan o‘qishning amaliy ahamiyatini o‘stirish, adabiy til me’yori va mezonlariga rioya qilish, o‘qish, o‘qish metodlarini takomillashhtirish yo‘llarini izlash va eng qulaylarini amaliyotga tatbiq qilish zarur.
Ma’lumki, boshlang‘ich sinf oquvchilarining nutqlaridagi nuqsonlarni bartaraf etish o‘quvchilar va logopedlar zimmasiga yuklanadi. Talaffuzdagi kamchiliklarni aniqlashda bolaning nutqini tekshirib ko‘rish, nutq buzulish sabablarini o‘rganish lozim. buning uchun har bir bola nutqini tekshirish varaqasi to‘ldirilib, qaysi tovushlar to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri talaffuz qilayotgani belgilab boriladi. Nutq ostirish-ongli o‘qishni, so‘zlash va yozishga o‘rgatishni, til haqida o‘quvchilarning yoshi va tushunchasiga mos bo‘lgan bilim berishni, ularning lug‘at boyligini oshirishni, boshqalarning nutqiga e’tibor va qiziqishni o‘stirish, kitob o‘qishga muhabbat uyg‘otishni ko‘zda tutadi. Og‘zaki nutiqqa o‘rgatishning ilk davrida daktiologiya (qo‘l alifbosi) dan foydalaniladi. Bu narsa bolalarning tovushlarni talaffuz qilib, o‘zlashtirib borganlari sari faqat yordamchi vosita bo‘lib xizmat qiladi.
Bola tilini rivojlantirishda bir qator aspektlar mavjud bo‘lib, bularni hisobga olgan bolalarda o‘rgangan fikrlarini erkin namoyon etish ko‘nikmalari rivojlanadi.
bolalarni o‘z fikrini mustaqil yozishga (o‘qilgan matnni hikoya qilishga) o‘rgatishni, iloji boricha, erta boshlash ma’qul. buning uchun o‘quvchilar og‘zaki hikoya qilayotganda qo‘llagan alohida so‘zni yozishdan gapni yozishga, so‘ng matn qismlarini yozishga va 2-sinfdan boshlab maxsus tanlangan kichik matn asosida bayon yozishga o‘rgatiladi. Ish quyidagicha uyushtiriladi: bayon uchun tanlangan matnni o‘quvchilar birikki marta o‘qiydilar (o‘qituvchi o‘qib berishi ham mumkin); bolalarning matn mazmunini to‘g‘ri tushunganliklarini aniqlash, o‘qilgan matnni, uning g‘oyaviy mazmunini, qismlari orasidagi bog‘lanishni to‘liq bilib olishga qaratilgan suhbat o‘tkaziladi; matn rejasi tuziladi (reja suhbat vaqtida tuzilishi ham mumkin); lug‘at ishi o‘tkaziladi (so‘zning ma’nosi va yozilishi tahlil qilinadi), muhimroq sintaktik tuzilmalarga va tilning tasviriy vositalariga diqqat jalb qilinadi. Ayrim gaplar, hatto matn qismlari tuzdiriladi; o‘quvchilar bayon matnini mustaqil yozadilar, o‘qituvchi esa ular ishini kuzatadi, sinfdagi boshqa o‘quvchilarga xalaqit bermay ayrim bolalarga individual yordam beradi; bolalar yozgan bayonlarini o‘zlari tekshiradilar, takomillashtiradilar va daftarni tekshirish uchun o‘qituvchiga topshiradilar.
16410
Xulosa o‘rnida shuni aytamizki, ba’zi bolalar ular bilan gaplashish yoki jumlalarning grammatik qoidalari qurilish jarayonida bu so‘zlarni tushuna olmasliklari mumkin. bolalarga boshlang‘ich sinflardanoq nutq madaniyatini hamda so‘z boyligini oshirish kelajakda ulardagi nutq kamchiliklarini oldini oladi.
Adabiyotlar ro‘yxati:1. Speech, Language and communication Needs and Primary School-aged children.2. f.R.Qodirova. R.M Qodirova. ―bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi‖.
T., ―Istiqlol‖, 2006.
16510
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA SIFAT TURKUMI YUZASIDAN O‘QUVCHILARDA HOSIL QILINADIGAN BILIM, KO‘NIKMA, MALAKALAR
Matyoqubova Onamoy Po‘latovnaG‘ofurova Gulmira Omonboyevna
Xorazm viloyati Qo‘shko‘pir tumanidagi 24-o‘rta ta‘lim maktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
+998 936813013
Annotatsiya: ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarga sifatni o‘rgatish jarayoni tahlil etilgan bo‘lib, maqolada o‘quvchilarda qanday qilib sifat borasida bilim, ko‘nikma hosil qilishi o‘rganilgan.
Kalit so‘zlar: sifat, bilim, ko‘nikma, ot, grammatika, leksika, boshlang‘ich sinf.
Sifatni o‘rganish tizimi materialni leksik va grammatik tomondan izchillik bilan boyitib, murakkablashib boradi. O‘quvchilar I va II sinfda sifatning leksik ma’nosini kuzatadilar, sifatga qanday?, qanaqa? so‘rog‘ini berishga o‘rganadilar; III sinfda sifat so‘z turkumi sifatida o‘rganiladi; IV sinfda ilgari o‘rganilganlar takrorlanib, grammatik materialga bog‘liq holda qip-qizil, yam-yashil kabi orttirma darajadagi (atama aytilmaydi) sifatlarning yozilishi o‘rgatiladi. Ona tili va o‘qish darslarida o‘quvchilar nutqi yangi-yangi sifatlar bilan boyitiladi, ularga oldindan ma’lum bo‘lgan sifatlarning ma’nosiga aniqlik kiritiladi. boshlang‘ich sinflarda “Sifat” mavzusi quyidagi izchillikda o‘rganiladi: 1) sifat bilan dastlabki tanishtirish (I, II sinf); 2) sifat haqida tushuncha berish (III sinf); 3) shu grammatik mavzu bilan bog‘liq holda ayrim sifatlarning yozilishini o‘zlashtirish (IV sinf).
Sifat bilan (atamasiz) dastlabki tanishtirish (birinchi bosqich) sifatning leksik ma’nosi va so‘roqlari ustida kuzatish o‘tkazishdan boshlanadi. Predmetning belgilari xilma-xil bo‘lib, uni rangi, mazasi, shakli, xil-xususiyatlari tomonidan tavsiflaydi. Shunday ekan, sifat tushunchasini shakllantirish uchun uning ma’nolarini aniqlash talab etiladi. O‘qituvchi predmetni yoki uning rasmini ko‘rsatadi, o‘quvchilar uning belgilarini aytadilar va yozadilar. Masalan, (qanday?) olma – qizil, shirin, yumaloq olma;(qanday?) ip – uzun, ko‘k ip. Albatta, suhbat asosida o‘quvchilar olma, ip so‘zlari nima? so‘rog‘iga javob bo‘lib, predmet nomini bildirishi, qizil, shirin, yumaloq kabi so‘zlar qanday? so‘rog‘iga javob bo‘lib, predmetning belgisi (rangi, mazasi, shakli)ni bildirishini aniqlaydilar. O‘qituvchi atrofimizni o‘rab olgan predmetlarning o‘z belgilari borligini, ular bir-biridan shu belgilar bilan farqlanishini yana bir-ikki misol bilan tushuntiradi (Qanday daraxt? – katta, chiroyli, sershox, ko‘m-ko‘k daraxt. Qanaqa shkaf? – Oynali, baland shkaf). Xulosa chiqariladi: qanday?, qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘lgan so‘zlar predmet belgisini bildiradi. Ikkinchi bosqichda asosan ikki vazifa: “sifat” tushunchasini shakllantirish hamda o‘quvchilar nutqini yangi sifatlar bilan boyitib borish, fikrni aniq ifodalash uchun mazmunga mos sifatlardan nutqda o‘rinli foydalanish ko‘nikmasini o‘stirish hal qilinadi.
“Sifat” tushunchasini shakllantirish o‘quvchilarning “predmet belgisi” degan umumlashtirilgan kategoriyani o‘zlashtirish darajasiga bevosita bog‘liq. Shu maqsadda rang, maza, shakl-hajm, xilxususiyat bildiradigan so‘zlar guruhlanadi va shu so‘zlarning xususiyatlari umumlashtiriladi. Sifatning leksik ma’nosi bilan birga uning xarakterli grammatik xususiyatlari ham qayd etiladi. Sifatlarning xususiyatlarini umumlashtirish asosida o‘quvchilar uning so‘z turkumi sifatidagi o‘ziga xos ko‘rsatkichlarini ajratadilar: a) predmet belgisini bildiradi, b) qanday? yoki qanaqa? so‘rog‘iga javob bo‘ladi, v) gapda otga bog‘lanib, shu ot bilan so‘z birikmasi hosil qiladi, ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida keladi. bu sinfda og‘zaki va yozma ijodiy ishlar (maktab bog‘i yoki parkka ekskursiya vaqtida kuzatilgan daraxt, qushlar, hayvonlarni tasvirlab kichik hikoya tuzish kabilar)ga katta o‘rin beriladi. Uchinchi bosqichda sifat haqidagi bilimlarni takomillashtirish, og‘zaki va yozma nutqda sifatlardan aniq, o‘rinli foydalanish ko‘nikmasini o‘stirish bilan bog‘liq holda -roq qo‘shimchasi bilan qo‘llangan sifatlarni va ko‘m-ko‘k, yam-yashil kabi sifatlarni to‘g‘ri yozish malakasi shakllantiriladi. Ish mazmuni shu vazifalarni bajarishga qarab belgilanadi va o‘quvchilar nutqini o‘stirishga qaratiladi.
Nazariy ma’lumotlarga asoslanib: matnda berilgan otlarning belgilarini ifodalaydigan sifatlarni tanlab qo‘yish, gapda sifat bog‘langan otni (so‘z birikmasini) aniqlab yozish; otga mos sifatlar tanlab predmetni tasvirlash, berilgan sifatlar yoki so‘z birikmasi bilan gap tuzish kabi mashqlardan foydalaniladi. Mashq materialini tanlashda -roq qo‘shimchasi bilan qo‘llangan
16610
yaxshiroq, aqlliroq kabi, shuningdek, tip-tiniq, sap-sariq kabi sifatlar ko‘proq bo‘lishiga e’tibor beriladi. O‘quvchilarning mustaqilligi osha borgan sayin, mashq topshiriqlari ham asta-sekin murakkablashtira boriladi. Shunday qilib, sifatni o‘zlashtirishda uni ot bilan o‘zaro bog‘liq holda o‘rganishga asoslaniladi. Sifat yuzasidan o‘quvchilar quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari lozim: Bilim:
1. Sifat, sifatning ma’no turlari; 2. Qanday?, qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘lishi; 3. Ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida kelishi; 4. Ohang yordamida bog‘lanishi; 5. Shakldosh, ma’nodosh sifatlar. ko‘nikma: 1. Sifatning ma’no turlarini farqlashi. 2. Sifatga qanday? so‘rog‘ini bera bilishi. 3. Gap va matn tarkibidan sifatni so‘roqlari orqali aniqlay bilishi. 4. Sifatlarni belgi bildiruvchi
boshqa so‘zlardan farqlay bilishi. 5. Sifat bog‘lanib kelgan so‘z orqali unga so‘roq bera olishi. Sifatning otga bog‘lanib kelishini
bilishi. 6. Sifatning gapda ikkinchi darajali bo‘lak vazifasida kelishini, uni to‘lqinli chiziq orqali
belgilay olishi. 7.Sifatlarni to‘g‘ri talaffuz qila olishi. 8. Sifatlardan og‘zaki va yozma nutqda to‘g‘ri va o‘rinli foydalana olishi. 9. Sifatlarga shakldosh so‘zlar, ma’nodosh, qarama-qarshi ma’noli sifatlar topa olishi.
Foydalanilgan adabiyotlar: 1. G‘ulomov A. Ona tili o‘qitish prinsiplari va metodlari.- T.: O‘qituvchi, 1992.2. Abdullayev Y. Eski maktabda savod o‘rgatish. – T.: o‘qituvchi, 1960.
16710
MATEMATIKA DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI FIKRLASHGA O‘RGATISHNING YO‘LLARI VA USULLARI.
Mavlonova Hafiza G‘ayratullayevna Shodiyeva Ulbusin Davronovna
Navoiy viloyati Navbahor tumani 3-maktab
Annotatsiya: mazkur maqolada matematika darslarida o‘quvchilarni fikrlashga o‘rgatishning yo‘llari va usullari haqida nazariy va amaliy ma’lumotlar ochib berilgan.
Kalit so‘z: o‘quvchilar, matematika, matematik tushunchalar, mantiqiy fikrlash.
Maktabdagi matematik ta’limning muhim masalalaridan biri o‘quvchilarning ongli va mustahkam bilimini shakllantirish o‘rganilayotgan matematik faktlar asosida yotuvchi umumiy prinsip va qonuniyatlarni qarab chiqilayotgan hodisalar orasida mavjud bo‘lgan bog‘lanishlarni tushunishdan iborat. davlatning rivojlanishida albatta inson, uning ongi, miya faoliyatining hayvonot olamidan farqli jihatda albatta asosiy rolni bajaradi.
Shaxsni rivojlanishida unga in’om etilgan “aql”,“zakovat”, “tafakkur”, “qalb” birga uyg‘unlikda faoliyat yurutibgina qolmasdan undovchi “g‘oya” asosida harakatlantiradi. Qachonki tafakkur kengligi mavjud ekan inson ongida ulg‘ayish shakllana boradi.
Inson xayolotining kengligi fanga nisbatan dunyoqarashini boyitib borishi, tezkor fikr almashishni ta’minlaydi. Shu jumladan ijtimoiy va aniq fanlar nuqtai nazaridan qaraganda matematik tasavvurning tarkib topishi nafaqat davlat, balki jamiyatning bir qismi, balki asosiy negizlariga aylantirmog‘imiz shart.
Oila, maktab oldida turgan eng murakkab hamda muhim muammolardan biri o‘quvchilarni bo‘sh vaqtlarini qanday tashkil qilish masalasidir.
Matematik muhitda esa:bolaning bo‘sh vaqtini foydali, mazmunli va qiziqarli mashg‘ulotlar bilan band qilinishi lozim.
Vazifa shuki:1. Qiziqarlilik;2. Samaralilik;3. Vaqtni ko‘ngilli o‘tkazish;4. bilimlarni takomillashtirish;5. Asosiy omillarni uyg‘unlashtirishga harakat qilinishi lozim.Bunda hayvonot va o‘simliklar dunyosiga oid, tabiatda yuz beradigan g‘aroyib hodisalarga
oid, matematikadan tashqari fizika, kimyo, texnika, chizmachilik shunga o‘xshash bir qancha boshqa sohalariga tegishli qiziqarli savollar, masalalar, “sirli rasmlar” shunga o‘xshash tasavvurni kengaytiruvchi mashg‘ulotlar bilan boyitib borilishi zarur.
buning natijasida esa o‘smirlarda quyidagi sifatlar shakllanib boradi.a) zukkolik- topqirlikb) bilimdonlik- hozirjavobliks) xotira teranligi- ziyraklikbu esa matematikaning muammoli, pedagogik psixologik xususiyatlaridan biridir.L.S.Vgodskiydan keyin psixolog va didaktlarning ko‘pchiligi o‘rgatish –rivojlanish manbai,
tarbiya berayotgan pedagoglarning bilimi va bilishi ularning rivojlanishi uchun muhim shartlardan biridir, deb hisoblaydilar. bunda o‘qitish jarayonida tasavvurni hosil qildirish jarayonini ko‘zda tutish muhimdir, ya’ni pedagoglarning egallagan matematik tushunchalarni rivojlanish darajasini e’tiborga olish va ularni keyingi yengilroq maydonga siljitish kerak. Ushbu maydonni aniqlash uchun L.S.Vgodskiy ikki ko‘rsatkichdan foydalanishni tavsiya etadi:
1. bolaning yangi bilimlarini egallashi;2. boladagi o‘zlashtirilgan bilimlarni masalalarni mustaqil yechishda qo‘llash, tadbiq etish
qobiliyati.L.S.Vgodskiyning takliflarini amaliyotda qo‘llaganda:a) bolalarga masalani yechilishini ko‘rsatib, xuddi shunga o‘xshash masalalarini o‘zlariga
yechish uchun beradi;b) pedagog boshlab qo‘ygan masalani bolaning yechib tugatishini tavsiya etadi;d) murakkabroq masalalarni yechishni bolaga tavsiya etadi;
16810
e) masalaning yechilish prinsipini tushuntiradi, yordamchi savollar beradi, muommolar qo‘yadi, masalani qismlarga bo‘ladi va hakozo.
Bundan tashqari, masalani yechish jarayonida tasavvurni hosil qildirish jarayonini aniqlash uchun tavsiya etilayotgan usullardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
O‘quvchilarni mantiqiy fikrlashni o‘stirishda masalalar, misollar mulohazali yechimlarni topishni bir necha xil usulda takomillashtirish ulardan keng tushunchalarni talab qiladi. Ilmiy tamondan qaraganda algebraik, arifmetik usulda topishni talab etilgan noma’lum miqdor biror harf bilan belgilanadi (x,y, z,a,b), uning mazmunidan kelib chiqib bu noma’lum masala berilgan miqdorlar orasidagi bog‘lanish o‘rnatiladi.
Bu bog‘lanish masala mazmuniga mos keladigan, masala mazmunini o‘zida aks ettiradigan tenglamadir.
Tuzilgan tenglama yechiladi, yechim ildizning masala shartini qanoatlantirishi kerak. demak masalani algebraik usulda yechish shu masalani mos tenglamani yechishga keltiradi. Uning afzalligi- mazmun jihatdan turlicha bo‘lgan masalalarni bitta tenglamaga keltirish mumkin. bu tenglama ko‘plab tenglamalarni o‘z ichiga oladi. Arifmetik usulda tenglama tuzilmaydi balki harbir masalaga o‘ziga xos yondashishlar. Masalada berilgan kattaliklar orasidagi bog‘lanish mulohazalar yordamida yo‘naltiruvchi savollar berish yo‘li bilan o‘rnatiladi.
Algebraik usuldan farqli tamoni u umumiy emas. bir masala uchun qo‘llanilgan mulohaza, yondashuv ikkinchi masala uchun “o‘tmasligi “ mumkin .
bu usullardan tashqari boshqa usullarda yechiladigan masalalar ham mavjud. Shuning uchun matematika ko‘p qamrovli tushunchalarni o‘zida aks ettirib kelgan. Iqtidorni yuksaltirish, taqqoslash esa uni baholash mezoni bilan o‘lchanib kelingan. Shu maqsadda fanlar, sohalar o‘rtasida musobaqalar, bellashuvlar o‘tkazilib yakuniy xulosalar chiqarilgan. fanlar yuzasidan olimpiada tushnchalari kirgizilib umumiy, yakka tartibda o‘tkazilgan .
Matematika sohasida qiziqarli masalalar ko‘proq muhokama qilinib maqsadga ko‘ra o‘z oldiga ma’suliyatli maqsadlarni belgilagan.. olimpiada masalalari odatda o‘quvchi, talabalardan o‘z bilimini yangicha holatlarda qo‘llashni, natijada o‘z bilimini yanada oshirishni ularda malaka, iqtidorni shaklllanishini umumiy holda boy fantaziyaga ega bo‘lishni o‘rgatadi. bunday masalalarni yechishga o‘rganish qiziqarli masalani yechishdan boshlanadi. Suning uchun ularni chegarasi qayerda boshlanib tugashi mushkul. Qiziqarli masala biroz murakkablashtirilsa olimpiada masalasi, shuningdek olmpiada masalasi soddalashtirilsa,. qiziqarli masala bo‘ladi.O‘quvchi qancha ko‘p masala yechishni bilsa, yangi masalani bilganlariga taqqoslab yechish yo‘lini qidirishi va topishi osonlashadi. demak, ko‘plab masalalar yechish kerak. Shu maqsadda ushbu bo‘limda asosiy e’tiborni dolzarb masalani yechishga e’tibor qaratilgan.
O‘quvchilarni matematik ta’lim jarayonida fikrlashga o‘rgatish usullari va yo‘llarini yoritish nafaqat matematika, balki hayotiy masalalarni yechishda sinalgan tadbirlardan unumli foydalana olish balki qo‘llay bilish ham insondan yuksak falsafani talab etadi.
Xulosa o‘rnida shuni aytish joizki: matematika mantiqiy fikrlash, umumiy xulosalar chiqarish malakasi hosil qilishda g‘oyat katta ahamiyati bo‘lgan fanlarning biridir. Matematika fanida sistematikaning alohida katta roli bor, fan nazariya bilan amaliyotni bir –biriga bog‘lashning nihoyatda katta ahamiyatini yaqqol ko‘rsatib beradi .
foydalanilgan adabiyotlar;1.С.И. Афонина математика ва гўзаллик Тошкент. “Ўкитувчи” 1987-йил 2. A .S. Yunusov, S.I. Afonina, M.A.berdiqulov. d.I.Yunusova. Qiziqarli matematika va
olimpiada masalalari. “O‘qituvchi” nashriyot-manbaa ijodiy uyi Toshkent 2007yil 214-bet3. Matematika. 6-sinf uchun qo‘llanma . Toshkent “o‘qituvchi” 2000-yil 302-bet4. A.Meliqulov, P.Qurbonov, P.Ismoilov Matematika 1-qism
16910
BOLANING NUTQI RAVON BO‘LSIN
Murotova Shohista TuychiyevnaQarshi shahar 40- maktabning boshlanĝich sinfi o‘qituvchisi
Ravshanova Zulayho Aminovna Chiroqchi tuman 108 -maktabning boshlanĝich sinf o‘qituvchisi tel:998905480038
Anotatsiya: Bola nutqini rivojlantirish, asosiy dolzarb masalalardan biridir. Kalit so‘z: bola, nutq, ta’lim,tarbiya, gap, matn
Bugungi kunda mamlakatimuzda bolalarning ta’lim-tarbiya olishlari uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Ayniqsa ta’lim muassasalarida boshlanģich sinflarda bola nutqiga e’tibor berish,so‘zlarni chiroyli talaffuz qilish,mavzu va matnlarni, she’rlarni ravon aytish voqea va hodisalarni ongli tushuntirib berish bola nutqiga qo‘yiladigan asosiy talablardan biridir.
O‘quvchilar nutqini shakllantirish uchun har bir o‘qituvchi bir necha usullardan foydalanib ish olib boradi.bulardan bir nechasini aytib o‘tishni joiz deb bilamiz.
So‘z birikmalari, gap va matn tuzish.Tilning luģat boyligini oshiris Ovoz ritmi, past - ba -landligi,va artikulyatsiyadan to‘gri foydalanish mashqlarihar bir bola bilan induvidal suhbat olib borish.biz bilamizki 6-7 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqi sodda va obrazli bo‘ladi. Shu
davrda bola nutqi rivojlanish vaqti bo‘lib uning tafakkuri, onggi bola nutqining rivojlanishiga yordam beradi.
O‘quvchilar nutqini oshirishning yana bir muhim jihatlaridan biri ko‘p kitob o‘qishdir. kitob bola nutqini oshiruvchi asosiy omildir.kitob o‘qigan bolalarning fikrlashi, so‘zamolligi yorqin va boy bo‘ladi.Nutqi boy o‘quvchi o‘z fikrini erkin va aniq bayon etadigan bo‘lib kamol topadi.
Boshlangich sinf o‘quvchilarini nutq madaniyatini shakllantirish uchun o‘qish, odobnoma va sinfdan tashqari o‘qish darslariga nutq o‘stirish maqsadida qiziqarli o‘yinlar, metodlar orqali dars o‘tiladi.
Masalan «ertakni davom ettiring», maqollar ma’nosini tushuntirib berish, qarama qarshi so‘zlar tuzish (baland past, qattiq yumshoq) kabi o‘yinlarni guruhlarga bo‘lib bajartiriladi.
dars so‘nggida biror rasmli hikoyani oģzaki so‘zlab berish orqali fikrini bayon qilinadi.Nutqi past o‘quvchilarni qisqa savol javoblar orqali mustahkamlab borish maqsadga mu-
vofiqdir. Umuman olganda bola nutqining ravon bo‘lib shakllanishi uchun oilada ota-onalar va maktab
hamkorligida bola bilan shugullanish lozim.
Adabiyotlar ro‘yxati:1. bolalar psixologiyasi2. Internet nashri
17010
MA’NODOSHLARNI O‘ZBEK TILI (RUSIYZABON GURUHLARDA) DARSLARIDAGI O‘RNI
Muslimova Husniya Abdullayevna, Toshkent shahar Toshkent Xalqaro Vestminster universiteti huzuridagi akademik litsey,
O‘zbek tili va adabiyoti katta o‘qituvchisi97-704-60-01
Annotatsiya. Ushbu maqola o‘zbek tilidagi ma’nodoshlarni (rusiybon guruhlarda) dars jarayonida qo‘llash va uning ahamiyatiga bag‘ishlangan. Shuningdek, ma’nodaoshlarning nutqdagi ahamiyati va darsning unumdorligini oshirish maqsadida tahlillar keltirilgan.
Tayanch so‘z va birikmalar: ma’nodoshlar, sinonim, rusiyzabon.
O‘zbek tili darsi haqida gapirar ekanmiz, o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida “ ko‘prik” qanchalar mustahkam bo‘lishi kerakligini anglashimiz lozim. Sababi, o‘qituvchi o‘ziga yuklatilgan ma’suliyatni bajarishi, o‘quvchi esa ana shu ma’suliyatni qanday bajarilganini bildiruvchi omil hisoblanadi. demak, o‘qituvchi va o‘quvchi birga ishlamog‘i kerak.
Sinonimlar haqida XX asr o‘rtalaridan to hozirgi davrgacha ko‘plab tadqiqotlar olib borilgan. Masalan Ya.d. Pinxasovning “ hozirgi zamon o‘zbek leksikasi”(1960), U.Tursunov va N.Rajabovninglarning “O‘zbek leksikasining ba’zi masalalari” ( Samarqand 1971) bunga yaqqol misol bo‘la oladi. demak,bu har bir davrning dolzarb muammosi bo‘lgan. Sinonimlar taraqqiyot bilan ham nafas yuradi. Yangi chet tilidan so‘z o‘zlashishi bilan yana bir qandaydir so‘z uchun ma’nodosh safi kengayadi. bu esa “ o‘zga tilli guruhlarda” balki yengillikdir. bizning asosiy muammo bo‘lmish, rusiyzabon guruhlarda o‘zbek tilini chuqurroq o‘rganishda qulaylik desa bo‘ladi.
Masalan, rusiyzabon guruhlarda “Ma’nodoshlar” ( sinonimlar) mavzusi o‘tilish jarayonini ko‘zdan kechiramiz. Avvalo o‘quvchilardan ma’nodoshlar haqida so‘raladi. Ular ona tili (Родной язык) fanida bu mavzuni o‘tishgan . II tilni o‘rganayotgan o‘quvchilar birinchi navbatda har bir s o‘zning ma’nodoshini topishi lozim. O‘quvchi o‘zi analiz jarayonini amalga oshiradi. U to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘z ona tilidan tarjima qila boshlaydi. O‘zi bilgancha, ma’nodoshlarni topishga harakat qiladi. Shu tariqa o‘quvchi bir sinonimik qatorda 2 dan ortiq sinonimlarni topa boshlaydi,bu esa yodlash va qayta eslash imkoniyatini yaratadi. demak, o‘quvchi o‘z –o‘zidan so‘zlarni xotiraga joylaydi.
O‘qituvchi so‘ng yo‘nalish beradi. Misol asosida har bir so‘zni ma’no va mazmunan ishlatilish doirasini tushuntirib o‘tadi.
M/n.Gapirdi, baqirdi, shivirladi.2013-yildagi akademik litsey va kollejlar uchun yaratilgan darslikga e’tibor qaratsak,
R.Rasulovning “O‘zbek tili” darsligida, sinonimlarni tushuntirish asosida ular antonimlarni ham yozishadi.
O‘quvchi avval sinonimik qatorni to‘ldirib, so‘ng antonimlar ( qarama qarshi ma’noli so‘zlar)ni topadi. bu holat ham darsning unumdorligini oshiradi.
Misol uchun : Obod, ko‘rkam, ulkan, mitti, mo‘l -ulkan, yirik, katta, bahaybat, mahobatli - большой - mitti, kichik, mayda- маленький Darsda har bir o‘quvchi so‘zni sinonimik qatori bilan ishlashi, dominant (bosh) so‘zni topa olishi,
so‘ng antonimini unga qarama qarshi qo‘ya olishi kerak. Sababi har qanday tilni o‘rganayotganda avval so‘z boyligini oshirish kerak. bu so‘zlarni yod olish, uning analog va o‘rnini bosuvchi so‘zlarni bilishi darkorligidir. bu esa o‘zbek tili ( rusiyzabob guruhlarda) darsining muammoli tamonlaridan biridir.
Aynan hozirgi paytdagi 11-sinfi uchun darslikda esa aynan sinonimlarni xotiraga joylash uchun mashq va topshiriqlar orqali berilgan. bu esa hozirgi zamon davr talablariga mos. Sababi qaysi sinonim ma’no va mazmunan to‘g‘ri kelishini ham bilish lozimligini o‘quvchidan talab qiladi.
Masalan, gaplarda qoldirilib ketilgan ma’nodosh so‘zni topishni va sinonimik qator tuzish. bu narsa o‘quvchining so‘z boyligini oshiradi, xotirasini charxlaydi.
bolalar …………………………… suzilganda kirib kelishdi.
17110
(ovqat, taom, yegulik) Oddiygina misol ammo har bir so‘zning ishlatilish o‘rni bor. Ovqat- har kuni oila davrasida, do‘stlar bilan birga va iste’mol doirasi so‘zlashuv uslubiga hos. Taom- ovqatga nisbatan ilmiyroq darajaga ega va har kuni emas bir bir bayramlarda
tayyorlanadigan ovqat. Yegulik- qorin to‘yishi uchun topiladigan narsa -bu ham ovqat.O‘qituvchi shu tariqa materialni bersa, o‘quvchi uchun esda qolishi osonroq bo‘ladi.Shu qatorda
o‘zbek tilida ma’nodoshlarni ahamiyati va uning tilimizdagi o‘rnini ta’kidlab o‘tiladi.Ma’lumki, o‘zbek va rus tillari sinonimlarga boy til .Tilshunos olim V.G. Vilyumon
ta’kidlaganidek; “ Sinonimlarning tarjima tahlilida bir xil bo‘lgan qism, birlashtiruvchi leksik ma’nodan tashqari yana boshqa qismlar ham, har bir sinonimda o‘ziga hos boshqasidan farqli bo‘ladi”.
Ana shu farqlar har bir tarjima asosida vujudga kelgan sinonimlarni o‘zbek va rus tilida yashashi va qo‘llanilishini ta’minlaydi. demak, darslarda har bir o‘quvchi o‘zining til boyliklari va tilning mohiyatini qay darajada egallaganidan kelib chiqib gaplarni sinonimlar orqali tarjima qiladi. O‘qituvchidan katta mahorat shu yerda, o‘quvchi bilan ham nafas bo‘lib sinonimlarni ma’no mazmunan to‘g‘riligini tushuntirish talab etiladi. Ahir har qanday inson o‘zicha tarjimon ….O‘zbek tili ( rusiyzabon guruhlarda) darslarida tarjima uchun matnlarning o‘rni ahamiyati juda katta . Tarjima jarayonida har qanday tarjimon sinonimlarga murojaat etadi. biz bilamizki, tilda har bir jihatdan bir biriga teng, har jihatdan bir birini qoplaydigan, to‘ldiradigan ikki yoki undan ortiq so‘zlar bo‘lishiga ehtiyoj yo‘q. demak,sinonim hodisa o‘ziyoq o‘zaro sinonimlarning har biri o‘ziga hos takrorlanmas hususiyatga egalini isbotlaydi.
M/n.Men sizlarga darsda gapirib tushuntiraman, siz o‘zingiz xulosa qilasiz.я Вам на уроке объясняю, вы сами сделайте вывод.Men sizlarga darsda baqirib tushuntiraman, siz o‘zingiz xulosa qilasiz.я Вам на уроке крича объясняю, вы сами сделайте вывод.Men sizlarga darsda shivirlab tushuntiraman, siz o‘zingiz xulosa qilasiz.я Вам на уроке шепотом объясняю, вы сами сделайте вывод.Bu misoldan ko‘rishimiz mumkinki, barcha belgilangan so‘zlar kelib chiqishi bo‘yicha
gapirmoq fe’lidan ammo salbiy, ijobiy va neytral ottenkalarga ega.Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, ma’nodoshlarni nutqdagi ahamiyati beqiyos. Rusiyzabon
guruhlar uchun bu so‘z boyligini oshirish bo‘lsa, ona tili darslarida o‘z ona tilida ta’sirli va o‘rinsiz qaytariqlarga yo‘l qo‘ymaslik, uslubning ravonligini ta’minlash uchun kerak.
foydalanilgan adabiyotlar.1. Ona tilidan ma’ruzalar to‘plami. M.A.hamroyev . T.2004 .2. hozirgi O‘zbek Adabiy tili d.Andaniyozova . G Andaniyozova. Z.Muqimova. T.20143. hozirgi O‘zbek Adabiy tili Sh.Rahmatullayev T.20064. hozirgi O‘zbek Adabiy tili . h.Muhitdinova. d. hudoyberganova, I.Umirov, N.Jiyanova,
T.Yusupova.T.Ilm ziyo-20045. hozirgi O‘zbek Adabiy tili A.Nurmonov, A.Sobirov, N.Qosimova. T.Ilm ziyo – 2013
17210
YOSH O‘QUVCHILAR ORASIDA O‘QISHNING PSIXOLOGIK JIHATI
Muxtorova Nilufar Sultonovna Navoiy shahar 13- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon: +998(93) 433 03 30 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada yosh o‘quvchilar orasida o‘qishning psixologik jihati, nutqiy kamchiliklar va ularni bartaraf etishdagi choralar haqida aytib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: badiiy o‘qish san’ati, nutq, badiiy talaffuz qilish, qobiliyat, anatomik, fiziologik, diskursiv fikrlash.
Nutqning ekspressivligini o‘rgatish maktab sharoitida badiiy o‘qish san’ati sifatida qaraladi, chunki og‘zaki nutq madaniyatini va adabiyotni vizual o‘qitish madaniyatini oshirish usullaridan biri sifatida qaraladi, chunki bu badiiy asarni majoziy tahlilini chuqurlashtirishga olib keladi va yozuvchining mahoratini ochib beradi. O‘tgan asrda va sovet ta’lim tizimlarida har kimga faqat mantiqiy o‘qishni o‘rgatish kerak deb ishonilgan. Emotsional-majoziy o‘qish mahorati hamma uchun mavjud emas edi va shunga ko‘ra, hamma ham unga o‘qitilmagan. Shu munosabat bilan, ifodali o‘qish qobiliyati bormi, matnni badiiy talaffuz qilish qobiliyati bormi yoki bunday faoliyat har kimga xosmi degan savol tug‘iladi. Ushbu savolga javob berish uchun, psixologiya nuqtai nazaridan, iste’dod, qobiliyat, qobiliyat, temperament va sezgi kabi tushunchalar qanday paydo bo‘lganligini ko‘rib chiqing.
Ifodali o‘qishning asosiy prinsipi o‘qilayotgan narsaning g‘oyaviy va badiiy ma’nosiga kirib borishdir. biror asarni o‘qishga tayyorgarlik ko‘rayotganda, o‘qituvchi uni diqqat bilan o‘qiydi, mazmunini o‘rganadi, o‘zi uchun bu asar g‘oyasi nima ekanligini, uning sabablari, hayot hodisalari doirasi haqida gapirishni, voqealar qanday tartibda taqdim etilishini, qanday odamlar harakat qilishini tushunadi.
Zamonaviy psixologlar har kimning qobiliyatlari har xil ekanligini inkor etmaydi, lekin ular tug‘ma emas, chunki anatomik va fiziologik xususiyatlardan (inson rivojlanishiga moyil bo‘lgan narsalardan) farqli o‘laroq, ular rivojlanishning natijasi bo‘lib qolmoqda. Ular nafaqat har qanday faoliyat jarayonida paydo bo‘ladi, balki juda muhim bo‘lgan narsa bir xil faoliyat davomida yaratiladi.
Shunday qilib, agar biz barcha bolalarni o‘qishni muntazam ravishda o‘rgatsak, ularning qobiliyatlari paydo bo‘lib rivojlana boshlaydi.
Badiiy ijodning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, u bilan har qanday aloqalar, shu jumladan asarlarni ifodali o‘qish intuitiv idrokga asoslangan. Zamonaviy psixologiyada sezgi - bu hech bo‘lmaganda ichki nutqda og‘zaki ravishda shakllantirilgan diskursiv fikrlashdan farq qiluvchi aqliy faoliyatning maxsus turi. Agar diskursiv fikrlash “ongning yorqin joyida” bo‘lsa, I.P. Pavlov, keyin intuitiv fikrlash ushbu “nuqta” dan tashqarida sodir bo‘lgan jarayonlar bilan bog‘liq. Ushbu jarayonlar o‘zlarini ongli ravishda boshqarishga imkon bermaydi, shuning uchun bunday fikrlashning natijalari kutilmaganda va kutilmagan bo‘ladi. Ammo bu faqat ko‘rinadigan hodisa, chunki to‘satdan intuitiv fikrlash uzoq va qizg‘in aqliy mehnatdan, o‘ziga xos tayyorgarlik jarayonidan iborat. Shunday qilib, bu jarayon pedagogik ta’sir ob’ekti hisoblanadi.
Shunday qilib, ifodali o‘qish mahoratini shakllantirish qisman yosh o‘quvchining psixologik xususiyatlariga bog‘liq. Ammo bu qobiliyat fikrlash, tasavvur va hissiy sezgirlik kabi eng muhim aqliy jarayonlarning rivojlanishiga ko‘proq hissa qo‘shadi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Черкасов В.А. формирование навыка выразительного чтения у младших школьников
на уроках литературного чтения. Белгород 2018
17310
MAKTABGACHA VA BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA UZVIYLIK VA UZLUKSIZLIK
Muzaffarova Naima Mahmudovna, Navoiy viloyat Zarafshon shahar 1-sonli MTT tarbiyachisi
Bugungu kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya ishlarini yo‘lga qo‘yish va uni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Maktabgach ta’lim, ta’lim tizimining boshlang‘ich bo‘g‘inindir va ilk ta’lim –tarbiya ishlarinihg poydevori qo‘yiladi. Imoratni poydevori qanchalik mustahkam bo‘lsa, u asrlar silsilasida ham mustahkam turaveradi.bola ta’lim-tarbiyasida maktabgacha ta’lim ham poydevor vazifasini o‘taydi. Ta’lim tarbiya qanchalik to‘g‘ri va mustahkam berilsa, biz barkamol shaxsni tarbiyalash uchun zamin hozirlaymiz. bu esa o‘z samarasini beradi, albatta.
barchamizga sir emaski, Respublikamiz Prezidenti ham bu tizimga alohida e’tibor qaratmoqdalar. Shu sohaga doir bir necha yig‘ilishlar o‘tkazilib, qaror va farmoyishlar qabul qilindi. Jumladan, maktabgacha ta’lim sohasida boshqaruv faoliyatini takomillashtirish maqsadida 2017-yil 30-sentabrda “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi1 PF–5198-sonli farmoni hamda “O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini samarali tashkil etishni ta’minlash va boshqaruvini qaytadan takomillashtirish to‘g‘risida”gi qaror qabul qilindi2 va bugungi kunda vazirlik o‘z faoliyatini olib bormoqda. Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan 2018 yil 7 iyulda “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasasining davlat o‘quv dasturi qabul qilindi. bu dastur maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya jarayonlarini samarali tashkil etish uchun xizmat qilmoqda.
Darhaqiqat, bola tarbiyasi, uning shaxs bo‘lib shakllanishi, ijtimoiy hayotni bilishi, turmush tajribalarini o‘zlashtirishi, shu bilan birga psixik jarayonlari, hissiy-irodaviy holatlari, individual xususiyatlarining rivojlanishi va shakllanishi maktabgacha davridan boshlanadi. chunki bu davr inson hayotida asosiy fundamental davr hisoblanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktab ta’liniga tayyorlash bu – o‘qitish samaradorligini oshirishdagi muhim jihat hisoblanadi.
Maktabda o‘qishga tayyorgarlik – bu maktabgacha ta’lim muassasasi va oilada bolalarga berilgan ta’lim-tarbiyaning muhim natijasidir. U maktab bolaga qo‘yadigan talablar majmui orqali aniqlanadi. bu talablarning o‘ziga xos tomoni o‘quvchining yangi sotsial-psixologik o‘rni, u bajarishi lozim bo‘lgan yangi vazifa va burchlarni o‘zida mujassam qiladi.
Bola hayotida maktabdagi o‘qitish jarayoni, atrofdagilar bilan munosabat tizimini o‘zgarishiga aloqador muhim davrdir bunda ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan o‘quv faoliyati bola hayotida markaziy o‘rinni egallaydi. bunda erkin o‘yin faoliyatini farqli ravishda majburiy faoliyat egallaydi.Endi 1-sinf o‘quvchisidan quyidagi jiddiy munosabatlar talab etiladi:
• Ta’lim faoliyatining yetakchi turi sifatida bolalar kundalik hayot jarayonini qayta quradilar;
• kun tartibi o‘zgaradi;• Erkin o‘yinlar vaqti qisqaradi;• bolaning mustaqilligi va uyushganligi, uning ishchanligi, intizomliligiga talab ortadi;• O‘quvchining o‘z hatti-harakati, majburiyatlarini bajarishga mas’uliyati ortadi.O‘quvchining bu yangi holati uning shaxsini alohida ma’naviy jihatdan yo‘nalganligini yarata-
di. Unda o‘z Vatani, oilasi va kishilar oldidagi burch va majburiyatlarni anglay olish, mamlakat taraqqiyotiga o‘z xissasini qo‘shish kabi ijobiy sifatlar rivojlanib boradi. O‘quvchi o‘zining jami-yat uchun kerakligini tushuna boradi.
Maktab o‘quvchidan – aqliy faoliyatning murakkabroq shakllarini, axloqiy-irodaviy sifatlarn-ing yuksakroq rivojlangan darajasini, o‘z hatti-harakatini boshqarish qobiliyatini, katta ishchanlik qobiliyatini talab qiladi.
Maktabgacha ta’lim muassasasining vazifasi – Davlat talablari asosida maktab talablariga muvofiq ravishda maktabda o‘qishga tayyorgarlikni tarkib toptirishdan iborat. bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash:
1 Пф-5198-сон “Mактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Пф-5198, 30.09. 20172 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 sentyabrdagi GPf- 3305-son qarori
17410
- Maktabgacha ta’lim muassasasida ta’lim tarbiyaviy ishni umumiy va har tomonlama rivojlantirishning yuqori darajada ta’minlanishi;
- Maktabning boshlang‘ich sinflarida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan o‘quv fanlarini egal-lashga maxsus tayyorlashni ta’minlashni nazarda tutadi.
Pedagog olimlar va psixologlar (L.A.Venger, A.V.Zaparojes, G.M.Lyaminya) va zamonamiz pedagog olimlari (f.R.Qodirova) tomonidan bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashning quyidagi jihatlari ta’riflangan:
- Maktab ta’limiga umumiy tayyorgarlik;- Maktab ta’limiga psixologik tayyorgarlik;- Maktab ta’limiga maxsus tayyorgarlik.Maktab ta’limiga umumiy tayyorgarlikni amalga oshirishda quyidagi omillar muhim hisoblanadi:• bolani maktabda o‘qishga axloqiy-ma’naviy tayyorgarligi;• bolani maktabda o‘qishga aqliy tayyorgarligi;• Maktabgacha yoshdagi bolani maktabda o‘qishga jismoniy tayyorgarligi. Maktabda o‘qishga axloqiy-ma’naviy tayyorgarlik tushunchasi – bola o‘z hatti-harakat,
iroda, hissiyotlar, insonlarga nisbatan muloqot qilishda o‘z fikrini ayta bilishi, o‘zini shaxs sifatida anglashi, o‘qituvchi va sinfdagilar bilan o‘zaro munosabatlarini axloqiy asosda qurishga imkon beradigan darajada erishish tushuniladi.
Maktabdagi axloqiy-ma’naviy tayyorgarlik mazmuni o‘quvchi tutgan o‘rindan kelib chiquvchi bola shaxsi va xulqiga qo‘yiladigan talablariga nisbatan aniqlanadi. bu talablar:
- Tartibli va intizomli bo‘lish;- O‘quv jarayonini mustaqil va mas’uliyatli bajarish;- O‘z hatti-harakati va faoliyatini boshqarish;- O‘qituvchi va o‘quvchilar bilan o‘zaro munosabatlarida madaniy xulq qoidalariga rioya
qilish;- Maktab mulkiga tartibli va ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish.Bu yuqoridagi talablarni bajarishga tayyorgarlik avvalambor oilada maktabgacha ta’lim muas-
sasalarida olib boriladigan maqsadli, tizimli ta’lim-tarbiyaviy jarayonda amalga oshirilishi lozim. Axloqiy-ma’naviy tayyorgarlik maktabgacha yoshdagi bola shaxsiy xulq-atvori rivojining
muayyan darajasida namoyon bo‘ladi. bunda o‘quvchi bilan ishlashda quyidagilarni hisobga oli-shi zarur:
• Xulq-atvorni ongli boshqarishga ko‘maklashish;• daf’atan asabiylashib ketishga erk bermaslik;• kutilgan maqsadga erishishda qat’iyatni namoyon etishdagi yordam. Xulosa qilib, bolani maktabda o‘qishga ma’naviy-axloqiy tayyorgarligi uni maktab yillarida
axloqiy-irodaviy rivojlantirishning muayyan yakuni sifatida namoyon bo‘ladi. U maktab ta’limi nuqtai nazaridan bola shaxsi va xulq-atvorining o‘z mazmuniga ko‘ra bolaning maktab sharoitiga moslashish, o‘z majburiyatlarini ma’suliyatli bajarish, o‘qituvchi va o‘quvchilarga nisbatan axloqiy munosabatini shakllantirish uchun zamin tayyorlaydi. Ma’naviy-axloqiy tayyorgarlik bolani maktabda o‘qishga aqliy va jismoniy tayyorgarligi bilan uzviy aloqadordir.
17510
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA O‘QITISH SIFATINI YAXSHILASH
Mirzarahimova Nargizaxon AkbaraliyevnaJalaquduq tumani 7-maktabning
boshlang‘ich ta’lim fani o‘qituvchisiTelefon:(90) 381 68 53
Annotatsiya: Boshlang‘ich ta’lim jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda multimediadan foydalanish usullarini aniqlash, ta’limda multimediadan foydalanishning ahamiyatini o‘rganish,zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida ta’lim jarayoni samarasini oshirishga qo‘yilgan talablarni o‘rganish, boshlang‘ich ta’lim jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda multimedia ilovali metodik qo‘llanmalarning ahamiyati haqida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar: Zamonaviy axborot texnologiyalari, boshlang‘ich,multimedia
Bugungi kunda dunyo miqiyosida axborot kommunikatsiya tizimining yuksak darajada rivoj topib borayotganligi va bu boshqa sohalar qatorida ta’lim jarayoniga ham kirib kelib, uni yanada sifatli tashkil etishga o‘z ta’sirini ko‘rsatayotganligi barchamizga ma’lum. bunday sharoitda inson faoliyatining nazariy va amaliy qirralari ham uzluksiz yangilanib turishi tabiiydir. Pedagogik faoliyat ham alohida va murakkab mehnat turi sifatida bundan mustasno emas. Pedagoglar o‘z faoliyatlarida kafolatlangan natijalarni qo‘lga kiritishga urinmoqdalar.
Boshlang‘ich ta’limning asosiy maqsadi bolaning o‘qishga bo‘lgan ijodiy munosabatini, eng zarur bo‘lgan o‘qish savodxonligi turli ma’lumotlar bilan ishlash, asosiy matematik amallarni bilish va ularni kundalik hayotda qo‘llay olish, mantiqiy va ijodiy fikrlash, o‘z-o‘zini boshqarish, jamoada o‘zini tuta bilish, yozma va og‘zaki muloqot madaniyati qoidalarini egallash, ta’limiy faoliyatini tashkil etish kabi ko‘nikmalarini shakillantirishdan iboratdir.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining kasbiy salohiyati va ma’lumot darajasi bolalar psixologiyasi hozirgi zamon boshlang‘ich ta’lim metodikasini bilishi boshlang‘ich ta’lim sifatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida zarur ko‘nikmalarni shakllantirish, boshlang‘ich ta’lim sifat-sama-radorligini yangi bosqichga ko‘tarish o‘qitishning zamonaviy usul va vositalarini amaliyotga joriy etish maqsadga muvofiqdir. hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovotsion texnologiyalar, pedagogikva axborot texnologiyalarini o‘quv jarayoniga qo‘llashga bo‘lgan qiziqish, e’tibor kundan kunga kuchayib bormoqda. buning asosiy sabablaridan biri an’anaviy ta’limda o‘quvchilarni faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa boshlang‘ich ta’limda zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarini ham o‘zlari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bu jarayonda shaxsning rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi. barcha umumta’lim maktablarining boshlang‘ich ta’lim sifati va samaradorligini oshirishda zamonaviy pedagogik, innovotsion va axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga tatbiq etish, ilg‘or ish tajribalarini ommalashtirishni taqozo etadi.
Ijodiy guruhlar tomonidan 1-4-sinf o‘quv darsturlarini va darsliklarini shu yoshdagi bolalarning psixo-fiziologik xususiyatlarini hisobga olgan holda tanqidiy asoslangan xulosalar asosida 1-4-sinfo‘quv dasturlarini ilg‘or pedagogik, axborot-kommunikatsion texnologiyalarni keng joriy etish va kompetensiyaviy yondashuv nuqtai nazardan takomillashtirish tavsiyalari ishlab chiqildi va o‘quv jarayoniga tatbiq etilmoqda.
Boshlangich sinf darsliklari uchun multimediya ishlanmalarini bosqichma-bosqich ishlab chiqqan holda o‘qitishning o‘yinli shakllari va medimedia texnoligi-yalardan foydalanishni kengaytirish vazifalari belgilab olindi.
Boshlang‘ich ta’lim jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda multimediadan foydalanish usullarini aniqlash quyidagicha:
-Ta’limda multimediadan foydalanishning ahamiyatini o‘rganish -zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida ta’lim jarayoni samarasini oshirishga qo‘yilgan
talablarni o‘rganish -Boshlang‘ich ta’lim jarayonida amaliy mashg‘ulotlarni tashkil etishda multimedia ilovali
metodik qo‘llanmalarning ahamiyati kompyuter va zamonaviy axborot texnologiyalaridan bugungi kunda boshlang‘ich sinflarda
17610
matematika fanlarini o‘qitishda keng doiradagi masala va maqsadlar uchun foydalanish mumkin. Ular ta’lim samarasini oshirishi bilan birga o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatlarini yengillashtiradi va mashg‘ulotlarga qo‘yilgan barcha turdagi maqsadlarni muvafaqqiyatli amalga oshirishda muhim vosita rolini o‘ynaydi. Ushbu tadqiqot doirasida quyidagi faraz ilgari surilgan edi: ta’lim jarayonida, ya’ni boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish ta’lim jarayoni samarasini orttirib, o‘quvchilarning ijodiy faolligini oshiradi.
Mashg‘ulotlarda axborot texnologiyalaridan foydalanish uslubiy jihatdan to‘g‘ri, sanitariya-gigiena qoidalariga mos, maqsadli va o‘rinli bo‘lsa, ular ta’lim jarayoni samarasini oshirishi mumkinligini ko‘rsatdi.
Demak, barcha ta’lim muassasalarida, jumladan boshlang‘ich maktablarda ham kompyuterlashgan ta’limni yo‘lga qo‘yish, zamonaviy axborot texnologiyalaridan ta’lim jarayonida keng foydalanishga o‘tish lozim.
ko‘rgazmalilik didaktikaning eng asosiy tamoyillaridan hisoblanadi.bu tamoyil ayniqsa boshlang‘ich sinflarda ta’lim samaradorligini hal qiluvchi omil hisoblanadi. hayotning hamma sohalariga, shu jumladan ta’lim sohasiga ham tobora chuqur kirib borayotgan kompyuter va zamonaviy axborot texnologiyalari ana shu tamoyilni ta’minlay oladigan eng zamonaviy vositalardan biriga aylanib bormoqda. Ulardan boshlang‘ich sinflarda o‘qitishda foydalanish jarayonida kichik yoshdagi o‘quvchilarning individual va psixologik hususiyatlarini e’tiborga olish zarur.
foydalanilgan adabiyotlar. 1. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy о‘rta
va о‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash tо‘g‘risida”gi 187-sonli qarori;
2. Azizxo‘jaеv N.N. Zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalar (Rеklama - rеjalar). – Toshkеnt, 2002-yil
3. Ishmuhamеdov R., Abduqodirov A., Pardaеv A. Tarbiyada innovatsion tеxnologiyalar. T:, 2010-yil
4. Sayidaxmеdov N.S. Yangi pеdagogik tеxnologiyalar: Nazariya va amaliyot – Toshkеnt, «Moliya», 2003-yi
5. WWW.ziyonet.uz
17710
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TABIATSHUNOSLIK FANINI O‘TISH AHAMIYATI VA FAN METODIKASINI QO‘LLASH MOHIYATI
Narzullayeva Ma’mura Nosirjonovna22-sonli maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Namangan viloyati Chortoq tumani
Annotatsiya: Ushbu maqolada muallif, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga tabiatshunoslik fani o‘tilishining ahamiyati va fan metodikasini q’llash mohiyati to‘g‘risida qisqacha va mazmunli fikr-mulohazalarni berib o‘tgan.
Kalit so‘zlar: Tabiatshunoslik, metodika, atrof-muhit, tabiatni muhofaza qilish.
O‘quvchilarga tabiatni o‘rgatib borish bilan o‘qituvchi ularni ta’limni davom ettirish va amaliy faoliyat uchun zarur bo‘lgan bilimni o‘quv va ko‘nikmalar bilan qurollantiribgina qolmay, dunyoqarashi, irodasi, xarakterini ham shakllantiradi, aqliy qobiliyatlarini rivojlantiradi. Shunga ko‘ra tabiatshunoslikni o‘qitishning shakl va metodlarini ishlab chiqadi.
Maktab tabiatshunoslik kursi tabiatshunoslik fanining turli sohalarining qisqartirilgan bayoni emas, balki uning metodik tanlangan, muntazamlashtirilgan unsurlaridir. Materialning bunday berilishi shu bilan izohlanadiki, bunda kichik yoshdagi maktab o‘quvchilari tabiat to‘g‘risidagi fan asoslarini faqat atrof olamning jism va hodisalarini aks ettiruvchi hamda ular o‘rtasidagi bog‘lanishlarni ochib beruvchi dastlab oddiy tabiiy obyektlar, keyin esa murakkabrog‘i bilan izchil tanishtirib borish jarayonida egallab olishlari mumkin. bu bilan tabiatshunoslikni o‘qitishda muntazamlilik tamoyili amalga oshiriladi. O‘qitishning muntazamliligi, ya’ni sistemaliligi bilimni bayon qilishda muayyan tizimga amal qilishdan tashqari amaliyot bilan bog‘lanishning xilma-xil shakllarini amalga oshirilishini nazarda tutadi. Jumladan: 1) nazariy tabiatshunoslik bilimlarini kuzatish va bilib olishga qaratilgan qiziqarli o‘yinlar (bu boshlang‘ich sinflardagi o‘qitish uchun xarakterlidir)ni; 2) atrofdagi hayot va qurilish amaliyoti (tabiatga va ishlab chiqarish korxonalariga sayohatlar)ni; 3) mehnat ta’limi va ijtimoiy foydali mehnatni; 4) maktaboldi maydonidagi ish va unumli mehnat bilan bog‘lanishni nazarda tutadi.
Tabiatshunoslikni o‘qitish metodikasi o‘qituvchining tayyorlanishidan tortib, to o‘quv materialini o‘zlashtirish natijalarini, jumladan, sinfdagi, uydagi, sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni hisobga olishgacha barcha o‘qitish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. O‘qitish amaliyotini har tomonlama o‘rgatish va natijalarni keyin ijodiy umumlashtirish asosida o‘qitishning muayyan qonuniyatlari belgilanadi hamda uni yanada yaxshilash bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi. Chunonchi, o‘rganilayotgan narsalarni (o‘simlik va hayvonlarni) bevosita qabul qilish (bu to‘g‘ri tasavvur hosil bo‘lishini ta’minlaydi) qonuniyati asosida predmetli o‘qitishni qo‘llash bo‘yicha aniq tadbirlar ishlab chiqiladi.
So‘z yakunida shuni ham takidlab o‘tish kerakki, o‘qituvchi tabiat muhofazasi va tabiiy boyliklardan ehtiyotkorlik bilan foydalanish to‘g‘risida qanday g‘amxo‘rlik qilayotganligini gapirib berishi, o‘quvchilarni O‘zbekiston Konstitutsiyasida aks ettirilgan tabiat muhofazasi to‘g‘risidagi qonunlar bilan, O‘zbekiston tabiatni muhofaza qilish jamiyatining Ustavi bilan tanishtirib borishi kerak. bu kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarining ma‘naviy tarbiyasi sistemasida katta ahamiyatga ega. Tabiat muhofazasi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik bolalarda kompleks tarbiyaning muhim qismi sifatida, vatanparvarlik hissini shakllantirishda, inson va tabiat o‘rtasida oqilona o‘zaro munosabat o‘rnatishda g‘oyat katta ahamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. bahramov A.,“Tabiatshunoslik.”darsligi3-sinf.T:.“cho‘lpon” nashriyoti. 2014.2. bahramov A., “Tabiatshunoslik.” darsligi 4-sinf. T:. “Sharq” nashriyoti 2014.
17810
INNOVATSION PEDAGOGIK LOYIHA
Nizamova Iroda IlhomiddinovnaToshkent viloyati Zangiota tumani
44-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisTelefon: +998998817514
Annotatsiya: Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va innovatsion usullarning dars jarayonidagi tadbiqi.
Kalit so‘zlar: Innovatsion pedagogik loyiha, ilg‘or pedagogik.
Maqsad:*O‘quvchilarni kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish;*bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarni darsga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish; O‘quvchining o‘qishga bo‘lgan ijobiy munosabatini, bugungi kunda eng zarur bo‘lgan o‘qish
savodxonligi, turli ma’lumotlar bilan ishlash, asosiy matematik amallarni bilish va ularni kundalik hayotda qo‘llay olish, mantiqiy va ijodiy fikrlash, o‘z-o‘zini boshqarish, jamoada o‘zini tuta bilish, yozma va og‘zaki muloqat madaniyati qoidalarini egallash, ta’limiy faoliyatini tashkil etish kabi ko‘nikmalarini shakllantirish;
* Ta’lim vositalari-o‘quv materialini ko‘rgazmali taqdim etish va shu bilan birga o‘qitish samaradorligini oshirish;
* boshlang‘ich ta’limning sifat samaradorligini oshirish; * Ilg‘or pedagogik texnologiyalardan unumli, o‘z o‘rnida foydalanish;* Fanlararo bog‘lanish, ingliz tilidagi so‘zlarni eslab qolish, o‘quvchilar so‘z boyligini
texnologiyalar bilan oshirish, ularni erkin fikrlashga o‘rgatish;* didaktik o‘yinlar orqali darsga qiziqtirish;
Vazifa: * Ta’limning texnik vositalari –o‘quv materialini ko‘rgazmali namoish etishga, uni tizimli
yetkazib berishga yordam beradi, o‘quvchilarga o‘quv materiallarini tushunishga va yaxshi eslab qolishga imkon beradi.
* DTS talablarining bajarilishi,darslarni ilg‘or pedagogic texnologiyalar,didaktik o‘yinlar interfaol usullar bilan boyitib, o‘quvchilar faolligini oshirish.
* “O‘quvchini o‘qitmang, o‘qishga o‘rgating,bilim bermang, olishni o‘rgating” shiorini amalda qo‘llashva natijalarga erishish.Amalga oshiriladigan ishlar:* O‘quvchilarni kitobga bo‘lgan qiziqishini orttirish uchun “Oltin baliq” tanlovini o‘tkazishni
o‘quvchlarga taklif qilgan holda ularni ertak va badiiy kitoblarga qiziqishini ottirish uchun amalda ham shu tanlovda har bir o‘quvchini ishtirokini ta’minlanishi uchun “Oltin baliq” rasmi tushirilgan banner tayyorlab bu bannerdagi har bir baliq o‘quvchilar soniga teng holda bo‘lib, har bir o‘quvchi uchun alohida baliqlarga ism va sharifi yozilgan,har bir o‘qilgan kitob uchun bittadan “Oltin tangachalar” yopishtirib boriladi. bu jarayon yil davomida olib borilib “Oltin baliq” to‘laligicha tangachalar bilan qoplangandan so‘ng g‘oliblar aniqlanib rag‘batlantirish maqsadida ularga oltin toj kiydiriladi.
17910
* Dars jarayonini yanada qiziqarli tashkil etish va o‘quvchilarga “Dars muqaddas” shiorini singdirish maqsadida “Charxpalak” ko‘rgazmasi tayyorlandi va dars jarayonida bu ko‘rgazmadan unumli foydalaniladi.O‘quvchilar darsning har bir bo‘limida qanday metodlardan foydalanishini bilish uchun juda qiziqadilar va o‘qituvchining charxpalakni aylantirib yana qanday qiziqarli o‘yinlar bilan darsni davom ettirishini bilib olishadilar.
* Bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarni dars jarayonida yanada faollashtirish maqsadida “Chaqiruv signali” ko‘rgazmasi tayyorlandi to‘garak va darslarda o‘quvchilarni faollashtirish uchun ishlatiladi.O‘quvchilar dars jarayonida tayyor bo‘lgan javoblar uchun qo‘l ko‘tarmasdan chaqiruv signalidan foydalanib javoblar tayyorligini bildiradi.O‘quvchilarni darslarga yanada faol va qiziqqonligini oshirish uchun qo‘llaniladigan bu signal o‘quvchilarni tezkorlikka,intiluvchanlikka,diqqat e’tiborini oshirishga xizmat qiladi.
* O‘quvchilarni bir xillikdan zerikib qolishlarini inobatga olib ularga har xil qiziqarli o‘yinlar va metodlar orqali darsni tushuntirish va dars jarayonida berilayotgan savollarni og‘zaki beribgina qolmay ularni yanada faollashtirish uchun “Aylanma baraban”maketi yasalib o‘quvchilar o‘zlariga tegishli savollarni o‘zlari tanlab olishlari mumkin.Og‘zaki berilgan savol o‘quvchini qiziqtirmasligi,diqqatini jamlamasligi mumkin lekin aylanma barabanni aylantirib undan tanlab olingan savol o‘quvchini darsga bo‘lgan qiziqishini albatta oshirib uni savolga javob topishga ko‘proq undaydi.
* To‘garaklarga o‘quvchilarni jalb qilish uchun har xil mashg‘ulot uchun zarur ko‘rgazmalar ko‘rsatiladi.O‘quvchilar uchun eng muhim vaqt tushunchasini o‘rgatish uchun soat maketi yasaldi. To‘garak mashg‘ulot jarayonida har bir o‘quvchi o‘zi vaqtni belgilab o‘rganishdi va soat millari nimalarni bildirishni bilib oldilar.
Samaradorlik: * Zamonaviy pedogogik texnologiya raqobat sharoitlarida mavjud bo‘ladi va shu bois natijalar bo‘yicha samarali va harakat bo‘yicha eng optimal bo‘lishi zarur,aniq ta’lim standartiga erishishni kafolatlashi kerak.
An’anaviy dars Noan’anaviy dars
18010
O‘qituvchi faol bo‘ladi, darsda asosan o‘qituvchi gapiradi o‘quvchi esa tinglovchi sifatida ishtirok etadi. bunda ya’ni faqat eshitilsa darsning 30% ini o‘zlashtirish imkoni yaratiladi doskada yozish vaqt chegaralangani sababli kam sonli o‘quvchilar baholanadi.
O‘quvchi faol bo‘ladi, darsda asosan o‘quvchilar gapirib, o‘zlari ham ishtirok etadilar. O‘qituvchi esa yo‘naltiruvch bo‘lib ishtirok etadi. bunda o‘zlashtirish samaradorligi yuqori bo‘ladi. Psixologlarning ta’kidlashicha faqat eshitsa shu eshitganlarini 30%-40%ini, ham eshitsa ham ko‘rsa 50-70%ini, ham eshitsa ham ko‘rsa ham o‘zi ishtirok etsa 90-95% o‘zlashtirishi imkoniyatiga ega bo‘lishi aniqlangan
Kutilayotgan natijalar:* Tanlov asosida o‘quvchilar yil yakunida 100ga yaqin ertak o‘qib, qayta hikoyalash orqali
og‘zaki nutqini rivojlantirish va o‘qish tezligini oshirib borish kuzatiladi hamda ularning erkin fikrlash qobilyati ortadi.
* Bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarni noan’anaviy darslarda ko‘proq ishtirokini ta’minlab boorish bilan birga o‘quv jarayonida ularni darsga bo‘lgan qiziqishini tobora ortib borishiga erishladi.
* O‘quv jarayoniga yangi axborot va pedagogik texnologiyalarni keng joriy etish, farzandlarimizni komil insonlar etib tarbiyalash .
Foydalanilgan adabiyotlar:1.”Ta’lim muassasalarida Innovatsion pedagogik texnologiyalar” kitobi. O.A.Ismoilov2. A.Abduqodirov,R.Ishmuhammedov “Ta’limda innovatsiya” Istedod-20103. R.Mavlonova,R.X.Raxmonqulova.”boshlang‘ich ta’limda innovatsiya” metodik qo‘llanma
TDPU 2007
18110
TA’LIMDA BERISH JARAYONIGA ELEKTRON TA’LIMNI TADBIQ ETISH MASALALARI.
Shukurova Marhabo TATU Qarshi filiali o‘qituvchisi
Nomozova Elmira TATU Qarshi filiali talabasi
Telefon: +998997031138 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri bo‘lgan zamonaviy o‘qitish texnologiyalaridan elektron ta’lim texnologiyasi uning ahamiyati va kamchiliklari haqida ba’zi fikr va mulohazalar bildirilgan.
Kalit so‘zlar: Elektron ta’lim, sinxron elektron ta’lim, asinxron elektron ta’lim, foydalanuvchi, autentifikatsiya,vebinar,konferensiya.
Bugungi kunda axborot kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanib borayotgan bir davrda, oliy ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini tashkil etishda innovatsion texnologiyalarning roli kun sayin ortib bormoqda. Zamonaviy texnologiyalar va telekommunikatsiyalar o‘quv jarayonini samarali tashkillashtirishda o‘zining ijobiy natijasini ko‘rsatib kelmoqda.
So‘nggi yillarda Oliy ta’lim muassasalarida elektron ta’limga bo‘lgan talab ortib bormoqda. Rivojlanayotgan texnologiyalar bilan ko‘plab boshqa jarayonlar singari ta’lim usullari ham bir-biridan farq qildi. Yangi texnologiyalar ularning bilimga bo‘lgan munosabatini tubdan o‘zgartirdi, shuning uchun o‘qitish uchun an’anaviy yondashuv endi yetarli emas. O‘quv muhiti yanada interaktiv bo‘lishi va o‘quvchilar osonroq va tezroq o‘rganishlari uchun zamonaviy o‘qitish uslublaridan foydalanish zarur.
Keyingi yillarda “elektron ta’lim” atamasi (ingliz tilidan elektron o‘rganish) ta’lim muhitida paydo bo‘ldi. Elektron ta’lim deganda, axborot texnologiyalari, texnik vositalar, shu jumladan telekommunikatsiya tarmoqlaridan foydalangan holda, kerakli ma’lumotlarning aloqa kanallari orqali uzatilishini, talabalar va o‘qituvchilarning o‘zaro hamkorligini ta’minlovchi o‘quv faoliyatini tashkil etish tushuniladi.[1]
Dastlab “Elektron ta’lim” atamasi kompyuter yordamida o‘rganishni anglatar edi, biroq vaqt o‘tishi bilan texnologiyalarning rivojlanishi bilan ushbu tushunchaning mazmuni yanada kengaydi. Endi esa elektron ta’lim ko‘plab texnologiyalarini o‘z ichiga oladi, ularni ikki guruhga bo‘lish mumkin.
- sinxron;- asinxron.Sinxron elektron ta’lim - bu real vaqt rejimida masofadan o‘qitish. bu muntazam ravishda
yuzma-yuz mashg‘ulotlarga juda o‘xshaydi, farqi shundaki, jarayon ishtirokchilari bir-birlaridan bir-biridan uzoqlikda joylashgan. keng tarqalgan vebinarlar ushbu ta’lim shaklining eng yorqin namunasidir. Ma’ruzalarni tashkil qilish uchun maxsus dasturlardan foydalaniladi.
Asinxron elektron ta’lim - bu o‘quvchi onlayn-manbalardan yoki elektron vositalardan (CD, dVd yoki flesh-kartalar kabi) barcha kerakli ma’lumotlarni oladigan va materialni o‘zlashtirish sur’ati va jadvalini mustaqil ravishda to‘g‘irlaydigan o‘quvdir. hozirgi kunda elektron ta’lim ko‘plab universitetlarda o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylandi, shuningdek, malaka oshirishda ham qo‘llanilmoqda – ba’zi korporatsiyalarda xodimlar uchun elektron ta’limni tashkil etish bo‘yicha bo‘limlar ham mavjud.
Elektron ta’limning bir qator hal etilmagan va kelgusida ko‘rib chiqilishni talab etayotgan muammolari mavjud.
Elektron ta’limni rivojlantirishning asosiy muammolari:• talaba va o‘qituvchi o‘rtasida yuzma-yuz aloqa yo‘qligi• kompyuter savodxonligining yetarli emasligi• murabbiylar va tinglovchilar, masofaviy o‘qitish tajribasining yetishmasligi; • masofaviy o‘qitishda standartlardan kam foydalanish;• mutaxassislarni topish muammosi. • zamonaviylikning yetarli darajada interaktiv emasligi
18210
• talabalarni rag‘batlantirishning murakkabligi sababli kurslarni tugatishning past foizi.• elektron o‘quv materiallari sifatini ta’minlash muammosiHozirgi kunda ko‘pgina universitetlar oliy yoki qo‘shimcha kasbiy ta’lim kurslarini taklif etuvchi
tijorat asosida onlayn ta’limni taklif qilmoqda. Texnologiyalar rivojlanib, elektron ta’limning narxi arzonlashgani sayin bunday o‘quv yurtlari va kurslarning soni ham ortib bormoqda.
Elektron ta’limni takomillashtirish va samarali rivojlantirish uchun nima qilish kerak?Elektron ta’limni takomillashtirishning eng muhim yo‘nalishi bu mutaxassislarni tayyorlashga
yagona milliy talabni ta’minlaydigan, mamlakatda yagona ta’lim makonini tashkil etadigan davlat standartlarini ishlab chiqishdir. Ushbu standartlar asosida elektron ta’lim texnologiyalaridan foydalangan holda o‘quv jarayonini didaktik va uslubiy ta’minlashning nazariy va amaliy vazifalari hal qilinishi kerak[4].
Bundan tashqari, elektron o‘qitishning samaradorligi, uning natijasi talabaning individual xususiyatlariga, asosan, uning mustaqilligi va talabaning ongiga, qattiq o‘zini o‘zi tarbiyalash qobiliyatiga bog‘liq. Talabalarni muntazam ravishda monitoring qilishning yo‘qligi va o‘qishni rag‘batlantirmaydi. Onlayn ta’limda boshqaruvni tashkil etishning yana bir muammosi foydalanuvchilarni autentifikatsiya qilishdir. Tarmoqning boshqa tomonida kim turganligini aniqlash uchun hali ham maqbul texnologik yechimlar mavjud emas.
Ehtimol, ob’ektiv nazorat muammosi o‘quvchining yonida videokameralar va tegishli dasturlarni o‘rnatish orqali hal qilinishi mumkin. Shubhasiz, multimediya yordamida o‘zlashtirish osonroq bo‘lgan o‘quv materialiga foydalanuvchini noyob identifikatsiyalash bilan turli xil nazorat va test topshiriqlarini tanlash imkoniyati qo‘shilishi kerak;
Elektron ta’lim tizimida o‘quv jarayonining asosi talabaning ijodiy mustaqil ishi hisoblanadi. U individual jadval asosida, o‘zi uchun qulay bo‘lgan joyda, o‘quv materiallari va maxsus texnik qo‘llanmalar to‘plamiga hamda o‘qituvchi va hamkasblari bilan bog‘lanish imkoniyatiga ega bo‘lgan joyda o‘qishi mumkin.
Talabalar va o‘qituvchi o‘rtasida shaxsiy yuzma-yuz muloqot mavjud bo‘lmaganda, ijodiy muhitni yaratish va bir guruh talabalarni rag‘batlantirish qiyin. Elektron ta’lim texnologiyalarini yanada rivojlantirish maksimal darajada interfaollikni ta’minlashni o‘z ichiga oladi. hech kimga sir emaski, virtual aloqa o‘qituvchi va hamkasblari bilan haqiqiy va to‘laqonli aloqani taqlid qilgan taqdirdagina to‘laqonli bo‘ladi. Elektron aloqaning har xil turlarining kombinatsiyasi virtual aloqa orqali shaxsiy aloqa yo‘qligining o‘rnini bosadi.
Ta’limning yangi vazifalari ta’lim sohasidagi an’anaviy ta’limning o‘rni va imkoniyatlarini o‘zgartirishga olib keladi. An’anaviy usullarning imkoniyatlari sezilarli darajada kengayib, elektron ta’lim texnologiyalari bilan boyitilmoqda.
Shu munosabat bilan, elektron ta’limni rivojlantirish an’anaviy ta’limning sifati va samaradorligini oshirish uchun kunduzgi ta’lim uchun zaruriy qo‘shimcha hisoblanadi.
Internet va texnologiyalar rivojlanishi bilan elektron ta’lim hayotimizdan chuqurroq joy egallaydi. Shubhasiz, kelajakda o‘quv markazlari elektron ta’lim tizimida foydalanish uchun moslashtirilgan o‘quv materiallarini tayyorlaydi, ulardan samarali foydalaniladi. Elektron ta’lim bugungi kunda tez ommalashayotgan iqtisodiy dunyoda tegishli yechimlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. O‘zbekiston Respublikasi vazirlar Mahkamasi 2012 yil 25 iyuldagi 314 sonli qarordan.2. Usmonov M. Interaktiv elektron o‘quv kurslar — o‘qitish faoliyatining yangi vositasi
sifatida. //”Xalq ta’limi” jurnali, 2013, 5-son. 3. begimqulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy
etishning ilmiy-nazariy asoslari. –T.: “fan” 2007. 4. Taylaqov N. I. Elektron darslik yaratishda qo‘yiladigan talablar. //”Xalq ta’limi” jurnali,
2005, 2-son
18310
PEDAGOGIKADA SHAXS TUSHUNCHASI VA UNGA TA’SIR QILUVCHI OMILLAR
Normetova Odila RuzmatovnaXorazm viloyati, Shovot tumani
14-son umumiy o‘rta ta’lim maktabining ingliz tili fani o‘qituvchisi
Telefon raqami: 99899-779-75-15
Annotatsiya: Ushbu maqola shaxs va uning faoliyati haqida .Shaxs tushunchasi pedagogika fanining asosiy mavzularidan biri bo‘lib,uning rivojlanishi va takomillashishi haqida turlicha fikrlar bayon qilingan.
Kalit so‘zlar: Pedagog, individ, shaxs, biogenetik omil, sotsiogenetik omil.
boshqa fanlar singari pedagogika ham uzoq tarixga ega. Vatani Qadimgi Yunoniston bo‘lgan pedagogika faniga qadim zamonlardan beri qiziqib kelishmoqda. Lug‘aviy ma’nosi –‘‘ bola yetaklovchi”, “bola o‘rgatuvchi “bo‘lgan pedagogika fani hozirda juda taraqqiy etgan. chunki shaxs ya’ni bola tarbiyasi bilan shug‘ullanuvchi kasb egalari pedagog deb ataladi. O‘zim ham bir pedagog sifatida shu sohada faoliyat olib boryapman. Pedagogika fanining asosini ham aynan shaxs tushunchasi, uning rivojlanishi va faoliyati tashkil qiladi.
Odam bolasi tug‘ilganida individ deyiladi, odamlar qurshovida,ma’lum jamiyatda yashay boshlaydi. Jamiyatda rivojlanuvchi, til yordamida boshqa odamlar bilan munosabatga kirishuvchi odam shaxsga – voqelikni biluvchi va uni o‘zgartiruvchi sub’yektga aylanadi. Odam boshqa kishilar bilan munosabatlardagina shaxs bo‘lib shakllana boshlaydi. demak, shaxs kishilik jamiyatida yashaydigan, faoliyatni biror turi bilan shug‘ullanadigan, til orqali boshqalar bilan muloqot qiladigan ongi yuksak rivojlangan komil insondir.
Mustaqillikka erishgan ilk kunlardanoq yosh avlod tarbiyasiga, komil shaxs tarbiyalash masalasiga ustuvor vazifa deb qaralmoqda.”kadrlar tayyorlash “milliy dasturi va Ta’lim to‘grisidagi qonunlarda ham bu o‘z aksini topgan. Vatanimizda har bir yosh avlodning o‘sib- unishi, kamol topishi va chinakam shaxs bo‘llib yetishishi uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Yaratilayotgan imkoniyatlar, shart- sharoitlar va yuksak e’tibor bugungi o‘qituvchilar, pedagoglarga yanada kuchli mas’uliyat yuklaydi. Yosh avlod tarbiyasidek murakkab va mas’uliyatli vazifani sidqidildan bajarishga undaydi.
bizning ota- bobolarimiz azaldan farzand tarbiyasiga juda jiddiy qarashgan. Qadimiy asarlar bo‘lgan “Qutadg‘u bilig” va “Devonu lug‘otit turk” asarlarida ham, muqaddas kitobimiz bo‘lmish “Avesto”da ham bu masalaga oid fikrlar yozib qoldirilgan. Abu Ali ibn Sino esa farzand tarbiyasini ona qornidayoq boshlash kerak deydi. bolaning rivojlanishi, o‘sishi va psixik taraqqiy etishi turli yosh davrlarida turlicha bo‘ladi. Aniqroq aytadigan bo‘lsam, bolaning boqchadan boshlab to maktabni tugatib, balog‘atga yetgunga qadar bo‘lgan vaqt ta’lim va tarbiya jarayoni bilan uzviy bog‘liq. bizning ta’lim tizimimiz boshqa mamlakatlar ta’lim tizimidan bir jihati bilan ajralib turadiki, bu ham bo‘lsa ta’lim tarbiya bilan birga olib boriladi. ko‘pgina davlatlarda bolalar faqat o‘qitiladi, tarbiyasiga o‘qituvchi mas’ul emas(ya’ni qanday kiyinadi, o‘zini qanday tutadi, bolaning xulq- atvori nazorat qilinmaydi). bizda o‘qituvchilik kasbi shunisi bilan ham ma’suliyatli va murakkabdir. Shu o‘rinda, mutafakkir bobomiz Abdulla Avloniyning quyidagi purma’no so‘zlarini eslash kifoya: ”Tarbiya biz uchun yo hayot- yo mamot, yo, najot-yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir”.
bolaning shaxs sifatida kamol topishida ko‘pgina omillar muhim rol o‘ynaydi. ko‘pchilik olimlar, jumladan J.Lokk, avstriyalik psixiatr Z.freyd fikricha,shaxs asosan ikki xil omil ta’sirida shakllanadi. birinchisi biogenetik yo‘nalish ya’ni odamning irsiyati, nasl –nasabi hisoblanadi. Unga ko‘ra, bola ona qornidayoq o‘z irsiyatiga xos xususiyatlarni o‘zlashtiradi, tug‘ilganidan keyin shuni takrorlaydi. Ushbu fikrlarni Myuler va Gekkellar ham ta’kidlab, bola tug‘ilganidan boshlab shaxs sifatida tarkib topguncha o‘sha tarixiy taraqqiyotni takrorlaydi, deb fikr bildirganlar.
Ikkinchi muhim omil esa, sotsiogenetik omil deb ataladi, buni ijtimoiy deb atash ancha tushunarli. Ijtimoiy muhit-avvalo oila muhiti bo‘lib, bola tug‘ilganidan boshlab odamlar qurshovida yashaydi. Tashqi dunyo bolaga kuchli ta’sir o‘tkazadi. Ya’nikim, bola tashqarida ijtimoiy hayotda ko‘p ta’sirga beriladi. Shaxs tashqi muhitdan turli ijtimoiy munosabatlarni o‘zining faoliyati orqali singdirib, o‘z fe’l- atvoriga aylantirib boradi. Masalan, yangi tug‘ilgan bolani hayvonlar
18410
orasiga qo‘shib qo‘yilsa, uning xatti –harakatlari hayvonlarnikiga o‘xshab qoladi. bola tili ham ijtimoiy muhitga bog‘liq (Mashhur multfilm Mauglini esga olsak, unda ijtimoiylashuv yuz bermaydi) .Mening fikrimcha, ikkinchi omilga jiddiy qarash kerak. chunki hozirda kuchli axborot va taraqqiyot asrida yashayapmiz. Shaxsni o‘ziga og‘dirib, xohlagan ishini qildirishga qodir xurujlar bisyor. bunday ko‘zga ko‘rinmas xatarlardan yosh avlodni asrash uchun ularni bee’tibor qoldirmasligimiz, qiziqishlarini, ko‘ngil kechinmalarini tinglay bilishimiz,eng asosiysi ularni kitobga oshno qilishimiz kerak . Zero ma’naviyati yetuk,mustaqil fikrli, atrof- muhitga teran nigoh bilan qaraydigan avlod mustaqil mamlakatimiz tayanchidir.
Foydalangan adabiyotlar:1. Jakbarov M. komil inson g‘oyasi.T.20022. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar. Qarshi: Nasaf. 20003. Jamilova N. va Xasanboyeva O. “Pedagogika fanlarini o‘qitish metodikasi. ”T,2009Elektron ta’lim resuruslari :1.www.pedagog.uz2.www.ziyonet.uz
18510
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA DARSLARNI YANGI METODLAR USULIDA OLIB BORISH
Nurtayeva Gulnoz Yusupovna Sirdaryo viloyati Sirdaryo tumanidagi
11-umumta’lim maktabining boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’lim tizimida o‘yinli texnologiyalardan foydalangan holda noan’anaviy dars o‘tish uslublari haqida yoritilgan.O‘yinli texnologiyalarga namunalar berilib, izohlangan.
Kalit so‘zlar: Metod, interfaol, uslub, dars, bola, mashq, yozuv, so‘z, gap, mavzu. Interfaol o‘yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik va boshqa yo‘nalishdagi turlarga ajratiladi. Ular o‘quvchilarda tahlil qilish,hisoblash, o‘lchash, yasash, sinash, kuzatish, solishtirish, xulosa chiqarish, mustaqil qaror qabul qilish, guruh yoki mustaqil jamoa tarkibida ishlash,nutq o‘stirish, til o‘rgatish yangi bilimlar olish faoliyatlarini rivojlantiradi.
Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o‘yinli faoliyatning psixologik mеxanizmlari shaxsning o‘zini namoyon qilish, hayotda o‘z o‘rnini barqaror qilish, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘z imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamеntal ehtiyojlariga tayanadi.
Masalan, 1-sinf darsligidagi 1-mashqda berilgan topshiriqni bajarishda quyidagicha qo‘llash mumkin. Yozuv ekranda ko‘rsatiladi. O‘quvchilar ortiqcha so‘zni aniqlashadi.
Uy hayvonlari: sigir, qo‘y, toshbaqa, ot, it.So‘ng bu so‘zlar ishtirokida gap tuzish topshirig‘i beriladi va tuzilgan gaplar asosida axloqiy
tarbiya beriladi.Namuna: Ot - insonning eng ishonchli do‘sti. O‘quvchilar tomonidan tuzilgan gaplar asosida o‘quvchilar qalbida ona tabiatga muhabbat
uyg‘otiladi, uy hayvonlariga nisbatan ijobiy munosabatda bo‘lishga o‘rgatiladi.«beshinchisi (oltinchisi, yettinchisi ...) ortiqcha» metodiO‘quvchilar mantiqiy tafakkur yuritish ko‘nikmalariga ega bo‘lishlarida ushbu metod alohida
ahamiyatga ega. Uni qo‘llashda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:- O‘rganilayotgan mavzu mohiyatini ochib berishga xizmat qiluvchi tushunchalar tizimini
shakllantirish;- o‘quvchilarga mavzuga taalluqli bo‘lmagan tushunchani aniqlash va uni tizimdan chiqarish
vazifasini topshirish;- o‘quvchilarni o‘z harakatlari mohiyatini sharhlashga undash (mavzuni mustahkamlash
maqsadida o‘quvchilardan tizimda saqlanib qolgan tushunchalarga ham izoh berib o‘tishlari hamda ular o‘rtasidagi mantiqiy bog‘liqlikni asoslashlarini talab etish lozim).
Mazkur metod o‘quvchilardan o‘rganilayotgan mavzu (yoki bo‘lim, bob) yuzasidan tahliliy mulohaza yuritish, shuningdek, eng muhim tayanch tushunchalarni ifodalay olishni talab etadi.
Metodni qo‘llashda quyidagi harakatlar tashkil etiladi:- o‘qituvchi o‘zaro teng nisbatda mavzuga (bo‘lim, bob) oid va oid bo‘lmagan asosiy
tushunchalar tizimini yaratadi;- o‘quvchilar mavzuga (bo‘lim, bob) oid va oid bo‘lmagan asosiy tushunchalarn aniqlaydilar va
daxldor bo‘lmagan asosiy tushunchalarni tizimdan chiqaradilar;- o‘quvchilar o‘z harakatlarining mohiyatini izohlaydilar.Metoddan individual, guruhli va ommaviy shaklda o‘quvchilar tomonidan mavzuning puxta
o‘zlashtirilishini ta’minlash hamda ularning bilimlarini aniqlash maqsadida foydalanish mumkin.1-sinf darsligidagi «Oshxona jihozlari», «Qushlar», «Uy hayvonlari va parrandalar» kabi
mavzularini o‘rganishda yangi mavzuni mustahkamlash uchun mazkur metodni qo‘llash ijobiy natija beradi. bunda mavzuga oid to‘rtta va taalluqli bo‘lmagan (ortiqcha) bitta so‘z (tushuncha, fikr) beriladi. O‘quvchilar ana shu so‘zni (tushuncha, fikr) aniqlaydilar.
18610
Shunday qilib, boshlang‘ich sinf mashg‘ulotlarini integratsiyalash jarayonida didaktik o‘yin texnologiyasidan foydalanish yuqori samara berishi aniq. Ta’lim –tarbiya jarayonini integratsiyalash te’nologiyasini ishlab chiqishda, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarning bilim va tahsil olishga bo‘lgan qiziqishlarini ortiradi, bilish faoliyatini oshiradi, ta’lim-tarbiya jarayoninig yuqori darajada bo‘lishiga imkon yaratadi.
Adabiyotlar:1. N.S.Saydaxmetov. Pedagogik texnologiya taxlil, ta’rif, mulohaza. «Ma’rifat» gazetasi,
1998 yil, 24-iyun.2. M.Ochilov. Yangi pedagogik texnologiyalar. O‘quv qo‘llanma. Qarshi, «Nasaf», 2000 y.3. Йўлдошев Ж., Усмонов С. Педагогик технология асослари. - Т.: “Ўқитувчи” 2004.
18710
CHIZMACHILIK DARSLARNI O‘QITISH METODIKASI
Oqyulova Gulmira Mamirjonovna Andijon viloyat Asaka tuman 7-umum ta’lim
maktabi tasviriy san’at va chizmachilik o‘qituvchisiTel 93 428 33 82
Annotatsiya: Ushbu maqolada umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8-9- sinflarida chizmachilik
darslarini tashkil etish metodikalari haqida fikrlar bildiriladi.Kalit so‘zlar: Pedagogika, - aralash dars turi, kombinatsiyalashgan dars turi, zamonaviy
texnologiyalar, interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalari, o‘quvchilar bilan individual shug‘ullanish, umumlashtirish darslari.
Pedagogikada fanlarning har xil turlari va o‘qituvchining bilimlarni bayon qilishining turli shakllari tahlil qilib berilgan. Masalan, darslar quyidagi turlarga ajratilgan:
• yangi materialni o‘rganish darsi;• bilim, ko‘nikma va malakalami mustahkamlash darsi;• takrorlash-umumlashtirish darsi;• aralash yoki kombinatsiyalashgan dars.Chizmachilik darslari uchun eng keng tarqalib, ommalashgan dars turi - aralash yoki
kombinatsiyalashgan darsdir. bunda o‘qituvchining mavzuni bayon qilishi bilan bir qatorda o‘quvchilar tomonidan amaliy ishlarni bajarilishi ham muhim ahamiyatga egadir. Ushbu amaliy ishlar o‘quvchilarga o‘quv adabiyotlaridan foydalanib olingan bilimlarni mustahkamlashga hamda uy vazifalarini bajarish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlarni o‘zlashtirishlariga ko‘maklashadi. Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar, pedagogik va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga qiziqish ortib bormoqda. bunda, asosan hozirgacha o‘quvchilar tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarni o‘zlari qidirib topishlariga, mustaqil o‘rganib, tahlil qilishlariga va imkoni boricha xulosalarni ham o‘z!ari keltirib chiqarishlariga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxsni rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. bunday ta’lim jarayonida o‘quvchi asosiy figuraga aylanadi. chizmachilik darslarini ham mazmunli tashkil etishda yangicha pedagogikalardan foydalanish ham yaxshi samara beradi. Masalan, darslarda innovatsiyalar va interaktiv metodlardan foydalanish.
Innovatsiya - inglizcha so‘z bo‘lib, yangilik kiritish, yangilik ma’nolarini bildiradi. Innovatsion texnologiyalar pedagogik jarayon hamda o‘quvchi va pedagog faoliyatiga yangilik, o‘zgarishlar kiritish bo‘lib, uni amalga oshirishda asosan interaktiv metodlardan to‘liq foydalaniladi.
Interaktiv metodlar — bu jamoa bo‘lib fikrlashga asoslanadi va pedagogik ta’sir etish usullari bo‘lib, ta’lim mazmunining tarkibiy qismi hisoblanadi. bu metodlarning o‘ziga xosligi shundaki, ular faqat pedagog va o‘quvchining birgalikdagi faoliyati orqali amalga oshiriladi.chizmachilik o‘qituvchisidan ham zamonaviy texnologiyalarni bilish va ulardan o‘zining kasbiy faoliyatida o‘rinli foydalana olish malakalariga ega bo‘lishlik talab qilinadi. Umumta’lim maktablaridagi chizmachilik darslari o‘zining xususiyatlariga ko‘ra, boshqa fanlardan birmuncha farqlanadi. O‘rganilgan ma’lumotlarning asosiy qismlari bo‘yicha o‘quvchilar individual grafik ishlarni bajaradilar va ularni tekshirish jarayonida o‘qituvchi har bir o‘quvchi bilan individual ishlashiga to‘g‘ri keladi. Amalda o‘quvchi chizmachilik fanini o‘qituvchi rahbarligi va nazorati ostida maxsus jihozlangan chizmachilik kabinetida o‘rganadi. darsda o‘qituvchining nazariy ma’lumotlarni tushuntirganidan keyin shu mavzu bo‘yicha o‘quvchilar ish daftarlarida grafik ish bajaradilar. O‘qituvchi har bir o‘quvchining qobiliyat va imkoniyatlarini yaxshi biladi va uni o‘quv jarayonida hisobga olishi yaxshi samara beradi. Lekin o‘quvchilar bilan individual shug‘ullanish vaqti chegaralangan. O‘qituvchi har bir o‘quvchining ishini kuzatish va ularga chizma bajarishning ratsional yo‘llarini ko‘rsatish, mavzuning qiyin joylarini tushuntirish hamda bajarilgan ishlarni tekshirish imkoniyatiga ega. Shuning uchun o‘qituvchining darsni tashkil qilishiga ko‘p narsa bog‘liq. chizmachilik darslari maxsus jihozlangan chizmachilik kabinetlarida o‘tiladi.
Xulosa o‘rnida aytishimiz mumkinki, 8-9-sinflarda chizmachilik fanini o‘qitish o‘quvchilarning yosh xususiyatlari hamda hayotiy va mehnat tajribalaridan kelib chiqqan holda o‘ziga xos
18810
xususiyatlarga ega. O‘quvchilar bu vaqtga kelib bilim olishga ongli ravishda, ma’lum maqsad bilan intiladilar. Shuning uchun o‘qituvchi o‘z oldidagi vazifalarni tahilil qilib, har bir darsning eng optimal tuzilishini o‘ylab, dars maqsadlariga to‘liq javob beradigan tuzilishni topishga harakat qilishi kerak. Navbatdagi darsning muvaffaqiyati ko‘pincha oldin o‘tilgan darslar qatorida uning qanday o‘rin tutishiga, o‘quvchilar egallagan bilim va amaliy ko‘nikmalariga hamda ularga tushuntiriladigan bilimning hajmi va mazmuniga bog‘liq. bunda o‘qituvchi o‘quvchilarning dunyoqarashlari darajasi, darslik yoki ilmiy-ommabop va texnik adabiyotlardan mustaqil o‘qib o‘rganish imkoniyatlariga tayanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. E.I.Ro‘ziyev, A.O.Ashtrboyev. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. — T.: «fan va
texnologiya», 2010 2. www.ziyouz.com kutubxonasi
18910
OLMOSHNING MA’NO TURLARI
Zilola Ortiqova Sam DCHTI akademik litseyi
Ona tili va adabiyot o‘qituvchisi Telefon: +998915545273
[email protected] Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘quvchilarga olmosh va uning uslubiyati haqida ma’lumotlar
berish, ularni boshqa so‘z turkumlari o‘rnida to‘g‘ri qo‘llash va takrorlarning oldini olish masalalarini turli grammatik vositalar orqali yetkazish
Kalit so‘zlar: Olmoshning uslubiy xususiyatlari, ta’limiy maqsad, oldingi o‘ringa olib chiqish, nutq faoliyatini o‘stirish, so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llash,grammatik o‘yin, ichi bo‘sh so‘zlar, olmosh turlari, ko‘rsatish olmoshlari.
Olmosh va uning uslubiy xususiyatlarini o‘quvchi ongiga singdirishda o‘qituvchi ta’limiy
maqsadni olg‘a suradi. buning uchun o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lish natijasida musobaqali darslar tashkil qilishdan iborat. Guruhda o‘zaro ahillik, guruhda o‘z bilimini namoyon qilish va guruhini oldingi o‘ringa olib chiqishga harakat qilishdan iborat. O‘quvchilarning mavzu haqida bilim va ko‘nikmalarini shakllantirish, ularning nutq faoliyatini o‘stirish, nutq jarayonida so‘zlarni to‘g‘ri qo‘llay olishni o‘rgatadi.
Avvalo, o‘qituvchi o‘quvchilar bilan salomlashadi, davomatni aniqlaydi,texnik jihozlarni darsga tayyorlaydi, o‘quvchilarni dars jarayonida kayfiyatini ko‘tarish uchun bir talantli o‘quvchiga qo‘shiq kuylatadi. O‘quvchilarni 3 guruhga ajratadi va uyga vazifalar turli grammatik o‘yinlar asosida so‘raladi. doskani uchga bo‘lib o‘quvchilarning ballari qo‘yib boriladi va bu topshiriqlar shaxmat o‘yini asosida ham olib borilsa dars noan’anaviy tus beradi.
Olmoshning nima uchun ichi bo‘sh so‘zlar deyilishi, uning atash ma’nosi yo‘qligi, ularning maxsus qoidasi, so‘rog‘i yo‘qligi,barcha so‘z turkumlari o‘rnida kela olishi, ularning sintaktik vazifasini bajarishi, so‘z, so‘z birikmasi, hatto gap o‘rnida kelishi, olmoshning ma’no turlari, olmoshning ma’no turlaridan qaysilari olmoshning tuzilishi jihatidan qaysi turlariga kirishi va olmosh so‘z turkumidan boshqa so‘z turkumlarini hosil qilish masalalarini o‘quvchilarga yetkazish maqsadida o‘quvchilarning diqqatini tortish uchun turli qiziqarli o‘yinlardan foydalansak maqsadga muvofiq bo‘ladi. dars jarayonida “Aqliy hujum”,”Zanjir o‘yini” “ko‘rsatish olmoshlarining bir-biridan farqini bilasizmi?’’, ‘’Bittasi to‘g‘ri’’, “Bittasi begona”, “Beshovi tog‘ri”, “Kim ko‘p meva tera oladi?” usullaridan unumli foydalaniladi.
O‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘quvchilarning olgan bilimlarini baholash maqsadida “Aqliy hujum” usulidan foydalaniladi. bunda tezkor savollar yordamida har bir o‘quvchi guruhiga ball to‘plashga harakat qiladi.
Guruhlarga “Ko‘rsatish olmoshlarining bir-biridan farqini bilasizmi?” grammatik o‘yinda topshiriq beriladi. bunda guruhlar ko‘rsatish olmoshlari so‘zlovchi bilan predemt orasidagi vaqt va masofa munosabatiga ko‘ra bir-biridan farqlanishini bilish uchun o‘qituvchi o‘quvchilardan ko‘rsatish olmoshlari ishtirokida gaplar tuzishni talab qiladi va gap tarkibidagi gaplarni tahlil qiladi. Natijada o‘quvchi bu olmoshi so‘zlovchining ko‘z oldida bo‘lgan, eng yaqin turgan, nutq so‘zlanib turgan paytda tilga olingan predmetni ko‘rsatishini, shu olmoshi so‘zlovchining ko‘z oldida bo‘lgan yoki yaqin vaqt ichida so‘zlab o‘tilgan predmetni yana eslatish uchun ishlatilishini, u olmoshi orqali ko‘z oldida bo‘lmagan predmetga ishora qilinishini va kishilik olmoshidan farqini, o‘sha olmoshi so‘zlovchiga nisbatan uzoqroq bo‘lgan predmetni ko‘rsatish, ilgari so‘zlab o‘tilgan ma’lum bir predmetni, voqeani eslash orqali ko‘rsatishini bilib oladi.
“Bittasi tanish”,”Bittasi begona”,”Beshovi to‘g‘ri” o‘yinlari asosida ham olmosh qaysi so‘z turkumi o‘rnida kelganini yoki so‘z birikmasi, hatto gap o‘rnida kelganini olmoshning ma’no va tuzilishi jihatdan turlarini toppish imkonini beradi. bu masalalarni ”Meva teramiz” o‘yini orqali qo‘llasak ham bo‘ladi.
Mavzuni mustahkamlash uchun “Super test”,”Grammatik topishmoqlar” usullaridan foydalansak o‘quvchilar e’tibori mashg‘ulotga qaratiladi. Rasm asosida badiiy matn tuzish topshirig‘I berilsa o‘quvchi olmoshning nima uchun boshqa so‘z turkumlari o‘rnida kelishi, olmoshlar nutqimizni o‘rinsiz takrorlardan tozalashning, fikrni ixcham bayon qilishning muhim vositasi ekanini tushunib
19010
olishadi. dars oxirida “Ofarin”(5 baho) “barakalla”(4 baho) va “Jarima”lar (3 baho), “Jazo” (0 baho) soni aniqlanadi va mashg‘ulot davomida faol qatnashgan o‘quvchilarga yangi kitoblar, ruchkalar yoki mevalar sovg‘a qilinadi. Uyga vazifa sifatida darslikdagi qoidalar va mashqlar beriladi.
Adabiyotlar ro‘yxati 1. hozirgi o‘zbek adabiy tili Nurmonov, A.Sobirov, Sh.Yusupova Toshkent “Ilm ziyo” -2015
yil 331-335 betlar 2. O‘zbek tili Asqarova Tosh. 3. O‘zbek tilidan universal qo‘llanma b.Mengliyev, O‘.Xoliyorov Toshkent “Akademnashri”
2011. 216-219 betlar4. hozirgi o‘zbek adabiy tili A.Anorbekova, Sh.Mirzayeva “NOShIk” nashriyoti Toshkent-2011
115-122 betlari.
19110
ONA TILI DARSLARINI INNOVATSION YONDASHUV ASOSIDA TASHKIL ETISH AFZALLIKLARI
Buxoro viloyati G‘ijduvon tumani 17-umumiy o‘rta ta’lim maktabi
ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi Otayeva Maxfura,
Abdurahmonova Muhabbat
Annotatsiya: Maqolada umumiy o‘rta ta’lim maktablarida ona tili va adabiyot fanini innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda o‘qitish o‘quvchi dunyoqarashining shakllanishi, og‘zaki nutqning rivojlanishi va ravon bo‘lishida alohida ahamiyatga ega ekanligi haqida so‘z boradi.Shuningdek, darsda turli o‘yin va og‘zaki so‘rovlardan foydalanish, rasmlarga qarab gap tuzish, qiziqarli test savollariga javob topish, muammoli vaziyatlarni tahlil qilish, dars samaradorligini oshiribgina qolmay, balki mashg‘ulotning qiziqarli kechishiga sabab bo‘lishi misollar yordamida keng ochib berilgan.
Kalit so‘zlar. Innovatsiya, dunyoqarash, og‘zaki nutq, yozma nutq, muammoli vaziyat, mustaqil o‘rganish.
Ma’lumki, Ta’lim to‘g‘risida gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ni amaliyotga joriy qilishning keyingi bosqichlarida barcha o‘quv fanlari bilan bir qatorda adabiy ta’lim tizimida ham ta’lim metodlarini ilg‘or pedagogik texnologiyalar asosida ishlab chiqish, tabaqalashtirilgan ta’lim mazmuni va metodlarini yaratish, ularni ma’rifiy-ma’naviy tarbiyaga mos ravishda takomillashtirish ishlari davom ettirildi. Xususan, o‘zbek tili o‘quv mazmunida adabiy materialni o‘rganishga bo‘lgan e’tibor kuchaydi. Til ta’limi sohasida asosiy natija o‘zbek adabiy tilining boy imkoniyatlaridan keng foydalangan holda fikrni og‘zaki va yozma shakllarda to‘g‘ri va ravon ifodalash ko‘nikmalarining shakllanganlik hamda rivojlanganlik darajasi bilan baholanadi. O‘zbek tili mashg‘ulotlarida nutqning asosiy materiali- so‘z ustida ishlash, o‘quvchilarning lug‘at boyligini oshirish, so‘zdan to‘g‘ri va o‘rinli foydalanish malakalarini shakllantirish nutq madaniyatini rivojlantirish sohasida muhim ahamiyat kasb etadi.
Komil inson tarbiyalashda maktab ta’limida yetakchi fan hisoblangan ona tili fanining o‘rni beqiyosdir. Ona tili ta’limining asosiy talablariga ko‘ra, o‘quvchi mavzu bo‘yicha belgilangan bilim, malaka va ko‘nikmalarni egallash uchun darslikdagi mashq va topshiriqlarni mustaqil, ijodiy fikrlash orqali bajarish kerak. Shuningdek, berilgan topshiriqlarni bajarishda kuzatish, umumiylikni topish, farqlarni aniqlash, qiyoslash, tasniflash, xulosa chiqarish, amaliyotda qo‘llash kabi amallarni bajarish kerak. Afsuski, keying paytlarda til va nutq ta’limida quyidagi muammolarga duch kelyapmiz.
O‘quvchilar nutqidagi tipik kamchiliklar 1. Matnda mavzuga uyg‘un holda asosiy fikrni yoritib bera olmaslik;2. So‘z tanlashdagi xatoliklar, ma’nodosh so‘zlardan foydalana olmaslik;3. bitta gap yoki yondosh gaplarda bir so‘zni o‘rinsiz takrorlash;4. Gap tuzishda so‘zlar tartibiga e’tibor bermaslik,gap bo‘laklari o‘rnini chalkashtirish;5. ko‘proq bir qolipdagi oddiy va sodda sintaktik qurilmalarni qo‘llash;6. Yozma nutqda murakkablashgan sodda gaplar qo‘shma gaplarning deyarli ishlatilmasligi;7. Turli tasvir vositalari ishlatilgan jumlalar,hissiy-ta’siriy bo‘yoq bildiruvchi ifodalarning
qo‘llanmasligi.Xo‘sh, bunday vaziyatda nima qilish kerak, degan savol tug‘iladi. fikrimizcha, ayni chog‘da,
lo‘nda qilib aytganda, umumiy o‘rta ta’limda Grammatika- grammatika uchun emas, balki Gram-matika –fikrning aniq va lo‘nda ifodasi uchun shioriga amal qilish maqsadga muvofiq. buning uchun: O‘quvchilarning aniq va ravon so‘zlashlariga qaratilgan, o‘z pedagogik faoliyatim davom-ida dars tashkil qilishda ayrim usullardan foydalanish xususidagi fikr-mulohazalarimni kasbdosh-larim e’tiboriga havola etmoqchiman.
Ona tili darslarini innovatsion ta’lim texnologiyalari asosida tashkil etish va o‘quvchilarda mustaqil ishlash, shuningdek, ijodiy fikrlash kompetensiyasini shakllantirishda Juftlikda ishlash, Kichik guruhlarda ishlash, Daraxt yechimi, tugallanmagan gap mashqi, Charxpalak, Adashgan so‘zni topish, Chalkash ma’lumotlar, Alifbo, Tarozi, Loto, Qora quti,Taqqoslash kabi metodlardan
19210
foydalanish o‘quvchi mehnati samaradorligini ta’minlaydi. Shulardan o‘z tajribamda sinalgan charxpalak texnologiyasi va Taqqoslash metodini ko‘rib chiqamiz.
Texnologiyaning tavsifi. Ushbu texnologiya o‘quvchilarni o‘tilgan mavzularni yodga olishga, mantiqan fikrlab, berilgan savollarga mustaqil ravishda to‘g‘ri javob berishga va o‘z-o‘zini baholashga hamda qisqa vaqt ichida o‘qituvchi tomonidan barcha o‘quvchilarning egallagan bilimlarini baholashga qaratilgan.
Texnologiyaning maqsadi.Texnologiya o‘quv mashg‘ulotining barcha turlarida dars boshlanishi yoki dars oxirida yoki o‘quv predmetning biron bir bo‘limi tugallanganda, o‘tilgan mavzularni o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilganlik darajasini baholash, oraliq va yakuniy nazorat o‘tish uchun mo‘ljallangan. Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linadi, talab va qoidalar tushuntiriladi. Guruhlarga mos tarqatma materiallar tarqatiladi. har bir guruh a’zosi o‘zi ishlagan tarqatma materiallarining o‘ng burchagiga guruh raqamini yozadi, chap burchagiga esa o‘zining ramziy belgisini chizib qo‘yadi. Vazifa bajarilgan tarqatma materiallar boshqa guruhlarga charxpalak aylanmasi yo‘nalishida almashtiriladi. 11-sinfda Oʻzbek tili va uning taraqqiyoti” mazusini o‘tishda “charxpalak” usulidan foydalanamiz. 1-guruh fikrini 2-guruh, 2-guruh fikrini 3-guruh, 3-guruh fikrini 1-guruh davom ettirib charxpalak hosil qiladi. Qaysi guruh fikr topa olmasa oʻsha guruh oʻyinni tark etadi.
Izoh: reja boʻyicha belgilangan mavzu asosida hamda oʻqituvchining qoʻygan maqsadi (tekshirish, mustahkamlashga,mashqlar bajarishga, baholash)ga mos tayyorlangan tarqatma materiallar guruhlar soniga qarab tayyorlanadi. biz mashqdan kelib chiqib barcha guruhlarga til deganda nimani tushunasiz ? degan bir xil tarqatma berib har xil javob olishga harakat qildik. fikrlar ketma-ket guruhlararo amalga oshiriladi. Masalan oʻqituvchi tomonidan har bir guruh 20 ta fikr yigʻish kerak boʻlsa, 15-16 ta oʻquvchilar tomonidan fikr yigʻilgan boʻlsa, oʻquv materiali oʻzlashtirilgan hisoblanadi. har bir toʻgʻri fikr uchun 1 ball beriladi va guruh baliga qoʻshib boriladi. Oʻquvchilar matnga mos sarlavhalar topadilar. Agar e’tibor berayotgan boʻlsangiz darslikdagi har bir topshiriq va mashqlarga namuna berib, yosh oʻqituvchilarimizga metodik tavsiyalar ham taklif qilib bormoqdamiz. chunki mavzumiz mantiq, mustaqil fikrlash, izlanish, isbotlash, izohlash, tahlil qilish, yangiliklar yaratish, ruhiy holatlardan chiqish, manbalar bilan ishlash, ziddiyatsiz raqobatni yoʻlga qoʻyishni taqozo etadi. (tajriba va izlanishlar asosida)
1-guruh -Til dilga yoʻl topadi. 2-guruh-Til- insonni hayvondan ajratuvchi vosita.3-guruh Til-yangi hayot mezoni. 1-guruh Til tufayli bilim avlodga oʻtadi.O‘quvchilar o‘z baholari yoki ballarini belgilab olishgach, o‘qituvchi vazifa bajarilgan
qog‘ozlarni yig‘ib oladi va baho (ballar)ni guruh jurnaliga ko‘chirib qo‘yadi.Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytish mumkinki, qo‘llanilgan usullar o‘quvchilarning
intellektual faollik, qiziqishlari hamda moyilliklaridan kelib chiqqan holda bilimlarning ortishi va ko‘nikmalarining malakaga aylana borishini ta’minlaydi. Ta’lim sifat samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Mamlakatimizda ta’lim-tarbiyani hozirgi zamon talablari darajasida olib borishda mavjud barcha imkoniyatlar va vositalardan samarali foydalanganimizdagina ma’naviyati yuksak yoshlarni tarbiyalashga erishamiz.
Foydalanilgan adabiyotlar:1) karimov I.A Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch.-T.,”Ma’naviyat”, 2008.2) Mahmudov N. M Odilov Y.R Ziyodullayeva G.Sh Ona tili. Umumiy o‘rta ta’lim maktab-
larining 11-sinfi uchun darslik. davlat ilmiy nashriyoti, 2018.3) Mahmudov N. M Nurmonov A. Sobirov A.Nabiyeva d.6-sinfi uchun darslik.”Tasvir”
nashriyot uyi.T.,20174) hamroyev M.A. O‘zbek tilidan ma’ruzalar majmuasi.-T., 2011
19310
TA’LIM JARAYONIDA AKTNI QO‘LLASH TIZIMLARINING AHAMIYATI
Oysuluv Hidoyeva Ulug‘bek qizi Uchquduq tumani 5- maktab tarix fani o‘qituvchisi
Telefon: +998(91)[email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada AKT ning ta’limda tutgan o‘rni va tizimda undan foydalanish masalalari ko‘rib chiqiladi. AkT ning rivojlanishi orqali ta’limni rivojlanishi mumkinligi haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar: ta’lim jarayoni, AKT, internet, taqdimot, axborot texnologiyalari, media-resurs, axborot olami.
Hozirgi kunda ta’lim jarayoni barchani e’tiboriga tushgan va uni sifatli, tizimli tashkil etish uchun katta o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. O‘qituvchilarga ham keng imkoniyatlar berilmoqda. darhaqiqat, XXI asr – axborot asri hisoblanadi. buni esa barcha ta’lim jarayonini AkT vositalarini qo‘llab samarali faoliyat olib borilayotganida ko‘rishimiz mumkin.
So‘ngi yillarda esa yangi yo‘nalish onlayn ta’lim ham rivojlandi. bunday yo‘nalishni rivoji albatta AkT orqali bo‘lishi aniq. Sababi uzoqdagi o‘quvchiga ham ta’lim berish uchun internet orqali muloqot qilishga imkon bermoqda.
Pedagogik mukammallik fan, texnologiyalar va ularning mahsuloti - axborot texnologiyalarining hozirgi rivojlanish darajasiga mos keladigan bilim va ko‘nikmalarning birligiga asoslanadi.
AKTni qo‘llash tizimini quyidagi bosqichlarga bo‘lish mumkin:1-bosqich: Muayyan taqdimotni talab qiladigan o‘quv materialini aniqlash, o‘quv dasturini
tahlil qilish, tematik rejalashtirish, mavzularni tanlash, dars turini tanlash, ushbu turdagi dars uchun materialning xususiyatlarini aniqlash;
2-bosqich: Axborot mahsulotlarini tanlash va yaratish, tayyor ta’lim media-resurslarini tanlash, o‘z mahsulotingizni yaratish (taqdimot, o‘qitish, trening yoki monitoring);
3-bosqich: Axborot mahsulotlaridan foydalanish, sinfda har xil turlardan foydalanish, o‘quv ishlarida foydalanish, talabalarning ilmiy-tadqiqot faoliyatini boshqarishda foydalanish.
4-bosqich: AKTdan foydalanish samaradorligini tahlil qilish, natijalar dinamikasini o‘rganish, fan bo‘yicha reytingni o‘rganish.
Ta’lim berishda o‘qituvchiga yuqorida berilgan tizimlar bo‘yicha tajribaga ega bo‘lish masalasi mavjud bo‘lib, uni malaka oshirish kurslarida, maktabning o‘zida mavjud imkoniyatlardan foydalanib o‘rgatilib kelinmoqda. bu jarayon o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini ularning ko‘rib tushunish imkoniyati orqali bilim olishini ta’minlab beradi.
Jamiyatni axborotlashtirish, yangi axborot texnologiyalari bilan ta’minlash insonlarning turli – tuman ma’lumotlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirishda muhim o‘rin tutadi.
Ta’limda o‘quvchining bilimini nazorat qilish uchun ham onlayn testlar va qo‘llanmalardan foydalanish mumkin. bundan tashqari o‘qituvchilar ham o‘zaro tajriba almashish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
Inson axborot olami ichra yashar ekan, voqea-hodisalar jarayonlarning bir – biriga aloqadorligini, o‘zaro munosabatlari va mohiyatni tashkil etish,o‘z xayotidan kelib chiqayotgan murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko‘pdan - ko‘p dalil va raqamlarga murojaat qiladi.
Ayni paytda siz turli xil manbalardan ma’lumot olishingiz, undan foydalanishingiz va o‘zingiz yaratishingiz kerak. AkTdan keng foydalanish o‘qituvchiga o‘z fanini o‘qitishda yangi imkoniyatlar ochadi, shuningdek uning ishini sezilarli darajada osonlashtiradi, o‘qitish samaradorligini oshiradi va o‘qitish sifatini oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Ларина В.П., Ходырева Е.А., Окунев А.А. Лекции на занятиях творческой лаборато-
рии «Современные педагогические технологии».- Киров: 1999 – 2002.
19410
O‘QUVCHILARGA ISH QOG‘OZLARI USTIDA ISHLASH QOIDALARINI O‘RGATISH.
Qilicheva Lobar JabborovnaQarshi shahar 44-maktab
ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi.Tel nomer:998999461467
Elektron pochta: [email protected]
Annotatsiya: Tilga ixtiyorsiz - elga e’tiborsiz. (A.Navoiy) Tilimizning tovush qurilishi juda ham rangin, har qanday ma’no-mazmunni ohang og‘ushida tasvirlash, ta’kidlash va tasdiqlashday betakror imkonga ega.
Kalit so‘z: Ish yuritish, ariza, dalolatnoma, taklifnoma, tarjimayi hol, tushuntirish xati, e’lon, hisobot, ma’lumotnoma, tavsiyanoma, ishonchnoma, tavsifnoma va bayonnoma. hozirgi kunda eng dolzarb masalalardan biri ish hujjatlarini to‘g‘ri to‘ldirishdir. Ish qog‘ozlariga asosan: ariza, dalolatnoma, tavsiyanoma, bayonnoma, ishonchnoma, taklifnoma, hisobot, e’lon, tushuntirish xati, tavsifnoma, ma’lumotnoma, tarjimayi hol kiradi. har bir shaxs ush hujjatlari bilan tanishishi, ularni to‘g‘ri to‘ldirish, yozish tartibini bilishi kerak. buning uchun ularni maktab davridayoq bu ish qog‘ozlari bilan tanishtirish darkor.
Xususan, rasmiy ish uslubida kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarini olgan so‘zlar, ko‘tarinki-tantanavor yoki bachkana, dag‘al so‘zlar, shevaga oid so‘zlar, tor doiradagi kishilargina tushunadigan so‘zlar, o‘xshatish, jonlashtirish, mubolag‘a, istiora, tashxis kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiluvchi usullar ishlatilmaydi. kishi o‘z fikrini aniq va ravon ifodalashi uchun tildagi uslublardan ham xabardor bo‘lishi, kundalik so‘zlashuv tilidan tashqari rasmiy - ish yuritish tilini ham bilishi kerak. chunki oddiy ishchimi, dehqonmi, tadbirkormi yoki ziyolimi, baribir, hech bo‘lmaganda, tilxat, ariza yoki ishonchnoma yozishiga to‘g‘ri keladi. U yoki bu darajadagi korxona, muassasa yoki tashkilot rahbarining faoliyatini esa ish yuritish qog‘ozlarisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham “davlat tilihaqida”gi qonunimizning o‘zak moddalari (8-14-moddalar)da ish yuritishning tilga aloqador jihatlari qoidalashtirilgan.
Buning ustiga, qoliplashgan so‘z birikmalari hujjatlarni tayyorlash va ulardan foydalanish jarayonlari anchagina tezlashtirish imkonini beradi. Ma’lumki, har bir hujjat turining mohiyati va maqsadi bilan bog‘liq ravishda o‘ziga xos qoliplashgan sintaktik tuzilmalar shakllana boradi.
Ish yuritishning bevosita asosini hujjatlar tashkil qiladi. Mazmunan, hajman va shaklan xilma-xil bo‘lgan hujjatlar katta-yu kichik mehnat jamoalarining, umuman, kishilik jamiyatining uzluksiz faoliyatini tartibga solib turadi. Zero, hujjatlar kechagina paydo bo‘lgan narsa emas, kishilik jamiyati shakllanishi bilanoq bu jamiyat a’zolari o‘zaro munosabatlaridagi muayyan muhim holatlarni muntazam va qat’iy qayd etib borishga ehtiyoj sezganlar. Ana shu ehtiyoj javob sifatida, tabiiyki, ilk, ibtidoiy hujjatlar yuzaga kelgan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. Ona tili 10-sinf darsligi, 2.G‘ulomov A., Asqarova M., hozirgi o‘zbek adabiy tili, sintaksis.
19510
BUGUNNING O‘QITUVCHISI FAOLIYATIDA RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA MASOFAVIY TA’LIMNING AHAMIYATI
Qodirova Muxarram Zoxidjonovna Andijon viloyati Oltinko‘l tuman
2-umumta’lim maktabining ingliz tili fani o‘qituvchisi Annotatsiya: Mamlakatimizda ta’lim sohasini isloh qilish bo‘yicha asosiy hujjatlaridan biri
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” da bozor iqtisodiyoti talablariga javob beradigan kadrlarni tayyorlovchi ta’lim muassasalarida o‘quv jarayonini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), internet va kompyuter tarmoqlari negizida tashkil etish zarurligi alohida ta’kidlangan. Mamlakatimiz talim tizimida sifatli kadrlar tayyorlash uchun keng ko‘lamda samarali qo‘llanilayotgan o‘qish jarayoni zamonaviy AKTlarga asoslangan masofaviy ta’lim tizimidir.Masofaviy ta‘lim — o‘qitishning yangi shakli bo‘lib, u ta‘limning yangi shakllari, metodlari, vositalari, tashkil etilishi, pedagog va tinglovchi o‘rtasidagi hamda tinglovchilarning o‘zaro muloqoti shakllarini nazarda tutadi. Shuningdek, bunday ta‘limning o‘ziga xos turli shakllari, ijtimoiy buyurtma bilan asoslangan o‘z maqsadiga, tanlangan ta‘lim muassasasining o‘quv dasturlarida belgilangan mazmun hamda o‘qitish metodlarining tashkiliy shakli va maxsus vositalariga ega bo‘ladi. Masofaviy ta’lim - bu masofadan turib ma’lumot almashish vositalariga (sun’iy yo‘ldosh televideniesi, radio, kompyuter aloqasi va boshqalar) asoslangan ixtisoslashtirilgan axborot va ta’lim muhiti yordamida taqdim etiladigan ta’lim xizmatlari majmui.
Kalit soʻzlar: Taʼlim, texnologiyalar, innovatsion, oʻquvchi, dars, metod, oʻqituvchilar, yangiliklar, dars ishlanmalar
Masofaviy ta’lim - bu masofaviy ta’lim, masofaviy o‘qitish tizimi sizga shaxsiy kompyuter va
Internet tarmog‘idan foydalanish orqali zarur ko‘nikmalar va yangi bilimlarni olish imkoniyatini beradi. kompyuterning joylashuvi muhim emas, shuning uchun siz uyda, ishda, masofaviy o‘qitish markazlaridan birining on-layn sinfida, shuningdek, Internetga ulangan shaxsiy kompyuter mavjud bo‘lgan boshqa joyda o‘qishingiz mumkin. bu masofaviy o‘qitishning an’anaviy o‘qitish shakllaridan eng muhim ustunligidir.
Maktab ta’limida pedagogik telekommunikatsiya texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish ta’limning shakllari, mazmuni va maqsadlari o‘zgarishi sababli sifat jihatidan yangi natijaga olib kelishi mumkin. Axborot ta’limi muhitining sezilarli darajada kengayishi, maktab o‘quvchilari va o‘qituvchilarning boshqa maktablar va mamlakatlardagi hamkasblari bilan aloqa qilish imkoniyatlarining kengayishi, dunyo ma’lumotlar bazalariga kirish talabalarning bilim olishga bo‘lgan qiziqishini kuchaytirishi, o‘quv faoliyatida ijodiy tarkibiy qismini kuchaytirishi, zamonaviy ochiq dunyoda yashash sharoiti sifatida. .
O‘rta maktabda masofaviy o‘qitishning asosiy vazifalari muhim tarkibiy qism sifatida umumiy ta’lim tizimida quyidagilar mavjud:
Masofadan turib ta’lim ma’lumotlari almashinuvini ta’minlaydigan eng yangi axborot texnologiyalaridan foydalangan holda ixtisoslashtirilgan o‘quv muhiti yordamida o‘rta (to‘liq) umumiy ma’lumotga ega bo‘lish ; bolalarning o‘rta ma’lumot olishlari uchun sharoit yaratish kasallik va psixofizik rivojlanishning o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ularning jismoniy va aqliy xususiyatlariga muvofiq; O‘quv jarayoni samaradorligini oshirish va shaxsiy fazilatlarni har tomonlama barkamol rivojlantirish uchun olingan bilim va ko‘nikmalardan o‘z vaqtida foydalanish uchun shart-sharoitlar yaratish;
Masofaviy texnologiyalardan foydalanish tajribasi bunday o‘qitishning bir qator afzalliklari to‘g‘risida gapirishga imkon beradi:
- Oʻquvchilar uchun “tasavvurlararo” ma’lumotlarning ochiqligi, chunki ularda kompyuter va Internet resurslarining texnik imkoniyatlaridan foydalangan holda alternativ axborot manbalaridan foydalanish imkoniyati mavjud;
- avtomatlashtirilgan o‘qitish va test tizimlaridan foydalanishga, o‘zini o‘zi boshqarish vazifalariga va hokazolarga e’tibor qaratish orqali o‘quv jarayoni sifatini yaxshilash;
bugungi kunda taraqqiyot juda tez rivojlanmoqda va juda tez o‘zgarmoqda. deyarli har daqiqada sayyoramizning turli burchaklarida o‘zgarishlar, yangilanishlar va kutilmagan voqea-hodisalar sodir bo‘lmoqda. har bir kunimiz kuchli axborot oqimi ostida kechmoqda. Axborot
19610
oqimi bizni uyda, ishxona va ta’tilda ta’qib etadi. Inson informatsiya ta’siridan xoli normal faoliyat yurita olmaydi. hayotni anglash, uni o‘rganish informatsiyalarni yig‘ish va o‘zlashtirish orqali kechadi. Insonning bilimlilik darajasi ham ma’lum davr ichida shaxs tomonidan o‘zlashtirilgan informatsiyalarning ko‘p yoki ozligi bilan belgilanadi.Shuning uchun zamonaviy bilimlar sari keng yo‘l ochish, ta’limotni takomillashtirishda yangi axborot texnologiyalardan unumli foydalanishbugungi kunning talabiga aylandi. Vaholanki, ta’lim tizimida sezilarli o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Ta’lim tizimida Masofadan o‘qitish uslubi shakllari qo‘llanilmoqda. Masofadan o‘qitish uslubi - bu sirtqi o‘qishning yangi shaklidir. Masofadan o‘qitish bu mustaqil o‘qishdir. Mustaqil o‘qish insonning mustaqil fikrlash, holatni baholash, xulosa va bashorat qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. Masofadan o‘qitishning yana bir afzalligi shundaki, unda o‘quvchi o‘ziga qulay vaqtda va hattoki ishdan ajralmagan holda o‘qishi mumkin. Aynan shu afzalliklari tufayli bu uslub dunyoda hozirgi kunda keng tarqalgan. ko‘pgina yirik korxonalar mutaxassislari malakasini oshirish yoki o‘zgartirish uchun shu uslubdan foydalanib, yiliga millionlab dollarlarni tejamoqdalar. Masofadan o‘qitishning yana bir afzallik tomoni unda o‘qish muddatini o‘quvchi o‘zi belgilaydi, ya’ni talaba ixtiyoriy paytda o‘qishni boshlaydi, materiallarni o‘qituvchi nazoratida o‘zlashtiradi. O‘zlashtirish topshiriqlarni, testlarni bajarishiga qarab aniqlanadi. O‘quvchi berilgan programmani qanchalik tez o‘zlashtirsa, shunchalik tez o‘qishni tugatadi va guvohnoma oladi. dasturni o‘zlashtira olmasa, unga mustaqil ishlab, o‘qishni davom ettirishga imkoniyat beriladi.Masofadan o‘qitishda odatda ishlayotganlar onalar, o‘qiyotganlar biror mutaxxassislikni egallash yoki malakasini oshirish maqsadida o‘qiydi. bu uslub nogironlar uchun juda qulaydir. Masofadan o‘qitishda hattoki maxbuslar ham o‘qish imkoniga ega. Masofadan o‘qitish uchun talabalar uchun auditoriyalar, yotoxonalar zarur emas. Masofadan o‘qitishda moliyaviy harajatlar asosan o‘quv uslubiy materiallar tayyorlash uchun, maxsus auditoriyalar uchun sarflanadi. bu xarajatlarning asosiy qismi bu jarayonni tashkil etish bosqichida sarflanadi. keyinchalik moliyaviy harajatlar kamayadi. Shuning uchun talabalar sonini oshishi bilan o‘qish narxi ham pasayadi. Masofadan o‘qitishda asosiy e’tiborni o‘quv-uslubiy materiallarni tayyorlashga qaratish darkor. chunki o‘quv-uslubiy materiallarning sifati masofadan o‘qitish sifatining eng asosiy omillaridan biridir. O‘quv-uslubiy material qanchalik tushunarli va batafsil bo‘lsa, shunchalik u o‘quvchiga foydali bo‘ladi. Ya’ni material uslubiy jihatdan puxta bo‘lmog‘i zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati1. Andreev A.A. Masofaviy ta’limga kirish. O‘quv qo‘llanma. - M .: VU, 2007 yil.2. drozdetskaya G. V. Rus tili va nutq madaniyatini o‘qitishda masofaviy ta’lim masalalari //
Ta’lim falsafasi. - 2011. - № 6 (39). - S. 307-315.
19710
APPLIKATSIYA VA GAZLAMA BILAN ISHLASH DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI
Rajabova Shohida SadullayevnaXorazm viloyati Yangiariq tumani
21 -son maktabning Texnologiya fani o‘qituvchisi+998972113456
Annotatsiya: ushbu maqolada texnologiya darslarida applikatsiya va gazlama bilan ishlash darslarini tashkillashtirish va uning qay tarzda olib borilishi, o‘quvchilarda gazlamalar bilan ishlash texnologiyasi tahlil etilgan.
Kalit so‘zlar: applikatsiya, gazlama, texnologiya, dars, detal, tikish jarayoni
Applikatsiya tasvirlash texnikasining turli formalarini qirqish va ularni fon tarzida qabul qilingan materiallar hisobiga mustahkamlashga asoslanuvchi turidir. bu applikatsiyadan faqat bezash maqsadlarida ko‘rgazmali qurollar, turli o‘yinlar uchun qo‘llanmalar, o‘yinchoqlar, bayroqlar, suvenirlar, devoriy gazetalar, stendlar va hakozalarni bezashda ishlatiladi. Applikatsiya bilan shug‘ullanish o‘quvchilarni garmonik rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Applikatsiya ijodni rivojlantirishda katta yordam beradi tasavvurni boyitadi, kuzatuvchanlik va diqqatni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, chamalash va rangni sezishni o‘stiradi.
Applikatsiya ishini bajarishda asosiy e’tibor uning umumiy ko‘rinishiga qaratilishi kerak. Yaxshi o‘ylangan kompozitsiya, yaxshi tasvirlash lozim bo‘lgan narsalarni joylashtirish applikatsiyaning muvaffaqiyatining garovidir. Tasvirlash lozim bo‘lgan narsalar yordamida figura va narsalarning holati aniqlanadi, tasvirlangan hodisalarning uyg‘unligiga erishiladi. Tasvirning barcha detallari, hatto eng kichiklari ham qog‘ozdan qirqiladi, ularni chizmaslik kerak. Tayyorlangan detallar yelimlanadigan sath, ya’ni fonga joylashtiriladi va o‘ylangan tasvir hosil qilinadi, agarda bu tasvir ma’qul bo‘lmasa detallar boshqacha joylashtiriladi. detallarni yopishtirishda joyni adashtirmaslik uchun ularning o‘rnini qalam bilan belgilab qo‘yiladi. Misol tariqasida eng oddiy geometrik shakl – kvadratni olib, uning almashinishini hosil qilish uchun turli holatlarda joylashtirib ko‘ramiz. Ishni boshlash uchun markazni topish, simmetriya o‘qini o‘tkazish va elementlarni shunga ko‘ra joylashtirish lozim. Ish mavzu va fikrni tanlashdan boshlanadi. ko‘pincha ochiq tondagi qog‘oz va fon tanlanadi. Applikatsiya mo‘ljallangan tasvir va elementlar miqdori qog‘ozni tanlashni belgilaydi. Tasvir ustida ishlanganda asosiy ehtibor tanlangan mavzuning mazmuniga, kerakli materiallar, ularning o‘lchamlari, ranglarini tanlashga qaratiladi. Tasvir hajmiga ko‘ra eng katta element asosiy tematik element bo‘lishi kerak.
Tikish darslarida beriladigan politexnik bilim bolalarning bilim doiralarini kengaytiradi. Bolalarni tasavvurlarini insoniyat hayotida muhim o‘rinni egallovchi hamda keng tarqalgan materiallar va ularning xususiyatlari, sanoatning gazlama va tolali materiallar ishlab chiqariuvchi tarmoqlari, materiallardan texnika va insonning madaniy hamda maishiy ehtiyojlarini qondiruvchi ishlab chiqarish kabilar bilan boyitadi. Texnologiya darslari jarayonida o‘quvchilar turli asboblar hamda moslamalar, asosan qaychi, igna va o‘lchov asboblari bilan ishlash malakalarini egallaydilar. Ular bu asbob va moslamalarning har xil turlari bilan tanishadilar. Gazmol bilan ishlaganda mehnat madaniyati, o‘z ishini rejalashtirish hamda tashkil etish ko‘nikmasi rivojlanadi va takomillashadi. bolalarning didlari ham jiddiy o‘sadi va takomillashadi. Gazmol, ip va boshqa materiallarni bir-biriga moslab tanlash, o‘quvchilarni ranglarni birikishi, gazmol va ipning rangi bir-biriga muvofiq kelishiga ehtibor berishga o‘rgatadi. O‘qituvchi o‘quv materiallarini darsda o‘quvchilarni politexnik tahlim bilan qurollantirish amaliy ishlar bilan birikib ketadigan qilib qurollantiradi. U darsda tahlimni o‘quvchilarning faolliklarini, aqliy qobiliyatlarini o‘stiradigan metod va usullardan foydalanadi.
Darslarda o‘quvchilar quyidagi ko‘nikma, bilim va malakalarni egallab olishlari kerak: 1. Gazmol haqidagi umumiy tushunchalar bilan tanitirish. O‘simlik (paxta, zig‘ir)dan
tayyorlanadigan gazmollar haqida dastlabki mahlumotlar beriladi. Gazmolning tuzilishi, ulardagi iplarning to‘qilishi haqidagi ilk mahlumotlar beriladi.
2. Gazmollar asosan nimalarga mo‘ljallanganligi bilan tanishtirish: kiyim-kechak, turmush narsalarga va shu kabilar.
3. Ishlatilishi (tikish, yamash, to‘qish iplari) va yo‘g‘on-ingichkaligiga ko‘ra farqlanadigan
19810
iplar bilan tanishtirish. 4. Tikish va to‘qishda ishlatiladigan asosiy asboblar hamda moslamalar (nina, qaychi,
angishvona, to‘g‘nog‘ich) va ularni saqlashning asosiy qoidalari bilan tanishtirish. 5. Sanchiluvchan asbob va moslamalarni ishlatganda xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan
tanishtirish. Tikish vaqtida to‘g‘ri o‘tirish qoidalari, gigiena talablari. 6. Kerakli uzunlikdagi ipni o‘lchash, uni qirqish yo‘llari bilan tanishtirish (ularni tishlab, totib
uzishga yo‘l qo‘ymaslik), lentani o‘lchash va qirqish. 7. Ip va tolaga ishlov berish usullaridan biri bilan tanishtirish. 8. Yo‘g‘on ip va toladan to‘qishga o‘rgatish. 9. Ninaga ip o‘tkazish, tugun solish, ipni mustaxkamlashni o‘rgatish. 10. “baxya”, “chok” (biriktiruvchi va bezovchi) tushunchalari bilan tushuntirish. 11. Oddiy andazalar tayyorlash. O‘qituvchi chizmasiga muvofiq to‘g‘ri burchak shaklidagi
andazalar qilish. 12. Gazlamani andazaga ko‘ra chamalash. 13. Gazlamani qaychi bilan qirqish usullarini tanishtirish. 14. Gazlamani qalam yoki bo‘r bilan belgilangan to‘g‘ri yoki egri chiziq bo‘ylab qaychida
qirqishni o‘rgatish. 15. Gazlamadan narsalar tikishni o‘rgatish. 16. Tugma qadash usullarini o‘rgatish. Bu mashg‘ulotda o‘quvchilar natural ipak va jun tolali materiallarni, to‘qimachilik sanoati
mahsulotlari bilan tanishadilar. Namuna, rasm, chizma va berilgan o‘lchamlar bo‘yicha andaza bichish olishni va gazlamaning xususiyatlarini (pishqligi, egiluvchanligi, tuzilish) ni o‘rganadilar
Foydalanilgan adabiyotlar:1. R.A.Mavlonova,O.T.To‘raeva, k.M.Xoliqberdiev “Pedagogika” T., “O‘qituvchi” 1998 yil 2. X.Sanaqulov,M.haydarov “boshlang‘ich sinflarda qog‘ozdan amaliy ishlar” 1996 yil 3. R.A.Mavlonova,Goroxova,Ogluzdina O., “Mehnat tahlim metodikasi” T., “O‘qituvchi”
1986 yil
19910
INFORMATIKA DARSLARIDA “LOYIHALASH” METODIDAN FOYDALANISH AFZALLIKLARI.
Rajabova Nargiza Fayzievna Buxoro viloyat Buxoro tuman
xalq ta’limi bo‘limi aniq fanlar metodisti.Telefon: (91)442 92 05
Annotatsiya. Ushbu maqolada Informatika faninining amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tishda “loyihalash” metodidan foydalanish imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Ushbu usulning afzalliklari batafsil yoritib berilgan.
Kalit so‘zlar: interfaol o‘qitish, interfaol metod, loyihalash metodi, dialogli o‘qitish
Kompyuterlar dunyosida mikroprotsessorlar ishlab chiqarish bo‘yicha yetaksi o‘rinda turuvchi “Intel” kompaniyasi butun dunyoda “Obuchenie dlya budushego”-“Kelajak uchun o‘qitish” loyihasini taqdim etdi. Unga ko‘ra zamonaviy ta’limda vositalar va usullarni tanlashda katta darajada ochiqlik va erkinlik hamda pedagogik va axborot texnologiyalarining integratsiyasi XXI asrda o‘rganish va o‘rgatish uchun eng muhim jihatlar hisoblanadi. Ayniqsa pedagog va o‘quvchilarning shaxsini rivojlantirishga yo‘naltirishi, axborot texnologiyalarining rivojlanishining hisobga olinishi bunda yetakchi o‘rinni egallaydi. Ta’limda loyihalar usulidan foydalanish internet tarmog‘i orqali hamkorlikda ishlab, amaliy va laboratoriya mashg‘uloti topshiriqlarini o‘zaro uzviy bog‘langan holda loyihalash o‘quvchilarning mustaqil ishlashga va kelajakda o‘z muammolarini mustaqil hal eta olishiga zamin bo‘ladi. Shuningdek hamkorlikdagi ta’lim o‘quvchilar o‘rtasidagi o‘zaro hamjihatlikni tarbiyalabgina qolmasdan, kelajakda hamkorlik shartnomalarini imzolab, yangi g‘oya va tashabbuslarni ishlab chiqishiga turtki bo‘ladi.
O‘qituvchining asosiy pedagogik mahorati uning eng optimal uslublarni qo‘llagan holda o‘rgatish, yetkazib berish aynan o‘quv va laboratoriya mashg‘ulotlarida amalga oshadi. Shunday ekan, o‘quv mashg‘uloti jarayonini tashkil qilishga to‘g‘ri, yangicha munosabat kerak. bu jarayonda o‘qituvchi oldida muhim bir masala turadi, u ham bo‘lsa ta’lim oluvchilarni bilim olishga jalb qilish hamda qiziqtira olishdir. Zamonaviy o‘quv mashg‘uloti faqat o‘qitishning metod va shakllari bilan cheklanib qolmay, balki ta’lim-tarbiya, rivojlantirish maqsadlarini amalga oshirish, o‘qituvchi va ta’lim oluvchi faoliyatida birgalikdagi o‘zaro bog‘liqlikni ro‘yobga chiqarishni talab qiladi. O‘quv mashg‘uloti o‘qituvchidan ijodiy pedagogik tafakkur, pedagogik mahoratni talab qiladi. Uning o‘qitish vositalari, uning ijodkorligi, ko‘p qirrali bilimi, faoliyatiga asoslanadi. O‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazish, ularning muvaffaqiyati o‘qituvchining nazariy va kasbiy tayyorgarligiga bog‘liq. O‘quv mashg‘ulotiga tayyorlanish jarayonida o‘qituvchi shu fanga qarashli, psixologik pedagogik, metodik kitoblar, jurnal va gazetalarni muntazam ravishda o‘qib borishi, badiiy adabiyot, internetdan foydalanishi kerak. O‘quv mashg‘uloti jarayonida vositalar turli bo‘lishi mumkin. bu o‘qituvchining ixtisosligi, qiziquvchanligi, ehtiyojlari, intellektual faolligiga bog‘liq. Albatta, bunda o‘rganilayotgan mavzu mazmunini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Aynan loyihalash metodini o‘quv mashg‘ulotida qo‘llash uchun pedagog oldindan loyihani yaratishda tashkiliy chora tadbirlarni ishlab chiqishi va guruhni kichik guruhlarga bo‘lib, loyiha topshirig‘i mazmuni bilan tanishtirishi kerak.bunda pedagog internet tarmog‘idan xavfsiz, ma’suliyatli va maqsadga yo‘naltirilgan holda o‘quvchilar tomonidan foydalanishning zaruriy usullarini o‘rgatishi va doimiy nazorat qilib borishi kerak bo‘ladi. Tajribali o‘qituvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning o‘quv mashg‘ulotidagi muhim joylari, qaysi joyini eslab qolish, qaysi joyidan shunchaki xabardor bo‘lishi kerakligi aniqlanadi. O‘quv mashg‘ulotining qanday bo‘lishi o‘qituvchining ijodkorligi va mahoratiga bog‘liq. Ilg‘or pedagogik texnologiya bo‘yicha o‘quv mashg‘ulotini loyihalashda o‘qituvchining tayyorgarligi muhim hisoblanadi. kuzatish va tahlillardan ma’lum bo‘lishicha, bu faoliyatda o‘qituvchilar jiddiy qiyinchilikka uchraydi va bu ulardan yuqori malaka hamda tajribaga ega bo‘lishni talab qiladi. chunki bunda aniq ko‘rsatmalar tuzish nisbatan ko‘proq ijodiy yondashishni talab qiladi.O‘quvchilar tomonidan har qanday yaratilgan dasturiy mahsulot yoki ishlar loyihadan kutilayotgan natijani yaxshiroq tushunishga imkon beradi va o‘qitish tadbirlarini yaxshilaydi. bular haqida to‘liq tushuncha berilishi kutilayotgan natijaning yuqori bo‘lishi uchun xizmat qiladi. O‘quv mashg‘ulotlarini
20010
tashkil etish va o‘tkazish bo‘yicha qilinadigan ishlar asosan ikki qismdan iborat bo‘lishi lozim: mashg‘ulot loyihasini tayyorlash va uni amalga oshirish. Mashg‘ulot loyihasini tayyorlash o‘qituvchi tuza olish faoliyatining mahsuli bo‘lib, qator umumiy xususiyatlarga ega. Loyiha asosida o‘qituvchi va ta’lim oluvchilarning kelajakda birgalikda amalga oshiradigan faoliyati yotadi.
Pedagog – fan o‘qituvchisi o‘quv loyihasini samarali baholash usullarini oldindan ishlab chiqishi ham katta ahamiyatga ega. bu esa XXI asr mahorati loyihalari bo‘yicha o‘quvchilar faoliyatini rivojlantiradi. Guruhdagi har bir o‘quvchining alohida jihatlari, imkoniyatlari, qiziqishlari, fikrlari bir nuqtada birlashib, katta umumiy loyihaga aylanadi.
Xulosa qilib shuni aytish joizki, loyihalar usuli o‘quvchilarni qiziqishlariga va mustaqil bo‘lishlariga turtki bo‘ladi, ularning turlicha qiziqishlarini qo‘llab quvvatlaydi. hozirgacha o‘quv mashg‘ulotlarini loyihalash bo‘yicha olimlarimiz o‘zlarining turlicha qarashlarini taklif etib kelishgan. Lekin mazkur maqolada yoritilgan loyihalash usuli asosida o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etish o‘z samaradorligi bilan ajralib turadi hamda ta’lim oluvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish hamda rivojlantirishda muhim hisoblanadi.
foydalanilgan adabiyotlar.1. Yuldashev U.Yu., boqiev R.R. Informatika o‘qitish metodikasi. – T.: Talqin, 20052. Levin A. Samouchitel raboti na kompyutere. – SPb.: Piter, 2003. 3. kreynak, djoy. Ensiklopediya Internet [Per. s angl. Ye. kleymenova]. – SPb.: Piter, 2003.
20110
DIDAKTIK O‘YINLARNING BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI FIKRLASH QOBLIYATINI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI
Rajapova Mexribon Yuldashevna Xorazm viloyati, Urganch tumani
38-sonli maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ta’limiy o‘yinlarning turli xil tasnifi mavjud. O‘yinlar mazmuni va amalga oshirish shakliga ko‘ra sinflarga ajratiladi.har bir o‘yin o‘quvchining har tomonlama rivojlantirishga xizmat qiladi. Maqolada boshlang‘ich sinf ona tili darslarida uyushtiriladigan didaktik o‘yinlar va ularning mustaqil fikrlash bilan bog‘liq o‘ziga xos xususiyatlari haqida fikr yuritamiz.
Kalit so‘zlar: didaktik o‘yin, xattaxta, diktant, so‘z, rag‘batlantirish, daftar.
Ta’lim jarayonida uyushtiriladigan didaktik o‘yinlar ham o‘quvchilar tafakkurini rivojlantirish vositasi sanaladi. didaktik o‘yinlarga dam olish yoki vaqt o‘tkazish vositasi deb qaramay, unga ta’lim beruvchi faoliyat deb qarash lozimdir. Tinch o‘yinlar «O‘zim tekshiraman». bunday o‘yinlarni o‘tkazishda kichik hajmdagi diktant matni tanlanadi va u darsning kirish qismida uyushtiriladi. O‘qituvchi o‘quvchilarga kichik hajmdagi diktant yozdiradi. barcha o‘quvchilar yozib bo‘lishgach, o‘qituvchi xattaxtaga diktantni yozib ko‘rsatadi. Mabodo diktant oldin xattaxtaga yozilib, usti yopib qo‘yilgan bo‘lsa, o‘qituvchi pardani ochadi. O‘quvchilar esa unga qarab o‘zlari yozgan diktantni tekshiradilar. bunday diktantlarni hatto alifbe davrida ham qo‘llash mumkin bo‘lib, o‘qituvchi avvaliga faqat harflardan, so‘ngra (undosh harflar bilan tanishtirilgach) bo‘g‘inlardan iborat quyidagicha turli variantlarda diktant yozdirsa, o‘quvchilarning o‘quv-biluv malakalari shakllana boradi.1-variant: O,o, I,i, U,u, A,a, o‘,o‘.2-variant: -Lo, -no, -to, -mi, -un, -in.3-variant: bola, lola, ona, zar, par.4-variant: bugun havo issiq.
«hikoya». O‘qituvchi xattaxtaga bir nechta so‘z yozib qo‘yadi. O‘quvchilar mustaqil ravishda shu so‘zlar ishtirokida hikoya tuzadilar. Shu jarayonda ularning lug‘at boyligi oshishi bilan birga, gaplarni to‘g‘ri tuzish, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, ijodiy va mustaqil fikrlash qobiliyati shakllanadi.O‘qituvchining vaqti-vaqti bilan rag‘batlantirishi o‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini orttiradi. bu o‘yindan darsdan tashqari mashg‘ulotlarda, to‘garaklarda ham bemalol foydalanish mumkin. Masalan, Nafisa, soat, yomg‘ir, kitob. «U kim? bu nima?». Stol ustiga bir qancha predmetlar terib qo‘yiladi. O‘qituvchi shu predmetlardan birortasini ta’riflaydi. O‘quvchilar shu belgilar asosida gap nima haqida borayotganligini topadilar.bu o‘yinning afzallik tomoni shundaki, uni dars davomida o‘quvchilar diqqatini jamlash, qo‘llariga dam berish maqsadida yoki yangi tovushlar bilan tanishtirish, yangi mavzuni bayon qilish jarayonida foydalanish mumkin.bu o‘yin o‘quvchilarda ziyraklik, sinchkovlik sifatlarini va mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirishga imkon beradi. Masalan: U shar shaklida. Uni mashhur sportchilarimiz ham stadionlarda o‘ynaydilar. U yosh bolalarning ham sevimli o‘yinchog‘i. (javob: koptok). «Topag‘on». O‘qituvchi biror belgi asosida savol beradi. O‘quvchilar shu belgini o‘zida aks ettirgan predmetlar nomlarini aytadilar. Eng ko‘p to‘g‘ri javob topgan o‘quvchilar g‘olib sanaladi. bu o‘yinni o‘tkazish o‘quvchilarga so‘z turkumlari haqidagi dastlabki ma’lumotlar berish jarayonini yengillashtiradi. bundan tashqari, hozirjavoblik, mustaqillik, ziyraklik, ijodkorlik kabi sifatlarni shakllantiradi.Savol: Nima oq rangda?Javob: qog‘oz, daftar, bulut, parda, qor, buvimning sochlari, ..
Adabiyotlar:1. Yo‘ldoshev J.G‘., Yo‘ldosheva f., Yo‘ldosheva G. “Interfaol ta’lim sifat kafolati” (bolaga
do‘stona munosabatdagi ta’lim). – T.: 2008-y. – 172 b2. Inog‘omova S. Mantiqiy fikrlash // J. boshlang‘ich ta’lim. 2000. №23.Ishmuhamedov R.J.
Innovatsion texnologiya yordamida ta’lim samaradorligini oshirish. –TdPU, 2004
20210
O‘QITUVCHINING KASBIY KOMPETENSIYASI VA UNGA QO‘YILGAN PEDAGOGIK – PSIXOLOGIK TALABLAR
Rasulova Madina AbdurashidovnaSamarqand viloyati Narpay tumani 68-umumta’lim maktab
Boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi
Xusanova Gulzoda AbsalomovnaSamarqand viloyati Narpay tumani 20-umumta’lim maktab
Boshlang‘ich ta’lim va sport tarbiyaviy ish
O‘zining mustaqil ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish yo‘lini tanlab olgan O‘zbekiston Respublikasi ta’lim sohasini ham sobit qadamlik bilan isloh qilib bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim tog‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilingach, bu boradagi ishlar keng ko‘lamga erishdi.Ushbu hujjatlarning talablari asosida bilim va kasb – hunar egallashga bo‘lgan e’tibor kuchayib ketdi. Shu tufayli ta’lim – tarbiya tizimiga yangicha ilmiy – uslubiy yondoshuvlar kirib kela boshladi. bu yondoshuvlar, o‘z navbatida, o‘quv jarayoni-ning turli tashkiliy va metodik jamg‘armalarida muayyan ijobiy o‘zgarishlarni sodir etadi, albatta. Ularning ko‘pchiligi pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat, kasbiy kompetensiyalar bilan uzviy bog‘liq o‘zgarishlardir.Ta’lim muassasalarida faoliyat yuritayotgan pedagogva tarbiyachilarning salohiyati, kuchli kasbiy bilimi va mahorati ko‘p narsani belgilaydi. Ularning zimmzsiga ulkan va zarur ijtimoiy missiya yuklangan.Inson hayotda bola tarbiyasi eng og‘ir ijtimoiy vazifa ekanligini barcha – barcha anglab yetadi. Ota – onaning shaxsiy va ijobiy namunasi solih va soliha farzandlarning kamolga yetishi uchun garovdir. Ostona hatlab tashqi dunyoga qadam qo‘yilganida esa bolaga atrof – muhit va jamoatchilikning ta’sirikuchli bo‘ladi. Ta’lim muassasalari va mahalla – kuy, umuman, ijtimoiy atmosfera muhiti inson farzandini to hayotining so‘nggi daqiqasi gacha ta’qib qilib boradi.
Shuni ta’kidlash joizki, o‘quv faoliyati har doim ham barkamol insonni voyaga yetkazishga, uning ma’naviy va moddiy madaniyatini shakllntirishga qaratiladi.O‘quv faoliyati o‘z ryvojlanishining hamma bosqichlarida ijtimoiy maq-sadga ega.Shuningdek, maqsadli amalga oshiriladigan jarayon hisoblangan ko‘p qirralidir.Uning asosini o‘qitish jarayoni, ya’ni tarbiyachi, o‘qituvchi tomonidan bolaga, o‘quvchiga bilim, malaka va ko‘nikmalarni tashkil etadi.”kadrlar tayyorlash milliy dasturi” raqobatbardosh kadrlar tayyorlovchi pedagogga qo‘yiladigan zamon talablari majmuini belgilaydi.bir – biriga bog‘liq bo‘lgan talablarning majmui pedagogning umumlashtirilgan modelini tashkil qiladi.Umum lashganmodelga muvofiq o‘qituvchiga qo‘yiladigan asosiy talablar qo‘yidagilardan iborat: ta’lim berish mahorati, tarbiyalay olish mahorati, o‘quv – tarbiya jarayonida inson omilini ta’minlovchi shaxsiy fazilatlari; ta’limoluvchilarning bilimlarini xolisona baholay olish va nazorat qila olish mahorati va h.k.
Umumlashtirilgan modelning doirasidagi malakaviy zamon talablari pedagog “qiyofa”sini ifodalaydi. Olib borilgan kuzatishlar AQSh, Germaniya, Yaponiya, fransiya va boshqa sanoati hamda intellektual bilimlari rivojlangan mamlakatlarning tajribasi shuni ko‘rsatib turibdiki, yuqori malakali va raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, asosan, qo‘yidagilarga bog‘liq bo‘lar ekan:
- ta’lim, fan va ishlab chiqarishning o‘zaro samarali aloqadorligiga;- ta’lim muassasalari va professional ta’lim dasturlari turlarning ( tiolari-ning ) xilma –xilligi,
ularda fan texnikaning eng oxirgi yutuqlari, iqtisodiyot va texnologiyalarning eng yuqori andozalari va ko‘rinishlari qay darajada aks ettirilganligiga;
- professional ta’lim tizimini ustivor va foyda keltiruvchi iqtisodiy tarmoqqa aylantirishga;- ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv – metodik adabiyotlar bilan ta’min- lashva ularning
moddiy – texnik asosini yaratish hamda ularning moliyaviy ko‘r- satkichlarini mustahkamlashga;- professional ta’lim tizimiga eng yuqori malakali o‘qituvchilarni va muta- xassislarni jalb
qilish;- o‘quv jarayonini informatizasiyalash va komp’yuterlashtirishga erishish;- kadrlar tayyorlashning sifat bahosini va ob’ektiv nazorat tizimini qo‘llashga o‘rgatish;- shaxsning rivojlanishi, o‘lchovi, sifat va xulqini, qobiliyati va intellektini baholash hamda
kasbiy mahorati muammolariga bag‘ishlangan psixologok – pedagogik izlanishlarni bajarish lozim;
- tarbiyachi va o‘qituvchilarni yuqori darajada moddiy rag‘batlantirish va ularni ijtimoiy
20310
himoyalab turish kerak.Bugungi kun mutaxssisi har tomonlama rivojlangan yuqori darajadagi intellektgaega bo‘lgan,
fan asoslarini chuqur o‘rgangan bilimdon, zukko, dono, fidoiy, ma’rifatli, ma’naviyatli inson bo‘lishi kerak. U o‘z mutaxssisligi, masalan, xorijiy tillardan birini bilishi hamda AkT texnologik vositalardan foydalanaolishi shart.
Zamonaviy pedagog yuqori madaniyatli, xalqimiz tarixini chuqur biladigan va uning kelajagi uchun jon kuydiradigan insonparvar va oliyjanob kishi bo‘lishi kerak. Uzliksiz ta’lim tizimini amlaga oshirish jarayonida yosh avlodni ko‘ngildagidek o‘qitish va tarbiyalash borasida gap borar ekan, bunday g‘oyat murakkab va ko‘p qirrali vazifani faqat yuksak malakali va pedagogik mahoratga ega bo‘lgan o‘qituvchi kadrlar bilangina amalga oshirish mumkinligini ta’kidlash lozim.
Shunday ekan, tarbiyachilik va o‘qituvchilik- katta san’atdir. bu san’atga u yoki bu pedagog osongina, o‘z – o‘zidan erisha olmaydi. Shuning uchun, o‘qituvchilik kasbiga, ya’ni sog‘lom avlod uchun chinakam murabbiy bo‘lishga havasi, ishtiyoqi zo‘r,zamon talablarini tez va kengroq tushunadigan, o‘zining ilmiy, ijtimoiy – siyosiy saviyasini, pedagogik mahoratini izchillik bilan amalga oshirib boruvchi, mustaqil g‘oyasi va mafkurasi bilan puxta qurollantirilgan, ha-qiqiy vatanparvar va mehnatsevar kishilargina erisha oladi.
Pedagogik mahorat tug‘matalant yoki nasldan – naslga o‘tuvchi xususiyat emas, balki uning negizida izlanish va ijodiy mehnat yotadi.Shuning uchun ham pedagogik mahorat hamma o‘qituvchilar uchun standart, ya’ni bir qolipdagi ish jarayonida tashkil topadi va rivojlanadi.
Axborot va komunikasiya texnologiyalari ta’lim mazmunining doimiy ravishda yangilanishi, o‘qyv – tarbiya jarayonining tashkiliy shakl va metodlarini isloh qilinishiga olib keladi.
Bugungi kunda hayotning o‘ta o‘zgaruvchanligi axborotlashgan jamiyatda bir qator yangi jihatlarini yuzaga chiqara oladi:
1).Ishlab chiqaruvchi va ijtimoiy texologiyalarning yangilanishi 3 – 5 yilni tashkil etib, avlodlar almashinishi sur’atidan ham o‘zib ketmoqda;
2). Uzliksiz ta’lim va yangiixtisoslikka ega bo‘lish shaxsning ijtimoiy mavqe ini saqlab qoliahning ajralmas qismiga aylandi;
3).kerakli axborotlarni o‘z vaqtida topish, olish, qabul qilish va samarali foydalanish har bir insonning qobiliyariga bog‘liq bo‘ladi.
Ta’limda kompetentlikni rivojlantirishga, birinchidan,kmop’yuterlashtirish jarayoni katta yordam beradi. Axborot portlashi deb ataluvchi holatda u, ayniqsa, dolzarb bo‘lib qoladi.Ikkinchidan, bunda inson katta axborot oqimiga duch kelib, uni tahlil qilish, tushuntirishhamda undanfoydalanish yoki foydalanmaslik haqida qaror qabul qilishni bilishi kerak bo‘ladi. Kompetentlik yondashuvi bilan qiziqish- ning yana bir sababi bu bozor munosabatlarining rivojlantirilishi va raqobatbar-dosh kadrlarni tayyorlashdir. bu nihoyat, uchunchidan, O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimini kompetentlik bilan ishlab chiqilayotgan va tatbiq etilayotgan xalq-aro tizimga birlashidir.
kompetensiya ( lot.competo erishyapman, munosibman, loyiqman ) u yoki bu sohadagi bilimlar, tajriba degan ma’nolarni anglatadi.
kompetensiya ( lot. competere layoqatli, munosib bo‘lmoq ) shaxsning biror bir sohadan xabardorlik, shu sohani bilish darajasi.
Komnementlik ma’lum holat xususida to‘g‘ri mulohaza yuritishga imkon beradgan bilimga ega bo‘lish, dalil isbotli fikr, kishining muayyan sohadagi saviyasini ifoda etadigan atama. Kompetentlik shaxs xususiyatlari va holatining murakkab majmui bo‘lib, ma’lum sohadagi bilim, ko‘nikma va tajribani mujassamlashtirishdir. kompetentlik insonga muayyan masalalardafikr bildirishi, ma’lum qarorlarni ishlan chiqishda ishtirok etishi yoki mustaqil ravishda qaror qabul qilishimkonini beradi.
Bu borada Respublikamiz Prezidenti shunday deydi:”Buyuk maqsadlari-mizga, ezgu niyatlarimizga erishamiz, jamiyatimizning yangilanishi, hayotimiz taraqqiyoti va istiqboli, amalga oshirilayotgan islohatlarimiz va rejalarimizning samarali taqdiri, avvalambor, davr talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli, tafakkurga ega bo‘lgan mutaxssis kadrlarni tayyorlash muammosi bilan bog‘liq ”.
Kasbiy kompetentlik – murakkab xususiyatga ega bo‘lgan, ijtimoiy, axborot, kommunikativ, refleksiv, intellektual, tadqiqotchilik kompetensiyalariini o‘zida mujassamlashtirgan integral tizimdir.
20410
“Ta’lim – fan – ishlab chiqarish” tizimidagi intergrasiya fanlararo ta’limning maqsadlari va vazifalariini aniqlash bilan ta’minlanadi. fanlar bo‘yicha vertikal va gorizantal integrasiyani o‘tkazish, ularni alohida bloklar va fanlarning asosiy bloklari bo‘yicha aloqalarni aniqlash, asosiy fundamental tushunchalarni ajratib beradigan kurslarniajratish, fanlarni tuzilmaga solish, fanlar turini va semantik tushunchalarini tuzish, tayyorgarlikning turli bosqichlaridagi ta’lim ketma – ketligini aniqlash integrativ kurslarni ishlab chiqishning asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Kasbiy ta’limda kompetentlikka asoslangan yondashuvni amalga oshirish istiqbollari:* har bir bolaning shaxsiy salohiyatini hisobga olishva uni ruyobga chiqarishning samarali
yo‘llaridan foydalanish;* o‘quv maqsadlari mazmunini o‘zgartirishorqali shaxs rivojlanishi masalasi ni birinchi o‘ringa
ko‘tarish;* o‘quv metodlarini qayta tanqidiy ko‘rib chiqish va shaxsning tadqiqotchi-lik ko‘nikmalarini
rivojlantiradigan metodlaridan foydalanish;* o‘quvchilar bilimini baholashning yangi tizmini amaliyotga joriy etish.
20510
UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA TARIX FANINI O‘QITISH AHAMIYATI VA FAN METODIKASINI QO‘LLASH MOHIYATI
Raximova Sevara G‘ayratovna295 maktabda Tarix fani o‘qituvchisi
Toshkent viloyati Uchtepa tumani
Annotatsiya: Ushbu maqolada muallif, maktab o‘quvchilariga tarix fani o‘tilishining ahamiyati va fan metodikasini q’llash mohiyati to‘g‘risida qisqacha va mazmunli fikr-mulohazalarni berib o‘tgan.
Kalit so‘zlar: Tarix, dunyoqarash, voqea, manzara, o‘quvchilar, ijtimoiy hayot.
Maktabda tarix o‘qitishning asosiy vazifasi o‘quvchilarga tarix fanidan puxta bilim va shu bilimlarni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalari va mahoratini hosil qilishdan iborat. Tarixni o‘rgatish yoshlarni g‘oyaviy-siyosiy jihatdan chiniqtirish va ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishni hozirgi zamon taraqqiyotining asosiy tushunchalari va ziddiyatlarining muhim shartidir.
Tarixni o‘rganish kishilik ahamiyatning tarixiy rivojlanishini, taraqqiyotining asosi bo‘lmish ishlab chiqarshi usulining jamiyat xayotida belgilovchi roli haqida, tarixning ijodkorlari bo‘lgan xalq ommasining roli hamda tarixda shaxsning ahamiyati to‘g‘risida ma‘lumotlar beradi. Mazkur tushuncha va qonuniyatlar o‘quvchilar ilmiy dunyoqarashining asosini tashikl qilib, ularning ijti-moiy xayotga munosabatini belgilovchi e‘tiqodga aylanmog‘i kerak. chunki ilmiy dunyoqarash jamiyat hamda inson tafakkuri taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini chuqur va puxta o‘rga-nitish asosida yo‘zaga keladi, bilimi mustaxkam ishonchga aylangan istiqlol e‘tiqodiga va ilmiy dunyoqarashga ega bo‘lgan kishigina o‘zini urab turgan muhit va olamni tushunadi, ijtimoiy xayo-tdagi voqealarga to‘g‘ri baho beradi.
Tarixiy faktlarni o‘zlashtirish ta’lim tarbiya jihatdan har qancha muhim bo‘lsa ham faktlarni bilishning o‘zi o‘quvchilariing tarixini bilish jarayonidagi birinchi bosqichidir.
Tarixni o‘rganib bilib olishning ancha yukoriroq bosqichi tarixiy faktlarning o‘rtasidagi muhim bog‘’lanish va munosabatlarini bilib olish, ularni amalda tadbiq eta bilish o‘quvchi1arni saviyasiga yarasha tarixiy jarayonni tushuna olishdan iborat. Masalan V-VII sinflarda qadimgi dunyo va o‘rta asrlar tarixi (jahon tarixidan) taraqqiyotning qonuniyligi haqidagi tushuncha ta‘riflab berilmasada o‘quvchilarda tarixiy xodisalar o‘rtasidagi bir qancha sabab natijali bog‘lanishlarning barqarorligi va zarurligi haqidagi tushuncha hosil bo‘lmay qolmaydi
Tarix o‘qitishda o‘quvchilarning ko‘z ungida o‘tmishdagi ijtimoiy xayotning yaxlit manzalar-ini shakllantirishda jonli va yorqin obrazlardan foydalanishning ahamiyati kattadir. Shunga erish-ish kerakki, bayon qilingan xar bir tarixiy fakt, geografik nom va shaxs faoliyati obrazli bo‘lsin. Obrazlilik-o‘quvchilarning tarixda oladigan bilimlarini ilmiy va puxta bo‘lishning zarur sharoit-laridan biri, tarixiy voqealarni molernazariya qilishning oldini olish, tarixga qiziqishni uyg‘ota-di hamda tarixiy faktlarni taxlil qilish va umumlashtirish uchun zarur bo‘lgan shart sharoitlarni yaratishning muhim vositasidir. Tasavvurlarni shakllantirishda tarixiy xodisalar obrazlarini o‘qu-vchilar aktiv suratda idrok etishga qaratilgan usullardan foydalaniladi. O‘qituvchi xikoyasining mazmunan ko‘rgazmali va obrazli bo‘lishi, darslik tekstidagi, tarixiy hujjatlardagi voqea va tas-viriy elementlar, badiiy adabiyotlar asarlari o‘quvchilarda tarixiy tasavvurlarni shakllantirishning asosiy manbai bo‘lib xizmat qiladi. O‘qituvchi materialni bayon qilayotganda, tarixiy hujjatlardan, ilmiy-ommabop va badiiy adabiyot asarlaridan olingan erkin tafsilotlarga hamda o‘quvchilarda-gi mavjud tasavvurlarga suyangan holda ish to‘tadi. O‘quvchilarning tarixga qiziqishini ortishi, ularning muhim tafsilotlarini ajratib olish va esda saqlab qolishlariga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. karimov I.A.Yukcak ma’naviyat-engilmas kuch.T.,2008 2. Toshpo‘latov.T., G‘afforov,Ya. Tarix o‘qitish metodikasi
20610
CHIZMACHILIK O‘QITISH METODIKASIDAQO‘LLANILADIGAN ILMIY - TADQIQOT BOSQICHLARI VA DARSNI TO‘G‘RI TASHKIL ETISH METODIKASI
Ro‘zimatova Diloramxon Mahamadumarovna Andijon viloyati Asaka tumani
18- umumta’lim maktabi 1- toifali tasviriy san’at fani o‘qituvchisi
Tel 94 109 03 80 Annotatsiya: Ushbu maqolada umumta’lim maktablarida chizmachilik darslarini to‘g‘ri tashkil
etish qo‘llanadigan metodlar haqida fikr bildiriladi. Kalit so‘zlar: o‘qitishning texnik vositalari, chizmachilik, P.Odilov
chizmachilik fani umumta’lim maktablarida 2000-yildan boshlab P.Odilov va A.Umronxo‘jaevíar tomonidan tuziigan dastur bo‘yicha o‘qitilib kelinmoqda. 1993-yilda O‘zbekiston Respublikasi ilmiy-metodika markazi tomonidan «Chizmachilik o‘qitishni takomillashtirish konsepsiyasi» e’lon qilindi. 1995-yilda shu konsepsiyaga asosan chizmachilik fani «Texnikaviy grafika asoslari» deb yangidan nomlanib, shu nomda dastur va darslik chop qilinib, o‘quv jarayoniga kiritildi.2004-yiida P.Odilov va boshqalar tomonidan umumta’lim maktablarining 8 va 9-sinflari uchun «chizmachilik» darsligi nashr qilinib, o‘quv jarayoniga kiritildi. hozirgi kunda respublikamiz umumta’lim maktablarida A.Umronxo‘jaev tomonidan tayyorlangan «chizmachilik» hamda P.Odilov va b. tomonidan tayyorlangan «chizmachilik» darsliklaridan foydalanilmoqda.
Umumta’lim maktablarida tashkil etiladigan barcha fanlarning o‘z maqsadi bo‘lgani kabi chizmachilik darslarida ham o‘quvchilarda quyidagi xususiyatlarni rivojlantirishga ahamiyat qilish kerak:
a) bilim olish jarayonlarini boshqarish (aniq maqsadga yo‘naltirilgan diqqat, xotira va hokazo).b) o‘quvchilaring nutq imkoniyatlari, turli belgili tizim (simvolik, grafik, obrazli)larni tushunish
va ulardan foydalanish qobiliyati. chizmachilikdan o‘quvchilarning bilimi, ularning grafik savodxonlikka qiziqishlarí qator ta’sirlarga bog‘liq.
Chizmachilikni o‘qitish sohasida qo‘llaniladigan tadqiqotlar o‘qitishning qonuniyat va xususiyatlarini aniqlash, dastur mavzularini o‘rganishda samarali metod va usullarni ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq qilish, grafik topshiriq, o‘qitishning texnik vositalari, tavsiyalar ishlab chiqish kabilarni o‘z ichiga oladi.
Tadqiqot ishlarining zarur sharti fanning maktabda o‘qitilish ahvolini yaxshi bilishdan iborat. buning eng yaxshi yo‘li bevosita maktabda chizmachilik o‘qitish. O‘qituvchi o‘quvchilar bilan har kuni uchrashib tursa, o‘qituvchi o‘quvchilarning dastur, darslik, didaktik materiallar va ko‘rgazmali qurollarga nisbatan munosabatlarini bilib boradi. bu unga o‘qitishdagi kamchiliklarni tez va chuqur bilishga va ularni bartaraf qilish yo‘llarini izlashga imkon beradi.
Chizmachilikda pedagogik tadqiqot jarayonini o‘zaro bog‘liq bir necha shartli bosqichlarga bo‘lish mumkin. har bir bosqichning o‘z vazifalari bor: birinchi bosqich – bunda o‘qituvchi darsni yanada samarali va o‘quvchilar uchun qiziq holda tashkil etish maqsadida quyidagi tavsiyalarga amal qilishi lozim: - o‘qituvchilar tajribasini o‘rganishda quyidagilarni aniqlashi kerak:
- o‘qituvchi qanday qiyinchiliklarga duch keladi;- qiyinchilik va kamchilarning sabablari.Ushbu o‘rgangan jihatlarni darslarda qo‘llash pedagoglarning yutuq va kamchiliklarini o‘rganib,
dars jarayonida qo‘llashi orqali samarali darsni tashkil etish imkoni paydo bo‘ladi.Ikkinchi bosqich - gipotezani qo‘yish. Gipoteza (ilmiy faraz) bu ma’lum muamoni hal qilish yo‘li
ko‘rsatilgan taklif. darsni yanada qiziqroq bo‘lishini ta’minlovchi omil hisoblanadi. O‘qituvchi muhokama uchun mavzuni o‘rtaga qo‘yadi dars baxs – munoza va tortishuvlar asosida tashkil etiladi. har bir o‘quvchi o‘zining erkin fikrini bildiradi. dars yakunida gipoteza o‘zgarmasdan qolmaydi.
Uchinchi bosqich - gipotezani tekshirish va nazariyalarni qurish. bunday tekshirish ilmiy tadqiqotning turli metodlaridan foydalanib amalga oshiriladi. Ya’ni turli zamonaviy pedagogik texnologiyalar, metodlar, internet tarmoqlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
Xulosa o‘rnida aytishimiz lozimki, o‘qituvchi o‘zini ma’naviy-siyosiy hamda ma’rifiy saviyasini
20710
oshirib borishi ustida tinmasdan ishlashi zarur. U milliy qadriyatlarimiz, o‘zbek xalqining boy madaniy merosi va o‘tmishini yaxshi bilishi, bulami o‘quvchilarga dars jarayonida o‘z o‘rnida tushuntirib, ongiga singdirib borishi zarur.
O‘qituvchi chizmachilikdan o‘quv dasturini puxta o‘rganishi, uning asosiy yo‘nalishi hamda mazmunini tushunishi, maqsadi hamda umumta’lim maktablaridagi yoki kasb-hunar kollejlaridagi vazifalarini aniq bilish shart.
O‘qituvchi darsga tayyorlanishda mashg‘ulotlar o‘quvchilar uchun faqatgina foydali bo‘lib qolmasdan, balki qiziqarli bo‘lishiga erishishga harakat qilish kerak. chizmachilik fani o‘qituvchisining geometriya, mehnat ta’limi, matematika fanlaming o‘quv dasturi bilan ham anishgan bo‘lishi foydalidir.
chizmachilikdan o‘quv materialini aniq rejalashtirish talab qilinadi. bunda dastur bo‘yicha mavzu yoki bo‘limni ajratilgan soatlar bo‘yicha o‘tiladigan hajmini taqsimlash ayniqsa yangi ish boshlayotgan O‘qituvchilar uchun qiyinchilik tug‘diradi. Shu o‘rinda, Pedagog olim A.S.Makarenkoning quyidagi so‘zlari juda o‘rinli: «Agar sizning ishingizda hamisha muvaffaqiyatsizliklar va kamchiliklar hamroh bo‘lsa, har qadamda o‘z ishingizni bilmaslingiz ko‘rinib tursa, siz kamsitishlar va har xil kinoyalardan ortiq hech bir nimaga erisholmaysiz» - deya ta’kidlagan edi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. E.I.Ro‘ziyev, A.O.Ashtrboyev. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. — T.: «fan va
texnologiya», 2010 2. www.ziyouz.com kutubxonasi
20810
THE IMPORTANCE OF TEACHING VOCABULARY
Ruzimova Shokhista Komiljon qiziTashkent city, Sergeli district, School 285
Phone number: +998(97)4493108E-mail: [email protected]
Annotation: Vocabulary represents one of the most important skills necessary for teaching and learning a foreign language. It is the basis for the development of all the other skills. Vocabulary is the main tool for students to use English effectively.
Key words: Spelling, Pronunciation, Vocabulary acquisition, Approach, Direct method, Audiolingualism, Add-on.
The teaching of vocabulary is important because without vocabulary nothing can be conveyed. People need to use words to express themselves in the English language, most learners acknowl-edge the importance of vocabulary acquisition. This is why most of the words need to be taught so that there cannot be many problems as in communication due to a lack of vocabulary. Some other students might be confronted with the problem of forgetting the words immediately after the teach-er has elicited the meaning of the words or after looking at them in the dictionary and this also is caused by luck of vocabulary. The more words students learn, the easier they memorize them. The teacher has an essential role in helping students to improve vocabulary. Unfortunately, vocabulary teaching has not been enough responsive to such problems. If we look back in the past, we discov-er that for a long time, English used teaching approaches such as Direct Method and Audiolingual-ism which emphasized the importance of teaching grammatical structures. Since the accent was on grammar, few words were introduced in such courses and most often, they were limited and related to the grammar structures taught. Today there is so much freedom in choosing the meth-ods to be used during English classes. The English syllabus is organized around both vocabulary and grammar structures. Teachers, therefore, usually have the necessary time to insist on teaching and practicing vocabulary. Vocabulary is no longer treated as an add-on and this means teachers becoming more aware of the importance of vocabulary and attention is paid to especially with the teaching of grammar of words. Nevertheless, not all students move at the same speed and can still have some difficulties in expressing themselves fluently such can consider speaking English has difficult and exhausting. Another aspect that can make vocabulary difficult is the pronunciation of certain words. As we have learned that some students can face challenges with vocabulary like in pronunciation of certain word some techniques might help the teacher to help the students. To have a rich vocabulary, students need not only to learn as many words as possible, but they also need to remember them because learning is remembering. With regarding these several techniques have been designed to help learners efficiently memorize words and teachers make the process of learning easier for their students, one of the techniques that a teacher can use when teaching vo-cabulary is repetition. It is an important technique in learning/teaching vocabulary. for the words to be kept as long as possible in the memory, however, repetition alone will not be effective hence it needs to be accompanied by the understanding of the meaning of those particular words and by correlation with other similar already learned words. Another important Technique is using newly learned words. In this case, the teachers’ role is also valuable. In the classroom teachers should insist on practicing the vocabulary by encouraging students to speak as much as possible and by designing vocabulary centered activities and games. Practicing vocabulary is strongly connected to applying vocabulary to students‘ real-life events. The students will acquire vocabulary easily if they practice it by associating words with events from their daily life E.g creating a real-life event like “going to Italy” and then letting the students perform a situation in which all the words can be included. This can be done in the classroom as well as at home and will certainly entertain students and have positive results.
1. hot seat This is a great activity that can be used as a warm-up at the beginning of a class, or as a game at the end of a lesson. It’s suitable for any class size over 4 students and requires mini-mal preparation. divide the class into two teams and have two chairs at the front of the class, set up to face away from the board. have one student from each team come and sit in the chairs and tell them not to turn and look at the board. The premise of the game is for you to write a word or
20910
expression from your lesson on the board, and have the students facing away from the board guess what it is. Give each team 10 points to start with and tell them if they break any rules, points will be deducted. The rules must include no miming (you want students to give verbal clues) and no use of their own language. Other students call out clues and whichever of the students at the front guesses correctly first gets the point. have other students replace them each time. This is a fun game that can get quite noisy. You might want to exert some control by giving each team 15-second chunks to give clues. develop your rules as you see fit.
2. beat the clock This is a similar activity to hot seat, in that students must guess words or expressions from your lesson and/or previous lessons. It’s faster paced so you will need more vocabulary to use, although each expression can be used more than once. have the words on slips of paper or card in an envelope or box. With this game, you will need to set the class into teams of about 6 maximum, but you may find slight adaptions make it suitable for either smaller or bigger classes. have one team come to the front and have one student from the team pick out slips from the box and give clues for the rest of the team to guess, or vice-versa. Award points for the number of expressions guessed within the allotted time. Each round should last no longer than 30 seconds so that you even up contributions and involvement of each student. Allow weaker students to put back any expressions they feel unable to give clues for and take out another by saying “pass”.
3. crosswords crosswords can be used very effectively in the ESL classroom, and there are plenty of free easy to use crossword makers on the internet. because you can so easily make your own, they are very versatile in terms of both level and length. Print off two copies without answers or clues, and write in all the down answers on one copy and all the across answers on the other. Make copies as needed for the class size, assuming one set per 2-4 students depending on how you choose to conduct the game. The idea is for students to give each other clues for their pairing to complete either the down or across answers. Give one pair of students in each group the copy with the down answers filled in and their opposing pair the copy with the across answers. Make sure they can’t see each other’s sheets! They then ask “What is (number) across/down? The opposing students then create clues for them to guess. have a wrap-up at the end by asking students to give you clues they’d used for specific words.
Vocabulary is the most important skill when learning /teaching a foreign language. It is on vo-cabulary that all the other skills like reading, writing, speaking, and listening are based and devel-oped. This has shown why it is important to learn new words. Vocabulary helps students express themselves more precisely and sharpens communication skills it also requires students to cognitive academic language proficiency. When students learn more of 90-95% of the vocabulary words helps students to understand what other people are saying and what she/he is reading. Without a sufficient understanding of words, it’s difficult for students to understand others or express their ideas. Teaching vocabulary is important across the curriculum from language arts and social stud-ies to mathematics and science. by learning several words at the students’ disposal of describing events or emotions, they can be that explicit when sharing ideas their ideas and opinions.
References:1. biemiller, A (2004). Teaching vocabulary in the primary grades.2. Allen, V.f (1983). Techniques in teaching vocabulary. New York: Oxford University Press.
21010
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA OG‘ZAKI MASHQLAR YORDAMIDA HISOBLASH MALAKASINI SHAKLLANTIRISH
Saburova Mahliyo YunusjonovnaFarg‘ona tumani 14-son umumta’lim maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Tel: +998939782102
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ilk matematik tushunchalarni berish va og‘zaki mashqlar orqali hisoblash malakalarini shakllantirish usullari berilgan, mashqlardan namunalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: matematika, og‘zaki mashq, hisoblash, taqqoslash, fikrlash, bilim.
boshlang‘ich maktabning 1-sinfida og‘zaki mashqlar alohida ahamiyatga ega. Ular yordamida o‘quvchilarning og‘zaki hisoblash malakalari shakllantiriladi. Og‘zaki mashqlar savol – javob tarzida butun sinf o‘quvchilari bilan birgalikda o‘tkaziladi. bunday ishlarni matematik diktant tarzida ham o‘tkazish mumkin.
Og‘zaki mashqlar yordamida o‘quvchilarning og‘zaki hisoblash malakasini shakllantirish bilan birga ularning hotirasi, nutqi diqqati, eshitish uslubiyoti ham rivojlanadi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki o‘gzaki mashqlarni to‘gri qo‘llash natijasida dars samaradorligini oshirishiga sabab bo‘ladi. Og‘zaki mashqlar ushbu maqsadlarni amalga oshirishda foydalaniladi: Yangi materialni o‘rganishga tayyorlash, o‘tilganlarni mustahkamlash va takrorolash.
Ya’ni mavzuni o‘rganishga tayyorlashda og‘zaki mashqlardan foydalanish eng yaxshi uslubiy vositalardan biri hisoblanadi. bunga quyidagi 8 + 6 yig‘indini topish masalasini o‘rganishda quyidagi ―sonlarni 10 ga to‘ldirish usullarni takrorlash zarur:
a) 10 ichida qo‘shish jadvalini takrorlash zarur;b) Qo‘shishda o‘rin almashtirish jadvalini takrorlash.Og‘zaki mashqlar yuqoridagi hollarni mohiyatini ochadigan qilib tanlash kerak. 6 sonini
shunday ikkiga ajratish kerakki u 8 ni 10 ga to‘ldiradigan bo‘lsin. So‘ngra 10 + 4 yig‘indini topish.birinchi sinfdan og‘zaki mashqlarni quyidagi bo‘limlarga ajratish yaxshi samara beradi.a) sonlar va ular ustida amallar;b) sonlarni mashqlarni taqqoslash;c) harfiy ifodani tenglama va tengsizlik tushunchalarini shakllantirishga tayyorlash;d) matnli masalalar;e) geometrik topshiriqlar;f) fikrlash qobilyatini rivojlantirish.Yuqoridagi bo‘limlarga doir mashqlardan namunalar keltiramiz.Sonlar va ular ustida amallar1) 1 dan 7 gacha, 2 dan 8 gacha, 3 dan 9 gacha bo‘lgan sonlarni ayting.2) 3 dan, 5 dan, 8 dan keyingi keluvchi sonni ayting.3) Quyidagi sonlar orasidagi sonlarni ayting1 va 4; 2 va 6, 8 va 104) 3 sonini 2 taga, 4 sonini 3 taga ortiring.5) 1, 3, 7, 5, 8, 9, sonlarini har birini 1 taga ortiring va 1 taga kamaytiring.6) 7 sonidan, 4 sonidan, 5 sonidan oldin keluvchi sonlarni ayting.Sonlar va ifodalarni taqqoslash1) Qaysi son katta : 3 yoki 5; 7 yoki 4; 1 yoki 2;2) Quyidagi sonlar juftliklarida kichik sonni ayting. 3 va 6; 7 va 6; 10 va 9;1 va 2; 7 va 83) Qaysinisi katta; 3 + 1 yoki 2 + 1; 2 +1 yoki 3 +1, 2 – 1 yoki 2 + 14) Akrom Adaxamdan 3 yil oldin tug‘ilgan, Kimni yoshi katta?Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga yuqoridagi ko‘rsatilgan va shunga o‘xshash mashqlar orqali
dars o‘tish ularning matematikaga faniga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati1. Stoylova L. P, A. M. Pishkalo, ―boshlang‘ich matematika kursi asoslari.2. bikbayeva. N. U, E. Yangabayeva ―Matematika, 1 – sinf. darslik.
21110
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALARI IMKONIYATLARIDANFOYDALANISH YO‘LLARI VA UNING SAMARADORLIGI
Jumayeva Dilnoza,Sayidova Shamsiya
Buxoro viloyati Bobkent tuman 7-umumta’lim maktab
Kompyuter texnikasining paydo bo‘lishi va uning qo‘llanishi fan va texnikaning ko‘p sohalarida katta burilish yasadi. Respublikamiz Xalq ta’limi vazirligi tomonidan shaxar va tumanlardagi barcha maktab va maxsus maktab-internatlarda zamonaviy axborot –kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish keng joriy etilgan. Maktablarda zamonaviy o‘quv kompyuter tarmoqlari tashkil etilmoqda. Shuningdek, maktablar “Ziyonet” jamoat ta’lim axborot tarmog‘iga ulangan bo‘lib, o‘qituvchi va o‘quvchilar undan samarali foydalanishi uchun sharoitlar yaratilgan. Bugungi kundagi globallashuv jarayoni ta’limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) dan keng foydalanishni talab etadi. Jamiyatning har bir a’zosi, o‘zining kundalik faoliyatida, uzluksiz ravishda turli axborot resurslaridan foydalanadi. doimiy ravishda ortib borayotgan axborotlar hajmi jamiyatdagi intellektual salohiyatning oshishiga xizmat qiladi. Shunday ekan, o‘qituvchi ham o‘z kasbiy va pedagogik mahoratini zamonaviy texnologiyalar oqimi asosida oshirib borishi lozim. har bir o‘qituvchi mehnat faoliyati jarayonida axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishi uchun avvalo o‘z axborot muhitini shakillantirishga zamin yaratishi kerak. O‘qitishning zamonaviy usullari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llamasdan turib, o‘qituvchi o‘z kasbiy faoliyatida samarali natijalarga erisha olmaydi. Zamonaviy pedagog kompyuter yordamida o‘qitish vositalaridan foydalana olishi zarur. “ … O‘qituvchi, - deydi Abu Nasr Farobiy, - aql-farosatga, chiroylik nutqqa ega bo‘lishi, o‘quvchilarga aytmoqchi bo‘lgan fikrlarni to‘la va aniq ifodalay olishni bilmog‘i zarur”. U o‘z fikrini davom ettirib: “O‘qituvchi va rahbarning vazifasi dono davlat rahbari vazifasiga o‘xshaydi, shu sababli o‘qituvchi eshitgan va ko‘rganlarining barchasini eslab qolishi, aqlfarosatga, chiroylik nutqqa ega bo‘lishi, o‘qituvchilarga aytmoqchi bo‘lgan fikrlarini to‘la va aniq ifodalab berishni bilmog‘i lozim. Shu bilan birga, o‘z or-nomusini qadrlashi, adolatli bo‘lishi lozim. Ana shundagina u insoniylikning yuksak darajasiga ega bo‘ladi va yuksak cho‘qqiga erishadi”, deb ta’kidlaydi.
boshlang‘ich sinflarda turli fanlardan AkT dan foydalanish o‘qitishning ko‘rgazmali-tasvirli-tushuntirish uslubidan faoliyatli uslubga o‘tishga imkoniyat yaratadi. bunda o‘quvchi o‘quv jarayonining faol ishtirokchisiga, ya’ni subyektiga aylanadi. bu esa o‘quvchida bilimni anglagan holda o‘zlashtirishga imkon yaratadi. Shu boisdan ham zamonaviy ta’lim tizmida boshlang‘ich sinflarda kompyuter texnologiyalarini qo‘llab dars jarayonini tashkil qilish juda ko‘p novator pedagoglar tomonidan amalga oshirilmoqda, bu juda ko‘p pedagoglarning hayotiy ish normasiga aylanib bormoqda. boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari dars jarayonida quyidagi turdagi axborotkommunikatsion texnologiyalardan foydalanishga e’tibor berilishi lozim:
• Yangi mavzuni bayon etish yoki mustahkamlash uchun slaydlar: • Ayrim mavzularni bayon qilish uchun har biri 5-10 minutli bo‘lgan mul’timediyalar: • Mashqlarni, amaliy topshiriqlarni bajarishga mo‘ljallangan o‘yinli mul’timediyalar. Boshlang‘ich ta’limda elektron darsliklar va mul’timedialardan foydalanish o‘qituvchiga darsni
zamonaviy tarzda modellashtirish, bilimlarni chuqurlashtirish uchun qo‘shimcha ma’lumot va axborotlarga ega bo‘lish imkonini beradi. Zamonaviy axbotot kommunikatsiya texnologiyalari o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorlikdagi faoliyati bo‘lib, shu jarayonda shaxsning taraqqiyoti, uning ma’lumoti va tarbiyasi ham rivojlantiriladi.
Darslarda o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar vositasida o‘quvchilarga yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib borishi natijasida undan foydalanish qobiliyatiga ega bo‘ladi. O‘rganish jarayonida o‘quvchilar o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan foydalanishadi, ya’ni o‘zlashtirilayotgan ma’lumotlarni qabul qilish, qayta ishlash hamda amaliyotga tatbiq etishda o‘ziga xos tafovutlarga tayanadi. Axbotot kommunikatsiya texnologiyalari – bu o‘qituvchi qo‘lidagi juda quvvatli, ko‘p qirrali, universal instrumental vosita hisoblanadi. bugungi kunning pedagogi esa buni egallab olishi va o‘zining predmeti bo‘yicha darslarda undan maqsadli foydalanishi zarur. kompyuter texnologiyalaridan foydalanishda, o‘qituvchi uning mazmuniga ko‘ra bir qancha vazifalarni bajarishi mumkin. faol foydalanish imkoniyatiga ega kompyuter
21210
texnologiyalari quyidagi asosiy didaktik funksiyalarni bajaradi. • multimedia texnologiyasini qo‘llash evaziga o‘quvchilarda fanlarga qiziqishni rivojlantiradi: • bunda ta’limning interfaolligi tufayli o‘quvchilarning fikrlsh qobiliyatlari faollashadi va
o‘quv materialini o‘zlashtirish samaradorligi oshadi: • real holatlarda namoyish qilinishi qiyin yoxudmurakkab bo‘lgan jarayonlarni modellashtirish
va ko‘rish imkoniyatini berishi bilan muhim ahamiyatga ega: • o‘quv materiallari o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ra emas, balki o‘quvchilar erishgan
mantiqan qabul qilishlarning drajasiga ko‘ra ham samarali hisoblanadi: • masofadan turib ta’lim olish faqat o‘zlashtiruvchi o‘quvchilar yoki internet ta’limi uchun
tashkil etilmaydi, balki sababsiz dars qoldirgan o‘quvchilar uchun ham tashkil etish imkoniyatini beradi: Ta’limning maqsadi jamiyat ehtiyojiga mos ravishda shakllanadi. Shunday ekan, ta’lim –tarbiya maqsadi mos va mutanosib bo‘lishi kerak. Ilmiy adabiyotlarda ta’limning maqsadi imkoniyatlaridan to‘g‘ri, aniq, o‘rinli foydalanish ko‘nikma va malakalarini hosil qilish, mantiqiy-ijodiy tafakkurni rivojlantirish, kommunikativ savodxonlikni oshirish, milliy g‘oyani singdirish, sharqona tarbiyani shakllantirish, shaxsni ma’naviy boyitishdan iboratligi ta’kidlangan. Ta’limiy maqsad asosida o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, og‘zaki va yozma savodxonlikni oshirish, mantiqiy tafakkurni rivojlantirish orqali ularning muloqot madaniyati takomillashtiriladi. Tarbiyaviy maqsad asosida esa ma’naviy, g‘oyaviy, nafosat tarbiyasi beriladi. Til o‘rganish jarayonida xalqning madaniy-axloqiy qadriyatlariga yaqinlashtirish imkoni paydo bo‘ladi. Ulug‘ donishmandlardan biri «... kelajak tashvishi bilan yashasang, farzandlaringga yaxshi bilim ber, o‘qit », degan ekan. Yurtimizda ta’limtarbiya tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar haqiqiy ma’noda bir-ikki yillik yoki qisqa davrda samaraga erishishga qaratilgan ish emas, balki chin ma’noda bir necha yuz yillarga tatiydigan o‘zgarish bo‘ldi, desak xato bo‘lmaydi. bu prezidentimizning kelajagimiz, kelajak avlodimiz haqida qayg‘urib, yurtimizning barcha farzandlari – mening farzandlarim, ular bizlardan ko‘ra kuchli, bilimli va albatta baxtli bo‘lishlari kerak, degan g‘oyasi zamirida donishmandlarcha siyosat yotganini ko‘rsatadi.
Ma’lumki, ta’limda ilg‘or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalarini tatbiq etish o‘quv mashg‘ulotlarining samaradorligini oshiribgina qolmay, ilm-fan yutuqlarini amaliyotda qo‘llash orqali mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, har tomonlama barkamol yuksak ma’naviyatli shaxsni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. hozirgi kunda ta’lim jarayonida interfaol metodlar va axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an’anaviy ta’limda o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi, shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi. bugungi kunda ta’limda «Aqliy hujum», «fikrlar hujumi», «Tarmoqlar» metodi, «Sinkveyn», «bbb», «beshinchisi ortiqcha», «6x6x6», «bahs-munozara», «Rolli o‘yin», fSMU, «kichik guruhlarda ishlash», «Yumaloqlangan qor», «Zig zag», «Oxirgi so‘zni men aytay» kabi zamonaviy texnologiyalar qo‘llanilmoqda. dars mashg‘ulotlarida o‘yin –topshiriqlarni takrorlash yoki mustahkamlash darslarida foydalanilsa ijobiy natija beradi. Ta’limda o‘quvchi shaxsini fikrlashga, o‘zgalar fikrini anglash va shu fikrni og‘zaki hamda yozma shaklda savodli bayon eta olishga o‘rgatish masalasiga e’tibor qaratilgan bo‘lib, mustaqil fikrlaydigan, nutq madaniyati rivojlangan savodxon shaxsni kamol toptirish asosiy o‘rin egallaydi. Millatning turmush tarzi, madaniy yaratuvchanligi uning boy tarixiy merosi asosida o‘rganiladi. bugungi kun o‘qituvchidan ilg‘or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan o‘quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda. Yuqoridagilardan kelib chiqib, tajribalarimiz asosida dars mashg‘ulotlarida interfaol metodlarni qo‘llash orqali ta’lim-tarbiya berish yo‘llariga doir fikrlarimizni bayon etamiz. O‘ylaymizki, u o‘quv mashg‘ulotlari samaradorligini oshirishda hamkasblarimizga amaliy yordam beradi. Shuningdek, o‘quvchilarni o‘z yo‘nalishini tanlash va mustaqil hayotga tayyorgarlik ko‘nikmalarini shakllantirishdek mas’uliyatli vazifani bajarishda ularning yaqin ko‘makchilardan biriga aylanadi. biz har bir darsga ijodiy yondashgan holda AKT dan foydalansak o‘z maqsadimizga erishgan va birinchi prezidentimizning: «Har qarichi muqaddas bo‘lgan ona yerimizga nisbatan farzandlarimizda g‘urur va iftixor, sadoqat tuyg‘ularini uyg‘otish uchun biz bugun nima qilyapmiz, degan savolga javob izlab ko‘raylik» - degan fikrlariga javob bergan bo‘lar edik.
21310
«Videotopishmoq» metodi. hozirgi kunda pedagogik faoliyatda turli axborot vositalari (kompyuter, televideniye, radio, nusxa ko‘chiruvchi qurilma, slayd, video va audio magnitofonlar) yordamida ta’lim jarayoni tashkil etilishiga alohida e’tibor qaratilmoqda. O‘qituvchilar oldida ta’lim jarayonida turli axborot vositalaridan o‘rinli va maqsadga muvofiq foydalanish vazifasi turibdi. Videotopishmoq metodidan foydalanishda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi:
• o‘quvchilar e’tiboriga o‘rganilayotgan mavzu mohiyatini tasviriy yoritishga yordam beruvchi izohlarsiz bir nechta videolavha namoyish etiladi;
• o‘quvchilar har bir lavhada qanday jarayon aks ettirilganini izohlashadi; • jarayonlarning mohiyatini daftarlariga qayd etishadi; • o‘qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob qaytarishadi. Mazkur metod asosida mavzuga doir kompyuter orqali videolavha namoyish etiladi.
O‘quvchilar videolavha mavzusi, unda ifodalangan mavzu haqida o‘z fikr-mulohazalarini bildirishadi. Masalan, «Elektr jihozlari» (1-sinf),
«Yil fasllari» (2-sinf) kabilar asosida o‘quvchilarga milliy an’analarimiz, urf-odatlarimiz, iqtisodiy munosabatlar haqida tushunchalar beriladi. Navro‘z udumlari (foydalanish uchun matnlar) Navro‘z kuni odam ota-onasi, yaqin kishilari bilan diydorlashadi. Ginali odamlar Navro‘z kuni yarashadi. Navro‘z arafasida keksalar maxsus idishlarga yetti xil don ekib, ularning unib chiqishiga qarab, kuzda olinadigan hosil cho‘g‘ini chamalashgan. ba’zi joylarda esa Navro‘z kunlarida paydo bo‘lgan kamalakka qarab yerga suv sepiladi. Shunday qilinsa, go‘yo yil seryog‘in va barakali bo‘lar ekan. Navro‘z kunlari bog‘dagi o‘rik daraxtlariga arqon solib arg‘imchoq yasaladi. Qiz –juvonlar yig‘ilishib, navbatma - navbat arg‘imchoq uchadilar. Navro‘zda arg‘imchoq uchsa bir yillik gunohi to‘kiladi deyilgan. bu metodni
2-sinfda o‘quvchilarning unli va undosh tovushlar haqidagi bilimlarini sinash, uni mustahkamlash maqsadida ham qo‘llash mumkin. Masalan, ekran orqali unli tovushlar ko‘rsatiladi. Galma-galdan shu tovush bilan boshlanadigan so‘zlarni ifodalaydigan rasmlar ko‘rsatiladi. O‘quvchilar rasmlardagi narsa, buyum nomlarini daftarlariga yozadilar. bunda o‘quvchilarning xotiralari mustahkamlanadi, so‘z boyligi oshadi. boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlar va ta’limiy o‘yinlardan, zamonaviy axborot - kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, ijodiy izlanish va mantiqiy fikrlash doiralarini kengaytirish bilan birga ularni darslarda o‘rganganlarini hayot bilan bog‘lashga, qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. O‘qituvchilarning bunday zamonaviy talablar asosida yaratilgan sharoitlardan samarali foydalanib, darslarni ilg‘or pedagogik hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida tashkil etilishi ta’lim-tarbiya jarayonini sifatini kafolatlaydi.
Bizningcha, ta’limiy o‘yinlarga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: 1. Ta’limiy o‘yinlar o‘quvchilar yoshiga mos bo‘lishi kerak; 2. O‘yinlar o‘tilayotgan mavzu mazmun –mohiyatiga mutanosib bo‘lishi lozim; 3. Ta’limiy o‘yinlarni o‘tkazish vaqti aniq belgilanishi shart; 4. Ta’limiy o‘yinlar ham ta’limiy, ham tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lishi kerak; 5. Ta’limiy
o‘yinlarning o‘tkazilish maqsadi, ahamiyati belgilanishi lozim. Yuqoridagi talablarga amal qilingandagina dars samaradorligi ortadi va zamonaviy texnologiyalar
ta’lim samaradorligiga xizmat qiladi.
Adabiyotlar ro‘yxati: 1. karimov I. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. – Toshkent: O‘zbekiston,
2009. 15-bet. 2. Mahoratli pedagog – ilmiy metodik nashr 9-bet Axborot texnologiyalaridan foydalanish
usullari. 2019-yil oktyabr 10-son 3. Sinf rahbari- Ta’lim – tarbiya yo‘nalishidagi ilmiy-uslubiy nashr 6-bet O‘qitish jarayonida
axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish. 2019-yil dekabr 12-son
21410
6-7 YOSHLI BOLALARDA O‘QUV MOTIVLARINI SHAKLLANTIRISH
Samatova Dilafro‘z Rustamovna,Navoiy viloyat Karmana tuman 10-umumta’lim maktab
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Bolalarni maktabga tayyorlash ularda maktabga nisbatan ijobiy munosabat va o‘quv motivla-rini shakllantirish ota-onalar va maktabgacha ta’lim muassasasi pedagoglari oldidagi muhim vazifa hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining faoliyati bolada maktabga qiziqishni oshirish uchun quyidagi asosiy vazifani bajarishga yo‘naltiriladi. bolalarda o‘qish va maktab haqidagi tasavvurni to‘g‘ri shakllantirish. Maktabda o‘qishga nisbatan ijobiy emotsion-al munosabatni shakllantirish. O‘quv faoliyati tajribasini shakllantirish. Yuqoridagi vazifalarni bajarishda turli usul va shakllardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shuningdek, bolalar bi-lan maktabga saѐhat uyushtirish, maktab haqida suhbatlashish, maktab hayotiga doir hikoya va she’rlarni aytib berish va yod oldirish samarali usullardan hisoblanadi. Maktab hayoti va faoliyati aks ettirilgan rasmni tomosha qilish va ular haqida suhbat uyushtirish, maktab rasmini chizish ham bolalarni o‘quv faoliyatiga kirishishlariga turtki bo‘ladi. bolalarga aytib beriladigan maktab haqidagi hikoya va she’rlar shunday tanlanishi lozimki, unda maktab hayotining hamma jabhalari yoritilishi hamda ko‘rsatilishi kerak. (Masalan: maktabga borayotgan bolaning xursan-dligi; maktabda olinadigan bilimning muhimligi va ahamiyati; maktab ta’limining mazmuni; maktabda o‘rtoqlik va do‘stlik hurmatini yuqoriligi; sinfdosh va maktabdoshlarga yordam berish zarurligi; dars va maktabda xulq-odobga rioya qilish qoidalari). bunda bolalarga ―yaxshi o‘quv-chi va ―yomon o‘quvchi obrazini ko‘rsatish mumkin. bolalar bilan ijobiy va salbiy odob-axloq me’yorlarini solishtirishga doir mavzularda suhbatlar o‘tkazish kerak. katta va maktabga tayyor-lov guruh bolalari mazmunan qiziqarli, kulgili hikoyalarni ishtiyoq bilan tinglaydilar. Maktab-ga uyushtirilgan ekskursiyadan so‘ng hosil bo‘lgan tasavvurni mustahkamlash, maktabga hissiy munosabatni shakllantirish uchun turli xil o‘yinlar tashkil etish, o‘yin mazmunini ―bilmasvoy roli orqali ifodalash mumkin. bunda ―bilmasvoy‖ o‘qishni xohlamaydigan, hammaga halal beradigan, belgilangan qoidalarga rioya qilmaydigan holatlarni tasvirlab beradi. O‘yin yakunida tarbiyachi bolalar bilan o‘yin jarayonini tahlil qiladi va xulosalar chiqaradi.
Maktabga tayyorlov guruhidagi bolalarda o‘quv motivlarini shakllantirish oilada yaratilgan sharoitga bevosita bog‘liqdir. Yangi bilim olishga intilish; kitoblar va turli xil mazmundagi jurnallarga qiziqish ko‘nikmasi; maktabda o‘qishning ahamiyatini anglash; o‘zining ―istayman‖, ―kerak so‘zlariga bo‘ysuna olishi; boshlagan ishning oxiriga etkazish va mehnat qilish istagini hosil bo‘lishi; o‘zining ishidan qoniqish, ish natijasini taqqoslay olish ko‘nikmasi; xatolarini ko‘ra olish; muvaffaqiyatga erishishga harakat qilish va o‘zini adekvat baholash-bularning barchasi maktabda o‘qishning asosiy motivlari hisoblanadi. keltirilgan omillarning barchasi oila degan muhim yacheykada tashkil etilgan tarbiya va e’tibor orqali amalga oshiriladi. Agar oiladagi tarbiya noto‘g‘ri tashkil qilinsa, maktabgacha ta’lim muassasasida erishilgan barcha ijobiy natijalarning o‘zi kifoya qilmaydi. bolalarga beriladigan o‘quv topshiriqlari bola uchun ―shaxsiy fikr‖ni yuzaga keltirishi lozim. buning uchun bola faoliyatga kirishish, yutuqlarga erishishni o‘zi aniqlashi kerak. Tarbiyachi bolani topshiriqni to‘g‘ri va xatosiz bajarishga harakat qilishiga undashi lozim. bolalarda o‘quv vazifalarini bajarishda ikki xil vaziyat yuzaga keladi: 1. Tarbiyachi ko‘rsatmasiga ko‘ra berilgan topshiriqni bajarish istagi. o‘zi uchun ya’ni shaxsiy sifatlarni tahlil qilish, topshiriqni yaxshi tushunish va nima qilish kerakligi, vazifani bajargandan so‘ng qanday natijaga erishish mumkinligini anglash. bunday vaziyatlarning asosiy sabablari quyidagilar bo‘lishi mumkin. - bola vazifani qabul qiladi va tushunadi (topshiriqni bajarishni xoxlaydi va tushunadi, nima qilish kerakligini biladi). - bola vazifani qabul qiladi, lekin tushunmaydi (topshiriqni bajarishni istaydi, biroq nima qilish kerakligini tushunmaydi). - Bola vazifani qabul qilmaydi, lekin tushunadi ( vazifani qanday bajarish lozimligini biladi, biroq bajarishni xoxlamaydi). - bola vazifani bajarishni xoxlamaydi, nima qilish kerakligini tushunmaydi. bolalarda o‘quv vazifalarini bajarish istagini yuzaga kelmaslik sabablarini aniqlash uchun o‘quv motivlarini paydo bo‘lganligiga e’tibor qaratish kerak. bolaga topshiriq berishda aniq vazifalarni belgilab berish kerak.
1. Nima qilish kerak? (maqsadni to‘g‘ri qo‘yish). 2. Qanday qilish kerak? ( bajarish uchun ko‘rsatma beriladi ).
21510
3. Nimaga erishish zarur? (natijaga erishish mezonlari beriladi). Topshiriqni bajarib bo‘lgandan so‘ng bola bilan birgalikda olingan natija berilgan vazifa
etaloniga mos tushganligi, kattalar bergan ko‘rsatmadan foydalanilganligi va bajarilgan ishga umumiy baho beriladi. kattalar bergan vazifa bolaning faoliyatini boshqarishga ѐrdam berishi, harakatlarini nazorat qilish va o‘zini olingan natijaga ko‘ra to‘g‘ri baholashga yo‘naltirishi lozim. Bolalarni muvaffaqiyatli ta’lim olishlari ularda o‘quv elementlarini anglashlari va o‘quv faoliyatini to‘g‘ri bajarishlariga bog‘liq. 6-7 ѐshdagi bolalarda quyida o‘quv elementlarini yuzaga keltirish kerak.
1. bolalarda og‘zaki so‘zlashish, harflarni bilish va o‘qiy olish, so‘zlarni bo‘g‘inga bo‘lish, gap tuza olish, so‘z boyligi va to‘g‘ri talaffuz qilish ko‘nikma va malakasini shakllantirish.
2. Matematik bilim va tasavvurlar: - 10 gacha to‘g‘ri va teskari sanash; - Sonlar xosil qilish, matematik masalalarni echish; - Geometrik shakllarni farqlash (kvadrat, aylana, uchburchak, to‘g‘rito‘rtburchak, oval); - fazoni idrok qila olish ( yuqori, past, o‘ng va chap).
3. O‘quv faoliyati ko‘nikmasi: - Partada to‘g‘ri o‘tirish; - Yozuv malakasi; - O‘qituvchi topshirig‘ini tinglay olish va bajarish ko‘nikmasi; - darsda o‘quvchi qoidasiga rioya etish odobi. Yuqoridagi o‘quv motivlari bolalarda shakllanmasa o‘qishning birinchi kunidanoq qiyinchilik yuzaga keladi. Shuning uchun ham maktabgacha ta’lim muassasasida mashg‘ulot jaraѐnida bolalarni muntazam ravishda kuzatib borish talab etiladi. Tarbiyachilar ota-onalar bilan hamkorlikda bolalarda xulq-atvor sifatlarini rivojlantirishga harakat qilishlari lozim. Ya’ni bolalarni kattalarni diqqat bilan tinglashga, berilgan topshiriqni oxirigacha eshitib keyin bajarishga o‘rgatish. kattalar ko‘rsatmasiga ko‘ra aniq harakat qilish, vazifani bajarish vaqtida tushunmagan ѐki ѐdidan chiqqan narsalarni so‘rash, kattalar bilan ijobiy kayfiyatda muloqot qilish ko‘nikmalarini shakllantirish maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz.
Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati1.L.S. Metlina “bolalar bog‘chasida matematika” Toshkent. «O‘qituvchi». Qo‘llanma-1981 2.Sh.boltayeva.“O‘ynaymiz, o‘ylaymiz, aqlimizni charxlaymiz” UIcc «Uzincomcenter»
MTM tayyorlov guruhlari uchun tavsiya Toshkent- 2002 yil.
21610
NAVOIY ASARLARI ORQALI BOSHLANGICH SINF O‘QUVCHILARINING TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING O‘ZIGA XOSLIGI
Samatova Halima Rustamovna,Navoiy viloyati Karmana tumani
10-umumta’lim maktabBoshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Mutafakkirimiz va xalqimiz sevgan shoir Alisher Navoiy jahon adabiyotining buyuk namoyondalaridandir. hayot yo‘li ibrat maktabi, asarlari esa kamolotga yetishish vositasi hisoblangan ulug‘ shaxs siymosini bo‘lajak pedagog sifatida o‘zimiz mukammal o‘rganib va kelajakda yosh avlodga tanishtirishimiz lozim.
Biz shoir g‘azallaridan yod olib, asarlarini mutoala qilib, ongli ravishda mushohada yuritganimizda, buyuk shaxs siymosidan faxrlanish tuyg‘usini tuyamiz va bo‘lajak maktabgacha ta’lim muassasasi o‘qituvchisi sifatida o‘z tarbiyalanuvchilarimizda mana shunday faxr his-tuyg‘usini shakllantirishimiz joizdir.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga buyuk allomalar avlodlari ekanligimizni anglatmoqchi ekanmiz, eng avvalo ularning psixik rivojlanishi va bilish jarayonlarining o‘ziga xos xususiyatlarini inobatga olishimiz lozim.Ana shu psixik jarayonlardan biri tafakkurdir. bizga ma’lumki, tafakkur (arabcha – fikrlash, aqliy bilish) – predmet va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari aniqlaydigan, ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar ya’ni qonuniy bog‘lanishlani aks etadigan bilishning murakkab jarayonidir.
Tafakkur quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:Unda voqyelik abstraklashgan va umumlashgan holda in’ikos qilinadi. hissiy bilishdan farqli
o‘laroq, tafakkur bizga predmetning nomuhim, ikkinchi darajali belgilaridan fikran chetlashgan, mavhumlashgan holda e’tiborimizni uning umumiy, muhim, takrorlanib turuvchi xususiyatlariga va munosabatlariga qaratishimizga imkon beradi.
Tafakkur borliqni bilvosita aks ettiradi. Unda yangi bilimlar tajribasiga har safar bevosita murojaat etmasdan, mavjud bilimlarga tayangan holda hosil qilinadi. fikrlash bunda predmet va hodisalar o‘rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi.
Tafakkur insonning ijodiy faoliyatidan iborat. Unda bilish jarayoni borliqda real analogiga ega bo‘lmagan narsalar yuqori darajada ideallashgan obyektlarni yaratish, turli xil forma sistemalarini qurish bilan keladi. Ular yordamida predmet va hodisalarning eng murakkab xususiyatlarini o‘rganish, hodisalarni oldindan ko‘rish, bashoratlar qilish imkoniyati vujudga keladi.
Tafakkur til bilan uzviy aloqada mavjud. fikr ideal hodisadir. U faqat tilda – moddiy hodisada reallashadi, boshqa kishilar bevosita qabul qila oladigan, his etadigan shaklga kiradi va odamlarning o‘zaro fikr almashish vositasiga aylanadi.
Biz boshlag‘ich sinf o‘quvchilari tafakkurini shakllantirishda Navoiy bobomiz merosidan foydalanishimiz samarali natija beradi. boshlag‘ich sinf o‘quvchilaritafakkurini rivojlantirish jarayonida biz “Sher bilan Durroj” hikoyati orqali bola yolg‘onchilikning oqibatlari xususida durrojning yolg‘on gapirishlaridan bilib oladi. O‘qituvchi bu o‘rinda qahramonlarni alohida ta’riflab o‘tsa yaxshi bo‘ladi. Sher – bu o‘rmonlar shohi. U hyech narsadan qo‘rqmaydi. Lekin u o‘z bolalarini o‘ylaydi. durrojning u yoqdan – bu yoqqa qilgan tinimsiz harakatlari bolalari tinchligini buzayapti. Shuning uchun katta bo‘lishiga qaramasdan durroj oldida bosh egib, u bilan do‘stlashdi. Mana shu o‘rinda o‘qituvchi bolalarga o‘z onalarining ular uchun hamma narsaga tayyorligini ta’kidlab, shuning uchun onalarining qadriga yetishi, ularni har doim yaxshi ko‘rishi, ardoqlash, aytganlarini so‘zsiz bajarishi kerakliligini aytib o‘tsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Vaziyatga qarab bolalardan navbatma-navbat onalariga qanday munosabatda bo‘lishlari haqida so‘rab borilsa ham o‘rinli bo‘ladi.
Durrojning mahmadonaligi, o‘zbilarmonchiligi, yolg‘onchiligi o‘z boshiga kulfat olib kelganligini o‘qituvchi obrazli qilib bolalarga yetkazish lozim. bolalardan bu holatga munosabatlarini ham so‘rasa yaxshi bo‘ladi. Shunda bolaning yolg‘on va yolg‘onchilikka nafrati oshadi, oqibati yomon bo‘lishini sezib yolg‘on gapirmaslik lozim degan fikrni miyasida mustahkamlaydi. boladagi rostgo‘ylik xususiyatining shakllanishi uning ma’naviyati yuksalayotganligidan dalolat beradi. Xullas, rejada ko‘rsatilgan har bir hikoyat singari bola dunyoqarashini kengaytirib, undagi insoniy fazilatlarni o‘stirishda ko‘maklashadi.
21710
Bulardan tashqari “Hayrat ul-abror” dostonidagi adablilik odati, qanoat, saxiylik to‘g‘risidagi hikoyatlarni ham dastur tarkibiga kiritish lozim. Ularda aks etgan insoniy sifat va xususiyatlar orqali bolalar tafakkuri shakllantirilsa maqsadga muvofiq hamda juda yaxshi samara beradi.
21810
BOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DARSLIK VA O‘QUV QO‘LLANMALAR BILAN ISHLASH USULLARI
Sayidova Ergashoy Rayimovna, Navoiy viloyat Karmana tuman
13-umumta’lim maktabBoshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, jahon talablari darajasida ta’lim olishi va kasb egallashi, fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-sonli qaroriga muvofiq, ta’lim bosqichlarining uzluksizligi va izchilligini ta’minlash, ta’limning zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat ta’lim standartlarini kompetentsiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega.
boshlang‘ich sinflarda darslik va o‘quv qo‘llanmalar bilan ishlash o‘rgatish bir kunda yoki bir soatlik dars davomida amalga oshirilmasdan, balki yillar davomida bosqichma–bosqich turli omillar ta’sirida amalga oshiriladigan jarayon bo‘lib, muammoli metodlardan foydalanish yaxshi samara beradi.
Olib borilgan kuzatishlarga qaraganda ta’lim metodlarining barchasi ham o‘quvchilarni darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda mustaqil fikrlashga o‘rgatish vositasi bo‘la olmaydi. Ammo darsda turli metodlarni qo‘llash orqali darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda ta’lim samaradorligini oshirishga, bilimlarni egallash jarayonining zerikarli bo‘lmasligiga erishish mumkin.
Ta’lim metodlari xilma–xil bo‘lib, o‘xshash xususiyatlariga ko‘ra guruhlarga birlashtiriladi. Ta’lim metodlarining tasnifiga oid turli qarashlar mavjud: ba’zi mutaxassislar ta’lim metodlarini tasnif etishda darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda bilim manbalarini hisobga olishsa, ayrim olimlar o‘qituvchi faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqishadi, uchinchi bir guruh olimlar esa o‘quvchilar faoliyatini e’tiborga olishadi. Ta’lim metodlariga bunday qarashlarning ko‘p va rang–barang bo‘lishi tabiiy. chunki ta’lim metodlari mazmunan boy hodisa bo‘lib, ular ma’lumot mazmuni bilan ham, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati bilan ham, bilim va malakalar bilan ham, shuningdek, ijodiy qobiliyatlarni, munosabatlarni rivojlantirish bilan ham chambarchas bog‘liqdir.
Masalan, Yu.k.babanskiy darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda samara beruvchi ta’lim metodlarini o‘quvchilarning faoliyati nuqtai nazaridan tasnif etadi. U ta’lim metodlarini uch guruhga ajratadi:
– o‘quv–biluv faoliyatini uyushtirish va amalga oshirish metodlari;– o‘quv–biluv faoliyatini rag‘batlantirish va asoslash metodlari;– o‘quv–biluv faoliyati samaradorligini nazorat qilish metodlari.Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlash orqali har bir
guruh, o‘z navbatida, yana kichikroq guruxlarga ajratiladi. Masalan, birinchi guruh metodlariga quyidagilar kiradi: og‘zaki bayon qilish, ko‘rgazmali metodlar, amaliy metodlar, induktiv va deduktiv metodlar, muammoli–izlanish metodlari, mustaqil ishlash metodlari.
Darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda, darslik bilan mustaqil ishlay olgan o‘quvchilar baholashda rag‘batlantirish va nazorat qilish metodlaridan foydalanishda ham o‘z tarkibida guruxlarga ajratiladi.
O‘quvchini mustaqil darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda ta’limning muammoli metodi faqat o‘qituvchini bilimlarni bayon etishga emas, balki o‘quvchilarni mustaqil ravishda izlanishga, fikr yuritishga yo‘naltirishi lozim.
A.G‘ulomov va M.Qodirovlar xususiy metodlar, ya’ni o‘qish ta’limi jarayonida qo‘llaniladigan metodlar borasida to‘xtalib o‘tadilar. Ular ta’limni ikkiyoqlama jarayon ekanligini hisobga olib, ta’lim metodlarini ikki katta guruhga ajratadilar:
21910
1. O‘qituvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar.2. O‘quvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlarO‘qituvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar bilimlarni tayyor holda bayon etish va muammoli
bayon qilish metodlariga ajratilgan.O‘quvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar guruhiga qayta xotirlash, qisman izlanuvchanlik
va izlanishga asoslangan metodlar kiradi Ta’lim metodlarini tahlil qilib chiqar ekanmiz, ulardan unumli va o‘rnida foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishda juda qo‘l kelishini ko‘ramiz. Ammo ta’lim metodlarining barchasi ham boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishga xizmat qilmaydi. binobarin, reproduktiv metod o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllantirishga ta’sir etmasa, muammoli izlanish metodi orqali bu borada yuqori natijalarga erishish mumkin.
Darslik va o‘quv qo‘llanmalar bilan ishlashda topshiriqlarni bajarishda muammolar qo‘yiladi, bu muammo – mohiyatiga ko‘ra, zudlik bilan hal etilishi lozim bo‘lgan masaladir.
O‘qituvchi o‘quvchi oldiga muammo qo‘yar ekan, uni hal qilish yo‘lidagi harakat davomida o‘quvchi darslik bilan ishlaydi, izlanadi, ijod qilishga intiladi, muammo ustida avvalgi tajriba va bilimga tayangan holda fikr yuritadi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf ta’lim–tarbiya jarayonida darslik va qo‘llanmalar bilan ishlash adabiyotlarni o‘rganish bilan birgalikda, turli usul, uslub va omillar ta’sir etadi–ki, bu usul, uslub va omillar ta’siri natijasida darslik va o‘quv qo‘llanmalar orqali ta’limda ko‘zlangan natijaga erishish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy o‘rta
va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 187-sonli Qarori
2. Ibragimov R. boshlang‘ich maktab o‘quvchilarida bilish faoliyatini shakllantirishning didaktik asoslari: Ped. fan. nom. ... dis. – Toshkent, 2002.
3. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: Moliya, 2
22010
ONA TILI DARSLARIDA LUG‘AT DIKTANTDAN FOYDALANISHNING SAMARALI USULLARI
Shahloxon Bahodirovna BobojonovaBo‘ston tuman 22-umumiy o‘rta ta’lim
maktabi ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi.
Annotatsiya: Ushbu qo‘llanma ona tili darslarida o‘quvchilar ongini, dunyoqarashini, nutqini va so‘z boyligini oshirishda, shuningdek nafaqat ong bilan chegaralanmay, balki qo‘l xotirasini ham shakllantirish uchun samarali metod, ya’ni “ Ong va Tafakkur” usuli sifatida tavsiya etiladi
Kalit so‘zlar: Masalan, sa’va, ta’na, qa’la, is’hoq, as’hob, Ra’no, ma’no, jur’at, Tal’at kabi so‘zlar
So‘z boshiO‘zbekiston rivojlanish sari dadil odimlar bilan yuksalib borayotgan bir vaqtda, yurt ishonchini
oqlash uchun kamarbasta bo‘lib yetishib kelayotgan yoshlar ham talaygina .haqiqiy chinakam buyuk kelajak bunyod etish hamisha har tomonlama yetuk,aqlli, idrokli va ma’naviyatli avlodga bog‘liq bo‘lgan .Men faxr tuyg‘ularini tuygan holda shuni ayta olamanki, izchil yangilanish davri-da ta’limning asosiy maqsadi hayotda o‘z o‘rniga ega bo‘lish, baxtli oila o‘chog‘ini bunyod etish va bu bilan “Oila jamiyat negizi “ bo‘lganidek, mustahkam davlat barpo etishdan iborat.
Hozirgi ta’lim sohasida yangi imkoniyatlar eshigini ochib berayotgan PISA xalqaro tadqiqot-larining asosiy maqsadi ham shundan iborat. Umumiy milliy tilni saqlamoq bilan barobar xususiy og‘iz orasidagi tilni ham saqlamoq lozimdir. chunki so‘z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o‘lchab ko‘rsatadigan tarozusidir. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so‘zlagan so‘zidan biladi.”Quruq so‘z quloqqa yoqmas “, deydilar dono xalqimiz. Agar so‘z aql va hikmatga boy bo‘lsa, demak bilingki savodxonlikdandir. Tillarn-ing eng yaxshisi so‘zga usta til, so‘zlarning eng yaxshisi oxirini o‘ylab so‘ylangan so‘zdir.
So‘zing oz bo‘lsin-u ma’noli bo‘lsin,Eshitganlar qulog‘i durlarga to‘lsinInson ma’noli so‘zladimi, bilingki bu aql va idrokdandir. Aql nima ? To‘g‘ri fikr, mushoxa-
da, aqlli qaror, yuksalish va yetuklik. So‘z mulkining sultoni deya e’tirof etilgan Mir Alisher Navoiy, sirli osmon toqiga ilk narvon qo‘ya olgan Mirzo Ulug‘bek, dunyo tibbiyotini haligacha hayron qoldirayotgan Abu Ali ibn Sinolar aql vakillaridandir.
Idrok nima? Aql chashmasidan qonib suv icha olgan va o‘zining mo‘l hosilini ko‘rsatadigan bir turfa olam.Aql bilan ko‘zlangan maqsad idrok orqali o‘z samarasiga erishiladi.O‘zga yurtlarda buyuk saltanat qura olgan shoh va shoir Zahiriddin Muhammad Bobur nafaqat dilbar shaxs,balki aql va idrokni o‘zida mujassam eta olgan betakror ajdodimizdir.bundan ko‘rinib turibdiki aql va idrok qanday pog‘onalardan iborat?
AQL IDROK bilim salohiyat zakovat yetuklik iqtidor qobiliyat notiq so‘zomon savodxonlik komillikShu xislatlarga ega bo‘lgan inson xalq ardog‘idagi insondir.bundan ko‘rinib turibdiki savodx-
onlik inson hayotida juda katta o‘ringa ega ekan.bu esa diktant orqali samarali natija beradi.“O‘zbek tili kambag‘al emas, balki o‘zbek tilini kambag‘al deguvchilarning o‘zi kambag‘al.
Ular o‘z nodonliklarini o‘zbek tiliga to‘nkamasinlar” degan edi roman janrining asoschisi Abdulla Qodiriy.
O‘zingiz bir o‘ylang,o‘zbek tili qanchalar boy til ekanligi sir emas. bir so‘z doirasida qancha-dan – qancha ma’no nozikliklari buni yaqqol isbotlaydi. Mana shu narsalarni o‘zlashtirish uchun o‘quvchi, avvalo, husnixat sohibi va so‘zdan -so‘zni farqini anglab yetishi kerak. bu esa imloviy savodxonlik kalitidir. O‘quvchining eshitib,idrok qilingan so‘z, gap, matnni anglab yetishdagi aso-siy vosita diktant hisoblanib,o‘quvchi diktant yozayotganda xato qilmaslik uchun imlo va tinish belgilarining ishlatilishiga doir qoidalarga amal qilishga harakat qiladilar.
Diktant o‘quvchilarning bilimidagi bo‘shliqlarni aniqlash va kerak bo‘lganda shu bo‘shliqlarni
22110
to‘ldirish uchun yoziladi.darhaqiqat, diktant vazifasiga ko‘ra, asosan ikki turga ajratiladi.1. Ta’limiy diktant2. Nazorat diktantTa’limiy diktantlar o‘rganilayotgan mavzu yuzasidan har bir darsning 5 – 10 daqiqasi davom-
ida va ba’zan to‘liq dars jarayonida o‘lashtirilgan bilimni mustahkamlash maqsadida o‘tkaziladi.Shuni ta’kidlash joizki, ta’limiy diktant o‘tkazilishi va bajarilishi usullariga ko‘ra bir necha tur-
ga ajratiladi: ta’kidiy diktant, saylanma diktant, erkin diktant, lug‘at diktant, rasmli diktant, ijodiy diktant, izohli diktant kabi turlar.
Diktantning samaradorligi, mavzu va uning mazmuni, maqsadning aniqligi hamda izchilligiga ko‘ra belgilanadi.
Ushbu qo‘llanma maktablarda ona tili darslarida lug‘at diktantlardan keng foydalanishni tavsi-ya etadi.
Lug‘at diktant hozirgi o‘zbek adabiy tili me’yorlari talablariga javob berishi, uning mazmuni muayyan sinf o‘quvchilari uchun tushunarli va mavzu asosida tanlangan bo‘lishi zarur.
Lug‘at diktantlar o‘quvchilarni nafaqat ongini rivojlantiradi, balki qo‘l xotirasini ham mustah-kamlaydi .Insonni qo‘l xotirasi ongga nisbatan kuchliroq rivojlanganligi fanda o‘z isbotini topgan. Agar o‘quvchi eslay olmagan taqdirda ham qo‘l xotirasi hech qachon pand bermaydi.
Ona tili darslarida lug‘at diktantdan, asosan, boshlang‘ich ta’lim va 5-6 sinflarda olib borilsa natijasi samaraliroq bo‘ladi.Negaki, poydevori mustahkam bino har qanday sinovga dosh bera olganidek, to‘g‘ri va samarali metod orqali berilgan ta’lim bilimli va salohiyatli kelajak avlodni tarbiyalab berishiga ishonamiz.
Lug‘at diktantdan foydalangan holda ushbu metodni “ONG va TAFAKKUR” usuli deb nom-ladim. Nima uchun? O‘quvchi tomonidan o‘zlashtirilayotgan har bir yangi so‘zning nafaqat im-loviy savodxonligini, balki so‘z boyligini, ongini va tafakkurini ham ziyraklashtiradi “ONG va TAFAKKUR” metodi orqali o‘quvchilarni xatosiz yozishiga erishilsa,demak o‘quvchi ziyrak, izlanuvchan, har bir narsaning mohiyatan anglab yetish darajasidagi iqtidor egasi desak mubolag‘a bo‘lmaydi.
Darhaqiqat, o‘tmishda hattotlar bejizga ulug‘lanmagan,chunki chiroyli va xatosiz yozish har kimning ham qo‘lidan kelmagan, bu faqat eng ziyrak va aqlli insonlarga ishonilgan .ba’zan daft-ar tekshirish jarayonida ayrim o‘quvchilarni yozuvini va yo‘l qo‘ygan imloviy, punktuatsion xatolarini ko‘rib ko‘nglingiz xijil bo‘ladi. “ONG va TAfAkkUR” metodi orqali o‘quvchilar-ni savodxonligiga erishilsa, kelajakda hech qaysi sohada qoqilmasligiga erishgan bo‘lamiz. Ma’lumki, 5- sinf ona tili darsligini asosiy dars soati tilshunoslikning fonetika bo‘limini o‘rganadi.
Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosida chuqur til orqa Xx undoshi va bo‘g‘iz undoshi bo‘lgan hh ajratishda o‘quvchilarga qiyinchilik tug‘iladi. bu esa ona tili fan o‘qituvchisini qay darajada mahorat bilan o‘quvchilarga tushuntira olganligiga bog‘liq. demak, aynan lug‘at diktant bu masalada o‘qituvchilarga yordamchi vazifasini o‘taydi.
Har bir mavzu asosida kunlik o‘quv dars mashg‘ulotini belgilangan 45 akademik soatidan 5 daqiqasini lug‘at diktant uchun ajratish lozim.
Masalan, “Hh undoshini talaffuzi va imlosi “ mavzusi bilan tanishib, mavzu asosida 10 dona so‘z yoziladi. Misol uchun, hol, holva,hayajon, hakim, muhtoj, haqiqat, ahvol, hayot, hirot, hur-mat kabi. berilgan so‘zlarni nechtasi barcha o‘quvchilar tomonidan to‘liq o‘zlashtirilsa bu so‘z o‘zlashtirilgan deb topilib, keying yozilishi kerak bo‘lgan so‘zlar qatoridan chiqariladi. Agar qa-ysiki so‘z bir o‘quvchi tomonidan xatolikka yo‘l qo‘yilsa bo‘shliq deb topilib, xuddi shu so‘z keyingi yoziluvchi so‘zlar qatoriga qaytadan kiritiladi.Shu tariqa o‘quvchini ong va qo‘l xotirasida ushbu so‘zlar yod olinadi.
Shu jumladan, “Tutuq belgisi imlosi” mavzusi ostida ushbu so‘zlarni misol qilish mumkin. Masalan, sa’va, ta’na, qa’la, is’hoq, as’hob, Ra’no, ma’no, jur’at, Tal’at kabi so‘zlarda ham yuqoridagi metodni qo‘llash sifatli ta’lim jarayonini ta’minlaydi.
Ushbu jarayonni jadval asosida kunlik natijasini ham e’lon qilib borilsa o‘quvchi bora- bora xatolikka yo‘l qo‘ymay yuqori pog‘onadan o‘rin egallashga harakat qiladi. bu esa hayotga bo‘lgan intiluvchanligini oshirish demakdir.
22210
O‘quvchilarning ismi va familiyasi So‘z O‘zlashgan so‘z O‘zlashmagan so‘z
1 Abdumannobova Robi-yaxon
2 Mahammadjonova Max-fuxaxon
3 Olimjonov Ilyosbek
Hol,holva,hayajon,hakimMuhtoj,haqiqat,ahvol,Hayot,Hirot,hurmat
1.barchasi2.barchasi
3.hol,hayajon,Hakim,haqiqatHayot,hurmat
1.------2.------
3.holva,muhtoj,Ahvol
Shunday qilib ushbu metodni 6-sinflarda ham qo‘llash mumkin. Masalan, “so‘z turkumlari” mavzusini o‘rganishda ham samarali natijaga erishish mumkin.MIsol uchun, sifat so‘z turkumi mavzusi doirasida sifat ma’no turlarini o‘rganish bilan birga lug‘at diktantni qo‘llaymiz. Masalan, makon-zamon ma’no turiga oid qishin-yozin yozgi,kuzgi,bahorgi,ertangi,kechki,bulturgi kabi so‘zlarni qo‘llash mumkin.bunda so‘zlarning tuzilishiga ko‘ra sodda,qo‘shma,juft va takroriy ho-latlari uchraydi. O‘quvchi shu tushunchalarni anglab yetsa bu ham savodxonlik belgisidir. dars jarayonida ta’limiy diktant, yoki nazorat diktantidan foydalanadimi,maqsadi bitta o‘quvchilar savodxonligiga erishishdan iborat.
Insonni husnixati, imloviy savodxonligi nafaqat aqlini belgilaydi,balki harakterini ham anglati-shi psixologlar tomonidan isbotlangan.
Demak, insonni ichki olamini namoyon etuvchi satrlarga marjondek teruvchi o‘zining pok qal-bidan xabar beruvchi savodxon o‘quvchilar tayyorlash o‘z qo‘limizda.
Zotan,bu metod o‘quvchi yoshlarni kelgusida savodli,bilimli va albatta aqlan yetuk barkamol inson bo‘lib yetishishida samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi.
22310
BARKAMOLLIK SARI YETTI QADAM
Sherboyeva Zuxra AsqaraliyevnaFarg‘ona viloyati Bag‘dod tumani27-maktab amaliyotchi psixologi.
Tel.raqmi:+998908510886
Annotatsiya: Yurtimizda yosh avlodni tarbiyalashda, komil insonlarni voyaga yetkazish masalasi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida qaralmoqda. boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga ta’lim-tarbiya berishdagi muhim vazifa –chuqur va mustahkam bilim berish savodli va ma’naviyatli insonlarni tarbiyalashdir. Ushbu borada muallif tomonidan olib borilgan kuzatuv asosida shakllantirilgan 7 asosiy tamoyil ushbu maqolada nazariy tahlil etiladi.
Kalit so‘zlar: psixologik nuqtayi nazar, pedagogic mahorat, Giznburg usuli, rasmli o‘yinlar, harakatli o‘yinlar
Insonni har tomonlama tarbiyalaydigan pedagog uni har tomonlama bilishi, tushunishi kerak. Ushbu fikrlarga tayangan holda psixolog sifatida 1-sinf o‘quvchilarining biologik va psixik jihatdan rivojlanganligi, bilim olishga qay darajada tayyorligi, qiziquvchan ishonuvchanligi,tasavvur ko‘lami, hayolining yorqinligi, idrokining o‘tkirligi maktab ta’limiga moslashib borish jarayonini ochib berishni maqsad qilib oldim. Qadimdan bobolarimiz 7-raqamini xosiyatli deb bilishgan. Turli an’analarni va marosimlarni shu raqam bilan bog‘lashgan. Ma’lumotlarga qaraganda 80% insonlar omadli raqam sifatida tanlashadi va yoqtirishadi. Men ham 7-raqamini omadli raqam- liliga ishonch bildirib, ushbu loyihamni ham aynan 7-bosqichda amalga oshirishga qaror qildim. 7-qadam loyihasini bosqichma- bosqich taqdim etaman .
1-qadam. O‘quvchining o‘rganish motivlarini aniqlash. 1-sinf o‘quvchilari maktabga katta qiziqish,quvonch va ishtiyoq bilan kelishadi, lekin birinchi chorak yakuni davridayoq ayrim o‘quvchilarda bu qiziqishlar sekin –asta susayib borishi kuzatiladi ”Uyda yaxshiroq edi “tushunchasi kengayib boradi. bu davrda maktab psixologi tomonidan M.R Giznburg usuli bo‘yicha o‘rganish motivlarini aniqlash metodikasidan foydalanish mumkin.bu metodika 1-sinf o‘quvchilarida o‘qishga rag‘batlantiradigan turli motivlarni aniqlaydi. Yuqori baho olishga intilish, o‘yinlarga kuchliroq qiziqish va bilim olishning xilma-xil usullariga bo‘lgan munosabatini “Personifikatsiya qilish” tamoyili asosida o‘rganadi.Maktab psixologi bu metodikani to‘liq tushunib olishi, rasmli varoqlarni o‘quvchilarga bo‘yatishdan avval bolalar tilida qiziqarli to‘qima hikoya qilishi va tushuntirishi talab etiladi. Varoqda 6xil rasm joylashgan bo‘lib, hikoyaga mos bo‘lgan, o‘zi yoqtirgan rasm o‘quvchi tomonidan rangli qalamlarda bo‘yab chiqiladi. O‘quvchilardan olingan metodika natijalarini baholash sifatli darajada amalga oshirilishi lozim. 2-ta’limiy, 4 –pozitsiyaviy, 6-baho raqamli rasmlarni tanlagan o‘quvchilarda maktabga, yangi muhitga moslashuv normal kechayotganligi, 1-tashqi, 3-o‘yin, 5-ijtimoiy raqamli rasmlarni yoqtirgan va bo‘yagan o‘quvchilarda moslashuv jaroyonida qiyinchilk belgilari namoyon bo‘layotganligi sababli psixolog, o‘qituvchi, ota-ona ko‘magi zarur va muhimdir. 2-qadam.O‘quvchining ichki va tashqi motivatsiyani aniqlash.O‘quvchilarda tashqi motivatsiyani oshirilishi ichki motivatsiyani undashga harakatlanmaydi.Ota-ona tomonidan bolaga beriladigan mukofotlar, rag‘batlantirishlar tashqi motivatsiyani kuchaytiradi, xohish istaklarni amalga oshirish uchun bola oson yo‘lni topishga intiladi.harflarni o‘rganish jarayonida ongli o‘qishga nisbatan so‘zlarni yodlab olgan o‘quvchining qo‘li boshqa harfda-yu yodlab olgan so‘zlarini o‘qib beradi. Tashqi motivatsiya kuchaytirish bu qiziqish va muammoni hal qilishning ijobiy usulini emas, balki ishonchli va qisqa yo‘lini tanlashga undaydi, o‘zini o‘zi himoyalash instinktni kuchayib borishiga sababchi bo‘ladi.Ichki motivatsiya haqida kamdan –kam fikr yuritiladi.O‘qituvchilarning, ota-onalarning samimiy xohish istaklarini tushuntirish uchun “Istayman” iborasini bolaga turli usullar bilan qo‘llash lozim.Bolaning qaysi kasbni yoqtirishi, kelajakda kim bo‘lishini so‘rash, buning uchun nimalar qilish lozimligi haqida bola fikrini bilish muhumdir.bola qaysi kasbni yoqtirsa shu kasb yo‘nalishida to‘qima ertaklar aytish, qaysi harflar yozuvi bo‘yicha yozilishi yoki o‘yinlar o‘ylab topish ota –onalarning farzandlarini o‘qishi jarayonidagi qiyinchilklarini yengishga yordam beradi.
3-qadam. Mazmun, hamkorlik, tanlov. bola o‘qishga qiziqishini oshirish muvaffaqiyati asosan, ota-onaga bog‘liq. bola birinchi tushkunlikka tushganda harakat qilishni to‘xtatadi, injiq va qaysar bo‘lib qoladi,lekin bola qiziquvchan faqat ularning mustaqilligini ta’minlash,individual
22410
yondashish, erkin harakat qilishga yo‘l berish lozim.bola o‘zi xohlagan qiziqishlari bilan shug‘ullansin, bu holatda u bajargan ishlarini rag‘batlantirish qiziqishlariga e’tiborni kuchaytirish kerak. U qilayotgan ishidan o‘zi zavq olishi ichki motivatsiyasini harakatga keltiradi.bola ong osti burmalari sekin asta ochilib qiziqishlari doirasi kengayadi. 1-sinf o‘quvchilarida kuzatilayotgan bu holat alifbedagi o‘rganayotgan tovush va harflarni ongli o‘qishga undaydi.harflarni bir-biriga bog‘lab bo‘g‘in hosil qilishda ota-ona ham o‘qituvchi ham turli usullarni qo‘llashi maqsadga muvofiqdir.So‘zlarni bo‘g‘inlab o‘rgatishda chapak chalish usulidan foydalanish mumkin.har bir so‘z oralig‘ida o‘ng yoki chap tarafga chapak chalish bola kayfiyatini ko‘taradi.Rasmli kartochkalardan foydalanish- rasmdagi so‘zni bo‘g‘inlab aytib berishini so‘rash bola qiziqishini oshiradi. 4-qadam. bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirish. Mazkur bosqichda o‘qituvchi yoki ota-onaning bolaga bo‘lgan mehr –muhabbati zarurdir.Ruhiy dalda berish bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchi o‘z resurslarini to‘g‘ri baholay olishi orqali shakllanadi “Siz sabrlisiz”, “ Siz aqllisiz”, “Sizning tilingiz biyron”,”Siz barcha o‘qishni va yozishni uddalaysiz” kabi psixik ko‘mak ona yoki o‘qituvchi tomonidan berib borilishi bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Siz hayotimdagi eng kerakli insonsiz, siz mening uchun qadrlisiz, men sizsiz yasholmayman, hammamiz yaxshi ko‘ramiz, sabr- toqatlisiz, miyangiz yaxshi ishlaydi, sog‘lom va baquvvatsiz kabi mehrli so‘zlari psixik kuch beradi. Shu o‘rinda “Psixologik vitaminlar” usulini qo‘llash mumkin. Turli shakldagi va rangdagi stikerlarga ijobiy fikrlar yozilgan so‘zlardan tanlaydi, ochib o‘qiydi ruhiy dalda oladi, o‘ziga bo‘lgan ishonchi ortib kayfiyati ko‘tariladi. bu usulni sinfda yoki uyda ham qo‘llash samarali natija beradi.
5-qadam. bola qiziqishlarini o‘quv jarayoni orqali bog‘lash.1-sinf o‘quvchilariga maktab hayoti juda qiziq, chunki ularga bo‘layotgan tadbirlar,kun tartibidagi o‘zgarishlar juda qiziq tuyiladi.har bir darsdagi yangi mavzu e’tiborini yanada kuchaytiradi.1-sinf o‘quvchilarida ichki motivatsiya kuchli bo‘lganligi sababli o‘qish, yozish o‘zlariga qiziq bo‘lganligi uchun ham o‘qib o‘rganishadi.O‘quvchilar ko‘proq rasm chizishga qiziqishadi.chizgan rasmlari orqali ham ularning ruhiyatini o‘rganib olish o‘qituvchi uchun ham qo‘l keladi.Qalam chizgilari bosib chizilgan holat-bola bosim ostida ko‘p tanbeh bilan katta bo‘lganligini kuzatish mumkin.Qanday ranglardan foydalanganligi ham yaqqol misoldir. badiiy kitoblarga qiziqtirish ham bola dunyoqarashini kengaytiribgina qolmay tasavvuruni boyitib o‘qish darajasini rivojlantiradi,lug‘at boyligini va diqqat konsentratsiyasini rivojlantiradi.
6-qadam O‘quvchida “Men shuni bajarishim kerak ” motivining ustunligi. Ota-ona farzandini o‘zidanda kuchli shaxs bo‘lib kamol topishini xohlaydi.bu borada bolaga barcha shart- sharoitlarni yaratish bilan birga o‘qishni majburlash holatlari kuzatilib turadi.kitobni majburan o‘qiydigan bolalarga qanday munosabatda bo‘lish kerak? Bola kitob o‘qishni yoqtirmasligini sababini aniqlash lozim. hamma bolalar ham kitob o‘qishni birdek yoqtiravermaydi buning sabablarini o‘rganish va e’tibor qaratish kerak. bola uchun qiziq bo‘lgan mavzulardagi kitoblar, sovg‘a qilish, ularni kitob o‘qishga rag‘batlantirishning oson usulidir. bolalar jurnallari qiziqarli bo‘lib,unda rangli rasmlar,turli ertaklar,qo‘shiqlar,o‘yinlar o‘rin olgan. demak bolaning kitob o‘qimasligiga har doim ham uning dangasaligi yoki uquvsizlagi sabab emas. Aksincha, bola bilan birgalikda ishlaganda uning xohishlarini inobatga olish zarur.bolani kitob o‘qishga jalb qilgandan so‘ng,bu uning muntazam bajaradigan sevimli mashg‘ulotiga aylanishi uchun sinfda “Little librare” kichik kutubxona tashkil etish, rang-barang suratlarga boy, kichik hikoyalardan tashkil topgan kitoblarni va jurnallarni jamlash lozim. chunki bola e’ tiborini bir necha marotaba qaratgan kitoblarni ochib ko‘rishga qiziqish uyg‘onadi.har bir yakunlangan kitob uchun kichik sovg‘alar bilan siylash bolani yanada ruhlantiradi.7-qadam O‘qishga bo‘lgan qiziqish va maqsad.Maqsad qilish ularga erishish o‘z harakatlarini boshqarish o‘ziga bo‘lgan ishonch va o‘ziga bog‘liqligini anglashdan iboratdir.O‘quvchilarga qiyinchiliklarni yengish va vazifalarni oxirigacha yetkazish qat’iyligini sekin asta o‘tgatib borish samarali natija baradi. haqiqiy qiziqish bosim bilan emas, balki yorqin taassurotlar bilan bog‘liq, aks holda o‘rganishni yomon ko‘rishga olib keladi.O‘zgalarni hurmat qilish,bola tasavvurida yangi dunyo ochish,ijobiy fikrlashga o‘rgatish bola dunyoqarashini kengaytiradi. Maktabdagi baholar o‘quvchilarning shaxsini emas, balki bugungi bilimini baholash ekanligini o‘qituvchi tushuntirib borishi lozimdir. Rag‘batlantirish, maqtash doim ijobiy natija berib keladi. bolalar tanqidni qabul qilmaydi- ularning miyasi faqat maqtovga javob beradi. Olimlar 8-9 yoshli bolalarning miyasining mas’ul bo‘lgan zonalarini o‘rganib chiqishib, bola tanqid qilinganda hech qanday o‘zgarish bo‘lmaganligini aniqladilar.bu yoshga o‘z xatolaridan saboq ololmaydilar balki,12-13yoshdan boshlab o‘spirinlar xatolarga emotsional munosabat
22510
bildirishadilar degan xulosaga kelishdi.O‘quvchilar uchun foydali mahorat ma’lumotlar oqimiga moslashishdir. O‘quvchilarga katta ma’lumotdan eng asosiysini olishga o‘rgatishdir . bu usuldan foydalanish unga muvaffaqiyat uchun eng muhim narsani topishga o‘rgatishdir.bolalarni o‘ylashga o‘rgatish tasavvurlarini kengayishiga olib keladi.O‘qish va o‘rganish esa ijobiy natijalar muvaffaqiyat yo‘lidir. ”Nafaqat muvaffaqiyatga erishish, balki hayotingizni mazmunli qilishga intiling”,- Albert Eyshteynning bu fikrlaridan xulosa shuki, o‘quvchilarning qalbidagi cheksiz kuchni uyg‘otish, barcha qiyinchiliklarni yengib bilim olishga ishtiyoqini oshirish,yuksak salohiyat egalari bo‘lishiga odatlantirish, kundan-kun yuksalayotgan yurtimizga mos farzandlar sifatida tarbiyalash, kelajakda o‘z o‘rniga ega bo‘lish uchun hozirdan harakat qilishni o‘rgatishdir.Shunday ekan o‘quvchilarimizga kichik g‘alabani his qilashni o‘rgataylik garchi kichik g‘alabalar katta muvaffaqiyatlar eshigidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati1.Xalq talimi vazirligi “Mинистерсво народного образования” Innovatsiya,texnologiya
strategiya markaz-ITSM “bolalarni o‘qish va fikrlashga birga motivatsiya qilaylik” . 2. Maktab psixologi telegram kanali 3.Лайфхакер “bolani o‘qishga qanday qiziqtirish mumkin?”.2019y. Maktab psixologi tele-
gram kanali 4.Nishonova Z.T, G. Alimova bolalar psixologiyasi va uni o‘qitish metodikasi. Toshkent-
2003y
22610
O‘SMIRLAR PSIXOLOGIYASI.
Shukurova Gulniso Yusupovna Toshkent shaxar Yashnabod tuman
230-maktab psixologi. Tel: +998935647809Qodirova Muhayyo Amirqulovna
Toshkent shahar Yasghnabod tuman 206-maktab psixologi. Tel:+998971417898
O‘qituvchi va tarbiyachi uchun bolalarning o‘smirlik davri psixologiyasini bilish psixologik nuqtai nazaridan ham pеdagogik nuqtai nazaridan ham muximdir. Bu davrni biz yana o‘tish davri ham dеb ataymiz. O‘smirlik davri asosan 11-15 yoshdagi bolalarni o‘z ichiga qamrab oladi, ya’ni 5-8 sinf o‘quvchilarini.
O‘smir o‘quvchilarni ta’lim va tarbiya bеrish ishlarida uchraydigan ayrim qiyinchiliklar bu yoshdagi bolalarning psixik rivojlanishi va hususiyatlarini ba’zan yеtarli darajada bilmaslikdan yoki inkor qilishdan kеlib chiqadi.
Kichik va katta yoshdagi maktab o‘quvchilariga qaraganda o‘smirlik yoshidagi bolalarni tarbiyalashda juda ko‘p qiyinchiliklar bo‘ladi. chunki, kichik bolaning katta odamga aylanishi jarayoni juda kiyin kеchadi. bu jarayon o‘smirlar psixologiyasining odamlar bilan bo‘lgan munosabat formalarining jiddiy ravishda o‘zgarishi, hamda hayot sharoitining o‘zgarishi bilan bog‘liqdir.
bu davrda o‘smirlarning o‘z shaxsiy fikrlari paydo bo‘ladi. Ularda o‘z qadr-qimmatlari haqidagi tushuncha kеngayadi. Ilmiy psixologiyaning aniqlashi bo‘yicha o‘smirlarning psixik taraqqiyotini xarakatga kеltiruvchi kuchlar, ularning faoliyatlari bilan tug‘iladigan extiyojlar bilan bu extiyojlarni qondirish imkoniyatlari o‘rtasidagi dialеktik qarama-qarshiliklarni yuzaga kеlishi va bartaraf qilinishidan iboratdir.
Qarama-qarshiliklar ancha yuksak darajadagi psixik taraqqiyotini, ancha murakkab shakldagi faoliyat turlarini va shaxsning qator yangi psixologik xususiyatlarini tarkib toptirish orqali bartaraf qilishdan iboratdar. Shundan kеyin psixik taraqqiyotning yuksakroq bosqichiga o‘tiladi. Ana shu nuqtai nazardan o‘smirlik yoshini yanada oydinroq qarab chiqaylik. bola boshlang‘ich sinfni tugatadi. bolaning o‘rta maktabda o‘qishga o‘tishi uning hayotida burilish davri hisoblanadi.O‘smirlarning yangi ijtimoiy jixatdan tashkil topgan va rang-baranglantirilgan faoliyatni uning psixologik hamda shaxsning tarkib topishiga asos, sharoit va vosita xizmat qiladi.
Shunday qilib, o‘smirlarga ta’lim-tarbiya bеrishning yangi to‘g‘ri usullari hamda vositalarni topishi uchun o‘smirlik yoshining o‘ziga xos xususiyatlarini jismoniy va psixologik taraqqiyotini yaxshi bilishimiz kеrak. O‘smirlik yoshining mazmuniy xaraktеritsikasi vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib boradi, chunki inson hayotining xususan ijtimoiy sharoitlari o‘zgaradi.
Psixologiya taraqqiyotining biologik omillariga o‘smirlar ongiga og‘ir, ba’zan kuchi yеtmaydigan bo‘lib tushadigan, ularni jiddiy psixik inqirozga va hayajonga soladigan, masalan: o‘smirlar uchun xaraktеrli bo‘lgan norozilik, qo‘pollik, qaysarlik, o‘z-o‘zini analiz qilishga moyillik sub’еktiv olamga va shunga o‘xshash hislatlarni kеltiradigan jinsiy yеtilishga nixoyatda katta axamiyat bеradilar.
O‘smirlik yoshiga yеtganda bolalarda burch va javobgarlik tuyg‘ulari yеtarli darajada o‘sgan bo‘ladi. bolalar o‘zlari ongli ravishda tanlangan qobil bo‘lib qoladi. Mana shu davrda kattalar bolalarga «bеmalol ish topshirishni ishonadilar»o‘smirlarni oilada «kichkina»dеb hisoblamay ulardan ho‘jalik ishlariga yordam bеrish topshirilgan ishga javob bеrishni talab qiladilar.Ular bilan maslahatlashadilar ba’zi o‘smilar ayniqsa ular o‘rta maktab yoshmning oxiriga borganda hatto o‘ziga yaqinlarini qo‘llovchi va tayanchi bo‘lib qoladilar.
O‘smirlik davrida, asosan, bilish jarayonlari yuqori darajada rivojlanadi. bu yillarda o‘smirlar uchun hayot davomida kerak bo‘ladigan asosiy shaxsiy va tadbirkorlik xususiyatlari ochiq ko‘rina boshlaydi. Xotira, mexanik xotira darajasidan mantiqiy xotira darajasiga ko‘tariladi. Nutq rivojlangan, xilma-xil va boy tafakkur esa o‘zining barcha ko‘rinishlari: harakatli, obrazli, mantiqiy darajasida rivojlanadi. O‘smirlarni endi turli amaliyot va aqliy faoliyatlarga o‘rgatish mumkin. Shuningdek, bu davrda umumiy va maxsus layoqatlar shakllanadi va rivojlanadi.
O‘smirlik davriga juda ko‘p ziddiyatlar va qarama-qarshiliklar xos. Maktab dasturini o‘zlashtirish va boshqa ishlar bilan bog‘liq turli masalalarni yechishda ko‘zga tashlanadigan o‘smirlarning
22710
intellektual rivojlanganligi kattalarni ular bilan birga jiddiy muammolar bo‘yicha fikrlashga undaydi, o‘smirlarning o‘zlari ham bunga harakat qiladilar. boshqa tomondan esa ayniqsa, kelajak kasb, xulq-atvor etikasi, o‘z majburiyatlariga mas’ullik kabi muammolar muhokamasida infantillik (Yosh bolalarga xos jismoniy va psixologik holat)ni kuzatish mumkin.
5-6 sinf o‘quvchilariga sinfdagi o‘zi egallagan mavqeiga katta e’tibor berish xususiyati xos. Ayniqsa, 6 sinfdan boshlab, o‘quvchilar o‘z tashqi ko‘rinishlariga, Shuningdek qarama-qarshi jinsdagi bolalar va ular bilan o‘zaro munosabatlariga e’tibor bera boshlaydilar.
7-sinf o‘quvchilarida esa o‘z layoqatlarini rivojlantirishga xos qiziqish yuzaga keladi. 8-sinf o‘quvchilari esa mustaqillik, o‘ziga xoslik, do‘stlik va o‘rtoqlik bilan bog‘liq bo‘ladigan shaxsiy xislatlarni yuqori baholashadi. O‘smirlarning ana shu ketma-ket yuzaga keladigan qiziqishlariga asoslangan holda faol ravishda irodaviy ishbilarmonlik va boshqa foydali sifatlarni rivojlantirishi mumkin.
O‘smirlik davrida o‘quv fanlarini turli o‘qituvchilar o‘qitishlari bilan kattalar shaxsi va faoliyatini baholashning yangi mezonlari ham shakllana boshlaydi. O‘smirlik asosan, bilimli, talabchan, haqqoniy, o‘quv materialini qiziqarli va tushunarli yo‘l bilan etkaza oladigan, o‘quvchilarni ajratmaydigan, o‘qituvchilarni ko‘proq hurmat qiladilar va yaxshi ko‘radilar. Ular o‘qituvchi bilan munosabatlariga ham katta e’tibor beradilar.
10-15 Yoshli bolalarning faoliyat motivlarida ham o‘zgarishlar amalga oshadi. Ilk o‘smirlik davrida ko‘pchilik o‘smirlar o‘zlariga salbiy shaxsiy xarakteristika beradilar. katta bo‘lgan sari o‘smirning o‘z-o‘ziga bergan bahosi differensial xarakter (xulq-atvoriga, ijtimoiy vaziyatlarda o‘zini tutishga va ayrim xatti-harakatlari)da namoyon bo‘la boshlaydi.
Maktab psixologlari har bir o‘smir bilan alohida ishlashi, ulardan kamida 4-5ta test olishi va natijalariga qarab ular psixikasini o‘rganishi kerak.
Psixologning vazifasi o‘quvchilarning dunyoqarashlarini kengaytirishi, bilimlar, ko‘nikmalarni shakllantirishdan iborat. Psixolog o‘quvchi shaxsini hurmat qilishi, kasbiy faoliyatida halollik namoyon qilishga va unga bildirilgan ishonchni oqlashga majbur. Psixologning kasbiy faoliyati o‘z sohasida o‘ta bilimdon bo‘lishni talab qiladi. Sohasining eng so‘nggi yutuqlaridan xabardor bo‘lishi shart. Psixolog o‘z ishida sinab ko‘rgan ilmiy metodlarni qo‘llashi lozim. Ana shundagina o‘quvchilar bilan mukammal tarzda faoliyat olib boradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. O‘smirlar psixologiyasi. Uslubiy qo‘llanma. Andijon 20082. www. Ziyonet.uz
22810
BASLAWÍSH KLASLARDA GÚRRIŃ HÁM ÁDEBIY SHÍǴARMALARDÍŃ TURMÍS PENEN BAYLANÍSÍ
Sitanova Gulmira AmetovnaQaraqalpaqstan respublikası Nókis
qalası 38-sanlı mekteptiń baslawıshklass muǵallimi +998913886973
Annotasiya: baslawısh klaslarda kóp taralǵan ádebiy janrdıń túri ǵúrriń.Onıń ba-slawısh klass oqıwshıları ushın áhmiyeti haqqında ǵúrrińdi oqıp beriw túsindiriw arqalı balalardı ádep-ikramlılıqqa, dúnyanı durıs túsiniwge hám Watanǵa degen súyispenshilik sezimlerin oyatıw.
Gilt sózi. Tálim-tárbiya, gúrriń, ádebiy shıǵarma,tábiyatqa sayaxat
baslawısh klaslarda kóp tarqalǵan ádebiy janrdıń bir túri-bul gúrriń. Gúrrińdi oqıp túsindirip beriw baslawısh klass oqıwshıları ushın úlken áhmiyetke iye.balalarda gúrriń oqıp hám oqıǵan gúrrińin aytıp beriw arqalı ádep-ikramlılıq,unamlı háreketler,dúnyanı durıs túsiniw hám ana Watanǵa degen súyispenshilik sezimleri oyanadı. Ádebiyattaǵı gúrrińlerdi kórkemlep oqıtıw ba-slawısh klass oqıwshılar ında tálim-tárbiya jumıslarında jetekshi orın iyeleydi.Sonıń menen birge ádebiyat-bul ana tilimizdiń keń baylıq dúnyası. Oqıwshılarǵa kórkem shıǵarmanı oqıp beriw waqtında usı oqılıp atırǵan gúrrińdegi bolıp atırǵan waqıyanıń ishine kirip ketedi hám shıǵarma-daǵı qaharmanlardıń quwanıwı menen quwanadı,qapalansa qapa bolıp otıradı.bul oqılıp atırǵan waqıya jas balalar ushın jol kórsetiwshi bolıp esaplanadı .Gúrrińlerdi oqıǵanda tek avtordıń pikirin bilip túsindirip qoymay oqıwshılardıń oyın, sezimin waqıyaǵa baylanıslı erkin pikirlerin biliw itibarǵa alınıwı kerek.Sonlıqtan oqıtıwshı oqıwshılardıń pikirin biliw maqsetinde gúrriń-di kórkemlep túsinikli etip oqıw arqalı iske asıradı. baslawısh klaslarda oqıwǵa usınılǵan sab-aqlıqlarda tábiyatqa baylanıslı shıǵarmalar hám tekstler kóp berilgen.Oqıwshılar turmıs tájiriy-besi az bolǵanlıqtan berilgen waqıyalarǵa tolıq túsine almaydı.berilgen waqıyanı tolıq túsiniw ushın baslı maqset retinde tábiyatqa,dalalarǵa,mektep átirapındaǵı atızlarǵa,baǵlarǵa sayaxat etiw oqıwshılarda tema mazmunın tolıq túsiniwge hám turmıs tájiriybesin arttırıwǵa járdem beredi.bunday gúrrińler 3-klass oqıw kitabında “Gúz kelgende”,”Qıs kórinisi”,“Awıl baǵı” shıǵarmaları berilgen.Tábiyatqa sayaxat sabaǵında muǵallim oqıwshılarǵa tek avtor tárepinen súwretlengenle-rdi kósetip túsindirip qoymay, tábiyatqa bolǵan súyispenshilik sezimlerin de oyatıw kerek.bunıń ushın tek tábiyat gózzallıǵın kórsetip qoymastan,tereklerdiń sıldırlısın,jap-salmalardaǵı suwlardıń aǵıwın,ashıq aspan kórinisin,dala shamalın,quslardıń hár qıylı namalarǵa salıp sayraǵanın, ján-liklerdi kóriw arqalı shıǵarmadaǵı waqıya menen salıstıra alatuǵın boladı hám ótilgen tema bal-alardıń yadında saqlanıp qaladı. Sabaq nátiyjeli bolıw ushın muǵallim sayaxatqa shıqqanda belgili bir maqset penen,temaǵa baylanıslı dúzilgen joba menen shıǵıwı kerek boladı. Oqıwshılar me-nen sáwbetleskende balalardıń kórgenlerin,ne sezgenligin anıq hár bir oqıwshı óz pikiri menen aytıp beriwin tapsırma etip balanı erkin pikirlewge tárbiyalap barıwımız orınlı boladı. Oqıǵan gúrrińimiz oqıwshılar ushın qızıqlı,este qalarlıq dárejede bolıw ushın temaǵa baylanıslı awızsha súwret salıw tapsırmasın berse boladı. bul tapsırmad oqıwshılar gúrrińdi yadına túsirip temadaǵı qaysı waqıyanı súwretlegenin aytıp beredı bul tapsırmanı úy jumısı tapsırmasına bersek te boladı.
Juwmaqlap aytqanda baslawısh klaslarda gúrrińlerdi oqıtıw,onıń oqıtıw metodikası qanday bolmasın temanıń mazmunına sáykes keletuǵın belgili bir joba menen alıp barılsa ǵana sabaqtıń tiykarǵı maqseti bolǵan bilim beriwshilik, tárbiyalıq, rawajlandırıwshı úyreniwshilik sıpatqa bay-lanıslı oqıtılıp barılsa ǵana sabaq óz maqsetine jetedi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:1. Q.Pirniyazov baslawısh klaslarda qaraqalpaq tilin oqıtıw metodikası, Nókis 1993j2. b.Qálimbetov,J.Uspanova,X.Abdijabbarova “Oqıw”kitabı 3-klass ushın Nókis “Qaraqal-
paqstan” 2016j
22910
O‘RTA TA’LIM MAKTABLARIDA KIMYO FANI YUZASIDAN LABORATORIYA MASHG‘ULOTLARINI O‘TISH METODIKASI
Soliyeva Navro‘za DaminjanovnaPop tuman xalq ta’limi tabiiy fanlar metodisti
Annotatsiya: Ushbu maqolada kimyo fani amaliy laboratoriya mashg‘ulotlarida, o‘quvchilarning dars davimida xavfsizligini ta’minlash maqsadida, qo‘llanilishi va rioya qilinishi shart bo‘lgan qoidalar va ularga qo‘shimchalar haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar: Xavfsizlik, laboratoriya, tayyorgarlik, kimyo, amaliy mashg‘ulot.
Ma’lumki kimyo fani tabiiy fanlar qatoriga kiradi va u kimyoviy moddalar ularning bir-biriga aylanishi va o‘zgarishlarni o‘rganadigan fan hisoblanadi. fanni o‘zlashtirishda nazariy ma’lumotlar bilan bir qatorda amaliy-laboratoriya ishlarini ham o‘rni benihoya kattadir. Amaliy ishlar nazariyani to‘ldirishga tasavvurlarni yanada kengaytirishga yordam qiladi. Laboratoriya ishlari, amaliy ishlar asosan laboratoriyalarda xususan o‘rta umumiy ta’lim muassasasida kimyo kabinetlarida amalga oshiriladi.
kabinetdagi o‘quv materiallari komplekti sinfdagi barcha o‘quvchilarga etadigan bo‘lishi kerak. Xar bir o‘quv materiali muayyan laboratoriya amaliy mashg‘ulotlarni va qilib ko‘rsatiladigan tajribalarni o‘tkazishga mo‘ljallangan bo‘ladi. Qilib ko‘rsatiladigan va laboratoriya tajribalari o‘quvchilar darsda o‘tgan mavzuni yanada chuqurrok o‘zlashtirib olishlariga yordam beradigan bo‘lishi zarur. Tajribalar o‘tkazishda ishlatiladigan asbob-jihozlar ixcham, qulay bo‘lishi hamda doimo taxt turishi kerak.
Bundan tashqari, o‘quvchilar laboratoriya ishini bajarayotganlarida xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilishlarini laborant kuzatib turadi. Laborant o‘zining nazariy va amaliy bilimlarini doimo oshira borishi va har yili o‘qituvchiga imtihon topshirib turishi lozim. har kuni ishning oxirida kabinetdagi elektr asboblar o‘chirilganligini stollarda reaktivlar qolmasligini, vodoprovod va gaz jo‘mraklari bekilganligini tekshirib, so‘ngra kabinetni qulflaydi. Xar bir laborantda xalat, ko‘zoynak, rezina qo‘lqop bo‘lishi kerak. Laborant doimo ozoda kiyingan bo‘lishi, saranjom-sarishta ishlashi, moddalar bilan ishlagandan so‘ng qo‘lini albatta sovunlab yuvishi lozim. Laboratoriyada sintetik kiyimlar kiyish tavsiya etilmaydi.
Laboratoriya ishi, ko‘rsatiladigan tajribalar va amaliy mashg‘ulot 13 darslarining muvaffaqiyatli o‘tishi, avvalo o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga, o‘qituvchining talabchanligiga va o‘quvchilarni laboratoriya ishiga tayyorlay bilishiga bog‘liq. O‘rta umumiy ta’lim maktabida laboratoriya mashg‘ulotlarini o‘tkazishda sinfdagi o‘quvchilarning hammasi mashg‘ulotni bir xilda bajara olishiga erishish muhim ahamiyatga ega bu narsa o‘quvchilarning nazariy bilimi darajasiga, ayniqsa shu mavzuni qanday o‘zlashtirib olganligiga bog‘liq. Ikkinchidan, o‘quvchilarning intizomi, darslarga puxta tayyorlanib kelishi, shuningdek, har bir o‘quvchi stolining to‘g‘ri jihozlanishi ham mashg‘ulotlar yaxshi o‘tishining eng muhim shartlaridan biridir. O‘quvchilar mavzu materialini yaxshi o‘zlashtirib, mustaqil fikrlash malakasi hosil qilganliklaridan keyingina laboratoriya mashg‘ulot o‘tkaziladi. Shu sababli o‘quvchilar o‘qituvchi ko‘rsatadigan tajribalarni diqqat e’tibor bilan kuzatib turishlari va uyga berilgan topshiriqlarni so‘zsiz bajarib kelishlari zarur.
Laboratoriya darsni o‘tkazish eng muhim va mas’uliyatli ishlardan biridir. Laboratoriya mashg‘ulotini shunday tashkil etish kerakki, o‘quvchilar uning natijalarini oldindan bilib ololmaydigan, balki mustaqil tajriba o‘tkazishda olingan natijalarni tahlil qilib, sodir bo‘lgan xodisaning sabablarini topadigan bo‘lsinlar. Laboratoriya ishlari o‘quvchilar bilimini chuqurlashtirishga, ularni tabiatdagi turli qonuniyatlarning asosi bilan tanishtirishga imkoniyat tug‘diradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. karen d. hamel, cSP, WAch, is a regulatory compliance professional, trainer, and tech-
nical writer for New Pig. Eight Tips for chemical Safety2. А.Э. янгибаев, м.Эргашева «Умумий ўрта таълим мактабларида кимё фанидан ла-
боратория ишларини ташкил этиш ва ўтказиш» Қўлланма. Тошкент – 2010 й. 59 бет.
23010
TA’LIM SAMARADORLIGI O‘QITUVCHI QO‘LLAYDIGAN METODLARGA BOG‘LIQ
Toshkent shahar, Yashnobod tuman 226-maktabBoshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Tadjiraximova Nilufar Xusanboyevna
Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi kunda ta’lim sohasida ken qo‘llanilayotgan innovatsion metodlar haqida fikr yurutilgan. Innovatsion metodlarning boshlang‘ich ta’lim sohasida qay darajada va qanday darslarda qo‘llash haqida ma’lumot va namunalar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: metod, o‘quv jarayoni, faollik, ta’lim, uslub, innovatsion, faoliyat.
O‘quv jarayonini shunday tashkil etish kerakki, hech qanday psixologik noqulaylik bo‘lmasligi, o‘quvchi o‘ziga nisbatan ishonchni his eta olishi lozim. har bir o‘quvchining imkoniyatini hisobga olish, bajarilgan ish uchun rag‘batlantirish, xatoga yo‘l qo‘ygan o‘quvchiga uni to‘g‘rilash imkonini berish zarur.
Boshlahg‘ich ta’limda o‘qitishning innovatsion metodlarini qo‘llashdan asosiy maqsad o‘qituvchilar va o‘quvchilar faoliyati izchilligini ta’minlash hamda uni maqsadga yo‘naltirilgan holda tashkil etishdir.
O‘qitishning faol metodlariga “Aqliy hujum”, “Zinama-zina”, “Klaster”, “Davom ettir”, “Archa”, “Yelpig‘ich”, “Sinkveyn”, “Zanjir”, “Meni tushun”, “Sehrli katak”, “Oyga sayohat” kabilarni kiritish mumkin.
“Algoritm” metodi“Algoritm” atamasi buyuk o‘zbek matematigi Al-Xorazmiy nomidan kelib chiqib, uning
mashhur “Al-jabr va al-Muqobala” asari bilan bog‘liq. Algoritm — berilgan natijaga erishish uchun qilinishi kerak bo‘lgan aniq ko‘rsatmalar ketma-ketligi.
Ushbu metod o‘quvchilarning o‘tilgan mavzu yuzasidan o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan muayyan tushunchalarga egaligini aniqlash va ularda kompetensiyaviy ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Metodni qo‘llash quyidagi ketma-ketlikda olib boriladi: kichik guruhlar shakllantirilib, ularga nom beriladi, har bir guruhga raqamlar bilan belgilangan nuqtalar tasviri tushirilgan A-4 formatdagi qog‘oz tarqatiladi, guruh a’zolari berilgan shart asosida nuqtalarni birlashtiradilar, hosil bo‘lgan shaklga oid ikkitadan fikr bildirish aytiladi. O‘quvchilar ketma-ketlikda o‘z fikrlarini bayon etadilar, ular xattaxtaga yozib boriladi, so‘ngra o‘qituvchi fikrlar qay darajada to‘g‘riligini muhokama qiladi, to‘g‘ri fikrlar rag‘batlantirilib, guruh ishlari umumlashtirilib, yakuniy xulosa chiqariladi.
“Kamalak” metodibu metod o‘qish va ona tili darslari uchun mo‘ljallangan. Metodning mohiyati shundan iboratki,
bunda biryo‘la mavzuning turli tarmoqlari, shu bilan bir qatorda o‘zbek tilining kamalakdek serjiloligi haqida axborot beriladi. Ayni paytda ularning har biri alohida muhokama qilinadi. Masalan, ijobiy va salbiy tomonlari, afzallik va kamchiliklari, foyda va zararli tomonlari ochib beriladi. “kamalak” metodining maqsadi o‘quvchilarni erkin, mustaqil, tanqidiy fikrlashga, izlanishga, fikrlarini jamlab taqqoslash uslubi yordamida o‘tilgan mavzulardan egallagan bilimlarini kundalik faoliyatda qo‘llay olishga o‘rgatishdan iborat.
Metod imkoniyatdan kelib chiqib, yakka yoki kichik guruhlarda olib borilishi mumkin. kamalak tasviri tushirilgan qog‘oz tarqatiladi va uning shartlari tushintirib o‘tiladi. O‘qish darslarida she’rdagi vatan mazmunini ifodalovchi so‘zlarga, asar qahramonlariga “Kamalak” metodi asosida ta’rif berish so‘raladi. Topshiriqni o‘quvchi kamalakda aks ettirishi ta’kidlanadi. (Masalan: 1. vatan/ 2. chaman/ 3. bo‘ston/ 4. diyor/ 5. yurt/ 6. guliston/ 7. o‘lka).
Foydalanilgan adabiyotlar:1. T. G‘afforova boshlang‘ich ta’limda zamonaviy texnologiyalar. Qarshi. Nasaf. 2008yil.2. O.U.Avlayev, S.N. Jo‘rayeva, S.P.Mirzayeva “Ta’lim metodlari” o‘quv-uslubiy qo‘llanma,
“Navro‘z” nashriyoti, Toshkent – 2017.3. Sharipov Sh. S., Aripov M., begimqulov U. Sh. va boshq. bilim olishning intelektual
tizimini ishlab chiqish nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: fan, 2011. – b. 72.
23110
USING DIFFERENT TECHNIQUES TO HELP STUDENTS UNDERSTAND AND LEARN NEW WORDS
Tosheva Gulzoda Kamol kyzy,English teacher of the secondary school №36,
Navai region Kyzyltepa district
There are many ways that you can help students to understand new words. You can translate words, and you can ask students to guess meanings. At first, students may find it difficult to guess the meanings of words. You can show them how to guess meanings by using their existing knowledge of English, their understanding of the other words in the lesson, and their knowledge of the world. There was his assistant on the line and I told him I had come in a wheelchair from Uzbekistan (perhaps he thought I had propelled myself all the way) to write about my travels in Uzbekistan.
Students can guess the meaning of the word «wheelchair» if they understand the words «wheel» and «chair», and by their knowledge of the world – they understand that a disabled person might use a wheelchair, and they may have seen one.
They can also make a good guess of the word «propelled» once they understand the word «wheelchair» and the topic of the lesson. They can see that it is a verb. It is used as part of the past perfect tense, and it has the ending «–ed». When they know it is a verb, they can guess that it involves movement. by understanding how a person uses a wheelchair, they can guess the exact meaning of the word.
Pause for thought can you think of any other ways that you could help students to understand the
words «wheelchair» and «propel»? If you can, discuss them with a colleague and note your ideas.
1. Other ways that you can help students to understand new words include: ·choose a lesson from your textbook. It can be any lesson, including prose or poetry. It could even be the next one you teach. If the lesson is long, choose a few paragraphs or verses.
2. before the lesson, select some words that you think your students won’t know. If you are not familiar with some of the words, you might like to look them up in a dictionary. Practise saying the words and phrases out loud so that students can repeat them after you.
3. decide how you could help your students understand these words. could you draw or mime them? can you think of some other examples of sentences us-ing the word? how could you explain the word in English? What questions could you ask your students to check that they understand (for example: «What is the opposite of this word?»)
4. before your students read the lesson, write the words on the board.5. Ask your students if they know what the words mean. If they don»t
know, help them to understand using the different techniques that you prepared. If they are having difficulty understanding, try another technique. Try to avoid using translation
if possible; try to use it only as a last resort.
REFERENCES:1. begin. Y. (1971). Evaluative and emotional factors in learning a foreign language. Montreal:
bellarmin.2. bialystok, E. and M. frohlich. (1978). Variables of classroom achievement in second language
learning. Modern Language Journal,
23210
MODULLI O‘RGANISH TEXNOLOGIYASINING AFZALLIKLARI
Toshquvatova Nargiza Rashidovna Qarshi tumani 63-maktab ingliz tili fani o‘qituvchisi
Telefon: +998(91) 464 26 28 [email protected]
Annotatsiya: ushbu maqolada modulli o‘rganish texnologiyasidan foydalanish va uning rivojlanishi haqida ma’lumotlar berilgan bo‘lib, o‘zaro o‘qituvchi va talaba o‘rtasida aloqa qilish orqali amalga oshiriladi. Talabani mustaqil bilim olishga va o‘rganishga o‘rgatadi.
Kalit so‘zlar: modul, ma’lumot bloki, modulli o‘qitish, individual, kognitiv faoliyat, nazariya va amaliyot, o‘z-o‘zini rivojlantirish.
Modulli o‘rganish an’anaviy o‘rganishga alternativa sifatida paydo bo‘ldi. bu “modul” xalqaro tushunchasi bilan bog‘liq bo‘lib, uning ma’nolaridan biri funktsional birlikdir. Shu nuqtai nazardan, modulli o‘rganishning asosiy vositasi, to‘liq ma’lumot bloki sifatida tushuniladi.
O‘zining asl shaklida, modulli o‘rganish XX asrning 60-yillari oxirida paydo bo‘ldi va tezda ingliz tilida so‘zlashadigan mamlakatlarda tarqaldi. Uning mohiyati shundaki, talaba o‘qituvchining ozgina yordami bilan yoki butunlay mustaqil ravishda unga taklif etilgan individual o‘quv rejasi, shu jumladan maqsadli harakatlar rejasi, belgilangan didaktik maqsadlarga erishish uchun ma’lumot va uslubiy ko‘rsatmalar banki bilan ishlashi mumkin edi. O‘qituvchining vazifalari axborotni boshqarishdan maslahat-muvofiqlashtirishgacha o‘zgarib turdi. O‘qituvchi va talabaning o‘quv jarayonidagi o‘zaro munosabatlari tubdan boshqacha asosda amalga oshirila boshlandi: modullar yordamida muayyan tayyorgarlik darajasida talabaning ongli ravishda mustaqil muvaffaqiyati ta’minlandi. Modulli o‘qitishning muvaffaqiyati o‘qituvchi va talabalar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirga rioya qilish orqali aniqlandi.
Zamonaviy maktabning asosiy maqsadi har bir o‘quvchining ta’limga bo‘lgan ehtiyojini uning moyilligi, qiziqishi va qobiliyatiga mos keladigan o‘quv tizimini yaratishdir.
Modulli o‘qitish an’anaviy o‘qitishning muqobili bo‘lib, u ilg‘or pedagogik nazariya va amaliyotda to‘plangan barcha narsalarni o‘zida jamlaydi.
Modulli o‘qitish asosiy maqsadlardan biri sifatida talabalarda mustaqil faoliyat va mustaqil ta’lim ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan. Modulli o‘qitishning mohiyati shundaki, talaba mustaqil ravishda (yoki ma’lum bir yordam dozasi bilan) o‘quv va kognitiv faoliyatning aniq maqsadlariga erishadi. O‘qish xotira ekspluatatsiyasiga emas, balki fikrlash mexanizmini shakllantirishga asoslangan! O‘quv modulini yaratish uchun harakatlar ketma-ketligini ko‘rib chiqing.
Modul maqsadli funksional birlik bo‘lib, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi: o‘quv mazmuni va uni yuqori darajadagi yaxlitlik tizimida o‘zlashtirish texnologiyasi. bu texnologiya ko‘plab oliy ta’lim universitetlarida qo‘llanilib kelinmoqda. O‘qituvchilar uchun ham samarali ekanligi, vaqtdan unumli foydalanish, o‘quvchi bilan mustaqil ishlash mumkinligi bilan alohida ahamiyatga ega ekanligini kuzatish mumkin.
Modulli o‘qitishdan foydalanish talabalarning mustaqil faoliyatini rivojlantirishga, o‘z-o‘zini rivojlantirishga, bilim sifatini oshirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Talabalar o‘z ishlarini mohirona rejalashtirishadi, o‘quv adabiyotlaridan qanday foydalanishni bilishadi. Ular umumiy ta’lim ko‘nikmalariga ega: taqqoslash, tahlil qilish, umumlashtirish, asosiy narsani ta’kidlash va hk. Talabalarning faol kognitiv faoliyati bilim, bilim, chuqurlik, samaradorlik, moslashuvchanlik kabi fazilatlarni rivojlantirishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1.Ларина В.П., Ходырева Е.А., Окунев А.А. Лекции на занятиях творческой лаборато-
рии «Современные педагогические технологии».- Киров: 1999–2002.
23310
INTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA FANLARARO ALOQADORLIK
To‘xtayeva Roxila IskandarovnaNavoiy shahar 13- maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Telefon: +998(93) 310 71 50 [email protected]
Annotatsiya: Ushbu maqolada integratsiyalashgan ta’lim va fanlararo aloqadorlikni qanday tashkil etish mumkinligi haqida ma’lumot berilgan. O‘quvchilarning bilim olish samaradorligini oshirishi to‘g‘risida fikrlar yuritilgan.
Kalit so‘zlar: malaka, integratsiya, fanlararo aloqadorlik,bilim, malaka, nutq.
Zamonaviy jamiyatda integratsiya ta’limga integratsiyalashuv zarurligini tushuntiradi. Zamonaviy jamiyat yuqori malakali, yaxshi tayyorlangan mutaxassislarga muhtoj.
Integratsiya o‘z-o‘zini anglash, o‘zini namoyon qilish, o‘qituvchining ijodi uchun imkoniyat yaratadi, qobiliyatlarni ochib berishga yordam beradi. Sifatli ta’limni amalga oshirishda fanlararo aloqadorlik asosiy prinsiplardan hisoblanadi.
• sistema yoki organizmning ayrim qismlari va funksiyalarining oʻzaro bogʻliqlik holatini hamda shunday holatga olib boruvchi jarayonni ifodalaydigan tushuncha;
• Integratsiya (lot. integratio — tiklash, toʻldirish, integer — butun so‘zidan)fanlarning yaqinlashishi va oʻzaro aloqa jarayoni, differensiatsiya bilan birga kechadi;• 2 va undan ortiq davlatlarning iqtisodiyotini oʻzaro muvofiqlashtirish va birlashtirish;• turli xil fanlarni o‘rganish ketma-ketligi va izchilligini vaqt bo‘yicha shunday tanlash
lozimki, ulardan birini o‘rganish ikkinchisini o‘rganishga ko‘maklashsin;• umumiy tushuncha, ko‘nikma va malakalarni shakllantirishga bir xil yondashuvni
ta’minlash;• bilimlarni o‘zlashtirish hamda ko‘nikma va malakalarni egallashga bo‘lgan talablar
birligini ta’minlash;• bir o‘quv faniga oid bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘rganishda boshqa fanlarga oid bilim,
ko‘nikma va malakalardan keng foydalanish.Integratsiyalashgan darslarning afzalliklari sifatida quyidagilarni ko‘rish mumkin: 1. O‘qish motivatsiyasini oshirishga, talabalarning bilimga bo‘lgan qiziqishini shakllantirishga,
dunyoning yaxlit ilmiy manzarasini va hodisani bir necha tomondan ko‘rib chiqishga hissa qo‘shish;
2. Oddiy darslarga qaraganda ko‘proq darajada nutqni rivojlantirish, o‘quvchilarni taqqoslash, umumlashtirish, xulosa chiqarish qobiliyatini shakllantirishga hissa qo‘shadi;
3. Ular nafaqat mavzuni tushunishni chuqurlashtiribgina qolmay, balki dunyoqarashlarini kengaytiradilar. Ammo ular ko‘p qirrali, barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni shakllantirishga hissa qo‘shadi.
Integratsiyalashgan darslarning namunalari:• butun dars muallifning niyatiga bo‘ysunadi,• darsni asosiy g‘oya (darsning o‘zagi) birlashtiradi,• dars bir butunni tashkil qiladi, dars bosqichlari butunning bo‘laklari,• darsning bosqichlari va tarkibiy qismlari mantiqiy va tarkibiy bog‘liqlikda,• dars uchun tanlangan didaktik materiallar konsepsiyaga mos keladi, ma’lumot zanjiri
“berilgan” va “yangi” tarzda tashkil etilgan.Integratsiyalashgan va fanlararo aloqa o‘quvchilarni bilim olishida katta yordam beradi va
qobiliyatli, ishtiyoqi baland, bilimli bo‘lishi uchun imkon beradi. O‘qituvchilar o‘z ustida ishlagan holda yangi va foydali manbalardan foydalanib dars o‘tadi. O‘z bilimlarini takrorlab borishni va boshqa fanlardan ham unumli foydalanib ta’lim berish uchun imkon yaratib beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. манвелов С.г. Конструирование современного урока. – м.:Просвещение, 2002.
23410
ZOKIRJON XOLMUXAMMAD O‘G‘LI HABIBIYNI ESLAB
Turdiyeva Nargiza Andijon viloyati Marhamat tumani
XTBga qarashli 40-umumiy o‘rta ta’lim maktabi ona tili va adabiyoti fani o‘qituvchisi
аnnotatsiya: Maqolada Paxtaobod farzandi Xabibiyning hayoti va ijodi haqida bir qancha maʼlumotlar berilgan. bundan tashqari XX-asr boshlarida mulla Qori Zohiriy boshchiligidagi yosh shoirlar to‘garagi, unda faol ishtirok etgan Mahjuriy, Mushtoq, Аnisiy, Sayfiy kabi ijodkorlar haqida maʼlumot berilgan. Maqola hozirgi yosh avlodimizga o‘zbek adabiyotimizning yorqin vakili Xabibiy hakida qisqa va kerakli maʼlumotlarni bera oladi
Kalit so‘zlar: Pandemiya, karantin, madrasa, аruz, janr, jilvagar.
Mana, pandemiya sabab yurtimizda karantin e’lon qilinganiga ham 1 oy to‘ldi.Qadrdon maktab, o‘quvchi–bolajonlar sog‘inchi, ota-onamni, jigarlarimni eslab, radio
qo‘ydim. Radioda shoir habibiy haqida suhbat bo‘layotgan edi. ha, shoir habibiy vafot etganiga 30 yil to‘libdi. Shunda o‘tgan yili shoirning tavallud kuni munosabati bilan Paxtaobod shahridagi tadbirga borganim yodimga tushdi.
Paxtaobod istirohat bog‘ida habibiyning uy muzeyi bor. bu yerda har yili shoirning tavallud kuni bir qator shoir-yozuvchilar, o‘quvchilar, she’riyat ixlosmandlari bilan birgalikda nishonlanadi. O‘tgan yili bu tadbirda men ham ishtirok etgandim va u yerdan go‘zal taassurotlar bilan qaytgandim. O‘shanda shoir haqida ko‘plab ma’lumotlarga ega bo‘lar ekanman, o‘quvchilarga aytish uchun shoirning hayoti va ijodi to‘g‘risida yangidan-yangi ma’lumotlar olganimdan juda xursand bo‘lgan edim.
Habibiy yoshligidan ilmga chanqoq bo‘lib, avval Andijon, so‘ngra Qo‘qon madrasalarida taqsil oladi. U o‘qish bilan birga ijod bilan ham shug‘ullanadi. U o‘zi tavallud topgan Qo‘qon qishlog‘ida shoir mulla Qori Zohiriy boshchiligidagi yosh shoirlar to‘garagida Mahjuriy, Mushtoq, Anisiy, Sayfiy kabi ijodkorlar bilan tanishadi.
keyinchalik u tirikchilik g‘amida Andijonning bo‘taqora qishlog‘iga kelib qoladi. bu yerda istiqomat qiluvchi shoir Sayfiy bilan yaqindan do‘stlashadi.
1936 -yili shoir G‘afur G‘ulom bilan uchrashadi. 1938- yili Alisher Navoiyning 1941- yilda bo‘lishi mo‘ljallangan 500 yillik yubileyini o‘tkazish
qo‘mitasi tuzilib, unga adabiyotshunos olimlar bilan birga eski madrasa ta’limotini olgan, arab, fors tillarini yaxshi bilgan shoirlar ham taklif etiladi. Ular qatorida Andijondan habibiy, Anisiy, Ulfat, Mahjuriy, Rishtondan boqiylar bor edi. Shu bahonada habibiy Toshkentga chaqiriladi va Hamid Olimjon, Oybek, Sadriddin Ayniy, Maqsud Shayxzoda, Hodi Zarif, Porso Shamsiyev kabi olim va shoirlar bilan tanishadi.
Habibiy 3 yil davomida do‘stlari bilan birgalikda Navoiy asarlarini o‘rganadilar, nashrga tayyorlaydilar. Eng asosiysi shundaki, ular turli davrlarda, turli kotiblar tomonidan ko‘chirilgan Navoiy asarlari qo‘lyozmalarini o‘rganib, kotiblar tomonidan yo‘l qo‘yilgan xato va kamchiliklarni to‘g‘rilab, Navoiy asarlarining mukammal matnini shakllantirdilar.
Shoir Habibiyning qo‘mitada amalga oshirgan ishlaridan yana biri “Navoiy asarlarinig mukammal izohli lug‘ati”ni tuzishdagi ishtirokidir. Shohidlarning so‘zlariga qaraganda bu lug‘at ikki jildli bo‘lib, Navoiy asarlari uchun yaratilgan lug‘atlarning eng mukammali bo‘lgan. Ming afsuslar bo‘lsinki, bu lug‘at noma’lum sabablarga ko‘ra nashr etilmagan va yo‘qolgan.
Shoirning Toshkentga kelib yashashi uning ijodida katta ahamiyat kasb etadi. bu yillarda habibiy ijodining mavzulari ancha kengaydi, turli janrlarda ijod qila boshladi.
U 1939 yili Yozuvchilar uyushmasi a’zoligiga qabul etiladi. Ulug‘ Vatan urushi yillarida shoir yana ham jo‘shqinlik bilan ijod qila boshlagan. Uning bu
davrdagi g‘azallari orasida “Jangchi yigit qo‘shig‘i”, “Boladan ota-onaga xat”, “Onadan bolaga xat” kabi g‘azallari, ayniqsa, ta’sirli edi. Shuningdek, habibiyning “ko‘ngil taronalari” (1957), “Tanlangan asarlar”(1967), ”Devon”(1971) kabi she’riy to‘plamlari ham xalq e’tiboriga sazovor bo‘lgan.
Shoir Habibiy 1974-yilda 85 yoshga to‘lishi munosabati bilan O‘zbekiston xalq shoiri unvonini olishga muvaffaq bo‘lgan. 1980-yilda esa Xalqlar do‘stligi ordeni bilan mukofotlandi.
23510
Zokirjon Xolmuxammad o‘gli Habibiy o‘zbek she’riyatining g‘azal va qo‘shiqchilik bobida o‘ziga xos maktab yaratib, a’ruz vaznidan muvaffaqiyatli foydalangan katta iste’dod egasidir. Shoir 1980-yili 90 yoshida vafot etgan.
Shoirning 13 ta she’riy kitoblari nashr etilgan bo‘lib, undagi ko‘plab g‘azallar hofizlar tomonidan ijro etilgan va hozirgacha sevib tinglanadi.
Biz haligacha sevib tinglaydigan uning ko‘plab g‘azallari hozirgacha radio va televideniye orqali yangrab kelmoqda:
El og‘zida shirin afsona erdi Tohir-u ZuhroMuhabbat birla chirmashgan haqiqiy oshiqi shaydo.
Zamona zulm ila otdi azim daryoga Tohirniba lekin qa’riga tortmay ko‘tardi boshiga daryo.
Bu kun maydonda shon-u shavkat ila jilvagar bo‘ldi,Chin oshiqlikni ta’lim aylab elga bu ikki barno…habibiy muzeyida o‘tkazilgan tantana ajoyib bo‘lgan edi o‘shanda. Tashrif buyurganlar habibiy
ijodi to‘g‘risida to‘lqinlanib so‘zlashgan edi. Ayniqsa, Toshkentdan habibiyning kichik qizlari bilan bir guruh yaqinlarining tashrifi tantanaga shukuh bag‘ishlagan edi.
O‘shanda Namanganning Chustidan kelgan shoir Chustiy domlaning nabirasi Mansurxon Inomxonov habibiy domlani chustiy bilan do‘stligi to‘g‘risida to‘lqinlanib so‘zladi. chustdan ijodkor Nurilloxon ham kelgan edi o‘shanda. Ularning habibiy haqidagi iliq fikrlarini eshitib, o‘sha yerdagi har bir insonning qalbi faxr va iftixor tuyg‘usi bilan to‘lgandek edi, go‘yo.
ha, bu insonlar yurtning faxri. Yurtning faxri bo‘lish esa hammaga ham nasib qilavermaydi. Buning uchun esa Alloh bergan chin iste’dod va tinimsiz mehnat darkor…
Radioda shoir Habibiy qalamiga mansub g‘azal ijrosida mahzun qo‘shiq yangrardi, buni tinglar ekanman qalbimda ajib bir tuyg‘ular jo‘sh urar, yurtimizning porloq kelajagiga bo‘lgan ishonchim, umidim ortib borar edi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR1. Habibiy – Devon (1980)2. I.Madgoziyev – Nuktadon shoir (2018)3. O.Nosirov – O‘zbek adabiyotida g‘azal. T. (1973)4. U.Otajonov – Ustozlar xotirasi T. (1998)
23610
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI MAKTAB TA’LIM TIZIMIGA QIZIQTIRISHDA INTELLEKTUAL PSIXOLOGIK O‘YINLARNING AHAMIYATI
Tursunbayeva Arapat Yuldashevna,Namangan shahar 57-umumta’lim maktab
Boshlangich sinf o‘qituvchisiTel: +998 97 371 33 30
Maktabgacha talim sohasidagi o‘quv tarbiya jarayoni bolalarning aqliy qobilyati va layoqatlarini tarkib toptirish, rivojlantirish, ularni maktab ta’limiga tayyorlashga qaratilgandir. Buning uchun maktabgacha ta’lim muassalarida ishlovchi tarbiyachi-pedagoglardan yanga zamonaviy o‘yinchoqlardan pedagogik texnologiyalardan intellektual-psixologik o‘yinlardan xabordor bo‘lish, uni ta’lim tarbiya jarayoniga tatbiq etish talab etiladi . Zamonaviy o‘quv- uslubiy qullanmalar, texnik vositalar, o‘yinchoqlar va intellektual-psixologik o‘yinlaryaratish hamda ularni ishlab chiqish va ulardan samarali foydalanish lozim bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim davridagi bola hayotini, asosan o‘yin tashkil etadi. demak faoliyat turi bo‘yicha o‘yinlar jismoniy (harakatga doir), intellektual (aqliy), mehnat, ijtimoiy va psixologik o‘yinlarga bo‘linadi. biz quyidagi vazifasi, xarakteri jihatidan o‘zaro yaqin bo‘lgan intellektual-psixologik o‘yinlarga to‘xtalmoqchimiz. bolalarning mehnat faoliyatlarini o‘zida qamragan mashg‘ulotlar asosan bog‘cha yoshidagi davrdan boshlanadi. bu yoshda bolalarning mehnatlari juda sodda bo‘lsa ham ularning psixik taraqqiyotlarida juda katta ahamiyatga ega . boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan o‘tkaziladigan suhbatlar, ekskursiyalar natijasida bolalarda mehnatga nisbatan ijobiy munosabat mehnat qilish ishtiyoqi tug‘iladi. boshlang‘ich sinf o‘quvchilari kattalarning mehnat faoliyatlarini o‘zgalarning o‘yinlarida taqlidan takrorlash bilan cheklanib qolmay balki, kattalar mehnatida bevosita qatnashish uchun harakat qila boshlaydilar. bu yoshdagi bolalar mehnatining natijasi emas, balki mehnat jarayoning o‘ziga qiziqish psixologik jixatdan harakterlidir. boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining tipiga tarbiyasi yoki kattalar tomonidan baho berib, borish ularda mahnatga nisbatan ijobiy munosabatni tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda ularni inoq jamoaga uyushtirish katta ahamiyatga egadir . Jamoa bo‘lib mehnat qilishda tarbiyaga har bir bolaga ma’lum bir mehnatni bajarishni buyuradi . Ana shu tariqa bolalar jips-jamoa bo‘lib mehnat faoliyati shug‘ullanadilar. O‘rta va katta yoshdagi bog‘cha bolalarga kuchlari yetadigan mehnat topshiriqlari berish orqali ularni mehnatsevarlik ruhida tarbiyalash va ularda ayrim mehnat malakalari hosil bo‘lishi uchun juda katta imkoniyatlar yaratadi. chunki ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok etmagan bolani keyinchalik mehnatga jalb qilish juda qiyin. bog‘chada bolalar jalb qilinadigan mehnat faoliyatining turi juda xilma-xildir. Masalan tabiat burchagidagi jonivor va o‘simliklarni parvarish qilish bog‘cha hovlisida ishlash, oshxonada va guruhda navbatchilik qilish, kichkintoylarni kiyintirishga yordam berish va boshqalar.
Bu yosh davrida bolalarning hatti harakatlari va hulq-atvolarining motivlari ham o‘zgarib, rivojlanib boradi. katta yoshli bog‘cha bolalarning hatti harakat motivlari to‘la anglashgan motivlardan iborat bo‘ladi va ulaning hatti-harakatlari, hulq atvorlari asosida yotgan motivlar har tomonlama katta odamlarga o‘xshashligidan iboratdir. Ular ana shunday kuchli mayl asosida taqlidiy o‘yinlarni ta’limiy ya’ni didaktiv mashg‘ulotlarni va mehnat mashg‘ulatlarini tashkiol qilib o‘tkazadilar .
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari hatti-harakatlari motivlarni rivojlanishida ahloqiy motivlarning roli nihoyatda kattadir. bolalar o‘z hatti-harakarakartlarini anglagani sari ahloqiy motivlarini ya’ni ijtimoiy ahloqiy qoidalarga rioya qilish motivlarini o‘rni kuchayib boradi. bolalar endi o‘zlarining egaistik manfaatlari yuzasidan emas, balki ijtimoiy manfaat nuqtai nazaridan harakat qilishiga o‘rgana boshlaydilar
Bolalarga intellektual-psixologik o‘yinlari tashkillashtirishda avvalo tarbiyachi bolalarni avvalgi olgan bilim va ko‘nikma, malakalarini bilishilozim. Ana shundagina yangi olinayotgan o‘yinga tarbiyachi maqsad qo‘ya oladi. Asosiy maqsad o‘yin qoidasi, ya’ni bolalar harakatlari va hulqlarini tashkillashdir. O‘yin qoidasiga amal qilish bilan birga, irodaviy qat’iylik, tengdoshlari bilan muloqatga kirish, tushkunlikka tushmaslikxislatlarini tarbiyalsh.
O‘yin qoidasi o‘yin harakatlarini boshqarish bilan farqlanadi.O‘yin harakatlari tarbiyachining
23710
maqsadi bilan rivojlanish va o‘zgarishi mumkin. Ushbu o‘yinlar talim berish vazifasi bilan o‘yin shaklining birga qo‘shib olib borilishi, tayyor mazmun va qoidalarning mavjudligi tarbiyachining bolalarning aqliy jihatda tarbiyalash maqsadga muofiq bo‘ladi. Intellektual-psixologik o‘yinlar har tomonlama rivojlantiruvchi harakterga ega.
Intellektual-psixologiko‘yinlarda topshiriqlarningqiyinlik darajasi asta-sekinlik bilan ortib borishi, bolalarning olg‘a borishiga va mustaqil ravishda takomillashuviga, ya’ni ta’limdan farqli o‘laroq o‘zining ijodi qobilyatlarini rivojlantirishga imkon beradi.
Bolalar mahnaviy dunyosi, ehtiqodi butun bo‘lib shakllanishi jarayonida mamlakatimizda olib borilayotgan ishlar diqqatga sazovordir. Ayniqsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilariruhiyatida milliy mahnaviy merosni shakllantirish, boyitish ularning psixologiyasini yaxshiroq tushunib olish zarurligini taqozo etadi. bunda ota-onalar va maktabgacha tahlim muassasalaridagi tarbiyachi xodimlardan qo‘proq bolalar bilan ishlash mahsuliyatini oshiradi. buning uchun ular bolalar ruhiy psixologiyasini mukammal o‘rgangan bo‘lishi va unga tahlim tarbiya jarayonida qathiy rioya qilishlari talab qilinadi.
Bola o‘z hayotining birinchi yilida (go‘daklikda) kattalardan doimiy parvarish qilishini talab etadi. Uning ruhiy jarayonlari, asosan, sezgilar va idroklar bilan cheklangan bo‘ladi. bola yaqin kishilarini va o‘z atrofidagi buyumlarni taniy boshlaydi, ularga turlicha qiziqish bilan qa-raydi, turli narsalarni qo‘liga olib o‘ynashni yaxshi ko‘radi. bir yoshga to‘lish oldidan bolada gapirishning boshlang‘ich alomatlari va yurishga dastlabki intilish paydo bo‘ ladi.
bola sekin-asta gapirishni o‘rgana boshlaydi. bola besh - olti oylik bo‘lganida chug‘urlay boshlaydi. Ikkinchi yarim yillikda uning bo‘g‘inlab aytgan so‘zlari ayrim predmetlar va harakatlar bilan bog‘lana boshlaydi. Ikki yoshga qadam qo‘yganida u endi alohida so‘zlarni talaffo‘z qila boshlaydi, ko‘pincha bitta so‘zning o‘ziga har xil mahno beradi. Ana shu yoshda nutqning rivojlanishiga uning mustaqil harakat qilish qobiliyati tahsir ko‘rsatadi. bola hayotining uchinchi yoshi - so‘z boyligining doimiy ko‘payish va oddiy jumlalarni ayta bilish davridir. Uch yoshli bola taxminan mingta so‘zni biladi va grammatik formalardan foydalana boshlaydi, yahni so‘zlarni kelishik, son va shaxslar bo‘yicha o‘zgartira oladi. Uch - to‘rt yoshli bolalar ko‘pincha «so‘zlar yasash» bilan shug‘ullanadilar, kattalarning gapirishiga qarab har xil so‘zlar yasaydilar.
Bu yoshda xotira ko‘pgina buyumlarning nomi bilan boyib boradi, shu bilan birga narsalarni esda qoldirish hech qanday kuch talab qilmasdan, beixtiyor ravishda ro‘y beradi. Miyaning katta yarim sharlarida qo‘zg‘alish jarayonlari tormozlanishdai ustunlik qilishi sababli bola hali o‘z ehtiyojlarini cheklashni o‘zining xulq-atvorini boshqarishni bilmaydi. Shu sababli bolalar injiq bo‘ladilar, asossiz ravishda ko‘p narsalarni talab qiladilar va yig‘laydilar.
Ilk yoshda va yasli yoshida ruhiy jarayonlardan idrok ustun turadi. bu yoshda bola uchun taassurotlarga ehtiyoj sezish xarakterli bo‘ladi, so‘ngra esa atrofdagi kishilarning harakatlari va ishlariga taqlid qilish eqtiyoji tug‘iladi.
Bola o‘yin jarayonida ana shu o‘yin tomonidan quyiladigan, lekin har doim ham oson bo‘lmaydigan muayyan vazifalar va maqsadlarni amalga oshiradi, u o‘yin qoidalariga bo‘ysunishga majbur bo‘ladi. bularning hammasi irodani tarbiyalaydi va mustahkamlaydi. bunga kattalar ning bolalarga nisbatan qo‘yadigan talablari ham yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari psixologiyasini o‘rganar ekanmiz, biz kattalar har bir oila, bog‘cha va mahalladagi yoshlarimizda milliy mahnaviy foydalanish imkoniyatlari kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. bular esa bolaning jismoniy rivojlanishiga ham, intellektual o‘sishiga ham, mafkuraviy immunitetni shakllanishiga ham yordam beradi.
23810
MAKTABDA ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMINI YARATISH
Urunova Muxabbat MurotovnaBuxoro viloyat Kogon tuman
15-maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiDunyo imoratlari ichida eng ulug‘i maktabdir.
Mahmudxo‘ja Behbudiy
Annotatsiya: Davlatimiz rahbari prezidentlik faoliyatining dastlabki kunlaridan boshlab yurtimizda innovatsion va kreativ fikrlaydigan , zamonaviy kadrlar tayyorlash, yoshlarni vatanparvarlik ruhida yuksak ma’naviyat egalari etib tarbiyalash, shu maqsadda ta’lim tizimini takomillashtirish masalalarida alohida e’tibor qaratib kelmoqda.
Kalit so‘zlar: Ona tili, o‘qish,matematika,tabiat va umuman barcha fanlarda rasmli,harakatli slaydlardan foydalanib o‘quvchiga mavzuni yetkazish
“Maktab bu hayot-mamot masalasi, kelajak masalasi .Uni davlat, . hukumat,hokimlarning o‘zi hal qilolmaydi.bu butun jamiyatning ishi,burchiga aylanishi kerak ”-deydi prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev.
hozirgi axborotlashgan davrda farzandlarimizni zamonaviy, mustaqil fikrlaydigan qilib tarbiyalashda maktabning o‘rni beqiyos.buning uchun maktablarda zamonaviy ta’lim tizimini joriy qilishimiz lozim.maktabda o‘qitiladigan barcha fan o‘qituvchilari birinchi navbatda o‘zlari zamonaviy ta’lim savodxonligiga ega bo‘lishi kerak.O‘zi o‘qitadigan faniga qiziqish, hurmat uyg‘otish maqsadida zamonaviy ta’lim metodlaridan foydalanishi,har bir darsda bir yangilikni joriy qilishi kerak.buning uchun maktabdagi dars xonalarining har biri televizor,kompyuter,proyektor bilan ta’minlangan,bu qurilmalarni boshqarishni o‘qituvchi yaxshi bilishi kerak.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi sifatida shuni bilamanki bolajonlarimiz qiziquvchan,yangilikka intiluvchan bo‘ladi.har bir darslikning elektron variant,multimediasi bizda bo‘lishi kerak.Zamonaviy pedagogik texnoligiyalar asosida darsni o‘tsak bolajonlarimiz uchun juda qiziqarli va tushunarli bo‘ladi.Ilgari boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari har kungi dars ko‘rgazmalarini qo‘lda tayyorlashgan.bizda hozir barcha imkoniyatlar eshigi ochiq,biz bundan unumli foydalanishimiz ya’ni har bir dars slaytlarini mustaqil turli ilg‘or pedagogic texnolagiyalar asosida o‘tsak o‘quvchini fanimuzga nisbatan qiziqishi ortadi.chunki u har kun maktabdan bir yangilik kutib keladi.Zamonavoy axborot texnologiyalari shiddat bilan rivojlanayotgan davrda darslarni kompyuter yordamida o‘tish biz o‘qituvchilardan zamonaviy bilim va malaka talab qiladi.Ona tili, o‘qish,matematika,tabiat va umuman barcha fanlarda rasmli,harakatli slaydlardan foydalanib o‘quvchiga mavzuni yetkazish tezroq tushunarli bo‘ladi.chunki hozir barcha o‘quvchilarimizning uyida shunday axborot texnologiyalar mavjud, unga maktabda ham shunday zamonaviy muhitni yaratsak,uni kelajakka bo‘lgan,fanlarga bo‘lgan qiziqishi yanada ortadi,zamon bilan hamnafas bo‘lib voyaga yetadi.
biz shunday mas’uliyatli kasbni tanlagan ekanmizki, bu kasbimizning fidoiy jonkuyari bo‘lib harakat qilishimiz kerak.Prezidentimiz yosh avlodning kelajakda komil, barkamol inson bo‘lib yetishi uchun ishonch bildityaptilar.bu ishonchni oqlash biz pedagoglarning zimmamizga yuklanadi,chunki bilimlar poydevori boshlang‘ich sinfdan qo‘yiladi.Ota-ona murg‘ak jajji farzandini yetaklab bizning qo‘limizga keltirib topshiradi,uning taqdiri,kelajagi bizning qo‘limizda.Ularning kelajakda buyuk inson bo‘lishlari uchun biz boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari javobgarmiz.biz allomalarimiz ustozni qanday ulug‘lashgan bo‘lsa,shumday e’zozga erishish uchun bolajonlarimiz hayotining uchdan bir qismi o‘tadigan maktabda sifatli ta’lim olishlari uchun zamonaviy kompyuterlashtirilgan sharoitni yaratib,bizga bildirilayotgan ishonchni oqlashimiz zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Sh.M.Mirziyoyev buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quraylik
“O‘ZBEKISTON ”-20192. O‘.J. Yo‘ldoshev . Umumiy pedagogika TOShkENT_20173. n.ziyo.com>kutubxona>category
23910
BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA INTERFAOL METODLARI VA ULARNING TAVSIFI
Usmanova Hilola AkbaraliyevnaToshkent viloyati O‘rta chirchiq tumani
49-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Annotatsiya: Zamonaviy ta‘limni tashkil etishda qo‘yiladigan muhim talablardan biri ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir.
Kalit so‘zlar: pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqishi bilan kirishib ketadilar
Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga yetkazib berish, ularda ma‘lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarni hosil qilish, shuningdek, o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilish, ular tomonidan egallangan bilim, ko‘nikma hamda malakalar darajasini baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahorat hamda ta‘lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi. bugungi kunda bir qator rivojlangan mamlakatlarda bu borada katta tajriba to‘plangan bo‘lib, ushbu tajriba asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. Ta‘limni isloh qilinishi jarayonining ajralmas, muhim qismi hisoblangan zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol metodlar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqishi bilan kirishib ketadilar.Tajriba shuni ko‘rsatadiki , zamonaviy interfaol strategiyalar bo‘lgan bilimlarni samarali o‘zlashtiradi.
chunki bugun sinflarni to‘ldirib o‘tirgan o‘quvchilar sho‘x, beg‘ubor bolalik gashtini surayotgan, ba‘zan xayolparast bolalardir. Ular orasida hatto 45 daqiqalik dars jarayonining nihoyasini intiqlik bilan kutib, ta‘limga yuzaki qaraydigan o‘quvchilar ham yo‘q emas.
Interfaol metod - ta‘lim jarayonida o‘quvchilar hamda o‘qituvchi o‘rtasidadagi faollikni oshirish orqali o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo‘llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta‘limning asosiy mezonlari: norasmiy bahs – munozaralar o‘tkazish, o‘quv materialini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati,o‘quvchilar tashabbus ko‘rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo‘lib ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo‘lib, ular ta‘lim – tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o‘ziga xos ahamiyatga ega.
Hozirda ta‘lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo‘nalishlardan biri interfaol ta‘lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir.barcha fan o‘qituvchilari shu jumladan boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari ham dars mashg‘ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko‘lamda
foydalanmoqdalar. Interfaol metodlarni qo‘llash natijasida o‘quvchilarning mustaqil fikrlash,tahlil qilish,
xulosalar chiqarish, o‘z fikrini bayon qilish, uni asoslangan holda himoya qila bilish, sog‘lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko‘nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi.
Interfaol degani, o‘qituvchi va o‘quvchilar orasida o‘zaro hamkorlik tufayli dars maradorligini oshadi, yangi darsni o‘quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o‘rganadi, qo‘yilgan maqsadga mustaqil o‘zi darsda o‘quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi,ya‘ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o‘zi faol ishtirok etadi. Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan o‘quvchilar ta‘lim jarayoniga o‘zlari bilmagan holda qiziqish bilan kirishib ketadilar.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga asoslangan matematik ta‘limning interfaol strategiyalari ta‘lim jarayonining yengillashuvini, aniqlashuvini, keng jamoani qamrab olishga m o‘ljallanganligini, o‘qituvchining faqatgina yo‘l - yo‘riq ko‘rsatuvchi nazoratchiga aylanishinini, o‘qitishning erkin va majburiyatsizligini hamda eng asosiysi o‘quvchilar uchun o‘ta qiziqarligini va samaradorligini ta‘minlab bera oladi. Vazifamiz taqdim etilayotgan matematik ma‘lumotlar tizimini o‘quvchilar ongiga singdirishda imkon qadar oson,qiziqarli, serqirra va shu bilan birga samarali yo‘llarini ishlab chiqarishdan iborat.
Interfaol strategiyalarning qo‘llanilishi majburiy matematika darsi jarayonini beixtiyor
24010
psixologik o‘yin yoki musobaqaga aylantirib, yuqorida tilga olingan passiv o‘quvchilarni ham bir oz bo‘lsa–da, lekin yuritishga o‘z fikrlarini keng ommaga izhor etishga, sinfda kechayotgan bahs – munozaralarga befarq bo‘lmasdan,faol ishtirok etishga undaydi.
An‘anaviy usulda tuzilgan darsga o‘quvchilarning faqat bilim olishiga talab qo‘yilgan bo‘lsa, matematika ta‘limining yangi modelida bilim bilan birga ta‘lim samarasini oshirishda tanqidiy, mustaqil fikrlashga o‘rgatish ham yuqori o‘ringa qo‘yiladi.
Bunda dars mobaynida o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatidagi an‘anaviy, majburiy itoatkorlik o‘rnini ongli intizom egallashiga katta e‘tibor qaratiladi, buning uchun esa o‘quvchiga tanqidiy, mustaqil fikrlash malakasini singdirib borish zarur.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Masaharipova G.I,Rajabov f oily matematika asaoslari -2010yil,391 bet2. Xamedova N.A va boshqalar Matematika-Toshkent 2007 yil,312 bet3. Xoliqov A”Pedagogik mahorat” Toshkent-2010 yil, 350 bet4. Staylova L va boshqalar “boshlang‘ich matematika kursi asoslari ” - Toshkent.O‘qituvchi.1991
yil,336 bet
24110
BOSHLANG‘ICH TA’LIM SAMARADORLIGINING OSHIRISHNING INNOVATSION VA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARI
Usmonova Nigoraxon To‘xtasinovnaFarg‘nona tumani 14- umimiy o‘rta ta’lim
maktabining boshlang‘ich ta’lim o‘qituvchisi Elektron pochta: [email protected]
998Tel nomer: +998999992308
Anotatsiya: Boshlang‘ich ta’limda pedagogik innovatsion texnologiyalarning ahamiyati va darslarning samaradorligini oshirishga bo‘lgan ta’siri ushbu maqolada yoritib berilgan. Shu bilan birga dars jarayonida tatbiq etiladigan pedagogik uslublarning xusiyatlari va ularning vazifalariga doir fikrlar keltirib o‘tilgan
Kalit so‘zlar: Boshlang‘ich ta’lim,metod, zamonaviy innovatsiya, darslarni o‘zlashtirish qobilyati, interfaol o‘yinlar, axborot texnologiyalari, dars samaradorligi, «Bahs-munozara « uslubi,» Videoli savol-javob»
Dunyo miqiyosida e’tirof etiladigan har bir ta’limga oid sohaning negizi boshlang‘ich asoslarga borib taqaladi. Zero, mashaqqatli sinov deya ta’kidlash ham bu soha vakillari uchun o‘rinlidir! Quyi sinflarda tahsil olayotgan bolalarning fanga bo‘lgan qiziqish va qobilyatlarini kashf eta bilishlik bugungi modernizatsilashgan jamiatimiz uchun yangi o‘quv uslubiy metod va texnologiyalarini ta’limda joriy qilish va ularning amaliy ijrosini ta’minlashni har kungidek dolzarb masalaga aylantiradi.
E’tibor qaratish darkor bo‘lgan omillardan biri shundaki, bolalarda aynan 1-sinfdan 4 -sinfgacha bo‘lgan davr alohida yondashuvni ta’lim beruvchi mutaxassislardan bajarilishini yoqlasa, ta’lim sifatini nazorat qiluvchi mas’ullardan esa bu faoliyatga ijodkorlik bilan yondashishni ko‘rsatadi.
Psixologik nuqtai nazaridan boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida o‘tiladigan fanlarning qanchalik murakkabligi yoki uning tahliliy jihatidan ustunligida emas balki qay darajada qiziqali va o‘ziga jalb qila olish texnologiyasiga qarab baholanadi. O‘quvchilarda o‘zlashtirish ko‘rsatgichlari fanning metodik uslubini o‘zgartirishni va yangilashni talab qiladigan jarayondir. boshlang‘ich sinf bolalarida namoyon bo‘ladigan bu kabi hodisalardan o‘qituvchi o‘zining o‘qitish uslubining mahoratini dars jarayonida qo‘llagan holda auido, video, rasmli, ko‘zgazmali vositalardan foydalanishi texnologiya asrimizda eng maqbul yo‘ldir.Ta’lim oluvchilarning ko‘rish,eshitish, yozish orqali fanlarni o‘zlashtirish layoqatiga qarab darslarda bu kabi innovatsiyalarni uyg‘unlashtirib tatbiq etish shartdir.Interfaol o‘yinlarni dars mashg‘ulotiga olib kirish, vaqt taqsimotida ham og‘zaki, yozma, adio formatlarini ishlatish bu o‘qitish samaradorligini oshirilishiga turtki bo‘ladi.bu kabi o‘qitish uslublarini tashkillashda o‘qituvchilardagi kompyuter savodxonligiga alohida urg‘u berish, hamda o‘tilayotgan darslarda nazoratchilarning faolligi ham muhimdir.Ta’limda keng qo‘llanayotgan yangi uslubiy metodlardan ko‘plari fanning o‘zlashtirilishi va bolalarning salohiyatiga qarab turli ko‘rinishda, turlicha o‘tilishi va dars davomida olib borilishi mumkin. Aynan boshlang‘ich ta’limda alohida ta’kidlashimiz kerak bo‘lgan sohaga doir innovatsiyalarning birlamchi qismi Axborot texnologiyalarining imkoniyatlarini bolalarga yoshligidan boshlab ochib berish va ularni zamon ruhida serqirra ilmiy salohiyatli yosh tatqiqotchilar qilib tarbiyalashga xizmat qiladi.Rivojlangan mamlakatlar qatoridan asosiy o‘rinlarni ta’lim faoliyati bo‘yicha egallagan Yaponiyada bilimlarning o‘zagi hisoblangan boshlang‘ich ta’lim alohida e’tibor markazida va bugungi kunda ham bu sohaga eng ko‘p yangiliklar olib kiriladi, bundan tashqari jamiatimizda bolalarning ilmli bo‘lishini belgilaydigan va hurfikrlilikni namoyon etadigan davr zarur islohotlarni ijro etilishini har doim oqlab kelgan.Texnologiyalarni ishlatishda ahamiyatga molik bo‘lgan talablarni ham inobatga olish zarurdir: dars davomida vaqtni to‘g‘ri taqsimlash, fan va multiplikatsion vositalarning bir-biriga mutanosibligi, ta’lim oluvchilarning qiziqishi, mashg‘ulotlarni mustahkamlovchi o‘yin, savol va javoblarning samarasi va ta’siri kabi xususiyatlardir. «Aqliy hujum», «fikrlar hujumi», «Tarmoqlar» metodi, «Sinkveyn», «bbb», «beshinchisi ortiqcha», «6x6x6», «bahs-munozara», «Rolli o‘yin», fSMU, «kichik guruhlarda ishlash», «Yumaloqlangan qor», «Zigzag», «Oxirgi so‘zni men aytay» - sanab o‘tilayotgan yangi texnologiyalar ta’limga doir vazirliklar tomonidan birdek ma’qullangan va natijasi yuksak baholangan hisoblanadi.» bahs-munozara» uslubiga
24210
chuqurroq kirib borsak, bu kabi metod ko‘proq aniq fanlar uchun zaruriy hamda bolalarda mantiqshunoslikni rivojlantirishga ko‘maklashuvchi mashg‘ulot ekaigini anglaymiz, shuningdek jamoa bo‘lib fikr yuritishni, o‘zaro fikr almashish etiketini shakllantiruvchi, tarbiyalovchi texnologiya ekanligini ifoda etadi. « Videoli savol-javob» metodalogiyasi ham bu kabi an’analarni davom ettirgan holda o‘zini farqli jihatini quyidagicha izohlaydi: bu jarayonda ovozli yoki ovozsiz ma’lumotlarni ekranda aks ettirgan holda ta’lim oluvchilardan fikrlarni qabul qilib olish hamda tushuntirish berib o‘tish xotirani mustahlovchi va uzoq muddatli ma’lumotni bolalarning ongida qoldiruvchi uslub sanaladi.bir xil tehnologiyalarni qayta-qayta qo‘llashlik ham mavjud natijani yuqoriga olib chiqmasligi mumkin,shunday ekan izlanishda doimo davom etish, va ularni sinab ko‘rish ham, ustunlik va kamchiliklarini aniqlab olgan holda keng jamoatchilikka havola etilish ta’limni yanada boyitib boradi.
“Agar mendan sizni nima qiynaydi?” deb so‘rasangiz, farzandlarimizning ta’lim va tarbiyasi deb javob beraman.( Sh.Mirziyoyev)
Prezidentimiz ta’kidlagan fikrlarni anglagan holda yosh nihollarning ta’limiga jiddiy yondashish, ularga yurtning kelajagi sifatida qarash har bir ta’lim beruvchi shaxslardan talab emas burch kabi hissiyotlarni uyg‘otadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1) «Педагогик технология-таълим жараёнига татбиги»,м.Тажиев,А.я.Алимов,Д.У.
Кучкоров,Тошкент2) Pedagogika,O‘.M.Asqarova,M.Xayitboyev, M.S.Nishonov3) Ta’lim muassasalarida innovatsion pedagogik texnologiyalar,Ismoilov O.A, Nazarov Sh.Q,
Toshkent-2012
24310
МакТаБгаЧа ТаЪлиМга ЗаМонавиЙ ЁндаШУв
Усмонова Раъно Олимовна,Навоий вилоят Навбаҳор тумани
12-сонли МТТ мудираси
«Қайси соҳани олмайлик биз замонавий етук кадрларни тарбияламасдан туриб бирон-бир ўзгаришга, фаровон ҳаётга эриша олмаймиз. Бундай кадрларни, миллатнинг соғлом генофондини тайёрлаш, аввало, мактабгача таълим тизимидан бошланади».
Ш.М. Мирзиёев
мактабгача таълим тизими узлуксиз таълимнинг бошланғич, энг асосий бўғини ҳисобланади. мутахассис ва педагогларнинг илмий хулосаларига кўра, инсон ўз умри да-вомида оладиган барча ахборот ва маълумотларнинг 70 фоизини 5 ёшгача бўлган даврда олади. Ана шу далилнинг ўзи болаларимизнинг етук ва баркамол шахс бўлиб вояга етишида боғча тарбияси қанчалик катта аҳамиятга эга эканини яққол кўрсатиб турибди.
Таълим-тарбия жараёнида ҳар бир болани шахс сифатида тан олиш, унинг ёш хусусият-лари, қизиқишлари, эҳтиёжларидан келиб чиққан ҳолда билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш ҳозирги куннинг талаби ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов таъкидлаб ўтганларидек: “Шуни унутмаслигимиз керакки, келажагимиз пойдевори билим даргоҳларида яратилади, бошқача айтганда, халқимизнинг эртанги куни қандай бўлиши фарзандларимиз-нинг бугун қандай таълим ва тарбия олишига боғлиқ. Бунинг учун ҳар қайси ота-она, устоз ва мураббий ҳар бир бола тимсолида аввало шахсни кўриши зарур”. Шу талабдан келиб чиққан ҳолда, ёш авлодни мустақил ва кенг фикрлаш қобилиятига эга бўлган, онгли яшай-диган комил инсонлар этиб вояга етказиш таълим-тарбия соҳасининг асосий мақсади ва вазифаси бўлиши лозим деб қабул қилишимиз керак. Бу эса таълим ва тарбия ишини уйғун ҳолда олиб боришни талаб этади.
мамлакатимизда ёш авлодни янада соғлом, билимли ва зукко қилиб тарбиялаш мақсадида мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштиришга катта эътибор қаратилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат мирзиёевнинг 2016 йил 29 декабрдаги “2017-2021 йилларда мактабгача таълим тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-2707-сонли қарори, 2017-йил 9-сентябрдаги “мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-3261-сонли қарори, шунингдек, 2017-йил 30-сентабрдаги “мактабгача таълим тизими бошқарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Пф-5198-сонли фармони ҳамда 2017 йил 30 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикаси мактабгача таълим вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тўғрисида”ги ПҚ-3305-сонли қарорларнинг тасдиқланиши бунинг ёрқин ифодасидир. Республикамизда мактабгача таълим вазирлигининг ташкил этилиши мактабгача таълим соҳасидаги туб ўзгаришларнинг акси десак муболаға бўлмайди.
Ўзбекистон Республикаси мактабгача таълим Вазирлигининг 2018 йил 18 июлдаги 1/мҳ-сонли буйруғи билан тасдиқланган ва Адлия вазирлигидан 3031-рақам билан рўйхатдан ўтган янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикасининг “Илк ва мактабгача ёшдаги болалар ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари” ҳамда мактабгача таълим вазирлигининг 2018 йил 7 июлдаги 4-сонли ҳайъат қарори билан тасдиқланган “Илк қадам” номли мактабгача таълим ташкилотларининг давлат ўқув дастури тасдиқланди. “Илк қадам” давлат ўқув дастури Ўзбекистон Республикасининг илк ва мактабгача ёшидаги болаларни ривожлантириш борасидаги Давлат талабларига мувофиқ ишлаб чиқилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжат бўлиб, унда мактабгача таълим ташкилотининг мақсад ва вазифалари, ўқув-тарбиявий фаолиятининг асосий ғоялари ифодаланган, шунингдек, боланинг таълимни кейинги босқичига ўтишидаги асосий компетенциялари белгилаб берилган. Дастур номининг фалсафий мазмунидан ҳам англаш мумкинки, “Илк қадам”-билимлар дунёсига биринчи қадам, биринчи муваффақият, гўзаллик, яхшилик, самимийлик, умуминсоний қадриятларни тарбиялашнинг илк асослари ҳисобланади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 майдаги ПҚ-4312 сонли “Ўзбекистон Республикаси мактабгача таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш
24410
Концепцияси”нинг тасдиқланиши мактабгача таълим соҳасидаги кейинги босқич чора-тад-бирларини белгилашда асос бўлиб хизмат қилади.
Ўзбекистон Республикасида 2020 йилнинг 17 июнь кунидан бошлаб “Мактабгача таъ-лим ва тарбия тўғрисида”ги Қонун кучга кирди. Бу Қонун қонунчилик палатаси томонидан 2019 йил 22 октябрда қабул қилинган, Сенат томонидан 2019 йил 14 декабрда мақулланган.
Ушбу Қонуннинг мақсади мактабгача таълим ва тарбия соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.
Қабул қилинган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар мактабгача таълим тизимида илғор хорижий тажрибани ҳисобга олган ҳолда болаларни ҳар томонлама интеллектуал, аҳлоқий, эстетик ва жисмоний ривожлантириш шароитларини яратиш, болаларни мактабга сифатли тайёрлашни тубдан яхшилаш, таълим-тарбия жараёнига жаҳон амалиётида кенг қўлланиладиган замонавий таълим дастурлари ва технологияларини жорий этиш имконияти яратилишини кўзда тутмоқда.
мактабгача таълим тизими олдига қўйиладиган давлат талаблари илғор хорижий давлат-лар тажрибаси асосида такомиллаштирилмоқда. Жанубий Корея тажрибаси асосида мак-табгача таълим ташкилотларида қўлланилаётган таълим бериш услублари, молиялаштириш ва тўлов тизимлари, педагогик ходимларнинг малака даражаси ва хизмат шароитлари, озиқ-овқат ва моддий-техник таъминоти ҳамда соҳаларга тегишли дастурларнинг яратилгани, бой адабиётлар ва ривожлантирувчи ўйинларнинг мавжудлиги бу тарбияланувчиларда эрта болаликдан жамиятда ўзини тутиш каби алоҳида жиҳатлари муваффақиятининг асосини ташкил этади.
Айтиш жоизки бугунги кунда, Навоий давлат педагогика институти билан Навоий вилояти мактабгача таълим бошқармаси, Навоий шаҳар мактабгача таълим бўлими ва Навбаҳор тумани мактабгача таълим бўлимлари ҳамкорлигида инновацион лойиҳалар асосида шартномалар тузилган.
Хулоса қилиб айтганда мамлакатимизда замонавий, халқаро стандартларга мос мактабгача таълим тизимини шакллантириш ва интеллектуал салоҳиятли ёш авлодни вояга етказиш бўйича мустаҳкам пойдевор яратилмоқда.
24510
BIXEVIORIZM - PSIXOLOGIYA TARIXIDA TUB BURILISH: YUTUQ VA KAMCHILIKLAR
Utayeva Shahodat Salovatovna1-umumiy o‘rta ta’lim maktabi tarix fani o‘qituvchisi
Samarqand viloyati Oqdaryo tumani Annotatsiya: Ushbu maqolada psixologiya tarixida inqilob yasay olgan bixeviorizm yo‘nalishi
haqida bayon etilgan. bu yo‘nalishning yutuqlari, kamchiliklari ko‘rsatib o‘tilgan. Shuningdek, bixeviorizmda shaxs tushunchasi haqida ma’lumot berilgan.
Kalit so‘zlar: Bixeviorizm, Jon Lokk, 1913-yil, Jon Uotson, xulq-atvor, “ruhsiz psixologiya”, E.Torandayk
Insonning rivojlanib borishi muhim jarayon. Ma’limki inson hayoti davomida ruhiy va jismoniy jihatdan o‘zgarib boradi, shaxs sifatida voyaga yetdi. Aynan insonning shaxs sifatida voyaga yetishida bir qancha omillar ijobiy yoki salbiy ta’sir etadi. Masalan irsiy, muhit, tarbiya kabi omillar. Mana shunday insonni bilishga intilish psixologoya fanining vujudga kelishiga va unda ko‘plab yo‘nalishlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan. Shunday oqimlardan biri bixeviorizmdir.
bixeviorizm XIX - XX asrlarda Amerikada vujudga kelgan. Lekin aslida bu oqimning ildizi XVII asrda yashagan buyuk ingliz faylasufi Jon Lokk ta’limotiga borib taqaladi. Lokk “tug‘ma g‘oyalar” va axloq tamoyillari haqidagi nazriyalarni tanqid qilib, barcha g‘oyalar ikkita asosiy manba – tashqi tajriba (sezgi) va ichki tajriba (refleksiya)dan kelib chiqadi, deydi. Aynan Jon Lokkning tashqi tajribaning manbaini sezgi a’aolarimizga ta’sir etuvchi obyektiv reallik tashkil etishi haqidagi nazariyalari bixeviorizmning asosida yotadi. bixeviorizm – (inglizcha behavior – hatti-harakat, xulq) psixologiyadagi bir oqim. bixeviorizm atamasini 1913-yilda amerikalik tadqiqotchi, psixolog Jon Uotson fanga olib kirgan. keyinchalik bu oqim b.Skinner va E.Torandayklar tomonidan rivojlantirilgan. dastlab bixeviorizm hayvonlar psixikasini ekspimental tadqiq etish negizida vujudga kelgan. keyinchalik bu tajribalar insonlarda sinab ko‘rila boshlangan.
Bixeviorizm o‘ta amaliy yo‘nalishga ega bo‘lgan oqim bo‘lib, u inson psixikasining faqat tashqi tomondan ko‘rinishi mumkin bo‘lgan ya’ni nutq, hatti-harakat, xulq-atvor kabi holatlarini o‘rganadi. bixeviorizmda inson ongi tahlil qilinmaydi. Ong birlamchi emas. chunki ongni obyektiv o‘rganib bo‘lmaydi. Insonning hatti-harakati, tashqi ta’sirlarga beradigan reaksiyasi o‘rganiladi. Shu orqali shaxs tashqi muhitga moslashadi deb tushuntiriladi. Insonning ichki ruhiyati, emotsiyalari e’tiborga olinmaydi.
E. Torandayk fikriga ko‘ra, shaxsning barcha xususiyatlari, jumladan, ong va aqliy xususiyat ham nasldan naslga o‘tadi. bixevioristlar tarbiyaning shaxs rivojlanishiga ta’sirini inkor etadilar. Ularning fikriga ko‘ra inson tug‘ilishi bilan unda nafas olish, yutish, uxlash kabi reflekslar mavjud bo‘ladi. Insondagi qolgan barcha reflekslar, xulq-atvor va hatti-harakatlar atrofni kuzatish natijasida vujudga keladi. Natijada inson ongi ikkinchi darajali deb qaraladi. hatto shuning uchun ham bu oqimga psixolog N.N.Lange tomonidan “ruhsiz psixologiya” deb ta’rif berilgan.
bixeviorizm oqimi juda ko‘p olimlar tomonidan tanqidga uchragan. hatto sobiq sovet tuzumi davrida butunlay qoralangan. Ammo bixeviorizmning vujudga kelishi psixologiya tarixida keskin burilish yasay oldi. chunki psixologiya endi faqatgina inson ongini o‘rganadigan fan emas balki, uning xulq-atvorini ham o‘rganishi mumkinligini isbotlab bera oldi. bixeviorizm yo‘nalishining o‘zi ham bir necha oqimlarga bo‘linib ketgan. hozir ham bu oqimni yoqlaydigam olimlar talaygina.
Tanqidlarga qaramasdan bixeviorizm oqimi bir qancha yutuqlarga erisha oldi. bular: - Psixologiyani inson ongini o‘rganishdan uning xulq-atvorini o‘rganishga qarata oldi;- Psixologiyaga obyektiv kuzatish, tajribaviy eksprementlar o‘tkazish kabi metodlarni olib
kirdi;- Psixologiyaga obyektiv qarashni o‘rgatdi;- Tashqi ta’sirlarni nazorat qilish orqali shaxs xulq-atvorini o‘zgartirish mumkin ekanligini
isbotladi;- bixeviorizm antropolgiya, lingvistika, sotsiologiya, fiziologiya kabi fanlarning rivojlan-
ishiga katta hissa qo‘shdi;- bixevionistlarning hayvonlar ustida o‘tkazgan tajribalaridan ruhlangan buyuk rus fiziologi
I.P.Pavlov odamlarda shartli va shartsiz relekslar mavzusini o‘rgandi va hatto Nobel mukofoti lauriyatiga aylandi.
24610
Jon Uotson va uning izdoshlari bixeviorizmni har qancha rivojlantirishga, psixologiyaga yangi yo‘nalish sifatida olib kirishga harakat qilmasin, ammo bu yo‘nalish talaygina kamchiliklarga ham ega edi:
- Shaxsni o‘rganishda xulq-atvor birinchi darajali deb qaralgan. Shaxsning kuzatish mumkin bo‘lmagan psixik holatlari (his-tuyg‘ular, emotsiyalar va b.q) to‘liq rad etilgan;
- hayvonlar ustida o‘tkazilgan tajribalar to‘g‘ridan to‘g‘ri insonlarga tadbiq etilgan; Umuman olib qaraganda har qancha tanqidlarga uchramasin bixevionistlar psixologiya
tarixida tub burilish yasay oldi. Psixologiya faqat inson ongini emas balki, uning harakatlarini ham o‘rganishi kerakligini ko‘rsatib berdi. Empiristik psixologiyaning haqiqiy davomchilari bo‘la oldi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. haydarov f., Jo‘rayev N., Tojiyeva S. Psixologiya tarixi. T.: 2003. 43-44 b2. Abdullayeva Sh., Sodiqova A. Yangi pedagogik texnologiyalar. T.: 2009. 47 b3. O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. T.: “O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi” davlat ilm-
iy nashriyoti, 2 t. 2001. 64 b
24710
DUNYO ONALARI HAQIDA KUYLAGAN ADIB
Xadicha Eshpulatova Surxondaryo viloyati
Afg‘oniston fuqarolarini o‘qitish ta’lim markazi o‘zbek tili va adabiyot fani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ona siymosi dunyodagi barcha xalqlar uchun muqaddas va mo‘tabardir. Ularni
birlashtirib turuvchi mushtarak fazilatlar bisyor, albatta. Lekin, ayni vaqtda, har bir xalqqa, millatga mansub ona siymosi o‘z fe’l-atvori, tabiati, ichki va tashqi dunyosi, hatto, portreti bilan muayyan darajada farqlanib turadi. Ona butun bir xalq, butun bir millatning o‘ziga xosligi, shakllanishi, namoyon bo‘lishida alohida o‘rin tutuvchi siymodir va ayni vaqtda, har bir inson kabi jamiyat, muhit, sharoitning vakili sifatida o‘ziga xos bir individumdir.
Kalit so‘zlar: O‘zbek adabiyoti, vatan, ijod va boshqalar.
Butun dunyo adabiyotining mashhur vakili, taniqli adib, zabardast yozuvchi, mahoratli iste’dod egasi O‘tkir hoshimovning asarlarini o‘qimagan, uni tanimagan kitobxon bo‘lmasa kerak. O‘tkir Hoshimovning dastlabki yirik qissasi, “Cho‘l havosi’’ni o‘qigan hikoya janrining podshohi, ulkan adib Abdulla Qahhor bu yosh yozuvchiga maktub bitib,asar uni suyuntirib yuborganini aytgan, “sof, samimiy, tabiiy, iliq, rohat qilib o‘qiladigan asar’’ yozgani bilan tabriklagan edi.
Yozuvchi 1941-yilning 5-avgustida Toshkentning do‘mbirobod mahallasida tavallud topgan. Yoshligidan ilmni, adabiyotni, san’atni sevgan bo‘lajak adib 11-12 yoshidanoq she’rlar mashq qila boshlagan. birinchi kitobi esa adibning talabalik yillarida chop etilgan. U yozuvchi sifatida hayotdan bir qadam ham ajramay qalam tebratgan buyuk ijodkor edi. Adib nafaqat adabiyot osmonida mashhur bo‘lgan, balki davlat arbobi sifatida ham faoliyat yuritgan. O‘tkir hoshimovning juda ko‘p asarlari keng ommaning sevimli mutolasiga aylandi. hatto uzoq xorijda ham adibning muxlislari bor. hozirda yozuvchining,,Urushning so‘nggi qurboni’’,,,Muhabbat’’hikoyasi,,,Nur borki, soya bor’’,,,Ikki eshik orasi’’,,,Tushda kechgan umrlar’’ nomli romanlari,,,Odamlar nima derkin’’,,,Shamol esaveradi’’,,,Ikki karra ikki- besh’’,,,Bahor qaytmaydi’’,,,Dunyoning ishlari’’ nomli qissalari butun dunyoga mashhur.
Yozuvchi dramaturgiya sohasida ham nufuzli o‘rinni egallagan. Uning,,Qatag‘on’’,,,Inson sadoqati’’,,,To‘ylar muborak’’ kabi dramalarini qiziqib tomosha qilmagan tomoshabin yo‘q, albatta.
O‘zbek adabiyotida ona obrazining betakror namunalarini yaratgan yozuvchilardan biri O‘tkir hoshimovdir. Adib asarlarida ona obrazi shu qadar mustahkam va muhim o‘rin tutadiki, ularsiz hatto yozuvchining yaxlit ijodini tasavvur qilish qiyin. O‘tkir hoshimov mahoratining ko‘pdan-ko‘p qirralari ko‘pincha bevosita mana shu obrazning yaratilishi va yoritilishidagi muvaffaqiyat bilan tutashib ketadi. U yoki bu asardagi joziba, asar milliyligini belgilovchi fazilatlar nuri ham, mohiyatan ana shu obrazga aloqador bo‘lgan ziyodan o‘sib chiqadi. demak, O‘tkir hoshimov ijo-didagi Ona obrazini o‘rganish adib mahoratini belgilovchi yetakchi omillardan birini o‘rganishdir.
Shunday ekan, Ona obrazi tadrijini tadqiq etish; muallif ijodiy niyatlarining badiiy tajassumini, obrazlar tizimi hamda milliy qadriyatlar, milliy ruhiyatlar, milliy qiyofalar talqinini yaxlitlikda ochib berish; bir ijodkor siymosidagi muayyan bir muammo talqini orqali o‘zbek adabiyotining ayrim milliy o‘ziga xosliklarini ko‘rsatish mavzuning dolzarbligini belgilaydi.
“dunyoning ishlari”da o‘zbekning mushtipar, mushfiq va jafokash Onasiga tirik haykal qo‘yil-di. Uning biror bir hikoyasini befarq o‘qib bo‘lmaydi. kitobxon qavmi borki, ushbu asar mutolasi-ga kirishdi deguncha o‘z bolaligi, go‘daklik xotirasiga muhrlangan volidasini eslaydi. bu eslash har qanday bag‘ri tosh odamning ham ko‘nglini halimlashtiradi, uni ezgu tuyg‘ular girdobiga tor-tadi.
Asarning ikkinchi e’tiborli jihati shundaki, yozuvchi odamlarni Onaga bo‘lgan munosabatidan kelib chiqib kimligini, qanday insonligini ko‘rsatadi. Qissaning uchinchi yo‘nalishini asar qahra-moni ”Men”idagi evolyutsiya tashkil etadi. bu ”Men” dunyoni asosan ona timsoli orqali idrok etib ulg‘ayadi, neki voqea-hodisa bo‘lsa ona konteksida qabul qiladi va shu konteksdan kelib chiqib ularning bahosini beradi. do‘st xiyonatiga uchragan qahramonning iztirobga tushganini eslaylik. Vaziyat shu qadar og‘irki, azbaroyi osmondagi oy ham xoindek, uning nurlari xiradek, yulduzlar xoinlarcha ko‘z qisayotgandek, shamol xoinona qiqirlayotgandek tuyuladi. bir so‘z bilan aytgan-
24810
da, qahramon uchun dunyo zimiston, uning nazarida bu yorug‘ olamda yaxshilik yo yoqimli nar-saning o‘zi qolmagan. Mana shunday depressiv holatdan uni faqat ona faqat onadagi bag‘rikeng-lik, kechirimlilik xalos etishi mumkin. Onadagi kechirimlilik, bag‘rikenglik o‘g‘ilning mushkulini osonlashtiradi. ”dunyoning ishlari”da kashf qilingan Ona obrazi O‘tkir hoshimovning keyingi asarlarida ham boshqa zamon va boshqa makonlarda o‘quvchining ko‘z o‘ngida gavdalanadi. Chunonchi, ”Tushda kechgan umrlar”dagi Qurbonoy xola ko‘p jihatdan qissadagi Oyi obrazini mantiqan davom ettiradi. ”Urushning so‘nggi qurboni” hikoyasidagi Umri onaning mushfiqligi, hokisorligi ham bu ikki asardagi onadagi fazilatlarda deyarli farq qilmaydi. Turli asarlardagi turli obrazlarga bunday yondashuv to‘g‘ri yo noto‘g‘riligini butkul boshqa masala, lekin bu o‘rinda gap boshqa yoqda. ”dunyoning ishlari”da Onaning quyma obrazini yaratishga muvaffaq bo‘lgan muallif endi boshqacha onani tasavvuriga sig‘dirolmasligi aniq edi, binobarin u onani boshqacha tasvirlasa go‘yo o‘sha Onaga xiyonat qilayotgandek, ona timsoliga putur yetkazib qo‘yayotgandek ahvolga tushardi. U adib O‘tkir hoshimovning onasi, o‘zbekning onasi edi.
O‘tkir hoshimov asarlari shakl va mazmun jihatdan rang-barang. Adib asarlarida, ayniqsa, Ona obrazining badiiy talqini o‘ziga xosligi va badiiy teranligi bilan ajralib turadi. Adib ijodini o‘rgan-ish natijasida Ona siymosining asardan asarga, janrdan janrga, obrazdan obrazga tomon mukam-mallashib, badiiy talqini chuqurlashib borishini kuzatish quyidagi umumiy nazariy xulosalarga olib keldi.
Adabiyotlar ro‘yxati1. I.A.karimov. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va
taraqqiyot kafolatlari. O‘zbekiston, -T., 1997. 2. I.A.karimov. Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch. O‘zbekiston.3. Adabiyot nazariyasi. Ikki tomlik. 1-tom. Adabiy asar. T., fan 1978. 4. N.Xudoyberganov Ishonch. T. Adabiyot va san’at nashriyoti. T., 1978. 5. A.Rahimov hayot haqiqatini izlab T. «fan», 1989. 6. Nosirov U. Ijodkor shaxs, badiiy uslub, avtor obrazi. T., 1982. 7. O‘.hoshimov. dunyoning ishlari.,,Meriyus’’ T., 2015.8. www. tdpu. uz.9. www. pedagog. uz.10. www. Ziyonet. uz.
24910
MAKTABLARDA INGLIZ TILINI O‘RGATISHDA ZAMONAVIY YONDASHUVLAR
Xasanova Dilafruz Kabuldjanovna 16-o‘rta ta’lim maktabi ingliz tili fani o‘qituvchisi
Farg‘ona viloyati Farg‘ona shahri
Annotatsiya: Ushbu maqolada mktab o‘quvchilariga ingliz tilini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar usullarni qo‘llash natijasida, o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlari rivojlanishi, nutqi ravonlashishi, tez va to‘g‘ri javob berish malakasi shakllanishi, bilimga ishtiyoq uyg‘otishi, darslarga puxta hozirlik ko‘rishga intilishi haqida ma’lumotlar berilgan.
Kalit so‘zlar: Zamonaviy, innovatsiya, boshlang‘ich, o‘yin, ta’limiy, ta’lim
Shubhasiz, mamlakatimiz ta’lim dargohlarida xorijiy tillar xonalarini zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va o‘qitishning ilg‘or texnik vositalari bilan jihozlash, teleradiokanallarda bolalar va o‘smirlarni xorijiy tillarga o‘rgatuvchi ko‘rsatuv va eshittirishlarni berib borish, boshqa mamlakatlar tarixi va madaniyati, jahon ilm-fani va texnik yangiliklariga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop xorijiy badiiy va multiplikatsion filmlarni o‘zbekcha subtitr yordamida muntazam namoyish etish yoshlarimizga dunyo xalq larining o‘tmishi, madaniyati, ilm-fani bilan yaqindan tanishish imkonini berdi.
biz bilamizki, hozirgi ta’lim jaroyonida o‘quvchi sub’ekt bo‘lishi lozim. bunda ko‘proq interfaol metodlarga e’tiborni qaratish ta’lim samaradorligini oshiradi. Ingliz tili darslariga qo‘yilgan eng muhim talablardan biri mustaqil fikrlashga o‘rgatishdir. bugungi kunda ingliz tili o‘qituvchilari Amerika Qo‘shma Shtatlari, Angliya pedagoglari tajribasiga tayangan holda, quyidagi innovatsion metodlardan foydalanib kelmoqda:
“Quvnoq topishmoqlar” (Merry riddles) o‘quvchilarga topishmoqlar o‘rgatish. Ingliz tili-ni o‘rgatishda muhim ahamiyatga ega, ular o‘zlariga notanish bo‘lgan so‘zlarni o‘rganadilar va o‘ylab topishmoq javobini topadilar.“Tezkor javob” (Quick answers) o‘tilgan dars samaradorligi-ni oshirishda yordam beradi.“chigil yozdi” (Warm-up exercises) o‘quvchilarni darsga qiziqtirish uchun sinfda har xil o‘yinlardan foydalanish. “Pantomima” (Pantomime) bu usul juda qiyin mav-zular tushuntirilishi kerak bo‘lgan darsda yoki yozma mashqlar bajarilib, o‘quvchilar charchagan paytda foydalanilsa bo‘ladi. “hikoya zanjiri” (A chain story) usuli o‘quvchilarning og‘zaki nutqini oshirishda va xotirani mustahkamlashda yordam beradi. “Rolli o‘yinlar” (Acting characters) bu usul darsning barcha tiplarida qo‘llanilishi mumkin “Rasmlar so‘zlaganda” (When pictures speak) usuli ancha qulay bo‘lib, ingliz tilini o‘rgatishda, o‘quvchilarning o‘g‘zaki nutqini rivojlantirishda yordam beradi, buning uchun mavzuga oid rasmlardan foydalanish lozim. “kviz kartochkalari” (Quiz cards) o‘quvchilarning soniga qarab kartochkalar tarqatiladi va hamma o‘quvchilar bir vaqt-da darsda ishtirok etish imkonini beradi bu esa vaqtni tejaydi. “Rasmli” o‘yin. O‘quvchilar Present continious tarkibini yaxshiroq o‘zlashtirishlari uchun rasmli o‘yinni qo‘llash mumkin. O‘quvchi-larga hali ko‘rmagan rasmlaridagi personaj nima qilayotganini topish taklif etiladi. Masalan, “P1: Is the girl sitting at the table? P 2 : No, she is not. P1: Is the girl standing? P 2:: Yes, she is”. Rasm-da ifodalangan harakatni to‘g‘ri topgan o‘quvchi g‘olib xisoblanadi. U boshlovchi bo‘lib boshqa rasmni oladi.
Xulosa o‘rnida ta‘kidlash joizki, ingliz tilini o‘qitishda o‘quvchilarni yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda, ulardagi chet tilini o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqish, ehtiyojni to‘la qondirishga yordam beruvchi pedagogik texnologiyalarga asoslangan zamonaviy didaktik ishlanmalarni tayyorlash va ularni amalga oshirishning mustahkam mexanizmini ishlab chiqish muaommoning amaliy yechimini ta‘minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Iriskulov A.T va boshqalar kids‘ English pupil‘s book 2sinf –Toshkent ―O‘zbekiston;20142. Xoshimov O‘. Yoqubov I. Ingliz tili o‘qitish metodikasi. T., - 2003
25010
SHARQ MUTAFAKKIRLARI ASRLARIDA “USTOZ-SHOGIRD” MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA SHARQ DIDAKTIKASI ASOSIDA MA’NAVIY TARBIYA
BERISH
Xidirova Sohiba Muzaffarovna,Navoiy viloyat Navbahor tumani MTBga qarashli
2-sonli MTT tarbiyachisi
Annotatsiya: Mazkur maqolada ta’lim jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarga sharq didaktikasi asosida ma’naviy tarbiya berish, foydalanish, bugungi kunning dolzarb vazifalardan biriga aylanganligi haqida ma’lumotlar yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Intelektual, ma’naviy, axbort, ijobiy sifatlar, intellektual, e’tibor, ahloq, qobiliyat, interaktiv, ijtimoiy psixologik.
Mustaqil yurtimizda jahon andozalari asosida o‘sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama mustaqil fikrlaydigan, erkin shaxs sifatida tarbiyalash masalasiga jiddiy e’tibor berib kelmoqda. Ushbu maqsad va vazifalar maktabgacha yoshdagi bolaning maktab ta’limga o‘tishi hamisha uning hayoti, ahloqi, qiziqishi va munosabatlarida jiddiy tub o‘zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Maktabgacha ta’lim muassasasida asosan ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama intelektual, ma’naviy, estetik va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini yaratishdan iborat. bugungi bog‘cha bolasidan aniq bilimlargina emas, fikrlash ko‘nikmasi, kattalar va tengdosh o‘rtoqlarini tushunish, ular bilan hamkorlik qilish ham talab etiladi.
Ma’naviy tarbiya normalari har bir jamiyatning huquqiy normalariga asos bo‘ladi. Yosh avlodni jamiyatga, mehnatga, o‘ziga munosabatni ochib beruvchi ma’naviy fazilatlarga muvofiq ravishda tarbiyalash tarbiyalanuvchi shaxsning axloqiy tarbiyaning pedagogik va psixologik asoslarini chuqur bilishini talab qiladigan murakkab jarayondir. Ma‘naviy bilimlarni ongli ravishda o‘zlashtirib olishgina bolalarga atrofdagi kishilar xatti-harakatidagi qaysi jihatlar yaxshi-yu, qaysilari yomon ekanligini anglab olishga yordam beradi.
Eramizdan avvalgi 528—529-yillar orasida Zardusht tomonidan yaratilgan «Avesto» kitobida ham ta’lim-tarbiyaga, axloq-odobga oid qator g‘oya va qarashlarni ko‘rish mumkin. «Avesto»da ta’kidlanishicha, tarbiya hayotning tayanchi, shu boisdan har bir yoshni yaxshi o‘qish va yozishga o‘rgatish lozim. Uni yosh paytidanoq mehnat qilib, mehnatning tagi rohat ekanligini anglatish uchun daraxt ko‘chati o‘tkazishga, uy-ro‘zg‘or qurollari yasash, yerga ishlov berish va chorva bilan shug‘ullanishga o‘rgatilishi shart. Zotan, uning fikricha, yaxshi va ezgu ishlar yaratish uchun kishi mehnat qilishi zarur, o‘z qo‘llari bilan moddiy noz-ne’matlar yaratmas ekan, u yashash lazzatini ham his qilmaydi, hayotning qadriga ham etmaydi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni ma‘naviy jihatdan tarbiyalash vazifasi va mazmuni bolaning ma’naviy dunyosini, uning ongini, axloqiy hislarini, shaxsiy sifatlarini tarbiyalash va rivojlantirish, ma‘naviy tarbiya mazmunini amalga oshirishdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ma‘naviy tarbiya berishning vazifalari quyidagilardan iborat:
1. bolalarda ma‘naviy tasavvurlar va xatti-harakatlarni tarbiyalash.2. Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash.3. bolalarda axloqiy his-tuyg‘ularni tarbiyalash.4. Xulqdagi salbiy sifatlarni barham toptirish.Maktabgacha talim muassasalarida ma‘naviy tarbiya berish har xil vositalar yordamida
amalga oshiriladi. birinchi galda bolalarni har xil faoliyatlar vositasida mashg‘ulotlarda va mashg‘ulotlardan tashqari vaqtlarda, ta’lim berish orqali kattalar mehnati bilan tanishtiriladi.
Har xil bayramlar, ijtimoiy hayot voqealari, bolalar adabiyoti, musiqa, o‘yin materiallari, ommaviy axborot vositalari — televideniya, radio va boshqalar bolalarning axloqiy tarbiyasiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Shunday ekan, maktabgacha yoshdagi bolalarni ma‘naviy tarbiyalashda baynalminalchilik his-tuyg‘ularini shakllantirishda qardosh millat vakillari bilan uchrashuvlar o‘tkazish, maxsus mashg‘ulotlarda ularning urf-odatlari, madaniyati, san’ati, tabiati to‘g‘risidagi adabiyotlarni o‘qib berish, suhbat o‘tkazish, rasmlar ko‘rsatish, video filmlar namoyish etish, turli millat bolalari hayoti to‘g‘risidagi hikoyalarni o‘qib berish foydali bo‘ladi.
Ma‘naviy tarbiyaning asosiy tamoyillari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
25110
• g‘oyaviy va tarbiyaviy ishning ma’lum maqsadga qaratilganligi;• ta’lim-tarbiya ishiga bola shaxsini hurmat qilgan holda yondashish;• ma‘naviy tarbiya ishini hayot va zamon bilan birga olib borish;• bolalarning faolligi;• oila va MTTlar tarbiyaviy ta’sirining birligi;• bola shaxsidagi ijobiy sifatlarga suyanish;• bola shaxsining har tomonlama rivojlanishini ko‘zda tutish.Xulosa o‘rnida ta’kidlash joizki, maktabgacha yoshdagi bolalarda ma‘naviy va axloqiy
sifatlarni shakllantirish, shaxs ma’naviy barkamolligining asosini tashkil etib, bunda bolalarning yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda, ulardagi axloqiy sifatlarni o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqish, ehtiyojni to‘la qondirishga yordam beruvchi, pedagogik texnologiyalarga asoslangan zamonaviy didaktik ishlanmalarni tayyorlash va ularni amalga oshirishning mustahkam mexanizmini ishlab chiqish muammoning amaliy yechimini ta’minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati1. U.Maxkamov. «Axloq-odob saboqlari». Toshkent, 1994 y. 2. O.Xasanboeva “Maktabgacha ta’lim pedagogikasi” T.,2006 yil3. M.fayzullaeva, Z.Raximova “Yaxshi odatlar gulshani” Toshkent-2011y.
25210
INTERFAOL TA’LIM VA UNING DIDAKTIK IMKONIYATLARI
Xo‘jamqulov Baxtiyor RaximovichSirdaryo tuman XTBAKT bo‘lim boshlig‘i
+99891 503 30 10
Annotatsiya:Ta’lim jarayonida nisbatan yangi yo‘nalish — interfaol ta’lim, uning umumiy xususiyatlari va didaktik imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. O‘quv muloqoti axborot-kompyuter texnologiyalaridan foydalangan holda darslarda muloqotni amalga oshirishning interfaolligini va uslubiy jihatlarini ta’minlashning asosi sifatida o‘rganiladi.
Kalitso‘zlar: AKT, texnik vositalar, umumiy ta’lim, test
Ko‘pchilik ma’ruzachilar va amaliyotchilar interfaol tarzda darsni tashkil etish bosqichlari ketma-ketligini shu tariqa amalga oshiradilar: o‘quv materiallarida muammolarni ajratish, guruhlardagi muammolarni hal qilish, taqdim etilgan yechimlarni muhokama qilish, darsning eng maqbul va majburiy refleksini tanlash. Shuningdek, bunday darsning asosiy tarkibiy qismlari sifatida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) ta’limdan foydalanish imkoniyatini nazarda tutadigan dialog “munozara” debataladi[1].
Shu bilan birga, interfaol o‘rganish bilan bog‘liq materiallarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, uning ba’zi muhim xususiyatlari kontseptual va uslubiy jihatdan yetarli darajada ishlab chiqilmagan.
Interfaol ta’lim, birinchi navbatda, o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro aloqada bo‘lgan muloqot ta’limidir. Shuni e’tirof etish kerakki, interfaol ta’lim-bu kognitiv faoliyatni tashkil etishning maxsus shakli. bu juda aniq va prognozli maqsadlarni nazarda tutadi. bunday maqsadlardan biri, o‘quvchining muvaffaqiyatini, intellectual qobiliyatini his etishi, ta’lim jarayonining o‘zi samarali bo‘lishini ta’minlaydigan qulay ta’lim sharoitlarini yaratishdir [4].
Ushbu jihatlar (o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro ta’siri, aniq, prognozli maqsadlar, o‘quv sharoitlarining qulayligi) boshqa ko‘plab didaktik ta’lim texnologiyalarida: shaxsiy yo‘naltirilgan, dasturlashtirilgan, tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, ta’limni rivojlantirish va boshqalar amalga oshirish kerakligini ifodalaydi.
Shubhasiz, o‘quv muloqotining funktsiyalarini amalga oshirish darsning maqsadiga, uning mazmuniga, yetarli shakllariga, shuningdek, ta’lim jarayoni sub’ektlarining kommunikativ vakolatiga bog‘liq. AkTdan foydalangan holda o‘quv mashg‘ulotlarida muloqot ikki asosiy shaklda amalga oshirilishi mumkin:
* savol-javob shaklida asoslangan muloqot simulyatsiyasi;* muloqot-ta’lim jarayonida shartli ravishda “teng” sub’ektlar bilan muloqotni nazarda tutadigan
muhokamalar. (Yana bir tur — muloqot-bilish, mavzuning murakkab o‘zaro bog‘liqliklarini va dunyo bilan, atrofdagi odamlar bilan, o‘zi bilan bo‘lgan bilim munosabatlarini aks ettiradi. Biroq, uni o‘quv sharoitida amalga oshirish imkoniyati va hatto texnik vositalardan foydalanish deyarli o‘rganilmagan.) [3].
Shu bilan birga, boshlang‘ich, umum ta’lim va oliy ta’limning zamonaviy standartlarida o‘quvchilarning kommunikativ malakasini oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda:
* turli ijtimoiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan hamkorlik qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish (boshlang‘ich umumiy ta’lim);
* o‘qituvchi va tengdoshlar bilan o‘quv hamkorlikni tashkil etish va rejalashtirish bo‘yicha harakatlarni shakllantirish, guruhda ishlash va bunday ish tajribasini olish, muloqot va hamkorlikning axloqiy va psixologik tamoyillarini amaliy rivojlantirish (asosiy umumiy ta’lim)
* ota-onalar, hamkasblar, ijtimoiy sheriklar (oliy kasb-hunar ta’limi, “pedagogik ta’lim”yo‘nalishi) bilano‘zaro aloqada bo‘lishga tayyorlik.
Xulosashuki, ta’limning kommunikativ-rivojlanish va ijtimoiy yo‘naltirilgan jihatlarini rivojlantirish ustuvor ahamiyatga ega.
Biroq, ta’lim jarayonida juda muhim vazifalarni hal qilishda simulyatsiya suhbati, avvalo, “jonli”, shaxslar aro muloqot bilan bog‘liq interfaol ta’limda mavjud bo‘lgan potentsial imkoniyatlarni amalga oshirmaydi.
keling, suhbatga murojaat qilaylik.Ushbu parametr ko‘pincha muhokamalar, rol o‘yinlari,
25310
treninglar, muammoli guruhlarda ishlash va h. k. kabi ta’lim shakllarida amalga oshiriladi, ulardan foydalanish o‘quvchilarning aqliy faoliyatini faollashtiradi, ta’lim berishga turtki beradi, shaxslar aro muloqot ko‘nikmalarini beradi[2].
AKTdan foydalangan holda darslarning interfaolligi darajasini oshirish vazifasini qo‘yar ekanmiz, ishtirokchilar interaktivligi darajasini oshirishga imkon beruvchi uslubiy ishlanmani taklif qildik.
Dars shartli ravishda uch qismga bo‘linadi:• birinchi qismda individual test (boshqacha aytganda, bu dialog-imitatsiya);* ikkinchi qismda o‘quvchilarlar bir xil testdan o‘tadilar, ammo guruhlar bo‘yicha (4-5 kishi),
guruhning barcha a’zolari bir xil javob berishlari kerak. Munozara uchun vaqt bir daqiqadan oshmasligi kerak, chunki savollar va javoblar mazmuni bilan o‘quvchilar avvalgi bosqichda tanish;
• uchinchi qismda — dars vazifalariga qarab-test topshiriqlarining ochiq oldingi qismini (to‘g‘ri variantlarni tahlil qilish bilan), testning mazmunini, muhokamaning kommunikativ jihatlarini va boshqalarni aks ettiruvchi muhokamani taklif qilishingiz mumkin.
Ushbu muloqot shakli simulyatsiya suhbatiga nisbatan sezilarli darajada ko‘proq interaktivlikka ega.Avvalo, buyerda o‘quv muloqotining barcha funktsiyalari qo‘yilishi va amalga oshirilishi mumkin: axborot, analitik, tuzatuvchi, sintezlovchi. bundant ashqari, ushbu darsdagi o‘zaro ta’sirlar yarim faol bo‘lmagan, chiziqli (savol-javob) emas, balki suhbat shaklidan tashqariga chiqadigan (mikrogrouplarda muhokamaqilinadigan eng yaxshi variantni topishda) (ikki mavzu bo‘yicha suhbat: o‘qituvchi-tarbiyachi) polilog holatida bo‘ladi.
Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, testing ikki tomonlama (uch) o‘tishi to‘g‘ri javoblar sonini sezilarli darajada oshiradi, chunki guruh muhokamasi ularni yanada isbotlaydi. Shubhasiz, bunday mashg‘ulotlarni nafaqat nazorat (test) sifatida, balki testdan oldin (shu jumladan, Internet-test) o‘qitish sifatida ham tavsiya etish mumkin va kerak. To‘liq huquq bilan ushbu ta’lim shakli, albatta, interaktiv bo‘lishi mumkin.
Adabiyotlar:1. kudashova V. I. Zamonaviy ta’limning rivojlanish omili sifatida ongning dialogligi:
aloqaning mohiyati va o‘ziga xosligi :avtoreferat. dis. . doctor ped. fanlar / Irkut.davlat. T. Irkutsk, 1999.
2. Egorov A. N., Starichenko b. E. Universitet o‘qituvchilariishida avtomatik qayta aloqa tizimidan foydalanish nazariyasi va amaliyoti // Rossiyada pedagogic ta’lim. 2011. № 4.
3. Suvorova N. Interaktiv ta’lim: yangi yondashuvlar. Pochta manzili: <URL> http://balota2.narod.ru/data/mietodyka.html (murojaatsanasi 28. 12. 2011)
4. Xon R. L. Pedag
25410
SAVOD O‘RGATISH DAVRIDA INTERFAOL METODLARNI QO‘LLASH ORQALI O‘QUVCHILAR FAOLLIGINI OSHIRISH
Xolmurodova Zeboxon HikmatullayevnaFarg‘ona viloyati Buvayda tumani
47-son umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTel: +998930409047
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga savod o‘rgatish jarayonlari tahlil qilingan, shuningdek savod o‘rgatishda yangi pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlarni qo‘llash o‘quvchilarning faolligini oshirishi kabi masalalar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: pedagogik texnologiya, interfaol, savod o‘rgatish, dars, bilim, metodlar, qiziqish, munosabat.
kеyingi paytlarda ta’lim-tarbiya nazariyasi va amaliyotida jiddiy o‘zgarishlar ro‘y bеrdi. Natijada avvallari an’ana bo‘lgan ta’lim jarayonida qo‘llanadigan mеtоdlar o‘rniga yangi zamоnaviy pеdagоgik tехnоlоgiyalarga asоslangan intеrfaоl mеtоdlar kirib kеla bоshladi. Mavzularning o‘quvchilar tоmоnidan o‘zlashtirilishi va ularning mustaqil fikr yuritishlariga undash bеvоsita o‘qituvchi faоliyatiga bоg‘liqdir. Zеrо, yangi ta’lim standartlarini o‘zlashtirish kafоlati yangicha zamоnaviy mеtоdlarni qo‘llashni talab etadi.
Ta’lim tizimidagi islоhоt munоsabati bilan bоshlang‘ich ta’lim оldiga qo‘yilgan talablar o‘qish darslarida pеdagоgik tехnоlоgiyalarning rivоjlantiruvchi, diffеrеnsiatsiya, shaхsni muayyan maqsadga yo‘naltirish, izlanish, muammoli o‘qitish, mustaqil ish usullaridan fоydalanishni taqоzо etmоqda. Shuni hisоbga оlgan hоlda boshlang‘ich sinf o‘qish darslarini samarali tashkil etishga yordam bеradigan, o‘quvchining faоlligini оshiradigan mustaqil ish, yarim izlanishli muammоli o‘qitish, musоbaqa–bеllashuv mеtоdlaridan, turli intеrfaоl mеtоdlardan fоydalaniladi. darslarni aqliy hujum, mustaqil tahlil, ta’limiy o‘yin, turli sahna ko‘rinishli andazasiz usullardan foydalanib uyushtirishga alоhida e’tibоr qaratiladi.
Savod o‘rgatish davrida ham o‘quvchilarning mavzuni chuqur o‘zlashtirishlarini, uni tahlil qila оlishlarini ta’minlash kеrakligini hisоbga оlgan hоlda mеtоd tanlashga e’tibоr qaratiladi. bunda intеrfaоl mеtоdlarni qo‘llash maqsadga muvоfiqdir. chunki zamоnaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri оrtiqcha ruhiy va jismоniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishishdir. Qisqa vaqt оrasida muayyan nazariy bilimlarni yеtkazib bеrish, ularda ma’lum faоliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalarini hоsil qilish, shuningdеk, o‘quvchilar faоliyatini nazоrat qilish, ular tоmоnidan egallangan bilim, ko‘nikma hamda malakalar darajasini bahоlash o‘quvchidan yuksak pеdagоgik mahоrat hamda ta’lim jarayoniga nisbatan yangicha yondashuvni talab etadi.
bugungi kunda bir qatоr rivоjlangan mamlakatlarda bu bоrada katta tajriba to‘plangan bo‘lib, ushbu tajriba asоslarini tashkil etuvchi mеtоdlar intеrfоal mеtоdlar nomi bilan yuritilmоqda. «Intеrfaоl» atamasi ingilizcha “interact”-o‘zarо tasirlashishi (yoki “interaction”-o‘zarо ta’sir) so‘zidan оlingan bo‘lib, birоr faоliyat yoki ma’lumоt o‘zarо muоmalada, o‘zarо bahs-munоzara, dеbat usulida, fikrlash asnоsida, hamjihatlik bilan hal qilish ma’nоsini anglatadi. bugungi kunda ta’lim amaliyotida intеrfaоl mеtоdlarning «Aqliy hujum», «klastеr», «6x6», «Guruhlarda ishlash» «Qarоrlar shajarasi», “Qadamba-qadam”, “Venn diagrammasi” kabi ko‘rinishlaridan fоydalanishmоqda. Shuningdеk, o‘qish darslarining andоzasiz nоan’anaviy ko‘rinishlari ham ta’lim jarayonida qo‘llanilmоqda. Ta’lim jarayonida o‘quvchilarning bilimga qiziqishlari ham muhim ahamiyatga ega. Psixologik adabiyotlardan qiziqishning ikki turi bizga ma’lum. Qiziqishning birinchi ko‘rinishi myayyan paytda, muayyan faoliyat jarayonida qo‘zg‘aladigan qiziqish bo‘lsa, ikkinchisi, maqsad qiziqishi bo‘lib, tashqi ta’sir natijasida o‘quvchi oldiga muayyan maqsadini qo‘yib, uni shunga qiziqtirishdir. har bir o‘qituvchi o‘z faniga nisbatan barqaror, bilvosita qiziqishni tarkib toptirishga erishishlari lozim. “Ona tili” faniga qiziqtirish dars mashg‘ulotlarini qiziqarli tashkil etish, topshiriqlarning rang-barangligiga erishish, ko‘rgazmali, audiovizual va texnik vositalardan unumli foydalanish, dars mashg‘ulotlarining amaliy yo‘nalishini kuchaytirish, o‘quvchini ta’lim jarayonining sub’ektiga aylantiradi.
Savod o‘rgatish darslarini turli no‘ananaviy shakllarda tashkil etish pedagogik texnologiyaning eng muhim talabi sanaladi. Ana shu noan’anaviy dars shakllaridan biri “O‘rganilgan yoki
25510
o‘rganilayotgan bilimlar olamida sayohat” darslaridir. O‘quvchilar sinfda o‘tirib, bilimlar olamida sayohat qiladilar. O‘qituvchi dars jarayonida beriladigan o‘quv topshiriqlarini to‘rt-besh “bekat”ga ajratadi. Muayyan bir “bekat” dagi o‘quv qiyinchiligini yenggan o‘quvchi, o‘qituvchi rahbarligida ikkinchi “bekat” ga yo‘l oladi. barcha o‘quv qiyinchiliklarini yenggan o‘quvchilar bilimlar mamlakatini zabt etadilar.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati1. Abdullayeva Q. Yangi pedagogik texnologiyalar // boshlang‘ich ta’lim.2. Azizxo‘jayeva N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogok mahorat.3. Matchonov S., G‘ulomova X. va boshqalar. boshlang‘ch sinf o‘qish darslarini pedagogik
texnologiyalar asosida tashkil etish. 4. Safarova R., G‘ulomov M., Inoyatova M. Savod o‘rgatish darslari.
25610
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANINI O‘QITISHNING ASOSIY JIHATLARI
Xoshimova Marxabatxon OdilovnaAndijon viloyati Andijon shahar
13-umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi Telefon: +998 90 572 18 70
Anotatsiya: ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga qanday qilib matematika fanini qulay va oson usulda o‘rgatish bo‘yicha tavsiyalar berilgan. Matematika fanini o‘qitish jarayonida didaktik o‘yinlarning tarbiyaviy ahamiyati ham fikr-mulohazalar yuritilgan.
Kalit so‘zlar: didaktik va matematik o‘yinlar, rasmli topishmoqlar, qulay metodlar va dars shakllari.
Boshlang‘ich ta’limda matematika fani alohida o‘rin egallaydi, chunki bu fan bolalarni hisoblash qobiliyatlarini shakllantiribgina qolmay ularning dunyoqarashlarini rivojlantirish, hayotda uchraydigan turli-tuman tushunchalar, miqdorlar va har xil xossalar bilan tanishtiradilar. Darsliklarda berilgan har qanday misol va masalalarni yechishda fanlar bog‘lanishlarini aniqlab, ularni hayot bilan bog‘laymiz. So‘nggi yillarda respublikamiz boshlang‘ich sinf maktablarida matematikani o‘qitish butun sistemasida o‘z ko‘lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo‘lgan o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Maktab oldiga yangi vazifalarning qo‘yilishi matematika o‘qitish mazmunini tubdan o‘zgarishiga olib keldi.
boshlang‘ich sinflarda eng qiziq tashkillanadigan darslardan biri bu matematikadir. O‘quvchilarning fikrlashlari va ularning zamon bilan hamnafas bo‘lishlari uchun fanlarning otasi deb ataladigan matematika bilan yoshlik davridanoq qalbda mehr ila tanishlari zarurdir. O‘z o‘rnida matematika o‘rganiladigan barcha fanlar bilan uzviy bog‘liqdir. Matematika fanini o‘rgatish jarayonida didaktik o‘yinlardan foydalaniladi. bunda esa ba’zan bir darsning o‘zida bir nechta fanlarga murojaat qilamiz. darslarning qay darajada tashkillanishi bu o‘qituvchining ijodkorlik qobiliyatiga ham bog‘liqdir. Matematik o‘yinlar, rasmli topishmoqlar kundalik darslarga joziba bag‘ishlaydi va o‘quvchilarning ham darsga bo‘lgan ishtiyoq va qiziqishini kuchaytiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari dastlabki matematik tushunchalarni o‘zlashtirishlari uchun o‘qituvchi qulay metod va dars shakllarini tanlashi kerak. bunda didaktik o‘yinlarning ahamiyati katta. darhaqiqat, o‘yin bog‘cha va maktab yoshidagi bolalarga, o‘smirlarga ta’lim-tarbiya berishning an’anaviy va sinalgan usullaridan biridir. O‘quvchilar matematikadan faqat dastur materiallarini o‘zlashtiribgina qolmay, atrof-muhitni, hodisa va jarayonlarni kuzatishga, solishtirishga, fikrlashga, o‘z xulosalarini asoslashga, matematik til bilan so‘zlashishga urinishlari kerak. didaktik o‘yinlar darsda ishni individuallashtirish, har bir o‘quvchining kuchiga mos topshiriq berish, uning qobiliyatlarini maksimal o‘stirish imkoniyatini beradi. O‘yin orqali o‘quvchilar darsdan olgan bilimlarini mustahkamlaydilar, ularni hayotga tadbiq eta olishga tayyorlanadilar. birinchi sinf o‘quvchilariga 11 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni o‘rgatish jarayonida topishmoqli o‘yinlardan foydalanish o‘rinlidir.
Xulosa qilib aytganda, matematikani chuqurroq va batafsil o‘rganish barcha sohalar uchun poydevor hisoblanadi. har bir pedagogik texnologiya o‘qituvchi va o‘quvchi munosabatini, darsdan kutiladigan natijaning qanday bo‘lishi haqida oldindan tasavvur eta olish imkoniyatini yaratadi. bu esa o‘z navbatida har bir darsni tahlil qilib, o‘qituvchi tomonidan yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarning keyingi darslarda oldini olishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1.Adizov b.R. boshlang‘ich ta’limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari. – Toshkent. 2003. 2.Azizxo‘jayev N.N. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar. – Toshkent. 2002. 3. Ishmuhammedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar. –
Toshkent. 2008.
25710
ZAMONAVIY TA’LIM TIZIMIGA INNOVATSION YONDASHUV
Xudayberganov Sarvar Davlatyorovich Xorazm viloyati, Shovot tumanidagi 16-sonli umumta’lim maktabining
Milliy g‘oya va huquq fani o‘qituvchisi Telefon raqami: 99899-968-45-42
Annotatsiya: Ushbu maqolada ta’lim tizimida keng qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalar va zamonaviy metodlar so‘z boradi. Interfaol usullar ta’lim sifatini oshirishga va o‘quvchilar faolligini, iqtidorini yuzaga chiqarishga yordam beradi.
Kalit so‘zlar: Innovatsiya, texnologiya,Venn diagrammasi, keys-stadi, klaster.
Shiddat bilan rivojlanayotgan hozirgi kunda barcha sohalarga jadallik bilan innovatsion metodlar va zamonaviy texnologiyalar kirib kelmoqda. Shu jumladan men xizmat qilayotgan ta’lim tizimida ham keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Mamlakatimizda ta’lim tizimini isloh qilishga, kadrlar tayyorlash sifatini tubdan takomillashtirishga, xorijiy mamlakatlar tajribasini tadbiq etishga jiddiy e’tibor qaratila boshlandi. Ta’lim to‘g‘risidagi qonunning yangi taxrirda yaratilishi, 2017-yil 8-avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi Vazirligi faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida “gi, qolaversa “2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi “da ham ta’lim sohasini tubdan takomillashtirishga oid tizimli islohotlar ko‘zda tutilgan .
Shu o‘rinda innovatsiya atamasiga to‘xtalib o‘tsam, innovatsiya so‘zi inglizcha “yangilik kiritish”,” yangilik” degan ma’noni ifodalaydi. Texnologiya esa yunoncha “texnos”-san’at, mahorat va “logos “-fan degan ma’noni anglatadi. bu ikkala so‘z birgalikda ta’lim tarbiyaning yangi shakllari, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyatiga yangilik kiritish demakdir. Zamonaviy pedagog ilg‘or innovatsion texnologiyalar va AkT materiallaridan unumli foydalana bilishi kerak. Innovatsion texnologiyalarning asosiy maqsadi o‘qituvchi va o‘quvchi mushtarakligiga erishish, o‘quvchilarni fanga qiziqtira olish, ta’limga bo‘lgan munosabatni o‘zgartira olish, o‘rganilgan bilimlarni ijtimoiy sharoitlarda qo‘llay olish ko‘nikmasiga ega bo‘lishdan iboratdir.
Innovatsion ta’lim tizimi ko‘pgina pedagog olim va izlanuvchan tadqiqotchilar tomonidan juda qiziqish bilan o‘rganilmoqda. Ularning fikricha ta’limdagi innovatsion faoliyat shaxsni axloqiy jihatdan takomillashtirishga qaratilgan ijtimoiy ahamiyatli amaliyot sifatida muhimdir, chunki u jamiyatda mavjud bo‘lgan barcha amaliyot turlarini o‘zgartirishga qodir. Ta’limdagi innovatsion jarayon –bu o‘quv amaliyotini takomillashtirish, innovatsiyalarga asoslangan ta’lim tizimini rivojlantirish (V.I.Zagvyazinskiy). T.I.Shamova quyidagicha fikr bildirgan: innovatsion jarayon yangi tarkibning shakllanishi va rivojlanishini aks ettiradi. Ta’limdagi innovatsion jarayonlar bir-biridan ajratilgan holda mavjud emas, lekin ular o‘zaro ta’sir o‘tkazishadi. Pedagogik innovatsiya ko‘p qirrali va murakkab hodisadir.
Men bu fikrlarni umumlashtirgan holda, pedagogik innovatsiya deganda o‘qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi faoliyatini tashkil etishda qo‘llaniladigan yangi metod va shakllar deb tushunaman. Zamonaviy pedagog bilishi va qo‘llay olishi lozim bo‘lgan texnologik bilimlar quydagilardir:
AkT bo‘yicha bilim,ko‘nikma va malakaga ega bo‘lish ;Ta’lim jarayonini tashkil etishda didaktik o‘yinlardan, interfaol usullardan foydalanish
mahoratiga ega bo‘lishi ;Ilg‘or pedagogik texnologiya bo‘yicha bilimlarni o‘zlashtirib borish ;dars jarayonida harakatli o‘yinlardan unumli foydalanish ;O‘z ustida tinmay ishlash,yangiliklardan boxabar bo‘lib borish ;Internet tarmog‘ida ishlay olish,imkoni bo‘lsa darsda internet yordamida ma’lumotlar berib
borish.Zamonaviy o‘qituvchi an’anaviy uslubdan voz kechib,faqat darslik bilan chegaralanib qolmay
har bir dars mashg‘ulotiga yangicha yondashishi kerak. hozirgi ta’lim tizimida turli xil interfaol ta’lim metodlari mavjud,jumladan “Keys-stadi”,”Blist-so‘rov”,”Modellashtirish”,”Muammoli ta’lim”; interfaol ta’lim strategiyalari : “Zinama-zina”, “bumerang”, “Zig-zag”,”Muzyorar”,”Aqliy xujum “, “Galereya; interfaol grafik organayzerlar : “baliq skeleti”,” bbb”,Venn diagrammasi,”T-jadval”,”Insert”,”Klaster”,”Nima uchun” kabilar mashg‘ulot ishtirokchilarining faolliklarini oshirib,ta’lim samaradorligini yaxshilashga xizmat qiladi. O‘qituvchi dars jarayonini bosqichlarga
25810
ajratib (chaqiruv,anglash, fikrlash ) har bir o‘quvchiga turlicha topshiriqlar beradi. bu metodlar va usullar o‘quvchilarning kommunikativ qobiliyatlarini o‘sishiga,muammoli vaziyatlar yechimiga, o‘quvchilarning bir-birini yaxshiroq tushunishga,o‘zgalarning fikrini tinglay olishiga va o‘z mustaqil fikrlarini erkin namoyon etishiga yordam beradi . Grafik ko‘rinishdagi organayzerlar tasviriy san’atga qobiliyati bo‘lgan o‘quvchilarni aniqlashga va iqtidorini namoyon etishga ko‘maklashadi . bunda o‘quvchi o‘qituvchi bergan topshiriq asosida o‘z tasavvuri bilan turlicha rasmlar chizadi va uni izohlaydi . Ana shu paytda o‘qituvchi va o‘quvchiga interfaol usullar qo‘l keladi . Taniqli pedagoglardan biri A.disterweg bugungi kunda juda muhim bo‘lgan bir fikrni aytadi : “Yomon o‘qituvchi haqiqatni aytadi, yaxshi odam uni topishga o‘rgatadi “ zamonaviy ta’lim ana shunday-o‘zini takomillashtirishga,o‘zini-o‘zi tarbiyalashga, o‘zini rivojlantirishga ,madaniy va intellektual qobiliyatini oshirib borishga qodir bo‘lgan shaxsni tarbiyalashga xizmat qilishi kerak.
Men ham ushbu metodlardan unumli foydalangan holda,yosh avlodni sifatli ta’lim olishiga va kelajakda vatanimiz ravnaqi uchun xizmat qiladigan yetuk kadrlarni tayyorlashga o‘z hissamni qo‘shishga harakat qilaman.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Adamskiy A.I., [email protected]. Alekseeva,L.N. Innovatsion texnologiyalar tajriba manbai sifatida.3. Abdullayeva Sh.A. Pedagogika. Toshkent:fan va axborot texnologiyalari, 2012.4. Ochilov M. Yangi pedagogik texnologiyalar .T, 2000
25910
MATEMATIKA DARSLARIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Xusanova Maxliyoxon RustamovnaFarg‘ona viloyati Oltiariq tumani
23-umumiy ta’lim maktabi o‘qituvchisiAbdullayeva Ziyodaxon Xokimjonovna
Farg‘ona viloyati Oltiariq tumani 32-umumiy ta’lim maktabining matematikani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Maqolada matematika fanlarini o‘qitishga yangi texnik vositalar, shu jumladan, kompyuter va boshqa axborot texnologiyalarining jadal kirib kelayotgan hozirgi davrida fanlararo uzviylikni ta’minlash maqsadida informatika fani yutuqlaridan foydalanishning dolzarb masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar: texnologiya, kompyuterli ta’lim, kontent, axborot, internet, omil.
O‘qituvchi va o‘quvchilar uchun dars jarayonida matematik ong, mantiqiy fikrlash, muammolarni yechish va muloqot qilishni qo‘llab-quvvatlaydigan va rivojlantiradigan texnologiyalardan doimiy foydalanish imkoniyati mavjud. faol o‘qituvchilar talabalarning tushunchasini rivojlantirish, qiziqishni uyg‘otish va matematikada o‘z bilimlarini oshirish uchun texnologiyalarning imkoniyatlarini optimallashtirishadi. O‘qituvchilar texnologiyani strategik jihatdan ishlatganda, ular barcha o‘quvchilar uchun matematikadan ko‘proq foydalanish imkoniyatini yaratishi mumkin.
Texnologik vositalar tarkibiga xos va tarkibiy neytral bo‘lgan vositalarni o‘z ichiga oladi. Matematik ta’limda tarkibiy o‘ziga xos texnologiyalarga kompyuter algebra tizimlari kiradi; dinamik geometriya muhitlari; interfaol ilovalar; qo‘lda hisoblash, ma’lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish qurilmalari; va kompyuterga asoslangan dasturlar. Ushbu texnologiyalar o‘quvchilarga matematik tushunchalar va munosabatlarni o‘rganish va aniqlashda yordam beradi. kontentga asoslangan neytral texnologiyalar aloqa va hamkorlik vositalari va Internetga asoslangan raqamli medialarni o‘z ichiga oladi va bu texnologiyalar o‘quvchilarga bilimlarga egalik qilish jarayonida muhim bo‘lgan hissiyotni qo‘llab-quvvatlaydigan va kuchaytiradigan ma’lumotlar, g‘oyalar va o‘zaro aloqalarni kengaytiradi. bir qator tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatdiki, texnologik vositalardan strategik foydalanish matematik protsedura va ko‘nikmalarni o‘rganish bilan bir qatorda muammolarni yechish va asoslash kabi ilg‘or matematik bilimlarni rivojlantirishga yordam beradi.
Axborot texnologiyalari o‘quv dasturlarini takomillashtirishga yordam beradigan usullar va ularni amalga oshirishning samarali usullari aniqlangan, ammo hanuzgacha to‘liq topilmagan. Ilmiy izlanishlar o‘quv faoliyatini takomillashtirish maqsadida maktab hamjamiyati, jamiyat, o‘quv dasturlari va ta’lim dasturlari joriy etiladigan atrof-muhit xususiyatlariga mos keladigan texnologiyani rivojlantirgan elementlarni rejalashtirish va ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, tadqiqotlar amalga oshirish o‘quvchining muayyan ehtiyojlarini qondirish va o‘qitishda kuzatilgan muammolarni hal qilish uchun moslashtirilgan bo‘lishi kerakligini ta’kidlaydi. O‘quvchilar ehtiyojlari nuqtai nazaridan, Klark va boshqalar o‘qituvchilarning o‘quvchilarining matematik tushunchalari va munosabatlariga bo‘lgan ishonchiga ta’sir qiluvchi omillarni o‘rganib chiqdilar va o‘qituvchilar o‘quvchilarning avvalgi matematik bilimlari, tajribalari va munosabatlarini tushunganlarida o‘quvchilar ehtiyojlarini yaxshiroq qondirishlari mumkin degan xulosaga kelishdi.
Kompyuterli ta’lim jarayonida ta’lim o‘quvchi va kompyuter orasidagi munosabatlarga ko‘ra tashkil etiladi, boshqariladi, nazorat qilinadi. kompyuterli ta’limni tashkil etish – o‘quvchi bilan o‘quv materiali o‘rtasidagi bog‘lanishni kompyuter vositasida yo‘lga qo‘yish. O‘quvchi bilan o‘quv materiali o‘rtasidagi bog‘lanishni tashkil etish uchun ta’lim loyihalanadi. O‘quvchilarning o‘quv ishlarini tashkil etish, ular faoliyatini rag‘batlantirish tegishli vositalar asosida modellashtiriladi.
Xulosa qilsak, ta’lim jarayonida foydalanishga mo‘ljallangan ko‘plab elektron o‘quv materiallari yaratilganki, unga elektron darslik, elektron o‘quv qo‘llanma, o‘rgatuvchi dastur vositalari kabilarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Ular o‘zida boshqarilish imkoniyati, interfaol uslublar, sun’iy intellekt elementlari, hissiy moslashuvchanlik kabi xususiyatlar muvjudligiga ko‘ra ta’limda ma’lum samaradorlikni ta’minlaydi.
Adabiyotlar ro‘yxati:1. Technology enhancing mathematics learning behaviours: Shifting learning goals from
“producing the right answer” to “understanding how to address current and future mathematical challenges”, Slaviša Radović, Miroslav Marić & Don Passey
2. dick, T. P., & hollebrands, k. f. (2011). Focus in high school mathematics: Technology to support reasoning and sense making. Reston, VA: NcTM.
26010
O‘SMIRLARDA STRESS XOLATI NAMOYON BO‘LISHI
Yuldasheva Feruzaxon Farg‘ona viloyati Buvayda tumani
18- umumiy o‘rta ta’lim maktabining Biologiya fani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘smirlarda stress xolati namoyon bo‘lishi, salbiy oqibatlari va kelajakka ta’sir ochib berilgan
Kalit so‘zlar : o‘spirin yoshi, stress, pazitsiya, depressiya
So‘ngi yillarda ekologiyada kuzatilayotgan muammolar, inson xayotiga ta’siri, sivilizatsiyaning jadallashuvi, shaxar va qishloqlarning kattalashuvi, zavod va fabrikalar, ishlab chiqarishning va transportning ko‘payishi, shovqin suronning oshishi kabi xolatlar tabiiyki, inson salomatligi uchun zararli bo‘lgan ruhiy, asab zo‘riqishlarini keltirib chiqarmoqda. bunday sharoitlarda o‘qish va mexnat qilish odam organizmi va ruhiyatiga bir qator noqulay va zararli omillar ta’sirni keltirib chiqaradi. bu xolatda o‘smirlar o‘rtasida ruhiy va jismoniy zo‘riqish, charchash va umumiy tanglik xolati kuzatilishi tabiiy.
bizning tanamiz ichki a’zolarimiz faoliyati asab tizimi orqali boshqariladi. Ichki a’zolarning meyoriy ishi esa ruhiy xolatimizni kayfiyatimizni belgilaydi. Stress insonning immun tizimiga ta’sir etadi. Insonning immunitet tizimi butun ximoya kuchini stressni bartaraf etishga safarbar etadi. Immun tizim ishi bosh miya orqali nazorat qilinadi.
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘spirin va yoshlarda immun tizimi imtixonlar vaqtida zaiflashadi. Shuningdek, immunited ajralishlar, yaqin insonlar bilan munosabatlar yomonlashganda, ish joyini yo‘qotganda, depressiya va stress xolatlarda pasayib ketadi.
Odamning ish va o‘qish faoliyatiga salbiy ta’sir qiluvchi diqatsizlik, samarasizlik, kelishmovchilik bu kabi xolatlar rivojlanishda barqarorlikka erishmagan, taqlidchan, hali hayotda ma’lum pozitsiyani egallamagan o‘smirlarda turli xil ruhiy va somatik buzilishlarning asosiy omili bo‘lmoqda. hozirgi kunda ham sog‘lom va mustaxkam oilani barpo etish, oila qadr qiymati, muqaddasligini saqlash, sog‘lom, barkamol avlodni tarbiyalashda yuqoridagilar o‘z kuchini yo‘qotgani yo‘q.
Qizlarning o‘smirlik davrida organizmi rivojlana borib, bu jarayon 18-20 yoshgacha davom etadi. Ushbu jarayon davom etayotgan paytda turmush qurish, organizmning sog‘lom rivojlanishiga salbiy tasir etadi va turli asoratlarni keltirib chiqaradi. 21 – yoshda bosh miya deyarli to‘liq rivojlanib bo‘ladi, insonning jismoniy va psixologik xolati barqarorlashadi, shuning uchun bu yoshdan boshlab onalikka eng ideal vaqt boshlanadi.
Hozirgi sivilizatsion muxitda axolining keng qatlamida stress reaksiya orasidagi muvozanat buzilgan. bu buzilish agar uzoq vaqt davom etsa, odam sog‘ligiga katta zarar yetkazishi va og‘ir xastaliklarga olib kelishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. karimova V.M “Salomatlik psixologiyasi” - Toshkent: O‘qituvchi - 2002 - yil2. Xaydarov f, Xalilova N “ Umumiy psixologiya” - Toshkent “fan” – 2010
26110
EFFECTIVE TEACHING METHODS IN PRIMARY EDUCATION
Yuldasheva GavkharoyPrimary school teacher of the
23rd school, Pakhtaabad district, Andijan region
Abstract: The term teaching method refers to the general principles, pedagogy and management strategies used for classroom instruction. The paper presents partial results of a comparison in educational approaches at primary schools in Uzbekistan. The attention is devoted to the use of teaching methods in practice.
Key words: transmissive approach, educator, organisational forms, Networking, small group, problem-based learning.
currently many educational systems around the world are undergoing transformation. In addition to finding the optimal way to an efficient educational process based on curriculum innovation at all levels, one of the main features is also a transformation of the real educational process. One of the main principles is the implementation of constructivist elements into teaching, which gradually replace the traditional transmissive approach to education. This is mainly reflected in the transformation of teaching methods utilisation in education, which in lay far more emphasis on the co-operative elements in education and preference of a pupil’s individuality. [1]
Modern pedagogy supports and promotes a teaching methodology that is both diversified and flexible, providing a very wide range of teaching-learning methods. The large number and the great diversity of teaching methods used in modern pedagogy provide opportunities for the enrichment and development of the teachers’ teaching and educational expertise. A teaching method is an effective way of organising and guiding learning, a common way of procedure that unites a teacher’s and students’ efforts. A teacher’s creativeness and personal development level determine how these teaching methods are used and combined. [2]
The teacher is the basic instigator of interaction with his/her pupils and he/ she can be such an instigator only with well organised teaching. Interactive teaching, a promising approach, represents a challenge not only for the teachers but for the professional service as well. The traditional teaching, dominated by a verbal approach and memorising of the teaching material, is entirely replaced with other activities, both in the process of following the teaching and in the process of learning the material. Application of interactive teaching within a class also dictates a change of the teacher’s role. Such a change requires the teacher to possess knowledge, to be an educator, advisor, friend, organiser, coordinator, associate, assessor, in a word, to be a versatile person. More specifically, the teacher has a wider and more versatile role in interactive teaching. [3]
According to Maňák and Švec [4], a teaching method represents “a dynamic element” in teaching, which compared with the content and organisational forms changes relatively rapidly and adapt to new circumstances and objectives. The teaching methods, however, are not the decisive determinant of teaching, but only one of the elements of the educational system, and therefore cannot replace the missing content and compensate the indistinct target.
With interactive teaching, the pupil is positioned in the role of a subject and equal partner of the teacher. Teachers who respect their pupils and the pupils’ opinion organise the teaching process in a way in which the pupils acquire knowledge more easily and at the same time, they instigate pleasure and curiosity in them during the implementation of the programme contents. [3]
«Networks» or «cluster» method. In primary school, it is necessary to use the “Networks” method to determine interdisciplinary knowledge through an integrated lesson or to determine what concepts they have understood in the previous lesson. This method is important in increas-ing students’ learning activities. Usually, some students are slow listeners because the teacher explains the text to them, so there is a belief that the teacher is responsible for their knowledge. Through the “network” method, he or she tries not only to rely on the knowledge of others, but also to express their opinions. Networking (clustering) is a strategy of networking ideas, which helps students to play freely and actively on a particular topic. Networking is a strategy for working individually or in groups. It only requires the identification of connections between
26210
ideas, a structure that allows thinking. It is not a simple form of thinking, but is associated with brain activity.
The “small group” method can be used in a variety of ways, depending on the teacher’s experience, skills, and creative approach. When dividing into groups, try not to offend or discriminate against students, to divide them into groups from the point of view of aesthetic taste, without disagreement. for this purpose, pre-made cross-sections (circles, triangles, rectangles, pentagons) are used on the basis of various games or, for example, colored paper in different shapes, in small volumes, taking into account the total number of students in the class. Interactive. - Student-student ‖, - Teacher-student‖ communication method. helps to increase lesson effectiveness through collaborative work which encourages pupils to think independently. Q&A is done in pairs and in groups.
Problem-based learning is the effective study and management of the knowledge that is imparted to a student at what age and in what ways. In problem-based learning lessons, the teacher and the student work together at the same time, the student develops the ability to think creatively - a sign of human importance. The problem-solving teacher gets clear actions, the textbooks get the result every minute, creating an opportunity for useful and effective use. An important condition for solving this problem. Teachers entering into problem-based learning face a number of challenges. The importance of the teacher’s innovative creative activity in overcoming these difficulties is great.
We conclude by emphasizing that the teacher’s creative behavior is actually one of the factors that ensure the development of the students’ creative potential. Applying the new innovative methods in teaching process like networking or cluster, small group method and problem-based learning will lead to effective way of learning, and also it will encourage students to develop knowledge and stimulate collaborative interaction between students.
References:1. Teaching methods in primary school, Comparison of approach in the Czech Republic and
Spain, Martin Skutil, 2nd International Conference on Education Reform and Modern Manage-ment (ERMM 2015).
2. Teaching methods in primary education from the teacher’s point of view, Martin Skutil, Renata Matějíčková, ShS Web of conferences.
3. THE ROLE OF THE TEACHER IN INTERACTIVE TEACHING, MSc Arbona Xhemaj-li, (IJCRSEE) International Journal of Cognitive Research in Science, Engineering and Education Vol. 4, No.1, 2016.
4. J. Maňák and V. Švec, Teacing methods [Výukové metody]. brno: Paido, 2003.
26310
INFORMATIKA O‘QITISH USULLARI
Yunusov Ilyos Mengqobilovich Surxondaryo viloyati Denov tumani
55-maktab matematika va informatika fani o‘rgituvchisi
Annotatsiya: Maqolada zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalangan holda ikkita pedagogik yondoshishga asoslangan: fanlararo integratsiya va ichki tabaqalashtirishga asoslangan informatika darslarin o‘qitishning zamonaviy yondashuvi tasvirlangan.
Kalit so‘zlar: dasturlash, multimedia, tarmoq texnologiyalari, yondashuv, kompyuter, ta’lim.
Informatika fan sifatida keng qamrovli dasturlarga ega: axborot nazariyasidan hisoblash va amaliy matematikaning usullarigacha va ularni turli xil bilim sohalarida (dasturlash, multimedia, tarmoq texnologiyalari, kompyuter tizimlari va dasturiy ta’minotni ishlab chiqish, dasturlash, multimedia ijtimoiy informatika, sun’iy intellekt va boshqalar). Ushbu sohalarning har biri o‘ziga xos murakkabliklarga ega, tinglovchilarning intellektual va psixologik xususiyatlarini hisobga olgan holda o‘qishga yondashadi. Shu sababli, kelajakdagi informatika o‘qituvchilarining individual qobiliyatlari, qobiliyatlari va istaklarini aniqlashni kuzatib borish, tizimlashtirish va avtomatlashtirish va olingan natijalarga muvofiq individual ta’lim yo‘lini yaratish zarurati tug‘ildi. shu bilan o‘quvchilarga o‘zlarining mavzularini chuqur o‘rganishni ongli ravishda tanlashga yordam berish.
Maktabda informatika fanini o‘qitish va qo‘llash odatda ikkita mutlaqo boshqacha yondashuvdan birini bajaradi. birinchisida asosiy e’tibor dasturlashga qaratiladi. boshqa yondashuvda talabalar tayyor dasturlardan foydalanadilar. Ularning qiziqishi asosan dasturni amalga oshirish usuliga ahamiyat bermasdan, asosan dasturiy ta’minot bilan qamrab olingan mavzularga qaratilgan. Universitetlar va boshqa o‘qituvchilar malakasini oshirish institutlari oldida informatika fanidan ham, turli xil murakkablikdagi o‘quv dasturiy ta’minot tizimlarini ishlab chiqarish va ularga xizmat ko‘rsatishga qodir kishilarni o‘qitish vazifasi turadi.
Maktabda lnformatika fanini o‘qitish uchun vositalar va usullar. Ushbu modul maktabda informatika o‘qitishning turli xil dasturiy vositalari va usullarini qisqacha taqdim etish va tahlil qilish hamda o‘quvchilar o‘zlari shunga o‘xshashlarini baholashlari va tanlab olishlariga ishonch hosil qilishdan iborat. Talabalar ba’zi g‘oyalar va aniq misollar va kompyuterni o‘qituvchi, maslahatchi, vosita va o‘quv muhiti sifatida ishlatish tajribasi bilan tanishadilar. Asosiy e’tibor so‘nggi ikki yondashuvga va maktabda dasturlashni o‘rgatish roliga qaratiladi. Logotip ham dasturlar tili sifatida, ham yangi boshlanuvchilar uchun juda mos va ta’limning haqiqiy falsafasi sifatida qabul qilinadi. kurs atrofida qurilgan ba’zi bayonotlar talabalarga taqdim etiladi, masalan:
(1) Dasturlash - bu barcha maktab fanlarida va maktab yoshidagi barcha o‘quvchilar uchun o‘qitish va mustaqil mashg‘ulotlarning universal vositasi;
(2) yangilar uchun mos dasturiy tilni tanlash juda muhimdir;(3) disk raskadrovka tushunchasi (dasturlashdan ma’lum) umuman olganda ta’lim uchun juda
muhimdir; (4) muvaffaqiyatli o‘rganish uchun eng muhim omil - bu o‘quv muhitining boyligi; (5) Kompyuterga asoslangan o‘quv muhitida o‘rganish va kashf qilish, odatda bolalar o‘zlarining
dunyolarini kashf etishlariga juda o‘xshash tarzda sodir bo‘lishi mumkin.Xulosa qilsak, aksariyat o‘qituvchilar ta’lim dasturlarini «o‘qituvchilar va dasturchilarning
birgalikdagi sa’y-harakatlari bilan ishlab chiqarish kerak» degan xulosaga kelsalar ham, mavjud dasturlarning aksariyati shu tarzda ishlab chiqilmagan. Maktabda Informatika darslarini samarali tashkil etishda to‘g‘ri dasturiy tilni tanlash va axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalanish o‘qituvchi uchun asosiy talablar hisoblanadi.
Adabiyotlar ro‘yxati:1. Tools and methods for at school: an advanced teaching informatics Logo course, Rumen
Nikolov, Education & computing 8 (1992) 239-244 .2. Introducing of New Teaching Methods in Teaching Informatics: Informational competences
in Educating Teachers, István Szőköl, kinga horvath, The challenges of the digital Transformation in Education, pp.542-551.
26410
O‘QUVCHILARNING MATEMATIKA FANIGA BO‘LGAN QIZIQISHINI QANDAY OSHIRISH MUMKIN?
Yunusova Xursanoy.Andijon viloyati Marhamat tumanidagi
3-IDUMIning matematika fani o‘qituvchisi [email protected]
Annotatsiya: Hozirgi kunda Respublikamizda ta’lim sifatini oshirish, matematika va tabiiy fanlarni o‘quvchilar chuqur o‘zlashtirishi asosiy vazifaga aylandi. O‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan qiziqishini oshirish uchun avvalo ularning bilimini oshirish lozim. O‘quvchilarning bilimini oshirish uchun matematika darslarida o‘quvchilarning mustaqil ishlashi va ijodiy fikrlashiga katta e’tibor qaratish lozim.
Kalit so‘zlar: Ta’lim sifatini oshirish, matematika, qiziqish va bilimni oshirish, mustaqil ishlash va ijodiy fikrlash, Vatan taraqqiyoti.
Mustaqil Vatanimizning birinchi prezidenti I.A.karimov aytganlaridek, “farzandlarimiz bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lishlari shart”. Yurtimizning kelajagi albatta yoshlarimiz qo‘lida, yoshlarimiz qanchalik bilimli, zukko, tarbiyali bo‘lsa, yurtimiz kelajagi porloq bo‘lishi tayin. Shuning uchun ham, bugungi kunda Respublikamizda o‘quvchi-yoshlarimizning chuqur bilim olishi, har taraflama salohiyatli bo‘lishi uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda. O‘quvchi-yoshlarimizning jahon talablari darajasida bilim olishi uchun ta’lim sohasida keng ko‘lamli ishlar olib borilmoqda. Zamonaviy talablar asosida jihozlangan, keng va yorug‘ sinfxonalarga, barcha zamonaviy shart-sharoitlarga ega bo‘lgan maktablarning qurib bitkazilgani, ayrimlari qayta rekonstruksiya qilingani yuqoridagi fikrimning dalilidir.
Ta’lim-davlat kelajagining ko‘zgusi deb bejiz aytilmagan. Yoshlar qanchalik chuqur bilim va salohiyatga ega bo‘lsa, bu yoshlar voyaga yetib mamlakat taraqqiyotini shu darajada yuqoriga ko‘tarishini bugungi kunda butun jahon tan olmoqda. Shu sababli o‘quvchilarga chuqur bilim berish hozirgi kunda yurtimizda bosh maqsadga aylandi.
Yurtboshimiz Sh.M.Mirziyoyev aytganlaridek, “Matematika barcha aniq fanlarga asos. bu fanni yaxshi bilgan bola aqlli, keng tafakkurli bo‘lib o‘sadi, istalgan sohada muvaffaqiyatli ishlab ketadi”. Matematika barcha aniq fanlarning asosi hisoblanadi, bu fanni o‘quvchilarimiz yaxshi bilsa, boshqa tabiiy fanlarni ham chuqur o‘zlashtira oladi. bugungi o‘quvchi-yoshlarimizning matematika va tabiiy fanlarni chuqur egallab, bilimlarini sanoat va texnikada faol qo‘llay olishi, mamlakatimiz taraqqiyotiga o‘zining katta ta’sirini ko‘rsatadi.
O‘quvchilarga chuqur bilim berish uchun avvalo ularda fanga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirish darkor. Shu o‘rinda savol paydo bo‘ladi. O‘quvchilarda fanga bo‘lgan qiziqishni qanday oshirish mumkin?
ko‘pchiligimizga sir emaski, boshlang‘ich sinflarda sinfdagi deyarli barcha o‘quvchilar matematika fanini qiziqib o‘qiydilar. 6-7-sinfga borib, sinfdagi o‘quvchilarning yarmidan ko‘prog‘i qiziqib o‘qiydi bu fanni, yuqori sinflarga borganda esa yarmidan ko‘pi qiziqmay qo‘yadi (matematikaga ixtisoslashgan sinf yoki maktablar bundan mustasno). chunki boshlang‘ich sinflarda matematika fanining o‘quv dasturi oson, o‘quvchilar qiynalmay o‘zlashtiradi, o‘quvchilar tushunishga qiynalgan mavzularga uyda ota-onalari tushuntirib, yordam berishadi. Yuqori sinfga o‘tgan sari matematika fanining o‘quv dasturi qiyinlashib boradi, o‘quvchilar qiynalgan mavzularni uyda ota-onalari ham tushuntirib berishga qiynaladilar. O‘quvchilar qaysi fanga yaxshi tushunsa, albatta o‘sha fanga qiziqadilar. Yuqori sinfda matematika fanini tushunishga qiynaladi ko‘p o‘quvchilar, shu sababli qiziqishlari ham pasayib boradi. hammamiz bilamizki, matematika fani zinapoyaga oxshaydi, har bir sinf materialini to‘liq o‘zlashtirmagan o‘quvchi keyingi sinf mavzularini o‘zlashtirishga qiynaladi. Shunday ekan, biz har bir sinfda o‘quvchilarning fanga qiziqishini va bilimlarinini oshirib borishimiz zarur.
Men shu o‘rinda bir maqolni eslatmoqchiman:”Matematikani qo‘lda qalam bilan o‘qi!”. Albatta bu naql behuda aytilmagan. boshqa ko‘p fanlarni o‘qish va yodlash bilan o‘rganish mumkin. Lekin matematika fanini misol va masalalarni ishlamay turib o‘rganib bo‘lmaydi. bu fikrlardan kelib chiqib aytish mumkinki, matematika fanini o‘rganish uchun o‘quvchidan irodali va sabrli bo‘lish talab etiladi. Matematika fanini chuqur o‘zlashtirgan o‘quvchi albatta irodali,
26510
sabrli bo‘lib voyaga yetadi, bunday inson hayotda o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga albatta erishadi.
Shu o‘rinda yana bir narsaga e’tiborni qaratmoqchiman. bugun o‘quvchilarga jahon talablari darajasida bilim berish va ularni PISA topshiriqlariga tayyorlash ta’lim tizimidagi asosiy masalalardan biriga aylandi. PISA topshiriqlariga e’tibor berib qaraydigan bo‘lsak, ularda o‘quvchilarning bilim darajasi emas, balki o‘quvchilar olgan bilimlarini hayotga bog‘lay olishi va kundalik hayotda qo‘llay olish darajasi tekshiriladi. Agar o‘quvchilar dars mavzusining tub mazmun-mohiyatini chuqur anglab yetsalar, shundagina bu mavzuni hayotga bog‘lay oladilar. Demak, biz o‘quvchilarni PISA topshiriqlariga tayyorlash uchun eng avvalo o‘quvchilarning dars mazmunini chuqur anglab yetishlari uchun ko‘maklashishimiz zarur.
Yana avvalgi savolga qaytsam, o‘quvchilarning matematika faniga bo‘lgan qiziqishini qanday oshirish mumkin? Sir emaski, insonning biror sohada bilimi qancha yuqori bo‘lsa, bu insonning shu sohaga qiziqishi shuncha yuqori bo‘ladi. demak, o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini kuchaytirish uchun avvalo ularning bilimini kichik sinflardan oshirib va mustahkamlab borishimiz darkor. kichik sinflardan boshlab o‘quvchilarning mavzularni yaxshi o‘zlashtirishi va bilimlarini oshirib borish uchun nima qilishishimiz kerak? buning uchun biz o‘quvchilarni 3-4-sinflardan boshlab, matematika darslarida mustaqil ishlash va ijodiy fikrlashga o‘rgatib borishimiz zarur. Matematika fanidan har bir dars o‘tilgandan keyin uyga vazifa qilib, o‘quvchilar shu o‘tilgan mavzu bo‘yicha o‘zi mustaqil misol yoki masalalar tuzib, ishlab kelish topshirig‘ini berishimiz lozim. O‘quvchi o‘zi misol yoki masala tuzish uchun mavzu bo‘yicha o‘ylanadi, fikrlaydi, natijada mavzuning tub mazmun-mohiyatini anglab yetadi. Misol tuzadi va ishlaydi, bu jarayonda mavzu mustahkamlanadi. Mavzuni chuqur o‘zlashtirgan o‘quvchining bilimi albatta oshadi, bilim oshgandan keyin fanga bo‘lgan qiziqishi o‘z-o‘zidan kuchayadi. O‘quvchilarni bajargan uy ishlariga (o‘zi tuzgan va ishlagan misol yoki masalalarga) qarab, qay darajada bilimga ega bo‘lganini bilish va qiynalmay baholash mumkin. demak, biz matematika darslarida o‘quvchilarni kichik sinflardan boshlab ijodkorlikka va mustaqil ishlashga o‘rgatib borishimiz kerak. Ijodkor va mustaqil fikrlaydigan inson albatta kelajakda katta yutuqlarga erishadi.
Bugun bir narsani yaqqol ko‘rishimiz mumkin, o‘qimishli, ziyoli oila farzandlari albatta bilimli va tarbiyali bo‘lib voyaga yetadi. demak, biz bugun yoshlarimizni bilimli va keng tafakkurli qilib tarbiyalay olsak, ularning farzandlari ham, ya’ni kelajak avlod ham bilimli, salohiyatli bo‘lib o‘sadi. bugungi kun yoshlarining kuchli bilim va salohiyatga ega bo‘lishi Vatanimiz taraqqiyotining kelajakda yuksaklarga ko‘tarilishini kafolatlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar1. Yunusova d. Matematika o‘qitishning zamonaviy texnologiyalari. darslik T: fan va tex-
nologiya. 2011. -200b2. Uzliksiz ta’lim. Jurnal 2010-2017 y3. www.ta’lim.uz
26610
MAKTAB O‘QUVCHILARIDA KITOB O‘QISH MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH
Zakirova O‘g‘iloy BekovnaQashqadaryo viloyati Qarshi shahri
8-umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchisiTelefon: +998(91) 466 65 96
Annotatsiya. Milliy, ma’naviy, axloqiy qadriyatlarni keng qo‘lamda targ‘ib qilish, xalqning madaniy - tarixiy merosidan bahramand bo‘lishini ta’minlash, ma’naviy boy va uyg‘un kamol topgan shaxsning ijodiy o‘sishi uchun imkoniyat yaratib berish, jamiyat va shaxs ehtiyojlarini to‘laqonli qondirish davr talabi.
Kalit so‘zlar. Axborot, metodika, kitobxonlik, pedagogika, mutolaa, kompyuter, internet, jurnal, gazeta.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyingi davrda umumiy o‘rta ta’lim maktablari kutubxonalarining faoliyati va vazifasi tubdan o‘zgarib ularning o‘quv jarayonini metodik jihatdan ta’minlashdagi ahamiyatini kuchaytirish, bunda yangi axborot texnologiyalari, elektron axborot tashuvchilarning rolini oshirish, shu tariqa kutubxonalarni kitobxonlarning axborot olish madaniyatini shakllantirish uchun xizmat qiladigan institutga aylantirish maqsadi ko‘zlandi., ushbu sohada yangilanishlar sari dadil qadamlar qo‘yildi.
Bugungi kunda o‘quvchilar va o‘qituvchilarning kitob o‘qish madaniyatini oshirish maktab kutubxonalarida faoliyat ko‘rsatayotgan kutubxonachi xodimlarning kasbiy vazifalar asosida o‘z mahoratini oshirishigagina bog‘liq bo‘lmay, ko‘p jihatdan pedagoglar o‘quv fanlari o‘qituvchilarining ular bilan hamjihat ishlariga ham bog‘liq. O‘qituvchilarning ular bilan mahoratini esa pedagogik va metodik adabiyotlardan xabardor bo‘lib borishiga bo‘lgan ehtiyoj hamda ulardan foydalanish darajasi va sifati ilg‘or pedagogik texnologiyalarni amaliyotga tatbiq etishga bo‘lgan imkoniyatlar belgilab boriladigan bo‘ldi .
O‘zbekistonda o‘sib kelayotgan yosh avlodning xalqimiz yaratgan madaniy meros va zamonaviy ilmiy, adabiy madaniy sohaga oid axborotlarni qurbi yetgancha to‘laroq o‘zlashtirishlarining muhim omili sifatida ularda mutolaa madaniyatini shakllantirish, yoshlarni o‘qimishli fuqarolar etib tarbiyalash jamiyatning ma’naviy va iqtisodiy taraqqiyotiga jiddiy milliy muammoga aylanib qolmoqda . hozirgi kunda bolalar va o‘smirlarda kitobxonlikni tarbiyalash , boshqacha aytganda ularni axborot olishga o‘rgatish talab etilmoqda .
Respublika maktab kutubxonalari tomonidan bolalarni kitobxonlikka o‘rgatish ijodiy faoliyatga jalb etish orqali o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimli , ma’naviy barkamol shaxs etish orqali o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimli ma’naviy barkamol shaxs etib shakllantirish borasida bir qator ishlar qilinmoqda. Jumladan fanlar haftaligi, turli sanalar munosabati bilan o‘tkaziladigan anjumanlar, tashkil etadiladigan ko‘rgazmalar, yangi kitoblar taqdimoti kabi ommaviy tadbirlar o‘quvchi va o‘qituvchilar diqqatini ko‘proq jalb qilmoqda. bugungi kunda kitob nashr qilish ko‘lami kengaydi, jurnallar va gazetalar miqdori kun sayin ortib bormoqda va sifati yaxshilanmoqda . kompyuter texnikasi tufayli hayotimizga Internet kirib keldi. kitoblar ham matbuot asarlari ham elektron variantda taqdim etila boshlandi. Axborot oqimining ko‘pligi u bilan tanishish , qayt qilish, unga ishlov berish, undan foydalanishga bo‘lgan munosabatni o‘zgartirish , ya’ni axborot olish madaniyatini egallash zaruratini keltirib chiqardi.
O‘quvchilar o‘rtasida kitobxonlikni rivojlantirish omillari: 1. O‘g‘il – qizlar ta’lim taqbiyasida ota –ona, ustoz -murabbiylar qatori kutubxonachining
ham o‘rni beqiyos. O‘qituvchi va murabbiylar, kutubxonachilar keng javhada faoliyat yuritishlari, o‘quvchilarga kitob o‘qishning ahamiyati, shuning barobarida xalq ijodiyoti, alla, ertak, afsona, rivoyat, doston, maqol va topishmoqlar mohiyatini chuqurroq tushuntirishlari zarur.
So‘z boyligini oshirish uchun, tafakkurni boyitish, dunyoni bilish, hayotni anglash uchun esa kitob mutolaa qilmoq kerak .Ilmiy kitoblar o‘quvchining bilim saviyasini oshiradi, badiiy asarlar esa yoshavlod ma’naviyatini yuksaltirishga, so‘z boyligini oshirishga xizmat qiladi.
kitob - ko‘ngil oynasi. Mahoratli ijodkorning qalb so‘zlari sahifalar qa’riga jo bo‘ladi, o‘quvchi shuuriga singadi. kitob komillikka intilgan yosh avlodning doimiy hamrohi bo‘lib qolmog‘i kerak.O‘z xalqi tarixini, ajdodlari tafakkurini milliy qadriyatlarni, shu millatning
26710
mavjudlik sharti bo‘lgan ona tilini e’zozlagan, unutmagan va oila ravnaqi, mamlakat taraqqiyoti uchun o‘zini mas’ul hisoblagan yoshlarning kelajagi porloqdir.
Mirkarim Osim hikoyatlari, qissalarini o‘qisak tariximizga sayohat qilib kelamiz . Yov lashkarlarini sahro o‘rtasiga adashtirib olib borib,bir ozi butun bir qo‘shinni yenggan afsonaviy shiroq, dovyurak Tumaris bilan yuzma yuz kelgandek bo‘lamiz . drayzer asarlari bilan Amerikaga, Mopassan asarlari bilan fransiyaga borgandek bo‘lamiz. fantastik asarlar, detiktivlar, sevgi qissalari- har birini o‘qiganda qahramonlar hayoti bilan yashaymiz.
betakror dizaynda ishlangan libos hayratimizga sabab bo‘ladi. G‘aroyib syujetli kinofil’mdan, aql bovar qilmas chizmaga asoslangan arxitektura namunalardan, hatto antiqa qandolat mahsulotidan zavqli tuyamiz.Shunday ekan hayratlanish hissining bolalikda qolib ketishiga yo‘l qo‘ymasdan kitob mutolaa qilishga qiziqtiraylik .
2. kitoblarni asrash qoidalari kitoblarni tik quyosh nurlaridan ehtiyot qilish lozim. Aks holda muqovasi tezgina rangsizlanib,
sahifalari sarg‘ayib qoladi Vaqti-vaqti bilan kitobni changyutgich yoki ikki foizli formalin eritmasida namlangan junli
mato bilan tozalab turish lozim. Kitobnig qattiq muqovasidagi barmoq izlarini bo‘r erimasi yoki tish pastasiga botirilgan paxta
yordamida ketkazish mumkin. Siyoh dog‘lariga limon kislotasi eritmasi yoki limon sharbatiga botirilgan bosma qog‘ozni
bosish lozim 3. “kitobxonlik daqiqa” samarali usulMaktabimiznda yaxshi bir an’ana bor. har hafta pedagogik soatlarda dolzarb muhokamasidan
so‘ng o‘qituvchilar o‘z ustida ishlash uchun nima o‘qiyotgani badiiy yoki ilmiy asari xususida ikki –uch daqiqalik taqdimot o‘tkaziladi.”kitobxonlik daqiqasi” o‘qituvchilarning ma’naviyatiga, darslarni olib borishiga samara beradi.
4. kitob o‘qi? bu ishni oiladan boshlash lozim. Shaxsiy namuna ko‘rsatgan holda bolaga kitobni o‘zimiz
o‘qib bersak, u bajonidil tinglaydi. kitob ichida nimalar borligi haqida o‘ylaydi. Albatta kichik yoshdagi o‘quvchilar mutolaa tezligi past bo‘ladi va katta asarni o‘qib tugatishga sabri yetmaydi.Shuning uchun rangli bezakli , kichik hajmdagi hikoya va ertak kitoblar bilan ularda mutolaaga qiziqtirish ma’qul.
Mamlakatimizda yosh avlodning intellektual ehtiyojini ta’minlash, ma’naviy olamini boyitish, madaniy - ma’rifiy qadriyatlarni saqlashga qaratilgan zamonaviy axborot - kutubxona tizimini yaratish va takomillashtirish borasida tizimli ishlar amalgam oshirilmoqda. Zamonaviy axborot kutubxonani shakllantirish uchun masofadan turib kutubxona resurslaridan foydalanishni keng joriy etish, kutubxona fondlarining ma’lumotlar bazasiga ulanish, elektron xizmat ko‘rsatish shakllarini tashkil etish lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. I. A. karimov. “ Yuksak maʼnaviyat- yengilmas kuch” asari, 2008.2. hasanboev J ., To‘raqulov X ., haydarov M., hasanboeva O., Usmanov N . Pedagogika
fanidan izohli lug‘at. T.: “fan va texnologiya”. 2009. 3. bulatov S.S., Axmedov M.b. badiiy ta’limning falsafiy asoslari. – T.: “fan va texnologiya”.4. ZiyoNET “kutubxona” internet tarmog‘i.
26810
«реалиЗация УниверсалЬных коМПеТенциЙ»
Абдуллаева Разида АдиповнаУчитель начальных классов средней школы №13, г. Андижана
[email protected] +998914981477
аннотация: Реализовывать ключевые компетенции предстоит в ближайшее время. Одни из перечисленных компетенций, по смыслу перекликаются с общими, другие имеют более углубленное профессиональное, патриотическое или личностное развитие. Но все они направлены на развитие всесторонне развитой, профессионально компетентной мо-дели ученика. Образовательные учреждения постоянно и целенаправленно изучают пути повышения эффективности обучения. Программы обучения меняются для того, чтобы, ис-ходя из определенных психологических и педагогических предпосылок, сделать учебный материал удобным для глубокого и успешного усвоения обучающимися. Одной из целей этих усилий является формирование устойчивых познавательных интересов у обучающих-ся.
ключевые слова: мотивация, авторитарный, демократический, Дистервег.
мотивация объясняет направленность действия, организованность и устойчивость целостной деятельности, стремление к достижению определенной цели. формирование учебной мотивации у обучающихся без преувеличения можно назвать одной из централь-ных проблем. Ее актуальность обусловлена обновлением содержания обучения, постанов-кой задач формирования у обучающихся приемов самостоятельного приобретения знаний и развития активной жизненной позиции. Учебная деятельность имеет для разных об-учающихся различный смысл. мотивационная составляющая личности достаточно раз-нообразна. Истинный источник мотивации человека находится в нѐм самом. Отношение к обучению выражается в активности обучающегося:
- интерес, потребность, стремление, убеждение, идеал, эмоции, влечения, инстинкты, установки. Педагог, опирающийся только на понятия «должен» и «необходимо» сталкива-ется с негативной, отрицательной мотивацией. У обучающегося формируется: тенденция к уклонению от учѐбы; деятельность и результаты учения незначительны; сильная от-влекаемость на уроке; быстрое утомление; чувство удрученности и неудовлетворѐнности;
- неподвижность мышления. факторы влияющие на формирование мотивов учебной деятельности обучающихся:
- Содержание учебного материала. - Стиль общения преподавателя и обучающегося.- Характер и уровень учебно-познавательной деятельности. Содержание учебного материала само по себе содержание обучения, учебная информация
вне потребностей ребѐнка не имеет для него какого-либо значения, не побуждает к учебной деятельности. Учебный материал должен подаваться в такой форме, чтобы вызвать у обучающегося эмоциональный отклик, активизировать познавательные психические процессы.
Стиль общения преподавателя и обучающегося 1. Авторитарный – формирует «внешнюю» мотивацию учения, мотив «избегания
неудачи», задерживает формирование внутренней мотивации 2. Демократический - способствует внутренней мотивации. 3. Либеральный - снижает мотивацию учения и формирует мотив «надежды на успех». Характер и уровень учебно-познавательной деятельности I уровень – проявление ситуативного интереса к учѐбе, к предмету. II уровень – учение по необходимости. III уровень – интерес к предмету.IV уровень – повышенный познавательный интерес. Основные методы мотивации и стимулирования деятельности обучающихся
Эмоциональные методы: поощрение, порицание, учебно-познавательная игра, создание ярких наглядно-образных представлений, создание ситуации успеха, стимулирующее оценивание, удовлетворение желания быть значимой личностью.
26910
Познавательные методы мотивации: опора на жизненный опыт, познавательный интерес, создание проблемной ситуации, побуждение к поиску альтернативных решений, выполнение творческих заданий, «мозговая атака», парная и групповая работа, проектный метод. Волевые методы: предъявление учебных требований, информирование об образовательных результатах обучения, познавательные затруднения, самооценка деятельности и коррекции, рефлексия поведения. Социальные методы: развитие желания быть полезным обществу, побуждение подражать сильной личности, создание ситуации взаимопомощи, поиск контактов и сотрудничества, заинтересованность в результатах коллективной работы, взаимопроверка, рецензирование.
Развитие учебной мотивации обучающихся требует от преподавателя не только больших затрат времени, но прежде всего творческого подхода к своей деятельности. Это возможно при переосмыслении и пересмотре технологии работы, при планомерном творческом росте.
По мнению Дистервега, «учитель деревенеет, каменеет, «опускается» без стремления к научной работе, потому что попадает под власть трѐх педагогических демонов: банальности, механичности, рутинности».
Актуальность мотивации - создание условий для проявления и развития у обучающихся своих интересов на основе свободного выбора, постижения духовно-нравственных ценностей и культурных традиций.
Список литературы:1. Л. А. Башарина. Организационные технологии управления школой. 2002 г 2. А. К. Колеченко. Энциклопедия педагогических технологий. 2006 г.3. Н. В.Ширина. Повышение педагогического мастерства учителя. 2007г.4. Н.Е. Щуркова. Педагогическая технология. 2005 г.
27010
рУсские скороговорки на Уроках
Агаджанян А.Р.Учитель начального обучения
средней общеобразовательной школы № 13 г.Навоий.Тел: + 998-91-333-58-53
аннотация: в статье рассматриваются методы заучивания скороговорок учащимися младших классов.
ключевые слова: устное народное творчество, привлекаемый материал, образцовое чтение, труднопроизносимые сочетания звуков, степень трудности, звуковая организация.
В учебном процессе я использую материалы устного народного творчества, в частности скороговорки. Подчинённые определённой звуковой организации, они служат хорошим материалом для упражнения в четком произношении тех или иных звуков.
Учащиеся с большим интересом и увлечением выполняют все задания, связанные с привлекаемым материалом – начиная от поисков скороговорок в журналах, газетах и др. и кончая их разбором и заучиванием наизусть.
Ознакомление со скороговорками начинаю обычно с записи их на доске, образцового чтения и разъяснения непонятных слов и выражений. Повторное чтение в среднем темпе помогает учащимся глубже вникнуть в смысл скороговорок, обратить особое внимание на труднопроизносимые сочетания звуков, выделенные цветным мелом. Затем учащиеся записывают скороговорки в тетрадях, после чего несколько учеников читают их в медленном темпе. В хоровом проговаривании участвует весь класс.
Данная схема, как правило, варьируется в зависимости от цели, которую ставит учитель, степени трудности подобранного материала.
При отработке правильного произношения шипящих Ш и Щ разбираем и заучиваем в классе такие скороговорки:
У машки и мишки в шалашике шишки.маша Паше дала каши.Наша машутка – шапка да шубка.Волки рыщут, пищу ищут.Два щенка щека к щеке щиплют щётку в уголке.Трудный для учащихся- узбеков звук «ф» становится интересным благодаря скороговорке
«фока фокус показал, фокус фоку наказал», и они охотно многократно повторяют скороговорку, в результате чего усваивают правильное произношение звука.
Выработке навыков правильного произношения твёрдых и мягких согласных способствует использование следующих скороговорок» Опять пять ребят нашли пять опят. В огороде редька посеяна редко. И др.
Вот ещё несколько скороговорок, которым я нахожу применение на уроке, т.к. в них содержатся трудные для учащихся-узбеков звукосочетания»
1. На дворе – трава, Не руби дроваНа траве – дрова, На траве двора.2. Ткани ткёт ткацкий станок. 3. Печка печёт, речка течёт.4. У мосточка под кусточком, Стучит столяр молоточком.5. Встретил ёжика бычокИ лизнул его в бочок.глупый маленький бычок Наколол свой язычок.6. По полю, снегом покрытом, Конь колотит копытом.7. Сёма вёз сена воз.8. Всё бы спать на сене Сане.9. мама мыла милу мылом.Опыт показывает, что систематическое обращение к русским скороговоркам в узбекских
классах помогает устранить многие ошибки в русском произношении учащихся.
27110
МаТеМаТика ЎҚиТиШни ТаШкил ҚилиШ УслУБлари (БоШланҒиЧ синФда).
Атаджонова Хуршида Холматовна Мархамат туман 40- мактаб бошланғич синф ўқитувчиси
+998 99 602 74 34
аннотация: математика фанига бошланғич синф ўқувчиларини қатор қийинчилик ва муаммолар мавжуд. Уларни бартараф қилиш ва илғор технологиялар, турли методлар ҳақида сўз юритамиз.
калит сўзлар: методлар, Кўрсатмали метод, Огзаки тушунтириш, модел, Амалий ме-тод, Индукция, дедукция, аналогия.
математика дарсларида кургазмали методни амалга оширишда бир томондан ўқувчиларнинг идрок этишларига, иккинчи томондан уларнинг тасаввурларига таянилади. математика дасрларида курсатмаликдан тугри фойдаланиш ва микдорий тасаввуроарнинг мазмунли тушунчаларининг шаклланишига имкон беради, мантикий фикр юритишни, нут-кни ривожлантиради, аниқ ходисаларни караб чикиш ва анализ килиш асосида кейинчалик амалда қўлланиладиган умумлаштириларга келишга ѐрдам беради.
Кўрсатмали методлар. Ўқитишнинг бу усули– ўқувчиларга кузатишлари асосида би-лимлар олиш имконини беради. Кузатиш хиссий тафаккурининг актив формаси бўлиб Бошланғич синфларда кенг фойдаланилади. Атроф борликдаги предмет, ходисалар ва уларнинг турли-туман моделлари, хар хил тилдаги курсатма қўлланмалар кузатиш объ-ектлари хисобланади. Ўқитишни курсатма методларни ўқитишнинг огзаки методларидан ажратиб булмайди. Курсатма қўлланмаларни намойиш килишни хар доим укитувчининг ва ўқувчиларнинг тушунтиришлари билан биргаликда олиб борилади. Укитувчининг сузи билан курсатма воситаларидан биргаликда фойдаланишнинг туртта асосий формаси аниқланган:
а) Укитувчи сузлар ѐрдамида ўқувчиларнинг кузатишларини бошкаради. б) Огзаки тушунтиришлар объектнинг бевосита куринмайдиган томонлари хакида маъ-
лумоталар беради. в) Курсатма-қўлланмалари укитувчининг огзаки тушунтиришларини тасдикловчи ѐ
аниқлаштирувчи иллюстрация булиб хизмат килади. г) Укитувчи ўқувчилар кузатишларини умумлаштиради ва хулоса чикаради. З) Ама-
лий методлар. малака ва куникмаларни шакллантириш ва мукаммаллаштириш жараѐни билан боглик булган методлар амалий методлардир. Бунга ѐзма ва огзаки машклар, ама-лий лаборатория ишлари, мустакил ишларининг баъзи турлари киради. машклар асосан мустахкамлаш ва билимларни тадбик килиш методи сифатида қўлланилади. машк деб бирор амални узлаштириш ѐ мустахкамлаш максадида планли равишда ташкил килин-ган такрорий бажаришга айтилади. машклар санок малакаларини, хисоблаш куникма ва малакаларини, арифметик масалаларини ечиш куникмаларини вужулга келтириш учун ишлатилади. машклар муайян системада енгилдан мураккабга утиш принципига амал килинган холда ишлатилиши керак. машклар тайѐрлаш, машк килдириш ва ижодий маш-кларга ўқувчиларинг мустакиллигини ривожлантириши керак. У ѐки бу амални, усулни, масал ечишни мустахкамлаш учун дастлабки машклар укитувчи рахбарлигида бажарила-ди. Укитувчи ўқувчиларга бирмунча вакт у ѐ бу ѐрдамни курсатади. Шундан сунг маш-клар мустакил бажарилади. Ижодий характердаги машкларга масал ва мисолларни турли усуллар билан ечиш, ифода буйича масал тузиш, киска ѐзув схемага кура масала тузиш, идрок килишга оид, жумбокли характердаги масалаларни ечиш машклар киради. микдор-лар ва уларнинг улчаниши билан таништиришда амалий ва лаборатория ишларидан тула фойдаланилади. Амалий ва лаборатория ишларини утказиш ўқувчиларнинг билим малака ва куникмалрни актив эгаллашларига имкон беради, мустакил хукм чикариш ва хулосалар килишга оид элементлар тадкикотчилик куникмаларини ривожлантиради, ўқувчилар та-саввурини бойитади ва уларнинг билим доираларини кенгайтиради. Шунинг учун амалий ва лаборатория ишлари ўқитишнинг самарали методларидан биридир.
27210
2) Индукция, дедукция, аналогия. Индукция методи билишнинг шундай йулики, бунда ўқувчининг фикри бирликдан
умумийликка, хусусий хулосаларда умумий хулосага боради индуктив хулоса-хусусийдан умумийга караб борадиган хулосадир. Бу методдан фойдаланиб бирор конуниятни очиш ѐ коидани чикариш учун укитувчи мисоллар, масалалар, курсатмали материалларни пухталик билан танлайди. Бошланғич синфларда индукция методи билан узвий боглик холда дедукция методидан хам кенг фойдаланилади. Дедукция методи билишнинг шундай йулики, бу йул умумий билимлар асосида хусусий билимларни беради. Дедукция умумий коидаларидан хусусий мисолларга, аниқ коидаларга утишдир. Биринчи синф ўқувчиларига йигинди билан кушилувчилар орасидаги богланишни тушунтириш учун болаларни хулосага индуктив йул билан олиб бориш ургатилади. Курсатмаликдан фойдаланиб олдин хамма доирачалар канчалик топилади.
0 0 0 0 0 0 0 5+2=7 7-5=2 7-2=5 Шундан кейин бошка сонлар хамда бошка курсатмали материаллар билан шундай
машклар бажарилади ва болаларнинг узлари ушбу умумий хулосани ифодалашади: «агар йигиндидан биринчи кушилувчи айрилса, иккинчи кушилувчи колади, агар йигиндидан иккинчи кушилувчи айирилса биринчи кушилувчи колади» деб индуктив хулосага келинади. Дедуктив хулосалар бир неча хусусий хулосаларнинг умумийсидир. Шунинг учун бу метод ўқувчиларни уйлашга, изланишга мажбур килади. масалан: Йигиндини сонга булиши хоссасини тушунтиришда дедуктив мулохазадан, хулосадан фойдаланилади: масалан: а) Йигиндини сонга булиши учун йигиндини хисоблаб уни сонга булиши керак.
а) (8+6):2=14:2=7 б) (8+6):2=8:2+6:2=4+3=7 Хар кайси кушилувчини сонга булиши ва хосил булган натижаларни кушиш керак.
Аналогия шундан хулосаки, бунда предметлар баъзи белгиларининг ухшатиш буйича бу предметлар бошка белгилари буйича хам ухшаш деган тахминий хулосага келинади. Аналогия хусусийдан хусусийга борадиган хулосадир. масалан: уч хонали сонларни кушиш ва айиришнинг ѐзма усулларини куп хонали сонларни кушиш ва айиришга ургатиш аналогияни қўллашга асосланган. Шу максадда шундай мисолларни ечиш тавсия килинадики, бунда хар бир навбатдаги мисол олдингисини уз ичига олади:
масалан: + 635 + 4635 254 3254 899 7889 Бундай мисолларни ечгандан кейин ўқувчиларнинг узлари куп хонали сонларни ѐзма
кушиш ва айиришдек бажарилади деб хулоса чикарадилар. Индукция, дедукция, аналогия методларидан фойдаланиши асосида аклий операциялар анализ, синтез таққослаш, умумлаштириш ѐтади. Бутунни уни ташкил этувчи кисмларга ажратишга йуналтирилган фикрлаш усули анализ дейилади.
Адабиётлар рўйхати:1. Абдуллаева ҳ.А., Бикбоева Н.У. ва бошқалар. Бошланғич таълим концепцияси. – Т.:
«Бошланғич таълим», 1998.2. Ғаффорова Т. Бошланғич таълимда замонавий педагогик технологиялар. - Т.:
«Тафаккур», 2011.3. Ахмедова Н., Иноятова м., матназарова К. Бошланғич таълимдаги муаммоларни
бартараф этиш йўллари. методик тавсиялар. – Т.: library.ziyonet.uz/ru/book/ download/16233, 2015.
27310
БоШланҒиЧ синФ ЎҚУвЧиларини МаТеМаТикага ЎргаТиШда янги Педагогик Технологиялардан ФоЙдаланиШ
Атаханова Икболой Маруфжоновна Мархамат тумани 6-мактаб бошланғич синф ўқитувчиси
+998 93 411 6425
аннотация:Ушбу мақолада бошланғич синф ўқувчиларини математикага ўргатишда янги педагогик технологиялардан фойдаланиш ва уларнинг афзалликлари ҳақида сўз бо-ради ва бир қатор муаммолар муҳокама қилинади.
Жамиятнинг, ахборот муҳитининг ва меҳнат бозорининг жадал ривожланиши натижасида репродуктив таълим тизими давр талабига жавоб бермай қолди. Олинаётган маълумотларнинг кескин кўпайиб бораётганлиги сабабли бу маълумотларни қайта ишлаб, ундан фойдаланиш учун ёш авлодга етказилиши керак бўлган билимлар ҳам табора ортиб бормоқда. Бугунги кун ўқитувчиси олдида дарс соатларини оширмай туриб, олдиндан режалаштирилган билимлар билан бир қаторда энг янги, охирги ахборот ва маълумотларни ўқувчиларга етказиб беришга улгуриш муаммоси турибди. фақат билим олишга йўналтирилган таълим ўтган замонда қолмоқда. Компетенциявий ѐндашувга асосланган таълим бу –ўқувчи ўқув жараѐнида эгаллайдиган билим, кўникма ва малакаларни ўз шахсий, касбий ва ижтимоий фаолиятида қўллай олиш нуқтаи назаридан бериладиган таълимдир. Компетенциявий ѐндашувга асосланган таълимдан мақсад ўқувчиникенг қамровли фикр-мулоҳаза юритадиган ва мулоқотга кириша оладиган, таълим жараѐнида эгаллаган билим, кўникма ва малакаларини ўз шахсий, касбий ва ижтимоий фаолиятида қўллай оладиган баркамол шахс қилиб етиштиришдир. Умумтаълим мактаблари олдига, бир томондан, теварак-атрофда содир бўлаѐтган жараѐнларни тўғри тушунадиган, иккинчи томондан, жамият ҳаѐтида фаол иштирок этиб, ўз ижобий таъсирини ўтказа оладиган ҳар томонлама зиѐли шахсни тарбиялаш вазифаси қўйилмоқда. маълумки, математик саводхонлик барчафанларни, айниқса аниқ фанларни ўзлаштиришда муҳим ўрин эгаллайди. Бу жараѐнда математика фанининг аҳамияти беқиѐсдир. математика –фан ва техника тараққиѐтининг асосий омилларидан бири бўлиб, фан, маданият ва кундалик ҳаѐтимизда алоҳида ўрин тутади. Шунинг учун ўқувчиларнинг дарс ва дарсдан ташқари фаолиятида кенг кўламдаги математика билан шуғулланишлар бўлиши керак. Бунда: математикага хос гўзаллик ва жозибадорликдан фойдаланиб ҳар бир ўқувчига мос равишда ривожлантирувчи мантиқий фаолият билан шуғулланиш;–жадвал, диаграмма, график кўринишда берилган ахборотларни ўқий олиш, жадваллар тузиш, диаграммалар ясаш, графиклар чизиш; –оммавий ахборот воситаларида берилаѐтган диаграмма, график кўринишдаги реал сонли маълумотларни таҳлил этиш кўникмаларини ҳосил қилиш керак бўлади. фанлараро боғланишда амалдаги тил билан боғланиш учун спетсифик восита бўлган математика тилини ўқитиш тамойилиал аҳамиятга эга бўлади. математик саводхонлик ва бу тилдан унумли фойдалана олиш (гапнинг аниқ мазмунини, гаплар орасидаги мантиқий боғланишни билиш) фикрлашнинг аниқлиги ва тартиблилигини кўрсатади. Ўқитувчи ва ўқувчининг биргаликдаги ҳаракати натижасида нимага эришилганига эмас, балки бу натижагақайси йўл билан эришилганигаасосий эътиборни қаратиш керак. Бунда: -умумфан йўналиши даражасидаги ўқитиш –математик стандартнинг ўрта мактаб курсидаги билимларини эгаллаш; -математик йўналишда –математикани табиий фанлар билан уйғунлашган ҳолдаихтисослашган кенгайтирилган фан йўналиши бўйича ўқитиш. Бу фанни ўрганиш инсоннинг илмга бўлган қизиқишини, мантиқий фикрлаш қобилиятини ошириб, бошқа фанларнинг ўқитилишига таъсир кўрсатади ва таълимда асосий вазифани ўтайди. Тажрибалар шуни кўрсатадики, ўқувчиларда намоѐн бўладиган математик тушунчаларни яхши ўзлаштириш, математик фикр юритишга тайѐр бўлиш, масала ва муаммоларни еча олиш, математик тилда бемалол иш юрита олиш кўринишидаги самарали натижаларни таълим усулини ўзгартирибгина эришиш мумкин. Бунда изланувчанлик асосий ўрин тутади. масалан, муаммоли ўқитишда ўқувчилар назарий ва амалий кўринишдаги турли муаммоларни ечиш орқали янги билим ва малакаларни эгаллайди. муаммоли вазиятларни вужудга келтириш, қизиқарли муаммоларни
27410
қўйиш ва уларнинг ечилишига ѐрдам бериш ўқувчиларнинг фаоллиги ва мустақиллигини ривожлантириб, бу фанга бўлган қизиқишини оширади. Натижада ўқувчилар олган билим ва кўникмаларидан фойдаланишни ўрганишади ва ўзларининг ижодий имкониятлари ва аниқ фикрлаш қобилиятларини ривожлантиришади. Ўқитишнинг замонавий компетенциявий ѐндашувга ўтилиши таълим жараѐнига қор кўчкиси каби таъсир кўрсатади ва мисли кўрилмаган ўзгаришларга олиб келади. Бунда янгиликларни таълим жараѐнига олиб кириш ва жорий этиш бугунги кун ўқитувчисиининг вазифасига айланади. Билимли, юқори малакага эга бўлган ўқитувчи кадрларгина жамиятнинг таълим олдига қўйган вазифасини амалга оширишга қодир бўладилар. Ўқитувчининг изланиши, бугунги кун талаблари асосида ўз-ўзини тарбиялаши, ўз устида тинимсиз изланиши, замонавий педагогик технологияларни мукаммал ўзлаштириши ва уларни таълим жараѐнида қўллаши таълим самарадорлигини оширади. Замонавий педагогик технологиялар таълим жараѐнининг таъсирчанлигини оширади, ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш жараѐнини шакллантиради, ўқувчиларда билимга иштиѐқ ва қизиқишни оширади, билимларнимустаҳкам ўзлаштириш эса улардан амалиѐтда эркин фойдаланиш кўникма ва малакаларини шакллантиради. математикаўқитиш жараѐнининг энг асосий йўналишлари қуйидаги тўрт қисмдан иборат: –математик тушунчалар тўпламини билиш;–математик мулоҳаза юрита олиш;–математик масала ва муаммоларни ечиш;–математик тилни эгаллаш. математика дарсларида замонавий методик воситалардан фойдаланиш ўқитувчига мавзунинг тўлиқ ўзлаштирилишига ѐрдам берибгина қолмасдан, ўқув жараѐнида ўқувчиларнинг ўзлари фаол иштирок этишларини ҳам таъминлайди. Бу эса математика фанини ўқитишда ижобий натижаларга эришиш гарови бўлиб хизмат қилади.Ўқитишга қўйилган мақсад ва режалаштирилган натижаларни, асосан, дидактик технологияларнинг тўғри танланиши, ўқув жараѐнини ва ўқув фаолиятини уюштириш усулларини мулоҳаза қилиб танланганлигинитаъминлайди. Таълим жараѐнинг қизиқарли бўлиши турли дидактик тизимлармажмуининг қандай танланишига боғлиқ. масалан, қуйидаги дидактик тамойиллар муваффақиятли амалга оширилиши мумкин: –юқори қийинчиликдаражасида ўқитиш;–назарий билимларнинг устуворлиги;–катта тезликда билим берилиши;–ўқувчиларнинг таълим олиш жараѐнини тушуниб етиши;–ҳар бир фуқаро ва касб эгасида математик компетентликнинг бўлиши;–математик таълимга АКТларнинг татбиқ этилиши жаҳон миқѐсидаги илғорлик гаровидир;–математик таълимнинг барча сигмент, қатлам ва даражаларининг ўзаро боғлиқлиги (ўқитишнинг боғча болаларидан то илғор математика ўқитувчиларигача, мактабгача муассаса ходимлари ва ота-оналаргача қамраб олиш);
математик компетенциябилан боғлиқ бўлган зарур билим, малакалар ва фанга бўлган қизиқиш:-математика фанидан зарурий билимлар сонлар, катталиклар ва структуралар, асосий амаллар ва маълумотларни тақдим этиш усуллари, математик тушунча ва терминлар ҳақида қатъий билимларни, ҳамда математика жавоб бера оладиган саволларни англашларни ўз ичига олади. -Инсон математикага хос мулоҳаза юритиш, математикада исботни ва математиканинг тилини тушуниши, ҳамда бунинг учун мос воситалардан фойдаланиши малакаларига эга бўлиши керак.-Инсон уйида ва ишдаги кундалик вазиятларда асосий математик қонунлар ва асосий математик усулларни татбиқэтиш ҳамда асосланган мушоҳада юритиш кетма-кетлигини қуриш ва уни баҳолаш малакаларига эга бўлиши керак. математикага ижобий муносабат ҳақиқатга нисбатдан ҳурмат, исботлаш учун далилларни излаш, уларнинг асосланганлигини баҳолай олиш орқали шаклланади.
Адабиётлар рўйхати:1. Абдуллаева ҳ.А., Бикбоева Н.У. ва бошқалар. Бошланғич таълим концепцияси. – Т.:
«Бошланғич таълим», 1998.2. Ғаффорова Т. Бошланғич таълимда замонавий педагогик технологиялар. - Т.: «Та-
факкур», 2011.3. Ахмедова Н., Иноятова м., матназарова К. Бошланғич таълимдаги муаммоларни бар-
тараф этиш йўллари. методик тавсиялар. – Т.: library.ziyonet.uz/ru/book/ download/16233, 2018.
27510
ШарҚ МУТаФФакирларининг ЁШларнинг ТаЪлиМ- ТарБиясига оид ҚараШлари
Баҳодирхонова Розияхон Музаффаржон қизи.Фарғона вилояти, Қўқон шаҳар,
18- умумтаълим мактабининг 11- синф ўқувчиси +998 999902935
аннотация: мазкур мақолада Шарқ мутафаккирларининг таълим – тарбия борасидаги қарашлари акс эттирилган.
калит сўзлар: таълим- тарбия бирлиги, тарбия турлари, одоб ва ахлоқ бирлиги, баркамол инсон сифатлари, ахлоқий гўзаллик.
Бугунги кунда ёш авлоднинг таълим- тарбияси кун тартибидаги муҳим масалалардан биридир. Таълим ва тарбия бир-бирини тўлдирувчи, бир-бирига боғлиқ тушунча ҳисобланади. Таълимнинг аввали яхши тарбия одобидир. Тарбия меҳр ва ширин сўз билан берилиши лозим. Зўрлаб берилган таълим боланинг хотирасидан тезда ўчиб кетади, қизиқиши сўнади. Бирорта ота ўз фарзандига одоб ва ахлоқдан афзалроқ мерос беролмайди. Болага, аввалло, чиройли исм танлай билиш муҳимдир. муҳаммад (а. в): Албатта, қиёмат куни ўз исмларингиз ва оталарингиз исми ила чақирилурсиз. Бас, исмларингизни гўзал қилинг”,- дейди.
“Ўша жойда Закариё Раббига илтижо қилади: Раббим, менга ўз ҳузурингдан пок зурриёд ато эт! Дарҳақиқат, Сен дуони эшитгувчидирсан. “
менинг фикримча, инсон оила қургунга қадар ҳам ҳалол ва софдил бўлиб умр ўтказиши керак. Чунки унинг қон- қонига сингиб кетган юксак инсоний туйғулари, яхши сифатлари ген орқали фарзандига ҳам ўтади.
Алишер Навоий боланинг вояга етишида, камол топишида тарбиянинг куч ва қудратига алоҳида эътибор беради. Тарбия назариясида боланинг фойдасига ва етук киши бўлиб ўсишига ишонади. “Ёш боланинг жуда кичик ёшидан бошлаб тарбияламоқ зарур. Тарбия инсонга ўзида яхши одат ва фазилатлар ҳосил қилишига ёрдам беради. У одам шахси кишилар билан муносабатда, кишиларнинг бир-бирига бўлган руҳий маънавий таъсирлари натижасида тарбия туғилади” деб уқтиради. Шоир ўзининг “ Хазоинул маоний” асарида Одам асрорининг ижмолини қилдинг тафсил, мундин эркинки дединг ”ал валаду сирри абиҳ”,- дейди.
“Ал валаду сирри абиҳ” ҳадис бўлиб, “ бола ота- она сиридир” деган маънони англатади. Бир оилада яшагандан кейин ота- она боладан ҳеч нарсани яшира олмайди ва шу асосда фарзанд тарбия топади.
Воиз ал Кошифий инсонни қайта тарбиялаш, ақлий қобилиятини ўстириш мумкин, деб ҳисоблайди. У боланинг мустақил фикрлаш қобилиятини ўстириш масаласига алоҳида эътибор беради. Тарбия масаласида оилавий ва ташқи муҳит муҳим ўрин тутади. Бола тўғри сўзли, ваъдага вафодор, яхши хулқли қилиб тарбияланиши керак.
муслиҳиддин Саъди Шерозий (1184)нинг фикрича, оилада ота асосий масъулиятли тарбиячидир. Ота ўз болаларини тарбиялаши, ўқитиши, ҳунарга ўргатиши, жисмонан чиниқтириши, боладаги қобилиятни ривожлантириши керак. Тарбия бўлмаса боладаги қобилият сўнади. У тарбияни учга ақлий, нафосат ва жисмоний тарбияга бўлиб, оилавий тарбияга катта эътибор қаратади.
Хоразмийнинг фикрича, илм- ҳунар, илм- маърифат инсоннинг ақлий камолоти, ижтимоий- маънавий ҳаётининг ривожи учун хизмат қилиши керак.
мирзо Улуғбек одам соғлом ва бақувват бўлиши учун ёшлик чоғиданоқ жисмоний машқлар билан шуғулланиши, таълим- тарбияда порахўрлик, қаллоблик бўлмаслиги учун мударрислар одил ва ҳалол бўлиши керак,-дейди. Унинг уқтиришича, боланинг билим олишига бўлган қизиқиши, ҳавасини оширишда у тарбияланаётган муҳит муҳим ўрин тутади. Ўқимишли ота- оналар ўз фарзандининг ҳақиқий инсон бўлиб камол топишига алоҳида эътибор бериши керак.
Ибн Синонинг фикрича, болани тарбиялаш оила-ота-онанинг асосий мақсади ва вазифасидир. Ўз камчилигини тузатишга қодир бўлган ота- она тарбиячи бўлиши керак.
27610
фаробий: “ҳар кимки илм- ҳикматни ўрганаман деса, уни ёшлигидан бошласин, соғ- саломатлиги яхши бўлсин, яхши ахлоқ ва одоби бўлсин, сўзининг устидан чиқсин, ёмон ишлардан сақланган бўлсин, барча қонун- қоидаларни билсин, билимдон ва нотиқ бўлсин, илм ва аҳли илмдан мол-дунёсини аямасин, барча мавжуд моддий нарсалар тўғрисида билимга эга бўлсин”, -дея уқтиради. Унинг фикрича, билим, маърифатли бўлишни истаган ҳар бир киши ўзини яхши ахлоқ билан безатмоғи лозим. Акс ҳолда бола етук бўлиб етишмайди, кутилган натижага эриша олмайди.
Жомий “Баҳористон ” асарида таълим ва тарбия масалалари хусусида фикр билдиради. Билимларни чуқур эгаллашга даъвогар кишиларни одилликка, хушмуомалаликка ва доно сўз билан зулмга қарши таъсир этишга чақиради. Абдулла Авлоний “ тарбия қилгувчилар табиб кабидирки, хастанинг баданидаги касалига даво қилиш каби тарбияни боланинг вужудидаги жаҳл маразига “яхши хулқ” деган давонинг ичидан, “поклик” деган давонинг устидан бўлиб, катта қилмоғи лозимдир.” Авлонийнинг фикрича, бола эшитганидан кўра кўпроқ кўрганига эргашади. моҳлар ойим Нодира ҳаётнинг туб моҳиятини яхшилик биносини барпо этишдан иборат деб билади. Ёшлар тарбиясида миллий анъаналарнинг ўрни беқиёслигини таъкидлайди. Нодира ўз шеърларида баркамол инсонни улуғлайди.
муҳаммад Ризо Огаҳий ўз ижтимоий фаолиятида ёшларни, одамларни халқ, ватан, жамият фаровонлиги йўлида хизмат қилишга даъват этади. У дўстликни, меҳмондўстликни, ахлоқий гўзалликни улуғлайди, инсонларни зийракликка, тўғрисўз бўлишга чақиради. Бу фикрлар ҳозир ҳам педагогик қадриятлар сифатида қимматлидир.
фойдаланилган адабиётлар рўйхати:1. Алишер Навоий. Ибратли ҳикоятлар ва хислатли ҳикматлар. “Sano- standart”
нашриёти. – Тошкент: 2016. -520 б.2. Алишер Навоий. Хазойинул- маоний. 1. Ғаройибус сиғар. Нашрга тайёрловчи
ҳамид Сулаймон.– Тошкент, 1959.3. Суюма Ғаниева. мавлоно Абдураҳмон Жомий.- Тошкент: ТДШИ, 2014 4. Энг қадимги ҳикматлар.- Тошкент: O‘zbekiston, 2018.5. ҳикматлар шодаси (иккинчи китоб) Тўпловчилар А. Раимов, Н. Раимова- Тошкент:
O‘zbekiston НмИУ. 2016
27710
ТУгарак МаШгУлоТларида УкУвЧилардаги коМПеТенцияларни ривоЖланТириШ.
Бозорбоева Махсудахон Кодиржоновна Мархамат. Туман 24 мактаб Математика фани укитувчиси
+998 99 474 95 74аннатация: макола умумий урта таълим мактабларининг 8-9 синфларида утказилади-
ган тугарак машгулотларида укувчилардаги хусусий компетенция элементларини шакллан-тиришга каратилган.Шунингдек укувчиларнинг ишлаши кийинрок булган масалаларнинг ечимлари ва ишлаш усуллари курсатилган.
математика фанини укувчилар бошлангич синфда кизикиб узлаштиришган булса,юкори синфда мавзулар бир оз мураккаблашганлиги сабабли укувчилардаги кизикишни сусайга-нини кузатишимиз мумкин. Бундай холларда укувчиларни фанга кизиктириш укитувчи-нинг махоратига боглик булади.Хозирги кунда олиб борилаётган тажриба-тадкикодларда укувчиларда хусусуй ва таянч компетенцияларни ривожлантириш борасида бир катор иш-лар олиб борилмокда.
Бунга мисол тарикасида дарслардан сунг ташкил этиладиган фан тугаракларини оли-шимиз мумкин.математика фанида укувчилар мисолларга нисбатан масалаларни ишлашда бир оз кийинчиликка дуч келишади.Шу сабабдан фан тугаракларида масалаларни купрок ишлаш усуллари ургатилиши укувчиларда масала ечиш малакасини оширишига ёрдам бера-ди.Тугарак машгулотларида укитувчи агар хаётий масалалардан олиб ишласа,укувчиларни фанга булган кизикиши билан биргаликда уларда компетенцияларни шакллантирш яхши самара беради.Куйида математика тугаракларида фойдаланиш уун масалалар ва уларни ечиш усуллари тавсия этилади.
8-9 синф укувчилари учун дарсликда тенгламалар системасининг урнига куйиш,кушиш,айириш ва график усуллари берилган.Тугарак машгулотларида тенгламалар системаси ечишнинг детерминант усули кулланилса,укувчиларнинг математика фанига булган кизикиши янада ортади.
Тенгламалар ечишнинг детерминантлар усули.Тенгламалар системаси.
=+=+
222
111
cybxacybxa
Тенгламалар системасини ечишни детерминант усули:
∆
∆=
∆∆
=−==∆
−==∆≠−==∆
yxy
x
yxcacacaca
cbcbbcbc
babababa
;
0
122122
11
211222
111221
22
11
Тенгламалар системасини детерминант усулида ечинг:
Ечиш:
Жавоб: x=3 va y=2
27810
Масала : акром бокаётган товуклар ва куйларнинг умумий сони 30 бош.Уларнинг жами
оёклари сони 96 та булса,товуклар сонини ва куйлар сонини топинг.Дастлаб масала учун белгилаш киритилиб,тенгламалар системаси тузилади.
1. товуклар сони- х Куйлар сони- у деб белгилаймиз. 2. Уларнинг бошлари сони х+у=30 Оёклари сони 2х+4у=96 3. Демак тенгламалар системаси куйидагича тузилади.
Жавоб: товуклар сони 12 та, куйлар сони 18 та
Баъзи укувчиларнинг ишлаши кийинрок булган масалаларнинг ишланиш усулларини тавсия этамиз.
1.янги казиб олинган тошкумирда 2% сув булади,икки хафта очик хавода тургандан сунг эса,унда 12% сув булади.казиб олинган бир тонна кумир очик хавода икки хафта тургандан кейин унинг массаси неча кг ортади?
ечиш: дастлаб тошкумир таркибидаги сув 2% кумир 98% эди.Буни 1 тоннага нисбатан хисоблаганда 2% сув 20 кг булади.Кумир эса,980 кг.Икки хафтадан сунг сув 12%, oгирлиги- х кг. kумир 88%,огирлиги- 980 кг. Бундан кумир
микдорини топиш учун пропорция тузиладиХ—100%980—88% бундан х=98000:88≈1114 1114-1000=114 демак,икки хафтадан сунг 1 тонна кумир массаси 114 кг ортган.2. Ишчининг иш нормасини бажаришга кетадиган вакти 20% кискарди.Унинг мехнат
унумдорлиги канчага ортган?
ечиш: Белгилаш киритиб оламиз. Бажариладиган иш А= t·yформула билан топилсин.Бунда вакт-х,унумдорлик-у билан белгилансин.Дастлаб A= t·y вакт 20% кискартирилса,демак вакт- 0,8 t,унумдорлик-у1 килиб белгиланади.
Бундан куйидаги формула келиб чикади. U=0.8 t у1Энди иккала тенгликдан t·y=0.8 t у1 тенгликни хосил киламиз.
Бундан у1= =1,25у хосил булади.
Демак, 1.25-1=0,25 фоизда ифодаланса, 25% яъни мехнат унумдорлиги 25% ортган.3. ишлаб чикариш самарадорлиги биринчи йили 15%, иккинчи йили 16% га усди.
Шу икки йил ичида самарадорлик неча % ортган?Дастлаб самарадорлик х эди.биринчи йили 15% ортгани 1,15 га,иккинчи йили 16% органи
1,16 га купайди 1,15·1,16·x=1,334x булди демак кейинги натижа билан дастлабки натижа орасидаги
фаркни хисоблаймиз 4,331334,1 =− Жавоб: Шу икки йил ичида самарадорлик 33,4 % ортган.
27910
МакТаБларда Тарих Фани ЎҚиТиШ МеТодикасининг ЎЗига хослиги
Валижонова Зулайхо Алихоновна Мархамат тумани 40 мактаб тарих фани ўқитувчиси
аннотация: Ушбу мақолада мактабларда тарих фани ўқитиш методикасининг ўзига хослиги ёритилган.
калит сўзлар: Кузатиш методи, Таткикот методи, руҳий хусусият, Тарих уқитиш методикаси.
Хар бир фанда булганидек тарих фанида хам маълум ўқув юртида ўқув режасига асос-ланган илмий-методологик ва услубий-дидактик талабларни хисобга олган дастур тайёр-ланади. мустақиллик шарофати билан Республикамиз умумтаълим мактабларида укити-ладиган тарих фанининг асосий мазмуни икки йуналишда: Жахон тарихи ва Узбекистон тарихи босқичларини ўрганишни ташкил этади. Кишилик жамияти тараккиётидаги тари-хий ходисалар ва воқеаларни ўрганишга куйилган талаблар (5-9 синфлар) ўқувчиларнинг ёши билим савияси, руҳий хусусиятлари, жисмоний ривожланиши даражаларига мос бу-лиши лозим. Уқувчилар тарих таълими жараёнида куйидаги билим, куникма ва малакалар-ни эгаллашлари шарт: -жахон ва Узбекистон тарихининг даврлари, ижтимоий тузумлар, уларнинг аталиши уларга мос хусусиятлар хакида тасаввурга эга булиш; -аср ва йил хисо-ботини билиш, тарихий вокеа ва ходисаларнинг давомийлиги, уларни кайси даврга мансу-блигини айта олиш, эрамиздан олдинги асрларни хисоблай олиш;-инсоният доимо олдинга интилганлиги, бу эса тарихий тараккиётнинг асоси булганлигини англаш;-жамиятда ва кечаётган жараёнларга узининг мустакил муносабатини билдира олиш;-тарихий манбалар-ни мустакил ўрганиш асосида хулосалар чикара олиш;-тарихий жараёнлар хакида маълу-мотга эга булиш ва киёсий таҳлил кила олиш; -миллий мустақиллик ва унинг дастлабки ютуклари, мамлакатимиз байроғи, герби, мадхияси, давлат рамзлари, Президенти, ташки алокаларга доир тушунчаларга эга булиш; -жахон ва Узбекистон тарихининг янги даври хакида маълумотга эга булиш; -харита устида ишлай олиш, тарихий воқеалар юзасидан мустакил мулохаза юрита олиш, баён кила олиш, мунозара ва бахсларда фаол иштирок эта олиш; V синфда тарих фан сифатида урганилмай, кисман тарихий тасаввур хамда энг содда тушунчаларни эгаллаш билан чекланилади. VI синфдан бошлаб эса, жаҳон ва Узбекистон тарихи давлат компонентидаги асосии предмет сифатида урганилади. Ниҳоят, IX синфга кадар даврий изчиллик билан инсоният пайдо булган энг кддимги даврдан эрамизнинг минг йиллиги, ўрта асрлар тарихи ва XXаср бошларигача руй берган вокеа-ходисалар, сиёсий, иктисодий, маданий жараёнлар ифодаси IX синфда интихо топади. Энг янги давр тарихини ўрганиш умумтаълим мактаблари (V- IX синфлар) вазифасига кирмайди. Уни изчилликда олий, ўрта махсус ўқув юртларида давом эттирилади. Тарих уқитиш жараёни икки йул билан урганилади. Биринчиси кузатиш методидир. Бу методдан фойдаланганда турли хилдаги ўқув-методик адабиётлар, ўқувчиларнинг ёзма ишлари, рефератлар, улар-нинг жавоблари ёзилган стенограммалар ва магнитофон ёзувлари, укитишга берилган бахр ва чикарилган хулосалар билан танишиб чиқилади, дарслар кузатилади, ўқувчиларнинг билими ва куникмалари урганилади. Шундай килиб, кузатиш методидан фойдаланганда, тадкикотчи тарих ўқитишнинг мавжуд тажрибаси доирасидан четга чикмайди, уни табиий равишда кузатади ва урганади. Иккинчиси тадқиқот методи. Ўқитувчи укитиш жараёнини узи хоҳлаганича уюштиради. Унга баъзи узгаришлар киритади, натижасини текшириб ку-ради. Хуллас, ижодий иш щлади ва унинг бу иши илмий тадкикотга ухшаб кетади. Бироқ, ўқитувчи килган ижодий изланишларнинг илмий тадкикотдан фарқи, аввало шундаки, ўқитувчи дарсда амалий вазифани ҳал килади, унинг хулосалари эса, уз фаолиятининг натижаси булади.
Укитиш методларини таърифлашда ўқитувчининг укитиши ва ўқувчиларнинг ўрганиш и ёки билиш фаолияти усулларидан иборат эканлигини назарда тутиш керак. Тарихий материалларни оғзакибаён килиш ўқитувчиларнинг фаол фикрлаш асосида ўқувчиларни укитишга, ўқиту вчирахбарлигида ўқувчиларнинг илмий билимларини узлаштириши ва амалда куллана билишлари, ёш авлод онги ва калбига миллий истиклол ғояларини синг-
28010
дириш ва уларда миллий истикдол мафкурасини шакллантириш долзарб вазифадир. Тари-хий материални оғзакибаён килиш монолог формада, баён этиш, таърифлаш, тавсифнома бериш, тушунтириш, мухркама килиш, сухбат, кискача баён килиш, ҳикоя килиш, сурат-лар воситасида таърифлаш, аналитик (булакларга булиб ) таърифлаш ва бошка туркумлар оркали амалга оширилади.Тарих таълимида ўқитувчининг жонли нутки ўқувчиларнинг куз унгида инсоният хаётининг энг кадимги даврлардан XIXаср бошларига кадар ижти-моий-иктисодий ва маданий ривожланиш тугрисидаги билимлар киради. Жонли нутк. ўқув чи онгига тез етиб боради, уни маълум хулосаларга олиб келади, тарихий жара-ённинг крнуниятларини тушунишни осонлаштиради, ўқувчиларга тарихий материаллар-ни таҳлил килиш ва умумлаштириш намунасини курсатиб беради. Ўқитувчининг жонли нутки пухта билим ва малака манбаи булиши билан бирга, жуда катта тарбияловчи кучга эга. Ўқитувчи нуткидаги мантиқургунинг кучи, далилларнинг жонли ва ишонарли булиши ўқувчиларнинг онгига, хис-туйгуларига кучли таъсир курсатади, уларни фикрлашга урга-тади, маълум хулосаларга олиб келади, тарихий жараённи, унинг кобилиятларини тугр и тушунишга ёрдам беради.Ўқитувчининг жонли нутки ўқувчиларнинг билим олишидаги бошка манбалар, кургазмали куроллар ва текстларнинг мазмунини тушуниш, улар устида мустакил ишлаш ва фикр юритишга хам йул очиб беради. Жонли нущнинг бу имконият-ларидан осилена фойдаланиш ўқувчилар билимининг пухта ва мустахкам булишини ўқув чини мустакил иш ташкил килишга имкон яратади.ҳикоя методида тарихни баён килиш тарихий вокеанинг тулик картинасини очиб беради. Дикоя методининг асосий дидактик вазифаси ўқувчиларда тарихий вокеа хдкида конкрет ва курсатмали булади. ҳикоянинг конкрет булиши ўқувчиларнинг тарихий хрдисалардаги мохиятни ва тарихий макон, та-рихий давр, тарихий ижтимоий харакат, уни харакатга келтирувчи кучлари, ижтимоий гуруҳ, табака, кабила, уруг, халқмиллат ва уларнинг тараккиёт боскичлари хусусияларини тушуниб олишларига ёрдам беради. Хдкоя ёркин, энг типик мухим тарихий фактлар асо-сида тузилади.ҳикоя тарихий материални баён килиш методи сифатида асосан куйидаги хрлларда:1.таълим-тарбия жихатидан мухим ва уларни ўрганишўқувчиларонгида чукур ва е’ркин изколдирадиган йирик тарихий воқеаларни баён қилишда;2.ўқувчиларда янги тари-хий хрдисалар хақида мазмунли ва аниқтасаввур яратиш зарур булган пайтда қулланилади.Хикоя ўқувчиларда тарихий воқеаларҳа қида жонли тасаввур яратиш билан бирга уларни маълум умумий хулосаларга хам олиб келади.маъруза методи фақатажратилагн вактнинг куп ёки озлиги билан эмас, балки узининг мазмуни, укитиш ва ўрганишнинг метод ва усул-лари жиҳатидан хам олий мактаблардаги маърузалардан фарқкилади. мактаб маърузасида сухбат методининг элементлари кулланилади. Ўқувч илар нинг билиш фаолиятини жадал-лаштириш, уларнинг диккатини маърузанинг мухим жараёнларига жалб килиш максадида саволлар куйиб бориладимактаб маърузаси ёш авлод нуткини ривожлантиришда, улар-нинг уз фикрларини эркин айта олишларига имкон беради, мактаб маърузасига методист В.Н.Бернадский томонидан куйилган асосий талаблар хрзирги кунда хам уз ахдмиятини йукотган эмас.Бу талаблар куйидагилардан иборат эди:1. маъруза илмий жихатдан мукам-мал булиши керак.2.маъруза дарслик мазмунидан кенг, уни куп жихатдан конкретлаштири-лиши лозим.маъруза мазмуни дарслик мазмунидан киска ёки айнан шу мазмундан иборат булиб крлса,уни ўқувчиларбутунлай тингламай куйишади.3.Ўқувчиларни утмишни жонли идрок этишлари учун маъруза мазмунан кургазмалибулиши керак.4.маъруза ўқувчиларни фикрлашга ургатиши, тарихий воқеаларни тахдил кили шваумумлаштиришнамунаси-ни курсатиши, ўқувчиларнинг тарихий фикрлашини тарбиялашилозим.5.маърузанинг ўқувчиларга етиб бориши учун, ўқитувчи узининг нутки устида купишлаши лозим
Адабиётлар1. Бабанский ю.К. «Хозирги замон умумий таълим мактабларида укитиш методлари»
Тошкент. «Узбекистан», 1990.2. Саъдиев А.мактабда тарих укитиш методикаси Тошкент. «Ўқитувчи», 1988 3.Саъдиев А. Узбекистан халкдари тарихини укитиш Тошкент. «Ўқитувчи», 1993
28110
МакТаБгаЧа ТаЪлиМ МУассасаси ТарБияЧилари касБиЙ коМПеТенТлигининг ТаркиБиЙ сиФаТлари.
Бухоро давлат университети таянч докторанти (PhD) Ганжиев Феруз Фурқатович
Телефон:+998(93)[email protected] ru
аннотация: мақола мактабгача таълим муассасалари тарбиячилари касбий компетент-лигининг таркибий сифатлари ва қисимлари ёритилган. мақола мазмунида мактабгача таъ-лим муассасалари тарбиячилари касбий компетентлиги концептуал асосда таҳлил этилган.
калит сўзлар: махсус компетентлик, ижтимоий компетентлик, психологик компетентлик, методик компетентлик, информацион компетентлик, креатив компетентлик, инновацион компетентлик.
аннотация: В статье описаны структурные качества и части профессиональной компе-тентности воспитателей дошкольного образования. Содержание статьи анализирует про-фессиональную компетентность дошкольного воспитателя на концептуальной основе.
ключевые слова: Специальная компетентность, социальная компетентность, психо-логическая компетентность, методическая компетентность, информационная компетент-ность, творческая компетентность, инновационная компетентность.
Касбий компетентликнинг муҳим шарти сифатида иштирок этувчи элементлардан бири социал компетентликдир. мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг касбий ком-петентлигини таҳлилида унинг ушбу элементига алоҳида эътибор қаратишга тўғри кела-ди. мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг таълим олувчиларни, ҳамкасбларни ва бошқа инсонларни идрок этиши муҳим омил саналади. Психологияда социал компе-тентлик тушунчасини тавсифлашда қуйидагича ёндашиш муҳимдир. мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг шахсий ютуқлари эгаллаган академик билимлари эмас, балки тўлиқ мулоқот қилишини таъминловчи, амалий муаммоларни ҳал этувчи, тўлақонли мулоқот қилиш уқувига эгалиги, кундалик муаммоларни қийналмасдан ҳал эти-шини таъминловчи қобилиятларининг мавжудлигидир. Ушбу тушунчани тўғридан тўғри талқин этиб бўлмайди, балки унинг мазмунини тушуниш учун унинг муайян таркибий қисмларига алоҳида изоҳ беришга тўғри келади.
Жумладан, психологияда компетентликни белгиловчи таркибий элементларга қуйидагиларни киритиш мумкин:
Англаш ва ўзини ўзи англаш, муомала, ўйин ва бошқа фаолиятларни ўзлаштиришнинг психологик воситалари,ўтмиш тажрибаларнинг таҳлили ва муҳим ҳаётий муаммоларни ҳал этишда ундан мос тарзда фойдаланиш,психологик муаммоларни ҳал этиш учун зарур билим, кўникма, малакаларни эгаллаганлик ва улардан муайян шароитларда фойдалана олиш, ҳар хил вазиятларда фаолият ва хулқ-атворни самарали дастурини ҳосил қилиш.
Жаҳон психологиясидаги бир қатор ишларда мулоқотга компетентлик, интеллектуал компетентлик, социал компетентлик ва бошқалар сингари психологик компетентликнинг алоҳида томонлари ўрганилган.
масалан, Т. гордон коммуникатив компетентликда мужасаммлашган бир қатор ўқувларни таснифлашага эришганди. мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг коммуникатив компетентлигини белгилашда ушбу классификацияга таяниш ҳам мумкин.
Диққат белгиларини қабул қилиш ва кўрсатиш уқуви,адолатли танқидларга жавоб қайтармоқ, ноҳақ танқидларга жавоб қайтармоқ,фитна чиқарувчи саволларга жавоб қайтармоқ, бошқа инсонларга илтимос билан мурожаат қилиш уқуви, ўзга кишининг илти-мосига рад жавобини бериш уқуви, ҳамдарлик билдириш, қўллаб-қувватлаш уқуви,алоқага киришиш уқуви, бошқа кишини алоқага киришишга уринишига жавоб бериш,илтимос қилиш ва ёрдамни қабул қилиш уқуви,шахсий ютуқлари ва омадсизликларига жавоб бе-риш. Америкалик тадқиқотчилар Л.Стросс ва Ж.моренолар компетентликни шахснинг ихтисослиги бўйича аниқ фаолиятни бажаришда зарур бўладиган қобилиятлар мажмуи, малакаларнинг намоён бўлиши маъсулият ҳиссининг мужассамлашуви натижасида пайдо бўладиган тафаккур тури деб тавсифлайдилар.
28210
касбий компетентлик – мутахассис томонидан касбий фаолиятни амалга ошириш учун зарур бўлган билим, кўникма ва малакаларнинг эгалланиши ва уларни амалда юқори даражада қўллай олиниши.
Қуйида касбий компетентлик негизида акс этувчи сифатларнинг моҳияти қисқача ёри-тилади.
1. ижтимоий компетентлик – ижтимоий муносабатларда фаоллик кўрсатиш кўникма, малакаларига эгалик, касбий фаолиятда субъектлар билан мулоқотга кириша олиш.2. Махсус компетентлик – касбий-педагогик фаолиятни ташкил этишга тайёрланиш, кас-бий-педагогик вазифаларни оқилона ҳал қилиш, фаолияти натижаларини реал баҳолаш, БКмни изчил ривожлантириб бориш бўлиб, ушбу компетентлик негизида психологик, методик, информацион, креатив, инновацион ва коммуникатив компетентлик кўзга таш-ланади. Улар ўзида қуйидаги мазмунни ифодалайди:
1) психологик компетентлик – педагогик жараёнда соғлом психологик муҳитни ярата олиш, талабалар ва таълим жараёнининг бошқа иштирокчилари билан ижобий мулоқотни ташкил этиш, турли салбий психологик зиддиятларни ўз вақтида англай олиш ва бартараф эта олиш:
2) методик компетентлик – педагогик жараённи методик жиҳатдан оқилона ташкил этиш, таълим ёки тарбиявий фаолият шаклларини тўғри белгилаш, метод ва воситалар-ни мақсадга мувофиқ танлай олиш, методларни самарали қўллай олиш, воситаларни муваффақиятли қўллаш:
3) информацион компетентлик – ахборот муҳитида зарур, муҳим, керакли, фойда-ли маълумотларни излаш, йиғиш, саралаш, қайта ишлаш ва улардан мақсадли, ўринли, самарали фойдаланиш:4) креатив компетентлик – педагогик фаолиятга танқидий, ижодий ёндашиш, ўзининг ижодкорлик малакаларига эгалигини намойиш эта олиш: 5) инновацион компетентлик -педагогик жараённи такомиллаштириш, таълим сифатини яхшилаш, тарбия жараёнининг самарадорлигини оширишга доир янги ғояларни илгари суриш, уларни амалиётга самарали татбиқ этиш:6) коммуникатив компетентлик – таъ-лим жараёнининг барча иштирокчилари, жумладан, талабалар билан самимий мулоқотда бўлиш, уларни тинглай билиш, уларга ижобий таъсир кўрсата олиш. 3. Шахсий компе-тентлик – изчил равишда касбий ўсишга эришиш,малака даражасини ошириб бориш, касбий фаолиятда ўз ички имкониятларини намоён қилиш.4.Технологик компетентлик – касбий-педагогик БКмни бойитадиган илғор технологияларни ўзлаштириш, замона-вий восита, техника ва технологиялардан фойдалана олиш.5.Эктремал компетентлик – фавқулотда вазиятлар (табиий офатлар, технологик жараён ишдан чиққан)да, педагогик низолар юзага келганда оқилона қарор қабул қилиш, тўғри ҳаракатланиш малакасига эгалик.
Умуман олганда касбий компетентликка эга бўлиш хар бир мактабгача таълим муас-сасаси тарбиячиларидан ўз устида ишлашнинг максадга каратилганлиги билан намоён булади. У ама¬лий тажриба асосида шаклланади. Бироқ ҳар кандай тажриба ҳам кас-бий компетентлик манбаи бўла олмайди. Касбий компетентликни асоси назарий билим, кўникма ва малака, мехнат, фаолиятни аниқ мақсадга йуналганлиги ва фаолият жараёнини муваффақиятли яратишдан иборат.
фойдаланилган адабиётлар рўйхати1. Куницина В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.м. межличностное общение/ Учебник
для ВЎЗов. – СПб.: «Питер», 2002 – 322 с2. Бодалев А.А., Столин В.В. Общая психодиагностика. – СПб.: «Речь» 2000. – 440 с.3. Кудинова И.Б. Психологическая условия становления социального интеллекта лич-
ности: На примери старщиклассников и студентов Автореф. дис. ...канд. псих. наук, м.: 2006. – 24 с.
4. Куницина В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.м. межличностное общение/ Учебник для ВЎЗов. – СПб.: «Питер», 2002 – 322 с
5. Леонтьев А.А. Психология общения. – м.: Изд-во Смысл, 1997. – 365с. 6. Андреева г.м. Социальная психология. – м.: Аспект пресс 2000. – 139 с.
28310
МакТаБгаЧа ТаЪлиМ МУассасаси ТарБияЧилари касБиЙ ФаолияТини Психологик Таҳлил ҚилУвЧи ЁндаШУвлар.
Бухоро давлат университети таянч докторанти (PhD) Ганжиев Феруз Фурқатович
Телефон:+998(93)[email protected] ru
аннотация: Ушбу мақола мактабгача таълим муассасалари тарбиячилари касбий фаолиятини психологик таҳлил қилувчи ёндашувлар назарда тутилган. мақола мазмунида мактабгача таълим муассасалари тарбиячилари касбий фаолияти компетентлиги концептуал асосда таҳлил этилган.
калит сўзлар: Компетентлик, ижтимоий компетентлик, мураккаб жараёнлар, маҳорат, меҳнат субъекти,касбий муҳит, илмий мулоҳазалар, умумлаштириш.
аннотация: В данной статье рассматриваются подходы к психологическому анализу профессиональной деятельности дошкольников.В содержании статьи анализируется компетенция профессиональной деятельности воспитателей дошкольных образовательных учреждений на концептуальной основе.
ключевые слова: Компетентлик, ижтимоий компетентлик, мураккаб жараёнлар, маҳорат, меҳнат субъекти,касбий муҳит, илмий мулоҳазалар, умумлаштириш.
“Компетентлик” тушунчаси таълим соҳасига психологик изланишлар натижасида кириб келган. Шу сабабли компетентлик “ноанъанавий вазиятлар, кутилмаган ҳолларда мутахас-сиснинг ўзини қандай тутиши, мулоқотга киришиши, рақиблар билан ўзаро муносабатлар-да янги йўл тутиши, ноаниқ вазифаларни бажаришда, зиддиятларга тўла маълумотлардан фойдаланишда, изчил ривожланиб борувчи ва мураккаб жараёнларда ҳаракатланиш режа-сига эгалик”ни англатади.
Касбий компитентлик деганда тарбиячининг шундай касбий фаолияти назарда тути-ладики, бунда етарлича юқори даражада педагогик фаолият, педагогик муомала амалга оширилади. Айни пайтда тарбиячининг касбий компетентлиги унинг касбий билими ва малакалари, бошқа бир томондан касбий позицияси ва психологик сифатлар мутаноси-блиги билан баҳоланиши мумкин. Зеро, таниқли психолог олим Е.А. Панько томонидан таклиф этилган профессиограмма мактабгача таълим муассасаси тарбиячилари касбий компетентлик тузилмасини тўлиқ акс эттиради. Унда асосан таьлим объекти ва субъекти ўртасидаги алоқадорликни ифодаловчи педагогик-психологик имкониятлар кўлами очиб берилади. мазкур профессиограммага мувофиқ, мактабгача таълим муассасаси тарбиячи-ларининг касбий компетентлигига динамик ёндашув педагогик маҳоратнинг ўсиш дина-микасини таъминлашга хизмат қилади. Ёндашувнинг бошқа бир йўналиши сифатида мак-табгача таълим муассасаси тарбиячилари касбий фаолиятини психологик таҳлил қилувчи акмеологик ёндашувларнинг мавжудлигини келтириш мумкин. Таҳлил бирлиги сифатида ушбу йўналишда мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг касбий компетентлиги қабул қилинган.
Бинобарин, касбий фаолиятнинг таҳлили педагогик вазифаларни ҳал этишга йўналтирилган мактабгача таълим муассасаси тарбиячилариларнинг ўзаро алоқадор хатти-ҳаракатларини ажратиб кўрсатади. Н.В. Самоукина педагогик фаолиятни барча энг аҳамиятли томонларини қамраб оладиган тузилманинг бешта асосий компонентларини кўрсатиб ўтади. Конструктив, лойиҳавий, ташкилотчилик, коммуникатив, гносеологик. Бунда мактабгача таълим муассасаси тарбиячиларининг касбий қобилиятлари, унинг мактабгача таълим муассасаси тарбиячилари фаолиятига,лаёқати, шахслилик сифатлари кўриб чиқилади.
А.К.маркова касбий компетентликка асос қилиб тарбиячи фаолиятининг айнан психологик тамойилларини ўзлаштиришга бўлган малакаларини қабул қилишни таклиф этади. Шундан келиб чиқиб А.К. маркова томонидан илгари сурилган касбий фаолият модели ўз ичига қуйидагиларни олади:
- меҳнат жараёни ва унинг психологик натижаси.- самарадорлиги ва самарасизлиги, турли шароитларда ўзига хослиги.
28410
Касбий компетентлик деганда тарбиячининг шундай касбий фаолияти назарда тутиладики, бунда етарлича юқори даражада педагогик фаолият, педагогик муомала амалга оширилади. Бунда тарбияланувчиларнинг тарбияланиши борасида яхши натижаларга эришишда акс этувчи педагог шахси юзага чиқади. Айни пайтда педагогнинг касбий компетентлиги унинг касбий билим ва малакалари, бошқа бир томондан касбий позицияси ва психологик сифатлари мутаносиблиги билан баҳоланиши мумкин. Зеро, таниқли психолог олим А.К.маркова томонидан тўғри таъкидланганидек, тарбиячи касбида процессуал кўрсаткичларнинг, яъни у ёки бу натижаларга эришишга олиб келувчи таъсир воситалари ва муҳитнинг роли катта. Тарбиячи профессионализми унинг касбий фаолияти шароитида ўзини турлича намоён қилади. Касбий фаолиятни индивидуал ёндашув асосида комплекс ўрганиш фаолиятни “меҳнат субъекти – касбий муҳит” тизимида қараб чиқиш ва “меҳнат субъекти” ва “касбий муҳит” тизимлари остидаги компонентлар ва мана шу компонентлар ичидаги ўзаро алоқадорлик тузилмасини аниқлашни кўзда тутади. “меҳнат субъекти” қуйидагиларни ўз ичига олади:Касбий жиҳатдан муҳим сифатлар,касбий тажриба,мотивация,фаол инсоннинг психик (функционал) ҳолатлари ва х.к..
“Касбий муҳит” жараёни ўз навбатида қуйидагилардан иборат:меҳнат объекти ва қуроли,касбий фаолият технологияси ва унинг предмети,касбий фаолиятнинг касбий, таш-килотчилик, жисмоний ва ижтимоий шароитлари ва х.к. Бу ёндашув доирасида касбий фаолият таҳлилининг тузилмавий-тушунчавий бирлиги сифатида вазифа категорияси тан-ланади. Вазифанинг асосий хусусиятлари қуйидаги ҳолатлар билан тавсифланади:
1.Вазифанинг вақт (бошланғич ва тугалланган лаҳзалари – вазифанинг қўйилиши ва ҳал қилиниши) ва фазода (вазифа шартларининг бирламчи ва чегаравий шароитлари, мақсад ва якунловчи кутиладиган натижа) маълум) объектив) ифодаланганлиги.
2.меҳнат субъекти учун вазифанинг “очиқлиги”. меҳнат субъекти уни қабул қилиши (мақсадлар кетма-кетлигини тўзиши, қарор қабул қилишнинг у ёки бу стратегиясини қабул қилиши) ёки қабул қилмаслиги мумкин. Субъект айнан ўзи тушиб қолган вазиятда турган мазкур вазифага нисбатан қарорлар қабул қилиш ва уларни амалга ошириш жараёнларини ташкил этади.
Демак, мазкур илмий мулоҳазаларни умумлаштирадиган бўлсак, бугунги кунда мактаб-гача таълим муассасаси касбий компетентликнинг касбий фаолият доирасида ўрганилиши ва тадқиқ этилиши ижтимоий психологиянинг ниҳоятда долзарб йўналишларидан бир эканлигини яна бир бор эътироф этишимиз мумкин.
фойдаланилган адабиётлар рўйхати1. Куницина В.Н., Казаринова Н.В., Погольша В.м. межличностное общение/ Учеб-
ник для ВЎЗов. – СПб.: «Питер», 2002 – 322 с2. Петровская Л.А. Компетентность в общении. Социально-психологический тре-
нинг. – м.: Изд-во московского ун-та, 1989. – 242 с.3. Петровская Л.А. Компетентность в общении: Социально-психологический тренинг.
– м.: «Альфа-м», 1989. – 276 с.4. Щукина г.И. Педагогические проблемы формирования познаватель-ного интереса
учащихся. – м.: Педагогика, 1988. – 284 с.5. Ғозиев Э.Ғ. Онтогенез психологияси. – Тошкент: “мактабгача таълим муассасаси
тарбиячилари”, 2010 – 360 б. 6.Ғозиев Э.Ғ. Психология. – Тошкент: “мактабгача таълим муассасаси тарбиячилари”,
1994. – 224 б.
28510
оЗнакоМления деТеЙ с ПриродоЙ
Гаффурова Хафиза Расуловна,Воспитатель ДОО №1, г.Зарафшан
Природа – это вся вселенная с живым и неживым миром. Значение природы в жиз-ни детей очень велико и многообразно. Любовь к природе можно воспитывать лишь на основе знаний ; о растениях и животных, условиях их жизни, основных потребностях, а также навыков и умений по уходу за растениями и животным миром . Дети всегда и везде в той или иной форме соприкасаются с природой. Из пристального внимания к природе, из привязанности к месту детских игр, возникает и развивается любовь к своему краю, к родной природе, к Родине воспитывается чувство патриотизма.
Основным функциям воспитательной задачи является умственное воспитание и обра-зование у детей знаний о неживой природе, о растениях, животных и простейших, до-ступных чувственному восприятию детей, связях между объектами и явлениями природы. Нужно показать детям природу такой. какой она есть в действительности, воздействуя на их органы чувств.
Для развития мышления и формирования основ материалистического миропонимания нужно знакомить детей с предметами и явлениями природы. Приучая наблюдать, целена-правленно сосредоточиваться на явлениях природы, мы тем самым развиваем внимание детей, которое находится в тесной связи с общим умственным развитием и является су-щественным условием.
Интерес к природе тоже необходимо воспитывать. Показывая детям, что и как надо наблюдать у животных и растений,обращая внимание на их внешний вид, движение, по-вадки, воспитатель формирует не только знания о природе, но и отношение к ней. Надо и учитывать возраст ребенка и знать, что привлекает его внимание в данном предмете или явлении. Также нужно знать : в нашем Узбекистане какие растении и животные занесены в «Красную книгу»?.В процессе ознакомления детей с природой необходимо осуществлять нравственное, физическое и эстетическое воспитание. В нравственном развитии ребенка особое место занимает воспитание у него любви к родной природе и бережного отноше-ния к живому. Детям особенно близко и дорого то, что они сами вырастили.
Для воспитания у детей трудолюбия, бережного отношения к природе необходимо учить их простейшим приемам выращивания растений и ухода за животными. Очень важно при этом, чтобы дети получали радость от процесса и результата труда, чтобы работа на земельном участке развивала мышцы и укрепляла их нервную систему.
Воспитателю же следует помнить, что очень многое зависит от того, как он сам относится к тому. О чем сообщает детям. К. Д. Ушинский писал: «В воспитание всё должно основаться на личности воспитателя, потому что воспитательная сила изливает только из живого источника человеческой личности». А при ознакомлении детей с окружающей их природой это имеет решающее значение.
методические приемы в детском саду на занятиях: Наглядный – принцип детского мышления является принцип наглядности. Наглядные
методы и приемы, которые обеспечат высокую эффективность образовательного процесса. Наблюдение- это планомерное и целенаправленное восприятие детьми объектов или
явлений окружающей среды.Демонстрация- это наглядный показ какого-либо объекта. Ни одно словесное объяснение
на занятиях в детском саду не будет эффективным, если оно не будет сопровождаться демонстрацией различных наглядных пособий .
Большое значение в применении наглядных методов отводится использованию технических средств обучения или компьютера. Это называется популярным в образовательной сфере и используется в случае необходимости продемонстрировать динамичный объект или какой- то процесс. С помощью ТСО и компьютера представляют:
-диафильмы-слайды-видеофильмы- компьютерные программы
28610
-3 и 5 D фильмы.Практические методы –приемы на занятиях помогают дошкольникам более глубоко
познавать окружающую действительность. Их применение дает возможность ребенку самостоятельно путем осуществления практических действий с предметами определить их основные свойства и характеристики, установить взаимосвязь между ними, понять принцип их действий.
Эксперимент - или опыт, - особый вид наблюдения, организованной в специально созданных условиях. При помощи элементарных опытов можно показать детям такие явления в неживой природе, как замерзание воды, превращение снега и льда в воду, образование радуги и др.В уголках «научная лаборатория»,дети должны превращаться в ученых проводящих опытов и экспериментов.
Необходимо помнить, что небрежное, а порой и жестокое отношение детей к природе объясняет отсутствием у них необходимых знаний . На это и мы взрослые должны показать себя особенно родители со всех сторон быть примерами. Дети, которые ощущают природу, дыхание растений, шелест травы, пение птиц, уже не смогут уничтожить эту красоту. Наоборот, у них появляется потребность помогает жить этим творениям, любить их. Общаться с ними.
В настоящее время человечество стоит перед лицом экологической катастрофы. Причи-ной нарушения экологического равновесия послужило потребительское отношение людей к окружающей природе, их экологическое неграмотность. Сегодня – Экология, не только наука о взаимоотношениях живых организмов друг с другом и с окружающей средой, это еще и мировоззрение.
На сегодняшний день экологическая грамотность, бережное и любовное отношение к природе стали залогом выживания людей на нашей планете. Экологическое образова-ние детей способствует воспитанию основополагающих моральных ценностей- доброта, сердечность, отзывчивость, бережное и заботливое отношение к природе, это огромный потенциал их всестороннего развития .По мнению В.А. Сухомлинского: « у ребенка не-обходимо воспитывать любовь ко всему, что не может жить без ласковой человеческого сердца. Речь идет о любви к живому и беззащитному, слабому и нежному».
Использованные источники:1. С.А. Веретенникова « Ознакомление дошкольников с природой» 1973г. 2. Тушаева, г. П « Экспериментальная деятельность для детей дошкольного возраста»
2009 г. В.А.Сухомлинский
28710
ЗаМонавиЙ дарс ЖараЁнида янги Педагогик Технологияларнинг Ўрни
Д.Балымбетова (Нукус ш. 27-мактаб)
аннотатция: Бугунги кунда таълим соҳасида олиб борилаётган кенг кўламли ислоҳотлар, тез тараққий этиб бораётган жамият учун ҳар томонлама ривожланган барка-мол авлодни тарбиялаб етиштиришни талаб қилади.
Бу ўринда адабий таълим жараёнига янги педагогик технологияларнинг кириб келиши ва қўлланиши давр талаби билан бевосита боғлиқдир.
калит сўзлар: ақлий тафаккурини ўстирмайди, фаоллигини оширмайди, таълим жара-ёнидаги ижодий фаолиятини сўндиради.
янги педагогик технология таълимнинг маълум мақсадга йўналтирилган шакли, усу-ли ва воситаларининг маҳсулидир. Кузатувлар шуни кўрсатадики, аксарият ҳолларда адабиёт ўқитувчиси дарс жараёнида фақат ўзи ишлайди, ўқувчилар эса кузатувчи бўлиб қолаверадилар. Таълимнинг бундай кўриниши ўқувчиларнинг ақлий тафаккурини ўстирмайди, фаоллигини оширмайди, таълим жараёнидаги ижодий фаолиятини сўндиради.
Адабий таълимда педагогик технологияларнинг асосий мақсади эса ўқитиш тизимида ўқувчини дарс жараёнининг марказига олиб чиқиш, ўқувчиларни ўқув материалларини шунчаки ёд олишларидан, автоматик тарзда такрорлашларидан узоқлаштириб, мустақил ва ижодий фаолиятини ривожлантириш, дарснинг фаол иштирокчисига айлантиришдир. Шундагина ўқувчилар муҳим ҳаётий ютуқ ва муаммолар, ўтиладиган мавзуларнинг ама-лиётга татбиқи бўйича ўз фикрига эга бўлади, ўз нуқтаи назарини асослаб бера олади.
Чунки адабий таълим ва баркамол шахс тарбияси бир-бири билан узвий боғлиқ жара-ёндир. мазкур жараёнда мантиқий фикрлаш, тасаввур қилиш, билиш фаолиятини ривож-лантириш каби жиҳатлар муҳим аҳамиятга эга. Адабий таълим орқали ўқувчиларда шах-сий дунёқараш ва эътиқод шаклланади. Бадиият ва фан қонуниятларини англаш, адабий таълимда белгиланган билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш, фаолият йўналишидаги қийинчиликларни енгиш, якка тартибда, жуфтликда ва гуруҳларда ишлаш каби методлар жараёнида ўқувчи шахс сифатида шаклланиб боради.
Адабий таълимда ўқитувчи интерфаол методлардан мавзуга мувофиқини танлай били-ши муҳим ҳисобланади. Ўқитувчи интерфаол методлардан аввало оддийдан мураккабга ўтиш назариясига амал қилган ҳолда фойдаланмоғи лозим. Ушбу назарияга асосан дарс жараёнида қўлланаётган оддий методларга қуйидагиларни киритишимиз мумкин: кичик гуруҳларда ишлаш, жуфтликларда ишлаш, жамоа билан ишлаш, «Ақлий ҳужум», «Кла-стер» усуллари. мураккаб методлар қаторига БББ, матнни таҳлил қилиш, зигзаг, Вен диа-граммаси, Резюме кабиларникиритишмумкин.
Бугунги кун ўқитувчиси XXI аср қиёфасини ўзида тўла шакллантирган, ўз соҳаси эмас, балки фанлараро боғланишни таъминлаш учун бутун бир соҳанинг билимдон эгаси, нутқи равон, изчил, гўзал адабий тилда сўзловчи, сўзи билан амали бир, жамиятда баркамол, эътиқоди бут, маънавий мафкураси, фикри ва зикри соғлом, баркамол фарзандларни тар-бияловчи мукаммал инсон бўлмоғи лозим.
Шунингдек, илғор педагогик технология асосида ташкил этилган дарслар ўқувчиларни билимларининг яхлит ўзлаштирилишига ёрдамберади. Ўқувчи тафаккурини ўстиради, мустақил, ижодий фикрлашга ўргатади. Зеро, баркамол авлод тарбияси жамият маданий-маърифий тараққиётининг, миллат маънавий камолотининг муҳим белгисидир.
28810
ТаЪлиМ ЖараЁнида ЗаМонавиЙ Техника ЮТУҚлари(хУсУсан, WEB CAMERA)дан ФоЙдаланиШ саМарадорлиги
А.Ходжалепесова(Нукус ш. 27-мактаб)
Барчамизга маълумки, инсон ўзини қуршаб турган оламдан сезги аъзолари воситасида, яъни кўриш, эшитиш, таъм, ҳид билиш, ушлаб кўриш орқали маълумот олади. Биз илк болалик чоғларидаёқ буларнинг барчасини бошдан кечирганмиз.
Олимларнинг маълумот беришича, инсон онги кундалик маълумотларнинг 90 фоизини ташқи оламдан кўриш ва эшитиш орқали қабул қилади. Кўриш ва эшитиш қобилияти маълумот бериш ва қабул қилишнинг энг кучли ва самарали усулидир. Биз олаётган билим ҳам маълумотнинг бир туридир. Демак, биз билимларимизнинг асосий қисмини кўриш ва эшитиш орқали оламиз. Шундай экан, маълумот (билим) бериш усули қанчалик ёрқин ва турли-туман бўлса, бу маълумотни ўзлаштириш жараёни ҳам шунчалик самарали бўлади.
Ўқув муассасаларидаги яқин ўтмишимизга қадар ҳолатни кузатганда, маърузага, яъни нутққа асосланган машғулотлар асосий ўрин эгаллаганини, яққол, кўргазмали маълумот-ларнинг эса камроқ бўлганини кўрамиз. Бу эса ўқувчиларнинг билим олиш самарадорли-гини пасайтирар эди.
Таълим технологиялари мукаммаллашгани сари педагоглар учун янги-янги восита-лар оммалаша бошлади. Хусусан, компьютер ва у билан боғлиқ техникалар бугунги ўқитувчининг яқин ёрдамчисига айланган. Бу фаолиятнинг пировард мақсади педагог фа-олиятининг самарасини ошириш, хусусан, юксак даражада билим беришга қаратилган. Интеллектуал бойлик энг қимматли воситага айланган замонда бу мутлақо табиий ҳол. Президент Ислом Каримов “юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тар-биялаш – мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” мавзусидаги халқаро конференциянинг очилиш маросимида: “Бугунги кунда, уму-мий эътирофга кўра, ХХI аср глобаллашув ва чегараларнинг барҳам топиш даври, ахбо-рот-коммуникация технологиялари ва интернет асри, жаҳон майдонида ва дунё бозорида тобора кучайиб бораётган рақобат асрига айланиб бораётганини исботлаб беришга ҳожат йўқ, албатта.
Бундай шароитда инсон капиталига йўналтирилаётган инвестиция ва қўйилмаларнинг ўсишини, ҳозирги замонда демократик тараққиёт, модернизация ва янгиланиш борасида белгиланган мақсадларга эришишда энг муҳим қадрият ва ҳал қилувчи куч бўлган билим-ли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш вазифасини доимо ўзининг асосий устувор йўналишлари қаторига қўядиган давлатгина ўзини намоён эта олиши мумкин”, дея таъкидлаганлари ҳам фикримизни асослайди.
Кундалик ҳаётнинг турли жабҳаларида компьютерлаштириш жараёни кетаётган бугун-ги кунда, шу жумладан, таълим жараёнига ҳам юқори технологиялар кириб келаётган бир даврда педагогларда дарс машғулотларида мултимедиа воситаларидан, шунингдек элек-трон воситалардан фойдаланиш заруратига эҳтиёж сезилмоқда. Таълим самарадорлигини оширишга хизмат қилувчи воситалардан бири “WEb cAMERA” ҳисобланади.
Она тили таълимида WEb cAMERAдан қай ўринларда фойдаланиш мақсадга мувофиқ?• дарсларда бошқа ҳудуддаги педагоглар билан камера орқали боғланиб, ўқувчилар
билимини назорат қилиш, конференция тарзида фикр алмашиш имконини беради;• тилшунос олимлар, дарслик муаллифлари билан виртуал учрашув ташкил этиш
мумкин;• ўқувчилар билимини холис баҳолаш имконияти яратилади. Натижада ўқувчилар билими ўқитувчининг одатдаги методи орқали эмас, янги услублар
воситасида билимини синовдан ўтказади. Шунингдек, ўқувчиларда содда, лўнда жавоб бериш ҳамда техника имкониятларидан фойдалана олиш кўникмаси шаклланади.
Ўқитувчи учун эса шогирдлари билан қайси йўналишларда кўпроқ ишлаши, такрорлаш дарсларида мавзунинг қайси жиҳатларига эътибор қаратиши лозимлиги каби масалаларда аниқ режалар пайдо бўлади.
Вақт ва макон жиҳатидан имконияти чекланганлик ўқувчиларнинг қизиқишларини тўсиб қўймаслиги лозим. масалан, ўзи ўқиётган дарслик муаллифи билан суҳбат (у хоҳ
28910
жонли, хоҳ виртуал бўлсин) ҳар қандай ўқувчини қизиқтира олади. Эътиборни билим ўзлаштиришга қаратишнинг муҳим воситаси сифатида WEb cAMERAдан шундай вази-ятларда ҳам фойдаланиш мумкин.
Энг муҳими, узлуксиз таълим жараёнида ўқувчининг билим олиш, ўз устида ишлашига ундовчи ҳар қандай воситани кўздан қочирмаслик, шу орқали ўқитиш сифатини юксалти-ришдир.
29010
инТеллекТУал ТиЗиМларни ЗаМонавиЙ ривоЖланиШ БоскиЧлари ва авТоМаТлаШТирилган БоШкариШ ТиЗиМлари
Т.ф.д проф. Гулямов Ш.М ва Долиев Шохаббос Қулмурот ўғли Ислом каримов номидаги
Тошкент давлат техника университети талабасиТелефон:+998(97) 1329109
аннотация.Ушбу тезис интеллектуал тизимлар, сунъий интеллект ва уларни ривожла-ниш йўлида замонавий босқичларига ҳамда интеллектуал тизимларнинг умумий синфлани-ши ва сунъий интеллектнинг асосий йўналишларини ифодалашга ва автоматлаштирилган бошкариш тизимлари хақидаги маълумотларни ёритиб беришга асосланган.
калит сўзлар: интеллектуал тизимлар (ИТ), сунъий интеллект (СИ)),мослашувчанлик, автоматлаштиpилган бошқариш тизимлаpи (АБТ),автоматик бошқариш тизими.
Ишлаб чиқаришнинг хозирги ривожланиш босқичида етакчи технологияларни ишла-тилиши, лойиҳалаштирилган ва қўлланилаётган қурилмаларнинг эксплуатацион харак-теристикалариниг юқориги чегарасига эришишга ҳаракатлантирилади, турли хил иш-лаб чиқаришдаги йўқотишларни камайтириш билан бир вақтда ишлаб чиқирилаётган маҳсулотнинг сифатини ошириш назарда тутилади.
Интеллектуал тизимлар (ИТ) – бу машина ва инсон алоқасини қўллаб-қувватловчи му-раккаб вазифаларни бажаришда математик ҳисоблашларга асосланган тизимдир. Сунъий интеллект интеллектуал тизимнинг ажралмас қисми ҳисобланади. Сунъий интеллект (СИ) – интеллектуал ҳисобланувчи инсон фаолиятининг кўриниши айнан қурилмавий ёки да-стурий моделлаштириш вазифаларини ечиш ва қўйиш доирасидаги илм-фан йўналиши ҳисобланади. Интеллектуал тизимларнинг ривожланиш босқичлари. Интеллектуал тизим-лар ўзининг ривожланиш йўлини замонавий босқичлари уч йўналишда боради.
Биринчи босқичда изланиш объекти сифатида инсон миясининг ишлаш механизми ва тузилмаси кўрилади, мақсад – инсоннинг фикрлаш моҳиятини англаш ҳисобланади. Бу йўналишда изланишниг зарурий босқичи интеллектуал фаолият моделларини қуриш ҳисобланади. Иккинчи босқичда объект сифатида сунъий интеллектуал тизим олинади. Бу ерда ҳисоблаш машиналари ёрдамида интеллектуал фаолиятни моделлаштириш ҳақида сўз боради. мақсад баъзи интеллектуал вазифаларни инсон қандай қилиб ечиши мумкинлиги тўғрисидаги масалани ечиш имконини берувчи дастурий таъминот яратишдан иборат. Учин-чи босқич инсон-машина ёки бошқача қилиб айтганда интерфаол интеллектуал тизимларни яратишга қаратилган. Интеллектуал тизимларни белгилари. ҳар бир тизимда бўлгани каби интеллектуал тизимларда ҳам ўзига хос белгилари мавжуд. Бу белгилар қуйида келтирган:
• Ривожланган муносабат ўрнатиш қобилиятига эга.•Қийин шакллантирилган мураккаб вазифаларни еча олиш қобилиятига эга. • Ўз-ўзини
ўқитиш қобилиятига эга. • мослашувчанлик. Ривожланган муносабат ўрнатиш қобилияти фойдаланувчи билан тизим орасидаги алоқани таъминлаш йўлини (интерфейс) назарда тутади, хусусан интеллектуал тизим билан ихтиёрий сўровни иложи борича табиий тил-га яқин тилда шакллантириш имконияти тушунилади. Қийин шакллантирилган мураккаб вазифаларни еча олиш қобилияти жорий билимлар ҳамда маълумотларни ноаниқлик ва ўзгарувчанлик хусусиятларини назарда тутиш учун аниқ вазиятга боғлиқ бўлган ечимнинг асл алгоритмини талаб этади. Ўз-ўзини ўқитиш қобилияти аниқ вазиятларда тўпланган ма-лакалардан вазифаларни ечиш учун билимларни ўзлаштириш имкониятида намоён бўлади. мослашувчанлик – бу предмет соҳанинг объектив моделини ўзгаришларига мос келувчи тизимнинг ривожланиш қобилиятидир. Турли интеллектуал тизимларда юқорида санаб ўтилган белгилар бир хил даражада эмас ва бу тўртта белги жуда кам ҳолда бир хил вақтда учрайди. Шартли равишда ҳар бир интеллектуал белгига ўзининг интеллектуал тизим син-флари мос келади: • Интерфейс
• Эксперт тизимлар• Ўз-ўзини ўқитиш тизимлари• мослашувчан тизимлар. Умуман олганда аниқ бир таъриф йўқлиги сабабли интеллектуал тизимларни
синфлаштириш мураккаб вазифа ҳисобланади. Интеллектуал тизимлар инсон томонидан
29110
мураккаб яхши шакллантирилмаган ёки шакллантирилган масалалар ечилишида фойдаланиладиган билимларни қўллайди. Интеллектуал ахборот тизимларида сунъий интеллектда ишлаб чиқилувчи тамойиллар қўйилган. ҳозирги кунда интеллектуал тизимлар қуришнинг янги йўналиши ривожланмоқда. Бундай тизимларда инсон миясининг асосини ташкил этувчи биологик нейронлар моделлаштирилмоқда Хозиpги замонавий босқичда бошқаришни автоматлаштириш автоматлаштиpилган бошқариш тизимлаpини (АБТ) яpатилишига олиб келди. АБТ - бу инсон фаолиятининг туpли соҳалаpидаги бошқаришни макбуллаш (оптималлаш) учун заpуp бўлган ахбоpотлаpни автоматлаштиpилган таpзда йигиш ва ишлов беpишни таъминловчи инсон - машина тизимидиp. АБТ, узига хизмат куpсатиш ва бошқаришнинг алоҳида функциялаpини бажаpиш учун опеpатоpлаp мехнати саpфини талаб қилади. АБТ лаp учун шунингдек, унда техник воситалаpдан кенг фойдаланишга қаpамасдан, ахбоpотлаpни йигиш, ишлов беpиш ва чиқаpишдаги мехнат саpфининг катталиги ҳам хаpактеpлидиp. Автоматик бошқариш тизими, автоматлаштиpилгандан фаpқли pавишда инсонни бошқаpув жаpаёнлаpидаги бевосита иштиpокидан тўла озод қилади. Бунда инсон мехнатининг саpфи фақат тизимни ишлашини назоpат қилиш ва унга хизмат куpсатиш учун заpуp бўлади. Шундай қилиб, автоматик бошқариш тизими - ахбоpотлаpни йигиш, ишлов беpиш, шу жумладан ечимлаpни кабул қилиш ва қабул қилинган ечимлаpни амалга ошиpишни автоматик таpзда таъминловчи техник воситалаp мажмуасидиp.Бошқариш тизимлаpи одатда аввало ахбоpот беpиш pежимида ишловчи АБТ сифатида фойдаланилади, у тажpиба туплангандан ва тизимни ишончлилиги текшиpилгандан сунг эса автоматик pежимга утказилади. АБТ лаp объектни ишлаб чикаpиш - хужалик фаолиятини бошқаришнинг асосий вазифалаpини ечиш учун компьютер ва иктисодий-математик усуллаpни қўллашга асосланган. Бунда улар қуйидагилаpни таъминлайди:
- коpхоналаp, технологик жаpаёнлаpни бошқариш вазифалаpини макбуллаш усуллаpидан кенг фойдаланган ҳолда ахбоpотлаpни йигиш ва автоматлаштиpилган ҳолда улаpга ишлов беpиш; - компьютер хотиpасида ечимлаpни кабул қилиш учун заpуpий меёpий-билдиpги, тезкоp ва бошқа ахбоpотлаpни сақлаш ва комплекс таpзда қўллаш;
- бошқариш объектида ҳужжат айланишини маҳқул (pационал) ташкил этиш; - иш-лаб чикаpишни боpишини таҳлил қилиш ва ҳисобга олиш, pежалаштиpишнинг илгоp усуллаpини жоpий қилиш.
фойдаланилган адабиётлар рўйхати:1. юсупбеков Н.Р., юсупбеков А.Н. ва бошкалар / Бошкаришнинг интеллектуал тизим-
лари ва карор кабул килиш” Тошкент 20152. Т.Т.Ходжаев, А.Абдукаримов “ТИЗИмЛИ ТАҳЛИЛ АСОСЛАРИ”: Самарканд, 2013
й3. Васильев В.И. Интеллектуальные системы защиты информации. 2017 г.4. Остроух А.В., Суркова Н.Е. Интеллектуальные информационные системы и техноло-
гии: монография. // Красноярск: Научно-инновационый центр. – 2015. – 370 с
29210
раЗвиТие УсТноЙ МонологиЧесТкоЙ реЧи УЧаЩихся наЧалЬных классов
Исакулова Наргиза Амировна учитель русского языка и литературы
средней общеобразовательной школы №10 Хатырчинского района Навоийской области
Тел 934350072
Негматжонова Румия Зарифовна учитель русского языка и литературы
средней общеобразовательной школы №72 Хатырчинского района Навоийской области
Тел 998944822445
аннотирование: Статья посвящена вопросу развития устной монологической речи учащихся младших классов. Предлагается формировать у школьников умения в области построения ответа в виде монологического текста на минутках чистописания посредством использования нового вида упражнений – лингвистических иллюстративно-речевых. Вы-полнение подобных упражнений способствует обогащению словарного запаса и граммати-ческого строя речи учащихся, позволяет формировать навык связного изложения мыслей, строить аргументированные, обоснованные ответы.
ключевые слова: монологическая речь, лингвистические иллюстративно речевые упражнения, минутка чистописания, модель выполнения упражнения
Будучи средством общения, устная монологическая речь выполняет функцию передачи
и получения информации. мышление обеспечивает целенаправленность всей деятельно-сти человека, позволяет ему понять жизнь как она есть, прийти к определенным научным выводам и правильно применять их на практике. В результате этого человек не ограни-чивается усвоением отдельных фактов; он самостоятельно, на основе известных знаний расширяет свой кругозор, вмешивается в ход событий, пропускает их через фильтр мыш-ления, приходит к определенным заключениям и выдвигает рациональные предложения.
Наблюдения показывают, что в отдельных случаях по степени развитости навыков и умений творческой монологической речи учащиеся 1 классов могут находиться даже на уровне учащихся 11 классов той же школы. Исследования, проведенные за рубежах по-следние годы в экспериментальных первых классах, состоящих из шестилетних детей, свидетельствуют о том, что для развития монологической речи детей в первых классах, имеются большие возможности, неиспользованные резервы. Нормальное развитие речи учащихся зависит не столько от их возраста, физического созревания, сколько от того, в каком направлении и как проводится работа по развитию их монологической речи, т.е. от применения рациональных методических приемов. Учащиеся, не овладевшие умения-ми и навыками монологической речи, испытывают серьезные трудности в полноценном усвоении содержания прочитанных текстов, б изучении отдельных учебных дисциплин. Следовательно, то обстоятельство, что учащиеся с начала обучения не овладевают моно-логической речью, в конечном итоге приводит к отставанию в учебе и в целом снижению качества обучения в школе.
Обучение монологической речи проходит в три этапа.на первом – вырабатываются языковые автоматизмы. Выработка навыков быстрого
и безошибочного пользования фонетическим, лексическим, грамматическим материалом происходит на основе имитативной, ассоциативной речи, речи высказывания, хоровой и условно-коммуникативной.
на втором этапе учат отбору языковых средств, соответствующих цели коммуникации. В центре внимания находится выражение содержания с помощью адекватного лексико-структурного материала. Здесь вырабатывается умение свертывать чужое высказывание и использовать преимущественно речевой материал в готовом виде.
Третий этап направлен на развитие умений инициативной речи.
29310
теоретические основы и методические приемы по формированию монологической речи достаточно разработаны в научной и методической литературе.
Несмотря на оживление работы по формированию монологической речи, ее уровень в школах остается достаточно низким. Для систематизации работы по формированию мо-нологического высказывания необходим методически правильно подобранный комплекс упражнений, использование и сочетание нетрадиционных и традиционных форм органи-зации учебной деятельности, непрерывность и последовательность в изложении матери-ала. Важно, чтобы учащиеся осознали реальную возможность пользоваться языком как средством общения.
Использование вербальных опор существенно интенсифицирует как процесс обучения иностранному языку, так и процесс овладения иностранным языком.
Постепенное снятие опор способствует повышению самостоятельности обучаемых в иноязычной речевой деятельности.
Вербальные опоры помогают не только организовать «поле восприятия», но и предо-ставляют обучаемым свободу для собственной интерпретации ситуации в зависимости от общего уровня знаний и степени владения языком.
Применение опор привносит необходимую индивидуализацию в учебный процесс. Именно в умении коммуникативно - мотивированно, логически последовательно и
связно, достаточно полно и правильно в языковом отношении излагать свои мысли в уст-ной форме и заключается во многом смысл овладения иностранным языком.
Для того чтобы заинтересовать учащихся, пробудить их мотивацию к монологическо-му высказыванию, упражнения по формированию монологического высказывания должны быть разнообразными, интересными, увлекательными. Необходимо, чтобы ребята были не только слушателями, но и сами принимали активное участие в работе по развитию моно-логической речи.
Литература1. Ушакова ю. А. Развитие устной монологической речи учащихся на минутке чистопи-
сания в первом классе // Концепт. – 2014. – Спецвыпуск № 32. – ART 14871. – 0,4 п. л. – URL: http://e-koncept.ru/2014/14871.htm. – гос. рег. Эл № фС 77-49965. – ISSN 2304-120X.
2. https://www.dissercat.com/content/sistema-rabot-po-razvitiyu-ustnoi-monologicheskoi-rechi-uchashchikhsya-1-klassa-na-urokakh-a
3. Накаренко Ольга юрьевна. Развитие устной монологической речи младших школьников на уроках иностранного языка международный педагогический портал(лицензия на осуществление образовательной деятельности №9757-л, свидетельство о регистрации СмИ №ЭЛ фС 77-65391)
29410
МаТеМаТика дарсларида классТер МеТодидан ФоЙдаланиШ аФЗалликлари
Кодирова Хавасхон Яхшибоевна Мархамат тумани 37- сонли мактаб
математика фани ўкитувчиси+998 934128417
методлар ҳақида ўқитишдан асосий мақсад юқори таълим ва тарбиявий натижаларга эришиш учун қандай ўқитиши керакли ҳақидаги масалаларни ёритишдир. Ўқитиш методи тушунчаси методиканинг асосий тушунчаларидан биридир. Ўкиш методлари ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолият усуллари булиб, бу фаолият ёрдамида янги билим-лар, малакалар ва куникмаларга эришилади. Бунда ўқувчиларнинг кобилияти, тафаккури ривожланади. Шунинг учун ўқитиш методалари ўзлаштириши, тарбиялаш ва ривожланти-риш каби учта асосий функцияни бажаради. маълум ўқитиш методларидан таълимининг янги мазмунига янги вазифаларга мос келадиганларни онгли танлаб олиш учун олдин хамма ўқитиш методларининг ва мавжуд ўқитиш методлари классификациясини ўрганиш керак. Ўқитиш методлари ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятини ташкил килиш, рағбатлантириш ва назорат килишни назоратда тутади. Шунинг учун улар учта группага булинади: I. Ўқув-билиш фаолиятини ташкил килиш методи. II. Ўқув-билиш фа-олиятини рагбатлантириш методлари. III. Ўқув-билиш фаолиятини самадорлигини назорат килиш методлари.
методлар ичида интерактив метод ўз самараси билан ажралиб туради. методлар дарс-нинг мазмунидан келиб чиқиб белгилаб олинади. Бунда ўқитувчидан етарлича билим ва кўникма мавжудлиги талаб этилади.
Интерактив инглиз тилида inter– ўзаро, act – фаолият, interaction – ўзаро таъсир деган маъноларни англатади. Интерактив ёки интерфаол ўқитиш – бу ўрганиш ва ўзаро мулоқот қилиш фаолиятини ташкил қилиш шакли бўлиб, унда ўрганиш жараёни ўқитувчи, ўқувчи ва ўқувчилар жамоасининг ўзаро биргаликдаги мулоқоти асосида олиб борилади.
Интерактив ўқитишнинг энг асосий афзалликларидан бири бу ўқитувчининг ўқувчилар билан доимий ўзаро мулоқотидир. Ўқитишнинг интерактив (интерфаол) методлари ўқувчиларнинг интелектуал қобилиятларини, аналитик фикрлашларини ривожалантириш ҳамда ўз билим олиш жараёнига масъул бўлишларига ёрдам беради.
Дарсда интерактив ўқитишни мавзуни ўрганишниг ихтиёрий босқичида ташкил қилиш мумкин. Дарсда ўқув материалининг мазмуни, синфнинг тайёргарлик даражаси ва бошқа омиллардан келиб чиқиб, турли хил интерактив (интерфаол) методларни қўллаш мумкин. Қуйида шу методларнинг баъзиларидан мисоллар келтирамиз.
Дарснинг янги мавзуга ўтиш жараёнида класстер усулидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Кластер (инглизча Cluster – боғлам) деб – муайян хоссаларга эга бир нечта биржисли элементларни умумий хусусиятларига кўра битта мустақил объектга бирлашти-ришга айтилади. Шу боис, уни ўзбек тилида “Тушунчалар боғлами” деб ҳам аташ мумкин. Бу метод кўргазмали ҳисобланиб тушунчалар схема тарзида тасвирланади ва тушунчалар ўзаро боғланиши мавзуни тушунишга ёрдам беради. Бу методдан сўнг, албатта, Тоифалаш жадвали методи қўлланилади. Бунда келтирилган тушанчалар гурухланиб тоифаларга аж-ратилади. мавзу ёритишнинг кетма кетлиги ўз ўзидан келиб чиқади.
масалан, 9 синф Векторнинг координаталари мавзуси учун, мавзуни тушунтиришдан олдин дарслик билан танишиб ўқувчиларга қуйидаги топшириқ берилади.
Топшириқ. Ўзак сўзи “Квадрат тенглама” бўлган кластер (тушунчалар боғламини) тузинг.
машғулот якунида қуйидаги сўзлардан иборат кластерни ҳосил қилиш мумкин: нуқта, нуқтанинг координаталари, абсцисса, ордината, координаталар системаси, вектор, тенг векторлар, қарама-қарши йўналган векторлар, бир хил йўналган векторлар, абсциссалар ўқи, ординаталар ўқи, векторнинг учи, векторнинг охири ва ҳоказо.
Буни тоифалаганда: координаталар, абцисса, векторлар гурухланиб уларга тегишли тушунчалар яна боғланади.
Айрим ўқитувчилар класстерни дарс якунида қўллаш маъқуллигини айтадилар. Бу
29510
ўқитувчининг ўз тажрибасидандан келиб чиқиб белгиланади.Бунда мавзу тушунтириб ўқувчиларда тўла маълумот ҳосил бўлганда қўлланилиб
уларга билимларини мустаҳкамлашда ёрдам беради. Шунингдек, кластер (тушунчалар боғлами) усулидан, бирор ўқув материалани ўқиш жараёнидан ҳам параллел фойдаланиш мумкин. Бу ўқилаётган материални яхшироқ тушунишга ва ундаги тушунчалар орасидаги алоқадорликларни яхшироқ ўрганишга, охир оқибат ўқувчи томонидан ўқув материалининг тўлароқ ўзлаштирилишига, хотирада яхшироқ қолишига ёрдам беради.
Кластер (Тушунчалар боғлами) методини назорат дарсларида ҳам қўллаш мумкин. Бунда ўтилган боб бўйича, баҳоланаётган асосий ўзак тушунча бўйича 5 минут давомида кластер тузиш таклиф қилинади.
Хуллас методлар жуда кўп, лекин уларнинг дарсда қўллашдан асосий мақсад дарсга қўйилган мақсад натижасига эришиш, яъни ўқувчиларда етарлича билимларни ҳосил қилиш, синфни тўла ишлатишдир.
фойдаланилган адабиётлар:1. http:matematika.uz/matematika-darlarida-inter.metod-foydalanish2. Abdullayeva N. Matematika o‘qitish metodikasi. Angrenn-2005.
29610
МеТоды раЗвиТия реЧи на Уроках ЧТения с исПолЬЗованиеМ ПроиЗведениЙ УсТного народного ТворЧесТва МладШих
ШколЬников.
Анна Георгиевна Козлова, учитель начальных классов общеобразовательной школы
№ 291 Бектемирского района города Ташкента.Телефон: +998903181998 Эл.адрес:annageorgievna80 @gmail.com
аннотация: В данной статье содержится сведения об изучении методов развития речи младших школьников с использованием произведений устного народного творчества, в которой показаны проблемно-диалогическое обучение на уроках чтения в образовательной системе.
Раскрыто работа над использованием произведений устного народного творчества в системе речевого развития младших школьников. И даны рекомендации для учителей, которые направлены на реализацию методов на уроках чтения в начальной школе для формирования читательского интереса.
ключевые понятия: читательская грамотность, методы формирования, качество чтения.
В сфере образования, как и во всей жизни общества, происходят глубокие изменения, пересматриваются ставшие традиционными и привычными формы и содержание обуче-ния, меняются взаимоотношения учитель - ученик, активно внедряются в учебный процесс новые технологии обучения. Сегодня у школы несколько иные цели и задачи. Основное содержание образования направлено на развитие ребенка - его инициативы, стремления к образованию, умения анализировать, делать выбор и принимать самостоятельные и верные решения. Одной из этих проблем являются речевая деятельность и средства ее активизации.
Каждый учитель начальных классов понимает, что успех всего дальнейшего обучения зависит от того, как учащиеся овладевают речью: хорошее знание языка – ключ к успеху в изучении всех предметов школьного курса.В школьном возрасте ребенок интенсивно овладевает речью как средством общения: с помощью речи он учится рассказывать о зна-чимых для него событиях, делиться своими впечатлениями; он учится строить с людьми адекватные лояльные отношения, узнавая от близких, что к человеку нужно обращаться по имени. Дети начинают общаться с более широким кругом людей, особенно со сверстни-ками. Расширение круга общения требует от ребенка полноценного овладения средствами общения, основным из которых является речь.
Сказки и легенды, былины и сказания, пословицы и поговорки, потешки и загадки и другие виды устного народного творчества называют фольклором. Слово «фольклор» английского происхождения. Оно означает народная мудрость, народное знание. Особен-ностью фольклора является его ярко выраженная региональная принадлежность и исто-рическая конкретность. фольклор как исторически-конкретная форма народной культуры не остается неизменным, а развивается вместе с народом, вбирая в себя все ценное, что существовало ранее, и отображая новые социальные изменения. Поэтому фольклор всег-да самобытен и современен. Устное поэтическое творчество народа представляет боль-шую общественную ценность, состоящую в его познавательном, идейно-воспитательном и эстетическом значении, которые неразрывно связаны между собой. Приобщая детей к на-родному эпосу, учитель начальных классов пытается воспитывать у них любовь к Родине, к её бессмертному поэту - народу, любовь к прекрасному. Важную роль в этом процессе играют уроки чтения. Представленные в учебниках литературные произведения, на наш взгляд, открывают широкий простор учителю для подбора упражнений и заданий на раз-витие воображения и творческой фантазии у учащихся начального звена.
методика «Нелепицы» При помощи этой методики оцениваются элементарные образ-ные представления ребенка об окружающем мире и о логических связях и отношениях, существующих между некоторыми объектами этого мира: животными, их образом жизни, природой. С помощью этой же методики определяется умение ребенка рассуждать логи-чески и грамматически правильно выражать свою мысль. Процедура проведения методики такова. Вначале ребенку мы показывали картинку. В ней имеются несколько довольно нелепых ситуаций с животными. Во время рассматривания картинки ребенок получал ин-струкцию примерно следующего содержания: «Внимательно посмотри на эту картинку и
29710
скажи, все ли здесь находится на своем месте и правильно нарисовано. Если что-нибудь тебе покажется не так, не на месте или неправильно нарисовано, то укажи на это и объ-ясни. Далее ты должен сказать, как на самом деле должно быть». Время экспозиции кар-тинки и выполнения задания ограничено тремя минутами. За это время ребенок должен заметить как можно больше нелепых ситуаций и объяснить, что не так, почему и как на самом деле должно быть.
Продолжи пословицу. Первый ученик читает начало пословицы, второй ученик закан-чивает её, а третий ученик раскрывает смысл этой пословицы. .
определить пословицу по началу: Кончил дело -... Поспешить -... определить пословицу по двум словам: язык - дело Труд - лень игра «семь и один». Назови пословицы, чтобы в них были числа 7 и 1. Семеро одного
не ждут. Семь раз отмерь, один раз отрежь. Семь бед - один ответ. Семеро с ложкой, один с сошкой. Практически работу с пословицами можно проводить на каждом уроке, не только при знакомстве с устным народным творчеством, но и при работе над другими литератур-ными произведениями, используя следующие приемы: - использование пословицы в каче-стве эпиграфа к произведению.
игра «веер». Данная игра используется для развития фантазии и навыков комбинато-рики для детей младшего школьного возраста. Детям предлагалось несколько карточек с изображением предметов или сказочных героев. На карточке нарисованы изображения 3-4 предметов (слева и справа от центра). В центре ребенок должен нарисовать сложный (ска-зочный) предмет, в котором как бы соединились предметы из правой и левой половины.
игра «архимед». Эта игра, основанная на активной работе фантазии, является прекрас-ным средством стимулирования к учебной деятельности. При изучении произведений де-тям предлагается ряд проблем. Задача ребят дать как можно больше идей для решения этих проблем. Например, при работе над сказкой В.П. Катаева «цветик-семицветик» - Какому человеку можно быть хозяином такого волшебного цветка?
игра «сценарий». За короткий промежуток времени дети совместно должны придумать сценарий к фильму. Каждый ребенок предлагает придумать название одного или двух пред-метов из изучаемого произведения. Затем дети придумывают историю, в которой должны фигурировать все названные персонажи.
игра «наоборот». При изучении любого произведения, учащиеся должны поменять ха-рактеры героев и представить, какая бы получилась сказка. Одной из сложных, но инте-ресных форм творческой перестройки текст является его инсценирование. Переходом от обычного чтения к инсценированию служит чтение по ролям. При пересказе дети передают лишь диалоги, а ведущий (ребенок) кратко обрисовывает обстановку, на фоне которой про-текает действие. Кроме вышеописанной работы над развитием речи и его взаимосвязи с эмоциями, интересами и личностными качествами, можно использовать такие приемы, как словесное рисование, написание творческих работ, иллюстрирование произведений.
список использованной литературы1. Ш.м. мирзиёев. Доклад «Сегодня как никогда важно внимание к просвещению». 19
октября 2016 г.2. Ш.м. мирзиёев «Стратегия действий по пяти приоритетным направлениям Респу-
блики Узбекистан на 2017-2021годах.» Указ Президента Республики Узбекистан острате-гия действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистан. 2017г.
3. Ананьев Б.г. Познавательные потребности и интересы. - «Учёные записки ЛгУ им. А.А. Жданова» 1999, с. 189 .
4. Айзерман Л.С. Роль творческих сочинений в воспитании учащихся - м., 1992, с. 239 . 5.Беделова Ж.У. Творчество младших школьников на уроках чтения // Начальная школа
Казахстана, 2006 №1 с. 19-24 . Жинкин Н.И. язык - речь - творчество - м., 1998, с. 6. Воробьёва В.И., Тивикова С.К. Сочинения по картинам- м, 2003 . 7. Дейкина А.Д., Новожилова ф.А. Тексты-миниатюры на уроках русского языка - м.,
2000 . 8. Ладыженская Т. А. методика развития речи на уроках русского языка - м., 2004 . 9. Ладыженская Т.А. Зепалова Т.С. Теория и практика сочинений различных жанров - м,
1990 . 10. Львов м.ф. Речь младших школьников и пути ее развития м., 2005.11. Павленко В.К., Касымова Р.Т. Родное слово - А., 2003 .
29810
раБоТа крУЖка «УМелые рУЧки»
Козыева Дилорам Кутлымуратовна Общеобразовательная средняя школа
№15 г. Ургенча Хорезмской области республики Узбекистан Учитель технологии
аннотация. 1. Проблемы и решения при внедрении технологии взаимосвязи. Кружок «Умелые руки» развивает творческие способности – процесс, который пронизывает все эта-пы развития личности ребёнка, пробуждает инициативу и самостоятельность принимаемых решений, привычку к свободному самовыражению, уверенность в себе.
2. Роль технологии взаимосвязи в формирования и развития компетенции учащихся. Для развития творческих способностей необходимо дать ребенку возможность проявить себя в активной деятельности широкого диапазона.
3. Использование технологии взаимосвязи, показаны подходы, методы и средства, ис-пользуемые в рамках данной технологии. По каждому виду труда программа содержит примерный перечень практических и
теоретических работ. В процессе занятий по рукоделию учащиеся закрепляют навыки работы.
ключевые слова: Важно заинтересовать учащихся и сделать так, чтобы им стало ин-тересно приготовить панно, научить их вязать, вышивать и шить.
Во многих школах и внешкольных учреждениях страны - созданы кружки, в которых дети знакомятся с лучшими традициями народного искусства. Вышивка, вязание, бисеро-плетение, кройка и шитьё, ткачество, кулинария, резьба и роспись по дереву и кости, ис-кусство керамики – всё это приобщает ребят к многонациональной культуре народов нашей страны. Основная задача этих кружков заключается в формировании у учениц практиче-ских трудовых навыков, творческой активности, в воспитании художественного вкуса.
Занятия художественным творчеством играют огромное значение в становлении лич-ности ребенка. Они способствуют раскрытию творческого потенциала личности, вносят вклад в процесс формирования эстетической культуры ребенка, его эмоциональной от-зывчивости. Приобретая практические умения и навыки в области художественного твор-чества, дети получают возможность удовлетворить потребность в созидании, реализовать желание что-то создавать своими руками.
Творчество-это деятельность человека, преобразующая природный и социальный мир в соответствии с целями и потребностями человека на основе объективных законов дей-ствительности. Работа в кружке «Умелые руки» - прекрасное средство развития творче-ства, умственных способностей, эстетического вкуса, а также конструкторского мышления детей. Современному обществу необходимы гармонично- развитые, конкурентно- способ-ные личности, умеющие быстро реагировать на жизненные изменения.
Развитие творческих способностей на кружке «Умелые ручки», дает возможность де-тям раскрыть свои природные дарования и способности, творчески подходить к решению задач и проблем, возникающих в той или иной жизненной ситуации .
Для достижения данных целей я ставлю перед собой следующие задачи:-способствовать освоению учащимися приемов и методов творческого мышления; ана-
лизировать, сравнивать, критически мыслить;- формировать основные компоненты творческого мышления; - развитие коммуникативных и организаторских способностей в процессе технологиче-
ской деятельности;- воспитывать трудолюбие и ответственность;- уверенность в своих силах, ответственность за выбор трудовой деятельности.В обучении на первый план выдвигаю общедидактические принципы:- системность, наглядность, доступность, связи теории с практикой, а также практиче-
ские методы. Это способствует решению задач контроля и коррекции, стимулированию познавательной и творческой деятельности.
Практические методы обучения применяются в тесном сочетании со словесными и наглядными, так как практической работе должно предшествовать инструкционное по-яснение педагога.
29910
Словесные пояснения и показ иллюстраций, образцов обычно сопровождают и сам про-цесс выполнения работы.
основные методы моей работы:связь теории с практикой -решение творческих задач в индивидуальной и
коллективной форме – это самостоятельное определение способа обработки, поиск и нахождение закономерностей, ранее не известных, но необходимых при проектировании, а в дальнейшем и при изготовлении того или иного объекта, решение задач, содержащих поисковые творческие элементы побуждает искать и изучать необходимый теоретический материал.
объяснительно - наглядный метод. Этот метод охватывает: демонстрацию, лекцию, изучение литературы, применение ИКТ.
Метод проектов - является одним из наиболее эффективных методов формирования творческого потенциала, способствует активизации самостоятельной познавательной дея-тельности учениц.
Творческий проект при проведении кружков по технологии – это учебно-трудовое за-дание, в результате которого создаётся продукт, обладающий субъективной, а иногда и объективной новизной, пользующийся спросом.
метод проектов способствует формированию учащихся адекватной самооценки, под-нятию их имиджа в окружающей среде, усилению «я сама», « я сделаю», «я умею».
Используя проектный метод обучения, дети постигают всю технологию решения задач – от постановки вопроса до представления результата.
Освоение множества технологических приемов при работе с разнообразными матери-алами в условиях простора для свободного творчества помогает детям познать и развить собственные возможности и способности, создает условия для развития инициативности, изобретательности, гибкости мышления. Именно этими принципами я руководствовалась, когда разрабатывала программу дополнительного образования детей в кружке «Умелые ручки».
Программа, которую я разработала, имеет инновационную направленность и практи-ческую значимость, цели и задачи программы способствуют реализации задач дополни-тельного образования детей в связи с реализацией программы внеурочной деятельности . я руковожу данным кружком в 15 школе 10 лет. В программу работы кружка входит работа с различными материалами. Но особенно актуален и интересен модуль «Работа с лоскутами». Данный модуль был включен в режим внутреннего эксперимента и прошел апробацию в рамках внеурочной деятельности уч-ся 5-х и 9-х классов.
Занятия в кружках не только сочетают различные виды практической работы по изго-товлению панно-сувениров, но и открывают детям прекрасный мир народного искусства, который несет в себе многовековые представления о красоте и гармонии.
Самодельное панно из ткани и фурнитуры всё чаще входит в разряд современных су-вениров. Простота изготовления, яркая декоративность этих панно завоевали симпатии детей и взрослых.
Разнообразие декоративной отделки, отказ от натуралистического решения образа, на-рушение привычных пропорций, условная трактовка формы, с одной стороны, помогают выявить характер панно, сделать его более забавным, живым.
Научить детей всему этому, вызвать у них интерес к творчеству, пробудить желание творить самостоятельно - одна из основных моих задач.
Работа кружка «Умелые ручки» по изготовлению панно представляет широкие воз-можности для профессиональной ориентации учащихся, например для ознакомления их с рабочими профессиями швейного производства. Дети не только овладевают практически-ми навыками работы с разными материалами, но и получают навыки исследовательской работы, которые пригодятся им в дальнейшем.
Список литературы :1. Учебник технология – 8 класс/ У.О. Тахиров И. Каримов, м.м.махсимова 2019 г.;2.Журналы «Технология. Всё для учителя », 2018, 2019 гг.3. Носова Т. «Подарки и игрушки своими руками» - м., 2008 г.4. Перевертень г.И. «Самоделки из текстильных материалов» - м., 1990 г.
30010
она Тили дарсларида синониМия ҳодисасини ЎрганиШ
Қорабоева Сайерахон АбдувалиевнаМархамат тумани 2- сонли мактаб математика
фани ўкитувчиси+998 901728352
ҳозирги ўзбек адабий тилида синонимия ҳодисалари ва унинг нутқий амалиѐтини ўрганиш учун мактаб амалиѐтида хилма-хил шакл ва усуллар мавжуд. Уларнинг орасида энг кенг тарқалганларидан бири синоним сўзлар қаторини ҳосил қилишдир. Ўқувчининг дунѐқараши, тасаввур доираси, тайѐргарлик даражасига қараб, бу қаторлар анча мукам-мал ѐки ихчам бўлиши мумкин. Ўқувчилар синонимик қаторларни тузиш жараѐнида янги сўзларни ўз луғат бойликлари сирасига киритадилар. Шу билан бирга, ҳозиргача нисбатан кам ишлатиладиган сўзларнинг фаоллашишига ҳам замин яратилади. Бу хилдаги кўникма ва малакаларни шакллантириш ва такомиллаштириш учун: берилган сўзларга синоним-ларни танлаш; тегишли матндан, дарсликдаги машқлар ѐки бадиий асарлардан синоним сўзларни ажратиб ѐзиш; синоним сўзлар асосида сайланма диктант ўтказиш; ҳар бир сино-ним сўзнинг маъно нозикларини изоҳлаш каби машқлар бажарилиши мумкин. Энг охирги туркумдаги вазифалар талабаларнинг янги сўзларни ўрганишлари ва ўзлаштиришларида энг кўп даражада ѐрдам беради. Бу жараѐндаги машқларнинг турлари жуда ранг-баранг бўлиши мумкин. Улар орасида синонимик қатордаги барча сўзлар учун умумий бўлган маънони топиш асосий ўрин тутади. масалан, жаҳл, аччиқ, ғазаб, қаҳр, зарда сўзларини кўрайлик. Буларнинг ҳаммасини бирлаштириб турадиган бош маъно ножўя хатти-ҳаракат ѐки ҳодисага нисбатан қўзғалган кучли даражадаги ҳис туйғу ва унинг ифодасидир. маз-кур сўзнинг маъноларини аниқлашда «Ўзбек тилининг изоҳли луғатидан фойдаланиш мумкин: аччиқ – қаҳр, жаҳл; зарда. зарда — кўчма. жаҳл, ғазаб, зуғум. қаҳр — қаттиқ аччиқланиш ҳолати; ғазаб — кучли даражада нафратланиш, аччиқланиш ҳисси, қаҳр, жаҳл. Кейинги босқичда шу қатордан барча сўзлар учун умумий бўлганларини (жаҳл, аччиқ), улардан белгининг даражаси нисбатан кучли ва юқори бўлганларини (ғазаб, қаҳр) ажратиш мумкин бўлади. Ушбу қатордаги сўзларни маънонинг кучайиб бориши ѐки па-сайиб бориши йўналишида жойлаштириб чиқиш ҳам топшириқ сифатида яхши самара беради. Бунда ҳам ўқувчилар сўз маънолари устида бош қотиришади, натижада, мазкур сўзларнинг улар онгида мустаҳкамланиб, нутқларида фаоллашиб қолишига имкон ярати-лади. Синонимлар устидаги иш жараѐнида ўқувчилар сўзларнинг фаол ѐки пассив дара-жадаги истеъмолини («барваста» оддий нутқда жуда кам ишлатилади, «гавдали» эса жуда фаол қўлланади), уларнинг муайян йўналишдаги чегараланишини («норғул» асосан ѐш, йигит кишиларгагина нисбатан қўлланади), айрим ҳолларда уларнинг эмоционал бўѐққа эга бўлишини («барзанги» асосан салбий маъно ташийди) англаб етишади. Бу синоним-ларни нутқ жараѐнида қўллаш орқали ҳам ўқувчиларнинг синоним сўзларга боғлиқ би-лим, тушунча, кўникма ва малакаларини такомиллаштириш имкониятлари бор. Улар нутқ жараѐнида бир сўзнинг ўрнига бошқасини қўллаб бўлмаслигини, борди-ю қўлланганда ҳам у ердаги маънонинг бошқача нозиклик билан юзага чиқшини амалий жиҳатдан се-зиб олишади, кўришади. Синонимлар устидаги ишлар ўқувчилар нутқ бойлигини оши-ради, уларнинг битта маънони ифодалашдаги ортиқча такрорийликдан қутулишларига имкон беради, фикрнинг нисбатан аниқ, лўнда ва тиниқ ифодалашга ўргатади. Шуниг учун ҳам бу жараѐнда бадиий адабиѐтларга кўпроқ мурожааат этиш, ўқувчиларнинг бе-восита изоҳли луғатлар устида ишлашларини рағбатлантириш мақсадга мувофиқ бўлади. Сўзларнинг шакл ва маъно муносабатларига кўра турлари устида ишлашда маънодош сўзлар гуруҳларини ўрганиш муҳим аҳамият касб этади. маънодош сўзлар — тилимиз-нинг лексик бойлиги. Ундан қанча ўринли фойдаланилса, фикрни равон, гўзал ифодалаш имкониятлари шунча кенгаяди, сўздан тўғри ва самарали фойдаланиш малакалари шаклла-нади. Оғзаки ҳамда ѐзма нутқни маънодош сўзлар билан бойитишда сўзларни қуйидаги лексик маъно гуруҳларига ажратиш усулларидан фойдаланиш мумкин.
1-топшириқ. Истамоқ, кенгашмоқ, сўрамоқ, саломлашмоқ, хоҳламоқ, маслаҳатлашмоқ, фикрлашмоқ, орзу қлмоқ, соғинмоқ, кўришмоқ, омонлашмоқ, аҳдлашмоқ, салом-алик қилмоқ каби маънодош сўзларни лексик маъно гуруҳларига ажратинг: — истамоқ, хоҳламоқ,
30110
орзу қлмоқ, соғинмоқ; — маслаҳатлашмоқ, кенгашмоқ, фикрлашмоқ, аҳдлашмоқ; — саломлашмоқ, сўрашмоқ, кўришмоқ, омонлашмоқ, салом-алик қлмоқ...
2-топшириқ. маънодош сўзларни маълум бир белгининг ошиб ѐки камайиб бориши (сўзнинг маъно даражалари) бўйича тартиб билан жойлаштиринг: — ҳужра, хона, кулба, уй, кошона, сарой, қаср, қалъа; — тузук, дуруст, яхши, ажойиб, аъло...
Ўқувчиларни мустақил фикрлашга, лексик маъно белгиларини фарқлашга йўналтирадиган бундай топшириқларни бажариш гапда сўзнинг ўрнини аниқлашни осонлаштиради, ундан шароитга мос равишда фойдаланиш имкониятини яратади.
3-топшириқ. Берилган сўзларга лексик маъноси яқин сўзлардан қатор ҳосил қлинг: юз, бет афт, чеҳра... Уларни маъно даражаланишига қараб жойлаштиринг: юз, бет, чеҳра, жамл, ораз, афт, башара, турқ, нусха в.ҳ. Бу сўзлар даражасига кўра маъно нозикли-гига ҳам эга бўлиб бунда изоҳли луғат орқали мънолари тушунилади ва матнларда ўз ўринларида қўллашда имкон яратилади.
маънодош сўзларни ўрганиш юзасидан бажариладиган ижодий — назорат ишларининг яна бир тури сайланма диктант тарзида ўтказилиши мумкин. Бунда матн ўқилади, ун-дан фақат (синоним) маънодош сўзларгина кўчириб ѐзилади, агар ўқитувчи лозим топ-са, эшитиб ѐзилган маънодошларга шаклдошлар, зид маъноли сўзлар, уядошлар танлаш, улар воситасида СБ лар ҳосил қилишга қаратилган қўшимча мустақил ишлардан бири топширилиши мумкин. маънодош сўзлар устида ишлашнинг шакл ва усуллари ниҳоятда хилма-хил.
фойдаланилган адабиётлар:1. Б.Тўхлиев, м.Шамсиева, Т.Зиёдова. Ўзбек тили ўқитиш методикаси. Тошкент 20092. м.мирзахидова. Ўзбек тили. Ўқитувчилар учун методик қўлланма. Бишкек – 2018
30210
МакТаБларда ЖисМониЙ ТарБия ва сПорТ Фанини ЎҚиТиШ наЗарияси ҳаМда УслУБияТи
Мамутов Қ.Т.Ўзбекистон Республикаси Жисмоний
тарбия ва спорт вазирлиги ҳузуридаги Жисмоний тарбия ва спорт бўйича
мутахассисларни илмий-методик таъминлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш маркази Нукус филиали ўқитувчиси
998913018881; 998993338881
аннотация: мақолада жисмоний тарбия назарияси жисмоний тарбия тизимининг мақсади, вазифалари ва принциплари ҳамда тарбиянинг бошқа турлари (ақлий, ахлоқий, эстетик ва меҳнат) билан жисмоний тарбиянинг қонуний алоқасини очиб беради ҳамда тарбия воситалари ва улардан фойдаланиш шаклларини ўрганишга алоҳида эътибор бе-ради.
калит сўзлар: мактаб, жисмоний тарбия, машқ, назария, ўқувчи.
Кичик мактаб ёшидаги болаларни жисмоний тарбиялаш назарияси бола шахсининг шаклланипш ва жисмоний тарбиялашнинг умумий қонуниятларини ўрганади. Бу фан уму-мий жисмоний тарбия назариясининг ғоявий ва методологик асосларидан келиб чиқади ва унинг муҳим тармоқларидан бири ҳисобланади.
Жисмоний тарбия назарияси ўқувчиларда жисмоний баркамолликни, ҳар томонлама тараққий этган юксак маданият ва ахлоқни тарбиялаш бўйича таълим-тарбия жараёнла-рини илмий асосда қуришни белгилайди.
Бу амалий фан ўқитувчисини бошланғич синф ўқувчилари жисмоний баркамоллиги-нинг воситалари, шакллари ва усуллари тўғрисидаги билимлар билан қуроллантиради, унда махсус ва тегишли ҳаракат кўникмаси ҳамда малакаларини шакллантиради.
Шундай қилиб, жисмоний тарбия назарияси жисмоний тарбиянинг умумий назария-си билан ягона мазмунга эга бўлиб, жисмоний тарбиялаш қонуниятларини ҳамда шунга мувофиқ боланинг таълим ва тарбия жараёнида ривожлантиришни бошқаришнинг умумий қонуниятларини махсус ўрганади. Шунингдек, умумий маълумотлар, амалий ва илғор таж-рибаларни умумлаштиради, тегишли жисмоний тарбия вазифаларини белгилайди, жисмо-ний тарбия жараёнини уюштиришнинг самарали воситалари ва услубларининг мақсадга мувофиқ шаклларини мажмуали равишда очиб беради.
Жисмоний тарбия назарияси доимо жисмоний тарбия амалиётига таянган ҳолда тараққий қилади ва такомиллашади. Унинг методологик асоси ана шу амалий илмий тадқиқот натижаларини ўзлаштириш орқали ҳамиша бойиб боради. Шунинг учун ҳам жисмоний тарбия предмети қотиб қолиши мумкин эмас, у ривожланиб ва мукаммалла-шиб боради. Ёш авлодни онгли, миллий ғурурли, юксак маданиятли қилиб, яъни соғлом, бақувват, чиниққан, тадбиркор, ўз харакатларини яхши бошқара оладиган, бадантарбия ва спорт машғулотларини севадиган, ҳар қандай вазиятда ҳам ўзини тута биладиган ва мустақил харакат қила оладиган, хаётда фаол, ижодий фаолиятга нисбатан қобилиятли қилиб тарбиялаш жисмоний тарбиянинг муҳим вазифаси ҳисобланади.
Жисмоний тарбия назарияси бошланғич синфларда ҳар бир ёш босқичидаги боланинг яширин имкониятлари қонуниятларини ўрганиб ва ҳисобга ола бориб, жисмоний тарби-янинг бутун таълим-тарбия мажмуаси, илмий асосланган дастури талабларини (ҳаракат, кўникма ва малакалар, жисмоний сифатлар, баъзи содда билимларни) кўзда тутади. Улар-ни ўзлаштириш болаларнинг келажакдаги зарурий ҳаракат фаолиятларини тез эгаллаш имкониятларини таъминлайди.
Шу билан бирга, дастурнинг болалар томонидан ўзлаштирилишида қатьий изчилликка риоя қилинади. Бунда боланинг ёшига нисбатан ривожланиш хусусиятлари ва ҳаётининг ҳар бир босқичидаги имкониятлари, организмнинг бутун тизимлари (суяк-мускул, юрак-томир, нафас олиш ва бошқалар) ва органлари (бошқариш, эшитиш, кўриш, нутқ ва бошқалар) ҳисобга олинади.
30310
Жисмоний тарбия шахсни ҳар томонлама тарбиялашда муҳим компонент ҳисобланади, айни пайтда у шу жараёнда ақлий ва ахлоқий, эстетик, меҳнат тарбияси вазифаларини комплекс тарзда ҳал этади. Ўқувчилар жисмоний тарбиясини уюштиришнинг турли шак-ллари (дарслар, синфдан ва мактабдан ташқари ишлар, соғломлаштириш ва бадантарбия тадбирлари, мустақил харакат фаолияти ва бошқалар) мавжуд.
Ўқитувчининг эътибори ана шу шакллар орқали, ўз ёш имкониятларига кўра онгли ва фаол ҳаракат қилувчи, ўзини эркин тута оладиган, ўзига бўлган ишончни намоён этувчи, ҳаракат кўникмаларини муваффақият билан ўзлаштирадиган, ҳаётда учрайдиган қийинчиликлардан чўчимай, уларни бартараф қила оладиган, доимо ижодий изланишдаги болани тарбиялашга йўналтирилгандир.
Бинобарин, ҳар бир ҳаракатни ўрганиш ва боланинг асосий ҳаракат сифатларини тар-биялаш принциплари ҳамда услубларини ўрганишга жиддий эътибор жисмоний тарбия назариясининг муҳим қисмини ташкил этади. Болаларни жисмоний тарбиялаш назари-яси муттасил ривожланмоқда ва ўқувчилар таълим-тарбиясининг турли томонларини қамраб олувчи тадқиқотлар натижасида олинадиган янги билимлар ҳисобига бойиб бо-раётир. Шу ёшдаги болаларни ўқитиш тажрибасида синовдан ўтган илмий-тадқиқот на-тижалари: дастурлар, ўқув режалари ва қўлланмалари дарсликларга киритилмоқда ҳамда болалар жисмоний тарбия амалиётига жорий қилинмоқда. Бу эса жамики таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигига ва тараққиётига ёрдам беради. Шунингдек, кичик ёшдаги мактаб болаларини жисмоний тарбиялаш назарияси бутун жисмоний тарбия тизимини такомиллаштиришга кўмаклашади. Жисмоний тарбия назарий ва амалий бўлади, дейил-ганда жисмоний тарбиянинг бир қисми-илмни ўрганишдан, иккинчи қисми-амалий иш билан шуғулланишдан иборат деб тушунмаслик керак. Аслида, жисмоний тарбиянинг бу иккала қисми ҳам илмдан бошқа нарса эмас. Бироқ улардан бири жисмоний тарбия қонуниятларини билиш, иккинчиси эса амалиётда уни қўллашдан иборатдир. Буларнинг биринчиси илм ёки назария, иккинчиси эса амалиётдир.
30410
INSON HAYOTIDA KASBNING O‘RNI
Мирзарахимова Назирохан Кодировна Тошкент вилояти Ангрен шахар 7-умумий урта таълим мактаби
Технология фани уктувчиси
Annotatsiya: Maqolada bugungi kunda inson hayotida eng muhim qarorlardan biri bo‘kmish kasb tanlash va buning uchun qanday omillar sabab bo‘lishi haqida fikr yuritilgan.kasb tanlashda nimalarga e’tibor berish lozimligi yoritilgan.
Kalit so‘zlar: kasb, maqsad, manfaat, tarkibiy qism, umr, faoliyat, shaxs.
Har bir insonning hayotida kasb tanlash katta ahamiyatga ega, chunki u hayot yo‘lini tanlashni belgilaydi. bu yosh yoshdagi tanlovimiz va u inson uchun ham, jamiyat uchun ham juda muhimdir. Ish inson hayotining asosiy tarkibiy qismidir. Mehnat bizga nafaqat tirikchilik, o‘zini qondirish bilan birga, jamiyatdagi o‘rnini ham belgilab beradi.
Kasbni tanlash - bu bir kishining manfaatlari jamiyat bilan birlashadigan, shaxsiy va umumiy manfaatlar uyg‘unlashadigan joy. Ish inson hayotining ko‘p qismini sarflaydigan joy. konfutsiyning so‘zlariga ko‘ra, eng sevimli ishni topgan odam butun umri davomida ishlamaydi. Biror kishining kasbni to‘g‘ri tanlashi shaxsning har tomonlama rivojlanishi uchun hal qiluvchi shartlardan biri bo‘lib, u butun jamiyat uchun, shu jumladan iqtisodiy jihatdan ham muhimdir: yuqori va ko‘p qirrali rivojlangan odamning ishi rivojlanmaganga qaraganda samaraliroq va yaxshiroqdir
Shaxs sifatida insonning yo‘li kasb tanlashdan boshlanadi. har bir inson birinchi navbatda o‘z imkoniyatlarini tahlil qilish asosida kasb tanlashni boshlaydi. Ilgari, odamlar, qoida tariqasida, kasb tanlash huquqiga ega emas edilar. Erkaklar ota-bobolarining qilganlarini qildilar, ayollar umuman ishlamadilar.
Zamonaviy dunyoda har qanday inson kasbni ongli ravishda tanlashi mumkin. Va bu tanlovning ongli ekanligi juda muhim nuqta, chunki u shaxsiyatning normal shakllanishi uchun juda muhim rol o‘ynaydi. Maktabda kasb tanlash haqida birinchi marta jiddiy o‘ylashga majbur bo‘lamiz.
Umuman olganda, bolaning maktabda rivojlanishi natijalariga ko‘ra, uning o‘zini o‘zi belgilashi kasb tanlashga, kasbiy hayot yo‘llarini o‘ylab topishga, ixtiro qilishga va loyihalashtirishga tayyor bo‘lishi kerak.
Ko‘pgina hollarda kasb tanlashning sabablari quyidagilar:Do‘stona maslahatlar (talabalarning 25%)Ota-onalar uchun maslahat (talabalarning 17%)OAVning ta’siri (talabalarning 10%)Tasodifiy omillar, masalan, institutning uyga yaqinligi (talabalarning 9%).Kasbga qiziqish (qolgan 39%)har kim kasb tanlashda muammoga duch keladi va asosiysi to‘g‘ri tanlashdir. Maktabda to‘g‘ri
kasbni tanlash uchun kasbga yo‘naltirish kabi intizom mavjud. ko‘pgina maktab bitiruvchilari kelajakda kim bo‘lsam ekan yoki qaysi sohani mutaxassisi bo‘lsam ekan? – degan savolni o‘z oldilariga qo‘yib, kasb tanlash muammosiga duch kelishadi. Natijada o‘quvchilar tomonidan mutaxassisliklar tasodifan tanlanadi. hech qanday maxsus tayyorgarlikka ega bo‘lmasdan yoki kasbiy kelajagini tushunib yetmasdan maktab bitiruvchilarining bir qismi darhol ishga joylashadi. bunda kasb dunyosida o‘z o‘rnini qidirish o‘zgacha ma’noga ega bo‘ladi.
Bugungi kunda davlatimiz rahbari tomonidan olib borilayotgan oqilona siyosat asosida uzluksiz ta’lim tizimi samarali tashkil etilmoqda. Xususan, Shavkat Mirziyoyev tomonidan kuni kecha “Yoshlar va xotin-qizlarning bandligini ta’minlash” ga bag‘ishlangan videoselektrda umumta’lim maktablarida kasbga o‘qitishning yangi tizimini joriy etish bo‘yicha bir qancha vazifalar belgilab berildi. bundan tashqari, yil oxirigacha 136 ta kasb-hunar o‘qitish maskani va qisqa muddatli kasb-hunarga o‘qitish kurslari tashkil etilishi, buning uchun zarur shart-sharoitlar yaratilib, 31 ga yaqin Markazlar zamonaviy jihozlar bilan jihozlanishi, buning uchun davlat tomonidan 200 mlrd so‘m mablag‘ ajratilganligi haqida batafsil to‘xtalib o‘tildi.
Xulosa o‘rnida quyidagi fikrlarni aytish jaoiz, kasbning inson hayotidagi o‘rni juda muhimdir.
30510
har bir insonning kasbi bizni o‘zi uchun o‘zgartiradi. bizni ham tashqi, ham ichki tomondan o‘zgartirish. Shaxsning mafkurasi, odob-axloqi, odob-axloqi, dunyoqarashi o‘z kasbining xususiyatiga bog‘liq. kasallik hayotdagi asosiy yo‘nalish bo‘lishi mumkin, chunki ko‘plar o‘z hayotlarini kasbga bag‘ishlashadi. har bir inson kasbning yordami bilan o‘zgaradi va o‘zgaradi, shu bilan birga insoniyat jamiyatining o‘ziga xos birligi bo‘lib qoladi
Adabiyotlar ro‘yxati1. Vachkov I.V., Grinshpun I.b., Pryazhnikov N.S. “Psixolog” kasbiga kirish: darslik. -
Moskva: MPSI, 2004 .2. karandashev V.N. Psixologiya. kasbga kirish: darslik. - Moskva: Akademiya: Sense, 2009 .
30610
1-SINF ONA TILI DARSLARIDA CHIROYLI YOZUV DAQIQALARINI O‘TKAZISHNING PSIXOLOGIK VA MеTODIK ASOSLARI
Назарова Дилрром Усарваевна Ангрен Шахар 7-мактаб бошлангич синф укитувчиси
Annotatsiya: Orfografik malaka - murakkab malaka. O‘qish va yozish ko‘nikmasi takomillasha borib, malakaga aylantiriladi. Maqolada shu malakaning psixologik va metodologik asoslari ochib berilgan.
Kalit so‘zlar: Malaka, o‘quvchi, o‘qish, yozish, tafakkur, jarayon, metodik.
Malakaning shakllanishi uchun bir faoliyat bir necha bora takrorlanishi lozim. Yozish malakasida o‘quvchi ruchkani qanday ushlash, qanday yurgizish haqida o‘ylab o‘tirmay, so‘z va gaplarni yoza boshlaydi. demak, o‘qish va yozish malakasi harakatning o‘ylab o‘tirmay amalga oshirilish jarayonidir. Malaka o‘qitishning keyingi bosqichlarida mustahkamlanib, avtomatlashish darajasiga yetkaziladi. O‘qish ham, yozish ham murakkab nutq faoliyati hisoblanadi.bu jarayonlar kichik yoshdagi o‘quvchidan iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
- o‘quvchilarning idroki, xotirasi, tafakkuri va nutqini o‘stirishga katta e’tibor berish kerak;- fonematik eshitish qobiliyatlarini o‘stirish muhim. fonematik eshitish imloviy malakani hosil
qilishning muhim shartidir. Shu bois savod o‘rgatish davrida eshitish idrokini o‘stirish uchun xilma-xil mashqlar o‘tkazib boorish maqsadga muvofiqdir. Nutq tovushlarini yozuvda ifodalash uchun harflarning roli kattadir. hozirgi o‘zbek tilidagi 30 ta tovushni yozuvda ifodalash uchun 29 ta harfni ishlatamiz. O‘zbek tilidagi j harfi ikki tovushni ifodlashi nutqning tovush jihatidan sonini oshiradi. hozirgi o‘zbek adabiiy tilida unli fonemalar oltita: a, o, i, e, o‘, u. Unli fonemalar tilning harakatiga ko‘ra klassifikatsiya qilinadi. Shunga ko‘ra ayrim vaqtlarda tovushlarning aytilishi va yozilishida farq qiladi.Masalan: a unlisi (muomila, munosibat, muhokima va b) i tovushiga yaqin talaffuz qilinadi, ammo har vaqt muomala, munosabat, muhokama yozilishi kerako unlisi urg‘usiz bo‘g‘inlarda o–tovushi a tarzida aytiladi: kanstitutsiya, lekin konstitutsiya yoziladi.u unlisi ba’zan ikkinchi bo‘g‘inda i eshitilsa ham, u yoziladi: butun, tushuncha, usul yoziladi. Undosh fonemalar jarangli va jarangsiz undoshlarga ajratiladi. Undosh tovushlar so‘zlash a’zolarining faol ishtirokiga va ta’sirida paydo bo‘ladi. Undoshlarning muhim xususiyati ular orasidagi jarangli va jarangsizlikdir.b, v, g, d, r, j, g‘, m, n, ng, y, l, – jaranglip, f, k, t, s, ch, sh, x, q, h – jarangsiz.J- harfi o‘zbek yozuvida ikki tovushni belgilashga hizmat qiladi. bu tovushlardan biri portlovchi b‘lib, uni talaffuz qilganda tilning uchi yuqori tish milklariga yopishib zo‘r bilan aytiladi. J – portlovchisi nutqimizda juda ko‘p uchraydi : jon, majlis, Jahon, vaj. Lekin rus tilidan va boshqa jahon tillaridan olingan so‘zlarda sigg‘aluvchi qorishiq tovush o‘rnida aytiladi va yoziladi: jurnal, jyuri, garaj, tiraj mujgon.S – yoki rus tili va Ovrupa tillaridan o‘tgan so‘zlardagi ajratilmas ts tovushi yangi imlo bo‘yicha quyidagicha yoziladi: Soy, sirk kabi so‘zlarda xat boshida kelsa bitta s shaklini, xat o‘rtasida unlidan so‘ng ts ikki harfni: militsiya, xat o‘rtasidaundoshdan so‘ng bitta s shaklini: ssenariy, konsert va boshqa, xat oxirida unlidan so‘ng bitta shaklda yoziladi.X (x) va h (h) tovushlari paydo bo‘lish o‘rniga ko‘ra ham aytilishiga ko‘ra ham bir–biridan farq qiladi. h (h) bo‘g‘zda paydo bo‘lib, sirg‘aluvchi va ma’no ayiruvchi tovush o‘rnida yoziladi: behi, hush, shohi, ham, hamma, ogoh.
X (x) esa portlovchi, til orqa tovushi: xulq, shox, xat, baxt, taxt, mix, axborot kabi.demak, orfografik jarayon, ayniqsa boshlang‘ich ta’limda, nihoyatda murakkab jarayondir. bu murakkablikka muvofiq kеladigan samarali usullarni bеlgilash va ularni amalga oshirishda o‘quvchilarning individual va o‘ziga xos psixologik xususiyatlarini hisobga olish va ta’lim jarayonini muayyan tizimda, muayyan strukturada tashkil qilish talab qilinadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Abdumannotov A. boshlanqich sinf o‘quvchilarida axloqiy xislatlarni shakllantirishda Alishеr
Navoiy mеrosidan foydalanish. // Pеdagogikaning dolzarb muammolari, 1–qism, Samarqand, 1998, 61-62 b.
2. barkamol avlod orzusi // Qurbonov Sh., Sayidov Q, Ahliddinov R. //Xalq ta’limi. 1998. №6 4–196.
3. boshlanqich ta’lim kontsеpsiyasi //boshlanqich ta’lim, 1998, №6, 15-18 bеt
30710
оиладаги МУхиТ ва ФарЗанд ТарБияси
Олимова Лола Ашуровна Бухоро вилояти Бухоро тумани
22-мактаб психологи Тел:+99893-477-43-44
Aннотатция: Оиладаги носоғлом ижтимоий мухит оиланинг асосий функцияси - етук шахсни тарбиялашга юзаки караш ёки умуман бу вазифани бажармаслигига олиб келади. Натижада, оиладаги зиддият ва муаммолар, уларни бартараф этишдаги нотуғри (ноижти-моий хам булиши мумкин) харакат вояга етмаганларнинг тарбиясига салбий таъсир кур-сатади хамда унинг хулки, хатти - харакатида салбий оғишлар пайдо булиши тўғрисида
калит сўзлар: Оилада ота-онанинг роли, Соғлом ва носоғлом оилада ўсиб келаётган фарзандларга бўладиган психологик ва физиологик ўзгаришлар.
Жамият тараккиёти унда яшаётган оилалар мустахкамлиги билан белгиланади.Қайси бир давлатда оилалар баркарор булса, шу давлатнинг равнак топиши хам осон кечади. Оила жамиятнинг асосий таянчи, мамлакат ва миллат тараккиётини таъминлашнинг му-хим омили хисобланади. Чунки жамият, мамлакат ва миллат тараккиётида буладиган му-носабатлар дастлаб оилада таркиб топади. Шу сабабли оилани мустахкамлаш ва унинг фаровонлигини таъминлаш давлат сиёсати даражасига кутарилган булиб, устивор вазифа-лар каторида туради.
Оиласи тинч булган хонадон сохиблари иш жойларида хам хотиржам, бутун борли-ни ишга бериб, жон дилидан мехнат килади ва шу билан Ватанимизнинг гуллаб-яшнаши учун уз хиссасини кушади. Оиласи, хонадони нотинч, фарзанди ногирон ёки касал булса, ишида хам, дустлар даврасида хам халовати булмайди. Агар оилада тинчлик-хотиржам-лик, соғлик-саломатлик, саранжом-саришталик булса, шу хонадонда кут-барака, соғлом фарзанд шаклланади, жамият хам гуллаб яшнайди. модомики шундай экан, оиладаги иж-тимоий-психологик мухитни соғломлаштириш лозим. Оиладаги ижтимоий- рухий мухит аввало, ота-онанинг хулк-атвори, хатти-харакати, муомала маданияти ва шу каби ижобий ва салбий фазилатлар болага бевосита таъсир килади. Ахлокий тарбияни шакллантиришда оила мухити катта ахамиятга эга. Бу мухитда болада ирода, эътикод ва карашлар вужудга келади.Инсоннинг ахлокий, маънавий ва рухий киёфасининг пойдевори оилада куйила-ди. Шунинг учун мутафаккир алломалар оила тарбиясига катта эътибор бериб келганлар. Буюк аллома Абу Али Ибн Сино узининг “Тадбири манзил” асарининг катта бир бобини оила ва оилавий тарбия масалаларига бағишлагани бежиз эмас. Ибн Сино оила бошлиғи олдига катта талаблар куйди, фарзандларни бир бирига нисбатан мехрибон килиб тарби-ялаш хакида фикр юритади. Оиладаги ёмон тарбия факат шу оиланинг узигагина салбий таъсир курсатиб колмасдан, бошка оилаларга хам салбий таъсир килиши мумкинлигини, туғри тарбия оила бахтининг мухим асоси эканлигини уктиради. Жамият тараккиёти унда яшаётган оилалар мустахкамлиги билан белгиланади. Қайси бир давлатда оилалар барка-рор булса, шу давлатнинг равнак топиши хам осон кечади. Оила жамиятнинг асосий таян-чи, мамлакат ва миллат тараккиётини таъминлашнинг мухим омили хисобланади. Чунки жамият, мамлакат ва миллат тараккиётида буладиган муносабатлар дастлаб оилада таркиб топади. Шу сабабли оилани мустахкамлаш ва унинг фаровонлигини таъминлаш давлат сиёсати даражасига кутарилган булиб, устивор вазифалар каторида туради.
Шунинг учун мутафаккир алломалар оила тарбиясига катта эътибор бериб келганлар. Буюк аллома Абу Али Ибн Сино узининг “Тадбири манзил” асарининг катта бир бобини оила ва оилавий тарбия масалаларига баfишлагани бежиз эмас. Ибн Сино оила бошл^и олдига катта талаблар куйди, фарзандларни бир бирига нисбатан мехрибон килиб тарби-ялаш хакида фикр юритади. Оиладаги ёмон тарбия факат шу оиланинг узигагина салбий таъсир курсатиб колмасдан, бошка оилаларга хам салбий таъсир килиши мумкинлигини, туғри тарбия оила бахтининг мухим асоси эканлигини уктиради. Оилада катталар, айникса ота-оналар орасидаги муносабатларнинг тартибга солинганлиги даражасидан фарзандлар тарбияси сифати келиб чикади. Оила манфаатлари билан оила аъзоларининг хар бирига таалукли манфаатлар монандлиги изчиллик билан боскичма-боскич тарбияланиб борилган
30810
шароитда соғлом ижтимоий мухит майдонга келади. Бундай оилада яшаётганларнинг узи-га хос индивидуал интилишлари инобатга олингани холда, хаётдаги хусусийликка булган хурмат хисси хам амалда хукм суради.
Демак, бундан шундай хулоса чикадики, оилада катталарнинг, айникса ота- оналарнинг хатти-харакати ва муносабатлари болалар рухияти учун катта психологик омил хисобланади. Чунки улар билиб-билмай,онгли ва онгсиз равишда катталарга таклид килади, уларнинг харакатини узлари учун мезон деб билади.
фойдананилган адабиётлар 1. Ахунова Х.Х фарзанд тарбиясида ота-онанинг ўзига хос мажбуриятлари2. гусеёнова А. Оила муҳитини соғломлаштирувчи омиллари
30910
ПроФилакТика ШколЬноЙ Травли с ПриМенениеМ анТиБУллинговоЙ ПрограММы «KIVA»
Холдарова Индира АбдукаримовнаИсследователь.
Ташкентский педагогический университет имени Низами[email protected]
аннотация: В данной статье рассматривается специфика, метод, возрастная катего-рия, а также эффективность антибуллинговой программы kiVa в профилактике школьной травли.
ключевые слова: kiva, цель, инновация, стратегия, исследования, дискуссия, команда, издевательство, мониторинг.
введениеВ целях профилактики и предотвращения школьной травли разработаны различные
антибуллинговые программы. Одна из мировых программ считается финская антибуллин-говая программа kiVa. Данная программа разрабатывалась в течении трех лет с 2006 по 2009 года [1].
На сегодняшний день kiVa является единственной антибуллинговой программой в финляндии. Возрастной цент программы с 5 до 11 лет. Программа имеет три разные воз-растные версии: для детского сада, 1–3-го и 4–6-го классов.
kiVa была разработана в университете Турку в финляндии при финансировании ми-нистерства образования и культуры финляндии. Его разработчики являются экспертами, которые изучали феномен запугивания и его механизмы на протяжении десятилетий. Ко-манду возглавляют доктор философии, профессор Кристина Салмивалли и доктор фило-софии, специальный исследователь Элиза Поскипарта. Примерно 50% школ в финляндии используют данную программу. Более 20 стран мира успешно используют программу в профилактики школьной травли.
kiVa включает в себя как универсальные, так и указанные действия. Универсальные действия, такие как учебная программа kiVa (уроки для учащихся и онлайн-игры, анима-ционные игры), направлены на всех учащихся и направлены главным образом на предот-вращение издевательств. Указанные действия должны быть использованы при возникно-вении случаев издевательств. Они предназначены специально для детей и подростков, которые были причастны к издевательствам. Эффекты программы kiVa были оценены в многочисленных исследованиях.
В настоящее время в Соединенном Королевстве более 100 начальных школ, в основном в Уэльсе, применяют программу kIVA» после прохождения их сотрудниками соответ-ствующей подготовки, и теперь эта программа распространяется в школах на территории Англии при поддержке группы местных инструкторов, координируемой Бангорским уни-верситетом. К 2017 году подготовку по программе прошли 500 учителей, которые теперь обучают по этой программе более 12 000 учащихся в возрасте от 7 до 11 лет. Согласно результатам последних оценок, проведенных в 41 школе спустя 12 месяцев после начала применения в них этой программы, число случаев издевательств и виктимизации с мо-мента внедрения программы значительно снизилось (примерно на 14 процентов). Анализ опыта одной школы, добившейся особых успехов в осуществлении программы «kIVA», помог выявить факторы, обусловившие столь впечатляющие результаты, и внести соот-ветствующие изменения в программы подготовки в новых школах. [2]
kiVa включает в себя большое количество материалов для учителей, студентов и роди-телей, включая, например, пособия для учителей, видео, онлайн-игры, опросы студентов и сотрудников kiVa, плакаты. Работа с учениками в kiVa отличается большей интерактив-ностью, а также включением ИКТ в уроки, что делает программу более привлекательной для использования в младшей и средней школе.
Список использованной литературы1. Salmivalli c., helteenvuori T. Reactive, but not proactive aggression predicts victimization
among boys // Aggressive behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression. 2007. Vol. 33. No. 3. P. 198–206.
2. children’s commissioner for Wales, Sam’s Story, Listening to children and young people’s experiences of bullying in Wales» 2017 (https:// www.childcomwales.org.uk/wp-content/uploads/2017/11/Sams-Story.pdf)
31010
SINF VA SINFDAN TASHQARI MASHG‘ULOTLARDA INTERAKTIV O‘YINLARNI TASHKIL ETISH METODIKASI
Mamajanova Marg‘uba Yaminjanovna Namangan viloyati Kosonsoy tumani 25-sonli
umumiy o‘rta ta’lim maktabi Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisiTelefon: +998 97 231 81 92
Annotatsiya: Quyidagi ilmiy maqolada sinf va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda interaktiv o‘yinlarni tashkil etish metodikasi ya’ni – darsdan tashqari faoliyat tizimi o‘qitishning nazariy va amaliy tizimini to‘ldirishi, o‘quvchining ta’lim jarayonidagi yetakchilik roli quyidagi pedagogik vazifalarni hal etish imkoni haqida ilmiy tahlil qilishga harakat qilingan.
Kalit so‘zlar: “Aqliy hujum”, “Ishchanlik o‘yini”, “Rolli o‘yin”, “Munozara”, “Taqidiy fikrlash”, “bumerang”, “Arra”, “Zanjir”, “Sinkveyin”, “Pinbort”, “Muzyorar”.
darsdan tashqari faoliyat tizimi o‘qitishning nazariy va amaliy tizimini to‘ldiradi. Uning asosiy vazifasi o‘quvchilarning o‘qishdan tashqari bo‘sh vaqti mobaynida o‘zini – o‘zi tarbiyalash va ijtimoiy foydali mehnat bilan shug‘ullanish uchun oqilona taqsimlashga yordam berishdir.
Boshlang‘ich ta’limda darsdan tashqari faoliyatni zamonaviy tashkil etish ijodiy jarayon bo‘lib, tarbiyachidan chuqur bilim, malaka va xohish talab qilgani kabi o‘quvchilardan ham ularning intilishlari va ehtiyojlarini talab etadi.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarni tashkil qilishda kasbga yo‘naltirish ishlari texnologiyasining funktsonal tuzilmasi ijtimoiy ishlab chiqarish munosabatlarining, jamiyatda mavjud kasblar doirasining kengayib, chuqurlashib hamda murakkablashib borishi o‘z – o‘zidan shaxsga ta’lim berish, dunyoqarishini shakllantirish, kasb tanlashga yo‘llash hamda ishlab chiqarish jarayonidagi faol ishtirokining kafolati bo‘lgan kasbiy malakalarini shakllantirish jarayoniga nisbatan yangicha samarali yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam bo‘luvchi ehtiyojini yuzaga keltiradi.
Ma’lumki, ta’lim tizimi jamiyatda shakllangan muayyan ehtiyoj asosidagi ijtimoiy buyurtmani bajarishga yo‘naltiriladi. Ayni vaqtda O‘zbekiston Respublikasida barkamol avlod shaxsini shakllantirish, uni kelajak hayotda o‘z o‘rnini topishi va raqobatbardosh kasb egasi sifatida tarbiyalash talabi ijtimoiy buyurtma sifatida yuzaga kelmoqda. davr talabi ta’lim oluvchini ta’lim jarayonining sust tinglovchisi bo‘lishdan faol ishtirokchisiga aylantirishni taqozo etmoqda.
O‘quvchining ta’lim jarayonidagi yetakchilik roli quyidagi pedagogik vazifalarni hal etish imkonini beradi:
– o‘quvchida bo‘lajak kasbi to‘g‘risidagi bilimlarni va ma’lumotlarni o‘zlashtirishga bo‘lgan ehtiyojini qaror toptirish;
– kasb tanlashga nisbatan ongli yondashuvni shakllantirish; - mustaqil faoliyat yuritish ko‘nikmalarini shakllantirish;
– o‘quvchilarda mustaqil fikr yuritish, nazariy va amaliy bilimlar mohiyatini tahlil etish, ular borasida xulosalar chiqarish, umumlashtirish hamda ularni o‘z amaliy faoliyatiga tadbiq etish ko‘nikmalarini yuzaga keltirish va takomillashtirish.
O‘quvchilarni kasb tanlashga yo‘llashda ta’lim shakli, metod va vositalarning ahamiyati katta. Zero, ular o‘quvchining imkoniyatlarini yuzaga chiqarish bilim, ko‘nikma va malakalarini bo‘lajak faoliyat sohasi talablari asosida shakllantirish uchun shart-sharoit yaratib beradi. O‘z navbatida o‘quvchilarning yosh, psixologik, fiziologik xususiyatlari, bilim darajasi, dunyoqarashining ko‘lami hamda ularning faolligi samarali, ilg‘or, no‘ananaviy ta’lim shakli, metod va vositalarini tanlash, ulardan maqsadga muvofiq darajada foydalanish uchun turtki bo‘ladi.
Ta’lim jarayonining mazmuni asosida ta’limning shakl va metodlari belgilanadi. Ta’lim muassasalari oldida turgan vazifalarning hal etilishi mashg‘ulot mazmuni, ta’lim shakli, metodlari hamda vositalarining samaradorligiga bog‘liq bo‘ladi. Ta’lim shakli, metodlari va vositalari o‘quvchilarni kasb tanlashga yo‘llash, ularda chuqur bilim dunyoqarashni hosil qilish ishiga xizmat qiladi.
Ta’lim muassasalari oldida turgan vazifalarning hal etilishi mashg‘ulot mazmuni, ta’lim shakli, metodlari hamda vositalarining samaradorligiga bog‘liq bo‘ladi. Ta’lim shakli, metodlari va vositalari o‘quvchilarni kasb tanlashga yo‘llash, ularda chuqur bilim dunyoqarashni hosil
31110
qilishiga xizmat qiladi1. Shu o‘rinda hozirgi kunda ta’lim jarayoniga innovatsion texnalogiyalar va interaktiv metodlarni
qo‘llashga qiziqish tobora keng tus olmoqda. Interaktiv mashg‘ulotning asosiy metodlariga: “Aqliy hujum”, “Ishchanlik o‘yini”, “Rolli
o‘yin”, “Munozara”, “Taqidiy fikrlash”, “bumerang”, “Arra”, “Zanjir”, “Sinkveyin”, “Pinbort”, “Muzyorar” va h.k.
Shuni ta’kidlash joizki, interaktiv mashg‘ulotlarda shakl va metodlar birgalikda mavjud bo‘lib, ularni shartli ravishdagina ajratish mumkin. Interaktiv mashg‘ulotlar aniq rejalashtirilgan holda dars maqsadini belgilab, dars loyihasi ishlab chiqilgandan keyingina amalga oshiradi.
Xulosa shuki, o‘quv jarayonida samaradorligini, kafolatini ta’minlashning yagona yo‘li ta’lim oluvchining shaxsiy faolligiga erishishidir. buning uchun ta’lim-tarbiya jarayonida, xususan, boshlang‘ich sinf tabiatshunoslikdan sinfdan tashqari ishlarida pedagogik texnalogiyalarni samarali qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:1. Avliyakulov N.X. Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari. O‘quv qo‘llanma. – T.: 2001.2. holmatov P. Q. darsdan tashqari mashg`ulotlar jarayonida o`quvchilarni kasb-hunarga
yo`llash. 13.00.02-Mehnat ta`limi nazariyasi va metodikasi. Ped. fan. Nomz. diss.Guliston. 2004.
3. Mavlonova R.A., Raxmonqulova N. “boshlang‘ich ta’limnining integratsiyalashgan pedagogikasi” – T.: Ili-Ziyo 2009 y.
1 Avliyoqulov N. X.Zamonaviy o`qitish texnologiyalari. O`quv qo`llanma. – Т.: 2001. – 68 b.
31210
МаТеМаТика дарсларида ЎҚиТиШнинг Техник восиТаларидан ФоЙдаланиШ саМаралари
Пошшаҳўжаева Раънохон ЎлмасбоевнаМархамат тумани 2- сонли мактаб математика фани ўкитувчиси
+998 901700763
фанларни ўқитишда турли воситалардан фойдаланилади. Булардан асосийси ўқув ада-биёти ва ёрдамчи воситалардир. Ўқув адабиётлари мавзуларнинг асосини қамраб олса, ёр-дамчи воситалар мавзу мазмунини тўлдиришга хизмат қилади. Ўкув методик адабиетнинг анализи шуни кўрсатмокдаки, кўпчилик авторлар укитиш воситалари деганда нихоятда турли табиатли моделлар мажмуни тушунишар экан. Адабиётда модел ва моделлаштириш-нинг ҳар хил таърифлари берилади, буларнинг ҳаммаси асосан ушбу таърифга келтирила-ди: модел дейилганда ҳар қандай табиатли объект тушунилиб, у ўрганилаетган объектнинг ўрнини шундай босмоғи лозимки, бу объектни ўрганиш жараёнида ўрганилаетган объект ҳақида янги информациялар берсин, моделлаштириш деб эса шундай ясашлар ва объ-ектлар ҳақида янги билимлар олиш мақсадида моделларни ўргатишга айтилади. Шундай қилиб, ўқитиш воситаларининг объектлар тўплами сифатида характерли хусусияти шун-дан иборатки, уларнинг ҳар бири:
а) ўрганилаетган тушунчани тўла тасвирлайди ёки қисман алмаштиради. б) ўрганилаетган тушунча ҳақида янги информациялар беради. Дарслик математика курсининг асосий мазмуни жиддий системада тушунарли қилиб
баён қилинган китобдир. Дарсликнинг асосий вазифаси ўқувчиларга билим олишларида ва дарсда олган билимларни мустаҳкамлашда ёрдам беришдан иборат. Дарслик-ўқувчилар учун мўлжалланган асосий ва зарур ўқитиш воситасидир. Дарслик структураси, асо-сан, программа томонидан аниқланади, дарсликдаги булимлар, программада ажратилган бўлимларга (“ўнлик”,”юзлик”,”минг”,”Куп хонали сонлар” ва х.к) асосан мос келади. ҳар қайси бўлим темаларга бўлинади. Дарслик билан ишлашни ўргатиш асосан икки йўналишда олиб борилмоғи лозим: ташкилий характердаги иш ва дарслик билан унинг мазмуни ва моҳияти бўйича ишлашга ўргатиш. математика дарсликларининг хусусияти шундан иборатки, уларда назарий материал ҳам, амалий материал ҳам берилади. Шу сабаб-ли дарсликдан дарснинг турли боскичларида фойдаланиш мумкин. математика ўқитишда ўқувчиларга дарсликда мавжуд бўлган математик ёзувларнинг, расмларнинг, схемалар-нинг ва чизмаларнинг моҳиятини тушунтиришга йўналтирилган иш катта ахамиятга эга, бу айтилганларнинг ҳаммаси дарсликнинг асосий мазмунини ташкил килади. математика ўқитиш жараёнинг сифати ва самарадорлигини ошириш мақсадида ўқув-методик комплек-си яратилади. Бу комплекси таркибида дарсликдан ташқари, математикадан топшириқлар ёзилган карточкалар, босма асосли дафтарлар ўқитувчиларга мўлжалланган методик тав-сиялар ва кўрсатмалар ва бошқалар киради. Сўнги йилларда бошланғич математикани ўқитиш жараёнига ўқитишнинг эркин воситалари дадил кириб бормоқда. Бу воситалар диапроекторлар ва бошка апаратлар ёрдамида қўлланилади. Экран қўлланмалари икки хил бўлади:
1.Динамик қўлланмалар. Динамик қўлланмаларга кинолавҳалар ва кинофильмлар каби ҳаракатли воситаллар киради. Аммо шу вақтгача бошланғич математика курси буиича биронта ҳам кинолавҳа ёки кинофильм ишланмаган.
2.Статик қўлланмалар. Буларга диофильмлар ва диопозитивлар киради. Диопозитивлар ҳам диофильмлар каби самарали ўқитиш воситалари ҳисобланади. Диопозитларнинг диофильмлардан фарқи шундаки, диопозитивлар бир-бири билан боғланмаган алоҳида кадрлардан тузилган. Диопозитнинг ҳар бир кадрида ихтиёрии тартибда ва ҳар хил тушунтиришлар билан фойдаланиш мумкин. Диопозитивлар мустакил ва назорат ишлар ўтказиш, сўраб чиқиш ва х.к. масалалар ечишга ўргатишда диопозитивлардан фойдаланиш айниқса мақсадга мувофиқдир. Ўкитувчиларнинг иш тажрибасида ўқитишнинг эпидиаскоп ва кодоскоп каби техника воситалари кенг қўлланилади. Экпидаскоп дарслик, қўлланма ва бошқалардаги расмларни кўрсатиш имконини беради. ҳар хил схемалар ва чизмалар, фолографиялар ва бошка экпидияскоп учун қўлланма бўлиб хизмат қила олади. Экпидаскомнинг камчилиги шуки, сифатли тасвир хона бутунлай коранғу килингандагина
31310
ҳосил бўлади. Кодоскоп учун қўлланмалар тайёрлашда энг оддий материаллардан фойдаланиш мумкин. Бунинг учун ойна, ренгин пленкаси, полиэтилен пленка бўлса кифоя. Кодоскопдан коранғулаштирилмаган ёки бироз коранғилаштирилган хоналарда фойдаланиш мумкин. Айтиб ўтилган материалларга рангли сиёҳларда, фламастерларда ёзиш мумкин. методик адабиётда кадоскоп учун ўқув материалларини кодопозитивлар деб аташ қабул қилинган. математика дарслларида магнитафондан фойдаланиш мақсадга мувофик. юқорида магнитафонлар ёрдамида диофильмларни овозли қилишда қўлланилган эди. Бундан ташкари, математик диктантлар утказишда фойдаланиш мумкин.
Хулоса қилсак, дарс жараёнида қўлланиладиган техник воситалар дарс самарадорлигини оширишда етакчи воситалардан биридир. Шунингдек улардан фойдаланиш ўқувчиларда дарсга бўлган қизишни оширишда ҳам ўз афзалликларига эга.
фойдаланилган адабиётлар:1.Н.Абдуллаева. “математика ўқитиш методикаси” . Ангрен 2005. 2. Йулдошев Ж. «янги педагогика техналогия йуналишлари, муаммолари, ечимлари».
Халк таълими 1999й. №4.3. Бабанский А.Б. «Хозирги замон укитиш методикаси». Т., 1994.
31410
БоШланҒиЧ синФларда она Тили Фанини ТаШкил ҚилиШда МавЗУлар кеТМа-кеТлигининг аҳаМияТи
Режавалиева Муяссархон Исмоиловна Мархамат тумани 6-мактаб бошланғич синф ўқитувчиси
+998 93 411 6425
аннотация:мақолада бошланғич синфларда она тили фанини ташкил қилишдаги бир қатор масала ва камчиликлар борасида сўз юритилади.
калит сўзлар: она тили, лексик-семантик гуруҳ, кўникма, малака, тўғри ёзув қоидалари.
Бошланғич синфлар она тили таълими ўқувчиларда нутқ фаолиятининг асосий турла-рини ўстириш билан бир қаторда, қуйидаги муҳим масалаларни ҳал этишни кўзда тута-ди: Бошланғич синфларда она тилидан бериладиган билимлар мазмунини ўзбек тилининг товуш тузилиши ва ёзма нутқда товушларни ифодалаш усуллари ҳақидаги, сўзларнинг ўзгариши ва гапда сўзларнинг боғланиши ҳақидаги, сўзларнинг морфемик таркиби ва сўз ясалиши, сўзларнинг лексик –семантик гуруҳи ҳақидаги, ўзбек тилининг тўғри ёзув қоидалари ва тиниш белгиларининг ишлатилиши ҳақидаги билимлар ташкил этади. Бе-рилган бу билимлар ўқувчилар нутқини ўстиришга хизмат қилади. Она тили ўқитишнинг мазмуни ва методлари ўқувчиларга дастур талаб қилган ҳажмда пухта билим бериш, кўникма ва малакалар ҳосил қилишга кўмаклашиши лозим. мактабни битириб чиққан ёшлар ижтимоий, иқтисодий ва маданий ҳаётнинг ранг –баранг жабҳаларида, мулоқот ва муносабатнинг барча турларида ўзбек тилидан бемалол –эркин, самарали ва тўғри фойда-лана олиш, унинг чексиз имкониятларидан тўлақонли баҳраманд бўлиш, зарурий кўникма ва малакаларга эга бўлишлари керак. «Она тили» дарсларида ўқувчиларни мустақил ва ижодий фикрлашга йўналтириш лозим. Шунинг учун ўқувдастурива у асосида яратилади-гандарсликларда грамматик қоидаларни ёдлатишдан воз кечиш, ижодий тафаккур тарзини шакллантириш, дарс ва машғулотларни ўқувчиларнинг нутқий малакасини юзага келти-ришга қаратиш мақсад қилиб олинди. Умумий ўрта таълим муассасаларида она тили фани-ни ўқитишнинг мақсади –ўқувчиларда оғзаки ва ёзма нутқ кўникмасини, ижодий фикрлаш малакасини, китобхонлик ва нутқ маданиятини ривожлантиришдан иборат. Она тили фа-нини ўқитишнинг асосий вазифаси: ўқувчи шахсини фикрлашга, ўзгалар фикрини англаш-га, ўз фикрини оғзаки ҳамда ёзма шаклда саводли баён қила олишга қаратилган нутқий компетенцияни ривожлантириш; ўқувчиларда грамматикага оид билимларни (фонетика, лексикология, сўзнинг таркиби, сўз ясалиши, морфология, синтаксис, ёзув ва имло, тиниш белгилари, нутқ услублари, стилистикага оид тушунчаларни) шакллантириш ва ривож-лантириш ҳамда она тилининг кенг имкониятларидан унумли фойдаланган ҳолдаўқиган, кўрган, эшитганларини нутқий тўғри ва равон баён эта олиш кўникмаларини ривожлан-тиришга қаратилган лингвистик компетенцияларни шакллантиришдан иборат. Она тили фанининг ўқув дастури ўқувчиларда компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган Давлат таълим стандарти талабларидан келиб чиқиб тузилган. Ўқув дастурида ўқувчиларда фанга доир нутқий валингвистик компетенцияларни ҳамда таянч компетенцияларнинг эле-ментларини шакллантириш кўзда тутилган. Бошланғич таълимда–ўқувчиларнинг савод-хонлигини таъминлаш, оғзаки ва ёзма нутқида адабий нутқ меъёрларига риоя қилишни шакллантиришдан иборат. янги таҳрирдаги ўқув дастуридаги ўзгаришлар. 1-4-синфларда “Иқтисод ва солиқ алифбоси” фанининг содда элементлари она тили фани мазмунига, яъни мавзулар кесимида ҳам сингдириб ўқитилиши кўзда тутилган. Шунингдек, 1-4-син-фларда Она тили фани чуқур ўрганиладиган ихтисослаштирилган давлат умумтаълим му-ассасаларида таълим жараёнини такомиллаштириш, таълим сифати ва самарадорлигини ошириш, ўқувчилардаги қобилият ва истеъдодни янада камол топтириш учун ихтисослик-ка йўналтирилган ўқув дастури компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган ўқув дастурига мослаштирилди. Бунда йиллик ўқув соатлари А1 босқичда 608 соат бўлса, А1+ босқичда эса 680 соатни ташкил этади.
Ўрта умумий таълим мазмунида узвийликни таъминлаш мақсадида 2017 йилда тасдиқланган ўқув дастурида 3-синф она тили фани мазмунида“Асос”, “Асосдош сўзлар” мавзулари “Асос”, “Асосдош сўзлар” мавзуларига ўзгартирилди.Нутқий компетенция
31510
(тинглаб тушуниш, сўзлаш, ўқиш, ёзиш): мавзу доирасида ўқитувчи нутқини ва содда аудио (мультимедиа иловалари) матнларни ва топшириқларини тинглаб тушуна олади; кўрган расмлари ва ўқиб эшиттирилган матн юзасидан ўқитувчи ёрдамида суҳбатга кириша олади, нутқ жараёнида ўзлаштирган янги сўзларни оғзаки нутқда қўллай олади. Нутқ ва матннинг гаплардан тузилиши, матнни мазмунан боғланган гаплардан тузилишини айтиббера олади; кишиларнинг ҳис-ҳаяжонини билдирган гапларни, гапларни мазмунига кўра фарқлайди, охиридаги нуқта, сўроқ ва ундов белгиларига қараб ўқий олади, ажрата олади, гап оҳангига риоя қилган ҳолда равон ва ифодали ўқий олади;гапни бош ҳарф билан бошлаб ёза олади, расмларга қараб гап тузади ва ёза олади, ҳарфларни ёзувда имло ва ҳуснихат қоидаларига амал қилган ҳолда ҳарфларни бир-бирига улаб, кўчириб, намунага қараб ёза олади. Бир мавзу доирасидаги саволларга жавоб ёза олади, 15-20 сўзли диктант ёза олади. Лингвистик компетенция: ўзбек тилида нутқ товушларини тўғри талаффуз қила олади, сўзларни талаффуз меъёрларига риоя қилаган ҳолда бўғинлаб кўчириш қоидасига риоя қила олади, мавзуга оид сўзларни оғзаки ва ёзма нутқда қўллай олади, тиниш белгиларини тўғри қўллай олади. 2-синф.Ўқувчиларда шаклланган фанга оид компетенция элементлари:Нутқий компетенция (тинглаб тушуниш, сўзлаш, ўқиш, ёзиш):ўқитувчи нутқини, видео ва аудио (мультимедиа иловалари) матнларни ва топшириқларини тинглаб тушуна олади; расмлар асосида ва ўқиб эшиттирилган матн юзасидан суҳбатга кириша олади;нутқ жараёнида ўзлаштирган янги сўзларни оғзаки нутқда қўллай олади; машқ матнидаги сўзларни қўшиб, гап оҳангига риоя қилиб равон ва ифодали ўқий олади; шахс ва нарсанинг саноғини билдирган сўзлар нечта?, қанча? сўроқларига, шахс ва нарсанинг тартибини билдирган сўзлар нечанчи? сўроғига жавоб бўладиган сўзларни, бир мавзу доирасидаги саволларга жавоб ёза олади; 3-4 та гапдан иборат ижодий матн ярата олади;расмлар асосида қисқа матн туза олади,хатбошига, имло ва ҳуснихат қоидаларига амал қила олади. Лингвистик компетенция: ўзбек тилида нутқ товушларини тўғри қўллай олади; талаффуз меъёрларига риоя қила олади; бўғин кўчириш қоидасига риоя қила олади; мавзуга оид сўзларни оғзаки ва ёзма нутқда қўллай олади; тиниш белгиларини тўғри қўллай олади; 30-40 сўзли диктант ёза олади. А1+Нутқий компетенция (тинглаб тушуниш, сўзлаш, ўқиш, ёзиш): машқ ва топшириқлардаги ахборотни тушуна олади; машқ ва топшириқларда берилган матнни орфоэпия қоидаларига риоя қилиб равон ўқийди; 4-5 та гапдан иборат ижодий матн ярата олади. Лингвистик компетенция: нутқда сўзларнинг грамматик шаклларидан тўғри фойдалана олади; 35-45сўзли диктант ёза олади. А1+Нутқ ўстириш (1 соат) ҳуснихат (1 соат) НУТҚ ЎСТИРИШ. матн. матннинг ўзаро мазмунан боғланган икки ва ундан ортиқ гаплардан тузилиши. Сўроқлар ёрдамида матнни қисмларга бўла олиш. Кичкина матнга ва матн қисмларига сарлавҳа қўйиш. Баён ҳақида тушунча. матнни саволлар ёрдамида қайта ҳикоя қилиш. Унча катта бўлмаган матн юзасидан уч-тўрт сўроқ гаплардан тузилган режа асосида баён ёзиш. Расмларга қараб саволлар ёрдамида гаплар тузиш ва уни имловий тайёрликдан сўнг ёзиш. Ўқитувчи раҳбарлигида бир мавзуга оид бир неча гап туза олиш. Болаларнинг ўйинлари, ўқишлари, қизиқишлари ҳақида кичик ҳикоя тузиш.
Адабиётлар рўйхати:1. Абдуллаева ҳ.А., Бикбоева Н.У. ва бошқалар. Бошланғич таълим концепцияси. – Т.:
«Бошланғич таълим», 1998.2. Ғаффорова Т. Бошланғич таълимда замонавий педагогик технологиялар. - Т.: «Та-
факкур», 2011.3. Ахмедова Н., Иноятова м., матназарова К. Бошланғич таълимдаги муаммоларни бар-
тараф этиш йўллари. методик тавсиялар. – Т.: library.ziyonet.uz/ru/book/ download/16233, 2015.
31610
ЭсТеТиЧеское восПиТание доШколЬников
Сайфутдинова Лилия Масгутовна,Воспитатель ДОО №32, г.Наваи
Природа, являясь средой обитания человека, источником, питающим его жизненные силы и вдохновляющим его на сбережение его богатств, вместе с тем заключает в себе огромный потенциал всестороннего развития личности. Особенно эффективно осущест-вляется это развитие, если оно начинается с раннего детства. Природа возбуждает любозна-тельность ребёнка, воздействует на его сенсорику и вызывает чувство прекрасного. можно без преувеличения сказать, что наиболее полно ребёнок познаёт красоту окружающего мира через восприятие красоты природы. Взаимосвязь изобразительной деятельности и ознакомление детей с природой обогащает познания детей о природе, и их изобразитель-ное творчество. Создаваемые детьми рисунки способствуют закреплению и уточнению их знаний об объектах природы, формируют интерес к природе и положительное отношение к ней. В связи с этим целенаправленные наблюдения с детьми объектов природы должны осуществляться как единый процесс естественнонаучного и эстетического познания. Осу-ществлять этот процесс необходимо так, чтобы вызвать у детей положительное отношение к природе, яркие эмоциональные переживания. Всё это повышает интерес к природе и вызывает желание отражать её явления в своём творчестве.
Изображая природу, дети вновь испытывают эстетические чувства к ней, что делает их жизнь интереснее и содержательнее. Ребёнок с помощью органов чувств, воспринимает многообразие свойств природных объектов: форму, величину, звуки, краски, простран-ственное положение, движение и т.д. У него формируются конкретные первоначальные и яркие представления о природе, которые в дальнейшем помогают ему увидеть и понять связи и отношения природных явлений, усвоить новые понятия. Бережное отношение к природе зависит от способности эстетически воспринимать её, т.е. уметь видеть и пере-живать красоту природы. Эстетическое восприятие обеспечивается непосредственным «живым» общением детей с природой.
Наблюдение красоты природных явлений – неисчерпаемый источник эстетических впе-чатлений. Важно показать детям эстетические качества природных явлений, научить их чувствовать прекрасное, вызывать оценочные суждения, связанные с переживанием кра-соты наблюдаемых явлений.
Эстетическое восприятие природы вызывает у детей чувства бережного, заботливого отношения к растениям, животным, стремление не убивать, а приумножать и ухаживать за ними. Стремление передать образы природы в рисунке (лепке, аппликации) приводит к углублению, уточнению знаний и представлений о природе, её объектах и явлениях. Вместе с тем обогащается содержание детского творчества образами природы. В детских рисунках (лепке, аппликации) появляются новые темы. И в процессе познания природы, и в процессе её изображения у детей развиваются психические процессы, лежащие в ос-нове познания природы и отражение её в художественном творчестве: восприятие, мыс-лительные операции, воображение, положительное эмоциональное отношение к природе и к изобразительной деятельности.
Идея гармонизации отношения человека с природой включает в себя и эстетическую сторону: ознакомление детей с природой, а затем её отражение в изобразительной деятель-ности детей служат решению этой задачи. Искусство, передавая окружающую действи-тельность (в том числе и природу) в образах, преобразует её. Но чтобы её преобразить, её надо познать. Такое познание осуществляется в процессе повседневного восприятия объектов и явлений природы, организуемых педагогом систематических наблюдений.
Развитию у детей образного, эстетического восприятия, а, следовательно, образного познания природы способствует использованию в этом процессе образных выражений, сравнений, эпитетов, которые можно найти в поэтических произведениях. яркие поэти-ческие строчки можно подобрать ко многим предметам и картинам природы, которая вдохновляла творчество многих поэтов и писателей. Реальный мир и мир природы – это объекты искусства и творчества отражения его ребёнком в рисунках, лепке, аппликации. Необходимо развивать в детях умение созерцать природу, наслаждаться ею, вглядываться,
31710
вслушиваться. В задачу ознакомления детей с природой входит знакомство с временами года, их спецификой и сменой, с такими явлениями, как дождь, снег, иней и другие, с животными и растительным миром. И предложение изобразить картины природы, живот-ных всегда встречает у детей положительный отклик. Также дети вырезают и наклеивают цветы, составляют декоративные композиции из цветов, листьев и веток. Они лепят ры-бок, птиц, зверей. А чтобы дети могли изобразить всё это, необходимо сформировать у них отчётливые представления об объектах природы. В связи с этим целенаправленные наблюдения с детьми объектов природы, учитывая и задачи их последующего изображе-ния, должны осуществляться как единый процесс естественнонаучного и эстетического познания. Детям при ознакомлении с природой следует давать правильные представления о жизни животных, растений, о красоте их внешнего вида, в интересной, часто своеобраз-ной форме, повадках (у животных). Осуществлять этот процесс необходимо так, чтобы вызвать у детей положительное отношение, яркие эмоциональные проявления; всё это повышает интерес детей к природе и вызывает желание отражать её явления в своём твор-честве, передавая форму и цвета её объектов и явлений. Изображая природу, дети вновь испытывают эстетические чувства к ней, что способствует повышению эффективности воспитательно-образовательной работы с детьми, делает жизнь детей интереснее и со-держательнее, эмоционально богаче, вызывает у них желание сохранить красоту природы. Чтобы обеспечить успешное изображение детьми животных, доставить им радость оттого, что им удалось нарисовать, необходимо организовать восприятие детьми животных. Дети могут видеть животных и наблюдать за ними при посещении зоопарка, в цирке, на улице. Но живой объект находится в движении, что увлекает ребёнка и не всегда позволяет вы-нести из такого наблюдения точное представление о форме частей животного, их величи-не, месте расположения. Поэтому для уточнения образа можно использовать игрушечных животных, их изображения на фотографиях, иллюстрациях, картинах. Тогда дети могут не только внимательно рассмотреть то, что потом предстоит изображать, но и обвести рукой каждую часть. Это поможет нарисовать животное. Научится изображать животное для детей очень важно, потому что это поможет им создавать иллюстрации к сказкам, ко-торые дети любят и, изображая которые, они испытывают чувство радости, удовольствия. С детства, научившись понимать природу, ценить её, ребёнок, будучи взрослым, сможет испытать на себе её благотворное влияние.
Искусство и изобразительная деятельность самих детей, поможет им закрепить и углу-бить пока элементарные, но нужные знания о родной природе, о месте и роли человека, живущего с ней в единстве.
Литература1. Бутенко Н.В. Педагогические принципы художественно-эстетического развития де-
тей в период детства, отражающие идеи дошкольного образования // мир науки, культуры, образования. – м., 2013. – № 2 (39). – С. 16-19.
2. Бутенко Н.В. Принцип обогащения сенсорного опыта детей дошкольного возрас-та в изобразительной деятельности // Педагогика и психология в контексте современных исследований проблем развития личности: материалы I межд. научно-практ. конф. – м., 2013. – Ч. 2. – С. 6-1
31810
THE USE OF “DEBATE” TECHNIQUE TO DEVELOP SPEAKING ABILITY OF UPPER-GRADE PUPILS AT SCHOOLS
Salikhova Gulnoza PattakhovnaTeacher at school № 68, Sergeli District, Tashkent.
[email protected] 90 9335395, 977622117
Annotation: This article is about “The use of “debate” technique to develop speaking ability of upper-grade pupils at schools”, and it can help teachers to improve pupils’ speaking skills, to have effective and interesting teaching process in education system.
Key words: Debate technique, speaking, CLT, debate formats, types of debate technique, advantages and disadvantages of using debate
English has become the global language and the primary method of communication for the people of the world in fact it is now common for English to be referred to as International or even Global English. Within this global environment fluent English is vital for wider economic and to some extent social success. Any company in the modern world of open economies, the ability to speak English is one of the principle requirements of employees and stakeholders alike, to meet the demands of the global economy, a sound English speaking skill has become the medium for the ease of communication.
A good performance in English is required at all levels, and students are expected to use English in various situations, both in and out of their classrooms and with local and foreign communities. This leads us to the crux of our problem- whist the nation is aware of the need for sound global English, whilst schools place a high emphasis on the teaching of English across the levels- it is a sad indictment that speaking ability frequently fails to meet the required standard. There might be justifiable reasons for this, not least that students feel too shy to speak, fear losing face or making mistakes they might struggle with pronunciation or have not had enough times to practice. It has also been claimed that students do not have enough opportunities to use their English skills in ‘real life’ situations . Add to this the heavy focus on the more easily assessable reading and grammar and there is a real and significant problem with the development of English speaking skill.
having many chances to train and practice with students to participate in English debate competitions, debate was a challenging and highly rewarding activity for those who were involved. It has been argued that debate allows students to share and cooperate with one another. It educates students with responsibility, encourages creativity, deepens friendships and strengthens the rapport with the teacher. The ability to speak freely also improves when students practice debate because they take part in conversations as they are debating. Likewise debate can motivate student to practice the language. It can embolden students in critical thinking, and develop students’ speaking ability in communication.
debate is a speaking situation in which opposite points of view are presented and argued. debate is about real or simulated issues. The students’ roles ensure that they have adequate shared knowledge about the issue and different opinions or interest to defend. At the end of activity, they may have to reach a concrete decision or put the issue to a vote.
Communicative Language TeachingSpeaking is considered as the productive and oral skill. Speaking is a cognitive skill, is the idea
that knowledge become increases automately through successive practice.Speaking is the productive oral skill. It consists of producing systematic verbal utterance to
convey meaning. Speaking is the process of building and sharing meaning through the use of verbal and non-verbal symbols, in a variety of contexts. It means that speaking is an interaction between speakers with listeners.
based on definitions:- speaking is the process of sharing with others, knowledge, interests, attitudes, opinions or
ideas.- The speaker’s ideas become real to him and his listener.- speaking skill is the ability to say, to address, to make known, to use or be able to use a given
31910
language in the actual communication.debate is a speaking situation in which opposite points of view are presented and argued. de-
bate is about real or simulated issues. The students’ roles ensure that they have adequate shared knowledge about the issue and different opinions or interest to defend. At the end of activity, they may have to reach a concrete decision or put the issue to a vote.
English speaking ability is the ability to verbalize the English language in conversation purpo-sively, to speak fluently and communicate effectively, to use language structure and vocabulary in the right context, to use appropriate pronunciation, and to apply appropriate manner.
Students’ perceptions towards the use of debate Technique refer to students’ views, opinions, and beliefs in their speaking ability, and learning through debate.
A debate is a speaking situation in which opposite points of view are presented and argued. It has also been pointed out, that a debate may be defined as verbal action or a form of formal argument on a topic or issue about which two groups or teams of people do not agree. Moreover it has been suggested , that debate is data in which people take up positions, pursue arguments and expound on their opinions on a range of matters; with or without some sort of lead figure or chairperson. debate is a process of presenting an idea or opinion in which two opposing parties try to defend their idea or opinion. debate is an excellent activity for language learning because it engages students in a variety of cognitive and linguistic ways.
There are many different debate formats with distinct procedures, the three main formats are1.Standard Debate Format: which is used most often by beginning debaters.2.The Cross-examination Format: which is used for most tournaments at the high school and
college level. 3.The Linclon Douglas Format: which is a popular format for debating value issues.4.Simplified Debate Format: which is used most often with non-native speakers.debating in the classroom can take many forms. The following debate activities offer a range of
opportunities to increase student understanding and involvement with the course material.1- The four-corner debate starts with a question or statement such as: “The federal health
care law is a constitutional exercise of the commerce clause.” Students are then afforded time to personally consider the statement and their views based on the law. The four corners of the class-room are labeled “strongly agree,” “agree,” “disagree,” and “strongly disagree.” After personal consideration, the students move to the corner that most represents their position on the issue. The groups in each corner of the classroom then work together to come up with the best arguments for their position.
2- Role-play debates: This type of debate helps to avoid dualistic debate models by assigning students to argue on behalf of different characters in a situation. for instance, in the issue of na-tional health care, students could be assigned to various roles, such as a doctor, a patient, a wealthy person, a poor person, a lawyer, a judge, an insurance company, the president, and so on. Through the debate of the issue from various point of view, the students can broaden their understanding of the issue and its complexity.
3- Fishbowl debates: This type of debate can take several different forms, it involves grouping chairs in a circle pattern. Several chairs are then placed inside the circle for teams representing the different positions of the debate. chairs can also be added or several students representing the audience. To bolster attention among those outside the fishbowl, an empty chair can be added, which is free game, allowing someone from the outside to enter the fishbowl to ask a question or make an argument.
4-Think-pair-share debates: This type of debate requires students to think and make notes alone about the issue. After personal reflection is completed, pairs are formed. The pairs then work together, comparing their notes and creating lists to support both sides of the issue. Once com-plete, the pairs of two are combined with another pair. The newly formed groups of four discuss the issue, choose a position, and edit their list down to their best arguments. finally, the groups of four present their position and reasons to the class.
Debate has many advantages in teaching speaking • debate allows the students to share and cooperate well with one another;• it educates the students’ about responsibility,• encourages creativity,• deepens friendships and builds rapport with the teacher
32010
• students are motivated and enjoy the activity.• finally, it can improve the students’ speaking ability.In the learning process, debate has limitations too. • firstly, debate technique only can be used for specific subjects, such as subjects that are
concerned with agreeing and disagreeing and giving argument.• Secondly, debate needs a long times for preparation. Much preparation is needed in debating
in order to make sure the debate runs well. Students should prepare their arguments before the debate to make it easier for them to attack the opponent’s opinion.
• finally, it requires the students to be controlled in defending their argument. Many students can’t control their emotion when they defend their argument.
Although it has these disadvantages, its seems that the benefits do outweigh the disadvantages in the development of English speaking. Moreover, these disadvantages can be minimized by the teachers.
References1. Alasmari, A. (2012). Using debate in EfL classes. English Language Teaching; Vol. 6,
No. 1. canadian center of Science and Education. 2. baker, T. (2009). debating in the EfL classroom. Ih Journal of Education and development.
No.27.3. bambang, S. (2006). Teaching English as a foreign Language., Yogyakarta : Graha Ilmu.4. brown, A. (1997). An Investigation of rates Orientation in Awarding Scores in the ILETS
Oral Interview. cambridge University Press.5. brown, h. d. (2000). Principles of Language Learning and Teaching. NY: Pearson Longman.
32110
ПедагогиЧескиЙ МенедЖМенТ как вид УПравленЧескоЙ деяТелЬносТи Педагога
Г.НукусСейтимбетова Айгул
преподователь математики
аннотатция: В теории и практике образования отмечается усиление стремления к ос-мыслению целостного педагогического процесса с позиции науки управления, приданию ему научно обоснованного характера. Управление этим процессом представляет собой целенаправленное, сознательное взаимодействие его субъектов на основе познания объ-ективных закономерностей для достижения оптимального результата .
Базовые слова: Орудием труда выступает слово, речь. Результат труда – уровень гра-мотности (обученности), воспитанности и развития объекта педагогического менеджмента – обучаемых.
Управление образованием на сегодняшний день связано с понятием «педагогический менеджмент».Английское слово «менеджмент» (management) не переводится на русский язык дословно. Его принято переводить как «управление», а «менеджер» – как «руково-дитель». Первоначально слово «менеджмент» обозначало искусство управлять лошадьми и произошло от глагола to manage, который примерно означает «объезжать лошадей» и, в свою очередь, восходит к латинскому manus – «рука». Применение менеджмента не ограничивается только сферой бизнеса. К управленческой деятельности любой сферы, в частности, образования, могут быть отнесены его постулаты и теоретические положения.
целью менеджмента является формулировка и применение в любой организации и сфе-ре деятельности человека всеобщих принципов управления, к которым относятся: опреде-ление целей и задач управления; разработка конкретных мероприятий по их достижению; разделение задач на отдельные виды операций, распределение работ; координация взаимо-действия различных подразделений внутри организации; совершенствование формальной иерархической структуры, оптимизация процессов принятия решений и коммуникаций; поиск адекватной мотивации деятельности и т.д. С функциональной точки зрения, это выступает как процесс планирования, мотивации и контроля, которые необходимы для формирования и достижения цели .
Управление – это умственный труд, в результате которого осуществляется процесс управления. Процесс управления – это непрерывное осуществление последовательных действий от прогноза предстоящей деятельности, постановки цели и разработки способов ее достижения до анализа ее фактического результата .менеджмент рассматривается с различных подходов: в качестве «умения добиваться поставленных целей, используя труд, интеллект, мотивы поведения других людей»; «управления, функции, вида деятельности по руководству людьми в самых разно образных организациях»; «области человеческого знания, помогающего осуществлять эту функцию».
В мировой практике менеджмент рассматривается в качестве науки, искусства и дея-тельности по мобилизации интеллектуальных, материальных и финансовых ресурсов для эффективного и действенного функционирования организации. В нем видим синтез двух направлений: коммерческо-экономического, или организационно-технического, и психо-лого-педагогического, связанного с управлением людьми, организацией коллектива для достижения поставленной цели.
Наиболее полное определение менеджмента, которое может быть применено, например, в образовании, мы видим у известного американского теоретика менеджмента П. Друке-ра, который считал, что менеджмент в современных условиях является специфическим видом управленческой деятельности, которая ориентирована на человека и ставит целью сделать людей способными к совместному действию, придать их усилиям эффективность и сгладить присущие им слабости, ибо человеческая способность вносить вклад в обще-ство столь же зависит от эффективности управления предприятием, как и от собственных усилий и отдачи людей .
Появлению термина «менеджмент» в теории отечественной педагогической науки и
32210
практики способствовал ряд факторов:– применение научных подходов и технологий современного менеджмента в различных
сферах управления, в том числе и в сфере управления образовательными системами, об-условлено их универсальностью;
– интеграции мирового опыта в теорию менеджмента образования способствует ото-ждествление терминов «менеджмент» и «управление».
Педагогический менеджмент можно рассматривать как особую отрасль менеджмента, имеющую свою специфику и закономерности, присущие только ей. Специфичность пе-дагогического менеджмента состоит в исключительности предмета, продуктов, орудий и результата труда менеджера образовательного процесса. Предмет труда менеджера образо-вательного процесса – деятельность субъекта управления, продукт труда – информация об учебно-воспитательном процессе. Орудием труда выступает слово, речь. Результат труда – уровень грамотности (обученности), воспитанности и развития объекта педагогического менеджмента – обучаемых.
В понятии «педагогический менеджмент» содержатся значения, характеризующие раз-личные аспекты управленческой деятельности:
– теория управления в образовательном учреждении ;– система управления образовательным учреждением и, как необходимость, поиск пу-
тей его развития, принятие стратегических и оперативных решений ;– управление образовательной деятельностью;– комплекс принципов, методов, организационных форм и технологических приемов
управления педагогическими системами, которые направлены на повышение результатив-ности их функционирования и развития.
При раскрытии понятия «педагогический менеджмент» необходимо отметить, что управлению было уделено пристальное внимание в научной литературе, акцентирующей внимание на процессе управления на всех ступенях образования и в различных разделах педагогической науки.
Таким образом, педагогический менеджмент можно определить как нестандартный вид управленческой деятельности педагога в коллективе обучающихся, имеющей своей целью организацию учебного процесса
готовность педагога к выполнению профессиональных функций, гармоничное единство социальных установок и психолого-педагогической подготовки характеризует педагога как субъекта менеджмента. Основополагающими в характеристике личности педагога высту-пают знания по дисциплине, эрудированность и методические компетенции.
Основой педагогического менеджмента выступило формирование нового направления в деятельности педагога. Особенность педагогического менеджмента заключается в осозна-нии новой роли педагога в развитии личности обучающегося как организатора, советчика, «тренера, а не ментора» в образовательном, воспитательном процессе. Предметом тру-да педагога как менеджера образовательного процесса является управленческая деятель-ность, которая направлена на учебно-познавательный процесс обучаемых, на реализацию обучения. Использование приёмов педагогического менеджмента предполагает умение педагога управлять педагогическими ситуациями, процессом социализации, учебно-по-знавательным процессом и поведением обучающихся, что выступает одним из главных компонентов деятельности современного педагога.
Таким образом, менеджер в образовании является не только специалистом, професси-онально выполняющим функции управления, но и профессионалом, учитывающим спец-ифику школы как системы, где каждый управляет на своем уровне и является субъектом управления, имеет определенную ориентацию – профессионально работает с людьми. Об-ласть профессиональной деятельности менеджера – обеспечение рационального управле-ния системой образования, организация систем управления в режиме развития, совершен-ствование управления в соответствии с тенденциями социально-экономического развития.
32310
исПолЬЗование инновационных ТехнологиЙ При оБУЧении ЧТениЮ в наЧалЬноЙ Школе
Султонова Нилуфар Курдошевна,Учитель начальных классов СШУИОП №4,г.Наваи
Аннотация: В данной статье обсуждается роль использование инновационных техно-логий при обучении чтению в начальной школе.
Ключевые слова: PISA, PIRLS, сказка, рассказ
Всем известно, что Узбекистан планирует участвовать в 2021 году в международных исследовательских программах PISA и PIRLS. Как учителя начальных классов лично меня больше всего заинтересовала программа PIRLS (Progress in International Reading and Literacy Study), с помощью которой будет оцениваться чтение и понимание текста учащи-мися 4-ых классов. Изучая участие в этой программе России, я пришла к выводу: россий-ские школьники уже не первый раз являются лидерами в этих исследованиях и залогом успеха выступает то, что Россия является на сегодняшний день одной из самых читаю-щих стан в мире. Сейчас перед нами стоит задача, как же заинтересовать наших детей к чтению, как добиться таких же хороших результатов? Как разнообразить наши уроки, уйдя от однообразных традиционных уроков к современным урокам, обогащённым инно-вационными технологиями и приёмами? Так в чём же преимущества уроков, на которых используются инновационные технологии?
Инновационный подход к обучению позволяет так организовать учебный процесс, что ребёнку урок и в радость, и приносит пользу, не превращаясь просто в забаву или игру. И, может быть, именно на таком уроке, как говорил цицерон, «зажгутся глаза слушающего о глаза говорящего». Хочу поделиться опытом и рассказать о некоторых приёмах и методах, которые я использую на уроке.
Приём «Шляпы де Боно» на уроке чтения по теме Узбекская народная сказка «Эгры и Тугры» 3 класс. Весь класс делится на шесть групп или на две. Каждой группе вверяется одна из шести шляп. Каждой группе предлагается высказать свои впечатления и мысли, исходя из цвета шляпы.
- На доске вы видите изображение шляп, имеющие разные цвета. У каждой шляпы есть своё название, а также вопрос. Продолжаем нашу работу по группам. 1 группа будет представлять Эгры, 2 группа-Тугры.
«Белая шляпа - факты»: соберите все факты, опираясь на текст, из жизни Эгры и Тугры. (1 группа: Эгры нечестный, вероломный, у него ничего не было. 2 группа: Тугры честный, трудолюбивый, добрый, у него была лошадь.)
«Красная шляпа – эмоции»: проанализируйте какие чувства, эмоции испытывает герой, используя слова из текста. Эгры, когда встретился с Тугры на дороге. Тугры, когда его обманул друг и он остался без лошади.
«Жёлтая шляпа – оптимизм»: найдите положительные моменты в критических ситу-ациях, в какие попадают Эгры, Тугры. (1 группа:Эгры может раскаяться в содеянном.2 группа: Тугры станет счастливым и женится на принцессе.) «Чёрная шляпа критика, или прогноз на будущее»: какие самые трагические события могут произойти с героями. Обо-снуйте их.
«Зелёная шляпа - творчество»: ответьте какие качества герой смог сохранить в себе. Подтвердите слова из текста. (1 группа:Эгры раскаялся, пришёл к другу. 2 группа: Тугры не захотел править, он стал жить со своей женой в доме на горе около леса.)
«Синяя шляпа – жизненный урок»: учащиеся должны ответить на вопрос «Чему тебя научил данный рассказ?»
Работая по данной технологии, я отмечаю следующие преимущества:• учащиеся становятся более восприимчивы к опыту других детей: учатся слушать друг
друга, несут ответственность за совместный способ познания;• увеличивается интеллектуальный потенциал участников, расширяется их словарный
запас;• совместная работа способствует лучшему пониманию трудного, информационно на-
32410
сыщенного текста;• вырабатывается уважение к собственным мыслям и опыту;• обостряется любознательность, наблюдательность;• развивает активное слушание;• повышает самооценку. "Кубик Блума" прием технологии критического мышления, разработанный амери-
канским ученым и психологом Бенджамином Блумом.Понадобится обычный бумажный куб, на гранях которого написано:• Назови.• Почему.• Объясни.• Предложи.• Придумай.• Поделись. Учитель бросает кубик. Выпавшая грань укажет: какого типа вопрос следует за-
дать. Удобнее ориентироваться по слову на грани кубика — с него и должен начинаться вопрос.
Работа над отрывком из «Сказки о рыбаке и рыбке»:А) слушание отрывка аудиозаписи из сказки;Б) беседа по содержанию сказки;В) «кубик Блума»:НАЗОВИ главных героев сказкиПОЧЕмУ старик отпустил золотую рыбку?СРАВНИ старуху и рыбкуПРЕДЛОЖИ как поступить старухе после того, как она опять осталасьу разбитого корыта?ПРИДУмАЙ имена старухе и старикуПОДЕЛИСЬ какие чувства у тебя вызывает старик?Приём “Жокей и лошадь” Приём интерактивного обучения. форма коллективного об-
учения. Автор –я. А.Каменский. Класс делится на две группы: «жокеев» и «лошадей». Первые получают карточки с вопросами, вторые – с правильными ответами. Каждый «жо-кей» должен найти свою «лошадь».
Эта игра применима даже на уроках изучения нового материала. Пример. На уроке чтения одной команде ("Жокеям") даются карточки с названиями сказок, другой - карточки с героями сказок.
Ведение и защита проекта. Суть этой инновации – в создании ситуации успеха. Про-ект для школьника – это проблемная тема, над которой он работает, ставит задачи, цели, и в результате представляет итоги своей работы. Например, я использовала этот приём на итоговом уроке по разделу «Дыханьем Родины согреты» в 4 классе, когда учащиеся защищая свой проект «Сегодня я экскурсовод», знакомили своих одноклассников с до-стопримечательностями конкретного горда Узбекистана, например, Самарканда, Бухары, показывали рисунки, рассказывали легенды, связанные со святыми местами (Нуратинская чашма), рассказывали об исторических событиях, связанных с ними. Данный подход по-зволяет проявить индивидуальность и самостоятельность в более крупном масштабе, чем выполнение одноразового домашнего задания.
В качестве резюме уместно напомнить, что интерес – основной стимул в обучении. За-интересовывать учеников нужно не только возможностью развить их интеллектуальные, творческие и лингвистические способности, но и самой процедурой обучения. Именно инновационные технологии являются тем инструментом, который направлен и на дости-жение цели, и на создание увлекательного познавательного процесса.
32510
игравые ПриЁМы на Уроках рУсского яЗыка
Тоджибоева Гульчехраксон Хасановна учитель русского языка в школе №38 общего среднего образования
Андижанская область Пахтаободский район
аннотация: В статье автором рассмотрены некоторые формы и методы активизации познавательной деятельности младших школьников на уроках русского языка посредством игровых приемов. Описаны и определены условия, позволяющие активизировать познавательную деятельность младших школьников.
ключевые слова: Игровые приемы в обучении языку, развитие речи учащихся начальной школы.
Изучение динамики психического развития младших школьников показывает, что в игре эффективно развиваются психические процессы учащихся, игровая деятельность являет-ся одним из целесообразных путей включения младших школьников в учебную деятель-ность. Большой объем информации, которую необходимо обработать в довольно короткий срок, требует смещения акцента в образовании с запоминания и воспроизведения блоков информации на умение оперировать информацией, что ни в коем случае не отменяет не-обходимости совершенствования памяти учащихся, но предполагает усовершенствование этой работы за счет использования игровой деятельности.
Известно, что познавательные интересы, познавательная активность могут быть выражены у детей в различной степени. Поэтому задача учителя – повысить степень познавательного интереса, создать условия для активизации познавательной деятельности, сформировать положительное отношение к учению, выработать правильную мотивацию, самостоятельность и работоспособность учащихся.
Данное направление в методике обучения языку является актуальным, так как обусловлено обновленными требованиями образовательного стандарта, большой практической значимостью познавательной деятельности в общей структуре учебной деятельности и возникающими на практике трудностями реализации данной задачи из-за ориентации процесса обучения в основном на усвоение учащимися большого объема учебного материала на репродуктивном уровне.
Большинство исследователей едины в том, что применение игровых приемов на уроках русского языка в школе способствует активизации не только познавательной деятельности младших школьников, но и более качественному и прочному усвоению знаний.
В связи с этим игровые приемы целесообразно использовать в том или ином виде на каждом уроке русского языка в целях создания ситуации общения, благоприятно сказывающейся на повышении эффективности развития речи учащихся. Однако следует учитывать, что эффективность использования игровых приемов зависит от правильной организации учебного процесса учителем, в том числе от того, учтены ли психофизиологические и индивидуальные особенности да же у младших школьников.
Список использованной литературы:1. Лаврова В. П., Пестерева С. Н. Развитие учебно-познавательной деятельности уча-
щихся на внеклассных занятиях по технологии // Научно-методический электронный жур-нал «Концепт». –2017.–Т.11.– С.125–127.
2. федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образо-вания (1-4 классы) Утвержден приказом минобрнауки России от 6 октября 2009 г. № 373; в ред. приказов от 26 ноября 2010 г. № 1241, от 22 сентября 2011 г. № 2357. Учительская газета от 11 сентября 2012 года.
32610
ПоЭТаПное ФорМирование ЭкологиЧеского восПиТания У ПодрасТаЮЩего Поколения в оБЩеоБраЗоваТелЬных
УЧреЖдениях
Ильясов Азиз Саидмуродович, доктор биологических наук
Турсунова Шарофат Марифовна, студентка Навоийскийского государственного
педагогического институтаТелефон: +998(90)5019449
аннотация. В статье рассматриваются пути преподнесения экологического воспитания для подрастающего поколения начиная со школьных рядов. Учитывая их возрастные осо-бенности, возможности и интересы.
ключевые слова: экологическая культура, воспитание, образование, возрастной кон-тингент, ксенобиотики, педагогические технологии. экологическое воспитание подраста-ющего поколения.
На сегодняшний день вопросы экологии остаются одним из самых актуальных. Во всем мире идет пропаганда целесообразного использования отходов, охране живой природы, рациональному природопользованию. В Узбекистане уделяется особое внимание защите природных территорий, объектов живой природы и правильное пользование факторами окружающей среды. Издан указ Президента Республики Узбекистан «Об утверждении охраны окружающей среды Республики Узбекистан до 2030 года», согласно первому пункту, в котором предусматриваются меры по сохранению и обеспечению качества объектов окружающей среды (атмосферного воздуха, вод, земель, почв, недр, биоразнообразия, охраняемых природных территорий) от антропогенного воздействия и иных негативно воздействующих факторов; приоритетному использованию материалов, продукции, производственных и иных объектов, представляющих наименьшую экологическую опасность; расширению охраняемых природных территорий; обеспечению экологически безопасного использования токсичных химических и радиоактивных веществ; совершенствованию экологически безопасной системы обращения с отходами; формированию экологической культуры населения, повышению уровня прозрачности деятельности государственных органов в сфере охраны окружающей среды и усилению роли гражданского общества.
Прежде чем, говорить об экологической культуре, следует отметить, что для начала необходимо изучить все те основополагающие экологии. Ознакомиться с аспектами и задачами, рассматриваемые экологией, а потом уже формировать экологическое мировоззрение у населения страны, в особенности у подрастающего поколения. В решении данного вопроса помогут педагоги. Так как воспитание формируется с образованием, то и внедрение экологической культуры для подрастающего поколения с начальных классов общеобразовательных школ даст возможность формирования у учащихся правильной экологической культуры.
Внедрив в курс школьной программы согласно с возрастным аспектом темы о влиянии вредных факторов окружающей среды на организм человека и животных; взаимоотношениях человека и природы; результаты деятельности человека на состояние окружающей среды и т.д., применяя эффективные методы и технологии педагогики можно повысить качество знаний у учащихся в формировании экологической культуры в общеобразовательных школах. Проводя внеклассные работы по «Природоведению», дополняя имеющуюся программу, методами дидактических игр – ориентированных на физические явления с уклоном на экологию, заложив основу для правильного восприятия окружающего мира учащимися можно создать платформу для формирования экологических знаний у школьников с раннего детства. Ознакомив учащихся с составными элементами окружающей среды, учитывая их физиологические особенности для 3 класса можно объяснить тему «Изучение существования воздуха во всех средах (почва, вода, мел, в составе живых организмов)», применяя при этом наглядные методы преподавания биологии. При этом для более эффективного
32710
процесса обучения и запоминания можно воспользоваться демонстрацией и показать примеры содержания воздуха в составе почвы, воды, легких человека лабораторными или практическими занятиями.
В подростковом возрасте (6 классы) предлагаю изучить вредные факторы окружающей среды методами мозгового штурма, беседами и интерактивными играми (чайнворды, блиц опросы). Освоение учащимися с седьмого класса общеобразовательных школ, о составных элементах окружающей среды методом дискуссии, дидактических интеллектуальных игр, позволит понять, что вредные факторы окружающей среды – это результат антропогенной деятельности. методами интеллектуальных игр, коллективных обсуждений проблем, ис-следовательских проектов провести тему для восьмого класса о действиях вредных факто-ров (ксенобиотиков) на организм человека и животных, чтобы изучить сущность экологи-ческих проблем.
Улучшение усвоения полученных знаний в процессе школьного образования, закреплением в дидактической игре – конференции, учащимся 8 классов способствует эффективности лучше ориентироваться на экологические проблемы, самостоятельной оценки вредным факторам окружающей среды и повысит ответственность за соблюдение норм экологической культуры в повседневной жизнедеятельности. При преподавании анатомии и физиологии человека и животных важно изучить влияние вредных факторов окружающей среды на организмы. Совместить понятия пандемии и чистоты окружающего мира, подтвердить влияние личной гигиены и важность её соблюдения для профилактики здоровья. Для наилучшего усвоения пройденного материала предлагаю применить интерактивные командные игры и нестандартные формы обучения (урок-конференция).
Внедрением в учебный процесс знаний о совокупности деятельности человека и его последствий, а также воздействии вредных факторов окружающей среды, можно повысить интерес у учащихся к соблюдению чистоты окружающего их мира. Последнее же может стать фундаментом к формированию усовершенствованных и качественных технологий для улучшения состояния атмосферы. Ознакомившись с составными элементами окружающей среды с начальных классов можно достичь появления экологических знаний у учащихся. В средних классах, изучая вредные факторы окружающей среды методами мозгового штурма, беседами и интерактивными играми (чайнворды, блиц опросы), можно наблюдать у учащихся правильно сформированный экологический интеллект. Изучая влияние вредных факторов окружающей среды на организмы, можно сформировать у учащихся грамотный подход к решению экологических проблем и тем самым, повысить качество знаний у учащихся в формировании экологической культуры в процессе преподавания биологии.
Поэтапно обучая школьников о влиянии вредных факторов окружающей среды на орга-низм человека и животных формируется и экологическую культура, создается правильное познание о естественных науках: биологии, экологии, медицины и ветеринарии, также вы-является способность к созданию экологическо-благоприятных технологий.
Литература:1. Указу Президента Республики Узбекистан от 30 октября 2019 года № УП-5863.2. С.А.Тен, А.С.Ильясов монография «Сфинктеры прямой кишки крысы» – Ташкент,
фан; 2008 (97 стр) 3. Х. я. Каримов Система ПОЛ-АОЗ в различных органах репродуктивной системы
самцов при воздействии химических соединений 4. ю.В. Новиков Экология, окружающая среда и человек. – м.: фАИР Пресс, 2003.5. В.В. Краевский, А.В Хуторской «Основы обучения: дидактика и методика». Учеб.
пособие для ВУЗов. 6. г.В. Лисичкина и Н.Н. Чернова Человек и среда его обитания. Хрестоматия. м., мир,
2003
32810
хУдоЖесТвенная лиТераТУра как ФакТор хУдоЖесТвенно-ТворЧеского раЗвиТия реБенка МладШего воЗрасТа
Фахриддинова Гулнора Суннатовна,Учитель начальных классов школы № 18, г.Наваи
Художественная культура, искусство исследуются на современном этапе философского осмысления как способа бытия в аспекте всеобщей человеческой деятельности.
Неоспоримо, что вхождение в культуру необходимо человеку для его плодотворного развития. Характеризуя строение духовной культуры, м.С.Каган отмечает наличие в ней продуктов познавательной и ценностно-ориентационной деятельности людей. Выделение художественной культуры он обосновывает тем, что искусство обладает уникальной куль-турогенной способностью образовывать вокруг себя относительно автономную сферу всех видов человеческой деятельности (преобразовательной, познавательной, коммуникативной и ценностно-ориентированной). Понимание культуры как формирование и реализацию сущностных сил человека в процессе его социальной деятельности, как изменение чело-века, становление его творческой самодеятельности, как изменение человека, становление его творческой самодеятельности отражено в работах В.А.Давидовича, ю.А.Жданова и В.м.межуева. В зависимости от того, какую культуру усваивает ребенок, и какие ценно-сти он выражает, происходит и становление его личности. По мнению Л.С. Выготского, необходимо не только «вращивать» культуру в психику ребенка, но и обеспечить «враста-ние» ребенка в культуру. Этот процесс связан с самоопределением ребенка в пространстве и времени культуры. Культура позволяет ребенку значительно быстрее адаптироваться к внешней среде, она превращается в естественные органы его жизнедеятельности, которы-ми он творчески овладевает.
Концепция Л.С.Выготского открыла понимание культурно-исторической детерминации индивидуального сознания и развития форм человеческой креативности. Именно культура выступает связующим звеном между социальным и генетическим в личности. О значимости соприкосновения с миром художественной культуры, создающей уникальное первоначальное образование и направляющей развитие внутреннего мира ребенка, говорили Б.г.Ананьев, Л.С.Выготский, Н.В.гусева, Э.Н.гусинский, А.В.Запорожец, Э.В.Ильенков, А.Н.Леонтьев, В.м.Розин. Культура и искусство представляют собой систему знаково-символических форм, благодаря назначению которых даже маленький ребенок способен конструировать собственный мир. Р.м.Чумичева считает, что художественная культура определяет взаимосвязь искусства и личности при соблюдении следующих условий: во-первых, если такая связь всеобща (т.е. входят ли определенные произведения искусства в окружении личности), во-вторых, соизмеряются ли они между собой (т.е. включены ли они в систему ценностей личности). Во взаимодействии с культурой личность испытывает и реализует эмоциональную и эстетическую потребность, удовлетворяет познавательную потребность, способствует поиску смысла жизнедеятельности.
Процессуальный аспект взаимодействия художественной культуры и личности указы-вает на стадиальность взаимодействия. По её словам знаки и символы культуры являются способами вхождения ребенка в мир. Современные психолого-педагогические исследова-ния (Е.В.Бондаревская, Д.И.фельдштейн, В.С.мухина и др.) доказывают, что, чем рань-ше ребенок входит в мир культуры, тем активнее он проявляет себя в качестве субъекта, созидателя, творца. государство и образование обязаны представить ребенку в качестве условий, для его развития и жизнедеятельности – мир детства, в котором он мог бы про-являть свою индивидуальность, реализовывать потребности, самоактуализироваться. Эту функцию в полной мере может обеспечить художественное образование. Английский уче-ный Х.Рид пишет, что никогда до сих пор в мировой истории художественное воспитание не было так важно как теперь, и как оно будет важно для грядущих лет. Раскрывая систе-му детского сада, С.г.Шацкий пишет, что условиями детской жизни является искусство, но оно становится действенным только при создании жизненной атмосферы. Жизненная атмосфера создается в сообществах детей и педагогов, где моделируются ситуации со-циальной и культурной деятельности. Автор программы художественного воспитания, обучения и развития детей 2-7 лет И.А.Лыкова считает, что художественное образова-
32910
ние детей дошкольного возраста должно быть направлено на формирование эстетическо-го отношения к действительности, на развитие художественно-творческих способностей, на ознакомление детей с универсальным «языком» искусства – средствами художествен-но-образной выразительности. Современный взгляд на эстетическое воспитание ребенка предполагает единство формирования эстетического отношения к миру и художественного развития средствами разных видов художественной деятельности. При создании условий для свободного выбора и занятий всеми видами художественной деятельности у детей вос-питывается художественный вкус, чувство гармонии, формируется особая картина мира и складывается «я-концепция», в основе которой лежит творчество как ценность. Интегра-ция разных видов изобразительного искусства и художественной деятельности детей на основе принципа взаимосвязи обобщённых представлений (интеллектуальный компонент) и обобщённых способов действий (операциональный компонент) обеспечивает оптималь-ные условия для полноценного развития художественно-эстетических способностей детей в соответствии с их возрастными и индивидуальными возможностями.
Согласно данным исследований Н.А.Ветлугиной, Л.С.Выготского, А.А.мелик-Пашаева у дошкольника можно воспитать ценностное отношение к художественной культуре, художественной деятельности, художественному творчеству. Именно ребенок в силу своих возрастных особенностей направлен на процесс создания художественных продуктов, и этот процесс приносит ему удовлетворение, радость самоделания, самоосуществления. Это обстоятельство обусловлено особенностями его внутреннего мира. Дети младшего возраста способны воспринимать художественный «язык» разных видов искусств и при соответствующих условиях самостоятельно создавать выразительные образы. В современных программах дошкольного образования отражаются интеграционные процессы в художественном образовании детей. Особенно популярным становится детский театр, предполагающий органичное сочетание всех видов искусств. Острота проблемы интеграции разных видов художественной деятельности детей в дошкольном образовательном учреждении рассматривается как путь становления основ художественной культуры и художественно-творческого развития каждого ребенка.
Литература1. Лыкова И.А. Программа художественного воспитания, обучения и развития детей 2–7
лет. – м., 2006.2. Неменский Б.м. Культура – искусство – образование: цикл бесед. – м.: Наука, 1993.
– 79 с.
33010
МеТодика иЗУЧения иМени сУЩесТвиТелЬного в наЧалЬных классах
Хаджиматова Матлуба АбидовнаУчительница русского языка
Андижанской средней школы № 13+998 90 524 29 87
аннотация: В данной статье анализируется обучение имени существительного в начальной школе и ее признаки, виды.
ключевые слова: Имя существительное, процесс, грамматические признаки.
Система работы над темой «Имя существительное» (как и над другой грамматической темой) представляет собой целенаправленный процесс, предполагающий строго определенную последовательность изучения грамматических признаков и обобщенного лексического значения данной части речи, научно обоснованную взаимосвязь компонентов знаний, а также постепенное усложнение упражнений, которые имеют своей конечной целью формирование навыков точного употребления имен существительных в речи и правильное их написание. Объем материала в каждом классе, последовательность работы над ним обусловлены особенностями имен существительных как языкового явления, задачами изучения данной части речи и возрастными возможностями младших школьников. грамматические признаки имен существительных: существительные бывают мужского, женского или среднего рода, изменяются по числам и падежам, могут быть одушевленными или неодушевленными; в предложении чаще употребляются в роли подлежащего или дополнения, реже — в роли сказуемого или обстоятельства; с именем существительным в роде, числе и падеже согласуется прилагательное, в числе — глагол (глагол прошедшего времени — в роде и числе). Смысловые и грамматические признаки имен существительных довольно сложны, а потому постепенно в процессе выполнения практических заданий у учащихся накапливается конкретный материал для обобщений в дальнейшем знаний об имени существительном как части речи. I класс (12 часов).Подготовительный этап. Последовательность работы совпадает с периодом обучения грамоте по классам и предшествует специальному изучению темы в I классе. Подготовка учащихся к осознанию понятия «имя существительное» состоит в том, что дети учатся различать предмет и слово как название этого предмета, развивается внимание к смысловому значению слова (каждое слово что-то обозначает), начинает формироваться умение классифицировать слова на группы с учетом их смысла (слова, обозначающие птиц, овощи, фрукты, обувь, одежду и т. д.). Классификация слов по смысловому значению развивает умение сравнивать слова, устанавливая что-то сходное, умение абстрагировать. Однако для формирования грамматического понятия учащимся недостаточно осознать конкретный смысл слова — необходимо усвоение грамматических признаков слова в единстве с осознанием его лексического значения. Следующий этап (второе полугодие I класса) характеризуется специальной работой над лексическим значением имен существительных и их грамматическим признаком (отвечают на вопрос кто? или что?, обозначают предметы). Учащиеся учатся отличать слова, отвечающие на вопрос кто?, от слов, отвечающих на вопрос что? На данном этапе первоклассники поднимаются на более высокую ступень обобщения, чем это было при классификации слов только по смысловому признаку. В I классе у детей начинает формироваться умение писать с большой буквы некоторые собственные имена существительные. II класс (28 часов).Во II классе углубляются и систематизируются знания учащихся о лексическом значении имен существительных, о собственных и нарицательных, об одушевленных и неодушевленных существительных (без термина); дети знакомятся с родом и числом.
Список используемой литературы:1. Бабенко Л.г. Лексикология русского язика. Учебное пособие. Екатеринбург. 2008 г.
33110
граММаТиЧеские игры на Уроках рУсского яЗыка в наЧалЬных классах
Ходжаева Хилола Баходировна. Учитель начальных классов
школы № 13 г.Навоий.Тел: +998-91-415-75-30
Махамадиева Лола АбдуразаковнаУчитель начальных классов
школы № 13 г.Навоий.Тел:+99893-439-18-13
аннотация: в статье мы предлагаем вам игры, проведенные нами на уроках в начальных классах.
ключевые слова: организованные игры, гармоничное развитие, грамматическая игра, познавательные игры, интеллектуальные возможности.
от игры к знаниям: Обычно учащиеся лучше запоминают то, что даёт-ся им в игровой форме. Правильно подобранные и хорошо организованные игры способствуют всестороннему, гармоничному развитию школьников и содействуют укрепле-нию их здоровья, помогают выработать необходимые в жизни и учёбе полезные навыки и качества.
Виды игр для детей очень разнообразны. Игры, которые предназначены специально для развития умственных способностей учащихся, совершенствования и тренировки памяти и мышления воспитанников, которые помогают лучшему усвоению и закреплению приоб-ретённых знаний, пробуждению у учащихся живого интереса к изучаемым предметам.
При организации и проведении игр важно иметь в виду, что их применение не сводится лишь к заполнению свободного времени, что они помогают учителю выполнять большие воспитательные, образовательные задачи.
Подобрать игры надо осмысленно, преподносить их в определённой системе и последова-тельности, с учётом того, какие именно психические свойства и качества они развивают.
В своей совокупности развивающие, познавательные игры должны способствовать разви-тию мышления, памяти, внимания, творческого воображения, способности к анализу и синте-зу, восприятию пространственных отношений, воспитанию привычки в самопроверке, учить детей подчинять свои действия поставленной задаче, доводить начатую работу до конца.
Особенности психологического развития, интересы и склонности учащихся таковы, что целесообразно повторение, закрепление, контроль за усвоением материала и упражнения, не-обходимые для выработки речевых навыков и умений, лучше организовывать в форме игр.
грамматическая игра — один из эффективных методов обучения детей русскому языку. Игра активизирует мыслительную деятельность учащихся, помогает более лёгкому запоми-нанию и правописанию. Такая игра воспитывает честность, чувство товарищества, стрем-ление к самосовершенствованию, развивает устную и письменную речь, сближает учителя и ученика. Игра оживляет урок, повышает познавательную деятельность, углубляет знания учащихся, привлекает любовь к языку.
Игра стимулирует интерес учащихся к выполнению заданий, мобилизует его интеллек-туальные возможности, поэтому игры, особенно с элементами соревнования, используются на каждом занятии. Эффективнее организовывать не индивидуальное, а групповое соревно-вание, которое способствует развитию дружбы, взаимопомощи и взаимоподдержки.
Игры можно использовать на занятиях при повторении и закреплении любого материала.Основными целями использования этих игр являются выработки у учащихся правиль-
ных произносительных и письменных навыков, развития внимания и памяти, активизации словарного запаса.
Предлагаем вашему вниманию несколько видов игр, которые мы используем на своих уроках.
33210
игра «Эхо»Преподаватель быстро произносит словосочетание или фразу и указывает на кого – то из
учащихся. Указанный воспитанник должен встать и точно повторить фразу за наставником. В случае неточного или нечёткого повторения он не садится на место, и стоит до конца игры. Выигрывает ряд, в котором меньше стоящих учеников.
игра «Путаница»: В игре используются карточки с предметными или сюжетными рисунками, содержание которых не выходит за рамки изученного. Учитель показывает рисунок и задаёт вопрос, в котором преднамеренно называет слово, словосочетание или фразу, не соответствующее рисунку. Например, «Это кроссовки?» (на рисунке изображены туфли) или «Рома пишет?» (на рисунке изображён читающий мальчик) и т.п. учащийся, к которому обратился преподаватель, должен сказать: «Нет, это не кроссовки. Это туфли» или «Нет, Рома не пишет, он читает». Игра проводится в быстром темпе, из каждого ряда опрашивается одинаковое количество учащихся. Выигрывает ряд, в котором учащиеся допустили меньше всего ошибок не только в назывании, но и в произношении слов.
игра «Молчанка»: Преподаватель показывает карточку, затем убирает её. Ученики должны прочитать, запомнить, а затем написать слово, словосочетание или фразу, увиденную на карточке, или описать предметный рисунок. Показывается 5-6 карточек, после этого по 3 - 4 ученика из каждого ряда опрашивается одинаковое количество учащихся. Желательно, чтобы сами ученики анализировали ответы, исправляли ошибки своих товарищей. Выигрывает ряд, в котором учащиеся допустили меньше ошибок.
игра «доскажи/допиши слово»: Учащимся каждого ряда раздаются карточки, на которых написаны начальные слоги (слог) слова. Учащиеся должны правильно договорить / дописать слово. За каждое правильно сказанное / написанное слово даётся очко. За дополнительный вариант добавляется очко. Поощряются учащиеся, которые дают два или более вариантов окончаний слова. Например, рису... (-ет, -ю, -ешь, -ют, -ем). Из каждого ряда опрашивается одинаковое количество учащихся. Выигрывает ряд, набравший наибольшее количество очков.
игра «Посмотри и запомни»: Вывешивается картина, которую учащиеся внимательно рассматривают, затем картина убирается. Вызванный ученик должен перечислить предметы на картине, которые он запомнил. Другие ученики дополняют его. Выигрывает тот, к ответу которого никто ничего не может добавить.
Варианты: можно предложить учащимся назвать не только предметы, но и действие и состояние предметов, (например, собака лежит, дерево растёт, солнце светит) или признаки предметов(дерево зелёное, собака большая, солнце яркое)……..
Использование указанных игр на уроках русского языков школах способствует станов-лению стабильных фонетических навыков и выработке лексико - грамматических знаний, пробуждает в учащихся интерес к урокам русского языка, вызывает желание искать и на-ходить дополнительные материалы к уроку и стимулирует их самостоятельную работу.
33310
UMUMIY O‘RTA TA’LIMNING AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA MUHITI
Нукус шахри 27-сонли умумталим мактабининг информатика фани укитувчиси
Ходжалепесова Амангул
Annotatsiya: Maqolada umumiy o‘rta ta’lim maktablarida axborot-kommunikatsion muhitni shakllantirish va rivojlantirishda elektron axborot-ta’lim resurslarining (EATR) o‘rni va ahamiyati haqida fikr yuritilgan. Shuningdek, mualliflar EATRning asosiy innovatsion sifat ko‘rsatkichla-rini ochib bergan.
Kalit so‘zlar: Axborot-kommunikatsiya, elektron axborot-ta’lim resurslari, interfaol, mashg‘ulot, navigatsiya, tizim, komponent
Bugungi kunda axborotlashtirishga ta’lim tizimini modernizatsiyalashning asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida qaralmoqda. bu nafaqat texnika va texnologiyalarning rivoji bilangina bog‘liq, balki axborot va ular bilan ishlash ko‘nikmalar muhim ahamiyat kasb etayotgan axborot jamiyatining rivojlanib borishi natijasida vujudga kelgan o‘zgarishlar bilan bevosita bog‘liq. Yuzaga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy shart-sharoitlarda axborot texnologiyalariga asoslangan ta’lim yetakchi o‘rin tutishi lozim.
Umumiy o‘rta ta’limning axborot-kommunikatsiya muhiti, asosan, turli maqsadlarga tanlangan, har xil turdagi va ko‘rinishdagi EATRlardan tashkil topadi. Aynan EATRlarda o‘quv jarayonining mazmuniy tarkibi joylashadi.
Umumta’lim maktablarida axborot-kommunikatsion muhit (AKM)ni shakllantirish va rivojlantirishda o‘quv rejaning turli fanlari bo‘yicha yaratilgan EATRlar majmualarining ahamiyati, roli va o‘rnini aniqlash uchun o‘quv komponentining tuzilishi va uning tarkibini tashkil etuvchi EATRlarning asosiy turlarini ko‘rib chiqamiz.Ta’lim jarayonidagi vazifalariga oid tayinlanishidan kelib chiqib EATRlar 8 ta asosiy turlarga ajratiladi:
1. Taqdimotlar – bu o‘z ichiga animatsiyalarni, audio va videolavhalarni, interfaol elementlarni olgan elektron diafilmlardir. Taqdimotlarni yaratish uchun Power Point yoki Open Impress kabi dasturiy vositalardan foydalaniladi. bu turdagi taqdimotlarni shaxsiy kompyuterga ega bo‘lgan, maxsus seminar-treninglarda tayyorgarlikdan o‘tgan o‘qituvchilar yaratishi mumkin.
2. didaktik materiallar – masalalar, diktantlar, mashqlar to‘plamlari, referat va insholar namunalarining elektron ko‘rinishi bo‘lib, odatda doc, txt formatdagi oddiy matnli fayllardan iborat bo‘lgan va gipermatnli vositalar mantiqiy tuzilmasiga birlashgan bo‘ladi.
3. Mashq-dasturlar – didaktik material funksiyalarini bajaradigan, topshiriqlarning bajarilishini kuzatib borish va xatoliklar haqida xabar berish imkoniyatiga ega elektron vositalar.
4. Ta’limiy o‘yinlar va rivojlantiruvchi dasturlar – bu o‘yinga mo‘ljallangan ssenariy asosida yaratilgan interfaol dasturlardir. O‘yin jarayonida turli topshiriqlarni bajarish bilan bir qatorda bolalarda nozik harakat ko‘nikmalar, fazoviy tasavvur, xotira rivojlanadi hamda shu bilan bir qatorda klaviaturada ishlash bo‘yicha qo‘shimcha malakalarga ham ega bo‘ladilar. Yuqorida sanab o‘tilgan EATRlar turlari bilan bir qatorda ta’lim muassasasining axborot-kommunikatsiya muhitining o‘quv komponentida umumiy bo‘lgan xizmat ko‘rsatish dasturlariga ham alohida o‘rin ajratiladi. bu toifaga o‘quvchilarning ta’limiy tayyorgarligi uchun majburiy va muhim bo‘lmagan, asossiz ravishda ko‘p mehnat talab qiluvchi o‘quv jarayoni tuzilmasining avtomatlashtirilgan xizmat ko‘rsatish vositalari kiradi. bunday vositalarning qo‘llanish sohasi turlicha bo‘lishi mumkin: qiyin hisob-kitoblarni avtomatlashtirish, o‘quv hujjatlarni rasmiylashtirish, tajriba-tatqiqot ishlari axborotlarini qayta ishlash va boshqalar.
Foydalanilgan adabiyotlar:1. Ergashev Sh., kolantarov A. “Xalq ta’limi tizimida axborot-kommunikatsion muhitni
yaratish: asosiy maqsad va vazifalar”, 2016-yil, “Xalq ta’limi” jurnali, 3-son.2. Калиновская м. А. Использование электронных образовательных ресурсов на уроках
географии - одно из условий достижения качества образования// Школьная педагогика. 2015. №2. – С. 25-27.
3. Кузнецова А.С., Корякина С.В. Использование мультимедийных средств обучения в школьном курсе биологии.
4. Д.В.Игнатович, Е.И.Сушко, г.м.Раковцы. Роль электронных образовательных ресурсов в учебном процессе на примере мультимедийного обучающего комплекса. Барановичский государственный университет. Барановичи, Беларусь.
33410
TA’LIMNING YANGI TERMINOLOGIYASI: VEBINAR
Нукус шахри 27-сонли умумталим мактабининг информатика фани укитувчиси
Ходжалепесова Амангул
Annotatsiya: Maqolada axborot texnologiyalarida yangi paydo bo‘lgan atama vebinar haqida ma’lumot berilgan.Vebinar dasturidan qanday foydalanish va qanday jihozlar kerakligi yoritilgan.
Kalit so‘zlar: webinar, online rejim, ta’lim, seminar, kompaniya, taqdimot, texnologiya, internet, web-kamera, video, lavha.
Webinar – bu onlayn rеjimda oʻtadigan tadbir boʻlib, an’anaviy sеminarlarga, ma’ruzalarga, namoyishlarga, savol va javoblarga oʻxshagan boʻlib, faqatgina rеal vaqtda intеrnеt orqali roʻy bеradi.
Webinarlarni turli kompaniyalar tomonidan oʻtkazish kun sayin ortib bormoqda. chunki ta’limdan tashqari turli faoliyatlar bilan shugʻullanuvchi firma va kompaniyalar safarlar yoki shunga oid tadbirlarni tashkil qilish muammosiga duch kеladi. bu esa kompaniyaning eng еtuk mutaxassisini bir nеcha kunga yoʻqotishni, mablagʻ, vaqt yoʻqotishiga olib kеladi. bu kabi muammolardan xoli boʻlish uchun ham ular webinarlardan foydalanishni ma’qul koʻrmoqdalar. Ta’lim tizimida esa bunga ehtiyoj undanda koʻra koʻproq sеzilmoqda.
Webinar (inglizcha «Web-based seminar» soʻzining qisqartmasidir - «webinar») – onlayn - sеminar, ma’ruza, kurs, prеzеntatsiyalarning web-tеxnologiyalar yordamida togʻridan-togʻri uzatish rеjimida tashkil qilinadi. bunda har bir qatnashchi gеografiyasi va joylashgan oʻrnidan qat’iy nazar oʻz kompyutеri orqali ishtirok etadi. Webinarlarning asosiy imkoniyatlari: koʻp kanalli vidеo- va audio- konfеrеntsiya; taqdimot va vidеoni yuklash va koʻrish; matnli chat; yеtakchi qatnashchining kompyutеri ekranida namoyish qilish; yеtakchi qatnashchidan vakolat va boshqaruvni uzatish.
Webinarda ishtirok etish uchun nimalar bo‘lishi kеrak?:- Tinglovchilarga – intеrnеtga bog‘lanish va garnitura (naushniki, mikrofon).- Yetakchilar uchun – intеrnеtga bog‘lanish, web-kamеra va garnitura.Webinar xizmatini ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan bir qancha saytlar mavjud bo‘lib, ularning
aksariyati ta’lim muassasalari uchun tеkinga xizmat ko‘rsatadi. Eng taniqli webinar xizmatini ko‘rsatadigan saytlar quyidagilar: www.kastim.ru, www.onwebinar.ru, www.geniroom.com, www.fastwebinar.ru.Onlayn chiqishlarga mo‘ljallangan asosiy bеpul xizmatlar mavjud.
Yuqori tеzlikdagi limitsiz intеrnеtning paydo bo‘lishi va tеzkorlik bilan rivojlanishi bilan bog‘liq ravishda tarmoqqa borgan sari ko‘p insonlar vidеo roliklarni joylashtirmoqdalar. Albatta bularning ma’lum qismi pul ishlab topish maqsadida bo‘lsa, qolgan qismi esa boshqalarga ulashish uchun ta’limiy va ilmiy maqsadlarni ko‘zlagan. Shu tarzda vidеo dars vujudga kеlgan. Shundan kеyin olimlar bosh qotirib, aynan shu ishni onlayn rеjimida tashkil qilinsa olamshumul yangilik bo‘lishini tushunib еtishdi. bu esa vidеo darsni hikoya qiladigan shaxs bilan auditoriya o‘rtasida aloqani ta’minlangan bo‘lar edi. Ana shu tarzda webinarlar vujudga kеladi. Webinar — bu onlayn sеminar bo‘lib, unda hikoya qiladigan shaxs o‘zining bilimlarini auditoriya bilan o‘rtoqlashadi. Auditoriya a’zolarida tug‘ilgan savollarga javob bеradi.
Offlayn sеminarlarga nisbatan webinarning asosiy afzalligi shundaki qatnashchilar soni dеyarli chеklanmagan. Endi qanday qilib bеpul webinar yaratish mumkinligini koʻrib chiqamiz. Onlayn chiqishlar uchun moʻljallangan maxsus tеkin xizmatlar mavjud.
Adabiyotlar:1. Abduqodirov A.A., hayitov A..G`., Shodiev R.R. Axborot texnologiyalari T. «O`qituvchi».
2002.2. A.Sattorov «Informatika va axborot texnologiyalari» Toshkent «O‘qituvchi», 2002.
33510
УМУМиЙ ЎрТа ТаЪлиМ МакТаБларида ЁШ-ЎҚУвЧиларга Технологик ТаЪлиМ БериШ иМконияТлари
Худайберганова Шакаржон Тухтабаевна, Ҳазорасп туманидаги 37-сон ўрта мактаб ўқитувчиси
Телефон: +998932804428
аннотация: Ушбу мақолада умумий ўрта таълим мактабларида ёш-ўқувчиларга технологиктаълим бериш имкониятлари ёритилган ва ўқувчилар нуқтаи назари бўйича технологиктаълим жараёни таҳлил қилинган.
калит сўзлар: илм-фан, техника, ишлабчиқариш, технология, технологик билим, тех-нологиктаълим, стандарт, даража, технологикжараён
маълумки, илм-фан, техника, ишлаб чиқариш ва технологиянинг жадал ривожлани-ши жамият ҳаётини барча соҳаларида тараққиётининг янги истиқболларини очиб берди. Инсониятнинг давлат ва жамият қурилишига оид асрлик тажрибалари ижтимоий муноса-батларни янгича ёндашувлар асосида тартибга солиш борасидаги илғор ёндашувларнинг қарор топтирилишига олиб келди. мазкур жараёнларни амалга оширилиши натижасида илм-фантараққиёти кенг ривожланди.
Бугунги кунга келибтаълим муассасаларида илм-фан ривожи барқарор ўсишга эга бўлиб, бу борада дастлабки билим берадиган таълим муассасаси бўлган умумий ўрта таълим мактабларида ёшлар, яъни ўқувчиларга самарали билим бериш тизими шаклланди. Ўқувчиларга келажакда илм-фаннингтурлисоҳаларидаги пухта билимларни эгаллаш мақсадида уларга турли йўналишларда таълим берилмоқда. Ўқувчилар мукаммал билим эгаллашлари билан бирга, ижодкор ва юқори иқтидор эга бўлиб ҳам етишиши лозим. Бунинг учун уларга техникага асосланган технологик билимларни бериш мақсадга мувофиқ. Технологик билимларни эгаллаш технологияжараёнинининг муҳим бир кўриниши ҳисобланиб, бу орқали ёшлар келажакда яратилган янги техникалардан бемалол фойдалана оладилар. Шулар қаторига компьютер техникаси орқали барча белгиланган ишларни мукаммал бажариш учун ушбу техникадан кенг фойдаланилади ҳамда улардан фойдаланиш бевосита технологик билимларни етарлича эгаллашни тақозо қилади.
Технологик билим бериш фақат ўқувчининг ҳаракати билан амалга оширилмайди, балки унинг шижоати, уқуви, қобилияти, истеъдоди ва иқтидори ҳам етарли бўлиши керак. ҳамда автоматлаштириш тизимларидан ҳам унумли фойдаланиш лозим. Бундай билим негизида технологиятуунчаси ётади. Технология сўзи юнончадан “techne” – маҳорат, санъат ва “logos” – тушунча, таълимот деган маънони билдириб, умуайян, яъни ишлабчиқариш, ижтимоий, иқтисодийкаби жараёнларнингюксакмаҳорат васанъатдаражасидаташкилэтилишини англатади. Технологиялар педагогик, инновацион, ахборот ва кимёвий технологиялар каби гуруҳлар бўйича ҳам таснифланиши мумкин. масалан, таълим технологияси таълим жараёнининг юксак маҳорат ва санъат даражасида ташкил этилиши ҳисобланади.Технологик билим бериш эса технологик билимлар тизимига асосланади ҳамда бир қатор унсурларга эга ташкил қилувчилардан иборат бўлади.
Чунончи, ўрта таълим мактабларида ёш-ўқувчиларга технологиктаълим бериш имкониятлари кенгайиб бориб, соҳада ислоҳотлар ҳам изчил амалга оширилмоқда. Хусусан, бу борада ЎзбекистонРеспубликасининг “Таълим тўғрисида”ги ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури тўғрисида”ги қабул қилинган қонунларига асосан умумтаълим фанларини ўқитишнинг узлуксизлиги ва изчиллигини таъминлаш, замонавий методологиясини яратиш, умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими давлат таълим стандартларини компетенциявий ёндашув асосида такомиллаштириш, ўқув-методик мажмуаларнинг янги авлодини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этишни ташкил этиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 2017 йил 6 апрелда 187-сонли “Умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартларини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қарори қабул қилинди. Унга асосан, умумий ўрта ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълимининг давлат таълим стандартлари талаблари асосида ўқув дастурлари янгидан ишлаб чиқилди. ҳамда умумий ўрта таълимнинг таянч ўқув режаси ҳам ишлаб чиқилиб, мазкур режада технология ўқув фанининг ҳафталик умумий ҳажми 12 соатни ташкил қилади. Уларни
33610
синфларга бўлганда 1-2-3-4 синфларда1 соатдан, 5-6-7 синфларда 2 соатдан ва 8-9 синфларда 1 соатдан тўғри келади.Ундан ташқари, кун ҳисобида амалиймеҳнатмашғулоти5-6 синфларда жами 12 соат, 7-синфда жами 10 соат ва 8-синфда жами 16 соатга тенглиги билан ажралиб туради.
Технологик таълим беришда билим ўрганилган маълумотларни эслаб қолиш ва қайта тушунтириб беришга, кўникма ўрганилган билимларни таниш вазиятларда қўллай олишга, малака ўрганилган билим ва шаклланган кўникмаларни нотаниш вазиятларда қўллай олишга ва янги билимлар эса ҳосил қилиш ҳамда компетенция мавжуд билим, кўникма ва малакаларни кундалик фаолиятда қўллай олиш қобилиятига қаратилади. ҳамда бундай таълимни ривожлантириш учун ўқувчиларда махсус компетенцияни шакллантириш лозим. Компетенциянинг шакллари коммуникатив, ўзини-ўзиривожлантириш, ижтимоий, миллийваумуммаданийкаби кўринишларда мавжуд бўлади ҳамда математик саводхонлик, фан ва техника янгиликларидан хабардор бўлиш ҳамда фойдаланиш жараёни ўқувчиларда шакллантирилади. Шунингдек, ҳар бир умумтаълим фанининг мазмунидан келиб чиққан ҳолда ўқувчиларда фанга оид умумий компетенциялар ҳам шакллантирилади.
Умумий ўрта таълим мактабларида технологияўқувфаниниўрганишА1, А1+, А2 ва А2+ даражаларга эга бўлган босқичларга ажратилади. Унга асосан, технология фанини ўрганиш жараёни бошланғич, кучайтирилган бошланғич, таянчва кучайтирилган таянч даражалар асосида бажарилади. Чунки, фанни ўқувчиларга ўргатишнинг асосий мақсади қизиқувчи-ўқувчиларда техник-технологик ҳамда технологик жараён давомида бажариладиган опе-рациялар юзасидан олган билим, кўникма ва малакаларини мустақил амалий фаолиятида қўллаш, касб-ҳунар танлаш, миллий ва умуминсоний қадриятлар асосида ижтимоий му-носабатларга тўлиқ кириша олиш компетенцияларини шакллантиришдан иборат. Бунинг учун ўқувчилар технологиктаълимни пухта ўзлаштиришлари учун қуйидаги талабларга жавоб беришлари мақсадга мувофиқ:
- материалларвауларнингхоссалари, хусусиятлариҳамда техник объект ватехнологикжа-раёнларгаоидмаълумотларнипухта ўрганиб бориш;
- техник объект ҳамда технологик жараёнларда махсус ва умум меҳнат операцияларини яхши билиш;
- технологик жараёнларни бошқара олиш ҳамда махсус ва умум меҳнат операцияларини амалиётда етарлича қўллай олиш;
- техник ва креатив фикрлаш ҳамда интеллектуал қобилиятларини шакллантириш;- технологик жараён ва тайёрланган маҳсулотларни бажариш кетма-кетлиги ҳамда
маҳсулот сифатини таҳлил қилиб бориш;- буюм ва жараёнларни бажаришга оид аниқ хулосалар чиқариш ҳамда меҳнат опера-
циялари, маҳсулот сифатини баҳолаб бориш;- касб танлашга тайёрлаш ишларини амалга оширишда таянч ва технология фанига оид
компетенцияларни шакллантириш ҳамда ривожлантириш.
фойдаланилган адабиётлар рўйхати:1. голиш Л.В., файзуллаева Д.м. Педагогик технологияларни лойиҳалаштириш ва
режалаштириш: Ўқув-услубий қўлланма. Инновацион таълим технология серияси. – Т.: Иқтисодиёт, 2011. - 206 б.
2. https://lex.uz/docs/31537143. www.ziyonet.uz
33710
иЗУЧение МоТивации У ШколЬников наЧалЬных классов
Хуснутдинова Лилия РамильевнаПсихолог школы №57 Самаркандской области
Нарпайского района г. Акташ[email protected]
аннотация: цель данной статьи изучение мотивации у школьников начальных классов. я хочу раскрыть эту тему с учебной деятельности и описать какую немаловажную роль на мой взгляд она играет в нашей жизни.
ключевые слова: мотив, мотивация, формирование мотивов, учебная деятельность
Учебная деятельность занимает практически все годы становления личности, начиная с детского сада и кончая обучением в средних и высших профессиональных учебных за-ведениях. Получение образования является непременным требованием к любой личности, поэтому проблема мотивации обучения является одной из центральных в педагогике и педагогической деятельности. Чтобы дальше продолжать писать статью я хотела бы из-начально ознакомить с термином «мотивация» и «мотив» понять значение этого термина. И так что же такое мотивация и мотив?
мотивация – это побуждения вызывающие активность организма которая определяет ее направленность. Термин «мотивация» более широкое понятие. Слово «мотиваия» ис-пользуется в современной психологии в двояком смысле: как обозначающие систему фак-торов-это потребности, мотивы, цели, намерения, стремление и многое другое и как харак-теристика процесса, который стимулирует и поддерживает поведенчискую активность на определенном уровне.
мотив в отличие от мотивации - это то, что принадлежит самому субъекту поведения, является его устойчивым личностным свойством, изнутри побуждающим к совершению определенных действий. мотив, также можно определить как понятие, которое в обобщен-ном виде представляет множество диспозиций.
Психологическое изучение мотивации и ее формирова ние - это две стороны одного и того же процесса воспитания мотивационной сферы целостной личности уче ника. Изучение мо-тивации - это выявление ее реального уровня и возможных перспектив, зоны ее ближайшего раз вития у каждого ученика и класса в целом. Результаты изучения становятся основой для планирования процесса формирования. Вместе с тем в процессе формирования мотивации вскрываются новые ее резервы, поэтому подлин ное изучение и диагностика осуществля-ются в ходе форми рования. Само по себе формирование является целенаправ ленным, если учитель сравнивает полученные результаты с тем исходным уровнем, который предшество-вал формиро ванию, и с теми планами, которые были намечены.
Организуя изучение и формирование мотивации, важно не допускать упрощенного их понимания. Изучение не сле дует рассматривать как только регистрацию учителем того, что лежит на поверхности и бросается в глаза («хочет» или «не хочет» школьник учиться), а следует строить как проникновение учителя в глубинные закономерности становления уче-ника как личности и как субъекта деятельности. формирование также неверно понимать как «перекладывание» учителем в голову ученика готовых, из вне задаваемых мотивов и целей учения. На самом деле формирование мотивов учения - это создание в школе усло-вий для появления внутренних Побуждений (мотивов, целей, эмоций) к учению; осознания их учеником и даль нейшего саморазвития им своей мотивационной сферы. Учитель при этом не занимает позицию хладнокровного наблюдателя за тем, как стихийно развивается и складыва ется мотивационная сфера учащихся, а стимулирует ее развитие системой психо-логически продуманных приемов.
Изучение и формирование мотивации учения должны иметь объективный характер, с одной стороны, и осущест вляться в гуманной, уважительной к личности ученика форме - с другой.
Объективность изучения и формирования мотивации учащихся достигается тем, что при этом учителю надо ис ходить не из оценок и субъективных мнений, а из фактов. факты же надо уметь получать с помощью специальных психологических методов и методических
33810
приемов. Планирование учителем процесса формирования строится именно на основе ре-зультатов психологического изучения ученика.
Другой важной стороной изучения и формирования мотивации учащихся является обе-спечение гуманных от ношений между учителем и. учеником. При этом главной задачей изучения в школе является не отбор детей, а контроль за ходом их психического разви-тия с целью коррекция обнаруживаемых отклонений, в том числе только, намечающихся. При изучении психологических особенностей конк ретного ребенка надо сравнивать его не с другими детьми, а с ним самим, его прежними результатами, оценивать его по индивиду-альному вкладу в то или иное достижение. Учителю необходимо подходить к психологиче-скому изучению и формированию мотивации учащихся с оптимис тической гипотезой. Она означает определение оптималь ной зоны, в которой ребенок, несмотря на внешне неболь-шие успехи, проявляет больший интерес, добивается ни сколько больших достижений, чем в других сферах. Такой же оптимистический подход должен быть и при прогнозе.
Очень важно изучать и формировать мотивацию не только у неуспевающих и трудново-спитуемых учащихся, но и у каждого, даже внешне благополучного ребенка. При изучении мотивации у каждого школьника нужно выявить состояние его познавательной сферы, мо-тивационной сферы (стремление учиться, мотивы), волевой и эмоциональной сферы (цели в ходе учения, переживания в процессе учения). Для каждого ученика желательно иметь обоснованный план формирования его мотивации.
формировать мотивацию - значит не заложить го товые мотивы и цели в голову учащего-ся, а поста вить его в такие условия и ситуации развертывания актив ности, где бы желатель-ные мотивы и цели складывались и развивались бы с учетом индивидуальности, внутрен-них устремлений самого уче ника.
В зависимости от того, каков мотив деятельности, она при обретает для ребенка различ-ный смысл. Ребенок решает за дачу. цель состоит в том, чтобы найти решение. мотивы же могут быть различными. мотив может быть в том, чтобы нау читься решать задачи, или, в том, чтобы не огорчать учителя или порадовать родителей хорошей отметкой. Объективно во всех этих случаях цель остается той же самой: решить задачу, но смысл деятельности из-меняется вместе с изменением мотива.
мотивы оказывают влияние на характер учебной деятель ности, отношение ребенка к учению. Если, например, ребенок учится, чтобы избежать плохой отметки, наказания, то он учит ся с постоянным напряжением, учение его лишено радости и удовлетворения.
Как правило, учебная деятельность ребенка побуждается не одним мотивом, а целой си-стемой разнообразных моти вов, которые переплетаются, дополняют друг друга, находятся в определенном соотношении между собой. Не все мотивы имеют одинаковое влияние на учебную деятельность. Одни из них — ведущие, другие — второстепенные.
Все мотивы могут быть разделены на две большие группы: одни из них порождаются са-мой учебной деятельностью, непо средственно связаны с содержанием и процессом учения, спо собами усвоения знаний: другие мотивы лежат как бы за пределами учебного процесса и связаны лишь с результатами учения. Такие мотивы могут быть как широкими социаль-ными (стремление хорошо окончить школу, поступить в вуз, хорошо работать в будущем), так и узколичными; мотивы благополу чия (получить хорошую отметку любой ценой, за-служить по хвалу учителя или родителей, избежать неприятностей) и пре стижные мотивы (выделиться среди товарищей, запять опре деленное положение в классе).
Какое же место занимают эти группы, мотивов в мотивации учения младших школьни-ков? Исследования мотивов учения младших школьников показали, что мотивы, связан-ные с са мой учебной деятельностью, ее процессом и содержанием, не занимают ведущего места. По данным исследований Л. И. Божович и ее сотрудников, у первоклассников эти мотивы зани мают третье место, а у третьеклассников даже пятое место.
Для работающих с младшими школьниками, особенно важно различать интерес к позна-нию и интерес к какой-либо деятельности, к каким-либо занятиям. Первоклассник с радо-стью идет в школу, по собственному побуждению включается в работу на уроке, не хочет прерывать деятельность на уроке. Первоклассник, например, любит читать, писать, рисо-вать, лепить - это доставляет ему удовольствие. Ребенок проявляет к этому эмоциональное отно шение (он заявляет, что ему нравится решать задачи, выпол нять упражнения), хотя по-знавательное отношение может и отсутствовать (его не волнует, почему это понимается так,
33910
а не иначе, каким способом лучше, удобнее решить данную за дачу и т. п.). В данном случае присутствует только один ком понент - эмоциональный. Значит, здесь нельзя говорить об истинном познавательном интересе, в то же время можно го ворить о чувстве, переживании, любви ребенка к деятельности, в данном случае к учению. Любовь к деятель ности - пред-посылка интереса, но не сам познавательный ин терес.
В этой любви к деятельности в качестве мотива может вы ступать стремление к конкрет-ному результату: возможность занять определенное положение в коллективе, получить одоб рение, т. е. к косвенным относительно самого учения целям.
Но в качестве мотива может выступать и стремление овла деть самим процессом деятель-ности.
Сначала такой интерес к процессу учения (учебной дея тельности) имеет элементарные проявления: ребенок заявляет, что он любит читать, писать, считать, в дальнейшем же этот интерес к процессу проявляется в желании думать, рассуж дать, придумывать новые задачи. По своему содержанию эта увлеченность процессом должна быть направлена на теорети-ческое содержание знания, а не только на конкретные факты. Таким образом, интерес к процессу, способу решения превра щается в интерес к теории, к основанию знания.
В I и II классах у детей сохраняется положительное отношение к учению. Однако посте-пенно, к III классу, отношение детей может, изменяться. многие дети начинают тяготиться школьными обязанностями, уменьшается их старательность, авторитет учителя падает, по-зиция школьника теряет, для ребёнка свою привлекательность, падает интерес к учебной деятельности.
Л. И. Божович, анализируя снижение интереса к учению у учащихся III классов, указы-вает, что дети по своим возмож ностям подготовлены к усвоению более сложного материала и на более высоком уровне. Начальное обучение в большинстве своем не дает достаточной нагрузки для интеллектуальной деятельности ребенка, для удовлетворения познавательной потреб ности.
Итак, развитие личности, начавшееся в дошкольном детстве в связи с соподчинением мотивов и становлением самосознания, продолжается в младшем школьном возрасте. Но младший школьник находится в других условиях – он включается в общественно значи-мую учебную деятельность, результаты которой высоко или низко оцениваются близкими взрослыми. От школьной успеваемости, оценки ребенка как хорошего или плохого ученика непосредственно зависит в этот период развитие его личности.
Библиография1. Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. – м.: Педагогика,
1968.2. Возрастная и педагогическая психология: Учебник / под ред. гамезо. – м.: Наука,
19843. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. – м.: Просвещение, 1982
34010
«совреМенныЙ Урок в совреМенноЙ Школе»
Шин Диана ТурсуновнаУчитель начальных классов средней
школы №13 г. Андижана[email protected]
+ 998914882000
аннотация: Современный этап общественного развития характеризуется рядом особен-ностей, предъявляющих новые требования к школьному образованию. Изменяются при-оритеты и акценты в образовании, оно становится направленным на развитие личности, на формирование у обучающихся таких качеств и умений, которые в дальнейшем должны позволить ему самостоятельно изучать что-либо, осваивать новые виды деятельности и, как следствие, быть успешным в жизни. Значит, актуален вопрос: “Что такое современный урок?” Этот вопрос интересует не столько нас, преподавателей, сколько самих учащихся.
ключевые слова: самоценность, деятельностный подход, информатизация
В педагогической литературе ю.А. Конаржевский дает определение современному уроку. Современный урок - это урок, на котором учитель умело использует все возможности для развития личности ученика, ее активного умственного роста, глубокого и осмысленного усвоения знаний, для формирования ее нравственных основ.
Опираясь на это мнение, я стараюсь на своих уроках заложить у учеников методологические основы познавательной деятельности.
Чтобы обучение стало интересным, нужно применять новые технологии, проводить больше нестандартных уроков. Важно, чтобы каждый урок достигал своей цели, обеспечивал качество подготовки учащихся. главная цель - развитие каждой личности, в процессе обучения и воспитания.
Считаю, что одним из главных признаков на сегодняшний день является личностно-ориентированный урок. Урок, на котором во главу угла ставится самобытность ребёнка, его самоценность. На уроке реализуется деятельностный подход к обучению. Организация урока динамична и вариативна. На уроке используются современные педагогические технологии.
Структура современного урока – это последовательность отдельных этапов урока, их логическое взаиморасположение.
Типология современного урока: комбинированный урок; урок усвоения новых знаний учащимися; урок закрепления изучаемого материала; урок повторения; урок систематиза-ции и обобщения нового материала; урок проверки и оценки знаний.
Требования к современному уроку: - вооружать учащихся сознательными, прочными знаниями;- формировать прочные навыки и умения, способствующие подготовке их к жизни;- повышать воспитательный эффект обучения на уроке;- формировать самостоятельность, творческую активность, инициативу;- вырабатывать умения самостоятельно учиться; - формировать положительные мотивы учебной деятельности.На своих уроках стараюсь развивать познавательный интерес к предмету. Начальным
моментом мыслительного процесса обычно является проблемная ситуация. Для этого использую проблемные ситуации и помогаю их разрешить.
Немаловажная роль на уроке отводится дидактическим играм– современному и признанному методу обучения и воспитания. Игра – творчество, игра – труд. Важным показателем эффективности игры, на мой взгляд, является моральное удовлетворение, отсутствие страха, неуверенности.
Сегодня уже никого не надо убеждать в необходимости и целесообразности внедрения информационных технологий во все сферы образовательного процесса. Использование компьютерной техники открывает огромные возможности для педагога: компьютер может взять на себя функцию контроля знаний, поможет сэкономить время на уроке, богато иллюстрировать материал, трудные для понимания моменты показать в динамике, повторить
34110
то, что вызвало затруднения, дифференцировать урок в соответствии с индивидуальными особенностями.
В своей работе я использую информационно – коммуникативные технологии. Популярным на сегодняшний день стало создание презентаций к урокам. Учащимся это очень интересно. Компьютерная проверка уровня ЗУН, результат которой появляется на экране монитора сразу по окончании тестирования, позволяет исключить фактор субъективного отношения учителя к работе ученика. Информатизация образовательного процесса – это реальность сегодняшнего дня.
В заключение необходимо подчеркнуть, что современный урок отличается информаци-онной насыщенностью, увеличением доли самостоятельной учебной деятельности школь-ников с различными источниками информации, высокой интерактивностью взаимодействия участников образовательного процесса. мастерство учителя на уроке заключается главным образом в умелом владении методикой обучения и воспитания, творческом применении но-вейших достижений педагогики и передового педагогического опыта.
Для меня современный урок – это интересный урок. Лишь в таких условиях можно под-держивать высокую мотивацию и эмоциональную окраску урока. Это и продуманная струк-тура урока, и логика изучения нового материала, и разнообразие дидактического материала, и организация работы учащихся, и постоянные поиски форм и методов преподавания, и техническое оснащение урока.
Список литературы:1. груденов я. И. Совершенствование методики работы учителя математики. – м.: Про-
свещение, 1995.2. Завельский ю.В. Как подготовить современный урок.// Завуч. 2000. №4. – с. 94-97.3. Зотов ю. Б. Организация современного урока. – м.: Просвещение, 1984.4. Карелина Т. м. методы проблемного обучения.// математика в школе. 2000. № 5. – с.
31-32.
34210
Тарих дарсларида ЎТилган МавЗУни ролли ЎЙинлар орҚали МУсТаҳкаМлаШ
Эргашалиева Одинахон Абдумаликовна Мархамат тумани 20- сонли мактаб
тарих фани ўкитувчиси+998 972737673
Таълимнинг самарадорлигини ошириш, шахснинг таълим марказида бўлишини ва ѐшларнинг мустақил билим олишларини таъминлаш учун таълим муассасаларига яхши тайѐргарлик кўрган ва ўз соҳасидаги билимларни мустаҳкам эгаллашдан ташқари замонавий педагогик технологияларни ва интерфаол усулларни биладиган, улардан ўқув ва тарбиявий машғулотларни ташкил этишда фойдаланиш қоидаларини биладиган ўқитувчилар керак. Бунинг учун барча фан ўқитувчиларини янги педагогик технологиялар ва интерфаол усуллар билан қуроллантириш ва эгаллаган билимларини ўқув–тарбиявий машғулотларда қўллаш малакаларини узлуксиз ошириб боришлари лозим.
маълумки, ҳар қандай технология таълимнинг янги мазмунини шакллантирувчи таълим тамойилларига асосланади ва таълим олувчи шахсини тарбиялаш, унда меҳнат ва муайян йўналишларда касбий кўникмаларни ҳосил қилишга йўналтирилади. Таълим жараѐнининг фаол субъектлари ўқитувчи ва ўқувчилар бўлиб, уларнинг ҳамкорликдаги фаолиятлари муайян мавзу (ѐки фанлар асослари) бўйича кам куч ва вақт сарфланган ҳолда назарий ва амалий билимларни чуқур ўзлаштириш имконини берувчи жараѐннинг умумий моҳиятини тавсифлайди. Бундан асосий мақсад: Республикамизнинг таълим муассасаларида фаолият кўрсатаётган ёш истиқболли педагог ходимларга замонавий педагогик технологиялар ва интерфаол усулларни ўргатиш, тарих фанига оид билимларини янада мустаҳкамлаш ва олган билимларини ўқув тарбия жараѐнига қўллай олишларига эришиш, шунингдек, уларга педагогик маҳорат сирларини очиб бериш, педагогик ва ахборот технологияларни амалиѐтга жорий этишда педагог- ўқитувчиларнинг касбий малакаси ва маҳоратини оширишга амалий ѐрдам кўрсатиш.
Биламизки, кейинги йилларда замонавий таълим методлари дарс мазмунини ташкил этишда етакчи экан, уни чуқурроқ ўрганишга қаратилган бир қанча адабиётлар, кўрсатмалар яратилмоқда. Уларда турли интерактив методлар таърифлари, қўлланилишиш кўрсатмалари кенг ёритилган. Ушбу адабиётларга таянган ҳолда ўқитувчилар ҳам ўзларининг креатив ёндашувлари билан дарсларни янада қизиқарли олиб боришга ҳаракат қилмоқдалар. Ролли ўйинлар методи ана шундай креативлик асосида олиб борилдиган дарс жараёнларида яхши натижа беради.
Ролли ўйинлар ўтказишда уни ўтказиш қоидалари плакатда осиб қўйилади. Ролли ўйинни ўтказадиган тренер сифатида ўзига бериладиган маслаҳатлар: а) вазиятни тўғри айтиб бериш, б) вазиятни ўзи тушуниб етиши,
г) ролларни аниқ бўлиб бериш, д) аниқ маълумотни етказиш, е) лозим бўлган шароитни яратиш, ж) регламентни аниқлаб назорат қилиш, з) таълим мақсадларини тўлиқ аниқлаб олиш, и) мақсадга эришишга ҳаракат қилиш, к) ҳаракатларни (ўйиннинг ўзини) назорат остида ушлаш, л) тренер бажарувчидан масалани тўғри тушунганлигини тасдиқлаганини эшитиш, м) мақсадли гуруҳнинг даражасини ҳисобга олиш, н) ўқув мақсади бўйича ролли ўйин натижаларини тўлиқ таҳлил қилиш.
Роллар ўйини назарияси машҳур америкалик тадқиқотчи Дж.морено айтганидек, role сўзи лотинча rotula (кичик ғилдирак ѐки ғўла) сўзидан олинган бўлиб, кейинчалик пьесанинг актѐр учун қоғозга ѐзиган ва думалоқ найча қилиб ўралган варақдаги сўзлари эди. фақатгина XVI-XVII асрга келиб бу сўз актѐрлар ўйини маъносини англата бошлади. Ролли ўйинлар тушунчаси XX асрда юзага келди. Ролли ўйинлар вақтинчалик қатнашчининг бошқа кишининг ролини ўйнашни, ѐки ўзини бошқа вақт оралиғида кўрсатишини кўзда тутади. Киши ролни қабул қилганидан кейин шу ролдаги персонаж каби хис қилишга, ҳаракат қилишга ва ўзини кўрсатишга ҳаракат қилади. Бошқа қатнашчилар бирон бир мақсад билан рол ўйнаѐтганларини кузатадилар.
Ролли ўйинлар ўқувчиларнинг тарих фанидан билимларини такомиллаштиради, шунингдек уларга актёрлик маҳоратларини синаб кўриш ва ошириш имконини беради.
34310
Ўйинларни фанга йўналтириб қуйидагича ҳам гуруҳлаш мумкин: 1. Саёҳат-ўйинлар, 2. Харита билан ишлаш-ўйини, 3. ҳикоя тузиш-ўйинлар.
Саёҳат-ўйинлар бирмунча таассуротли бўлиб, айнан шу жиҳат ўйин фаолиятини бойитади, шунингдек, ўйин мазмунини ривожлантиришда ўқувчиларни актив иштирок этишини таъминлайди ҳамда ўқувчиларнинг ўйин қоидаларини ўзлаштиришга, вазифани ечишга ва натижани олишга бўлган интилишларини оширади. Саёҳат-ўйиннинг мақсади – таасуротларни кучайтириш, англашнинг моҳиятига бир оз ҳикоядаги оддийликни бериш, ўқувчиларнинг диққатини мавзуга қаратиш. Тарих фанидан бу ўйин турини қўллаш ўқувчиларга ўлка тарихини ўргатишда самарали ҳисобланади.
Харита билан ишлаш ўқувчиларга тарихий воқеаларни бўлиб ўтган ўлкаларни харитадаги ўрни ҳақида тушунчалар бериш билан бирга мавзуни кетма кетликда ёритиб берувчи кўрсатма вазифасини ҳам бажаради. ҳикоя тузиш тарихий воқеаларга асосланиб олган билимларини намоён қила олиш бўлиб, бунда ўқувчиларга мавзуни етказиш бирмунча қизиқарли воқеалар асосида кечади.
Хулоса қилсак, ўқувчининг тарихни ўйин усуллари орқали осонроқ ўзлаштириши орқали унда тарихимизни тўлиқ ўрганиш тарихимизга бўлган хурмат хисси шаклланиб боради. Асосийси, ролли ўйинлар мавзу мазмун моҳиятинининг ўқувчи хотирасида сақлаб қолиши билан аҳамиятлидир.
фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати:1. Саъдиев А. мактабда тарих укитиш методикаси Тошкент. «Ўқитувчи», 1988 2. Ишмуҳамедов Р. Ўқув жараѐнида интерфаол услублар ва педагогик технологияларни
қўллаш услубияти. - Т.: РБИмм, 2008. – 68 б. 3.Ишмуҳамедов Р., Абдуқодиров А., Пардаев А. Таълимда инновацион технологиялар
(таълим муассасалари педагог-ўқитувчилари учун амалий тавсиялар). – Т.: Истеъдод, 2008.-180 б.
34410
O‘QUVCHILAR NUTQINI O‘STIRISH
Фаргона вилояти Бешарик тумани 38-мактабнинг бошлангич синф укитувчиси
Эрматова Хаетхон Сидиковна +998941391185
Annotatsiya: inson nutq yordamida o‘zining fikrlari, his-tuyg‘ulari, istaklaririni bayon etadi va boshqalarning fikrlari, his-tuyg‘ulari, istaklarini anglab yetadi. Nutq og‘zaki va yozma bo‘ladi. Og‘zaki nutq odatdagi so‘zlashuv nutqi bo‘lib, bu nutq ko‘proq ohang va turli imlo-ishoralarga aloqadordir. Unda murakkab grammatik qurilmalar, qo‘shma gaplar deyarli qo‘llanmaydi.Yozma nutq tuzish esa murakkabroq jarajon bo‘lib, u o‘quvchidan grammatik va mazmun jihatidan to‘g‘ri jumla qurishni, har bir so‘zni o‘z o‘rinida to‘g‘ri qo‘llashni, imlo va tinish belgilariga rioya qilishni talab etadi.
Kalit so‘zlar: ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlardan, tasviriy ifoda va iboralardan, maqol va matallardan, ko‘chma ma’noli so‘zlardan, o‘xshatish, sifatlash.
Avvalo shuni qayd qilish lozimki, maktabda o‘qitiladigan barcha o‘quv fanlari o‘quvchi nutqi ustida ishlashga qaratilgan bo‘ladi. Ona tili fani esa bular orasida eng asosiy va muhim sanaladi.
O‘quvchining bilimi, dunyoqarashi rivojlana borgan sari, uning nutqi va tafakkuri ham muttasil o‘sib boradi. Ravon, ixcham, ta’sirli nutq tinglovchiga huzur bag‘ishlaydi. Maktabning asosiy vazifalaridan biri o‘z o‘quvchilarini ana shunday so‘zlashga o‘rgatishdir.
Maktab o‘qituvchilarining, birinchi navbatda, ona tili o‘qituvchisining vazifasi o‘quvchilar nutqidagi nuqsonlarning oldini olib, nutqini sheva ta’siridan, har xil vulgar so‘zlar ta’siridan tozalash va adabiy til meyorlariga amal qilgan holda so‘zlashga o‘rgatishdir.
O‘quvchilar nutqiga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat:1. Nutqning nutq sharoitiga mosligi.Nutq sharoiti deganda nutq yaratilayotgan paytda so‘zlovchi va tinglovchining sharoiti
tushuniladi. Masalan, so‘zlovchi bitta, tinglovchi ko‘p bo‘lsa, so‘zlovchining baland ovozda to‘xtam (pauza)larga rioya qilib, fikrni izchil va bir-biriga bog‘liq ravishda bayon qilishi talab etiladi. bunday nutqning o‘ziga xos ko‘rinishi o‘quvchining nazariy masalalarni yoritish yoki uy topshiriqlarini bajarish jarayonidagi javoblarida, ma’lum bir mavzuni sinfda, biror yig‘inda ochib berishdagi nutqida o‘z aksini topadi.
Nutq sharoitining muhim tarkibiy qismlaridan biri so‘zlovchining tinglovchilar saviyasini hisobga olishi hamdir.
2.Nutqning mazmundorligiO‘quvchi nutqi nutq sharoitiga mos tushsa hamda uning o‘zi bilgan va xabordor bo‘lgan voqea-
hodisalarni og‘zaki va yozma shakllarda bayon qilsagina mazmunli bo‘ladi.Aniq dalillar, o‘quvchining shaxsiy kuzatish yoki taassurotlari, his-tuyg‘ulari asosida yuritgan
fikrlari o‘zgalar diqqatini o‘ziga tortadi.3. Nutqning mantiqan tog‘ri, aniq va izchil bo‘lishi.Nutqda har bir fikr mantiqan asoslangan bo‘lsagina, uning ta’sirchanligi ortadi. bu har bir
o‘quvchidan narsa, voqea-hodisaga sinchkovlik bilan qarash, ularning har biriga tog‘ri baho bera olish, shu yo‘l bilan nutqni muntazam va izchil qurish, uni isbotlay bilishni talab etadi. O‘quvchi fikrni bayon etayotganda bir fikrni ikkinchisi bilan mantiqan to‘g‘ri bog‘lay olishi, mavzuga aloqador bo‘lgan asosiy fikrlarni ikkinchi darajali fikrlardan farqlay bilishi, qaytariq fikrlarga yo‘l qo‘ymasligi kerak.
4.Nutqning boy va rang-barang bo‘lishiNutqning boy va rang-barangligi, avvalo, fikrni bayon qilishda o‘zbek tilining leksik
imkoniyatlari: ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlardan, tasviriy ifoda va iboralardan, maqol va matallardan, ko‘chma ma’noli so‘zlardan, o‘xshatish, sifatlash kabi badiiy til vositalaridan keng va o‘rinli foydalanishda namoyon bo‘ladi.
5.Nutqning grammatik jihatdan to‘g‘ri qurilgan bo‘lishi.O‘quvchi so‘z, so‘z birikmasi va gaplarni bir-biriga bog‘lash, kelishik va egalik qo‘shimchalarini
o‘rinli qo‘llash, gapning ega va kesimini moslashtira bilish kabi malaka va ko‘nikmalarga ega bo‘lishi shart.
34510
6.Nutqning ohangdor bo‘lishi.Ohang o‘quvchi nutqining ta’sirchanligini oshirish vositasi sanaladi. O‘quvchi har bir she’riy
yoki nasriy asarni ohangdorlikka amal qilgan holda, sintagmalarga rioya qilib, mantiqiy urg‘uni to‘g‘ri qo‘llab o‘qishi zarur.
O‘quvchilar nutqini o‘stirishda quyidagi amaliy tadbirlar qo‘llanadi:1.Adabiiy talaffuzni har bir darsda o‘rganiladigan qoidalarga bog‘lab o‘rgatish.2.boshqa fanlarni o‘qitishda ham nutq o‘stirishga e’tibor berish.3.O‘quvchi nutqidagi adabiiy tilga xos bo‘lmagan dalillarni tushuntira bilish.4.fonetika o‘qitishda aytilishi bilan yozilishi farq qiladigan tovushlar talaffuziga e’tibor berish.5.Orfografik malakalarni mustahkamlashga oid darslar.6.O‘quvchilarni turli tadbirlarda va yig‘inlarda chiqib so‘zlashga odatlantirish.7.She’riy va nasriy asarlardan parchalar yod oldirib borish.Maktabda yagona orfografiya va nutq rejimi maktab ma’muriyati va o‘qituvchilar jamoasi
oldiga o‘quvchilarning savodxonligini oshirish, ularning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish ishida faol ishtirok etish vazifasini qo‘yadi. bunda savodxonlik va nutq madaniyatini o‘stirishda yagona talab amalga oshiriladi.
Yagona orfografiya va nutq rejimi quyidagilarga alohida e’tibor berishni talab qiladi:1) o‘qituvchining adabiiy talaffuz meyorlariga to‘la rioya qilishi, darsda orfografik va
punktuatsion talablarga hamda chiroyli yozuv qoidalariga to‘la amal qilgan holda yozish;2) buni o‘quvchilardan ham talab qilish: og‘zaki javoblarida bo‘ladigan orfoepik, shevaga xos
va gap qurilishiga oid xatolarni tuzatib borish;3) barcha fanlar bo‘yicha tutgan daftarlarida xatoning bo‘lmasligi, kalligrafiya qoidalariga
rioya qilish;4) maktabda mavjud turli jadval, e’lon va ro‘yxatlar, shiorlarni orfografik-punktuatsion va
stilistik jihatdan savodli yozish;5) “Imlo lug‘ati”dan muntazam foydalanishni barcha fan o‘qituvchilaridan talab qilish;6) maktabda “Lug‘at doskasi”, o‘quvchilarda “Notanish so‘zlar lug‘ati” mavjud bo‘lishi lozim.Yagona orfografiya va nutq rejimini amalga oshirishda ona tili va adabiyot o‘qituvchilari
tashabbuskor bo‘ladilar.
34610
БоШланҒиЧ синФларда МаТеМаТика дарсларида ФоЙдаланадиган кЎргаЗМали ҚУролларнинг ваЗиФалари
Юлдашева Фарида Давроновна Наманган вилояти Наманган шахар
72-сонли умумтаьлим мактаби бошлангич синф укитувчиси. Тел: +998972312268
аннотация: Ушбу мақолада бошланғич синфларда математика дарсларида фойдалана-диган кўргазмали қуролларнинг вазифалари хақида малумотлар берилган.
калит сўзлар: кўргазмали қуроллар, математика, ўқитиш жараёни, фаоллик, дарслик, таълим, тарбия.
Бошланғич синфларда кўргазмали қуроллар ўрганилаётган тушунчани тўла тасвирлайди ёки қисман алмаштиради, ўрганилаётган тушунча ҳақида янги билимлар беради. Кўргазмали қуролларини 2 турга бўлиш мумкин: Биринчиси идеал моделлар тури ва иккинчиси материал-предметлар модели. математикадан стабил дарсликлар, дидактик материаллар, ўқув қўлланмалар, ўқитувчига ёрдам тариқасида чиқариладиган ҳар хил тавсияномалар, масалалар ва машклар тўплами, жадваллар идеал моделлар синфига киради. ҳар хил санок чўплар, предмет картинкалар, расмлар, схема, чизмалар, тангалар модели, геометрик фигуралар модели наборлари, рақамлар набори, асбоблар (ўлчаш), абаклар, синф чўтлари, мултимедиялар, диафильмлар, диопозитивлар ва бошкаларни материал-предметлар синфига киритиш мумкин. Кўргазмали қуролларининг бу воситалари кўрсатма қўлланмалар дейилади, улар янги билимлар манбаи, билимларни қанчалик ўзлаштирилганлигини хисобга олиш, ўқувчиларнинг мустакил индивидуал ишларини ташкил қилиш вазифаларини бажаради. Дарслик – ўқувчилар учун мулжалланган асосий ва зарур ўқитиш воситасидир. математика дарсликлар, расмлар, оркали болаларни кишиларнинг меҳнати билан атроф борликнинг турли томонлари билан таништириш имконини беради.
Дарсликда берилган матнли масалалардан факат математик таълим максадларгина эмас, балки болаларга тарбия беришда хам фойдаланиш мумкин. масала математикаси кишиларнинг турмуш ва мехнатлари, мехнат унумдорлигини ошириш учун курашлари, хом ашё ва вактни тежаш учун ўкувчиларнинг ижтимоий фойдали мехнатларини акс эттиради.
математика ўқитиш жараёнининг самарадорлигини оширишда дарсликдан ташкари математикадан топшириклар ёзилган карточкалар, босма асосли дафтарлар, ўқитувчиларга мўлжаллнган методик тавсияномалар, рангли расмлар ва табиий материаллар қўл келади.
Кўргазмали қуроллар орасида математикадан топшириклар ёзилган карточкалар мухим ўрин тутади. Уларнинг мақсади индивидуал топшириклар бўйича болаларнинг мустакил ишларини ташкил қилишда программанинг асосий материалини пухта ўзлаштиришда ўқитувчига ёрдам беради. Карточкалардан ўқитувчи мустакил ва назорат ишларини ўтказишда, ўқувчилар билимидаги камчиликларини тўлдиришда умумий ва индивидуал ишларни ташкил қилишда билимларни системага солишда, ҳисобга олиш ва назорат қилишда фойдаланиши мумкин.
Кўрсатмаликдан фойдаланиш ўқувчиларнинг фаолликларини, эътиборини, диққатини кўзғатади абстракт таффакурини ривожлантиради, ўрганилаётган материални пухта ўзлаштириш имконини, вақтни тежаш имконини беради. Бошлангич математика ўқитишда кўрсатма-қўлланмаларнинг ҳар хил турларидан фойдаланилади.
Кўрсатмали қўлланмаларнинг турларини билиш уларни тўғри танлаш ва уларни ишлатиш, ўқув жараёнида қўлланиш, ўқитиш ишини яхшилаш имконини беради. Кўрсатма қўлланмаларни иккита яъни натурал ва тасвирий кўрсатма қўлланмаларга бўлиши мумкин. Натурал кўрсатма қўлланмаларга турмушда учрайдиган, атрофимиздаги нарсалар, дарахтлар, қаламлар, уйинчоклар, чўплар, бинолар ва бошқалар киради. мактабдаги дарсларнинг дастлабки кунларидан бошлаб ўқитувчи болаларнинг эътиборини атрофдаги предметларига қаратади. масалан: Усуллардаги предметларни, парталар, дераза, шкаф ва эшиклар қанча? деган саволларни ўкувчиларга бериш мумкин. Аммо бу предметларни қўлга олиб бўлмайди, уларни кўз билан кўриб сезиш мумкин. Шу сабабли саноқ учун майдароқ предметлардан қалам, ручка, санок чўплари ва бошка нарсалардан фойдаланиш мумкин. Санок чўплари
34710
кенг қўлланиладиган натурал кўрсатма қўлланмаларидан биридир. Бу чўплар ёгочдан, пластмассадан тайёрланади. ҳар бир ўқитувчи ва ўқувчида санок чўплар набори бўлиши керак. Биринчи ўқув йили давомида саноқ чўпларидан сонларни санаш, сонларни номерлаш фигуралар хакида тасаввурлар ҳосил қилиш, амалларини бажариш учун фойдаланилади.
фойдаланилган адабиётлар:1. Л.Ш. Левенберг, И.Г. Ахмаджонов, А. Н. Нурматов. «Бошлангич синфларда матема-
тика ўқитиш методикаси». 1985 йил. Тошкент. Ўқитувчи.2. Умумий ўрта таълимнинг давлат таълим стандарти ва ўкув дастури. «Бошлангич
таълим». 1999 йил. 7-махсус сони.3. «Бошлангич таълим» журнали.
34810
БоШланҒиЧ синФларда МаТеМаТик аМалларни БаЖариШга ЎргаТиШ МеТодлари
Юсуфалиева Муссархон МуниржоновнаМарҳамат тумани 2-мактаб бошланғич синф ўқитувчиси
+998 99 089 0376
аннотация:мақолада бошланғич синф ўқувчиларини математикага ўргатишнинг ме-тодлари ҳақида фикр юритилган.
калит сўзлар: методика, таълим стандартлари, таълим муассасалари, ахборот, ахборот-коммуникация, технология.
Илм-фан, техника ва ишлаб чиқариш соҳаларининг тез суръатларда жадаллик билан ривожланиши барча таълим муассасаларида таълим-тарбия сифатини мазмун жиҳатидан янги босқичга кўтариш, айниқса, бошланғич таълимнинг сифатини ошириш, таълим стандартлари, илғор педагогик ва ахборот-коммуникация технологияларини кенг жорий этиш масалалари долзарблигини талаб этмоқда. Бу эса ўз ўрнида, бошланғич синф ўқитувчилари зиммасига янада юксак масъулият ва вазифаларни юклайди.
маълумки, ўқитиш услублари, уларни тизимли равишда бойитиб ва янгилаб бориш масаласи ўқитиш ва умуман, таълим тизимида юқори натижаларга эришишда энг муҳим жиҳат лардан биридир. Ўқиш ва ўқитиш методлари ўқитувчи ва ўқувчиларнинг бир-галикдаги фаолият усуллари бўлиб, бу фаолият ёрдамида янги билимлар, малакалар ва кўник маларга эришилади. Ўқитувчиларнинг қоби лияти, тафаккури ривожланади. Шунинг учун замонавий фан-техника ва ахборот технологияларининг илғор ютуқлари асосида бойитиб борилган ўқитиш методлари тарбиялаш самарадорлигини оширишда муҳим аҳамият касб этади. Бугунги кунда амалиётда мавжуд бўлган ўқитиш метод-ларидан таълимнинг янги мазмунига ва янги вазифаларига мос келадиганларини онгли танлаб олиш учун даставвал ҳамма ўқитиш методлари ва мавжуд ўқитиш методлари классификациясини қараб чиқиш лозим бўлади. Ўқитиш методлари ўқитувчи ва ўқувчиларнинг биргаликдаги фаолиятини ташкил қилиш, рағбатлантириш ва назорат қилишни назарда тутади. Шунинг учун улар уч гуруҳга бўлинади:
– ўқув-билиш фаолиятини ташкил қилиш методлари;– ўқув-билиш фаолиятини рағбатлантириш методлари;– ўқув-билиш фаолияти самадорлигини назорат қилиш методлари.Ўқув-билиш фаолиятини ташкил қилиш методлари бир неча гуруҳга бўлинади, булар
1. Ўқувчилар билим оладиган манбалар бўйича: оғзаки, кўрсатмали, амалий метод-лар. 2. Ўқувчи фикрининг йўналиши бўйича: индукция, дедукция, аналогия. 3. Педаго-гик таъсир бошқаришнинг даражаси, ўқувчиларнинг ўқишида мустақиллик даражаси бўйича: ўқитувчи бошчилигида бажариладиган ўқув иши методи ҳамда ўқувчиларнинг мустақил йиллари методи. 4. Ўқувчиларнинг мустақил фаолликлари даражаси бўйича: изоҳли-иллюстратив, репродуктив, билимларни жумбоқли баён қилиш методи, қисман изланиш ва тадқиқ қилиш методи.
Энди ўқувчилар билим оладиган манбалар бўйича тақсимланган гуруҳни алоҳида таҳлил қилиб ўтсак. юқорида келтирилганлардан маълумки, булар оғзаки, кўрсатмали ва амалий методлардан иборат эди. Оғзаки методлар қисқа муддат ичида ҳажми бўйича энг кўп ахборот бериш, ўқувчилар олдига жумбоқлар қўйиш, уларни ҳал қилиш йўналишларини излаб топишига кўмак лашиш, умуман олганда ўқувчини оғзаки иш-лаш қобилиятини ривожлантириш имконини беради. Бу методлар ўқувчиларнинг тафак-курини ривожлантиришда ўзига хос шароит яратади. Уларни, яъни оғзаки методларни ҳам алоҳида кўриб чиқсак:
А) Тушунтириш. Билимларни тушунтириш методи шундан иборатки, бунда ўқитувчи материални баён қилади, ўқувчилар эса билимларни тайёр ҳолда қабул қилиб олишади. Ўқув материалининг баёни аниқ, тушунарли, қисқа бўлиши керак. Тушунтириш методи-дан маълумотлар тариқасидаги назарий материаллар билан таништириш, ўқувчиларга ўқув қуролларини ишлатиш бўйича йўл-йўриқларни беришда фойдаланилади.
34910
ЗАмОНАВИЙ ТАЪЛИм / СОВРЕмЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2017, 1Бошланғич математика курсининг бир қатор масалаларини оғзаки тушунтириш
усули билан баён қилиш зарур. Оғзаки тушунтириш усулида замонавий ахбо рот-технологиялари, махсус гаджетлардан ҳам оқилона фойдаланиш мумкин, бу ўқувчиларда математик фигураларни тасаввур қилиш ва уларни англаб етишга катта ёрдам бериши мумкин.
Б) Суҳбат. Энг кўп тарқалган ва етакчи ўқитиш методларидан бўлиб, дарснинг ҳар хил босқичларида, ҳар хил мақсадларда қўлланилиши мумкин, яъни янги матери-ални баён этиш, мустаҳкамлаш, такрорлашда, уйга берилган топшириқларни, мустақил ишларни текширишда қўлланилиши мумкин.
Суҳбат – ўқитишнинг савол-жавоб методидир, бунда ўқитувчилар ўқувчиларнинг билимларни ўзлаштирилганликлари ва амалий тажрибаларига таянган ҳолда махсус танланган саволлар тизими ва уларга бериладиган жавоблар йўли билан ўқувчиларни қўйилган таълимий ва тарбиявий масалаларни ҳал қилишга олиб келади.
Адабиётлар рўйхати:1. Абдуллаева ҳ.А., Бикбоева Н.У. ва бошқалар. Бошланғич таълим концепцияси. – Т.:
«Бошланғич таълим», 1998.2. Ғаффорова Т. Бошланғич таълимда замонавий педагогик технологиялар. - Т.: «Та-
факкур», 2011.3. Ахмедова Н., Иноятова м., матназарова К. Бошланғич таълимдаги муаммоларни
бартараф этиш йўллари. методик тавсиялар. – Т.: library.ziyonet.uz/ru/book/download/16233, 2015.
35010
JIGSAW READING IN TEACHING ENGLISH
Elmurod Nuraliev1 cathegory English teacher of seconadary school
#8, Kasansay distict, Namangan [email protected], +998999702004
The jigsaw strategy is used to develop the skills and expertise needed to participate effectively in group activities. It focuses on listening, speaking, co-operation, reflection, and problem-solving skills. Jigsaw method is a very useful tool for trying to help students integrated knowledge and understanding from various sources and experts. The basic idea is very simple: students are divided into groups which all have their own research topic to study. After research each topic group is split in such a manner that new groups have a single member from each of the old topic groups. After the new groups have been assembled each topic expert is responsible for integrating the knowledge of his/her topic specific knowledge into the understanding of the new group he/she is in. This is where the name for the method comes from: students are organized like pieces in a jigsaw to form different kind of groups, where each student (piece) must be part of the solution to the jigsaw puzzle.
Jigsaw method is a group work method for learning and participating in the following group learning activities.
• Listening - Students must listen actively in order to learn the required material and be able to teach it to others in their original groups.
• Speaking - Students will be responsible for taking the knowledge gained from one group and repeating it to new listeners in their original groups.
• cooperation - All members of a group are responsible for the success of others in the group.• Reflective thinking - To successfully complete the activity in the original group, there must
be reflective thinking at several levels about what was learned in the expert group.• creative thinking - Groups must devise new ways of approaching, teaching and presenting
material.directions for the jigsaw strategy are given below. define the group project on which the class
will be working.• Randomly break the class into groups of 4-5 students each, depending on the size of the
class, and assign a number (1 to 4-5) to students in each group.• Assign each student/number a topic in which he/she will become an expert.• The topics could be related facets of a general content theme.• for example, in a computer class the general theme might be hardware and the topics
might be central processing unit (student #1), memory (student #2), input devices (student #3), and output devices (student #4).
• Rearrange the students into expert groups based on their assigned numbers and topics.• Provide the experts with the materials and resources necessary to learn about their topics.• The experts should be given the opportunity to obtain knowledge through reading, research
and discussion.• Reassemble the original groups.• Experts then teach what they have learned to the rest of the group.• Take turns until all experts have presented their new material.• Groups present results to the entire class, or they may participate in some assessment
activity.Jigsaw is a multifunctional structure of cooperative learning. Jigsaw can be used in a variety
of ways for a variety of goals, but it is primarily used for the acquisition and presentation of new material, review, or informed debate. The use of this structure creates interdependence and status equalization. Each student on the team becomes an “expert” on one topic by working with members from other teams assigned the corresponding expert topic. Upon returning to their teams, each one in turn teaches the group; and students are all assessed on all aspects of the topic.
Process for expert group jigsaw1. Assign Topics - The learning unit is divided into four topics and each student on the team
is assigned one topic. for teams of five, two students are assigned one topic and instructed to work
35110
together. for three member teams, only three topics are assigned and the members learn the fourth from another team.
2. Expert Groups Meet - All Topic 1 students meet in one area, Topic 2 students in another area, Topic 3 students and Topic 4 students. If eight teams exist in the classroom, two groups of each topic may be formed to reduce the size of the expert groups. A balance of achievement levels may have advantages for topic groups.
3. Experts Consult - Experts consult and discuss their topic, making certain each group member understands the information. A variety of strategies for checking for understanding can be used. for example, work sheets, cross group interviews, dialogue etc.
4. Experts Create and Practice a Teaching Plan - Expert groups design and practice a plan for teaching their expertise to team members.
5. Experts Return to Teams to Share and Tutor - Experts take turns sharing their individual topic expertise with team members.
6. demonstration of knowledge - The culminating activity allows individual team members to demonstrate their knowledge of all topics identified in the unit.
The interaction between the teacher and the students is an essential part of teaching and learning process. To sum up, we can say that jigsaw reading is an important part of the English teaching process. It is supposed to be a very effective communicative device as it carries the highest level of importance within peoples´ verbal interaction. however, language itself is not only individual lexemes put together, but it is necessary to follow a set of grammar rules to assure correct comprehension of speaker’s intention.
Reference:1. Jigsaw classroom: overview of the technique. Aronson, E. (2000-2008). Retrieved 2008,
February 152. Pieces of the puzzle: The jigsaw method. In S. Sharan (Ed.), handbook of cooperative
learning methods. Westport cT: Greenwood Press. clarke, J. (1994).3. cooperative learning: Theory, research, and practice (2nd ed.). Slavin, R. E. (1995). boston:
Allyn & bacon. Tierney, R. (1995) Reading Strategies and Practices. boston: Allyn & bacon4. https://www.jigsaw.org/pdf/Jigsawbasics.pdf5. https://esolonline.tki.org.nz/ESOL-Online/Planning-for-my-students-needs/Resources-for-
planning/ESOL-teaching-strategies/Reading/Jigsaw-reading6. http://www.lpb.org/education/classroom/itv/litlearn/lessons/lssn_jigsaw.pdf
35210
ONA TILI FANIDA YANGI METODLARDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI
Tursunboyeva Guljahon Yeshboy qizi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Amudaryo tumani
24- sonli maktabning ona tili va adabiyotifani o‘qituvchisi Telefon raqam: 97 240 27 78
Annotatsiya: Maqolada zamonaviy pedagogik usullardan foydalanish orqali yangi mavzuni mustahkamlash, innavatsion texnologiya-ta`lim samaradorligini oshiruvchi omillardan foydalanish, turli pedagogik jarayonlarni loyihalash va amalda qo`llash orqali bilim egallashni takomillashtirish usullari haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar: fikr, mashg‘ulot, malaka, metod, natija, ta’lim texnologiyasi.
Interfaol usullar ta’lim jarayonida qatnashayotgan har bir bilim oluvchining faolligiga, erkin va mustaqil fikr yuritishga asoslanadi. bu usullardan foydalanganda bilim olish qiziqarli mashg`ulotga aylanadi. Interfaol usullar qo`llanilganda mustaqil ishlash ko`nikma va malakasi rivojlanadi. Ma`lumki, hozirgi kunda interfaol metodlarning yuzdan ortiq turi mavjud bo`lib, ularning aksariyati tajriba–sinovdan o`tib, yaxshi natija bergan. Ta`lim texnologiyalarini o`quv jarayoniga tadbiq etishning asosiy shartlari quyidagilardan iborat:
-darsni o`qitish jarayonida har bir o`quvchining bilimlarni o`zlashtirishda erkin muloqatga kirishishini rivojlantirish;
- ta’lim jarayonida asosiy e`tiborni bilim oluvchining faolligini oshirishga va dars jarayonida ham faollikni oshiruvchi metod va zamonaviy ta`lim vositalaridan foydalanish.
O`qituvchi darsga tayyorgarlik ko`rish mobaynida o`quv vositalarini dars mavzusiga qarab tanlaydi va asosiy e’tiborni qo`llaniladigan metodlar va o`quv vositalariga qaratadi. O`qituvchi har bir mavzuga mos yangi usullar va texnik vositalardan o`z o`rnida va unumli foydalana olsa, shundagina ko`zlagan maqsadga erisha oladi. bu esa o`quvchilarni mustaqil bilim olishga, berilgan aniq mavzu bo`yicha atroflicha fikrlashga va ijodiy faol bo`lishga yo`naltiradi. hozirgi kunda keng qo`llaniladigan usullar –“klaster”,”Aqliy hujum”,”debat”, Muammoli vaziyat” kabilardan foydalanib, o`qituvchilar darsda samarali natijalarga erishmoqda.
Ona tili va adabiyot darslarida ham zamonaviy usullardan foydalanish o`quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishda yaxshi samara beradi. “Nihol o`stiramiz” usuli orqali yangi mavzuni mustahkamlash mumlin. bunda dars boshida o`quvchilarini guruhlarga bo`lib olamiz. Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida har bar guruhga 1 donadan oq qog`oz beriladi. O`quvchilar bu usul asosida yangi mavzu bo`yicha olgan bilimlarini mustahkamlashadi o`quvchilar oq qog`ozga nihol chizadi va niholni parvarishlab o`stiradi. O`quvchilar yangi mavzu yuzasidan olgan bilimlari bilan niholni parvarishlaydi. har bir olgan ma`lumot bilan niholda bitta shox paydo bo`ladi. Shu tariqa nihol bir daraxtga aylanadi va o`qituvchiga o`quvchilar yangi mavzuni qay darajada o`zlashtirganini aniqlashga qulaylik yaratadi. bunda o`quvchilarning tasviriy san’at faniga bo`lgan qiziqishi ortadi, daraxtni qay darajada tasvirlashi orqali ularning fikrlashini rivojlantirib boradi. Shoir yoki adibning hayoti va ijodi haqidagi ma`lumotlarni o`quvchilar qay darajada eslab qolganini, shu bilan bir qatorda uning yaratuvchanlik menatsevarlik qobiliyatlari shakllanib boradi. O`quvchilarninhg tabiatga bo`lgan mehr-muhabbati ortib boradi
Ona tili va adabiyot darslarida ham zamonaviy usullardan foydalanish o`quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirishda yaxshi samara beradi. “Nihol o`stiramiz” usuli orqali yangi mavzuni mustahkamlash mumlin. bunda dars boshida o`quvchilarini guruhlarga bo`lib olamiz. Yangi mavzuni mustahkamlash jarayonida har bar guruhga 1 donadan oq qog`oz beriladi. O`quvchilar bu usul asosida yangi mavzu bo`yicha olgan bilimlarini mustahkamlashadi o`quvchilar oq qog`ozga nihol chizadi va niholni parvarishlab o`stiradi. O`quvchilar yangi mavzu yuzasidan olgan bilimlari bilan niholni parvarishlaydi. har bir olgan ma`lumot bilan niholda bitta shox paydo bo`ladi. Shu tariqa nihol bir daraxtga aylanadi va o`qituvchiga o`quvchilar yangi mavzuni qay darajada o`zlashtirganini aniqlashga qulaylik yaratadi. bunda o`quvchilarning tasviriy san’at faniga bo`lgan qiziqishi ortadi, daraxtni qay darajada tasvirlashi orqali ularning fikrlashini rivojlantirib boradi. Shoir yoki adibning hayoti va ijodi haqidagi ma`lumotlarni o`quvchilar qay darajada eslab qolganini, shu bilan bir qatorda uning yaratuvchanlik menatsevarlik qobiliyatlari
35310
shakllanib boradi. O`quvchilarninhg tabiatga bo`lgan mehr-muhabbati ortib boradiTa`lim-tarbiya bir joyda to`xtab qolmaydi, u doimiy takomillashuv jarayonida. Shunday ekan,
o`sib kelayotgan yosh avlodga bilim berishning yangi usullarini ishlab chiqib, o`quv jarayoniga tavsiya etish dolzarb masalalardan biridir.
Ta`lim-tarbiya bir joyda to`xtab qolmaydi, u doimiy takomillashuv jarayonida. Shunday ekan, o`sib kelayotgan yosh avlodga bilim berishning yangi usullarini ishlab chiqib, o`quv jarayoniga tavsiya etish dolzarb masalalardan biridir.
(10-қисм)