İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ EDEBiYAT FAKÜLTESi

ŞARK İ YA T E N S T .İ TÜ S Ü

T ARAFlNDAN · ÇI_KARILIR

IV

İ ST AN B u ·L EDEBİYA T F AKÜL TESİ aA SIMEVI

. · ' _ı· ı : 9 €n · . ·

1

ı ı 1 t

1 1 1

ı ı 1

1

ı ı

1\IA TNA Wi'NiN KONYA KÜTÜPHANELERiNDEKI ESKi Y AZMALARl

NIHAD M. ÇETİN

Mevlana'nın, mevlevi çevreleri merkez olmak üzere uzun za­man fikir ve san'at muhitlerinde büyük bir alakaya mazhar olan eserleri, birçoğu büyük hacimde olmasına rağmen, istinsah edi­lerek hayli yayılmış, bunlardan Matnm.vl'nin müteaddit şerh ve tercemeleri yapılmıştır'. Başta Matnawl'nin metin, şerh ve terce­meleri olmak üzere Mevlana'nın eserlerinin bazıları Şarkta ve Garpta birçok def'a basılmıştır2• Bu eserlerin sağlam ve ilmi ne­şirlerinin yapılabilmesinin her şeyden önce mevcut nüshalarının ta­nınmasına bağlı olduğu aşikardır. Bu hususta ilk çalışmayı, Mevla­ııa'ya, babasına, oğlu Sultan Veled'e ve mevleviliğe ait eserlerin nüshalarının tavsifini ihtiva eden bir makalesiyle Prof. H. Ritter vermiştir : Philologika Xl : Maulana Galaladdi n Rumi und sein Kreis (Der Islam, XXVI, cüz 2, 1940, s. 116- 158; cüz 3, 1942, s. 221 - 249). Bu makalede Konya mevlevi dergahının kütüpha­nesi olmakla hem kemiyet, hem de keyfiyet itibariyle Mevlana'ya ait eserler bakımından pek zengin bulunan bugünkü Mevlana Mü­zesi ihtisas Kütüphanesi 'nde ki eserler de taranmış, fakat gerek adı geçen kiitüphanede, gerekse diğer yerlerde nüshalarına pek çok tesadüf edilen Mat.nawi nüshalarının tavsifi verilmemişti. Bu

ı Prof. Ritter, Celaleddin Rıımi, lA, lll, 56 v.d. ; aynı müellif, Ilim alemin­de Mevlana, 687. Yddönümünde Mevlana (Konya Turizm C'emiyeti Mevlana lhti­falini Tertip Heyeti tarafıı.dan hazırlanmıştır). Konya Hı30, s. 19-23.

2. Bu arada Nieholson"un o gün için bilinen en eski yazmalara dayanan ve müteakip bazı tahılara e3as olan tenkidli neşri (The Masnavi of Jalalu'ddin Ru­mi, ed. from the oldesi marıuscripts available, with critica/ notes, translation and commentary; E. J. Gibb Menıorial, New Series IV, text I-VI, Translation, eom­mentary 1· VI, Leyden-London, 1925·1940.) halen bugüne kadar basılan Matnarvi metinlerinin en sağiarnı olmak dejjerini mıchafaza etmektedir.

98 NİHA 1 M. ÇETİN 12

münasebetle 19.)9 yazında Konya kütüphaneterindt-'ki çalışmarnın

bir kısmını Matnaw1 nüshalarının tesbitine hasrettim. Ancak zikre­dildiği gibi bu eserin yazmalarının pek çok olması bir seçme yapmak zaruretini doğurdu. Bu yüzden bu makalede hicri 860 tarihinden önce istinsah edilen veya ferağ kaydı olmamakla beraber evsafından tahdit edilen devre ait oldugu anlaşılan nüshaların tav­sifi verilecektir.

Konya kütüphanelerindeki mühim yazmaları tanıtan diğer bir makale hacarn Prof. Ahmed Ateş'e aittir. (Konya kütüphanelerinde bulunan bazı müldm yazma/ar, Belleten, cilt XVI, sayı 61 Ocak 1952, s. 49- 130 + 8). Bu makalede tanıtılan eserlerden biri Matnawz'nin 814 tarihini taşıyan bir nüshasıdır ki, Matnau1'nin öte­den beri münakaşa mevzuıı olan VII. cildi mes'elesi bakımından

son derece ehemmiyetlidir. Çünkü bu nüsha VII. cildin en eski tarihli yazmasıdır. Adı geçen makalede bu münasebetle şöyle de­nilmektedir: .:Nüshaya bakılınca, ilk hatıra gelen şey, bu şahsın

(yani yazmanın müstensihi olan ve Minuçihr at-Tacir al-Munşi

diye tanındığını söyleyen Badı · at-Tabrizi'nin) Matnaw :'nin VI. cildini istinsah ettikten sonra onlara benzer bir cilt de kendisi yazmak hevesine kapılmış ve yazdığı cildi Mevlana'ya isnat etmiş olduğudur (s. 99 - 100) ' · Nitekim, burada verilecek eski nüshalar arasında VII. cildin diğer eski bir nüshasına tesadüf edilmemiştir.

Pek tabii olarak, Matnawi'nin diğer kütüphanelerde ve bil­hassa Istanbul'da pek çok eski nüshalcmna tesadüf edilmektedir. Mesela bunlardan biri Nafiz Paşa Kütüphanesi (Süleymaniye) 'ndeki (nr. 670) 680/1281 tarihli eski bir nüsha olup, Nicholson un Matnawl neşrinde istifade ettiği ve 1. - 2835. beyitlerde esas aldığı bu yazma bilinen tarihl i nüshaların eskilik bakımından dördüncüsüdür3•

Istanbul ve Anadolu kütüphanelerindeki sayıları büyük bir yekfınu tutan eski Matnaw1 yazmaları da ayrı bir makalede ve­rilecektir 4•

3 Diğer nüshalar için bk. hicri 670 tarihli, bu makalede or. 1; 674 tarihli Kahire nüshası, Nicholson, aynı eser, IV, s. XIII-XIV; 677 tarihli, bu maka­lede nr.2.

4 Bunlardan bir kısmı, tam veya müteferrik cildler olmak Üzere, şu nüsha­larclır: Nilfiz Paşa Kütüphanesi, nr. 659 IŞayx Camiii ai·Mawlawi ai·Anqari, 688 h. ve Xalil b. Ahmad b. Haci Badr, 733, or. 674 (Muh. b. cAbdalkarim al-Bay· burt i 764 h.). of. 682 (Ahmad b. al-Husayn at-Töqati, 735 h.), or. 644 (Mahmud b. Muh. b. Muh. al-Mawlawi ai-Maliiti 751-752 h. , krş. belki aynı mü1tensih tarafından, Mevlana Müzesi İhtisas Kütp. , or. 67, Diwlin·ı Kabir istinsiıh :

31 MATNA Wİ'NiN ESKi Y AlMALARI 99

Tarihsiz nüshalar arasında da son derecede mühim ve sağlam metinlere tesadüf edilmektedir. Mesela bunlardan nr. 16'da tavsif edilen nüsha Matnawi 'nin en eski yazmalarından biri olmalıdır. Ayrıca nr. 20'de tanıtılan yazma da «nusha-i na~im> adı verilen

Mahmud b. Muh. al-Mawlawi QariJ al·Matnawi, 760 h.), nr. 642 (Darwiş ' Ali Katib b. Muh., 833 h.), nr. 658 (İbrahim b. 'Aıiş al·Bagdadi = J?iya) al-J:Iafi~ aş·Şukri al·Musta'simi al·'Abblisi, Kahire 717 h., nüsha ayrıca Konya'da 723 h. de muka· bele gör,;.üştür. ), nr. 643 (Darwiş İsma'il b. Haci İbrahim at-Turkistani, 856·858, bu nüshada 228b·299b arasında Efiiki'nin Maniiqib al-~arifi n'nin ilk muhtasar redaksiyonu bulunmaktadır. Krş. Manaqib al·'ii.rifin, nşr. T. Yazıcı, 1, önsöz, s. 10 v. dd,), nr. 648 (istinsahı: 8;;19 h.), nr. 650 (istinsahı: 718- 729 h., bk. bu makale s. 118), nr. 651 (Xalil al·Mawlawi, 7;35 h.), nr. 654 {M ... ~. b. Ma~miid aş•Şirwani, 855 h., krş. Esad Efendi Kütp. nr. 1723, Sul~an al·'UlamaJ, al·Ma'iirif, istinsahı: Mub. aş·Şirwlini, 854 h. Bu yazma Türbe'de bulunan ve asıl nüshadan istinsah ve onunla karşılaştırılmış olan nüshadan kopye edilmiş Ma~nawi'lerden biridir. la sahifesinde Şeyh Galb'in kendi el yazısı ile bir şiiri, ayrıca 2a'dıı bir mütalea kaydı vardır. 1b sahifesinde 1207 h. de buraya alınan, Sadraddin al·Qonawi'nin Matnawi 'ye yazdıjtı bir takriz bulunmaktadır.), nr. 662 (Xic!ir b. Caliii al·Arma· naki, 734 h.), nr. 663 (Mas'iid b. Ma~müd al-Mawlawi, 745 h.), nr. 661 (istinsahı: IX asır}, nr. 664 (istinsahı: IX. asır, bk. ; bu makale s.118 }, nr. 649 (istinsahı: IX. asrın başları).

Eyup Kütüp., Hanet·i Halid kitapları (Süleymaniye), nr. 182 (Yalnız VI. cilt­ten ibiiret olan hu nüsha Matnawi'nin en eski yazmalarından birisidir. Ferajt kay· dında yıl zikretmeyen mÜstensihin adı Mu~. b. Mu~. b. Muh. al·Balxi diye geçmek­tedir. Yazmanın evsafına ve bu kayda bakılarak Sultan Veled tarafından istinsah edildijti kabul edilmiştir (Abdülbaki Gölpınarlı, Mevlanadan sonra Mevlevilik, İstanbul, 1953, s. 48. ve 49. levhalar. Burada nüshanın tavsifi de verilmektedir). Sultan Veled'in Ma~nawi'yi istinsah ettijtine dair eski yazmalarda bazı kayıtlar bulunmakla beraber (bk. Burada nr. 29 aşajtıda Lala İsmail Ef. nr. 201) bahsedilen nüshanın onun tarafından istinsah edilmiş olması şüphelidir. Çünkü bu yazmada

başiyelerde mukabele tashihlerinden başka ve gene katibin hattı ile, « ;.. » kısalt· ması ile verilen nüsha farkiarına tesadüf edilmektedir. Sultan Veled'in istinsahta Türbe'deki, nusxa·i nazim'ı esas kabul edecejti muhakkaktır. Bu ana nüsha ile Sultan Veled nüshası arasında bazı farklar vardı. Fakat bu farkları bizzat Sultan Veled'in, istinsah ettijti bir nüshada «nusxa·i digar minaama gelen bir kısaltma ile haşiyede göstermesi izahı güç bir husustur.). Aynı kütp. nr. 179 (VIII. asır), nr. 18J (VII/VIII. asır), nr. 181 (VIII. asrın başları).

Şehid Ali Paşa Kütp., nr. 1336 (al-Hasan b. 'Ali b. J;Iaydar ai·Hilfi~ as­Sabzwari, 859·860 h.).

Halet Efendi Kütp., nr. 171 (Muh. b. f:lusayn ai-Mawlawi, 774 h.), nr. 34 (istinsahı : SM-8.55 h.).

100 NİHA 1 M. ÇETİN 4J

ve Hüsameddin Çelebi tarafından istiıısah edilen nüsha, ayrıca Sultan Veled'in istinsah ettiği nüsha ile mukabele görmüştür. ller­de yapılacak neşirlerde bunların ve gene bu makalede tavsifi verilen (nr. 1) 670 tarihli, tarihi bilinen en eski yazmanın göz önünde bı..ılundurulmasının icap edecegi aşikardır.

Bu nüshaların tavsifi sırasında, Hüsameddin Çelebi'nin hattın­dan naklen verilen IV. cild (= daftar )'in farklı bir mukaddimesine dört nüshada tesadüf edilmiştir ki, bu mukaddimenin nüshalardan üçüne dayanan metni nr. 16 'nın tavsifi arasında verilmiştir (s. 118). Matnawl'nin mensur mukaddimeleriyle ilgili diğer mühim bir kayıl Efiakl'de bulunmakta (Manaqib al-carifln, nşr. Tahsin Yazıcı, T. Tarih Kurumu Yayınlarından, lll. seri, No. 5, Ankara 1961, II,

Darülmesnewl, Kütp., nr. 2:34-5 (A~mad b. Ma~miid b. Muh., 811). Lala İsmiil Ef. Kütp., nr. 200- 201 (729 h.' den Önce istinsah edilmiş, bu ta­

rihte Türbe'de bulunan ve huzurdı.. okunmuş olan nüsha ile mukalıele edilmiştir.

811 h.' de Muı;ıtafa b. Axi CAJi ' tarafından ayrıca mukalıele edilmiştir. Hiışiyedeki bu mukalıele kayıdlarından Sultan Veled tarafından i;;ıtinsah edilen bir nüsha ile de karşılaştırıldığı anlaşılıyor.).

Laleli kütp., nr. 1485 (Şap Darwi~ b. f:laci Nasiraddin a~- Tir azi, 842 Semerkand).

Fatih Kütp., nr. 2810 (Ni;ı:amaddin cAbdarrazüq, Samerkand 820 h.), nr.

2809 (Ma~miid b. Mu~arnmad aş-Şakasarri, 851 h.).

Nnruo3maniye Kütp., nr. 2559 (Şayx Mu~. b. Xwiica A~mad al-f:lallac, Se­merkand, 3:14 h.), nr. 2553 (iat. 859 h.).

Türk İslam E3erleri Müze3i, nr. 1902 (Mahmud h. cAbdalkari m b. f:lasan, Şiraz, 838), nr. 19Uö (ist. 84H).

Aya3ofya Kütp., nr. 2038 (Cacfar b. Mu~., Şiraz, 844 h.), Üniversite· Kütüphanesi, nr. F. 650 (bt. 753 h.\. Kayseri Raşid Ef. Kütp .. nr. 113!:! (Mu~. b. f:lusayn, 849 h.). Afyon, Gedik Ahmed Pş. Kütüp., nr. 979 (i:;t. Vll./VIII. asır).

Bursa, Burhiıneddin Bey Kütp. nr. 9386 (i st. 829 h., bk. U ne liste des ma­nus;rits choisis p.ırmi les bibliotheque de Bursa, İstanbul, 1!)51, s. (), nr. 20), nr. 9890

(f:la3an b. Salgür b. f:lasan, 334 h. bk. aynı yer, s. 9. nr. 21). Buraa, Orhan Gazi Kütp., nr. 620 (f:lusayn b. cO.>man ai-Mawlawi ai-Qöna­

wi, 774 h., bk. Une liste ... , :ı. 71, nr. 86), Manisa Kütp. nr. 7207 (ist. 740 h., bk. Une liste des manucrits choisis parmi

l3s biblitheques de Manisa, s. 12, nr. 139). Nevşehir, Damat İbrahim Pş. Kütp., 62 (i3t. 781, h., bk. Une liste des ma­

nuscrits choisis p:ırmi les bibliotheques de Kayseri, Nevşehir ... , 3. 13, nr. 18). Matnawi'deki kıssalarla ilgili minyatürleri ihtivü eden muahhar tarihli bir

nüııha : Bezmialem Kütp. :Bayezit Umumi), nr. 248().

51 MATNAWİ'NİN ESKi YAZMALARI 101

743-744) burada anlatıldığına göre te'lifine 662'de başlanılan ikinci cilde yazılan mukaddimenin de sonradan değiştirildiği kaydedilerek önsözün ilk şeklinden bir parça verilmektedir. Bu kayıt ve burada verilen metin eserin ilerde bulunacak nüshalarının incelenmesi ve değerlendirilmesinde herhalde göz önünde bulundurulmalıdır.

Aşağıda da görüleceği gibi, Konya'da hususi kütüphanelerden de faydalanılmıştır. Bu arada 6. ve 12. eserler Sayın Tahir Mıh­

çı'nın hususi kütüphanesine aittir. Şahsi kütüphanesindeki yazma­ları tedkik imkanını verdiklerinden kendilerine teşekkürü bir borç bilirim.

Nihayet şu husus da kaydedilmelidir ki, Mevlana Müzesi Kü­tüphanesi'ndeki, esasen bir çoğu ötedenberi bilinen, teşhir­deki yazmalar (bu makale, nr. 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, ll, 14) bazı teknik imkansızlıklar yüzünden bizzat görülemedi. Bu yüzden mü­zenin kayıt defterinden faydalanılarak kısaca tesbit edilen tavsif­leri diğerlerinde olduğu gibi tafsilatlı verilmemiştir 5•

1

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 2024 (2039),

c. III., IV.

Basma zencirek ve şem3eli, miklablı koyu neftiye mail siyah meşin bir cilt içinde 2 + 232 varak. 201) X 209 (160 X 210) mm. eb ' iidında. Bazı formaları şi­

riizeden çıkmış. Kağıdı saman renginde, filigranlı ve az aharlı, birçok varağında

rutubet lekeleri var. Bazı yerleri harekeli, seslilerden sonra gelen «:ı)) lar munta­zaman noktalı; dairevi selçuk neshi ile her sahifede iki sütun Üzere 17 satır.

Başlıklar kırmızı.

Kenarlarda mukalıele tashihleri ile birlikte <.<;.)) kısaltınası ile verilen nüs­ha farkları var. Bunların mühim bir kısmı katibin hattı ile olmalı. Ayrıca gene hii­şiyeye bazı lugat izahları, metinde telmihte bulunulan ayet ve hadisler v. b. kay­dedilmiş. Baştaki numara .. ız varakın b yüzü ile la'da ve ayrıca iki cİlt arasına

gelen 156 b-158 b sahifelerinde muhtelif farsça beyitler, ruhiiiler ve kıt'alar yer alıyor. 159 a- löO a sahifeleri boş.

Eserin müstensihi tJaci Beki b. Mu~ammad as--Siwasl, yalnız III. cildin sonunda ferağ kaydı zikretmiştir ki, bu kayda göre, bahsedilen kısmın istinsahını 20 Şacbfın 670 (3 Mart 1272)'de

5 Konya nüshalarına ait, tedkik e:ınii~nnda unutubın bazı hususları bildirmek lutfunda bulunan Müze ihtisas Kütüphanesi Müdürü sayın Necati Elgin'e burada ayrıca teşekkür ederim.

102 NiHAD M. ÇETİN 6

bitirmiştirıı. IV. cild sondan noksan olup Nicholson neşrinin 2300 numaralı beyti ile biter.

C. lll. Baş, mukaddime (lb): lr ..S.t"'. .:iı 1 .lJ~ ..,.Cl. l ... ~

~ .. ~ L! .. ~ ... f-l>J ·~ )\ ~L;.

-) ~ ·- .i..:. ..:..:.- ~ ;,;ı i~

.j \ ;l: , ·, -11 \ .. L_,._ ._;ll .L.;.. sı

(Son 156n) y. . 1 iJ ~ j.j;ı ).l Jl sı ;', ..:..A.f" , r_l .jL ~1_,;.. i ..!

İstinsıi h kaydı: .............,. ~ .c.. ..:.-..ı.. .u.s:o •- .S .,:.:..0

;:._;l:. t._.;t ... .u .:ııl Jii ..s-1,~1 ..ı.f v . ~ ı.f.b.

s...ı.b: ..:, t...l .

.:,L~ i ,_;..;. ' ı.:-!ı ..

.ı. l;-, ~'":-' ~ LJ'"-

IV. Baş mukaddime (16:)b) (metin 161 b) :C:: \)\, ,_,..\ Jl c;'JI .:_.•\:J \ .. ~

.:, «:.11 ._...;!, ... L.:JI ..:..,.aı ..;.UI ~ ~ -~S ..:J lla: . ~;lJI ....,_;; .r-~J l'L:ll J ... l,

... c'n)ll cl:') ~ ,.uı ..... .ı... ll

J .. ....4J'

.) _,>

ı"' L,_ ._;....ll • L... ..s .

..._ ,.- ·' .i:..l ./'' .JV• · •'

6 Bu nüshadan ilk def 'a Necati Elgin, Matnawi ' nin beyit sayısı münasebe · tiyle bahsetmiştir. Mesnevi beyitleri, Anıt, yıl 4, sayı (25, Haziran 19:'i9), s . 28 . Bu nüshanın ve Eyüp kütüphanesi, Hazret-i Halid kitapları arasında (nr . 181) VIII. asra ait l:ıir Matnawi yazmasının kağıtlarındaki filigramlar dikkate şayandır. Birincisindeki çift daireler C. M. Briquet. Les Filigrames ... , 2 baiikı, Leipzig, 1623'te nr. 3197, 320ô' teki şekiiiere ve çam motif i nr. 3940' taki şekle uymaktadır . Baz ı

daire ve sütun motifleri bu eserde yoktur. Ikinci yazmanın kağıtlarında maka~

krş. ayni eser nr. 3758) ve anahtar (nr. :1781) motiflerinden başka me-zkiir tedkikte tam mukabilleri bulunmayan çan, d i ire ve balta motifleri vardır .

7 .. ._.- kelimesi unutulmuş , sonra satıran üstüne yazılmıştır .

8 ; I;A kelimes i Ullutulmuş. !lonra Üsb ilave edilmiştir .

17 MATNA W i 'NİN ESKi YAZMALARI 103

2

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. SI c. 1- VI.

Şemşeli, köşebendli, meşin bir cilt içinde 62'1 sahife. Kalın, yumuşak, aharh kağıt. Yazısı dairevi selçuk neshi. Her sahifede, dört sütun üzere, 29 satır. 1.-10., 97.-101, 181, 182, 185.-138., il01.-il03., ;ı!:ı:i.-:198., 400 .. 4()1., 50:~.-513. sahifeler tezbihlidir.

Muxliş b. ·Abdallah al-Hindi tarafından tezhiblenen eser re­ceb 677 1278'de, Mevlana'nın huzurunda okunmuş ve tashih edil­miş olan asli nüshadan Mul;ıammad b. -Abdallah al-Qonawi al­Mawlawl tarafından istinsah edilmiştir. Bu nüshada, Vezir ŞaQ.ib-Ata Safir ad-Dawla Faxraddiıı :All b. I:Iusayn'in 678 tarihli bir vakıf kaydı da vardır.

Nicholson, neşrinde bu nüshadan istifade etmiş 9, Matnawl'nin Türkçeye tercümesinde de gözönünde bulundurulmuştur 10•

3

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 1193, c. I-VI.

Yaldız zencirekli, koyu yeşil m~şin, beş cild. Birinci cild 93, ikinci cild 83, üçüncü cild lll, dördüncü cild 100 ve beşinci cild 116 sahifeyi ihtiva eder. İlk Üç cildde Matnawi 'nin ilk üç defteri, dördüncüde dördüncü ve beşinci defter­lar, beşinci cildde ise altıncı defter bulunmaktadır. Eb'adı 242 X 181 mm. dir Ka~ıdı yumuşak aharlıdır. Her sahifede 4 sütun üzere ve aelçuk neshi ile 25 satır bulunmaktadır.

Nüshanın istinsahı l:lasan b. al-I:Iusayn al-Mawlawi tar'afın­

dan 4 Şawwal 687 1 Kasım 1288'de bitirilmiştir (s. 602). Huzurda okunan asıl nüsha ile mukabele edildiğine dair kayıtlar taşır.

Nahlfl (ölm. 1151 h.)'nin, Sarı Abdullah Efendi (ölm. 1072 h.)'nin, Küçük Çelebi-zade Asım Efendi (ölm, 1173 h.)'nin ellerin­de bulunmuş olan bu kıymetli nüsha, I~ Bankası tarafından,

B. Zahir Hasırcıoğlu'ndan satın alınarak, Mevlana Müzesi

9 Nicholson, C, IV, s. XII. Bu neşirde nüshanın ·ferag ve avakıf kayıtlarının

bulundu~u son sahifesinin fotokopisi de verilmietir.

10 A. Gölpınarlı, Mevlô.wi Celô.lellirı, ikinci basım, İstanbul, 1952, s. 37, 266. Bu nüshanın tavsifi için ayrıca bk. M. Ferit, M. Mes.:ıt, Selçuk vezir( Sahip Ata ile ogullarınırı hayat ·ve eserleri (Konya Halkeı•i neşri9atından, sayı: 4) İs­tanbul, 19;H, s. 122-1?L

104 NİHAD M. ÇETİN 81

Kütüphanesi'ne l956'da hediye edilmiştir. Nicholson, Matnawi neşrinde bu nüshadan iştifade etmiş ve kısaca tavsitini de vermiş­tir (bk. c. III ve IV, s. XH-Xm), Bu nüsha 25689 heyti ihtiva etmektedir ıı.

4

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. H77. c. I-VI.

Meşin şirazeli, miklablı, muahbar bir cilt içinde 640 sahife. 235 X 310 mm. eb'iidında. Kağıdı kalın aharlı, yumuşak. Çift kırmızı çizgiden ibaret cedvel için­de dairevi .selçuk neshi ile her sahifede 4 sütun üzere satır. 5a-7a ile diğer

cildierin başlarına tesadüf eden sahifeleri müzehheb,

Eserin istinsahı Sultan Veled'in azadlı kölesi 'Otman b. Ab­dallah taralından 25 Ramaç)an 723 Çarşamba (28 Eylul 1323) günü bitirilmiştir (s. 640).

Bu nüsha Matnawi'nin son Türkçe tercümesinde esas tutul­muştur 12. Gene Mevlana Müzesi Kütüphanesinde 2008 nurnarada kayıtlı ve cAlaJi b. Mul:ıibbi -aş-Şirazi tarafından 9 Cumada IL 955'te (16 Temmuz 1548) istinsah edilmiş bulunan bir Malnawl nüshasında, yukarda adı geçen cotman b. Abdallah 'm istinsah ettiği bir nüshadan kopye edildiğine dair kayıt vardır. cAlaJi Şi­

razi'nin istifade ve bahsettiği nüsha herhalde tavsifi verilen yaz­ma olmalıdır 13-

5

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 52, III, IV.

Arkası meşin, mukavva cild içinde, 522 sahile. 2;30 X HO (160 X 105) mm. eb'adında. Kağıdı kalın , yumuşak alıarlıdır (s. ;J01'den itibaren 14 varakın kağıdı

farklı). Dairevi selçuk neshi ile her sabifede 2 sütun üzere 17 satır.

ıl Necati Elgin, aynı qer, s. 27.

12 Mevlana, Mesne<>i 1-VI, terc, V. İzbudak, A. Gölpınadı, Dünya Edebi­yatından Tercümeler (Şark-İslam Klasikleri: l), İstanbul, 1942-1946, I, s. n, burada ayrıca yazmanın son sahifesinin fotokopisi de verilmektedir; A. Gölpınarlı, ,ıfev­

lana2 , s, ~öö. · 13 'Ala 'i b. Muhibbi aş-Şirazi, Konya'da yalnız bu nüsh:.yı de~il başka eser­

leri de istinsah etmiştir. Nitekim bu zat aynı y ı l içinde ve Matnaw i 'den Üç ay Önee Mevlana'nın babası Bahaeddin Veled'in Ma'iiri f'i nin ikinci ve üçüncü cildierini derleyip istinsah etmiştir. bk A. Gölpınarlı, Me.,[{ınfı2, s. 23-2,4.

,

i9 MA I NA W İ' NİN ESKi ~ AZMALARI 105

Burhan b. Amir (al-) tlacc al-tlafi~ al-Aqsarayi tarafından istin­sah edilen eserin III. cildi 17 Şa'can 728 (18 Temmuz 1326) Cuma ve IV. cildi 735 (1334- 35) tarihini taşımaktadır. ·

6

Konya, Tahir Mıhçı'nın hususi Kütüphanesinde, c. I-II.

Tamir görmüş, arkası meşin mukavva bir cilt içinde 203 varak, 147 X 223 ( 115 X H:; O) m nı. eb' adında. Kağıdı koyu saman renginde ve az aharlı. Dairevi selçuk neshi ile ve iki sütun Üzere her sahifede 21 satır. Başlıklar iri siyah veya

k ır m ız ı mürekkeple yazılmış. Seslilerden sonra gelen C< :J )) lar noktalı. Mensur mu­

kaddimelerin ikişer satırı siyah, ikişer satırı kırmızı mürekkeple yazılmış. Kenarlarda

m nkahele tashihleri ve «;...» ile gösterilen başka bir nüsha ile karşılaştırılması

sonunda kaydedilmiş farklar var. 1 a'da içerisinde kilfi hatla besınele bulunan müzehhep bir başlık var.

Yazınanın istinsahı 759 Şafar'inin dördüncü gecesi (15 16 Ocak 1358) tamamlanmıştır. Ferağ kaydında müstensih ismini zikret­memektedir.

C. I. Baş, mukaddime (16) ve metin (2b) :

_;_:c . ..:-!i~:;;- lt~'\_(~ jl

(Son 109a):

Il. Baş mııkaddim3 (l09b}, metin (llOb j : ..:. ..• C.- jl _,..;_., jl:'. .l~-'

. .... J..

İstinsah kaydı kaydı (206b): .• r:·;; J\~~~)1 .,..i..., _; _ _,,;. .:._,-• •-i_,Ail .j-""ı

••• ~c ~....ı ! L~-i-- ~ ..__ı '\.A.-.ı '--

H Bu nüsha 25.')85 beyti ihtiva eder, bk. Necati Elgin, aym yer, s. 27.

106 NiHA.D M. ÇETiN 10)

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 1113, C. 1.-Vi.

Üzeri yeşil bez kaplı, miklaplı, şirazeli bir eilt içinde Hl9 va.rak. 41lCl X fitiO (490XHOO) mm. eb'iidında. Kağıdı açık sam:ın renginde. D &. irevi selçuk ne3hi i le, her sahifede 4 sütun Üzere, 39 satır. 2 b, 3 a-b, 4 a-b, 22 b, 21 a - h. 60 h, 61 a, 94 b, 95 a-b, 157 b 1;)8 a-b ve l\J2 b sahifeleri tezhipli.

Nüshanın istinsahı. 773 (499 a) Racab'i ortalarında {Ocak 1372) Hasan b. Otman al-Mawlawi tarafınd:ın bitirilmiştir 1

"·

8

Konya, Mevlana Müzasi Kütüphanesi, nr. 53, C. 1.-VL

Şem3eli. miklaplı, kahverengi meşin bir cilt içinde 42:) sahife. 2:lfi X ;12ü • mm. eb'adında. Kağıdı, yumuşak aharlı. H u sahifede, 3 sütun üzerine, d a ire v i

selçuk nP-shi ile, 3'1 satır. Her cildin ilk sahifesi ba~tan başa müzehhep olup, bu sahifelerde (s, 1. 70, 1lô, 198, :r:l4, 312) alt alta bulunan Üç mustatilden birineide

-:r_ ..ıll J~.al J,..,l ~"J ;.;._, .::. , '-:'\:_5~ üçüa~üde üü~ l .!' J_....,._,n )l.r-~1 ._.;.:.ı .J

ye ikincide s-ı..i ·' e: -~ -' .;..,.! rJ .;..;i ___ :.. u_ ..ıl\J <Jl\ .j)!_,.. ... · l_::\ /) 1 ~-~..:.ı· ibareleri yazılıdır.

Bu nüsha tıasan b. Ahmad b. MuJ:ıammad al-Qirimi tarafından 784 (1382)'te istinsah edilmiştir (s. 425).

İstinsah kaydı : :.: -->· .i • _.j i- \ ..J .._-

9

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 54, c. 1.-VI.

Şem>eli, ve şirauli kahverengi meşın bir cilt içinde fiH sa.hife. 220 X 325 (16'3 X 23'i) mm. eb"adıuda, Kağıdı yum~şak, kalın. D airevi selçuk neshi ile. her sahifede ! sütun Üzere ve cetvel içirıde 29 satır. 1.- :ı, 8;), S"i, 26~,

2-54, 345- 347, 441- !42, sahifeleri müzehh~p

Eserin istinsahı. (s. 543) 24 Rablc Il. 791 (22 Nisan 1389) Perşem­be günü Xaki'l-Bayazidi diye tanındığını söyleyen MuJ:ıammcıd b. Quthi an-Nikidawi tarafından bitirilmiştir. Tezhipler de aynı zata aittir.

t5 l:lasan b. Otmii.n al-Mawlawi al-Waladi 72'~'de Sultan Veled'in Di wiirı'ııu (Halet Ef. Kütp., ilave, nr. 139, bk. H. Ritter, Der lslarn XXVI, 13:J). 768-770 yılları arasındada D i ruiin-i K(J.?ir'ı (Konya, MüzeKülp. nr. 68-3\"<, bk. H. Ritter, agnı ger, s. 140, or. 69) i3tinsah etmiştir.

ll] MATNA W i 'NİN ESKi VAZMALARI 107

İstinsah tarihi (s. 5!;1) :

~)\._l ~!...ı";-tJ\ ~~"-·~-J u:~-: • ,_s-.~>1 ~;._1 ;,.. \11 C:· 1 ,~ ,_. J .r~ll_, d)l

... \.5-'!j _UI .) l~ ,_,lç''}\ -:_..., ,.-:.~\ l .. ı.l,. -.s_,ı-'-:Cil _,!:; j . .;.r ... ~ .. _, , ~ 10

Konya, Mevlana Müzesi, nr. 2005 (20ll), c. 1-VI.

Bir mecmua içerisindedir. Mecınua, tıimir görmüş, sırtı koyu fesrengi, diğer

yerleri siyah . basma şemseli, miktabı kopmuş, şirazesiz bir cild içinde, ;'">89 varaktır. 172 X 27!:: (iç, Matnawi 'nın bulunduğu kısımlarda: 100 X 212- 215) mm. eb'adında. Kağıdı az ·a harlı, kalınca, koyu saman renğinde. Yazısı, gene Matnawi'­nin bulunduğu kısımlarda, selçuk neshinin birçok hususiyetlerini taşıyan, biraz talike yaklaşan ve çok def'a harfleri birleşen işlek bir nesih. Başlıklar kırmızı.

Her sahifede iki sütun Üzere 27 satır.

Nüshanın istinsahı 801 yılı Racab'irıde (1399 Mart'ı) bitmiştir.

Arapça ve Farsça mensur ve manzum birçok kitap, risale, not, bazı şiirler, doğum ve ölüm tarihleri 16• dualar v. s.'den mü· teşekkil bir mecmua olan bu yazma vaktile dağılmış 17• · içindeki tam veya müntehap bazı parçalar mecmuadan ayrılmıştır. Nitekim nüshanın 3a varakındaki 18 fihristinde zikredilen eserlerden birçoğu bugün içinde yoktur. Mecmuanın halen ihtiva ettiği eserlerden bir kısmı Matnawz'nin bulunduğu varaklarda ve haşiyededir. Bunlar­dan birisi, Matnaw['nin V. ve VI. cildierinin haşiyesinde bulunan, Hucwirl'nin Kaşf al-mal}cub'udur w. Mecmuadaki münferİt eserler

16 Bu tarihierin en eskilerinden biri h~rhalde mecmuayı deriiyen tarafından

buraya dereedilmiş daha eski bir varaktadır (17b) ve Mubıirak Şah Biibii Cr mi adlı birinin ölüm tarihidir: Cum :·• da ll. 788 :ıonu. Diğer tarihler arasında mecmua­nın bir l<ısmının mÜJtensihi bulunan ve sahibi olduğu anlaşılan Tahir al-XJiidi b. Mawlana Nacmaddin Xwaca Laylat as-Samarqandi'nin yakınlarına, tanıdıkianna

iiit doğum ve ölüm tarihleridir ki, bir kısmı şunlardır: adı geçen zatın babası

Xwaca Laylat al-Maşdar aJ·Samarqandi 'nin ölümü: 10 Şacban 787 Perşembe (6b); Xwaca cAiii ' addin ' Attiir'ın ölümü (6b): 20 Racab 852; diğer tarihler 797 - 832 yıHarı arasındadır.

17 Mecmua bu dağılmadan sonra numaralanmıştır. 461. varaktan sonra bir var ak numaralanmamış, 27 ., 18. varaklar ko pm uştur.

ıs 1. ve 2. varaklar keza kopmuştur .

ı•ı Mevcut kitap ve risaleler arasında ayrıca an·Nasafi 'nin birkaç risalesi,

108 NİHAD M ÇETİN 12]

arasında Mevlana ile herhangi bir suretle ilgili olanlardan bazıları şunlardır: Mevlana'nın bir terci-i bendi (9a), Burhanaddin Mul)aq­qiq'in Maqaliit' ından bir parça (vr. 486-487), hicri 81~ yılında,

Semerkand'de, bir zatın, Mevlana'yı rı1yasında gördüğüne ve bu rı1yanın tafsilatına dair bir fıkra (47a-b), Sultan al-'Ulama' Baha)­addin'in Maqiilat'ından bazı parçalar (586a- 589a), v. b.

_,f"l

)\(

l. Baş, mukaddi me (75b) ve metin (76a): ~-*-' ._;~..:;1\ ,_,\::_) \.i.A ... ~-:

Son (150a): nr. Ei' dakinin aynı.

ll. Baş, mukaddıme (159a):

.) (' ! :ı ..\)$". .j\ . ..;.L- .:..-\: :ı 'ca..ı ..:ıl~ ... (cildin mukaddimesi

.:;r jl c..\.:..· )~ ..:ı' ' -~1_,; )J '~ ~"

Metnin başlangıcı (l."i9b) ve sonu (214b). nr. 6'dakinin aynı.

istinsah kaydı (22b) : ,.) j ... .J L' ... !.>"- -•-~ r '

. :\,•ld( _, \S..I.>- \

lll. Baş, mukaddime (223b):

Baş, metin (22\?a) ve snn (32.3a) nr. l'dekinin aynı.

IV. Baş, mukaddime (32.'ıa); baş, metin (325b} nr. l'dekinin aynı.

Son (395b):

'Attar'ın, 'Abdallah·i Anşari 'nin eseıleıinden parçalar, 'lr~qi 'nin bazı

şiideri, dualar v. s. vardır.

[1~ MATNAWi 'NİN ESKi YAZMALARI 109

V. Baş. (4 )2b) : ..:...~ı "~" •"".,.. 1.....

.. .),..: ; ~.).}- )~J 6) o\)

~ ~ 4 ·-· L 2(ı - . J

.s"' ..ı r--"'. ..L;. ~ d : ..

'-'. l._l ~ "' '.::1 .... ~ ·- • ~ - ~ .. ~ ..... - u ..

• " . "ı. ,<'"" 0 J .... ,.. ' ..:...r:-=- >~ (<!> J i" pı; c~"". u

5 -' ,J_ ..~)li"l._,. J..ı ,::,l:"" .si

İstinsah kaydı: ı-l!l .ZUI _,ı-;. 0 .. 0uı ,j JJ\l.l .s_,.:...tl .s~:~ll ( ­

: Lde" _, .s-~>-1 .ı..:...

Ayrıca bu kaydı, Sultan Veled 'in VI. cilde yazdığı 45 beyitlik hatime takib~der:

i" ..ıli, ..ı J> .s~ j_j J .ı..

"ıb, ,,:. ,.ı.;\ . 1 -~ <1" '-' ~ - ./_) J . '-' ....

ll

Konya, Mevlami Müzes.i, nr. 55, c. ll.

Arkası meşin, mukavva, şirazeli bir cilt içinde 161 aahife. 210 X 325 (145 X 240) mm. eb'adında. Kağıdı yumuşak ve aharlı. Her sahifede cedvel içinde nesh ile ve iki sütun Üzere 25 satır.

Nüshanın istinsahı Mury3.mmad b. al-l:fusayn al-l:faci tarafın­

dan 81'de Du'l-qacda Mart 14 12) sonlarında Cuma günü bitirilmiştir.

İstinsah kaydı (s. 161): .; .ı..;;)\(.).) _.,;.\_,\ 4. •. ~ 1 ('J'_ -;,~~ ,j .... 7,l:.CJI .:

0 0 0 ":" lJ, 1 0.J.. 1 j .;.,'i- ..;...) 1 L~:.f • ~~ı.. ..:ıl.( J .r:..:. •! _;\ .. ,_ ? 't; V'· . . . ' \....:. .._:J

20 ı.S J--: yazılmış ve Üzerine ~--". ilave edilmiş.

110 NİHAD M. ÇETİN 114

12

Konya, Tahir Mıhçı'nın Husüsi Kütüphanesinde , c. I-VI.

Sırtı kahverengi, diğer yerleri fesrengi meşin, şirazeli ve yaldız zencirekli bir cilt içinde 275 varak. 259 X 338 (179-194 X 233-265) mm. eb'adında. Kağıdı

az iıharlı koyu samani yumuşak. Bazı varaklarda rutubet lekeleri var. Her sahi­fede kırmızı çift çizgiden ibaret (35a-74b arasında bu çizgilerin arası yaldızla

doldurulmuştur) cedvel içinde, 4 sütun üzere, 25 satır. Başlıklar umiimiyetle kırmızı,

bazan yeşil veya mavi. Kenarlarda «,;..)) ile gösterilmiş nüsha farkiarına tesadüf

ediliyor. lb'de mavisi galib müzehhep bir başlık içinde kiifi bir besınele bulunu­yor. 2a'da başlıyan mukaddimede besınelenin içi yaldızla doldurulmuş.

Nüsha 7 Ramağan 828 (23 Temmuz 1425) günü Darwiş cAH b. Mul).ammad tarafından istinsah edilmiştir. Ayrıca nüshanın so­nunda İlyas b. Xiçir Beg b. Evrenos'a ait 876 tarihli bir kayıt vardır.

I. Baş, mukaddime (lb) nr. 6 'dakinin q.ynı, metin (2a) :

Son (44a): nr. 6'dakinin aynı

ll. Baş, mukaddime, metin (44b) ve son (84a) nr. 6 'dakinin aynı.

lll. Baş mukaddime (84a), metin (84b) ve son (136a), nr. l'dekinin aynı.

IV. Baş, mukaddime ve metin (136a} nr. 1'dekinin aynı. Son (177a):

V. Baş, mukaddime (177a, krş. nr. 10): -':;- ;; ~ .,l.f"l J ..1:;;1-'ı ... -tl~--~

... -'J~ o.)~(' ı.$)'6"J ... S' Baş, metin (177a), ve son (223a), nr. 10'dakinin aynı. VI. Baş, mukaddime ve metin (233a) ve son, nr. 10'daki gibidir. Aynı şekilde

bu nüsha da Sultan Veled'in biitimesi ile biter.

.s Y.-· ~ .,;~ . -l..:. ,.l:'

.,!) - .L.. ~L. J . (-<~> J-' .. ~ j _,} ..ı..r j\

13

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 2006 (2013), c.I-VI.

Kahverengi meşin, şeınseli, miklaplı şirazesi dağılmış bir cilt içinde, 280 varak. 180 X 261 (140 X 220) mm. eb'adında. Kağıdı kalın, az alıarlı saman ren·

il5 MATNAWI~İN ESKi YAZMALARI ll i

ginde, üzerinde, bilhassa uo;larda rutiıb~t lekeleri var . Yazısı ibtida i talik olup, başlıklar kırmızıdır. Her ~ahiioıde, 4 sütun üzere, 25 satır. Kenarlarda mukabele ve tashih k.ııyıdları ile bazı lf ga.t izahları yazılı. Yazmaya sahife numarası ve­ril~iştir.

840 '1436-37'da istinsah edilmiştir (s. 558). Son sahifede Mu­!}ammad Dede b. Koca Bek al-Cihan~ahi'ye ait bir vakıf kaydı, aynı sahifede ve müteaddit yerlerde yazmanın Mevlana türbesi kütüphanesine vakfedildiğini bildiren mühür vardır. Gene son sahifede üstte sol köşede beyit adedinin 26.000 olduğu yazılmıştır.

1. (s. 1·86), ll . (s. 87-167} ve eildlerin baş şonları or. 6'dakinin; Ul. cildin (157-270) başı ve sonu ile IV. cildin {s. 271-354) başı or. I'dekinin; IV. cildin sonu or. 12'dekinın aynıdır.

V. Baş, mukaddime (s. 355) :

... ~ _,.!J

Baş (metin) ve son (ı;. 451). or. lO'dakinio aynı.

VI. Baş, oıukaddime ve metin (s. 452), son (s. 558). or. IO'daninin aynı,

istiıısah kaydı : ..:~ _, ı .ı • ıf [_'f' ~!

~~kı/_,

14

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 56, c.I.-VI.

Kabartma ve yaldızlı ŞE msP-Ii, z~ncirekli, ş irazeli ve miklaplı, kahverengi mEşin bir cilt içinde, 4~(lsahife. 150 X 245 (110X175) mm. ab'adında. KaA-ıdı

ipek aharlı. Her sahifEde nesihle, 4 sütun Üzere 25 ~atır. 1., 97. , 179., 191., 383., 48!). sahifelerde müzehhep başlıkla-r var.

Nüshanın istinsahı 'Mul}arrem 846 (Nisan-Mayıs 1442)'de biti­rilmiştir. Hattat. ferağ kaydında kendi adını zikretmemiştir.

15

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 2025 (2031), III., IV.

Üzeri ebrôlu kaA'ıt kaplı, arkası ve kenarları meşin, miklaplı, şirazeli bir cilt içinde 210 sahife . !H. varak numaralanmamıştır). 126 X 172 (118 X 178) mm. eb'adında. Katıdı saman renginde, yumuşak, az aharlı. Üzerinde rutubet lekeleri var. Ince çift kırmızı çizgiden ibaret çerçeve içinde üç sütun Üzere ve talik ile, her sahifede 21 satır.

112 NİHA 1 M. ÇETİN 161

t.ser 855 Cumada II. (22 Temmuz 1451) de Yusuf b. cAII tara­fından istinsah edilmiştir.

IV. cilt sondan nClksan olup, Nicholson neşrine göre, 8087. beyitle bitn.

III. Baş, mukaddime : 1.,-;-~'~

Baş, metin ve son : nr. 1 'deki n in aynı.

İstinsah kaydı: AJ J\_,)\ ..:,.;! d ... l)_,~:t\ wl:S .:_, .. .:.ll:!\ ;.<..ıl\ ...,,..

-.~l: l: i. ... .ı-j- .. :_, ...> . " ıS..ıl:ı:- j ~...:...)\_, ,_,"l~ll ... r~-\ J v::--.r -' ~ il' ..ir-' UA

'"i.S k j ~ı._.. ;-.,~~t: ... ~\ -~...ı ı .. 1.> .J-

IV. Baş, nıuksddim~ (129):

Baş, m~tin: nr. 1 'dekinin aynı. son (s. 210):

16

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi. nr. 2036 (2042), c. IV.

Arkası meşin, Üstü sarı -açık yeşil mukavva, bir ci!t içinde, i + 13J var,ak. 250 X 168 (123-- 12i X 190) mm. eb'iidında. Kagıdı az ii.harlı, koyu saman renginde. Yer yer ve bilhassa uçlarda rutılbet lekeleri var. Mürekkebi soluk bir kahverengi halini almış. Dairevi iri selçuk neshi ile ve iki sütun üzere her sahi­fede 1i satır, 3b-Sa, 8ca·89b sahifelerinde çift kırmızı veya yeşil çizgi ile cadvel var. 15a da yazılı kısmın alt ve Ü:>tÜne çift kırmızı çizgi çekilmiş. İlk varaklarda mürekkebi çok solan satırların Üzerinden tekrar siyah mürekkeple geçilmiş, vokal­

lerden sonra gelen ,;,'lar noktalı. la'da sahifenin ortasında, dıştan eb'adı 130Xl44 olan 24 mm. kalınlığında kırmızı mürekkeple çizilmiş hendesi tezyİnatlı mostatil bir çerçeve var. Çerçevenin iç ve dış hatlarında yeşil de kullaııılmış. Çerçevenin içine Malnawi'den beş beyit yazılmış.

Bu mustatil çerçevenin üstünde Mu .ammad b. Ma~mud h. Tug­rulşah al-Waladi'ye ait bir temellük kaydı yer alıyor. Altında

ise Darwlş A~mad ai-Mawlawi al-Bosnawi'nin 1011 Şaferi başları tarihli, eseri •Camacatxanaı-'ye bağ"ışladığına dair olup 130a'da da geçen vakıf kaydı bulunuyor. Ayrıca 891/1486 tarihli bir vakıf

kaydı daha var. Yazmanın 1b -2a sahifelerinde IV. Daftar'in bilinenden ayrı

mensur bir mukaddimesi, Husameddin Çelebi'niu hattından

[17 , MATNA Wİ'NIN ESKi YAZMALARI 113

teberrüken nakledildiği kaydı ile veriliyor. Bu kısmın mürekkebi daha siyahça. Bu mukaddime, umiimiyetle eski Matnaw1. nüshaları mukaddimelerinde görüldüğü gibi, Besınele de dahil, iki satır

kırmızı, iki satır siyahla yazılmıştır. 26a'da, üstte, muahhar bir yazı ile, tekrar, yazmanın Mevlevi dergahı dervişleri cemaathane­sine bagışladığına dair bir vakıf kaydı bulunuyor.

121b'de

beytinin hiziisında, haşiyede

d') •.!'-> i .o _}-1 _,s..""'.i..o

(Nicholson, beyt, nr. 3585)

d'; .fb ~~ S Jtl:.i ulj

mısraı ve üstünde de :)~\ ~;;· kaydı vardır. Bu kaydın Manüqib

al-cari/in müellifi Efiakl'ye ait olduğu ve ~;?ile bir başka nüshanın farkını verdikten sonra ismini de ilave ettiği düşünülebilirse de 2ı, büyük bir ihtimale göre, bunun bir başkası tarafından, Eflaki'ııin

istinsah ettfği bir nüshanın farkını göstermek için s~ı ~;._j 'den yapılmış bir kısaltına olması daha akla yakın ve mümkündür (krş. bu

makale, nr. 20). Ayrıca, gene başiyelerde ;. kısaltınası ile gösterilen nüsha farkları vardır ki, ince bir kalem ve kırmızı mürekkeple ya­zılmış olan bu farkların yazısı, yukarda bahsedilen kaydın yazısına çok benzemektedir.

Yazınada ferağ kaydı yoktur. Bununla beraber hicr1 VII. asrın sonları veya VIII. asrın başlarında istinsah edilmiş olmalıdır. Mat­nawi "nin en iyi yazmalarından biridir 22•

Baş, mukaddime ve metin '2b, 3b): nr. 1 'dekinin aynı. Son (1ıJO a):

!ll Bu yazı Efiilki'nin yazısına da pek benzemiyor. Efiaklnin yazısından bazı vesikalar biliyoruz. Me::ıela Konya M üze Kütüphanesi'nde 1117 numaralı Matnawi­de bulunan bir kaydının fotokopisi için bk. A. Gölpınarlı, Mevlana'dan sonra Mev· levilik, eserin sonundaki 56. levha; ayrıca Bursa. Haraççıoğlu Kütüphanesi ' nde 937 nurnarada kayıdlı Di w an al-Mutanabbi 'nin son sahifesinde de (144a) Efiakl'nin bir mütalea kaydı bulunmaktadır. Bu kayıd ve Efiakl'nin diğer el yazıları için bk. Maniiqib al-ciirifin, neşr. Tah:ıin Yazıcı, 1, ÖnJÖZ 14-15 arasındaki levhalar.

22 Bu nüshanın tavsifi için ayrıca !ık . Necati Elgin, Konya Mevl-1na Müzesi Ihtisas Kütüphanesinde mevcut yazma/ar, Mesnen c. 1 V (687 . Yıldönümü1ide Mevlana, Konya. 1930, s. 24-26). Adı geçen makalede, dördüncü delterin aşağıda metni verilen farklı mukaddimesinin bir hJrnı bu nu3hadan naklen neşredilmiştir .

114 NİHA 1 M. ÇETIN ı sı

Tavsifi verilen Mevlfma Müıesi Kütüphanesi nüshası'nda (=M) lb-2a'da, Yusui Ağa Kütüphanesi nüshasında (=Y, bu makale nr. 20) 117a'da, Nafiz Paşa Kütüphanesi, nr. 650'de (=N, bk. bu makale, s.103, notta) 159b'de bulunan ve Husameddin Çelebi'nin elyazısından nakledildiği haydı ile verilen, Matnawi'nin IV. cil­farklı ve herhalde ilk mukaddimesinin adı geçen üç nüshaya da­yanan metni aşağıya alındı. Bu mukaddime Nafiz Paşa kütüpha­nesi 'nde 664 numaralı nüshada da geçerse de (1 b- 2a) pek muah­har olan ve 650 numaralı yazma ile ayni asıldan geldiği anlaşılan bu yazmadaki son derecede hatalı mukaddimenin metin te'sisinde diğer nüshaların farkiarına hiçbir şey katmayan ve çoğu alel'ade dil ve imla yanlışlarından ibaret bulunan farkları . burada göste­rilmedi.

e)' ,_)~ ... ':u ır. ~' ..sr.' ~~J -s_,::. .j,_, ~~ ... ,j\1/"' jl._:_ .... ı ~ \) ~\91/"' ü..'

J;.., ~ J c:<: ~ 1; .!4 u. ':"ii/ .;,.:;; J.L'-:.o ') 4 u. ı--li .r IJ _,\ ..:,ıt( d\J-' J 'it..., -t~\! 1; i.>lı ~,l;\i ) !\·~\c.. JJ-L;-A IJ ..:.-JI 01 J J~ v ·. 1 ·"'"' -... ı~ı ' · ., .. 1 ,- t· 1 ~~ J -s~ ...,.~~ s_, .... Y ~..u ..... "'\! J ,_.;..';.:. ' w.r-~ i"' ~~<>

'..:.ıV' \) .jlj~ .!]!_. 0 ' j}7"' ' ;;la.:.., 1; t..;·ı --~-~ ( ;;l..i...u \) ..;.v-1 ._,\...,_,1

_, ,J_,-=-G .; ),; jl _y_ı_;. ,ıt...,l_-'- , .ı~ _,, ..:.ı)..ü jLP> ..:_ 1) r 0li.: .. C:_ • .ı..ı.:..~ ..:;-.w .;.....<:. ·.ı -_t;.L .... ı •• ı ~ ...... 4A ,;. •• ;'·.ı ~ta,. .::. .. IJ. r-- t.,..; .., _,; • ..1 V . \,_.JJ ............ .., ..., - ./..1 J v.. V ..,

.:...-:--1 .._?<-- .:;L y' .1 _pJ .. .:...~~ .:_~ ~lk-o j \ ,);>'i s4-...:.~ _, jb.. J-' ,1 J\i jl ~1 ..,_p ..:,ıt..lio ...... ~) (..\.i.:..O 1; ..:.ıl_,r.. :._.,,..ı., 0L ~;;:__., ,~ . .4.:..., IJ

.r'\i _si ,..ı:,.! _)r- ..:.ıl.l.i. ....; ~ \~ ___...:., ~ ,; ,.L...u.l jl Jb.. ~\~\_,..ı:,_,..:. j~ -:-->L.

..\-(" Jl:_.C..I 1; .j.J..:>Y j_\ -?_1-l.o i.J> J~ jl ~J ~..(...s_;~ J ..s~ • .;_, .. ) 0l..:..:l .....,ly- 4ı'l..:, V' SJ~ iy ('>\11 \..\~._, ._1{-::;- J ~-' _, J.>~ ,,::._1; j\

(\, / :.. '\) ~f'_..Ü ...:).;\ l..u 0f_,;~ ": ,_,..\;-- r .;\ _,ıı .:.,. ..... \

.::li.....:~~ 6\\ N _c.:·'·-<- 5i! N. ı;,: ~:ı 4\\ NM-: .;ı. 2 - ~ • ı: ._.:. \o,... .;

~l.i.La ll ll N .l1L'A : ..i~A 10 ll N -: .S li+.:.~ 9\1 M j;, ~.i<! : j;, -'~ 8 1\ N Y

N_....\;."-: f".~ ll N Jl; .J,;~ + Y o;ı,..,~: ..:..~ '• o:ıJ..-_) 13\\YM..ı.üA

:l

ö

12

[19

15

MAINAYİ'NİN ESKi YAZMALARI 115

-~' ~~ (f ci T .J

.i _,wıJ t'.;.l' ).Ai Jc.

1s ~Wl ~.>~ .:,~T ":"·\ .... (.LA.....I j .:,~IJ ~ ~l:.tı .>J.;...., ~~ Cr ~' ci~ 0'_..11\J ~' il-> ~~ !l.)~ ~ '-;'[.J .:..1\...r-. i) .~,;...,_, u-_ı

17

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 2038 (2044), c. IV.

Arkası meşin, Üstü mukavva, miklabsız, şirazesiz fersude bir cilt içinde 104 varak. Bazı formal'In dajtılmış. Kajtıdı kalın, koyu saman renginde, birçok yer· leri kısmen, bazı varakları tamamen rutubet lekeleri ile kaplı. Bazı kısımlarında

yazının etrafı harelenmiş, hatta, varakın bir yüzündeki yazı dijter yüzüne hafifçe aksetmiş (mesela 30.-50. varaklarda). Eb'adı muntazam dejtil, boy, sajt: 225, sol: 220 X en, üst: 152, alt: 147 (120 X 175). Koyu kahverengi mürekkeple iri, dairevi bir nesilıle iki sütun Üzere her sahifede 19 satır. Başlıklar kırmızı. Seslilerden sonra gelen «.:ı» lar bazan noktalı, bazan noktasız. Yazı bazı yerlerde harekeli ve bu harekelerin bir kısmı sonradan ilave edilmiş. Hemen her sahifede satır ara· sında ve haşiyede notlar, nüsha farkları, izahlar v. s. var. Notların birçojtu Sü­rfiri (ölm. 969 h.)'nin Matnawi şerbinden alınmıştır.

Baştan mensur mukaddime ve 18 beyt noksan. Ferağ kaydı

yoksa da, VIII. asarın ilk yarısında istinsah edilmiş olmalıdır. Baş (1 a):

Son (1()4 a), nr. 16'dakinin aynı.

: .,.:ıl:JI .... .J_I 20- 19 ll Y -,M~: N -ü 17 1\ YNM ..l;.\ : -~~h7 )Lll_, _,[:;\ L~; l~_ l : .,_,[:;\ .::..; 20 \IN-:, ;d..\ 19 ll y j _ .Jiil....> j _;..ll .,_r:.

116 NiHAD M. ÇETiN 120

18

Konya, Mevlana Müzesi Kütüphanesi, nr. 2020 (2026) c.I.-Vl.

Arkası açık kahverengi, dijrer kısımları siyaha yakın koyu kahverengi i çi fes­rengi içi ve dışı şeınseli ve zencirekli, ş.irazesi dağılmak üzere, miklabsız, tamir görmüş bir cilt içinde 289 varak. 230 X 312 (iç umfimiyetl~ 1S2 X 243) mm. eb 'ıi·

dında. Kağıdı saman renginJe ve az aharlıdır. İlk ve son varaklarında rutubet lekeleri var. Yazısı, mühim yerlerd~ bazan harekeli, iri eski Anadolu neshi. Sesli­lerden sonra gelen <J. .))) •lar mensur mukaddimelerde ekseriya noktalı, fakat asıl

metinde noktasız. Çift kırmızı çizgiden ibaret cedvel içinde 4 sütun Üzerine 25 satır. Mensür mukaddimelerin bulunduğu, 1 b, 2 a; 46 b, 47 a; S7 b, SS a ; 141 b, U2a; 1S4b, 185 a; 235a sahifelerinde eni 15-41 mm. arasında değişen, kenarları mavi çizgilerle çevrilmiş, içi hendesi tezyinatlı. ve altın yaldızla doldurulmuş mü­zehhep cedveller vardır. Manzum metinlerio başladığı 2 b, 47 b, SS b, 142 b, 185 b, ve 2S9 b sahifelerinde, iç eb'at uzunluğunda, kalınlığı 25-34 mm. arasında değişen ve sağ tarafı yaprak biçiminde çıkıntılı, selçuk işi sade birer müzehhep başlık

bulunup içinde eserin kaçıncı cildieri olduğu yazılıdır. Yer yer haşiyelere yaldız sürülmüştür.

lstinsah kaydı yoktur. Bununla beraber, umı1miyetle yazısı ve tezhibi Matnawi'nin en eski nüshalarına benzeyen bu yazma vııı.;xıv. asırda istinsah edilmiş olmalıdır.

I Baş, mukaddime (1 b), metin (2 b) ve son (45 b) nr. 6'dakinin aynı.

ll. Baş (46b): j1 ,~_ J~ .:ıT ....-ı,, p ... .:....(",.. il ,..;..... .:ıt: .... ~--~

ll. Baş, metin (47 b) ve son {87 aj nr. 6'dakinin aynı.

'6 ·T ... ) .,)

lll. (S7 b, SS b-140 b) ve IV. {141 b, 142 b-184 a) cildierin baş ve sonları nr. 1'dekinin aynıdır. Ancak IV. cildin son mısraı şöyledir:

. -,~ J ı.;~- ~-' 0:~ t.f_l

V. Baş, mukaddime (184b):

... ~~

Baş, metin {185b) ve son (234b) nr. 10'dakinin aynı.

VI. Baş, mukadime (235a), metin (235a) ve son (289b) nr. 10'dakinin aynı.

21 MATNA Wİ'NİN ESKi YAZMALARI 117

19

Konya, Mevlana Müzesi Kütüp. nr. 2023 (2029), c. I ve IV.

İçi mukavvasız, arkası siyah, diğer yerleri kahverengi tamir görmüş, mik­labsız ve şirazesiz bir ci lt içinde 225 va rak. 157 X 227 (124 X 184) mm. ab'adın­

dadır. Kağıdı saman sarısı, kalın ve saykalsız olup Üzerinde rutübet lekeleri ve yer yer g-üve tahripleri var. Yazısı iri, dairevi selçuk neshi. Vakallerden sonra gelen ~_,,, lar muntazaman noktalı. Kenarlarda mukalıele tashihlerine ve ;... işareti

ile gösterilen nüsha farkiarına tesadüf ediliyor. Her sahifede iki ince kırmızı çiz­giden mürekkep cedvel içinde 19 satır (başlık bulunan sahifelerde 18) bulunuyor. Başlıklıır ve ikinci cildin mukaddimesi kırmızı mürekkeple yazılmış. 1. - 7., 9. -17., 20.-25. ve 28. -37. varaklar sonradan ilave edilmiş.

Nüsha Maqmud b. al-l:faci ctşıq al-Mawlawi tarafından İstin­salı edilmiş. Ferağ kaydında tarih zikredilmemekle beraber bu nüsha VIII. asra ait olmalıdır.

1. Baş mukaddime yok, metin (1 b) :

~:..Ç .. ..:..:K:. <.3 . Lı.l~ j1

Son (110 b}:

ıv: Baş, mukaddime (112 b), metin (113 b}, nr.12'nin aynı. (Nicholson, nr. :3892).

Son (223 b) : nr. 16'nın aynı .

istinsah kaydı (22:'ia) : ...._;- ... L~ ._:....\ 1 ı.S ·' ,ll ı.S>:.:l \ "t·' !'J \)\ _J,..l\ ~ _, .,; '-.,.: i.... . • ı

ı.S l,J. 1 ..._.:.... J.l ... 1 .j_ .) .J-f

20

Konya, Yusuf Ağa Kütüphanesi, nr. 5547, c. I.- VI.

Arkası ve kenarları limonküfü renginde, diğer yerleri kahverengi, meşin, şemseli ve köşebendli, şirazeli, miklaplı bir cilt içiDde 241 varak. 325 X 210 (160 X 260) mm. Kağıdı samani, kalın aharlı. Çift kırmızı çizgiden müteşekkil bir cedvel İçinde, her sahifede 4 sütun Üzere ve nesihle 31 satır. Her defterin ba­şında mavisi galib, 22 X 160 mm. eb'adında miizehhep bir başlık bulunuyor. Bu sahifelerin cedvellerinde yaldız veya mavi ı;izgiler de kullanılmıştır.

Müderris Yaqya Efendi İbn aş-Şayx comar Efendi ai-Qara­mani tarafından Mevlana'nın annesinin türbesine vakfedildiğine dair bir kayıt taşıyan bu nüshada istinsah tarihi yoksa da, hicri VIII. asrın sonlarına veya IX. asrın başlarına ait olmalıdır.

118 NIHAD M. ÇETIN 22]

Eserde yer yer görülen mukabele kayıtları nüshayı hayli de­ğerlendirecek mahiyettedir. Nitekim bu mukabele kayıtlarında kullanılan ve dört grupta toplanabilen kısaltmalar, yazmanın, is­tinsaha esas teşkil eden nüshadan başka üç nüsha ile daha kar­şılaştırıldığını göstermektedir. Bunlardan biri «e: .... » tır ki, bu doğ­rudan doğruya yazmanın istinsah edildiği nüsha ile mukabdesinde görülen istinsah batalarının tashihinde kullanılmış olmalıdır. «;.»

veya « .. ~ . ..i» ile gösterilen farklar, hüyiyeti, tasrih edilmiyen bir başka nüsha ile mukabelenin neticeleridir. Bu kısaltına lardan mü­him olması gereken ve pek sık göze çarpanlardan biri cı:._s~,~~..i)) , «.s~, ;.», «._s~,» veya «..JJ» dir ki, bunlar Sultan Veled tarafından istinsah edilmiş bir nüsha ile de karşılaştırıldığı neti­cesini doğuruyor. Haşiyede zikredilen farklardan bir kısmı da «rL~» veya «r~ ;.» (= .j_ ~til-. (~) kısaltınasi yle verilir. Bu son farklar tavsif edilen nüshanın, Matnawi'nin Husameddin Çelebi tarafından yazılan ~ 3 ası\ nüsha ile de mukabele edildiği kanaatini vermektedir. Yazınada bu kanaati kuvvetlendiren bir başka kayda daha tesadüf etmekteyiz : Mevlana Müzesi Kütüphanesi'nde, 2036 numaralı Ma~nawi'de de bulunan (bk. bu makalede nr. 16), lV. cildin Husameddin Çelebi'nin ' hattından naklen verilen ilk mu­kaddimesi bu nüshada da vardır (vr. 117 a). Ayrıca yazmanın 37 a sahilesinde Mevlana'nın el yazısından nakledildiği belirtilen bir ibare mevcuttur. Bu kayıt da müstensihin elinde Mevlana'nın ha­yatına kadar giden yazmaların · bulunduğuna bir dtlildir.

I (1 a, 1 b-36 a)., ll 37 b-71b). cildierin baş ve sonları nr. 6' dakinin aynı.

lll (72 a, 72 b-116 b). cildin başı ve sonu ile IV (117 a -153 a). cildin başı nr. 1'dekinin IV. cildin sonu nr. 16'dakinin aynı.

V. Baş, mukaddime (154a): ~ ?- ~ ....._;. ~ .,Lı~ 1- .• -A:-'1-ü ..ı.:. . ... ~-'

"1 ..:.-\ ,......:. j-" J · . '- •

Baş, metin ve son (196 a) : nr. 10'dakinin aynı. VI. Baş, mukaddime 097 a), metin (197 b) ve son (244 a} nr. lO' dakinin aynı.

28 Hüsameddiıı Çelebi'nin Ma!_nawl' nin ilk müstensihi oluşu ve onun istinsah etti~i ilk nüshan.n esas nüsha ittihaz edilişi hakkında, tavaiflerde geçen kayıd· lardan başka bk. Ahmad Aflaki, Maniiqib az .. cA.riJin, nşr. Tahsin Yazıcı (Türk Tarih Kurumu Ya;ınlarından), lll. Seri, No. :l Ankara, 1959- 1961, I,496 -7; ll,742,744; A. Gölpınarlı, Me'Vlana2, s. llJ v. d.