MakroekonomijaVJEBEDr VIDOVIC ALEKSANDRAaleksandra.v@apeiron-uni.eu

Nain formiranja ocjene i uslovi koje student treba da ispuni u cilju polaganja ispita EVALUACIJA STUDENATASistem bodovanja: 0-50= (5), 51-60=(6),61-70=(7), 71-80=(8),81-90=(9), 91-100=(10);

Re.Vrsta evaluacijeParcijalno/ konanoOpciona/ obaveznaProcenat uea01Uee u kontaktnom radu-predavanjePredispitna obavezaOpciona10 (15)%02Seminarski/struni radovi studenta, studije sluajaPredispitna obavezaOpciona/Obavezno20 (10)%03Predispitne aktivnosti TEST 1,2Predispitna obavezaOpciona25+25%04Ispitne aktivnosti-finalni test,pismeni konanoObavezno70%SVEGA:100%

PLAN AKTIVNOSTI-REDOVNI/VANREDNI1 BLOK VJEBI 2 BLOK VJEBI3 BLOK VJEBI-ODBRANA SEMINARSKIH RADOVA (STUDENTI IJE PREZIME POINJE OD A DO K- abecedno).4 BLOK VJEBI -ODBRANA SEMINARSKIH RADOVA (STUDENTI IJE PREZIME POINJE OD K DO - abecedno).

LITERATURAUDBENIK dodiplomski studijAleksa Milojevi, Osnovi ekonomije, Apeiron, 2012Aleksandra Vidovi, Makroekonomija, ppt 2012_13Dodatna literatura- postdiplomski studijOliver Blanard, Makroekonomija, Mate, Zagreb,2011

Teme za seminarski radDrutveni proizvod i narodni dohodak kao faktor ekonomskog razvojaDrutveni bruto proizvod osvrt na BiHDrutveni bruto proizvod osvrt na JapanDrutveni bruto proizvod osvrt na USANaini mjerenja DBPMetode obrauna BDP-aTehniko-tehnoloki progres kao faktor ekonomskog razvojaPrirodno bogatstvo kao faktor ekonomskog razvojaTrite i njegove funkcijeMonetarno-kreditni sistem i funkcije novcaInflacija i efekti inflacijeAntiinflaciona politikaNezaposlenost i njeni efekti po privredu BiHNeto domai proizvodDohodakInvesticije, bruto investicije i neto investicijeFiskalna politikaCentralna bankaMMF

VANOSeminarski rad obavezno poslati na mail: aleksandra.v@apeiron-uni.eu Seminarski rad treba pored teoretskog dijela da se sastoji i prakticnog primjeraSeminarski rad uraditi prema datim uputstvima ( u narednim slajdovima), Odbrana seminarskog rada je obaveznaSvaki seminarski rad je podvrgnut detaljnoj provjeri Seminarski radovi koji ne zadovolje formu, koji su kopirani i plagijati bie automatski odbijeni a studenti autori takvog rada sankcionisani

Studenti kod kojih se utvrdi da su prepisali/kopirali ili na bilo koji drugi nain plagirali vie od 60% seminarskog rada bez korektnog citiranja istog bie sankcionisani kaznom pisanja novog rada, odbranom tog istog rada kao i snienom krajnjom ocjenom. Krajnja ocjena nee biti nia samo u sluaju da student dobije dovoljan 6 (E).Obavjetenje

TEHNIKA UPUTSTVA ZA IZRADU SEMINARSKOG RADASeminarski rad treba da se sastoji od sljedeih dijelova:Naslovne straneSadrajRadnog teksta (uvod, glavna tema, a moe i u vie posebnih poglavlja), ZakljuakPrilog (ukoliko postoji u radu )Literatura/Bibliografija

NASLOVNA STRANA I SADRAJNaziv univerziteta i naziv fakulteta, podaci se ispisuju u gornjem lijevom uglu veliine 16 pt jedan ispod drugog ili logo.

Naslov rada se ispisuje velikim masnim slovima (bold), centrirano, veliine 18 taaka

Naziv vrste rada (seminarski rad) treba biti ispisan ispod naslova, centrirano, slovima veliine 14.

Ime i prezime studenta, po potrebi i broj indeksa napisati pri dnu naslovnog lista, sa lijeve strane, slovima veliine 16 pt

Ime i prezime profesora treba biti napisano sa desne strane u istim redovima i ime i prezime studenta

Na samom dnu naslovnog lista potrebno je napisati mjesto i godinu nastanka rada, centrirano, slovima veliine 14 -ka

CITIRANJECitiranje se vri uz pomo fusnota.Fusnote- Stavljaju se u podtekstu, pri dnu stranice i sadre sve ono to bi u tekstu predstavljalo balast, oteavalo itanje i razumjevanje (bibliografske reference, objanjenja koja su korisna ili zanimljiva, ali nisu neophodna, citati na stranom jeziku).1______________ 1 Autor Prezime i ime, Naziv djela, Mjesto izdavanja djela, Izdavaka kua, Godina izdanja, te br. stranice na kojoj se nalazi citirano

JESTE LI ZNALI? standardi citiranjaAPA / MLA / AMA standardi citiranja automatski se formatiraju kao bibliografije u Word dokumentu. Moete runo napraviti svoje citate u programu Word 2007 odabirom eljenog stila, te unosom potrebnih parametara (ime i prezime autora, naziv djela, izdavac, mjesto izdanja, godina izdanja...)

LITERATURANa kraju rada obavezno navesti citiranu literaturu;Literatura se pise abecednim ili azbucnim redoslijedom u zavisnosti koje je pismo koristeno, navedena prvo prezimena pa imena autora, djelo o kom se radi, grad izdavaa, izdava, te godina izdanja.

TematikaDefinisanje, predmet makroekonomije;Definisanje makroekonomske ravnotee, krive ponude i tranje;Drutveni bruto proizvod i naini mjerenja DBP-aGrafiki prikazi DBP-aMonetarna politikaNovac i funkcije novca

Definicija makroekonomijeMakroekonomija se bavi ekonomijom kao cjelinom. Makroekonomija se ne bavi tritima pojedinanih proizvoda nego ukupnom ponudom i ukupnom tranjom. Dakle nije rije o pojedinanom preduzeu ili proizvodu nego o cjelokupnoj privredi, ne govori se o pojedinanim cijenama nego o cjenama u cjelini itd. Govorimo takoe i o: uvoz, izvoz, valuta, monetarna ekonomija itd. Dakle rije je o jednoj globalnoj cjelini na nivou drave, regiona, svijeta a ne o pojedinim kompanijama ma koliko one velike bile ili koliki uticaj na privredu imale.

Predmet makroekonomije

Makroekonomija u uem i irem smislu - Makroekonomija bavi se agregatnom ponudom i agregatnom tranjom, odnosno ire posmatrano akcenat se stavlja na agregatnu potronju, tednji i agregatnim investicijama, kao zbiru ukupne potronje tednje i investicija.

Ciljevi makroekonomijeRazlikujemo 4 cilja: 1. maksimalan rast proizvodnje; 2. ostvarenje pune zaposlenosti;3. stabilne cijene i 4. ravnotea uvoza i izvoza.

ZAKLJUAKMakroekonomija se bavi ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga, ukupnom tranjom za ovim proizvodima i uslugama, ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti, optim nivoima cijena, platnim bilansom, stopom ekonomskog rasta.

Maksimalan rast proizvodnjeCilj ekonomije je da bogati ljude, odnosno da dopremi na trite to veu koliinu roba i usluga i time maksimalno zadovolji potrebe ljudi.Sabiranje (agregiranje) stotine hiljada razliitih proizvoda mogue je na vrijednosnoj osnovi. Zbog toga je bruto drutveni proizvod godinja mjera trine vrijednosti finalnih roba i usluga. Finalno znai robu koja slui konanom potroau i koja prilikom potronje definitivno nestaje (hrana koja se pojede, stan u kom se stanuje, automobil).

Pitanja za raspravuProdiskutujte o sljedeim posljedicama: Posljedice pada proizvodnje;Posljedice nezaposlenosti;Posljedice inflacije cijena;Vei uvoz u odnosu na izvoz;

Definiite makroekonomsku ravnoteuMakroekonomska ravnotea predstavlja kombinaciju opteg nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i prodavaca.Makroekonomska ravnotea je osnovni ekonomski cilj svake zemlje, a podrazumijeva istovremeno postizanje stabilnosti cijena, visokog nivoa zaposlenosti i spoljnoekonomske ravnotee (platnog bilansa), uz stalan privredni rast. Uz ovakvu makroekonomsku ravnoteu u dravi dostie se tkz pojam drave blagostanja u kojoj ne postoje problemi siromatva (ili su vrlo mali) i drugih socijalno ekonomskih problema i pitanja.VANO: Pojam makroekonomske ravnotee ne moemo definisati ukoliko ne pojasnimo i definiemo dva pojma a to su: agregatna ponuda i agregatna tranja.

Agregatna tranjaAgregatna tranja predstavlja sumu individualnih tranji. Individualna tranja za nekim proizvodom ima zanemarivo mali uticaj na cijenu ali agregatna tranja moe da promjeni cijenu robe. Agregatna tranja utie na visinu cijene to pri konstantnoj ponudi porast agregatne tranje dovodi do rasta cijene i obrnuto pad agregatne tranje dovodi do pada cijene.Kriva agregatne tranje pokazuje tako sve koliine dobara (C+I+G+(X - M)) koje su potroai spremni da kupe po razliitim cijenama. Kao i kod pojedinane krive tranje, i ovdje vlada opti zakon tranje da sa padom cijena raste obim tranji roba, odnosno kriva tranje ima negativan nagib.

Kriva agregatne tranje AD- grafikon

Agregatna ponudaAgregatna ponuda predstavlja sumu svih dobara, proizvoda ili usluga koje su kompanije u okviru jedne privrede spremne da ponude u toku odreenog vremenskog perioda. Kriva agregatne ponude predstavlja odnos izmeu opteg nivoa cijena i agregatne ponude dobara i usluga ujednoj privredi i oznaava se sa AS. Agregatna ponuda se poveava sa rastom cijena a opada a opada sa padom opteg nivoa cijena. (to je proizvod jeftiniji to je i ponuda manja)

Kriva agregatne ponude-AS-grafikon

Makroekonomska ravnotea- grafikonU sluaju rasta agregatne ponude, AS se pomjera u desno a u sluaju pada agregatne ponude kriva se pomjera u lijevo. Makroekonomska ravnotea se postie u taki presjeka AS i AD.

Makroekonomska ravnotea- grafikon

Rezime-Makroekonomska ravnotea, agregatna ponuda, agregatna tranjaMakroekonomska ravnotea predstavlja kombinaciju opteg nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i prodavaca.

Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u odreenom vremenu, uglavnom za godinu dana.

Kriva agregatne tranje pokazuje sve koliine dobara koje su potroai spremni da kupe po razliitim cijenama.

Drutvenog bruto proizvoda -definisanjeDrutveni bruto proizvod predstavlja trinu vrijednost ukupne mase proizvoda ( materijalnih dobara i proizvodnih usluga) proizvedenih u jednoj zemlji za odreeni vremenski period, obino za godinu dana. DBP= P+I+G+(E-M) gdje je P -potronja, I-investicije, G-dravna potronja,(E-M) razlika izmeu uvoza i izvoza odnosno neto izvoz.

Naini mjerenja drutvenog bruto proizvodaPostoje 2 naina mjerenja BDP 1. Nominalni BDP izraava se u tekuim cijenama, a realni u stalnim ne promijenjenim cijenama ( iz nekih prethodnih godina ) i 2 . nain je potencijalni BDP predstavlja mogunost proizvodnje.

Grafiki prikaz realnog i potencijalnog BDP

Odnos potencijalnog i realnog BDP-a (Njemaka)U Saveznoj Republici Njemakoj, npr., odnos potencijalnog i realnog BDP je sledei:

Formula za izraunavanje stope inflacije

STOPA INFLACIJE=indeks cijena ove godine - indeks cijena prole godine/ indeks cijena prole godine X100

Ako se dogodi opti pad cijena tada govorimo o deflaciji

ta znai GAP

Razlika izmeu potencijalnog i stvarnog BDP naziva se jaz odnosno GAP. Veliki jaz znai da je privreda u silaznom kretanju i da djeluje ispod svojih proizvodnih mogunosti.

Stopa nezaposlenostiPredstavlja postotak radne snage koji ne moe da nae zaposlenje.

ta se podrazumijeva pod radnom snagom Pod radnom snagom se podrazumijevaju svi zaposleni i oni koji trae zaposlenje.

Trgovinski suficit i trgovinski deficit

Trgovinski suficit je stanje kada je vrijednost izvoza vea od vrijednosti uvoza, za razliku od trgovinskog deficita kada je vrijednost uvoza vea od vrijednosti izvoza.

Instrumenti ekonomske politike (kratko pojanjenje svakog od njih)Fiskalna politika (ubiranje poreza i kretanje javne potronje graenje kola, zgrada),Monetarna politika (upravljanje ponudom novca,upravljanje kreditiranjem i bankarskim sistemom), Meunarodna ekonomska politika (sastoji se iz dva dijela prvi se odnosi na mjerenje regulisanja uvoza i izvoza, dok se drugi dio odnosi na politiku deviznog kursa) i Politika dohodaka (odnosi se na rjeavanje pitanja dva gorua problema -nezaposlenost i inflacija).

Fiskalna politika se bavi pitanjima prikupljanja novca u dravnu blagajnu i njegovog troenja i rasporeivanja. Sastoji se od porezne politike i politike javnih rashoda. U vrijeme inflacije primjenjuje se kontrakcijska fiskalna politika koja se ogleda poveanjem poreza i smanjivanjem rashoda dravne blagajne

Fiskalna i monetarna politika

Monetarna politika se bavi upravljanjem ponudom novca, kreditiranjem i bankarskim sistemom itd. Ona u pojednostavljenom opisu moe biti:Ekspanzivna - kada se novana masa poveava po stopi veoj od stope rasta (DBP) i kada cjena novca pada, Restriktivna - kada novana masa, odnosno ponuda novca raste sporije od stope rasta (DBP) i kada cjena novca raste , Neutralna - kada novana masa raste po stopi koja se kree, priblino, na nivou stope rastadrutvenog bruto proizvoda. Za zakljuiti je: Fiskalna politika se bavi ubiranjem poreza i kretanje javne potronje graenje kola, zgrada itd, dok se monetarna politika bavi upravljanjem ponudom novca, kreditiranjem i bankarskim sistemom itd.

Monetarna politika

Meunarodna ekonomska politikaOna se sastoji iz dva dijela. Prvi dio se odnosi na mjere regulisanja uvoza i izvoza, kao to su carine, kvote i sl. Drugi dio se odnosi na politiku deviznog kursa. Mogue su dvije politike deviznog kursa - vrst i fleksibilan devizni kurs. Visinu vrstog (fiksnog) deviznog kursa odreuje monetarna vlast nezavisno od trine vrijednosti domae valute. Fleksibilni (varijabilni) kurs se formira na osnovama tranje i ponude domae valute.

Politika dohodakaPrivrede boluju ili su pod prijetnjom dvije neugodne bolesti - inflacije i nedovoljne zaposlenosti. Problem je u njihovom suprotstavljenom djelovanju. Ako raste zaposlenost, to je primaran i drutveni i ekonomski cilj, raste inflacija. Da bi se inflacija snizila samo za nekoliko procenata, potrebno je znaajno smanjiti proizvodnju (ponudu) i poveati nezaposlenost. Cijena gaenja inflacije je veoma visoka i vlade joj veoma nerado pristupaju. Zbog toga vlade uglavnom ne rizikuju ova nekontrolisana dogaanja nego nastoje da ovo preduprede bilo djelovanjem monetarne i fiskalne politike bilo direktnom kontrolom visine cijena i nadnica, poznato kao politika dohodaka.

Mjerenje drutvenog proizvoda i dohotka (Kruzni tok)Drutveni proizvod, dru.bruto i drut.neto proizvod predstavljaju zbir trinih vrijednosti svih finalnih dobara i usluga u nekoj privredi u toku jedne godine.Radi izbjegavanja viestrukog raunanja koristi se metod dodate vrijednosti, gdje ulaze samo dodata vrijednost svakog uesnika u privredi.

Mjerenje drutvenog proizvoda i dohotka (Kruni tok- grafikon)Kruzni tok

Finalna i intermedijarna dobraNaglasak je na trinim vrijednostima znai da u obraun drutvenog proizvoda ulaze samo robe koje su realizovane (prodate) na tritu. U obraun ne ulaze zalihe gotove robe, nedovrena proizvodnja i sl.Drugi naglasak se odnosi na finalna dobra i usluge, u ta se ubrajaju:potrona dobra koja slue konanom zadovoljenju konanih potroaa i ostvarene investicije.U raun ne ulaze takozvana intermedijarna dobra. To su dobra (proizvodi) koje preduzea proizvode za druga preduzea koja ih upotrebljavaju za svoju dalju proizvodnju. To su sirovine, meufazni proizvodi, odnosno reprodukcioni materijal. To su nabavke koje preduzea ine da bi ostvarila svoje finalne proizvode.

Investicije, bruto investicije i neto investicijeInvesticije su finalna dobra koja nisu u posjedu domainstva nego preduzea. Bruto investicije predstavljaju vrijednost svih proizvodnih investicionih dobara u godini dana.Neto investicije su bruto investicije umanjene za amortizaciju. to znai da se od bruto drutvenog dohotka oduzima amortizacija, da se dobije drutveni neto proizvod ili samo drutveni proizvod kao mjera nacionalnog bogatstva.

Dohodak-osnovna podjela

Nacionalni dohodak- neto ostvarena vrijednost u drutvu. Drutveni neto dohodak = suma trinih vrijednosti svih potronih i investicionih dobara u toku jedne godine po faktorskim cijenama.Kada se od drutv. neto dohotka odbiju indirektni porezi a doda iznos naplaenih subvencija, dobija se vrijednost nacionalnog (narodnog) dohotka, odnosno drutveni neto proizvod po faktorskim cijenama. Dohodak domainstva = nacionalni dohodak -iznos koji ostaje u preduzei (profit preduzea).Kada se od nacionalnog dohotka oduzmu iznosi profita preduzea, plaeni direktni porezi, plaeno socijalno osiguranje, dobija se iznos dohotka domainstva, odnosno dohodak stanovnitva.

Metodi obrauna drutvenog proizvodaProizvodni metod (raun trokova faktora u proizvodnji),dohodni metod (raun raspodjele) i potroni metod ( raun upotrebe);

Metod dodatne vrijednostiU raunu drutvenog proizvoda ulazi samo dodata vrijednost svakog uesnika u privredi. To se postie odbijanjem vrijednosti ostvarenih nabavki (intermedijarni, reproduktivni proizvodi) od trine vrijednosti vlastite proizvodnje.

Drutveni proizvod kao stepen mjerenja ekonomske razvijenostiRast drutvenog proizvoda je osnovni pokazatelj makroekonomskih ciljeva. Porast drutvenog proizvoda pouzdan je pokazatelj da je drutvo proizvelo veu masu dobara, i da je ivotni standard porastao.

Stopa rasta = promjena realnog DP/realni DP u prethodnoj godini *100

Raspodjela dohotka Mogue je posmatrati na nivou: preduzea( rad-nadnice,kapital-kamate,zemlja-renta)ovo se naziva faktorska ili funkcionalna raspodjela, drave (sekundarna raspodjela) i stanovnitva (raspodjela meu grupama domainstava ili pojedinaca tada govorimo o personalnoj raspodjeli nacionalnog dohotka.Mjerenje nejednakosti -razlikuje 2 osnovna modela Lorencova kriva i Dini koeficijent.

Primarna i sekundarna raspodjela dohotka; primarna se odvija pod odluujuim uticajem trita.Na njemu preduzea prisvajaju odreen ukupan prihod koji u sebi moe da sadri profit ili ak gubitak. Sekundarna raspodjela je raspodjela putem poreza, raspodjela izmeu drave i preduzea, a sredstav ubrana na ovakav nain tako slue optedrutvenim potrebama.

Raspodjela dohotkaLorencova kriva i Gini koeficijent =

Agregatna tranja i nacionalni dohodakUkupna vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu preduzea u jednoj zemlji predstavljaju realni domai drutveni proizvod (Y) ili agregatni output (proizvod).Adam Smit smatra da stalno pomicanje razvoja, rasta zaposlenosti i outputa u cjelini zasniva se na pretpostavci da ponuda stvara vlastitu tranju.Prema Kejnsovoj tezi veliina nacionalnog dohotka u odreenim okolnostima faktora proizvodnje zavisi od stepena njihove zaposlenosti, a stepen zaposlenosti od obima agregatne tranje.Agregatna tranja se sastoji od tranje za potronim dobrima(C), obima tranje za investicionim dobrima (I), tranje drave (G) koju je mogue dijeliti na tranju za potronim i investicionim dobrima i inostrane tranje uvijek se analiziraju svi elementi. Faktori potronje: raspoloivi dohodak domainstva, raspoloiva imovina kojom domainstvo raspolae visina kamatne stope, ivotna dob, procjena budunosti.

Meunarodni sistem socijalnih indikatoraOdnosi se na:zdravstveno stanje stanovnitva, stepen obrazovanosti,uslovi na radnom mjestu,slobodno vrijeme,situacija u privredi i potroake sposobnosti,psihiko okruenje,lina sigurnost imogunost drutvenog napredovanja.

zemlje OECD (organizacija za evropsku ekonomsku saradnju i razvoj) predloila meunarodni sistem socijalnih indikatora

Faktori potronje1.Raspoloivi dohodak domainstva (Raspoloivi dohodak domainstva je dohodak kojim raspolae u odreenom vremenu i razlikuje se od bruto ostvaruje po osnovi rada i imovine.), 2.raspoloiva imovina kojom domainstvo raspolae (Domainstva priblinog nivoa tekuih dohodaka, ali razliitog bogatstva (visine imovine) razliito e se ponaati u potronji.), 3.visina kamatne stope (Vie kamate e uticati na porast tednje, odnosno na smanjenje potronje.), 4.ivotna dob (Mladi ljudi, s obzirom da oekuju porast dohodaka u budunosti spremniji su vie troe, a manje tede.), 5.procjene budunosti.

Funkcija potronje, F-ja tednje, F-ja investicija Potronja je funkcija dohotka, odnosno potronja i tednja su u neposrednoj (linearnoj) zavisnosti od visine dohotka: C=f(Y).F-ja tednje meuzavisnost visine dohotka i tednje: S = f (X). tednja je dio dohotka koji nije potroen: S =Y -C. F-ja investicija, lnvesticije su upotreba, odnosno aktiviranje tednje. I=S

Visina ravnotenog dohotka- privreda bez investicijaVisina ravnotenog dohotka u privredi bez investicija. Stanje ravnotenog dohotka je dostignuto kada je agregatna tranja jednaka agregatnoj ponudi.Ravnoteni dohodak se javlja samo na odreenom nivou nacionalnog dohotka (agregatna ponuda) i na samo odreenom nivou agregatne tranje (C).

Visina ravnotenog dohotka- privreda sa investicijamaKako je kamata odluujui faktor visine investicija, pretpostavimo da je fiksna. Na toj pretpostavci formira se odreen nivo investicija u privredi (autonomni nivo investicija), koji je nezavisan od visine nacionalnog dohotka.U privredi bez investicija ukupna agregatna tranja se odnosila samo na nivo potronje stanovnitva (C). U privredi sa investicijama nivo agregatne tranje se die za iznos ostvarenih investicija, te je sada iznos agregatne ponude (nacionalnog dohotka) jednak zbiru ove dvije tranje.Y = C + I.

MultiplikatorMultiplikator je mjera odnosa izmeu promjena ravnotenog nacionalnog dohotka i autonomne potronje.Autonomnost znai nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se neto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski (egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable.Ovdje emo se baviti investicijama i toj vrsti uticaja na rast drutvenog proizvoda, odnosno baviemo se investicionim multiplikatorom.Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granina sklonost ka potronji (C/Y), odnosno granine sklonosti ka tednji (S/Y).Iznos autonomne investicione tranje je u naem primjeru 10 jedinica.Y = I + C.

Multiplikator 2Multiplikator javne potronje predstavlja porast dohotka po jedinici autonomne javne potronje:

Multiplikator spoljne trgovine. Neto izvoz je razlika izmeu izvoza (X) i uvoza (M) dobara i usluga (X-M). Ovo znai da prisustvo spoljne trgovine znai da se potronja u zemlji moe razlikovati od obima njene proizvodnje.DP = C + I + G.Multiplikator otvorene privrede. Koeficijent otvorenosti privrede predstavlja odnos izmeu zbira uvoza i izvoza u odnosu na drutveni proizvod.

Ovo znai da se u raun multiplikatora moraju uzeti u obzir oba ova uticaja: i uvoz i izvoz.

Nemonetarna i monetarna ekonomijaNemonetana ekonomija. Barter (trampa) je neposredna zamjena jedne robe ili usluge za drugu robu ili uslugu. Uslov da se to dogodi je obostrana podudarnost elja, odnosno da lice koje posjeduje odreenu robu mora da nae neko drugo lice koje posjeduje eljenu robu i koje eli tu robu koja se nudi.Monetarna ili novana ekonomija. Osnovna karakteristika nemonetarnih ekonomija, odnosno ekonomija koje su koristile robni novac je da je taj novac istovremeno imao i monetarnu i nemonetarnu vrijednost.

Novac i uslovi stvaranja novcaZnaenje i porijeklo novca. Za razumijevanje trine ekonomije nuno je razumijevanje novca.Upravljanje novcem danas je kljuna injenica upravljanja ekonomijom. Naglo poveanje ili smanjenje koliine novca izaziva znaajne i drutvene, i ekonomske potrese, ostavljajui iza sebe trajne razvojne posljedice.Za novac bi se moglo rei da je to svako opteprihva-eno sredstvo plaanja.Za novac se kae da je to jedno od najveih ljudskih otkria.Novac proizilazi iz drutvene podjele rada i omoguava je, odnosno doprinosi joj. Podjela rada je tako prvi uslov za pojavu novca.Drugi uslov za pojavu novca je akumulirana imovina.

Funkcije i osobine novcaNovac ima etiri osnovne funkcije:1.sredstvo razmjene,2.sredstvo ouvanja vrijednosti (tednje),3.obraunsko sredstvo i mjera vrijednosti i4.plateno sredstvo.

Osnovne osobine novca. Novac ima pet svojih osnovnih osobina.Prepoznatljivost. Novac mora da bude optepoznat i lako prepoznatljiv. Ako se ne moe lako i jasno prepoznati, ljudi e prema njemu biti suzdrani. Novac mora da bude zatien od falsifikata.Prenosivost. Novac mora da bude pogodan za noenje, da se lako prenosi za obavljanje transakcija na razliitim lokacijama.Trajnost. Novac mora da posjeduje kvalitetne fizike karakteristike, da bude trajan.Djeljivost. Novac mora da bude djeljiv kako bi se mogle da ostvaruju sitne kupovine.Standardizovanost. Da bi bio prihvaen, novac mora da bude standardizovan. Novanice moraju da budu istog kvaliteta i ne smiju se fiziki razlikovati.

Vrste novcaNovac se danas sastoji iz:gotovinskog ibezgotovinskog dijela.Gotovinski dio se sastoji od:papirnog novca imetalnog sitnog novca - novani znaci.

Bankarski sistemBankarski sistem ine centralna banka i brojne poslovne banke. Poslove deponovanja i posuivanja novca obavljaju i brojni drugi finansijski posrednici slini bankama, kao to su osiguravajua drutva, kreditne i tedne zadruge. Svi ostali privredni subjekti (javna preduzea, privatna preduzea i domainstva, odnosno stanovnitvo) ine nebankarski sektor.

Koritena literaturaOsnovi ekonomije, Aleksa Milojevi, Apeiron, Banja Luka, 2012Makroekonomija, Blansard O., Mate, Zagreb