1. kuptimi i zhvillimit të fëmijës - Македонскиprvite5.mk/content/pdf/doc_razbiranje na...

www.prvite5.mkwww.facebook.com/prvite5

Hyrje

Gjat kujdesit pr fmijt dhe puns me to, sht me rndsi t kuptohet zhvillimi i tyre. sht e pamundur t mendohet pr prmbushjen e nevojave t fmijve nse nuk e dini se ka pritet prej fmijve, fjala bie, n raport me t menduarit, komunikimin dhe aftsit fizike. Ju do ti studioni principet e zhvillimit dhe pes fazat kryesore q nga lindja e deri n moshn 16-vjeare, para se t filloni t mendoni se si zhvillohen shkathtsit fizike, sociale, emocionale dhe intelektuale.

1. Kuptimi i zHvillimit t fmijs

N kt dokument ju:

1. do ta kuptoni rritjen dhe zhvillimin fmijve

2. do ta kuptoni rolin e vzhgimit n zhvillimin e fmijve n vendin e puns

1.1. Kujdesi i par pr fmijt, msimi dHe zHvillimi

3. do t msoheni ta vzhgoni zhvillimin e fmi-jve

4. do ta kuptoni se pse sht i nevojshm plani-fikimi q ashtu t prkrahen nevojat dhe zhvil-limi i fmijve.

Kjo pjes i mbulon kto shtje: principet e zhvillimit fazat dhe rendi i zhvillimit zhvillimi fizik zhvillimi emocional zhvillimi social zhvillimi i komunikimit dhe t folurit zhvillimi intelektual pjekuria faktort q ndikojn ndaj rritjes dhe zhvillimit

rritja dHe zHvillimi

ka nnkuptojm me rritjen dhe zhvillimin? rritja nnkupton zmadhimin e dimensioneve t trupit pr nga gjatsia, pesha dhe sferat e tjera q mund t maten. zhvillimi sht prvetsim i shkathtsive n t gjitha aspektet e jets s fmijs. Llojet e ndryshme t zhvillimit shpeshher jan t ndar n katr fusha:

Zhvillimi fizik - kjo ka t bj me shkathtsit dhe mundsit e trupit dhe prfshin:

zhvillimin e motoriks s prgjithshme (shfrytzimi i muskujve t mdhenj), si jan kmbt dhe duart;

zhvillimin e motoriks s leht (prdorimi preciz i muskujve), si jan pllmbt dhe gishtat

Zhvillimi social dhe emocional sht zhvillim i identitetit dhe ndjenjave pr vetveten dhe msimi i shkathtsive pr t jetuar n shoqri me njerz t tjer.

Zhvillimi intelektual sht msim i shkathtsive t t kuptuarit, mbamendjes dhe prqendrimit

Zhvillimi i komunikimit dhe t folurit sht msim se si t komunikohet me miqt, familjen dhe t gjith t tjert.


Megjithat sht me rndsi t kuptohet se t gjitha fushat e zhvillimit jan t lidhura mes vete. Vetm ndaluni dhe mendoni pr ndryshimet q zhvillohen te fmija n zhvillim.

Me lindjen e njeriut n fakt ndodh nj ndryshim i jashtzakonshm nga dy qeliza t vogla, si jan qeliza vez dhe spermatozoidi, t cilat bashkohen gjat fekondimit t tyre, deri n nj organizm t ndrlikuar, si sht bebja pas lindjes. Pastaj, nga nj qenie e pandihm gjat lindjes deri n moshn 16-vjeare fmija ndryshon n nj personalitet t ri kompleks, i cili i ka t gjitha shkathtsit e nevojshme themelore pr jet, duke prfshir t folurit, vrapimin, shkrimin dhe aftsin q t mendohet n mnyr abstrakte.

Pesha rritet nga 3 deri n 4 kg, q sht gjat lindjes, deri n peshn mesatare prej 65 kg t nj djali t ri.

Gjatsia, q gjat lindjes sht rreth 35 cm, ndryshon n m shum se 155 cm.

Nga nj bebe relativisht e palvizshme, fmi-ja mund t ec, t krcej dhe t ngjitet diku.

Nga pamundsia pr t folur, fmija pr-vetson aftsi pr t komunikuar.

Nga nj bebe plotsisht e varur, fmija msohet q vet t vishet, t ushqehet dhe t mendoj.

Nga lvizjet me hapje t duarve dhe kapje automatike t gjith asaj q i jepet n dor, fmija msohet se si ta kap dhe prdor lapsin, e pastaj zhvillohet q t mund t mbaj dhe prdor stilolaps, kompjuter dhe pajisje tjetr teknike.

Rritja dhe zhvillimi jan t lidhura, por dallohen shum mes vete. Rritja sht zmadhim shum i dukshm i madhsis s fmijs. Ajo mund vrehet n mnyra t ndryshme, duke prfshir edhe rritjen e peshs, rritjen e gjatsis dhe rritjen e vllimit t koks. Fmijt rriten shum shpejt; pyetni prindrit tuaj se a i kan regjistruar rritjet e peshs dhe t gjatsis suaj.

priNCipet e zHvillimit

Ekzistojn tre principet themelore t zhvillimit t njeriut, q jan t ndryshueshme pr t gjith pas lindjes.

1. zhvillimi fillon nga koka dhe zhvillohet te-posht npr trup

Fmija i porsalindur nuk mund ta mbaj kokn e vet drejt. Megjithat, pr vetm disa muaj, bebja do t mund t ulet. Kjo sht rezultat i asaj q kontrolli i boshtit kurrizor dhe sistemi qendror nervor zhvillohet nga maja e koks teposht deri n bazn e boshtit kurrizor. Ky kontroll mund t vrehet te fmija, ashtu si fillon ai ta mbaj kokn n mnyr t pavarur. Ngjashm me kt, bebja e porsalindur luhatet andej-kndej me duart e veta, ndrsa pr nnt muaj ai arrin ta gjej edhe thrrmijn ose pjeszn m t vogl dhe t kap gjra me gishtin e tij tregues dhe gishtin e madh. Kjo sht rezultat i asaj se sistemi nervor po ashtu zhvillohet nga boshti kurrizor drejt ekstremiteteve (kmbve dhe duarve).

2. zhvillimi rrjedh sipas rendit t njjt, por mund t ndodh me shpejtsi t ndryshme

Bebja duhet ta mbaj kokn drejt, t msohet t ulet duke u mbajtur, e pastaj edhe pa i ndihmuar fare, para se t msohet t qndroj n kmb duke u mbajtur pr mobilie, ndrsa me kalimin e kohs edhe t ec n mnyr t pavarur. Asnj bebe nuk mund t msohet t ec para se t msohet t drejtohet. Por, sht krejt normale q nj bebe t ec n nnt muaj, ndrsa nj bebe tjetr t mos e msoj kt shkathtsi deri n moshn 18-muajshe.

3. t gjitha fushat e zhvillimit jan t lidhura mes vete

Bebja nuk mund t filloj t ushqehet me gishta derisa nuk do t mund ta drejtoj dhe zhvilloj shkathtsin e kapjes s sendeve me gishtin e madh dhe gishtat e tjer. Zhvillimi i t folurit te fmija varet nga ajo se nse ka fmij vshtirsi t dgjoj qart ose nse askush nuk i flet drejtprdrejt atij.


Fmija q nuk pranon dashuri dhe kujdes, nuk arrin t rritet dhe t zhvillohet..

N fund, mbani mend se q t zhvillohen deri n potencialin tij t plot, fmijt kan nevoj pr mbshtetje t madhe dhe udhheqje prej njerzve t tjer n jett e tyre. Mossuksesi i prmbushjes s t gjitha nevojave t bebes mund t ket pasoja serioze ndaj zhvillimit t tij.

KtHesat

Ekspertt e zhvillimit t fmijve kan realizuar shum hulumtime me fmijt e vegjl q ashtu t zgjidhin at q shumica e fmijve mund ta bjn n mosh t ndryshme dhe me shpejtsin me t ciln rriten. Nga ky hulumtim jan identifikuar kthesat n zhvillim. E a.q kthesa n zhvillim ka t bj me rritjen, n t ciln shumica e fmijve do t duhej t arrinin deri n nj faz t caktuar, pr shembull, ecja n mnyr t pavarur deri n 18 muaj ose buzqeshja deri n 6 jav.

Shum fmij e arrijn at faz t zhvillimit edhe shum m hert, por me rndsi sht se a e ka arritur fmija fazn e zhvillimit t moshs, e cila sht kthes n zhvillim. Do t lexoni edhe pr rritjen mesatare n fazat zhvillimore, ndrsa ato do t jen t ndryshme. Rritja mesatare sht n mesin e moshs, kur t gjith fmijt do t arrijn nj faz t caktuar, si fjala bie, pr ecjen mosha mund t jet nga

10 deri n 18 muaj dhe, sipas asaj, mosha mesatare e ecjes sht 14 muaj. sht me rndsi t mbahet mend se t gjith fmijt zhvillohen me shpejtsi t ndryshme, andaj disa aspekte t zhvillimit mund t arrihen m hert, e disa m von.

prqiNdjet

Grafikon me prqindje prdoren q t krahasohet rritja e fmijve dhe matja e peshs s fmijve t tjer t grupit t t njjt t moshs. Kjo mundson t ndiqet rritja e fmijve gjat viteve dhe t vzhgohet se si rritet fmija n raport me fmijt e tjer. Grafikont mund t prdoren pr tu njohur se a ka ndonj problem me gjatsin ose peshn e fmijs, vemas nse shkalla e pritshmris nuk realizohet. Skica e ktill e rritjes s fmijs sht pjes standarde e secils kshillimore pr kontrollime sistematike t bebeve dhe fmijve t vegjl, ku matet pesha dhe gjatsia e bebes ose fmijs.

Ekzistojn grafikon t ndryshm pr djem dhe pr vajza, sepse ekziston dallim n shkallt e tyre t zhvillimit dhe t rritjes, si dhe grafikon t ndryshm pr bebet q lindin para kohe. Grafikont e shprehin diapazonin normal t gjatsis dhe peshs pr moshn prkatse t mijra fmijve t pjesve t ndryshme t vendit.

fazat dHe reNdi i zHvillimit

Pr rritjen dhe zhvillimin mendojm n pes faza:

fmijria e hershme q nga lindja deri n vitin e par t jets

fmijria e hershme nga nj deri n tre vite

fmijria nga katr deri n shtat vite

Pyetni prindrit se a e kan librin n t cilin sht regjistruar pesha juaj kur keni qen bebe q ta shihni se ku keni qen n grafikon. Ose, pyeteni ndonj farefis q ka fmij t vogl q ti verifikoni t dhnat e tij pr peshn.

N moshn e tyre 6-javshe shumica e bebeve do t buzqeshin jo sepse kan gazra ose se ushtrojn muskujt, por sepse dikush u flet dhe u qeshet, prindrit ose kujdestart e tyre. Pr fat t keq, jo t gjitha bebet kan kujdestar q brengosen pr ato,t cilt pr arsye t ndryshme nuk u buzqeshin ose nuk u flasin. Kto bebe ndoshta nuk do t buzqeshin pas 6 javve. Bebja q ka shijuar shum t folur dhe komunikim, mund t buzqesh shum m hert se gjasht javt dhe do t vokalizoj me at q kujdeset pr at.


puberteti nga tet deri n dymbdhjet vite

adoleshenca nga trembdhjet deri n gjash-tmbdhjet vite.

lindja deri n nj vit

Fmijt e vegjl mund:

ti shikojn personat si forma t paqarta

t kapin nj send q e ka prekur pllmbn e dors s tyre

ta kthejn kokn dhe ta krkojn kokrrn ose gjirin, nse preken me t n faqe

t thithin dhe t glltisin

t prpiqen t bjn lvizje pr t ecur me hapa, nse mbahen drejt, me kmb mbi nj baz t fort

t friksohen si reagim ndaj nj tingulli t pa-pritur ose ndaj nj drite t fuqishme

papritmas ti shtrojn duart, e pastaj ti mbledhin rreth vetes nse kan ndjenj se jan duke u rrzuar.

ta dallojn zrin dhe ern e nns s tyre t qajn kur jan t uritur, kur u dhemb di-ka, kur kan nevoj pr ushqim, kur duhet tu ndrrohen pelenat ose kur kan nevoj vetm t prqafohen.

Nj deri n tre vite

Deri n ditlindjen e tyre t par bebet mund:

t lvizin prreth duke u zvarritur ose duke u trhequr, disa mund t qndrojn n kmb me pak ndihm, ndrsa nj numr i vogl i tyre mund t ecin n mnyr t pavarur

vet t drejtohen dhe t ushqehen, s paku me gishtat e tyre

ti prdorin me shkathtsi duart q ti lvizin dhe ti radhisin sendet, duke prfshir edhe lshimin e sendeve n dysheme dhe vzh-gimin mbi to q t shohin se ku gjenden

t bjn me dor pr ao dhe t bjn me shenj me gisht kah sendet

t komunikojn duke mrmritur dhe duke shqiptuar fjal me dy rrokje si dada

ta kuptojn botn prreth tyre

ta din se kush jan kujdestart e tyre krye-

sor dhe t qajn nse lihen me dik q nuk e njohin.

ditlindja e tret

Deri n ditlindjen e tyre t tret fmijt mund:

t vrapojn, t ngjiten dhe t ngasin triikl

t lvizin npr shkall, duke i ndrruar km-bt njra pas tjetrs dhe t ecin n gishta

ta kryejn vet nevojn e tyre fiziologjike

t flasin qart q ti kuptojn t gjith

t bjn dallim ndrmjet djemve dhe vajzave

ndonjher t luajn bashk me fmijt e tjer

t bjn kull nga nnt katror dhe t bjn ur me katror

ti ngjisin pullat dhe t bjn varg me rruaza

t knaqen n luajtjen e roleve me lodra dhe me rregullimi e tyre perfekt

t knaqen me libra

t knaqen duke vizatuar dhe t shtiren se shkruajn

t ken m pak shfryrje t hidhrimit (t cilin kan filluar ta ken q nga mosha 18-mua-jshe)

t knaqen n kopjimin dhe ndihmn e t rriturve.

ditlindja e shtat

Deri n ditlindjen e tyre t shtat fmijt mund:

ta gjuajn, t godasin dhe ta kontrollojn to-pin, t krcejn dhe t ngasin biiklet

ti prdorin duart e tyre q ta fusin perin n gjilpr, t prdorin grshr, t krijojm modele dhe t shkruajn qart

t vizatojn me kuptim dhe me detaje

t ndrrohen dhe t luajn s bashku me shokt

t tregojn mahi dhe t knaqen me bisedat e tyre

t fillojn ti kuptojn rregullat

t friksohen nga gjrat e imagjinuara, si lugetrit


t lexojn dhe t knaqen me libra

t vishen vet dhe kt ta bjn leht

t ken shokun m t mir

t brengosen nse nuk i plqejn dikujt.

ditlindja e dymbdhjet

Deri n ditlindjen e tyre t dymbdhjet fmijt mund:

t zgjidhin probleme

t knaqen me prgjegjsin e tyre

t ken interes t madh pr hobi

t prdorin shkathtsi t mira pr koordinim

tju tregojn se pr ka jan t aft

t fillojn ti vrejn ndryshimet fizike n trupin e tyre

t fillojn t zihen me prindrit e tyre

ndonjher t sillen si t rritur, e ndonjher si fmij.

ditlindja e gjashtmbdhjet

Deri n ditlindjen e tyre t gjashtmbdhjet fmijt mund:

ta ken trupin e nj t rrituri

t ken shkathtsi t shklqyeshme pr fus-ha t caktuara, si pr shembull, pr t vizatu-ar ose pr t punuar n kompjuter

t knaqen n shoqrin e shokve m shum se kur jan me familjen e tyre

t krijojn identitetin e tyre, shijen pr muz-ik e pr veshje

t ken ndryshime t mdha n disponim

ndonjher t ndjehen t shqetsuar

zHvillimi fiziK

Zhvillimi fizik i mbulon aspektet e zhvillimit pr t cilat mund t shohim se si ndodhin. Pr shembull, farefisi shpesh komentojn se sa sht rritur fmija. Ata komentojn se sa sht rritur n aspekt t madhsis, gjatsis dhe peshs. Me rritjen e tij ndodhin edhe ndryshime t konsiderueshme n proporcionet e trupit. Shikojeni madhsin e koks s fmijs s porsalindur n raport me pjesn tjetr t trupit. Krahasojeni me nj fmij t moshs shtat deri n tet vje.

Zhvillimi fizik po ashtu i mbulon shkathtsit e rndsishme pr shfrytzimin e trupit ton; prdorimi i muskujve t mdhenj pr t ecur, pr t vrapuar, pr tu ngjitur, pr t krcyer dhe pr tu hedhur, si dhe prdorimi i muskujve tan m t vegjl, pr shembull, pr koordinimin e duarve. Shikojeni tabeln q ta krahasoni motorikn e prgjithshme n fazat e ndryshme t zhvillimit.


Mosha ZhvilliMi fiZik (Motorika e prgjithshMe dhe e leht)

Lindja deri n 4 jav

Rri shtrir n shpin, ndrsa kokn e mban t kthyer n njrn anKoka trhiqet kur e ngren q t uletReflekse primitive, prkatsisht krkimi i gjirit, thithja, eca, kapja

1 muajKontrolli i koks ende sht jostabilDuart i ka t shtrnguara fort n grushteI kap sendet q e prekin pllmbn e dors s tijKoka dhe syt lvizin bashk

3muajShqelmon me kmb dhe luan me duarMund ta ngrej kokn dhe t rrotullohet kur sht i shtrir n ann e prparmeI sheh lvizjet e duarve t tij, luan me duarE mban trokitsen disa sekonda nse ajo i vihet n dor

4muajI prdor duart si mbshtetje pr tu mbajtur kur rri i shtrir n barkKthehet anash duke qndruar n shpinMbahet dhe i luhat sendet e vogla

6muajUlet me ndihm Rrotullohet Kur rri shtrir n bark, e ngre me duar kokn, qafn dhe kraharorin nga dyshemeja E prdor gjith dorn q t kap, e hedh lodrn nga njra dor n tjetrn

9muaj

Ulet vet, pa ndihm. Dshiron ti marr lodra kur rri ulurMund t zvarritet ose t trhiqetI shpon sendet e vogla me gishtin treguesE prdor gishtin tregues dhe gishtin e mesm me gishtin e madh q t kap sende t voglaN seciln dor dshiron t marr dhe t mbaj katror t voglI ngre katrort, por mund ti vendos diku vetm duke i lshuar

1

Rri n kmb vet dhe, duke u mbajtur, fillon t ec. sht i lvizshm prmes zvarritjen dhe trheqjes.Dshiron t ushqehet vet dhe ta mbaj filxhanin me ndihmn e dikujtI ngre gjrat e imta nga dyshemeja, duke prdor kapje precize si me dara Fillon t shfaq prirje pr prdorimin e dors s majt ose t djatht. I bashkon dy katrorI vendos katrort n kuti pasi q ti tregohet kjo procedur

18muaj

Mund t ec vetI shtyn dhe i trheq lodrat derisa ec Mund t ec teposht kur e mbajn pr dore Prpiqet ta godit, t pasoj dhe ta hedh topin Prkulet t ngrej sende nga dyshemejaNdihmon gjat veshjes dhe zhveshjes s tijMund t prdor lugPrdor shtypje precize pr sende t imtaMban n dor ngjyr n mnyr t thjesht, me tre gishta dhe shkarravitI hap lodratI zbath kpuct


Mosha ZhvilliMi fiZik (Motorika e prgjithshMe dhe e leht)

2 vje

Ec prpjet npr shkall, me dy kmb n nj shkallNgjitet n mobilieNdrton kull me gjasht katrorUshqehet vet me lug Mbath kpucVizaton rrath dhe pika

3 vje

Qndron n gishta dhe ashtu mund t ec E godet topin i sigurtKrcen nga shkallt e poshtmeVozit triikl I shfleton faqet e librit Mund t vizatoj fytyr Bn ura me katror, kur i tregohet kjo Thur pulla Krijon vargje t mdha me rruaza

4 vje

Mund ta gjuaj topin e madh n shenj, ta hedh dhe ta kapEc s prapthi dhe npr vijn e prcaktuar Vrapon dhe krcen Bn kull t madhe I lan vet dhmbt Pret form rrethore me grshr dhe vizaton katrorE thur dhe shthur veshjen Mund ta kompletoj lojn pr harmonizim t prbr prej 12 pjesve

5 vje

KrcenVrapon shpejt Vishet dhe zhvishet leht E godet topin me lev Vizaton njeri me kok, trup dhe kmb, si dhe shtpi Mund ta kompletoj lojn pr harmonizimin t prbr prej 20 pjesveFormon shkronja dhe e shkruan emrin e tij I prdor grshrt n mnyr precize

67 vje

Knaqet duke krcyer, duke vozitur biiklet, rolerka dhe duke rrshqitur Knaqet n mbajtjen e baraspeshs n mur ose n traManipulon m mir me dor gjat ndrtimit t katrorve, lojs pr harmonizim etj.Mund t qep tegelLidh/zgjidh lidhse Krijon modele t ndrlikuara Shkruan me laps n siprfaqe t vogl dhe vizaton vizatime t detajuara

812 vje I prmirson shkathtsit fizike q tashm jan zhvilluar Puberteti te vajzat fillon rreth moshs 10 vje, me rritje t shpejt dhe prforcim t fuqis s trupit

1316 vje

Truri rritet gjat kohs pr reagim dhe koordinim Te vajzat puberteti prfundon n moshn rreth 14 vje dhe ather fillojn menstruacionetTe djemt puberteti sht n moshn 13-16 vje, por ata do t jen m t fuqishm se vajzat

zHvillimi soCial dHe emoCioNal

T msuarit e jets me njerz t tjer, si n familjen ton, ashtu edhe n shoqri, m shpesh sht nj nga pjest m t rndsishme t zhvillimit nj pjes n t ciln familja dhe miqt luajn rol t rndsishm.

Socializimi sht msim se si t sillemi me familjen dhe shoqrin n t ciln jetojm. Procesi i socializmit, pr nga prkufizimi i tij, do t dallohet n shoqri t ndryshme dhe nga familja n familje.

Socializimi primar sht socializim q zhvil-lohet n kuadr t familjes, n vitet e para t jets s fmijs. Kjo u ndihmon fmijve t msohen t komunikojn me t tjert, ka sht e pranueshme e ka nuk sht.

Socializimi sekondar fillon kur fmijt ven-dosin kontakt t drejtprdrejt me njerzit dhe me mjedisin jasht shtpis s tyre. Ktu bie: erdhja, foshnjorja dhe shkolla, ndrsa vazhdon gjith jetn.

Socializimi sekondar i mson fmijt:

si t komunikojn me t rriturit q nuk jan t familjes s tij

si t komunikojn me miqt dhe personat e tjer

me rregullat e shoqris, ka sht e pranueshme e ka nuk sht e pranueshme jasht shtpis.

Nj numr i caktuar i proceseve themelore ndikojn n ndrlidhjen ton t mir me t tjert dhe prshtatjen me familjen ton dhe me botn shoqrore. Para se ti shqyrtojm fazat e zhvillimit social dhe emocional, duhet t mendojn se sa jan t rndsishme q nga fillimi afrimi dhe ndrlidhja, njohja e vetvetes, identiteti personal dhe besimi.

afrimi dhe ndrlidhja

Zhvillimi i ndjenjave t fuqishme ndrmjet prindrve ose kujdestarve dhe fmijve t tyre ndodh prmes procesit t afrimit dhe ndrlidhjes. Kjo ndrlidhje n muajt e par sht e ndihmuar nga disa gjra, duke prfshir edhe:

kontaktin prmes lkurs

aromn

t folurit dhe t dgjuarit e zrave t prindrve

t ushqyerit

larjen

lojn

kontaktin prmes shikimit n sy.

Ndrlidhjet e shumta

Zhon Boulbi, i njohur pr prshkrimet e tij t afrive dhe ndrlidhjeve, e konfirmoi iden se t gjith fmijt kan nevoj pr kujdestar t vazhdueshm q ashtu tu lejohet ta zhvillojn ndrlidhjen dhe t fillojn t krijojn lidhje plor dashuri me kujdestart e tyre.

Nse periudha pas lindjes sht e ndrprer me smundjen e nns ose t bebes ose po qe karakterizohet me kujdestar t shumt e t ndryshm, fmija mund t ket vshtirsi n formimin e lidhjeve t afrsis m von n jet.

Deri tash sht menduar se bebja mund t formoj ndrlidhje t afrt vetm me nnn, por sht dshmuar se kjo nuk sht e vrtet. Fmijt mund t formojn lidhje t fuqishme me njerz t shumt e t ndryshm, madje kt e bjn edhe me, bie fjala, gjyshrit dhe gjyshet, prindrit, vllezrit dhe motrat, miqt etj. Kontakti i rregullt dhe i shpesht sht i rndsishm, madje edhe kur fmija ka ndrlidhje normale pr prindrit dhe familjen. Me rndsi sht q bebes ose fmijs s


Afria sht zhvillim i ndjenjave t fuqishme ndrmjet prindrve dhe kujdestarve, si dhe fmijve t tyre. Afria e suksesshme sht mnyr se si bebja t jet e sigurt nga keqprdorimi dhe braktisja.

Ndrlidhja sht lidhje e ngusht emocionale ndrmjet bebes dhe kujdestarit t tij.

Prpiquni tia fshihni lodrn nn jastk fmijs 12-muajsh. Nse ju sheh se si ia fshihni lodrn, ai do ta gjej. Nse nuk ju sheh, nuk do ta gjej. Ashtu si rritet, fmija msohet ta krkoj lodrn n shum vende t vshtira.

vogl n foshnjore ti mundsohet t zhvilloj ndrlidhje me nj kujdestar t vazhdueshm.

Fmija q ka krijuar lidhje t ngushta me disa njerz t rndsishm ndjehet shum m i sigurt se kur nuk e ka br kt. N rastet kur fmija ndjen siguri t madhe, ka pak mundsi pr paraqitjen e traums emocionale t shkaktuar nga ndarja prej kujdestarve kryesor, q do t ndodh n periudhn vijuese. Shpeshher, n vitet e para t jets, fmija q sht i lidhur shum, ka vshtirsi n formimin e lidhjes s ngusht me kujdestart.

Megjithat, ndrlidhja e madhe nnkupton se, kur kujdestari i tij kryesor nuk sht afr

atij, bebja ose fmija do t shfaq shqetsim pr shkak t ndarjes, duke e shprehur kt prmes qarjes, brtitjes dhe, nse fmija sht m i madh, prmes prpjekjes q ti vihet pas kujdestarit. Shqetsimi pr shkak t ndarjes do t filloj n moshn 6-7-muajshe dhe do t vazhdoj deri n moshn trevjeare kur fmija mund ta kuptoj se nna do t kthehet. Nj pjes e ksaj sht edhe zhvillimi i konceptit t a.q. vazhdimsia e sendeve, prkatsisht se, ndonse dika nuk mund t shihni, ajo megjithat ekziston.

. , .

. .


Hulumtimet e viteve t 50-ta e kan identifikuar problemin e paraqitjes s

shqetsimit pr shkak t ndarjes. Ky hulumtim i fmijve q jan t ndar na prindrit e tyre

n spital ishte i rndsishm q t krijohet shprehia e inkurajimit t prindrve q t

mbeten me fmijt e tyre n spital. Por, deri n vitet e 70-ta kjo nuk ishte e lejuar, sepse

mendohej se vizitort do ti shqetsojn fmijt.

frojdiFrojdi i ka identifikuar tre pjes t personalitetit, duke filluar me lidhjen e simbiozs ndrmjet nns dhe fmijs n muajt e par. N kt periudh fmija i vogl e sheh veten e tij si pjes t nns s tij. Ky sht njri ndr shkaqet q fmija 8-muajsh bhet egocentrik ose i vetdijshm pr veten si i veant, i aft t thot jo dhe t ket kontroll. Ashtu si kalojm nga fmijria n pjekuri, ne zhvillojm qndrime morale dhe id-i (Tash e dua) fillon t shtypet nga superego-ja (Jo, ajo sht gabim). Ashtu si zhvillohet ego-ja, ajo ndihmon q t ballafaqohemi me argumentet e brendshme q kshtu t krijohet rezultat i pranueshm.

skinerSkineri besonte se fmijt msojn prmes prvojs ose kushtzimit. Fmija do t msoj nse shprblehet pr sjelljen e tij, madje edhe sikur shprblimi t jet i pakndshm. Shprblimet ose pohimet pozitive pr sjelljen e mir jan baza e shum programeve pr udhheqjen e sjelljes.

BanduraBandura e ka zhvilluar iden pr modelimin ose t msuarit social. N esenc fmijt i kopjojn t rriturit prreth vetes. Shihni se si fmija i vogl e kopjon nxjerrjen e gjuhs nse at e bn edhe njeriu i rritur. Bandura e kupton zhvillimin e agresionit si rezultat t t msuarit social. Eksperimenti i tij me fmijt q shikojn film, n t cilin t rriturit i godasin kukullat, ishte mahnits, sepse fmijt e kopjonin dhe e shihnin at si sjellje t pranueshme. Ekzistojn dshmi t shumta se fmija q ka qen dshmitar i dhuns ose q vet e ka shijuar at, n shtpi mund t zhvillojn prirje t dhunshme.

teoria biologjike Teoria tjetr pr agresionin sht ajo biologjike. Ajo thekson se njerzit kan nevoj pr hapsir ose territor dhe, nse ajo hapsir sht e krcnuar, ather ata do t reagojn me agresion. Konsiderohet se edhe frustracioni nxit agresion; vzhgojeni fmijn e vogl q mund t bj dika q dshiron ta bj rezultati mund t jet shfryrje e trbimit ose zbrazje e agresionit.

. , . .

. , . . , . ?


1. Shkruani dhjet prgjigje t pyetjes Kush jam un?. (Mendoni pr paraqitjen tuaj, pr shkathtsit, karakterin, problemet dhe rolet

tuaja n jet.)

2. Prpiquni t identifikoni se kush ose ka sht m e rndsishme gjat formimit t atyre

ideve pr vete.

Mosha ZhvilliMi social dhe eMocional

Lindja deri n katr jav

Reagon pozitivisht ndaj kujdestarit kryesor I imiton shprehjet e fytyrs I ngul syt n sende t ndritshme shklqyese

1 muaj Ua ngul syt kujdestarveU buzqesh kujdestarve (deri n 6 jav)

4 muaj Buzqesh, participon dhe vokalizon me kujdestart e tij

6 muaj

Fillon t shfaq interes pr bebet e tjera, qeshetBhet m i interesuar pr interaksion social, varsisht nga koha e kaluar me fmij t tjer dhe nga karakteri i tij. Shfaq frik nga t panjohurit dhe shqetsohet nse ndahet nga kujdestari i tijKomunikon ndryshe me antar t ndryshm t familjes Prdor sende pr rehati, si fjala bie, batanije Krkon vmendje

9 muajsht shum i interesuar pr gjithka prreth tij. Dallon persona t njohur dhe t panjohur Shfaq shqetsim t pazakonshm

1

sht m kmbnguls dhe m imponues, si dhe emocionalisht i ndryshueshm Mund t fillojn zbrazje t trbimit Pikllohen nga rutinat e ndryshueshme Trbohet kur i thuhet joBn dallim ndrmjet vetes dhe t tjerve, por ende sht egocentrik i prqendruar vetm n pikpamjen e tij ndaj botsShpreh emocione t caktuara dhe sht i vetdijshm pr emocionet e t tjerve Mund t luaj vetFillon ta zhvilloj qndrueshmrin e sendeve

18 muaj

Nuk e plqen ndryshimin e rutins Msohet ta prdor oturakun Kur shqetsohet, ka zbrazje t hidhrimitKa ndjenj t caktuar pr veten e tij sht egocentrikNuk dshiron t kmbej me t tjert, por ka ndjenj t fuqishme t pronsis e imja


Mosha ZhvilliMi social dhe eMocional

2 vje

Knaqet n shoqri me fmijt e tjer, por nuk ka dshir ti kmbej lodrat Mund t brengoset kur nj fmij tjetr sht i shqetsuarInkuadrohet n loj paralele (me t tjert)Mbetet egocentrikEmocionalisht bhet stabil, po ende shfaq prirje pr ndryshime t disponimit Msohet t ndahet nga kujdestari pr nj periudh t shkurtr, p.sh. derisa sht n foshnjoreE di identitetin e tij

3 vje

Shfaq ndjenj m t madhe sociale Do t luante n grup me dy ose tre vet, duke kmbyer ideMund t ket miq t afrtDjemt dhe vajzat shpesh luajn bashk sht i fuqishm dhe emocionalisht i sigurt sht dordhns ndaj fmijve t tjersht gjithnj m i pavarur, por ende ka nevoj pr mbshtetjen e t rriturveFrikohet t mos i humb kujdestartKa ndjenj t fuqishme t identitetit gjinorShqetsohet pak nga ndarjaLuan me t tjert

4 vje

Knaqet n loj t prbashkt dhe shqetsuese E kupton bashkpunimin dhe garn Reagon ndaj argumentimitMund ta ndjek rendinKa pavarsi, por ende ka nevoj pr ngushllim dhe bindje

5 vje

Preokupohet me aktiviteteZhvillon frik nga lugetrit, qeniet nn krevat sht i brengosur se nuk do t plqehet nga t tjert sht zhvilluar ndjenja e vetdijes/ndrgjegjshmris

67 vje

Mund t krijoj miqsi t fuqishme Ofron mbshtetje t madhe, luan lojra t ndrlikuara Luan n grupe t ndara, vajzat me vajza dhe djemt me djemsht prafrsisht i pavarur i sigurtShfaq ndjenj t shtuar t moralizimit (e drejt dhe e gabuar)

812 vje

Miqsit bhet shum t rndsishme rndom ndrmjet gjinis s njjt Shfaq brengosje pr mendimin q e kan t tjert pr ata Shpeshher sht i pasigurt pr ndryshimet n mjedisin e tij

1316 vje

Ndryshimet n trup mund ta shqetsojn vetrespektin Duhet t zgjidhen ndryshimet e pjekuris Disa jan m t sigurt pr ndryshimet n mjedis M shum dshiron t jet me miq sesa me familjen Presioni nga moshatart ka ndikim t konsiderueshm


Loja e pavarur (loja me t shtirur) ose loja kreative sht shum e rndsishme pr zhvillimin social dhe emocional t fmijve. Fmijt, me lojn e tyre, do ti realizojn ngjarjet q i kan shijuar.

zHvillimi i KomuNiKimit dHe t folurit

Fmijt komunikojn qysh para se t lindin. Bebja n mitr reagon ndaj zhurms ose shqetsimit t fuqishm duke lvizur. Fmija i porsalindur komunikon prmes qarjes dhe siguris duke i shtuar nazet. Nuk ka nevoj pr koh m t gjat pr kujdestarin q ai ta dalloj qarjen e ndryshme: t uris, t lodhjes, t t ftohtit, t ngopjes, t nevojs pr prqafim etj. Dgjoni se si prindi i flet bebes s tij sigurisht do t dgjoni se ai prdor form t thjesht t folurit, ndrlikimi i s cils zhvillohet ashtu si zhvillohet t folurit te fmija. Kjo quhet t folur i bebes.

Shpejtsia e pasurimit t fjalorit sht e jashtzakonshme. Deri n tet vje fmija do t murmuris tinguj si dada, deri n 18 muaj do t prdor 30 deri n 40 fjal, ndrsa deri n vitin e tret t jets do t formuloj fjali t prbra. Shpejtsia e ktij zhvillimi varet nga shum faktor, t cilt prfshijn ndonj aftsi t lindur q t zhvillohet t folurit, por po ashtu varet edhe nga ajo se sa i drejtohet konverzacioni fmijs. Noam omski (gjuhtar) sht personaliteti kryesor pr zhvillimin e ides se qeniet njerzore kan aftsi t lindur pr t folur.

Komunikimi joverbal ka domethnie t njjt edhe pr fmijt edhe pr t rrituri. N fakt, fmijt e prdorin at m shum se t rriturit.

T folurit sht nj aspekt i zhvillimit, i cili mund t ndryshoj gjersisht pa pasur lidhje me aspektet e tjera zhvillimore ose me inteligjencn e fmijs. Prindrit shpeshher jan shum t brengosur nse fmija fillon t flas m von, n krahasim me vllain ose motrn m t moshuar.

Shkaku i ksaj mund t jet i thjesht: fmija m i rritur i parashikon qysh m par nevojat e fmijs m t vogl, duke e mnjanuar nevojn urgjente q fmija t flas ose pr arsye se ai fmij thjesht do t flas m von.

Zhvillimi i t folurit ndahet n dy faza t ndara:

paralinguale: kjo faz sht deri n muajin e 12-t, kur fmija fillon ti shpreh fjalt e tij t para.

linguale: fjalt tash prdoren me kuptim

Vzhgoni nj grup fmijsh se si luajn n shtpi ose n fush t lojs. N shtpi mund ta shihni se si fmija shoqrohet me kukull ose

si e merr rolin e nns ose t babait.

Ka lidhje direkte ndrmjet shkalls s fjalorit t fmijs dhe asaj se sa i ka folur nna fmijs gjat vitit t par. Fmijt, nnat e t cilve u

kan folur shum, mund t prdorin dy her m shum fjal kur jan 17-muajsh pr dallim

prej fmijve t cilve nuk u sht folur shum.

Vzhgoni nj grup fmijsh se si luajn dhe prpiquni ta kuptoni se ka ndodh pa e dgjuar se ka flasin ata. ka bnin prve q luanin? Duhet t vreni se prdorin:

shprehje t fytyrs t folur t trupit shkathtsi t dgjimit intonacion t ndryshm


Mosha shkathtsit e t folurit dhe shkathtsit koMunikative

faza paralinguale lindja deri n 12 muaj

Lindja deri n 4 jav Qan kur ka nevoj pr vmendje n lidhje me nevojat themelore, si p.sh.: uri, lodhje, shqetsim

1 muaj Ngrin kur afr veshit t tij bie zilja leht, e kthen kokn kah tingulli Ndal s qari kur dgjon tingull t zrit t njeriut (pos, nse sht shum i shqetsuar).Gugon si reagim ndaj asaj q i flet kujdestari.

3 muaj Qetsohet dhe e kthen kokn kah tingulli i trokitses n afrsi t koks Kur dikush i flet dhe kur sht vet, vokalizon

6 muaj Artikulon tinguj monoton, si p.sh.: aah-aah, guuKur luan, buzqesh, qeshet dhe brtet me z t lart. Reagon ndryshe ndaj toneve t ndryshme t zritFillon t reagoj ndaj tingujve jasht fushs s shikimit t tij, me reagim t rregullt vizual

9 muaj Vokalizon pr komunikim, brtet pr vmendje Mrmrit me z dhe n mnyr melodike prdor rrokje n vargje t gjata, si p.sh.: ta-ta, baba, ma-ma.Imiton vokale t tingujve t t rriturve, si p.sh.: kollitje, lpirje t buzveKupton jo dhe aoShfaq reagim t shpejt ndaj testit t dgjimit t realizuar 1 metr pas fmijs, jasht fushs s shikimit t tij.

1 vit E di emrin e tijMrmrit me z n biseda, inkuadron shumicn e tingujve t vokaleveKupton rreth 20 fjal n kontekst, si p.sh. filxhan, qen, dark dhe kupton mesazhe t thjeshta, si p.sh.: duartrokit, ku i ke kpuct?

1218 muaj

12-18 muaj Paraqiten fjalt e para; prdor 6-20 fjal t panjohura, ndrsa kupton m shum I prsrit fjalt e rndsishme dhe fjalt e fundit n fjaliPrpiqet t inkuadrohet n kngt pr fmij Prgjigjet n udhzime t thjeshta: bjeri kpuct, mbylle dern.

18-24 muaj Prdor dy fjal t lidhura bashkPrdor m shum se 200 fjal t moshs 2-vjeare Formon fjali t thjeshta nga dy fjal E prmend emrin e tij, flet me veten e tij gjat lojsKa t folur telegrafik, prkatsisht prdor fjal esenciale themelore dhe heq dor nga fjalt lidhse

23 vje

E shton shpejt fjalorin, duke inkuadruar edhe shumsin Ka biseda t thjeshta Knaqet n prsritjen e prrallave t dshiruara Numron deri n dhjet


Mosha shkathtsit e t folurit dhe shkathtsit koMunikative

1218 muaj

34 vje

E imiton t folurit e t rriturve Mund t kuptohet nga t panjohurit Formon fali t shkurtra dhe t drejta gramatikore Parashtron shum pyetje t tipit: ka?; pse?; dhe si?I di pjest e trupit dhe kafsht Ende bn gabime n prdorimin e kohve

48 vje

folurit sht i rrjedhshm dhe i drejt, prdor t folur prshkruesE thot emrin e plot, moshn, ditlindjen dhe adresnKnaqet n mahi, kng, rim etj.E mban mend shpejt fjalorin 5.000 fjal deri n moshn 5-vjeare Njeh fjal t reja dhe pyet pr kuptimin e tyre I kopjon me besnikri akcentet e dgjuara E shqipton shumicn e tingujve me pak vshtirsi e me disa fjal

8 vje dhe m von dhe m vonShumica e fmijve jan orator, lexues dhe shkrues t rrjedhshm t gjuhs s tyre. Rritet prdorimi i t folurit t shifruar, kjo nn ndikimin e moshatarve.

zHvillimi iNteleKtual

Zhvillimi kognitiv ose intelektual ka t bj me at se si fmijt msojn, mendojn ose krijojn ide. Kjo sht njra nga sferat zhvillimore, e cila sht nn ndikim t madh t prvojave q i ka pasur fmija. Emrat e kafshve mund t msohen vetm nse i jan treguar fmijs. Kjo ka t bj me thuaja seciln dituri ose shkathtsi.

Ekzistojn shum hulumtime pr at se si i zhvillojn fmijt shkathtsit intelektuale. Ktu m posht vijojn dy teori m t njohura:

pijazhe dshmoi se inteligjenca sht rezu-ltat i rendit natyror t fazave dhe se ajo zh-villohet si rezultat i lidhjeve ndrmjet fmi-js dhe mjedisit t tij jetsor. Fmija krijon skema q ato ti ndihmoj n zgjidhjen e problemeve n mjedisin e tij jetsor. Pr shembull, mendohet se t gjith qent jan t zi nse ledhataku i fmijs n shtpi sht qen i zi, ndrsa qeni i bardh krkon skem q do t ndryshoj nga ajo.

Bruneri besonte se ashtu si fmijt zhvillo-hen, prdorin edhe mnyra t ndryshme q

ta shprehin botn prreth tyre. Paraqitja ak-tive e prfshin mnyrn se si ata e prshkru-ajn botn e tyre me veprime shqisore-mo-torike, prkatsisht me prdorimin e trupave t tyre mendoni si do t mund t prsh-kruanit qarkun ose shkallt rrethore pa i pr-dor duart ose trupin! Paraqitja ilustruese i prshkuan fotografit n mendje mendoni se si do tia shpjegonit mikut tuaj se ku keni qen n pushim shpeshher fotografia ose piktura jan mnyra m e leht e ktij prshkrimi. Faza e fundit dhe e pjekur sht semantika, kur fmija mund ta prdor gjith njohjen e t folurit q me t ti prshkruaj dhe diskutoj informacionet

Ka shum mundsi q disa aspekte t secils nga teorit e dhna t luajn rol n at se si zhvillohen fmijt n aspekt intelektual. sht e padiskutueshme se fmijt n aspekt intelek-tual zhvillohen me shpejtsi t ndryshme dhe n sfera t ndryshme. Nuk sht krejt e qart se pse disa fmij bhen shkenctar, e disa t tjer bhen artist, por sht krejt t arsyeshme t supozohet se prvoja luan rol t madh, njsoj si edhe shkathtsit e trashguara.


Mosha ZhvilliMi intelektual

Lindja

I dridh qerpikt si reagim ndaj drits s fuqishme Kthehet nga drita e dobt Ia ngul syt kujdestarit Qan kur duhet tu kushtohet kujdes nevojave t tij themelore

1 muajI ngul syt n drit t dobt Syri i tij e rrok dhe e ndjek topin q lkundet

3 muaj E ndjek lvizjen e sendeve m t mdha dhe m t vogla

6 muaj

sht shum kureshtar, lvizjet ia trheqin vmendjen shpejtMenjher e fikson shikimin n gjra t vogla n afrsi, shtrihet ti kap. Gjithka fut n goj Shikon se si lodrat bien nga dora n fushn e kap syri i tij

9 muaj Shikon n drejtimin e vrtet t lodrave q bien

12 muaj

I hedh qllimisht lodrat dhe i shikon se si bien, procesi i a.q. derdhjaI krkon n nj vend t dukshm lodrat q jan rrokullisur dhe kan rn nga fusha e shikimit t tij I dallon njerzit e njohur n largsi prej 6 metrash

18 muaj

Ndrton kull nga tre katror, kur pr kt msohetI shfleton faqet e librave, nga disa n koh t njjt, knaqet me ilustrime dhe mund ta shpreh nj send q prmendet I tregon sendet interesante q jan jasht I tregon pjest e trupit

3 vjeVizaton rreth dhe kryq, vizaton njeri me kok ifton dy ose tre ngjyra themelore Vizaton me brush t madhe, pret me grshr

Deri n 5 vje

Vizaton katror dhe shkronja t caktuara disa i bn spontanisht Vizaton njeri me kok, trup, duar dhe karakteristika, mund t vizatoj shtpiI ngjyros me kujdes fotografit I emrton ngjyrat themelore dhe ifton dhjet ose m shum ngjyra E di kohn e aktiviteteve themelore, p.sh.: kafjallin, kohn pr gjumI ifton simbolet, shkronjat dhe numrat Zgjedh ndrmjet sendeve m t lehta dhe m t vshtira I kupton fjalt para, prapa, pran Numron prmendsh deri n 20

Deri n 6 vje

E zhvillon aftsin pr t shkruar, mund t shkruaj disa fjal dhe t kopjoj disa t tjera Lexon libra t thjeshtaShtohet eleganca pr t vizatuar dhe pikturuar E di ditlindjen e tij Shkruan dhjet ose m shum fjal Mund ti parashikoj ngjarjet q vijojn Mund t numroj deri n 100E di se ka sht e plot e ka sht prgjysm


MOSHA ZHVILLIMI INTELEKTUAL

68

Mund ta kuptoj konceptin, fjala bie, se sasia e plastelins mbetet e njjt edhe nse topin e plastelins e kthejm n forma t ndryshme: t gjat, gjarpr t holl.E zhvillon aftsin e t menduarit pr disa gjra njherazi Knaqet n lojra dhe rregullaE kupton prdorimin e simboleve n matematik, shkrim etj.Shfaq kureshtje t madhe n lidhje me punn n mjedisin e tij

812

Mund t rezonoj dhe t zbatoj logjik n zgjidhjen e problemeve Mund ti prcjell informacionet nga njra situat dhe ti shfrytzoj ato n tjetrn Bhet m kreativ n lojLexon dhe shkruan plot vetbesimE rrit prirjen pr disa tema

1316

E zhvillon aftsin pr t menduarin abstrakt I studion burimet e informacioneveBhet i vetdijshm pr botnShfaq prirje t qart ndaj artit ose shkencs Mendon pr zgjedhjen q ka t bj me arsimin dhe karriern e ardhshme

pjeKuria

Mund t dgjoni ose t lexoni pr pjekurin n lidhje me rritjen dhe zhvillimin. Pjekuria nnkupton njeri plotsisht t rritur dhe t zhvilluar. T rriturit konsiderohen si form e pjekur e njerzve. Shpeshher keni dgjuar disa njerz t quhen t papjekur. Pse disa njerz t rritur jan m t pjekur se t tjert?

Kthehuni m sipr n teorit e zhvillimit, sepse shumica e tyre jan t bazuara n iden se ne, fjala bie, msojm prmes prvojs. Nj pjes e madhe e zhvillimit po ashtu varet nga programimi jon i lindur, por ajo duhet t zhvillohet edhe m tej prmes prvojave tona. Pr shembull, ne t gjith jemi t programuar t msohemi t flasim, por se si do t flasim, kjo sht modeluar, pr shembull, nga ajo q e dgjojm dhe si na flitet neve.. Nuk ka nevoj pr fantazi t madhe q t kuptohet se cilsia e asaj q e dgjojm mund t jet e rndsishme

Sjella e prgjithshme, po ashtu, sht e modeluar nga prvojat e tona ka shum mundsi q fmija q gjithnj i shikon prindrit e tij se si sillen me kujdes dhe vmendje ndaj t tjerve, edhe t rritet n at mnyr. Mbani mend, prvojat mund t jen edhe pozitive edhe negative.

Nj aspekt i pjekuris sht ajo q t rriturit e presin nga fmijt. Mbshtetja e mir n kt pjes, pr shembull, sht mundsuar nga t rriturit q e din se ka sht reale t pritet nga fmija n at mosh ose faz zhvillimore. Prkundrazi, nse t rriturit presin nga fmija t bj gjra q jan mbi fazn e tij zhvillimore, ai mund t ofroj rezultat t dobt.

Ne i vshtruam t gjitha elementet m t rndsishme t zhvillimit. Prandaj sht me rndsi t mbahen mend principet themelore:

Asnj aspekt i zhvillimit nuk zhvillohet n mnyr t pavarur;

Zhvillimi sht proces gradual dhe i njpasn-jshm. Ne jemi t programuar t msojm shum shkathtsi, si pr shembull, t ecim

Nna e nj fmij ishte shum e brengosur pr t folurit e djalit t saj. Ai sht katr vje dhe thuaja n seciln fjali prdor fjalor ofendues. Megjithat, biseda e saj me edukatoren n foshnjore e zbuloi arsyen e ksaj: seciln fjal q e shprehte ajo, prmbante fjalor t njjt pr t cilin ajo ishte ankuar se e prdorte djali i saj. Edukatorja ishte prpjekur tia shpjegoj se fmijt msojn t flasin prmes shembujve.


dhe t argtohemi sipas atij rendi, por me shpejtsin e njjt;

Shum gjra mund t ndikojn n shpe-jtsin e zhvillimit dhe, ndonse ekzistojn kthesa n zhvillim, me rndsi sht t mba-het mend se t gjith jan individ t veant dhe se do t piqen me shpejtsin e tyre.

Cilt faKtor NdiKojN N rritjeN dHe zHvillimiN?Rritja dhe zhvillimi varen nga shum faktor: disa kan m shum ndikim ndaj disa fmijve, e disa m pak ndaj disa fmijve t tjer. Ndikimi mund t jet pozitiv dhe negativ. Pr shembull, e kundrta e varfris sht pasuria; fmija q rritet n shtpi pa probleme financiare, mund t jet i ushqyer dhe i veshur m mir dhe t ket shum mundsi pr zhvillim arsimor. Megjithat, kto privilegje mund ta humbin ndikimin e tyre nse fmija nuk ka familje t mbushur me dashuri dhe prkrahje.

varfria

Njerzit q kan 60% m pak t ardhura se ajo q e pret nj njeri mesatar mund t konsiderohen se jan n rrezik t varfris ose prjashtimit social.

Grupet kryesore q e kan patjetr t jetojn me mjete shum t pakta financiare, prfshijn familjet me nj prindr, njerzit q jan t papun, njerzit e moshuar, njerzit q jan Familjet q jan t varfra mund t ken mjete

financiare t mjaftueshme pr ushqim, ndonj veshje dhe mundsi pr ngrohje, por varfria do t thot se nuk ka m shum mjete pr furnizime interesante dhe stil interesant t jets. Familjet q varen nga ndihma sociale kan zgjedhje t kufizuar n jet. Veshja m moderne, makinat e sigurta, pajisja elektronike bashkkohore, pushimet vjetore etj., mund t mos jen zgjedhje pr njerzit me t ardhura t ulta. Familjet me mjete t pakta financiare patjetr duhet t kufizohen n at q mund ta blejn kur shkojn n supermarket ose n qendr shopingu.

Problemet e mposhtme i pengojn njerzit (e me kt edhe fmijt) q ta shfrytzojn m s miri at q u ofrohet n jet:

. . . ;

. Koha ;

. , , ;

bagazhi kulturort priturat nga grupet e ndryshme

klasa sociale ndikimi i varfris s gjat, relacioni ndaj zhvillimit arsimor

financat Shuma mjeteve t disponueshme pr ushqim, arsim dhe pushim

bagazhi familjar t priturat e ndryshme pr zhvillimin, dashuria dhe prkrahja

mjedisi jetsor vendosja, ndotja

statusi shndetsor smundja e gjat, smundja akute, p.sh. meningitisi

gjenetika ndikime t trashguara, p.sh. gjatsia, shkathtsit

gjiniashpejtsia e ndryshme e rritjes pr vajzat dhe djemt

q ndikojn ndaj rritjes dhe zhvillimit t fmijs


mungesa e mundsive pr pun. Puna sht mnyra m e rndsishme q t dilet nga t ardhurat e ulta. Por, pasojat e papunsis nuk shprehen vetm si munges e mjeteve. Kjo mund t shpij edhe n shndet t lig dhe ti ndrydh mundsit e ardhshme pr punsim;

mungesa e mundsive pr arritjen e arsim-it dhe kualifikimeve. Ka shum mundsi q t rriturit pa kualifikime themelore t kalojn nj koh t gjat pa pun;

varfria n fmijri. Me kt jan t lidhura problemet e t ardhurave t ulta, shndeti i lig, kushtet e kqija pr jet dhe mjediset e pasigurta jetsore;

familjet e shthurura. Dshmit flasin se fmi-jt e familjeve me nj prindr do t vuajn nga pasojat e t ardhurave t ulta n vazh-dimsi n amvisrit e tyre. Stresi n familje mund t sjell prjashtim social, ndrsa n raste ekstreme edhe deri n gjendje t pas-treh;

pabarazia shndetsore. Shndeti mund t rrezikohet nga t ardhurat e ulta dhe disa faktor socio-ekonomik, si sht qasja n shrbime cilsore shndetsore dhe n shitore, n t cilat shitet ushqim cilsor me mime t kapshme;

Kushtet e kqija pr jet. Kjo ndikon drejt-prdrejt ndaj cilsis se jets s njerzve dhe shpie drejt nj varg problemesh shnde-tsore fizike dhe mendore, ndrsa njherazi mund t shkaktoj edhe vshtirsi pr fmi-jt q prpiqen ti bjn detyrat e shtpis;

lagjet e varfra. Rajonet m t varfra vuajn nga kushtet e kqija pr jet, nga shkalla e lart e kriminalitetit, nga papunsia, shn-deti i lig dhe prarjet n familje.

mjedisi jetsor

Familjet q ndjejn siguri pr t ardhurat dhe financat e tyre t ardhshme mund ta zgjedhin stilin e jets s tyre. Ato po ashtu mund t zgjedhin se ku do t dshironin t jetojn. Familjet e klasave m t larta sociale rndom jetojn n lagje m t pasura me infrastruktur t mir rrugore dhe institucione t mira arsimore. Familjet me t ardhura t ulta rndom jetojn n lagje t dendura. Familjet me t ardhura t ulta rndom jan t detyruar t jetojn me qira, n vend se ta blejn shtpin e tyre. Grupet e ndryshme t klasave sociale rndom jetojn n fqinjsi t ndryshme.

A sht e rndsishme se n far lokacioni jetoni? Shum njerz do t thoshin se ajo q sht e rndsishme sht q t pajtoheni me njerzit me t cilt jetoni dhe se parat ose madhsia e shtpis suaj nuk jan t rndsishme. Por, ekzistojn dobsi nse jetoni n objekte banesore jocilsore ose me m shum banor. Aty ka zhurm, ndotje, rrmuj, qasje t vshtir n shitore dhe objekte t tjera, si dhe stres pr shkak t pranis se veprave m t vogla penale (kundrvajtje) Kur njerzit jan

Jeta e pritur e nj fmije t lindur n familje ku prindrit jan profesionist (p.sh. mjek ose kontabilist) sht shtat her me e gjat se e fmijs s lindur n kohn e njjt, por n familje pa kualifikime. Mundsit q fmijt e atyre familjeve t bhen viktima t fatkeqsive jan 5 her m t larta, ndrsa mundsit q t bhen viktima t zjarrit jan 15 her m t larta.

Varfria mund t sjell n probleme t ndryshme. Pr shembull, nse jeni me t ardhura t ulta, jetoni n lagje t varfr;

nse jetoni n lagje t varfr, mund t keni me shum frik nga kriminaliteti

Problemet e krijuara si rezultat i jets n objekte me shum banor.

Zhurm te fqinjt

Shum fmij ose farefis t futur n nj dhom gjumi

N afrsi t rrugve me komunikacion t dendur, i cili krijon ndotje

Parkingje dhe infrastruktur t keqe rrugore

Vjedhje t veturave dhe sulme personale

Mundsi t mdha q tju zgjojn natn

jeta n objekte me shum banor

Stres pr shkak t fqinjve


me t ardhura t ulta, mbajtja e shtpis mund t jet vrtet problem. Shtpia q mbahet keq mund t krijoj rrezik pr shndetin.

T ardhurat e pakta dhe kushtet jo t mira banesore pr shum njerz jan burim i stresit. Tabela e mposhtme i paraqet prqindjet e pronarve t shtpive q jan ankuar se kan probleme me temat e theksuara n kolonn e majt. N prgjithsi, duket se njerzit me mjete financiare kan m pak probleme n krahasim me njerzit q jetojn n kushte m t varfra. Jeta n periferi ose n brendi po ashtu mund t shkaktoj m pak stres se jeta n qytet.

struktura familjare

Shum njerz jetojn si ift, me fmijt e tyre, por do t ishte gabim t mendohet se t gjith njerzit jan t lindur dhe t rritur n familje t vogla.

Familja sht grup social i prbr nga njerz q jan n farefisni mes vete. Kjo do t thot se njerzit e tjer (shoqria) pranojn se ky grup sht n farefisni. Prkatsia ndaj nj familjeje mund t ket shum prparsi. Lidhjet familjare mund t mundsojn mjedis t sigurt dhe t kujdesshm pr fmijt. Grupet familjare mund tu prijn dhe msojn fmijt, ato mund t sigurojn burim t mbshtetjes sociale dhe emocionale pr t rriturit dhe antart m t moshuar t familjes, si dhe pr fmijt.

Sociologt i kan identifikuar katr lloje t ndryshme t familjes:

familja m e gjer

familja brtham (bashkkohore)

familja e przier

familja me nj prind.

familja m e gjer

Familje m e gjer sht ajo n t ciln jetojn bashk ose n afrsi prindrit, fmijt dhe gjyshi e gjyshja, andaj shpeshher jan bashk. Familja m e gjer mund t ket shum prparsi. Pr shembull, prindrit mund t punojn tr ditn pa u brengosur se kush kujdeset pr fmijt gjyshi e gjyshja mund ta bjn at. Nse gjyshi e gjyshja kan nevoj pr kujdes, ather prindrit ose edhe fmijt m t rritur mund t ndihmojn. Familja m e gjer mundson nj rrjet t tr t njerzve q japin mbshtetje.

analiza

jeta me familje Roberti jeton me vllain, nnn dhe baban e tij n shtpin dykatshe n afrsi t qendrs s qytetit. Prindrit e nns s Robertit jetojn n katin e par t shtpis. Ata kan banjo dhe kuzhin t tyre, ndonse ndonjher gjith familja ha buk bashk gjat fundjavave. Prindrit e Robertit kishin munds tia lejojn vetes t blejn shtpi t ktill, sepse gjyshi e gjyshja e shitn shtpin e tyre q ta mundsojn kt

familja brtham (bashkkohore)

Brthama sht qendra e qelizs s gjall, ndrsa familja brtham sht qendra e familjes s gjer. Termi brtham (nukleus) sht menduar q ashtu t prshkruhet kjo familje e re m e vogl. Familja origjinale brtham sht prbr nga bashkshorti, q shkon n pun, bashkshortja, q kujdeset pr fmijt derisa jan t vegjl, dhe fmijt.

N kohn ton shum ifte nuk i prgjigjen ktij prshkrime. Tash shpeshher t dy prindrit punojn me orar t plot, ndrsa fmijt jan nn kujdes t dadove, edukatorve ose erdheve. Rolet e meshkujve dhe t femrave jan ndryshuar. Fjala bie, meshkujt dhe femrat shihen njsoj prgjegjs pr punt

Mendoni pr kushtet banesore n rajonit tuaj. A jan t ndryshme n pjes t ndryshme? Ndoshta duhet t shtiteni npr lagje q

ti shihni objektet. A konsideroni se stili i t jetuarit t familjeve n rajonin tuaj dallohet n

objekte t ndryshme banesore?

Mendoni pr kushtet banesore n rajonit tuaj. A jan t ndryshme n pjes t ndryshme? Ndoshta duhet t shtiteni npr lagje q

ti shihni objektet. A konsideroni se stili i t jetuarit t familjeve n rajonin tuaj dallohet n

objekte t ndryshme banesore?


rreth shtpis. Megjithat, hulumtimet kan dshmuar se grat ende e kan pjesn m t madhe t prgjegjsis pr kujdesin ndaj fmijve, si dhe pr punt e shtpis.

analiza

gjyshet dhe gjyshritMina jeton me motrn, nnn dhe baban e saj n shtpi tredhomshe. Gjyshja e Mins (nga ana e nns) jeton jasht vendit dhe ajo nuk e ka par at dy vite. Prindrit e babait t saj jetojn 120 km m larg dhe secilin vit i sheh pes deri n shtat her. Familja e Mins sht shprngulur n kt shtpi para tre viteve, kur babai gjeti pun m t mir.

familja e przier

N kohn ton thuaja secila martes prfundon me divorc. Shum njerz t rinj jetojn bashk para martess dhe kan fmij, por ekzistojn shum dshmi se nj numr i madh i ktyre ifteve po ashtu ndahen. M shum se nj e treta e martesave secilin vit jan martesa t dyta, ndrsa nj numr i madh i fmijve jetojn me njerkun ose njerkn. Po ashtu shum fmij jan dshmitar t divorcit t prindrve t tyre para se ti mbushin 16 vje.

Familja e przier sht ajo n t ciln t dy pjesmarrsit n ift nuk jan prindr t seci-lit fmij n familje. Njri nga partnert ndos-hta sht ndar nga martesa e par e tash pr sri sht martuar q t krijoj familje t re. Ndonjher fmijt e lidhjeve t ndryshme mund t inkuadrohen n familje t przier. Kshtu njri nga partnert mund t ket qe n singll, ndrsa tash sht martuar me par tner q ka pasur fmij nga ndonj lidhje e mpa-rshme.

analiza

jeta me njerk/njerkSasha jeton me nnn dhe njerkun e tij n shtpi moderne n nj qytet t vogl. Nna dhe njerku i tij jan martuar tashm dy vite. Babai i vrtet i Sashs paraqitet seciln t shtun q t vij ta marr Sashn te ai. Babai dhe nna e Sashs u ndan para katr viteve. Njerku i tij ka vajz. Ajo quhet Zorica dhe jeton me nnn e saj 4 km m larg. Sasha e ka njoftuar Zoricn dhe ajo i ka plqyer, por Sasha konsideron se njerku i tij m shum kujdeset pr Zoricn se pr at.

familjet me nj prind

Thuaja nj e katrta e t gjitha familjeve me fmij t mitur jan familje me nj prind. 20 pr qind e familjeve me fmij t mitur jan familje me nj prind, me nn, ndrsa vetm 2 pr qind jan me baba.

Ndonse disa familje me nj prind mund t jen financiarisht stabile, ka shum prej tyre q ballafaqohen me probleme. Nj hulumtim ka dshmuar se numri i familjeve me nj prind q jetojn me t ardhura t ulta sht dy her m i madh n krahasim me numrin e ifteve me fmij t mitur. Shum prindr t vetmuar shfrytzojn ndihm sociale ose kan rrog t vogl.

analiza

nna e vetmuar Joana sht nn e vetmuar me djalin e saj tetvjear, e cila jeton n katin e katrt t nj ndrtese. Ajo krkon pun me gjysm orari, por djali i saj ka probleme n shkoll, andaj asaj shpesh i telefonojn q t shkoj ta marr djalin ose ti telefonoj atij. Ajo merr ndihm sociale. Ajo nuk ka mjaft para pr pushim ose q ta drgoj diku djalin e saj. Joana nuk mund tia lejoj vetes rekreimin q kushton. N mbrmje rndom rri n shtpi dhe shikon TV. N lagjen e saj ka shkall t lart t kriminalitetit dhe ajo sht e brengosur se dikush mund ta sulmoj n banes.

familjet q ndryshojn

Lloji i familjes n t ciln jeton fmija mund t ndryshoj. Familja m e gjer mund t shndrrohet n familje brtham nse gjyshja dhe gjyshi vdesin ose shprngulen. Familjet mund t shndrrohen n t prziera nse njri partner ik dhe zvendsohet me nj person tjetr. Shum pak njerz mund t garantojn nj lloj t familjes pr gjith jetn e tyre. Kur njerzit i braktisin partnert e tyre, shkurorzohen ose vdesin, mund t krijohen familje me nj prind. Nse prindi i mbetur gjen nj partner, familja me nj prind shndrrohet n familje t przier. Fmija i njjt mund t jetoj n struktur t ndryshme familjare n fmijri dhe n rini. .


t priturat e t rriturve

Inkurajimi i prindrve sht i rndsishm pr zhvillimin e mir t fmijs; shumica e prindrve i motivojn fmijt e tyre q ta zhvillojn potencialin e tyre n trsi. Megjithat, t priturat m ambicioze mund t ken edhe pasoja negative ndaj zhvillimit.

analiza

Zhvillimi i shkathtsive Jovani 6-vjear ishte fmija m i vogl nga tre fmijt e tjer. Vllai dhe motra e tij ishin shum t menur dhe solid n shkoll. Jovani nuk interesohej pr msimet, ngadal e msoi leximin nga vllai dhe motra e tij, por kishte sjellje miqsore me t gjith dhe dshironte t kujdeset pr fmijt e vegjl. Prindrit e tij u brengosn shum dhe angazhuan ndihm pr shtjen e leximit. Ai do mngjes qante para se t shkoj n shkoll dhe ankohej pr dhimbje n bark. Gjrat u prkeqsuan ashtu q ai, n vend se t jet djal i kndshm e i lumtur, u b nj djal i heshtur dhe i dshpruar. Arsimtari i tij i ftoi prindrit dhe u tha se t gjith fmijt zhvillohen me shpejtsi t ndryshme, ndrsa presioni i madh mund ta ngadalsoj zhvillimin e shkathtsive. N kt mnyr, pasi q prindrit e tij e pranuan at me kualitetet q i kishte, i ndrpren ort pr msimin e leximit dhe e ndal presionin ndaj tij, Jovani prsri filloi t prparoj.

pasojat nga invaliditeti ose dmtimi i shqisave Invaliditeti dhe dmtimi i shqisave, si fjala bie humbja e t parit ose e dgjimit, mund ta ngadalsoj zhvillimin e disa fmijve. Kjo mund t jet pr shkak t mungess s pjess esenciale t gjith pasqyrs s zhvillimit. Nse mendoni se sa sht e rndsishme q t dgjohet t folurit e fmijs para se t filloj t flas, nuk sht pr tu befasuar nse ka munges n zhvillimin e shkathtsive komunikative. Ekzistojn qendra speciale

q punojn me fmij q kan ndonj lloj invaliditeti n mnyr q tu ndihmojn atyre n zhvillim.

promovimi i rritjes dhe zhvillimit

Kohve t fundit realizohen shum aktivitete q kan pr qllim ta paksojn numrin e fmijve q jetojn n varfri dhe ta zvoglojn ndikimin e varfris ndaj zhvillimit t fmijve dhe kshtu ti rrisin shanset pr jet. Shrbime t caktuara q kan pr qllim tu ndihmojn fmijve q nga shrbimet arsimore, shndetsore e sociale punojn bashkrisht me familjet q ashtu ta prmirsojn ardhmrin e fmijve.

Tani von sht pranuar se mirqenia ekono-mike dhe faktort e tjer kan ndikim ndaj zhvillimit t fmijve. Nevojiten shum progr-ame q familjeve tu ofrohet mbshtetje dhe tu ndihmohet fmijve q ata t jen n gjendje m t mir. Pr shembull:

mbshtetje financiare. Paksimi i tatimeve pr familjet, q ashtu tu ndihmohet n aspekt financiar;

qendrat familjare. Aty punojn bashkrisht qendrat arsimore, shndetsore dhe ag-jencit e ndihms sociale;

fondacioni pr fmij dhe njerz t rinj. Aty punojn bashk t gjitha agjencit e nivelit lokal.

aKtivitete pr vlersim

aktiviteti pr vlersim 1Duke punuar me partner ose grup t vogl, mendoni pr rritjen dhe zhvillimin. Shkruani se ka nnkuptoni me rritje dhe zhvillim, si dhe me principet pr rritjen dhe zhvillimin.

N nj flet t madhe t letrs ose n tabel prgjigjuni n kto pyetje:

1. ka sht holistike kur bhet fjal pr rritjen dhe zhvillimin e fmijve?

2. ka mendojm me termin t ndrlidhura mes vete? Mund t vizatoni nj diagram t madh q ta ilustroni at.

Nj princip sht ai se zhvillimi kryesisht realizohet me radhitje t njjt pr t gjitha bebet dhe fmijt

A ka n rajonin tuaj organizata t ktilla? Merrni vesh se cilat jan ato dhe ka punojn.

Pr kt mund t ftoni ndonj prfaqsues te asaj organizate, i cili do t flas pr punn e

tyre pata grupit tuaj.


e vegjl, ndonse shpejtsia mund t jet e ndryshme pr individ t ndryshm. Bashk me partnerin ose grupin shkruani nj shpjegim t shkurtr pr domethnien e asaj q sht shkruar.

Po ashtu ka edhe faza dhe radhitje t ndryshme t rritjes dhe zhvillimit.

Cilat jan kto faza t ndryshme? Pr shembull, lindja deri n vitin e par.

aktiviteti pr vlersim 2Bni katr grafikon si m posht, q ashtu t tregoni se si zhvillohen fmijt n fusha t ndryshme t zhvillimit npr faza t ndryshme: :

1. Grafikon q tregon se si fmijt zhvillohen n aspekt fizik n seciln nga fazat e ndryshme: 03 vje, 47 vje, 812 vje dhe 1316 vje;

2. Grafikon q tregon se si fmijt zhvillohen n aspekt social dhe emocional;

3. Grafikon q tregon se si te fmijt zhvillohet komunikimi dhe t folurit;

4. Grafikon q tregon se si fmijt zhvillohen n aspekt intelektual.

aktiviteti pr vlersim 3Mund ti vreni dallimet n zhvillimin e fmijve t grupeve t ndryshme t moshs.

Duke i prdor grafikont e Aktivitetit 2, prshkruani

dallimet n zhvillimin e fmijve t grupeve t ndryshme t moshs.

aktiviteti pr vlersim 4Bni list me t gjith faktort q ndikojn n rritjen dhe zhvillimin e fmijve.

Kjo do t jet nj list prafrsisht e gjat dhe duhet t prfshij: shndetin, trashgimin gjenetike, gjinin, prejardhjen dhe strukturn familjare, klasn sociale, bagazhin kulturor, financat, varfrin, mjedisin jetsor dhe kushtet bane sore, invaliditetin, diskriminimin dhe entet si jan shrbimet shndetsore q punojn pr (dhe me) fmij e persona t rinj. Po ashtu duhet ta inkuadroni edhe pjekurin dhe faktin se si funksionon ajo nn ndikim t prvojs dhe t pri tu rave.

N vijim shkruani disa fjali pr secilin nga kta faktor.

aktiviteti pr vlersim 5Shpjegoni se si t ardhurat e t prindrve, statusi shndetsor dhe t priturat e prindrve mund t ndikojn ndaj rritjes dhe zhvillimit t fmijve. Mbani mend se, kur shpjegoni dika, nuk duhet vetm ta prshkruani. Por, duhet t theksoni se si dhe pse kta faktor mund t ken ndikim ndaj fmijve.


qllimi i vzHgimit t KujdessHm

Pse mendoni se shkathtsit e vzhgimit jan aq shum t rndsishm n mjedisin pr kujdes t fmijve?

Tashm e pam se sa sht i ndrlikuar dhe sa i ndryshueshm mund t jet zhvillimi i fmijs. Prandaj sht shum e rndsishme q secili q punon me fmij t identifikoj nse fmija ka probleme dhe a i duhet atij mbshtetje plotsues ose t vlersoj se a sht puna me fmij efikase apo jo.

Si mund ta vreni se sa kan prparuar fmijt n zhvillimin e tyre dhe pastaj ti planifikoni aktivitetet ose punn me to, q ti mbshtetni q edhe m tej ta fuqizoni zhvillimin e tyre?

Prgjigjja sht prmes shkathtsive pr vzhgim.

N t ardhmen, kur t krijoni m shum prvoj n kujdesin me fmij, duhet t posedoni shkathtsi t qndroni n hapsir me fmij dhe, duke i shikuar, t mund ti dalloni aspektet e zhvillimit dhe prparimit t tyre dhe fardo problemesh t tjera q shkaktojn brengosje. Kjo sht shkathtsi, pr t ciln nevojiten shum vite prvoj, ashtu q vetm ather kuadri me prvoj do t ket shkak t realizoj vzhgim specifik t disa fmijve.

Vzhgimi sht s shum se vetm shikim i thjesht ju n t njjtn koh shikoni dhe mendoni. Kshtu, pr shembull, ju mund t shikoni se si fmija ndrton katror, por tjetr

1.2. Kuptimi i rolit t vzHgimit t zHvillimit t fmijs N veNdiN e puNs

sht ju t shikoni se si ai i lidh e i mban dhe si reagon nse n afrsi t tij ka ndonj fmij tjetr. Vzhgimi sht shkathtsi, madje shkathtsi e uditshme. Me t puna me fmij sht m interesante, ndrsa meq jeni m t vetdijshm pr nevojat dhe ant e fuqishme t fmijs, ai ndihmon q t bheni puntor edhe m efikas.

oBjeKtiviteti

Ekzistojn disa pika t rndsishme q duhet t mbahen mend n lidhje me vzhgimin.

Vzhgimi sht koh e kaluar vetm q t evidentohen disa gjra n lidhje me fmijn, e pastaj t nxirren prfundime n lidhje me at q sht evidentuar. Ai duhet t jet objektiv. Kjo do t thot se duhet t paramendoni se kjo sht hera e par q e shikoni fmijn me qllim q mos t shpejtoni me prfundime. sht vshtir t harrohet se shpeshher fmija paraqet sfid, por edhe vzhgimi i mir mund t ndihmoj n at q t zbuloni se pse fmija sht i padgjueshm. Pjes thelbsore e vzhgimit sht shmangia e krijimit t shpejt t prfundimeve. Mbani mend se ata q punojn me fmij t vegjl nuk jan mjek, logoped dhe psikolog. Me qllim q ti shmangeni vlersimit t gabuar t fmijve, gjithnj sht ide e mir t realizohen disa vzhgime dhe ashtu t krkohet nga dikush tjetr ta vzhgoj fmijn duke e br ndonj aktivitet. Vzhguesit mund t fokusohen n gjra t ndryshme, andaj dikush q ka m shum prvoj mund t arrij n prfundim m ndryshe.

BesuesHmria

Vzhgimet duhet t jen t besueshme. Ko do t thot se nuk duhet t jen t kmbyera me asknd tjetr, prve me personelin ose profesionistt e tjer (pr shembull, psikolog ose logoped), q duhet ti din rezultatet. T gjitha t dhnat nga vzhgimi duhet t ruhen n dosjen e fmijs. N dosje ose n letr asnjher nuk duhet t shkruani gjra q nuk

jan t vrteta dhe q nuk jan t bazuara n dshmi.

Gjithnj duhet ta keni parasysh qasjen etike

t vzhgimit. A ekziston shkak i bazuar pr vzhgimin? Fmijt nuk jan eksperimente laboratorike; bhuni i kujdesshm n realizimin e vzhgimeve q nuk jan t patjetrsueshme vemas nse fmija ka nevoja t veanta ose probleme n sjellje, t cilat shum shpesh kan qen objekt i vzhgimit. Ndonjher, nse fmijt e din se i vzhgoni, sjellja e tyre mund t prkeqsohet.

raportimi pr vzHgimet

Informacionet e rndsishme nga vzhgimi duhet t publikohen n mnyr adekuate. Si student i vzhgoni fmijt me qllim q t msoni pr zhvillimin e tyre. Megjithat, nse dshmoni dika q nuk sht n kuadr t t priturave tuaja, me rndsi sht ta informoni eprorin tuaj pr at, madje sa m shpejt q keni mundsi, q ai/ajo t vendos se a sht e nevojshme t ndrmerren disa aktivitete

analiza

Mbajtja e besueshmris Josifi sapo ka prfunduar me vzhgimin e Dimes i cili i ka 4 vje. Ai sht i bindur se Dimeja ka vshtirsi n zhvillimin e t folurit. Si prfundon me kt, vjen nna e Dimes dhe Josifi ia tregon asaj teorin e tij. Nna befasohet dhe shqetsohet, madje menjher shkon t eprori i Josifit ka gaboi josifi?Shpjegoni se pse sht e rndsishme t mos shpejtohet me prfundime t hershme kur vzhgohen fmijt. Cili proces prdoret n institucionin tuaj pr zgjidhjen e nj numri t madh problemesh t fmijs, t cilat vrehen gjat vzhgimit?

Q t krijohet pasqyr gjithprfshirs pr fmijt, vzhguesit duhet t bisedojn me


Ku i ruani vzhgimet, vlersimet dhe prfundimet e institucionit tuaj? Kush ka qasje n ato?

vet fmijt dhe me familjet e tyre. Kur fmijt vzhgohen, ata mund t jen m t ndryshm se zakonisht. Kur jan n shtpi, t relaksuar dhe me antart e familjes, fmijt mund t jen shum m ndryshe. Kjo do t thot se, kur sht n shkoll, fmija sht shum i qet, ndrsa n shtpi sht verbalisht aktiv dhe energjik.

T gjitha t dhnat nga vzhgimi duhet t kmbehen me prindrit dhe bashk me ata t diskutohet me personelin e kualifikuar. Kjo n shkoll mund t bhet gjat kohs s mbledhjeve prindrore. N foshnjore dhe n erdhe t dhnat nga vzhgimi mund t kmbehen me prindrit kur ata vijn ta marrin fmijn e tyre.

analiza

vzhgimi i sjelljes Izabella prpiqej ta kuptoj Lukn 3-vjear. Ai i shmangej lojs jasht, n fushn e madhe, megjithse m par knaqej duke luajtur aty. Prandaj ajo e vzhgoi nj koh se si i bn aktivitetet dhe e kuptoi se ai ka probleme me dorn e djatht. Pr kt e njoftoi eprorin e saj dhe, pasi q ai shkoi n spital me prindrit e tij, u zbulua se ai e ka lnduar supin e krahut. Pas shrimit, ai prsri vazhdoi t luaj n rrshqitse dhe n luhatse

metodat e evideNtimit t vzHgimeve

Vzhgimet mund t jen formale dhe joformale. Ashtu si shihet nga vet shprehjet, vzhgimi formal sht ai q planifikohet qysh m par dhe q shrben pr nj qllim t caktuar. Vzhgimi joformal sht oportunist; ndoshta sht i bazuar n vzhgimin e fmijs n aktivitete q shprehin aspekte t sjelljes ose t zhvillimit.

Merrni vesh se si institucioni juaj i kmben informacionet me prindrit dhe si i inkuadron

ata n procesin e vzhgimit dhe vlersimit.Merrni vesh sa her institucioni juaj i vzhgon

fmijt n mnyr rutinore dhe pr far qllimi.

Metoda si funksionojndobsit

Flett kontrolluese,diagramet

Vzhguesi sht i fokusuar n nj aspekt t zhvillimit

Ai mund t prdoret te m shum se nj fmij n t njjtn koh.

Mund t prsritet

Njerz t ndryshm mund t arrijn n rezultate t ndryshme.

Fokusi i shkathtsive q i shfaq fmija mund t mos e tregoj se sa n t vrtet fmija sht i dshpruar.

Fmijt mund t mendojn se nuk ia kan dal nse nuk mund ta kryejn detyrn.

Flett kontrolluese dhe diagramet patjetr duhet t jen t rndsishme dhe adekuate pr fazn zhvillimore t fmijs.

Emri i fmijs ..................... Data.................................

Datlindja................. Vzhgues......................

fleta kontrolluese zhvillimore

Deri n 12 muaj Po Jo Ndonjher

I kap gjrat duke prdor nj gisht dhe gishtin e madh?

I hedh gjrat nga njra dor n tjetrn?

E krkon sendin e fshehur nn gotn e plastiks?

E krkon personin q i flet?

Artikulon tinguj melodik t mrmritjes si da-da

Reagon ndaj tingujve t ndryshm, si p.sh. tupan, zile

Imiton gjeste si duartrokitja dhe ao

E mban gotn me dy duar?I prdor gishtat q t ushqehet, si p.sh. buk t prer n forma katrore?I ngre lodrat q kan rn?

Reagon ndaj fjals Jo?

Reagon ndaj emrit t vet?


Metoda si funksionojn dobsit

T dhna t shkruara/ t shkruar i shpejt

Prshkrim i shkurtr i asaj q e bn fmija n koh t caktuar.

Jan t popullarizuar te prindrit e tyre, sepse ofrojn pasqyr me shkrim pr fmijn e tyre.

Prdoren pr evidentimin e nj ose m shum sferave zhvillimore

Vzhgues t ndryshm fokusohen n gjra t ndryshme, andaj sht vshtir t prsritet

Duhet t shkruani shpejt q t mund ti shnoni t gjitha informacionet.

Mund t jet vshtir t gjendet gjuha e vrtet q t prshkruhet ajo q e shihni.

Radia u ndal para Mihaells, e cila rri ulur n karrige. Duket se Radica e shikon Mihaelln. Ajo i thot: A do t zbukurohemi?. Mihaella pohon me kok dhe i buzqesh, ndrsa edhe Radica buzqeshet, e pastaj t dyja shkojn n pjesn e veshjeve.

Radica e merr fustanit ngjyr trndafili, e kap me dorn e djatht dhe e v n dysheme. E zbrthen fustanin nga ana e prapme, duke i prdor t dy duart. E fut s pari kmbn e djatht dhe gradualisht e ngre lart derisa nuk drejtohet dhe e fut krahun e djatht n fustan, e pastaj e fut t majtin.

Radica i afrohet edukatores dhe e shikon. E pyet: A mund t m mbrthesh? dhe kthehet prapa.

Shembull i shnimit me shkrim pr vzhgimin


Lista e katalogizimit t kohs

Shikoni ka bn fmija n koh t ndryshme n periudh t caktuar kohore, si pr shembull, n mngjes ose n nj pjes t pasdites.

Kjo do t thot se mund t merrni pasqyr m t plot pr fmijn.

Mund t prdoret pr m shum se nj fmij ose nj a m shum sfera zhvillimore

Nj pjes e sjelljes ndoshta nuk do t evidentohet nse ndodh jasht kornizs kohore.

ngjarja aktiviteti grupi social komentet

11.00 Koha pr ushqim Gjith grupi Ana rri ulur n karrige, duke luajtur me kmb. Ajo ha moll. E mban molln me dorn e djatht dhe buzqeshet. E ngre dorn kur nj antar i personelit pyet kush do biskot

11.15 Luajtje prjashta

Korniz pr tu ngjitur/Korniz e hekurt

Ana dhe Marku Ana sht n rrjetin e siprm t kornizs s hekurt pr tu ngjitur. Ajo i buzqesh Markut dhe i thot: Ngjitu ktu!.

11.30 Zhveshja e palltove Ana, Marku dhe Milani

Ana e zhvesh pallton dhe e nxjerr njrin krah. Ajo rrotullohet dhe palltoja e saj rrotullohet. Qeshet dhe e shikon Milanin

Shembull i ndarjes s kohs



Lista e katalogizimit t kohs

Prdoren q t shihet se sa shpesh dhe n far rrethanash fmija shfaq sjellje t caktuar si sht prshkruar n list t plotsohet kur t vrehet.

Mund t prdoret nga nj ose m shum vzhgues.

Mund t prdoret q t vzhgohet sjellja e padshiruar, si sht goditja.

Mund t prdoret q t zbulohet se sa shpesh fmija flet ose luan me fmijt e tjer.

Vzhguesi ndoshta nuk do t jet gjithnj i pranishm gjat kohs s sjelljes. Ai mund t harroj ta prfshij n list.

koha situata grupi social dialogu1 9.16 Kosta qarkullon n

afrsi t piktursSuzana + 2 fmij, tavolin

A K A dshiron t vish edhe ti dhe t vizatosh dika?

KA pohon me kok

2 9.27 Kosta e prfundon pikturn

+ 2 AK Prfundove?

K buzqesh

Piktura sht shum e bukur. M thuaj dika pr at.

KA Kjo sht nna ime. Nuk mund ta zhvesh prparsen.

AK Prit, un do t ndihmoj.

Kosta ia jep prparsen Suzans dhe shkon te pjesa me rr

3 10.12 Kosta e pret kohn pr ushqim/pije

Kosta rri ulur pran Ahmedit. Jordani i ofron pijet.

AK Kosta, qumsht apo qull

KA Qumsht.

AK A e mbajte mend fjaln magjike?

KA T faleminderit. AK Bravo.

4 10.19 Kosta e vesh pallton n gardrob

Jordani + 5 fmij KA Nuk mund ta vesh pallton.

AK Prit pak. ja. Mund t dalsh.

5 10.36 Kosta e prej rendin e tij n rrshqitse

Jordani + 2 fmij AC Bravo. Tash ti e ke radhn. K buzqesh

KA Shpejt do t rrshqas teposht.

Shembull i radhitjes s ngjarjeve


Mbani mend vzhgimet kan kufij!

Vzhgimet nuk jan t prkryera.

Ju flasin pr fmijn n at moment t caktu-ar dhe n at gjendje.

Nse fmijt e din se i shikoni, kjo mund t ndikoj keq n at q e bjn ata.

Fmijt luajn krejt ndryshe kur mendojn se

askush nuk i shikon.

sht vshtir t jeni plotsisht preciz kur vzhgoni, sepse ka shum gjra pr t par. Dy individ q e vzhgojn fmijn e njjt mund t shohin prafrsisht gjra t ndryshme pr fmijn.

sht vshtir t jesh plotsisht objektiv, vemas nse vrehet sjellje e padshiruar!

si realizohen vzhgimet

Pyeteni gjithnj eprorin tuaj para se ta reali-zoni vzhgimin e fmijs.

Vzhgimet dhe vlersimet bni n pajtim me parimet e institucionit.

Sigurohuni se gjithka q ju duhet e keni aty pran.

Vzhgoni fmijt me kujdes dhe pa ju hetuar.

Vzhgimet tuaja shkruani n mnyr t kuj-desshme, e cila nuk gjykon.

Shmanguni nga t shprehurit e fardo men-dimi negativ pr fmijt.

Sigurohuni q t gjitha prfundimet t jen t bazuara drejtprdrejt ndaj vzhgimeve tu-aja.

Kmbeni t dhnat tuaja me eprorin tuaj q ashtu t mund tua dorzoni prindrve.

analiza

duke e vzhguar gjorgjin

Elena dshiron t vzhgoj se a mund t vizatoj Gjergji trevjear. Ai ishte i zn me loj, por ajo ia ndrpret lojn dhe e fton n tavolin. Ajo ulet pran tij dhe i thot ta vizatoj motrn e tij, Rozn. Gjorgji e merr lapsin, e shikon Elenn dhe i thot se nuk mundet. E pyet se a mund t kthehet dhe t luaj n rr. Elena i thot se nuk mundet, e pastaj n fletn e saj e shkruan se ai nuk mund t vizatoj fytyr njeriu.

1. Shkruani dy shkaqe se pse Gjorgji nuk vizatoi fytyr. 2. Si mund ta bnte Elena m mir kt vzhgim?


aktiviteti pr vlersim 6Mendoni se pse sht e dobishme t vzhgohen fmijt. Bisedoni pr kt me partnerin tuaj n pun dhe shkruani disa gjra pr shkaqet e vzhgimit t fmijve. Prgjigjja juaj duhet t prfshij njohje me zhvillimin e fmijs dhe njohje t nevojave t fmijs, si pr shembull, se fmija ndoshta sht i lodhur ose i smur. Po ashtu ju duhet ta inkuadroni edhe kujdesin pr

fmijn, si fjala bie, t pyeteni se a manifeston fmija i caktuar sjellje agresive

aktiviteti pr vlersim 7Duhet t mendoni pr mnyra t ndryshme me t cilat i vzhgoni fmijt. Pr shembull, mund ti vzhgoni n mnyr joformale prmes shikimit dhe t menduarit ose prmes metodave m formale t vzhgimit. Diskutoni me partnerin tuaj n pun se ka jan listat e katalogizimit t kohs dhe listat e katalogizimit t ngjarjeve dhe vni re rndsis s tyre.

Tash mendoni pr evidentimin e metodave. Shkruani bashk me partnerin tuaj t puns nga nj raport vijues pr njri-tjetrin ose pr dik tjetr n klasn tuaj. Gjeni fleta kontrolluese t cilat i ka prdor dikush dhe shihni si duken ato.

aktiviteti pr vlersim 8Nj pjes e rndsishme e vzhgimit, nse sht e dobishme, sht edhe t sigurohet se nuk shpejtojm me prfundimet. Duhet t jemi objektiv.

Vzhgojeni dik n klasn tuaj dhe krahasoni vzhgimin tuaj me at t dikujt tjetr. Kjo sht mnyr e mir q ti krahasoni pikpamjet tuaja me ato t dikujt tjetr. A ka dallime n vzhgimet tuaja? Nse ka dallime, cilat jan shkaqet e ksaj? Shkruani ato. Duhet t prpiqeni t inkuadroni edhe gjra t tjera si shikimi i dikujt nga pikpamja juaj n vend q t jeni objektiv, duke u prpjekur t shikoni jasht vetes suaj. Nj shkak tjetr mund t jet mosnjohja e personalitetit q vzhgohet.

aktiviteti pr vlersim 9Nj pjes tjetr e rolit t vzhgimit t fmijve sht q t dhnat e juaja ti prezantoni para ndonj t punsuari n institucionin tuaj. Diskutoni n grup se kujt do tia prezantoni t dhnat dhe shqetsimet tuaja. Mund t zbuloni se ekzistojn dallime edhe ndrmjet institucioneve. Ju duhet t mbani shnime nga diskutimi juaj, sepse ato do t jen n dobi t detyrs suaj.


N grupin tuaj duhet t diskutoni pr rndsin e besueshmris dhe pr at se cilat jan procedurat e kmbimit t informacioneve. ka nnkupton t menduarit etik? A sht etike t vzhgohen fmijt q t kuptoni dika pr ata, nse nuk keni leje nga ata apo nga prindi apo personeli i institucionit? Ju duhet t mbani shnim q t prgatiteni pr detyrn tuaj.


aktiviteti pr vlersim 10Duhet ti kompletoni shnimet e ktyre katr aktiviteteve.

Duhet t shkruani se pse sht e dobishme t vzhgohen fmijt, cilat metoda jan t dobishme, t kihet parasysh nevoja pr t qen objektiv, si dhe t raportohen t dhnat dhe nevojat tuaja pr besueshmri.

1.3. NjoHuri se si t vzHgoHet zHvillimi i fmijve

. , .

, , , .

Vzhgimi i zhvillimit fizik te fmijt

Vzhgimi i zhvillimit social dhe emocional te fmijt

Vzhgimi i zhvillimit komunikativ dhe intelektual te fmijt

Vzhgoni se si fmijt: lvizin i koordinojn lvizjet e tyre e prdorin hapsirn dhe

sendet e mdha manipulojn dhe i prdorin

sendet e vogla

Vzhgoni: se si fmijt sillen n situatat e

prditshme se si fmijt i shprehin emocionet

dhe ndjenjat e tyre se si fmijt ndrlidhen mes vete

dhe me t rriturit se sa kan fmijt vetbesim dhe

ka mendojm pr veten e tyre (vetnjohja).

Vzhgoni se si fmijt: luajn e prdorin fantazin e tyre i marrin rolet e t tjerve prqendrohen n aktivitete i mbajn mend gjrat i zgjidhin problemet i kushtojn vmendje asaj q i

rrethon i prdorin shqisat q t marrin

informacione t reja.

Lista kontrolluese e aspekteve t zhvillimit q duhet t jen t vzhguara


aktiviteti pr vlersim 11Duhet t dshmoni se jeni t aft ta vzhgoni zhvillimin e fmijs.Duhet ta vzhgoni dhe evidentoni zhvillimin fizik, social, emocional, komunikativ dhe intelektual t fmijve. Sigurisht se, q t mund ta arrini kt, ju do t duhet t vzhgoni disa fmij gjat nj periudh t caktuar kohore.

aktiviteti pr vlersim 12Duhet t shpjegoni se si dhe pse keni ndrmarr disa hapa q t siguroni vzhgim efikas dhe adekuat t fmijve. Duhet t jepni prgjigje n kto pyetje:

Cilat ishin shkaqet e vzhgimit?

Pse i zgjodht metodat q i prdort?

far leje mort?

Si u prpoqt t jeni sa m objektiv dhe t mos shpejtoni me prfundimet?

Kujt ia dorzuat t dhnat tuaja?

Si e ruajtt besueshmrin??

aktiviteti pr vlersim 13Duhet t mendoni me kujdes pr zhvillimin e njrit nga fmijt q i keni vzhguar. Duke i prdor diagramet pr zhvillim, q tashm i keni, duhet t verifikoni se ka mund t pritet nga fmija i ksaj moshe.


1.4. Kuptimi i plaNifiKimit t NevojsHm pr mBsHtetjeN e Nevojave dHe zHvillimiN e fmijs

plaNifiKimi

Fmijt kan nevoj pr mbshtetje dhe ndihm q ashtu t inkurajohet zhvillimi i tyre n t gjitha fushat q i kemi shqyrtuar. Roli i t rriturve sht q ti mbshtesin fmijt n zhvillimin e shkathtsive. Kjo mbshtetje nuk sht e mundur pa nj planifikim t kujdesshm. Planifikimi i mir sht i bazuar n t kuptuarit t detajuar t nevojave t t gjith fmijve t prfshir.

Gjith planifikimi dhe prgatitjet e investuara n aktivitet do t jen huq nse nuk sht menduar pr shtjen kryesore: a e kan arritur fmijt fazn e krkuar t zhvillimit dhe a i posedojn shkathtsit e nevojshme q t marrin pjes dhe t knaqen n aktivitet?

Kuptimi i mir i zhvillimit t fmijs dhe vzhgimi i lojs dhe puns s fmijve do tju ndihmojn t krijonin dituri q do t jet e nevojshme pr ta hartuar prgjigjen e ksaj pyetjeje. Shumica e aktiviteteve jan planifikuar me qllim q ashtu t zgjerohet niveli i shkathtsive t fmijve, por shkathtsit nuk mund t avancohen ose t zhvillohen nse fmija nuk sht i prgatitur pr hapin e ardhshm

Cikli i planifikimitPlanifikimi efektiv mund ta krijoj dallim n raport me suksesin e aktivitetit. Ndoshta keni dgjuar pr ciklin e planifikimit. Cikli i planifikimit sht nj mjet shum i dobishm pr punn me fmij.

Planifikimi ndodh n nivele t ndryshme n mjedisin e fmijs. Ai mund t prgatitet nj gjysmvjetor, nj muaj ose nj jav me par. Temat mund t krijohen vemas pr fmijt m t vegjl, pr shembull, pr stint e vitit, pr festivalet ose ngjyrat.

shfrytzimi i vzhgimit pr mbshtetjen e planifikimitN kuadr t planit gjithprfshirs do t ket planifikim t nj qarku m t vogl t aktiviteteve individuale q ashtu t sigurohet se

jan prmbushur nevojat e t gjith fmijve. Kjo do t bazohet n vzhgimet dhe vlersimet e fmijve me aktivitetet e planifikuara, t cilat jan formuluar q ta mbshtetin zhvillimin e tyre deri n fazn e ardhshme

planifikimi i aktiviteteve Planifikimi i paorganizuar ndodh kur nj person i rritur u mundson fmijve aktivitet, t cilin do ta shfrytzojn n mnyr t njjt. Pasojat mund t jen shum m ndryshe nga qllimi i personit t rritur. Pr shembull, aktiviteti me lojn me uj me en t ndryshme e me vllim dhe dendsi t ndryshme mund t rezultoj ashtu q fmijt ti hedhin sendet m t rnda dhe ti prdorin m t voglat, m t lehta, si fjala bie lodrat n form anijesh.

aktivitetet e organizuara

Aktiviteti i organizuar sht nj aktivitet q sht planifikuar nga t rriturit, t cilt kan nj rezultat specifik n msim. Pr shembull, aktiviteti me gatim mund t prdoret q ashtu t studiohen prbrsit, t pyesim se pse ndodhin gjra t ndryshme, kjo si ndihm e zhvillimit individual, social dhe emocional dhe q ashtu t inkurajohet puna si pjes e grupit dhe pritja e rendit t secilit vemas.

aktivitetet empirike

Aktiviteti empirik e shfrytzon mjedisin jetsor dhe aktivitetet e pritura dhe jo t priturat, nga t cilat mund t merret msim, si pr shembull ardhjen e qengjave n fushn q sht afr

Nevojitet m shum aftsi q t bashkohen pjest e lojs me harmonizim. Fmijt s pari duhet t msohen ti prdorin lodrat e tilla m t thjeshta Pastaj kalojn n lodra pr harmonizim me pjes t mdha, e pastaj n lodra t tilla t ndrlikuara. Nuk sht shum e dobishme q fmijve tu jepet lodr pr harmonizim me 20 pjes, nse nuk e kan prvetsuar harmonizimin e lodrs s till me gjasht pjes!

foshnjores; personin e rritur ose fmijn q shkon n stomatolog.

aktivitetet tematike

Aktivitetet tematike prdorin aktivitet realist, i cili sht i rndsishm pr prvojn e fmijs q ashtu tu mundsojn atyre t zhvillohen n disa ose n t gjitha fushat e programit msi-mor, si pr shembull, n vajtjen n parkun lokal ose n shitoren q gjendet n mjedisin e tyre. Plani tematik shpeshher sht i ndar n disa fusha zhvillimore, q ashtu t sigurohet se jan mundsuar aktivitete prkatse. Ather mund t inkuadrohen edhe aktivitete plotsuese, si fjala bie a ka pata n liqenin e parkut; ndrsa prralla dhe kngt prkatse mund t pr-doren brenda n institucionin edukativ. Puna e rndsishme kreative q prdor vizatime dhe prvoja mund t planifikohet.

mbshtetja e nevojave t fmijs

Nevojat e fmijve nnkuptojn nj list globale gjithprfshirs n grupe t ndryshme t moshave, por ato jan specifike pr secilin individ. Shikoni kta fmij dhe nevojat e tyre.

03 vje: mjedisi i kndshm dhe i sigurt rutina cilsore pr kujdes lidhjet e afrta plot dashuri inkuadrimi dhe qasja e barabart komunikimimundsia pr loj

47 vje: mjedis i sigurt dhe inkurajues lidhje t afrta dhe t prhershme aktivitete adekuate me moshn, materialet dhe prvojat vlersimi i rrezikut komunikimireagim konsekuent i sjelljes

812 vje: mjedis i sigurt mundsi pr hulumtim dhe prvoja t ndryshme qark i gjer i metodave t komunikimit leja q t ndrmerren rreziqelavdrimi dhe inkurajimiprgjigje t ndjeshme n shtje serioze mbshtetje kur ndrrohen shkollat

1316 vje: mbshtetje e msimit dhe zhvillimit

komunikim pozitiv vlersimi dhe ndrmarrja e rreziqeve, si dhe ballafaqimi me sfidat lavdrimi dhe inkurajimipranim dhe dashuri

A i vreni problemet e prbashkt pa marr parasysh moshn, por edhe nevojn q fmijs ti lejohet liri q ta zhvilloj individualitetin e tij?

sht me rndsi t theksohet se n kuadr t secils nevoj ka shum shkarje, varsisht nga secili fmij vemas. Sekreti i mbshtetjes s mir sht n prshtatjen me nevojat e secilit fmij individualisht.

Ajo informat mund t merret vetm prmes vzhgimit dhe vlersimit t hollsishm.

pjesmarrja

Derisa jeni student, ka pak mundsi q t inkuadroheni n mbledhjet formale pr planifikim, t cilat mbahen n institucionin tuaj. Megjithat, ju mund t prezantoni n mbledhje dhe t diskutoni me eprorin pr prparimin tuaj, pr at se sa jeni efektiv n aktivitetet tuaja dhe pr kohn me fmij.

Ju mund t jen dshmitar i sjelljes ose prirjeve t nj fmije t caktuar, t cilat nuk jan vrejtur m par nga personeli tjetr. Po ashtu ju mund t keni ide pr aktivitete, pr t cilat t tjert nuk jan kujtuar.

Ju kontribuoni duke dhn propozime ndoshta n diskutime me eprorin tuaj ose kuadrin m t moshuar.

Nj mnyr e dobishme q t kuptohet se sa mund t jet efikas planifikimi, sht t theksohet praktika e mir e institucionit dhe t diskutohet se pse ajo funksionon.

dallimet kulturore dhe mundsit e barabarta

sht shum e rndsishme q interesat e t gjith fmijve t prmbushen prmes aktivitetit. Pr kt duhet t mendohet me kujdes q t jemi t sigurt se t gjith fmijt


mund t inkuadrohen dhe se mund t bhen prshtatje pr secilin fmij, i cili sht i turpshm dhe i friksuar, i cili ka probleme me dgjimin ose ka koordinim t dobt n lvizjet e tij, thjesht pr seciln nevoj t veant q mund ta ket fmija. Nse ka fmij me bagazh t ndryshm kulturor, edhe ata duhet t merren parasysh n mnyrn e njjt.

Njoftoni fmijt hollsisht me kulturat e tjera. Inkuadroni prindrit ose antart e tjer t bashksis q tju ndihmojn dhe mbani shnim pr dallimin e t gjitha kulturave tona n mnyr argtuese dhe interesante. Mendoni se n far mnyr mund t promovoni pasqyr pozitive t kulturave dhe shtresave sociale t ndryshme. Mendoni pr librat, pr postert dhe materialet q i prdorni. A ndjehet ndonj fmij i prjashtuar pr shkak t atyre gjrave? Pr shembull, prralla e cila fokusohet n mjedisin familjar kur t dy prindrit jan n shtpi, sht krejt n rregull, por ajo duhet t baraspeshohet me fotografi t familjeve me nj prind.

Nse i lutni fmijt t sjellin gjra pr nj tem t caktuar, sigurohuni se ajo nuk do t jet shpenzim i madh pr familjen. Bhuni ndjeshm ndaj fmijve kur flisni pr festa pr shembull, familjet myslimane ose Dshmitart e Jehovait nuk i festojn Krishtlindjet pr arsye t ndryshme.

Vlersimi i serishm i aktivitetit q t siguroheni se ai sht adekuat pr t gjith fmijt shpeshher sht vetm prkujtim pr principet themelore t paraqitura n listn e mposhtme kontrolluese

Kur planifikoni aktivitete q i zhvillojn shkathtsit kreative t fmijs, mos gaboni q planifikimin tuaj ta bazoni n identitetin tuaj kulturor ose gjinor. N at mnyr nuk do ti prmbushni t gjitha nevojat tuaja. Shihni shembujt e mposhtm:

Kur gatuani, do t ishte leht ti kufizoni idet tuaja n ato q jan t njohura pr ju, vemas nse dshironi ta ndjeheni mir n at aktivitet. Nj mnyr e thjesht pr zg-jerim sht t prpiqeni t inkuadroni edhe person t rritur me prejardhje t ndryshme nga ajo q jeni ju.

Prdorni libra ose programe kompjuterike q jan dygjuhshe, t cilat do t jen joshse pr t gjith fmijt n erdhe ose n shkoll.

Kur krijoni tema duke prdor sende intere-sante, shfrytzojeni mundsin q t fokuso-heni n kultur ose nacionalitet tjetr.

Zgjidhni nj tem, e cila rndom konsidero-het si mashkullore ose femrore dhe qllim-isht trhiqeni vmendjen e t dyja gjinive.

aKtivitete pr plaNifiKim

Para se t filloni me planifikimin, sigurohuni se keni dituri t hollsishme pr t gjith fmijt e grupit tuaj.

Cilat jan nevojat e secilit fmij?

Si dallohen ato nga nevojat e ndonj fmije tjetr?

Si mund t prshtatet ky aktivitet q ti prmbush nevojat e tyre?

A ka mjaft hapsir pr fmijt q t lvizin?

A u prgjigjet pajisja t gjith fmijve? A jeni furnizuar me brusha t madhsive t ndryshme pr ngjyrosje?


A mund t kujtoheni n ndonj aktivitet pr t cilin ju keni qen t prgatitur, ndrsa fmija

jo? ka keni br n at rast

Zgjidhni dy aktivitete pr t cilat nevojiten shkathtsi t ndryshme, me t cilat keni punuar

n institucionin tuaj. Bni nj tabel me moshn e fmijve, si dhe me shkathtsit dhe aktivitetet e nevojshme, por edhe me shnimet

pr at se far prgjigje kan dhn fmijt.1 A keni br ndryshime pr fmij t caktuar?

2 A konsideroni se duhej t bnit ndryshime?

Vzhgojeni mir dhe nj koh t caktuar foshnjoren e organizuar. N fund pyeteni personin prgjegjs se si ishte organizuar dhe planifikuar koha. Mendoni pr aspektet e roleve t moshs ose pr nevojn e materialeve q ju kan br prshtypje, ju kan befasuar, ose tregoni nse mendoni se ka hapsir pr prmirsim.

A ka pajisje speciale pr fmij t caktuar?

A kan qasje t gjith fmijt n pajisje, q ashtu t promovohet pavarsia?

A kan nevoj disa fmij pr ndihm prak-tike, si p.sh. pr vendosjen e prparses, pr tu ulur n tavolin?

Pyetni fmijt a kan nevoj pr ndihm n vend q t pritni q ata tju pyesin.

si msojn fmijt

N planifikimin e aktiviteteve t suksesshme bazohen disa principe themelore pr at se si msojn fmijt.

Fmijt m s miri msojn kur materialet i prgjigjet fazs t ciln ata e kan arritur n zhvillimin e tyre.

Vmendja duhet ti kushtohet gjith fmijs, pra nevojave fizike, morale dhe emocional, si edhe nevojave intelektuale.

Fmijt msojn n mnyr gjithprf-shirse; ata nuk bjn dalim ndrmjet m-simit t t folurit dhe msimit t numrave.

Fmijt msojn m mir kur u lejohet t provojn dhe t bjn gabime.

Fmijt kan nevoj q mundi i tyre t prano-het dhe vlersohet.

Gjithnj duhet t filloni me at q fmi-ja mund ta bj, e jo me at q fmija nuk mund ta bj.

Kushtet pr msim duhet t jen pozitive q kshtu ta sigurojn zhvillimin e kreativitetit dhe fantazis; fmijt kan nevoj pr mate-riale dhe inkurajim.

Ekziston nj koh e caktuar kur fmija sht i prgatitur t msoj shkathtsi t caktuara.

sht shum e rndsishme marrdhnia e fmijs me fmijt e tjer dhe me t rriturit.

Duhet ti njihni nevojat e fmijs pr nj mosh dhe faz t caktuar, t ciln ai e ka arritur. Nuk sht shum e dobishme q ta planifikoni ditn e fmijs gjashtmuajsh, ndrsa t mos keni ushqim prkats ose pelena t nevojshme.

Mendoni gjithnj pr nevojat individuale t secilit fmij dhe mbani mend se ekzistojn

dallime t mdha ndrmjet dy fmijv

1. kuptimi i zhvillimit të fëmijës - Македонскиprvite5.mk/content/pdf/doc_razbiranje na...

Documents