1. i 3. Časnik palube priruČnik za polaganje ispita sadrzaj.pdf · tablica izmjena i dopuna...
TRANSCRIPT
MARINA MATIĆ
1. i 3. ČASNIK PALUBE
PRIRUČNIK ZA POLAGANJE
ISPITA
Nakladnik
Redak
Urednica
Marina Matić, mag. ing. nautike
Recezent
Krešimir Aleksić
Lektoriranje i grafička priprema
Marina Matić, mag. ing. nautike
Ilustracija naslovnice
Boris Stanojević
Tisak
Redak
Knjiga je tiskana u ožujku 2016. godine.
www.webknjizara.hr
Copyright © 2016. Sva autorska prava pridržana. Nijedan dio ove knjige ne smije se reproducirati ni prenositi ni u kakvu obliku niti ikakvim sredstvima elektroničkim ili mehaničkim, fotokopiranjem, snimanjem ili umnažanjem u bilo kojem informatičkom sustavu za pohranjivanje i korištenje bez prethodne suglasnosti vlasnika prava.
MOJOJ MELANIE, HVALA TI NA LJUBAVI, STRPLJENJU I POVJERENJU.
MAMA
Tablica izmjena i dopuna priručnika / engl. AMENDMENTS
Datum izmjene Broj stranice Opis izmjene
SADRŽAJ
1
SADRŽAJ UVOD ..................................................................................................................................21
NAVIGACIJA I PLANIRANJE PLOVIDBE ..........................................................................25
1. ..................................................................................................................................... 25
1.1. Gnomonska projekcija ........................................................................................... 25
1.2. Linije pozicija u obalnoj navigaciji .......................................................................... 25
1.3. Nebeska sfera........................................................................................................ 26
1.4. Geografska širina i azimut pomoću Sjevernjače .................................................... 28
1.5. Žiroskop, osnovna svojstva ................................................................................... 29
1.6. Pravo (navigacijsko plotiranje) ............................................................................... 29
1.7. Obaveza planiranja putovanja prema STCW-u 78/95 ............................................ 29
2. ..................................................................................................................................... 30
2.1. Stereografska projekcija ........................................................................................ 30
2.2. Pozicija broda istovremenim opažanjem u obalnoj navigaciji ................................ 30
2.3. Horizontski koordinatni sustav ............................................................................... 30
2.4. Položaj broda u prolazu nebeskog tijela kroz meridijan ......................................... 31
2.5. Žiro kompas, svojstva i primjena u navigaciji ......................................................... 31
2.6. Hiperbolička navigacija, princip rada ..................................................................... 32
2.7. Elementi plana putovanja ...................................................................................... 32
3. ..................................................................................................................................... 33
3.1. Merkatorova karta .................................................................................................. 33
3.2. Pozicija broda u razmaku vremena u obalnoj navigaciji ........................................ 33
3.3. Koordinatni sustav ekvatora (nebeski) ................................................................... 34
3.4. Marcq de Saint Hilaire-ova metoda određivanje pozicije broda ............................. 34
3.5. Princip rada pojedinih vrsta žirokompasa .............................................................. 37
3.6. Hiperbola kao linija pozicije, pogreške ................................................................... 38
3.7. Načini predočenja plana putovanja ........................................................................ 38
4. ..................................................................................................................................... 38
4.1. Klasifikacija pomorskih karata, sadržaj karte, razmjeri .......................................... 38
4.2. Zbrojena i procijenjena pozicija.............................................................................. 39
4.3. Mjesni ekvatorski koordinatni sustav, račun mjesnog satnog kuta......................... 39
4.4. Položaj broda snimanjem nebeskog(ih) tijela u razmaku vremena ........................ 39
4.5. Žirokompasni ponavljači i automatsko kormilo ...................................................... 40
4.6. Hiperbolički navigacijski sustavi: impulsni i fazni ................................................... 40
4.7. Podjela plana putovanja s obzirom na područje plovidbe ...................................... 40
5. ..................................................................................................................................... 40
5.1. Sadržaj karte, oznake i skraćenice, katalozi karata, ažuriranje karata ................... 40
5.2. Frekvencija pozicioniranja broda u obalnoj navigaciji ............................................ 41
5.3. Astronomsko-nautički trokut .................................................................................. 42
5.4. Direktne metode određivanje pozicije broda u astronomskoj navigaciji ................. 42
5.5. Kontrola devijacije žirokompasa u obalnoj navigaciji ............................................. 42
5.6. Točnost i pouzdanost pojedinih sustava hiperboličke navigacije ........................... 42
SADRŽAJ
2
5.7. Planiranje oceanske i obalne plovidbe ................................................................... 42
6. ...................................................................................................................................... 43
6.1. Elektronske karte: rasterske i vektorske ECDIS ..................................................... 43
6.2. Plovidba po loksodromi .......................................................................................... 44
6.3. Vrste vremena u astronomskoj navigaciji i njihova pretvorba, datumska granica ... 45
6.4. Jednadžba vremena ............................................................................................... 45
6.5. Primjena jedne stajnice u astronomskoj navigaciji ................................................. 45
6.6. Indukcijski kompas i laserski kompas ..................................................................... 46
6.7. Planiranje obalne plovidbe i plovidbe u pristupnim plovnim putovima .................... 46
7. ...................................................................................................................................... 47
7.1. Priručnici za navigaciju (peljari, popisi svjetionika, daljinari,...), ažuriranje priručnika
.............................................................................................................................. 47
7.2. Plovidba po ortodromi ............................................................................................ 47
7.3. Sekstant, optički princip .......................................................................................... 47
7.4. Projekcija nebeskog tijela na Zemlju, subastralna točka ........................................ 48
7.5. Radionavigacija ...................................................................................................... 48
7.6. Relativno plotiranje ................................................................................................. 48
7.7. Planiranje plovidbe u lučkim područjima................................................................. 49
8. ...................................................................................................................................... 49
8.1. Godišnjaci ............................................................................................................... 49
8.2. Kombinirana plovidba ............................................................................................. 49
8.3. Mjerenje kutova sekstantom, instrumentalni ispravci ............................................. 50
8.4. Kontrola devijacije kompasa astronomskim opažanjima ........................................ 50
8.5. Radarska navigacija - princip rada radara .............................................................. 50
8.6. GPS, Glonass, princip rada .................................................................................... 51
8.7. Upotreba tehnike paralelnih indeksa pri planiranju plovidbe................................... 52
9. ...................................................................................................................................... 52
9.1. Metode kompenzacije magnetskog kompasa ......................................................... 52
9.2. Plovidba u međuotočnom području, plovidba u ratnim zonama ............................. 53
9.3. Visina Sunca i Mjeseca u trenutku pravog izlaza/zalaza ........................................ 53
9.4. Pozicija broda s većim brojem stajnica ................................................................... 54
9.5. Mjerenje udaljenosti i kuta radarom, kontrole radara i njegove funkcije ................. 54
9.6. Određivanje položaja broda GPS sustavom, diferencijalni GPS, pogreške ............ 54
9.7. Određivanje točke započinjanja okreta broda (engl. WOP - wheel over point) u
ograničenim vodama ............................................................................................ 55
10. .................................................................................................................................... 56
10.1. Dubina mora, dubinomjeri. Vrste i princip rada, pogreške ................................... 56
10.2. Plovidba u rijekama ............................................................................................. 57
10.3. Slučajna pogreška sekstanta i ispravljanje .......................................................... 57
10.4. Pogreška pozicije broda određena s dva pravca položaja u astronomskoj navigaciji
........................................................................................................................... 58
10.5. Radarske smetnje i lažni odjeći, svojstva objekta i jačina odraza ....................... 58
10.6. Podmorsko akustični navigacijski sustavi ............................................................ 58
SADRŽAJ
3
10.7. Korištenje sigurnih azimuta i sigurnih pokrivenih smjerova pri upravljanju brodom
........................................................................................................................... 59
11. ................................................................................................................................... 59
11.1. Zemaljski magnetizam, geomagnetske karte ..................................................... 59
11.2. Plovidba u kanalima ........................................................................................... 60
11.3. Otkrivanje grube pogreške u astronomskoj navigaciji......................................... 60
11.4. Račun azimuta, visine i geografske širine u astronomskoj navigaciji.................. 60
11.5. Atmosferski (vremenski) uvjeti i domet radara .................................................... 61
11.6. Inercijalna navigacija, princip rada, pogreške ..................................................... 61
11.7. Određivanje sigurnih voda s obzirom na slobodni prostor ispod kobilice (UKC) i
način određivanja "prozora morskih mijena" (engl. tidal window) ....................... 62
12. ................................................................................................................................... 63
12.1. Stalni i prolazni brodski magnetizam, demagnetizacija broda ............................ 63
12.2. Plovidba pod utjecajem struje i vjetra ................................................................. 63
12.3. Sumraci, definicija i trajanje ................................................................................ 63
12.4. Izbjegavanje sustavne pogreške, optimalni uvjeti za točnost pozicije ................ 64
12.5. Oblici radarskih slika, analiza i tumačenje .......................................................... 64
12.6. Brzinomjeri, vrste principi rada, pogreške ........................................................... 65
12.7. Određivanje područja u koje brod ne smije ući (engl. no-go areas) i granica
sigurnosti............................................................................................................ 65
13. ................................................................................................................................... 66
13.1. Meteorološka plovidba, plovidba u području tropskog ciklona ............................ 66
13.2. Načini određivanja pozicije u obalnoj navigaciji .................................................. 66
13.3. Linija pozicije u astronomskoj navigaciji, kružnica, luk i pravac položaja ............ 66
13.4. Identifikacija nebeskih tijela računskim putem .................................................... 66
13.5. Usporedba klasičnog i ARPA radara .................................................................. 67
13.6. Automatizacija u navigaciji: uporaba elektronskih računala ................................ 67
13.7. Izvori informacija koji se koriste pri planiranju pomorske plovidbe ..................... 67
14. ................................................................................................................................... 67
14.1. Podjela kompasa po konstrukciji i smještaju na brodu ....................................... 67
14.2. Plovidba u sustavima odvojene plovidbe ............................................................ 68
14.3. Utjecaj morskih mijena na plovidbu .................................................................... 68
14.4. Točnost pozicije u astronomskoj navigaciji s dvije, tri i četiri stajnice ................. 68
14.5. EPIRB, SART, Racon, Ramark .......................................................................... 68
14.6. Integrirani navigacijski sustavi ............................................................................ 69
14.7. Vrste i način korištenja "peljarskih" tehnika u ograničenim vodama ................... 70
15. ................................................................................................................................... 70
15.1. Svojstva magnetske ruže kompasa .................................................................... 70
15.2. Plima i oseka ...................................................................................................... 70
15.3. Identifikatori nebeskih tijela ................................................................................ 71
15.4. Ispravci izmjerene visine nebeskih tijela sekstantom.......................................... 72
15.5. Brzinomjeri - pogreške brzinomjera .................................................................... 72
15.6. Ustroj zapovjedničkog mosta i suvremeni elektronički pomoćni uređaji ............. 72
SADRŽAJ
4
15.7. Faktori koji utječu na planiranje oceanske plovidbe i izvori podataka ................. 72
16. .................................................................................................................................... 72
16.1. Označavanje plovnih putova ............................................................................... 72
16.2. Udaljenost i pređeni put, brzina broda, pogreške ................................................ 73
16.3. Plovidba u području leda ..................................................................................... 74
16.4. Otklanjanje slučajne, instrumentalne i grube pogreške u određivanju pozicije broda
........................................................................................................................... 74
16.5. Valna duljina radarskog vala ............................................................................... 74
16.6. VDR (engl. Voyage Data Recorder) podaci i analiza .......................................... 75
16.7. Planiranje plovidbe s obzirom na VTS područja i izvori podataka ....................... 75
BONUS ............................................................................................................................... 76
TERESTRIČKA NAVIGACIJA .......................................................................................... 76
ASTRONOMSKA NAVIGACIJA ....................................................................................... 80
Terestrička navigacija pismeno ....................................................................................... 88
Ucrtavanje pozicije broda na kartu ................................................................................... 89
Kontrola devijacije pokrivenim smjerom ........................................................................... 90
Greška vožnje žirokompasa ............................................................................................. 91
Loksodroma i ortodroma .................................................................................................. 91
Primjer zadatka kombinirane plovidbe sa skicom ............................................................. 96
Razina mora i dubina karte .............................................................................................. 97
Astronomska navigacija pismeno .................................................................................... 99
Izračun zemljopisne širine s pomoću visine nebeskog tijela u meridijanu ...................... 100
Izračun zemljopisne širine sa Sjevernjačom ................................................................... 101
Kontrola devijacije kompasa pomoću azimuta Sjevernjače ............................................ 101
Kontrola devijacije kompasa opažanjem azimuta nebeskih tijela ................................... 102
Određivanje pozicije broda i kontrola devijacije u astronomskoj navigaciji ..................... 103
Direktna metoda određivanja pozicije broda (DOSSIEROVA) ....................................... 106
Visinska metoda ............................................................................................................. 108
RUKOVANJE TERETOM I STABILNOST BRODA .......................................................... 113
1. .................................................................................................................................... 113
1.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz generalnog tereta ....... 113
1.2. Naprezanje brodske konstrukcije, poprečne sile i momenti savijanja ................... 113
1.3. Podjela stabilnosti broda i osnovne značajke ....................................................... 114
1.4. Proračun stabilnosti pri prijevozu žita ................................................................... 116
1.5. Planiranje ukrcaja i iskrcaja tereta ........................................................................ 122
1.6. Rukovanje teretom i prijevoz sirove nafte morem ................................................. 123
2. .................................................................................................................................... 123
2.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz kontejnera ................... 123
2.2. Naprezanje brodske konstrukcije, deformacija brodskog trupa ............................ 124
2.3. Početna poprečna stabilnost broda ...................................................................... 124
2.4. Određivanje posredne i korisne nosivosti broda pri planiranju ukrcaja ................. 126
2.5. Ventilacija brodskih skladišta ................................................................................ 126
SADRŽAJ
5
2.6. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu sirove nafte morem .............................. 127
3. ................................................................................................................................... 127
3.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz rasutog tereta ............. 127
3.2. Lokalna naprezanja brodske konstrukcije ............................................................ 127
3.3. Stabilnost broda u neoštećenom stanju ............................................................... 127
3.4. Utjecaj horizontalnog pomaka odnosno ukrcaja/iskrcaja tereta na stabilnost broda
........................................................................................................................... 128
3.5. Obilježja opreme za rukovanje teretom, opterećenja, način rada ........................ 128
3.6. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu kemikalija morem ................................ 129
4. ................................................................................................................................... 129
4.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz sirove nafte ................ 129
4.2. Uzdužna stabilnost broda .................................................................................... 129
4.3. Konstrukcija i analiza krivulje statičke stabilnosti ................................................. 131
4.4. Planiranje rasporeda tereta pri prijevozu opasnih tereta morem ......................... 134
4.5. Prijevoz drva i ostalih tereta na palubi ................................................................. 134
4.6. Štete na teretu u pomorskom prijevozu ............................................................... 135
5. ................................................................................................................................... 135
5.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz kemikalija ................... 135
5.2. Stabilnost broda pri većim kutovima nagiba ........................................................ 136
5.3. Uvjeti stabilnosti za razne vrste brodova ............................................................. 136
5.4. Priprema skladišta za ukrcaj tereta ...................................................................... 137
5.5. Slaganje i pričvršćivanje tereta, proračun sustava učvršćenja ............................. 137
5.6. Plan rasporeda tereta .......................................................................................... 138
6. ................................................................................................................................... 138
6.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz ukapljenih plinova ...... 138
6.2. Stabilnost broda u oštećenom stanju ................................................................... 139
6.3. Dovođenje broda na željeni gaz .......................................................................... 141
6.4. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz kontejnera morem ..................................... 143
6.5. Priprema tankova za ukrcaj tereta na raznim vrstama brodova ........................... 143
6.6. Prijevoz opasnih tereta morem ............................................................................ 143
7. ................................................................................................................................... 145
7.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja RO-RO brodova ......................................... 145
7.2. Statička stabilnost broda ...................................................................................... 145
7.3. Utjecaj pomaka ili ukrcaja/iskrcaja tereta na uzdužnu stabilnost broda ............... 145
7.4. Načela planiranja rasporeda tereta ...................................................................... 148
7.5. Rukovanje teretom i prijevoz kemikalija morem ................................................... 148
7.6. Određivanje količine tereta na brodu uz pomoć gaza (Draft survey) ................... 149
8. ................................................................................................................................... 149
8.1. Konstrukcijska obilježja putničkih brodova ........................................................... 149
8.2. Dinamička stabilnost broda .................................................................................. 150
8.3. Utjecaj pomaka ili ukrcaja/iskrcaja tereta na poprečnu stabilnost broda .............. 151
8.4. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz rasutih tereta morem ................................ 151
8.5. Rukovanje teretom i prijevoz ukapljenih plinova morem ...................................... 151
SADRŽAJ
6
8.6. Krcanje, slaganje i prijevoz RO-RO tereta morem ................................................ 151
9. .................................................................................................................................... 152
9.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz teških tereta ................ 152
9.2. Posebni slučajevi stabilnosti broda (nasukanog broda, pri dokovanju) ................ 152
9.3. Trimovanje broda premještanjem ili ukrcajem/iskrcajem masa ............................ 152
9.4. Planiranje ukrcaja tereta s obzirom na zonu plovidbe, oznaka nadvođa .............. 153
9.5. Prijevoz rasutih tereta morem, primjena BC Kodeksa .......................................... 153
9.6. Prijevoz hlađenih tereta morem ............................................................................ 153
10. .................................................................................................................................. 153
10.1. Konstrukcijska i tehnološka obilježja brodova za prijevoz teglenica morem ...... 153
10.2. Utjecaj slobodnih površina na stabilnost broda ................................................. 154
10.3. Raspored tereta s obzirom na naprezanja brodske konstrukcije ....................... 154
10.4. Krcanje broda u slanim, slankastim i slatkim vodama, utjecaj na gaz i deplasman
......................................................................................................................... 154
10.5. Planiranje rasporeda tereta i prijevoz žita morem ............................................. 154
10.6. Određivanje količine tekućih tereta (engl. UIlage survey) ................................. 154
Stabilnost broda pismeno .............................................................................................. 155
3. Časnik palube .............................................................................................................. 155
Račun centracije ............................................................................................................ 155
Hidrostatske tablice ........................................................................................................ 161
1. Časnik palube .............................................................................................................. 163
Odredi količinu ukrcanog tereta ...................................................................................... 163
Dinamička stabilnost kod ukrcaja žita ............................................................................ 168
Prijelaz preko pličine - Dovođenje broda na ravnu kobilicu ............................................ 174
Proračun stabilnosti kod rada sa samaricom .................................................................. 176
Summer linija ................................................................................................................. 178
BONUS ............................................................................................................................. 180
MANEVRIRANJE BRODOM/PRAVILA O IZBJEGAVANJU SUDARA NA MORU ......... 181
1. .................................................................................................................................... 181
1.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 181
1.2. Utjecaj položaja točke okretanja broda (engl. pivotpoint) na manevriranje.............. 185
1.3. Faze kruga okretanja brodom ................................................................................. 185
1.4. Sidra i djelovanje sidra, manevar sidrenja s dva sidra i privez broda u četverovez . 186
1.5. Propisi IMO-a glede manevarskih obilježja i prikaza manevarskih obilježja broda .. 188
1.6. Manevriranje brodom na prilazu peljarskoj stanici ................................................... 188
2. .................................................................................................................................... 188
2.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 188
2.2. Korištenje radara pri izbjegavanju sudara ............................................................... 189
2.3. Vijak i djelovanje vijka, utjecaj na manevriranje brodom ......................................... 189
2.4. Elementi kruga okretanja broda .............................................................................. 190
2.5. Utjecaj točke okretanja broda (pivotpoint) na manevriranje uz pomoć pramčanog
porivnika ............................................................................................................... 190
SADRŽAJ
7
2.6. Prikaz manevarskih obilježja broda (vrste prikaza i podaci) ................................... 191
3. ................................................................................................................................... 191
3.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 191
3.2. Korištenje ARPA uređaja pri izbjegavanju sudara .................................................. 191
3.3. Izboji i utjecaj izboja na manevriranje brodom ........................................................ 191
3.4. Manevriranje brodom pri privezu na jednu plutaču ili pri privezu na više plutača ... 191
3.5. Kontrola male brzine - manevar kick ahead............................................................ 192
3.6. Manevar namjernog nasukanja .............................................................................. 192
4. ................................................................................................................................... 193
4.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 193
4.2. Mogućnosti i ograničenja simuliranja manevra izbjegavanja sudara ...................... 193
4.3. Porivnici i djelovanje porivnika, utjecaj na manevriranje brodom ............................ 193
4.4. Manevriranje brodom korištenjem jednog ili dva sidra ............................................ 194
4.5. Tegljači za praćenje broda (engl. escorting tugs), obilježja i učinkovitost pri praćenju
broda ...................................................................................................................... 194
4.6. Plovidba brodom u zonama odvojene plovidbe i područjima VTS sustava ............. 195
5. ................................................................................................................................... 195
5.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 195
5.2. Analiza podataka pri korištenju ARPA uređaja ....................................................... 195
5.3. Sidra i djelovanje sidra, utjecaj na manevriranje brodom ....................................... 195
5.4. Kinetička energija broda pri plovidbi i pri pristajanju ............................................... 195
5.5. Manevriranje brodom pri dokovanju broda, ulasku i izlasku iz dokova, ispod mostova
...................................................................................................................................... 196
5.6. Manevar odsukanja broda vlastitim strojevima ....................................................... 196
6. ................................................................................................................................... 196
6.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 196
6.2. Manevar sidrenja jednim sidrom ............................................................................. 196
6.3. Zajedničko djelovanje vijka i kormila, utjecaj na manevriranje ................................ 197
6.4. Interakcija, utjecaj između brodova pri mimoilaženju .............................................. 197
6.5. Vrste tegljača, podjela, obilježja ............................................................................. 198
6.6. Manevriranje brodom u nepovoljnim vremenskim uvjetima .................................... 199
7. ................................................................................................................................... 199
7.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 199
7.2. Utjecaj vrste poriva na manevriranje brodom ......................................................... 199
7.3. Interakcija, utjecaj između brodova pri pretjecanju ................................................. 199
7.4. ASD tegljači (engl. Azimuth Stern Drive - azimutalni porivnici na krmi), obilježja i
učinkovitost pri manevriranju .................................................................................. 199
7.5. Ljudski faktor u manevriranju brodom ..................................................................... 199
7.6. Postupak nakon sudara, udara ili nasukanja .......................................................... 200
8. ................................................................................................................................... 200
8.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 200
8.2. Vrste sila koje djeluju tijekom manevriranja ............................................................ 200
8.3. Utjecaj vjetra na brod i manevriranje brodom ......................................................... 201
SADRŽAJ
8
8.4. Utjecaj plitke vode (engl. shallow water effect) ........................................................ 201
8.5. Podjela tegljača prema vrsti propulzije .................................................................... 201
8.6. Manevar nakon pada osobe u more, MOB - čovjek u moru .................................... 202
9. .................................................................................................................................... 203
9.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................... 203
9.2. Utjecaj točke okretanja broda (pivot point) na manevriranje uz pomoć tegljača ...... 203
9.3. Utjecaj morskih struja na brod i manevriranje ......................................................... 205
9.4. Manevriranje brodom s dva vijka ............................................................................. 205
9.5. Utjecaj dubine na dodatni zagažaj (engl. squat) ...................................................... 205
9.6. Konvencionalni tegljači, obilježja i učinkovitost pri manevriranju brodom ................ 206
10. .................................................................................................................................. 206
10.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 206
10.2. Utjecaj upravljačkih i navigacijskih sustava na plovidbu i manevriranje brodom ... 206
10.3. Utjecaj valova na brod i na manevriranje .............................................................. 206
10.4. Utjecaj ruba plovnog puta (engl. bank effect) ........................................................ 207
10.5. Kormilarenje u nuždi .............................................................................................. 207
10.6. Tegljači s porivom na pramčanom dijelu, obilježja i učinkovitost pri manevriranju
brodom ............................................................................................................... 207
11. .................................................................................................................................. 207
11.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 207
11.2. Kormilo i djelovanje kormila ................................................................................... 207
11.3. Analiza manevarskih obilježja broda ..................................................................... 207
11.4. Utjecaj točke okretanja na zakretanje djelovanjem kormila ................................... 208
11.5. Interakcija tegljača i broda tijekom manevriranja ................................................... 209
11.6. Sustav priveza i djelovanje priveznih konopa ........................................................ 209
12. .................................................................................................................................. 210
12.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 210
12.2. Oprema za manevriranje brodom, utjecaj na manevriranje brodom ...................... 210
12.3. Utjecaj točke okretanja broda (pivotpoint) na okretanje broda upotrebom kormila 210
12.4. Manevriranje brodom pri pristajanju ili isplovljenju bez tegljača ............................ 211
12.5. Sigurnost tijekom boravka broda na pristaništu ..................................................... 212
12.6. Manevar kad je sudar ili nasukanje neizbježno ..................................................... 212
13. .................................................................................................................................. 212
13.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 212
13.2. Utjecaj vrste stroja i izvedbe prijenosa snage na vijak pri manevriranju brodom ... 212
13.3. Manevriranje brodom pri pristajanju ili isplovljenju uz korištenje tegljača .............. 212
13.4. Manevriranje brodom s mlaznim porivom .............................................................. 212
13.5. Načela postave sustava priveza; djelovanje pri veznih konopa ............................. 213
13.6. Manevriranje u područjima leda ............................................................................ 213
14. .................................................................................................................................. 213
14.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 213
14.2. Čimbenici koji utječu na manevriranje brodom ...................................................... 213
14.3. Utjecaj plovnih putova, lučkih akvatorija i vrsta obala na plovidbu i manevriranje . 213
SADRŽAJ
9
14.4. Manevriranje brodom, vrste i podjela .................................................................... 213
14.5. Sigurnost tegljača pri manevriranju ...................................................................... 214
14.6. Tegljenje u izvanrednim okolnostima .................................................................... 214
15. ................................................................................................................................. 214
15.1. Pravila o izbjegavanju sudara na moru ................................................................. 214
15.2. Određivanje potrebne dubine ispod kobilice (UKC) za plovidbu i manevriranje brodom
...................................................................................................................................... 214
15.3. Manevriranje brodom pri privezu broda na brod u plovidbi ................................... 214
15.4. Načini tegljenja pri manevriranju brodom (podjele, analiza i primjena) ................. 214
15.5. Manevriranje velikim brodovima i brodovima neuobičajenih manevarskih svojstava
...................................................................................................................................... 215
15.6. Manevriranje pri spašavanju i pri požaru na brodu ............................................... 215
SIGURNOST NA MORU ...................................................................................................217
1. ................................................................................................................................... 217
1.1. COLREG - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju .... 217
1.2. Nasukanje broda - prosudba štete i neposredni postupci nakon nenamjernog
nasukanja ............................................................................................................. 218
1.3. Plovidbena straža - postupak u izvanrednim okolnostima ...................................... 219
1.4. Pirotehnička sredstva - smještaj, broj i način korištenja ......................................... 219
1.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri prijevozu mineralnih ulja ................... 220
2. ................................................................................................................................... 221
2.1. ILO 147 - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju ...... 221
2.2. Gubitak poriva i napajanja - kormilarenje u nuždi, tegljenje tankera i drugih brodova
...................................................................................................................................... 222
2.3. Požar na brodu - rukovođenjem gašenja strojarnice .............................................. 222
2.4. Plovidba broda - plovidba u magli i pri slaboj vidljivosti .......................................... 224
2.5. Sredstva za komunikaciju u nuždi - obilježja, smještaj i način rukovanja ............... 224
3. ................................................................................................................................... 224
3.1. SAR-svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju, IAMSAR
...................................................................................................................................... 224
3.2. Plovidbena straža - dužnosti u plovidbi, određivanje položaja ................................ 225
3.3. Požar na brodu - sredstva za gašenje požara i prijenosni uređaji za gaženje ........ 225
3.4. Splavi za spašavanje - smještaj i održavanje, komunikacija sa spašavateljima ..... 226
3.5. Sprječavanje onečišćenja - SOPEP plan i obveza izvješćivanja obalne države ..... 227
4. ................................................................................................................................... 227
4.1. STCW - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju......... 227
4.2. Brodice za spašavanje - način spuštanja ............................................................... 228
4.3. Traganje i spašavanje - obveza pružanja pomoći i priprema broda za traganje ..... 229
4.4. Potonuće broda - gubitak rezervnog uzgona, mogući uzroci i mjere sprječavanja . 230
4.5. Sprječavanje onečišćenja - dopušteno onečišćenje mora mineralnim uljima i škodljivim
kemikalijama .......................................................................................................... 231
5. ................................................................................................................................... 232
SADRŽAJ
10
5.1. MARPOL - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju
pojedinih poglavlja ................................................................................................ 232
5.2. Traganje i spašavanje - određivanje položaja cilja, načini i prekid traganja ............ 233
5.3. Plovidba u nevremenu - priprema broda i manevriranje brodom ............................. 235
5.4. Splavi za spašavanje - sustavi za brzo napuštanje roro putničkog broda, vrlo brza
brodica za prikupljanje .......................................................................................... 236
5.5. Sprječavanje onečišćenja - postupci s brodskim otpadom, vođenje Knjige otpada . 236
6. .................................................................................................................................... 236
6.1. Nadzor države zastave - postupak u slučaju nezgode ili oštećenja broda .............. 236
6.2. Plovidbena straža - suradnja s drugim članovima posade ...................................... 238
6.3. Traganje i spašavanje - sustavi izvješćivanja s brodova ......................................... 238
6.4. Prsluci za spašavanje - svojstva i korištenje ........................................................... 239
6.5. Napuštanje broda - postupci u splavima neposredno nakon napuštanja ................ 240
7. .................................................................................................................................... 240
7.1. TONNAGE - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju .. 240
7.2. ISM – ustroj i način vođenja spisa ........................................................................... 241
7.3. Plovidbena straža – vođenje brodskog dnevnika i drugih spisa .............................. 241
7.4. Požar na brodu - rukovođenje gašenjem teretnih prostora ...................................... 242
7.5. Termozaštitna sredstva – smještaj i korištenje ........................................................ 243
8. .................................................................................................................................... 244
8.1. Svjedodžbe broda koje se odnose na sigurnost broda - temeljne svjedodžbe, način i
uvjeti izdavanja, rok valjanosti ................................................................................. 244
8.2. Plovidbena straža - meteorološko vođenje broda ................................................... 244
8.3. Traganje i spašavanje - jedinice traganja i spašavanja ........................................... 245
8.4. Požar na brodu - konstruktivne mjere zaštite i ugrađeni sustavi za gašenje požara na
tankerima, brodica za spašavanje s protupožarnim sustavom ................................ 246
8.5. Sprječavanje onečišćenja - postupak s otpadnim vodama ...................................... 247
9. .................................................................................................................................... 248
9.1. Nadzor države zastave (engl. - FSC flag state control) - osnovni, redovni i izvanredni
pregledi ................................................................................................................... 248
9.2. Plovidba broda - postupci u vezi navigacijskih upozorenja ...................................... 248
9.3. Potonuće broda - gubitak čvrstoće, mogući uzroci i mjere sprječavanja ................. 249
9.4. Brodica za spašavanje - korištenje pri napuštanju broda, održavanje ..................... 249
9.5. Sprječavanje onečišćenja - dopuštena onečišćenja mora mineralnim uljima i škodljivim
kemikalijama ........................................................................................................... 251
10. .................................................................................................................................. 251
10.1. Pomorski zakonik RH - obveze zapovjednika u pogledu sigurnosti plovidbe ........ 251
10.2. Plovidbena straža - preuzimanje straže ................................................................ 252
10.3. Traganje i spašavanje - ustroj službe traganja i spašavanja, RCC ....................... 252
10.4. Brodice za prikupljanje - oprema i način korištenja ............................................... 253
10.5. Preživljavanje na moru - zaštita od topline ............................................................ 255
11. .................................................................................................................................. 255
11.1. Nadzor država luke - opseg i učestalost pregleda ................................................. 255
SADRŽAJ
11
11.2. Nadzor rada pripravnika (kadeta), vođenje dnevnika ........................................... 257
11.3. Potonuće broda - gubitak stabilnosti, mogući uzroci i mjere sprječavanja ............ 258
11.4. Brodica za spašavanje s sustavom zraka - obveza posjedovanja, oprema i korištenje
...................................................................................................................................... 258
11.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri prijevozu krutih škodljivih tvari ........ 259
12. ................................................................................................................................. 259
12.1. LOADLINE - svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, općenito o sadržaju 259
12.2. Plovidbena straža - postupak u slučaju dolaska zapovjednika na most ............... 259
12.3. Nasukanje broda - odsukanje i mjere predostrožnosti pri nasukanju .................... 259
12.4. Sredstva za komunikaciju u nuždi - EPIRB (COSPAS-SARSAT, INMARSAT, VHF)
......................................................................................................................... 260
12.5. Preživljavanje na moru - korištenje Međunarodnog signalnog kodeksa ............... 261
13. ................................................................................................................................. 262
13.1. ISM - postupci u slučaju opasnosti, ovlaštena osoba ........................................... 262
13.2. Časnici i posada - svjedodžbe o ovlaštenjima, posjedovanje, zdravstveni uvjeti .. 263
13.3. Plovidba u nevremenu - prijam meteoroloških izvješća i izbjegavanje tropskog ciklona
...................................................................................................................................... 263
13.4. Brodice za spašavanje - postupci nakon napuštanja broda .................................. 264
13.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri prijevozu mineralnih ulja ................. 264
14. ................................................................................................................................. 264
14.1. ISM - obveznost i način primjene, svjedodžbe ...................................................... 264
14.2. Traganje i spašavanje - postupak u slučaju pada čovjeka u more ........................ 265
14.3. Gubitak poriva i napajanja - procjena stupnja opasnosti, postupci, komunikacije . 266
14.4. Napuštanje broda - postupci u brodici neposredno nakon napuštanja ................. 266
14.5. Sprječavanje onečišćenja - načela prijevoza kemikalija i mjere zaštite, IBC pravilnik
...................................................................................................................................... 266
15. ................................................................................................................................. 266
15.1. SOLAS- svrha i stupanje na snagu, stupanj obveznosti, načela, općenito o sadržaju
pojedinih poglavlja ................................................................................................ 266
15.2. Obveza uvježbavanja za slučaj opasnosti - raspored za uzbunu ......................... 267
15.3. Nasukanje broda - razlozi i postupak namjernog nasukanja................................. 268
15.4. Prsluci za spašavanje - broj, obilježja i smještaj ................................................... 268
15.5. Preživljavanje na moru - organizacija života u brodicama i splavima ................... 268
16. ................................................................................................................................. 269
16.1. Nadzor država luke - postupak u slučaju utvrđivanja nedostataka ....................... 269
16.2. Požar na brodu - uzroci i mjesta nastajanja .......................................................... 269
16.3. Pojas za spašavanje - namjena i smještaj ............................................................ 270
16.4. Napuštanje broda - znaci opasnosti i način komunikacije sa spašavateljima, zaštita
od hladnoće.......................................................................................................... 270
16.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere zaštite pri ukrcaju goriva ................................. 271
17. ................................................................................................................................. 271
17.1. Organizacija i rukovođenje posadom .................................................................... 271
SADRŽAJ
12
17.2. Povrede i oboljenja - postupak u slučaju bolesti ili ozljeda putnika ili člana posade
....................................................................................................................................... 272
17.3. Brodica za prikupljanje - vrste i obveza posjedovanja ........................................... 272
17.4. Preživljavanje na moru - hipotermija i pružanje prve pomoći ................................ 272
17.5. Sprječavanje onečišćenja - SOPEP i obveze prema obalnoj državi u slučaju
onečišćenja ......................................................................................................... 273
18. .................................................................................................................................. 273
18.1. IMO- ustroj, zadaće i način rada, rezolucije (preporuke) ....................................... 273
18.2. Požar na brodu - rukovođenje gašenjem požara nastambi ................................... 274
18.3. Termozaštitna odijela - smještaj i korištenje .......................................................... 275
18.4. Napuštanje broda - odluka o napuštanju i raspored za uzbunu, znak za napuštanje
broda..................................................................................................................... 276
18.5. Sprječavanje onečišćenja - onečišćenje uljima, načini i priručna pomagala .......... 276
19. .................................................................................................................................. 276
19.1. Prijetnje sigurnosti brodu - postupak u slučaju napada pirata ili ratnih djelovanja . 276
19.2. Sudar i udar broda - prosudbe štete i neposredni postupci i komunikacije ............ 277
19.3. Brodica za prikupljanje - spuštanje i način korištenja ............................................ 277
19.4. Sredstva za komunikaciju u nuždi - smještaj i korištenje SART uređaja ............... 277
19.5. Sprječavanje onečišćenja - dnevnik otpada, postupak s brodskim otpadom ......... 278
20. .................................................................................................................................. 278
20.1. Nadzor države zastave - postupak u slučaju nezgode ili oštećenja broda ............ 278
20.2. Traganje i spašavanje - postupak u slučaju pada čovjeka u more ........................ 278
20.3. Sredstva za spašavanja - vrste, smještaj, količina ................................................ 279
20.4. Požar na brodu - uzroci i mjesta nastajanja .......................................................... 279
20.5. Sprječavanje onečišćenja - mjere predostrožnosti i postupak u slučaju onečišćenja
krutim tvarima ....................................................................................................... 279
ODRŽAVANJE BRODA .................................................................................................... 283
1. .................................................................................................................................... 283
1.1. Pojam korozije ......................................................................................................... 283
1.2. Konstrukcijski i tehnološki uvjeti dobre zaštite ......................................................... 283
1.3. Konzervacija sušenjem atmosfere........................................................................... 284
1.4. Temeljni premaz ...................................................................................................... 284
1.5. Cinkova mjerna elektroda ........................................................................................ 284
2. .................................................................................................................................... 284
2.1. Štete koje korozija nanosi pomorskoj privredi ......................................................... 284
2.2. Tehnološki uvjeti za dobru zaštitu ........................................................................... 285
2.3. Predobrada površine za dobru zaštitu organskim premazima ................................. 285
2.4. Konzervacija uIjima ................................................................................................. 285
2.5. Aluminijeve zaštitne anode ...................................................................................... 285
3. .................................................................................................................................... 286
3.1. Korozija konstrukcionih materijala, odnos štete i uloženog rada u materijal ............ 286
3.2. Zaštita od korozije galvanskim prevlakama ............................................................. 286
SADRŽAJ
13
3.3. Pokrivni organski premaz ....................................................................................... 286
3.4. Konzervacija mastima ............................................................................................ 286
3.5. Magnezijeve anode ................................................................................................ 287
4. ................................................................................................................................... 287
4.1. Erozija..................................................................................................................... 287
4.2. Mjed - korozijska svojstva ....................................................................................... 287
4.3. Mehanizam zaštite od korozije prevlačenjem organskih prevlaka .......................... 287
4.4. Konzervacija banana filmovima .............................................................................. 287
4.5. Princip katodne zaštite............................................................................................ 288
5. ................................................................................................................................... 288
5.1. Kavitacija ................................................................................................................ 288
5.2. Atmosferski uvjeti za dobru zaštitu organskim premazima ..................................... 288
5.3. Završni organski premaz ........................................................................................ 288
5.4. Konzervacija voskovima ......................................................................................... 289
5.5. lspitivanje kvalitete galvanskih prevlaka ................................................................. 289
6. ................................................................................................................................... 289
6.1. Abrazija................................................................................................................... 289
6.2. Bronca - korozijska svojstva ................................................................................... 289
6.3. Mehanizmi korozije ................................................................................................. 290
6.4. lspitivanje mokrog filma premaza ........................................................................... 290
6.5. Opravdanost zaštite ................................................................................................ 290
7. ................................................................................................................................... 290
7.1. Ravnomjerna površinska korozija ........................................................................... 290
7.2. Oksidne prevlake na metalima ............................................................................... 290
7.3. Kokonizacija ........................................................................................................... 291
7.4. Anode za katodnu zaštitu narinutom strujom .......................................................... 291
7.5. Ispitivanje viskoziteta organskog premaza ............................................................. 291
8. ................................................................................................................................... 291
8.1. Oblici kemijske korozije .......................................................................................... 291
8.2. Nehrđajući čelik- korozijska svojstva ...................................................................... 291
8.3. Pokrivni premazi ..................................................................................................... 292
8.4. lnhibitori .................................................................................................................. 292
8.5. Konzervacija tiksotropnim uljima ............................................................................ 292
9. ................................................................................................................................... 292
9.1. Elektrokemijska korozija ......................................................................................... 292
9.2. Aluminij - korozijska svojstva .................................................................................. 292
9.3. lspitivanje debljine suhog organskog premaza bez razaranja ................................. 293
9.4. Pasivitet .................................................................................................................. 293
9.5. Bakar / bakreni sulfat mjerna elektroda .................................................................. 293
10. ................................................................................................................................. 294
10.1. Elektrokemijski potencijal metala .......................................................................... 294
10.2. Čelik - korozijska svojstva ..................................................................................... 294
10.3. Ispitivanje adhezije suhog organskog premaza .................................................... 294
SADRŽAJ
14
10.4. Katodna zaštita narinutom strujom ........................................................................ 294
10.5. Inhibitori rashladnih sustava .................................................................................. 294
11. .................................................................................................................................. 295
11.1. Plinska kemijska korozija ...................................................................................... 295
11.2. Sivi lijev - korozijska svojstva ................................................................................ 295
11.3. Galvanski članak ................................................................................................... 295
11.4. Premazi protiv obraštanja (engl. antifouling premazi) ............................................ 295
11.5. Zaštitni potencijal u morskoj vodi .......................................................................... 295
12. .................................................................................................................................. 296
12.1. Kemijska korozija u ne-elektrolitima ...................................................................... 296
12.2. Evans-ov dijagram ................................................................................................. 296
12.3. Fosfatne prevlake .................................................................................................. 297
12.4. Samopolirajući premazi (engl. self polish premazi) ............................................... 297
12.5. Mjerne elektrode za laboratorijska ispitivanja ........................................................ 297
13. .................................................................................................................................. 297
13.1. Oblici korozionog napada ...................................................................................... 297
13.2. Kemijska korozija u elektrolitima ........................................................................... 298
13.3. Pourbaix-ov dijagram ............................................................................................ 298
13.4. Eloksiranje aluminija .............................................................................................. 298
13.5. Protektorska zaštita ............................................................................................... 299
14. .................................................................................................................................. 299
14.1. Korozija legura ...................................................................................................... 299
14.2. Piting ..................................................................................................................... 299
14.3. Korozija pod djelovanjem lutajućih struja .............................................................. 299
14.4. Zaštita drva ........................................................................................................... 299
14.5. Sušenje atmosfere desikansima ........................................................................... 299
15. .................................................................................................................................. 299
15.1. Korozija pod djelovanjem izmjeničnih struja .......................................................... 299
15.2. Korozija uz naprezanje .......................................................................................... 300
15.3. Nehrđajući čelik- korozijska svojstva ..................................................................... 300
15.4. Zaštita od korozije oblaganjem .............................................................................. 300
15.5. Kontinuirano sušenje atmosfere ............................................................................ 300
METEOROLOGIJA S OCEANOGRAFIJOM .................................................................... 301
1. .................................................................................................................................... 301
1.1. Povijesni razvoj meteorologije ................................................................................. 301
1.2. Zračne mase i atmosferske fronte ........................................................................... 301
1.3. Značaj oceanologije - vodene površine na zemlji .................................................... 304
1.4. Gibanje mora (morske struje i valovi) ...................................................................... 304
1.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 305
2. .................................................................................................................................... 305
2.1. Položaj Zemlje u svemiru; sastav, ustroj i toplinska energija atmosfere .................. 305
2.2. Ciklone umjerenih širina .......................................................................................... 306
SADRŽAJ
15
2.3. Morsko dno - reljefi sedimenti ................................................................................. 307
2.4. Morske struje .......................................................................................................... 307
2.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 308
3. ................................................................................................................................... 308
3.1.Temperatura zraka .................................................................................................. 308
3.2. Anticiklone .............................................................................................................. 310
3.3. Vrste morskih zaljeva ............................................................................................. 310
3.4. Izmjena vode između susjednih morskih bazena ................................................... 310
3.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 310
4. ................................................................................................................................... 311
4.1. Atmosferski tlak ...................................................................................................... 311
4.2. Gibanja zraka u atmosferi, mjesni vjetrovi, valna gibanja ....................................... 311
4.3. Sastav morske vode, salinitet ................................................................................. 313
4.4. Vjetrovne struje; površinska strujanja i promjene strujanja s dubinom ................... 313
4.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 313
5. ................................................................................................................................... 314
5.1. Vlažnost zraka ........................................................................................................ 314
5.2. Oluje i ustrojstvo olujnog oblaka ............................................................................. 316
5.3. Svojstva morske vode ............................................................................................ 316
5.4. Razdioba osnovnih morskih struja na zemlji ........................................................... 317
5.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 317
6. ................................................................................................................................... 317
6.1. Adijabatski procesi i stabilnost atmosfere ............................................................... 317
6.2. Vrijeme u tropskim područjima - pojasevi konvergencije, tropsko nevrijeme, pasati i
monsuni .................................................................................................................. 318
6.3. Svojstva morske i slatke vode ................................................................................ 319
6.4. Morski valovi ........................................................................................................... 320
6.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 321
7. ................................................................................................................................... 321
7.1. Geostrofički, gradijentni i stvarni vjetar, turbulencije i trenje ................................... 321
7.2. Tropski cikloni i pripadne oceanografske pojave .................................................... 322
7.3. Toplinska energija mora, temperatura morske vode i njezina razdioba .................. 323
7.4. Vjetrovni valovi i valovi mrtvog mora, križanje valova ............................................. 324
7.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 324
8. ................................................................................................................................... 324
8.1. Hidrološki ciklus, oblaci i oborine ............................................................................ 324
8.2. Vremenska (i oceanološka) analiza i prognoza, klimatološki pregled, karte ........... 328
8.3. Slanost morske vode i njezina razdioba ................................................................. 330
8.4. Seizmički ili potresni valovi, tsunami ....................................................................... 330
8.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 330
9. ................................................................................................................................... 331
9.1. Magla i vidljivost ..................................................................................................... 331
SADRŽAJ
16
9.2. Metode i uređaji za ispitivanje atmosfere i mora - meteorološke (i oceanografske)
postaje, motrenja i izvješća, daljinska mjerenja, radar i satelit ................................ 332
9.3. Gustoća morske vode, ovisnost o temperaturi i tlaku .............................................. 333
9.4. Stojni val .................................................................................................................. 333
9.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ........................................................... 333
10. .................................................................................................................................. 334
10.1. Meteorološke pojave - hidro meteori ..................................................................... 334
10.2. Meteorološko osiguranje pomorstva - ustrojstvo pomorske meteorološke službe . 335
10.3. Optička svojstva mora ........................................................................................... 335
10.4. Dolazak valova na obalu ....................................................................................... 336
10.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ......................................................... 336
11. .................................................................................................................................. 336
11.1. Vrste oborina i obilježja ......................................................................................... 336
11.2. Meteorološka izvješća i upozorenja; meteorološka (i oceanološka) dokumentacija
....................................................................................................................................... 336
11.3. Prozirnost, boja i svjetlucanje mora ....................................................................... 336
11.4. Morska doba ......................................................................................................... 337
11.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ......................................................... 337
12. .................................................................................................................................. 338
12.1. Opće atmosfersko kruženje ................................................................................... 338
12.2. Meteorološka navigacija ........................................................................................ 338
12.3. Denivelacija mora .................................................................................................. 338
12.4. Led na moru; morski i kopneni led, utjecaj zaleđivanja na pomorstvo, službe praćenja
morskog leda ........................................................................................................ 338
12.5. Čitanje meteoroloških i oceanoloških karata ......................................................... 339
POMORSKO PRAVO ....................................................................................................... 343
1. .................................................................................................................................... 343
1.1. Kategorije plovidbe broda u Republici Hrvatskoj ..................................................... 343
1.2. Konvencijske slobode otvorenog mora .................................................................... 343
1.3. Pojam neutralnosti u pomorskom ratu ..................................................................... 343
1.4. Stvarna prava na brodu i unifikacijski akti o stvarnim pravima ................................ 344
1.5. Razgraničenje između instituta spašavanja i instituta vađenja potonulih stvari ....... 344
1.6. Podjela pomorskog osiguranja, osnovne vrste ........................................................ 344
2. .................................................................................................................................... 345
2.1. Pravna podjela mora ............................................................................................... 345
2.2. Režim prolaska stranog ribarskog broda kroz teritorijalno more RH ....................... 346
2.3. Pojam ratišta ........................................................................................................... 346
2.4. Vađenje potonule stvari, imovinsko-pravni odnosi i prava izvođača radova ............ 347
2.5. Iznimke od konstitutivnosti upisa stvarnih prava na brodu ...................................... 347
2.6. Prava i obveze brodara i putnika temeljem unifikacijskih akata o prijevozu putnika i
prtljage .................................................................................................................... 347
3. .................................................................................................................................... 348
SADRŽAJ
17
3.1. Privremeni plovidbeni list, svojstva i funkcija .......................................................... 348
3.2. MARPOL konvencija/Protokol, svrha i sadržaj konvencije i priloga ........................ 348
3.3. Pojam brodara ........................................................................................................ 348
3.4. Pripadak broda i njegova pravna sudbina............................................................... 348
3.5. Hipoteka na brodu, funkcija, značenje i obuhvat .................................................... 348
3.6. Institut spašavanja kroz unifikacijske akte .............................................................. 349
4. ................................................................................................................................... 350
4.1. Pojam plutajućeg objekta........................................................................................ 350
4.2. EpikontinentaIni pojas, suverena prava obalne države .......................................... 350
4.3. Bitni elementi ugovora o pomorskom osiguranju .................................................... 350
4.4. Pojam ratnog broda ................................................................................................ 351
4.5. Unifikacijski akti o stvarnim pravima na brodu ........................................................ 351
4.6. Vremenska tablica, funkcija i značenje ................................................................... 351
5. ................................................................................................................................... 351
5.1. Osnovni i dopunski rizici u pomorskom osiguranju ................................................. 351
5.2. Ovlasti zapovjednika broda ..................................................................................... 352
5.3. Podjela ugovora o iskorištavanju brodova .............................................................. 352
5.4. Brodske isprave ...................................................................................................... 353
5.5. Ratna zona na moru ............................................................................................... 353
5.6. Hamburška pravila 1978., osnovne postavke ......................................................... 353
6. ................................................................................................................................... 353
6.1. Elementi individualizacije broda .............................................................................. 353
6.2. Pojam tranzitnog prolaska ...................................................................................... 354
6.3. Pojam i vrste polica u pomorskom osiguranju ........................................................ 354
6.4. Pojam konvoja u ratnom pravu na moru ................................................................. 354
6.5. Stojnice i računanje stojnica ................................................................................... 354
6.6. Haško-Visbijska pravila 1924., osnovne postavke .................................................. 355
7. ................................................................................................................................... 355
7.1. Opće ograničenje odgovornosti brodara i unifikacijski akti ..................................... 355
7.2. Brodarski ugovori i vrste ......................................................................................... 355
7.3. Peljarenje i vrste peljarenja ..................................................................................... 356
7.4. Ratna blokada na moru .......................................................................................... 356
7.5. Tehnički nadzor brodova, način nadzora i tko ga obavlja ....................................... 356
7.6. STCW konvencija 1978/95, osnovne postavke ...................................................... 357
8. ................................................................................................................................... 358
8.1. Vrste upisnika brodova ........................................................................................... 358
8.2. SOLAS konvencija, osnovne postavke i sadržaj ..................................................... 358
8.3. Ratni plijen na moru ................................................................................................ 359
8.4. Sudari brodova i podjela sudara, odgovornost za sudar ......................................... 359
8.5. Osobe u pomorskom trgovačkom poslovanju ......................................................... 360
8.6. York-Anwerpenska pravila 1994. o zajedničkoj havariji .......................................... 360
9. ................................................................................................................................... 361
9.1. Likvidacija i obračun zajedničke havarije ................................................................ 361
SADRŽAJ
18
9.2. Pojam neškodljivog prolaska broda ......................................................................... 361
9.3. Kontrabanda u ratnom pravu ................................................................................... 362
9.4. Odgovornost brodara za štete koje pretrpi član posade .......................................... 362
9.5. Udar broda i odgovornost za štete iz udara broda .................................................. 362
9.6. Međunarodni propisi o sudarima brodova ............................................................... 362
10. .................................................................................................................................. 362
10.1. Ugovor o tegljenju ................................................................................................. 362
10.2. Pravo spašavatelja na posebnu naknadu .............................................................. 363
10.3. Klupsko osiguranje broda ...................................................................................... 363
10.4. Protuneutralna pomoć u ratu ................................................................................. 363
10.5. Vozarina i obračun vozarine .................................................................................. 364
10.6. Multimodalni prijevoz i osnovne postavke iz konvencije o međunarodnom
multimodalnom prijevozu robe 1980. .................................................................. 364
11. .................................................................................................................................. 365
11.1. Uloga i odgovornost peljara pri sudaru .................................................................. 365
11.2. Nečista teretnica.................................................................................................... 365
11.3. Odgovornost vlasnika tankera za onečišćenje uljem i unifikacijski akt .................. 366
11.4. Franšize u pomorskom osiguranju ........................................................................ 366
11.5. Ovlasti lučke kapetanije ......................................................................................... 366
11.6. Pojam plijenovnog redarstva u ratu na moru ......................................................... 367
ENGLESKI JEZIK ............................................................................................................. 369
1. .................................................................................................................................... 369
1.1. Aids to navigation .................................................................................................... 369
1.2. Electronic navigation ............................................................................................... 372
1.3. The use of present perfect ...................................................................................... 373
2. .................................................................................................................................... 374
2.1. Notice of readiness.................................................................................................. 374
2.2. Finding the ship's position ....................................................................................... 374
2.3. The perfect tenses................................................................................................... 377
3. .................................................................................................................................... 377
3.1. Note of protest ......................................................................................................... 377
3.2. Bills of lading ........................................................................................................... 378
3.3. The auxiliary verb do ............................................................................................... 378
4. .................................................................................................................................... 379
4.1. Bills of lading ........................................................................................................... 379
4.2. Non-demise charter party ........................................................................................ 379
4.3. Auxiliary verb to be .................................................................................................. 379
5. .................................................................................................................................... 380
5.1. Charter party ........................................................................................................... 380
5.2. Crew's duties ........................................................................................................... 380
5.3. The auxiliary verb to have ....................................................................................... 381
6. .................................................................................................................................... 382
SADRŽAJ
19
6.1. Types of ship .......................................................................................................... 382
6.2. Radar ...................................................................................................................... 383
6.3. The simple present ................................................................................................. 383
7. ................................................................................................................................... 383
7.1. The merchant ship and its organization .................................................................. 383
7.2. Meeting heavy weather .......................................................................................... 384
7.3. The use of preterite tense ....................................................................................... 385
8. ................................................................................................................................... 385
8.1. Electronic navigational aids .................................................................................... 385
8.2. Monitoring the ship's progress ................................................................................ 385
8.3. The future tense ..................................................................................................... 386
9. ................................................................................................................................... 386
9.1. The deck log ........................................................................................................... 386
9.2. Aids to navigation ................................................................................................... 387
9.3. The present tense ................................................................................................... 387
10. ................................................................................................................................. 387
10.1. Clearing anchor .................................................................................................... 387
10.2. Watches ................................................................................................................ 387
10.3. The passive voice ................................................................................................. 388
11. ................................................................................................................................. 388
11.1. Watches ................................................................................................................ 388
11.2. Loading a vessel ................................................................................................... 388
11.3. The future tenses .................................................................................................. 389
12. ................................................................................................................................. 389
12.1. Pilot on board ....................................................................................................... 389
12.2. Checks on electronic equipment ........................................................................... 389
12.3. Passive voice ........................................................................................................ 389
13. ................................................................................................................................. 390
13.1. Preparations for towing ......................................................................................... 390
13.2. Log keeping .......................................................................................................... 390
13.3. The use of present perfect tense .......................................................................... 390
BONUS ..............................................................................................................................391
SEARCH PATTERNS BY IAMSAR (ex. MERSAR) ....................................................... 392
LITERATURA, IZVORI, VRELA ........................................................................................395
KAKO UČITI?
20
Kako učiti?
Ispiti za 1. i 3. časnika palube zahtijevaju od Vas da u relativno kratkom vremenu (7-14 dana)
bude sposobni reproducirati sve što ste do tada naučili kroz srednju školu, fakultet i kroz
navigaciju. Imati ovoliko raznoliku količinu znanja dostupnu u svakom trenutku zahtjeva
pomno pripremanje plana učenja i izradu rasporeda.
Prolistajte sve cjeline i pročitajte nasumice par redaka iz svake cjeline. Koje vas cjeline
privlače? Koje informacije smatrate zanimljivima i korisnima, a koje smatrate da su nevažne?
Koje cjeline smatrate da će te lako usvojiti, a koje teže? Koliko vremena vam treba da riješite
pojedine zadatke? Gdje ima prostora da se ubrzate? Kako se snalazite na digitronu?
Odredite neki limit koliko ćete vremena dnevno odvojiti za usvajanje gradiva, te ukoliko uočite
da vam ide dobro, smanjite ili održavajte intenzitet. Ukoliko vam ide sporo, povećajte
intenzitet. Nemojte se preopteretiti! Radite redovno pauze u učenju jer mozak kao i svaki
drugi mišić treba vježbu i odmor podjednako da bi se razvijao. Mislite na svoje zdravlje.
Redovno vježbajte i osigurajte sebi dovoljno sna.
Za pismene zadatke osim same teorije struke potrebno je imati jako čvrste temelje osnovnih
znanja iz fizike, matematike, trigonometrije, geometrije i slično. Ako već unaprijed znate da u
nekim područjima imate šupljine u znanju, nastojte ih riješiti prve. Prebacivanje nepoznanice
na lijevu stranu jednadžbe, sinusov i cosinusov poučak, osnovne formule iz fizike: moment
je sila puta krak, masa je volumen puta gustoća i slično, nepoznavanje ovih elemenata stvoriti
će vam nepotrebno dodatne probleme.
Zadatci će se mijenjati, podatci će se ažurirati, brodovi će biti drugačiji, ali koji god da brod
dobili za proračun stabilnosti neke činjenice ne mogu biti različite. Koji god brod da dobili na
ispitu, ako se na njega ukrca teret na pramac, pramac će uroniti u vodu. Ako samarica
podigne teret preko desnog boka, brod će se nagnuti na desnu stranu. Ako brod želi ploviti
iz sjevera prema jugu, to ne može učiniti kursovima od 0-90° i 270 – 360°. Ako brod plovi iz
178° E i pomakne se za tri stupnja dužine na istok njegova nova koordinata je 179° W.
Procijenite dali lakše učite sami ili u grupi. Probajte pronaći instruktora ili kolegu koji je već
položio da vam pruži savjete i odgovore na pitanja. Nemojte sebi postavljati nemoguće ciljeve
i smatrati da je pad ispita nešto strašno. Svi padnu negdje na nekom ispitu. Kad bi ispiti bili
takvi da ih svi polože, onda ih ne bi imalo smisla održavati. Greške se uvijek mogu dogoditi.
I tu su da na njima učimo. Da se razvijamo kao osoba i kao pomorac. Greške nam grade
karakter.
Pripremajući ovaj priručnik ja sam napravila mnogo grešaka, od nepoznavanja hrvatske
gramatike do krivo zbrojenih momenata i gazova. Stoga sam svaku riječ i broj provjerila 20
puta. I opet sam dan prije puštanja u tisak pronašla jednu riječ napisanu krivo prema hrvatskoj
gramatici. A vi ga evo držite u svojim rukama. Da li se provukla još koja greška?
Saznajte na www.marinapomorac.com/kzp-korekcije.
Prijavite greške koje uočite. Help me help you.
UVOD
21
UVOD
TEORIJSKI DIO
Teorijski dio ovog priručnika sadrži sažetak materije koja se treba naučiti za ispite prikupljene
iz razne stručne hrvatske i strane literature, enciklopedija, usmenih predavanja sa fakulteta,
radnog iskustva u struci, internetskih izvora i slično te su svi navedeni na kraju priručnika za
svako poglavlje zasebno ako želite znati više ili ako vam sažetak nije dovoljan da bi shvatili i
usvojili gradivo.
Priručnik je konceptiran na principu pitanje-odgovor prema grupama pitanja za pojedinačni
predmet/cjelinu. Naravno, pojedinačno je pravo ispitivača da svoja pitanja proširi van okvira
obrađenih u ovom priručniku, ali nastojala sam detaljno pokriti one elemente koji se najčešće
pojavljuju na ispitu, a one marginalne kao npr. hiperbolična navigacija samo u kratkim
informativnim crtama.
PISMENI DIO
Pismeni dio ovog priručnika sadrži obrasce („šablone“) koje možete upotrijebiti kao temelj za
izradu vlastitih šablona za rješavanje zadataka koji se najčešće pojavljuju na ispitima. Ne
preporučam korištenje mojih šablona i tuđih šablona bez da ste iste proučili jer svatko
prilagođava šablonu sebi te može izostaviti neke elemente koji mu nisu potrebni, a bez kojih
Vi ne bi mogli riješiti zadatak ispravno (npr. predznaci korekcija za trim u Draft survey
proceduri, većina pomoraca koristi logiku crtanjem skice zadanog stanja broda da bi odredili
predznake korekcija za trim ili u formuli stoji podatak 1,025 koji predstavlja gustoću morske
vode, ukoliko je u zadatku zadana druga vrijednost za slanu vodu 1,025 se mora zamijeniti
zadanom vrijednošću itd.).
Kako bi svaki pojedinačni element i korak rješavanja zadatka zahtijevao puno veći opseg
ovog priručnika, a ujedno neke procese rješavanja kao što je rad na nautičkoj karti,
konstrukcija linija pozicija na bijeloj karti i slično, je jako teško opisati riječima i nepomičnim
slikama, zadatci su detaljno objašnjeni u video uputama koje možete pronaći na linku koji će
biti naveden u tekstu ili ako imate tu mogućnost možete otići direktno na video skeniranjem
QR koda u tekstu.
Ukoliko dobijete na uvid ispitni zadatak u varijaciji kojoj nije naveden u priručniku ili riješen u
video uputama možete ga dostaviti na [email protected] te u relativno kratkom
roku očekivati odgovor i video upute za isti.
Postoji mogućnost da za pojedine elemente ste naviknuli na druge oznake (npr.
MTC/MX/MCT ili Ts/UTC ili s/GHA). Kako bi se izbjegla konfuzija svaka oznaka će biti
definirana izrazom koji je međunarodno utvrđen, dok vi za rješavanje možete koristiti oznake
na koje ste naviknuti.
Cilj je da uz pomoć ovog priručnika i online video uputa budete sposobni samostalno se
pripremiti za ispit za prvog i trećeg časnika palube.
UVOD
22
NAPOMENA
Poznata nam je svima ona stara izreka Tko radi taj i griješi tako da su uvijek moguće greške,
od tiskarskih, slučajnih, nenamjernih do grubih grešaka. Neka poglavlja također doživljavaju
češće izmjene/ažuriranja od ostalih (kao npr. pomorsko pravo i elektronička navigacija) tako
da sve navedeno u priručniku je važeće do i uključujući godinu tiskanja.
Ukoliko uočite grešku u priručniku ili u video uputama pozivam Vas da to dojavite direktno na
[email protected] ili [email protected] kako bi se isto pravovremeno
korigiralo.
Greške u tiskanom izdanju ispravljat će se objavom korekcija na posebnom linku
www.marinapomorac.com/kzp-korekcije rezerviranom za objavu korekcija priručnika KZP –
Korekcije Za Priručnik. Cilj je da ovaj priručnik bude „živi“ dokument koji će rasti zajedno sa
potrebama nautičara.
Slučajne i nenamjerne greške u video uputama koje ne mijenjaju bitno temu koja se obrađuje
ispravljat će se anotacijama na samom video zapisu uz napomenu da će iste biti vidljive samo
dok se video gleda online, skidanjem videozapisa za offline gledanje anotacije neće biti
vidljive, ali će biti naznačene u opisu videozapisa.
Grube greške u video uputama (krivo očitane vrijednosti iz tablica, grube matematičke
greške, nekorektnost u odnosu na važeća pravila i slično) korigirat će se izradom novog video
zapisa. Samim time, link na stariju verziju videozapisa će postati nevažeći. Link na novu
verziju videozapisa bit će objavljen na posebnom djelu web stranice rezerviranom za objavu
korekcija priručnika.
Mag. ing. nautike Marina Matić
PRONAĐITE VIŠE NA WEB STRANICI
www.marinapomorac.com
UVOD
23
Tehnika brzog čitanja/učenja
Neke rečenice su rekonstruirane kako bi ih čitatelji koji su ovladali tehnikom brzog
čitanja/učenja* lakše zapamtili, a samim time i lakše učili. Osobama koje čitaju prosječnom
brzinom ova rekonstrukcija neće imati negativan učinak (zanemariva je).
*Tehnike brzog čitanja/učenja su razne metode pomoću kojih čitatelj može brže i lakše
pročitati, shvatiti i usvojiti gradivo koje obrađuje. Ovisno o načinu kako ste do sad obrađivali
podatke, možete pronaći metodu koja vam najviše odgovara. Laički rečeno metodama brzog
čitanja preskačete riječi ili dijelove rečenica koje nije potrebno čitati jer iz konteksta znate što
se želi reći, jasno vam je značenje cjeline na temelju pročitanog dijela, a koristeći mentalne
mape spajate iste ili slične dijelove zajedno kako bi poslije mogli lako prizvati potrebnu
informaciju kad zatreba.
PRIMJER
Zenit je točka na nebeskoj sferi koja se nalazi u središtu vidljivoga dijela nebeske sfere,
vertikalno iznad glave opažača.
TEHNIKOM BRZOG ČITANJA/UČENJA uočavamo najvažnije dijelove i njih pamtimo:
Zenit je točka na nebeskoj sferi koja se nalazi u središtu vidljivoga dijela nebeske sfere, vertikalno
iznad glave opažača.
Decimalni zarez ili točka?
U hrvatskome pravopisu decimalna točka ne postoji. U pisanju decimalnih brojeva kao
pravopisni znak koji razdvaja cijele brojeve od desetinskih u skladu s pravopisnim pravilima
piše se zarez, a ne točka. Brojevni izraz šest cijelih i sedam desetina pogrešno je pisati: 6.7,
a pravilno je: 6,7.
Izvor: Hrvatski institut za jezik i jezikoslovlje
Vodite računa da ovakav način pisanja brojeva se razlikuje od države do države. Npr. zarez
koristi veći dio Europe, države Južne Amerike i Rusija, a točku SAD, Meksiko, Kina, Kanada,
Australija itd.
Poznavanje ovih razlika je posebice važno prilikom korištenja proračunskih tablica iz raznih
izvora te morate prije računskih operacija utvrditi što se koristi za odvajanje cijelih brojeva. U
hidrostatskim tablicama najčešće se točka koristi za odvajanje cijelih brojeva od ostatka, a
zarez naznačuje tisućinke. Npr. 2,5 u HT Bellatrixa označava 2500 a ne 2.5.