1

HI K KHRUSEV

Nguyn Hc (dch t bn ting Nga)

Li nh xut bn

Ton b bn vit ca Khrusev ln u tin cng b nm 1990-1995 trong tp ch Cc vn lch s.

Cun sch s dng nh ca kho ti liu nh nc Moskva. nh thi s ITAR-TASS, bo tng S. P. Korolev, bo tng gia nh I. V. Kurchatov, t liu gia nh Khrusev, t liu P. M. Krimerman.

Theo lut Lin bang Nga v quyn tc gi. Vic in li sch hoc mt phn ca n b cm nu khng c s c php bng vn bn ca nh xut bn. Bt k s vi phm lut s b x theo th tc to n.

Nh xut bn VAGRIUUS, 1997 R. Adzubey, B. Evreinov, S. Khrusev (ngi s hu), 1997 A. Sevelenko, sp bn tho, 1997 E. Velchinski, thit k, 1997

Li ca ngi con trai

Nhng on trch t hi k ca Khrusev, b ti, ch l mt phn nhng t liu, c ng c trong thi k 1967-1971. Nhng tnh tit bin ti thnh ngi hiu nh v lu gi bn tho. Thi , vic gip cha vit hi k gy ra mt vic rt nguy him. Chnh quyn lm tt c hi k ca Khrusev khng ra i c, nhng h cng lm c, t nht, nc ta.

By gi tt c thay i, nhng vic xut bn gp phi nhng tr ngi khc, trc tin l vn ti chnh. Nhiu ngi trnh by khng ng s tht v phn xt chnh sch c, ng chm khng phi n nhiu nc khng phi hng ng lnh o ng thi, cho nhng c gi c lt. Bng s mun mng, s khng tha nhn ca mnh, hi k ca Khrusev gn gi vi hi k ca nh ci cch khc ca nc Nga S. Yu. Vitt. Nhng quyn hi k ny khc c vit bi cnh chng i cng khai hoc b mt ca chnh quyn. Nhng cun hi k ny khc xut hin ban u nc ngoi, nhng nc ta xut hin chm hn nhiu, sau nhng bin c lch s, khi c s ph nhn kinh nghim chnh quyn trc y, c s ph nhn lch s c bit a s ngi thin cn sng theo thi quen. C cun hi k -

2

khun mu cho thi i, ni v i t. K v t nc ng ba ng. C cun hi k khc - nhn t qu kh, hng n tng lai.

Nikita Sergeyevich nhn vit hi k, khi chnh quyn nghim chnh t ra mc tiu chy ti Stalin. Gii php ca h, ng xem nh khng khn ngoan, nguy hi cho t nc.

Nhng kh nng ca ng, ng tic, b hn ch bi my ghi m v ngn ko bn ni ct gi bn tho ca mnh

Phn hai bi ni ca Nikita Sergeyevich tit l ci cch t nc sau ch Stalin. Phn ny khng ch ni v i hi 20, vch ra ti c ca ch , a t nc t con ng chin tranh sang con ng gai gc chung sng ho bnh, thot khi chy ua v trang dn gii tr qun b, m bo an ninh t quc v ng thi khng cn tr pht trin kinh t. Cun sch cng k v nhng th nghim ci cch x hi chng ta, tm ra cu trc kinh t hp l, mong mun nc ta thc hin m c ca b ti - ui kp M, nhng khng phi trong ch to tn la ht nhn m trong sn xut nhng dng cho con ngi. Vic u tin l ng mun nui t nc, ngang vi M trong sn xut tht, sa, b. C bao nhiu tiu lm v ng ( khng nhng ng, m cn u tng). S nh hng nhng lin hip sn xut ln thc phm, b ph bnh kch lit trong thi gian , nhng chnh trn nhng lin hp ny, m khng phi trang tri t nhn M, c ch to M, tht g, quen thuc vi ngi Nga i Bush, tht ln v tht b. Tt c nhng ch ny cn i nhng nghin cu nghim tc. D c nhng sai st, khi cng t c nng mc tiu th dn chng khng cn s thu ht nhp khu thc phm (loi tr thm ho nm 1963). ng tic, khng phi tt c nhn c, nh mong mun. Nhng vi tt c nhng khuyt im sai lm, cc hc gi phng ty coi Khrusev l ngi duy nht trong s cc nh lnh o x vit th k 20, a t nc vo tnh th tt hn khi ng nhn n t tay nhng ngi tin nhim.

Xy dng nh . Nh nm tng, cu kin b tng - ngn gn, Khrusoby. V sao li chn con ng ny. Nikita Sergeyevich k trong hi k ca mnh. ng xem rng khc i th t nc khng bao gi thot khi nhng cn nh g, thot khi cc nh tp th ng ngi.

Ci cch kinh t. Ci cch t B n nng trang nh nc, t qun l tp trung t theo li trn xung n tng. Qua tng thi gian ng tip thm nhng kch thch tch cc cho nn kinh t. ng thi bc i ny pht hin

3

mu thun gia mc ch s hu nh nc v xu hng tinh hoa khu vc. Cuc ci cch kt thc bng s khi phc khng trnh khi nh trc, nhng ngay by gi cp B, t trn xung di, thp nng trang nh nc - nng trang lin khu vc, nng trang ton Lin bang.

Ci cch qun i. Nikita Sergeyevich hiu rng v kinh t chng ta cn lu mi so c vi M. Trong iu kin nh th tnh i xng trong chin lc qun s, vic xy dng qun i cn bng, hu qu l chy ua v trang dn t nc ti sp kinh t. ng nhn thy li thot trong chin lc quc phng bt i xng, khi an ninh t quc c m bo bng mt vi trm qu (200-300) tn la ht nhn xuyn lc a, ch cn mt qun i chuyn nghip, trnh cao, s lng khng ln (di na triu ngi). V khng c nh ui theo M trong hi qun, khng qun, xe tng, lc lng ht nhn chin thut. Hng t la tit kim c cn a vo pht trin kinh t. Cuc ci cch qun i c bt u ngay sau khi Stalin cht. Qun i ct gim t 5,5 triu xung cn 2,5 triu. Ngng vic xy dng tai hi lc lng hi qun trn mt nc. Ct gim my bay v pho. Hoch nh gim mnh sn xut xe tng. Chnh v iu ny m gii qun i khng a ng.

Chnh sch i ngoi. Lm sao bo v t nc khi b e do? Nikita Sergeyevich thy mt con ng - buc M coi trng vi Lin X, nh bnh ng. Trong iu kin khng bnh ng v kinh t c th trit tiu vic ny, do phn ng tn bo ca pha bn kia. Nh th ra khng hong: t v knh Suez, 1956 n v Cuba (Caribe), 1962. Nu xu chui li th r rng do s c quyt v thn trng ngi M cng nhn t nc ta l thnh tr, ng tic ch trong quan h qun s.

Ti khng t mn trn bn thn khi tin rng tt c theo ng nh gi ca mnh, mt ci g m ti coi nh kin. Tt nhin ngh ca ti v thi k y, v cha ti - khch quan. Khng th khc c. Ni chung cng c th tn ti suy ngh khng khch quan?

Qu kh li, nhng khng c hin ti m thiu qu kh. Chng ta cng xem xt nhng bi hc qu kh, cng t sai lm trong tng lai.

T y lng, ti cm n L. N. Finogenvoa v nhng cng lao ln ca b. Trong iu kin ht sc kh khn v th ch, b in nhng cun bng ghi m li ca Khrusev

Cm n A. Ya. Sevelenko, ch to bn in.

4

A. A. Iskenderov cho xut bn ton b cun Hi k trong tp ch Cc vn lch s.

Cng nhn mnh s gip ca P. M. Krimermana, ngi bn gi ca gia nh chng ti, thu thp v chun b t liu v nh in trong hi ky. Cng by t nhng li tt p ti cc phng vin nh trong v ngoi nc cung cp nh cho cun hi k ca Khrusev.

Gio s Sergei Nikitich Khrusev

______________________________

Li ni u

Cc ng ch ca ti t lu yu cu ti v hi (khng nhng hi, m cn khuyn) vit hi k ca mnh, v rng ti v ni chung th h ca ti sng trong thi k ng nh: cch mng, ni chin v tt c nhng g lin quan ti qu t CNTB sang CNXH, s pht trin v vng mnh (ca) CNXH. l giai on qu gi. Ti cng mt phn no mnh m tham gia u chnh tr t nhng ngy u tin vo ng. Ti lun gi chc v no y do ng c. Chin tranh, ni chin v bo v t quc, tnh hnh trong nc c nu nhiu trn bo ch. Nhng vn cn nhng m trng cha r rng. ng vy, nhng m trng ny t lu ti khng sao hiu c. Sau khi Stalin cht, khi chng ta c kh nng tip cn kho t liu mt. Trc y ch c s tn nhim m qung m chng ta dnh cho Stalin, v v th tt c nhng g lm c di s lnh o ca ng ta u c coi l cn thit v duy nht ng. Khi chng ti bt u ngh cht t ph phn, th chng mc no iu ny c th, phi r sot nhng chng c theo t liu lu tr.

Ti hiu ni lo u ca cc ng ch ca mnh, ch thc khuyn ti nhn trch nhim trc ngi bt. Thi gian s tri i, s chnh xc tng ch ca nhng ngi ang sng tr thnh khi vng. Hn na, nhiu ngi ng xung, m tng l gn gi vi ngi cm li con tu ln trong ci t i sng x hi-chnh tr t nc ta v chnh ngi cm li c nh hng ln n s pht trin ca th gii. Tuy nhin ti phi lm, m khng s dng t liu lu tr thc t. iu kh phc tp, vng c c v th ca ti by gi, c l, khng th.

Ti mun nhng chng c s c dn ng sao cho th h tng lai c th kim tra. Ti s nu ngun ti liu, h cn thu thp bit r thm, kim tra hiu nhng chng c. Tti xem xt tng vn cn lu cho th

5

h tng lai, tt c nhng chng c c kim tra v c ghi di dng vn bn, c th s c tip xc vi chng. By gi nhng t liu lu tr ny khng th truy cp c, nhng chng s tr thnh ti sn ca mi ngi. Vng, gi y ti cho rng a phn t liu ny khng cn l b mt na.

Ti mun pht biu suy ngh ca mnh hng lot vn , theo chim nghim, sao cho th h tng lai ca chng ta tm thy tng li v thi k quan trng v trch nhim nht m chng ta sng, to ra mt quc gia hng mnh. iu ny lm c bi sc mnh chng ta, sc mnh nhn dn, ng v nhng ngi lnh o thi - nhng nh t chc qun chng. May mn l ti cng trong s , nhng thi k v giai on khc nhau. T nhng mm nh b ca ng cho n tn c quan lnh o cao nht - BCHT ng, B chnh tr v Ch tch on ch tch X vit ti cao, chc v Ch tch hi ng B trng v B th th nht BCHT. Ti tng tham gia gii quyt nhiu vn bin ngh quyt c thng qua vo cuc sng, tham gia chin tranh v quc. V th ti xem l trch nhim pht biu suy ngh ca mnh.

T lu ti bit rng chng c kin no lm va lng mi ngi nhng, ti cng khng i theo mc tiu . Mong mun nhng kin dng ny dng khc c ghi li v c tr thnh tha k cho th h sau. Nhng kin nh th tng vn , c ng ln sai. iu ny l tt nhin. Khng c g mu thun c. Chn l c sinh ra trong tranh lun. Thm ch trong mt ng Mc-Lenin, c c nhng ngi c hiu bit khc nhau, lng tm khc nhau khi gii quyt tng vn . Sng cng nm thng i hi s tip cn mm do gii quyt tng vn , ti bit rng c th ny sinh nhng quan im khc nhau, thm ch tri ngc nhau, nhng khng lm ti bn khon.

Ti cho rng s c mt phin to. Nhn dn s phn xt, khi tip xc vi nhng t liu ny v t ra kt lun. Ti khng ngh rng ci g m ti ni l phi l chn l. Khng, chn l thuc v ngi trnh by nhng quan im khc nhau theo tng vn khc nhau trong nhng thi k khc nhau.

V vy trc y ti ngh xin li v vic l khng ng nhng g c gi c th tm thy trong bn ghi ca ti. l quan im ca ti, th th gi y ti hiu nh th, ti cng vit nh th. Ti khng mun li dng v v th ti khng mun l i, ti khng mun che y, ti khng mun

6

chau chut, ti khng mun t v hot ng ca chng ta. Ci khng cn lp sn ny, v rng t bn thn n l to ln.

L lun thiu thc tin, l l lun xung. Chng ta trn c s tin b nht, l thuyt Mc-Lenin khai ph con ng thc tin. iu ny rt phc tp, v th thi k khng loi tr sai lm v tnh hay khng v tnh. Nh ngi ta ni, tha th hu sinh chng ta, tnh rng y l th nghim u tin. V th ng l ngi duy nht, li c ngi th hai lp li ng nh th. Hy phn xt chng ti khi xem nhng iu kin m chng ta sng v sng to. Chng ti bt u vit hi k khng b l nhng iu tt p trong lch s m chng ta, ng, giai cp cng nhn v nng dn lao ng khng lp li nhng sai lm m ti nu, nhng ti c c thc hin nhn danh ng. By gi r rng y l s lm quyn ca nh cm quyn. Nguyn nhn xy ra s lm quyn ny c nu r trong bo co ti i hi 20 v c lp li mc no y ti i hi 22. Ti cho rng tt c nhng g c nu theo l do ny u ng. Ti s k v thi gian trc v trong thi gian chin tranh v quc v tip tc trnh by ng i nc bc nhng bin c, chng no ti cn sc.

Bt u t u nh? Ti ngh rng phi bt u t Stalin. V sao? Sau , tip theo (nu ti cn c sng n cui) iu s r. Cn nu ch mc no y a ra li gii thch, th c th ni rng lc Stalin cn sng chng ta ngi ta cho rng tt c nhng g ng ta lm c l duy nht ng, kh nng duy nht cch mng tn ti, cch mng vng mnh v pht trin. S tht v cui i, trc i hi 19 v c bit l ngay sau i hi, nhng ngi thn cn Stalin (c l l ti, Bulganin, Malenkov v mc no y c Beria), tng ny sinh ng vc no . Lc chng ta khng c kh nng kim tra n. Ch sau khi Stalin cht, ngay tc th chng ti lng lng dng cm m bc rm v nhn vo b mt lch s. Lc ti cng bit mt s s kin m ti mun lm r.

Ti hc vin cng nghip

Nguyn vng c hc ti Hc vin cng nghip ca ti gp phi s chng i. Trc Kaganovich chuyn v Moskva, lm vic BCHT, ngi ta c Kosior th vo ch . Kiev ngi ta cho rng ti l ngi thn cn vi Kaganovich (iu ny trn thc t cng ng) v ti cng s i, v l ti khng mun lm vic vi Kosior v ng h ng ta. Khng phi nh vy. Ti bit Kosior khng nhiu, nhng ti knh trng ng. Kosior l ngi

7

tng i nhn nhn, d chu v hiu bit. Ti dm ni rng trong quan h vi mi ngi, ng vt trn Kaganovich, nhng l mt nh t chc, tt nhin, thua Kaganovich. Kaganovich, mt ngi hot ng hn, trung thc hn: thc cht l mt con ngi mnh m. Thm ch ng c th b gy cnh cy kh, nhng khi gii quyt cng vic BCHT a ra, ng l mt ngi kin quyt hn Kosior.

Ti cho rng mnh nn v Kharkov v gii thch vi Kosior. Ti ni vi ng ta:

- Ti 35 tui. Ti mun hc. Hy hiu ti. Ti ngh BCHT (CS Ukraina) hiu v ng h ti v ngh BCHT gii thiu ti vo Hc vin cng nghip. Ti mun tr thnh nh luyn kim.

Kosior cng ngh vy v chp thun. Khi nu vn ti i, Demchenko rt bun v c khuyn nh ti li, mc d ng cng ng rng ti mun hc. Lc y ti cm thy quan h chn thc ca mi ngi i vi mnh.

Khi ti t vn xin i hc v ngh cho ti i, th vic gii quyt khng phi ngay lp tc c chp nhn. Sau cuc hp, mt s ng ch tm n ti, ni:

- Qu tht anh mun hc, hay l anh mun b Demchenko ra i? Anh hy ni thng cho chng ti!

H ni m ch rng h ng h ti, nu ti khng b Demchenko ra i, v chng cht nhng quan h xu. Ti tr li:

- Khng, ti ngh hiu ng h ti. Ti v Demchenko c nhng quan h tt nht. Vi mt ngi nh Demchenko, ti sn sng lm vic tip, nhng ti mun hc.

- Ny, y l chuyn khc, chng ti s ng h anh.

V ti cuc hp sau, h ra quyt nh.

Ti v Moskva. cng gp kh khn, v rng ti khng thm nin qun l kinh t. Ti Hc vin cng nghip ng ch ni ti s khng thch hp vi trng, v h gii thiu ti i hc kho Mc-Lenin thuc BCHT ng. Cn y, h ni - hc ng ny dng ra dnh cho nhng ngi qun l, gim c. Ti li lm phin Lazari Moiseevich Kaganovich (ng l b th BCHT) v ngh BCHT ng h ti. Ti t

8

c nguyn vng: c Kaganovich ng h, v nh th ti tr thnh hc vin Hc vin cng nghip.

Hi , ti dn n k tc x ph Pakrovk. Kaganovich cng lm vic. Ti cng khng bit vn phng ca ng nm . By gi, l k tc x tt: hnh lang rng, phng ring. Ngn gn, iu kin l tng. Hc ng Hc vin cng nghip nm ph Novo-Bauman, cng khng xa. Ti khng i tu in, m i b qua Zemlanoi val m thng qua mt ci ng, hnh nh c to nh ca nhng ngi bolsevich lo thnh, sau r xung tri ra ph Novo-Bauman. i b nh th chng vi pht: cuc i do nh hng ngy nh vy y.

Ti bt u hc. Ti hc vin, hc vin t cc ng khc nhau, trnh cng khc nhau. Nhiu ngi mi hc xong trng lng v ch bit 4 php tnh, trong khi s khc c trnh trung hc. Cn ti, hc xong khoa cng tc: ci cng c coi l mc. Nhm chng ti tp hp nhng ngi kh kho mnh. Nhng nhm chng ti cn mt, hai ng ch km v ton, v h ko nhm ti li li. Chng ti l ngi ln, kin tr, v th khng phi gio vin thc chng ti hc, m t tng ngi cn gio vin dy h. Nhng cn c thi gian. Ngi ta khng gi hc vin ln bng m chnh hc vin tm ti gio vin, lm kh gio vin, v rng anh ta khng hiu nhng cng thc ton no y. Chng ti hp li v tc gin v l h phi da vo chng ti v y mi l giai on u.

y l nm 1929. Nhng khi ti theo hc ti hc vin vo ma thu nm 1930 cng gp phi nhng hin tng nh th. C rt nhiu ngi theo hc , c bit l nhng ngi mun hc ci g y, nhng trong iu kin chnh tr phc tp buc h phi ngng hot ng v ng, v chuyn mn. Th l h cng b b hc hnh. Hc vin cng nghip tr thnh ng ngha l t m cho nhng ngi nh th c th n nu, v l hc bng cao, nh n r v k tc x tt: mi ngi mt bung, cn mt s ng ch danh ting c kh nng nhn hai bung v sng c gia nh .

Thi lnh o Hc vin cng nghip Kuibysev l Ch tch U ban k hoch. Ch, cn ci g hn c ch? Mt ngi ng knh v th lc qu tht gip Hc vin cng nghip. Va ng thi k u tranh gay gt vi phi hu. Phi hu phn b hot ng ca mnh: Rykov, Bukharin, Uglanov. H tin hnh u tranh cng rt mnh. Lnh o chi b ng Hc vin trong tay phi hu. B th chi b l Khakharev, mt ngi tng

9

i c uy tn, c thm nin trc cch mng, hnh nh, t nm 1906 hoc 1907. ng vn l ngi vng Nize Novgorod, mt ngi ni ting, hot ng b mt. Quanh ng ta l mt nhm ngi c th gi l nhng cn v lo thnh. Nhng nhm ny b tn thng: bn thn nhm ny xut kch chng ng li chung ca ng. H tp hp quanh Bukharin, v ng h ng ta, gip ng h Uglanov, ng h Rykov chng Stalin v BCHT ng.

Chng ti t min Nam ti. Chng ti c ng hng tng i ln (ngi vng Donbass, ngi vng Dniev, ngi vng Luganka, vng Artemov, ngi Kharkov). Cuc u tranh n ra, ti cng kh tch cc tham gia vo cuc u tranh ny. Ch yu, lc ti ng h Tabakov. Sau ny, ng cng cht mt cch oan c, b x bn. Tabakov l ngi Do Thi, mt ngi cng sn rt tt. Ti bit ng, khi ng l gim c mt cung ng, cn sau - l gim c Lin hip sn xut s cho luyn kim. Ti Donbass c nh my ch to gch p chu la dng cho cng nghip v dn dng, chnh Tabakov m nhn vic ny. Ti c quan h tt vi ng, ng da vo t chc vng Yuzov, v chng ti cng ng theo hc ti Hc vin. Chng ti mt lng theo ng, c nhng ng ch khc ng h chng ti, chng hn Alliluev t Vin ng. Alliluev hnh nh by gi cn sng, nhng hu ri. (ng Alliluev ny chng c mi quan h no vi ng Alliluev, b v Stalin, n gin v cng h). Chng ti cn c nhng ng ch khc, c mt nhm kh ln, nhng tt c chng ti vn l thiu s. C th ti b nhm. Hnh nh, c mt iu g c lin quan n ch ny? Chnh ti mun ni v Stalin, v vai tr ca ng. Nhng iu ny va hay li c quan h trc tip vi ch trn.

Ti Hc vin cng nghip xy ra cuc u tranh bo v ng li chung ca BCHT chng phi hu v phi ca Zinovev, cn sau l khi t-levak ca Syrsov - Lominadze. Trong cuc u tranh ny vai tr ca ti t khi tch ri trong tp th, v BCHT nhn iu ny. V th tn ti ni bt l mt ng vin tch cc ca ng, lnh o nhm nhng ngi cng sn v tin hnh u tranh chng nhm Uglanov, Rykov, Zinovev v Troskit ti Hc vin cng nghip. Cuc u tranh chnh tr xy ra rt mnh. Chnh phn ng tp hp nhng ng vin c thm nin cch mng, v cn ni rng nhm ny rt on kt: trong c c nhng ngi c th lc. Chng hn, ti nh ng ch Makarov - vng Donbass. ng l gim c nh my Youzov (vng Youzov), chnh ng cng l ngi vng Nizegorod, mt ng vin t 1905, mt ngi rt thng minh v ng knh. Chnh thc th

10

Makarov khng ni ng lng vi phi hu, nhng ng h hay chng phi hu khng bao gi ng h rng na li. Hnh nh ng tho thun vi phi hu gi mt s b mt khng b nhng k i ch li ra. C th coi ng dng nh ng pha ng li chung ca ng, thc ra bng hot ng ca mnh ng c kh nng cng c sc mnh nhm Uglanov, Bukharin, Rykov.

C th nu ra mt chuyn a th d nh th ny. Vic bu on ch tch hi ngh ton th ng b c ln mt c bui v phi sang ngy sau. Ti nh, mi ngi c ti vo on ch tch, nhng ti bit hai ba ln ti b trt v khng c bu. Khi tham gia bu c, tt c nhng ngi ng c on ch tch phi ln din n ni tiu s ca mnh. Cc ng c vin c t thm nin ng cng phi lm th. Cuc u tranh xy ra nh th ny. Qu tht ngi ta chn vo ban lnh o ng b ni chung l c bit. i ln ngi ta a ti ra, d xut ng c vin ca ti chng th no qua c. Ni chung phi bu i bu li ng b, v rng u d di qu n ni b thay i nhiu.

Bo S Tht thng tin hnh chng phi hu, v nh thng l sau mi bi ca bo th hi ngh ton th ca ng c triu tp, ri li bu li ng u. Nhng phi hu chng hng n ni khi Khakharev khng th cn l b th ng b Hc vin cng nghip, buc h a ra Levochkin. Levochkin, ngi vng Briansk, li l mt nhn vt m nht, thc cht, cng phi hu. V th cnh ng u vn ng h phi hu tip tc c sau khi bu li. Li thm mt bi ca S Tht. Li thm mt hi ngh sng gi, mt nhiu thi gian bu on ch tch, cui cng h chn ti vo v ti trng. on ch tch hi ngh ng b Hc vin cng nghip, thc t cng l hi ngh ton th Hc vin cng nghip, v y tt c u l cc ng vin CS ton Nga (b). Phin hp rt sng gi. Vic m tr thnh s kin, ti s k bi cnh din ra phc tp trong thi gian y.

l nm 1930. ng chun b i hi 16. Ti c hi ngh tr b. Li c nhng cuc tho lun rng v su. Lc phi hu mun loi gt b ti khi cuc tho lun nn trc khi bu i biu d hi ngh ng b khu vc, ngi ta ngh ra mt cch. Chng ti, khi lnh o nng trang mang tn Stalin vng Samara, trch qu mua nng c cho nng trang ny. Th l ng u quyt nh c i biu trao cng c cho nng trang vin. Tt nhin vic trao nng c ch l c l, v chng ti khng ch my theo n gin l chng ti bit gi my, thay v mua my nng c (my gieo ht, gt p

11

lin hp...) th chng ti a mt khon tin v trao cho ng b nng trang mang tn Stalin. Lp ra on i biu on i biu, gm 2 ngi: ti v Xasa Zdobnov. Zdobnov cng hc vin Hc vin cng nghip, ngi vng Ural, mt ng ch tt. ng hnh nh v sau cng cht trong ci xay tht nm 1937.

Trn ng, ti c cun sch mng vit v chic my gt p lin hp nh th. Chng ti n ni, tin hnh hi ngh v sng vi ngy. Th ri ti cng bit tnh hnh tht lng. Trc bn thn ti khng bit ngi lng ny, v chng ti sng ti Hc vin cng nghip b cch bit vi khng kh thn qu. Ti , chng ti gp mt trn i thc s. Nhng con ngi i kht l bc, nh nhng con rui. Ti nh li cuc hp ton th nng trang vin, chng ti pht biu sut cuc hp c phin dch, v rng nng trang gm ton ngi Chuvt, h ch mt li ngh chng ti cho h bnh m, cn my mc ch cho h th chng gy n tng: Nhng ngi ny i tht ri, cn ti ln u tin thy cnh tng y. H a ti vo nh mt qu ph. Nh ngho n ni khng c mt mu bnh m. Chng ti chia s nhng g mang theo trn ng i vi ngi go ph ny.

Chng ti kt thc cng vic ca mnh, quay v Moskva, cn trong thi gian ny vn hp hi ngh ng b a phng ti th . ng b chng ti cng chn ra 10 ngi hoc hn, ti khng nh bao nhiu na. i hc vin Hc vin cng nghip ng, tiu chun ngi i din khng ln, v ng b Moskva so vi cc on khc cng khng phi ln lm. T Hc vin cng nghip n hi ngh khu vc bu Stalin, Rykov v Bukharin. Ti khng nh Uglanov c c bu hay khng. Hnh nh, khng phi, v rng danh sch ng c ca ng ta qu bn thu. Bukharin Rykov c bu lm u vin B chnh tr. Chng ti cho rng phi hu gian ln trong cuc vn ng hnh lang a Rykov v Bukharin n hi ngh thay mt ng b chng ti: h bc ra vi bn d tho, khng h tuyn b g, tt nhin, ni rng h rt khi phi hu, chn t ng b chng ti i d hi ngh khu vc nhng lnh t ca ng v nu tn nhng ng c vin: Stalin, Rykov, Bukharin. Trong thi gian y, Bukharin v Rykov cn nm mc, m ngi ta khng a ra danh sch ng c vin chnh c l h l cc u vin B chnh tr. V th khi pht biu, bng cch ng h Stalin v a Rykov Bukharin, hnh nh khng thy s ng h trong B chnh tr. Ngi ta cng bu mt s hc vin Hc vin tng ng h phi hu.

12

Khi Tabakov k ti nghe chuyn ny, chng ti thng thn trao i quan im v tt c cc vn chnh tr. Ni chung Tabakov l ngi i trc v c chun b theo nghip chnh tr. Mt ting chung ct ngang. Ngi ta gi ti i nghe in thoi. iu ny kh l, v rng Moskva ti khng quen ai c. Ti i ti in thoi:

- Mekhlic, ch bt S Tht y. Anh c th n ch to son ti khng?

Ti ni c th.

- Chun b ngay i, ti n ch anh bng xe ring. n ti ngay, ti c vic vi anh y.

Ti tr li:

- c.

Vi pht sau, xe trc ca k tc x Hc vin cng nghip. Ti ngi vo xe v i n S tht.

y l cuc lm quen u tin ca ti vi Mekhlic. ng c cho ti nghe bc th gi t Hc vin cng nghip k li th on chnh tr a ra bu on i biu phi hu nhn danh ng b Hc vin. Ai cng bit rng phn ng nhng theo hc Hc vin cng nghip Moskva l cc bolsevich lo thnh, gim c cc nh my, x nghip, lin hip. H c bi dng v chun b trc nhm nng cao kin thc k thut. Mekhlix c xong th v hi:

- ng c ng vi ni dung th ny khng?

Ti ni:

- Lc ti vng mt!

- Ti bit rng anh vng mt, nhng nhn xt c ng khng?

- Hon ton ng , n phn nh thc t.

- ng c th k ch?

- K l th no? Ti khng vit v cng khng bit ai l tc gi.

- Khng, khng, tn anh s khng c v thm ch tn tc gi cng khng. Ti tin anh, ti nghe v anh v v th ca anh. Nu anh k, th c ngha l, bi ny phn anh ng bi cnh phc tp ti ng b Hc vin cng nghip.

13

Ti ni:

- c, - v k.

Mechlix dng xe ca mnh ch ti v k tc x Hc vin cng nghip.

Hm sau bo S Tht ng bc th ny. l st n gia ban ngy. Hc vin cng nghip thc gic, lp c triu tp, tt c cc nhm ng vin i hp. B th ng b Levochkin buc phi n. Tt c cc ng ch hc vin l nhng ngi v chnh tr, nhng s khc - c v mt ng nghi. Ti bit mt ngi trong s nhng ngi n t vng Donesk. H n gp ti v ni:

- Anh li gy him khch phi khng? Anh mun g vy?

Ti tr li:

- Hy nghe y, anh chng hiu ci g ht, y l phi hu, h ko anh i u?

Nhng h cng chng hiu u cua tai nheo ra sao, ai l hu ai l t.

Cuc hp ny l bo tp nht. phin trc h bu ti vo on ch tch, v ti tr thnh Ch tch cuc hp. C mt nhm ng h BCHT rt tch cc u tranh vi phi hu, thao tng ng b, bi nhng ngi lnh o ch yu l phi hu. Ti khng nh phin hp ko di bao lu. N kt thc bng cch bi min tt c cc i biu, tr Stalin, Rykov, Bukharin, v bu on i biu mi, trong s ny c ti, i d Hi ngh ng khu vc. Nh th, mu ca phi hu c ti lm i din ng b Hc vin i v nng trang, gt b kh nng ti c bu i d hi ngh ng khu vc v loi tr kh nng ti xut hin hi ngh b tht bi. Ngc li, nhm ny ri vo thm ho, tt c nhng i din ca h b triu hi, i d hi ngh khu vc Bauman bu ra nhng ngi ng h ng li chung BCHT CS ton Nga (b). iu ny xy ra vi vng n mc th u nhim gi hi ngh khu vc m chng ti nhn c v phn phi cho cc i biu mi c bu li mang tn nhng i biu c. Ti i d hi ngh vi th u nhim, thuc v mt ngi khc. Ngi ta r sot ti liu ni rng chnh th u nhim ny cng cho gi cho ngi khc. Ti tr li:

- ng vy, ghi tn anh ta, cn ti chnh l anh ta y.

Ri cng qua, v ng b khu vc Bauman bit tt c.

14

ng b Bauma cng khng phi tt c u c thi tng i r rng. B th ng b l Sirin. Ti kh ni rng ng c phi phi hu hoc n gin l ngi b ng, khng tm nhn chnh tr v thiu nng lc. Tm li, ng b Bauman khng cn sc chin u nhng khng c coi l i ch, ng h phi hu. Cn mt trc trc vi th u nhim vi th u nhim ti n hi ngh, kt thc chuyn nh a. Chng ti tho thun vi i biu i d l ti s phi pht biu v trnh by thi ca mnh khng ai cho rng chng ti bu phi hu. Khi ti pht biu, hi ngh nhn ti tng i lnh lng. Khi y, ti c bu l b th ng b Hc vin. V th chnh ti pht biu ng b khu vc bit rng ng b Hc vin cng nghip c quan im theo ng li chung ca ng v vic bu phi hu - mnh kho, th on ca ban lnh o c, thn phi hu, cn by gi b ph b v c bu li.

Trong khi ti pht biu, vang ln mt ging khng m tai, chng ti bit, dng nh ni v Hc vin cng nghip. Tai ting ca Hc vin gy ting xu trong ngh ng li ca ng. V th ti chng minh rng nhng i biu ln ting tt nhin l c c s khng tin, nhng vic on i biu gi y c mt hi ngh phn nh quan im khc, hn l nhng i biu bu trc y, v chng ti tin tng vng chc vo ng li ca ng (ng h ng li chung ca ng, thng pht biu). hi ngh tin chng ti.

Sau v ny, ti ni ting ng b Moskva v trong BCHT. iu , ni ring, cng nh ot trc s phn sau ny ca ti nh mt cn b ng. Sau ny ti mi bit, s phn ti c nh ot v ti Hc vin cng nghip, cng hc vi ti Nadia Allilueva, v Stalin. Ti khng h bit vic ny. Trc khi c bu lm b th, th Nadia Allilueva hc cng vi chng ti. Nhng Nadia Allilueva tn mt thy tt c cuc u tranh ny, c l, khi v nh k cho Stalin. Khi k li, tt nhin, c nhng ngi khc. Barobev, mt thanh nin can m, n mc anh ta gi Stalin l Nikolai Pankin, ni chung l chi ra mi iu. Vo thi y, theo ti hiu, l phm ti. Chng ti cho rng l m hi ng. V ch sau 10 nm, ngi ta hiu rng tnh cht nh th chnh l bit danh rt ng cho Stalin.

Hi ngh Bauman rt sng gi. Nhng phin hp u tin ti khng c mt v khi ti vn cha c th u nhim, nhng sau ngi ta k li cho ti. Nadezda Konstantinova Krupskaiapht biu, cn hi ngh th kh chp nhn bi pht biu . Li ca Nadezda Konstantinova Krupskaia lc

15

khng theo nhp ng li chung ca ng, v ngi ta ni ring hnh lang rng s phn tch li pht biu ca b. Lc , tt nhin, c ti cng c thi nh th. C ti v c nhng ngi khc cng c cm gic nc i: mt mt, knh trng Nadezda Konstantinova Krupskaia nh ngi cng chin ho v thn cn vi Lenin; mt khc, b pht biu, khng ng h Stalin. Sau ti cng theo cch khc nh gi iu ny, ch yu sau khi Stalin cht, khi ti xem xt c nhng hot ng ca Stalin, nh gi ng nh lnh t v nh mt c nhn. Hnh nh trong thi gian l ng. Nhng hi ngh khng hiu b, khng chp nhn v phn tch li pht biu ca b.

h l ti bt u hot ng ca mt cn b ng. Chng bao lu ti c bu vo BCH ng b vng Bauma. iu ny xy ra vo thng ging 1931, cn hi ngh hp, theo ti, thng by 1930. Trong thi gian y ti lm quen vi Bulganin. ng l gim c Nh my sn xut in Bauman. Moskva tin hnh hi ngh, ti cng tham gia vo U ban kim tra ng ca Nh my sn xut in. Lc nhng ngi i tin hnh kim tra phi c thm nin ng ln, v th c Moskva khng nhng ngi nh th. Chng ti min cng phi lm vic ny, h dt chng ti khi cc bui hc. Bn thn Bulganin khng i kim tra, ng ngoi cuc, v ch khi xong vic ng n, chng ti v ng ni chuyn. ng em li cho ti nhiu n tng tt, sau v cng lao nhn phn thng cao qu - Hun chng Lenin.

Khi Sirin, b th ng khu vc n Hc vin, th khng c knh trng, thm ch khng cho ng pht biu na. Tsikhon n, mt ngi uy tn, Dn u vin, nhng trc tng l b th ng vng Bauman (sau ny ng cng cht, ngi ta bn ng), ngi ta cng khng cho ng pht biu. ng ni:

- Hy nghe, ti c vic vi nhng ngi xy dng, v thm ch n np cng c gi cht hn ch cc ng ch, v chnh cc ng ch l hc vin Hc vin.

Ti quay v Alliluev, b cng l c s ng ca nhm Hc vin. C ln b n ch ti ni:

- Ti mun cng vi ng thng nht kin ng li ca chng ta, by gi nhm ng vin phn xt vn g y, nh vit ng c im chnh tr hin ti?

S tho lun lin quan ti cuc u tranh vi phi hu. Ti tr li b y, nhng ngay khi b y i khi, ti ngh B y v nh k ht cho Stalin,

16

v ng ta s ni g?. Hm sau b ta khng ni g c, cn ti cng khng hi b. Hnh nh nh gi ca ti l ng. Khi ti gp Stalin, ban u ti khng hiu ti sao ng nhc n s kin g trong nhng hot ng ca ti ti Hc vin cng nghip. Ti im lng v khng tr li: khng bit vui hay lo v iu ny. Nhng ti t ngh: Ti sao ng y bit?.

Sau , ti nhn, hnh nh ng mm ci. Lc ti nhanh tr: c l Nadezda Sergeyeva k chi tit cho ng ta v sinh hot ng b v vai tr ca ti l b th, a ti vo v th tt p.

C th, Stalin sau cng ni iu ny cho Kaganovich:

- a Khrusev v lm vic ng b Moskva!

Tng lai c v lm vic vi Kaganovich lm ti hi lng, v ti tin v knh phc Kaganovich. Ch sau ny khi bit thi th l ca ng khin ti khng thin cm.

Th l ti c ko v ng b Moskva, y l mt vinh d ln. ng b Moskva - th . Nhng khng bao gi ti qun, cng vic y khng my d chu. C ln Kaganovich hi ti:

- Anh cm thy th no?

Ti ni:

- Rt chn!

- V sao? - ng ngc nhin.

- Ti khng bit kinh t thnh ph, tt c nhng vn phi c gii quyt y.

- Anh vi Bulganin c mi quan h no ch?

- V hnh thc nhng quan h thm ch rt tt, nhng ti ngh, ng ta khng tha nhn ti l ngi lnh o kinh t thnh ph, cn i vi thnh ph y l.

- ng cao ng y v t h thp mnh y. Nhng ng y vn n thm anh ch?

- Thnh thong c n, thng nht kin. Nhng ti cm thy ng y hiu r cng vic nu c n ch ti, th n gin l n B th ng b Moskva. Cn ni chung chng ti c nhng quan h rt tt, cn ti knh trng ng ta.

17

Sau ny, khi chng ti lm vic cng vi nhau, ti thy Bulganin l ngi ch v b ngoi, hi ht. ng khng i su vo kinh t, cn trong vn chnh tr th c th thm ch coi l v chnh tr, khng bao gi ng sng trong bo tp chnh tr. Ti khng bit tiu s ng ta, mc d ti bit rng ng lm trong Cheka ng st chng bn trm cp, la o, ri sau ngi ta iu ng v gim c nh my. ng l mt gim c hnh nh khng ti. ng ch mi hc ht trung hc, lc l mt hin tng him c. Thng thng ngi ta bt gim c t cng nhn. Kaganovich gi Bulganin l k ton vin. ng th, nhn phong cch ng l vin k ton vin.

Trong thi gian ny ti n gin ng h Bulganin. Stalin, i khi, mi c hai chng ti cng vi nhau n n cm gia nh v thng a:

- Hy n y n i, b gi thnh ph!

Kaganovich khng n cng vi chng ti. ng vn l b th ng u Moskva, nhng, hnh nh Stalin cng khng tha nhn vai tr ca n, ch xem l b th BCHT. Cn chng ti, nhng ngi cha thnh ph, i din cho Moskva. V thc cht Kaganovich khng c kh nng gii quyt vn ca th , v cn bn cng vic BCHT. ng lm vic rt tn tm: nh ngi ta ni, ti mt ti mi.

Lm quen vi Stalin

Cuc ving thm n cm gia nh Stalin c bit d chu, lc m Nadezda Sergeyevna cn sng. B l mt ngi ng vin nguyn tc v cng thi k ny cn l ni tr. Ti rt thng khi b cht. Ngay trc m b cht l l k nim cch mng thng Mi... C tun hnh, v ti ng dc lng Lenin. Alliluev bn cnh ti, chng ti ni chuyn vi nhau. Tri lnh, cn Stalin ng trn lng trong b o chong d (ng ta nh thng l vn i li trong b o chong d). Gi thi, Allilueva ng nhn v ni:

- Ti khng mang theo m, b cm v li m mt thi.

Mi chuyn u c tnh cht gia nh, ti khng c ngh g v Stalin, v lnh t.

Sau khi tun hnh kt thc, mi ngi gii tn.

Ngay hm sau, Kaganovich triu tp cc b th ng khu vc Moskva v ni rng Nadezda Sergeyevna cht t ngt. Lc , ti ngh Chng l

18

th ? Ti v b ta hm qua cn ni chuyn vi nhau. Mt ngi ph n xinh p, ti nh hoa. Ti tic thng:

- Thi, mi ci u c th xy ra, ngi ta ai cng cht...

Mt hoc hai ngy Kaganovich li triu tp thnh phn nh trn ni:

- Ti truyn t kin ca Stalin. Stalin ni rng Allilueva khng cht, m l b bn cht.

Vn vn ch c th. Nguyn nhn, tt nhin, ngi ta khng gii thch cho chng ti. B bn, ch c th. Ri chn b y. Stalin a chn b n ngha a. Nhn mt, r rng l ng rt au kh, khc b y.

Sau khi Stalin qua i, ti mi bit v sao m Nadezda Sergeyevna cht. Vic ny cng c t liu. Khi chng ti hi Vlasik, i trng cnh v ca Stalin:

- L do no a Nadezda Sergeyevna phi t st?

Anh ta k:

- Sau diu hnh, nh thng l, mi ngi ko n nh Vorosilov n tra ( Kreml ng c mt cn h ln). Ti cng n i ln. Ti ch hn hp mt s nhn vt: ngi ch huy diu binh, ln , theo ti, theo ti, Kork, tham gia diu binh - l U vin dn u Vorosilov, v mt s u vin B chnh tr thn cn nht vi Stalin. Mi ngi i thng v t Hng trng. Lc cuc tun hnh ko di cng kh lu. Ti h n, ung vui v. Nadezda Sergeyevna khng c mt . Mi ngi v ht ri, c Stalin cng i. Stalin i nhng khng v nh. Lc mun ri. Nadezda Sergeyevna bt u c triu chng bt n - Stalin u? Nadezda Sergeyevna gi in i tm. Trc tin, b gi v nh ngh.

Thi y h sng Zabalova, nhng khng phi ni m Mikoian sng nhng ngy cui cng, m sau ci khe hm. Ngi trc nhc my. Nadezda Sergeyevna hi:

- ng ch Stalin u?

- ng ch Stalin y.

- Vi ai?

- Vi v Gusev.

Sng sm, khi Stalin v, v cht.

19

Gusev - l mt qun nhn v anh ta cng c mt ti ba n nh Vorosilov. Khi ra v, Stalin ko v Gusev theo mnh. Ti cha bao gi nhn thy v Gusev, nhng Mikoian ni rng c ta rt xinh. Khi k li cu chuyn ny, Vlasik cng bnh lun:

- C tri mi bit ng ta. Thng trc nht l mt thng ngu: b ta hi, m n c tr li thng nh th!

Lc y c ngi m chuyn rng chnh Stalin git v. Nhng tin n nh th, ti cng nghe c. Hnh nh Stalin cng bit iu ny. Mi ln c tin n th tt nhin nhn vin Cheka li ghi chp v lm bo co. Sau ngi ta ni rng lc Stalin vo ging ng th pht hin ra Nadezda Sergeyevna cht ri; ng n khng phi mt mnh m i cng vi Vorosilov. Tht h, rt kh ni, kh ni. V sao li phi bt thnh lnh i vi Vorosilov vo bung ng? Cn nu mun kim ly mt chng c th ngha l Stalin bit n cng chng c? Ngn gn l cho n nay v vic vn nm trong bng ti.

Ni chung ti t bit v cuc sng gia nh Stalin. Ti c th on iu ny ch qua cc ba n m chng ti c dp gp nhau v theo tng mu i thoi. Mt ln, khi say, Stalin nh li:

- Ny, i khi, ti vo ging, cn b y th p g v tht: ng khng l ngi na. Ti khng th sng v ng c.

Stalin cng k li khi tc gin Svetlana b nh lp li li ca m:

- ng khng phi l ngi na. - V c b ni thm - Con khng trch b u.

- Th con trch ai?

- Ngi nu n.

Ngi u bp ch c b l ngi c uy tn nht.

Sau khi Nadezda Sergeyevna mt, i lc ti thy ch Stalin c mt ph n tr, dng ngi vng Kavkaz. C ta thng trnh mt chng ti trn ng. Ch c mt ngc ln nhng lp tc li cp xung. Sau ny ngi ta ni cho ti bit ngi ph n ny l bo mu ca Svetlana. Nhng vic ny din ra ngn ngi, ri c ta cng bin mt. Theo nhn xt ca Beria, ti hiu rng l ngi c Beria che ch. Beria l ngi bit chn nhng bo mu.

20

Ti thng tic Alliluev cn v tnh ngi na. B l ngi vui tnh. Khi b hc ti Hc vin cng nghip, khoa dt, hiu bit v chuyn ngnh ho hc lm si nhn to, nn b c t ng chn v i n thng nht vi ti mi vn . Lc ti lun nhn quanh: b y v nh v k cho Stalin nhng li ca ti... Vinichenko c cu chuyn Pinhia. Pinhia c c lm nhm trng trong bung t, v th anh ta gii quyt thay cho mi ngi. Ti Hc vin cng nghip, ngi ta bu ti lm b th ng u, cn ti cm thy mnh nh Pinhia. Nhng c ln ti k chuyn ny cho Nadezda Sergeyevna nghe hoc l nhng chuyn khc. ng vy, trong cuc sng b l ngi khim tn. B n Hc vin ch bng xe in, ra v cng vi mi ngi khng bao gi t ra l v ng to. C mt chn l c: s phn nhiu khi cp i nhng ngi tt nht trng chng ta.

Ti thch Stalin c trong sinh hot, khi ti gp ng ta ti ba n. Ln khc gp trong khung cnh gia nh ti nghe ng a nh th no. Stalin, nhng chuyn a i vi ti kh khng bnh thng. Ti say m c tnh ca ng v th ti bt c cu a no ca ng ti u cho l khng bnh thng.

Ti cng k l Stalin thng nh li nhng cng vic ca ti ti hc vin, cn ti th nhn v bn khon: Lm sao ng y bit? Sau ti hiu v sao Stalin li bit mt s tiu tit trong cuc sng ca ti. Hnh nh Nadezda Sergeyevna k cho ng v sinh hot ng b Hc vin cng nghip trong thi gian ti hc , cn sau cng lnh o ng b. C l, b gii thiu ti ht li nh mt nh hot ng chnh tr. V th Stalin bit ti qua b. Ban u ti ghi nhn s thng tin ca ti trong cng tc ng Moskva l cng lao ca Kaganovich, v ti bit r Kaganovich Ukraina, ni ti quen ng, chnh xc l t nhng ngy u tin ca cch mng thng Hai. Sau ti rt ra kt lun l hnh nh s thng tin khng phi do Kaganovich, m do Stalin. iu , tt nhin, lm hi lng Kaganovich. C l, Nadezda Sergeyevna c li khen ti trc Stalin.

Ti hi lng vi gia nh h. ch Stalin, ti gp ng ca Allilueva v v ng, mt ph n l kh. C c Redens cng v, ch c ca Nadezda Sergeyevna l Anna Sergeyevna, v c em trai b. ng em trai ny ti cng mn, l mt chng trai tr p mang ph hiu ch huy nhng khng phi l pho binh m l binh chng tng... l nhng ba n gia nh thoi mi nh th, vi nhng cu ni vui v.v... Trong nhng ba n , Stalin rt con ngi, iu ny lm ti hi lng. Ti cn knh trng Stalin hn v ng nh

21

hot ng chnh tr, m sng chan ho vi mi ngi xung quanh. Lc ti qu l ti sai lm. By gi ti thy rng ti hiu cha thu. Stalin qu tht v i, gi y ti xc nhn iu , v c trong nhng ngi quanh ng, ng cng cao hn nhiu ci u. ng cn l mt ngh s, ngi qu quyt. ng c kh nng to ra cuc chi khng nh t mnh.

Ti mun t mt cuc gp vi Stalin gy mt n tng mnh cho ti. iu ny xy ra, khi ti hc Hc vin. Lp hc vin ra trng u tin ca Hc vin khong nm 1930. Lc gim c Hc vin Kaminski, mt ngi bolsevich, mt ng ch tt. Ti qu v knh trng ng ta. Chng ti ngh ng ni vi Stalin tip nhng i din ng b Hc vin cng nghip kho u tin. Chng ti mun nghe li dn d ca ng ch ca Stalin. Chng ti ln k hoch vo mt bui chiu ti nh Lin bang, dnh cho hc vin tt nghip, v chng ti ngh Stalin pht biu ti bui l ny. Ngi ta thng bo rng chng ti c i din 6 hoc 7 ngi Stalin tip. Trong c c ti, b th ng b. Nhng ngi cn li l nhng Hc vin tt nghip Hc vin cng nghip, cn ti l ngi ng u ng b.

Chng ti ti, ng tip chng ti v bt u ni chuyn. Stalin ni:

- Phi hc, phi lm ch kin thc, nhng khng hc lung tung, m bit vn c th v chi tit. Cn phi c nhng ngi lnh o khng phi nhng chuyn gia chung chung g , v cng vic lnh o chung chung g m phi l nhng ngi c kin thc su sc trong chnh cng vic ca mnh. Lc y ng a mt v d: Nu ly mt nh chuyn mn ca chng ta, mt k s Nga, th y l mt nh chuyn mn c c hc hnh v pht trin nhiu mt. Anh k s ny c th tin hng cuc ni chuyn v nhng ch bt k, t th gii ph n n vn vn hc, ngh thut. v.v... Nhng khi yu cu anh ta nhng kin thc c th, chng hn t b dng li, th anh ta by gi i tm ngi cha xe cho mnh. Cn ngi k s c th bun hn. Nhng nu ni cho anh ta bng xe hng, anh ta s ci o, i gng ly c-l, tm ch hng v sa. y, chng ta cn nhng ngi nh th ch khng phi ngi c m kin thc chung chung, iu cng rt tt, nhng ch yu h phi bit chuyn mn ca mnh v bit su v n v dy c mi ngi.

Chng ti rt thch. Ti nghe quan im ny t trc, ngay khi hc trng ngh. Lc , nhng tng nh th din ra trong cuc sng, tt nhin chng ti cn trng i hc, nhng ch yu cn nhiu hn na cc

22

trng trung cp khng phi c c nhng ngi c o to s si bit t cht ngh nghip, c bao nhiu nh chuyn mn tt nghip trung cp, nu ni n gin- l nhng ngi th, bit vic su hn mt k s cng chuyn mn. Khi chng ti chng c tranh lun, chng ti u chung quan im nh th. ng l lc y ti cho quan im ny ng. V th nhng li ca Stalin to cho ti n tng tt: Con ngi bit bn cht v i ng hng thng minh, nhit huyt ca chng ti gii quyt nhim v c th cng nghip ho iu ny, y mnh cng nghip. Trn c s ny nng cao s thnh vng ca nhn dn.

Cuc ni chuyn kt thc. Stalin ni:

- Ti khng th cng cc bn na, Mikhail Ivanovich Kalinin s ti ch cc bn. ng ang ch cc bn y.

Xong cuc gp Stalin, chng ti bt u cuc gp ti trng v chng ti phi chy v . Chng ti ri Kreml v trng, th bn bo co xong. Theo ti, c bo co l Kaminski. Sau cc hc vin k li l Mikhail Ivanovich pht biu. Tt c chng ti knh trng ng v chm ch. Nhng ng ni nhng iu ngc li vi nhng g m Stalin va mi ni. Tht ra ng cng xc nhn rng phi hc, lm ch kin thc v l nhng ngi lnh o lnh ngh cng nghip chng ta:

- Cc bn l nhng ngi ch huy cn bit khng nhng chuyn mn ca mnh, m cn phi c vn hc, cn phi pht trin mi mt. Phi khng l nhng ngi am hiu chuyn mn ca mnh, my mc v dng c ca mnh, cc bn cn phi l nhng ngi am hiu vn hc, ngh thut, lch s ca chng ta v v.v...

Nhng ngi tng nghe Stalin a mt nhn nhau. Chnh chng ti mi va ch Stalin v, cn Kalinin v vn ny ni ngc vi nhng ngi nghe Stalin ni. Ti ng v pha Stalin, cho l ng t nhng nhim v c th hn, m trc ht chng ti phi l nhng nh chuyn mn, nhng th c cng vic ca mnh, khng hc lung tung, khc i chng ti s khng cn gi tr na. Ai hiu bit su hn i tng ca mnh, s c li hn cho t quc v cho cng vic.

Thi k bt u cng tc v ng ca ti Moskva, thng ging 1931, c hi ngh ng khu vc. Lc hi ngh t chc sau na hoc mt nm. Ti mt hi ngh ti c bu lm b th ng b vng Bauman, cn Korochenko - Ch tch U ban vng. ng b nh my trong U ban l ng

23

ch Treyvas, mt ng ch rt tt. Theo di b phn dn vn, theo ti, l ng ch Pozov, mt ngi hot ng cng rt tt. Sau cn Surov. ng cng danh ca ng cng ht: ti khng nh, hnh nh b bt giam hoc ng t t Siberi nm 1937.

Treyvas trong thp nin 1920 ni ting l mt nh hot ng thanh nin. l ngi bn nh ca Xasa Bezymenski. H cng nhau l nhng ngi tch cc t chc thanh nin Moskva. Treyvas - mt ngi rt thng minh, rt tt. Nhng Kaganovich cnh bo ti, bo l, Treyvas h hng chnh tr: trong khi din ra cuc u tranh gay gt vi Troski, th anh ta k ci gi l tuyn b gm 93 on vin thanh nin ng h Troskit. Bezymenski cng k n.

- V th - Kaganovich ni - cn thn trng, d by gi Treyvas hon ton theo ng, khng b nghi ng na, c BCHT gii thiu.

By gi, sau nhiu nm tri qua, ti cn phi ni rng Treyvas lm vic rt tt, ci m v tch cc. l mt ngi thng minh, ti c lng anh ta. Nhng ti khng lm vic vi Treyvas c lu, sau ti c bu lm b th ng vng Kraskaia Presnia. y l mt nc thang cao chnh tr, v Kraskaia Presnia c mt v th chnh tr cao hn Bauman, Do qu kh yu km ca n - khi ngha 11-1905, t chc ng Kraskaia Presnia lnh o cc c s ng Moskva. Treyvas vn li vng Bauman. Cn b th mi ca ng b Bauman c bu, theo ti, l Margolin.

Treyvas cht thm khc. ng c bu lm b th ng thnh ph Kaluga v lm vic rt tt . Ni danh, nu nu c th ni nh th, th l ng b thnh ph Kaluga. Nhng khi c bt u ci xay tht nm 1937, th ng cng khng thot khi. Ti gp li Treyvas, khi ng ngi t trong t.

Stalin lc ny tng l cc b th ng b cn i vo nh t v kim tra xem hot ng ca cc Cheka c ng khng. V th ti cng i. Ti nh, Redens lc gim c cng an Moskva. iu ny cng kh th v. Redens, mt ngi ng thng, cng cht thm khc. ng l b bt v b bn, mc d ci em gi Nadezda Sergeyevna Alliluev, ngha l anh em cc cho vi Stalin. Ti nhiu ln gp Redens ti cn h ch Stalin, trong cc ba n, m ti cng c mi n v l b th ng b Moskva, cn Bulganin - l Ch tch U ban Moskva.

24

Chng ti v Redens i v kim tra nh t. l mt bc tranh khng khip. Ti nh, ti tt qua khu giam ph n ca mt nh t. Nng bc, phng gian y ngi... Redens cnh bo ti rng c th gp mt ci g nh th... nh th... v c nhng ngi quen. Qu tht, ngi y l mt ph n rt thng minh, xinh p, tch cc Betty Glan. B ta by gi hnh nh cn sng v kho mnh. B l ngi gim c th hai Cng vin vn ho v gii tr Gorky Moskva. B khng nhng l gim c, m thc t l mt trong nhng ngi sng lp cng vin ny. Lc ti khng tip khch ngoi giao, cn b do sinh ra trong gia nh t sn, thng tho x hi trn, nn Litvinov lun mi b n b gii thiu t nc ta vi khch. Gi y ti gp b trong t. Nh nhng ngi khc, b ci trn, v nng bc. B ni:

- ng ch Khrusev, ti m l k th nhn dn ? Ti mt ngi trung thc, mt ngi trung thnh ca ng.

Chng ti bc ra, vng vo ni giam n ng. Lc y ti gp Treyvas. Treyvas cng ni vi ti:

- ng ch Khrusev, chng l ti ng khinh th ny ?

Ti hi Redens, nhng ng tr li:

- ng ch Khrusev, tt c h u th. Tt c h u ph nhn. H n thun l k th.

Lc ti hiu rng v th ca b th ng khu vc rt kh: cng c iu tra nm trong tay Cheka, h thm vn, vit bin bn iu tra, cn chng ti, ni ring, nh l nn nhn ca Cheka ny v chng ti chnh mt nhn. Nh th, y khng th gi l kim tra, m l h cu, l ci bnh phong che y nhng hot ng ca h. Sau ny ti ngh: V sao Stalin lm nh vy? R rng l Stalin ch lm vic ny, ng tng tng ra mt vic khi cn n, c th ni: ng b y . Chnh h ang lm, h nht nh s lm.

S lm ngha l g? Lm nh th no? Cheka khng thuc quyn ng b chng ti. Do vy, ai s lm thay ai? Thc t ng b khng lm thay Cheka, m Cheka lm thay ng b, lm thay lnh o ng.

Trong thi gian y ti thng gp v nghe Stalin: ti cc phin hp, thng bo, hi ngh, nghe v thy nhng hot ng ca ng khi gp ng nh ring v trong bu khng kh lm vic mt tp th lnh o - B chnh tr BCHT. Trong khung cnh ny, Stalin him khi b tch ri, bi ng ging

25

gii rt r rng. Ti rt va lng. Ti ch tm tng l trung thnh vo BCHT ng ng u l Stalin, trc tin l Stalin.

Mt ln ti c mt ti mt cuc hp hp nhng nh kinh t. y l nm 1932, khi Stalin gii ngha su iu kin chc nng thnh cng ca kinh t. Lc ti l b th ng vng Bauman. Ti c mi ti B chnh tr nghe Stalin pht biu. Ti n BCHT, thy kh ng ngi. Phng hp khng ln, cha ti l 300 ngi, khng cn mt khe h. Stalin ni, ti c gng khng b qua mt li no, ghi c mt s li ca ng. Sau bi ni ca ng c cng b c cng b. Ti nhc li, vic din t ngn gn, gii thch rnh rt nhim v nu, lm ti hi lng ch cn bit knh trng Stalin c phm cht c bit ca ngi lnh o.

Ti gp v quan st Stalin c trong nhng cuc hi tho ci m. C ln ti nh ht. Stalin thnh thong mi ti n nh ht. Ti n hoc mt mnh hoc cng vi Bulganin. Thng th ng mi chng ti, khi ng chuyn g y mun va ngi nghe, va c th trao i kin v nhng vn lin quan n thnh ph Moskva. Chng ti lun ch nghe ng, c gng lm ng theo li ng khuyn. Lc y ng c nhng li khuyn tt nht trn tinh thn ng ch.

Mt ln, c l, trc i hi ng 17, ngi ta a cho ti s my in thoi no . Ti bit rng y l s my in thoi cn h ca Stalin. Ti gi. ng ni vi ti:

- ng ch Khrusev, ti nghe tin n Moskva c vn bt tin v nh v sinh. Thm ch mi ngi chy lon i tiu v cng h khng bit ch no gii quyt bu tm s. Khu v sinh b v bt tin. Anh bn vi Bulganin v nhng ngi khc xy dng nhng nh v sinh nhng ni thch hp.

Vic nh nht nh th, nhng li lm ti hi lng hn: n vic nh vy m Stalin lo lng v khuyn chng ti. Chng ti, tt nhin, Bulganin v nhng ngi khc, thanh tra tt c nh v cung in mc d cc cung in ch yu l tr s cng an. Sau Stalin a nhim v: phi xy dng nh v sinh tr tin. Ri ci cng c lm. Nhng nh v sinh ring bit c xy. V tt c nhng iu ny cng do Stalin ngh ra.

Ti nh, hi y c mt cuc hi ngh, khng phi l hi ngh cc ng ch t cc tnh v. Eikhe (hnh nh, ng l b th ng Novosibirsk) ging ngi Ladvia hi ti:

26

- ng ch Khrusev, ngi ta n khng r c ng khng, rng vic anh dn dp thnh ph Moskva - l theo ch th ca ng ch Stalin?

- ng th - ti tr li - ti lm nh v sinh v gii to ni lo cho nhiu ngi, nhng nh v sinh trong thnh ph ln nh th ny - nhng cng s thiu n mi ngi khng th i li c ngay c nhng thnh ph khc hung g Moskva.

Chuyn vn vt th, chng t rng Stalin cng ch nhng iu nh nht. Lnh t ca giai cp cng nhn th gii, nh ngi ta ni, lnh t ng, nhng li khng b qua nhng chi tit nh quan trng trong sinh hot con ngi, chng hn nh v sinh thnh ph. iu ny lm chng ti hi lng.

Li c nhng vic khc lin quan ti nhng hot ng ca Stalin. Ti nh, c ln ti cuc hp B chnh tr c mt vn v mt cn b ngoi thng ta ti mt nc chu M latinh. Ngi ta gi nhn vt ny vo. Anh ta n rt bi ri, trc 35 tui. Bt u phn xt. Stalin hi anh ta:

- Hy k cho chng ti nghe tt c ci g xy ra, ng giu dim mt ci g c.

Ngi ny k rng anh ta n nc t hng. By gi ti khng nh chnh xc na anh ta t c quan no. Nhng iu ny khng quan trng. Lc y Stalin nghe rt thch th, cn anh ta tip tc:

- Ti vo mt nh hng. Ngi xung v gi mn n. C mt thanh nin n ch ti ngi v hi:

- ng l ngi Nga?

- Vng, ti l ngi Nga.

- Anh c bit chi nhc khng?

- Ti thch nghe, nu ngi ta chi violon tt.

- Anh n y mua g y?

- Ti n mua thit b.

- Anh phc v trong qun i Nga ch?

- Vng, ti tng ti ng.

- Binh chng no?

27

- K binh, ti l k s, ti vn cn thch ci nga n by gi, d khng ti ng.

- Anh c bit bn khng? Anh tng l lnh c m?

- Ti bn ti lm.

Hm sau h ch ti i bo ch vit v ti. n gin l ti b qun. T ra anh ta l nh bo, ch bt ca mt t no , nhng anh ta khng gii thiu cho ti m ti thiu kinh nghim li tr chuyn v tr li anh ta nhng cu hi. Anh ta vit rng c mt ngi nh th n y, s t hng vi s tin nh th... (tt c u l ba)... rng thch i ln trn, l mt k s thc th, l ngi bn cung gii v mt vn ng vin th thao, bn ci g ri xung t mt khong cch xa th ny, anh ta thch violon v v.v... Tm li, c bao nhiu nhng iu v vn c vit ra lm ti khip s, nhng ti khng th lm ci g c. Sau , i s qun bo ti v nc. Th l ti n y v bo co vi cc ng ch ci g xy ra. Ti thit tha ngh tha th v ti khng lm iu g c c.

Trong lc anh ta k, mi ngi ci khc khch tru chc anh ta, c bit l nhng ngi xa c c mi n. Nhng cc u vin BCHT v chnh u lun c mt ti phin hp, t ra thn trng, ch ci g s n. Ti nhn anh ta, thng anh: anh nh mt nn nhn ca v tho lun ti B chnh tr? Anh ta ni iu ny rt chn tht, nhng lung cung. Stalin khch l:

- K i, k i! - nhng ging bnh tnh v thn i. Bng nhin, Stalin ni - No thi, ngi ny ng tin v l nn nhn chng bn du ng ca n cp... Chng c chuyn g na u phi khng?

- Khng c g c.

- Hy xem vn l khng c. Trong tng lai, cn thn trng hn.

Ti rt thch li phn tch nh th.

Sau tuyn b ngh. Lc B chnh tr bn lu, mt hoc hai gi hoc hn, ri ngh, mi ngi ko sang phng khc c bn gh v ung tr, n bnh kp tht. Hi l thi k i km ngay c i vi nhng ngi nh ti, c v tr tng i cao, cng sng tnh tong thm ch khng phi lc no cng c th n ung tho th nh. V th, c dp vo Kreml, n cho no bnh m kp xc xch hoc gim bng, ung tr ng v tn dng tt c phc li, c u i bng nhng mn n ca nh bp cao lng m v. Th l, khi tuyn b ngh, mi ngi chy vo ch phm n - nh chng ti

28

thng gi a n - cn anh ta, ngi ng thng, tip tc ngi hnh nh rt s hi bi tai bay v gi i vi anh ta, nu ai khng ni phin hp kt thc, c l anh ta ngi nh chn cht y.

Ti rt thch tnh ngi v mc mc Stalin, quan im ca ng v tnh ngi. C l con ngi cng tuyt vng, b mang ra m x v vic. Ti ngh rng, c th tin tnh bo no n tai Stalin, sau chnh Stalin t vn ny ra B chnh tr t ra rng ng cng gii quyt vn nh th.

Thm mt chuyn. C l, vo nm 1932 hoc 1933. Lc trong x hi ny ra mt phong tro, nh chng ti khi gi, nhng ngi xut sc. Nhng ngi trt tuyt, nhng cng nhn Nh my sn xut in Moskva, l nh my tin tin ti th lc y, quyt nh thc hin cuc trt tuyt t Moskva n Sibiri hoc Vin ng. H thc hin thnh cng, quay v v c ngh tng thng. H c thng mt ci huy hiu g thm ch c hun chng. Tt nhin, quanh chuyn ny cng nhiu ting x xo. Sau nhng ngi Turkmen quyt nh ci nga t Askhabat n Moskva v cng hon thnh chuyn i ca mnh. Ngi ta cng vinh danh h, tng qu v li thng. Sau c trong nhiu thnh ph v cc vng khc cng dy ln phong tro nhng ngi xut sc.

Bng nhin Stalin ni phi kt thc vic ny, hay ni khc i l s bt tn: nu chng ta c v, tt c mi ngi s i v ni l tin tin v sao nhng sn xut:

- Chng ta - ng ni - ang bin thnh lu lng, nu chng ta cn c v tr lu lng y v thm ch tng thng v n. Cn phi chm dt!

Th l phong tro nhng ngi tin tin tiu lun.

Ti cng rt thch iu ny: th nht, c nhng li n khng cn thit; th hai, qu tht hng i sai lm ca vic c v lu tu, to ra nhng cuc i bt tn. Stalin theo cch nhn ca ngi qun l t vn : cn hng sc lc mi ngi vo hng khc nng cao sn xut to kh nng on kt nhn dn nhm tho mn i hi ca n v v.v... Chuyn i th thao trt tuyn thc hin tt, nhng iu ny v nguyn tc chng c mt gi tr c bit no c, v rng th thao tht s phi thc y mi ngi trn c s khc.

Mt trng hp khc lm ti kinh ngc. Hnh nh, xy ra nm 1932. Moskva b i, cn ti - b th th hai ng b thnh ph tn nhiu sc tm kh nng nui giai cp cng nhn. Chng ti nui th. Stalin t ny

29

tng ny, cn ti th say m vi lng nhit thnh, thc hin ch th ca Stalin thc y nui th. Tng x nghip v tng nh my (thm ch c nhng ni khng c kh nng) u nui th. Sau li bn rn vi cc k lc: xy hm, o ho. Mt s nh my cung cp thc phm cho nh n, nhng mi phong tro qun chng, thm ch tt hn thng dn n nhng iu qui g. V th xy ra nhiu tnh hung chng hay ho g. Nn kinh t khng phi lun lun c b l, cc nh my thng l l v khng phi tt c gim c u ng h. Khi phn pht tem phiu mua thc phm v hng ho xy ra nhiu tr gian ln. Lun l th ny: tem phiu ngha l thiu, x y nhng ngi c bit dao ng, trnh n lut. Trong iu kin nh th trm cp ny sinh. Kaganovich ni vi ti:

- Anh chun b bo co ln B chnh tr bt u cuc u tranh Moskva lp li trt t trong h thng tem phiu. Phi trut tem phiu ca nhng ngi thu li chng phi php bng cch n cp.

Tem phiu cng chia ra cho ngi lm vic v khng lm vic. Vi ngi lm vic - cng nhiu loi khc nhau, iu ny cng mt trong nhng k h a ngi ta n nhng ci xu thm ch c s lm quyn. Chng ti kim tra cng vic ny bng tt c cc c quan, k c cng on, cng an v Cheka. Hng trm nghn tem phiu tit kim. Chnh lc y xy ra cuc u tranh v bnh m, thc phm, v s thc hin k hoch 5 nm ln th nht. Phi trc tin m bo thc phm cho nhng nhng ngi c kh nng thnh cng k hoch 5 nm.

n hm, phi bo co vi B chnh tr. Kaganovich ni ti s c co. iu ny ti rt khng yn tm, thm ch hong: pht biu ti mt phin hp uy tn nh th, ni Stalin s nh gi bo co ca ti. Ch to ti phin hp l Molotov, thi k y Stalin khng bao gi ch to. Ch sau chin tranh, Stalin mi ch to cc phin hp. Vo thp nin 1940 ti phin hp B chnh tr thng bao trm s thn trng. Nhng vo thp nin 1930 s phn tch mt s vn thng l si ni, c bit nu ai t cho php mnh biu th xc ng. C ln, chng hn, Sergo ni cu, ni chung ng l ngi rt nng tnh, sut nh dn u ngoi thng Rozengols...

Ti bo co, k rng chng ti c thnh cng ln. Cn Stalin phn ng:

- Cha , cha u, ng ch Khrusev . Cn nhiu, cn rt nhiu k cp y, cn ng ch ngh rng thc hin xong.

30

iu ny lm ti cht ing: qu tht, ti cho rng chng ti ng, thanh tr ht bn n cp, cn Stalin tuy khng ra khi Kreml, nhng nhn thy bn la o cn rt nhiu. Thc cht th ng vy. Nhng khi chnh ng a ra phn ng lm ti rt mng. iu ny cng nng Stalin trong mt ti.

Cn by gi ti li mt chuyn khng d chu ca ti. Mt thi gian sau, ti bit rng thnh ph Leningrad s lm mt bo co nh th. Ti thch th xem h lm th no? Chng ti vn thng ganh ua vi Leningrad mi vn c cng khai ln khng cng khai.

n ngy hp B chnh tr. Ti n d (ch khng nh s, nhng khch l b cm). B th ng b Leningrad c bo co. B th th nht l Sergei Mironovich Kirov, nhng ng khng c, m b th th hai, mang ci h ngi Litva. Ti t bit v ng ta. Nhng ng l b th ng b Leningrad v th ti cng knh trng. ng lm bo co rt tt: Ngi Leningrad cng lm vic nhiu, duy tr kinh t v tit kim nhiu tem phiu.

Gi ngh, mi ngi ko vo phm n, cn ti c ln b gi li. Stalin, hnh nh ang ch, trong khi nhng ngi gh sau i qua. V th l ti tr thnh mt nhn chng bt c d, khi Stalin trao i vi cu vi Kirov v ng b th n. ng hi Kirov xem ng ny l ai. Sergei Mironovich tr li Stalin cu g c th l tch cc. Stalin ni li, h nhc v xc phm ng b th ny. i vi ti, y l n tinh thn qu mnh. Thm ch ngay c trong ngh ti khng cho rng Stalin, lnh t ca ng, lnh t giai cp cng nhn, li c cch c x khim nh i vi ng vin.

Trong nhng nm u tin ca cch mng, trong ni chin tt c u ngc li. Ti nh, chng ti tn cng v chim thnh ph Maloarkhagensk ca bch v; mt gio vin n ch ti, ngi ny ngu ngc hi chng ti cho hn chc v no nu hn vo ng. Ti gin qu nhng km c v ni:

- Chc v cao nht y!

- Chc g?

- Ngi ta a sng trng vo tay anh v bo anh bn bn bch v. l chc v cao nht y. Vn l chnh quyn X vit tn ti hay khng tn ti. C th c nhiu cch tr li?

- Ch, nu nh th ny, th ti khng vo ng.

Ti ni:

31

- Tt nht l anh ng vo!

Ti i lc vn . Stalin, lnh t, ngi m ti cn phi hc hi quan h tt vi mi ngi v hiu h, th m h phn ng nh vy. Bao nm tri qua, tt c li ca ng vn ng trong c ti nh mt k nim. Mi ngi lu li nhng ngh khng thin cm v Stalin. Li ng t ra khinh b mi ngi. ng b th kia, ngi Litva, theo ngi ta ni, l ngi thng thn, xut thn t cng nhn. Lc c nhiu ngi Litva hot ng cch mng. Chng hn, ti gp mt ngi Litva ch huy trung on 72, s on 9. Cn trong ng, trong kinh t v c trong hng qun c nhiu ngi Litva, v ti lun knh trng h. Ni chung, chng ta ng phn chia theo dn tc. Nn phn chia theo s trung thnh s nghip: theo hay chng cch mng? l chnh. Sau li cn phn chia theo quan h tiu t sn: cn dn tc? Trc y ch ng tr trong x hi mi l c ngha: anh l cng nhn, nng dn hay tr thc? Tr thc, nh ngi ta ni, khi l ng nghi ng. C l trong nhng nm u cch mng tng i t nhng ngi lao ng tr thc trong hng ng CS.

Mt ln na v Ukraina

Nm 1938. Stalin gi v ni:

- Chng ti mun c anh v Ukraina ng u ng b . Cn Kosior s chuyn v Moskva, ch Molotov, lm ph Ch tch th nht Hi ng Dn u kim Ch tch U ban kim tra x vit.

Ti t chi, v ti bit r Ukraina v cho rng iu ny cha ng: cng vic ln qu sc ti. Ti ngh ng c ti, v rng ti cha c chun b cho cng vic m ti phi ngi vo v tr nh th. Stalin ng vin ti. Lc ti tr li:

- Ngoi ra, cn c c vn dn tc na. Ti l ngi Nga; mc d ti hiu ting Ukraina, nhng khng phi ci cn cho ngi lnh o. Ti hon ton khng th ni ting Ukraina c ti, cng l mt im yu. Ngi Ukraina, c bit tr thc, c th tip nhn ti rt lnh lng, v ti khng mun mnh hon cnh.

Stalin:

- Khng, anh lm sao th! Kosior - ni chung l ngi Ba Lan. i vi ngi Ukraina v sao ngi Ba Lan li tt hn ngi Nga?

Ti tr li:

32

- Kosior - ngi Ba Lan, nhng ng y bit ting Ukraina v c th pht biu bng ting Ukraina, cn ti li khng th. Ngoi ra, Kosior c nhiu kinh nghim.

Tuy nhin Stalin cng quyt nh v khng nh rng ti phi lm vic ti Ukraina.

- Vng - ti tr li - ti s c gng lm tt c xng ng s tn nhim.

Trong thi gian ch b nhim, ti ngh Malenkov kim cho ti mt s ngi gc Ukraina t ng b Moskva ( c nhiu) hoc t b my BCHT ng. Ngi ta ni cho ti bit ti Ukraina do b bt b by gi chng cn mt ng tnh u vin thm ch Ch tch Hi ng dn u (l ph ca ng ta) cng chng c na, khng c tnh u vin v thnh u vin thng v na, cn BCHT CS(b) Ukraina - khng cn mt trng ban no c. Ngi ta phi chn B th th hai. Malenkov b nhim ng ch Burmistenko lm B th th hai. Burmistenko l ph Malenkov - lc y lnh o Ban t chc BCHT CS ton Nga (b). Tuy c bit nhau, ti bit rt t v Burmistenko,. ng li cho n tng rt tt, ti v ng ta tnh tnh kh hp,

Ti trao cho Burmistenko quyn thu nhn nhng ngi, m c th ko theo khong 15-20 ngi na. ng gom c, hnh nh, 10 ngi t cc ban ca BCHT v c s ng Moskva. T c s ng Moskva c Serdiuk v mt ngi na. Serdiuk lc y l B th th nht hoc th hai mt Qun u th . ng l ngi gc Ukraina, ni ting Ukraina rt tt.

Mi ngi n Ukraina, gp Kosior. ng thng bo cho chng ti v tnh hnh phc tp v lm quen vi cc cn b cn li. Chng ti tin hnh Hi ngh ton th ng Ukraina. Kosior gii thiu ti v Burmistenko cho Hi ngh ton th BCHT CS(b) Ukraina. Ngi ta b xung chng ti vo Plenum, bu cc u vin B chnh tr v cc B th BCHT. Kosior - khng trng. Grigori Ivanovich Petrovski tri qua tt c cc bin c ti Ukraina, nhng li bo th, mc d ng ta qu tht cha g n th.

Chng ti bt u lm quen vi cng vic. Ukraina dng nh c cn bo qua. Nh ti ni, chng cn ly mt b th tnh u, mt tnh u vin. Thm ch Thng v Thnh u Kiev cng khng c. B th ng CS(b) Ukraina l Evtusenko. Stalin c quan h tt vi ng. Ti bit Evtusenko rt t, ch gp nhau Kreml, nhng cho rng Evtusenko xng

33

ng v tr ny. Ti thch ng. Bng nhin c in t Moskva: Evtusenko b bt.

Ti khng bit ti sao ng b bt. Lc ch c cc li gii thch chun - k th nhn dn; mt thi gian sau, ngi ny th ti, v li sau mt thi gian t tay mnh a ra bng c vi ngi no tip theo, to ra n tng xc ng ca v bt giam.

Stalin gi ti v Moskva v ngh ti th chc ca Evtusenko, ngoi Ban th k BCHT CS(b) Ukraina, cn c Ban th k U ban ng vng v thnh ph. iu ny khng th hnh dung c. Nhng Stalin ni:

- Anh hy t chn nhng ngi gip vic.

Ti chp thun, nhng s chp thun ca ti cng khng cn thit. c sn ngi ca BCHT gii thiu, v ti phi ng . B th th hai thnh u c bu Serdiuk, cn b th ng khu vc - Sevchenko. Chng ti bt u lm vic. Dn u vin ni v Ukraina l Uspenski. Ti bit Uspenski, khi cn l b th Thnh u Moskva. ng l ton quyn Dn u vin ni v ngoi Moskva, cn ti thng hi m vi ng. Bo co ca ng cho ti v tnh hnh cng vic gy cho ti lc mt n tng tt. Sau ng l c b nhim T lnh Kreml, t y ngi ta c ng lm Dn u vin ni v Ukraina. Ti cho rng ng ta s thng tin ng cho ti v gip ti.

Uspenski y mnh nhng hot ng si sc. Nh c gii thch sau khi Stalin cht, chnh ng nh gc BCHT bng cc bo co v k th nhn dn. Cc v bt b c tip tc. Ti nh, Uspenski t vn bt Rylski. Ti phn i:

- Sao th anh? Rylski - nh th ni danh. Ngi ta buc ti ng ta theo ch ngha dn tc, nhng ng ta l dn tc no? ng l ngi Ukraina chnh hiu, phn nh cm xc dn tc Ukraina. Khng th ngi Ukraina, ni ting Ukraina, li c coi l ngi dn tc. Anh cng l ngi Ukraina!

Nhng Uspenski khng thay i. Ti thuyt phc ng ta:

- Hy nh, Rylski lm th v Stalin, m bi th thnh li mt bi ht. Bi ht ny tt c Ukraina u ht. Anh mun bt ng ta phi khng? Chng c u!

C nhn ti cng khng bit Rylski. Ti bit bi th ting Ukraina ca ng (khng th khng bit bi ny), ng v ch th thi. l mt ngi c c tnh, bit bo v li ch dn tc Ukraina, bo v ngn ng ca nhn dn

34

Ukraina, pht biu mnh, dng cm by t v cc vn khc nhau. iu ny cng l ci c buc ti ng theo ch ngha dn tc xp vo hng ng k th nhn dn.

Sau mt thi gian Patozinski v Litvinchenko-Volgemut n ch ti. Ti bit Patozinski, ng hn l bit ng ch Stalin, ng l ca s, mt con ngi. H k rng, trong t ngi nhc s sng tc nhc trn theo li th ca Rylski v Stalin. Tt c Ukraina ht bi ny, cn ng ngi trong t - ngi theo ch ngha dn tc. Ti ra lnh Uspenski trnh ti l do g bt nhc s. Uspenski mang ti liu n. Xem qua, ti pht hin rng chng c c s no gian ng ta c. Ti ni Uspenski rng ng ta hp tp khi bt b. Ti cho phi th Patozinski ra. Ti khng nh, ngi ta th Patozinski theo ch th ca ti hoc ti bo co cho Stalin. Tm li, ngi ta th Patozinski, v ng tip tc nhng hot ng ca mnh. Sau ny ng l Ch tch Hi nhc s Ukraina (ng mt sau chin tranh). C n 1-5 hay l k nim cch mng thng 10 ti nhn ti nhn c nhng li chc mng t v v con gi. Ti hiu l s cm n cu ng khi t v ci thng lng. Tnh hnh lc l nh th y.

Ngi ta y nhiu ngi ti Ukraina thnh k th. Tchianibeda, Ph ch tch Hi ng Dn u ti Ukraina l con ngi tuyt vi. Ti bit ng t khi ng l cai th ti Donbass v hc kho k thut trng trung cp m Yuzovk. Sau , khi ti l b th Qun u Petrovsko-Marinski, th ng lm vic cng vi ti qun l cng nhn m qung Karpopsk (by gi l m Petrovsk ti Voznesensk-Donesk. Tm li, y l con ngi tt, thng thn, thm ch tng chin u trong hng ng Hng qun. Him khi cai th ng lng vi ngi bolsevich v tham gia trong ni chin pha Hng qun. Bng nhin ngi ta ngh bt ng v ngi ta trnh ny chng c.

Khi ngi ta bt ph ch tch th nht, th Hi ng Dn u Ukraina tr thnh trng: khng c Ch tch Hi ng dn u, m cng chng cn ph ch tch na. Ti t vn vi Stalin l phi tm mt ngi vo chc Ch tch Hi ng dn u. T trc, chnh Stalin ni vi ti l Dnepropetrovsk cng khng c Ban th k tnh u. Tnh Dnepropetrovsk lc rt rng. Chim gn 1/3 Ukraina. N gm Dnepropetrovsk ngy nay, Zaporosk thm ch mt phn tnh Nikolaievsk. Stalin, hnh nh lo ngi v ln xn Dnepropetrovsk, s ngnh luyn kim sa st. Trc y B th tnh u y l Khataevich, nhng ng b bt t trc khi ti n. Stalin ngh:

35

- C th c Korochenko xung c khng?

Korochenko lc y l b th tnh u Smolensk. Tt nhin ti ng ngay lp tc:

- Cho ti Korochenko!

Chng ti thnh lp tnh u v thnh u. Ti i khp ng n tng nh my, tho lun si ni, lm quen vi mi ngi, nghin cu tnh hnh. i n Zaporoz, Dneprodzerzinsk. Ti Dneprodzerzinsk ti lm quen vi t ng ca cng nhn v k s, trong s ny c Breznev. Chng ti thc y cng tc ng, lp ra s lnh o ca ng. Lc xut hin Kornies. ng l b th Qun u Dnievpetrovsin. Ngoi Breznev Dneprodzerzinsk cn a thm ngi na, B th Tnh u tuyn hun.

Ti Donbass B th tnh u l Pramek, ngi Litva. ng n Donbass lm, hnh nh, tnh Gorky v c coi l b th tt. t nhin Stalin gi ti v ni ti cn phi v gp Stalin, v rng Pramek b bt. Ti cng khng gp ng ta na. Ngi ta a Serbakov n , Serbakov trong thi gian l b th Thnh u Moskva. Ti c ngh tip mt ngi khng ni ting. Chng thanh nin p trai v kho mnh bit bao. Anh t gii thiu, ni rng anh gio vin, b bt, ngi trong t, va mi c th, n thng ch ti mun thng bo rng ngi ta nh v hnh h anh, tm bng chng Korochenko l gin ip hong gia Rumani v ni ny ang l trung tm gin ip chng chnh quyn X vit, li cho Rumani. Ti cm n anh ta v thng bo ni rng l iu vu co, cng vic ca k th. Chng ti nhn vic ny, thy yn tm. V cuc ving thm ny, ti thng bo bng vn bn cho Stalin, ng ni gin. Nhng khi ngi ta gi ti v Moskva v vn g , th ti cng trao i kin. Lp tc mt iu tra vin v v vic nghim trng c c n (theo ti, ng ch Seipin, by gi khut) lm r bn cht s kin. T ra l trong v ny c 3 hoc 5 ngi no y can d. H xo xo nhng li buc ti nh th chng Korochenko. Kt thc nh vy v ngi ta bt v bn h.

Stalin tn nhn, git cn b, nhng mt khc - ng cng lo s trong lng! ng th hin ni lo s, tht ra, bng phng php h khc, nhng d sao chng na y l ni lo s bo v cn b. ng khng rng lng nhng nhn vin an ninh ny. iu ny cng to iu kin lm tng mi thin cm ca ti vi Stalin. S tn nhn v s bt cng ca ng, m chng ta by gi nhn thy, thi chng ti khng thy c. Ngc li, nhng s

36

xu xa ca ng li c coi l tnh cng quyn v kin nh trong cuc u tranh v t quc X vit, v s vng mnh ca n chng li k th. V sau ny Stalin rt hay tr li trng hp Korochenko. Lc vui v, ngi bn vi gi lin ng thng nh li:

- Ch, samurai th no?

ng khng gi l Korochenko m l samurai. Ti i hi 18 nhng i biu pht biu thnh thong kt thc bi ni ca mnh bng mt li do chng Nht bn: y, samurai th y! Korochenko rt cu th trong nhng li. ng qun h tn c ngi thn, ln thn. Ch Samurai vi ng l khng gy gn, v v th ng kt thc bi ni ca mnh nh th ny:

- Chng ti s cho nhng Samurai ny chic ngi bt!

Samura vn nh th. Stalin, ni mt cch khc i, cng khng gi na cho n lc cht.

Ti c Stalin gi n:

- Ny, ch y samura th no?

Ti tr li:

- Vng, Samura b lin quan vi hong gia Rumani.

Stalin a:

- Hay l vi hong hu1? Hong hu bao tui nh?

Ti tr li:

- Vua hy v thnh nin, nhng cn thi hu. ng ta lin quan ti thi hu.

iu ny lm cho chuyn bun ci hn. Tt nhin l chuyn a ri nc mt, nu nh li tnh hnh lc y. Chnh ngi buc ti Korochenko, xt ra, l nhng ngi t hc, nhng h c o to tm kim k th nhn dn. Th l h tng tng, thanh lc, tm kim, bt b. Vic cng tc vi Rumani v sao c nhc n? Khu vc ny nm Vinius gip gii Bassarabia. Cheka phi lm vic chng tnh bo Rumani. C ai trong s Cheka ny sinh ngh buc cho mt ngi no y lm trm gin ip - ai th? Ch tch Hi ng Dn u Ukraina Korochenko. Ti gi thit rng ch ring tnh tit ny, Stalin bit Korochenko v cng bit rng Korochenko khng c kh nng phn bi, cu. Nu nh khng c iu y, th kt qu i vi Korochenko khng bit ra sao?

37

Ti Ukraina, tt c hng ng cao cp, trong mt s bc, lnh o cng nhn b git. i ln ngi thay cn b v mi y li bt v git. Tr thc Ukraina, c bit l nh vn, nhc s, ngh s v bc s, cng b theo di, b bt v trn p. Thm ch c nh th ni ting nh hot ng chnh tr, nh Mikola Platonovich Bazan, ngi m sau ny tr thnh ng vin, mt ngi trung thc, d mn, trung thnh vi t quc X vit v CS, cng b cng kch, i hi nhng lun chng c bit khng bt giam ng. Cn Petro Panch? Cng l mt nh vn ln ca Ukraina. Ti khng bit ng bo v mnh nh th no. Ngi ta theo di ng v hn na t gic nh vn, cng vi nhng ngi m ng lm vic. ng tic, ng ta c phn nghin ru. Nhng b mt ny khiu khch ng ti mt cuc hi ni chuyn no , cn sau mi vic c chuyn i, c xo xo, v th l nhng giy t bt giam sn sng.

Mt s b mt n thun l nhng tn bp bm, c tuyn chn bi chuyn mn phanh phui k th nhn dn. H khng b tt c mi ngi, lo xc tuyn b cng khai: Ngi ny - k th nhn dn. Buc ti ny cho mt ngi, li cun s ch , cc c quan NKVD bt u vo vic. iu tra, tt nhin, c lm b mt, gn cho ngi ny ci mc tnh bo, sau chng minh rng qu tht y l k th nhn dn. Ti nh, c mt tn v li nh th (qun h tn ca n), th trng c quan Nng lng Kiev (U ban nng lng Kiev), hn i khp ni buc ti mi ngi theo ln lt; ai cng run s trc hn. Ti cuc hp ng u thnh u, hn buc ti Serdiuk, b th th hai thnh u. Ti phin hp sau ti buc phi ch to phn tch iu buc ti ny. Nhng s liu, buc ti nhng ngi trung thc, khng tn ti. Nhng hn khng nh rng k th nhn dn cng ngi y. By gi th chng cn chng c, bng chng no ht. Kh cho bn lu manh h hng.

Ngi ta k cho ti nghe mt trng hp khc. Bc s Medved l mt chnh khch Ukraina. Sau chin tranh ng lm vic ti B ngoi giao, l thnh vin on i biu Ukraina do Dmitro Zakharovich Manuilsski dn u ti Lin hp quc. Ti ng gii thiu tt v Ukraina. ng ni:

- Gm ln, gm ln con gu Ukraina.

Qu tht ng ta cng c ging gu, v tnh kh l. Nghe k (trc y, hnh nh, ng l ph lnh o mt c quan y t Kiev, hay l Kharkov) trong mt hi ngh ng, mt ph n no y bc ln v ni, ch vo ng:

38

- Ti khng bit con ngi ny, nhng theo mt ti nhn, th ng l k th nhn dn.

Cc bn c th hnh dung c khng? Nhng Medved (nh ngi ta ni, ng cng l mt con gu) khng lng tng v ni:

- Ti khng bit b ny, ngi va pht biu chng ti m ln u nhn thy, ti khng bit b, nhng theo mt ti thy th b l mt con .

Ch ng mi c t ng truyn cm hn. Sau chuyn ny tr thnh tiu lm truyn ming khp Ukraina. iu ny cng cu Medved. Gi nh Medved chng minh rng ng khng phi lc , khng phi k th nhn dn, m l mt ngi trung thc, th c th lm cho ngi ta nghi ng mnh. Coi y l li tuyn b in r, th ti, tuy nhin, c ta khng phn cng cu ni ca ng, ngc li, cn c v. Lc y tnh hnh khng khip nh vy.

Quay li vic ti tr v Ukraina. Kosior ra i. Ngi ta a ng i cng tng i m. Khng phi th, tt nhin, phi i km Kosior t Ukraina, ng tng bao nm trong ng b bao nm xy dng ng b Ukraina. Kaganovich k cho ti t trc khi ti v Ukraina rng c mt ln Kosior cho ng tip xc vi cng tc ng, bng cch c bi ging v chnh tr kinh t hc trn i Vladimir Kiev:

- Chng ti i do hin ln cnh p b tri sng Dnepr, v ti nghe ng ta. Thc t y l mt bi hc. Trong lc i do, Kosior c bi v chnh tr kinh t hc.

Grigori Ivanovich Petrovski v tinh thn cm thy Ukraina rt chn. Ti nghe nhiu v Petrovsk t trc cch mng. Chnh Petrovski c bu vo ngh vin t tnh Ekaterinoslav. Bu cho ng l cng nhn Donbass Ekaterinoslav. C ln trc cch mng ti c mi n cuc mit tinh ch nht ti mt ci thung lng tho nguyn, Petrovski pht biu. Ti n, mit tinh bt u. Cnh st nh hi thy ng ta, th l khng xong. Ti Donbass rt nhiu vic gn ti tn Petrovski. Nhng m, ni ti tng b th Qun u nm 1925-1926, gi gi l m Petrovski. Cc m by gi c gi nh th. Chnh trong vng cc m ny c nhng cuc mit tinh... Grigori Ivanovich gn 60 tui. C nhiu kin phc tp cho l ng khng theo ng li chung ca ng, v th c thi thn trng i vi ng, ti cng thn trng nh th. S thn trng ny ti hc t Stalin. Ti ni vi Stalin rng Grigori Ivanovich gn 60 tui, c phi khen thng, v th ti mun hi lm th no? Stalin nhn ti:

39

- 60 tui? Tt. Lm ba n mng ng y ti gia nh. Mi ng cng v con v ngi thn ca ng y, ch th thi, khng thm ai.

Ti cng lm nh th. Trc Grigori Ivanovich gp cnh au lng trong gia nh: con trai ng b bt. Ti bit con trai. Anh ta l t lnh s on v sn Moskva. Khi cng tc Moskva, ti n d ngy l s on ny trong tri h. Lonid Petrovski khi c coi l mt t lnh tt. Anh con r ca Grigori Ivanovich (con trai Kosiubinski) cng b bt v b bn. Con gi ng (v Kosiubinski) sng vi Grigori Ivanovich. Bn c th t hnh dung tnh hnh trong gia nh phc tp th no, Grigori Ivanovich mc cm th no v c x th no vi ng: con trai ngi t, con r b bn.

Ba n c lm nh ngh cui tun. Grigori Ivanovich c mi. Tham d c gia nh ti, gia nh ng, n ung, nhc... chc sc kho ng. Grigori Ivanovich, tt nhin, trng rt chua xt, c ti cng khng vui g. Mi vic xy ra tng i hnh thc, cng thng, Grigori Ivanovich co t rt nhanh v i khi. Nh ngh ca chng ti bn cnh, ch dm bc chn t nh ny sang nh kia.

Sau ny Stalin k l Grigori Ivanovich c mi v Moskva. Sau , mt nhn vin Cheka thut li cho ti rng sut trn ng i ng kh lo lng, c bit khi v Moskva, hnh nh ch i b bt. iu ny c th dm lm. Stalin c th lm mi chuyn

Chng ti by gi a ra nhng ngi khc. Nhng nhng ngi m chng ti a ra li khng c thm nin trc cch mng, khng c ngun gc, tng tch nu ni v hot ng cch mng. Cc ng ch ny phn ng l qun nhn. V li, lc a ra tt c nh th.

Li k v ng b Kiev. B th th hai tnh u Kiev lc l Kostenko. ng cng tc ch ti thi gian rt ngn, ngn chng bao lu b bt. Ti ngc nhin: ngi thng thn, xut thn nng dn, nng trang vin, sao li lit ng ta vo hng ng vi k th Lin X? Ti khng th hiu iu ny v quyt nh ni chuyn vi ng ta. Ti n NKVD. ng c dn t phng giam. Ti hi ng, cn ng th lun xc nhn:

- Nhng ngi nh th... nh th... cng tc vi ti trong vic ny.

Ti hi ng:

- Cn ai na?

- Chng cn ai na!

40

Vy, cng tt, ti cng vui lng l u nhn thy im cui. ng qu tht k th nhn dn, ti khng cn nghi ng, v rng ng bnh tnh xc nhn iu ny. Dn u ni v ni rng ng ta s b kt n t hnh.

Trong thi gian y xy ra mt trng hp, trc khi b bn ngi ta bt thnh lnh ch ra nhng nhn vt khc v nh th to ra mt chui bt tn k th. Ti ni:

- Nu Kostenko cn ch ra mt ngi no , th ti ngh khng bn, vic ny li xem xt.

Thi gian tri qua, Uspenski trnh ti l Kostenko b bn, nhng trc khi cht, ng cn nh ra Cherepin, tng l B th th hai ng b vng Kiev. Mt con ngi tt nh th, hiu r cng vic ca mnh, li l nng nghip, gn gi nng dn. V li, khng cn phi lm cho Cherepin thch ng, v rng bn thn ng l nng dn.

- Ti sao - ti hi - Cc ng ch lm nh th phi khng? Ti tng yu cu cc bo lu ng ta c th i chng vi ng ta. Ti ng rng Cherepin c th can d m mu no . Cn by gi ti khng th bit mt iu g na, v rng ngi khai ra ng ta cht. Lm sao c th kim tra?

Ti gi Malenkov:

- ng ch Malenkov, ngi ta a bng chng v Cherepin, nhng ti khng tin, khng th c iu ny c.

- , anh khng tin, c cho ngi ta lm vic.

Thi y, l s ng h to ln t pha BCHT ng u l Malenkov: ng gi gh Ban t chc. Hai ba ngy sau, ng gi cho ti:

- Anh bit, c th l th, tt nht a Cherepin ny n ch khc? Ai bit ng ta? C th l tt c... C kh nng l ng ta qu tht b li ko?

Lm g c g na? Ngi ta chuyn ng. Ti a ra ph Dn u ng ph trch nng nghip, chn nui ra thay. Mt b th tnh u mi c a n. Ti ngh chia Ukraina thnh tng vng ln hn gim bt bao trm cng vic lnh o. Chng ti chia vng Sumskaia. Ti gi cho Malenkov:

- D sao chng na ti cho rng chng ti hiu ng Cherepin, ng l mt ngi trung thc. Ti ngh a Cherepin lm B th tnh u Sumskaia.

41

Malenkov ng , v Cherepin lm vic n khi chin tranh. Khi bt u chin tranh, chng ti iu ng cn b vo cc hi ng qun s lin qun. Ti b nhim Cherepin lm u vin mt hi ng qun s, hot ng Odessa.

Chin tranh m u vi Hng qun rt d. Ti bit Cherepin cht khi rt lui. Ngi ch huy b git hoc b bn, cn Cherepin mt tch. Ti cho rng ng cng b git. ng l tng, trong qun phc, v qun c bit rng ng l ngi ch huy. nng cao tinh thn qun i ca mnh h chn theo nghi l k th ca mnh - cc v tng ca chng ta. V tng cng c chn danh d, Cherepin mt tch. ng kt thc cuc sng ca mnh nh mt ngi con trung thnh ca CS, ca nhn dn, ca t quc. Cn bao nhiu ngi nh th na? Hng nghn, hng nghn!

ng, chnh hng nghn nhng ngi v ti b bt trong nhng nm , c nhng ng vin, nhng ng vin d b, c on vin thanh nin. Ni ring, tt c gii lnh o cao cp t nc. Ti ngh rng gii lnh o ny cng b bt v cht chng ba th h lnh o nu khng phi l hn! S lnh o b t lit, khng th iu ng c ai c nu thiu s chun y t pha NKVD. Nu NKVD nh gi ngi ny ngi n l tt, th ngi c iu ng, v ch c ngi ny c iu ng. Nhng ngay c s chun y ca NKVD cng khng em li mt m bo no c. Xy ra trng hp, khi b nhim mt ngi, chnh xc sau mt vi ngy ngi y li b bt giam. y cng c nhng li gii thch: xut hin nhng cuc hi cung thm k th nhn dn, ngi ny cho thm nhiu bng chng vch ra ngi khc, ngi giu mt kh k v khng b vch mt kp thi, c iu ng vo lnh o. Sau t ra l ngi y cng nm trong m mu v cng l k th nhn dn. Tt nhin y l li gii thch khun mu, nhng n c logic ca n, v rng qu l mt ngi b bt no khai ra nhng bng chng. Cn nhng bng chng tip theo cng mt ngi no trc y khai ra bng chng. V nh th hnh thnh mt chui khp kn v o c ca lnh o, da trn s t tiu dit mnh. N l nh th. Hm nay ngi i din mt ng b no y vch mt nhng ngi b bt sm hn, th ngy mai c bn thn n cng khng cn, iu ny cng c li gii thch, dng nh, anh ta hng hi vch mt, v rng chnh anh ta cng can d v che du s tht. Li gii thch vi cc bn nh vy!

Mt th d r rng hn l v Furze. Furze lm vic Ukraina nm 1920. Lc ti cn cha bit ng, v rng ng l ngi th , thnh ph,

42

lm vic lc th Kiev, lc th Odessa, Kharkov, by gi thm ch ti khng bit chnh xc. Nhng l mt h ln. Mt h lng danh, khi ti lm vic Moskva thp nin 1930. ng l nh t chc rt tt, nh tuyn truyn gii v nh qung co c bit a s liu, bit lm tt qung co. Th, ng ph php v chun b ct nhc Nikita Izotov. Ti ni rng Furze sinh ra Izotov, Stakhanov. ng t chc v t tay mnh ph php chin s thi ua Izotov ca m, t chc in n v chiu phim. Tm li, lm mt qung co ln, v Izotov qu l tr thnh anh hng. T , i n mt s tuyn truyn c bit ca nhng thnh tn nh vy. Th l xut hin mt ngi k tc Izotov.

C ln, ti nh, Kaganovich hi ti:

- Anh bit Furze ch?

- Ti bit trn mt bo thi, cn trong cuc sng ti cha gp ng ta.

- Ti bit rng l mt ngi rt c kh nng. Gi nh nhn anh ta v ch chng ta Moskva.

- Ti khng bit nhn ng ta nh th no, nhng nu c th, th cng c. l mt ngi hu ch cho cng tc ng b Moskva.

Kaganovich khi y l b th BCHT ng, thnh ra i vi ng khng kh khai thc nhng iu mong mun. Ti khng bit, v sao ng li hi kin ti. Hnh nh mun chun b ti hiu ng s b nhim. V Fuzer chuyn v lm vic v Moskva, m nhn b phn dn vn, trin khai tt v ti hi lng. Uy tn ca ng trong thnh u v BCHT l cao. Ti nh, Molotov gi ti v hi:

- Anh thy th no, nu chng ti ly Furze ca cc anh? Chng ti mun b nhim ng ta lnh o i pht thanh.

Ti tr li:

- Tt nhin Furze, hnh nh s lm tt vic , ti ch tha thit yu cu ng ly ng ta i, v rng ch ti ta lm vic vui v v sng ng. i vi Thnh u Moskva y l mt mt mt ln.

Molotov ngng cu chuyn, nhng ti ngh, ng khng ng vi ti. Qu thc ng ngh nu xut hin mt cn b tt, th phi phi iu ln mt ch cao hn ch trc. Chng ti chun b hp. Furze ngh cho ng ta hai ba ngy chun b. ng mun ra ngoi thnh, v nh ngh gn h Khimki. Stalin v Molotov trong thi gian y khng c mt Moskva, h ngh Sochi. Moskva cn Kaganovich v Sergo Ordzonikidze. Ti bit

43

chnh xc iu ny, v khi ti r n Kaganovich, thng gp Sergo . H thay tho lun v cc vn khc nhau, chun b bo co cho Stalin. Trong thi gian y c v n khng phi vi Zinovev, cng khng phi Rykov, khng phi mt nhm no khc, m ti n ch Kaganovich. C Sergo , v ti phi ch phng i cng vi Demian Bednyi. Kaganovich bit ti n, lp tc ra n v dn vo bung trong. Ti i theo. Demian Bednyi cng i cng ti. ng c trao nhim v pht biu chng li mt nhm chng ng, ng phi lm th v ng ngn ch giu v ln n h. Bui hp cng nh mi ln. ng a phng n mt, sau phng n th hai, nhng tt c mi ngi khng chp nhn. Cn phng n, m ng mang n khi i cng ti, cng khng c chp nhn, theo cch ngh ca Kaganovich v Sergo. Ngi ta nh nhng ph bnh ng ta. Demian, mt ngi to ln, bo c ch, bt u gii thch v sao khng lm c:

- Khng th, ti khng th. Ti c gng ht sc, nhng khng th, ti ta nh ci gi rch, khi ti bt u ngh v chng. Ti khng c nng lc sng to.

Ti kinh ngc bi qu ci m ca ng. Demian Bednyi ra v. Ti khng nh Sergo Kaganovich phn ng ra sao, hnh nh, ng chn ngn v s th nhn thng thn nh th. iu ny ngha l ng ta c s thng cm no y vi nhng nhn vin ca mnh. ng nhin, ti khng v tr Demian Bednyi, v ti tin BCHT ng v ca Stalin khng c li.

Tr li vi Furze. Bt ng ti nhn tin ng t st bng sng. Ti ngc nhin. Lm sao con ngi yu i, si ni, tr kho, li bng t st? Lp tc ngi ta nht xc v giy t m ng phi chun b. Pht hin nhng bc th di dng vn t, gi cho cho Stalin v cc u vin B chnh tr. Vic bt Livsis xy ra trc v ng t st. Livsis l ph Dn u giao thng lin lc. l ngi ht sc si ni, mt nhn vin Cheka trong thi gian ni chin. Ti khng bit ng ta thi k y, nhng theo ngi ta ni, ng ta ni ting l mt cn b rt nng n. Tng c lc ng ng h Troski, nhng nhng nm l ph Dn u, th ng ng v pha ng. Vn ch ngha Troski i km vi nhng khung cnh v khng l i tng tranh ci, ci ny, ni chung, l mt thi k ca cuc i Livsis, b phn xt v ghi vo s en. Nhng chng tch ny treo trn u Livsis, ng l ngi bn ln ca Furze. Sau ngi ta li bt mt ngi no y, cng l ngi trong nhm, gn gi vi Furze v Livsis.

44

Th ca Furze ch yu minh oan cho Livsis. Hnh nh ti liu ny c gi lu tr. Tc gi rt cao Livsis, rng y l mt ngi trung thc, vng tin vo ng, khng phi Troskit. Tm li, hnh thc lch thip, khng tho m (v vit cho Stalin) ng mun tc ng n Stalin Stalin thay i quan im ca mnh ngng cc v bt b hng lot. Furze cho rng nhng ngi Cheka ang bt b. Tc gi kt thc bng cch t st, v khng th cam chu vi bt b v t hnh nhng ngi v ti. ng ni nng nn v Stalin. Ni chung trong th, ng gi tt c u vin B chnh tr l nhng ngi t nhiu c tnh nnh b.

Ti mang th ny cho Kaganovich. Kaganovich c to th cho ti nghe. ng khc nc n khi c. Phi mt lc lu ti mi bnh tm li. Ci g th, Furze t st? Hnh nh Kaganovich qu l rt trng Furze. Lc y Kaganovich ni vi ti:

- Anh hy vit mt bc th ngn cho Stalin phn pht n cho tt c u vin B chnh tr.

Ti lm ng nh vy. D trong v t st, ng n trnh chn ct. Chn ct Furze chnh chng ti, ng b, v c U ban Moskva.

Sau mt thi gian, gn ma thu. Stalin, sau khi ngh, quay v Moskva. ng gi ti n. Ti n, hon ton khng c g ng vc c. Stalin ni:

- Furze t st, mt ngi h hng!

Ti kinh ngc v rng cho rng Kaganovich mc no y phn nh s nh gi ca Stalin. Kaganovich khc nc n khi c th, th bng nhin quay ngot li:

- Anh ta v vo mnh s dng cm, gn cho u vin B chnh tr nhng tnh cch, vit tt c nhng li tho m nhm vo u vin B chnh tr. iu ny anh ta l mt thng gi di. Anh ta l Troskit c ngi ng ch hng vi anh ta Livsis. Ti ku gi ng ch hy ni v iu ny. Anh ta khng phi l mt ngi trung thc, khng cn thng tic anh ta.

Ti rt au kh sau , ti tin Fuzer v cho rng y l bc th chn tht, mt ngi c gii ti trc khi cht. ng khng ni g xu v ng, v lnh o, ch vit ci g Livsis v nhng ngi khc, ngi m ng ta bit - nhng ngi t trng. Bng ci cht ca mnh ng mun thu ht s ch ca ng i vi s tht l ang b git cht nhng ngi t trng v trung thnh. i vi ti, y l n mnh. Kaganovich sau ny khng quay li

45

chuyn Furze. Tr nh ng b km. Kaganovich, hnh nh s rng ti c th lc no y ni cho Stalin bit ng khc nh th no. Ni ring, ng cng gi pht tn ti liu ny cho cc u vin B chnh tr v cho Stalin.

By gi ti ni vi li v bn n cng khai vi Rykov, Bukharin, Yagoda, Zinovev, Kamenov. Ti ch nh l m. Ti c mt ti nhng phin to ny tt c mt hoc hai ln. Mt trong nhng cc bui x phng nh nh Lin bang. Ngi buc ti l cng t vin Vysinski. Ti khng bit, c th ai l ngi bo cha, nhng h c mt. c c i din cc ng anh em v thm ch, hnh nh, c i din bo ch cc nc t sn, nhng ti khng dm chc. ng, theo tr nh ca ti, v cng chng n ni quan trng, v n c vit v in c nc ngoi. Ti nghe nhng cuc hi cung nhng b co, kinh ngc v cm phn, nhng ngi cp cao nh th, nhng lnh t, u vin B chnh tr, nhng ngi bolsevich c thm nin cch mng, li lin quan vi tnh bo nc ngoi v t cho php tc ng lm hi t nc. Ti mun k bn thn ti hp th nhng li th nhn ca cc b co trong thi gian y. Ngi ta buc ti Yagoda tin hnh tng bc Macxim Gorky nhanh cht, nhng chng c l: Gorky thch ngi si, h thng qua li thmn nhau. Yagoda ch n nhiu ci nhm lm cho Gorky b cm lnh, chnh iu ny gy ra bnh v gim th Gorky. Ti cng kh hiu iu ny. Ti cng thch si bng ci v ni chung cng thch. Mt ngi kho mnh t iu chnh ci. Khng th a Gorky vo ng ci hoc nng ng. Ngi ta n rng, ngi ta lm cho Macxim Peskov, con trai Gorky, cht v sau c Gorky cng cht, cn Yagoda c vai tr no trong v ny.

Theo bn cht ca v vic, ti kh ni iu g. Ti ch thng tic ci cht Gorky, ti nghe chng c dn ra vi cht ph phn. Yagoda khng cng nhn t nhng ng ci to nhm mc ch ny. Ti nh cng t vin hi Yagoda:

- ng v con du Gorky c nhng quan h no khng?

Yagoda bnh tnh tr li:

- Ti ngh khng t ra nhng cu hi nh th ti khng mun lm au lng tn ngi ph n ny.

Cng t vin khng i tr li, sau vn ny kt thc.

R rng, cc bn n c thc hon thnh - nhng bn n cng l lng. Tt c nhng ngi ny u b t hnh, b git nh l k th nhn dn.

46

Nh th cho n by gi h vn cn k th nhn dn. Ni th, v rng sau i hi 20 chng ti minh oan hu ht nhng ngi v ti, nhng cn nhng ngi b x cng khai, chng ti khng minh oan, nhng khng phi v rng c chng c ng. Thi y tnh hnh thay i. Ti hi cng t vin:

- ng l c chng c tht ca nhng b co khng?

Chng c bng chng no c! Theo ti liu, c thi phng trong v ny, ni ring, h khng ng b buc ti, ngay c vic bt giam na. Cng t vin Rudenko bo co nh th cho u vin on ch tch BCHT ng thp nin 1950.

V sao khng minh oan cho h? Ch v sau i hi 20, khi chng ti minh oan nhiu ngi b bt oan, nhiu ngi trong v ngoi nc phn ng d di. Nhng ngi lnh o ng anh em cng lo ngi, v s kin ny lm lung lay ng ca h. Phn ng d di bn n ny l ng cng sn v Php. Trong bn n ny, theo ti, c mt Moris Torez, Palmiro Toliatti v nhng ngi lnh o CS khc. Chnh h mt thy tai nghe, tay s thy v hon ton tin vo c s buc ti. B co t th nhn ti, v n r, v h tin nh th khi v nc, mc d thi phng Ty, v c Lin X nhng bn n ny c bn ci rt mnh. K th ca chng ta s dng chng tuyn truyn chng CS, chng h t tng, chng h thng x vit. Cc CS bo v, chng minh tnh hp php, c s ca bn n, tt c u c c s, tt c c chng minh bng nhng chng c v nhng li th nhn ca chnh nhng ngi b kt n.

Toliatti (CS ) v Torez (CS Php) hi chng ti, v tuyn b rng nu minh oan cho nhng b co trong nhng bn n ny, nhng bn n tin hnh cng khai, th s to gy ra s mt lng tin i vi cc ng anh em, c bit i vi nhng i din ca cc cc ng mt trong phin to. L nhng ngi chng kin, h bo co cho ng mnh v chng minh rng nhng bn n da trn c s nhng chng c vng chc v theo ng lut php. Chng ti tho thun s khng minh oan cho h, nhng s chun b mi vic cn thit lm iu ny.

C cng t vin lun ti, chng ti x kn, v nhng ngi ny cng l nn nhn s chuyn quyn. Chng ti khng cng b quyt nh ca mnh, nh ngi ta ni, v li ch ca ng, ca h t tng, s nghip chung. Chng ti khng mun h cng nhn nhng chng c v cn c ca bn n ny k th s dng chng ng anh em, chng nhng ngi lnh

47

o ca h l Moris Torez, Palmiro Toliatti nhng ngi khc, nhng ngi nhng ngi Macxit-Leninit thc s, cng hin sc lc ca mnh cho s nghip cng nhn.

Chng ti khng cp ci cht ca Troski. Chng ti khng vn bc mn ny v thm ch khng mun iu ny. Chng ti u tranh vi Troski v h t tng, kt n ng ta, nhng vn cn nhng k i ch h t tng v quan im ca ng. Troski gy thit hi khng nh cho phong tro cch mng, hn na ng ta li cht khng phi trn t Lin X, cht khng li vt tch g.

Ti ni y ch vn ca nhng ngi kiu Zinovev, Bukharin, Rykov, Lominadze v nhng ngi khc. Lominadze t st. Nhiu ngi c thm nin trc cch mng khi cng cht, gn nh tt c lnh o ng. Ngi ta c th ni vi ti:

- Anh, bo l, anh ni rng ngi ta khng cng b nhng cng c, nhng v n cng khai cng v cn c, v rng khng c bng chng bng t liu? Ni chung v vic vi Troski th sao?

Ti xem rng u tranh vi Troski l ng, v rng c s bt ng h t tng, c nhng quan im khc nhau trong vic xy dng CNXH, s bt ng vi cnh Zinovev v vi phi hu. Ti gi thit rng chng ti, l BCHT ng v Stalin, lnh t ca chng ti, u tranh ng n theo cch thc ca ng bng tho lun, bng tranh ci vn , b phiu trong cc t chc ng. Lc y chng ti s dng chnh phng php ng, phng php Lenin. C th mt ny mt kia c nhng ch cha ng thi qu, y l ti gi nh th. Nhng ch yu, cuc u tranh tin hnh ng trn c s dn ch. Khng cn phi phn tch na. Lc y c chuyn quyn, lm dng quyn lc. iu ny c xc nhn trong ngh ca Lenin rng Stalin c kh nng lm dng quyn v v th khng th Stalin v tr Tng b th. iu ny chng minh s ng n ca Lenin.

Mt khc, nu nh chng ti cng b nhng t liu ng v v n cng khai, t ra l bn cht tru tng: tt nhin phi ni s tht khng p m iu ny, s mang li thit hi th no cho phong tro cng sn. Chnh l khng quay v nhng vic lm. Nu ni, ai c li, th ch c k th chng ta, k th ca CNXH, k th giai cp cng nhn. Cn chng ti khng mun iu ny, v rng khng x s nh th. Nhng vn chnh chng ti khng ngi a ra ti i hi 20, cng b quyt nh chnh v ni cho nhn dn,

48

ng nhng ngi cng sn anh em tt c nhng g cn ni, phc hi danh d v minh oan nhng ngi v ti git hi do li ca Stalin.

ng, chng tnh n hu qu, chng ti khng mun lm iu ny, khi nhng t liu quay ra chng li phong tro cch mng, chng h thng x vit, chng ng ta, chng phong tro cng nhn. Ti cho rng chng ti ng lp lun. Chng ti ngh rng thi gian no d qua i, tt c nhng ngi ang sng s sang th gii khc, vy nhng t liu ny phi c c cng b, phi l minh oan cho tt c nhng ngi ny, v y l nhng ngi trung thnh v rt qu gi i vi Lin X, n thun l ci nhn nh vy. Lenin nhn xt rt hi lng nhiu ngi trong s h, mc d thnh thong cng ph bnh h. chng t vic trn p h l ng, mt ai y by gi theo ging ph bnh t pha Lenin nhm vo mt nh hot ng no y v hon ton l i nhng vic lm tt ca h v nhng nhng nhn xt hi lng ca Lenin v h. Chng hn, Bukharin - y qu l mt ngi yu ng. Th h ti c nui dng theo ABC ch ngha cng sn, do Bukharin vit theo ch th BCHT ng. l gn nh l mt ti liu chnh thc, m qua n cng nhn nghin cu nhng iu c bn ca ch ngha cng sn. Cun sch cng c tn nh th. Ti cn cha ni l trong sut bao nhiu nm, Bukharin l ch bt S Tht. l ch bt ch thc, mt mt nh t tng. Li pht biu ca ng: bo co ming, v bi ging, li pht biu v sch bo chng bn Troskit v nhng k th khc ca ng em li ng gp rt ln cho chin thng trong ni b ng. Nhng sau nhng k th ca ng to ra mt tn gin ip no y, chng minh rng ng l k bn nc. By gi l chuyn cho tr con, nhng v nguyn tc - l iu vu co, c cn c.

Xut pht t nhng iu ny, Chng ti tho thun trong on ch tch BCHT ng kh nng xem xt nhng vic nhc. Ti, tt nhin, ti tic rng, khng lm c n cng xem xt cc vic ny v thu thp tt c cc t liu cn thit. Ngi ta bo co cho ti, nhng trong nhng nm cm quyn, ti cha thc hin c iu ny. Vng, ci m mt ngi khng lm c, th sau nhng ngi khc s lm. Nu ngi khc khng lm, ngi th ba s lm, v rng l phi khng bao gi b chm xung. Ti cho rng cc ng vin thc hin ngha v ca mnh trong vn ny, chng mc no c th, lm ht sc minh oan cho nhng ngi b au kh, nhng trong s nghip l nhng ng vin chnh trc v chnh h lm cho t nc rt nhiu trong thi gian hot ng b mt, trong thi gian ni chin, trong thi

49

k kh khn sau Cch mng thng 10, khi xy dng CNXH, phc hi kinh t quc dn, xy dng nh nc v sn.

Ti mun tip tc k v bng chng khc, ch ra c ch tip cn v suy ngh ca Stalin thi k lng hnh, sng bi c nhn. Ti nh v ng ch Zadionchenko (by gi ng ang b bnh). Ti bit ng qun Bauman, Moskva. Nm 1931, ti c bu b th ng u qun, ng lnh o, theo ti, phng vn ho trng U ban qun. Hnh c mt t chc nh th, by gi ti nh khng chc lm. Tm li, ti bit ng ta, t kha cnh tt. Khi chng ti chia nh qun th bin ch phnh to ra v ng l b th ng ca mt trong nhng qun u ca Moskva, sau l Ch tch Hi ng Dn u Lin bang Nga, v lm tt . Ngi ta iu ng ng n ti khng cn cng tc Moskva.

Vic a Korochenko t Dnepropetrovsk v gi chc Ch tch Hi ng Dn u Ukraina, li thnh vn , l a ai v Dnepropetrovsk? Stalin cho rng ch cn mt ngi trung thc, mt cn b tm c, v rng Dnepropetrovsk lun l ni cng thng v chnh tr kinh t. Ngoi ra, B th tnh u mt thi gian di l Khataevich, mt nh t chc tt v mt ngi thng minh. Chng ti ngh:

- Hay l ly ng ch Zadionchenko, Ch tch Hi ng dn u Lin bang Nga.

Stalin bit Zadionchenko v ng :

- ng ta l B th tnh u khng ti, ly ng ta i.

Ngi ta iu ng v Dnepropetrovsk. Ti cho rng ng ng ch, ngh ng hi lng vi s iu ng nh th theo ng li t chc ng. Nhng ti sai: ng au kh bi v s kin ny, hnh nh, ng quen vi cuc sng yn tnh. Ti khng bit bng cch no ng vo Hi ng dn u Lin bang Nga2. Thc t tt c mi vic Lin bang Nga u do Hi ng dn u Lin X lm, cn Zadionchenko ch lp li quyt nh ca n.

Zadionchenko cng tc tt Dnepropetrovsk. ng l mt ngi thng minh, mt nh t chc tt, ngi khng ngi yn mt ch, khng phi l ngi quan liu.

Xy ra mt trng hp bt ng. Odessa c hi ngh BCHT CS(b) Ukraina. Korochenko n Odessa. Hi ngh kt thc, Korochenko quay v k rng trong thi gian ngh c mt i biu hi ngh, hi:

50

- Bc ti c kho khng?

- Bc no? - Ti hi ng.

- Zadionchenko - ng ta ni.

Ti nhn ng ta, v ngoi ging ngi Do thi, cn Zadionchenko - ngi Ukraina. Ch l h c cng huyt thng?

- Zadionchenko - l bc ti, nh chuyn ng y li cho.

H tn ngi ny l Zaionchik, hnh nh th. Korochenko, v Kiev, k cho ti nh th. Trong thi gian y, ngi ta lng tt c nhng ngi gc slav, khng b mc la, khng k th lt vo hng ng chng ta. Ti ni:

- Tt nht hi thng Zadionchenko!

Ti yu cu Burmistenko (ngi quen c ca Zadionchenko). Ti thut cu chuyn vi Burmistenko ngh ng gip.

Burmistenko gp Zadionchenko v ni chuyn. Burmistenko l mt ng ch rt tt, bit x l t nh trong nhng trng hp th ny. Sau ng n ch ti ni:

- ng y ch