ZATITA I UNAPREENJE IVOTNE SREDINEProf. dr Dejan Filipovi Mr Danijela Obradovi Beograd, 29.11.2007.

ODRIVOSTODRIVOST za Grad Beograd je kljuno merilo odranja zajednice i njenog kvalitetnog razvoja u budunosti. Odrivost je merilo za ozbiljnost i odgovornost lokalne zajednice i njene uprave na svim nivoima, od nivoa Grada do nivoa lokalne zajednice. Koristei i unapreujui identitet i jaajui svoju konkurentnost i bolju pristupanost, Grad Beograd e razvijati principe skladnog odnosa prema prirodi, ivotnoj sredini, kulturnom nasleu i tradiciji.

Ostvarenje vizije znai da e Grad Beograd, preko svoje uprave i svih aktera u razvoju grada, uloiti napor da se: razvije svest, sistem pokazatelja i znatno unapredi ivotna sredina uz istovremenu panju u odnosu na vodu, zemljite i vazduh kao i druge elemente zdravog ekolokog sistema, izuzetno paljivo zatiti, uredi i unapredi prirodna i kulturna batina kao osnov identiteta, privlanosti i ekonomskog razvoja kako Grada Beograda tako i Republike Srbije.

PRIRODA I RESURSIPRIRODNE GRANICE ivino podruje dve velike potpuno razliite prirodne celine: Panonska ravnica i Balkansko poluostrvo TRI OSNOVNA BIOMA - stepa i umostepa - junoevropske listopadne ume - submediter. ume sa hrastom sladunom i cerom VODE dominantni reni tokovi DUNAV (83km toka) i SAVA (63km toka) MINERALNA BOGATSTVA znaajna leita i rezerve u zoni Kolubarskog ugljenog basena UME i umsko zemljite 11,2% AP Beograda je pod umama

Metropolitensko podruje Beograda sa neposrednim okruenjem predstavlja, u sadanjim okvirima, industrijski najrazvijeniju zonu u zemlji. U ovoj zoni locirana su tri najsnanija kompleksa hemijske industrije (Panevo, abac i Bari), intenzivna povrinska eksploatacija lignita (Lazarevac), proizvodnja energije (Obrenovac, Veliki Crljeni). Velika koncentracija stanovnitva i industrije prouzrokovala je zagaivanje vazduha, vode i zemljita, kao i druge uticaje na ivotnu sredinu. Stepen zagaivanja i drugi nepovoljni uticaji na ivotnu sredinu nisu homogeno rasporeeni na podruju Grada, ve zavise od lokalnih prirodnih uslova i antropogenih inilaca.

NEUJEDNAEN STEPEN ZAGAENOSTI Lazarevac i Obrenovac (kopovi, 3 TE, deponije pepela i ljake) Centralni delovi GRADA Deponije otpada Barajevo i Sopot PANEVO (izvan AP Bgd) RIZICI IVOTNE SREDINE 6 postrojenja sa veoma visokim stepenom rizika Transport opasnih materija kroz centar grada

Ekoloka kategorizacija podruja Grada prema stepenu zagaenosti ukazuje na zastupljenost sedam kategorija kvaliteta ivotne sredine I kategorija - Obrenovac, Lazarevac II kategorija Beograd centar, Mladenovac III kategorija - pojasevi du autoputeva i magistralnih eleznikih pruga, IV kategorija - Grocka V kategorija - naselja u rubnom pojasu Beograda VI kategorija - Barajevo, Sopot VII kategorija - slabonaseljena podruja bez izvora zagaivanja

Termoelektrana "Nikola Tesla" u Obrenovcu, godinje emituje 18,7 miliona tona ugljen-dioksida, podaci su koje je organizacija CARMA (Carbon Monitoring for Action CARMA) objavio na Internet adresi http://www.carma.org. Po ovim podacima TE "Nikola Tesla" zauzima peto mesto na listi najveih zagaivaa ivotne sredine meu elektranama u Evropi, navodi se u Izvetaju CARME. U Srbiji, pored TE "Nikola Tesla", najvei zagaivai vazduha su TE "Kolubara" i grad BeogradVAINGTON, 19. novembar 2007

BIODIVERZITET I ZATITA PRIRODEPRIRODNI EKOSISTEMI BEOGRADA BIODIVERZITET predstavlja razvojnu prednost u odnosu na druge velike gradove centralne Evrope - urbano podruje - rubna podruja Beograda - suburbani predeo Beograda - kultivisani predeli ZATITA PRIRODE - PODUNAVLJE (sa ritovima oko Paneva i Beograda, adama i renim ostrvima) - IRE PODRUJE REKE SAVE (od Obedske bare preko Obrenovca do Ade Ciganlije) - PODRUJE JUNO OD SAVE I DUNAVA (Koutnjak, Avala, Trenja, Lipovaka uma, Kosmaj..)

Projekat ''Prostorne osnove za zatitu predela ouvanih prirodno - istorijskih vrednosti na teritoriji Beograda'Ciljevi projekta su identifikacija, analiza karakteristika, ouvanje tipova i smernice za ureenje i obnovu degradiranih predela. Omoguava da se jasnije identifikuju gradski predeli Klasifikovano 11 razliitih predela, poput aluvijalnih zaravni, pobra i brdskih predela, dunavskog priobalja i drugih predela Projekat se moe koristiti kao informaciona osnova za strategiju i politiku planiranja prostora, izradu procena uticaja planova i projekata na ivotnu sredinu, za upravljanje predelima i planiranje strategije urbane obnove.

Prostorna organizacija Grada Beograda koja je definisana Regionalnim prostornim planom AP Beograda (2004.) predstavljae i dalje orijentaciju Grada i njegovih optina.

PODUNAVSKO-UMADIJSKA ZONA (istoni prostor grada) e biti usmerena ka prevashodnoj zatiti prirodnog dobra i kulturne batine i njihovoj valorizaciji sa stanovita razvoja turizma i rekreacije. SAVSKO-KOLUBARSKA ZONA (zapadni prostor grada) e biti usmerena ka: - sistematski organizovanom sistemu zatite ivotne sredine i rekultivacije devastiranih podruja (rudarstvo, energetika) optine Lazarevac i Obrenovac - zatiti i ureenju prirodnih dobara u zoni juno od Surina u priobalju reke Save, junom delu optine Obrenovac, Lazarevac i optini Barajevo

SWOT - Snageopredeljenost institucija za zatitu ivotne sredine; visok stepen bioloke i geoloke raznovrsnosti teritorije Grada; dovoljna koliina vodnih resursa; znaajni potencijali prirodnih resursa; zatiena prirodna i kulturna dobra; ouvana ivotna sredina u prigradskim oblastima (Sopot, Barajevo, juni deo optine Lazarevac, severni deo optine Mladenovac); pejzane vrednosti i predeone celine pojedinih delova Grada Beograda;

SWOT - Slabostiveliki izvori zagaenja ivotne sredine ; prekomerna eksploatacija prirodnih resursa; gubitak osetljivih prirodnih stanita ; prekomerno zagaenje voda ; zagaenje voda, zemljita i vazduha usled loe prakse upravljanja otpadom; prekomerno zagaenje vazduha od saobraaja, u industrijskim zonama, rudarskim i energetskim podrujima; znatan nedostatak infrastrukture u oblasti ivotne sredine (preiavanje otpadnih voda, tretman i odlaganje otpada, reciklaa i smanjenje zagaenja vazduha); nedovoljan nadzor nad sprovoenjem propisa ; nedostatak podsticaja za smanjenje zagaenja; nedovoljni institucionalni kapaciteti za zatitu i ureenje ivotne sredine; nepostojanje efikasnog sistema finansiranja zatite ivotne sredine.

SWOT - Mogunostiuvoenje normi i standarda EU kojima se obezbeuje kvalitet ivotne sredine; jaka politika volja za sprovoenje zakonskih reformi u politici zatite ivotne sredine; dostupnost fondovima EU u procesu pre pridruivanja i opredeljenost ostalih donatora; modernizacija i privatizacija privrede; unapreenje energetske i sirovinske efikasnosti; uvoenje novih tehnologija; podizanje nivoa svesti o potrebi zatite ivotne sredine;

SWOT - Pretnjeusporeniji privredni razvoj i siromatvo stanovnitva neodgovornost u sprovoenju zakona, programa i planova; sporo jaanje institucija i nedovoljna koordinacija izmeu institucija; nizak nivo ekoloke svesti; nemogunost graana da plate realnu cenu komunalnih usluga; nenamensko korienje sredstava za zatitu ivotne sredine; pokretanje industrijske proizvodnje sa zastarelim tehnologijama; rastui nivo saobraaja uz korienje goriva loijeg kvaliteta.

Osnovni (strateki) ciljPostizanje racionalne organizacije, korienja i ureenja prostora u skladu sa ouvanjem postojeih prirodnih vrednosti i zatitom ivotne sredine. Obnova i unapreenje degradirane ivotne sredine, recikliranje graevinskog zemljita i aktiviranje braunfild lokacija, odnosno preventivna zatita od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojei kvalitet ivotne sredine.

Operativni cilj 1: Ouvanje postojeih prirodnih vrednostiRezervisati i uvati podruja i vrednosti koja se iz stratekih razloga ne smeju zauzimati ni degradirati (izvorita vodosnabdevanja, zatiena prirodna dobra, zatitni pojasevi i dr.). Zadrati i tititi prirodno vredne i ouvane ekosisteme, kao i prostore kod kojih kvalitet ivotne sredine nije bitnije naruen. Uskladiti potencijale i ogranienja u raspolaganju prirodnim vrednostima i resursima predmetnog prostora, u skladu sa odrivim razvojem i zatitom ivotne sredine. Racionalno koristiti prirodne resurse, naroito vode, energetske sirovine i sirovine graevinskih materijala. Ouvati umsko i poljoprivredno zemljite.

Operativni cilj 2: Preventivna zatita od zagaivanjaSprovoditi sistematska praenja (monitoring) kvaliteta vazduha, vode, zemljita i nivoa buke, sa ciljem dobijanja informacija o zagaenosti tj. kvalitetu ivotne sredine. Efikasno zatititi izvorita vodosnabdevanja, prirodna i kulturna dobra od zagaivanja. Razvoj privrede i saobraaja planirati u skladu sa stanovanjem, rekreacijom i zatienim dobrima. Sprovesti preventivne mere zatite od svih planiranih aktivnosti koje mogu ugroziti postojei kvalitet ivotne sredine. Poveati stepen recikliranja otpadnih materija i omoguiti bezbedno deponovanje svih vrsta otpadnih materija. Smanjiti rizik od hemijskih udesa u industrijskim postrojenjima u procesu proizvodnje i skladitenja opasnih i tetnih materija, kao i pri njihovom transportu.

Operativni cilj 3: Obnova i unapreenje degradirane ivotne sredine i braunfild lokacijaIzvriti sanaciju i rekultivaciju zemljita degradiranog usled industrijskih, rudarskih i energetskih aktivnosti tzv. ekolokih crnih taaka (povrinski kopovi i odlagalita jalovine u Kolubarskom basenu, deponije pepela i ljake u Obrenovcu i dr.). Ukloniti divlje deponije i izvriti sanaciju i rekultivaciju postojeih nesanitarnih komunalnih deponija/smetlita. Unaprediti kvalitet poljoprivrednih povrina degradiranih neadekvatnom primenom agrohemijskih sredstava, kao i otpadnim vodama i stajskim ubrivom sa farmi. Smanjiti zagaenost povrinskih voda aktiviranjem i/ili unapreivanjem sistema za preiavanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda. Smanjiti zagaenost vazduha kao posledica sagorevanja fosilnih goriva loeg kvaliteta (prvenstveno mazuta i lignita u toplanama i termoelektranama u Obrenovcu i Lazarevcu) primenom adekvatnih mera zatite. Smanjiti nivo aerozagaenja i buke u centralnim zonama grada, kao i du prometnih saobraajnica.

Koncepcija razvojaGrad se, generalno (strateki), mora opredeliti za ekoloki razvoj, ali ne za ekoloki razvoj kao imperativ, koji e koiti ekonomski i socijalni razvoj, ve ekoloki razvoj kao integralnu komponentu opteprihvaenog principa odrivog razvoja.

Osnovni razvojni koncept, koji predstavlja polaznu osnovu za zatitu prirodna i ivotna sredina podruja grada Beograda mora biti zatiena i ureena na nivou visokog standarda koji odgovara njegovim prirodnim kapacitetima i ambicijama odrivog razvoja grada.

Prioriteti po segmentima zatite ivotne sredineZATITA VAZDUHAModernizacija sistema za grejanje; racionalnija upotreba energije, uvoenje ekonomski opravdanih novih i obnovljivih izvora energije, gasifikacija naselja Rekonstrukcija postojeih termoenergetskih kapaciteta uz obaveznu primenu adekvatnih sistema preiavanja dimnih gasova Rekonstrukcija i izgradnja novih saobraajnica Stroga zatita i kontrola izvorita vodosnabdevanja Razvoj kanalizacione mree i izgradnja PPOV. Revitalizacija i rekultivacija povrinskih kopova Kolubarskog lignitskog basena, kao i deponija pepela i ljake u Obrenovcu Prelazak na sistem regionalnih deponija, transfer stanica, reciklanih centara, centara za kompostiranje i insineratora Uslove ureivanja i graenja prilagoditi ouvanju, unapreenju i afirmaciji ekoloke vrednosti postojeih otvorenih rekreativnih prostora

ZATITA VODA

ZATITA ZEMLJITA

UPRAVLJANJE OTPADOM ZATITA PROSTORA

Prioriteti zatite ivotne sredine posebno su znaajni u urbanim centrima, i to: U Beogradu (10 gradskih optina), kao urbanom sistemu najvee sloenosti i aktivnosti (saobraaj, industrija, komunalne aktivnosti i dr.). U optini Obrenovac sa izrazitim problemima u energetici (termoelektrane A i B), u odnosu prema reci Savi, kao i u saobraaju, industriji i poljoprivrednom zemljitu. U optini Lazarevac su izraziti problemi energetskih resursa od stratekog znaaja za Republiku sa brojnim ekolokim i socijalnim problemima. U optini Mladenovac su izraziti problemi u industriji i hidrotehnikim sistemima. U optini Grocka su problemi sa hidrotehniim sistemima, odnosom prema Dunavu, poljoprivrednom i graevinskom zemljitu.

Prioritetne aktivnosti u oblasti zatite ivotne sredineSaniranje stanja najugroenijih prostora (crnih taaka); Stroga zatita i kontrola izvorita vodosnabdevanja; Adekvatno sprovoenje primarnog preiavanja komunalnih i industrijskih otpadnih voda, ukljuujui rekonstrukciju postojeih i instaliranje novih PPOV; Zatita zemljita, posebno visoko kvalitetnog, od zagaivanja svih oblika (prekomerne upotrebe agrohemijskih sredstava, neplanske izgradnje, procednih voda i dr.) Smanjivanje prekomernog nivoa buke u dozvoljene granice; Reavanje problema deponovanja otpada, ukljuujui postojeu deponiju u Vini, kao i prelazak na novi sistem rukovoenja otpadom u skladu sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom (2003);

Prioritetne aktivnosti u oblasti zatite ivotne sredineSanacija postojeih divljih deponija i smetlita na teritoriji svih gradskih i prigradskih optina; Stroga zatita i kontrola zatienih prirodnih dobara u cilju njihovog ouvanja i unapreenja; Integralno upravljanje sistemom zelenih povrina (poboljanje strukture, poveanje povrina, povezivanje zelenih povrina u naselju sa zelenilom okruenja i podizanje zatitinih pojaseva zelenila); Izrada katastra izvora zagaenja ivotne sredine na podruju svih optina Grada Beograda kao prve faze izrade informacionog sistema o ivotnoj sredini; Uspostavljanje sistematskog monitoringa kvaliteta ivotne sredine u svim gradskim i prigradskim optinama; Uspostavljanje aktivne regionalne saradnje sa susednim optinama metropolitenskog podruja Beograda u cilju reavanja aktuelnih ekolokih problema i zatite prostora i ivotne sredine.