06488210 mundo kgt ts4 awm proef 2 - wikiwijs · 2016. 9. 14. · 2e editie thema schrift mens en...
TRANSCRIPT
2e editie
themaschrift
www.mundo-online.nlMens en maatschappij
leerjaar 1 / vmbo-kgt
Thema 4Rampen en plagen
ANTWOORDMODEL
4
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 1 02-07-12 11:56
InhoudHoe werk je met Mundo? 4
Start 6
Blok 1 Natuurrampen 8 Menukaart1 16 A Pakistan 2010 B Rampen deze week C Onderzoek een ramp
Blok 2 RampeninAfrika 20 Menukaart2 28 A Ramp met de Titanic B Vluchtelingen C Conflicten in de wereld
Blok 3 Rampenindemiddeleeuwen 32 Menukaart3 40 A Moord op Bonifatius B Kloosters C Ridders en kastelen
Blok 4 Iseenramptevoorkomen? 44
Eindsprint 50
Begrippen 52
Illustratieverantwoording 54
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor Primair Onderwijs, Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger Beroepsonderwijs
Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff.nl of via onze klantenservice (088) 800 20 15.
ISBN 978 9006 48821 0Tweede druk, eerste oplage
© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2011
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 Auteurswet j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl., dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meerinformatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Mundo 2e editie is mede gebaseerd op Mundo 1e editie. Aan Mundo 1e editie werkten mee:Kirsten Bos, Liesbeth Coffeng, Jeanine Cronie, Mariska Jansen, Marieke Kleinhuis, Jeannette Kooistra, Juul Lelieveld, Brigitte van Meurs, Eva Noort, Marieke van Osch, Theo Peenstra, Paul Scholte, Ferry Siemensma, Floris Ternede, Barbara Visschedijk, Jaap-Hein Vruggink.
Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 2 02-07-12 11:56
2e editie
Mensenmaatschappij
Themaschrift 4 Rampen en plagen | ANTWOORDMODELleerjaar1/vmbo-kgt
Auteurs:LiesbethCoffeng,TheoPeenstraEindredactie:LiesbethCoffeng&TheoPeenstra
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 3 02-07-12 11:56
4
8
Blok 1 Landen rond de Middellandse Zee1c Welkebroninditblokspreektjouhetmeeste
aan?Leguitwaarom.
Bron ,want
opdracht 2
Lees op bladzijde 8 van het lesboek de tekst ‘Warm en zonnig’.
a Gebruik de atlas.2a Maakdetabelvanfiguur2af. Gebruik GB 77B (BB-) en 77C (BB 56B).2b ZoekdetemperatuurinAtheneenAmsterdamin
januarienjuliop.Zetdieindetabelvanfiguur3. Gebruik GB 194E2 en E3 (BB 114D).2c Deblauwestaafjesgevendehoeveelheid
neerslagaanpermaand.Schrijfinfiguur3opinwelkemaanddemeesteneerslagvaltinAtheneeninAmsterdam.
2d Welkklimaathebbendetweesteden?
• Amsterdam:
• Athene:2e HetverschilinklimaatkomtdoordatZuid-
Europadichter bij / verder vandeAtlantischeOceaanligt.InZuid-Europakomtdewindindezomeruithet westen / andere windrichtingen.Daardoorkomenerindezomerweinig / veelwolkenvandeAtlantischeOceaannaarZuid-Europa.VerderligtZuid-Europazuidelijkerendaardoorstaatdezonerindezomerhoger / lager.Hetiserdanwarmendroog.
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 1.1a Watisdedeelvraagvanditblok?
1b Welkonderwerphoortbijwelktekstblokje?
Geefinfiguur1metpijlenaanwatbijelkaarhoort.
Elk jaar brengen veel Nederlanders hun vakantie door in een land aan de Middellandse Zee. In juli en augustus staan er heel lange files op de Franse snelwegen en daar komen veel Nederlandse gezinnen met hun caravan in terecht. Jongeren pakken massaal de bus of het vliegtuig naar de Spaanse stranden. Waarom is dit deel van Europa zo in trek bij vakantiegangers?
DEELvraaG vaN DIt BLok: Hoe ziet het Middellandse Zeegebied eruit?
Figuur 1
titel onderwerp
Warmenzonnig geschiedenisvanhetgebied
Hetland talendiemensenspreken
Drukenrustig landschap
HetRomeinserijk wateentoeristnodigheeftineengebied
Romaanseenanderetalen waarmensenwonen
Chineesopschool afstandinkilometersentijdgerekend
Toerisme taalonderwijsinNederland
Afstand klimaat
Hoe werk je met Mundo?
VoorjeligthetthemaschriftvanMundo.Jehebtditthemaschriftsamenmethetlesboekelkelesnodigvoormensenmaatschappij.Opdezepagina’sziejehoejemethetthemaschriftgaatwerken.
Hetthemaschriftisopeenvastemanieropgebouwd:• DeStart:ditisdethemaopening.• Blokkenmetopdrachten.• Nablok1,2en3eenmenukaartmet
keuzeopdrachten.• Eindsprintmetafsluitendeopdrachten.• Begrippen:uitlegvandebelangrijkste
begrippen.
opdracht 1
Deopdrachtendiejegaatmaken,kunnendoorjouofjeleraaroflerareswordenaangekruist.Inhetthemaschriftstaandeopdrachtendiejegaatmaken.Jedoetdatvaakmethetlesboek.Bijdeopdrachtenhebjesomsnoganderehulpmiddelennodig.Datwordtaangegevenmetsymbolen.Hieronderkunjelezenwatdiebetekenen:
a Bijdezeopdrachthebjedeatlasnodig.
b Bijdezeopdrachthebjedecomputernodig.
c Bijdezeopdrachtgajesamenwerken.
d Bijdezeopdrachthebjeextraspullennodig,bijvoorbeeldeenschaaroflijm.
IntroHierleesjeeenkortebeschrijvingvanwaarditblokovergaat.
DeelvragenIederblokbegintmeteendeelvraag.Aanheteindvanhetblokkunjediedeelvraagbeantwoorden.
figurenFigurenzijnplaatjesentabellenwaarinjijietsmoetdoen:kleuren,tekenenofschrijven.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 4 02-07-12 11:56
5
ExtraVraagaanjedocentofjedezeextrataakmagmaken.
verdiepingSomsmagjedezeopdrachtmakenvanjedocent,bijvoorbeeldalsjetijdoverhebt.
Op een rijIndezeopdrachtoefenjewatjehebtgeleerdinditblok.
kennen en kunnenNaiederblokstaatereenoverzichtvanalleswatjemoetkennenenkunnenvoorjetoets.
www.mundo-online.nlBijiederblokvindjeopwww.mundo-online.nlict-opdrachten,films,animatiesenoefentoetsen.
Menukaart
Hiermagjekiezenwelkevandekeuzeopdrachtenjewiltdoen.Erzitaltijdéénopdrachtbijdiejeopdecomputerdoet.
Eindsprint
Ditzijnafsluitendeopdrachtenaanheteindvanhetthema.Jevulteenschemainenherhaaltzonogeenkeerdebelangrijkstebegrippen.Hierdoorontdekjeofjeallesgoedkent.
Menukaart 3
A Moskeeofkerk?
Bb Ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Moskee of kerk?’.
C TurkseteninNederland
Keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A Moskee of kerk? Hoezieteenmoskeeeruit?Watgebeurterin
eenchristelijkekerk?Loopdooreenmoskeeofkerkenspeelhetspel.
B Pamukkale Moetenerwelofniethotelswordengebouwdin
Pamukkale?Vandaagisereenvergaderingoverditonderwerp.
C Turks eten in Nederland Watstaateropdemenukaart?VertaaldeTurkse
gerechten.
Alleen
Samen(metz’nvieren)
Samen
Computer
Papier,pen
Internet,Turkstaalgidsje
4140 Thema3ToerismeMenukaart3 Op vakantie naar Turkije
B Pamukkale
Lees op bladzijde 24 van het lesboek de tekst ‘Pamukkale’.
Bekijk op bladzijde 24 van het lesboek de bronnen 29 en 30.
c Deze opdracht doe je met z’n vieren. InPamukkalewordtaljarengediscussieerdover
hetwelofnietbouwenvannieuwehotels. Vandaagisereenvergaderingoverdit
onderwerp.Dedeelnemerszijn: A deburgemeestervanPamukkale; B eenwinkelieruitPamukkale; C eenlidvandebewonersraad; D eenmilieuactivist.
opdracht 1 Beantwoord de vragen op een apart vel papier.1a Verdeelderollen.Deburgemeesterisbijde
vergaderingdevoorzitter.Hij/zijheeftnoggeenstandpuntingenomen.Hij/zijzaltijdensdevergaderingnaardemeningluisterenvandeverschillendedeelnemersomtoteenbeslissingtekomen.Alsjedeburgemeesterbent,schrijf
danopwaarjeopgaatlettenindevergadering.
Maakeenagenda:eenprogrammavandevergaderingmetbeurtenvoordedeelnemersomeersthunstandpuntentevertellenendaarnatebeargumenteren.Aanheteindvandevergaderingneemtdeburgemeestereenbeslissingenlegtuitwaarom.
Alsjeeenvandeanderepersonenbent,danschrijfjeinéénzinopwatjevindtvanhetplanomhotelstebouweninPamukkale.
1b Schrijfnuzoveelmogelijkargumentenopvoorjemening.
opdracht 2
2a Schrijfintweezinnenopwelkebeslissingdeburgemeesterheeftgenomenenwelkeargumentenhij/zijnoemde.
2b Isernogeenanderegroepjedatdezekeuzeopdrachtheeftgedaan?Zoja,danvertellendeburgermeesterselkaarkortwelkebeslissingzehebbengenomenenwaarom.Schrijfdebeslissingvanhetanderegroepjeop.
2c Welkeargumentenhadhetanderegroepjevoordiebeslissing?
Lees op bladzijde 25 van het lesboek de teksten ‘Turkse restaurants’ en ‘Het menu’.
Bekijk op bladzijde 25 van het lesboek bron 31.
c Je doet deze opdracht met zijn tweeën.
a Gebruik de atlas.
opdracht 1
Gebruik figuur 1 in blok 3.1a IndetekststaanenkeleTurkseplaatsen.Zoek
dieplaatsenopindeatlas.Tekendegenoemdestedenmeteenrodestipinfiguur1vanblok3.Tekenderuïnesmeteenblauwestip.Kleurdegebiedenenwaterengroen.
1b HoeheethetTurkserestaurantinjouwwoonplaats?AlsdatookeenplaatsinTurkijeis,zetdiedanopdekaartvanfiguur1vanblok3.
opdracht 2 Gebruik figuur 1 op deze bladzijde. 2a Degerechtenopdezemenukaartstaandoor
elkaar.TrekeenlijnvanhetjuistegerechtnaardejuisteNederlandsevertaling.Eenpaartips:
• Sommigewoordenkomeninmeergerechtenvoor.Zozijnerbijvoorbeeldverschillendegerechtenwaarhetvleesaaneenspieszit.
• SommigeTurksewoordenlijkenopNederlandsewoorden.
• Kijkooknaardeprijs.Voorgerechten,hoofdgerechtenennagerechtenstaandoorelkaar,maardeprijzenstaanwelopdejuisteplaatsachterhetTurksegerecht.
• Tip:alsjeernietuitkomtkunjegebruikmakenvaneenvertaalsiteopinternet,eentaalgidsjeofeenklasgenootdieTurksspreekt.
2b WelkeTurksewoordenkunjeuitdezeopdrachtleren?
FiguuR 1
S,is,kebab
YogurtluAdanakebab
AliNazik
Karıs,ıks,is,
PeynirliSigaraBöregi
KavunvePeynir
DanaS,is,
BiberveKuruPatlicanDolması
BalıkÇorbası
MercimekÇorbasi
Baklava
€17,50
€16,75
€18,50
€18,50
€ 7,25
€ 5,75
€17,50
€15,50
€6,00
€ 5,00
€4,00
Turksekaasinbladerdeegmetpeterselieenversemunt
Geitenkaasgeserveerdmetsuikermeloen
Stukjeskalfsvleesgeserveerdaandespies
Spiesenmetkipfilet,kalfsvleesenpittiggekruidlamsgehakt
Pittiggekruidlamsgehaktvandespies,geserveerdmetspecialetomatensausenTurkseyoghurt.TraditioneelTurksuitAdana
TraditioneleTurkselinzensoep
Gevuldepaprikaengedroogdeauberginemetgroenteenrijst,gegratineerdmetTurksekaas
Stukjeslamsvleesgeserveerdaandespies
GebakkenkalfsvleesgeserveerdopeenbedjevanfijngesnedenaubergineenTurkseyoghurtmetknoflook
Gebakvanbladerdeegmethoningenwalnoten
Rijkelijkgevuldevissoep
47Thema 3 Toerisme Blok 4 Toerisme en recreatie in je eigen omgeving
opdracht 11 verdieping
11a Met welke leus maakt Nijmegen reclame?
11b Veel dorpen en steden in Nederland hebben
een slagzin waarmee ze reclame maken. Welke reclamezin heeft jouw woonplaats of streek? Tip: kijk eens op de website van je gemeente.
11c Misschien heb je geen reclamezin gevonden.
En als die zin er wel is, kun je vast een betere verzinnen. Bedenk eerst wat er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder is voor toeristen en recreanten.
Bedenk dan je eigen reclamezin voor jouw streek of plaats.
opdracht 12
12a Bij jou in de buurt is er vast wel een recreatieterrein of zwemplas te vinden. Hoe heet dat recreatieterrein?
12b Bezoek je dat gebied wel eens? Zo ja, op wat voor
soort dagen? Ja / nee, ik bezoek het gebied
12c Welke andere plaatsen, die speciaal zijn ingericht om je vrije tijd door te brengen, bezoek jij?
12d Welke recreatievoorziening zou jij in je buurt of
stad graag erbij willen krijgen?
opdracht 13
Bb Ganaarwww.mundo-online.nlenmaakdeopdracht‘DrususenCorbulo’.
opdracht 14 op een rij
De letters van de Romeinse sporen zijn door elkaar geraakt. Zet ze weer in de goede volgorde.
• smile:
• schewelaag:
• hisbaud:
• ceshaspwerk:
• geenmijn:
opdracht 15 deelvraag
15a Wat is er in jouw woonomgeving echt goed, leuk of bijzonder voor toeristen en recreanten?
15b Zijn er in je eigen omgeving overblijfselen uit de
Romeinse tijd te vinden? Zo ja, welke en waar?
15c Wat is er te doen voor toeristen en recreanten in
jouw omgeving?
Ganaar:www.mundo-online.nl
Kennen en kunnenAlsjeklaarbentmetditblokkunje:• op de kaart aanwijzen waar de grens van het
Romeinse rijk in Nederland lag.• uitleggen hoe de Romeinen hun grens
bewaakten.• voorbeelden noemen van voorwerpen die van
de Romeinen in Nederland teruggevonden zijn.• uitleggen waarom Nijmegen een geschikte
plek was voor een Romeins fort.• een voorbeeld geven van de manier waarop
steden met hun geschiedenis mensen proberen te trekken.
• uitleggen waarom gemeenten mensen met evenementen en voorzieningen naar hun stad proberen te trekken.
• voorbeelden noemen van recreatie-voorzieningen in je eigen omgeving.
•
Begrippen:limesTijdwijzer:Tijd van Grieken en Romeinen
ExTrAoEfEnBlADvAArDiGhEDEn Vraag aan je docent of je het extra
oefenblad ‘Bronnen gebruiken’ moet maken.
Eindsprint
5150 Thema 3 Toerisme Eindsprint
1b Zet de volgende woorden op de goede plek: islam – Middellandse – Arabisch – stadstaten – olijfboom – christendom – cipres – reliëf – Latijn – bevolkingsspreiding – Romeinse – romanisering – christendom – islam – Arabische – democratie.
Culturen
Oude Grieken
• niet één groot rijk, maar verschillende
...................................................
• in Athene bijzondere manier van besturen:
...................................................
• landbouw moeilijk, oplossing:
1 h ............................................
2 k.............................................
Landschap
• vegetatie: planten die tegen w ................. en d .....................
zomers kunnen, zoals
..................... en ........................
• ..................... : veel
hoogteverschillen
Klimaat
• heet: .......................................... Zeeklimaat
• zomer: d .............. en w ............
• winter: n .............. en z .............
in hogere gebieden is het
k ................... en n .......................
Romeinen
• groot rijk:
het ...................................... rijk
• Romeinse cultuur verspreidt zich in het hele rijk. Dat heet:
...................................................
• nieuw geloof in dit rijk:
...................................................
• taal: ...........................................
Turkije
• taal: ............................................
• geloof: ........................................
klimaat
• kust: M.................... Zeeklimaat
• binnenland: - neerslag
- winters
Middellandse Zeegebied
aan de
kust in het binnenland
Waar de mensen wonenVerdeling van de mensen inhet gebied =
.......................................................
Meeste mensen wonen:
/
Redenen
vroeger:
1 l .................................................
2 h ................................................
3 v ................................................
nu:
1 l .................................................
2 t .................................................
3 h ................................................
Arabieren
• groot rijk:
het ...................................... rijk
• geloof: .......................................
• taal: ..........................................
koude / zachte
veel / weinig
-14.000 -12.000 -10.000 -8000 -6000 -4000 -2000 1 1000 2000
opdracht 2 Bekijkopbladzijde28vanhetlesboekde
Tijdwijzer. Bekijkdetijdbalkinfiguur2.2a Kleur op de tijdbalk: • de tijd van jagers en boeren: geel • de tijd van Grieken en Romeinen: rood2b Schrijf de volgende letters bij de tijdbalk: A 500 v.Chr.: bloeitijd van Athene B 1: geboorte van Christus C 100 n.Chr: Romeinse rijk op zijn grootst D 500 n.Chr: val van het Romeinse rijk2c Wat kom je nu nog tegen van de oude Grieken?
2d Wat kom je nu nog tegen van de Romeinen?
opdracht 3
Bekijkdekaartinfiguur3.3a Zet de naam van het land of eiland achter de
letters.
A D
B E
C F
opdracht 1
Bekijkhetschemainfiguur1. Maak het schema in figuur 1 compleet.1a Vul de woorden waarvan al een letter is gegeven
aan.
G J
H K
I 3b Zet de naam van de stad, zee of rivier achter de
cijfers.
1 12
2 13
3 14
4 15
5 16
6 17
7 18
8 19
9 20
10 21
11 22
3c Zet de naam van het gebergte achter de letters.
a c
b d
500 km2500
AB
C
I
H
G
F
E
D
1
162
14
15
17
18
1920
21
a
d
b
c
22
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
L
J
K
FiguuR 1
FiguuR 2
FiguuR 3
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 5 02-07-12 11:56
6
START Thema 4: Rampen en plagen
opdracht 1
1a Schrijfopwelkerampenjijjeuithetafgelopenjaarherinnert.
1b Kunjejevaneenofmeervandierampennog
herinnerenwatjeaanhetdoenwas,toenjevandieramphoorde?Schrijfdatkortop.
1c Schrijfderampendiedeheleklaszichherinnert
ophetbord.1d Telhoeveelleerlingenbijiedererampnog
wistenwatzeopdatmomentaanhetdoenwaren.
1e Watvaltjeopaanderampenwaarbijveelleerlingennogwetenwatzeaanhetdoenwaren?
opdracht 2
Lees op bladzijde 73 van het lesboek de tekst ‘Hippe woonwijk is pottenkijkers zat’.
2a Wiezijndepottenkijkersindezetekst?
2b Waaromzijndebewonersvandehippe
woonwijkdepottenkijkerszat?
2c Waaromkomendepottenkijkersnaardezewijk?
2d Benjijbenieuwdnaardearchitectuurvan
Roombeeknahetlezenvandezetekst?
opdracht 3
Bekijk op de bladzijden 72 en 73 van het lesboek de foto.
3a Devuurwerkrampbegonmetontploffingenindevuurwerkopslagmiddenopdedag.Bedenkwaaromjedateengelukbijeenongelukkuntnoemen.
3b Hoekunjeaandefotoziendathetvuurzichsnel
verspreidde?
opdracht 4
a Bekijk op bladzijde 141 van het lesboek de Tijdwijzer en gebruik de atlas.
4a Kleurindetijdbalkvanfiguur1detijdvanmonnikenenriddersrood.
4b Hoelanggeledeneindigdedetijdvanmonnikenenridders?
4c Bijwelkegroepindesamenlevinghoordeeen
monnik?
4d Bijwelkegroepindesamenlevinghoorde
eenridder?
4e Erwasnogeenderdegroepindesamenleving.
Welke?
Figuur 1 Detijdvanmonnikenenridders.
0 500 1000 1500 2000
Eigen antwoorden.
Eigen antwoorden.
Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: het zijn rampen
die kort geleden gebeurd waren, het zijn
rampen die veel indruk maakten.
Dagjesmensen.
Omdat ze naar binnen gluren en de bewoners
zo geen privacy hebben.
Voor de bijzondere architectuur van de wijk.
Eigen antwoord.
Omdat het overdag was, sliepen er weinig mensen
die daardoor niet snel zouden kunnen vluchten.
Eigen antwoord. Bijv.: er staan nog auto’s en
andere waardevolle dingen die mensen niet
meer konden meenemen.
1011 jaar.
Geestelijkheid.
De adel.
De boeren.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 6 02-07-12 11:56
7Thema4Rampen en plagenStart
Figuur 2
Hoofdvraag: Hoegaanmensenommetrampen?
Blok Deelvraag Onderwerp Mooiste foto
1 Waardoorontstaannatuurrampen? vulkaan,aarbeving,storm Bron
eigenantw.
2 WaardoorkomeninAfrikaveelrampen aids,armoede,oorlog Bron
voorenwelkegevolgenhebbendie? eigenantw.
3 Watwarendeoorzakenengevolgenvan pest,oorlog,storm,honger Bron
rampenindeMiddeleeuwen?
eigenantw.
4 Hoeiseenramptevoorkomen? rampenplan,dijken Bron
eigenantw.
opdracht 5
dBbkranten, internet
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Maaksameneenkortkrantenartikelvaneen
rampofongelukvankortgeleden.Schrijfdaarininiedergevalop:
•Watergebeurde. •Waarhetgebeurde. •Wanneerhetgebeurde. •Wieerbetrokkenwaren. •Watdeoorzaakwasvanderampofhet
ongeluk. •Watdegevolgenwarenvanderampofhet
ongeluk. •Welkehulpwerdgebodenofwelkemaat-
regelenwerdengenomen,nadatderampofhetongelukwasgebeurd.
opdracht 6
Blader in het lesboek thema 4 door. Lees de titels, de tussenkopjes en bekijk de bronnen.
6a Dehoofdvraagvanditthemais:Hoegaanmensenommetrampen?Schrijfdiehoofdvraagalstitelbijfiguur2.
6b Opwelkevraagkrijgjeantwoordinwelkblok?Schrijfinfiguur2dedeelvragenvanditthemabijhetgoedeblok.Ditzijndedeelvragen:
•Waardoor komen in Afrika veel rampen voor en welke gevolgen hebben die?
•Waardoor ontstaan natuurrampen? •Hoe is een ramp te voorkomen? •Wat waren de oorzaken en gevolgen van
rampen in de middeleeuwen?6c Zetdevolgendeonderwerpenbijhetgoedeblok
infiguur2.Jemageenonderwerpookbijtweeblokkenzetten.
• vulkaan • rampenplan • honger • storm • aids • dijken • aardbeving • oorlog • pest • honger6d Zoekinelkblokdemooistefoto.Zetdieinde
laatstekolomvanfiguur2.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 7 02-07-12 11:56
8
Blok 1 Natuurrampen
Aardbevingen, vloedgolven, vulkaan-uitbarstingen, modderstromen. Het zijn allemaal voorbeelden van natuurrampen. De mensen die er slachtoffer van zijn, kunnen er vaak niets tegen doen. Of toch? In dit blok zoek je uit hoe natuurrampen ontstaan en hoe je je ertegen kunt beschermen.
DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Waardoor ontstaan natuurrampen?
opdracht 1
Bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 1.
1a Noemdrienatuurrampenwaaroverjeweleenshebtgehoordinhetnieuws.
1
2
3 1b Waarhoordejevandezerampen? internet Eigen antwoord. krant radio sms televisie
anders: 1c Vansommigerampenhoorjeniets.Hoezoudat
komen?
1d Denkjedateenvulkaanuitbarstingaltijd
gevaarlijkis?Waaromwelofniet?
1e KomennatuurrampenookinNederlandvoor?
Zoja,welke?
opdracht 2
Lees op bladzijde 74 van het lesboek bron 1.2a Indetekstwordendrieoorzakengenoemd,
waardoordeaardbevinginHaïtizoveelschadeenslachtoffersveroorzaakte.Schrijfdieoorzakenop.
1
2
3
2b Indetekststaathoeveeldodenerwaarschijnlijk
vielen.BedenkwaaromhetnietduidelijkishoeveelslachtofferserpreciesinHaïtigevallenzijn.
opdracht 3
Bekijk op bladzijde 74 van het lesboek bron 2.3a Hoekunjeopdezefotoziendatereen
aardbevingisgeweest?
3b Watzijndemensenopdefotoaanhetdoen?
3c Opdevoorgrondstaateenman.Bedenkwaar-
omsoldatendestadinwerdengestuurdnadeaardbeving.
3d Steldatdeaardbevingineenrijklandzouzijn
geweest.Bedenkwaterdananderswasgeweest.
Eigen antwoorden, denk aan
overstromingen, aardbevingen,
vulkaanuitbarstingen en stormen.
Sommige rampen vinden plaats in dunbevolkte
gebieden (weinig slachtoffers, weinig informatie).
Eigen antwoord.
(Lichte) aardbevingen, overstromingen.
De aardbeving vond plaats op een geringe
diepte.
De aardbeving vond plaats in een
dichtbevolkt gebied.
De aardbeving vond plaats in een arm land.
Het is een arm land, waar de registratie van de
slachtoffers waarschijnlijk fouten bevat, niet
iedereen was ingeschreven bij de burgerlijke
stand.
Aan de ingestorte gebouwen.
Ze slepen met stoelen.
Om diefstal en plunderingen te voorkomen, om
de orde te bewaken.
Eigen antwoord. Waarschijnlijk zou daar ook
zijn geplunderd. Maar omdat de schade aan
gebouwen kleiner is, zal het wel minder zijn.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 8 02-07-12 11:56
9Thema4Rampen en plagenBlok1Natuurrampen
opdracht 4 Lees op bladzijde 74 van het lesboek de tekst
‘De aarde onder je voeten’. Bekijk op bladzijde 74 van het lesboek bron 3.4a Jekuntdeaardevergelijkenmeteenperzik.Ze
bestaanallebeiuitverschillendelagen.Zetdevolgendewoordenopdegoedeplekinfiguur1:vruchtvlees – aardmantel – aardkorst – pit – schil – aardkern – magma.
4b Kleurdeverschillendelagenvandeaardeinfiguur1:
•deaardkorstbruin; •deaardmantelrood; •deaardkernblauw.4c Deaardkorstishard / zacht.Dediktevandeze
laagkunjevergelijkenmetde van
eenperzik.Wijwonenopdeaardkorst.4d Watvaltjehetmeestopaandevergelijkingvan
deaardemeteenperzik?
opdracht 5
Lees op bladzijde 75 van het lesboek de tekst ‘De aarde beweegt’.
5a Watzijnplaten?
5b Waardoorverschuivenplaten?
5c Watiswaar? Hoelangerergeenaardbevingisgeweest,
hoegroterdespanninglangseenbreuk. Hoegroterdespanninglangseenbreuk,hoe
zwaarderdeaardbeving. Alsplatensnellangselkaarschuiven,zijner
minderaardbevingen. Hoevakereenaardbevinglangseenbreuk
plaatsvindt,hoekleinerdekansopeenhelezware.
5d Waaromisdeschadevaneenaardbevingbijhetepicentrumhetgrootst?
Figuur 1Deaardeeneenperzikindoorsnee.
Eigen antwoord. Vooral dat de aardkorst erg
dun is in verhouding tot de doorsnede van de
aarde.
Stukken aardkorst.
Door de bewegingen van het magma waar ze
op drijven.
Daar is de beweging van de aardkorst het
grootst.
aardmantel
aardkern
stromend magma
aardkorst
vruchtvlees
pit
schil
schil
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 9 02-07-12 11:56
10
opdracht 6
a gebruik gB 182-183 (BB 98 en 101). Bekijk figuur 2.6a Schrijfdenamenvandevolgendelandenopde
juisteplaatsindekaartvanfiguur2. VerenigdeStaten Guatemala Mexico Honduras Cuba Nicaragua Haïti Panama DominicaanseRepubliek Colombia Curaçao Venezuela6b Schrijfachterdecijfersdenaamvandestad.
1
2
3
4
5
6
7
8
6c Schrijfachterdelettersdenaamvandezee.
A
B
C
D
opdracht 7
Bekijk figuur 3.7a HoehetendeplatendiebijHaïtilangselkaar
schuiven?
1
27b Kleurdebreukenwaardelaatstejareneen
aardbevingisgeweestrood.7c Deskundigenhaddenvoorspelddaterongeveer
opdeplaatsvandeaardbevingvan2010eenaardbevingvan7,2opdeschaalvanRichterzouplaatsvinden.Zewistenalleennietprecieswanneer.DedeskundigenvoorspellenvoordekomendetwintigjaarnogeenaardbevingindebuurtvanHaïti.Bedenkwaardieaardbevingzalplaatsvindenenzetopdieplaatseenrodecirkelopdekaart.Tip:kijknogeensnaarjeantwoordenopvraag5c.
Figuur 2CaribischgebiedenGolfvanMexico.
A
B
C
D
1
23
4
5
6
7
8
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
....................................
........................................................................
....................................
....................................
500 km2500
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
1
2
3
4
5
6
7
8
A
B
C
D
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Verenigde Staten
CubaDominicaanse Republiek
Haïti
Curaçao
Venezuela
ColombiaPanama
NicaraguaGuatemalaHonduras
Mexico
MiamiNew OrleansHoustonMexico-Stad
Grote OceaanGolf van MexicoCaribische ZeeAtlantische Oceaan
HavanaPort-au-PrinceBogotáCaracas
Miami
New Orleans
Houston
Mexico-Stad
Havana
Port-au-Prince
Bogotá
Caracas
Grote Oceaan
Golf van Mexico
Caribische Zee
Atlantische Oceaan
Noord-Amerikaanse plaat
Caribische plaat
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 10 02-07-12 11:56
11Thema4Rampen en plagenBlok1Natuurrampen
opdracht 8
Bekijk op bladzijde 75 van het lesboek bron 4. gebruik figuur 4.8a Hoewordtdekrachtvaneenaardbeving
aangegeven?
8b Trekinfiguur4lijnentussendekrachtvaneen
aardbevingendegevolgenervan.8c Bijwelkekrachtkunnenmenseneenaardbeving
voelen?
8d Vergelijknufiguur4metbron4.Welkekracht
haddeaardbevinginRoermondin1992?
opdracht 9
Lees op bladzijde 75 van het lesboek bron 5 en bekijk bron 6.
9a Waardoorisdegrotetroep(planken,meubelenenanderedingen)veroorzaakt?
9b Hoekunjeopdezefotoziendatveelhuizen
inJapangoedbestandwarentegeneenaardbeving?
Figuur 3BreukenrondHaïti.
Atlantische Oceaan
Caribische Zee
NOORD-AMERIKAANSE PLAAT
CARIBISCHE PLAAT
DOMINICAANSEREPUBLIEK
BAHAMA’S
HAÏTI
CUBA
19431946-1948
1787
19181751
1842
2010
2 cm/jaar
2 cm/jaar
PUERTO RICO
gevaarlijk geachte breuklijn
jaar waarin aardbeving heeft plaatsgevonden
bewegingsrichting van de plaat
1842
200 km1000
Met de kracht op de schaal van Richter.
Bij kracht 3.
5,5 op de schaal van Richter.
Door de tsunami, de vloedgolf nam alles mee.
Het gebouw op de voorgrond lijkt niet zwaar
beschadigd.
Figuur 4 DeschaalvanRichter.
kracht Wat merk je ervan?0,1,2 Vernielend;paniek,groteschadeaangebouwen3 Matigtotsterk;deurenrammelen,schilderijenslingeren4 Zeersterk;schadeaangebouwen,schoorstenenbreken5 Niets5,5 Sterk;voorwerpen(zoalsvazen)vallenom,bomenbewegen6 Zeercatastrofaal;helestedenverwoest,rotsenscheuren7 Lichtetrilling;alsofereenvrachtautodoordestraatrijdt8 Catastrofaal;meestegebouwenverwoest,railsbuigen8,5 Verwoestend;gebouwenzwaarbeschadigd,gasleidingenbreken
waardoorbrandenontstaan,viaductenstortenin,Haïti2010
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 11 02-07-12 11:56
12
9c Bedenkwaardoorhuizenbijeenaardbevinggemakkelijkinbrandkunnenvliegen.
9d Noemtweeredenenwaaromdeaardbevingin
JapanminderslachtofferskendedandieinHaïti.
1
2
opdracht 10
Lees op bladzijde 76 van het lesboek de tekst ‘De aarde verandert’.
10a Zethetnummervandebeweging(zielesboek)voordejuistetekeningvandeplaatbewegingeninfiguur5.
10b Indetekeningenvanfiguur5staansteedstweelijnen.Maakvandielijnenpijlenomaantegeveninwelkerichtingdeplatenbewegen.
10c Kleurindejuistetekeningvanfiguur5detrogblauw.
10d Kleurindejuistetekeningvanfiguur5demid-oceanischeruggeel.
10e Kleurindejuistetekeningenvanfiguur5devlakkenwaaraardbevingenontstaanrood.
10f Leguitwaarombijmid-oceanischeruggennietveelzwareaardbevingenplaatszullenvinden.
opdracht 11
a gebruik gB 192D (BB 113C).11a InAmerikakomenaardbevingenvooralvoorin
hetnoorden / zuiden / oosten / westen.11b InEuropakomenaardbevingenvooralvoorin
hetnoorden / zuiden / oosten / westen.11c InAziëkomenaardbevingenvooralvoorinhet
noorden / zuiden / oosten / westen.11d Inwelketweewerelddelenkomenweinig
aardbevingenvoor?
1
2
opdracht 12
a gebruik gB 192D (BB 113C).12a Gebruikweerdenummersvandebewegingen
dieinhetlesboekstaan.VanwelktypeaardbevingwasdeaardbevinginJapaneenvoorbeeld?
12b Vanwelktypeaardbevingwasdeaardbevingin
Haïtieenvoorbeeld?
12c WaaromkomenerinNederlandnauwelijks
aardbevingenvoor?
Figuur 5
....
....
....
....
2
4
1
3
Door kortsluiting en gaslekken, door de ravage
kan de brandweer bovendien niet snel ter
plaatse zijn om te blussen.
Aardbeving vond plaats in zee: dichtstbijzijnde
stad lag meer dan 70 km van het epicentrum.
In Japan stortten door de aardbeving veel
minder gebouwen in dan in Haïti.
Er schuiven geen platen langs elkaar.
Van type 2.
Van type 3.
Nederland ligt midden op een plaat.
Australië
Afrika
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 12 02-07-12 11:56
13Thema4Rampen en plagenBlok1Natuurrampen
opdracht 13 verdieping
a gebruik gB 45 (BB –).13a InNederlandkomenookaardbevingenvoor,
zoalsin1992inRoermond.Legmetdekaartindeatlasuit,waaromdekansopeenaardbevinginRoermondgroterisdaninVenloofMaastricht.
13b Bekijkfiguur6.Dewittepijlengevenaanin
welkerichtingdeaardkorstbeweegtinditgebied.Tekenmeteenanderekleurpijlderichtingwaarinhetmiddelstestukaardkorstbeweegt.
13c Bekijkdelegendavandekaartindeatlasgoed.Dehogeenlagedelenbijdebreukhebbeneennaam.Schrijfdejuistenaamopdejuistelijninfiguur6.
13d Tekeneenhuisinfiguur6opdeplaatswaarRoermondligt.
opdracht 14
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.14a Regelmatigzijnerzwareaardbevingeninhet
nieuws.Overlegmetz’ntweeënwelke(zware)aardbevingenjulliejenogkunnenherinneren.Inwelkelandenwarendeaardbevingen?Wanneerwarendieaardbevingongeveer?
Wijkunnenonsdevolgendeaardbevingenherinneren:
1 (land) (jaar)
2 (land) (jaar)
3 (land) (jaar)
14b Bespreeksamenwelkeaardbevingopjulliedemeesteindrukmaakteenwaaromjuistdezeaardbeving.
Deaardbevingin inhetjaar
maakteoponsdemeesteindruk,
omdat
14c Deschadedieeenaardbevingveroorzaakt,heeft
temakenmetdekrachtvandeaardbeving,maarookmethetgebied.Welkekenmerkenheefthetgebiedvandeaardbevingdiejullienoemenbijopdracht14b,waardoordeschadezogrootwas?
opdracht 15
Lees op bladzijde 76 van het lesboek de tekst ‘De aarde brandt!’.
15a Zetdevolgendebegrippenopdejuisteplaatsinfiguur7:krater – lavastroom – magma – gaswolk – aardkorst – vulkanische bommen – asregen.
15b Gloeiendelavaiserggevaarlijk.Bedenkwatergebeurtalsdelavaeenbosbereikt.
15c Lavastroomtsnelopeensteilehelling,maar
langzameropeenflauwerehelling.Bedenkwaaromasengassenuiteenvulkaanminstenszogevaarlijkzijnalsdelava.
Figuur 6 DoorsnedevandeaardkorstinLimburg,bij
Roermond.
Horst HorstSlenk
Figuur 7Eenvulkaanbarstuit.
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
.........................
gaswolkasregenvulkanischebommen
kraterlavastroommagma
aardkorst
Roermond ligt dicht bij een breuk, dichter dan
Venlo of Maastricht.
Eigen antwoorden.
Eigen antwoorden, vaak zijn het
aardbevingen waarover veel op televisie is
geweest.
Afhankelijk van het antwoord op 14b.
Het bos vliegt in brand.
De gassen zijn heet en giftig, en ze zijn sneller
dan de lava. Ze verrassen je dus ook sneller.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 13 02-07-12 11:56
14
opdracht 16
Bekijk op bladzijde 76 van het lesboek bron 7.16a Leguitwaaromhetgevaarlijkisomdoorde
aswolkvaneenvulkaantevliegen.
16b Bedenkwatergebeurtalsgloeiendelavaeen
besneeuwdgebiedofeengletsjerbereikt.
16c Bedenkvoorwiehetvervelendisalsereenweek
langgeenvliegtuigenmeerkunnenvliegen.Legookuitwaaromhetvoordiemensenvervelendis.
opdracht 17
c Opdracht 17f doe je met z’n tweeën. Lees op bladzijde 77 van het lesboek de tekst
‘Toen en daar: Pompeii, stad onder de as’.17a InwelkjaarbarsttedevulkaanVesuviusuit?
17b Bijwelktijdvakhoortdatjaar?Gebruikzonodig
deTijdwijzer.
17c Hoekwamhetdatdebodemindebuurtvande
vulkaanrommeldeentrilde?
17d Watdachtendemensenindietijdwatde
oorzaakwasvanhetrommelenentrillenvandeaarde?
17e Bedenkwaaromdemensendatdachten.
17f Bedenksamenmetjebuurmanofbuurvrouw
nogietsdatmensenvroegergeloofdenendateigenlijknietklopt.
opdracht 18
c Opdracht 18f en g doe je met z’n tweeën. Lees op bladzijde 77 van het lesboek bron 8. Bekijk op bladzijde 77 van het lesboek bron 9.18a VoordatdeoomvanPliniusnaarPompeii
vertrok,keekhijnaardeVesuvius.Watvielhemop?
18b Watvieleropdeschepentoenzedichterbij
Pompeiikwamen?
18c Waarombondendemensendieuitdehuizen
kwamenkussensophunhoofd?
18d WaaraanisdeoomvanPliniuswaarschijnlijk
gestorven?
18e InPompeiizijnveelmensenverrastengestorven
tijdensdeuitbarsting.Denkjedaternuooknogveelmensenstervenaandegevolgenvaneenvulkaanuitbarsting?Legjeantwoorduit.
18f Bespreekmetjebuurmanofbuurvrouw.
Zoudenjullievlakbijeenvulkaanwillenwonen?Waaromwelofniet?
18g Waaromwonenveelmensentochindebuurt
vaneenvulkaan?
opdracht 19
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘De aarde beeft’.
opdracht 20
BBb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘De aarde brandt’.
De as kan voor storingen in de motor zorgen.
Door de hitte smelt het ijs en de sneeuw en kan
er een modderstroom ontstaan.
Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: mensen die op
vliegvelden al zitten te wachten op hun vlucht,
mensen op een vakantie of zakenadres.
79 na Chr.
De tijd van Grieken en Romeinen.
De platen waren in beweging en magma zocht
zich een weg omhoog in de aarde.
Dat god Vulcanus in de aarde aan het werk
was in zijn werkplaats.
De mensen wisten in die tijd nog weinig over
hoe krachten in de aarde werkten.
Bijvoorbeeld: dat onweer en donder werden
veroorzaakt door goden die met een ossenkar
over de wolken reden.
Een wolk die opsteeg uit de vulkaan.
Warme as.
Om zich te beschermen tegen de vallende
stenen.
Waarschijnlijk is hij gestikt in de rook.
Nee, men weet nu door de voortekenen zoals
het rommelen/trillen van de aarde en de rook
dat de vulkaan waarschijnlijk gaat uitbarsten. Ze
kunnen nu op tijd vluchten.
Verschillende antwoorden mogelijk.
Zie bladzijde 18 voor deze antwoorden.
Verschillende antwoorden mogelijk.
Zie bladzijde 18 voor deze antwoorden.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 14 02-07-12 11:56
15Thema4Rampen en plagenBlok1Natuurrampen
ga naar:www.mundo-online.nl
opdracht 21 op een rij
21a Maakdepuzzelinfiguur8. 1 Vuurspuwendeberg. 2 Diepegleufindezeebodem. 3 Lossestukkenaardkorst. 4 Grotegolf,veroorzaaktdoorzeebeving. 5 Stadverdwenenonderaslaagin79n.Chr. 6 Buitenstelaagvandeaarde.21b Welkwoordstaaterindegrijzekolom?
21c Leguitwatditwoordbetekentenwathiersoms
uitkomt.
opdracht 22 deelvraag
22a Waardoorwordenaardbevingenveroorzaakt?
22b Waardoorwordenvulkaanuitbarstingen
veroorzaakt?
22c WaaromkomenerinNederlandgeenzware
aardbevingenvoor?
22d Watkunjedoentegenaardbevingsgevaar?
Kennenenkunnen
Alsjeklaarbentmetditblokkunje:• vertellenhoedeaardeisopgebouwd;• uitleggenhoeaardbevingenontstaan;• vertellenwelkeviersoortenbewegingenvan
platenerzijn;• uitleggenwatergebeurtalsplatenbotsen;• uitleggenwatergebeurtalsplatenuitelkaar
drijven;• deverschillennoementussenaardbevingenin
Japan,HaïtienNederland;• opeenkaartmetplatenenbewegingendiedie
platenmaken,aanwijzenwaaraardbevingenkunnenontstaan;
• uitleggenwaterbijeenvulkaanuitbarstinggebeurt;
• uitleggenopwelkemaniereneenvulkaanuitbarstinggevaarlijkkanzijn;
• uitleggenwaarommensentochgraagindebuurtvaneenvulkaanwonen;
• opeenkaartmetplatenenbewegingendiedieplatenmaken,aanwijzenwaarvulkanenkunnenontstaan.
•
•
Begrippenaardbeving lavaaardkern magmaaardkorst mid-oceanischerugaardmantel platenepicentrum trogkrater vulkaan
TijdwijzerTijdvanGriekenenRomeinen(3000v.Chr.-500n.Chr.)
Krater.
Bovenkant/uitgang van een vulkaan waar
bij een uitbarsting de vulkanische producten
uitkomen zoals: lava, as, vulkanische bommen
en gassen.
Het langs elkaar schuiven van aardplaten.
Het botsen van aardplaten of het uit elkaar
schuiven van aardplaten.
Nederland ligt niet op de rand van een grote
plaat.
Stevige huizen bouwen, zorgen voor een goed
geïnformeerde bevolking.
Eigen onderwerp.
Eigen onderwerp.
Figuur 8
4
1
3
2
6
5
V U L K A A N
T R O G
P L A T E N
T S U N A M I
P O M P E I I
A A R D K O R S T
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 15 02-07-12 11:56
16
Menukaart 1
A OverstromingeninPakistan
opdracht 1
a gebruik de atlas. Bekijk op bladzijde 78 van het lesboek de
bronnen 10 en 11.1a ZoekPakistanopindeatlas.Welkerivier
stroomtdoorPakistan?
1b Inwelkgebergteontstaatdierivier?
1c Deoverstromingenwarennietsteedsin
hetzelfdedeelvanPakistan,maarverplaatstenzich.Inwelkerichtingverplaatstendeoverstromingenzich?
1d Leguitwaaromdeoverstromingenzichzo
verplaatsten.
opdracht 2
2a WaaromdurfdenenkelehulporganisatiesnietinPakistantehelpen?
2b WatweetjealvanPakistan?Maaksteedseenkeuze.
arm / rijk islam / hindoeïsme sterke regering / zwakke regering, aardbevingsgebied / geen aardbevingsgebied2c Bijdeoverstromingenvielenveelminderdoden
danbijdeaardbevinginHaïti,dieeenhalfjaarvoordezeoverstromingenplaatsvond.Bedenkwaardoorhetaantaldodelijkeslachtoffersbijoverstromingenvaakminderisdanbijeengroteaardbeving.
2d Hetduurdeeentijdvoordehulpopgang
kwam.InNederlandwaserop26augustuseentelevisieactie.HoelangstondensommigegebiedeninPakistantoenalonderwater?
2e Bedenkwatjijdeedindezomervan2010.
2f Bedenktweeredenenwaaromdehulpaan
Pakistanzomoeilijkopgangkwam.
1
2
A Overstromingen in Pakistan DehulpverleningaanPakistankwammoeizaam
opgang.Zoekuitwaardoordatkwamenorganiseerhulp!
B Rampen deze week Zoekuitdoorwelkerampendeaardedezeweek getroffenis.
C Onderzoek een ramp WatisergebeurdmethetdorpvanOmayra
Sanchez?
Ineengroepjevantweeofdrie
Samenofalleen
Ineengroepjevandrieofvier
Atlas,computermetinternet,beamerofdigibord
Computer
Kopieerapparaat,grootvelpapier(A2),stiften/kleurpotloden,schaar
keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
De Indus.
De Himalaya.
Van noord naar zuid.
Het water stroomde langzaam naar beneden
met de rivier mee, de overstromingen kwamen
zo steeds zuidelijker.
Omdat de regering de veiligheid van de
hulpverleners niet kon garanderen.
De ramp komt langzamer, je hebt meer tijd om
te vluchten.
Zes weken (44 dagen).
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: vakantie vieren.
Men was bang voor een lage opbrengst door
te weinig kijkers (mensen waren op vakantie).
Pakistan is een onbekend land, niet veel mensen
weten er iets van of kennen de inwoners.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 16 02-07-12 11:56
17Thema4Rampen en plagenMenukaart1Natuurrampen
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Rampen deze week’.
B Rampendezeweek
C Onderzoekeenramp
opdracht 3
c Deze opdracht doe je in een groepje van twee of drie.
Bb gebruik een computer met internet. Bijeengrotegeldinzamelingsactievoorhulpbij
eenramp,wordenooktelevisiespotjesgemaakt.Julliegaanzo’nspotjemeteenbekendeNederlanderbedenken.Hetspotjelatenjulliezienindeklas.
•Bekijkopwww.youtube.comdrietotvijffilmpjesoverdeoverstromingeninPakistanenzoekopinternetfoto’svandeoverstroming.Tip:gebruikalszoekwoorden:Pakistan flood 2010.
•Bedenkvoorwelkezenderenwelkegroepkijkersjulliehetspotjewillenmaken.
•BedenkwelkebekendeNederlandergeschiktzouzijnominjulliespotjegeldtevragenvoordenoodhulp.Eigen antwoorden.
•Schrijfeenkortetekst,diedebekendeNederlanderinhetspotjevertelt.
•EenvanjulliespeeltdebekendeNederlanderenleertdetekstuithethoofd.
•Kiesuitdegekozenfilmpjesenafbeeldingenéénminuutfilmofmaximaalvijffoto’sdiejeinhetspotjewiltlatenzien.
Omhetfilmpjesneltekunnenlatenzien,
kopieerjedelinknaarhetfilmpjeopYoutubeineendocument,datjesnelkuntopenen(testdelinkvoorjehetvoordeklasdoet!).Alsjekiestvoorfoto’s,dankunjezeineenpowerpointpresentatiezetten.
Presenteerjespotjevoordeklas.
Bb ga naar www.mundo-online.nl en print de kaartjes die bij deze opdracht horen.
c Deze opdracht doe je met z’n drieën of vieren.d computer en printer, groot vel papier,
stiften/kleurpotloden en een schaar Lees op bladzijde 79 van het lesboek de tekst
‘Onderzoek een ramp’. Bekijk op bladzijde 79 van het lesboek bron 12.
•Knipdeinformatiekaartjesuit. •Leesallekaartjesgoeddoor. •Legallekaartjesmetdeoorzakenvanderamp
bijelkaar. •Legallekaartjesmetdegevolgenvanderamp
bijelkaar. •BedenkwatermetOmayraisgebeurd. •Legdekaartjesopeengrootvelpapier.Tussen
kaartjesdieietsmetelkaartemakenhebben,trekjelijnen.Julliemoetenvaniederelijnuitkunnenleggenwathetverbandistussendekaartjes.
•Plakdekaartjesvast. •Presenteerdeuitkomstenvanjullieonderzoek
metdepostervoordeklas.LegaanderestvandeklasuitwatervolgensjullieisgebeurdinArmero.VertelookwatermetOmayraisgebeurd.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 17 02-07-12 11:56
18
Antwoord opdracht 18f:
Bijvoorbeeld: Nee, want wanneer de vulkaan uitbarst kan het gevaarlijk zijn en kun je sterven aan de gevolgen.
Of: Ja, want tegenwoordig worden de meeste mensen op tijd gewaarschuwd en kun je vluchten als de vulkaan
gaat uitbarsten.
Antwoord opdracht 18g:
Bijvoorbeeld: Vaak is het lang geleden dat de vulkaan is uitgebarsten en dreigt er lang geen gevaar.
Of: Tegenwoordig kunnen de mensen op tijd gewaarschuwd worden voordat de vulkaan uitbarst.
Of: De grond rondom een vulkaan is vaak vruchtbaar door de (afgekoelde) vulkanische as.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 18 02-07-12 11:56
19Thema4Rampen en plagenBlok1Aantekeningen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 19 02-07-12 11:56
20
Blok 2 Rampen in Afrika
Afrika is een continent waar veel rampen plaatsvinden. Soms is de natuur de oorzaak, maar vaak ook de mens. Oorlogen komen helaas veel voor in Afrika. En ook ziekten die door mensen worden verspreid, zoals aids.
DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Waardoor komen er in Afrika veel
rampen voor en welke gevolgen hebben die?
opdracht 1
Lees de tekst hierboven en bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 2.
1a WelksoortnatuurrampenkomtveelvoorinAfrika?
1b WelkeziekteiseengrootprobleeminAfrika?
1c InwelkgebiedinAfrikawasin2006eenoorlog?
opdracht 2
a gebruik gB 164-165 en 195C (BB 91 en 114C). gebruik figuur 1.2a Schrijfachterdehoofdlettersdejuiste
landennamen.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
P2b Schrijfachterdecijfersdejuistenamenvande
steden.
1
2
3
4
5
6
7
8
92c Schrijfachterdelettersdejuistenamenvande
rivierenenzeeën.
a
b
c
d
e
f
g
h2d Kleurinfiguur1degebiedenmetmeerdan1000
mmneerslagperjaarblauw.2e Kleurinfiguur1degebiedenmetminderdan
250mmneerslagperjaargeel.2f Schrijfdevolgendenamenopdejuiste
plaatsindekaart:Sahara,Sahel,KalaharienKongobekken.
Droogte
Aids
Darfur
Marokko
Algerije
Egypte
Sudan
Ethiopië
Somalia
Kenia
Uganda
Tanzania
Mozambique
Zuid-Afrika
Zimbabwe
Democratische Republiek Kongo
Nigeria
Ghana
Ivoorkust
Casablanca
Cairo
Khartoum
Nairobi
Pretoria
Johannesburg
Kaapstad
Kinshasa
Lagos
Nijl
Zambezi
Kongo
Niger
Middellandse Zee
Rode Zee
Indische Oceaan
Atlantische Oceaan
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 20 02-07-12 11:56
21Thema4Rampen en plagenBlok2Rampen in Afrika
opdracht 3
Lees op bladzijde 80 van het lesboek de tekst ‘Natuurrampen bestaan niet’.
3a ErzijnverschillendeoorzakenvoorderampenmetveelschadeenslachtoffersinAfrika.SchrijfdevolgendeoorzakenvanrampeninAfrikaindejuistekolominfiguur2: uitstoot van
broeikasgassen – snelle bevolkingsgroei – storten van giftig industrieafval in Afrika – armoede
3b VeelmensendenkenbijAfrikaaanbedreigdediersoorten.AanwelkedierendenkjijbijAfrika?
3c Noemtweeredenenwaaromveelvandeze
diersoortenwordenbedreigd.
1
2
Figuur 1Afrika.
N
A
1
2
3
4
5
6
7
8
9
B
C
a
a
e
f
gh
b
b
c
d
d
cc
D
E
F
GH
I
J
K
L
M
OP
1000 km5000
Jaarlijkse neerslagminder dan 250 mm
meer dan 250 mm
Sahara
Sahel
Kongo Bekken
Kalahari
Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: olifanten,
leeuwen, giraffen, zebra’s.
Het leefgebied van de dieren wordt steeds
kleiner.
Er wordt op de dieren gejaagd.
Figuur 2
Oorzaken van rampen in Afrika zelf Oorzaken van rampen in Afrika buiten Afrika
snelle bevolkingsgroei uitstoot van broeikasgassen
armoede storten van giftig industrieafval
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 21 02-07-12 11:56
22
opdracht 4
Bekijk op bladzijde 80 van het lesboek bron 13. Lees op bladzijde 146 van het lesboek
vaardigheid 3 verklaren.c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.4a DeoverstromingeninMozambiquewerden
veroorzaaktdoorheftigeregeninZimbabwe.WatheeftdebevolkingsgroeiinZimbabwetemakenmetdeoverstromingeninMozambique?Tekeninfiguur3pijlentussendeoorzakenengevolgen.Degrijzevakkeninfiguur3zijnalleenoorzaak,daargaandusgeenpijlennaartoe.Devetomrandevakkeninfiguur3zijnhetgevolgvantweeoorzaken,daargaandustweepijlennaartoe.Jekuntachtpijlentrekken.
4b LegmetdefotouitwaaromhetvoordebevolkingvanMozambiquelastigisomvoordeoverstromingtevluchten.
4c Hetbouwenvandijkenis(te)duurvoorde
menseninditgebied.Bedenkeengoedkoperemanieromtochveiligertekunnenwonenineengebiedmeteengroteoverstromingskans.
4d Geefmeteenpijlopfiguur1aanwaarhet
overstroomdegebiedligt.
opdracht 5
Lees op bladzijde 80 van het lesboek bron 14.5a HoelangduurtdedroogteinSomaliaal?
5b WaardoorwordtdebevolkingvanSomalianog
extragetroffen?
5c InNederlandklagenboerenookweleensover
eendrogetijd.BedenkhoelangeendrogetijdinNederlandduurt.
5d Bedenknogeenredenwaaromdedroogtevoor
eenSomalischeboerveelernstigerisdanvooreenNederlandseboer.
Figuur 3
Wistjedat? • De Sahara de grootste woestijn ter wereld is? • De Sahara zich de laatste jaren heeft
uitgebreid door de droogte? • Een groot deel van Afrika voor 1800
onbekend was bij Europeanen?
Het land is vlak en daardoor overstroomd, er zijn
geen vluchtheuvels, de huizen zijn laag.
Het bouwen van terpen.
Zes jaar.
Er is ook oorlog.
Hooguit twee maanden.
Een Somalische boer heeft geen geld om
aan irrigatie te doen, en als hij dat al wel zou
hebben, zou het technisch niet mogelijk zijn,
omdat het water er gewoon niet is.
InZimbabweisveellichttropischwoud
ErzijnheftigebuieninZImbabwe
Erwordenbossengekapt
DebevolkingvanZimbabwegroeit
Erwordennieuweakkersaangelegd
DerivierinMozambiqueoverstroomt
Naeenregenbuistroomthetwatersnelnaarderivier
IndevlaktevanMozambiquestroomthetwaterinde
rivierlangzamer
Naeenregenbuidruppeltwaterlangzaamvandebladerenen
trektindebodem
Hetwaterkomtgelijkmatiginderivier
Erzijnweinigoverstromingen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 22 02-07-12 11:56
23Thema4Rampen en plagenBlok2Rampen in Afrika
opdracht 6
Bekijk op bladzijde 81 van het lesboek bron 15.6a VergelijkhetaantalaidspatiënteninAfrikamet
derestvandewereld.
6b InwelkdeelvanAfrikakomtaidshetmeest
voor?
6c Noemtweelandendiedaarliggen.
6d Inwelkniet-Afrikaanslandishetaantal
aidspatiëntengroot?
opdracht 7
Lees op bladzijde 80 van het lesboek de tekst ‘Aids en armoede’.
Lees op bladzijde 146 van het lesboek vaardigheid 3 verklaren.
d A3-papierc Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Kopieerdekaartjesuitfiguur4.Legdekaartjes
zoneerdatzesamenvertellenwaaromaidszo’ngrootprobleemisinAfrika.
opdracht 8
Lees op bladzijde 81 van het lesboek de tekst ‘Aids en cultuur’.
8a AidsiseentaboeinAfrika.LeguitdatdatookeenoorzaakisvoordegroteverspreidingvanaidsinAfrika.
8b IsaidsinNederlandookeentaboe,volgensjou?
8c Leguitdatdemachocultuurookeenoorzaakis
voordegroteverspreidingvanaidsinAfrika.
8d Waaromisheteenextragrootprobleemals
jongevrouwenmethivbesmetraken?
Figuur 4 Voorbeeld
Mensenkunnennietlezenenschrijven
Teweiniggeldvoorcondooms
Geenaidstest
Veelmensengaandoodaanaids
Weinigopleiding
Geenkennisoveraids
Slechtegezondheidszorg
Veelmensenkrijgenaids
Armoede
Teweiniggeldvoormedicijnen
Mensenwetennietdatzebesmetzijn
In Afrika komen de meeste aidspatiënten voor.
In het zuiden.
Zimbabwe, Zuid-Afrika.
In Rusland.
Omdat er niet over aids gepraat mag worden,
worden jongeren niet gewaarschuwd voor de
gevaren van aids.
Eigen antwoord.
In een machocultuur is het belangrijk dat
mannen seksueel actief zijn. Ze hebben vaak
seks met meerdere vrouwen. Daarnaast
kunnen vrouwen geen nee zeggen tegen
onveilige seks en vinden mannen een
condoom niet stoer.
Ze kunnen het virus doorgeven aan hun baby.
2
4
10
9
3
6
8
11
1
7
5
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 23 02-07-12 11:56
24
opdracht 9 verdieping
Lees de tekst in figuur 5.9a Hetaantalhiv-enaidspatiëntenisheelgrootin
Zuid-Afrika.Welkeverklaringgeeftdezebrondaarvoor?
9b Isditeeneconomischeofeencultureleoorzaak?
Legjeantwoorduit.
9c OnderstreepindetekstwatpresidentZumaaan
deaidsepidemiewildoen.
opdracht 10
Lees op bladzijde 81 van het lesboek de tekst ‘gevolgen van aids’.
Bekijk op bladzijde 81 van het lesboek bron 16.10a Welkgevolgvanaidslaatbron16zien?
10b LeguithoeaidsleidttotmeerarmoedeinAfrika.
10c Geeftweeredenenwaaromdegevolgenvan
aidsinarmelandenveelgroterzijndaninrijkelanden.
1
2
opdracht 11 verdieping
Bekijk nog eens op bladzijde 81 van het lesboek bron 15.
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Julliewerkenbijeenhulporganisatieengaan
voorlichtinggevenoveraids.Beantwoordeerstdevolgendevragen.
11a Inwelklandgaanjullievoorlichtinggeven?
11b Aanwelkegroepmensengaanjullievoorlichting
geven?
11c Waaromaandezegroep?
11d Bedenkmetwelkeproblemenjerekeningmoet
houden.
Figuur 5
Zuid-Afrikaanse president Zuma belooft nieuw tijdperk in strijd tegen aidsDeregeringvanZuid-Afrikagaateennieuwebenaderingvanaidsvolgen,zeipresidentZuma.Zuid-Afrikaishetlandmetdemeestehiv-besmettingen.Zumabeloofdedatmeermensenvoorbehandelingmetaidsremmersinaanmerkingkomen.DevorigepresidentMbeki,dienegenjaarregeerde,geloofdedathethiv-virusnietdeoorzaakisvanaids.Mbekidachtdataidsremmendemedicijnengiftigwaren.ZijnministervanVolksgezondheidschreefaidspatiënteneendieetvanknoflook,olijfolie,citroenenenbietenvoor.Pasnaeenrechtszaakkwamenaidsremmersin2003voorarmeZuid-Afrikanenbeschikbaar.Nogmaarvoorweinigmensen,wantprovincialepoliticivanregeringspartijANCwildenpresidentMbekinietkwaadmaken.
Vrijnaar:NRCHandelsblad,2december2009
Onder de vorige president Mbeki (1999-2008)
kregen maar weinig mensen aidsremmers,
omdat hij dacht dat het met een dieet te
genezen was.
Een culturele oorzaak: het heeft te maken met
een opvatting van de president en niet met
armoede.
Veel kinderen verliezen hun ouders aan aids.
Vooral mensen tussen de 15 en 45 gaan dood
aan aids. Zij doen het werk in een land. Als zij
doodgaan, zijn er minder mensen over om te
werken en wordt er minder geld verdiend.
Er zijn veel meer aidspatiënten.
In rijke landen blijven aidspatiënten langer
leven, omdat ze goede medicijnen krijgen.
Eigen antwoord.
Eigen antwoord.
Eigen antwoord.
Eigen antwoord.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 24 02-07-12 11:56
25Thema4Rampen en plagenBlok2Rampen in Afrika
11e Kiesnudemanierwaaropjullievoorlichtinggaangeven:
eenfolderEigen keuze. eenposter eenpresentatievanvijfminuten11f Opwelkevraagmoetenmensenhetantwoord
wetennajullievoorlichting?
11g Werkjullievoorlichtinguit.Denkaan: •hoemaakjejeverhaalgeschiktvoorjullie
doelgroep? •welkeplaatjesgebruikje? Alsjeklaarbent: •poster:hangjullieposteropindeklas. •folder:kopieerdefoldervijfkeerendeelhem
uitaaneenpaarklasgenoten. •presentatie:houddepresentatie. Stelnajullievoorlichtingaaneenpaarmensen
devraagvanopdracht11f.Wetenzehetantwoord? Ja / Nee
Zonee,waarlagdataan?
opdracht 12
Lees op bladzijde 82 van het lesboek de tekst ‘Oorlog in Afrika’.
LegdevolgendeoorzakenvanoorlogeninAfrikauit:
12a zwakkeregering:
12b gebrekaanvruchtbaarland:
12c criminelebendes:
12d werkloosheid:
opdracht 13
Lees op bladzijde 82 van het lesboek de tekst ‘Oorlog in Darfur’.
Bekijk op bladzijde 82 van het lesboek de bronnen 17 en 18.13a Welketweebevolkingsgroepenwonenin
Darfur?
1
213b Opwelketweemanierenwordtdevruchtbare
grondinDarfurgebruikt?
1
213c Waarvanlevendetweebevolkingsgroepen?
13d Waardoorrakendetweebevolkingsgroepen
metelkaarinconflict?
13e Waardoorisdezeoorlogeenrampvoorveel
mensenuitDarfur?
Eigen antwoord.
Eigen antwoord.
Als de regering zwak is,
kunnen gewapende bendes de baas worden in
een deel van het land.
Mensen strijden
tegen elkaar om vruchtbare grond.
Criminele gewapende bendes
beheersen de handel in grondstoffen en strijden
tegen andere bendes of tegen de regering.
Jongeren die werkloos zijn,
sluiten zich aan bij de bendes en nemen dus
deel aan de strijd.
Zwarten
Arabieren
Nomaden laten er hun vee grazen.
Boeren verbouwen gewassen op hun akkers.
Veeteelt en akkerbouw.
Beide bevolkingsgroepen hebben vruchtbare
grond en water nodig. En dat is er onvoldoende.
Ze raken hun huizen en akkers kwijt. Veel
mensen worden gedood. Ze moeten vluchten
voor het geweld.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 25 02-07-12 11:56
26
opdracht 14
Lees op bladzijde 83 van het lesboek de tekst ‘kinderen zijn slachtoffer van oorlog’.
14a Bedenkdrieproblemenwaarmeekinderentemakenhebbendieeenoorloghebbenmeegemaakt.Bijvoorbeeld:
1
2
314b HoeprobeertWarChildkinderenuit
oorlogsgebiedentehelpen?
14c RampenalsinKongokomenzeldeninhet
nieuws.Bedenkdaarvooreenreden.
opdracht 15
Lees op bladzijde 83 van het lesboek bron 19.15a HoeoudwasKontoenhijkindsoldaatwerd?
15b WatwasvolgensKonnodigomteoverlevenals
kindsoldaat?
15c Konzegtdatzijnhartvansteenwas,maar
doordehulpdiehijkreegiszijnhartzozachtalskatoengeworden.Leguitwathijdaarmeebedoelt.
opdracht 16
Lees op bladzijde 83 van het lesboek de tekst ‘De schade beperken’.
Bekijk op bladzijde 83 van het lesboek bron 20.16a Watishetdoelvandegroteposterinbron20?
16b Indetekstwordendriesoortenhulpbijrampen
genoemd.Welkezijndat?
16c Vanwatvoorsoorthulpisdepostervanbron20
eenvoorbeeld?
16d Geefvandevolgendevoorbeeldenaanwatvoor
soorthulpergegevenwordt. 1 Nadeoverstromingwordenmensennaar
veiligergebiedgebracht.
2 Nadeoverstromingwordendedijken
verbeterd.
3 Eenhulporganisatiedeeltgratiscondoomsuit
ineenlandwaarveelaidsis.
opdracht 17 verdieping
c Deze opdracht doe je met zijn tweeën. Steljevoor:jehoortdaterinAfrikahonger
heerst.JehebtgezienhoekindereninhetdorpAfubijnastervenvandehonger.Julliewillenhulpbieden.
Bedenksameneenplanhoejulliehulpkunnenbiedenaanditdorp.Denkaandevolgendedingen:
•Hoekomjeaangeld? •Watvooractiekunjevoeren? •Hoezorgjedatmensenvandeactiehoren? •Watwiljedoenmethetgeld? •Hoekrijgjehetgeldofdespulleninhet
rampgebied? Eigen antwoorden. Maaksameneenkleinepresentatieoverjullie
plan.Kiesuit: eenpowerpointpresentatie eenspreekbeurt Eigen keuze.
angst voor geluiden
geen vertrouwen meer in volwassenen
slecht kunnen slapen
Ze geven de kinderen weer zelfvertrouwen
door de kinderen creatieve dingen te laten
doen.
De rampen zijn niet zo nieuw meer: de
nieuwsmakers vinden ze daarom niet zo
interessant om te laten zien op tv. Bovendien
vallen er in een keer niet heel veel slachtoffers.
Het gaat heel geleidelijk.
Vijf jaar.
Hij moest zijn gevoel uitschakelen.
Toen hij kindsoldaat was, moest hij meevechten
en deed en zag hij afschuwelijke dingen. Dat
kon hij alleen volhouden als hij zijn gevoel
uitschakelde en dus een hart van steen had. Hij
voelde geen angst of verdriet. Door de hulp die
hij kreeg, leerde hij mensen weer te vertrouwen
en gevoelens te hebben en werd zijn hart zacht.
De mensen waarschuwen tegen aids.
Voorkomen van rampen, gevolgen beperken,
noodhulp.
Voorkomen van een ramp.
noodhulp
schade beperken
voorkomen van een ramp
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 26 02-07-12 11:56
27Thema4Rampen en plagenBlok2Rampen in Afrika
KennenenkunnenAls je klaar bent met dit blok kun je:• debelangrijkstelanden,stedenenrivierenvan
Afrikaaanwijzenopeenkaart;• beschrijvenmetwelkerampenAfrikatemaken
heeft;• verklarenwaaromdierampenvoorkomenin
Afrika;• oorzakennoemenwaaromaidsAfrikazohard
treft;• degevolgenvanaidsinAfrikanoemen;• verklarenwaaromerinAfrikaveelconflicten
zijn;• deoorzakennoemenvanhetconflictinDarfur;• uitleggenwelkegevolgenoorlogenhebben
voorkinderen;• beschrijvenwelkesoortenhulpergeboden
wordtbijrampen.
Begrippenepidemienoodhulp
vaardigheid3Verklaren
ga naar:www.mundo-online.nl
opdracht 18
Lees figuur 6.18a OnderstreepdehulpdiehetRodeKruisgeeft.
18b Hoeveelsoortenhulphebjeonderstreept?18c Welkehulpismeteennodig?Kleurdiewoorden
rood.18d Welkhulpispaslaterbelangrijk?Kleurdie
woordengroen.18e Vooraldiehulpisgeldnodig.HoekomthetRode
Kruisaangeld?
opdracht 19
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Afrika in het nieuws’.
opdracht 20 op een rij
20a NoemdebelangrijksteoorzaakvanaidsinAfrika.
20b NoemeenconflictinAfrika.
20c Noemdriesoortenhulpbijrampen.
opdracht 21 deelvraag
gebruik figuur 7. VulvoordrierampendieinAfrikavoorkomende
tabelvanfiguur7in.
Figuur 6WathetRodeKruisdoet.
HetverschaffenvannoodhulpisaltachtigjaareensleutelactiviteitvanhetRodeKruis.Ineersteinstantiegaathetomhetreddenvanlevens:hetopvangenvanslachtoffers,zorgenvoordrinkwater,etenengezondheidszorg.Daarnagaathetomherstelwerkzaamhedenenwederopbouw.DoorhetRodeKruiswordtjarenlanghulpverleend.
Bron:www.rodekruis.nl
Figuur 7
Ramp Oorzaken gevolgen
Aids Armoede, weinig onderwijs, slechte gezond- Jonge mensen sterven, minder mensen om heidszorg, aids is taboe, machocultuur. het werk te doen, veel kinderen zijn wees.
Overstromingen Bevolkingsgroei, aanleg akkers waarvoor Oogsten vernield, honger, mensen en dieren bomen worden gekapt, klimaatsverandering. verdrinken, huizen vernield.
Oorlog in Darfur Te weinig vruchtbare grond voor mensen in Veel mensen gedood, veel mensen zijn op Darfur. de vlucht.
ExTRA OEfENBLAD ECONOMIE Vraagaanjedocentofjehetextra
oefenbladoverOntwikkelingshulp van de Nederlandse overheidmoetmaken.
Van mensen die geld geven, bijvoorbeeld via
de tv of collectes.
Armoede.
Oorlog in Darfur.
Voorkomen van een ramp, schade beperken,
noodhulp.
7
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 27 02-07-12 11:56
Menukaart 2
keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A RampmetdeTitanic
28
A Ramp met de Titanic Hetgrootsteenmodernsteschipterwereldzonk
opzijneerstereis.SchrijfeenverhaalofmaakeenposteroverderampmetdeTitanic.
B vluchtelingen Jemaakteennatuurrampmeeengaatopde
vlucht.Schrijfeenverhaaloverwatjemeemaakt.
C Conflicten in de wereld Zoekopinternetinformatieovereenconflict
datnuinhetnieuwsis.Schrijfdaareenkrantenberichtover.
Samenofalleen
Alleen
Samenofalleen
Papier,kleurpotloden
Schrijfpapier
Computer
Lees en bekijk op bladzijde 84 van het lesboek de teksten en bronnen van opdracht A.
Kieswelkeopdrachtjewiltdoen: AIkmaakeenooggetuigenverslagvan
iemanddiederampheeftoverleefd. BWijmakeneenposterofeenpowerpoint-
presentatieoverderampmetdeTitanic.
A Ooggetuigenverslagd schrijfpapier Jehebtalseenvandeweinigenderampmetde
Titanicoverleefd. Schrijfeenverslagoverderamp.Schrijferhet
volgendein: •ofjearmofrijkwas; •waaromjemeegingopdeTitanic; •hoehetschiperuitzag; •hoedereisverliep; •hoejemerktedatereenongelukwasgebeurd; •watjetoenhebtgedaan; •hoejewerdgered. Jemagnatuurlijknaarinformatiezoekenop
internet,indemediatheekofdebibliotheek.OfbekijkdefilmTitanic.Maakookeentekeningbijjebrief.
B Posterc Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d groot vel papier, kleurpotloden Maakeenmooieposterofpowerpoint-
presentatieoverderampmetdeTitanic.Zoekalsjetijdhebtextrainformatieopindebibliotheekofopinternet.Jeposterofpresentatiemoetiniedergevallatenzien:
•eentekeningofplaatjevanhetschip; •deroutevanhetschip; •hoehetschipverongelukte; •waterdaarnagebeurde.
Laat je verslag lezen door je docent. Laat je poster zien aan je docent. Misschien
mag je de poster daarna ophangen in de klas.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 28 02-07-12 11:56
29Thema4Rampen en plagenMenukaart2Rampen in Afrika
B Vluchtelingen
C Conflictenindewereld
b ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Conflicten in de wereld’.
Lees op bladzijde 85 van het lesboek de tekst ‘Op de vlucht’.
Bekijk op bladzijde 85 van het lesboek de bronnen bron 23, 24 en 25.
d schrijfpapier Steldatjijeenvandevluchtelingenop
dezefoto’sbent.Jehebteennatuurrampmeegemaaktenbesluittevluchten.Schrijfeenverhaalvanongeveer300woordenoverwatjemeemaakt.Beschrijfiniedergevaldevolgendedingen:
•Watvoorsoortrampmaaktejemee? •Waarombesluitjetevluchten? •Metwievluchtje? •Watneemjemee? •Waargajeheen? •Wanneerkomterhulp? •Watvoorhulpkrijgje? •Hoezietjelevenernuuit? •Welkeplannenhebjevoordekomende
weken?
Laat je verhaal lezen door je docent.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 29 02-07-12 11:56
30
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 30 02-07-12 11:56
31Thema4Rampen en plagenBlok2Aantekeningen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 31 02-07-12 11:56
32
Blok 3 Rampen in de middeleeuwen
Het gebied dat nu Nederland is, werd in de middeleeuwen regelmatig getroffen door rampen. Oorlogen, ziekten en overstromingen eisten veel slachtoffers.
DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Wat waren de oorzaken en gevolgen van rampen in de middeleeuwen?
opdracht 1
Bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 3.
1a Welketekstgaatoverhonger?
1b Welketekstenenwelkebrongaanoverziekten?
Teksten:
Bron:1c Welketekstenenbrongaanovergeweld?
Teksten:
Bron:1d Welketekstenenbrongaanovernatuurrampen?
Teksten:
Bron:
opdracht 2
Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek de tijdbalk.
2a Bijwelketijdvakkenhorendeikonendievoordetitelvanblok3staan?
2b Hoenoemjedietweetijdvakkensamen?
2c InwelktijdvakvondendeVikingaanvallen
plaats?
opdracht 3
Bekijk op bladzijde 138 van het lesboek de Tijdwijzer.
3a Welketijdkwamvoordetijdvanmonnikenenridders?
3b Bedenk:welkegebeurteniswashetbeginvande
tijdvanmonnikenenridders? hetontstaanvanridders devalvanhetRomeinserijk dekomstvanhetchristendom3c Welkedriegroepenwarenerindetijdvan
monnikenenridders?
1
2
33d Elkegroephadzijneigentaak.Schrijfinfiguur1
degoedegroepachterdevolgendetaken.
Figuur 1
Taak groep
Bidden monniken
Vechtenenbesturen ridders
Werkenophetland boeren
Hongersnood.
De pest, Ellende in Europa
Vikingen vallen aan, Toen de Vikingen
weg waren ...
Watersnood: Sint-Elisabethsvloed
1421, Hier en toen: Watersnood 1953
31
28
29 en 30
De tijd van monniken en ridders en
tijd van steden en staten.
De middeleeuwen.
De tijd van monniken en ridders.
De tijd van Grieken en Romeinen.
monniken
ridders
boeren
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 32 02-07-12 11:56
33Thema4Rampen en plagen Blok3 Rampen in de middeleeuwen
opdracht 4
Lees op bladzijde 86 van het lesboek de tekst ‘Hongersnood’.
VergelijkhetRomeinserijkmetdetijdtussen500en1000.Vulhetschemavanfiguur2in.
opdracht 5
Lees op bladzijde 146 van het lesboek vaardigheid 3 verklaren.
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d schaar, lijm, A4-papier5a Metdekaartjesvanfiguur3kunjeverklaren
waaromhetslechtgingmetdelandbouwtussen500en1000.
•Kopieerdekaartjesenknipzeuit. •Legdekaartjeszoneerdatzesamenverklaren
waaromhetslechtgingmetdelandbouw. •Plakdekaartjesophetvelpapier. •Geefmetpijlentussendekaartjesaanwelke
gebeurtenissenoorzakenengevolgenzijn.5b Inwelketijdginghetbetermetdelandbouw? IndeRomeinse tijd / tijd van monniken en ridders,
want
opdracht 6
Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek bron 26.6a Metwelkgereedschapwerkendeboerenop
dezebron?
6b Deboerenmochtennietalleoogstzelfhouden.
Bijwelkdeelvanbron26horendevolgendezinnen?
•Eendeelvandeoogstisvoordeheerinhetkasteel.
boven / midden / onder •Eendeelvandeoogstwordtgebruiktomweer
intezaaien. boven / midden / onder •Eendeelvandeoogstkrijgendeboerenzelf. boven / midden / onder6c Welketweeoorzakenvanhongersnoodvoorde
boerenziejeindezeafbeelding?
1
2
Romeinse rijk Europa tussen 500 en 1000
Wegen goed / slecht goed / slecht
Oorlog veel / weinig veel / weinig
Handel veel / weinig veel / weinig
Steden veel / weinig veel / weinig
Landbouw wel / geen specialisatie wel / geen specialisatie
Figuur 2
Figuur 3
boerenverbouwenalleszelf=geenspecialisatie
weinighandel
slechtewegen
grondbrengtminderop
lageopbrengstlandbouw
veeloorlogen
de boeren specialiseerden zich niet.
Daardoor waren de opbrengsten niet hoog.
Sikkel, hark en schop.
De landbouw was primitief: de boeren
hadden eenvoudige gereedschappen
De boeren moesten een deel van de oogst
afstaan.
1
4
3
2
5
1
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 33 02-07-12 11:56
34
opdracht 7
Bekijk op bladzijde 86 van het lesboek bron 27.7a Watpastbijdezebron? •eenvoudig gereedschap / moderne machines • veel mensen bewerken een stuk grond / weinig
mensen bewerken een stuk grond •verbouwen eigen voedsel / verbouwen
producten voor de handel7b Vergelijkdezebronmetbron26.Ziejevooral
verschillenofovereenkomsten?
opdracht 8
Lees op bladzijde 87 van het lesboek de tekst ‘vikingen vallen aan’.
8a WiewarendeVikingen?
8b Waaromgingenzijopreis?
8c WaaromhaddendeVikingensuccesmethun
aanvallenopdekustvanEuropa?
8d SteldatdeVikingenindetijdvanhetRomeinse
rijkhunaanvallenuitvoerden.Zoudenzedanooksucceshebbengehad?Legjeantwoorduit.
opdracht 9 Bekijk op bladzijde 87 van het lesboek bron 28. Detekenaarheeftzijneigenopvattingoverde
Vikingen.VondhijdeaanvallenvandeVikingeneenrampofniet?Leguithoejedatziet.
Hijvonddeaanvalleneen ramp / geen ramp.Dat
zieikaan
opdracht 10 verdieping
Bekijk nog eens op bladzijde 87 van het lesboek bron 28.
Lees op bladzijde 152 van het lesboek vaardigheid 7g Werken met afbeeldingen.
d A4-papier10a Geefeenbeschrijvingvandetekeningdoor
zoveelmogelijkvragenuitStap1vanhetstappenplantebeantwoorden.Gebruikhiervoorhetvelpapier.
•Waarspeeltdescènezichaf? •Watisgrootenwatiskleinafgebeeld? •Zijnbepaaldeaspectenoverdrevenafgebeeld?
(bijvoorbeeldkaraktertrekken) •Watdoendepersonenopdeafbeelding?
(letopallepersonen) •Waarkijkendepersonennaar?
(letweeropallepersonen) •Welkevoorwerpenendierenzieje? •Wieheeftdeafbeeldinggemaakt?10b Geefeenverklaringvandetekeningdoorzoveel
mogelijkvragenuitstap2vanhetstappenplantebeantwoorden.
•Waaromisderuimtezoafgebeeld? •Waaromzijndevoorwerpenendieren
toegevoegd? •Wiezijndepersonen? •Waaromzijnsommigepersonenbelangrijker
dananderen? •Waaromzijndepersonendataanhetdoen? •Watisdeboodschapofbedoelingvande
afbeelding?10c Geefjemeningoverdetekeningdoordevraag
uitstap3vanhetstappenplantebeantwoorden. Zie voor de antwoorden op opdracht 10a, 10b
en 10c bladzijde 42.
Wistjedat? • Vikingen hun schatten begroeven, maar vaak
stierven voordat ze ze konden opgraven? Die schatten werden meestal pas eeuwen later bij toeval gevonden.
•Vikingkoningen angstaanjagende bijnamen hadden, zoals ‘de wrede’, ‘de ijzeren arm’, ‘bloedbijl’ en ‘scherpe tong’?
Vooral overeenkomsten. In bron 26 en 27 zie
je alleen eenvoudige gereedschappen en
verbouwen de boeren hun eigen voedsel.
Boeren uit Scandinavië.
Om huiden, hout en gedroogde vis te ruilen
voor andere producten.
Er waren allemaal kleine gebiedjes, en niet één
groot leger dat de Vikingen tegen kon houden.
Nee, want het Romeinse leger was wel heel
sterk.
de manier waarop hij de Vikingen
afbeeldt, als een stel woestelingen dat brand
sticht en mensen vermoordt.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 34 02-07-12 11:56
35Thema4Rampen en plagen Blok3 Rampen in de middeleeuwen
opdracht 11
Lees op bladzijde 87 van het lesboek de tekst ‘Toen de vikingen weg waren ... ’.
11a DeVikingaanvallenhaddengevolgenvoorwetenschapenhandel.Vulopdelegeplekkeninfiguur4degoedewoordenin.
11b HoeprobeerdendemensenVikingaanvallentevoorkomen?
11c DetochtenvandeVikingenhaddenalleengevolgenvoordemenseninEuropa.Waaromisdatzo,denkje?
opdracht 12
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën.d A4-papier en kleurpotloden gebruik figuur 5.12a Figuur5iseentekeningvaneenversterkte
boerderijrond900.Schrijfdevolgendewoordenopdegoedeplaats:uitkijktoren – gracht – brug – houten omheining – huis van de heer – plaats voor het vee – aarden wal – toegangspoort.
12b Stel,julliezijndeheervandeboerderij.JewordtaangevallendoordeVikingen.Bedenkhoejejegaatverdedigen.Dewapensdiejehebtzijn:
•speren; •pijlenboog; •zwaarden. Leggoeduithoejedeversterkteboerderij
gebruiktomjeteverdedigen. Kiessamenuithoejullielatenzienwater
gebeurt: verslagschrijven.Gebruikeenapartvel
papier. tekeningmaken.Gebruikeenapartvelpapier.12c WelkegevolgenhaddendeVikingaanvallenvoor
dekleineboeren?Streepdefoutewoordendoor. Kleineboerenkondennietgoedzichzelf
verdedigen / aanvallen.Zijzochtenintijdenvanrust / onrustbeschermingbijeenrijkeboerindebuurt.Derijkeboerenwerdendaardoormachtiger / zwakker.
Figuur 4
Wetenschap
1 Vikingen verwoesten
............................................. 2 Veel zeldzame .................... verbranden
3 Veel ............................ gaat verloren
Handel
1 Vikingen maken ..................
en kusten ............................ 2 ................................ durven niet meer op reis
3 .......................... die er was stort in
................................
Figuur 5
Rijke boeren gingen hun boerderijen
versterken.
De Vikingen roofden alleen in Europese
landen. De Vikingen konden nog niet de
oceaan oversteken met hun schepen.
uitkijktoren
huis van de heer
toegangspoort
brug
plaats voor het vee
houten omheining
aarden wal
gracht
Vikingaanvallen
kloosters
boeken
kennis
rivieren
onveilig
Handelaren
Handel
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 35 02-07-12 11:56
36
opdracht 13
Lees op bladzijde 88 van het lesboek de tekst ‘Watersnood: Elisabethsvloed 1421’.
13a Watiseenwatersnood?
13b BedenkwaaromNederlandinhetverledenveel
lastheeftgehadvanwatersnoden.
13c Noeméénmanierwaaropmensenzichinde
middeleeuwenbeschermdentegenhoogwater.
13d Waaromwasdatindedetijdvande
Elisabethsvloedennietvoldoende?
opdracht 14
Bekijk op bladzijde 88 van het lesboek bron 29.14a Welkerampishierafgebeeld?
14b Watdedendemensendirectnaderamp?
14c Wiehebbenopdrachtgegevenomditschilderij
temaken?
14d Waaromgavenjuistzijdeopdracht?
opdracht 15
Lees op bladzijde 88 van het lesboek de tekst ‘Hier en toen: Watersnood 1953’.
Lees op bladzijde 145 van het lesboek vaardigheid 2 vergelijken.
15a Noemtweeovereenkomstentussendewatersnoodvan1953endeSint-Elisabethsvloedenindevijftiendeeeuw.
15b Noemeenverschiltussendewatersnoden.
15c Vindjedatervooralsprakeisvancontinuïteit
ofveranderingalshetgaatomwatersnodeninNederland?
opdracht 16
a gebruik gB 49D (BB –).16a HoelangheeftdeuitvoeringvanhetDeltaplan
geduurd?
16b Welkedammensluitendezeearmenvan
Zeelandaf?
16c Welkbelangrijkgevolgheeftdeafsluitingvande
Haringvlietgehad?
16d Bedenkwelkgevolgdatheeftvoordedierenen
plantenindeHaringvliet.
Een overstroming.
Het land ligt laag en wordt omringd door zee en
er lopen veel grote rivieren door het gebied.
Ze legden dijken aan.
De dijken waren niet goed onderhouden.
De Sint-Elisabethsvloed uit 1421.
De mensen probeerden zichzelf met hun
dieren en bezittingen in veiligheid te brengen
met bootjes.
De inwoners van Wieldrecht.
Hun dorp was verwoest. Het schilderij moest
ervoor zorgen dat de ramp niet werd vergeten.
1) De dijken waren slecht onderhouden.
2) Na de ramp werden de dijken verbeterd.
Na de watersnood van 1953 kwam er een
grootschalige hulpactie op gang. Dat zal in de
middeleeuwen niet zo geweest zijn.
Eigen antwoord.
1953-1988: 35 jaar.
Veersegatdam, Oosterscheldekering,
Brouwersdam, Haringvlietdam.
Het water is zoet geworden.
Er leven nu heel andere planten en dieren.
Zeevissen kunnen alleen in zout water leven.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 36 02-07-12 11:56
37Thema4Rampen en plagen Blok3 Rampen in de middeleeuwen
opdracht 17
Lees op bladzijde 89 van het lesboek de tekst ‘De pest’.
Bekijk op de bladzijden 138 t/m 143 van het lesboek de Tijdwijzer.
gebruik figuur 6.17a Wanneerwasdetijdvanmonnikenenridders?
Kleurdietijd:geel.17b Wanneerwasdetijdvanstedenenstaten?
Kleurdietijd:bruin.17c Tekennueenrodelijnomdetweetijdvakken
samen.Schrijfonderdetweetijdvakken:middeleeuwen.
17d ZetschuinestreepjesindeperiodevandeVikingaanvallen.
Zeteenkruisjebijhetbeginvandepest.17e Geefinfiguur7aanbijwelketijddekenmerken
horen.
opdracht 18
18a Mensennamenallerleimaatregelentegendepest.Ookalwistenzenietwatdeoorzaakwasvandeziekte.Welkemaatregelenhielpenvolgensjou?Kruiszeaan.
Debemanningvaneennieuwaangekomenschipmoestzolangaanboordblijventotmenzekerwistdatergeenpestaanboordwas.
Mensengingenheelveelbidden. Stratenwerdengeschrobtenafvalwerd
verwijderd. Sommigemensensnedendepuistenvande
ziekenopen. Iemanddieziekwas,mochtopdemarkt
alleenmeteenwittestokaanwijzenwathijwildehebben.
Sommigemensenatenkonijnenkeutelsmetknoflook.
Indekerkmoestenpestlijdersapartzitten. Mensengingenzichzelfmeteenkettingslaan
ompijntelijden.18b Steldepestbreektnuuit.Bedenktweemaat-
regelendiejenuzounemenomdepesttebestrijden.
1
2
Figuur 6
1 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 19001100 2000
Figuur 7
kenmerk Tijd van monniken en ridders Tijd van steden en staten
Driestanden:geestelijkheid,adel,boeren X
Ambachtslieden X
Kloosters X
Stadspoort X
Depest X
Mensenwonendichtopelkaar X
Vikingen X
Bijvoorbeeld: contacten vermijden.
Bijvoorbeeld: een mondmasker dragen.
Middeleeuwen
1350: begin van de pestDe Vikingaanvallen beginnen in 810 en eindigen in 918
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 37 02-07-12 11:56
Figuur 8
38
opdracht 19
Bekijk op bladzijde 89 van het lesboek bron 31. gebruik figuur 8.19a Deafbeeldingbestaatuittweedelen.Zetin
figuur8metpotloodeenstreeptussendetweedelen.
19b Schrijfdevolgendewoordenonderhetgoededeel:
stad – platteland – geluk – verdriet – mooi – ellende – dood – leven
19c Watwildeschildermetdezeafbeeldinglatenzien?
Hetisgezonderomindestadtewonen. Ophetplattelandlevenveelmensenin
armoede. Jekuntnietsaandepestdoen. Destadiseengevaarlijkeplaatsomteleven.
19d Waaromkondepestzichindestedenzomakkelijkverspreiden?
opdracht 20
Lees op bladzijde 89 van het lesboek de tekst ‘Ellende in Europa.’
gebruik figuur 9. Vaakleidtdeenegebeurtenistotdeandere.Zet
denummersvandevolgendegebeurtenissenopdegoedeplekinfiguur9.
1 Voedselwordtduur 2 Erzijnteweinigboeren 3 Eristeweinigvoedsel 4 Veelmensensterven 5 Boerenkunneneisenstellen 6 Boerenkrijgenbeterbetaald 7 Mensengevenjodendeschuld
opdracht 21
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de quiz over het leven in de tijd van monniken en ridders.
opdracht 22
Bb ga naar www.mundo-online en maak de opdracht ‘Watersnood in Zeeland.’
Figuur 9
In de stad leefden mensen dicht op elkaar.
Daar kon de pest zich makkelijk verspreiden.
stad, verdriet, ellende, dood
platteland, geluk, mooi, leven
Depestbreektuit
Jodenwordenvervolgd
1
7
4
23
5 6
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 38 02-07-12 11:56
Figuur 10
Oorzaak
1 Delandbouwindemiddeleeuwenwas primitief.
2 Vikingenmaaktendekustenenrivieren onveilig.
3 Boerenversterktenhunboerderijen.
4 DepestverspreiddezichoverheelEuropa.
5 Dijkenwarenindevijftiendeeeuwzwak dooroorlogen.
gevolg
A Dehandelwerdminderenveelkloosters werdenverwoest.
B Langzamerhandontstondenerstenenkastelen.
C Erwarenregelmatighongersnoden.
D Boerenkondenmeereisengaanstellen.
E Ervondengroteoverstromingenplaats.
39Thema4Rampen en plagen Blok3 Rampen in de middeleeuwen
ga naar:www.mundo-online.nl
opdracht 23 op een rij
Trekinfiguur10lijnentussenoorzaakengevolg.
opdracht 24 deelvraag
24a Welkeoorzakenhaddendevolgenderampenindemiddeleeuwen?
• hongersnood
• watersnood
• Vikingaanvallen
• pest
24b Welkegevolgenhaddendevolgenderampenin
demiddeleeuwen? • watersnood
• Vikingaanvallen
• pest
Kennenenkunnen
Als je klaar bent met dit blok kun je:• uitleggenwaaromhongersnodenregelmatig
voorkwamenindetijdvanmonnikenenridders;
• uitleggenwaaromVikingenEuropakondenaanvallenindenegendeeeuw;
• uitleggenwatdegevolgenwarenvandeVikingaanvallen;
• deoorzakenengevolgennoemenvandeSint-Elisabethsvloedin1421;
• deoorzakenengevolgennoemenvandewatersnoodin1953;
• uitleggenwaaromdepestindeveertiendeeeuwzichzosnelkonverspreiden;
• degevolgennoemenvandepestvoordemenseninEuropa.
Begrippenkasteelridderspringvloedwatersnood
vaardigheden2Vergelijken3Verklaren7gWerkenmetafbeeldingen
TijdwijzerTijdvanmonnikenenridders(500-1000)Tijdvanstedenenstaten(1000-1500)
ExTRA OEfENBLAD vAARDIgHEDEN Vraagaanjedocentofjehetextra oefenbladBeschrijven over het rijk van Karel de Grotemoetmaken.
Landbouw niet gespecialiseerd, eenvoudig
gereedschap, boeren moesten een deel van
de oogst afstaan aan de heer.
Slechte dijken, springvloed.
Geen sterk leger in Europa dat Vikingen kon
tegenhouden. Vikingen willen rijkdommen.
In steden wonen mensen dicht op elkaar, daardoor
en door handel verspreidde de pest zich snel.
Ontstaan Biesbosch, dijken werden verhoogd.
Boerderijen werden versterkt (ontstaan kastelen).
Kloosters gingen zieken verzorgen, arbeiders
gingen meer eisen stellen, joden vervolgd.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 39 02-07-12 11:56
keuzeopdracht Samen of alleen Wat heb je nodig?
A Moord op Bonifatius Maakeenstripverhaalofeentoneelstukoverhet
levenvanendemoordopdemonnikBonifatius.
B kloosters Ontdekhoehetlevenineenkloosterwas.C kastelen Hoeverdedigjeeenkasteeltegenaanvallenvan
buiten?
Metz’ntweeën
Alleen
Ineengroepjevanvier
Computer
Schrijfpapier
Grootvelwitkarton,vellenbruinkarton,schaar,lijm,kleurpotlodenofverf
40
A MoordopBonifatius
Menukaart 3
B Kloosters
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Moord op Bonifatius’.
Lees op bladzijde 90 van het lesboek de teksten ‘Christendom’ en ‘Bidden en werken’.
Bekijk op bladzijde 90 van het lesboek de bronnen 32 en 33.
Lees de tekst in figuur 1. Hetishetjaar1000enjeleeftalsjongemonnik
ofnoninhetkloostervanSint-Odiliënberg
(Limburg).Eennoniseenvrouwdieineenkloosterwoont.Schrijfeenbriefaaneenvriend(in)waarinjevertelt:•waaromjehetkloosterinbentgegaan;•hoejedageneruitzien;•hoejehetvindtinhetklooster.Versierjebriefzoalsdemiddeleeuwsemonnikendatdeden.Lever je brief in bij je docent.Figuur 1
DAgINDELINg IN HET kLOOSTERMiddernacht: Eerstekerkdienst,deMetten (morgenzangen).01.00uur: Tweedekerkdienst,deLauden
(ochtendlofprijzingen).02.00uur: Demonnikengaanterugnaarbed.07.00uur: Kortekerkdienst,dePriem(eerste
gebedsuur).07.30uur: NadePriemblijvenenkelemonniken
indekerkomdeeerstemisvandiedagoptedragen.Demonnikendiedemisnietbijwonengaanzichwassenenhunklerenverschonen.
08.00uur: Ontbijt.Opvastendagengaandemonnikenaanhetwerkzonderontbijt.
08.30uur: Naardekerkvoordetweedemis,daarnavergadering.
09.30uur: Nadevergaderingzijndejongeremonnikenvrijomtewandelenenmetelkaartepratenindekloostergangen.
10.00uur: Hoogmis,deplechtigstedienst,metgezangen.
11.00uur: Middagmaal.ErwordtvoorgelezenuitdeBijbel.Sprekenisverboden.
11.30uur: Oudereenziekemonnikenmogeneenuurrusten.
12.30tot17.00uur: Demonnikengaanaanhetwerk.17.00uur: (indezomer18.00uur) NaardekerkvoordeVespers
(avondzangen)enCollatie(tekstenlezen).
18.00uur: (indezomer19.00uur) Avondmaaltijd.Daarnakunnende
monnikenzichterugtrekkenindekloostergangenofindetuinen.
19.00uur: (indezomer20.00uur) Delaatstedienst,deCompleten
(avondgebed).Hiernagaandemonnikennaarbed.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 40 02-07-12 11:56
41Thema4Rampen en plagenMenukaart3 Rampen in de middeleeuwen
C Riddersenkastelen
c Deze opdracht doe je met z’n vieren. Lees op bladzijde 91 van het lesboek de teksten
‘verdedig het kasteel’ en ‘Op het slagveld’. Bekijk op bladzijde 91 van het lesboek de
bronnen 34 en 35.d groot vel wit karton, vellen bruin karton, schaar,
lijm, kleurpotloden of verf Julliegaanzelfeenkasteelmaken.Alshet
kasteelklaaris,leggenjullievoordeklasuithoejulliekasteelwordtverdedigdbijeenaanval.
Doehetzo. •Kopieerdeplattegrondzogrootmogelijk. •Knipdeplattegronduitenplakhemopeen
grootvelwitkarton. •Maakvanhetbruinekarton: –detorens; –demurentussendetorens; –hetpoortgebouw; –detweeanderegebouwen. •Plakalleonderdelenopdeplattegrond. •Maakdeomgevingvanhetkasteel.Schilder
bijvoorbeeldeenslotgrachtendaaromheenakkers.
Laat je kasteel zien aan de docent.
Figuur 2Plattegrondvaneenkasteel.
Figuur 3 Tekeningvaneenkasteel.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 41 02-07-12 11:56
42
Antwoorden opdracht 10
10a • Waar speelt de scène zich af?
buiten op een schip en aan land
• Wat is groot en wat is klein afgebeeld?
Groot is de Vikinghoofdman afgebeeld, de strijders zijn kleiner afgebeeld.
• Zijn bepaalde aspecten overdreven afgebeeld? (bijvoorbeeld karaktertrekken)
De strijders zien er strijdlustig uit, de Vikinghoofdman ziet er dapper uit.
• Wat doen de personen op de afbeelding? (let op alle personen)
Op de boot staat een man met een muziekinstrument, hij denkt na. Op de treeplank staat de
Vikinghoofdman, hij denkt na. Op de achtergrond vechten Vikingstrijders. Een van hen zwaait met
de buit.
• Waar kijken de personen naar? (let weer op alle personen)
De vikinghoofdman kijkt naar de horizon, over het strijdtoneel, de muzikant kijkt naar de gevechten.
• Welke voorwerpen en dieren zie je?
Voorwerpen: muziekinstrument, mooie zwaarden, schilden, helm, tonnen
Dieren: paarden en koeien (ossen) op de achtergrond.
• Wie heeft de afbeelding gemaakt?
Isings
10b • Waarom is de ruimte zo afgebeeld?
De tekenaar wil laten zien dat de Vikingen aankwamen met boten en dan aan land gingen om te
veroveren.
• Waarom zijn de voorwerpen en dieren toegevoegd?
Voorwerpen: hebben te maken met vechten en buit. De Vikingen gingen op reis om buit te veroveren.
• Wie zijn de personen?
Personen: vooraan staat de Vikinghoofdman, op de boot staat een dichter/muzikant.
• Waarom zijn sommige personen belangrijker dan anderen?
De hoofdman is het belangrijkst omdat hij leiding geeft aan de strijders.
• Waarom zijn de personen dat aan het doen?
De Vikingen leveren strijd om buit te veroveren.
• Wat is de boodschap of bedoeling van de afbeelding?
Laten zien dat de Vikingen met geweld Nederlands gebied aanvielen om buit te veroveren.
10c Eigen antwoord.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 42 02-07-12 11:56
43Thema4Rampen en plagenBlok3Aantekeningen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 43 02-07-12 11:56
44
Blok 4 Is een ramp te voorkomen?
Een ongeluk zit in een klein hoekje, hoor je wel eens. Daarmee wordt bedoeld dat ongelukken en rampen vaak onverwacht gebeuren. Juist daardoor zijn mensen niet goed voorbereid op wat er kan gebeuren. Wat voor rampen kunnen er in Nederland voorkomen? Wat doen we eraan om ze te voorkomen? En welke maatregelen kun je zelf nemen om ongelukken, rampen en ziekten te voorkomen?
DEELvRAAg vAN DIT BLOk: Is een ramp te voorkomen?
opdracht 1
Bekijk in het lesboek de titels, teksten en bronnen van blok 4.
1a Hoeveeltekstenheeftblok4?
1b Hoeveelbeeldbronnenheeftblok4?
1c Overwelksoortongelukoframphebjijkort
geledennognagedachtdatjezoukunnenoverkomen?
1d Hoelangishetgeledendatjedaarovernadacht?
opdracht 2
Lees op bladzijde 92 van het lesboek de tekst ‘Hoe overleef je natuurgeweld?’.
2a Schrijfdevolgendebegrippenopdejuisteplaatsinfiguur1.
instortende gebouwen – ondergelopen kelders – overstromen rivier – uit elkaar schuivende platen – flexibele fundering – weggeslagen land – evacuatie – aardbeving – veel regen en smeltwater – vulkaanuitbarsting –
botsende platen – waarschuwingssysteem2b Zijnnatuurrampentevoorkomen?Legje
antwoorduit.
2c Kiesvandevolgendenatuurrampener
eenuitenleguithoevandierampdegevolgentevoorkomenoftebeperkenzijn:vulkaanuitbarsting, overstromen van een rivier, aardbeving, tsunami oforkaan.
Degevolgenvan
zijntevoorkomenoftebeperkendoor
opdracht 3
3a Watiseenrampenplan?
3b Bedenkwelkeberoepenveeltemakenhebben
meteenrampenplan.
Figuur 1
Natuurramp Oorzaak gevolg Beschermende maatregel
Overstromenrivier Veelregenensmeltwater Ondergelopenkelders Dijken
Tsunami botsendeplaten Weggeslagenland Waarschuwingssysteem
Aardbeving Langselkaarschuivendeplaten Instortendegebouwen Flexibelefundering
Vulkaanuitbarsting Uitelkaarschuivendeplaten Brandendegebouwen Evacuatie
3
6
Eigen antwoord.
Eigen antwoord.
Natuurrampen zijn niet te voorkomen. Sommige
gevolgen wel, zoals bij overstromingen door
bijvoorbeeld de aanleg van dijken.
bijv. een vulkaanuitbarsting
een
evacuatieplan, geulen graven om vermoedelijke
lavastromen om dorpen te leiden (zie ook blz. 48).
Een plan van de overheid of een bedrijf waarin
staat wat er bij een ramp moet gebeuren.
Politie, brandweer, ambulance, artsen,
militairen.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 44 02-07-12 11:56
45Thema4Rampen en plagenBlok4Is een ramp te voorkomen?
3c ErzijnrampenplannenvoorheelNederland,maarookvooriederegemeente.Bedenkwaaromhetbelangrijkisdatelkegemeentezijneigenrampenplanheeft.
opdracht 4 verdieping
4a Bedenkwaarmenseninjouwbuurtnaartoemoetenalsjewijkgeëvacueerdmoetworden.
4b Bijevacuatieswillensommigemensenhunhuisnietverlaten.Vindjijdatmensenverplichtmoetenwordenomhunhuisteverlatenalsereenrampdreigt?Legjeantwoorduit.
4c Vindjijdatmensenverplichtzoudenmoeten
wordenomhunhuisteverlatenalsereenrampdreigt?Legjeantwoorduit.
opdracht 5
Bekijk op bladzijde 92 van het lesboek bron 36.5a Waarwerdditlandschapvoorgebruikt,toende
fotowerdgemaakt?
5b Bedenkwaarditlandschapindewintervoor
gebruiktkanworden.(Tip:hoezietditlandschaperindewinteruit?)
5c Bedenkwelkgevaarerindewinterindit
landschapis.
5d Bedenknuwaardezehekkenvoorbedoeldzijn.
opdracht 6
Lees op bladzijde 92 van het lesboek de tekst ‘Hoe veilig leef ik?’
Bekijk op bladzijde 92 van het lesboek bron 37.a Zoek in de atlas de Oosterscheldekering op.6a Waaromisditbouwwerkgemaakt?
6b DeOosterscheldeisniethelemaalafgesloten
vandeNoordzee.BedenkwaaromdevolgendegroepactievoerderstegendeafsluitingvandeOosterscheldewaren.
1 Milieubeschermers:
2 Vissers,mossel-enoesterkwekers:
opdracht 7 verdieping
gebruik figuur 2.7a BehalvedoordezeekanNederlandookdoor
rivierenoverstromen.Doordezeespiegelstijgingstijgtookdewaterstandinderivieren.Figuur2bestaatuittweedelen,eenboven-
aanzicht(kaart)eneenzijaanzicht(doorsnede)vandeRijn,dievanAnaarB/Cstroomt.Hetbovenstedeelvanfiguur2ishetbovenaanzicht / zijaanzicht.
7b SteldatdezeespiegelstijgttothoogteC.Tekendenieuwehoogtevandezeeindeonderstehelftvanfiguur2.
7c Hetzeewaterstroomtdoordezeespiegelstijgingookderiviermondingin.Geefinfiguur2aantothoeverdedijkenlangsderiviermoetenwordenverhoogdombeschermdtezijntegenhetgestegenwater.
7d Dedijkbijhetdorpmoet wel / nietwordenverhoogd.
7e Dedijkenlangsdezeeenderivierwordengenoegverhoogd.DerivierkomtdusnogsteedsbijpuntB/Cinzee.HetwaterstroomtgelijkmatigvanpuntAnaardemonding.Tekennuinfiguur2dewegvanhetwaterindeRijn,vanAnaardemondingvandegestegenzee.
7f Conclusie:OmdatdoordezeespiegelstijginghethoogteverschilinderiviertussenAendemondingkleiner / groter wordt,stroomthetwatersneller / langzamer.Hetwaterisdaaromkorter / langer onderweg.Erisdaaromopeenbepaaldtijdstipmeer / minderwaterinderivierendedijkbijhetdorpmoetdaaromwel / nietwordenverhoogd.
Figuur 2
B/C
A
A
B
C
rivier met dijkdorp
dorpdijk
zee
zee
Omdat een ramp niet altijd op landelijk niveau
plaatsvindt. Elke gemeente heeft zijn eigen risico’s,
zoals gevaarlijke bedrijven, overstromingsgevaar.
Hoger gelegen gebieden, gebouwen.
Mensen zijn bang voor plunderingen of ze
willen hun vee of akkers verzorgen.
Eigen antwoord, bijvoorbeeld: Ja, niet iedereen
kan het risico van een ramp goed inschatten.
Hoog in de bergen.
Skiën, wintersport.
Lawinegevaar.
Voor het stoppen van (beginnende) lawines.
zodat het bijzondere
zoutwatermilieu niet zou worden aangetast.
voorkomen dat
oesters en mosselen niet goed meer zouden groeien.
Om te voorkomen dat bij een storm het
gebied achter de kering onder water loopt.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 45 02-07-12 11:56
46
opdracht 8
8a Zetinfiguur3eenkruisjeachterderampen waartegenjijjezelfkuntbeschermen.8b Zetookinfiguur3hoejijjetegendierampkunt
beschermen.
opdracht 9
c Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Lees figuur 4.9a Onderstreepinfiguur4deleeftijdsgroepvoor
wieeenfietshelmverplichtzoumoetenworden.9b Onderstreepindetekstwieditvoorstelt.9c DeFietsersbondprobeerthetgebruikvande
fietsalsvervoermiddelzoveelmogelijktestimuleren.BedenkwatdeFietsersbondvanditvoorstelvindt.
9d Watvindjijvanhetvoorstel?Legjeantwoord
uit.
opdracht 10
Lees op bladzijde 93 van het lesboek de tekst ‘Daar en nu: Het beperken van de schade na een ramp’. Bekijk op bladzijde 93 van het lesboek bron 38.
10a NoemvierredenenwaaromdeschadedoordeolierampindeGolfvanMexicoachterafeenbeetjemeeviel.
1
2
3
410b Leguitwatbron38temakenheeftmethet
beperkenvandeschadenaderamp.
10d Bedenkwatermetdeoliezouzijngebeurdals
diebijeenarmlandinzeewasgestroomd.
opdracht 11
Lees op bladzijde 93 van het lesboek de tekst ‘Het gaat mis … en dan?!’.
11a InelkopenbaargebouwinNederlandhangenplattegrondenmetvluchtroutes.Waarhangendezeplattengrondeninjouwschool?
11b Bedenkwaaromerveelvluchtrouteszijn.
11c Bedenkwaaromdeurenenramengesloten
moetenwordenalserbrandis.
11d Bedenktweeredenenwaarombijeenbrand-
enbommeldingtassenenjassenmoetenachterblijven.
1
2
Figuur 3
Hiertegen kan ik mezelf Hoe beschermRamp beschermen jij je hiertegen?
Terroristischeaanslag
Aids X veiligvrijen
Vitaminetekort X gezondeten
Brandwonden X oplettenmetvuur
Besmettelijkeziekten inententegenziektes
Verkeersongeluk X opletteninverkeer
Figuur 4
Alskinderenenjongerenverplichteenhelmopdefietsdragen,kunneneenheleboelongelukkenwordenvoorkomen.DatsteltTraumaNetAMC,hetsamenwerkingsverbandvanziekenhuizeninderegiorondAmsterdam.Hetsamenwerkingsverbandwildediscussieoverfietshelmenaanzwengelen.Metnamevoorkinderentussendetienenveertienjaarishetverplichtenvaneenhelmergbelangrijk.
Bron:NU.nl,4oktober2010
Niet direct voor, want mensen vinden een helm vaak
niet prettig. Mogelijk gaan er minder mensen fietsen.
Eigen antwoord.
De gelekte oliesoort verdampte snel.
Warm zeewater brak de olie snel af.
Door schermen kwam de olie niet bij de kust.
Er waren die zomer geen zware orkanen.
Met dit drijvende scherm probeerde men de
drijvende olie van de kust te houden.
Die zou waarschijnlijk wel op de kust zijn
gekomen.
Eigen antwoord.
Vanuit alle ruimtes moeten er (verschillende)
vluchtroutes zijn.
Om de aanvoer van zuurstof/lucht te
voorkomen zodat het vuur niet meer
aangewakkerd wordt.
In een tas kan een bom verstopt zitten.
Het kost minder tijd om direct het gebouw uit
te lopen, dat is veiliger.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 46 02-07-12 11:56
47Thema4Rampen en plagenBlok4Is een ramp te voorkomen?
opdracht 12
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Prikken’.
opdracht 13
Bb ga naar www.mundo-online.nl en maak de opdracht ‘Hoe veilig is mijn buurt?’.
opdracht 14 op een rij
Infiguur6ziejeoorzakenvanverschillenderampen.
14a Kleurderampen,ziektenofongelukkendiedeoverheidkanvoorkomengeel.
14b Kleurderampen,ziektenofongelukkendiejezelfkuntvoorkomenblauw.
14c Kleurderampen,ziektenofongelukkendiemoeilijktevoorkomenzijnrood.
14d Opwelkemanierkunjedeschadeenhetaantalslachtoffersvanderampeninopdracht15cwelzoveelmogelijkvoorkomen?
opdracht 15 deelvraag
15a Vulachteriedersoortrampeenvoorbeeldinvaneenmaatregeldiejekuntnemenombijdierampdeschadetebeperken.
Aardbeving:
Vulkaanuitbarsting:
Storm:
Overstroming:
15b Hoekunjeervoorzorgendatjeooktijdensenna
eenrampgoedemaatregelenkunttreffenomdeschadevaneenramptebeperken?
ga naar:www.mundo-online.nl
Kennenenkunnen
Als je klaar bent met dit blok kun je:• voorbeeldengevenvanmaatregelendieje
vóóreenrampkuntnemenenmaatregelendiejetijdensennaeenrampneemt;
• vertellenhoeNederlandzichbeschermttegenhoogwatervanzeeenrivieren;
• voorbeeldennoemenvanrampenwaartegenjejezelfkuntbeschermen;
• voorbeeldennoemenvanrampenwaartegenjejenietzelfkuntbeschermen;
• uitleggenwathetverschilistussenhetomgaanmetrampeninarmeeninrijkelanden.
•
•
Begrippenevacuerenrampenplan
Figuur 6
Overstromenvaneenrivier
Aardbeving
Tsunami
Deziektetetanus
Brand
Vitaminetekort
Terroristischeaanslag
Aids
Overstromingvandezee
Stevige huizen bouwen.
Niet op plaatsen bouwen
waar de lava langs zal stromen.
Ramen dichtspijkeren.
Stevige dijken bouwen, ruimte
voor water maken.
Door het zorgen voor een goed rampenplan.
Eigen onderwerp.
Eigen onderwerp.
Goede voorlichting en/of waarschuwings-
systemen.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 47 02-07-12 11:56
48
Antwoord opdracht 2c:
- De gevolgen van het overstromen van een rivier zijn te voorkomen of te beperken door dijken en/of terpen te
bouwen.
- De gevolgen van een aardbeving zijn te voorkomen of te beperken door stevige huizen te bouwen.
- De gevolgen van een tsunami zijn te voorkomen of te beperken door evacuatieplannen op te stellen,
waarschuwingssystemen te ontwikkelen.
- De gevolgen van een orkaan zijn te voorkomen of te beperken door stevige huizen te bouwen, mensen
eventueel te evacueren, ramen dicht te spijkeren.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 48 02-07-12 11:56
49Thema4Rampen en plagenBlok4Aantekeningen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 49 02-07-12 11:56
Eindsprint
50
opdracht 1
Bekijk het schema in figuur 1.1a Vuldewoordenwaarvanaleenletterisgegeven
aan.
1b Streepvandeschuingedruktewoordensteedshetfoutewoorddoor.
1c Zetdevolgendewoordenopdegoedeplek:800 – kennis – uit – magma – aardmantel – aardkorst – handel/reizen – onder – platen – dijken – noodhulp – handel – Vikingen – kloosters – aardkern – vruchtbaar – hygiëne – epidemie –
eisen – monniken – rampenplan – inenten – aardbevingen – trog en vulkaan – lava – ridders – pest – kastelen – Joden
Figuur 1
Oorzaken:•slechte•veelcontacttussenmenseninverschillende
gebieden,door:
•
•
voorkomen en bestrijden van rampen
•bouwenvan tegenoverstromingen
•gevenvan aanslachtoffers
•mensen tegenbesmettelijkeziektes
•makenvaneen ,waarinstaatwatermoetgebeurennaeenramp
Platen bewegen gevolgen
•langselkaar
•botsen
• elkaarschuiven trogenvulkaan
• elkaarschuiven mid-oceanischerug
Gesmoltengesteenteindezelaag=
Komtbijvulkaanuitbarstingnaarbuitenals
Alshetisafgekoeld,isdezegronderg
Hongersnood
Kwamveelvoorindetijdvan
en .
Gevolgen• werdenverwoest,
veel gingverloren.
• storttein.
•Rijkeboerenversterkenhun
boerderijen:worden
Gevolgen•Erzijnminderarbeiders.Zijkunnen
hogere stellen.
• warenzondebok
enwerdenvervolgd.
Aardebestaatuitlagen:
•buitenstelaag: .
Dezelaagisgebarstenenbestaatuit:
•daaronder:
•middenvandeaarde:
Natuurrampen
Oorzaken:•navalvanR rijkiser
geengrootlegermeer.
Oorzaken:eindevanR rijk•veel / weinigoorlog•veel / weinigonderhoudaanwegen•veel / weinighandel•boerenspecialiseren / verbouwen van alles wat
Menselijke rampen
Oorlog
Voorbeeld:
uitScandinaviëvallenrond
Europesekustaan.
Ziekte
Veelmensenwordeninkorte
tijdziek:
Voorbeeld,rond1350:
aardkorst
platen
aardmantel
aardkern
onder
uit
aardbevingen
trog en vulkaan
magma
vruchtbaar
lava
monniken
ridders
Vikingen
800
kloosters
kennis
Handel
eisen
Joden
epidemie
pest
dijken
noodhulp
inenten
rampenplan
handel/reizen
hygiëne
omeinse
omeinse
kastelen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 50 02-07-12 11:56
51Thema4Rampen en plagenEindsprint
opdracht 2
Bekijk op de bladzijden 138 t/m 143 van het lesboek de Tijdwijzer.
Bekijk de tijdbalk in figuur 2.2a Kleuropdetijdbalk: •detijdvanGriekenenRomeinen:geel; •detijdvanmonnikenenridders:rood; •detijdvanstedenenstaten:blauw.2b Schrijfdevolgendelettersbijdetijdbalk: A 500:valvanhetRomeinserijk B 800:VikingenrovenenplundereninEuropa C 1000:erwordeninEuropasteedsmeer
stedengesticht D 1350:depestepidemiezorgtvoorveeldoden
inheelEuropa E 1421:Sint-Elisabethsvloed:polderdeGrote
Waardstroomtover2c WaardoorwerdendeVikingeninEuropaniet
gemakkelijktegengehouden?
2d Waardoorkondepestzichzosnelverspreiden?
2e WaardoorrichttedeSint-Elisabethsvloedzoveel
schadeaan?
opdracht 3
Bekijk de kaart in figuur 3.3a Schrijfdenaamvanhetlandachterdejuiste
letter.
A
B
C
D
E
F
G
H 3b Schrijfdenaamvandestadachterhetjuiste
cijfer.
1
2
3
4
53c Schrijfdenaamvanderivierachterdejuiste
letter.
a
b
c
Figuur 3
A
1
2
3
4
5
B
C
a
b
cD
E
F
G
H
1000 km5000
Jaarlijkse neerslagminder dan 250 mm
meer dan 250 mm
Er waren geen sterke legers die het land tegen
de Vikingen konden beschermen.
Handelaren verspreidden de pestbacterie. In
de steden leefden veel ratten door de slechte
hygiëne. Via rattenvlooien verspreidde de
pestbacterie zich.
De dijken waren verwaarloosd.
Marokko
Egypte
Sudan
Somalia
Kenia
Zuid-Afrika
Democratische Republiek Kongo
Nigeria
Cairo
Khartoum
Johannesburg
Kinshasa
Lagos
Nijl
Niger
Kongo
Figuur 2
-4000 -3000 -1000-2000 1 1000 2000
A B C DE
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 51 02-07-12 11:56
52
aardbeving(blok1LBblz.75)Eenschokdieontstaatdoordattweeaardplatenplotselinglangselkaarschuiven.• Door een zware aardbeving ontstaat grote
schade, storten gebouwen en viaducten in en kan de elektriciteit uitvallen.
aardkern(blok1LBblz.74)Hetbinnenstevastedeelvandeaarde.• De aardkern is vast en erg heet: 5000 graden
Celsius.
aardkorst(blok1LBblz.74)Debuitenstehardelaagvandeaarde.• De aardkorst is in vergelijking tot de doorsnede
van de hele aarde maar erg dun.
aardmantel(blok1LBblz.74)Dezachteengloeiendhetelaagtussendeaardkorstendeaardkern.• In de aardmantel zorgen stromen van vloeibaar
gesteente voor heel langzame bewegingen van de platen van de aardkorst.
epicentrum(blok1LBblz.75)Deplekaanhetaardoppervlakwaareenaardbevinghetsterkstis.• Het epicentrum van de aardbeving in Pakistan in
2005 lag in een slecht bereikbaar berggebied.
epidemie(blok2LBblz.80)Eenuitbraakvaneenbesmettelijkeziektedieveelmenseninkortetijdkrijgen.• Door de pestepidemie rond 1350 stierven
miljoenen mensen.
evacueren(blok4LBblz.92)Vluchtenvoordateenrampplaatsvindt.• Als er een ramp dreigt, kan de regering besluiten
de mensen in het gebied te laten evacueren.
kasteel(blok3LBblz.87)Versterkthuisofboerderij,gebouwdvansteen.• Ridders bouwden kastelen om zich te beschermen
tegen rovers en andere ridders.
krater(blok1LBblz.76)Hetgatindevulkaanwaardelavauitkomt.• Bij een uitbarsting van een vulkaan vult de krater
zich eerst met lava, als de druk verder oploopt, kan de hele top van de berg uit elkaar spatten.
lava(blok1LBblz.76)Hetgloeiendegesteentedatuitdevulkaanstroomt.• Bos en houten gebouwen die door een
lavastroom worden geraakt, vliegen meteen in brand.
magma(blok1LBblz.74)Hetgesmoltengesteenteindeaardmantel.• Als magma bij een vulkaanuitbarsting aan het
aardoppervlak komt, wordt het lava genoemd.
mid-oceanische rug(blok1LBblz.76)Eenuitgestoldelavaopgebouwdebergrugopdebodemvandeoceaanwaartweeplatenuitelkaardrijven.• Precies tussen Europa en Noord-Amerika ligt de
Mid-Atlantische Rug, een voorbeeld van een mid-oceanische rug.
noodhulp(blok2LBblz.83)Hulpdiemeteennaderampwordtgegeven,zodatmensenkunnenoverleven.• Na de aardbeving werd noodhulp gegeven:
voedsel, medicijnen en tenten gingen direct naar het rampgebied.
platen(blok1LBblz.75)Delossestukkenwaaruitdeaardkorstisopgebouwd.• Doordat platen langs de breuken in de aardkorst
bewegen, ontstaan aardbevingen.
rampenplan(blok4LBblz.92)Eenplanvandeoverheidofeenbedrijfwaarinstaatwaterbijeenrampmoetgebeuren.• Elke gemeente heeft een rampenplan voor grote
ongelukken of overstromingen.
ridder(blok3LBblz.87)Eenedelmandievandekoningdetaakhadgekregenomhetlandteverdedigen.• Ridders hielden toernooien om zich te oefenen in
het vechten.
Begrippen
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 52 02-07-12 11:56
53Thema4Rampen en plagenBegrippen
springvloed(blok3LBblz.88)Hogevloeddietweekeerpermaandoptreedt.• De watersnood van 1953 werd veroorzaakt door
een combinatie van springvloed en een zware noordwesterstorm.
trog(blok1LBblz.76)Eenzeerdiepstukzee,opdeplaatswaardeeneplaatonderdeandereschuift.• Troggen zijn de diepste stukken van de zee, soms
wel meer dan tien kilometer diep. De diepste troggen zijn dieper dan de hoogste berg.
vulkaan(blok1LBblz.76)Eenbergdieontstaatdoordatlavauitdeaardkorstaanhetaardoppervlakstolt.• In Italië liggen de vulkanen Etna en Vesuvius.
watersnood(blok3LBblz.88)Eenoverstromingsramp.• In 1953 was er een grote watersnood in Zuidwest-
Nederland.
ga naar:www.mundo-online.nl
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 53 02-07-12 11:56
54
Illustratieverantwoording
Vormgeving&opmaak: In2vorm,BarchemCartografie: EMK,DeventerTechnischtekenwerk: TiekstraMedia,GroningenBeeldresearch: LineairFotoarchief,Arnhem VerbaalBureauvoorVisueleCommunicatie,VelpFotoomslag: AsahiShimbun/Reuters
Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 54 02-07-12 11:56
55Thema4Rampen en plagen?Illustratieverantwoording
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 55 02-07-12 11:56
06488210_Mundo_KGT_TS4_AWM_proef 2.indd 56 02-07-12 11:56