04.12.15 estado del arte de las herramientas didácticas (1) (1)

Upload: lorena-agudelo-arias

Post on 07-Jul-2018

215 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    1/193

    UNIVERSIDAD DISTRITAL FRANCISCO JOSÉ DE CALDAS

    ESPECIALIZACIÓN EN EDUCACIÓN Y GESTIÓN AMBIENTAL

    |ESTADO DEL ARTE DE LAS HERRAMIENTAS DIDÁCTICAS

    ENFOCADAS A LA EDUCACIÓN AMBIENTALIMPLEMENTADAS EN ESCENARIOS PEDAGÓGICOS

    DE LA CIUDAD DE BOGOTÁ D.C.

    Constanza Sia!o"#$Litta B#it%a&o

    Ga'%i$( Ro)$%o

     *+,-

    TABLA DE CONTENIDO

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    2/193

     INTRODUCCIÓN

    I. PLANTEAMIENTO

    1. Descripció !e" pr#$"e%&

    '. O$(e)i*#s

    *., G$n$%a(*.* Es/$01ios

    +. ,-s)iic&ció

    2., D$(i)itai3n 4$( /%o'($)a2.* A(an$

    II. MARCO DE REFERENCIA

    ANTECEDENTES1. M&rc# His)óric#

    ,., A ni5$( int$%naiona(,.* A ni5$( naiona(,.2 A ni5$( 4ist%ita(,.6 P$%s/$ti5as 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta( $n $( /a0s 7 $n $( 4ist%ito

    '. M&rc# C#cep)-&"

    '.1 E!-c&ció A%$ie)&"

    *.,., Con$/to*.*.* O'8$ti5os 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta(*.*.2 En1o"#$s 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta(*.2.6 Co%%i$nt$s 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta(

    '.' Pe!&/#/0& E!-c&ció A%$ie)&"

    *.*., Con$/to 4$ P$4a&o&0a*.*.* La E4#ai3n A)'i$nta( o)o a)/o /$4a&3&io*.*.2 A%ti#(ai3n $nt%$ P$4a&o&0a 7 E4#ai3n A)'i$nta(*.*.2., Mo4$(o /$4a&3&io !$t$%o$st%#t#%a(

    *.*.2.* Mo4$(o /$4a&3&io a#to$st%#t#%a(*.*.2.2 P$4a&o&0a 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta( ons$%5aionista*.*.2.6 P$4a&o&0a 4$ (a (i'$%ai3n*.*.2.- Eo/$4a&o&0a 4$ (a s#st$nta'i(i4a4 o /$4a&o&0a 4$ (a Ti$%%a

    '.+ Apre!i2&(e Si/iic&)i*# C#s)r-c)i*is%#

    2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    3/193

    *.2., Con$/to 4$ A/%$n4iza8$ Si&ni1iati5o*.2.* A/%$n4iza8$ Si&ni1iati5o 7 (as %a0$s 4$( Const%#ti5is)o*.2.2 E( Const%#ti5is)o 7 s#s %$(aion$s on (a E4#ai3n A)'i$nta(*.2.6 P$nsa)i$nto C%0tio9 %$1($8o 4$ #n A/%$n4iza8$ Si&ni1iati5o

    '.3 Di!4c)ic&

    *.6., Con$/to*.6.* Di4:tia 7 E4#ai3n A)'i$nta(*.6.*., Mo4$(o 4i4:tio t%a4iiona(*.6.*.* Mo4$(o 4i4:tio t$no(3&io*.6.*.2 Mo4$(o 4i4:tio ati5ista*.6.*.6 Mo4$(o 4i4:tio 'asa4o $n (as /$%s/$ti5as onst%#ti5ista9 o)/($8a 7 %0tia*.6.2 M$4ios 4i4:tios*.6.2., Mat$%ia($s 7;o !$%%a)i$ntas 4i4:tias*.6.2.* Es$na%ios 5i5os 4$ a/%$n4iza8$

    *.6.2.2 Ento%nos 5i%t#a($s 4$ a/%$n4iza8$*.6.2.6 E

    *.=., A#(as A)'i$nta($s SDA

    *.=.* Ja%40n Bot:nio Jos> C$($stino M#tis*.=.2 Ma(o?a*.=.6 M#s$o 4$ (os Ni@os

     III. Me)#!#"#/0&

    ,. Ti/o 4$ in5$sti&ai3n*. Dis$@o )$to4o(3&io I8. Res-")&!#s8. A4"isis !e Res-")&!#s8I. C#c"-si#es8II. Rec#%e!&ci#esBi$"i#/r&0&

    ANE9OS INTRODUCCIÓN

    3

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    4/193

    E( 4$sa10o "#$ ti$n$ $( s$% !#)ano 1%$nt$ a s# %$s/onsa'i(i4a4 a)'i$nta(9 $s "#iz: 4$ ($8os $( ):si)/o%tant$ $n s# !isto%ia /%$s$nt$9 on ta( t%as$n4$nia "#$ s$ !a$ 5ita( 7 )#7 s$%a)$nt$ $s $("#$ )a7o% $s1#$%zo ($ $n4os$ /$%4i4o (a nat#%a( %$(ai3n 4$ %$s/$to "#$ $( s$% !#)ano t#5o9 $n a(&n )o)$nto 4$ s#!isto%ia on (a nat#%a($za9 $s n$$sa%io %$$nont%a% (as 50as "#$ onst%#7an #n n#$5o on8#nto 4$ /a%a4i&)as on #na $st%#t#%a /$4a&3&ia "#$ on4#za a (a t%ans1o%)ai3n #(t#%a(9 o'8$ti5o$nt%a( 7 $8$ 4$ (a $4#ai3n a)'i$nta(9 i$nia 4$ (a $4#ai3n $n (a #a( s$ $n)a%a $stain5$sti&ai3n. Los /%o$sos 4$ a)'io a /a%ti% 4$ (a E4#ai3n A)'i$nta( EA son 4$ &%ani)/o%tania $n (as n#$5as 1o%)as $n (as "#$ (os i#4a4anos 4$'$n /$%i'i% s# o%%$s/onsa'i(i4a4a)'i$nta(. Pa%a a/o%ta% a $st$ o'8$ti5o9 tanto $( Dist%ito Ca/ita( o)o (a $)/%$sa /%i5a4a !an %$a4oo 4is/#$sto $s$na%ios o $nto%nos nat#%a($s9 5i%t#a($s 7 a%ti1iia($s9 a4$):s 4$ !$%%a)i$ntas

    itin$%ant$s "#$ $st:n ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    5/193

    Pa%a a4$(anta% $sta 5a(o%ai3n9 s$ !a /(ant$a4o #na )$to4o(o&0a 'asa4a $n #n $n1o"#$!$%)$n>#tio9 4$'i4o a "#$ /$%)it$ onsi4$%a% (as 4i1$%$nt$s $s1$%as ont$( s$ $n1oa (a /%o'($):tia $n (a "#$ s$#'ia (a in5$sti&ai3n9 $nt%:n4o(a /a%a $st$ aso $n (os a)/os 4$ (a /$4a&o&0a 7 (a 4i4:tiaa)'i$nta( "#$ son (a i$nias "#$ so/o%tan $( $8$ 4$ (a $4#ai3n a)'i$nta(9 n($o $/ist$)o(3&io4$( t%a'a8o 4$ &%a4o $n #$sti3n9 (o "#$ s$ $n(aza on (os $s$na%ios a a'o%4a% 7 (os 4atos$sta40stios "#$ $5i4$nian $( )o5i)i$nto i#4a4ano "#$ /o% $((os i%#(a9 ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    6/193

    "#$ so/o%ta (a 5a(o%ai3n 4$ (as 4i1$%$nt$s a%at$%0stias9 (($5an4o (a in5$sti&ai3n !aia (osonst%#tos $/ist$)o(3&ios %$(aiona4os 4i%$ta)$nt$ on (os o'8$ti5os /(ant$a4os.

    I. PLANTEAMIENTO

    1. DESCRIPCIÓN DEL PROBLEMA

    En (os (ti)os -+ a@os9 (os s$%$s !#)anos !an t%ans1o%)a4o (os $osist$)as ):s %:/i4a 7$)ias on #na 5isi3n o)/($8a 7 %0tia 4$ (o 5ita(9 $sto /$%)it$ 5isi'i(iza% o)o !o%izont$ $4#ati5o9 (a 1o%)ai3n 4$ n#$5os i#4a4anos 7 i#4a4anas9 on a/ai4a4$s /a%a o)/%$n4$% (as 4in:)ias 4$ ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    7/193

    s$#(a%9 a 5a(o%$s 1#n4a)$nta($s /a%a iniia% $( a)ino 4$ #na %$in5$ni3n o($ti5a 4$ (as1o%)as 4$ !a$% (a &$sti3n9 4$ o%&aniza% (a /(an$ai3n9 4$ $8$#ta% (as 4i5$%sas ati5i4a4$s 4$(4$sa%%o((o 4$( /a0s 7 $n $( /(ano ):s &$n$%a(9 4$ %$(aiona)i$nto $nt%$ (os in4i5i4#os 7 (oso($ti5os 4$ #na o)#ni4a4 7 s# int$%ai3n on $( sist$)a nat#%a(9 $n $( #a( 4$sa%%o((an s#5i4aH /.6

    Pa%a (o #a( (a EA 4$'$ onst%#i%s$9 %$5isa%s$ 7 #$stiona%s$ %$s/$to a (os )o4$(os /$4a&3&ios 7

    4i4:tios "#$ i)/($)$nta $n (a $4i1iai3n 4$ #nas 'as$s $/ist$)o(3&ias si&ni1iati5as "#$ (o&%$n(a t%ans1o%)ai3n #(t#%a(9 /o% #anto #n )o4$(o /$4a&3&io 4$'$ /$%)iti% (a /a%tii/ai3n soia(9(a o)#niai3n !o%izonta( $nt%$ (os 4i1$%$nt$s ato%$s "#$ int$&%an (os $sta)$ntos9 (a si&ni1iai3n4$ (os i)a&ina%ios si)'3(ios9 (a !#)anizai3n 4$ (os /%o$sos $4#ati5os9 (a ont$ C$($stinoM#tis9 Co%/o%ai3n Ma(o?a 7 M#s$o 4$ (os Ni@os.

    Da4o "#$ #na 4$ (as 1a($nias $s (a o'$%t#%a9 (os sii$nt$s 4atos a/o%tan #n /ano%a)a so'%$ (aa1(#$nia 4$ i#4a4an0as a $stos $s$na%ios (as A#(as A)'i$nta($s So%ata)a9 Pa%"#$ Mi%a4o% 4$

    (os N$5a4os9 Pa%"#$ Ent%$n#'$s 7 Santa Ma%0a 4$( La&o %$i'$n #n /%o)$4io 4$ ,.+++ /o% a@oSDA9 *+,6 $( Ja%40n Bot:nio9 %$i'$ =,.+++ 5isitant$s /o% a@o JJB9 *+,6 7 Ma(o?a %$i'$,-+.+++ *+,- 5isitant$s /o% a@o. En #na i#4a4 "#$ #$nta on ):s 4$ )i((on$s 4$!a'itant$s.

    PREGUNTA DE IN8ESTIGACIÓN

    7

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    8/193

    En (a /%o7$i3n 4$ !$%%a)i$ntas 4i4:tias /a%a (a E.A. #ti(iza4as $n $s$na%ios /'(ios 7t$ni$n4o o)o %$1$%$nt$ "#$ s# #so no $s ontin#o9 sino $s/o%:4io 7 "#$ s# o'$%t#%a $s (i)ita4aC3)o s$ 4i)$nsionan $n $( ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    9/193

    Estos $s$na%ios onstit#i4os o)o $st%at$&ias 4$ E4#ai3n A)'i$nta(9 s$ onst%#7$n a /a%ti% 4$)o4$(os /$4a&3&ios 7 4i4:tios "#$ in(#7$n /a%a s#s 1in$s $4#ati5os !$%%a)i$ntas 4i4:tias"#$ $sta'($$n /#$nt$s $nt%$ (a onst%#i3n o&niti5a 7 (os o)/o%ta)i$ntos 4$ (as i#4a4an0as"#$ (os 5isitan9 4a4a (a i)/o%tania 4$ $stos )$4ios9 $st$ t%a'a8o 4$ in5$sti&ai3n s$ $n1oa a(

    %$onoi)i$nto9 5a(o%ai3n 7 a(an$ 4$ (as !$%%a)i$ntas 4i4:tias "#$ s$ $n#$nt%an at#a()$nt$ati5as $n ta($s $s$na%ios9 on $( o'8$ti5o 4$ i4$nti1ia% (os %it$%ios9 (os onst%#tos /$4a&3&ios 74i4:tios9 (as 'as$s )$to4o(3&ias 7 (os on$/tos 1#n4a)$nta($s on (os #a($s s$ onst%#7$n94$sa%%o((an 7 soia(izan $stas !$%%a)i$ntas on $( 1in 4$ $sta'($$% #na (0n$a 'as$ 4$ 3)o s$ !ani)/($)$nta4o $n Bo&ot: 7 /a%a (as i#4a4an0as $stos /%o$sos $4#ati5os a)'i$nta($s.

    Con $sta in5$sti&ai3n s$ '#sa a/o%ta% a (a onst%#i3n 4$ (a 4i4:tia9 $n $stos $s/aiosint$%aa4>)ios9 int$%4isi/(ina%ios $ int$%#(t#%a($s9 $n s# /%o$so 4$ 5$!0#(o 4$( a/%$n4iza8$9 on$( o'8$ti5o 4$ ont%i'#i% a s# /%o7$i3n $n (a onst%#i3n 4$( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o9 $( /$nsa)i$nto %0tio 7 (a t%ans1o%)ai3n #(t#%a(. D$ ot%o (a4o9 $( a$%a)i$nto a $stas !$%%a)i$ntas9s# an:(isis 7 5a(o%ai3n son #na /#$%ta a'i$%ta /a%a $n1oa% n#$5as /%o/#$stas $n to%no a (a %$(ai3n$nt%$ (a /$4a&o&0a 7 (a 4i4:tia $n instit#ion$s $so(a%$s 7 no $so(a%$s9 4$ $4#ai3n 1o%)a(9 no1o%)a( $ in1o%)a(.

    CONTE9TO

    I.1 De"i%i)&ció !e" pr#$"e%&

    T$ni$n4o $n #$nta "#$ (a E4#ai3n A)'i$nta( $s #n /%o$so 4$ t%ans1o%)ai3n #(t#%a( 7 "#$ s#i)/($)$ntai3n $s t%ans5$%sa( a (a $4#ai3n 7 a (os ont$s 4$ #na %$a(i4a4 'io10sia9 $on3)ia 7 #(t#%a( "#$ s$ on8#$ $n #n t$8i4o

    "#$ /%o/ii$ )$4iant$ (a %$1($

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    10/193

    #)$4a( 4$ Santa Ma%0a 4$( La&o9 Pa%"#$ Mi%a4o% 4$ (os N$5a4os9 Pa%"#$ Eo(3&io Dist%ita( 4$Monta@a Ent%$n#'$s 7 So%ata)a $( Ja%40n Bot:nio Jos> $($stino M#tis9 $nti4a4 a4s%ita a (aS$%$ta%0a Dist%ita( 4$ A)'i$nt$ $( M#s$o 4$ (os Ni@os9 a4)inist%a4o /o% Co(s#'si4io 7 Ma(o?a

    MARCO TEÓRICO

    I. ANTECEDENTES

    1. M&rc# ;is)óric# !e "& E.A

    Es i)/o%tant$ %$sa(ta% "#$ (a E4#ai3n A)'i$nta(9 o)o /%:tia $4#ati5a $s %$a()$nt$ 8o5$n. En,+ (a UICN Uni3n Int$%naiona( /a%a (a Cons$%5ai3n 4$ (a Nat#%a($za (a 4$1in$ /o% /%i)$%a5$z as0 “La educación ambiental es un proceso que consiste en reconocer valores y clasificar 

    conceptos con objeto de aumentar las actitudes necesarias para comprender y apreciar lasinterrelaciones entre el ser humano, su cultura y su medio físico. Entraña también la prctica en la

    toma de decisiones respecto a las cuestiones relacionadas con el medio ambienteH UICN9 ,+9ita4o /o% B$%)4$z9 /. *6..

    En $sta 4$1inii3n s$ /$%i'$ "#$ (a /%$o#/ai3n /o% %$on4#i% (os /%o$sos $4#ati5os a t$)asa)'i$nta($s s$ !a 4a4o /o% a#sa 4$( 4$t$%io%o oasiona4o /o% $( /%o&%$so i5i(izato%ioH9 $( #a( s$!a so/o%ta4o $n #n 4$sa%%o((o $st%#t#%a4o a /a%ti% 4$ (a #ti(izai3n 7 (a $'. !onferencia de Estocolmo. S$ %$o)i$n4a $sta'($$% #n /%o&%a)a int$%naiona( 4$ $4#ai3nso'%$ $( )$4io a)'i$nt$9 4$ a%:t$% int$%4isi/(ina%io.

    1=>6. !onferencia "nternacional de #airobi9 s$ %$3 $( $ro%rama "nternacional de E.&.9 (i4$%a4o

     /o% (a UNESCO 7 $( PNUMA /%o&%a)a 4$ (a ONU /a%a $( M$4io A)'i$nt$.1=>>.  'eunión "nter%ubernamental (obre Educación &mbiental   %$a(iza4a $n T'i(isi9 a/o%ta$($)$ntos /a%a (a onst%#i3n 4$ )>to4os int$&%a4o%$s ao%4$s on (as n$$si4a4$s 7 (aa%at$%izai3n &(o'a( 4$ (a /%o'($):tia a)'i$nta(.

    1=?>. !oncepto de Educación &mbiental  na$ $n $( $n#$nt%o $n Mos9 $( PNUMA 7 (a UNESCO /%o/#si$%on $st%at$&ias 4$ a%:t$% #%%i#(a% /a%a i)/#(sa% (a E.A. $n $( )#n4o.

    10

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    11/193

    1==1. (eminario "nternacional de !apacitación para la "ncorporación de la Educación &mbiental en el !urrículo de la Educación $rimaria en )alta 9 7 $( (eminario para la "ncorporación de la Educación &mbiental en la *sica (ecundaria en el !airo.

    1=='. !onferencia de 'ío  4on4$ s$ a/%#$'a (a /%o/#$sta !$!a /o% (a Co)#ni4a4 Eon3)iaE#%o/$a a t%a5>s 4$ s# /%o&%a)a 4$ /o(0tia 7 4$ ai3n /a%a $( a)'i$nt$ 7 $( 4$sa%%o((o sost$ni'($9A&$n4a *,.

    1==3 @ 1==5. Educación para la $oblación y el +esarrollo. La UNESCO %$a(iza $5$ntos o)o $st$ /a%a $5a(#a% (os a(an$s 4$ (a Con1$%$nia 4$ R0o $n to4os (os /(ant$a)i$ntos9 in(#7$n4o a (aE.A. so'%$sa(i$n4o $n C!i($ ,6 7 Pa%aa7 ,-H Minist$%io 4$ $4#ai3n naiona(9 *+++9 //.,29 ,6.

    1.' A Ni*e" N&ci#&"

    1=>3. Código Nacional de los Recursos Naturales y Renovables y de Protección del Medio Ambiente (CNRR) , on s# %$ai3n s$ $sti/#(an (as 4is/osiion$s %$(aiona4as on (a $4#ai3na)'i$nta(.

    1=>?. +ecreto -- . R$&(a)$nta (as 4is/osiion$s 4$( CNRR9 /%$s$ntan4o (i)itaion$s /o% #antoinsist$n so(a)$nt$ $n (a i)/($)$ntai3n 4$ (a E.A. a t%a5>s 4$ (a in(#si3n 4$ #%sos 4$ $o(o&0a 74$ /%$s$%5ai3n 4$ (os %$#%sos nat#%a($s.

    1==1. Constitución de 1991. En s# %$ai3n s$ $sta'($$n /a%:)$t%os ($&a($s a( ia( "#$ $n (a L$7G$n$%a( 4$ E4#ai3n ,,- 4$ ,69 7 $( D$%$to ,62 4$ ,69 $sti/#(an4o "#$ (a E.A. s$%:o'(i&ato%ia $n (os /(ant$($s /'(ios 7 /%i5a4os 4$ $4#ai3n 1o%)a(H I'04$)

    1=='. !onvenio con el "+E& para $'&E(. E( Minist$%io 4$ E4#ai3n Naiona( 7 (a Uni5$%si4a4

     Naiona( 4$ Co(o)'ia s$ #n$n /a%a 4$1ini% (as o%i$ntaion$s 1i(os31ias9 'as$s on$/t#a($s 7)$to4o(3&ias /a%a iniia% $( P%o&%a)a 4$ E4#ai3n A)'i$nta( Naiona(. M$4iant$ $st$ /%o&%a)as$ i)/($)$ntan P%o7$tos A)'i$nta($s Eso(a%$s9 PRAESH B$%)4$z9 *++2 /.2

    1==+. ey 99 de 199! , /o% (a #a( s$ %$a $( Minist$%io 4$( M$4io A)'i$nt$. La L$7 + 4$ ,2ino%/o%a (a 4i)$nsi3n a)'i$nta( $n (os /%o&%a)as 4$ $tno$4#ai3n 4i%i&i4os a (as o)#ni4a4$sa1%oo(o)'ianas "#$ !a'itan (os t$%%ito%ios 4$( Pa01io.

    1==3. Ley /, &rtículo /, inciso 0< D$1in$ o)o /%o/3sito (a a4"#isii3n 4$ #na oni$nia /a%a(a ons$%5ai3n9 /%ot$i3n 7 )$8o%a)i$nto 4$( )$4io a)'i$nt$9 4$ (a a(i4a4 4$ 5i4a9 4$( #so%aiona( 4$ (os %$#%sos nat#%a($s9 4$ (a /%$5$ni3n 4$ 4$sast%$s a t%a5>s 4$ #na #(t#%a

    $o(3&iaH CAR9 s1. /. ,-

    1==3.  +ecreto 120, re%lamentario de la ley /,  #'ia a( P%o7$to A)'i$nta( Eso(a% PRAEo)o #n $8$ t%ans5$%sa( $n $( #%%0#(o 7 (o %$(aiona on $( PEI.

    1==3. +ecreto 3-. Instit#iona(iza (os PRAE /a%a to4os (os ni5$($s 4$ $4#ai3n 1o%)a(9 a4$):ss$ 1i8a (os %it$%ios /a%a (a /%o)oi3n 4$ (a E.A. no 1o%)a( $ in1o%)a(.

    11

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    12/193

    ''. Pol"tica Nacional de #ducación Ambiental  . Ent%$ , 7 *++*9 $n $( )a%o 4$ (a Po(0tiaA)'i$nta( 4$( P(an 4$ D$sa%%o((o Ca)'io /a%a onst%#i% (a /azH9 $( Minist$%io 4$( M$4ioA)'i$nt$ 4is$@a 7 /on$ $n $8$#i3n $( P%o7$to Co($ti5o A)'i$nta(9 $( #a( s$ /osiiona o)os# a%ta 4$ na5$&ai3n.

    1==6 '5.  $lan +ecenal de Educación.  La $4#ai3n9 #n o)/%o)iso 4$ to4osH  $n s# /%o7$i3n N)$%o ,,9 s$ ino%/o%a (a E4#ai3n A)'i$nta( o)o #na /$%s/$ti5a n$$sa%ia /a%aont%i'#i% a( )$8o%a)i$nto 4$ (a a(i4a4 4$ 5i4a $n $( /a0s.

    1.+ A Ni*e" Dis)ri)&"

    1==+. ey 99, Art"culo $1. S$ 4$(a%a a Bo&ot: o)o i#4a4 4$ int$%>s $o(3&io naiona(.

    '5 '6. Enont%>)onosH 7 En#$nt%os A)'i$nta($s T$%%ito%ia($sH9 s$ t#5i$%on o)o /%o$sos /ion$%os 4$ %$1$%$nt$s /a%tii/ati5os.

    '6. &cuerdo 4/, capítulo 0. Po% $( #a( s$ 4$1in$ (a 1#ni3n 4$( S$to% A)'i$nt$ 4$( Dist%ito9as0 )is)o $( a%t0#(o ,+2 4$1in$ (a nat#%a($za 7 1#nion$s ':sias 4$ (a SDA.

    '6. +ecreto +istrital /2. Po% $( #a( s$ $sta'($$ (a $st%#t#%a o%&anizaiona( 4$ (a S$%$ta%0aDist%ita( 4$ A)'i$nt$.

    '>. (istemati5ación de las e6periencias y diseño metodoló%ico  $n1oa4o a (a Po(0tia P'(iaDist%ita( A)'i$nta(.

    '>. Pol"tica P%blica &istrital de #ducación Ambiental (PPA) ' &ecreto $1 . Po% $( #a( s$a4o/ta 7 %$&(a)$nta (a PPDEA $(a'o%a4a /a%tii/ati5a)$nt$ 7 (i4$%a4a /o% (a SDA.

    '11. &ecreto $ de *+11 Po% )$4io 4$( #a( s$ a4o/ta 7 %$&(a)$nta (a Po(0tia P'(ia Dist%ita(4$ E4#ai3n A)'i$nta( 7 s$ 4itan ot%as 4is/osiion$sH WWW.'o&ota.&o5.o;4$%$to =,9 *++

    '. Perspec)i*&s !e "& E.A e e" P&0s e e" Dis)ri)# C&pi)&"

    Co(o)'ia9 $( s$n4o /a0s ):s 'io4i5$%so 4$( )#n4o 4$s/#>s 4$ B%asi( 7 on #na i)/o%tant$4i5$%si4a4 #(t#%a(9 $s onsi4$%a4o 4$ a(ta /%io%i4a4 a)'i$nta(. La )a%a4a t$n4$nia a #ni1ia% #n /at%3n 4$ 5i4a /a%a to4o $( /(an$ta a)$naza $sta 4i5$%si4a49 4$ a!0 $( /a/$( 1#n4a)$nta( 4$ (a EA9 /a%ti$n4o 4$( %$onoi)i$nto 4$( $nto%no9 on #n /%o1#n4o s$nti4o 4$ a/%o/iai3n /a%a a/%$ia%(o 74$1$n4$%(o. En $( /a0s9 s$ !an a4$(anta4o ati5i4a4$s on %$(ai3n a (a EA /o% /a%t$ 4$ instit#ion$s9

    o%&anizaion$s $ in4i5i4#os9 '#san4o s$nsi'i(iza% 7 oni$ntiza% a (a /o'(ai3n so'%$ (os &%a5$s /%o'($)as a)'i$nta($s 4$( /(an$ta 7 4$( /a0s $n /a%ti#(a%. Las /%o/#$stas9 )$to4o(o&0as 7$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    13/193

    Po% ot%a /a%t$ (a $s#$(a o(o)'iana !a $sta4o )a%a4a /o% #na o%&anizai3n 'asa4a $n (a$st%#t#%a 4isi/(ina%ia "#$ /on$ (as /%i)$%as 1%ont$%as a( /%o$so 4$ int$&%ai3n9 4a4o $( a%:t$% 5$%tia( 4$( t%a'a8o a( int$%io% 4$ a4a 4isi/(ina9 (a 1a(ta 4$ on$%)inos )$to4o(3&ios o)o on$/t#a($sso'%$ $( t$)a. Sin $)'a%&o9 $st$ /%o$so !a $sta4o s#8$to a #na 1a(ta 4$ sin%on0a $nt%$ $( 4$sa%%o((o4$ (a &$sti3n a)'i$nta(9 (os 1#n4a)$ntos $/ist$)o(3&ios "#$ (a oni'$n 7 $( 4in:)io ont$s Eo(3&io Naiona( ato%$ a@os 4$s/#>s9 (a i#4a4 s$ on5i$%t$ $n #n $s$na%io 4$ )(ti/($s o)/($8i4a4$son #na /o'(ai3n 4$ $%a 4$ )i((on$s 4$ !a'itant$s9 /%o5$ni$nt$s9 $n s# )a7o%0a9 4$ (as4i1$%$nt$s %$&ion$s 4$( /a0s i#4a4 $nt%o 4$ (a )a7o% ati5i4a4 $on3)ia 4$ (a nai3n 7 $/i$nt%o

    4$ #na 4%a):tia /%$si3n so'%$ $( a)'i$nt$H A(a(40a Ma7o% 4$ Bo&ot:9 *++29 / ,2. En $st$)a%o na$ (a Po(0tia P'(ia Dist%ita( 4$ E4#ai3n A)'i$nta( PPDEA9 "#$ ti$n$ o)o o'8$ti5o$na#za% (os $s1#$%zos instit#iona($s 7 o%&anizaiona($s $n #n t%a'a8o int$%4isi/(ina%io9int$%s$to%ia( $ int$%instit#iona(9 a 1in 4$ $st%#t#%a% $s$na%ios9 /%o$sos 7 aion$s "#$ s$onat$n$n on (os /(an$s9 /%o&%a)as 7 /%o7$tos 4$ (os 4i1$%$nt$s &o'i$%nos 4ist%ita($s9 $n #nt%a'a8o on8#nto "#$ i)/%i)a $n (a i#4a4 (a #(t#%a a)'i$nta( n$$sa%ia /a%a a1%onta% $( a)'io(i):tio.

    M(ti/($s o($ti5os !an a4$(anta4o aion$s $n (a 4$1$nsa 4$ $s/aios nat#%a($s o)o !#)$4a($s9#$nas9 $%%os9 :%$as /%ot$&i4as9 o%%$4o%$s $o(3&ios9 $t.9 $sta )o5i(izai3n soia( !a in1(#i4o $n(os (in$a)i$ntos 4$ (a E.A (($5an4o a (a a4)inist%ai3n 4ist%ita( a t%a'a8a% $n on8#nto on 4i!a

    )o5i(izai3n9 t%a'a8o /%$$4i4o /o% (a SDA.  Esta instit#i3n !a $8$#ta4o P%o&%a)as 4$( P(an 4$D$sa%%o((o Dist%ita( o)o  Escuela7!iudad 7Escuela  o  &rticulación Educativa de *o%ot con la 'e%ión !entral, a( ia( "#$ $n1o"#$s9 $st%at$&ias9 7 /%o$sos o)o  Enfoque de 8estión &mbiental 9erritorial, Estrate%ia de &ulas &mbientales, senderismo y el ecoturismo, $rocesos de Educación y

    !ultura para la !onservación y :so (ostenible de la *iodiversidad del +istrito !apital 9 $8$%iios"#$ )#$st%an #na 5o(#nta4 /o(0tia 7 aion$s on%$tas $na)ina4as a onst%#i% #na i#4a4 ):sa)a'($ on $( a)'i$nt$9 /$nsa4a 4$s4$ (a 4i5$%si4a4 #(t#%a(H I'04$)

    13

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    14/193

    Co)o /%o/#$sta /$4a&3&ia9 s$ !an 4is$@a4o 7 $st%#t#%a4o !$%%a)i$ntas 4i4:tias "#$ '#san1o%ta($$% /%o$sos $4#ati5os $n 4i5$%sos $s$na%ios9 /o% $sta 50a (as A#(as A)'i$nta($s !anino%/o%a4o s# #so on #n $n1o"#$ onst%#ti5ista 7 'as$s $/ist$)o(3&ias $st%#t#%a4as. A $st$ /%o$so s$ !an #ni4o tanto (a $)/%$sa /%i5a4a9 o)o (a aa4$)ia 7 ot%os $s$na%ios /'(ios9%$an4o 7 on4iionan4o $s/aios $4#ati5os /a%a oa47#5a% $n (a 1o%)ai3n 4$ #na soi$4a4 "#$

    n$$sita %$to)a% s#s 5a(o%$s a)'i$nta($s. Ca'$ %$sa(ta%9 $( 7 $n s# o)#ni4a49 atit#4$s 4$ 5a(o%ai3n 7 %$s/$to /o% $( )$4io a)'i$nt$. Estas atit#4$s4$'$n $sta% $n)a%a4as $n %it$%ios /a%a $( )$8o%a)i$nto 4$ (a a(i4a4 4$ 5i4a 7 'asa4aQ $n $(4$sa%%o((o sost$ni'($9 $nt$n4i4o o)o (a %$(ai3n a4$#a4a $nt%$ a)'i$nt$ 7 4$sa%%o((o9 "#$satis1a&a (as n$$si4a4$s 4$ (as &$n$%aion$s /%$s$nt$s9 as$%an4o $( 'i$n$sta% 4$ (as &$n$%aion$s1#t#%as. E( 3)o s$ a'o%4a $( $st#4io 4$ (a /%o'($):tia a)'i$nta( 7 $( /a%a "#> s$ !a$ E.A4$/$n4$ 4$ 3)o s$ oni'$ (a %$(ai3n $nt%$ in4i5i4#o9 soi$4a4 7 nat#%a($za 7 4$ "#> ti/o 4$soi$4a4 s$ "#i$%$H Minist$%io 4$ E4#ai3n Naiona( X Minist$%io 4$( )$4io A)'i$nt$. *++*. /.,

    La o)isi3n 4$ $4#ai3n 4$ (a IUCN Uni3n Int$%naiona( /a%a (a Cons$%5ai3n 4$ (a Nat#%a($za9(a 4$1ini3 $n ,+ 4$ (a sii$nt$ )an$%a “La educación ambiental es un proceso que consiste en

    reconocer valores y clasificar conceptos con objeto de aumentar las actitudes necesarias paracomprender y apreciar las interrelaciones entre el ser humano, su cultura y su medio físico.

     Entraña también la prctica en la toma de decisiones respecto a las cuestiones relacionadas con el 

    medio ambienteH Uni3n Int$%naiona( /a%a (a Cons$%5ai3n 4$ (a Nat#%a($za. UICN9 ,+9 ita4o /o% B$%)4$z9 *++29 /. *6.

    La E.A 4$'$ /a%ti% 4$( onoi)i$nto 4$( $nto%no9 4$ s#s %i"#$zas 7 /ot$nia(i4a4$s9 4$ s# %ia4i5$%si4a4 nat#%a( 7 #(t#%a( /o%"#$ (o "#$ no s$ ono$ no s$ /#$4$ a/%$ia% ni 4$1$n4$%. Esn$$sa%io "#$ )$4iant$ (a $4#ai3n a)'i$nta(9 to4os (os ato%$s soia($s /a%tii/$n $n (aonst%#i3n 4$ #na 5isi3n 4$ %$&i3n9 onsi4$%:n4o(a o)o (a on$/i3n 4$( t$%%ito%io tanto 4$s4$$( /#nto 4$ 5ista /o(0tio o)o 4$( soia( 7 #(t#%a(.

    ● En (o /o(0tio9 ino%/o%an4o no so(o $( a/a%ato /o(0tio 7 a4)inist%ati5o 4$ (as %$&ion$s9 sinoas#)i$n4o (as ont%a4iion$s "#$ !an 4$1ini4o s# /%o/io 4$sa%%o((o !ist3%io /a%a (o&%a% t%ans1o%)aion$s $n $( %$/osiiona)i$nto (oa(9 %$&iona( 7 naiona( a )$4iano 7 (a%&o /(azo.

    ● En (o soia( 7 #(t#%a(9 onst%#7$n4o $s$na%ios "#$ /$%)itan in4#i% a)'ios $n (os s#8$tos /a%tii/ant$s o)o ato%$s soia($s $ instit#iona($s o)/%o)$ti4os on (a %$a(i4a4 a)'i$nta( ona/ai4a4 4$ t%ans1o%)a%s$ $n s#8$tos 4$ s# /%o/io 4$sa%%o((o. Es n$$sa%io !a$% 5isi'($s (as

    14

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    15/193

     /ot$nia(i4a4$s nat#%a($s 7 #(t#%a($s "#$ onstit#7$n #na 5$nta8a o)/a%ati5a 4$ a4a %$&i3n /$%o$sto s$ (o&%a on $( %$onoi)i$nto9 (a 5a(o%ai3n 7 a/%o/iai3n 4$ $s/aio $n (os :)'itos (oa($s 7%$&iona($s. Es a"#0 4on4$ (a E.A. o'%a 1#$%za 7 ti$n$ #n /a/$( 4$staa4o o)o $($)$nto $n (a$st%at$&ia 4$ a)'io #(t#%a(. B$%)4$z9 *++29 /.*=.

    La E.A i)/(ia (a oni$ntizai3n so'%$ (os /%o$sos soioa)'i$nta($s $)$%&$nt$s9 "#$ )o5i(i$n(a /a%tii/ai3n $n (a to)a 4$ 4$ision$s9 on in5$sti&ai3n int$%4isi/(ina%ia 7 1o%)ai3n !o(0stia.La $4#ai3n /o/#(a% !a &$n$%a4o #na /$%$/i3n %0tia 4$( /%o$so $4#ati5o9 /(ant$an4o #naint$%5$ni3n /a%tii/ati5a $n $( 4$sa%%o((o 4$ onoi)i$ntos 7 s# a/(iai3n $n $st%at$&ias 4$4$sa%%o((o $n43&$no /a%a $( )$8o%a)i$nto 4$ (as on4iion$s 4$ 5i4a 4$ a4a /o'(ai3nH L$119 E.,,9 /. *,-. 

    '. OB,ETI8OS DE LA EDUCACIÓN AMBIENTAL.

    Los /%o$sos 4$ EA 4$'$n in5o(#%a% a to4as (as i#4a4an0as9 4i%i&i>n4os$ a( onoi)i$nto9a/%o/iai3n 7 5a(o%ai3n 4$ (as %$(aion$s on $( a)'i$nt$ a t%a5>s 4$ (os sii$nt$s o'8$ti5os

    ● D$s#'%i% o %$4$s#'%i% s# /%o/io )$4io 4$ 5i4a $)ia. D$sa%%o((a% #na 5isi3n !o(0stia 4$ (as%$a(i4a4$s soioXa)'i$nta($s.

    ● E8$%ita%s$ $n (a %$so(#i3n 4$ /%o'($)as %$a($s 7 $n $( 4$sa%%o((o 4$ /%o7$tos a)'i$nta($s

    /a%ti#(a%)$nt$ soioXa)'i$nta($s 4$sa%%o((a% o)/$t$nias /a%a %$1o%za% $( s$nti)i$nto 4$/o4$%X!a$%Xa(&oH. Asoia% (a %$1($

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    16/193

    o)/($8o 7 s3(o /o% )$4io 4$ #n $n1o"#$ o(a'o%ati5o s$ /#$4$ 1a5o%$$% #na )$8o% o)/%$nsi3n 7#na int$%5$ni3n ):s $1iaz.

    ● Const%#i% #n sist$)a /%o/io 4$ 5a(o%$s a)'i$nta($s. A1i%)a%s$9 8#sti1ia%(os 7 5i5i%(os 4$ )an$%ao!$%$nt$H Sa#5>9 L9 *++69 /.-

    +. ENFOUES DE LA EDUCACIÓN AMBIENTAL<

    La EA s$ 'asa $n (a /a%tii/ai3n ati5a 4$ (os s#8$tos $n (os /%o$sos 4$ a/%$n4iza8$9 #n /%o$soo)/($8o 4on4$ s$ int$%%$(aionan (as 4i)$nsion$s #(t#%a(9 soia(9 a)'i$nta( 7 $on3)ia. En $s$s$nti4o s$&n Sa#5> *++69 s$ /(ant$an ino $n1o"#$s 4$ EA

    +.1 E#-e e7perieci&"

    S$ %$1i$%$ a a/%$n4$% $n (a ai3n oti4iana9 4$s#'%i$n4o o %$4$s#'%i$n4o (as a%at$%0stias 4$ (a%$a(i4a4 4$( )$4io 4$ 5i4a9 4$ (a $s#$(a9 4$( 'a%%io o 4$( t$%%ito%io $)ia7 !o(0stiaQ 4$ (as %$a(i4a4$s. La int$&%ai3n 4$ 4isi/(inas9 /#$4$ 1a5o%$$% #na )$8o% int$&%ai3n4$ (os sa'$%$s 7 /o% onsii$nt$9 (a t%ans1$%$nia 4$ (os a/%$n4iza8$s.

    Sin $)'a%&o9 ):s a((: 4$ (a int$%4isi/(ina%i$4a49 $s i)/o%tant$ a/%$n4$% a %$ono$% $( int$%>s 7 $(5a(o% 4$ ot%os ti/os 4$ sa'$%$s o)o (os sa'$%$s %$(aiona4os on (a $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    17/193

    Si$n4o $( a)'i$nt$ #n (#&a%H o)/a%ti4o9 %$"#i$%$ "#$ s$a a'o%4a4o on8#nta)$nt$9 !ai$n4oon5$%&$% (as )i%a4as9 (as $s/$%anzas 7 (os ta($ntos 4$ a4a #no. En $s$ s$nti4o9 s$ 4$'$ $sti)#(a% $( t%a'a8o $n $"#i/o on (os 4$):s )i$)'%os 4$ (a o)#ni4a4. D$ $sta )an$%a9 s$ /#$4$ a/%$n4$% #nos on ot%os 7 #nos 4$ ot%os. A"#0 s$ /#$4$n i4$nti1ia% (os /%ini/ios 4$( soioXonst%#ti5is)oHI'04$)

     La estrate%ia de la comunidad de aprendi5aje se revela aquí particularmente

    apropiada, pues se apoya en una estructura formada por un %rupo de personas que se

    asocian en torno a un objetivo com;n de aprendi5aje, en una dinmica de dilo%o,

     para resolver un problema que los preocupa o para construir un proyecto com;n. Es

    un lu%ar de intercambio de ideas, de discusiones, de cooperación, de investi%ación

    colaborativa, de confrontaciones y de ne%ociaciones, en el cual se aprende uno de otro

     y uno con otro, complementndose para reali5ar conjuntamente un proyecto

     si%nificativo y pertinente en relación al conte6to cultural y socio7ambiental. Es un

    lu%ar en el cual se crean condiciones propicias para el desarrollo de un proceso de

    maduración colectiva y de transformación, en el cual cada uno se forma en tanto que

     prota%onista activo y responsable. O%$((ana9 *++*9 ita4o /o% Sa#5>9 *++6

    3. CORRIENTES EN LA EDUCACIÓN AMBIENTAL

    La E.A. !a s$i4o a#$s 4i5$%sos o%i&inan4o o%%i$nt$s 4$ a#$%4o a (as on4iion$s 4$ a4a%$&i3n 7 a (os s#8$tos in5o(#%a4os $n !a$%(a %$a(i4a49 a#n"#$ a4a #na /%$s$nta a%at$%0stias$s/$01ias no son )#t#a)$nt$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    18/193

    ,- "#$ !a$ %$1$%$nia a in1o%)a% o 4$ on4#i% a (as /$%sonas a in1o%)a%s$ so'%$ (os /%o'($)asa)'i$nta($s 7 s# %$so(#i3n.

    3.1.3 Sis)%ic&. #l ambiente como un sistema.

    S$ %$1i$%$ a (a i4$nti1iai3n 4$ (os 4i1$%$nt$s o)/on$nt$s 4$( sist$)a a)'i$nta( on s#s

    %$s/$ti5as int$%%$(aion$s 7 1(#8os /a%a t$n$% #na 5isi3n 4$ on8#nto on %it$%ios 4$ tota(i4a4 4$(sist$)a a)'i$nta(. S$ t%ata 4$ #n t%a'a8o int$%4isi/(ina%io "#$ /#$4a %$ono$% (a o)/($8i4a4 4$(os o'8$tos 7 1$n3)$nos $st#4ia4os.

    3.1.5 Cie)0ic&.  #l ambiente abordado con el rigor del -roceso cient"0ico.

    Esta o%%i$nt$ #'ia $( >n1asis $n $( /%o$so i$nt01io9 on $( o'8$ti5o 4$ a'o%4a% %$a(i4a4$s9 /%o'($)as a)'i$nta($s 7 o)/%$n4$%(os /a%a i4$nti1ia% s# a#sa X $1$to. B#sa 4$sa%%o((a% !a'i(i4a4$s 7 onoi)i$ntos %$(ati5os a (as i$nias 4$( a)'i$nt$9 a)/o 4$ in5$sti&ai3nint$%4isi/(ina%io 7 t%ans4isi/(ina%io.

    3.1.6 H-%&is)&.  a lectura umana del -aisae.

    Esta o%%i$nt$ ti$n$ o)o >n1asis (a 4i)$nsi3n !#)ana 4$( a)'i$nt$ 7 s$ #'ia $n (a int$%ai3n$nt%$ (a nat#%a($za 7 (a #(t#%a. E( a)'i$nt$ $s on$'i4o o)o #n )$4io 4$ 5i4a on s#s4i)$nsion$s $on3)ias9 !ist3%ias9 #(t#%a($s9 /o(0tias9 $st>tias9 $t.9 on #n &%an 5a(o% si)'3(io. S$ t%ata 4$ a/%$!$n4$% $( a)'i$nt$ a t%a5>s 4$( /aisa8$9 /$%o ino%/o%an4o $( )o4$(a4o /o% (a ati5i4a4 !#)ana o)o (a a%"#it$t#%a9 (o s$nso%ia( 7 (o %$ati5o.

    3.1.> M#r&")ic& # &7i#"ó/ic&.  a 2tica en la relación ombre 3 ambiente.

    S$ 1#n4a)$nta $n $( o%4$n >tio 4$ (a %$(ai3n 4$( !o)'%$ on $( a)'i$nt$. Consist$ $n 4$sa%%o((a% 5a(o%$s a)'i$nta($s /#$4$ s$% )$4iant$ #n 34i&o 4$ o)/o%ta)i$nto 1%$nt$ a( a)'i$nt$. S$ 4i%i&$

    a (a a4o/i3n 4$ #na )o%a( a)'i$nta(9 4$ (a &$n$%ai3n 4$ o)/$t$nias >tias 7 4$ (a onst%#i3n#n sist$)a 4$ 5a(o%$s /%o/io.

    3.' C#rrie)es e%er/e)es<

    3.'.1 H#"0s)ic&. 4n en0o/ue org5nico de las realidades ambientales.

    Esta o%%i$nt$ onsi4$%a tanto $( on8#nto 4$ (as )(ti/($s 4i)$nsion$s 4$ (as %$a(i4a4$s soio  a)'i$nta($s9 o)o (as 4i)$nsion$s 4$ (a /$%sona "#$ $nt%a $n %$(ai3n %$ati5a on $stas %$a(i4a4$s.D$ (a o)/($8i4a4 4$ s# s$% $n $( )#n4oH $n #n s$nti4o !o(0stio "#$ s$ %$1i$%$ a (a tota(i4a4 4$a4a s$%9 4$ a4a %$a(i4a4 7 a (a %$4 4$ %$(aion$s "#$ s#'7a$.

    3.'.' Bi#re/i#&"is)&. #l reconocimiento de la istoria natural y cultural de un territorio.

    Esta o%%i$nt$9 4$s4$ (a 'ioX%$&i3n onsi4$%a 4os $($)$ntos. Po% #na /a%t$9 s$ t%ata 4$ #n $s/aio&$o&%:1io 4$1ini4o ):s /o% s#s a%at$%0stias nat#%a($s "#$ /o% s#s 1%ont$%as /o(0tias9 7 /o% ot%a9s$ %$1i$%$ a #n s$nti)i$nto 4$ i4$nti4a4 $n (as o)#ni4a4$s !#)anas "#$ a((0 5i5$n9 $n %$(ai3n on$( onoi)i$nto 4$( )$4io 7 $( 4$s$o 4$ a4o/ta% )o4os 4$ 5i4a "#$ ont%i'#7an a (a 5a(o%izai3n4$ (a o)#ni4a4 nat#%a( 4$ (a %$&i3n.

    18

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    19/193

    3.'.+ Pr47ic&. A-render, aciendo.

    E( >n1asis 4$ $sta o%%i$nt$ s$ $n#$nt%a $n $( a/%$n4iza8$ $n (a ai3n9 /o% (a ai3n 7 /a%a )$8o%a% (a ai3n. Est$ a/%$n4iza8$ in5ita a (a %$1($ Ec#e!-c&ció. #l ambiente como crisol de desarrollo -ersonal.

    Esta o%%i$nt$ '#sa a/%o5$!a% (a %$(ai3n on $( a)'i$nt$ 5ista 4$s4$ $( 4$sa%%o((o /$%sona(1#n4a)$nta4o $n atos si&ni1iati5os 7 %$s/onsa'($s. S$ /$%i'$ $( a)'i$nt$ o)o #na $s1$%a 4$int$%ai3n /a%a (a $oX 1o%)ai3n o /a%a (a $oX onto&>n$sis

    3.'.>.1 L& ec# #r%&ció.La 1o%)ai3n s$ a%ti#(a $n to%no a t%$s )o5i)i$ntos La soia(izai3n9 (a /$%sona(izai3n 7 (a$o(o&izai3n

    ●  a etero' 0ormación6  s$ %$1i$%$ a #na $4#ai3n a)/(ia)$nt$ 4o)inant$ "#$ 5i$n$ 4$ (os!o)'%$s9 4$ (os /a4%$s9 4$ (os s$)$8ant$s o 4$ (a instit#i3n $so(a%.

    ●  a auto' 0ormación6 $s #na to)a 4$ ont%o( /o% /a%t$ 4$( /%o/io in4i5i4#o %$s/$to a s# 1o%)ai3n.

    19

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    20/193

    ●  a eco' 0ormación6 s$ %$1i$%$ a (a 1o%)ai3n /$%sona( "#$ $( s#8$to %$i'$ 4$( a)'i$nt$ 10sio. ...Q.“El medio ambiente nos forma, nos deforma y nos transforma, al menos tanto como nosotros lo

     formamos, lo deformamos, lo transformamos

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    21/193

    La /$4a&o&0a 4$'$ %$o%i$nta%s$ ant$ $( #$stiona)i$nto "#$ a'%$ (a %isis a)'i$nta( so'%$ (asi$nias onstit#i4as 7 $( onoi)i$nto 4isi/(ina%io9 /%o4#i% 7 4i1#n4i% (os n#$5os sa'$%$s 7onoi)i$ntos "#$ !a'%:n 4$ /$%)iti% (a onst%#i3n 4$ #na n#$5a o%&anizai3n soia( %$s/$t#osa4$ (a nat#%a($za. Esto i)/(ia (a %$5isi3n 4$ (os )>to4os /$4a&3&ios9 no s3(o $n 1#ni3n 4$ (ason4iion$s soia($s 4$ a$so a (a $ns$@anza 7 4$ (as %$(aion$s 4$ 4o)inai3n "#$ s$ $8$%$n a

    t%a5>s 4$ (a t%ans)isi3n 4$ sist$)as 4$ onoi)i$nto 7 4$ sa'$%$s9 sino ta)'i>n 4$ (os n#$5os /a%a4i&)as on$/t#a($s 7 (os 5a(o%$s "#$ ani)an (a %$onst%#i3n 4$( )#n4o9 $n (a /$%s/$ti5a4$ (a o)/($8i4a4 7 4$ (a s#st$nta'i(i4a4. La /$%s/$ti5a a)'i$nta( 4$( onoi)i$nto a'%$ 50as /a%a$nt$n4$% (a a%ti#(ai3n 4$ (os 4i1$%$nt$s /%o$sos 7 $s1$%as 4$ %aiona(i4a4 "#$ onstit#7$n (a%$a(i4a4 so'%$ (a "#$ at#a)os $n (a 5i4a oti4iana 7 "#$ a1$tan (as on4iion$s 4$ $sa% Co(( ,9 #an4o

    $sta'($$ "#$ #n )o4$(o /$4a&3&io int$nta 4a% %$s/#$stas9 o)o )0ni)o9 a (as sii$nt$s /%$ntas /a%a "#> $ns$@a%9 "#> $ns$@a%9 #:n4o $ns$@a%9 3)o 7 on "#> $ns$@a%9 "#$ aontin#ai3n s$ 4$s%i'$n

    ● La /%i)$%a /%$nta /a%a "#> $ns$@a% int$nta 4a% %$s/#$sta a (os 1in$s 7 (as int$nion$s$4#ati5as $( /%o'($)a $s$nia( 4$ to4a $4#ai3n $s %$so(5$% (a /%$nta $n to%no a( ti/o 4$!o)'%$ 7 4$ soi$4a4 "#$ s$ "#i$%$ ont%i'#i% a 1o%)a%. Esta /%$nta /$%)it$ 4$1ini% (os /%o/3sitos7 (os 1in$s 4$ (a $4#ai3n.

    ● En (a s$n4a /%$nta "#> $ns$@a%9 s$ 4$'$ t$n$% $n #$nta "#$ a( %$1$%i%s$ a (os ont$ni4os9 $sn$$sa%io !a$%(o $n s#s t%$s 4i)$nsion$s (a on$/t#a(9 (a atit#4ina(9 7 (a /%o$4i)$nta(.

    ● La t$%$%a /%$nta #:n4o $ns$@a% ti$n$ "#$ 5$% on (a s$($i3n 4$ onoi)i$ntos9 (a 4$1inii3n4$ s# a%:t$% $ i)/o%tania9 s# $st%#t#%a $n 1o%)a 4$ ont$ni4os9 "#$ 4$'$n s$% $( %$s#(ta4o 4$%it$%ios 4$ s$#$niai3n 4$ o&niti5a.

    ● R$s/$to a (a #a%ta /%$nta9 3)o 7 on "#> $ns$@a% %$n$ a (as ant$%io%$s "#$ /a%a s#1#n4a)$ntai3n s$ 4$'$n a #n )o4$(o 4i4:tio9 )o4$(o "#$ /%$1$%$nt$)$nt$ int$nt$ 4a% so(#i3n a(as (ti)as 4os /%$ntas.

    Esto si&ni1ia "#$ (as /$%sonas $na%&a4as 4$ (a 1o%)ai3n 4$'$n onsi4$%a% 4$s4$ (a a%at$%0stias#%%i#(a%$s 4$( )o4$(o 4$ 1o%)ai3n9 !asta $( )o4$(o 4i4:tio a s$i% 4$/$n4i$n4o 4$ 3)o $st$

    s$ a%ti#($ on $( )o4$(o /$4a&3&ioH Cita4o /o% JJB9 *++9 /.-6.

    A 1in 4$ ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    22/193

    a%at$%iza /o%"#$ $( 1ai(ita4o% t%ans)it$ onoi)i$ntos 7 no%)as #(t#%a()$nt$ a$/ta4os 7 s$$s/$%a "#$ /%o4#to 4$ $sto $( /a%tii/ant$ 4$( /%o$so onoza (os onoi)i$ntosH 7 onoza (asno%)asH 7 $n tanto "#$ $( ato $4#ati5o s$ on$nt%a $n 4ita%H9 s$ onsi4$%a "#$ (a )$nt$ 4$ (os /a%tii/ant$s 4$( /%o$so $s #n ta'($%o '(ano ant$s 4$ (a inst%#i3n. To4as (as 4isi/(inas s$ /#$4$n $ns$@a% sii$n4o i4>ntias )$to4o(o&0as 4$sta:n4os$ $st%at$&ias o)o $s 4$( )>to4o i$nt01io9 as/i%a a (a o't$ni3n 4$ #n ($na8$ i$nt01io#n05oo. Es 4$i% (a i$nia a/(ia4a a (a ons$%5ai3n 4$( a)'i$nt$. in5$sti&a4o%$s

    +.3 Pe!&/#/0& !e "& Li$er&ció<

    P%o/on$ (a 1o%)ai3n 4$ s#8$tos %0tios "#$ on4#zan a #n /%o$so 4$ oni$ntizai3n 4$ s#on4ii3n soia( /a%a s$% (#$&o (os ato%$s "#$ 5an a t%ans1o%)a% (a %$a(i4a4. Conoi4a o)o /$4a&o&0a %0tia9 s# 1ina(i4a4 $s ont%i'#i% a (a t%ans1o%)ai3n 4$ s#8$tos $n 1#ni3n 4$ 5ision$s 4$1#t#%o "#$ so'%$/as$n (a $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    23/193

    S$ 5in#(a a (as i4$as 4$( $o(o&is)o "#$ /(ant$a $nt%$ ot%as #$stion$s $( 4$sa%%o((a% aion$s "#$t%asi$n4an a( ons$%5aionis)o9 $stas aion$s a( int$&%a%s$ on (a /$4a&o&0a ti$n$n o)o o'8$tot%ans1o%)a% (a $4#ai3n. La $o/$4a&o&0a9 %$to)a as/$tos 4$ (a s#st$nta'i(i4a4 $nt$n4i4a o)o#na 5isi3n "#$ $nt%a (a at$ni3n $n (as int$%aion$s on $( a)'i$nt$ 7 $n (a /$%t$n$nia 4$( s$% !#)ano a (os /%o$sos /(an$ta%ios "#$ /$%)it$n (a ontin#i4a4 4$ (a 5i4a. F(o%$s9 /.

    III. APRENDIA,E SIGNIFICATI8O CONSTRUCTI8ISMO

    1. CONCEPTO

    E( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o $s sin ninna 4#4a $( $5$nto ):s i)/o%tant$ 4$ (a $4#ai3n9 4$ $st$s$ /a%t$ /a%a &a%antiza% #na $st%#t#%a o&nositi5a9 %0tia 7 /%o1#n4a9 $s #na t$o%0a /sio(3&ia /o%"#$ s$ o#/a 4$ (os /%o$sos )is)os "#$ $( in4i5i4#o /on$ $n 8#$&o /a%a a/%$n4$%. D$s4$ $sa /$%s/$ti5a ...Q /on$ $( >n1asis $n (o "#$ o#%%$ $n $( a#(a #an4o (os $st#4iant$s a/%$n4$n $n (anat#%a($za 4$ $s$ a/%$n4iza8$ $n (as on4iion$s "#$ s$ %$"#i$%$n /a%a "#$ >st$ s$ /%o4#za $n s#s

    %$s#(ta4os 79 ons$#$nt$)$nt$9 $n s# $5a(#ai3nH A#s#'$(9 ,=. Es #na t$o%0a 4$ a/%$n4iza8$ /o%"#$ >sa $s s# 1ina(i4a4. La T$o%0a 4$( A/%$n4iza8$ Si&ni1iati5o a'o%4a to4os 7 a4a #no 4$ (os$($)$ntos9 1ato%$s9 on4iion$s 7 ti/os "#$ &a%antizan (a a4"#isii3n9 (a asi)i(ai3n 7 (a %$t$ni3n4$( ont$ni4o ...Q9 4$ )o4o "#$ a4"#i$%a si&ni1ia4o /a%a $( )is)oH. Ro4%0$z9 M9 *++69 /.,

    Esto on#$%4a on (a %$1($

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    24/193

    a#)#(ai3n. Una 4$ (as %a0$s ):s i)/o%tant$s 4$( onst%#ti5is)o 1#$ (a Psio(o&0a 4$ (aG$sta(t9 4$sa%%o((a4a $n A($)ania a /%ini/ios 4$( si&(o [[. S$&n (os si3(o&os 4$ (a G$sta(t9a/%$n4$)os #an4o o)/%$n4$)os $( a/%$n4iza8$ onsist$ $n a/%$n4$% a /$%i'i% (os $($)$ntos 4$#na sit#ai3n 7 4$s#'%i% s# o%&anizai3n 7 $st%#t#%a. E( onoi)i$nto9 /#$s9 no s$ &$n$%a /o% #naa4ii3n o asoiai3n 4$ $($)$ntos9 sino /o% #na %$$st%#t#%ai3n 4$ (os )is)os "#$ ($s on1i$%$ #n

    s$nti4o #nita%io 7 si&ni1iati5oH Sa)/as#a(9 G. *++69 /.2.

    En (a o'%a 4$ Pia&$t9 /%$#%so% 4$( onst%#ti5is)o9 son $s/$ia()$nt$ i)/o%tant$s s# )o4$(o 4$$s 4$ (a $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    25/193

    ono$% $s #n /%o$4i)i$nto 4$ %$o%&anizai3n9 $n $( "#$ #a("#i$% ont$ni4o no s$ ino%/o%a ta(o)o a/a%$$9 sino "#$ s$ int$&%a $n $( sist$)a 4$ i4$as /%$$)ia9 o)o a1i%)a Mo%0n , $( )#n4oo)o !o%izont$ 4$ %$a(i4a4 ):s 5asto9 a'i$%to ):s a((: a( in1inito /o%"#$ to4o $osist$)a /#$4$

    25

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    26/193

    5o(5$%s$ sist$)a a'i$%to 4$nt%o 4$ ot%o $osist$)a ):s 5asto9 $t. as0 $s "#$ (a noi3n 4$$osist$)a9 4$ a&%an4a)i$nto $n a&%an4a)i$nto9 s$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    27/193

    ● Los /%o$sos 4$ $ns$@anza 7 a/%$n4iza8$H Ca%5a8a( M9 *++9 /.=.

    '. DIDÁCTICA EDUCACIÓN AMBIENTAL

    La 4i4:tia 4$ (a E.A. /a%a $( 4$sa%%o((o sost$ni'($ 4$'$ o%i$nta% (os /%ini/ios "#$ $na#$n (a

    4i%$i3n 4$( /%o$so 4$ $ns$@anzaXa/%$n4iza8$ a 1in 4$ o)/%$n4$% $n to4a s# o)/($8i4a4 (os /%o'($)as a)'i$nta($s 4$ (a >/oa ont$)/o%:n$a9 (a 's"#$4a 4$ so(#i3n $n $( 4$sa%%o((osost$ni'($9 4$t$%)inan4o (a 4in:)ia 4$ to4os s#s o)/on$nt$s 7 (a %$(ai3n on (os /%ini/a($sont$)ia 4$ (osont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    28/193

    '.+ M#!e"# &c)i*is)&

    A@o t%as a@o9 (as at#aion$s 4$ E.A. "#$ s$ /%$s$ntan $n 8o%na4as 7 $n )at$%ia($s 4$ to4o ti/o /%$s$ntan #n )is)o /at%3n9 $( ati5is)o 4$ 1o%)a "#$ /o4%0a)os 4$i% "#$ >st$ $s $( )o4$(o ):sa%at$%0stio 4$ (a /%:tia 4$ (a E.A9 a /$sa% 4$ (as /%o/#$stas %$no5a4o%as at#a($s 4$ (ost$3%iosH. En $st$ )o4$(o s$ so'%$5a(o%a $( 5a(o% 4$ (a $)ia 4$ (os ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    29/193

    ●  La coevolución E( a)'io $n a"#$((os sist$)as $n (os "#$ (a a#toXo%&anizai3n 4$ #nos 5a asoia4aa (a a#toXo%&anizai3n 4$ ot%os 4$ 1o%)a "#$ !a7 a#tono)0a $n (a )$4i4a $n "#$ ta)'i>n !a74$/$n4$nia.

    +. MEDIOS DIDÁCTICOST$ni$n4o $n #$nta "#$ (a 4i4:tia a/o%ta (os inst%#)$ntos /a%a (a ai3n $4#ati5a9 $s 5ia'($a'o%4a% (a a$/i3n so'%$ $( ont$&ios9 "#$ /#$4$n i% 4$s4$ inst%#)$ntos s$ni((os9!asta #na on8#&ai3n 4$ !$%%a)i$ntas %$#ni4as $n #n on8#nto int$%4$/$n4i$nt$ 4$ /$4a&o&0a94i4:tia9 inst%#)$ntos 7 a/o7os9 #7a int$&%ai3n /$%)it$ on$ta% on (os t%$s 5>%ti$s9a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o9 /$nsa)i$nto %0tio 7 t%ans1o%)ai3n #(t#%a(9 (o "#$ s$ $n)a%a $n (a4$1inii3n 4$ Conaa *++ #an4o sosti$n$ "#$ E( )at$%ia( 4i4:tio9 (4io o in1o%)ati5o $s#n )$4io o inst%#)$nto "#$ a/o7a $n $( /%o$so 4$ $ns$@anzaXa/%$n4iza8$9 $n (a )$4i4a $n "#$ '#sa $( o'8$ti5o 4$ '%in4a% in1o%)ai3n 7 /%$s$nta%(a 4$ )an$%a ):s at%ati5a /a%a o%i$nta% $(4$sa%%o((o 4$ on4#tas o !:'itos 4i%i&i4os a (a s#st$nta'i(i4a4Q. Es #na !$%%a)i$nta1#n4a)$nta( 4$ a/o7o a (as ati5i4a4$s 4$ $4#ai3n no 1o%)a(H /.*

    +.' Esce&ri#s *i*#s !e &pre!i2&(e

    T$ni$n4o $n #$nta "#$ 4$nt%o 4$ (os $s$na%ios /$4a&3&ios s$($iona4os /a%a $sta in5$sti&ai3ns$ $n#$nt%an $s$na%ios 5i5os 4$ a/%$n4iza8$9 s$ to)a $( on$/to 4$s4$ (a in5$sti&ai3n !$!aso'%$ $( t$)a /o% D$(&a4o9 A. *+,+ Los Es$na%ios Vi5os 4$ A/%$n4iza8$ son $s/aios 4$nt%o 4$#n t$%%ito%io o)/#$sto /o% $($)$ntos 10sios9 'io(3&ios 7 soia($s (a%a)$nt$ 4i1$%$nia4os9"#$ int$%atan on (as 4in:)ias 4$ /%o4#i3n. A t%a5>s 4$ (os EVA s$ '#saQ %$a(iza% (a

    29

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    30/193

    i4$nti1iai3n9 a%at$%izai3n9 an:(isis9 o)/%$nsi3n 7 t%ans1o%)ai3n 4$ 4i!as %$(aion$s. Es #n$s/aio 4$ 4is#si3n 4$ (as 4in:)ias /%o/ias "#$ /%$s$nta #n t$%%ito%io "#$ a%ti#(a $(onoi)i$nto 4$ to4os (os ato%$s "#$ in1(#7$n $n >( 7 &$n$%a $st%at$&ias /a%a 4a%($ #na4in:)ia onsi$nt$ "#$ /%o5$n&a 4$( $8$%iio 4$ /%a !a$% 7 3)o

    30

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    31/193

    int$%/%$ta% s#s int$%aion$s. En $s$ o%4$n 4$ i4$as /a%a s$% $1ia$s o)o !$%%a)i$ntas 4i4:tias9(as $%$z9 D0az9 E!$5a%%0a9 Mo%$nt0n 7 C#$sta9 ,9 $n $( $nt$n4i4o"#$ (o "#$ s$ !a$ s$ %$ti$n$ ):s 7 )$8o% "#$ (o "#$ si)/($)$nt$ s$ 5$. En $1$to9 $( >nios9 as0 o)o &$n$%a% %$1($nia9 ont$ni4os $i)/($)$ntaion$s 4$ !$%%a)i$ntas9 inst%#)$ntos9 $s$na%ios 7 (a ins$%i3n 4$ n#$5as !$%%a)i$ntasin1o%):tias9 t$ni$n4o o)o %$s#(ta4os #na )a7o% 4i5$%si4a4 7 /o% ons$#$nia9 #na )a7o% o)/($8i4a4. La $5a(#ai3n $s #n /%o$so sist$):tio 4$ i4$nti1iai3n9 %$o($i3n 7 t%ata)i$nto4$ 4atos so'%$ $($)$ntos 7 !$!os /%$5ia)$nt$ s$($iona4os9 (a $5a(#ai3n 4$ (os )at$%ia($s4i4:tios 4$'$ onsi4$%a% $( ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    32/193

    ● Accesi$i"i!&!stos /#$4an 4$sa%%o((a%s$9 %$$%9 )$4iant$ (aat%i'#i3n 4$ si&ni1ia4os "#$ a%at$%iza a( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5oH Cita4o /o% Ai(a%9 I. $t a(.*+,69 /.=.

    ● C#*eci#es

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    33/193

    )ani1$stai3n s$nsi'($ ):s $sta'($ 7 ):s 1#$%t$ $n (a 4$1inii3n 4$ (a i)a&$n 4$( /aisa8$9 (o 5is#a(a4"#i$%$ #n 5a(o% /%$/on4$%ant$ 1%$nt$ a (os ot%os s$nti4os9 /$%o $stos 5an si$)/%$ (i&a4os a >( $nin1(#$nia )#t#a (os s$nti4os $st:n 0nti)a)$nt$ int$%on$ta4os9 (a i)a&inai3n 5is#a( 4o)ina $( /$nsa)i$nto oi4$nta(9 /$%o $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    34/193

    4$t$n$% s# $8$#i3n /a#sa9 %$/%o4#i%9 4$t$n$%9 a4$(anta%9 $t>t$%a9 /$%o $so no i)/(iaint$%ai3nH Va#&!an9 *++*9 ita4o M>n4$z9 V9 $t a(. *++9 /.2.

    ● Hiper*0c-"#< Pa%a a'o%4a% $st$ on$/to9 $s i)/o%tant$ %$)iti%s$ a( on$/to 4$ !i/$%t$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    35/193

    S$ t%ata 4$ 4ota% (os in4i5i4#os on $( onoi)i$nto n$$sa%io /a%a o)/%$n4$% (os /%o'($)asa)'i$nta($s (as o/o%t#ni4a4$s /a%a 4$sa%%o((a% (as !a'i(i4a4$s n$$sa%ias /a%a in5$sti&a% 7 $5a(#a% (a 1o%)ai3n 4is/oni'($ so'%$ (os /%o'($)asH CAR9 s19 /.*+

    8isió<

    La Po(0tia Naiona( 4$ E4#ai3n A)'i$nta( 4$( n#$5o )i($nio nos i)/on$ o)o 5isi3n9 (a1o%)ai3n 4$ n#$5os i#4a4anos 7 i#4a4anas >tios 1%$nt$ a (a 5i4a 7 1%$nt$ a( a)'i$nt$9%$s/onsa'($s $n (a a/ai4a4 /a%a o)/%$n4$% (os /%o$sos "#$ 4$t$%)inan (a %$a(i4a4 soia( 7nat#%a(. D$ ia( 1o%)a $n (a !a'i(i4a4 /a%a int$%5$ni% /a%tii/ati5a)$nt$9 4$ )an$%a onsi$nt$ 7%0tia $n $sos /%o$sos a 1a5o% 4$ #nas %$(aion$s soi$4a4Xnat#%a($za $n $( )a%o 4$ #n 4$sa%%o((osost$ni'($9 4on4$ (os as/$tos 4$ (a 'io4i5$%si4a4 7 (a 4i5$%si4a4 #(t#%a( 4$ (as %$&ion$s s$a (a 'as$4$ (a i4$nti4a4 naiona(. La E4#ai3n A)'i$nta( o)o /%o/iia4o%a 4$( 4$sa%%o((o sost$ni'($4$'$%: on%$ta%s$ $n $tia a)'i$nta( $n $( Dist%ito Ca/ita(9 "#$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    36/193

    ` Fo%ta($$% (a /%o4#i3n 7 4i5#(&ai3n 4$ onoi)i$nto a /a%ti% 4$ (a in5$sti&ai3n 7 (asist$)atizai3n 4$ $n1asis a)'i$nta( "#$ s$ 4$sa%%o((a 4$s4$ $sta a#(a $s $( aa o)o %$s$%5o%io 4$ 5i4a. M$4iant$%$o%%i4os 7 4i1$%$nt$s ati5i4a4$s (4ias 7 /$4a&3&ias s$ ana(iza (a i)/o%tania 4$( %$#%so!04%io 7 (os !#)$4a($s o)o $osist$)as "#$ '%in4an 'i$n$s 7 s$%5iios a)'i$nta($s. S#s5isitant$s ti$n$n ontato 4i%$to on (a 4i5$%si4a4 4$ 1(o%a 7 1a#na $s/$ia()$nt$ a5$s a#:tias /%o/ias 4$ $st$ ti/o 4$ $osist$)a &$n$%an4o %$1($n (a $st%#t#%a 7

    o)/osii3n 4$ (a 5$&$tai3n a#:tia /%$s$nt$ $ i4$nti1ia% (as $s/$i$s a%'3%$as "#$ o)/on$n s#%on4a !i4%:#(ia. !tt/;;a)'i$nt$'o&ota.&o5.o;a#(asXa)'i$nta($s

    1.' A-"& A%$ie)&" !e" P&r-e Ec#"ó/ic# Dis)ri)&" !e M#)&K& Mir&!#r L#s Ne*&!#s.L#c&"i2&ció< a%%$%a A No ,6-X-+ S#'a

    S# 4is$@o #%'an0stio $st: /$nsa4o $n (a os)o&on0a )#isa9 /o% (o "#$ #$nta on /(azas9a)inos9 /(azo($tas 7 o'$(isos on no)'%$s a(#si5os a $sta #(t#%a. Po% s# $n1asis t$):tio 4$ $sta A#(a. Ot%os t$)as 4$ i)/o%tania "#$ s$ a'o%4an 4$s4$ (as aion$s 4$

    $4#ai3n a)'i$nta( son 4i5$%si4a4 #(t#%a(9 t$%%ito%io9 %$si4#os s3(i4os9 a)'i$nt$ sano 7 aa.!tt/;;a)'i$nt$'o&ota.&o5.o;a#(asXa)'i$nta($s

    1.+ A-"& A%$ie)&" !e" P&r-e Ec#"ó/ic# Dis)ri)&" !e M#)&K& P&r-e E)re-$esL#c&"i2&ció

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    37/193

    >n1asis a)'i$nta( !a$ %$1$%$nia a (a 'io4i5$%si4a49 a t%a5>s 4$ $((a9 s$ a'o%4an t$)as o)o (osEosist$)as Est%at>&ios 4$ Bo&ot:9 an:(isis 4$ 4i1$%$nt$s o)#ni4a4$s 7 $s/$i$s 5$&$ta($s9i)/o%tania 4$ ons$%5a% 7 /%ot$&$% (os %$#%sos nat#%a($s9 $nt%$ ot%os. As0 )is)o9 s$ &$n$%an%$1($n1asis 4$ $sta A#(a A)'i$nta( !a$ %$1$%$nia a(t$)a 4$ (os $%%os o%i$nta($s. A /a%ti% 4$ %$o%%i4os t$):tios 7 ta(($%$s /$4a&3&ios s$ a'o%4a (a!isto%ia 4$ on1o%)ai3n 4$( 'a%%io 7 (a ant$%a9 (a i)/o%tania 4$ (os $%%os9 $( %$onoi)i$nto 7a/%o/iai3n 4$( t$%%ito%io 7 $( onoi)i$nto 7 /%$s$%5ai3n 4$ (a 1(o%a 7 (a 1a#na /%o/ia 4$ $st$$osist$)a. E( A#(a A)'i$nta( #$nta on #n tn$( s#'t$%%:n$o \&a($%0a 4$ 4%$na8$\ "#$ at%a5i$sa#n s$&)$nto 4$( $%%o 4on4$ s$ /#$4$ ono$% (as 4i1$%$nt$s ti/os 4$ s#$(os9 (as on1o%)aion$s&$o(3&ias 7 (os a#01$%os s#'t$%%:n$os a((0 /%$s$nt$s. C#$nta on $tio9 a t%a5>s 4$ (ain5$sti&ai3n i$nt01ia9 (a t%ans1$%$nia t$no(3&ia 7 (a $4#ai3n a)'i$nta(.

    8isió

    En *+,= $( JJB s$%: %$onoi4o naiona( $ int$%naiona()$nt$ o)o #n $nt%o 4$ in5$sti&ai3ni$nt01ia a%ti#(a4o on #ni5$%si4a4$s 7 $nt%os 4$ in5$sti&ai3n a ni5$( int$%naiona( "#$ a/(ia

    (os %$s#(ta4os on '$n$1iio soia(9 (o&%an4o "#$ (a /o'(ai3n a#)$nt$ s# a/ai4a4 /a%a !a$% #n#so sost$ni'($ 4$ (a 4i5$%si4a4 5$&$ta( 7 &$n$%an4o o/ion$s /a%a a(anza% (os '$n$1iios 4$(4$sa%%o((o !#)ano sost$ni'($. D$ $sta )an$%a (os !a'itant$s /o4%:n 5a(o%a% (a 'io4i5$%si4a4 o)o#n so/o%t$ /a%a (a 5i4a 7 s$ /o4%:n o)/%o)$t$% on (a ons$%5ai3n 4$ (a )is)a.!tt/;;WWW.8''.&o5.o;

    +. MALOA

    37

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    38/193

    L#c&"i2&ció< C%a. =4 *6AX-,9 Bo&ot:

    Ins/i%a4os $n (as )a(oas in40&$nas9 s$ 1#n43 #n (#&a% 4$ $n#$nt%o 7 %$i)i$nto /a%a (ao)#ni4a4 %$a4o o)o bCo%/o%ai3n Ma(o?a &%aias a (a iniiati5a 4$ (a Asoiai3n Co(o)'iana /a%a $( A5an$ 4$ (a Ci$nia ACAC 7 a( a/o7o 4$( D$/a%ta)$nto A4)inist%ati5o 4$ Ci$nia9T$no(o&0a $ Inno5ai3n Co(i$nias9 4$( Instit#to Dist%ita( 4$ C#(t#%a 7 T#%is)o IDCT9 4$ (aO%&anizai3n A%4i(a L#($ 7 4$ )(ti/($s a(ia4os 4$ (os s$to%$s /'(io 7 /%i5a4o.

    P%i)$% C$nt%o Int$%ati5o 4$ Ci$nia 7 T$no(o&0a 4$ Co(o)'ia O1%$$ $s/aios on $s 4$( 4is$@o 4$ $st%at$&ias int$&%a($s9 as$%ti5as 7 %$ati5as 4$(onoi)i$nto.

    Misió

    Cont%i'#i% a (a A/%o/iai3n Soia( 4$ (a Ci$nia9 (a T$no(o&0a 7 (a Inno5ai3n9 &$n$%an4o /asi3n /o% $( a/%$n4iza8$ 7 $( onoi)i$nto9 /a%a (a 1o%)ai3n 4$ i#4a4anos %0tios9 /%oati5os 7onsi$nt$s 4$ s# t%as$n4$nia $n (a 5i4a oti4iana 7 $( 4$sa%%o((o soia(9 $on3)io 7 #(t#%a(o(o)'iano.

    8isió

    A/o%ta% si&ni1iati5a)$nt$ a( $n%i"#$i)i$nto 4$ (a #(t#%a o(o)'iana a t%a5>s 4$ (a &$n$%ai3n4$ onoi)i$nto 7 4$ (a A/%o/iai3n Soia( 4$ (a Ci$nia9 (a T$no(o&0a 7 (a Inno5ai3n. LaCo%/o%ai3n $s #na o%&anizai3n 'asa4a $n /%ini/ios 7 5a(o%$s >tios9 %$onoi4a $n $( :)'itonaiona( $ int$%naiona(9 on #na $st%#t#%a 1inani$%a s3(i4a 7 #n $"#i/o !#)ano a(ta)$nt$a(i1ia4o 7 a/asiona4oH !tt/;;WWW.)a(o?a.o%& 3. MUSEOS DE LOS NIQOS

    L#c&"i2&ció

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    39/193

    a/%$n4iza8$9 a t%a5>s 4$ )$to4o(o&0as "#$ s$ 1#n4a)$ntan $n $( #so 4$ !$%%a)i$ntas o)o $( 8#$&o9(a 4is#si3n ati5a 7 (a $s 4$$#tio9 4$'i4o a "#$ nos /$%)it$ onsi4$%a% (as 4i1$%$nt$s $s1$%as ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    40/193

    at$&o%izan4o (os $s$na%ios in5$sti&a4os $n %az3n a s# ont$s 4$$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    41/193

    3. Is)r-%e)# p&r& "& rec#"ecció !e !&)#s

    Est$ inst%#)$nto 1#$ i)/($)$nta4o 7 4i(i&$nia4o $n (os $s$na%ios int$%5$ni4os /a%a $( t%a'a8o 4$ in5$sti&ai3n9 /a%a (os an:(isis 4$ %$s#(ta4os s$ )#$st%a1%aiona4o 4$ a#$%4o a (a a)/(it#4 4$ (as !$%%a)i$ntas 4$nt%o 4$ (os )onta8$s 7 (os %$s#(ta4os 4$ 5a(o%ai3n s$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    42/193

    8. RESULTADOSA ontin#ai3n s$ /%$s$ntan (os %$s#(ta4os 4$ (a %$o($i3n 4$ 4atos 4i(i&$nia4os a t%a5>s 4$( inst%#)$nto 4is$@a4o /a%a ta( 1in

    1. A-"&s A%$ie)&"es &!%iis)r&!&s p#r "& SDA<

     )atri5 . +escripción de los recorridos interpretativos del aula ambiental $E+)E 

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    43/193

    9abla . =aloración de los recorridos interpretativos del aula ambiental $E+)E 

    2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    44/193

     )atri5 4. +escripción de los recorridos interpretativos del aula ambiental (>'&9&)&

    3

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    45/193

    9abla 4. =aloración de los recorridos interpretativos del aula ambiental (>'&9&)&

    4

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    46/193

     )atri5 -. +escripción de los recorridos interpretativos del aula ambiental $)# 

    5

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    47/193

    9abla -. =aloración de los recorridos interpretativos del aula ambiental $)# 

    6

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    48/193

     )atri5 3. +escripción de los recorridos interpretativos del aula ambiental $E+?()L

    7

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    49/193

    9abla 3. =aloración de los recorridos interpretativos del aula ambiental $E+?()L

    8

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    50/193

     )atri5 /. +escripción del jue%o didctico !oncéntrese &mbiental 

    9

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    51/193

    9abla /. =aloración del jue%o didctico !oncéntrese &mbiental 

    10

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    52/193

     )atri5 2. +escripción del 9eatrino de Educación &mbiental 

    11

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    53/193

    9abla 2. =aloración del 9eatrino de Educación &mbiental 

    12

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    54/193

    '. ,&r!0 B#)4ic# ,#s Ce"es)i# M-)is ,B,CM<

     )atri5 . +escripción de las herramientas de colecciones @A

    13

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    55/193

     )atri5 1. +escripción de las herramientas de colecciones @4A

    14

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    56/193

     )atri5 B. +escripción de las herramientas de colecciones @-A

    15

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    57/193

     )atri5 0. +escripción de las herramientas de colecciones @3A

    16

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    58/193

    9abla . =aloración de la herramienta !olecciones

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    59/193

     )atri5 . +escripción de las herramientas de Cardín &%roecoló%ico

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    60/193

    9abla 1. =aloración de la herramienta Cardín &%roecoló%ico

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    61/193

     )atri5 4. +escripción de las herramientas de "nfo%rafía didctica

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    62/193

    9abla B. =aloración de la herramienta "nfo%rafía +idctica

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    63/193

     )atri5 -. +escripción de las herramientas de Ener%ías &lternativas

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    64/193

    9abla 0. =aloración de las herramientas de Ener%ías &lternativas

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    65/193

     )atri5 -. +escripción de las herramientas de ?errambiente @A

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    66/193

     )atri5 3. +escripción de las herramientas de ?errambiente @4A

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    67/193

     )atri5 /. +escripción de las herramientas de ?errambiente @3A

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    68/193

    9abla . =aloración de las herramientas de ?errambiente

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    69/193

    +. MUSEO DE CIENCIA TECNOLOG:A MALOA<

     )atri5 2. +escripción de la e6hibición interactiva 8as #atural, una e6periencia se%ura.

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    70/193

    9abla 4. =aloración de la e6hibición interactiva 8as #atural, una e6periencia se%ura.

    2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    71/193

     )atri5 . +escripción de la e6hibición interactiva 9u Localidad 

    3

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    72/193

    9abla -. =aloración de la e6hibición interactiva 9u Localidad.

    4

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    73/193

     )atri5 1. +escripción de la ruta peda%ó%ica *iodiversidad.

    5

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    74/193

    9abla 3. =aloración de la ruta peda%ó%ica *iodiversidad.

    6

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    75/193

     )atri5 B. +escripción de la ruta peda%ó%ica =ida -20D, descubre tus orí%enes.

    7

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    76/193

    9abla /. =aloración de la ruta peda%ó%ica =ida -20D, descubre tus orí%enes.

    8

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    77/193

     )atri5 40. +escripción de la ruta peda%ó%ica Fué rayos es lo que sabemosG

    9

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    78/193

    9abla 2. =aloración de la ruta peda%ó%ica Fué rayos es lo que sabemosG

    10

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    79/193

    3. MUSEO DE LOS NIQOS<

     )atri5 4. +escripción de la ruta peda%ó%ica )undo =e%etal 

    11

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    80/193

    9abla . =aloración de la ruta peda%ó%ica )undo =e%etal 

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    81/193

     )atri5 44. +escripción de la ruta peda%ó%ica )undo )inero.

    2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    82/193

    9abla 1. =aloración de la ruta peda%ó%ica )undo

     )inero

    3

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    83/193

     )atri5 4-. +escripción de la ruta peda%ó%ica )etamorfosis de los residuos

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    84/193

    9abla B. =aloración de la ruta peda%ó%ica )etamorfosis de los residuos.

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    85/193

    8. ANÁLISIS DE RESULTADOS

    1. Esce&ri# pe!&/ó/ic#< A#(as A)'i$nta($s a4)inist%a4as /o% (a SDA

    •  M#)&(e< R$o%%i4o int$%/%$tati5o a)'i$nta( 4$( $s$na%io 'as$ /a%a $( an:(isis PEDSML.

    D$ (as #at%o a#(as a)'i$nta($s s$ ana(iza $( %$o%%i4o /%ini/a( 4$( a#(a PEDSML9 t$ni$n4o $n#$nta "#$ to4as o/$%an 'a8o #na /%o/#$sta /$4a&3&ia 'as$9 so'%$ (a #a(9 s$ $st%#t#%an (os%$o%%i4os int$%/%$tati5os 7 (as aion$s /$4a&3&ias "#$ (o int$&%an.

    1.' Es)r&)e/i&s 4$ /%o$sos 4$ $4#ai3n "#$ /$%)it$n 7 /%o)#$5$n (aa/%o/iai3n soia( 4$( t$%%ito%io. En $s$ s$nti4o9 on #n $n1o"#$ 4i1$%$nia( 7 4$ 4$%$!os9 a'o%4an4i1$%$nt$s $st%at$&ias 4i%i&i4as a (a onst%#i3n o($ti5a 7 a( 4i:(o&o 4$ sa'$%$s9 /a%a 1o%ta($$% (aa/%o/iai3n soia( 4$( t$%%ito%io a t%a5>s 4$ aion$s /$4a&3&ias9 $n)a%a4as $n $( a'o%4a8$ int$&%a( 4$(as sit#aion$s a)'i$nta($s on1(iti5as "#$ s$ /%$s$ntan $n (a i#4a4. As0 /#$s (as #at%o a#(asa)'i$nta($s ti$n$n #n >n1asis /a%ti#(a% /a%a a4a #na 4$ $((as9 as0

    •  En $( aso 4$( a#(a a)'i$nta( PEDMEN9 s$ $n#$nt%a $n #n 'os"#$ A(to An4ino /o% (o "#$ s#s

    5isitant$s /#$4$n 4$ %$ono$% (a 4i5$%si4a4 4$ 1(o%a 7 1a#na /%$s$nt$ $n $st$ $osist$)a. S#>n1asis a)'i$nta( $s (a 'io4i5$%si4a49 a t%a5>s 4$ $((a9 s$ a'o%4an t$)as o)o (os $osist$)as$st%at>&ios 4$ Bo&ot:9 an:(isis 4$ 4i1$%$nt$s o)#ni4a4$s 7 $s/$i$s 5$&$ta($s9 i)/o%tania 4$ons$%5a% 7 /%ot$&$% (os %$#%sos nat#%a($s9 $nt%$ ot%os. En $( /a%"#$ na$n si$t$ "#$'%a4as "#$4$s$)'oan $n $( %0o T#n8#$(o9 #no 4$ (os /%ini/a($s a1(#$nt$s 4$( %0o Bo&ot:. As0 )is)o9$nont%a)os a((09 (os $%%os 4$ G#aa)a7as9 J#an R$7 7 (a #!i((a 4$( Ga5i(:n9 (os #a($s son #ni)/o%tant$ %$1#&io 4$ 1a#na 7 /at%i)onio /aisa80stio 7 a)'i$nta( 4$ (a i#4a4. =er )atri5 ,9abla , p%s., 3- y 33.

    •  SORATAMA $s #n a#(a a)'i$nta( "#$ /o% s# #'iai3n 7 a%at$%0stias /a%ti#(a%$s !a$ >n1asis

    $n (a t$):tia 4$ (os $%%os o%i$nta($s. A /a%ti% 4$ %$o%%i4os 7 aion$s /$4a&3&ios s$ a'o%4an

    (os /%o$sos !ist3%ios "#$ so/o%ta%on $( 4$sa%%o((o #%'an0stio 4$( :%$a 7 (a onso(i4ai3n 4$ (aati5i4a4 $%)inos $osist>)ios 7 4$ on$ti5i4a4$o(3&ia9 $( %$onoi)i$nto 7 a/%o/iai3n 4$( t$%%ito%io 7 $( )an$8o 7 /%$s$%5ai3n 4$ (a 1(o%a 7(a 1a#na. =er )atri5 4, 9abla 4, p%s., 3/ y 32.

    •  E( >n1asis 4$( a#(a a)'i$nta( PMN $s $( a)'io (i):tio. S# 4is$@o #%'an0stio $st: /$nsa4o

    4$s4$ (a os)o&on0a M#isa. S#s /(azas9 a)inos9 /(azo($tas 7 o'$(isos on no)'%$s a(#si5os a$sta #(t#%a9 onstit#7$n #n $s$na%io /%o/iio /a%a $( 4$sa%%o((o 4$ /%o$sos 4$ $4#ai3n /%o/ia

    1

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    86/193

    4on4$ s$ /on$ 4$ )ani1i$sto (a an$st%a(i4a4 4$ (os /#$'(os in40&$nas. Po% s# $tia9 4$

    2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    87/193

    (as $s/$i$s 4$ 1(o%a /%$s$nt$s $sta $stai3n. Di!a no)$n(at#%a onti$n$ $( no)'%$i$nt01io9 (os no)'%$s o)#n$s 7 (a in1o%)ai3n %$(aiona4a on (os #sos 4$ a4a$s/$i$. =er )atri5 /, 9abla /, p%s. / y /4.

    • Es)&ció $eeici#s !e "#s ;-%e!&"estia9 /a%a (a %$#/$%ai3n 7 %$sta#%ai3n $o(3&ia 4$(!#)$4a( 7 $( on$/to 4$ t$%%ito%io. Po% ot%a /a%t$9 on $( a/o7o 4$ (os /$4$sta($sin1o%)ati5os9 $( $"#i/o /$4a&3&io 4$sa%%o((a (a t$):tia 4$ $osist$)as%$(aiona4os on $( !#)$4a( 7 1ina()$nt$9 s$ %$a(iza (a 4$s%i/i3n $ i4$nti1iai3n)$4iant$ (a no)$n(at#%a "#$ int$&%a (a s$@a(>tia9 4$ (as $s/$i$s 4$ 1(o%a /%$s$nt$s$n $( :%$a 4$ (a $stai3n. =er )atri5 2, 9abla 2, p%s. /- y /3.

    • Es)&ció )e&)ri#

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    88/193

    #n t%ata)i$nto 4$ s$4i)$ntai3n 7 s$/a%ai3n. Post$%io%)$nt$ on $( a/o7o 4$ (as$@a(>tia $( $"#i/o /$4a&3&io 4$sa%%o((a (a (asi1iai3n 4$ (os !#)$4a($s 7 (ai4$nti1iai3n 4$ (os !#)$4a($s 4$( Dist%ito Ca/ita(9 )$4iant$ $( #so 4$( /$4$sta(in1o%)ati5o o%%$s/on4i$nt$. A /a%ti% 4$ a((0 s$ a%ti#(a #na 4$s%i/i3n 4$( )an$8oint$&%a( 4$ (os %$si4#os s3(i4os9 s$&n $( /%o&%a)a Bas#%a C$%oH 7 4$( D$%$to No.

    26 %$(aiona4o on $( Co)/a%$n4o A)'i$nta(9 )$4iant$ $( #so 4$ (a in1o&%a10a%$a(iza4a /a%a ta( 1in. Fina()$nt$9 s$ %$a(iza (a 4$s%i/i3n $ i4$nti1iai3n )$4iant$(a no)$n(at#%a "#$ int$&%a (a s$@a(>tia9 4$ (as $s/$i$s 4$ 1(o%a /%$s$nt$s $n $(:%$a 4$ (a $stai3n.

    • Es)&ció &$r&2# &" 4r$#"tia int$&%a4a /o% Ma/a 4$#'iai3n 4$ (as $staion$s 4$( %$o%%i4o $ in4iaion$s 4$ #so 4$( :%$a /%ot$&i4a9 /$4$sta($s 4$ $stai3n9 /an$($s 4$ t$%%ito%ios9 (0n$a 4$ ti$)/o9 %#($tas 5$%tia($s 7no)$n(at#%a 4$ :%'o($s.

    4

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    89/193

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    90/193

    s$% !#)ano o)o /a%t$ 4$ #n sist$)a 5i5o 7 4$ s# %$s/onsa'i(i4a4 %$s/$to a( t$%%ito%io 7 $n $s$s$nti4o s$ 4$s%i'$n (os o!o t$%%ito%ios a)'i$nta($s 4$( 4ist%ito a/ita(. Fina()$nt$9 s$ int$&%a a(a o)#ni4a4 a (as %$4$s 4$ /a%tii/ai3n i#4a4ana 4i&ita( a4)inist%a4as /o% (a SDA /a%a "#$ at%a5>s 4$ $((a s$ a%ti#($n iniiati5as9 notiias 7 /%o$sos 4$ (os t$%%ito%ios9 (oa(i4a4$s9 'a%%ios 7!o&a%$s 4$ (os /a%tii/ant$s.

    D$ a#$%4o on (o ant$%io%9 (a a%ti#(ai3n 7 o%%$s/on4$nia 4$ (os ont$ni4os s$ (($5a a a'o 4$)an$%a sist$):tia 7 o%&aniza4a /a%a ati5a% (a onsi$nia a)'i$nta( 4$ (os /a%tii/ant$s 7 (ao/o%t#ni4a4 4$ %$ono$% 7 %$a4a/ta% s#s aion$s 7 on$/ion$s 1%$nt$ a( a)'i$nt$9 /o% (o #a((a 5a(o%ai3n 4$ $st$ 0t$) s$ #'ia $n #n RANGO ALTO.

    Ni)i!e2

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    91/193

    4is#%so 4$( a9 /$%)it$n9 /ot$nian 7 /%o)#$5$n #n a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o t$n4i$nt$ a #nat%ans1o%)ai3n #(t#%a( 5i5$nia(. En $s$ o%4$n 4$ i4$as (a 5a(o%ai3n /a%a $sta /%o/i$4a4 s$#'ia $n #n RANGO ALTO.

    M&)eri&" !e &p##

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    92/193

    $( aso $s $( a "#i$n t%ans)it$ (os onoi)i$ntos 7 (os a/o7os 4i4:tios "#$ ont$s 4$ s#s int$%aion$s on$( a)'i$nt$.

    E#-e !e e!-c&ció &%$ie)&"

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    93/193

    o)o :%$as /%ot$&i4as /o% s# i)/o%tania $n #anto a (a 'io4i5$%si4a4 7 a (a s#st$nta'i(i4a4. Lai4$nti1iai3n 4$ (as %$(aion$s 4$ int$%4$/$n4$nia $n (os $osist$)as /$%)it$ %$sta'($$% (osana($s 4$ #na %$a(i4a4 (at$nt$ o)o (o t%ata L$11 *++6  "#$ /#$4$n 4$%i5a% $n #na /osii3nsoio %0tia9 a/o%tan4o a (a so(#i3n 4$ /%o'($):tias. Esta /$%$/i3n 4$ (as o)/($8i4a4$s 4$(a)'i$nt$9 1o%ta($$ (a noi3n 4$ int$%4$/$n4$nia 7 (a o)/%$nsi3n sist>)ia Mo%in9 ,9 as0

    o)o 5isi'i(iza (os on$/tos 4$ 5#(n$%a'i(i4a4 7 1%a&i(i4a4 $n #anto a "#$ #n a)'io9 /o%  /$"#$@o "#$ s$a /#$4$ a(t$%a% 4%:stia)$nt$ (a $sta'i(i4a4 4$ #n sist$)a o)o $( a)'i$nt$.

    Apr#pi&ció !e r#"es< D#%ant$ (a %$a(izai3n 4$( %$o%%i4o s$ /%$s$ntan sit#aion$s 4on4$ $( /a%tii/ant$ a'an4ona s# %o( o)o $st#4iant$ o a/%$n4iz 7 4$s4$ (a o)/%$nsi3n 4$ s0 )is)oo)o /a%t$ 4$ #n sist$)a 5i5o9 as#)$ #na /osii3n 4i1$%$nt$9 #na )i%a4a on /$%s/$ti5a 4$int$&%ant$ 4$ #n to4o 7 no s3(o o)o $s/$ta4o% /asi5o 4$ (os 1$n3)$nos "#$ a1$tan (anat#%a($za 7 s#s $osist$)as. D$ a#$%4o on Ca%%$t$%o *++ $( onoi)i$nto $s #naonst%#i3n #(t#%a( 4$ (os !o)'%$s9 4on4$ a4a "#i$n ata )$4iant$ (os $s"#$)as%$/%$s$ntati5os "#$ /os$$9 "#$ onst%#7$ 7 "#$ ($ a7#4an a o)/%$n4$% (os !$!os.

    C#/r-eci& e "#s c#)ei!#s< D$ a#$%4o on (as $staion$s /(ant$a4as /a%a (($5a% a a'o $(%$o%%i4o int$%/%$tati5o 5$% 0t$) ,.=9 s$ i)/($)$nta #n /%o$4i)i$nto "#$ /$%)it$ #na nat#%a(asoiai3n t$):tia /a%a o)/%$n4$% (os as/$tos ):s i)/o%tant$s 4$ $st$ $osist$)a $n /a%ti#(a%9 (a i4$nti1iai3n 4$ $s/$i$s 4$ 1(o%a 7 1a#na. La i)/o%tania 4$ (os !#)$4a($s 4$nt%o4$ (a EEP9 $nt%$(aza4o on (a 5isi3n sist>)ia 4$( in4i5i4#o o)o /a%t$ 4$( sist$)a a)'i$nt$. En$s$ s$nti4o9 s$ #)/($ on $( o'8$ti5o 4$ (a !$%%a)i$nta "#$ $s P%o)o5$% (a a/%o/iai3n 4$(t$%%ito%io 4$s4$ $( %$onoi)i$nto 4$ (a 1a#na 7 (a 1(o%a /%o/ia 4$( !#)$4a(9 as/$tos !ist3%ios $i)/o%tania 4$ $st$ $osist$)a $n (a EEP 4$( Dist%ito Ca/ita(.

    8rfica -. >bjetivos co%nitivos hacia la E&

    9

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    94/193

    E( %$s#(ta4o 4$ (a 5a(o%ai3n 4$ (a )at%iz $s ,++c /ositi5a 1%$nt$ a( #'%i)i$nto 4$ (os o'8$ti5oso&niti5os $5a(#a4os. La $5a(#ai3n 4$ (os 0t$)s "#$ s$ 4$s%i'$n a ontin#ai3n s$ #'ia $n #nRANGO ALTO9 as0

    D$ a#$%4o on (a 8rfica -. La n#$5a in1o%)ai3n /%o/iia #n aprendi5aje si%nificativo $n (a

    )$4i4a $n "#$ 4#%ant$ $( %$o%%i4o s$ a'o%4an $($)$ntos9 1ato%$s9 1$n3)$nos 7 on4iion$s "#$ /$%)it$n (a a4"#isii3n9 asi)i(ai3n 7 %$t$ni3n 4$ ont$ni4os si&ni1iant$s /a%a $( a/%$n4izRo4%0$z9 M9 *++69 /., "#$ (o in5o(#%an o)o /a%t$ 4$ #n sist$)a $n $( #a( s# ini4$nia $s4$isi5a /a%a )ant$n$% $( $"#i(i'%io 7 /o% onsii$nt$ (a a(i4a4 4$ 5i4a $n $( /(an$ta . E esese)i!# c#%# c#sec-eci& &)-r&" !e" &pre!i2&(eJ se pr#!-ce -& trans0ormacióncultural   e e" &pre!i2 &" &-%e)&r "&s *&"#r&ci#es "& c#scieci& &%$ie)&" re)e &"c#s-%#J e" %&e(# !e resi!-#sJ "& /eer&cióJ "& pr#ce!eci& e" !es;ec;# !e "#s %is%#sc# "# c-&" se !& -& &p"ic&ció pr4c)ic& e "& cotidianidad ambiental . 

    La #ti(izai3n $1ii$nt$ 4$( aa 7 /o% tanto (a valoración de los bienes ambientales o)o (os

    $osist$)as 7 $( on8#nto 4$ $($)$ntos 7 1$n3)$nos "#$ on1o%)an (a EEP. En $sa (0n$a s$ /%o4#$ #na conectividad con la realidad ambiental  4$( t$%%ito%io9 a t%a5>s 4$( %$onoi)i$nto 4$(a %i"#$za nat#%a( 4$( $osist$)a !#)$4a(9 4$ (as (#!as 4$ "#i$n$s (o !an 4$1$n4i4o 7 4$ (a1%a&i(i4a4 "#$ ti$n$ s# )ant$ni)i$nto 7 s# #i4a4o. La $st%#t#%a 4$( %$o%%i4o int$%/%$tati5o 4$(Pa%"#$ Eo(3&io Dist%ita( 4$ #)$4a( Santa Ma%0a 4$( La&o9 '#sa /%o)o5$% $( %$onoi)i$nto4$( t$%%ito%io9 4$( aa 7 4$ (os i#4a4anos o)o /a%t$s i)/o%tant$s $ int$%4$/$n4i$nt$s a(int$%io% 4$ #n &%an sist$)a 4$ o%%$s/onsa'i(i4a4 7 a/%o/iai3n 4$( t$%%ito%io9 4$s4$ $(%$onoi)i$nto 4$ 1(o%a 7 1a#na %$/%$s$ntati5as 4$( !#)$4a(9 as/$tos 4$ !isto%ia $ i)/o%taniaa( int$%io% 4$ (a $st%#t#%a $o(3&ia /%ini/a( 4$ (a i#4a49 i4$nti1ian4o (os 'i$n$s 7 s$%5iios4$( $osist$)a 7 (as sit#aion$s a)'i$nta($s asoia4as a( t$%%ito%io. An$nio R$o%%i4o

    Int$%/%$tati5o PEDSML9 *+,-.

    A4iiona()$nt$9 $n $( /a0s s$ !a o)/%$n4i4o "#$ $( /a/$( 4$( aa 5a ):s a((: 4$ s# #sooti4iano a( %$ono$% (os 4$%$!os 4$ (a nat#%a($za !$)os a$/ta4o o)o soi$4a4 a(&o "#$ (os /#$'(os o%i&ina%ios9 (as /o'(aion$s (oa($s 7 (as o)#ni4a4$s in40&$nas a1%oo(o)'ianas 7a)/$sinas sa'0an 4$s4$ !a$ si&(os $( aa $s sa&%a4a 7 ant$s "#$ /$%t$n$$%nos9 nosot%os /$%t$n$$)os a $((a. A /a%ti% 4$ $sta %$1($

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    95/193

    ons$#$nia 4$( #%'anis)o &$n$%a4o a s#s a(%$4$4o%$s9 $( !#)$4a( $st: ais(a4o 4$ 4$( %0o J#anA)a%i((o An$nio R$o%%i4o Int$%/%$tati5o PEDSML9 *+,-.

     El modelo didctico #ti(iza4o /o% (as a#(as a)'i$nta($s o%%$s/on4$ a( 'asa4o $n (as /$%s/$ti5asonst%#ti5ista9 o)/($8a 7 %0tia "#$ /%o/on$ (a n$$si4a4 4$ ino%/o%a% to4os (os /#ntos 4$

    5ista /osi'($s $n )o4$(os 4i4:tios "#$ a/o%t$n (os inst%#)$ntos /a%a (a ai3n $4#ati5aGa%0a9 E. *++69 /.,*. En $s$ s$nti4o s$ o's$%5a (a  peda%o%ía crítica  $n $staion$s o)os$n4$%os 4$( aa9 t$%%ito%ios a)'i$nta($s o t$at%ino 4on4$ a( /%o/iia% %$1($

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    96/193

    Gr4ic# 1. Pr#pie!&!es 0sic&s COLECCIONES

    La &%:1ia )#$st%a "#$ /a%a $( %an&o a(to A s$ o't#5o #na 5a(o%ai3n o%%$s/on4i$nt$ a( =c9 /a%a $( %an&o )$4io M #n 22c 7 $( %an&o 'a8o B #n 5a(o% 4$ +c9 $sto s$ 8#sti1iaonsi4$%an4o "#$ a%at$%0stias o)o ($&i'i(i4a49 o%&anizai3n (3&ia 4$ ont$ni4os9 niti4$z9

    a(i4a4 4$( $nto%no 5is#a( 7 $1$ti5i4a4 $n (a o)#niai3n 7 ni5$( 4$ int$%ati5i4a49 1#$%on5a(o%a4os on $( ni5$( ):s a(to A.

    Pa%a ana(iza% (a ($&i'i(i4a49 (a niti4$z 7 (a o%&anizai3n (3&ia 4$ ont$ni4os $s i)/o%tant$4$t$n$%s$ $n (a in1o&%a10a9 $sta s$ $n#$nt%a $n /%o$so 4$ a)'io9 sin $)'a%&o (a antia an)anti$n$ (a ($&i'i(i4a4 $n (os t$)io on %$onoi)i$nto 4$ (aint$%ai3n 7 (a int$%4$/$n4$nia9 a/o7a4as $n (as on$/ion$s so'%$ $"#i(i'%ios 4in:)ios 7so'%$ (a $5o(#i3n9 /o% $sta 50a9 $n $( PEI s$ /$%1i(a "#$ La onst%#i3n 4$ ont$ni4os $st:

    4i%i&i4a a a/o%ta% a (a onst%#i3n 4$ (a #(t#%a a)'i$nta( $n t>%)inos 4$ int$%/%$tai3no($ti5a 4$( t$%%ito%io9 $s 4$i% $n $( %$onoi)i$nto 7 /%o'($)atizai3n 4$ (a 'io4i5$%si4a45$&$ta(H JJB9 *++9 /. -

    Pa%a $5a(#a% (a $1$ti5i4a4 4$ (a o)#niai3n9 5a(o%a4a on #n %an&o A s$ /a%t$ 4$( /(ant$a)i$nto $4#ati5o 4$( JJB "#$9 4$ a#$%4o a (a i)/($)$ntai3n 4$ s# )o4$(o /$4a&3&io9$st%#t#%a #ni4a4$s 4i4:tias9 4$sa%%o((an4o $st%at$&ias on 1ina(i4a4$s 4$ $ns$@anza "#$ s$on%$tan $n /%o&%a)asXas on (os #a($s s$ o%i$ntan 1ina(i4a4$s 4$ a/%$n4iza8$H JJB9 *++9

    12

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    97/193

     /.29 $stas son 4ina)iza4as /o% $( 1ai(ita4o% 4#%ant$ (os %$o%%i4os int$%/%$tati5os9 /a%ti$n4o 4$(a i)/o%tania 4$ (a /a(a'%a o)o !$%%a)i$nta $s$nia( 4$ (a $4#ai3n9 (o "#$ s$ on1i%)a on$( %azona)i$nto 4$ $i(9 G *+,, a( %$s/$to (aQ /a(a'%a onst%#7$ si&ni1ia4os /%o/ios 7on1i$%$ #n s$nti4o /a%ti#(a%9 a/o%ta i4$nti4a4$s 7 /%o4#$ s#'8$ti5i4a4$s "#$ on4iionan (os4$stinos 4$ (os $4#an4osH /. ,6.

    En #anto a (as a%at$%0stias 4$( %an&o )$4io M9 $st:n (a a$si'i(i4a4 7 (a /$%tin$nia 4$ (ason5$nion$s. En t>%)inos 4$ a$si'i(i4a4 s$ /(ant$a $st$ 5a(o% /#$s9 si 'i$n9 $( 8a%40n $s #n(#&a% a'i$%to a( /'(io9 1ato%$s o)o (a )o5i(i4a4 7 (as 4istanias on %$s/$to a (a #'iai3n&$o&%:1ia9 !a$n /oo 1%$#$nt$s (as 5isitas a( $s$na%io /$4a&3&io9 /a%a (a s$n4aa%at$%0stia9 a'$ 4$i% "#$ (a /%$s$nia 4$ on5$nion$s s$ $n#$nt%a on )a7o% 1%$#$nia $n(a antia s$@a(>tia9 )i$nt%as $n (a n#$5a $st: a#s$nt$. Esta iono&%a10a ti$n$ #n a(to &%a4o 4$i)/o%tania $n (a o)#niai3n "#$ $n &%an )$4i4a s$ 'asa $n (os si&nos9 $s 4$ t$n$% $n #$nta"#$ (a ati5i4a4 s0&nia $s (a /%i)$%a $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    98/193

    !i(o on4#to% $nt%$ $( onoi)i$nto 7 (os )>to4os 4$ a/%$n4iza8$9 4$1ini4a $n (a 1o%)a o)o s$onst%#7$ $( /(ant$a)i$nto 4$ #n on8#nto 4$ sa'$%$s a 1in 4$ onat$na% $ int$&%a% $( /%o$so$4#ati5o9 $n #a("#i$%a 4$ (as 4i)$nsion$s "#$ $st$ t$n&a9 tanto $n (a o)/%$nsi3n9o%&anizai3n 7 asi)i(ai3n #(t#%a( o)o $n (a onst%#i3n 4$( s#8$toH9 $( JJB a t%a5>s 4$ #n /%o$so 4$ onst%#i3n 7 onso(i4ai3n 4$ s# PEI !a o/ta4o /o% #na /$4a&o&0a

    a#to$st%#t#%ant$ a"#$( "#$ onsi4$%a "#$ (as /$%sonas t$n$)os to4as (as on4iion$sn$$sa%ias /a%a "#$ int$niona4a)$nt$9 /%o/ii$)os n#$st%o /%o/io 4$sa%%o((o (a o%i$ntai3n $sonsi4$%a4a o)o #n /%o$so o%i$nta4o /o% n#$st%as /%o/ias 4in:)ias int$%nasH PEI9 *++9 /.,.

    Pa%a $5a(#a% $( $n1o"#$ 4i4:tio9 $s i)/o%tant$ o)/%$n4$% "#$ (a 4i4:tia $s (a /#$sta $n /%:tia 4$ (a /$4a&o&0a 7 "#$ 1ai(ita (a a/%o/iai3n 4$ (os on$/tos 7 (as o)/($8i4a4$s "#$4$5i$n$ $( /%o$so 4$ onso(i4ai3n 4$( o)/on$nt$ o&niti5o9 7 oini4i$n4o on (o "#$ a1i%)aGa%0a P>%$z *+++ $( )o4$(o 4i4:tio $s #n inst%#)$nto "#$ 1ai(ita $( an:(isis 4$ (a %$a(i4a4Q on 5istas a s# t%ans1o%)ai3nH /.=9 $( JJB *++ ont$)/(a $n s# PEI (a i)/($)$ntai3n

    4$ #n )o4$(o 4i4:tio "#$ int$&%a $n 4$ (as 4i5$%sas4i)$nsion$s 4$ (a /$%sona "#$ $nt%a $n %$(ai3n on $stas %$a(i4a4$s9 4$ (a &(o'a(i4a4 7 4$ (a

    14

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    99/193

    o)/($8i4a4 4$ s# s$%X$nX$(X)#n4oK Sa#5> *++69 /.. Est$ /%o/3sito $%)inos 4$ /$nsa)i$nto %0tio9 (a !$%%a)i$nta 1#$ 5a(o%a4a o)o #n inst%#)$nto "#$i)/#(sa $sta 1a$ta $n (os a/%$n4i$nt$s9 a /a%ti% 4$ (a /#$sta $n )a%!a 4$ (as #ni4a4$s4i4:tias9 "#$ a'o%4an 4$s4$ (as o($ion$s (as /%o'($):tias a)'i$nta($s 7 (as %$(aion$ssoio #(t#%a($s on $( $nto%no9 o)o /#nto 4$ /a%ti4a /a%a $)/%$n4$% a)'ios n$$sa%ios9a)'ios $n (a a(i4a4 4$ /$nsa)i$nto ana(0tio on $st%#t#%as o&niti5as on1ia'($s 4$s4$ $sta

     /$%s/$ti5a $s /osi'($ a/%o

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    100/193

    (os on4iionant$s /a%a "#$ $sto s$ 4>9 $s "#$ !a7a #na $st%#t#%a o&niti5a /%$5ia9 #n /#nto 4$an(a8$9 $s as0 "#$ 'asa4o $n $sta /%i)$%a o's$%5ai3n9 $( 4ina)iza4o% ant$s 4$ iniia% #a("#i$% i)/($)$ntai3n 4$( /%o&%a)a a9 a4$(anta #na ati5i4a4 /a%a sa'$% #:($s son (os /%$on$/tos on (os "#$ #$ntan (os 5isitant$s 9 #na 5$z i4$nti1ia4os9 a'o%4a (a int$%/%$tai3non $( o'8$ti5o 4$ (o&%a% (a i)/%onta 4$( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o9 /a%a (o #a( $s i)/o%tant$

    o)/%$n4$% /%$5ia)$nt$ "#$ a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o $s $( /%o$so a t%a5>s 4$( #a( #na n#$5ain1o%)ai3n #n n#$5o onoi)i$nto s$ %$(aiona 4$ )an$%a no a%'it%a%ia 7 s#stanti5a noX(it$%a( on (a $st%#t#%a o&niti5a 4$ (a /$%sona "#$ a/%$n4$.H Mo%$i%a9 M9 ,9 /. *9 a /a%ti% 4$ $st$ ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    101/193

    a/(ia #n )o4$(o 4$ /$4a&o&0a a#to$st%#t#%ant$ "#$ s$ /%o7$ta $n #ni4a4$s 4i4:tias "#$$sta'($$n /%o&%a)as as /a%a onso(i4a% (os /%o$sos o&niti5os $n /%o 4$ (os%$onoi)i$ntos 7 5a(o%ai3n 4$ (os $nto%nos nat#%a($s9 $n o!$%$nia on $st$ $s"#$)a #i$no,29 a1i%)a "#$ La $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    102/193

    ti$n$ a(ta niti4$z9 (os t$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    103/193

    Gr4ic# 5. O$(e)i*#s c#/i)i*#s ;&ci& "& e!-c&ció &%$ie)&" 1 ,ARD:N AGROECOLÓGICO

    La /%i)$%a 1as$ 4$ (os o'8$ti5os o&niti5os $n (a i)/($)$ntai3n i4$a( 4$ (a !$%%a)i$nta%$s/on4$ a #na 5a(o%ai3n 4$( ,++c o)o /ositi5a. A $sta 1as$ o%%$s/on4$n a%at$%0stias "#$i4$nti1ian $( )o4$(o /$4a&3&io9 $( $n1o"#$ 4i4:tio 7 (a o%%i$nt$ $4#ai3n a)'i$nta(. En#anto a( )o4$(o /$4a&3&io9 t$ni$n4o $n #$nta (a /%o7$i3n 4$( PEI9 $( JJB a4o/ta (a

     /$4a&o&0a a#to$st%#t#%ant$ o)o 'as$ onst%#ti5a9 $sta s$ 5$ %$1($8a4a 4$ )an$%a ont#n4$nt$$n (a !$%%a)i$nta 4$ a#$%4o a (a 4$1inii3n 4$ Ja%a)i((o *++-9 $n (a "#$ )ani1i$sta "#$ $n $()o4$(o a#to$st%#t#%ant$9 $( o'8$ti5o 4$ (a $4#ai3n $s $( a/%$n4iza8$ a /a%ti% 4$ (a ai3n9 (a$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    104/193

    $sta'($$% %azona)i$ntos (3&ios9 /o% (o tanto9 a%4a o!$%$nia on (a on$/t#a(izai3n 4$( /$nsa)i$nto %0tio "#$ (o 4$1in$ o)o to4o /(ant$a)i$nto int$($t#a( /%o4#to 4$ an:(isis9int$%/%$taion$s 7 /%o'($)atizaion$s %aiona($s a$%a 4$ (as )ani1$staion$s 4$ (a %$a(i4a49 s#s1$n3)$nos9 sit#aion$s $ i4$as9 /a%a &$n$%a% #$stiona)i$ntos9 8#iios 7 /%o/#$stas o%i$nta4as a(a /%o)oi3n 4$ a)'ios 7 t%ans1o%)aion$s $n '$n$1iio 4$ (a !#)ani4a4H Ga%0a9 A. *+,*9

     /.*.

    Est$ %$1$%$nt$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    105/193

    Una 5$z s$ 4an (os a)'ios on$/t#a($s9 /%o$4i)$nta($s 7 atit#4ina($s 7 s$ i)/#(sa a t%a5>s4$ $stos $( /$nsa)i$nto %0tio $n t%:nsito a( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o9 $s 5ia'($ "#$ s$ 4> (a /a%tii/ai3n $n (a t%ans1o%)ai3n #(t#%a(9 /a%a %ista(iza% $st$ /%o$so (a !$%%a)i$nta %$s/on4$4$s4$ (a /$4a&o&0a 7 (a 4i4:tia #an4o 4$s4$ $( PEI s$ ont$)/(a "#$ $( /%o/3sito $n&$n$%a(9 $s 1a5o%$$% 7 /ot$nia% $( a/%$n4iza8$9 $nt$n4i4o o)o $"#i5a($nt$ a $(a'o%aion$s

    onsi$nt$s 4$ onoi)i$ntos 4$ ont$ni4o on$/t#a(9 /%o$4i)$nta(Q 7 a( 4$sa%%o((o 4$atit#4$s "#$ 1a5o%$zan )$8o%$s /%$4is/osiion$s !aia $( a)'i$nt$ 7 "#$ $n (a /%:tia$5i4$ni$n n#$5as 1o%)as 4$ at#a% QH JJB9 *++9 /. 69 $sto a (a 5$z $s in!$%$nt$ a (aoti4iani4a4 a)'i$nta(9 t$ni$n4o $n #$nta "#$ (a !$%%a)i$nta 4$sa%%o((a ta%$as in5o(#%a4as4i%$ta)$nt$ on (a /%o4#i3n 4$ a(i)$ntos sanos 7 sa(#4a'($s 4$ ons#)o 4ia%io9 on$t:n4o(a4$ 1o%)a in4is#ti'($ on (a %$a(i4a4 a)'i$nta( 4$( ont$s 4$ (a #ni4a4 4i4:tia9 (as /%o'($):tias a)'i$nta($s "#$ (a a&%i#(t#%a )asi5a

    on t%ata)i$ntos "#0)ios on(($5a9 o)o (a onta)inai3n 4$ (a ti$%%a 7 4$ (as 1#$nt$s !04%ias9 /$%)it$ $n ont%a/osii3n9 $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    106/193

    s$)i((as9 (o #a( s$ o)/($)$nta 7 o)'ina on 8#$&os $oX4i4:tios "#$ /$%)it$n (aint$%ai3n 4$( a/%$n4i$nt$9 a( ti$)/o "#$ 5isi'i(iza /%o$sos 4in:)ios on on$/tos so'%$ 'io4i5$%si4a4. E( ont$. Pr#pie!&!es 0sic&s INFOGRAF:A DIDÁCTICA

    En $( &%:1io s$ ($$ "#$ $( c o%%$s/on4$ a #na 5a(o%ai3n a(ta)$nt$ /ositi5a 4$ (asa%at$%0stias 1%$nt$ a #n ,* c 4$ 5a(o%ai3n n$&ati5a.

    Pa%a (a 5a(o%ai3n $n a(to %an&o A9 s$ t#5i$%on $n #$nta $n /%i)$% (#&a%9 (a ($&i'i(i4a4 7 (aniti4$z9 4a4o "#$ $( )onta8$ s$ o)/on$ 4$ 4os )o)$ntos $n (os #a($s (a in1o&%a10a 4i4:tia)a%a #n o)/on$nt$ $nt%a(9 $s /osi'($ $5i4$nia% "#$ (os t$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    107/193

    En %$(ai3n a (a $1$ti5i4a4 $n (a o)#niai3n9 s$ /a%t$ 4$ #na 4$ (as 4$1iniion$s so'%$in1o&%a10a 4i4:tia $(H /.6-.

    A /a%ti% 4$ $stos /(ant$a)i$ntos $s /osi'($ in1$%i% $( o'8$ti5o o)#niati5o 4$ (a !$%%a)i$nta9"#$ $s #sa4a o)o )$4io /o% (os 4ina)iza4o%$s. A( on8#&a% $stos )$4ios on (os onst%#tos /(ant$a4os $n (os /%o&%a)asX a9 (os a/%$n4i$nt$s son in5o(#%a4os on (a !$%%a)i$nta a t%a5>s4$ (a int$%ai3n $nt%$ $( 4is#%so9 (os )a/as on$/t#a($s "#$ o1%$$ (a in1o&%a10a 7 (a)$4iai3n 4$ (o 4i4:tio9 /o% $sta 50a s$ o'ti$n$ (a onst%#i3n 4$ )a/as )$nta($s $n (os /a%tii/ant$s9 7 $( /%o$so o)#niati5o onsi$ $( o'8$ti5o t%aza4o9 a(anzan4o #n ni5$( 4$

    $1$ti5i4a4 3/ti)o. Po% ot%o (a4o9 $n $( t%a'a8o int$%4isi/(ina% $n $( "#$ int$%5i$n$ $( 4is$@o s$int$&%an (as /$%$/ion$s /a%a a%)oniza% (o int$%no 7 (o $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    108/193

    Con #n %$s#(ta4o /ositi5o 4$( ,++c9 1%$nt$ a (os o'8$ti5os o&niti5os9 $sta 5a(o%ai3n s$a%)$nta /a%ti$n4o 4$( )o4$(o /$4a&3&io a#to$st%#t#%ant$ a( "#$ s$ ao&$ $( JJB9 $n $( "#$$( a/%$n4i$nt$ %$onst%#7$ s#s onoi)i$ntos a /a%ti% 4$ a)'ios9 iniian4o /o% $( on$/t#a(9 /o% #anto s#s t%as1o%)aion$s /%o#%an "#$ (as /$%sonas "#$ a/%$n4$n9 a5an$n 4$s4$ 1o%)as4$ at#ai3n 7 4$ /$nsa)i$nto i)/(0itas 7 /oo o%&aniza4as9 !asta 1o%)as 4$ at#ai3n 7

     /$nsa)i$nto $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    109/193

    %i$s&o son a( )is)o ti$)/o $1$to 4$ (a a/(iai3n 4$( onoi)i$nto "#$ /%$t$n40a an#(a%(os9 7on4ii3n int%0ns$a 4$( s$% 7 $( sa'$%.H /.2

    Po% $stas %azon$s9 (a /osii3n 4$( JJB9 %$s/$to a( /$nsa)i$nto %0tio s$ $n1oa $n a!on4a% $n(as 4i1$%$nt$s /$%s/$ti5as "#$ /$%)it$ a( a/%$n4i$nt$ $%)inos 4$(as onsi4$%aion$s 4$ $5i4$nia9 on$/t#a($s9 )$to4o(3&ias9 4$ %it$%io 7 ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    110/193

    D$nt%o 4$( )a%o 4$ $4#ai3n a)'i$nta( "#$ ont$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    111/193

    "#$ atan o)o )$4io /a%a (a int$%/%$tai3n o($ti5a 4$( t$%%ito%io9 /o% (o "#$ Di!aint$%/%$tai3n 4$( t$%%ito%io s$ $na)ina !aia (a %$onst%#i3n 4$ (a #(t#%a a)'i$nta(9 (a$s 4$ $stas 1o%)as 4$ a/%$n4iza8$ $s /osi'($ &a%antiza% "#$ $( )a%oon$/t#a( s$a a)/(io9 on&%#$nt$ 7 sist>)io.

    '.3 MONTA,E< ENERG:AS ALTERNATI8AS

    Es)r&)e/i&

    R$o%%i4os int$%/%$tati5os

    Descripció !e "& ;err&%ie)&

    E( P%o&%a)a 4$ En$%&0as Li)/ias 4$( Ja%40n Bot:nio !a$ #so $1ii$nt$ 4$ (a $n$%&0a )$4iant$4os 1#$nt$s "#$ a/o%tan /oo ):s 4$ #n t$%io 4$ (os %$"#$%i)i$ntos 4$ to4a (a $nti4a49 (a)a4$%a 7 $( so(9 $n #n )o4$(o "#$ '#sa )oti5a% #n a)'io #(t#%a( tanto $n (a instit#i3n o)o$n (a i#4a4 $na)ina4o !aia (a s#st$nta'i(i4a4. Ot%a 1#$nt$ 4$ $n$%&0a %$no5a'($ $s (a /osi'i(i4a4 4$ a/%o5$!a% (a (#z 4$( so( 4i%$ta a t%a5>s 4$ (a %a4iai3n so'%$ /an$($s1oto5o(taios. Pa%a (a %$/%$s$ntai3n 4$ $stas 4os 1#$nt$s9 $( JJB !a onst%#i4o 4os insta(aion$s9(a /%i)$%a9 s$ o)/on$ 4$ (os 4i1$%$nt$s )o)$ntos "#$ s$ %$"#i$%$n /a%a o't$n$% $n$%&0a9

    27

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    112/193

    #san4o 1ina()$nt$ $( /%o4#to /a%a #'%i% /a%t$ 4$ (as n$$si4a4$s 4$( JJB9 (a s$n4a $s #na%$%$ai3n "#$ 5is#a(iza $( /%o$so.

    8&"#r&ció

    Pr#pie!&!es 0sic&s

    Gr4ic# 1. Pr#pie!&!es 0sic&s ENERG:AS ALTERNATI8AS

    Los %$s#(ta4os ta'#(a4os /a%a (as /%o/i$4a4$s 10sias )ost%a%on "#$ /a%a $( %an&o a(to A s$o't#5o #n -c9 /a%a $( %an&o )$4io M *-c9 )i$nt%as /a%a $( %an&o 'a8o B9 (a 5a(o%ai3n 1#$+c. S$ o't#5o a(ta 5a(o%ai3n A. En #anto a (a ($&i'i(i4a4 7 (a niti4$z s$ ana(iz3 (a in1o&%a10a4$ a/o7o9 "#$ /%$s$nta t$

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    113/193

    4$staa "#$ (a o)#niai3n $s (a "#$ 4$t$%)ina (a at)3s1$%a /sio(3&ia $n to4o &%#/o!#)ano9 7 $s (a 1#ni3n $s$nia( 4$ (a $4#ai3n onsi4$%an4o a4$):s "#$ (a at)3s1$%ainstit#iona( 4$'$ s$% /$%i'i4a /o% $( a/%$n4i$nt$Q o)o :(i4a9 Q9 'i$n $st%#t#%a4a 7 /a%tii/ati5a.H Cita4o /o% O%tiz9 E. ,9 /.*9 (o "#$ s$ %$1($8a $n (os /%o&%a)as as "#$a/(ian (os 4ina)iza4o%$s9 #san4o (as in1o&%a10as 4i4:tias 7 (os $o 8#$&os o)o )$4ios /a%a

    a(anza% #n ni5$( 3/ti)o 4$ 4i:(o&o 4$ sa'$%$s9 int$%a)'ios #(t#%a($s $ in#%si3n /a%tii/ati5aa (a t$no(o&0a9 "#$ !a$n 4$( 5isitant$ #n /a%tii/ant$ ati5o $n (a o)#niai3n 4:n4os$1(#i4a)$nt$ $n a)'os s$nti4os9 4$s4$ $( 4ina)iza4o% 7 4$s4$ $( a/%$n4iz.

    E( ni5$( 4$ int$%ati5i4a4 $s a/(ia4o 4#%ant$ (a i)/($)$ntai3n 4$( /%o&%a)a a9 $n $sta%$(ai3n $( a/%$n4i$nt$ 7 $( int>%/%$t$ $sta'($$n #n /#$nt$ 4in:)io /%$t$n4i$n4o $st%#t#%a% a /a%ti% 4$ (a o)#niai3n #n onst%#to o&niti5o9 $st$ /(ant$a)i$nto on#$%4a on Ma%o 4aSi(5a "#$ $n1oa (a int$%ati5i4a4 o)o #na /$%s/$ti5a 4$ )o4i1iai3n 4$ (a o)#niai3n $n$( a#(a. S$ t%ata 4$ (a /osi'i(i4a4 4$ "#$ $( /%o1$so% /%o)#$5a (a /a%tii/ai3nXint$%5$ni3n9 (a 'i4i%$iona(i4a4X!i'%i4ai3n 7 (a /$%)#ta'i(i4a4X/ot$nia(i4a49 a/%o5$!an4o (a on1(#$nia 4$

    (as $s1$%as soia( 7 t$no(3&iaH Cita4o /o% Ba@os9 *+,+9 /.*

    En #anto a (as a%at$%0stias "#$ 1#$%on 5a(o%a4as $n $( %an&o )$4io M s$ ti$n$ (aa$si'i(i4a4 7 (a /%$s$nia 4$ )at$%ia($s 4$ a/o7o9 %$s/$to a (a a$si'i(i4a4 $sta s$ !a )$4i4ot$ni$n4o $n #$nta (a )o5i(i4a4 7 (as 4istanias 4$ 4$s/(aza)i$nto "#$ i)/i4$n t$n$% #nontato i)/o%tant$ on $( Ja%40n Bot:nio 7 /o% $n4$ on (as !$%%a)i$ntas. R$s/$to a (a /%$s$nia 4$ )at$%ia($s 4$ a/o7o9 a#n"#$ $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    114/193

    $n1o"#$ a)'i$nta(9 (a o%%i$nt$ 4$ E.A9 s$i4as 4$( /$nsa)i$nto %0tio9 (0n$a 'as$ a /a%ti% 4$(#a( s$ 5a(o%an (a a/%o/iai3n 4$ %o($s 7 (a on&%#$nia 4$( ont$ni4o on $( o'8$ti5o o&niti5o.Pa%a o)$nza%9 $( )o4$(o /$4a&3&io "#$ s$ %$1($8a $n (a !$%%a)i$nta $s $( a#to$st%#t#%ant$ "#$$s a/(ia4o $n s$nti4o t%ans5$%sa( $ int$%4isi/(ina%io9 t$ni$n4o $n #$nta s# s$nti4o $n $s t$3%io9 7a "#$ $n $st$$s/aio s$ sitan (as t$o%0as /a%a (a ai3n so'%$ $( onoi)i$nto 4$ (os a/%$n4i$s 7 so'%$$( onoi)i$nto /%o1$siona(9 so'%$ (a onsi4$%ai3n sist>)ia 4$ (os ont$)ia9 (a i$nt01ia 7 (a %0tiaXsoia(9 $n /%i)$% (#&a%9 /a%a t%ata% (a o%%i$nt$

    sist>)ia9 $s i)/o%tant$ a4$nt%a%s$ a (a $st%#t#%a 4$ (as !$%%a)i$ntas9 (as #a($s onstit#7$n $ns0 )is)as sist$)as "#$ s$ $n&%anan on (a %$a(i4a4 a)'i$nta(9 %$s/on4i$n4o 4$ )an$%aa(t$%nati5a $ int$&%a( a s$% so(#i3n 4$ /%o'($):tias a)'i$nta($s $n $sta o%%i$nt$9 s$&n L#i$Sa#5>9 *++6 $( an:(isis sist>)io /$%)it$ i4$nti1ia% (os 4i1$%$nt$s o)/on$nt$s 4$ #n sist$)aa)'i$nta( 7 /on$% $n %$(i$5$ (as %$(aion$s $nt%$ s#s o)/on$nt$s9 a( ia( "#$Q (as %$(aion$s$nt%$ (os $($)$ntos 'io10sios 7 (os $($)$ntos soia($s 4$ #na sit#ai3n a)'i$nta(H /. -. Lao%%i$nt$ i$nt01ia ta)'i>n s$ $5i4$nia $n $( )onta8$ /#$sto "#$ $s a t%a5>s 4$ (a i$nia "#$s$ (o&%a on%$ta% $st$ )$4io. En $sta o%%i$nt$9 (a E.A. $st: a )$n#4o asoia4a a( 4$sa%%o((o 4$onoi)i$ntos 7 4$ !a'i(i4a4$s %$(ati5as a (as i$nias 4$( )$4io a)'i$nt$9 a)/o 4$

    in5$sti&ai3n $s$nia()$nt$ int$%4isi/(ina%io9 !a0a (a t%ans4isi/(ina%i4a4H I'04$)9 /.=9 (o "#$s$ i4$nti1ia a( $

  • 8/18/2019 04.12.15 Estado Del Arte de Las Herramientas Didácticas (1) (1)

    115/193

    o)o i#4a4ano9 (a o%%$s/onsa'i(i4a4 7 (a %$(ai3n on $( a)'i$nt$9 s$&n Sa#5> *++69 $sta /ost#%a %0tia9 on #n o)/on$nt$ n$$sa%ia)$nt$ /o(0tio9 a/#nta a (a t%ans1o%)ai3n 4$%$a(i4a4$s. No s$ t%ata 4$ #na %0tia $st>%i(. D$ (a in5$sti&ai3n o $n $( #%so 4$ $((a $)$%&$n /%o7$tos 4$ ai3n $n #na /$%s/$ti5a 4$ $)ani/ai3n9 4$ (i'$%ai3n 4$ (as a(i$naion$sH./.,2. Est$ /ano%a)a s$ 5$ 1o%ta($i4o on $( t%a'a8o int$%4isi/(ina% "#$ on8#&a (os sa'$%$s $n

    #n 4i:(o&o %io $n o)/($8i4a4$s $ int$%/%$taion$s9 "#$ s$ on%$ta $n #n (o&%o o&niti5o 7(($no 4$ a%)$ntos /$%)iti$n4o a s# 5$z t$8$% #n /$nsa)i$nto %0tio9 (0n$a 'as$ 4$ (as$n1asis $n (a %0tia 4$ (a %$a(i4a4 ti$n$ /o% o%o(a%io (a 's"#$4a 4$ a(t$%nati5as9 4on4$(os ti$)/os )$8o%$s s$ 4$(in$an on $( %$1$%$nt$ 4$( 1#t#%oH. /.=.

     To4o $sto s$ 5i$n$ onat$nan4o on $( )o4$(o 4i4:tio 7 (a /$4a&o&0a a#to$st%#t#%ant$ "#$ '#sa #na onst%#i3n o($ti5a on a/%$n4i$nt$s "#$ "#i$%an 4$sa%%o((a% s# %o( 4$in5$sti&a4o%$s 7 $sta% $n onstant$ ati5i4a4 o%i$nta4os /o% a"#$( "#$ o%i$nta $( a/%$n4iza8$94$no)ina4o 4i%$to% 4$ in5$sti&ai3nH JJB9 *++9 /.=9 4#%ant$ (os %$o%%i4os int$%/%$tati5os9(os 4ina)iza4o%$s in5itan a (os 5isitant$s a as#)i% #n %o( 4$nt%o 4$( /%o$so $4#ati5o o)o $(4$ &$sto%$s a)'i$nta($s o in5$sti&a4o%$s n$31itos 7 $n 1o%)ai3n. Po% (ti)o9 (a o)'inai3n%$s#(tant$ $s on&%#$nt$ a( ti/o 4$ ont$ni4o "#$ s$ 4$s$a i(#st%a%9 /#$s9 (as !$%%a)i$ntas s$$n#$nt%an $st%#t#%a4as 4$ ta( )an$%a "#$ $( a/%$n4i$nt$ int$%ata 7 ono$ 4i%$ta)$nt$ (os /%o$sos a( ti$)/o "#$ s$ 5a in1o%)an4o /o% $( 4ina)iza4o% 7 (a in1o&%a10a on8#nta.

    Gr4ic# 1'. O$(e)i*#s c#/i)i*#s ;&ci& "& e!-c&ció &%$ie)&" ' ENERG:AS ALTERNATI8AS

    La ta'#(ai3n 4$ $sta s$n4a 1as$ !a 4a4o #n ,++c 4$ a(ta 5a(o%ai3n9 s$ /a%t$ 4$ 4osa%at$%0stias 'as$9 $( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o 7 (a t%ans1o%)ai3n #(t#%a(9 /a%a $5a(#a% (as%$stant$s.

    Si$)/%$ "#$ s$ a'o%4a $( a/%$n4iza8$ si&ni1iati5o9 $s 5ia'($ %$(aiona%(o on $( /$nsa)i$nto%0tio9 "#$ a s# 5$z s