Оршил

Энэхүү хичээлийн сэдвийн хүрээн дор УРАН гэх эрдэсийг судлах болов.

Энэхүү УРАН гэгч эрдэс нь өдөр тутам бидний амьдралд олон яригдаж сонсогдож

байдаг боловч бид түүнийг шатдаг , хор хөнөөлтэй гэж мэддэгээс бус байгаль дээр

хэрхэн оршдог , түүний тархалт , аж байдлыг нь мэддэггүй билээ.

Мөн түүнчлэн Монгол улс , уул уурхайн салбар анхаарлаа хандуулж буй цөөн

хэдэн элемэнт , эрдэсийн нэг бол гарцаагүй УРАН тул уран нь дэлхийн зах зээлд

хэрхэн үнэлэгддэг , УРАН-г хэрхэн олборлодог ашигладаг зэргийг бичих болно.

Мөн УРАН-ы хор хөнөөл УРАН-ы ашиг тус , хэрэглээ зэрэг гарах юм.

Энэ бие даалт нь олон мэдээлэлийн эхээс онц хэрэгтэй гэснээ түүж авсан түүвэр

тул та бүхэнд хүртээмжтэй байх болов уу.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Уран гэж юу вэ ?

Уран нь цацраг идэвхт элемент бөгөөд байгальд баяжигдсан байдлаар цөөн тооны газарт орд үүсгэн тохиолддог. Энэ нь газрын гүний устай холбоотой, мөн газрын гадаргууд сэвсгэр хурдаст гадаргуугийн устай холбоотой (гадаргуугийн процесстой холбоотой тунаж ) болон магмын - гидротермаль, метаморф - гидротермаль, диагенетик - гидротермаль зэрэг зөөврийн болон хуримтлагдан тунах нөхцөлүүдэд уулын чулуулагт үүсдэг байна.

Эдгээр процессууд нь их төлөв ямар нэг уусмалтай холбоотой үүсэж байгаа нь байгаль дахь уран усанд сайн уусдаг болохыг харуулж байна. Ураны хуримтлал үүсэх процессууд нь тодорхой орчин нөхцөлүүд болон ураны эх сурвалжуудыг шаарддаг билээ.

Уран болон байгалийн цацрагжилт нь хаа сайгүй тохиолдох түгээмэл зүйл юм. Ураны Кларк нь А.П.Виноградовийнхаар 2,6*10-4%. Гэвч ураны үйлдвэрийн ач холбогдолтой хуримтлал буюу ураны ордын 15 орчим л төрөл бий. Үүнээс элсэн чулууны төрлийн орд, кварцын хайрга бүхий конгломератын төрлийн ураны орд, вулканитад агуулагдах ураны ордууд нь Монгол оронд тогтоогдох хэтийн төлөвтэй байдаг байна.

(Зураг 1)

1789 онд өнөөгийн Чех улсын нутагт орших Joachims хэмээх мөнгөний уурхайд Германы химич Мартин Клапрот (М.Г.Клапротом)нь ураныг анх нээсэн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

байна. 1896 онд Францын хими-физикч Склодовска-Сурае(А.Беккерель 1896 он) нь ураны цацраг идэвхт шинж чанартай болохыг илрүүлсэн ажээ.

(Зураг 1)

Ураны хольцгүй хэлбэр нь мөнгөлөг өнгөтэй, уран нь хар тугалгаас бараг хоѐр (1.7) дахин хүнд металл юм. Түүний атомын дугаар нь 92, энэ нь байгальд тохиолдох хүнд элемент болдог. Байгальд ураны атомын хэд хэдэн изотопууд оршин тогтох төдийгүй гол төлөв уран-238, уран-235, болон маш бага хэмжээгээр уран-234 изотоп байна. (изотопууд нь элементийн цөм дахь протоны тоон нь ижил боловч нейтроны тоогоор ялгаатай). Байгалийн ураны ердийн дээжид, хамгийн их хувийг (ураны нийт массын 99.27%) бүрдүүлэн тогтох изотоп нь уран-238 юм. Уран-235 изотоп нь нийт массын ойролцоогоор 0.72%-ийг бүрдүүлдэг ба маш бага хувийг (нийт массын 0.0055%) уран-234 изотоп эзэлдэг.

Уран торийгийн 350 гаруй эрдэс байдаг ба сүүлийн үеийн судалгаагаар ураны 88.15% (уранинит)-аас 0.01% (stornesite-Y) хүртэл агуулгатай уранынийт 249н эрдэс бий гэж тэмдэглэсэн байна.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Уран гэхээр Монголчууд бид цацрагт идэвхит, байгаль дээр өргөн тархалттай металл гэхээсээ илүүтэй ховор, хор хөнөөл нь гамшгийн түвшинд хүргэх аюултай, онц чухал “стратегийн” түүхий эд гэсэн ойлголт давамгайлдаг. Гэтэл үнэндээ уран бол байгаль дээр өргөн тархалттай металл юм.

(Зураг 2) Дэлхийн царцдас бүрхүүлийн хэмжээнд алтнаас 400 дахин, мөнгөнөөс 20 дахин их тархалттай, далай тэнгис, рашаан булаг, газрын доорх ус, нүүрс болон зарим чулуулагт тодорхой хэмжээгээр агуулагдаж байдаг. Байгаль дээрх уран гурван изотопоос бүрдэх бөгөөд 99.27 хувийг U-238 изотоп, 0.72 хувийг U-235, 0.0058 хувийг U-234 изотоп тус тус эзэлдэг. Изотоп гэдэг нь атом жингээрээ ялгаатай (цөм дэх нейтроны тоо нь өөр) боловч тухайн элементийг тодорхойлогч протоны тоо нь ижил химийн элементийн төрлүүдийг хэлдэг. Сүүлийн 50 гаруй жил асар хурдацтай хөгжиж буй цөмийн физикийн салбар 20 орчим ураны изотопыг лабораторийн түвшинд гаргаж авсан боловч зөвхөн дээрх гурван изотоп л байгаль дээр оршиж байдгийг тогтоосон юм. Уран бол цацраг идэвхит элемент. Цацраг идэвхит элемент гэдэг нь байгаль дээр тогтвортой изотоп байдаггүй, өөрөөсөө ионжуулагч бөөмс болон цахилгаан соронзон цацраг ялгаруулан задарч атом жингээ алдан нэг элементээс нөгөө элементэд шилжих замаар тогтвортой элемент болтлоо задардаг элементийг хэлдэг. Лабораторийн түвшинд гаргаж аваад байгаа болон байгаль дээр орших нийт 120 шахам химийн элементүүдийн 40 орчим нь цацраг идэвхит элемент юм. Тухайн элементийн цацраг идэвх нь нэгж хугацаанд задарч буй цөмийн тоогоор илэрхийлэгддэг.

Аливаа элементийн атомын бүтцийг хамгийн энгийнээр тайлбарлавал нэмэх цэнэгтэй протон болон цэнэггүй нейтроноос бүрэлдэх цөм, түүнийг бүрхэн орших сөрөг цэнэгтэй электрон бүрхүүлээс тогтдог. Өнөөдрийн байдлаар арав гаруй төрлийн ионжуулагч бөөмсийн цацраг тогтоогоод байгаагаас голлох хоѐр төрлийн цацраг нь хоѐр нейтрон болон хоѐр протоноос тогтох нэмэх цэнэг бүхий альфа (б), электроноос тогтох сөрөг эсвэл нэмэх цэнэгтэй бетта (в-/в+) цацраг юм. Дээрх альфа, бетта бөөмсийн цацрагийг дагалдан саармаг цэнэгтэй цахилгаан соронзон долгион буюу гамма (г) цацраг бий болдог. Дээрх альфа, бетта, гамма цацрагууд нь байгаль дээр их бага хэмжээгээр байнга байдаг.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Альфа цацраг нь дээрх гурван цацрагаас хамгийн хүнд, хуудас цаасанд ч хаагддаг, агаарт хэдхэн сантиметр тархах чадвартай ба хүний арьсыг нэвтэлж чаддагүй тул хүнд хор хөнөөл учруулах нь бага байдаг. Хэрэв альфа бөөм амьсгалын болон хоол боловсруулах зам, ил шархаар дамжин хүний биед орвол орчин тойрныхоо эсүүдийг гэмтээнэ. Дан электроноос бүрдэх бетта цац¬раг нь альфа цацрагийг бодвол хүний арьсны гүн давхаргад нэвтрэх ба нимгэн металл ялтас, шил, болон энгийн хувцсыг нэвтэлж чаддаггүй. Удаан хугацаагаар ойр ажиллах тохиолдолд хүний нүдний салст болон арьсанд гэмтэл үүсгэх эрсдэлтэй. Гамма цацраг нь бусад цахилгаан соронзон долгионуудаас (рентген цацраг, хэт ягаан туяа гэх мэт) харьцангуй богино долгионы урттай, давтамж маш өндөр, аливаа материалыг маш сайн нэвтэлдэг, их энергитэй ионжууулагч цацраг тул хүний биед хортой. Зөвхөн их хэмжээний ус, зузаан бетон болон хар тугалган хана л гамма цацрагийг сааруулдаг байна.

(Зураг 3)

Альфа, бетта, гамма цацрагийг эрүүл мэндийн салбарт бүх төрлийн хавдрын эмчилгээ, оношлогоонд; гамма цацрагийн эд эсэд сайн нэвчих чанарыг ашиглан рентген туяаны тусламжтайгаар компьютер томографын шинжилгээ, тэдгээртэй төстэй ионжуулагч цацрагуудын нэг болох рентген (x-ray) туяаг рентген зураг авах зэрэгт өргөн хэрэглэдэг. Альфа, бетта, гамма цацрагууд нь ураны хайгуул, олборлолт, цөмийн эрдэм шинжилгээ эрхэлж буй газрууд, боловсруулах үйлдвэрлэл, Атомын цахилгаан станцад илүүтэй тархсан байдаг ба Олон улсын атомын энергийн агентлаг(ОУАЭА)-аас гаргасан дэлхий даяар мөрдөгдөж буй цацрагийн хяналт, хамгаалалтын стандартуудын дагуу шарлагын тун хэмжигч болон бусад багаж төхөөрөмжүүд ашиглан тогтмол хэмжилт хийж, хөдөлмөр хамгааллын хувцас, хэрэгслийн тусламжтайгаар дээрх цацрагуудаас олон нийт, цацрагтай орчинд ажиллагсдыг хамгаалдаг байна.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ДЭЛХИЙ ДЭЭРХ УРАНЫ ХЭРЭГЛЭЭ

Одоогийн байдлаар дэлхийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн 20 орчим хувийг цөмийн эрчим хүчнээс гарган авдаг гэсэн судалгаа бий. Эрчим хүчний салбарыг зөвхөн нүүрсэнд тулгуурдаж хөгжүүлнэ гэдэг байгаль орчин, экологи талаасаа маш асуудалтай. Өнөөдөр дэлхийн зах зээл дээр нэг паунд уран 40-50 долларын хооронд хэлбэлзэж байна. Одоогоос гурван жилийн өмнө 136-138 ам.долларт хүрч байсныг ураны оргил амжилтын үе гэж хэлж болно.

(Зураг 4)

Сүүлийн үед монголчууд төдийгүй дэлхий нийт алт, зэс, нүүрс гэхээсээ илүү ураны тухай ам булаалдан ярьдаг болж. Дэлхий дээр өнөөгийн байдлаар цөмийн эрчим хүчийг голдуу аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн орнууд цахилгаан станцдаа ашиглаж байна. Эдгээр орнууд цөмийн эрчим хүчийг ашиглахад шаардлага хангахуйц хөгжлийн тодорхой түвшинд хүрсэн байхыг шаарддаг. Гэтэл тэдний хүсч байгаа шиг хөгжилд манай улс хэзээ хүрэх нь тодорхойгүй. Бид өөрийн ураны нөөц баялагаа ашиглах талаар ярьж, бичих хооронд эрх мэдэлтнүүд маань биднээс урьтаж мөнгө босгохдоо анхаарлаа хандуулж эхэлсэн байна. Ураны үнэ хэдхэн жилийн дараа одоогийн ханшнаасаа 4-5 дахин өснө гэж эрдэмтэд салбарын мэргэжлтнүүд тооцоолж байгаа юм билээ. Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээгээр манай улсын ураны нөөц дэлхий дээрх ураны нийт нөөцийн 1,8 хувь буюу дэлхийн ураны нэг жилийн хэрэглээтэй тэнцүү ажээ.

(Зураг 5)

Өнөөдөр дэлхий дээр уран ашигладаг цөмийн цахилгаан станц олон зуугаараа шинээр баригдаж байна. Тэднийг АНУ 103 цөмийн цахилгаан станцтайгаараа

www.zaluu.comwww.zaluu.com

тэргүүлж байгаа бол Франц улс 58 байгаараагаа удаалж байна. Франц улс нь цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 88 хувийн цөмийн эрчим хүчийг эзлэн оршиж байгаа ажээ. Мэдээж хөгжиж буй улс орнууд цөмийн цахилгаан станцийг шинээр барьж байгуулж байгаа нь ойлгомжтой. Түүнчлэн хөгжингүй орнууд өөрсдийн цөмийн цахилгаан станцийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж буй талаар хэвлэл мэдээллээр цацагдаж байна. Үүний нэг жишээ нь манай улсын “хойт хөрш” болох ОХУ 2020 он гэхэд цөмийн цахилгаан эрчим хүчний хүчин чадлаа хоѐр дахин, БНХАУ тав дахин, Энэтхэг улс 8 дахин нэмэгдүүлэхээр төлөвлөн ажиллаж байгаа сурагтай.

Аливаа улс гүрэн цөмийн эрчим хүч ашиглах сонирхолд автахын хэрээр ураны нөөц дэлхий нийтийн анхаарлыг өөртөө улам татах болно. Дэлхийн зах зээл дээр уран сүүлийн хэдэн жил тав дахин өссөн гэсэн судалгаа байдаг. 2004 оны дэлхийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг үндэслэн Олон улсын атомын энергийн агентлагийн тооцоолсноор дэлхий нийтэд тогтоогдоод байгаа ураны нөөц нэлээд их буюу дэлхийн эрчим хүчний хэрэгцээг 85 жил хангах нөөц байгааг тогтоожээ. Дэлхийн ураны нөөцийн 76 хувь нь Австрали (24 хувь), Казахстан (17 хувь), Канад (9 хувь), АНУ (7 хувь), Өмнөт Африк (7 хувь), Намиби (6 хувь), Бразил (6 хувь) зэрэг зургаан оронд байна.

Ураны үнэ 2020 он хүртэл өснө үү гэхээс буурахгүй. Өөрөөр хэлбэл 2020 он хүртэл цөмийн эрчим хүч үйлдвэрлэгч орнууд технологийн шинэчлэлээ бүрэн хийж дуусах юм.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

УРАНЫ ЗАХ ЗЭЭЛ МОНГОЛД

(Зураг 6)

Барууны орнуудын туршлагаар Цөмийн цахилгаан станц байгуулбал агаарын бохирдолд цэг тавьж, хоѐр хөршдөө эрчим хvч экспортлох боломж нээгдэх юм. Энэ бол манай улсын Мянганы хөгжлийн зорилтын нэгээхэн хэсэг. Оросуудад 2002 он хүртэл Монголын ураны хайгуул, олборлолтын материал нууцлагдан хадгалагдсан учир бидэнд өдий хүртэл цөмийн энергийг хэнтэй хамтарч, хэрхэн ашиглахад толгой өвтгөж байсангүй. Уншигч таны мартах шахсан нэгэн үйл явдлыг эргэн сануулъя.

Одоогоос хоѐр жил гаруйн өмнө Олон улсын цөмийн энергийн агентлагийн дарга Эл Барадей хэмээх египэт эр манайд айлчилж байсныг дурсах гэсэн юм. Химийн нэршлээрээ У-308 хэмээн томъѐологддог, энэ зууны эрчим хүчний эх булаг ураны салбарын бодлогыг тодорхойлогч тэр эрхмийн айлчлал Монгол Улс дэлхийд эрэмбэ дарааллаараа хэдэд явааг тодорхойлсон. Дэлхийн ураны салбарт анхны алхмаа хийхээр тэмүүлж буй Монголчуудтай танилцсан түүний тухай хэвлэл мэдээллийнхэн ч бараг анзаараагүй өнгөрсөн. “Монголчууд цөмийн эрчим хүчний станцтай болохоор зэхэж, бэлтгэлээ базааж эхэлжээ. Энэ нь гурван сая орчим хүн амтай тэдний хувьд ядуурлаас ангижрах гарцын нэг юм” хэмээн “Ройтерс” дамжуулсан. Англичууд ийн мэдээлэхээс өмнө Засгийн газар Үндэсний хөгжлийн төлөвлөгөөнийхөө дагуу эл станцыг 2015 он гэхэд барихаар зэхэж буйгаа зарласан. “Зүрх” нь хариугүй зогсох дөхсөн ТЭЦ-3, ТЭЦ-4-ийг цөмийн эрчим хүчний ганц станц орлох чадалтай. “Бид энэ ажлаа маш эртлэн дуусгах учиртай, Бид яарч байна” гэж Цөмийн энергийн газрын дарга С.Энхбат “Ройтерс” агентлагт ярьж байсан. Гэхдээ өнөөх станцын гол түлш зөөлөн шар бялуугаа уул уурхайн ямар гиганттай хуваах тухай сэдэв нээлттэй хэвээр. Иймээс ноѐн Эл Барадейн айлчлал ашигт малтмалын хайгуулын “акул”-уудад Монголын ураны салбарыг дэлхийд таниулах гол боломж байсан юм. Тэрбээр Франц, Канад, Америк, Австрали, Орос, Хятад, Япон гэх мэт улсуудтай хамтран ажиллах хүсэлтэй түншүүдээс сонголтоо хийх цаг бидэнд ойртсоныг бидэнд хэлж байжээ.

Монгол улсад өнөөдрийн байдлаар Дорнод аймагт ураны 3 орд газар тогтоогдсон бөгөөд нийт нөөцийг хэмжээг 49 мянган тонн гэж үздэг. Гурванбулаг, Дорнодын ордын хэмжээнд Ка-надын Вестерн проспектор, Хан ресорсиз компаниуд хайгуулын ажлыг үргэлжлүүлэн хийж нөөцийг дахин тооцоо хийсэн боловч эдгээр

www.zaluu.comwww.zaluu.com

тайланг албан есоор эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөл хэлэлцэж нөөцийг бүртгээгүй байгаа юм. Өнөөгийн байдлаар улсын нөөцийн мэдээллийн санд 49 мянган тонн нөөц л зөвхөн тогтоогдсон байгаа. Эдгээрээс гадна Дундговь аймаг Хараат, Хайрханы талбайд Гурвансайхан ХХК, Дорногвьд Улаан нуурын талбайд Кожеговь /АРИВА/, Ийст Азиа минералз компаниуд хайгуулын ажил идэвхитэй хийж байна.

Дэлхийд эхний 2 тооцогддог Канадын Камеко компани Дундговийн Хулд суманд болон Дорнод аймгийн матад суманд хайгуулын ажил хийж байгаа. Эдгээрээс гадна нилээд олон тооны жижиг компаниуд үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм.м Эдгээр хайгуулын ажлуудын үр дүнд ураны нөөцийн хэмжээ ихсэх нь дамжиггүй бизээ. Монгол улсад тогтоогдсон ураны цөөн тооны орд илрэлүүд байдаг боловч тэдгээрийн ихэнхийн нөөцийг үйлдвэрлэлийн зэргээр тооцоогүй байдаг. 1994 оноос АНУ-ОХУ-Монгол улсын хамтарсан Гурвансайхан ХК Монгол орны хэмжээнд нэлээд хэмжээний талбайг Засгийн газар хоорондын гэрээт талбай гэдгээр эзэмшиж, хайгуулын ажлыг явуулж ирсэн бөгөөд үндсэндээ эдгээр талбайгаас Дундговь аймгийн нутаг дахь Хараат, Хайрханы ураны ордод үйл ажиллагаагаа төвлөрүүлэн ажилласан.

Хараат Хайрханы ордууд нь элсэн чулуунд агуулагдсан инфильтрацийн гаралтай тунамал ордууд юм. Ер нь Манай орны хэмжээнд ураны нэлээд хэдэн төрлийн хүдэржилт тогтоогдсон байдгаас үйлдвэрлэлийн ач холбогдол бүхий хуримтлал үүсэх боломжтой төрлүүд нь зургаахан байдаг. Эдгээрээс хамгийн өндөр ач холбогдолтой төрөл нь тунамал гаралтай элсэн чулуун дахь ураны хүдэржилт юм. Өнгөрсөн оны есдүгээр сарын 16-нд Монгол улсын эрдэс баялгийн зөвлөлөөр Хараат, Хайрханы ордуудын ураны нөөцийг хэлэлцэн нөөцийг улсын нөөцийн санд бүртгэхээр тогтсон байна. Энд Хараатын ураны ислийн нөөц 7,2 мянган тонн, Хайрханы ураны ислийн нөөц 8,3 мянган тонн гэж тооцоолжээ. Гэхдээ ордыг олборлох явцад Хайрханы ордын нөөцийн хэмжээ 13 мянган тонн хүрч өсөх боломжтой бөгөөд газар доор шүлтгүйжүүлэх аргаар олборлох юм.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Химийн бодисын тодорхойлолт

Химийн бодисын нэршил: УРАН, ТҮҮНИЙ УУСДАГ НЭГДЛҮҮД

CAS #: 7440-61-1 UN №: 2979 Химийн бодисын томъѐо:U

Бусад нэршил: Тухайн нэгдлээс хамааран янз янз байна.

Физик шинж чанарууд

Гадаад байдал (Physical Description): Харагдах байдал, үнэр нь ямар нэгдэл байхаас хамааран янз янз байна.

Буцлах температур:ТОГТООГДООГҮЙ

Молекул жин (MW):238.0 Тэсрэх доод хязгаар:ТОГТООГДООГҮЙ

Шаталтын зэрэг (NFPA Fire Rating): ТОГТООГДООГҮЙ

Хөлдөх/хайлах температур (FRZ/MLT): Царцах температур: ТОГТООГДООГҮЙ

Уурын даралт (VP): 26 мм.м.у.б

Тэсрэх дээд хязгаар:ТОГТООГДООГҮЙ

Эрүүл мэндийн нөлөөллийн зэрэг (NFPA Health Rating):ТОГТООГДООГҮЙ

Дөл авалцах температур (FP):ТОГТООГДООГҮЙ

Уурын нягт (VD):ТОГТООГДООГҮЙ

Урвалын идэвхийн зэрэг (NFPA Reactivity Rating):ТОГТООГДООГҮЙ

Нягт (Sp. GR):ТОГТООГДООГҮЙ

Иончлолын потенциал: ТОГТООГДООГҮЙ

Онцлог шинж (NFPA Sp. Inst.):ТОГТООГДООГҮЙ

Хордуулах хязгаар (Exposure Limits)

OSHA NIOSH Холбогдох мэдээлэл

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - PEL-TWA ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - REL-TWA ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

AIHA Яаралтай тусламж үзүүлэх аргачлал - ERPG-1/ERPG-2/ERPG-3: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - PEL-TWA мг/м3: 0.05

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - REL-TWA мг/м3:0.05

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - PEL-STEL ppm: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - REL-STEL ppm: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - PEL-STEL мг/м3: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - REL-STEL мг/м3: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

(ямар ч үед) - PEL-C ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

(ямар ч үед) - REL-C ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - PEL-C мг/м3:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - REL-C мг/м3:ТОГТООГДООГҮЙ

Хорт хавдар үүсгэгчийн ангилал: NIOSH-Ca, TLV-A1

Арьсанд үзүүлэх нөлөөлөл: No

Арьсанд үзүүлэх нөлөөлөл: No

Бусад тайлбар: ТОГТООГДООГҮЙ

Бусад тайлбар: ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭГЧ (Ca)

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ мг/м3: 10

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ Бусад тайлбар: Ca

NIOSH Химийн аюулгүй байдлын лавлах толь (Current through June 2006)

Уран, түүний уусдаг нэгдлүүд CAS: 7440-61-1

Химийн бодисын томъѐо: ТОГТООГДООГҮЙ RTECS: ТОГТООГДООГҮЙ

Худалдааны болон бусад нэршил: DOT ID & Guide: ТОГТООГДООГҮЙ

Хордуулах хязгаар (Exposure Limits)

NIOSH REL: Ca TWA 0.05 мг/м3 See Appendix A OSHA Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж): 0.05 мг/м3

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ: Ca [10 мг/м3 (as U)]

Нэгжийн шилжүүлэг: ТОГТООГДООГҮЙ

Гадаад байдал (Physical Description)

Харагдах байдал, үнэр нь ямар нэгдэл байхаас хамааран янз янз байна. [Тайлбар: Сул цацраг идэвхит чанартай]

Шинж чанарууд нь ямар нэгдэл байхаас хамааран янз янз байна.

Буцлах температур: ТОГТООГДООГҮЙ

Царцах температур: ТОГТООГДООГҮЙ

Уусах чанар: ТОГТООГДООГҮЙ

Уурын даралт Иончлолын Хийн харьцангуй SG: ТОГТООГДООГҮЙ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

(VP): ТОГТООГДООГҮЙ

потенциал: ТОГТООГДООГҮЙ нягт: ТОГТООГДООГҮЙ

Дөл авалцах температур (FP): ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх дээд хязгаар: ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх доод хязгаар: ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх доод хязгаар (MEC): ТОГТООГДООГҮЙ

ТОГТООГДООГҮЙ (Шатамхай шингэнүүдийн ангилалыг үзэх)

Хамт хадгалж болохгүй бодисууд

Уранил нитрат: Шатамхай бодисууд Уран гексафторид: Ус

Хэмжилт явуулах аргууд (Measurement Methods):

Хувийн хамгаалалт ба урьдчилан сэргийлэх арга (Personal Protection & Sanitation):

Анхны тусламж (First Aid)

Арьс: Арьсанд хүрэлцэхээс сэргийлэх Нүд: Нүдэнд хүрэлцэхээс сэргийлэх Арьсыг угаах: Бохирдсон үед/Өдөр тутам Хувцас тайлах: Норсон буюу бохирдсон тохиолдолд Хувцас солих: Өдөр тутам Хангах: Нүд угаах цэг (UF6), Угаалтуур

Нүд: Яаралтай усаар зайлах Арьс: Яаралтай усаар угаах Амьсгалаар: Хиймэл амьсгал хийх Залгих: Яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх (Хийх дарааллыг харах)

NIOSH Хиймэл амьсгал хийх арга, аргачлал, амьсгалын багаж, аппаратууд

NIOSH : SCBAF:PD,PP/SAF:PD,PP:ASCBA Escape (Halides): GMFAGHiE/SCBAE Escape (Non-halides): HiEF/SCBAE (Код, тэмдэгүүдийн тайлбарыг үзэх)

Хордуулах замууд (Exposure Routes)

Амьсгалаар Залгих Нүд, арьсаар хүрэлцэх

Хордолтын үеийн шинж тэмдэг (Symptoms)

Нулимс гоожих, нүд улайх, амьсгал түргэсэх, ханиалгах, chest rales, дотор муухайрах, бөөлжис цутгах, арьс шархлах, цусны улаан эс олшрох, шээс цусжих, шээс уурагжих, цусан дахь мочевиний хэмжээ ихсэх, Хорт хавдар үүсгэгч: цацраг идэвхт задралд ордог, α-цацраг ялгаруулдаг учир хорт хавдар үүсгэнэ. (Товчилсон үгсийн жагсаалтыг үзэх)

Хордлогод өртөх эд эрхтэн (Target Organs)

Амьсгалын систем, цус, элэг, бөөр, тунгалагийн систем, арьс, ясны чөмөг (Товчилсон үгсийн жагсаалтыг үзэх)

DOT Яаралтай тусламж үзүүлэх гарын авлага ном(ERG 2004)

Лавлахын дугаар: 162 162 Цацраг идэвхит материал (Багаас дунд зэргийн цацраг идэвхитэй) ТОХИОЛДОХ АЮУЛ (POTENTIAL HAZARDS) ЭРҮҮЛ МЭНД (HEALTH) * Тээврийн ажилчид, аврагчид, эмнэлгийн ажилтнууд, олон нийтэд оѐлын үед цацраг идэвхит бодисын үзүүлэх аюул туйлын бага. Цацраг идэвхит бодисын аюулын хэмжээ нь цацраг идэвхит

www.zaluu.comwww.zaluu.com

бодисын хадгалах хугацаанаас шалтгаалан ихэснэ. * Гэмтээгүй сав баглаатай материал нь ямар нэгэн аюулгүй. Гэмтсэн сав баглаатай материал нь их хэмжээний гадны шарлагад өртсөн болон тухайн материал алдагдсанаар гадна болон дотор шарлагуудад аль алинд нь өртсөн тохиолдолд аюултай. * Тухайн материалыг агуулсан агуулах дотор бага зэргийн аюул үзүүлж болно. Хэрэв материал нь их хэмжээгээр асгарсан болон сав баглаанаас нь гаргасан бол тухайн материалын аюул нь багаас дунд зэрэг болтлоо нэмэгдэнэ. Аюулын түвшин нь цацраг идэвхийн төрөл, хэмжээ болон материалын төрөл гадаргуу зэрэг зүйлүүдээс шууд хамаарна. * Дунд зэргийн ослын үед тухайн материал сав баглаанаас асгарч алдагдсан тохиолдолд хүмүүст үзүүлэх аюул нь бага хэмжээтэй. * Тухайн материалыг буруу савласанаас үүдсэн алдагдал, түүнээс болж бохирдсон зүйлс нь мэдэгдэхүйц байна. * Зарим төрлийн их хэмжээтэй цацраг идэвхит материал агуулсан ачаа нь ЦАЦРАГ ИДЭВХИТ бодисын хаяг шошгогүй байж болно. * Тухайн материалын мэдээлэх хуудас, ачааны тэмдэглэл зэрэг дагалдах мэдээлэл зайлшгүй байна. * Зарим төрлийн материалууд нь цацраг идэвхит аюулын тэмдэгээс гадна бусад хоѐрдогч аюулын тэмдэглэгээ байна. Ихэнхидээ тухайн хоѐрдогч аюул нь цацраг идэвхит аюулаас илүү хэмжээтэй байдаг ба аль аль аюулын хуудсуудыг дагаж мөрдөх шаардлагатай. * Зарим төрлийн цацраг идэвхит материалууд нь энгийн багажуудаар хэмжилт хийхэд илэрдэггүй. * Их хэмжээгээр гарсан галыг унтраахад үүсэн ус нь бага хэмжээний бохирдол үүсгэнэ. ГАЛЫН БА ТЭСРЭХ АЮУЛ (FIRE OR EXPLOSION) * Зарим төрлийн материалууд нь шатамхай боловч гал авалцахдаа удаан. * Уран, Тори зэрэг металлуудын зоргодос, үртэс нь агаарт гаргаснаар маш идэвхитэй шатна. (136-р зааврыг хар). * Нитратууд нь исэлдүүлэгч шинж чанартай ба шатамхай бодисуудыг хялбархан гал авалцуулна. Õ¯Í ÀÌÛÍ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄÀË ХАМГААЛАЛ (PUBLIC SAFETY) * Хаяг буюу шошгон дээр байгаа утасруу яаралтай ярьж зөвлөгөө авах * Анхны тусламж (First Aid), аврах ажиллагаа болон галын болон бусад аюулыг холдуулах нь цацраг идэвхийн түвшинг хэмжихээс өмнө хийгдэх ѐстой. * Цацрагийн аюулгүй байдлын асуудлаар мэргэжлийн дүгнэлт гаргах төрийн байгууллагад ослын талаар мэдээлэл өгч цаашид авах арга хэмжээ, хаах арга хэмжээний талаар заавар, зөвшөөрөл авах. * Химийн бодис асгарсан буюу бохирдсон газрын эргэн тойрон 25-50 метр газрыг тусгаарлах. * Салхины урсгалын доор хадгалах * Гадны буюу зөвшөөрөлгүй хүнийг ойртохыг хориглох * Хордоогүй ажилтан ажиллагсад, тэдгээрийн хэрэгсэл багаж эд ангиудыг (бохирдсон байж болох) туснаарлаж, хөл хорио тогтоох. Цацрагийн хяналтын албанаас заавар зөвлөгөө иртэл хоргүйжүүлэлтийг хийхийг түр азнах. ХӨДӨЛМӨР ХАМГААЛЛЫН ХУВЦАС ХЭРЭГЛЭЛ (PROTECTIVE CLOTHING) * Амьсгалын аппарат болон гал унтраах хамгаалалтын хувцас хэрэглэл нь хангалттай хамгаалалтын хувцас. НҮҮЛГЭН ШИЛЖҮҮЛЭХ (EVACUATION) Их хэмжээгээр асгарсан тохиолдолд:

www.zaluu.comwww.zaluu.com

* Салхины урсгалаас доош 100 метрээс дээш газарт нүүлгэн шилжүүлэх. Галын үед * Их хэмжээний тус материал томоохон галд өртсөн тохиолдолд эргэн тойрон 300 метр газрыг тусгаарлах, нүүлгэн шилжүүлэх. ОСЛЫН ҮЕД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭ (EMERGENCY RESPONSE) ГАЛ ГАРАХ * Цацраг идэвхит материал нь галын ямар нэгэн тусгай зааварчилгаа шаардлагагүй байж болно. * Сав, баглаа, баллоныг ямар нэгэн эрсдэл гаргахааргүй нөхцөлд, боломжтой бол холдуулах * цацраг идэвхит материалын гэмтсэн баглаа боодолтой материалыг хөдөлгөхийг хориглоно. Зөвхөн ямар нэгэн гэмтэлгүй баглаа бодолтой материалыг галаас гаргах. Бага хэмжээтэй гал * Хуурай гал унтраагч, CO2, усаар бороошуулан шүрших, энгийн хөөс Томоохон хэмжээтэй гал * Усаар манан татуулах, усан хөшиг татуулах, их хэмжээний усаар бороошуулан унтраах * Гал унтраахад үүссэн их хэмжэээтэй усыг далан байгуулж хаях АСГАРАХ БА АЛДАГДАХ (SPILL OR LEAK) * Асгарсан болон гэмтсэн баглаа боодолтой материалд хүрэхийг хориглоно. * Асгарсан шингэн бодисыг элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж шингээж авах. * Их хэмжээгээр асгарсан бодисыг далан байгуулан хаях * Асгарсан хуурай бодисыг хуванцар хулдаас эсвэл брезентээр хучиж тархалтыг зогсоох. АНХНЫ ТУСЛАМЖ * Хамгийн түрүүнд эмнэлгийн яаралтай тусламж үзүүлэх. * Хордсон хүний гэмтлийн төрөл хэмжээнээс шалтгаалсан тохиромжтой арга хэмжээ авах. * Хүнд гэмтсэн хүнийг яаралтай, хоошлуулалгүй эмнэлэгт хүргэх. * Хордсон хүн амьсгалахгүй тохиолдолд хиймэл амьсгаа хийх * Хордсон хүн амьсгалахад хүндрэлтэй байгаа бол хүчилтөрөгчийн багаар амьсгалуулах * Тухайн бодистой хүрэлцсэн тохиолдолд арьснаас яаралтай салгах буюу арчих, арьс нүдийг усаар 20 минутын турш зайлах. * Гэмтсэн хүн тухайн асгарсан бодистой хүрэлцсэн буюу бохирдсон тохиолдолд эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө маш үзүүлнэ.

Ослын үед авах арга хэмжээний талаархи нэмэлт мэдээлэл (CAMEO Data)

Асгарсан үед авах арга хэмжээ: Тухайн орон нутгийн болон улсын цацрагийн хяналтын албанд яаралтай мэдэгдэх. Бүх төрлийн гал гаргаж болох дөл, оч гэх зэрэг эх үүсгүүрүүдийг холдуулах. Бодисыг хуурай нөхцөлд хадгалах. Асгарсан хуурай материалыг шүүрдэж авахыг хориглоно. Үлдэгдэл хуурай материалыг хуурай элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж бүрэн устгалд оруулах. (AAR, 1999)

Гал унтраах: Тухайн орон нутгийн болон улсын цацрагийн хяналтын албанд яаралтай мэдэгдэх.Ус хэрэглэн унтраахыг хориглоно. Графит, техникийн сода, хуурай нунтаг натрийн хлорид болон бусад тохирох хуурай бодисууд ашиглан унтраах. Гал унтарсаны дараа үлдэгдлийг хуурай элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж бүрэн

www.zaluu.comwww.zaluu.com

устгалд оруулах. ( AAR, 1999)

Урвалын идэвхи: АГААР, УС: Ураны цэвэр гулдмай, ялтас нь агаарт хялбархан исэлдэнэ. Агаарын солоилцоо багатай орчинд хялбархан гал авалцан шатна. Энэ урвал чийгтэй орчинд маш хүчтэй явагдана. (Scott 1970). ХИМИ ШИНЖ ЧАНАР: Уран нь бага зэрэг халуун азотын оксидтой харилцан үйлчилж гал авалцана. Уран нь улайстал нь халаасан селени болонэ хүхэртэй (буцалж байгаа)(Mellor 12:31-2. 1946-47). Бага хэмжээтэй уран оролцсон галыг дөрвөн хлорт нүүрстөрөгч ашиглан унтраах явцад тэсрэлт үүссэн байна. (Allison 1970). Азотын хүчил нь урантай харилцан үйлчилсэнээр маш хүчтэй тэсрэлт үүссэн байна. (Katz and Rabinowitch 1951). (REACTIVITY, 1999)

Анхны тусламж (First Aid): Нүд: Нүдэнд хүрэлцсэн тохиолдолд нүдээ их хэмжээтэй усаар яаралтай зайлах хэрэгтэй ба нүдний дээд доод зовхио байнга анивчих. Энэхүү бодистой ажиллаж байхад контакт линзтэй ажиллахыг хориглоно. Арьс: Хэрэв арьсанд хүрэлцсэн тохиолдолд бохирдсон арьсыг савантай усаар угаах. Хэрэв тухайн бодис хувцсанд нэвчсэн бол яаралтай тайлж арьсны тус хэсгийг савантай усаар сайтар угаах. Эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. Амьсгал: хэрэв тухайн бодисоор их хэмжээгээр амьсгалсан бол хамгийн түрүүнд хордсон хүнийг цэвэр агаарт гаргах. Амьсгал нь зогссон буюу амьсгалж чадахгүй байгаа бол амаар хиймэл амьсгал хийх. Хордсон хүнийг дулаан, тайван орчинд байлгах. Яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. Залгих: Хэрэв тухайн химийн бодисыг залгисан бол яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. (NIOSH, 1997)

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Химийн бодисын тодорхойлолт

Химийн бодисын нэршил: МЕТАЛ УРАН БА ТҮҮНИЙ УСАНД УУСДАГГҮЙ НЭГДЛҮҮД

CAS #: 7440-61-1 UN №: 2979 Химийн бодисын томъѐо: U

Бусад нэршил:Метал уран, түүний усанд уусдаггүй нэгдлүүд

Физик шинж чанарууд

Гадаад байдал (Physical Description): Метал: Мөнгөлөг цагаан, давтагдах чанартай, уян зөөлөн, гялалзсан хатуу металл [тайлбар: Сул цацраг идэвхит чанартай]

Буцлах температур: 3812.7 С

Молекул жин (MW):238.0 Тэсрэх доод хязгаар:ТОГТООГДООГҮЙ

Шаталтын зэрэг (NFPA Fire Rating): ТОГТООГДООГҮЙ

Хөлдөх/хайлах температур (FRZ/MLT): Хайлах температур: 1147.2 С

Уурын даралт (VP): 0 мм.м.у.б

Тэсрэх дээд хязгаар:ТОГТООГДООГҮЙ

Эрүүл мэндийн нөлөөллийн зэрэг (NFPA Health Rating):ТОГТООГДООГҮЙ

Дөл авалцах температур (FP):ТОГТООГДООГҮЙ

Уурын нягт (VD):ТОГТООГДООГҮЙ

Урвалын идэвхийн зэрэг (NFPA Reactivity Rating):ТОГТООГДООГҮЙ

Нягт (Sp. GR):19.05 (метал)

Иончлолын потенциал: ТОГТООГДООГҮЙ

Онцлог шинж (NFPA Sp. Inst.):ТОГТООГДООГҮЙ

Хордуулах хязгаар (Exposure Limits)

OSHA NIOSH Холбогдох мэдээлэл

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - PEL-TWA ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - REL-TWA ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

AIHA Яаралтай тусламж үзүүлэх аргачлал - ERPG-1/ERPG-2/ERPG-3: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - PEL-TWA мг/м3: 0.25

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж) - REL-TWA мг/м3: 0.2

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - PEL-STEL ppm: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - REL-STEL ppm: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - PEL-STEL

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (15 минутын дундаж) - REL-STEL мг/м3: 0.6

www.zaluu.comwww.zaluu.com

мг/м3: ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - PEL-C ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - REL-C ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - PEL-C мг/м3:ТОГТООГДООГҮЙ

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ямар ч үед) - REL-C мг/м3:ТОГТООГДООГҮЙ

Хорт хавдар үүсгэгчийн ангилал: NIOSH-Ca, TLV-A1

Арьсанд үзүүлэх нөлөөлөл: No

Арьсанд үзүүлэх нөлөөлөл: No

Бусад тайлбар: ТОГТООГДООГҮЙ

Бусад тайлбар: ХОРТ ХАВДАР ҮҮСГЭГЧ (Ca)

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ ppm:ТОГТООГДООГҮЙ

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ мг/м3: 10

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ Бусад тайлбар: Ca

NIOSH Химийн аюулгүй байдлын лавлах толь (Current through June 2006)

Уран (уусдаг нэгдлүүд, U) CAS: 7440-61-1

Химийн бодисын томъѐо: ТОГТООГДООГҮЙ RTECS: ТОГТООГДООГҮЙ

Худалдааны болон бусад нэршил: Бусад нэршлүүд нь нэгдлүүдээсээ хамааран өөр өөр байна.

DOT ID & Guide: ТОГТООГДООГҮЙ

Хордуулах хязгаар (Exposure Limits)

NIOSH REL: Ca TWA 0.05 мг/м3 Appendix A-ийг үз. OSHA Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (ажлын 8 цаг эсвэл 7 хоногийн дундаж): 0.05 мг/м3

Амь нас, эрүүл мэндэд хортой нөлөөлөл үзүүлэх тунгийн хэмжээ: Ca [10 мг/м3 ( U)]

Нэгжийн шилжүүлэг: ТОГТООГДООГҮЙ

Гадаад байдал (Physical Description)

Өнгө үнэр харагдах байдал нь нэгдлүүдээсээ шалтгаалан өөр өөр байна. [Тайлбар: Сул цацраг идэвхит чанартай.]

Тухайн нэгдлүүдээсээ шалтгаалан шинж

Буцлах температур: ТОГТООГДООГҮЙ

Царцах температур: ТОГТООГДООГҮЙ

Уусах чанар: ТОГТООГДООГҮЙ

www.zaluu.comwww.zaluu.com

чанар нь өөр өөр байна.

Уурын даралт (VP): ТОГТООГДООГҮЙ

Иончлолын потенциал: ТОГТООГДООГҮЙ

Хийн харьцангуй нягт: ТОГТООГДООГҮЙ

SG: ТОГТООГДООГҮЙ

Дөл авалцах температур (FP): ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх дээд хязгаар: ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх доод хязгаар: ТОГТООГДООГҮЙ

Тэсрэх доод хязгаар (MEC): ТОГТООГДООГҮЙ

ТОГТООГДООГҮЙ (Шатамхай шингэнүүдийн ангилалыг үзэх)

Хамт хадгалж болохгүй бодисууд

Уранил нитрат: Шатамхай бодисууд Ураны гексафторид: Ус

Хэмжилт явуулах аргууд (Measurement Methods):

Тодорхой бус

Хувийн хамгаалалт ба урьдчилан сэргийлэх арга (Personal Protection & Sanitation):

Анхны тусламж (First Aid)

Арьс: Арьсанд хүрэлцэхээс сэргийлэх Нүд: Нүдэнд хүрэлцэхээс сэргийлэх Арьсыг угаах: Бохирдсон үед/Өдөр тутам Хувцас тайлах: Норсон буюу бохирдсон тохиолдолд Хувцас солих: Өдөр тутам Хангах: Нүд угаах цэг (UF6), Угаалтуур

Нүд: Яаралтай усаар зайлах Арьс: Яаралтай усаар угаах Амьсгалаар: Хиймэл амьсгал хийх Залгих: Яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх (Хийх дарааллыг харах)

NIOSH Хиймэл амьсгал хийх арга, аргачлал, амьсгалын багаж, аппаратууд

NIOSH : SCBAF:PD,PP/SAF:PD,PP:ASCBA Escape (Halides): GMFAGHiE/SCBAE Escape (Non-halides): HiEF/SCBAE (Код, тэмдэгүүдийн тайлбарыг үзэх)

Хордуулах замууд (Exposure Routes)

Амьсгалаар Залгих Нүд, арьсаар хүрэлцэх

Хордолтын үеийн шинж тэмдэг (Symptoms)

Нулимс гоожих, нүд улайх, амьсгал түргэсэх, ханиалгах, дотор муухайрах, бөөлжис цутгах, арьс шархлах, цусны улаан эс олшрох, шээс цусжих, шээс уурагжих, цусан дахь мочевиний хэмжээ ихсэх, Хорт хавдар үүсгэгч: цацраг идэвхт задралд ордог, α-цацраг ялгаруулдаг учир хорт хавдар үүсгэнэ. (Товчилсон үгсийн жагсаалтыг үзэх)

Хордлогод өртөх эд эрхтэн (Target Organs)

Амьсгалын систем, цус, элэг, бөөр, тунгалагийн систем, арьс, ясны чөмөг (Товчилсон үгсийн жагсаалтыг үзэх)

ОСЛЫН ҮЕД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ЛАВЛАХ (DOT Emergency Response Guidebook 2004)

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Лавлахын дугаар: 162 162 Цацраг идэвхит материал (Багаас дунд зэргийн цацраг идэвхитэй) ТОХИОЛДОХ АЮУЛ (POTENTIAL HAZARDS) ЭРҮҮЛ МЭНД (HEALTH) * Тээврийн ажилчид, аврагчид, эмнэлгийн ажилтнууд, олон нийтэд ослын үед цацраг идэвхит бодисын үзүүлэх аюул туйлын бага. Цацраг идэвхит бодисын аюулын хэмжээ нь цацраг идэвхит бодисын хадгалах хугацаанаас шалтгаалан ихэснэ. * Гэмтээгүй сав баглаатай материал нь ямар нэгэн аюулгүй. Гэмтсэн сав баглаатай материал нь их хэмжээний гадны шарлагад өртсөн болон тухайн материал алдагдсанаар гадна болон дотор шарлагуудад аль алинд нь өртсөн тохиолдолд аюултай. * Тухайн материалыг агуулсан агуулах дотор бага зэргийн аюул үзүүлж болно. Хэрэв материал нь их хэмжээгээр асгарсан болон сав баглаанаас нь гаргасан бол тухайн материалын аюул нь багаас дунд зэрэг болтлоо нэмэгдэнэ. Аюулын түвшин нь цацраг идэвхийн төрөл, хэмжээ болон материалын төрөл гадаргуу зэрэг зүйлүүдээс шууд хамаарна. * Дунд зэргийн ослын үед тухайн материал сав баглаанаас асгарч алдагдсан тохиолдолд хүмүүст үзүүлэх аюул нь бага хэмжээтэй. * Тухайн материалыг буруу савласанаас үүдсэн алдагдал, түүнээс болж бохирдсон зүйлс нь мэдэгдэхүйц байна. * Зарим төрлийн их хэмжээтэй цацраг идэвхит материал агуулсан ачаа нь ЦАЦРАГ ИДЭВХИТ бодисын хаяг шошгогүй байж болно. * Тухайн материалын мэдээлэх хуудас, ачааны тэмдэглэл зэрэг дагалдах мэдээлэл зайлшгүй байна. * Зарим төрлийн материалууд нь цацраг идэвхит аюулын тэмдэгээс гадна бусад хоѐрдогч аюулын тэмдэглэгээ байна. Ихэнхидээ тухайн хоѐрдогч аюул нь цацраг идэвхит аюулаас илүү хэмжээтэй байдаг ба аль аль аюулын хуудсуудыг дагаж мөрдөх шаардлагатай. * Зарим төрлийн цацраг идэвхит материалууд нь энгийн багажуудаар хэмжилт хийхэд илэрдэггүй. * Их хэмжээгээр гарсан галыг унтраахад үүсэн ус нь бага хэмжээний бохирдол үүсгэнэ. ГАЛЫН БА ТЭСРЭХ АЮУЛ (FIRE OR EXPLOSION) * Зарим төрлийн материалууд нь шатамхай боловч гал авалцахдаа удаан. * Уран, Тори зэрэг металлуудын зоргодос, үртэс нь агаарт гаргаснаар маш идэвхитэй шатна. (136-р зааврыг хар). * Нитратууд нь исэлдүүлэгч шинж чанартай ба шатамхай бодисуудыг хялбархан гал авалцуулна. ХҮН АМЫН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ ХАМГААЛАЛ (PUBLIC SAFETY) * Онцгой байдлын газрын 105 дугаарт залгаж мэдээлэх, Хаяг буюу шошгон дээр байгаа утасруу яаралтай ярьж зөвлөгөө авах * Анхны тусламж (First Aid), аврах ажиллагаа болон галын болон бусад аюулыг холдуулах нь цацраг идэвхийн түвшинг хэмжихээс өмнө хийгдэх ѐстой. * Цацрагийн аюулгүй байдлын асуудлаар мэргэжлийн дүгнэлт гаргах төрийн байгууллагад ослын талаар мэдээлэл өгч цаашид авах арга хэмжээ, хаах арга хэмжээний талаар заавар, зөвшөөрөл авах. * Химийн бодис асгарсан буюу бохирдсон газрын эргэн тойрон 25-50 метр газрыг

www.zaluu.comwww.zaluu.com

тусгаарлах. * Салхины урсгалын доор хадгалах * Гадны буюу зөвшөөрөлгүй хүнийг ойртохыг хориглох * Хордоогүй ажилтан ажиллагсад, тэдгээрийн хэрэгсэл багаж эд ангиудыг (бохирдсон байж болох) туснаарлаж, хөл хорио тогтоох. Цацрагийн хяналтын албанаас заавар зөвлөгөө иртэл хоргүйжүүлэлтийг хийхийг түр азнах. ХӨДӨЛМӨР ХАМГААЛЛЫН ХУВЦАС ХЭРЭГЛЭЛ (PROTECTIVE CLOTHING) * Амьсгалын аппарат болон гал унтраах хамгаалалтын хувцас хэрэглэл нь хангалттай хамгаалалтын хувцас. НҮҮЛГЭН ШИЛЖҮҮЛЭХ (EVACUATION) Их хэмжээгээр асгарсан тохиолдолд: * Салхины урсгалаас доош 100 метрээс дээш газарт нүүлгэн шилжүүлэх. Галын үед * Их хэмжээний тус материал томоохон галд өртсөн тохиолдолд эргэн тойрон 300 метр газрыг тусгаарлах, нүүлгэн шилжүүлэх. ОСЛЫН ҮЕД АВАХ АРГА ХЭМЖЭЭ (EMERGENCY RESPONSE) ГАЛ ГАРАХ * Цацраг идэвхит материал нь галын ямар нэгэн тусгай зааварчилгаа шаардлагагүй байж болно. * Сав, баглаа, баллоныг ямар нэгэн эрсдэл гаргахааргүй нөхцөлд, боломжтой бол холдуулах * Цацраг идэвхит материалын гэмтсэн баглаа боодолтой материалыг хөдөлгөхийг хориглоно. Зөвхөн ямар нэгэн гэмтэлгүй баглаа бодолтой материалыг галаас гаргах. Бага хэмжээтэй гал * Хуурай гал унтраагч, CO2, усаар манантуулах буюу бороошуулан шүрших, энгийн хөөс Томоохон хэмжээтэй гал * Усаар манантуулах, их хэмжээний усаар бороошуулан унтраах * Гал унтраахад үүссэн их хэмжэээтэй усыг далан байгуулж хаях АСГАРАХ БА АЛДАГДАХ (SPILL OR LEAK) * Асгарсан болон гэмтсэн баглаа боодолтой материалд хүрэхийг хориглоно. * Асгарсан шингэн бодисыг элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж шингээж авах. * Их хэмжээгээр асгарсан бодисыг далан байгуулан хаях * Асгарсан хуурай бодисыг хуванцар хулдаас эсвэл брезентээр хучиж тархалтыг зогсоох. АНХНЫ ТУСЛАМЖ (FIRST AID) * Хамгийн түрүүнд эмнэлгийн яаралтай тусламж үзүүлэх. * Хордсон хүний гэмтлийн төрөл хэмжээнээс шалтгаалсан тохиромжтой арга хэмжээ авах. * Хүнд гэмтсэн хүнийг яаралтай, хоошлуулалгүй эмнэлэгт хүргэх. * Хордсон хүн амьсгалахгүй тохиолдолд хиймэл амьсгаа хийх

www.zaluu.comwww.zaluu.com

* Хордсон хүн амьсгалахад хүндрэлтэй байгаа бол хүчилтөрөгчийн багаар амьсгалуулах * Тухайн бодистой хүрэлцсэн тохиолдолд арьснаас яаралтай салгах буюу арчих, арьс нүдийг усаар 20 минутын турш зайлах. * Гэмтсэн хүн тухайн асгарсан бодистой арьсаар хүрэлцсэн буюу бохирдсон тохиолдолд эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлнэ.

Ослын үед авах арга хэмжээний талаархи нэмэлт мэдээлэл (CAMEO Data)

Асгарсан үед авах арга хэмжээ: Тухайн орон нутгийн болон улсын цацрагийн хяналтын албанд яаралтай мэдэгдэх. Бүх төрлийн гал гаргаж болох дөл, оч гэх зэрэг эх үүсгүүрүүдийг холдуулах. Бодисыг хуурай нөхцөлд хадгалах. Асгарсан хуурай материалыг шүүрдэж авахыг хориглоно. Үлдэгдэл хуурай материалыг хуурай элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж бүрэн устгалд оруулах. (AAR, 1999)

Гал унтраах: Тухайн орон нутгийн болон улсын цацрагийн хяналтын албанд яаралтай мэдэгдэх.Ус хэрэглэн унтраахыг хориглоно. Графит, техникийн сода, хуурай нунтаг натрийн хлорид болон бусад тохирох хуурай бодисууд ашиглан унтраах. Гал унтарсаны дараа үлдэгдлийг хуурай элс, шороо зэрэг шатамхай бус материалаар хучиж бүрэн устгалд оруулах. ( AAR, 1999)

Урвалын идэвхи: АГААР, УС: Ураны цэвэр гулдмай, ялтас нь агаарт хялбархан исэлдэнэ. Агаарын солилцоо багатай орчинд хялбархан гал авалцан шатна. Энэ урвал чийгтэй орчинд маш хүчтэй явагдана. (Scott 1970). ХИМИ ШИНЖ ЧАНАР: Уран нь бага зэрэг халуун азотын оксидтой харилцан үйлчилж гал авалцана. Уран нь улайстал нь халаасан селени болон хүхэртэй (буцалж байгаа)хүчтэй харилцан үйлчилнэ. (Mellor 12:31-2. 1946-47). Бага хэмжээтэй уран оролцсон галыг дөрвөн хлорт нүүрстөрөгч ашиглан унтраах явцад тэсрэлт үүссэн. (Allison 1970). Азотын хүчил нь урантай харилцан үйлчилсэнээр маш хүчтэй тэсрэлт үүссэн. (Katz and Rabinowitch 1951). (REACTIVITY, 1999)

Анхны тусламж (First Aid): Нүд: Нүдэнд хүрэлцсэн тохиолдолд нүдээ их хэмжээтэй усаар яаралтай зайлах хэрэгтэй ба нүдний дээд доод зовхио байнга анивчих. Энэхүү бодистой ажиллаж байхад контакт линзтэй ажиллахыг хориглоно. Арьс: Хэрэв арьсанд хүрэлцсэн тохиолдолд бохирдсон арьсыг савантай усаар угаах. Хэрэв тухайн бодис хувцсанд нэвчсэн бол яаралтай тайлж арьсны тус хэсгийг савантай усаар сайтар угаах. Эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. Амьсгал: хэрэв тухайн бодисоор их хэмжээгээр амьсгалсан бол хамгийн түрүүнд хордсон хүнийг цэвэр агаарт гаргах. Амьсгал нь зогссон буюу амьсгалж чадахгүй байгаа бол амаар хиймэл амьсгал хийх. Хордсон хүнийг дулаан, тайван орчинд байлгах. Яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. Залгих: Хэрэв тухайн химийн бодисыг залгисан бол яаралтай эмнэлгийн тусламж үзүүлэх. (NIOSH, 1997)

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Дэлхийд уран үнэд орж байна

Монголчуудын өмнө уурхайгаа ашиглах өргөн боломж нээгдэж байна. Зэс, алт,

нүүрс, төмөр, цайр, нефть, уран гээд өвгөдийн өвлөсөн асар их эрдэнэс илрээд

зогсохгүй, үнэд орж эхэлж байна. Харамсалтай нь заяа муут усанд шатна гэдэг шиг

энэ бүхний өмнө бид ядуурал яриад сууж байна. Үүний гэрч нь уул уурхайн салбар

дахь ураны олборлолтын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниудын

байдал. Одоогоор манай улсад тогтоогдсон баталгаатай нөөц нь 10 мянган тонн.

Дэлхийн зах зээлд ураны үнэ тогтвортой бөгөөд цаашид өсөх хандлагатай байна.

Ураны шар нунтаг нэг кг нь 160-180 ам.доллар. Дээр нь дэлхийн өндөр хөгжилтэй

орнууд ойрын үед 200 гаруй атомын цахилгаан станц барихаар төлөвлөжээ.

Дэлхийн ураны хэрэгцээ 2009 онд 80-иад мянган тонн байсан ба үүний дөнгөж 70

гаруй хувийг олборлолтоор хангажээ. Үлдсэнийг нь хүйтэн дайны үед

хуримтлагдсан цөмийн нөөцөөс хангасан гэнэ. Удахгүй энэ нөөц дуусахад ураны

үнэ багаар тооцоход 20 хувиар нэмэгдэнэ. Хүн төрөлхтний өмнө тулгарч буй хоѐр

том асуудал нь цэвэр ус, эрчим хүчний хэрэглээ. Дэлхийн ураны зах зээлд

Казахстан 14, Канад 10, Австрали найм, Намиб дөрөв, ОХУ 3.2, Нигер 3.2,

Узбекстан 2.4, АНУ 1.4 мянган тонн уран нийлүүлж байна. Үүнээс нийт ураны зах

зээлийн 63 хувийг Казахстан, Канад, Австрали улс үйдвэрлэж байна. Харин

олборлолтоороо Areva 8.6 мянган тонн буюу дэлхийн зах зээлийн 17 хувийг

дангаараа хангаж, удаад нь Other 5.3, Cameco 8, Rio Tinto 7.9, Каза-томпром 7.4,

ARMZ 4.6, BHP Billiton гурван мянган тонныг үйлдвэрлэж байна. Дэлхийн арваад

томоохон компани ураны зах зээлийн 50 хувийг хангаж буй. Манайд үйл ажиллагаа

явуулж байгаа Areva компанийнхны үзэж буйгаар бол үйл ажиллагаанд нь ямар

нэгэн саад учрахгүй бол 2013-2015 онд Монголд шар нунтаг үйлдвэрлээд эхлэх

боломжтой. Мөн манай Цөмийн энергийн хууль олон шүүмжлэлтэй тулгарч байгаа

тухай зарим хуульчид ярьдаг. Түүнчлэн ой, усны ойролцоо ашигт малтмал

олборлохыг хориглосон хууль хэрхэн хэрэгжих нь тодорхойгүй байгаа нь ч уул

уурхайн компаниудад түвэг учруулж байгаа аж.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Уран үнэд орсон шалтгаан нь өнөөдөр цөмийн технологи сайжирч аюулгүй байдал

сайжирснаас гадна байгаль экологид хөнөөлгүй хамгийн хямд эрчим хүчний эх

үүсвэрт тооцогдох болсонтой холбоотой аж. Дээр нь ураны нөөц дэлхийн цөөн

тооны оронд төвлөрсөн бөгөөд хэрэв хайгуулаа бүрэн бодитоор тооцож чадвал

манай улс ч тэдний тоонд нэгдэх боломжтой. Хятад улс ойрын хугацаанд ихээхэн

хэмжээний эрчим хүчний хомсдолд орох талаар шинжээчид мэдэгдэж байна.

Дэлхийн эрчим хүчний хамгийн том зах зээлд тооцогдож байгаа Хятад улс, удахгүй

түүнээс том зах зээл үүсгэх Энэтхэг улс олон тооны цөмийн реактор барих

төлөвлөгөө хэрэгжүүлнэ. Дээр нь цөмийн хэрэглээ, боловсруулалттай Америк,

Япон, Франц зэрэг улс ураны хэрэглээгээ нэмэгдүүлнэ. Энэ бүхэн нь ураны үнэ

өсөхөөс гадна зах зээл бэлэн байгааг батална. Хэрэв манай улс жилд мянган тонн

уран гаргаж чадвал багаар бодоход 180 тэрбум ам.доллар олох боломж бүрдэнэ.

Гэхдээ зүгээр хараад суух биш, уран олборлох орчноо цэвэршүүлчихвэл шүү дээ.

www.zaluu.comwww.zaluu.com

Дүгнэлт

Та бүхэнд УРАН-ы талаарх товчхон жаахан мэдээлэлийг хүргэлээ. Эндээс бид

УРАН гэдэг нь зөвхөн бидний нөгөөх хэвшмэл болсон ойлголт , ховор, хор хөнөөл

нь гамшгийн түвшинд хүргэх аюултай, онц чухал “стратегийн” түүхий эд гэсэн

ойлголт давамгайлдаг. Гэтэл үнэндээ уран бол байгаль дээр өргөн тархалттай

металл , цацраг идэвхт элемент бөгөөд байгальд баяжигдсан байдлаар цөөн тооны

газарт орд үүсгэн тохиолддог. Энэ нь газрын гүний устай холбоотой, мөн газрын гадаргууд

сэвсгэр хурдаст гадаргуугийн устай холбоотой алтнаас 400 дахин, мөнгөнөөс 20 дахин

их тархалттай, далай тэнгис, рашаан булаг, газрын доорх ус, нүүрс болон зарим

чулуулагт тодорхой хэмжээгээр агуулагдаж байдаг. Байгаль дээрх уран гурван

изотопоос бүрдэх бөгөөд 99.27 хувийг U-238 изотоп, 0.72 хувийг U-235, 0.0058

хувийг U-234 изотоп тус тус эзэлдэг гэх мэт мэдээллийг үзүүлсэн , мөн зөв

ашиглавал улс орны эдийн засагт туссан бүтээгдхүүн юм.

Дэлхийн УРАН-ы салбарт анхны алхамаа хийхээр тэмүүлж буй Монголчуудын

ураны олборлолт , үйлдвэрлэлтс зэргийг энд өгүүлсэн ба тун удахгүй цөмийн

цахилгаан станцтай болж “ тэтгэвэртээ гарсан ” ТЭЦ-3 , ТЭЦ-4 – г амрааж тэднийг

орлох станцийг 2015 онд барьж эхлүүлэх зэрэг юм.

Түүнчлэн энэ бие даалтыг хийснээр өөрөө ч мэддэггүй байсан УРАН – аа мэдэж

авлаа.

www.zaluu.comwww.zaluu.com