02 s2 overview of ias

Á¯ËÝÃ II - ÍÁÁÎÓÑ-ûí òàíèëöóóëãà

Á¯ËÝÃ II. ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ À. ¯ÍÄÑÝÍ ÎÉËÃÎËÒÓÓÄ Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí çºâëºë (ÍÁÁÎÓÑÇ) ñòàíäàðò áîëîâñðóóëäàã: 2000 îíä á¿òöèéí ººð÷ëºëò õèéãäýõýýñ ºìíº ÍÁÁÎÓÑ áîëîâñðóóëàõ á¿òýö íü ÍÁÁÎÓÑÕîðîî (IASC) áàéñàí þì. ÍÁÁÎÓÑÕ 1973 îíîîñ 2000 îí õ¿ðòýë ÍÁÁÎÓÑ áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ áàéëàà. 2000 îíä ÍÁÁÎÓÑÕ äàõèí çîõèîí áàéãóóëàãäñàíààð ÍÁÁÎÓÑÕ-íû ñàí (ÍÁÁÎÓÑÕÑ) áèé áîëñîí. Ýíý ñàíã èòãýìæëýãäýã÷èä óäèðääàã áºãººä àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. ¯¿ðýã íü ÍÁÁÎÓÑÇ-èéã äýìæèí, ¿éë àæèëëàãààã íü ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ÿâäàë. ÍÁÁÎÓÑÇ íü Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðò (ÑÒÎÓÑ) ãýæ íýðëýãäýõ áîëñîí ñòàíäàðò áîëîâñðóóëæ, áàòëàõ ¿¿ðýãòýé. ÍÁÁÎÓÑÕÑ áà ÍÁÁÎÓÑÇ-èéí çîðèëãî:

• Îëîí íèéòèéí ýðõ àøãèéí òóñûí òóëä ÍÁÁ-èéí íýã áàãö ñòàíäàðò á¿ðä¿¿ëæ, õýâë¿¿ëýõ, óëìààð ò¿¿íèéã äýëõèé äàõèíàà õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõ ¿éë ÿâöûã äýìæèí ñàéøààõ.

• Ýäãýýð ñòàíäàðòûã ÿãøòàë ìºðäºõ ÿâäëûã äýìæèõ. • ¯íäýñíèé ÍÁÁ-èéí ñòàíäàðòûã ÍÁÁÎÓÑ-ä îéðòóóëàí íèéö¿¿ëýõ.

Ñàíõ¿¿æèëò: ÍÁÁÎÓÑÕÑ-ã ÍÁÁ-èéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, êîìïàíè, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãà, ÍÁÁ-èéí ôèðì, áóñàä áàéãóóëëàãûí ¿ç¿¿ëäýã ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, ò¿¿í÷ëýí ÍÁÁÎÓÑ áîëîí áóñàä õýâëýëèéí áîðëóóëàëòûí àøãààñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëäýã. ÕÎËÁÎÎ ÁÀÐÈÕ ÕÀßÃ: Àæëûí ãàçàð áà øóóäàíãèéí õàÿã: International Accounting Standards Board 30 Cannon Street London EC4M 6XH United Kingdom Phone: +44 20 7246 6410 Website: www.iasb.org.uk Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ººð íýã ÷óõàë áàéãóóëëàãà áîë Íÿãòëàí áîäîã÷äûí îëîí óëñûí õîëáîî þì (ÍÁÎÓÕ). ÍÁÎÓÕ áîë àóäèò, áèçíåñ, ¿éëäâýð, óëñûí ñåêòîð, áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàäàã íÿãòëàí áîäîã÷, ò¿¿í÷ëýí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãàòàé òîãòìîë õîëáîîòîé àæèëëàäàã çàðèì ìýðãýøñýí á¿ëãèéíõíèéã òºëººëñºí ¿íäýñíèé ÍÁÁ-èéí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûã íýãòãýñýí áàéãóóëëàãà þì. Îäîîãîîð ýíý õîëáîîíä 113 îðíû 155 ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãà, òýäãýýðò ãèø¿¿í÷ëýë á¿õèé 2 ñàÿ ãàðóé íÿãòëàí áîäîã÷ ãèø¿¿íýýð á¿ðòãýãäýýä áàéíà. Ìîíãîë óëñ îäîîãîîð òóñ áàéãóóëëàãàä ãèø¿¿íýýð ýëñýõ ºðãºäëºº ºãººä áàéãàà áèëýý. ÍÁÎÓÕ-íû ýðõýì çîðèëãî áîë ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûã õºãæ¿¿ëýõ, îëîí íèéòèéí àøèã ñîíèðõîëä íèéöñýí ºíäºð ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð ººðèéí áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí ñòàíäàðòûã äýëõèé äàõèíä íýãäìýë ìºðä¿¿ëýõ ÿâäàë þì. ÍÁÎÓÕ íü 6 ãîë ÷èãëýëýýð óäèðäàìæ ãàðãàäàã:

4


• Àóäèò: ÍÁÎÓÕ-îîñ ÀÎÓÑ, òàéëáàð, õýëýëöýõ áàðèìòûã ãàðãàäàã. • Áîëîâñðîë: ÍÁÎÓÕ-îîñ íÿãòëàí áîäîã÷äîä çîðèóëñàí Áîëîâñðîëûí îëîí óëñûí

ñòàíäàðò, óäèðäàìæ ãàðãàäàã. • ¨ñ ç¿é: ÍÁÎÓÕ-îîñ ãàðãàñàí Ìýðãýæëèéí íÿãòëàí áîäîã÷äûí äàãàæ ìºðäºõ ¸ñ

ç¿éí ä¿ðýì íü äýëõèé äàõèíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí çàãâàð áîëíî. • Ñàíõ¿¿ãèéí áà óäèðäëàãûí ÍÁÁ: ÍÁÎÓÕ-îîñ Ìåíåæìåíòèéí ÍÁÁ-èéí îëîí

óëñûí ïðàêòèê òàéëáàð, ñóäàëãàà áîëîí áóñàä ìàòåðèàëûã õýâëýí ãàðãàäàã. • Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè: Ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí òºñëèéã õÿíàæ ¿çýõýä

óäèðäëàãà, íÿãòëàí áîäîã÷äîä òóñëàõ ¿¿äíýýñ óäèðäàìæ ãàðãàäàã. • Óëñûí ñåêòîðûí ÍÁÁ: ÍÁÎÓÕ-îîñ óëñûí ñåêòîðûí ÍÁÁ-èéí îëîí óëñûí

ñòàíäàðò (ÓÑÍÁÁÎÓÑ), óäèðäàìæ, ñóäàëãààíû ìàòåðèàë ãàðãàäàã. ÍÁÎÓÕ-íû àíãëè õýë äýýðõ òºðºë á¿ðèéí õýâëýë¿¿äèéã óã õîëáîîíû âýáñàéòààñ ¿íý òºëáºðã¿é àâ÷ àøèãëàæ áîëíî: www.ifac.org. ÑÀÍÕ¯¯ÆÈËÒ: ÍÁÎÓÕ-íû ñàíõ¿¿æèëò þóíû ºìíº ãèø¿¿í îðíóóäûí òàòâàðààñ á¿ðääýã. ÕÎËÁÎÎ ÁÀÐÈÕ ÕÀßÃ: Åðºíõèé ìàãàäëàõ ç¿éë ãàðâàë: Ìaria Hermann

IFAC 535 Fifth Avenue, 26th Floor

New York, NY 10017 USA Phone: 1-212-286-9344 Ext.112 Fax: 1-212-286-9570 E-mail: [email protected]

Õýâëýë, çîõèîã÷èéí ýðõòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéã:

Damarys Gil Phone: 1-212-286-9344 Ext.103

E-mail:[email protected]

5

http://www.ifac.org/

mailto:[email protected]


ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÑÒÀÍÄÀÐÒ ÑÒÎÓÑ-ûí ºìíºõ ¿ã Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ, òîëèëóóëàõ öàð õ¿ðýý ÍÁÁÎÓÑ 1 Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãà ÍÁÁÎÓÑ 2 Áàðàà ìàòåðèàë ÍÁÁÎÓÑ 7 Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí ÍÁÁÎÓÑ 8 Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã, àëäàãäàë, ñóóðü àëäàà áà ÍÁÁ-èéí áîäëîãûí

ººð÷ëºëò ÍÁÁÎÓÑ 10 Áàëàíñûí äàðààõü ¿éë ÿâäàë áà áîëçîøã¿é ç¿éë ÍÁÁÎÓÑ 11 Áàðèëãûí ãýðýý ÍÁÁÎÓÑ 12 Îðëîãûí àëáàí òàòâàð ÍÁÁÎÓÑ 14 Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéã ñåãìåíòýýð òàéëàãíàõ íü ÍÁÁÎÓÑ 15 ¯íèéí ººð÷ëºëòèéí íºëººã òóñãàñàí ìýäýýëýë ÍÁÁÎÓÑ 16 ¯íäñýí õºðºíãº (ºì÷, áàðèëãà, òîíîã òºõººðºìæ) ÍÁÁÎÓÑ 17 Ò¿ðýýñèéí á¿ðòãýë ÍÁÁÎÓÑ 18 Îðëîãî ÍÁÁÎÓÑ 19 Àæèëëàãñäûí òýòãýâýð, òýòãýìæ ÍÁÁÎÓÑ 20 ÇÃ-ûí áóöàëòã¿é òóñëàìæèéí á¿ðòãýë, ÇÃ-ûí òóñëàìæèéí

òîäðóóëãà ÍÁÁÎÓÑ 21 Ãàäààä âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí íºëºº ÍÁÁÎÓÑ 22 Áèçíåñèéí íýãäýë ÍÁÁÎÓÑ 23 Çýýëëýãèéí çàðäàë ÍÁÁÎÓÑ 24 Õîëáîîòîé òàëóóäûí òîäðóóëãà ÍÁÁÎÓÑ 25 Õºðºíãº îðóóëàëòûí ÍÁÁ ÍÁÁÎÓÑ 26 Òýòãýâýð òýòãýìæèéí òºëºâëºãººã á¿ðòãýæ, òàéëàãíàõ íü ÍÁÁÎÓÑ 27 Ñàíõ¿¿ãèéí íýãäñýí òàéëàí áà îõèí êîìïàíè äàõü õºðºíãº îðóóëàëòûí

á¿ðòãýë ÍÁÁÎÓÑ 28 Õîëáîîòîé òàëóóäàä îðóóëñàí õºðºíãº îðóóëàëòûí á¿ðòãýë ÍÁÁÎÓÑ 29 Õàíøíû õýò óíàëòòàé ýäèéí çàñàã äàõü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë ÍÁÁÎÓÑ 30 Áàíê, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàãíàëûí íýìýëò òîäðóóëãà ÍÁÁÎÓÑ 31 Õàìòàðñàí ¿éëäâýðèéí õóâü îðîëöîîíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë ÍÁÁÎÓÑ 32 Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð: Íýìýëò òîäðóóëãà áà òîëèëóóëãà ÍÁÁÎÓÑ 33 Íýãæ õóâüöààíû íîãäîë àøèã ÍÁÁÎÓÑ 34 Çàâñàð õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàë (1999-1-1-ýýñ ìºðäñºí) ÍÁÁÎÓÑ 35 Çîãñîîñîí ¿éë àæèëëàãàà ÍÁÁÎÓÑ 36 Õºðºíãèéí áóóðàëò (ìóóäàëò) ÍÁÁÎÓÑ 37 Íººö, Áîëçîøã¿é ºð òºëáºð áà áîëçîøã¿é õºðºíãº ÍÁÁÎÓÑ 38 Áèåò áóñ õºðºíãº ÍÁÁÎÓÑ 39 Ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãë¿¿ð: Õ¿ëýýí çºâøººðºëò áà õýìæèëò ÍÁÁÎÓÑ 40 Õºðºíãº îðóóëàëòààðõ ºì÷ ÍÁÁÎÓÑ 41 Õºäºº àæ àõóéí á¿ðòãýë

Ñòàíäàðòûí ìºí ÷àíàðûã èë¿¿ ¿íýí çºâººð èëýðõèéëýõèéí òóëä ÍÁÁÎÓÑÇ-ººñ áàòëàí ãàðãàñàí ÍÁÁÎÓÑ-ûã ÑÒÎÓÑ ãýæ íýðëýõýýð áîëæ áàéíà (2000 îíîîñ õîéø). Ãýõäýý äýýð äóðäñàí ñòàíäàðòóóäûã ÍÁÁÎÓÑ ãýñýí õóó÷èí íýðýýð íü ¿ðãýëæë¿¿ëýí íýðëýõ áîëíî.

6


ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ ÁÝËÒÃÝÆ, ÒÎËÈËÓÓËÀÕ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýæ òîëèëóóëàõ ¿çýë áàðèìòëàëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õýðõýí áýëòãýæ, õýðýãëýã÷äýä òîëèëóóëàõ ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ êîíöåïö áóþó ¿çýë ñàíààã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ýíý áîë ÿã ñòàíäàðò áèø, õàðèí ÍÁÁÎÓÑÇ, ¿íäýñíèé ÍÁÁ-èéí ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàã÷ áàéãóóëëàãà, òàéëàí áýëòãýã÷, àóäèòîð, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëñàí óäèðäàìæ áîëæ àøèãëàãääàã þì. Ýíý öàð õ¿ðýý äàðààõü ç¿éëñèéã òóñãàñàí: ♦ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî; ♦ ÍÁÁ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çàð÷èì; ♦ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéí òîäîðõîéëîëò, õ¿ëýýí çºâøººðºëò,

õýìæèëò. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí íýã õýñýã áºãººä óã òàéëàíòàé õàìò óíøèãäàõ òýìäýãëýë, õóâààðü, òîäðóóëãûã ìºí áàãòààñàí áàéíà. Ýíý öàð õ¿ðýýã áèçíåñèéí á¿õ áàéãóóëëàãà (óëñûí áîëîí õóâèéí ñåêòîð) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýí ãàðãàõ ¿åäýý äàãàæ ìºðäºíº. Óã öàð õ¿ðýýíä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ, òîëèëóóëàõ ýí òýðã¿¿íèé õàðèóöëàãûã òóõàéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà õ¿ëýýíý ãýäãèéã çîðèóä àíõààðóóëñàí áàéäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî áîë áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ã¿éöýòãýë, ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàëààðõ ìýäýýëëýýð ÿíç á¿ðèéí õýðýãëýã÷äèéã õàíãàæ, òýäýíä ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä íü òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷èä óã ìýäýýëýëä õîëáîãäîëòîé òîäîðõîé çàðèì øèíæ ÷àíàð, õÿçãààðëàëòûí òàëààð ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü:

• Àæèë ã¿éëãýýã ñàíõ¿¿ãèéí òîîãîîð èëýðõèéëýõ—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ìýäýýëýë íü õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðààñ ¿ë õàìààðàí èõýâ÷ëýí ìºíãºíèé íýãæýýð èëýðõèéëýãäñýí áàéäàã.

• Òîîöîîëîë, øèéäëèéã òóñãàõ—ÍÁÁ-èéí ìýäýýëýë áîë ÿã æèíõýíý ìýäýýëýë áèø þì. Ýíý íü ìýðãýæëèéí øèéäýë äýýð ¿íäýñëýäýã.

• Ìºí ÷àíàðûí õóâüä ò¿¿õýí ¿éë ÿâöûã òóñãàñàí áàéäàã—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ºíººãèéí áîëîí èðýýä¿éí òºëºâ áàéäëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã àãóóëàõààñ èë¿¿ ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýã òóñãàñàí áàéäàã.

• Çîðèëãûí õóâüä åðºíõèé áàéäàã—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ÿíç á¿ðèéí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí áýëòãýãäñýí áàéäàã òóë òºðºëæñºí áóþó îíöãîé çîðèëãîä øààðäàãäàõ ã¿íçãèé ìýäýýëýë àãóóëäàãã¿é.

• Çàðäàë ãàðãàäàã —Çàðäëûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí áýëòãýë, àøèãëàëòàä áàãòààäàã. Òýäãýýð òàéëàíã áýëòãýæ, àøèãëàæ áàéãààã çºâòãºõèéí òóëä ºãººæ íü çàðäëààñ èë¿¿ ãàðñàí áàéõ ¸ñòîé. Á¿õ çàðäàë áîëîí ºãººæèéã øóóä òîîöîõ àðãàã¿é áàéäàã.

¯íäñýí òºñººëºë: Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü äàðààõü òààìàãëàë áóþó çàð÷èì äýýð äýýð ¿íäýñëýãääýã:

7


• Àêêðóýë ñóóðü(Acrual basis) – ÍÁÁ-èéí àêðþëü ñóóðèéã àøèãëàíà. Àæèë ã¿éëãýýã ãàðñàí ¿åä íü õ¿ëýýí çºâøººð÷, õîëáîãäîõ õóãàöààíä íü á¿ðòãýäýã.

• Òàñðàëòã¿é çàð÷èì(Going concern) – ÍÁÁ-èéí çîðèëãîîð áàéãóóëëàãà áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààãàà òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæë¿¿ëíý ãýæ òààìàãëàõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë îéðûí èðýýä¿éä òàòàí áóóãäàõã¿é ãýñýí ¿ã. Ýíý òºñººëºë íü ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýëä õýðýãëýæ áàéãàà àíãèëàë, õýìæèëòèéí øàëòãààíûã áèé áîëãîäîã. (æèøýýëáýë, õºðºíãº ºðòºëáºðèéã óðò áà áîãèíî õóãàöààãààð àíãèëàõ, õºðºíãèéã ò¿¿õýí ºðòãººð íü á¿ðòãýõ ãýõ ìýò)

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä èë¿¿ àøèãòàé áîëãîõûí òóëä öàð õ¿ðýýíä õýä õýäýí ÷àíàðûí øèíæ òºëºâèéã òîäîðõîéëæ ºãñºí:

• Îéëãîìæòîé áàéäàë(Understandability) — Õàðèöàíãóé ìýäýýëýë ñàéòàé õýðýãëýã÷äýä îéëãîìæòîé áàéõóéöààð ìýäýýëëèéã òàíèëöóóëàõ ¸ñòîé.

• Òîõèðîìæòîé áóþó õàìààòàé áàéõ(Relevance)—Õàìààòàé áàéõ ãýäýã íü ºíãºðñºí, îäîî áà èðýýä¿éí ¿éë ÿâäàëä ¿íýëãýý ºãºõ, óðüä íü ºãñºí ¿íýëãýý, õèéñýí òîîöîîëëîî áàòàòãàõ ýñâýë çàñàõàä íü òóñëàõ çàìààð ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷èéí øèéäâýð ãàðãàëòàëòàíä íºëººëæ ÷àäàæ áàéãàà ÷àíàð þì. o Ìàòåðèàëëàã áàéõ (Materiality) ãýäýã íü õàìààòàé áàéõ øèíæèéí íýã

á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. ÍÁÁÎÓÑ íü çºâõºí ìàòåðèàëëûã ç¿éëèéí õóâüä õýðýãëýãääýã. Ìàòåðèàëëàã áàéäëûã àâ÷ ¿çñýí òóñäàà ñòàíäàðò áàéäã¿é. Îðõèãäñîí áîëîí áóðóó òàéëàãíàãäñàí ìýäýýëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ¿íäýñëýí ãàðãàñàí ýäèéí çàñèéí øèéäâýðò íºëººëæ áàéâàë òóõàéí ìýäýýëëèéã ìàòåðèàëëàã ãýæ ¿çíý. Ìàòåðèàëëàã áàéäàë íü çºâõºí òóõàéí ç¿éëèéí õýìæýý áóñ ò¿¿íèé ìºí ÷àíàðààñ õàìààðäàã.

o Öàã õóãàöààíäàà áàéõ (Timeliness) ãýäýã íü òîõèðîìæòîé, õàìààòàé áàéõ øèíæèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì. Õýðýâ ìýäýýëýë õýðýãëýã÷äýä öàã õóãàöààíäàà î÷èæ áàéâàë àøèãòàé áàéæ ÷àäíà. Ýíý íü á¿õ àñóóäëûã ìýäýõýýñ ºìíº ìýäýýëëèéã òàéëàãíàæ áîëíî ãýñýí ñàíààã èëòãýæ áîëîõ þì. Ìýäýýëýë öàã õóãàöààíäàà áàéõ ÷àíàðûã íàéäâàðòàé áàéõ øèíæ ÷àíàðòàé òýíöâýðæ¿¿ëæ õýðýãëýõ ¸ñòîé.

• Íàéäâàðòàé áàéõ(Reliability)-Íàéäâàðòàé áàéõûí òóëä ìýäýýëýë äàðààõü ÷àíàðûã àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé: o Õÿíàãäñàí áóþó øàëãàãäñàí áàéõ(Verifiability)—Ìýäýýëýë íü ¿íäñýí

íîòîëãîîíä òóëãóóðëàñàí áàéõ ¸ñòîé. o Òºâ ãîë÷ ÷àíàðòàé áàéõ(Neutrality)—Ìýäýýëýë íü àëèâàà òóéëøèðëààñ

àíãèä áàéõ ¸ñòîé. Ìýäýýëýë íü óðüä÷èëæ ÿìàðâàà òîäîðõîéëñîí ¿ð ä¿í ýñâýë ¿çýë ñàíàà ðóó òóéëøðàí õàíäñàí áàéõ ¸ñã¿é0

o Òîëèëóóëãûí øóäàðãà áàéäàë(Representational faithfulness)—Ìýäýýëýë íü àæèë ã¿éëãýý, ýäèéí çàñãèéí ¿éë ÿâäëûã ¿íýí øóäàðãààð èëýðõèéëñýí áàéõ ¸ñòîé. Àæèë ã¿éëãýýã ¿íýí øóäàðãààð èëýðõèéëýõèéí òóëä çºâõºí òýäãýýðèéí

õóóëüä çààñàí õýëáýðèéã áóñ ìºí áîäèò øèíæèéã íü òîîöîæ ¿çýõ õýðýãòýé. Ìºí ÷àíàðûã õýëáýðýýñ èë¿¿ä ¿çíý (Substance over form) ãýñýí çàð÷èì áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí ÷óõàë ãîë çàð÷èì þì.

o Òîîöîîëîë àøèãëàäàã ìºí òîäîðõîé áóñ áàéäàë îðøäîã íü íàéäâàðòàé áàéõ øèíæèä íºëººëäºã. Èéì òîäîðõîé áóñ áàéäëûí çàðèì õýñãèéã íýìýëò òîäðóóëãà õèéõ çàìààð, ìºí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõäýý Õÿíàìãàé áàéõ (Prudence) çàð÷ìûã ìºðäñºíººð çîõèöóóëäàã. Õÿíàìãàé áàéõ ãýäýã íü õºðºíãº áóþó îðëîãûã èë¿¿ òàéëàãíàõã¿é, ºð òºëáºð áà çàðäëûã äóòóó òàéëàãíàõã¿é áàéõûí òóëä øèéäýë ã¿éöýòãýõ ¿åäýý àíõààðàë áîëãîîìæòîé áàéõûã õýëíý. ¯¿íèéã Êîíñåðâàòèçìûí çàð÷èì (Conservatism) ÷ ãýæ íýðëýäýã.

8


o Èæ á¿ðýí áàéäàë(Completeness)—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí äàõü ìýäýýëýë íàéäâàðòàé áàéõûí òóëä ìàòåðèàëëàã áàéäàë, çàðäëûí õ¿ðýýíäýý èæ á¿ðýí áàéõ ¸ñòîé.

• Çýðýãö¿¿ëýãäýõ ÷àäâàð(Comparability)—Àëèâàà ìýäýýëëèéã òîäîðõîé õóãàöààíû äîòîð àäèë òºñòýé áóñàä ìýäýýëýëòýé çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö áàéäëààð òîëèëóóëàõ ¸ñòîé. Ò¿¿í÷ëýí ìýäýýëëèéã áóñàä àæ àõóéí íýãæèéí ìýäýýëýëòýé çýðýãö¿¿ëýãäýõ áîëîìæòîé áàéõààð áýëòãýõ ¸ñòîé. Òóóøòàé áàéõ çàð÷èì áîë çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö áàéäëûí ÷óõàë ýëåìåíò ìºí. o Òóóøòàé áàéõ(Consistency)—Íýã òàéëàíò ¿åýñ íºãºº òàéëàíò ¿åä

ìýäýýëëèéã íýã èæèë àðãààð òîëèëóóëàõ ¸ñòîé. ªºðººð õýëáýë õýìæèõ, òàéëàãíàõàä íýã ë àðãûã àøèãëàõ ¸ñòîé. Õýðýâ ýäãýýð àðãàà ººð÷èëñºí áîë òýð òóõàé íýìæ òîäðóóëàõ ¸ñòîé.

Îéëãîìæòîé, õàìààòàé, íàéäâàðòàé, çýðýãö¿¿ëýãäýõ¿éö ìýäýýëëýýð õàíãàõûí òóëä íÿãòëàí áîäîã÷ äýýð äóðäñàí ¿íäñýí òºñºººëëººñ (àêêðóýë ñóóðü áà òàñðàëòã¿é çàð÷èì)-ààñ ãàäíà õýä õýäýí íýìýëò òºñººëëèéã õýðýãëýõ õýðýãòýé. Ýäãýýð òºñººëëèéã äàðààõü ç¿éëèéã àãóóëñàí ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëýýñ õàðæ áîëíî:

• Àæ àõóéí íýãæ áèå äààñàí áàéõ(Separate entity)—Àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà íü òîäîðõîé íýã àæ àõóéí íýãæòýé õîëáîîòîé ãàðäàã. Ýíý íü áèçíåñ, áèçíåñèéí ñåãìåíò ýñâýë íýãäñýí á¿ëýã áàéæ áîëîõ þì. Èéìýýñ áèçíåñèéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã ò¿¿íèé ýçäýýñ ýñâýë áóñàä áèçíåñèéí íýãæýýñ àíõààðàëòàéãààð çààãëàí ¿çýõ õýðýãòýé. (Æè÷: áàéãóóëëàãûí íýð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õàìãèéí äýýä õýñýãò áè÷èãäýõ ¸ñòîé.)

• Õýìæèõ íýãæ(Unit of measure)—ÍÁÁ-ä ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéã ¿íäýñíèé ìºíãºí íýãæýýð èëýðõèéëýõ ¸ñòîé (Ìîíãîë óëñàä ýíý íü òºãðºã áàéíà.)

• Öàã õóãàöàà(Time period) — Áàéãóóëëàãûí àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãàà íü ò¿¿íèé îðøèí òîãòíîõ õóãàöààíààñ áîãèíî áàéõ õóãàöààíû òóðøèä òàéëàãíàãäàæ áîëîõ þì. Ïðàêòèêò òàéëàãíàõ õóãàöàà ººð ººð áàéæ áîëîõ ÷ õàìãèéí íèéòëýã õóãàöàà áîë íýã æèë, ÿëàíãóÿà êàëåíäàðèéí íýã æèëèéí õóãàöàà áàéäàã. Òàéëàãíàæ áàéãàà õóãàöààã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí äýýä õýñýãò áè÷äýã.

¯éë àæèëëàãààíû õóãàöààíä íÿãòëàí áîäîã÷ õºðºíãº áà ºð òºëáºð, îðëîãî áà çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ, òàéëàãíàõòàé õîëáîîòîé òîäîðõîé çàð÷ìûã áàðèìòëàõ ¸ñòîé. Õýðýãæèëòèéí 4 ¿íäñýí çàð÷èì áàéäàã::

♦ ªðòãèéí çàð÷èì(Cost principle)—Õóäàëäàí àâàõ ¿å (ò¿¿õýí ºðòºã)-èéí ºðòºã (ºãñºí ìºíãºòýé àäèëòãàõ ç¿éë) íü óã ç¿éëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ýõëýí á¿ðòãýõ òîõèðîìæòîé ñóóðü áîëäîã. ªðòãèéí çàð÷èì íü áèçíåñèéí õîëáîãäîëã¿é òàëûí àæèë ã¿éëãýýã èëýðõèéëíý.

♦ Îðëîãûí çàð÷èì (Îðëîãûí õýìæèëòèéã îðóóëíà) (Revenue principle) —Îðëîãûí õóãàöàà áîëîí ä¿íã íü òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé áîë îðëîãûã îëñîí ¿åä íü õ¿ëýýí çºâøººð÷ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä á¿ðòãýíý. Ýçýìøëèéã øèëæ¿¿ëñýí, ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëñýí ¿åä îðëîãî îëñîí ãýæ òîîöíî. Îðëîãûã õ¿ëýýí àâñàí áóþó àâàõààð òîîöñîí ìºíãº, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ ç¿éëýýð õýìæèíý. ÍÁÁ-èéí àêêðóýë ñóóðü àøèãëàõûã îðëîãûí çàð÷èì øààðääàã.

♦ Çîõèöîõ çàð÷èì(Matching principle) —Îðëîãî îëîõ çîðèëãîîð ãàðãàñàí çàðäàë áóþó ºðòãèéã îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººðñºí òàéëàíò ¿åä ìºí õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýíý (îðëîãî, çàðäàë õîîðîíäîî çîõèöîæ áàéõ ¸ñòîé). Îðëîãî, çàðäëûí õîîðîíäõè õîëáîîã ìàø òîäîðõîé õàðóóëàõ áîëîìæã¿é òîõèîëäîëä çàðäëûã õýä õýäýí òàéëàíò õóãàöààíä ñèñòåìòýé, çîõèñòîé ñóóðüò ¿íäýñëýí õóâààðèëàõ ¸ñòîé. ÍÁÁ-èéí àêêðóýë ñóóðü àøèãëàõûã çîõèöîõ çàð÷èì øààðääàã.

♦ Á¿ðýí íýìýëò òîäðóóëãûí çàð÷èì (Full-Disclosure Principle) —Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äèéã ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ ýäèéí çàñãèéí á¿õ õàìààòàé ìýäýýëëèéã áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä íýìæ

9


òîäðóóëàõ ¸ñòîé. Çàðèì ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí í¿¿ðýí õýñýãò, çàðèìûã íü Òýìäýãëýë áà Òàéëáàð ãýñýí õýñýãò áàãòààäàã.

ÄÀÑÃÀË 1 - ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóä Äîð äóðäñàí íºõöºë òóñ á¿ðèéí õóâüä õàìààðàõ ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóäûã îëæ òýìäýãëýíý ¿¿ !

à) Öàã õóãàöààíäàà áàéõ á) Òóóøòàé áàéõ â) Á¿ðýí íýìýëò òîäðóóëãà ã) Êîíñåðâàòèçì/õÿíàìãàé áàéõ ä) ªðòãèéí çàð÷èì å) Ìàòåðèàëëàã áàéõ Çàðèì íºõöºëèéí õóâüä íýãýýñ îëîí çàð÷ìûã äóðüäàæ áîëîõ òóë òîõèðîõ á¿õ

õàðèóã áè÷íý ¿¿. (à,á ãýõ ìýòýýð)

1

Æèæèã ìºíãºí ñàíãààñ õèéãäýõ á¿õ òºëáºðèéã Áóñàä çàðäëûí Äò-ä áè÷íý.

2

Áàëàíñûí îãíîî ºäºð êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àëáàí ¸ñîîð ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýãäýýã¿é áîëîâ÷ óã êîìïàíèòàé õîëáîîòîé ø¿¿õèéí øèéäâýðýýð ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéí òàëààðõ òàéëáàðûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä îðóóëäàã

3

Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûã ò¿¿õýí ºðòãººð á¿ðòãýíý.

4

Æèæèãëýíãèéí äýëã¿¿ð ñàð á¿ðèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ çîðèëãîîð áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðýí òîîëëîãîîñ ººð òîîöîîëîë àøèãëàäàã.

5

Áàðàà ìàòåðèàëûã ºðòºã çàõ çýýëèéí àëü áàãààð áóþó öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýð á¿ðòãýíý.

6 2000 áà 2001 îíä áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðòãýëèéí àäèë àðãà àøèãëàíà

7

Òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèä àøèãëàãääàã ¿íý öýíý áàãàòàé ñýëáýã õýðýãñëèéã õóäàëäàí àâàõ ¿åä íü çàðäàë ãýæ á¿ðòãýäýã.

¯çýë áàðèìòëàë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä, áîëîí õýìæèõ áîëîí õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóðûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü àæèë ã¿éëãýý, áóñàä ¿éë ÿâäëûí ñàíõ¿¿ãèéí íºëººã òýäãýýðèéã ýäèéí çàñãèéí øèíæ ÷àíàðààð íü ¿íääñýí àíãèëàëä àíãèëæ á¿ëýãëýõ çàìààð õàðóóëäàã. Ýäãýýð ¿íäñýí àíãèëëûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä ãýæ íýðëýäýã.

10


Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë (Áàëàíñ)-ûí õýìæèëòòýé øóóä õîëáîîòîé ýëåìåíò¿¿ä íü: Õºðºíãº ªð òºëáºð Ýçýìøèã÷äèéí ºì÷

Õºðºíãº—ªíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýíèé ¿ð ä¿íä õ¿ëýýí àâñàí áºãººä ò¿¿íýýñ èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ õ¿ðòýõýýð õ¿ëýýãäýæ áàéãàà, àæ àõóéí íýãæèéí õÿíàëòàä áóé ýäèéí çàñãèéí íººö þì. ¯íäñýí îéëãîëòóóä íü:

o Èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæ o õÿíàëò o ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý

Õºðºíãº ãýæ àíãèëàãäàõûí òóëä ç¿éë íü õºðºíãèéí òîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóðûí àëü àëèéã õàíãàæ áàéõ ¸ñòîé.

ªð òºëáºð— Èðýýä¿éä ýäèéí çàñãèéí ¿ð ºãººæºº çîëèîñëîõîä (õºðºíãºº øèëæ¿¿ëýõ áóþó àøèãëàõ, èðýýä¿éä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý) õ¿ðãýõ ìàãàäëàëòàé áºãººä ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí áàéãóóëëàãûí õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà þì. ¯íäñýí êîíöåïö (¿çýë ñàíàà) íü:

o èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí çîëèîñ o ¿¿ðýã õàðèóöëàãà o ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý

ªð òºëáºð ãýæ àíãèëàãäàõûí òóëä ºð òºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóðûí àëü àëèéã õàíãàñàí áàéõ ¸ñòîé. Ýçäèéí ºì÷— Àæ àõóéí íýãæ á¿õ ºð òºëáºðºº áàðàãäóóëñíû äàðàà ¿ëäýæ áàéãàà õºðºíãº äàõü ¿ëäýõ ñîíèðõîë þì. Áàëàíñûí ¿íäñýí òýíöýë íü:

Õºðºíãº = ªð òºëáºð + Ýçäèéí ºì÷ Àëãåáðèéí àðãààð áóöààí òîîöîæ ¿çâýë, ýíý òýíöýë:

Õºðºíãº - ªð òºëáºð = Ýçäèéí ºì÷ Ýíý áîë ýçäèéí ºì÷èéí òîäîðõîéëîëò áºãººä Öýâýð õºðºíãº ãýæ áàñ íýðëýäýã.

Ã¿éöýòãýëèéí õýìæèëò (Îðëîãûí òàéëàí)-òýé øóóä õîëáîîòîé ýëåìåíò¿¿ä íü:

Îðëîãî (Îëçûã îðîëöóóëíà) Çàðäàë (ãàðçûã îðîëöóóëíà)

Îðëîãî—Òàéëàíò õóãàöààíä ýçäèéí íèéë¿¿ëñýí õóâü îðîëöîîíîîñ áóñàä øàëòãààíû óëìààñ õºðºíãèéã ºñãºæ, ºð òºëáºðèéã áàãàñãàõ äîòîãø óðñãàë áóþó õºðºíãèéí ºñºëò õýëáðýýð áèé áîëñîí ýäèéí çàñãèéí ºãººæèéí ºñºëò þì. ¯¿íä:

o Îðëîãî àæ àõóéí íýãæèéí ãîë ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëäýã áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé áîðëóóëàëò áîëîí áóñàä ¿éë àæèëëàãàà

o Îëç àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õàâñàðãà ìàÿãààð ÿâóóëñàí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí äîòîãø óðñãàë

Çàðäàë— Òàéëàíò õóãàöààíä ýçäýä õóâààðèëñàíààñ áóñàä øàëòãààíû óëìààñ ãàäàãø óðñãàë õýëáýðýýð õºðºíãèéã áóóðóóëæ, ºð òºëáºðèéã èõýñãýäýã ýäèéí çàñãèéí ºãººæèéí áóóðàëò þì. ¯¿íä:

o Çàðäàë àæ àõóéí íýãæèéí ãîë ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëäýã áàðàà, ¿éë÷èëãýýíèé ãàäàãø ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãàà

o Ãàðç àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õàâñàðãà ìàÿãààð ÿâóóëñàí àæèë ã¿éëãýýíýýñ ¿¿ññýí ãàäàãø óðñãàë

11


Õ¿ëýýí çºâøººðºëò—Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ ýëåìåíòèéí òîäîðõîéëîëòûã õàíãàæ áàéãàà ç¿éëèéí õóâüä õ¿ëýýí çºâøººðºëòèéí øàëãóóðûã ìºí õàíãàõ ¸ñòîé:

• Òóõàéí ç¿éëòýé õîëáîîòîéãîîð ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð ºãººæ áàéãóóëëàãà ðóó äîòîãø óðñàõ ýñâýë ò¿¿íýýñ ãàäàãø ãàðàõ ìàãàäëàëòàé;

• Òóõàéí ç¿éëèéí ºðòºã áóþó ¿íèéã íàéäâàðòàé õýìæèõ áîëîìæòîé. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíòèéí õýìæèëòýä õýìæèëòèéí ¿íäñèéã ñîíãîõ ¿éë ÿâö îðíî:

• Ò¿¿õýí ºðòºã—õàìãèéí ò¿ãýýìýë àøèãëàãääàã ¿íäýñ áóþó ñóóðü. ¯¿íèéã èõýíõäýý õýìæèëòèéí áóñàä ñóóðüòàé õîñëóóëäàã. (æèøýý íü, áàðàà ìàòåðèàëûã áàëàíñàä ºðòºã, çàõ çýýëèéí àëü áàãààð íü ýñâýë öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýð á¿ðòãýäýã.)

• Îäîîãèéí ºðòºã • Öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíý • ªíººãèéí ¿íý öýíý

12


Êýéñ æèøýý

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îíîëûí îéëãîëò áà çàð÷èì Çààâàð÷èëãàà: Äîîð ºã¿¿ëýõ òîõèîëäëóóäûí àëü àëèíû õóâüä äàðààõü àñóóëòàä õàðèóëíà óó: 1. Õýíèéõ íü çºâ áý, íÿãòëàí áîäîã÷ À þó, ýñâýë íÿãòëàí áîäîã÷ Á þó? 2. 1-ð àñóóëòàä õàðèóëàõûí òóëä òà ººðºº ÍÁÁ-èéí ÿìàð ãîë êîíöåïö áóþó çàð÷ìûã õàðãàëçàæ ¿çñýí áý? ******************************************** 1-ð òîõèîëäîë Moíãîë òàâèëãà êîìïàíèä ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýäýý òàâèëãûã íü õ¿ðãýæ ºãºõ à÷ààíû ìàøèí õýðýãòýé áîëîâ. Èíãýýä Óëààíáààòàð Òðàê êîìïàíèàñ à÷ààíû ìàøèí õóäàëäàæ àâàõààð òºëáºðèéí íºõöëèéã çààñàí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Óã ãýðýýíä à÷ààíû ìàøèíû ¿íèéã Óëààíáààòàð òðàê êîìïàíèä íèéò 36 ñàðûí õóãàöààíä ñàð á¿ðýýð õýñýã÷ëýí òºëºõººð òîõèðîëöñîí áàéíà. Äóðäñàí õóãàöààíû ýöýñò à÷ààíû ìàøèí Ìîíãîë òàâèëãà êîìïàíèé ýçýìøèëä î÷èõ þì. Ýíý ãýðýý íü "Ò¿ðýýñèéí ãýðýý" ãýñýí íýðòýé áàéâ. Ìîíãîë òàâèëãà êîìïàíèé íÿãòëàí áîäîã÷ À óã ìàøèíûã õºðºíãº (òîíîã òºõººðºìæ) ãýæ á¿ðòãýýä õàðèí ºð òºëáºðèéí õýñýãò ò¿¿íèé íèéò ¿íèéí ä¿íãýýð ÓÁ òðàê êîìïàíèä ºãºõ ºãëºãººð á¿ðòãýõ ¸ñòîé ãýæ ¿çñýí. Õàðèí íÿãòëàí áîäîã÷ Á íü Ìîíãîë òàâèëãà êîìïàíè à÷ààíû ìàøèíûã õºðºíãº ãýæ á¿ðòãýõã ¸ñã¿é áà ãýðýý íü íýãýíò ò¿ðýýñèéí ãýðýý ãýñýí íýðòýé òóë ò¿ðýýñèéí çàðäëàà ñàð á¿ð á¿ðòãýõ ¸ñòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Òîõèîëäîë 2 Good Times ñîíèíû ãàçàð ººðñäèéíõ íü áîëîâñðóóëñàí çàð ñóðòàë÷èëãààíû äèçàéíûã ºðñºëäºã÷ êîìïàíè íü ººðèéí ñóðòàë÷èëãààíä õóóëü áóñààð àøèãëàæ áàéãààã ìýäýýä ø¿¿õýä õàíäñàí áàéíà. Good Times ñîíèíû ãàçðûí ºìãººëºã÷èéí ¿çýæ áàéãààãààð Good Times ø¿¿õ õóðàëäààíä ÿëàõ áºãººä ºðñºëäºã÷ êîìïàíèàð 50 ñàÿ òºãðºãèéí õîõèðîë íºõºí òºë¿¿ëíý ãýæ òîîöîîëæýý. Ãýõäýý ýíý õýðãèéã ø¿¿õýýð øèéäâýðëýõýä õàìãèéí íààä çàõ íü 12 ñàð øààðäàíà. Íÿãòëàí áîäîã÷ A ººðèéí ºìãººëºã÷èéí õàìãèéí ñàéí òîîöîîëîëä ¿íäýñëýí êîìïàíèéí îðëîãî 50 ñàÿ òºãðºãººð íýìýãäýíý ãýæ ¿çýæ áàéíà. Õàðèí ýíý õýðãèéí ýöñèéí ¿ð ä¿í òîäîðõîé áóñ áàéãàà òóë îðëîãîî íýìýãäýíý ãýæ ¿çýæ áîëîõã¿é ãýñýí ñàíààã íÿãòëàí áîäîã÷ Á áàðèìòàëæ áàéíà.

13


Òîõèîëäîë 3 MN àðèëæààíû áàíê íýã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýý æèëèéí 24 õóâèéí õ¿¿òýé çýýë îëãîñîí. Õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã ñàð á¿ð, õàðèí ¿íäñýí çýýëýý 12 ñàðûí äàðàà áóöààí òºëíº. Ýíý ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ 3 ñàðûí õóãàöààíä õîòîä áàéõã¿é òóë ýõíèé 3 ñàðûí õ¿¿ãýý ÿâàõààñàà ºìíº óðüä÷èëàí òºëºõººð øèéäñýí. Èíãýýä òýð ýõíèé 3 ñàðûí õ¿¿ãèéí òºëáºð áîëîõ 60,000 òºãðºãèéã çýýë àâñàí ºäðºº áàíêèíä òºëºâ. Áàíêíû íÿãòëàí áîäîã÷ A-èéí ¿çýæ áàéãààãààð áàíê íýãýíò õ¿¿ãýý õàðààõàí íîãäóóëààã¿é òóë 60,000 òºãðºãèéã ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýíý. Õàðèí áàíê çýýëä¿¿ëýã÷ýýñ õ¿¿ãèéí îðëîãî õ¿ëýýí àâñàí ºäðººð 60,000 òºãðºãèéã îðëîãî ãýæ á¿ðòãýíý ãýæ íÿãòëàí áîäîã÷ Á ¿çýæ áàéíà. Òîõèîëäîë 4 Magic Flowers êîìïàíèéí íýã ñàðûí áîðëóóëàëòûí äóíäàæ õýìæýý 2,500,000 òºãðºã, ñàðûí äóíäàæ öýâýð îðëîãî 500,000 òºãðºã. Ýíý êîìïàíè áàøèð öýöýã óðãóóëæ, ò¿¿íèéãýý áîðëóóëàõ òàëààð ìýðãýæñýí êîìïàíè þì. Öýöãýý ãî¸ëûí öààñàíä áîîãîîä ðåçèíýýð îðîîäîã. Magic Flower êîìïàíèéí õóäàëäàí àâàëòûí õýëòýñ òóñ á¿ð íü 5 òºãðºãèéí ¿íýòýé 20,000 ø ðåçèíýí áîîëò çàõèàëäàã. Ýíý íü ò¿¿íèé 6 ñàðûí õýðýãöýýã õàíãàõ òîî þì. Íÿãòëàí áîäîã÷ A ýíý ðåçèíýí áîîëòûã õºðºíãº ãýæ á¿ðòãýýä òýäãýýðèéã àøèãëàõààð òîîöñîí 6 ñàðûí õóãàöààíä ýëýãä¿¿ëíý ãýæ ¿çñýí. Õàðèí íÿãòëàí áîäîã÷ Á óã ðåçèíýí áîîëòûã õºðºíãº áèø çàðäàë ãýæ á¿ðòãýõ áîäîëòîé áàéíà.

14


Á. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ ÍÁÁÎÓÑ 1: Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëèëóóëãàä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí åðºíõèé äºðâºí çîðèëãûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. ¯¿íä:

• Áàëàíñ • Îðëîãûí òàéëàí • ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí • Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí • Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ñàëøã¿é õýñýã íü Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî

áîëîí òàéëáàð òýìäýãëýë áºãººä ¿¿íèéã Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãà ãýæ íýðëýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí àðä õàâñàðãàõ ¸ñòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òàâàí ýëåìåíò áîëîõ: Õºðºíãº, ªð òºëáºð, Ýçýìøèã÷äèéí ºì÷, Îðëîãî áîëîí Çàðäëûã äàðààõ òýíöýòãýëèéí àðãûã àøèãëàí òóñãàíà: Áàëàíñàä: Õºðºíãº = ªð òºëáºð + Ýçäèéí ºì÷ Îðëîãûí òàéëàíä: Îðëîãî - Çàðäàë = Öýâýð àøèã áóþó àëäàãäàë Ýäãýýð íü ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëä ìºðäºãääºã ¿íäñýí òýíöýòãýë¿¿ä þì. ÍÁÁÎÓÑ 1-ä òóñ ñòàíäàðòûã ìºðäºí, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä çîõèõ òîäðóóëãà õèéñíýýð òóõàéí êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ã¿éöýòãýë áîëîí ìºíãºí ã¿éëãýýã ¿íýí çºâ èëýðõèéëíý ãýæ çààñàí áàéäàã. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî (ç¿éë 20-22)–ä êîìïàíèéí óäèðäëàãà íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàñàí ìýäýýëýë òîõèðîìæòîé áóþó õàìààòàé áàéõ, ìºí íàéäâàðòàé áîëîõûã áàòàòãàõûí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ íü óäèðäëàãûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà ãýæ çààñàí áàéäàã. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä äýëãýðýíã¿é òóñãàãäñàí Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíòàé õîëáîîòîé èõýíõ ä¿ðýì ãîðèìûã 1999 îíä Ñàíãèéí ßàìíààñ áàòàëñàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ àðãà ç¿éä òóñãàæýý. 1-ð õýñãèéí 7-ð ç¿éëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ çàð÷ìóóäûã òîäîðõîéëñîí. ¯¿íýýñ vii çàð÷èìä õºðºíãº, ºð òºëáºðèéã õîîðîíä íü ñóóòãàõûã çºâøººðºõã¿é ãýæ çààæýý. ÍÁÁÎÓÑ 1-èéí 33-37 ç¿éëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéã õàðèëöàí ñóóòãàõûã õîðèãëîõ òóõàé áîëîí îðëîãî çàðäëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õîîðîíä íü ñóóòãàí öýâýðëýæ áîëîõ öººí òîîíû òîõèîëäëûã çààñàí áàéäàã. Îéëãîìæòîé áàéëãàõ çîðèëãîîð áàëàíñ áîëîí îðëîãûí òàéëàíãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã èæèë øèíæ ÷àíàðûã íü ¿íäýñëýí á¿ëýãëýäýã. Õºðºíãèéã õºðâºõ ÷àäâàðûí áóóðàõ äàðààëëààð, ºð òºëáºðèéã áàðàãäàõ õóãàöààíû ºñºõ äàðààëëààð á¿ëýãëýäýã. Õàðèí ýçäèéí ºì÷èéã áàéíãà îðøèõ ÷àäâàð íü áóóðàõ äàðààëëààð á¿ëýãëýäýã. ÍÁÁÎÓÑ-ä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã òîëèëóóëàõ áîëîí àíãèëàõ çàðèì àðãûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã áîëîâ÷ òóñ ñòàíäàðò íü òºðºë á¿ðèéí êîìïàíèóä èæèë òºðëèéí ìýäýýëëèéã ººð ººð àðãààð õàðóóëàõ áîëîìæ îëãîõ çîðèëãîîð óÿí õàòàí áàéäàã. Ãýõäýý ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîäðóóëãà õèéõ øààðäëàãóóä áîëîí ¿çýë áàðèìòëàëûã ìºðäñºí òîõèîëäîëä õýðýãëýã÷èä òºðºë á¿ðèéí êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õàðüöóóëæ ÷àäíà. Àíãèëàë (á¿ëýãëýõ) íü òóõàéí ñàëáàðûí îíöëîãîîñ õàìààð÷ ººð ººð áàéíà. Æèøýý íü: áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí àíãèëàë. Áàíêíû áàëàíñ,

15


îðëîãûí òàéëàí íü ¿éëäâýð áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãûíõààñ ººð áàéäàã. Ãýõäýý èæèë òàëóóä áàéäàã áºãººä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íäñýí òýíöýòãýë¿¿äèéã àëü ÷ òîõèîëäîëä ìºðäºõ ¸ñòîé. Ýíý ñýäâèéí õ¿ðýýíä æèøýý áîëãîæ “Ñîëîíãî” êîìïàíèéí Áàëàíñ, Îðëîãûí òàéëàí, Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí, ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãûã ýíä òàíèëöóóëæ áàéíà. Ìîíãîëûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéã ñàéæðóóëàõààð Àçèéí Õºãæëèéí Áàíêíààñ ºìíº õýðýãæ¿¿ëñýí òºñëèéí õ¿ðýýíä Ñîëîíãî êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûã ÍÁÁÎÓÑ-ûí ñòàíäàðòûí äàãóó õºðâ¿¿ëæ, ýäãýýð òàéëàíã áýëòãýñýí þì. Áàëàíñ Áàëàíñ íü òóõàéí êîìïàíèéí òîäîðõîé õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã èëòãýäýã ó÷ðààñ ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí òàéëàí ãýæ íýðëýäýã. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýëáýð, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéã òîëèëóóëàõ àðãà, íýìýëò ìýäýýëýëä õèéõ øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ àðãà ç¿éä òóñãàñàí (Ñàíãèéí ÿàìíû 1999 îíû 215 òîîò òóøààëûã õàâñàðãàâ). Áàëàíñ íü ÍÁÁ-èéí õàìãèéí ýõíèé òýíöýòãýëèéã õàðóóëäàã:

ÕªÐªÍÃª = ªÐ ÒªËÁªÐ + ÝÇÄÈÉÍ ªÌ× Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîëãîé õýñýãò äàðààõ ìýäýýëýë îðíî. ¯¿íä:

• áàéãóóëëàãûí íýð • ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ýñâýë á¿ëýã àæ

àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààõ • òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýð • òàéëàíò õóãàöàà • òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò • öèôðèéí îðîíãèéí íàðèéâ÷ëàë (ìÿíãàí òºãðºãººð ãì)

ÒÀÉËÁÀÐ: Áàëàíñûã òîäîðõîé íýã ºäðèéí áàéäëààð ãàðãàäàã áºãººä èõýâ÷ëýí ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí ñ¿¿ëèéí ºäðèéí áàéäëààð áýëòãýäýã. Ìîíãîë óëñàä áàëàíñûí ºäºð íü 12-ð ñàðûí 31 þì. Àíõààðàõ ç¿éë: ÁÀËÀÍÑ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉ ªÄÐÈÉÍ ÁÀÉÄËÀÀÐÕ

ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ Ä¯Ð ÇÓÐÀÃ ÞÌ Áàëàíñàä áàðèìòëàõ ãîë çàð÷ìóóä íü:

• Òàñðàëòã¿é ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì • ªðòãèéí çàð÷èì

ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ

БАЛАНС 1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31 (мянган төгрөгөөр)

ХӨРӨНГӨ 1995 1994

16


Эргэлтийн хөрөнгө Мөнгө 3 943 7 922 Дансны авлага 156 749 82 839 Бусад авлага 3 763 4 718 Ажилчдад олгосон урьдчилгаа 5 009 42 Хасах нь: Найдваргүй авлагын хасагдуулга (13 542) - 151 979 87 599 Бараа материал 409 639 433 070 Бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн урьдчилгаа 199 860 94 210 Урьдчилж төлсөн зардал 4 385 7 558

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 769 806 630 359 Эргэлтийн бус хөрөнгө Áàðèëãà 177 563 165 353 Хасах нь: Хуримтлагдсан элэгдэл (15 360) (13 916)

162 203 151 437 Дуусаагүй барилга - Зочид буудал 5 645 5 172 Дуусаагүй барилга – Үйлдвэр 75 469 68 016

Биет хөрөнгийн дүн 243 317 224 625 Хөрөнгө оруулалт 1 600 1 600

Эргэлтийн бус хөрөнгийн дүн 244 917 226 225 НИЙТ ХӨРӨНГИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

ӨР ТӨЛБӨР Дансны өглөг 371 106 109 681 Худалдан авагчдаас авсан урьдчилгаа 14 623 18 708 Засгийн газрын өглөг 42 794 5 297 Хүүгийн өглөг 121 379 19 544 ногдох хэсэг 291 581 66 728 Бусад богино хугацаат өглөг 2 509 8 129

Богино хугацаат өглөгийн дүн 843 992 228 087 Урт хугацаат векселийн өглөг 982 440 986 126

Урт хугацаат өглөгийн дүн 982 440 986 126 ӨР ТӨЛБӨРИЙН НИЙТ ДҮН 1 826 432 1 214 213 ЭЗДИЙН ӨМЧ Энгийн хувьцаа (404,830 ширхэг, нэрлэсэн үнэ нь 100 төг) 40 483 40 483 Хуримтлагдсан ашиг (852 192) (398 112)

Эздийн өмчийн дүн (811 709) (357 629) ӨР ТӨЛБӨР БА ЭЗДИЙН ӨМЧИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

17


Îðëîãûí òàéëàí Îðëîãûí òàéëàíã çàðèì îðîíä ¿éë àæèëëàãààíû òàéëàí ãýæ íýðëýäýã áîëîâ÷ ýíý òàéëàí íü çºâõºí òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî, çàðäëûã ìýäýýëýýä çîãñîõã¿é ººð ºðãºí ìýäýýëëèéã õàðóóëäàã. Îðëîãûí òàéëàí íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áàëàíñûí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õóãàöààíû ýõíèé áîëîí ýöñèéí õóãàöààã õîîðîíä íü õîëáîæ ºãäºã. Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýëáýð, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéã òîëèëóóëàõ àðãà, íýìýëò ìýäýýëýëä õèéõ øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ áîëîí òîëèëóóëàõ àðãà ç¿éä òóñãàñàí (Ñàíãèéí ÿàìíû 1999 îíû 215 òîîò òóøààëûã õàâñàðãàâ). Îðëîãûí òàéëàíä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õî¸ð äàõü ¿íäñýí òýíöýòãýëèéã àøèãëàäàã: Îðëîãî - Çàðäàë = Àøèã Îðëîãûí òàéëàíãèéí òîëãîé õýñýãò áàëàíñûíõòàé àäèë ìýäýýëýë îðíî. ¯¿íä:

• áàéãóóëëàãûí íýð • ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ýñâýë á¿ëýã àæ

àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààõ • òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýð • òàéëàíò õóãàöàà • òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò • öèôðèéí îðîíãèéí õóðààíãóéëàëûí ò¿âøèí (ìÿíãàí òºãðºãººð ãì)

ÒÀÉËÁÀÐ: Îðëîãûí òàéëàíã èõýâ÷ëýí õóàíëèéí æèëèéí áàéäëààð áýëòãýäýã. Îðëîãûí òàéëàíãèéí äóóñãàâàð áîëîõ õóãàöàà íü áàëàíñûí ºäºðòýé àäèë áàéíà. Àíõààðàõ ç¿éë:

ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀÉËÀÍ ÍÜ ÒÎÄÎÐÕÎÉ ÕÓÃÀÖÀÀÍÄ ßÂÓÓËÑÀÍ ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ �¯Ð Ä¯ÍÃ ÕÀÐÓÓËÄÀÃ

Îðëîãûí òàéëàíä áàðèìòëàõ ãîë çàð÷ìóóä íü:

• Öàã õóãàöààíäàà áàéõ • Îðëîãûí áîëîí çîõèöîõ çàð÷èì

Îðëîãûí òàéëàíä àøèãëàäàã äýýð õàðóóëñàí òýíöýòãýëèéã ýíãèéí õýëáýðýýð õàðóóëâàë: ÎÐËÎÃÎ õàñàõ íü ÇÀÐÄÀË ÀØÈÃ (ÀËÄÀÃÄÀË) Ýíý “Ýíãèéí õýëáýð” íü ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãàä àøèãëàõàä òîõèðîìæòîé. Õàðèí ¿éëäâýð áîëîí æèæèãëýí õóäàëäàà ýðõýëäýã áàéãóóëëàãûí õóâüä åðºíõèé áîëîí çàõèðãààíû çàðäëûã õàñàõûí ºìíºõ áîðëóóëàëòûí íèéò îðëîãî ãýñýí õýëáýð èë¿¿ òîõèðîìæòîé.

18


Ìîíãîë óëñàä àøèãëàãäàæ áóé äýëãýðýíã¿é õýëáýðèéã õàðóóëâàë: ÎÐËÎÃÎ õàñàõ íü ÁÎÐËÓÓËÑÀÍ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ªÐÒªÃ ÍÈÉÒ ÀØÈÃ õàñàõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÇÀÐÄÀË ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÀØÈÃ (ÀËÄÀÃÄÀË) íýìýõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÁÓÑ ÎÐËÎÃÎ õàñàõ íü ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÁÓÑ ÇÀÐÄÀË ÅÐÄÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÎÐËÎÃÎ íýìýõ íü ÅÐÄÈÉÍ ÁÓÑ ÀØÈÃ õàñàõ íü ÅÐÄÈÉÍ ÁÓÑ ÀËÄÀÃÄÀË

Åðäèéí ¿éë àæèëëàãàà

Åðäèéí áóñ ¿éëàæèëëàãàà

ÒÀÒÂÀÐÛÍ ªÌÍªÕ ÀØÈÃ õàñàõ íü ÒÀÒÂÀÐÛÍ ÇÀÐÄÀË ÖÝÂÝÐ ÀØÈÃ (ÀËÄÀÃÄÀË)


19


ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀéËÀÍ

1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31

мянган төгрөгөөр 1995 1994 ОРЛОГО Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний борлуулалт 866 812 1 033 530 Худалдааны орлого 196 352 337 460 Цэвэр борлуулалт 1 063 164 1 370 990 Борлуулсан бэлэн бүтээгдэхүүний өртөг 765 326 867 006 Борлуулсан барааны өртөг 180 899 327 671 Нийт борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 946 225 1 194 677 Нийт ашиг 116 939 176 313 ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ Борлуулалтын зардал 9 033 5 155 Захиргааны зардал 43 255 28 979 Ажиллагчдын хөнгөлөлт 63 463 34 033 Нийт үйл ажиллагааны зардал 115 751 68 167 Үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал) 1 188 108 146 ҮНДСЭН БУС ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ Хүүгийн зардал, цэвэр 210 869 8 355 Валютын ханшийн �ººð÷ëºëòèéí алдагдал 244 399 268 372 455 268 276 727 Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581) Орлогын татварын зардал - - Тайлант үеийн цэвэр ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)

ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí

20


ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíãààð áàéãóóëëàãûí òàéëàíò õóãàöààíû õóðèìòëàãäñàí àøèãò ãàðñàí ººð÷ëºëò, õºäºëãººíèéã õàðóóëäàã. Ýíý òàéëàí íü áàëàíñ áîëîí îðëîãûí òàéëàíãèéí õîîðîíäûí õîëáîîñ þì. ÒÀÉËÁÀÐ: ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí íü Îðëîãûí òàéëàíãèéí íýãýí àäèë òîäîðõîé õóãàöààã õàìààðäàã áºãººä ýíý õóãàöàà íü Îðëîãûí òàéëàíãèéí õóãàöààòàé àäèë áàéíà. Îðëîãûí òàéëàíãèéí íýãýí àäèë ýíý òàéëàíãèéí äóóñãàâàð áîëîõ õóãàöàà íü áàëàíñûí ºäºðòýé àäèë áàéíà. Äýýð äóðüäñàí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí åðºíõèé õî¸ð çîðèëãûí äàãóó ýíý ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä: áàéãóóëëàãûí íýð, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü áèå äààñàí àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ýñâýë á¿ëýã àæ àõóéí íýãæèéíõ ¿¿ ãýäãèéã çààæ, òîëèëóóëæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýð, òàéëàíò õóãàöàà, òàéëàãíàëä àøèãëàñàí ìºíãºí òýìäýãò, ìÿíãà÷ëàëûí ò¿âøèíã àãóóëíà. ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíä äàðààõ ç¿éëñèéã õàðóóëíà. ¯¿íä:

• Òàéëàíò õóãàöààíû ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí ýõíèé ¿ëäýãäýë • Òàéëàíò õóãàöààíä ãàðñàí ººð÷ëºëò, õºäºëãººí • Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãîä îðóóëñàí ººð÷ëºëò • Äàõèí ¿íýëãýý • Õàíøèéí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ • Îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é öýâýð àøèã, àëäàãäàë • Òàéëàíò õóãàöààíû öýâýð àøèã • Íîãäîë àøèã • Õóâüöàà ãàðãàëò • Òàéëàíò õóãàöààíû ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí ýöñèéí ¿ëäýãäýë

Öààøëààä ºì÷èéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã á¿ðò äàðààõ ìýäýýëëèéã õàðóóëíà. ¯¿íä:

Õóâüöààò êàïèòàë Íýìæ òºëºãäñºí êàïèòàë Äàõèí ¿íýëãýý Õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ Õóðèìòëàãäñàí àøèã

Ìîíãîë óëñàä ºì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíã ãàðãàæ áóé õýëáýð íü ÍÁÁÎÓÑ 1-ûí õàâñðàëòàä ¿ç¿¿ëñýíòýé òîõèð÷ áàéíà.

21


CÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ

ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×ËªËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ

1995 ÎÍÛ 12 ÑÀÐÛÍ 31

(ìÿíãàí òºãðºãººð) Ç¯ÉË Õóâüöààò

êàïèòàë Õóâüöààíû

óðàìøóóëàëÄàõèí

¿íýëãýýíèé íººö

Õºðâ¿¿ëýõ íººö

Õóðèìòëàãäñàí àøèã

Íèéò ä¿í

1993 îíû 12 ñàðûí 31 íèé ¿ëäýãäýë 40,483 (216,341) (175,858)

Á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí ººð÷ëºëò

Çàëðóóëñàí ¿ëäýãäýë

ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë

Õºðºíãº îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóðàëò

Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí íººö

Îðëîãûí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é îëç ãàðç

Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (168,581) (168,581)

Íîîãäîë àøèã (13,190) (13,190)

Ãàðãàñàí õóâüöààò êàïèòàë


ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëò

Õºðºíãº îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë

Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿



Íîîãäîë àøèã



22


Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä áàëàíñ áîëîí îðëîãûí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é ÷óõàë ìýäýýëýë àãóóëàãääàã. ÍÁÁÎÓÑ íü àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí òàéëàãíàëûã õóðèìòëóóëñàí áàéäëààð õàðóóëàõûã øààðääàã. Èéìýýñ îðëîãî áîäèòîîð îðîîã¿é ÷ ãýñýí îðëîãûã õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýæ, çàðäëûã áîäèòîîð òºëººã¿é ÷ ãýñýí ìºí õóðèìòëóóëàí òîîöíî. Îðëîãûí òàéëàí íü êîìïàíèéí ìºíãºí õºðºíãèéí áàéäëûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä õàðóóëäàãã¿é áºãººä õàðèí áàëàíñàä ìºíãºí õºðºíãèéã çºâõºí òîäîõîé ºäðèéí áàéäëààð õàðóóëäàã. ¯éë àæèëëàãàà íü õóðäàöòàé ºðãºæèæ áàéãàà êîìïàíèéí áàëàíñ, îðëîãûí òàéëàíä ¿éë àæèëëàãàà íü ñàéí õàðàãäàæ áîëîõ áîëîâ÷ ¿íýí õýðýãòýý êîìïàíè äàìïóóðàõ äºõñºí áàéæ áîëíî. Äàìïóóðëûí øèíæ òýìäýã íü ºð òºëáºðèéí õýìæýý õºðºíãèéí õýìæýýíýýñ äàâàõ áºãººä áàñ íýã øèíæ íü êîìïàíè õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õóãàöààíä íü áèåë¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áàéõûã õýëíý. Ò¿ðãýí ºñ÷ áóé êîìïàíèóäûí õóâüä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé áýðõøýýëòýé àñóóäàë áàéäàã íü ãýíýòèéí ºñºëòèéí ¿åä îðëîãûí ìºíãºí ã¿éëãýýíýýñ çàðëàãûí ìºíãºí ã¿éëãýý íü èë¿¿ áàéäàã. Èéìýýñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýðýãëýã÷èä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíòàé òàíèëöàæ ìýäýýëýë àâäàã. ÍÁÁÎÓÑ–ä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã íàðèéâ÷ëàí òàéëáàðëàæ, õîëáîãäîõ æèøýýí¿¿äèéã õàðóóëñàí áàéäàã. Ýíý òàéëàíãèéí çîðèëãîîð äîîðõè íýð òîì¸îã äàðààõü óòãààð îéëãîâîë çîõèíî:

• Ìºíãºí õºðºíãº ãýæ ãàð äýýðõ ìºíãº áîëîí õóãàöààã¿é õàäãàëàìæ þì. • Ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãº ãýæ ¿íý öýíèéã ººð÷ëºõ º÷¿¿õýí áàãà ýðñäëèéã

ìýäýðäýã, òîäîðõîé ä¿íòýé ìºíãºíä ÷ºëººòýé øèëæäýã, õºðâºõ ÷àäâàð ñàéòàé áîãèíî õóãàöààíû õºðºíãº îðóóëàëò þì.

• Ìºíãºí ã¿éëãýý ãýæ ìºíãº ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí äîòîãø áà ãàäàãø ÷èãëýñýí óðñãàë þì.

Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä ãóðâàí òºðëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýýã õàðóóëäàã. • ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãàà: Áèçíåñèéí åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû òóðøèä ã¿éöýòãýõ ¿éë

àæèëëàãààã õýëíý. Ýíý õýñýãò Îðëîãûí òàéëàí áîëîí Áàëàíñûí îðëîãûí òàéëàíòàé õàðüöäàã äàíñóóäòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà áàãòàíà (æèøýý íü: Äàíñíû àâëàãà, Áàðàà ìàòåðèàë, Äàíñíû ºãëºã, Õóðèìòëóóëñàí çàðäëûí ºãëºã ãì).

• Õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãàà: Óðò õóãàöààò õºðºíãºíä îðóóëñàí

áèçíåñèéí õºðºíãº îðóóëàëòòàé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà îðíî (æèøýý íü: Ãàçàð, òîíîã òºõººðºìæ, õºðºíãº îðóóëàëòûí çîðèëãîîð ýçýìøèæ áóé ººð êîìïàíèéí õóâüöàà, áîíäûã õóäàëäàæ àâàõ ãýõ ìýò)

• Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà: Õºðºíãº îðóóëàã÷èä áîëîí çýýëäýã÷èäòýé õîëáîîòîé

¿éë àæèëëàãàà îðíî (æèøýý íü: áîãèíî áîëîí óðò õóãàöààò çýýë, òºëñºí íîãäîë àøèã, ãàðãàñàí õóâüöàà ãì).

Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí íü àêêðóýë ñóóðèàð á¿ðòãýãäñýí ä¿íã ìºíãºí ñóóðüò øèëæ¿¿ëæ õàðóóëäàã. ÍÁÁÎÓÑ-ä ¿éë àæèëëàãààíû ìºíãºí óðñãàëûã òîäîðõîéëîõ õî¸ð àðãà áàéäàã.

23


¯¿íä:

• Øóóä àðãà –ìºíãººð õ¿ëýýæ àâñàí áîëîí ìºíãººð òºëñºí ä¿íã õàðóóëàõûí òóëä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë äýõ ìýäýýëëèéã àøèãëàäàã. ÍÁÁÎÓÑ 7-ä øóóä àðãûã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä õàìãèéí àøèã òóñòàé àðãà ãýæ ¿çýæ áàéíà.

• Øóóä áóñ àðãà– Öýâýð àøãèéã ìºíãºí áóñ àæèë ã¿éëãýýãýýð (Îðëîãûí òàéëàíãèéí) òîõèðóóëäàã àðãà. (Æèøýý íü: ýëýãäýë õîðîãäëûí çàðäëûã öýâýð àøãèéí ä¿í äýýð áóöààí íýìæ òîõèðóóëäàã íü ýíý ç¿éëèéã õàññàíû äàðàà öýâýð àøãèéã ãàðãàäàãòàé õîëáîîòîé). Ìîíãîë óëñàä ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíã øóóä áóñ àðãàä ¿íäýñëýí áýëòãýäýã.

¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû õýñãèéã øóóä áóñ àðãààð áýëòãýñýí ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíä àøèãëàõ ¿åä ýðãýëòèéí õºðºíãº áà áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºðèéí ìºíãºí ã¿éëãýýíä ¿ç¿¿ëñýí íºëººã øóóä òààìàãëàõàä õÿëáàð áèø. Èéìýýñ õºðºíãº áóóðàõ áîëîí ºð òºëáºðèéí õýìæýý íýìýãäýõýä ìºíãº îðæ èðäýã, õàðèí õºðºíãº íýìýãäýõ áîëîí ºð òºëáºð áàãàñàõàä ìºíãº çàðöóóëàãääàã ãýäãèéã ñàíàõ íü ÷óõàë þì. Õîëáîãäîõ ¿íäñýí ä¿ðì¿¿ä:

• Äàðààõ òîõèîëäîëä ìºíãºí ã¿éëãýý íýìýãäýíý: o Ýðãýëòèéí õºðºíãº áóóðâàë ýñâýë o Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð íýìýãäâýë

• Äàðààõ òîõèîëäîëä ìºíãºí ã¿éëãýý áàãàñíà: o Ýðãýëòèéí õºðºíãº íýìýãäâýë ýñâýë o Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð áóóðâàë

¯éë àæèëëàãààíû ìºíãºí ã¿éëãýýã áîäîõäîî öýâýð àøãààñ ýõýëäýã ó÷ðààñ öýâýð àøãèéí ä¿íä îðñîí õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä òîõèðóóëãà õèéäýã. Ýíý òàéëàíãèéí õýëáýðò òîõèðóóëãà õèéõ ìºð¿¿ä îðäîã.

24


СОЛОНГО КОМПАНИ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31

(мянган төгрөгөөр) ҮЗҮҮЛЭЛТ 1995 1994

Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Цэвэр орлого (454 080) (168 581)Элэгдлийн зардал 1 444 4 185 Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын Алдагдал Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын нэмэгдэх өөрчлөлт (170 985) (60 950)Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын хасагдах өөрчлөлт 27 559 Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын нэмэгдэх өөрчлөлт 400 757 53 492 Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын хасагдах өөрчлөлт (9 705) (19 261)Үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ (205 010) (191 115)Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Худалдсан үндсэн хөрөнгийн орлого Худалдаж авсан үндсэн хөрөнгө (20 136) (181 040)Худалдсан хөрөнгө оруулалтын орлого Худалдаж авсан хөрөнгө оруулалт Хөрөнгө оруулалтын цэвэр мөнгөн гүйлгээ (20 136) (181 040)Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Банкнаас авсан зээл 224 853 358 241 Улсаас өгсөн санхүүжилт Төрөл бүрийн хандив Зээлийн төлөлт (3 686) Урт хугацаат өрийн тайлангийн хугацааны төлөлт Гаргасан хувьцаа Мөнгөөр эргүүлж худалдаж авсан хувьцаа Ногдол ашгийг мөнгөөр төлсөн (13 190)Санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээ 221 167 345 051 БҮХ ЦЭВЭР МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭ (3 979) (27 104)Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 7 922 35 026 Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 3 943 7 922

25


ÄÀÑÃÀË 2 - Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé äàñãàë Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàíãèéí àëü õýñýãò äàðààõ ç¿éë¿¿ä îðîõûã òîäîðõîéëîõäîî õîîñîí çàéíä òîõèðîõ ¿ãèéã áè÷íý ¿¿. ¯éë àæèëëàãààã “¯” ¿ñãýýð, õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààã ”Õ” ¿ñãýýð, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã ”Ñ” ¿ñãýýð òóñ òóñ òýìäýãëýíý ¿¿. Ò¿ëõ¿¿ð: Ýðãýëòèéí õºðºíãºòýé õîëáîîòîé èõýíõ ¿éë àæèëëàãàà íü ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíä, ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãºòýé õîëáîîòîé èõýíõ ¿éë àæèëëàãàà íü õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä õàìðàãäàíà. Õàðèí óðò õóãàöààò ºð òºëáºð áîëîí ýçýìøèã÷äèéí ºì÷òýé õîëáîãäîí ãàðñàí ¿éë àæèëëàãààã ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãàà ãýæ ¿çäýã. ___ õóâüöààíû áîðëóóëàëò ___¿éëäâýðò àøèãëàãäàæ áóé òîíîã

òºõººðºìæèéí áîðëóóëàëò ___äàíñíû àâëàãûí ºñºëò ___ýëýãäýë ___öýâýð àøèã ___ íîãäîë àøèã òºëºõ ___5 æèëèéí õóãàöààòàé áàíêíû çýýë ___áàðèëãà õóäàëäàí àâàõ ___òîíîã òºõººðºìæ áîðëóóëàëòûí ___õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºãèéí îëç áóóðàëò

26


Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî áîëîí òàéëáàð òýìäýãëýë Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òàéëáàð òýìäýãëýëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéíõàà àðä õàâñàðãàõ ýñâýë õàâñàðãàõã¿é áàéõûã ñîíãîõ ýðõã¿é. Òàéëáàð òýìäýãëýë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ñàëøã¿é õýñýã þì. ÍÁÁÎÓÑ áîëîí Ìîíãîë óëñûí ÑÝÇß-íààñ ãàðãàñàí çààâàð æóðàìä øààðäëàãàòàé òîäðóóëãóóäûí òàëààð äýëãýðýíã¿é äóðüäñàí áàéäàã. ÍÁÁÎÓÑ 1-ä çààñíààð òàéëáàð òýìäýãëýëä äàðààõ ìýäýýëëèéã òóñãàäàã:

• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýñýí òàéëàãíàëûí ¿íäýñ, ñóóðèéí òàëààðõ ìýäýýëýë áîëîí ìºðäñºí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí òóñãàé áîäëîãûí òàëààð

• ÍÁÁÎÓÑ-ûí äàãóó çîõèõ òîäðóóëãûã õèéñýí áàéõ • Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäààã¿é áîëîâ÷ ¿íýí çºâ òîëèëóóëàõàä øààðäëàãàòàé

íýìýëò ìýäýýëýë Òàéëáàð òýìäýãëýëèéã äàðààõ äýñ äàðààëàëòàéãààð õàðóóëäàã:

• Õýðýâ ÍÁÁÎÓÑ-ûã ìºðäñºí áîë ýíý òóõàé äóðüäàíà. ÒÀÉËÁÀÐ: Õýðýâ Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õîëáîãäîõ ñòàíäàðò á¿ðèéí á¿õ øààðäëàãûã áîëîí Ñòàíäàðòûí òàéëáàðûí õîðîîíû ãàðãàñàí øààðäëàãàòàé òàéëáàð á¿ðèéã ìºðäººã¿é áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ãýæ äóðüäàõ ¸ñã¿é.

• Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ìºðäñºí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî áîëîí àøèãëàñàí õýìæèëò.

• Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òîëèëóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã íîòëîõ ìýäýýëýë (äàâõàð øàëãàõ).

• Áóñàä ìýäýýëýë. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà òàéëáàð òýìäýãëýëä ìýäýýëëèéã ººð ººðººð õàðóóëäàã áîëîâ÷ òàéëáàð òýìäýãëýëèéí çîðèëãî íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí ýñâýë òóñãàãäààã¿é ìýäýýëë¿¿äýýñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õýðýãëýã÷äýä ÷óõàë ãýñýí òºðºë á¿ðèéí ìýäýýëëèéí òàëààð äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàõ ÿâäàë þì. Ýíý ìýäýýëëèéã õ¿¿ðíýõ õýëáýðýýð áè÷äýã ó÷ðààñ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õýðýãëýã÷èä íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õàðóóëñàí òîîí ìýäýýëëèéí òàëààðõ îéëãîëòîî áàòæóóëàõàä òóñàëäàã. Ñàíãèéí ñàéäûí 2000 îíû 64 òîîò òóøààëààð áàòàëñàí “Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãà áýëòãýõ ¿ëãýð÷èëñýí çààâàð “ íü Ìîíãîëûí àæ àõóéí íýãæ¿¿ä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíäàà òîäðóóëãà õèéõ ¿íäñýí àñóóäëóóäûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Ýíý çààâàðò çààñíààð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãûã äàðààõ äàðààëàë, á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéí áàéãóó õèéæ ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé:

1. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãàà áà çîõèîí áàéãóóëàëò 2. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî 3. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýìýëò òîäðóóëãà

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãî ãýñýí õýñýãò íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí åðºíõèé áîäëîãóóä áîëîí òóñãàé áîäëîãóóäûã òóñ òóñàä íü òàéëáàðëàæ òîäðóóëíà. ¯¿íýýñ Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí íýìýëò òîäðóóëãà ãýäýã íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ¿íäñýí õýñã¿¿äèéí íýìýëò òîäðóóëãûã äàðààõ ¿íäñýí õ¿ñíýãò¿¿äýýð áýëòãýæ æèëä íýãýýñ äîîøã¿é óäàà òàéëàãíàõ ¿éë àæèëëàãàà þì:

1. Ìºíãºí õºðºíãº 2. Àâëàãà

27


3. Áàðàà ìàòåðèàë 4. Áèåò õºðºíãº 5. Áèåò áóñ õºðºíãº 6. Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëò áà àâëàãà 7. Áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºð 8. Ýçäèéí ºì÷ 9. Îðëîãî, çàðäàë

Òîäðóóëãûí õ¿ñíýãòýí ìàÿãòûã áàéãóóëëàãà ººðèéí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîãò òîõèðóóëàí ººð÷ëºí àøèãëàõûã ýíý çààâàðò çºâøººðñºí áàéíà. Åâðîïûí êîìïàíèéí 2000 îíû ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí õºëèéí òýìäýãëýëèéí æèøýý.

Áàðàà ìàòåðèàë Áàðàà ìàòåðèàëûã ÝÀÝÇ àðãûã àøèãëàí õóäàëäàí àâàëòûí ºðòºã ýñâýë ¿éëäâýðëýëèéí ºðòãººð ¿íýëñýí. Áàëàíñûí äóóñãàâàð ºäðººðõ çàõ çýýëèéí äîîä ¿íýëãýýòýé õàðüöóóëàõàä áàðàà ìàòåðèàëûí ¿íýëãýý õýò ºíäºð áàéâàë çîõèõ ò¿âøèíòýé óÿëäóóëàí áóóðóóëíà. 2000 îíû 12 ñàðûí 31-íèé ºäðººðõ áàëàíñàä öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíèéí õàìãèéí áàãààð òóñãàãäñàí áàðàà ìàòåðèàëûí ä¿í 66 ñàÿ åâðîòîé òýíö¿¿ áàéíà (1999 îíä: 60 ñàÿ åâðî áàéñàí). Áàðàà ìàòåðèàëûí äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë: 1999.12.31 2000.12.31 Ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë, õàíãàìæèéí ìàòåðèàë 464 544 Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë 180 168 Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í áà õóäàëäàõ áàðàà 861 999 3535 3742 Õóäàëäààíû äàíñíû àâëàãà Õóäàëäààíû äàíñíû àâëàãàòàé õîëáîîòîé òóñãàé ýðñäýëä çîðèóëàí íàéäâàðã¿é àâëàãûí õàñàãäóóëãà òîîöäîã. Êîìïàíèé áîäëîãûí äàãóó 90 õîíîãîîñ äýýø õóãàöààãààð öóãëóóëæ ÷àäààã¿é äàíñíû àâëàãàä äîîä òàë íü 50 õóâèéí õàñàãäóóëãà òîîöäîã. 180 õîíîãîîñ äýýø õóãàöààãààð öóãëóóëààã¿é àâëàãàä 100 õóâèéí õàñàãäóóëãà òîîöäîã. 2000 îíä íàéäâàðã¿é àâëàãûí õàñàãäóóëãà 24 ñàÿ åâðî áàéñàí (1999 îíä: 45 ñàÿ åâðî). Áèåò ¿íäñýí õºðºíãº Áèåò ¿íäñýí õºðºíãèéã ò¿¿õýí ºðòãèéí çàð÷ìààð áàëàíñàä òóñãàäàã. Ýëýãäëèéã øóëóóí øóãàìûí àðãààð áàéãóóëæ, ò¿¿íèé àíõíû ºðòãèéã àøèãëàãäàõ æèëèéí õóãàöààíä áóóðóóëæ áè÷ñýíèéã äîð õàðóóëàâ: Áàðèëãà áàéãóóëàìæ 25-50 æèë Òîíîã òºõººðºìæ 10-15 æèë Òàâèëãà, ýä õîãøèë, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãè 3-8 æèë Àâòîìàøèí 5 æèë Õºðºíãèéí áóóðàëò Êîìïàíè ¿íäñýí õºðºíãèéí äàíñíû ¿íèéã òîîöîîëñîí õºíãºëºëòòýé ìºíãºí ã¿éëãýýòýé õàðüöóóëàõ çàìààð óã ¿íäñýí õºðºíãèéí ¿íýëãýýíèé áóóðàëòûã ¿å÷ëýí øàëãàäàã. Õýðýâ áóóðàëòûí àëäàãäàë ãàðâàë ò¿¿íèéã óã òàéëàíò õóãàöààíä õ¿ëýýí çºâøººðäºã.

28


Áîëçîøã¿é õºðºíãº áà ºð òºëáºð Êîìïàíèéí ýñðýã ãàðñàí õóóëèéí çàðãà ìàðãààíû óëìààñ 290 ñàÿ åâðîãèéí áîëçîøã¿é ºð òºëáºð êîìïàíè òºëºõ áàéñàí. Õàðèí ø¿¿õ õóðëûí øèéäâýðèéí äàãóó 150 ñàÿ åâðîãèéí ºð òºëáºð õ¿ëýýõ òºëºâòýé áàéíà. Õàðèí êîìïàíèä íààøòàéãààð øèéäýãäâýë îéðîëöîîãîîð 190 ñàÿ åâðîãèéí áîëçîøã¿é õºðºíãº áèé áîëíî. Áàëàíñûí äàðààõ ¿éë ÿâö Õýðýâ áàëàíñûí äàðààõ ¿éë ÿâöûí íºëººãººð áàëàíñûí äóóñãàâàð ºäðººðõ õºðºíãº, ºð òºëáºðèéí ¿íýëãýýíä ººð÷ëºëò ãàðàõ íü èëýðõèé áîë òîõèðóóëàõ áè÷èëò õèéíý. Õîëáîãäîõ òàëûí àæèë ã¿éëãýý Êîìïàíè îéðîëöîîãîîð 26 ñàÿ åâðîãèéí çýýëèéã óäèðäàõ àæèëòíóóääàà îëãîñîí áàéíà. ¯¿íýýñ çàðèì íü õ¿¿ã¿é çýýë áºãººä ¿ëäñýí íü 4.2- 7.2 õóâèéí õ¿¿òýé çýýë áàéíà. 2000 îíû 12 ñàðûí 31-íèé ºäðèéí áàéäëààðõ çýýëèéí ¿ëäýãäýë íü îéðîëöîîãîîð 12 ñàÿ åâðîòîé òýíö¿¿ áàéíà. Ñîëîíãî êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí èæ á¿ðýí òàéëàíã (Áàëàíñ, Îðëîãûí òàéëàí, Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí, ªì÷èéí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí, Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí òîäðóóëãûã õàìàðñàí) äîîð òóñãàéëàí õàðóóëëàà.


БАЛАНС 1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31 (мянган төгрөгөөр)

ХӨРӨНГӨ 1995 1994 Эргэлтийн хөрөнгө

29


Мөнгө 3 943 7 922 Дансны авлага 156 749 82 839 Бусад авлага 3 763 4 718 Ажилчдад олгосон урьдчилгаа 5 009 42 Хасах нь: Найдваргүй авлагын хасагдуулга (13 542) - 151 979 87 599 Бараа материал(3) 409 639 433 070 Бэлтгэн нийлүүлэгчдэд төлсөн урьдчилгаа 199 860 94 210 Урьдчилж төлсөн зардал 4 385 7 558

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн 769 806 630 359 Эргэлтийн бус хөрөнгө Áàðèëãà (6) 177 563 165 353 Хасах нь: Хуримтлагдсан элэгдэл (15 360) (13 916)

162 203 151 437 Дуусаагүй барилга - Зочид буудал (4) 5 645 5 172 Дуусаагүй барилга – Үйлдвэр(4) 75 469 68 016

Биет хөрөнгийн дүн 243 317 224 625 Хөрөнгө оруулалт 1 600 1 600

Эргэлтийн бус хөрөнгийн дүн 244 917 226 225 НИЙТ ХӨРӨНГИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

ӨР ТӨЛБӨР Дансны өглөг 371 106 109 681 Худалдан авагчдаас авсан урьдчилгаа 14 623 18 708 Засгийн газрын өглөг 42 794 5 297 Хүүгийн өглөг 121 379 19 544 ногдох хэсэг 291 581 66 728 Бусад богино хугацаат өглөг 2 509 8 129

Богино хугацаат өглөгийн дүн 843 992 228 087 Урт хугацаат векселийн өглөг(6) 982 440 986 126

Урт хугацаат өглөгийн дүн 982 440 986 126 ӨР ТӨЛБӨРИЙН НИЙТ ДҮН 1 826 432 1 214 213 ЭЗДИЙН ӨМЧ Энгийн хувьцаа (404,830 ширхэг, нэрлэсэн үнэ нь 100 төг) 40 483 40 483 Хуримтлагдсан ашиг (852 192) (398 112)

Эздийн өмчийн дүн (811 709) (357 629) ӨР ТӨЛБӨР БА ЭЗЭМШИГЧДИЙН ӨМЧИЙН ДҮН 1 014 723 856 584

30



ÎÐËÎÃÛÍ ÒÀéËÀÍ

1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31

мянган төгрөгөөр 1995 1994 ОРЛОГО Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний борлуулалт 866 812 1 033 530 Худалдааны орлого 196 352 337 460 Цэвэр борлуулалт 1 063 164 1 370 990 Борлуулсан бэлэн бүтээгдэхүүний өртөг 765 326 867 006 Борлуулсан барааны өртөг 180 899 327 671 Нийт борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг 946 225 1 194 677 Нийт ашиг 116 939 176 313 ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ Борлуулалтын зардал 9 033 5 155 Захиргааны зардал 43 255 28 979 Ажиллагчдын хөнгөлөлт 63 463 34 033 Нийт үйл ажиллагааны зардал 115 751 68 167 Үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал) 1 188 108 146 ҮНДСЭН БУС ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ЗАРДАЛ Хүүгийн зардал, цэвэр 210 869 8 355 Валютын ханшийн �ººð÷ëºëòèéí алдагдал 244 399 268 372 455 268 276 727 Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581) Орлогын татварын зардал - - Тайлант үеийн цэвэр ашиг (алдагдал) (454 080) (168 581)

31


CÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ

ªÌ×ÈÉÍ ªªÐ×ËªËÒÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ

1995 ÎÍÛ 12 ÑÀÐÛÍ 31

(ìÿíãàí òºãðºãººð) Ç¯ÉË Õóâüöààò

êàïèòàë Õóâüöààíû

óðàìøóóëàëÄàõèí

¿íýëãýýíèé íººö

Õºðâ¿¿ëýõ íººö

Õóðèìòëàãäñàí àøèã

Íèéò ä¿í


Á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí ººð÷ëºëò

Çàëðóóëñàí ¿ëäýãäýë

ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë

Õºðºíãº îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóðàëò

Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí íººö



Íîîãäîë àøèã (13,190) (13,190)



ªì÷èéí äàõèí ¿íýëãýýíèé áóóðàëò

Õºðºíãº îðóóëàëòûí äàõèí ¿íýëãýýíèé íýìýãäýë

Âàëþòûí õºðâ¿¿ëýëòèéí çºð¿¿



Íîîãäîë àøèã



32


СОЛОНГО КОМПАНИ ÌªÍÃªÍ Ã¯ÉËÃÝÝÍÈÉ ÒÀÉËÀÍ 1995 ОНЫ 12-Р САРЫН 31

(мянган төгрөгөөр) ҮЗҮҮЛЭЛТ 1995 1994

Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Цэвэр орлого (454 080) (168 581)Элэгдлийн зардал 1 444 4 185 Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын Алдагдал Худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын нэмэгдэх өөрчлөлт (170 985) (60 950)Авлага, бараа материал, урьдчилж төлсөн зардлын хасагдах өөрчлөлт 27 559 Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын нэмэгдэх өөрчлөлт 400 757 53 492 Богино хугацаат өглөг, урьдчилж орсон орлогын хасагдах өөрчлөлт (9 705) (19 261)Үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээ (205 010) (191 115)Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Худалдсан үндсэн хөрөнгийн орлого Худалдаж авсан үндсэн хөрөнгө (20 136) (181 040)Худалдсан хөрөнгө оруулалтын орлого Худалдаж авсан хөрөнгө оруулалт Хөрөнгө оруулалтын цэвэр мөнгөн гүйлгээ (20 136) (181 040)Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Банкнаас авсан зээл 224 853 358 241 Улсаас өгсөн санхүүжилт Төрөл бүрийн хандив Зээлийн төлөлт (3 686) Урт хугацаат өрийн тайлангийн хугацааны төлөлт Гаргасан хувьцаа Мөнгөөр эргүүлж худалдаж авсан хувьцаа Ногдол ашгийг мөнгөөр төлсөн (13 190)Санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээ 221 167 345 051 БҮХ ЦЭВЭР МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭ (3 979) (27 104)Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 7 922 35 026 Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 3 943 7 922

33


ÑÎËÎÍÃÎ ÊÎÌÏÀÍÈ ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÓÓÄÛÍ ÒÝÌÄÝÃËÝË 1995 ÎÍÛ 12-Ð ÑÀÐÛÍ 31

Êîìïàíè àíõ 1982 îíä ìåáåëü òàâèëãà �¿éëäâýðëýõ ÷èãëýëýýð áàéãóóëàãäñàí áºãººä ºíººãèéí áàéäëààð ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíûõàà çýðýãöýý ìºí çàðèì òºðëèéí õóäàëäààíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. 1. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íäñýí áîäëîãî Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóäûã Îëîí Óëñûí Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Ñòàíäàðòûí äàãóó áýëòãýñýí. Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí ¯íäñýí Áîäëîãûã äàðààõ áàéäëààð íýãòãýí ä¿ãíýæ áîëíî /ìÿíãàí òºãðºãººð/. /à/ Ìºíãºí õºðºíãº áà ò¿¿íòýé àäèëòãàã÷èä Ìºíãºí õºðºíãº íü ãàð äýýð áîëîí áàíê, ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãàä áàéðëóóëæ áóé àíõíû øààðäëàãààð çàðöóóëàõ áîëîìæòîé ìºíãºí õºðºíãèéã èëýðõèéëíý. /á/ Äàíñíû àâëàãà Êîìïàíè á¿òýýãäýõ¿¿íýý àãóóëàõààñ à÷óóëñàí äàðóé áîðëóóëàëò áîëîí ìºí õîëáîãäîõ àâëàãûãã á¿ðòãýëä òóñãàæ áàéíà. Ìºí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã à÷óóëàõààñ ºìíº ¿éë÷ë¿¿ëýã÷, õóäàëäàí àâàã÷èä óðüä÷èëñàí ìºíãºí òºëáºð õèéñýí áàéõ òîõèîëäîë îëîíòàà àæèãëàãääàã. Ýíýõ¿¿ óðüä÷èëãààã õóäàëäàí àâàã÷ààñ õ¿ëýýí àâñàí óðüä÷èëãàà áóþó óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî áîãèíî õóãàöààò ºð òºëáºðèéí õýñýãò èëýðõèéëíý. ¯¿íòýé àäèëààð êîìïàíè çàðèì òºðëèéí ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë õóäàëäàí àâàõäàà óðüä÷èëñàí òºëáºð õèéäýã. Ýíý óðüä÷èëãààã áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýä òºëñºí óðüä÷èëãàà ãýæ õàðóóëàõ áà ýðãýëòèéí õºðºíãèéí õýñýãò èëýðõèéëíý. /â/ Áàðàà ìàòåðèàë Áàðàà ìàòåðèàëûã æèíýëñýí äóíäàæ ºðòãèéí àðãûã àøèãëàí òîîöîîëñîí ºðòºã áîëîîä öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíèéí àëü áàãààð íü ¿íýëæ èëýðõèéëñýí. Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë áîëîí áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºðòºã íü øóóä ìàòåðèàë, øóóä õºäºëìºð áîëîí øóóä õîëáîãäîëòîé ¿éëäâýðëýëèéí áóñàä /íýìýãäýë/ çàðäëààñ á¿ðäýíý. Øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õóó÷èðñàí, óäààí ýðãýëòòýé, ãîëîãäîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé õóâüä ¿íèéí áóóðàëò òîîöñîí. Öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíý íü áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äóóñãàâàð áîëãîõ áîëîí õóäàëäàí áîðëóóëàõòàé õîëáîãäñîí ìàðêåòèíã, áîðëóóëàëòûí çàðäëûã õàññàí áîðëóóëàëòûí ¿íýòýé òýíö¿¿ áàéíà. /ã/ Õºðºíãº îðóóëàëò Êîìïàíè óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòàà öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýñ íü äîîãóóð ºðòãººð èëýðõèéëäýã. Õºðºíãº îðóóëàëò íü áóñàä õóâüöààò êîìïàíèéí õóâüöààíä õèéñýí õºðºíãº îðóóëàëò þì. Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûí ¿íý öýíýä áàéíãûí øèíæ ÷àíàðòàé áóóðàëò ãàðñàí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ ¿íý öýíèéí óíàëòûã ãàðñàí ¿åä íü á¿ðòãýëä òóñãàíà. /ä/ Îðëîãûí õ¿ëýýí çºâøººðºëò Îðëîãî íü õóäàëäàí áîðëóóëñàí áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé õîëáîãäîõ áóöààëò áîëîí ¿íèéí áóóðàëòûã õàññàí õóäàëäàí àâàã÷ààñ íýõýìæèëñýí ¿íèéí öýâýð ä¿íã èëýðõèéëýõ áºãººä áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã à÷óóëæ ò¿¿íèéã ºì÷ëºõ ýðõ íü õóäàëäàí àâàã÷èä øèëæñýí ¿åä õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýíý.

34


/å/ ¯íäñýí õºðºíãº ¯íäñýí õºðºíãèéí õóðèìòëàãäñàí ýëýãäëèéã íü õàññàí ºðòãººð èëýðõèéëíý. Êàïèòàëæóóëñàí ñýëáýã õýðýãñëèéã òîíîã òºõººðºìæèéí ºðòºãò îðóóëàí õîëáîãäîõ ¿íäñýí õºðºíãèéí íýãýí àäèë ò¿âøíýýð ýëýãä¿¿ëíý. Ýëýãäëèéã çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîñîí øóëóóí øóãàìûí àðãààð áàéãóóëàõ áºãººä çàðèì òîõèîëäîëä õºðºíãèéí àøèãëàãäàõ õóãàöààíû ÿâöàä ºðòãèéã íü áàãàñãàæ áîëíî. Æèëèéí ýëýãäëèéí ò¿âøèí äàðààõ õýëáýðòýé áàéíà. ¯¿íä: Ãàçàð Áàéõã¿é Áàðèëãà áàéãóóëàìæ 1.2% Òîíîã òºõººðºìæ 9.0% Òàâèëãà, ýä õîãøèë 8.33% Òýýâðèéí õýðýãñýë 12.5% /æ/ Ãàäààä âàëþòûí ã¿éëãýý Êîìïàíè äàíñ á¿ðòãýëýý Ìîíãîë òºãðºãººð á¿ðòãýäýã áºãººä ãàäààä âàëþòààð õèéãäñýí àæèë ã¿éëãýýã ãàðñàí ¿åä íü òóõàéí ¿åèéí âàëþòûí õàíøààð áîäîæ òîîöíî. Áàëàíñûí òàñàëáàð áîëîõ õóãàöààíû àëáàí ¸ñíû âàëþòûí õàíøèéã àøèãëàí ãàäààä âàëþòààðõ õºðºíãº, ºð òºëáºðèéã ìîíãîë òºãðºãººð èëýðõèéëäýã. Õàíøèéí çºð¿¿òýé õîëáîãäñîí á¿õèé ë àøèã, àëäàãäëûã òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä Îðëîãûí òàéëàíä á¿ðòãýíý. /ç/ Îðëîãûí àëáàí òàòâàð Îðëîãûí àëáàí òàòâàðûí õóóëüä çààñàí õóâü õýìæýýãýýð òóõàéí êîìïàíè íü îðëîãûí àëáàí òàòâàðàà òºëíº. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí çîðèëãîîð îðëîãî, çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýõ áîëîí îðëîãûí òàòâàð òîîöîõ çîðèëãîîð îðëîãî, çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ á¿ðòãýõ çýðãèéí õîîðîíä ÿìàð íýãýí öàã õóãàöààíû ò¿ð ÿëãàà ¿¿ñäýãã¿é àæýý. 2. Àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà 1993 îíîîñ êîìïàíè àæèë÷èääàà çîðèóëæ îðîí ñóóö çàõèàëàí áàðèóëæ áàéíà. Áàðèëãûí íèéò ºðòºã 87,315 òºãðºã þì. Óã ¿íèéí ä¿íãèéí 60 õóâèéã êîìïàíè, ¿ëäñýíèéã íü îðîí ñóóö õóäàëäàí àâàã÷ òóõàéí àæèë÷èí àëáàí õààã÷ õàðèóöàí òºëíº. 1995 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð àæèë÷èí àëáàí õààã÷èä ¿¿íòýé õîëáîîòîéãîîð 4,800 ìÿíãàí òºãðºãíèé ºðòýé áàéñàí áà óã ¿ç¿¿ëýëòèéã àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà ãýñýí õýñýãò õàìðóóëñàí áîëíî. Õîëáîãäîõ õºíãºëºëòèéã Îðëîãûí òàéëàíä àæèë÷èí, àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí õºíãºëºëò ãýñýí íýðèéí äîð èëýðõèéëñýí áîëíî. 1994 îíä êîìïàíè ìºí àæèë÷èääàà õóäàëäàõ çîðèëãîîð ººð áàðèëãà çàõèàëàí áàðèóëàõ áîëñîí. Óã áàðèëãûí íèéò ºðòºã íü 219,000 ìÿíãàí òºãðºã áàéíà. Êîìïàíè íèéò ¿íèéí ä¿íãýýñ 60 õóâèéã òºëºõ áà õàðèí àæèë÷èä ¿ëäñýí 40 õóâèéã íü òºëºõ ¸ñòîé àæýý. 1995 îíû 12 ñàðûí 31-íèé áàéäëààð êîìïàíè 79,474 ìºíãºí òºãðºãèéã òºëñºí áºãººä ¿¿íèéã àæèë÷èí àëáàí õààã÷äàä îëãîñîí óðüä÷èëãàà ãýñýí õýñýãò õàìðóóëàí èëýðõèéëñýí. Áàðèëãûí êîìïàíè 139,526 ìÿíãàí òºãðºãíèé ¿ëäýãäëèéã õàðààõàí íýõýìæëýýã¿é áàéãàà áºãººä ýíý ä¿í íü êîìïàíèéí äàíñ á¿ðòãýëä òóñãàãäààã¿é àæýý. Êîìïàíèéí õóâüä ýíýõ¿¿ ¿ëäýãäýë íü áîëçîøã¿é ºð òºëáºð þì. Àæèë÷äûí òºëáºë çîõèõ íèéò 87,600 ìÿíãàí òºãðºãººñ 1995 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð êîìïàíè 18,598 òºãðºãèéã õ¿ëýýí àâààä áàéñàí áà óã õýìæýýã ºãëºãèéí äàíñàíä îðóóëñàí. Àæèëëàã÷èäòàé õîëáîãäîõ 131,400 ìÿíãàí òºãðºãèéí õºíãºëºëòèéã îðîí ñóóö áàðèõ àæèë äóóñãàâàð áîëîõ õ¿ðòýë àæèëëàã÷äûí õºíãºëºëò ãýæ á¿ðòãýýã¿é.

35


3. Áàðèëãà ìàòåðèàë Áàðàà ìàòåðèàëä ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë, äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë áà áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í, õóäàëäàõ çîðèóëàëò á¿õèé áàðàà, ñýëáýã õýðýãñýë /êàïèòàë ñýëáýãèéã ¿íäñýí õºðºíãèéí ºðòºãò îðóóëíà/ îðíî. 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð áàðàà ìàòåðèàëûí õýñýã äàðààõ á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéæýý. ¯¿íä: 1995 1994 Ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë 169,678 165,942 Ñàâ áàãëàà áîîäîë áà õàíãàìæèéí ìàòåðèàë 23,826 22,601 Äóóñààã¿é ¿éëäâýðëýë 77,446 90,191 Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í 18,808 5,488 Õóäàëäàõ áàðàà 11,140 22,464 Ñýëáýã õýðýãñýë 113,701 121,433 409,639 433,070 4. Äóóñààã¿é áàðèëãà Êîìïàíè ãýðýýíèé ¿íäñýí äýýð ººðèéí áèçíåèéí ¿éë àæèëëàãààíä àøèãëàãäàõ ¿éëäâýð, ìºí ýðã¿¿ëæ õóäàëäàõ çîðèëãîîð çî÷èä áóóäàë çýðãèéã òóñ òóñ áàðèóëæ áàéíà. 1995 îíû 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààð áàðèëãûí õî¸ð òºñºë äýýðõ àæèë á¿ãä çîãñîíãè áàéäàëä îðñîí. Õî¸ð áàðèëãûí íèéò ãýðýýò ¿íý 200,000 ìÿíãàí òºãðºã áºãººä êîìïàíè õèéñýí õºðºíãº îðóóëàëòàà íºõºõ ýñýõ íü òîäîðõîé áóñ áàéíà. Ìºí êîìïàíè ãýðýýíä çààñàí ¸ñîîð íýìýëò òºëáºð õèéæ áîëîõ ýñýõ òàëààð òîäîðõîé áóñ áàéíà. 5. ¯íäñýí õºðºíãº 12-ð ñàðûí 31-íèé áàéäëààðõ ¿íäñýí õºðºíãº íü äàðààõ á¿òýöòýé áàéíà. ¯¿íä: 1995 1994 Áàéãóóëàìæ 22,749 2,749 Áàðèëãà 9,330 9,330 Òîíîã òºõººðºìæ 23,826 2,601 Òýýâðèéí õýðýãñýë 77,446 0,191 Êîíòîðûí òîíîã òºõººðºìæ 26,843 21,965 Áóñàä 4,009 3,759 177,563 165,353 Õàñàõ íü: Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë (15,360) (13,916) 162,203 151,437 6. Óðò õóãàöààò ºð 1993 áà 1994 îíóóäàä êîìïàíè ãàäààäûí êîìïàíèóäòàé ãýðýý áàéãóóëàí íèéò 22,223,000 Àâñòðè øèëëèíã, 613,000 Ãåðìàí ìàðêèéí çýýë òóñ òóñ àâñàí àæýý. Ýäãýýð çýýëèéí õ¿¿ íü õàðãàëçàí 5.25 áà 3 õóâü þì. Çýýëèéí ¿íäñýí ºðèéí õýìæýý áîëîîä õ¿¿ãèéí òºëáºðèéã óëèðàë òóòàì ã¿éöýòãýõ áºãººä ýöñèéí òºëáºðèéã 2003 áà 2002 îíä òóñ òóñ ã¿éöýòãýõ àæýý. Çýýëèéí áàòàëãààíä êîìïàíè òîíîã òºõººðºìæºº áàðüöààëñàí áàéíà.

36


Â. AÊÊÐÓÝË ÑÓÓÐÜÒÀÉ ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝË Îðëîãî, çàðäàëòàé õîëáîîòîé àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõ õàìãèéí õÿëáàð àðãà áîë ìºíãº õ¿ëýýí àâñàí ¿åä îðëîãûã, ìºíãº òºëñºí ¿åä çàðäëûã á¿ðòãýõ þì. ¯¿íèéã ìºíãºí ñóóðüòàé ÍÁÁ ãýæ íýðëýäýã. Àæèë ã¿éëãýýã ìºíãºí ñóóðèàð á¿ðòãýõýä ñòàíäàðòûí ¿çýë áàðèìòëàëä çààñàí ÍÁÁ-èéí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã çºð÷èõºä õ¿ðäýã. ßëàíãóÿà:

Îðëîãûí çàð÷èì Çîõèöîõ çàð÷èì

ÍÁÁÎÓÑ áîëîí Ìîíãîë óëñàä ìºðäºæ áàéãàà ÍÁÁ-èéí çààâàð àðãà÷ëàëä àêêðóýë ñóóðèàð àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõèéã øààðääàã. Àêêðóýë ñóóðüò ÍÁÁ: Îðëîãûã îëñîí ¿åä íü á¿ðòãýíý. Çàðäëûã ãàðñàí ¿åä íü á¿ðòãýíý. Àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ-èéã îéëãîõ õàìãèéí õÿëáàð àðãà áîë ò¿¿íèéã ìºíãºí ñóóðüòàé ÍÁÁ-òýé õàðüöóóëæ ¿çýõ ÿâäàë þì. Ãîë ÿëãàà íü ¿éë àæèëëàãààã õýçýý á¿ðòãýõ âý ãýäýãò îðøèæ áàéíà: Ìºíãºí ñóóðü Aêêðóýë ñóóðü Îðëîãî Õ¯ËÝÝÆ àâñàí ¿åä ÎÐËÎÃÎ îëñîí ¿åä

Çàðäàë ÒªËÑªÍ ¿åä ÃÀÐÑÀÍ ¿åä

• A êîìïàíè Á êîìïàíèä 2 ñàÿ òºãðºãèéí õºëñ á¿õèé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí. Á¿õ ¿éë÷èëãýýã 2000 îíû 12-ð ñàðä ¿ç¿¿ëæ äóóññàí áîëîâ÷ Á êîìïàíè 2001 îíû 1-ð ñàð õ¿ðòýë ¿éë÷èëãýýíèé õºëñºº òºëººã¿é. Àêêðóýë ñóóðèéã ìºðääºã áîë À êîìïàíè ýíý îðëîãîî 2000 îíä á¿ðòãýõ ¿¿, 2001 îíä á¿ðòãýõ ¿¿?

• Á êîìïàíè À êîìïàíèàñ 2000 îíû 12-ð ñàðä çºâëºãºº ºãñºí ¿éë÷èëãýýíèé

íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâñàí. Óã íýõýìæëýõ 2001 îíû 3-ð ñàðä òºëºãäñºí. Òýãâýë Á êîìïàíè ýíý çàðäëûã 2000, 2001 îíû àëèíä íü á¿ðòãýõ âý?

• Õ êîìïàíè 2000 îíû 11-ð ñàðûí òåëåôîí ¿éë÷èëãýýíèé õóðààìæèéí

íýõýìæëýõèéã 2000 îíû 12-ð ñàðä õ¿ëýýæ àâààä 2001 îíä ò¿¿íèéã òºëæýý. Àêêðóýë ñóóðèéã áàðèìòàëáàë òåëåôîíû çàðäëûã õýçýý á¿ðòãýõ ¸ñòîé âý? Ýíý çàðäëûã 2001 îíä á¿ðòãýõ ¸ñòîé þó?

37


Äàñãàë 3- Ìºíãºí áîëîí àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ Êðèàòèâ êîìïüþòåð êîíñàëòèíã (ÊÊÊ) êîìïàíè 15,000,000 òºãðºãèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí. ¯éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí á¿õ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä íýõýìæëýõ ÿâóóëñàí áºãººä æèëèéí ýöýñò ¿¿íýýñ äºíãºæ 10,000,000 íü òºëºãäñºí. Òóõàéí æèëä ÊÊÊ ººðèéí àæèëëàãñäûí öàëèí, äàâõàð ãýðýýëýã÷äýä 6,000,000 òºãðºã òºëñºí áºãººä æèëèéí ýöýñò ìºí 1,000,000-èéã íýìæ òºëíº. Áóñàä øóóä çàðäàë íü 1,000,000 ¿¿íýýñ æèëèéí ýöýñò 500,000 òºëºãäººã¿é áàéñàí. Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 1,200,000 òºãðºã. ¯¿íýýñ 900,000-èéã æèëèéí ýöýñò òºëñºí. Çàõèðãàà, óäèðäëàãûí çàðäàë 2,500,000, ¿¿íèéã á¿ãäèéã íü òºëñºí. Ýíý çàðäàëä äàðàà æèëèéí ò¿ðýýñèéí òºëáºð áîëîõ 500,000 òºãðºã îðñîí. Ìºíãºí ñóóðèàð òîîöâîë ÊÊÊ-èéí àøèã ÿìàð áàéõ âý? Àêêðóýëýýð á¿ðòãýñýí òîõèîëäîëä ýíý íü õýä áîëîõ âý? Ìºíãº Aêêðóýë

Áîðëóóëàëò

Áîðëóóëàëòûí ºðòºã: Õºäºëìºð

Áóñàä øóóä çàðäàë

Íèéò àøèã

Áîðëóóëàëòûí çàðäàë

Çàõèðãààíû çàðäàë

¿éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî

Ìºíãºí ñóóðüòàé ÍÁÁ-ä àâëàãà, ºãëºã ãýñýí äàíñäûã àøèãëàäàãã¿é. ¯¿íýýñ ãàäíà ìºíãºí áà àêêðóýë ñóóðüò ÍÍÁ-èéí õîîðîíä öàã õóãàöààíû 4 ãîë ÿëãàà áàéäàã: ¯¿íèéã æèøýýãýýð õýðõýí òàéëáàðëàõ âý?

• Óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàë—Óðüä÷èëæ òºëñºí áîëîâ÷ îäîîãîîð ãàðààã¿é áàéãàà çàðäàë.

• Õóðèìòëàãäñàí çàðäàë—Òàéëàíò õóãàöààíû ýöýñò ãàðñàí, õàðààõàí òºëºãäººã¿é áàéãàà çàðäàë.

• Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî—Áîðëóóëñàí áàðàà, ¿ç¿¿ëñýí ¿éë÷èëãýýíèéõýý òºëºº óðüä÷èëæ àâñàí òºëáºð.

• Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî—Òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýöýñò îëñîí áîëîâ÷ õàðààõàí õ¿ëýýæ àâààã¿é áóþó á¿ðòãýýã¿é áàéãàà îðëîãî.

Æè÷: Óðüä÷èëæ òºëñºí çàðäàë áà Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî íü õºðºíãº (ýðãýëòèéí); Õóðèìòëàãäñàí çàðäàë áà Óðüä÷èëæ îðñîí îðëîãî íü ºð òºëáºð (áîãèíî õóãàöààò) áîëíî. Çîõèöîõ çàð÷ìûã ñàíàæ áàéíà óó—Îðëîãî áà çàðäàë íü õîîðîíäîî çîõèöîæ áàéõ ¸ñòîé. Îðëîãî îëîõûí òóëä ãàðãàæ áàéãàà çàðäëûã óã îðëîãîî õ¿ëýýí çºâøººðñºí òàéëàíò õóãàöààíû çàðäàë ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé. Îðëîãî, çàðäëûí õîîðîíäõè óÿëäàà õîëáîîã íàðèéí òîäîðõîéëîõîä õýö¿¿ áàéâàë çàðäëûã õýä õýäýí òàéëàíò õóãàöààíû òóðøèä ñèñòåìòýé, æèãä áàéäëààð õóâààðèëàõ ¸ñòîé.

38


ÄÀÑÃÀË 4 - AÊÊÐÓÝË ÍßÃÒËÀÍ ÁÎÄÎÕ Á¯ÐÒÃÝË

1. Êëèéí âèíäîóñ ò¿äýé êîìïàíè ººðèéí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ çî÷èä áóóäëûí öîíõ óãààõ ¿éë÷èëãýýã 1999 îíû 12-ð ñàðûí 15-íä ¿ç¿¿ëæýý. 12-ð ñàðûí 16-íä óã ¿éë÷èëãýýíèé õºëñ áîëîõ 1,000,000 òºãðºãèéí íýõýìæëýõèéã çî÷èä áóóäàë ðóó ÿâóóëñàí. Çî÷èä áóóäàë íýõýìæëýõèéã 2000 îíû 1-ð ñàðûí 10-íä òºëæýý. Áè÷èëòèéã Êëèéí êîìïàíè 12-ð ñàðä õèéñýí.

Õýðýâ êîìïàíè íýõýìæëýõ ÿâóóëààã¿é áîë ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý??

Òºëáºð õ¿ëýýí àâñàí 1-ð ñàðûí áè÷èëòèéã á¿ðòãý. 2. Áèéã êîìïàíè íýëýýí òîì êîíòîðûí áàðèëãàòàé. Ýíý êîìïàíè 2000 îíû 3-ð

ñàðûí 1-ýýñ õýñýã ºìãººëºã÷äºä àæëûí áàéð ò¿ðýýñë¿¿ëñýí. Ò¿ðýýñèéí òºëáºð ñàðä 800,000 òºãðºã áºãººä 3 ñàð áîëãîíû ýöýñò òºëºõººð ãýðýý áàéãóóëæýý. Ýõíèé òºëáºðèéã 5-ð ñàðûí 31-íä, äàðààãèéí òºëáºðèéã ìºí ãýðýýíä çààñíû äàãóó õèéñýí. 2000 îíä Áèéã êîìïàíè ò¿ðýýñèéí îðëîãîî õýäýýð á¿ðòãýõ âý? 2000 îíû 12-ð ñàðûí 31-íä ÿìàð áè÷èëò õèéõ ¸ñòîé âý?

2001 îíû 2-ð ñàðûí 28-íä òºëáºð õ¿ëýýí àâàõ ¿åä ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

3. 2001 îíû 12-ð ñàðûí 25-íä A êîìïàíè 180,000 òºãðºãèéí òåëåôîí ¿éë÷èëãýýíèé

íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâñàí. Óã íýõýìæëýõèéã 1-ð ñàðä òºëíº. Òýãâýë À êîìïàíè ýíý òºëáºðèéã 2001 îíä õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

Õýðýâ íýõýìæëýõ õ¿ëýýí àâààã¿é áîë ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

1-ð ñàðä òºëºõ òºëáºðèéã õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

39


4. K êîìïàíè àæèëëàãñäûí öàëèíã 7 õîíîã á¿ðèéí Áààñàí ãàðàãò òàâüäàã. ªäºð òóòìûí öàëèíãèéí çàðäàë 100,000 òºãðºã. Õýðýâ ÍÁÁ-èéí õóãàöàà (òàéëàíò) Ëõàãâà ãàðàãò äóóñãàâàð áîëäîã ãýæ ¿çâýë Ê êîìïàíè ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

(7 õîíîãèéí àæëûí ºäºð 5 áºãººä Äàâàà ãàðàãò ýõýëäýã).

Öàëèí òàâüæ îëãîõ ºäºð ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý?

5. 2000 îíû 11-ð ñàðûí 1-íä Ôàñò äåëèâýðè ñåðâèñ êîìïàíè à÷ààíû ìàøèí

õóäàëäàæ àâààä 1 æèëèéí õóãàöààãààð äààòãóóëæ, äààòãàëûí òºëáºðèéã õèéæýý. ¯¿íèé íèéò ºðòºã íü 5,000,000 òºãðºã áîëñîí. Ýíý àæèë ã¿éëãýýã ÿàæ á¿ðòãýõ âý?

12-ð ñàðûí 31-íä àëü áè÷èëò (õýðýâ ãàðâàë)-èéã á¿ðòãýëä òóñãàõ âý? 6. Ýóðèêà ìàéíèíã êîìïàíèéí 2002 îíû æèëèéí ýöñèéí òàéëàíä àóäèò õèéíý. Ýíý

¿éë÷èëãýýíèé õºëñ 12,000,000 òºãðºã áîëîõ òîîöîî ãàð÷ýý. ¯éë÷èëãýýíèé õºëñèéã àóäèò á¿ðýí õèéæ äóóññàíû äàðàà òºëíº. Àóäèòûí èõýíõ àæèë 2003 îíä õèéãäýõ áîë 2002 îíä ¿¿íèéã õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

7. 2001 îíû 7-ð ñàðûí 1-íä MWH ñþïåð êîíñàëòèíã êîìïàíè 1,000,000 òºãðºãèéí

¿íý á¿õèé êîìïüþòåð õóäàëäàí àâ÷, òºëáºðèéã áýëíýýð õèéæýý. Àøèãëàõààð òîîöñîí õóãàöàà íü 5 æèë, ¿ëäýõ ºðòºã áàéõã¿é. Ýíý õóäàëäàí àâàëòûã 2001 îíä õýðõýí á¿ðòãýõ âý?

Ñèñòåìòýé, æèãä áàéõ ñóóðèéã àøèãëàí êîìïüþòåðèéí çàðäëûã õýðõýí õóâààðèëàõ âý? 2001 îíû 12-ð ñàðûí 31-íä ÿìàð áè÷èëò õèéõ âý? Ìºí 2002 îíû 12-ð ñàðûí 31-ýýðõ áè÷èëòèéã õàðóóë.

40


8. Ìîíãîëèàí àäâàí÷ýð òóð êîìïàíè 11-ð ñàðûí 1-íä 2,000,000 òºãðºãèéã 3 ñàðûí õóãàöààòàé õàäãàëóóëñàí. Õ¿¿ íü ñàðûí 1%. Ñàð á¿ðèéí ýöýñò ÿìàð áè÷èëò õèéãäýõ âý?

Õýðýâ 2-ð ñàðûí 28-íä õàäãàëóóëñàí ìºíãºº áóöààí òàòàæ, õ¿¿ãýý õ¿ëýýí àâñàí áîë ÿìàð áè÷èëò ãàðàõ âý?

41


Ã. ÄÀÑÃÀËÛÍ ÕÀÐÈÓ ÄÀÑÃÀË 1 � ÍÁÁ-èéí çàð÷ìóóä 1

å , à

Æèæèã ìºíãºí ñàíãààñ õèéãäýõ á¿õ òºëáºðèéã Áóñàä çàðäëûí Äò-ä áè÷íý.

2

â,ã,å

Áàëàíñûí îãíîî ºäºð êîìïàíèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä àëáàí ¸ñîîð ºð òºëáºð ãýæ á¿ðòãýãäýýã¿é áîëîâ÷ óã êîìïàíèòàé õîëáîîòîé ø¿¿õèéí øèéäâýðýýð ¿¿ñ÷ áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéí òàëààðõ òàéëáàðûã ñàíõ¿¿ãèíé òàéëàíä îðóóëäàã

3

ä, ã

Óðò õóãàöààò õºðºíãº îðóóëàëòûã ò¿¿õýí ºðòãººð á¿ðòãýíý.

4

å

Æèæèãëýíãèéí äýëã¿¿ð ñàð á¿ðèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ çîðèëãîîð áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðýí òîîëëîãîîñ ººð òîîöîîëîë àøèãëàäàã.

5

ã, ä

Áàðàà ìàòåðèàëûã ºðòºã çàõ çýýëèéí àëü áàãààð áóþó öýâýð áîëîìæèò ¿íý öýíýýð á¿ðòãýíý.

6

á

2000 áà 2001 îíä áàðàà ìàòåðèàëûí á¿ðòãýëèéí àäèë àðãà àøèãëàíà

7

å

Òîìîîõîí ¿éëäâýðëýã÷ êîìïàíèä àøèãëàãääàã ¿íý öýíý áàãàòàé ñýëáýã õýðýãñëèéã õóäàëäàí àâàõ ¿åä íü çàðäàë ãýæ á¿ðòãýäýã.

ÄÀÑÃÀË 2 – Ìºíãºí ã¿éëãýýíèé òàéëàí _ Ñ _ õóâüöààíû áîðëóóëàëò Õ _ ¿éëäâýðò àøèãëàãäàæ áóé òîíîã

òºõººðºìæèéí áîðëóóëàëò _ ¯ _ äàíñíû àâëàãûí ºñºëò _ ¯ _ýëýãäýë _ ¯ _öýâýð àøèã _ Ñ _ íîãäîë àøèã òºëºõ _ Ñ _5 æèëèéí õóãàöààòàé áàíêíû çýýë _ Õ _ áàðèëãà õóäàëäàí àâàõ _ ¯ _òîíîã òºõººðºìæ áîðëóóëàëòûí _ ¯ _õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºãèéí îëç áóóðàëò ÄÀÑÃÀË 3 - Ìºíãº áà àêêðóýë ñóóðüòàé ÍÁÁ

42


Ìºíãº Aêðþëü

Áîðëóóëàëò 10,000,000 15,000,000

Áîðëóóëàëòûí ºðòºã: Õºäºëìºð 6,000,000 7,000,000

Áóñàä øóóä çàðäàë 500,000 1,000,000

Íèéò àøèã 3,500,000 7,000,000

Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 900,000 1,200,000

Çàõèðãààíû çàðäàë 2,500,000 2,000,000

¯éë àæèëëàãààíû öýâýð îðëîãî 100,000 3,800,000

ÄÀÑÃÀË 4 – Àêêðóýë ñóóðüòàé á¿ðòãýë Õàðèó 1

1. à. Äò Äàíñíû àâëàãà 1,000,000 Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 1,000,000

1.á Áóñàä ýðãýëòèéíõºðºíãèéã Äò-ëýíý. (Õóðèìòëàãäñàí îðëîãûí àâëàãà)

1.â Äò Ìºíãº 1,000,000 Êò Äàíñíû àâëàãà 1,000,000

Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºíãº Õàðèó 2

2.à 800,000 X 10 ñàð = 8,000,000

Äò Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºíãº 800,000 (Õóðèìòëàãäñàí îðëîãî)

Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 800,000

2.á Äò Ìºíãº 2,400,000 Êò Áîðëóóëàëòûí îðëîãî 1,600,000 Êò Áóñàä ýðãýëòèéí õºðºíãº 800,000 Õàðèó 3 3.à Äò Õîëáîîíû çàðäàë 180,000

43


Êò Äàíñíû ºãëºã 180,000

3.á Êò Áóñàä ÁÕªÒ 180,000 (Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºã) 3.â Äò Äàíñíû ºãëºã 180,000

Êò Áóñàä ÁÕªÒ-Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûã ºãëºã Êò Ìºíãº 180,000

Õàðèó 4 4.1 Äò Öàëèíãèéí çàðäàë 300,000 Êò Áóñàä ÁÕªÒ áóþó Õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºã 300,000 4.2 Äò Öàëèíãèéí çàðäàë 200,000

Äò Áóñàä ÁÕªÒ áóþó õóðèìòëàãäñàí çàðäëûí ºãëºã 300,000 Êò ìºíãº 500,000 Õàðèó 5 5.1 Äò Äààòãàëûí çàðäàë 5,000,000 áóþó

Äò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 5,000,000 Êò Ìºíãº 5,000.000

Ãýõäýý ¿¿íèéã ÿàæ á¿ðòãýõ íü êîìïàíèéí áîäëîãîîñ øàëòãààëíà. 5.2 Äò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 4,166,667

Êò Äààòãàëûí çàðäàë 4,166,667 ýñâýë

Äò.Äààòãàëûí çàðäàë 833,333 Êò Óðüä÷èëæ òºëñºí äààòãàë 33,333 Õàðèó 6 Õàðãàëçàæ ¿çýõ ÿíç á¿ðèéí àðãà áàéãààã àíõààðàí ýíý àñóóëòûã á¿ðòãýõ áîëñîí øàëòãààíûã õýëýëöýõ ñýäýâ áîëãîí àøèãëà. Çàðäëûã õýçýý õ¿ëýýí çºâøººðºõèéã Óäèðäàìæ áóþó ÍÁÁÎÓÑ-ûí äàãóó òîäîðõîéë. Òóóøòàé áàéõ çàð÷ìûã àíõààð.

Õàðèó 7 7.1 Äò ¯íäñýí õºðºíãº 1,000,000 Êò Ìºíãº 1,000,000

44


7.2 Êîìïüþòåðèéã øóëóóí øóãàìûí àðãà àøèãëàí 5 æèëèéí õóãàöààíä ýëýãä¿¿ëíý—1,000,000 / 5 = 200,000 ( íýã æèëèéí ýëýãäëèéí õýìæýý). 7.3 Äò Ýëýãäëèéí çàðäàë 100,000 Êò Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë 100,000 2002 îíä: Äò Ýëýãäëèéí çàðäàë 200,000

Êò Õóðèìòëàãäñàí ýëýãäýë 200,000 Õàðèó 8 8.1 Äò Õ¿¿ãèéí àâëàãà 20,000

Êò Õ¿¿ãèéí îðëîãî 20,000 8.2 Äò Ìºíãº 60,000

Êò Õ¿¿ãèéí àâëàãà 60,000 Òóõàéí êîìïàíè õ¿¿ã 1-ð ñàðûí 31-ýýð õóðèìòëóóëàí á¿ðòãýõ ýñýõýýñ õàìààðàí ýíý áè÷èëò ººð áàéæ áîëíî.

45

02 s2 overview of ias

Documents