01-dalmacija i becelic.ppt - water workshop · • ekonomska analiza ... viših delova reljefa. ......

MATCROSSHUSRB/1002/214/188

IZAZOVI U UPRAVLJANJU IZAZOVI U UPRAVLJANJU RESURSIMA VODERESURSIMA VODE

Profesor dr Božo DalmacijaDocent dr Milena Bečelić‐Tomin

Univerzitet u Novom SaduUniverzitet u Novom SaduPrirodno‐matematički fakultet

Departman za hemiju, biohemiju i zaštitu životne sredine

Novi Sad, 3‐4. septembar 2013.

• Izazovi u upravljanju resursima vode na globalnomIzazovi u upravljanju resursima vode na globalnom nivou

• Resursi vode u Republici Srbijip j

• Kvalitet površinskih, podzemnih voda i sedimenta u Republici Srbijip j

• Pravni okvir u upravljanju resursima vode u Republici Srbiji

• Izazovi u upravljanju resursima vode u Republici Srbiji


Svaka kapljica lošeiskorištene vode smanjuje resurse vode za piće


Dunav i HS DTD kao primer vodnog bogatstva Republike Srbije


Upravljanje kvalitetom voda je složena aktivnost koja mora imati u vidu dvaaktivnost koja mora imati u vidu dva suprotno usmerena procesa korišćenja

voda i to:voda i to:• Korišćenje vode kao

– sirovine u različitim tehnološkim– sirovine u različitim tehnološkim procesima,

– resursa vode za piće, za navodnjavanje u poljoprivredi itdnavodnjavanje u poljoprivredi itd.

• Korišćenje površinskih voda kao recipijenta otpadnih voda.

5

Upravljanje vodama je osnovna delatnost za to zaduženih državnih ustanova premaza to zaduženih državnih ustanova prema kojima se u skladu načela održivograzvoja, ostvaruje celoviti nadzor i upravljanje.

• Upravljanje vodama traži Interdisciplinarni pristup upravo zato p j j p p p pšto se radi o ekološki osetljivom resursu. Stoga vodni resursi imaju tri karakteristike:

S ki h t d d i i j h t ži t– Svaki zahvat nad vodnim resursima je zahvat u životnu sredinu;

– Vodni resurs je prostorno i vremenski promenljiv;j p p j ;

– Svaki zahvat nad vodnim resursima traži usaglašavanje potreba


Integrisano upravljanje vodama‐IZAZOV

RAZVOJ RESURSAVODE

PLANIRANJE RESURSA VODE

UPRAVLJANJE RESURSIMA VODE

INTEGRISANO UPRAVLJANJE

RESURSIMA VODEVODE VODE RESURSIMA VODE

RAZVOJ RESURSAVODEVODE

Aktivnosti (fizičke) uAktivnosti (fizičke) u cilju što efikasnijeg iskorišćenja vodnihiskorišćenja vodnih resursa u jednu ili više svrhasvrha


PLANIRANJE RESURSA VODEPLANIRANJE RESURSA VODE

• Planiranje razvoja, očuvanja i j j , jraspodele ugroženih resursa vode, usklađivanjem dostupnosti vode sa potrebama za vodom uzimajući upotrebama za vodom uzimajući u obzir različite nivoe ciljeva i ograničenja kao i interesa zainteresovanih strana


UPRAVLJANJE RESURSIMA VODEUPRAVLJANJE RESURSIMA VODE

• Obezbeđenje održivosti vodnih resursa za različite svrhe kao integralni deo procesa ekonomskog razvojaekonomskog razvoja zemlje


INTEGRISANO UPRAVLJANJE RESURSIMA VODERESURSIMA VODE

• Uključuje niz tehničkih, institucionalnih,

lj čkih ih iupravljačkih, pravnih i operativnih aktivnosti u planiranju, razvoju i upravljanju resursima vode za održiv razvoj u celini


INTEGRISANO UPRAVLJANJE RESURSIMA VODE-IZAZOV!

• INTEGRISANO UPRAVLJANJE RESURSIMA VODE je proces koordinacije štit lj j i

Ljudi Hrana

SEK

zaštite, upravljanja i razvoja vodnih, zemljišnih i ostalih srodnih resursa između sektora kako bi se

Ekosistemi Industrija i ostali

KTO

RI

između sektora kako bi se povećala ekonomska i društvena korist uz očuvanje i gde je to Integrisano

lj g j

neophodno obnavljanje slatkovodnih ekosistema.

upravljanje resursima vode


Nivoi integrisanog pristupaNivoi integrisanog pristupa

1 Površinska voda‐podzemna voda1. Površinska voda podzemna voda

• količina vode‐kvalitet vode

2 d ljiš kli2. Povezanost vode sa zemljištem, klimom

3. Povezanost vode sa životnom sredinom u celini, socioekonomskim razvojem


INTEGRISANO UPRAVLJANJEINTEGRISANO

UPRAVLJANJE

UPRAVLJANJE VODNIM

RESURSIMARESURSIMA VODE NA NIVOU

REČNOG SLIVA


UPRAVLJANJE REČNIMSLIVOVIMA PREMA OKVIRNOJ

DIREKTIVI O VODAMADIREKTIVI O VODAMA

ZZasnovano je pre svega na principu poštovanja prirodnih granicaasnovano je pre svega na principu poštovanja prirodnih granica..Obuhvata sve tipove vodotokaU pogledu veličine sliva neophodno je napraviti takav odabir da se može uspostaviti organizacija upravljanja sa potpunom odgovornošćuOrganizacije koje će upravljati slivovima moraju biti sposobne da vode međunarodne pregovore i ostvaruju dogovorene ciljeveVodno područje je pre svega administrativno područje napravljeno u svrhe p j j p g p j p jupravljanja rečnim slivovima koji se na njemu nalaze i može biti i manje i veće od pomenutih rečnih slivova. Upravljanje je moguće iz jednog vodnog područja, a takođe je moguće iz jednog p j j j g j g g p j , j g j gregionalnog centra upravljati u više administrativnih vodnih područja.

15

Karakteristike VODNIH PODRUČJAPrvi posao oko upravljanja oblašću vodnog područja je sakupljanjeinformacija o vodnom području:

• Ustanovljavaje svih detalja prirodnih karakteristika svakogvodnog područja,

• Uticaja ljudskih• Uticaja ljudskihaktivnosti nastanje površinskih ipodzemnihvoda i

• Ekonomska analizakorišćenja voda uvodnom području.

16

Sažeti prikaz svih značajnih pritisakaprikaz svih značajnih pritisaka i uticaja ljudske delatnosti na stanje površinskih i ljudske delatnosti na stanje površinskih i

podzemnih voda, uključujući:• procenu zagađenja iz tačkastih izvora • procenu zagađenja iz tačkastih izvora, • procenu zagađenja iz rasutih izvora, uključujući i pregled korišćenja

zemljišta,j ,• procenu pritisaka na količinsko stanje voda, uključujući i zahvatanje,• analizu ostalih uticaja ljudskih delatnosti na stanje voda;

17

Pregled uticaja ljudskih aktivnosti

Pregled uticaja ljudskih aktivnosti na vodno područje i rečni slivzahtevan u Članu 5 je opisan u anex-u II Okvirne Direktive o vodamazahtevan u Članu 5 je opisan u anex u II Okvirne Direktive o vodama.Obuhvata dve aktivnosti.

Prva je sakupljanje podataka, a 30000

40000

n

HPKBPK

j p j j p ,

Druga procena uticaja.0

10000

20000

DTD NoviSad-

Tisa Begej DTD Bečej-Bogojevo

DTDVrbas-

Krivaja Kikindskikanal

kg/d

an

SavinoSelo

g jBezdan

18

Posebno se mora uraditi:• Procena i određivanje značaja tačkastih izvora zagađenja

P i d đi j ti j č j ih tih i đ j• Procena i određivanje uticaja značajnih rasutih izvora zagađenja

19

U cilju sprovođenja takvih posmatraja po rečnim slivovima Okvirna Direktiva o vodama postavljaslivovima, Okvirna Direktiva o vodama postavlja

niz pitanja:

• koje su geografske granice zagađenja?koje su geografske granice zagađenja?• koji rečni basen je zahvaćen?• koja remedijacija podzemne vode je preduzeta ili je potrebna?j j j p j p j p• koji su glavni zagađivači?• kolika je ozbiljnost zagađenja?• koje su glavne industrije i aktivnosti izazvale zagađenja?• šta se može učiniti za regulisanje i kontrolu zagađenja?

20

Primer pritisaka na vodotok

Primer procene pritisaka

PRIMER: DTD „Bezdan – Vrbas”

4 zagađivača direktno + 14 preko sekundarne mreže4 zagađivača direktno 14 preko sekundarne mreže-pri koncentraciji kiseonika u vodi od 4,5 mg/l (biološki minimum), može se apsorbovati oko 250 kg/dan kiseonika, odnosno mogućnost opterećenja ovog basena je oko 1 200 kg BPK5/danDotok 55 000 m3/dan otpadnih oda sa opterećenjem BPK 6 800 kg/danDotok 55 000 m3/dan otpadnih voda sa opterećenjem BPK5 6 800 kg/danVK stanje

POSLEDICE ZAGAĐIVANJA AKVATIČNIH EKOSISTEMA


Korisnici i zagađivači voda

POSLEDICE ZAGAĐIVANJA AKVATIČNIH EKOSISTEMAEKOSISTEMA

• pad rastvorenog kiseonika u vodi i sedimentu

• eutrofikacija• pojava toksičnih supstanci u vodi ipojava toksičnih supstanci u vodi i

sedimentu • formiranje mulja (sedimenta)

PAH, Cd, Cr...PAH, Cd, Cr...

26

Koji su Koji su ekološke ekološke posledice ispuposledice ispuštanja štanja posledice ispuposledice ispuštanja štanja otpadnih voda u otpadnih voda u vodotokove ?vodotokove ? - EUTOFIZACIJA,

- RAST MAKROFITA

Š- POTROŠNJA RASTVORENOG KISEONIKA !- TOKSIČNE KOMPONENTE U VODI !- POVEĆANJE SALINITETA!POVEĆANJE SALINITETA!- POVEĆANJE BIONEDOSTUPNIH MATERIJA U VODI

- POVEĆANJE SADRŽJA SEDIMENTA U VODOTOKU!AKUMULACIJA TOKSIČNIH - AKUMULACIJA TOKSIČNIH

KOMPONENTI U SEDEIMENTU- PRISUSTVA TOKSIČNIH KOMPONENTA U SEDIMENTU JE EKOLOŠKA BOMBA SA OPASNIM

27

POSLEDICAMA ZA OKOLINU

Zagađivanje podzemnih voda iz površinskog toka i obrnutopovršinskog toka i obrnuto

28

Poreklo sedimenata u vodotocimaOd čestica tla koje nastaju spiranjem zemljišta (erozija) Od čestica eolskog nanosa koje g jpod dejstvom vetra dospevaju u vodotokoveOd čestica koje dospevaju j p jzajedno sa otpadnim vodamaiz naselja i indsustrije ili nastajupri mikrobiološkoj razgradnjizagađenja u vodotocimaOd truljenja akvatične i obalne vegetacije (većim delom od procesa eutrofizacije)Od čvrstog otpada koji se neodgovorno ubacuje u vodotokove 30

ČINIOCI KOJI UTIČU NA REŽIM VODE I SEDIMENTA:SEDIMENTA:

• Klimatsko‐meteorološki, ,

• Topografski,

• Geološki,

• Pedološki,

• Biološki i dr.

U vodotoke/kanale dospevaju različite vrste čvrstih čestica koje taloženjem formiraju sedimente ‐mulj. j

31

Procesi koji utiču na formiranje nanosa (sedimenta) uProcesi koji utiču na formiranje nanosa (sedimenta) u vodotocima utiču i na kvalitet vode

• Za stvaranje nanosa (sedimenta) u rečnom koritu j ( )najodgovornija je erozija.

• Najvažnija erozija u ovom slučaju je ona koju vrši tekuća voda kl d t f kih t l k ji li j ibporeklom od atmosferskih taloga, koji se slivaju po nagibu sa

viših delova reljefa.

• Ova vrsta erozije naziva se spiranje ili denudacija zemljišta. j p j j j

32

Jedna od najvažnijih pojava u slivu jesu svakako j j p j jerozioni procesi, koji bitno utiču na hemijski kvalitet voda, režim voda i nanos vodotoka.

Eroziju u slivu prate sledeće pojave, koje bi se mogle shvatiti kao komponente te iste

ijerozije:

– Razaranje stena u slivu pod mehaničkim, hemijskim i temperaturnim uticajima,hemijskim i temperaturnim uticajima,

– Denudacija (razgolićavanje prethodno raspadnutih stenskih masa) i

– Akumulacija (istaložavanje prethodno pokrenutih čvrstih materijala, usled nedovoljne energije rečnih tokova).nedovoljne energije rečnih tokova).

33

Prirodni, a naročito antropogeni faktori pogodujuk d l knastanku i razvoju procesa vodne i eolske erozije

Prirodni faktori Antropogeni faktori

• Reljef• Klima

‐ Način korišćenja zemljišta

Organizacija zemlje teritorije

Prirodni faktori Antropogeni faktori

• Zemljište• Vegetacija

‐ Organizacija zemlje, teritorije ...

Eolska erozija 34

Prosečna količina sedimenta u EvropiProsečna količina sedimenta u Evropi

35

RESURSI VODE URESURSI VODE U REPUBLICI SRBIJI

RESURSI VODE U SRBIJI

– podzemne vode i p– površinske vode

Vodotoci17%

k lAkumulacije8%

Ukupno zahvaćene vode iz svih

Podzemne vode75%

Ukupno zahvaćene vode iz svih tipova izvorišta u Srbiji

Površinske vode

• U Republici Srbiji utvrđeno je 499 vodnih tela, od čega 492 na p j j , gslivu Dunava.

• Od ukupnog broja vodnih tela,

– gotovo 70% je okarakterisano kao prirodni vodotok,

– 16 % su veštačka vodna tela,

dok je ostatak (28%) s obzirom na značajne– dok je ostatak (28%), s obzirom na značajne hidromorfološke promene, preliminarno ocenjen kao značajno izmenjeno vodno telo.


Pregled količina voda koje nastaju na teritoriji Srbije

Reka/slivProsečan protok Male vode

Otiče u(m3/s) (.106 m3/god) (m3/s)

Lepenac,Pčinja, Dragovištica 19 9 626 8 1 4 Otiče u Makedoniju i B k Lepenac,Pčinja, Dragovištica 19,9 626,8 1,4 Bugarsku

Beli Drim, Plavska reka 62,2 1959,3 3,3 Otiče u Albaniju

Sliv Drine u Srbiji 62,3 1962,4 14,8

Sliv Save od Drine do ušća 26,5 834,7 1,4 Desna strana sa Kolubarom

Velika Morava 222,0 6993,0 34,0 Iz Bugarske dolazi još 8 m3/s

Mlava 12,0 378,0 0,7

Sliv Dunava od Mlave do granice 51,9 1634,8 2,1 Desne pritoke od

V. Gradišta do granice (saTimokom) Timokom)

Banat i Bačka 39,0 1228,5 1,3 Srem 13,0 409,5 0,5

508 8 16027 2 59 5 Ukupno Srbija 508,8 16027,2 59,5 Sadašnja ukupna potrošnja površinske vode 7 m3/s. Iz reka se zahvataju saoko 2,5 m3/s, a iz akumulacija oko 3,5 m3/s.

Pregled količina vode koje dotiču nateritoriju Srbije sa drugih područjateritoriju Srbije sa drugih područja

Reka / sliProsečan protok Male

vode Dotiče iReka / sliv vode Dotiče izm3/s .106 m3/god m3/s

Dunav sa Dravom 2824 88956 1095,4 Mađarske i

Hrvatske

Tisa sa Begejom 794 25011 126,1 Mađarske i Rumunije

K.Baja-Bezdan i Plazovića potok 2,0 63 0,0 Mađarske

Tamiš 37,0 1165 2,5 RumunijeBrzava, Moravica, Karaš, Nera

35,0 1102 3,8 RumunijeKaraš, Nera

Drina sa Limom 333,0 10489 40,8 C. Gore i BiH

Sava 1130 35595 229,8 Hrvatske i BiHNiš 8 0 252 1 2 B kNišava 8,0 252 1,2 Bugarske

Ukupno 5163 162634 1499,6

Podzemne vodePodzemne vode

• U Republici Srbiji ukupno su izdvojena 153 vodna telapodzemnih voda.

• Od ukupnog broja izdvojenih vodnih tela podzemnih voda131 su nacionalna– 131 su nacionalna,

– dok su 22 identifikovana kao prekogranična. • Ukupna površina izdvojenih vodnih tela podzemnih voda

iznosi 97.327 km2, od koje– 26% čine prekogranična vodna tela, – dok su 74% nacionalna– dok su 74% nacionalna.

• Površine pojedinačnih izdvojenih vodnih tela se kreću u rasponu od 35 km2 do 2.643 km2.


Osnovne potencijalne količine podzemnih voda

Područje

Potencijalne količine podzemnih voda (l/s)

P kotinska Veštačko PodručjeAluvion OVK* Neogen Karst Pukotinska

izdanVeštačko

prihranjivanje

Vojvodina 15610 5463 843 0 0 9500

Centralna Srbija 27115 0 2660 9875 206 29965

Kosovo i Metohija 1065 0 450 3841 0 970R.Srbija 43790 5463 3953 13716 206 40435OVK* - osnovni vodonosni kompleks

Danas ukupno zahvaćena količina podzemnih voda za javno vodosnabdevanje stanovništva i industrije u Srbiji iznosi oko 18,5 m3/s

Zahvaćene vode iz izvorišta podzemnih d iš diš j i dvoda u višegodišnjem periodu

Gubici32%

Domaćinstva48%

Industrija9%

Ostali korisnici11%

Karta specifične izdašnosti postojećih izvorišta podzemnih voda po okruzima

m3/god

24%

76%

Postojeća eksploatacija 600 milionaPostojeća eksploatacija 600 miliona

Potencijalna 1978 milina

Indikator kvaliteta izvorišta podzemnih voda Srbije uvoda Srbije u pogledu fizičko‐hemijskeneispravnosti

Indikator kvaliteta izvorišta podzemnih vodapodzemnih voda Srbije u pogledu mikrobiološke

i tineispravnosti

Gradovi u kojima t išt ijstanovništvo pije vodu rizičnog kvalitetakvaliteta

KVALITET POVRŠINSKIH VODA I SEDIMENTA U REPUBLICI SRBIJIREPUBLICI SRBIJI


• Kvalitet površinskih voda u Srbiji pretežno je uslovljen ispuštanjem otpadnih voda, tj. radom industrijskih postrojenja poljoprivrednom proizvodnjom ipostrojenja, poljoprivrednom proizvodnjom, ipojavom dugotrajnih sušnih perioda.

• Ugroženost površinskih voda zagađenjem biorazgradljivim g p g j g jorganskim materijama naročito je izražena

u blizini velikih gradova (Beograd, Novi Sad, Niš, P č V b K l C k Z j i Š b BPančevo, Vrbas, Kula, Crvenka, Zrenjanin, Šabac, Bor, Zaječar, Kosovska Mitrovica itd.) koji nemaju postrojenja za prečišćavanje gradskih otpadnih voda i

industrijskih postrojenja (fabrike šećera, prerade voća i povrća, velike farme svinja, klanice, fabrike kože, fabrike papira itd ) koja ne poseduju potpun ili nikakav tretmanpapira itd.) koja ne poseduju potpun ili nikakav tretman otpadnih voda.

Kvalitet površinskih dvoda

• Merenja u toku poslednjih 30 godinana oko 160 mernih mesta (profila)pokazuju da je kvalitet voda bio na nivou zahtevanih klasa samo na 15 profila (ispod 10% ukupnog broja).

• Na samo 2,5% merenih profila kvalitet vode omogućuje njeno višenamensko korišćenje.

• Na svim ostalim stanicama vodotoci su povremeno ili stalno izvan klase propisane Uredbom o kategorizaciji d kvodotoka.

• Najteža situacija, gde se javljaju zone čiji se kvalitet kategoriše kao "van klase", utvrđen je na g j

Bosutu, Starom i Plovnom Begeju, kanalu Vrbas‐Bezdan, Velikom Lugu, Toplici, Crnom Timoku i Borskoj reciBorskoj reci.

• Na velikom broju profila (oko 50%) pokazatelji kvaliteta prelaze vrednosti normiranih za četvrtu pklasu.

• Broj profila na kojima je bakteriološko zagađenje iznad l j i k (137 ih t ) tj k 85%norme vrlo je visoko (137 mernih mesta), tj. oko 85%

od svih posmatranih.

Visoka koncentracija NBK klica posledica je j p jispuštanja neprečišćenih otpadnih voda.

5

5.1

5.2

5.3

mgO

2/l)

PRIMER: Višegodišnji prosek sadržaja

l t t D

4 4

4.5

4.6

4.7

4.8

4.9

HP

K (mpolutanata u Dunavu

0.35

0.40

/l) 4.4Bezdan Bogojevo Novi Sad Slankamen Pančevo Banatska

Palanka

7

8 Dunav/Bezdan

Tisa/Martinoš0.10

0.15

0.20

0.25

0.30

ija a

mon

ijum

jona

(mg

2

3

4

5

6

BP

K5

(mgO

2/l) Begej/Itebej

0.00

0.05

Dunav -Bezdan

Dunav -Bogojevo

Tisa - Titel Dunav -Slankamen

Dunav -Pančevo

Dunav -Ban.Balanka

Kon

cent

raci

10 2 4 6 8 10 12

Vreme (mesec)

1.5

2

2.5

rata

(mg/

l)

2.5

D

0

0.5

1

Dunav - Dunav - Tisa - Titel Dunav - Dunav - Dunav -

Kon

cent

raci

ja n

it

1

1.5

2

once

ntra

cija

P (m

g/l)

Dunav-Bezdan

Tisa-Martinoš

Begej-Itebej


Bezdan Bogojevo Slankamen Pančevo Ban.Balanka

0

0.5

0 2 4 6 8 10 12

Ko

Vreme (mesec)

DTD-Vrbas II

Srednja vrednost na godišnjem nivou određenih parametara uodređenih parametara u površinskoj vodi slivnih područja R. Srbije

Opterećenje ukupnim N (629 t/dan) i P (44 t/dan)

30

40

50

60

%

Ukupni N (629 t/dan)

Ukupni P (44 t/dan)

0

10

20

Stanovništvo Ispiranje sa površina

Stočarstvo Industrija


EKSTREMNE VREDNOSTI ZAGAĐENJA: Sadržaj organskih materija u vodi Velikog Bačkog kanalaorganskih materija u vodi Velikog Bačkog kanala na profilu Vrbas II

800

1000

1200

l)

2000200120022003

400

600

800B

PK

5(m

gO2/

l 20032005200620072008

0

200

40020092010

0 3 6 9 12

Vreme (mesec)


Procenat kvaliteta svih uzoraka površinskih uzoraka voda (reka i kanala) po godinama određenih metodom SWQI (AZŽS, 2012)


Drugi problem: moguća akumulacijaDrugi problem: moguća akumulacija sedimenta u vodotocima u Srbiji

Đerdapska akumulacija I

3,5.109 m3 zapremina akumulacije

Đerdapska akumulacija II0,8.109 m3

zapremina akumulacije

Sediment u ĐerdapskojĐerdapskoj akumulaciji

N fil l k d Đ d k• Na profilu ulaska do Đerdapskog jezera ima oko 17 miliona tona suspendovanog materijala, od toga:g

oko 41% je donešeno Dunavom,26% Tisaom, 21% Savom i12% Moravom.

• Procenjuje se da je u periodu• Procenjuje se da je u periodu1972‐2000. godine, na prostorujezera Đerdap ušlo ukupno oko490 miliona tona suspendovanihmaterija, dok je 82 miliona tonaprešlo preko brane

Đerdapska akumulacijap j

• Poremećeni uzorci sedimenta pre prethodnog frakcionisanja, uzorci su sadržali više od 80% fine frakcije < 63 µmsadržali više od 80% fine frakcije < 63 µm.

• Naftni ugljovodonici su bili prisutni u širokom opsegu od 3,6 do 662,7 mg/kg, i na pojedinim lokacijama njihova koncentracija je bila 200 mg/kg200 mg/kg.

• Vrednosti za PAH su se kretale od <0,01 do 3,57 mg/kg. Analiza je pokazala da se najčešće pojavljivao fluoranten i fenantren.

• PCB su bili u opsegu od <0,01 do 0,774 mg/kg.

• Metali: zink (129‐824 mg/kg), kadmijum (0,69‐4,03 mg/kg) i nikal (34,3‐141 mg/kg) su detektovani u koncentraciji većeoj od one detektovane u g/ g) j jDunavskom basenu. Sadržaja hroma i povremeno kadmijuma i žive, bili su blizu nivoa koje su definisane kao štetne za živi svet

• Kritičan kvalitet sedimenta je uočen na lokalitetu Ram – D. MilanovacKritičan kvalitet sedimenta je uočen na lokalitetu Ram D. Milanovac

Metali u sedimentusedimentu Dunava

Sadržaj metala (Pb , Cu, Zn ) i mineralnih ulja u Dunavu na 18 mernih mesta u 2002. godini (1–Neštin, 2–Novi Sad, 3–Slankamen, 4–Surduk, 5–Zemun, 6–Bela Stena 7–Ritopek 8–Grocka 9–Smederevo 10–Ušće Velike Morave 11–Bela Stena, 7–Ritopek, 8–Grocka, 9–Smederevo, 10–Ušće Velike Morave, 11–Kostolac, 12–Stara Palanka–Ram, 13–Veliko Gradište, 14–Brnjica, 15–Dobra, 16–Mali Štrbac, 17–Tekija (Djerdap I), 18–Mihajlovac (Djerdap II)).


SEDIMENT U KANALIMA DKM

Kanalska mreža sa 285 sistema za odvodnjavanje u Vojvodini (DKM) izgrađena je u dužini preko 20 000 km sa 160 crpnih stanica20 000 km sa 160 crpnih stanica

2 0

Godišnje prosečno taloženje nanosa u kanalima DKM iznosi oko 2 miliona m3

1.5

2.0

ioni

m3)

DKM

0.5

1.0

mul

jenj

e (m

il

0.01994 1996 1998 2000 2002 2004 2006God.

Izm

60

LOKALITETI TALOŽENJANANOSA U HS DTDNANOSA U HS DTD

Najugroženiji lokaliteti, gde je taloženje nanosa najintezivnije su:

• spojevi kanala Hs DTD sa rekama Dunavom i Tisom (ispred i iza vodozahvata Bezdan i Novi Bečej,

• ispred crpne stanice Bogojevo ispred prevodnica Bezdan iispred crpne stanice Bogojevo, ispred prevodnica Bezdan i Bogojevo, iza prevodnice Bečej),

• brana na Tisi (uzvodno i nizvodno od prevodnice Novi Bečej),

• na ušćima presečnih vodotoka u Banatu (posebno Brzave) i

• mesta uliva otpadnih voda u kanale (naročito u zonama Vrbasa i Zrenjanina).

Uopšteno:

• NA MESTIMA GDE JE SMANJENA TRANSPORTNA SPOSOBNOST TOKA ZA NANOS ‐ spojevi, ušća, zona objekata, uspora, ispustiTOKA ZA NANOS spojevi, ušća, zona objekata, uspora, ispusti otpadnih voda itd. 61

60

80

100

300

400Cr (mg/kg) % prekoračenja ekotoksikološki značajne vrednosti uticaja

Primer!

0

20

40

0

100

200

Luda

š

ka ba

ra

ka ba

ra

inski

rit

unav

lje

asav

ica

orav

ica

bnati

ca

a jez

era

Duna

v

Sava Tisa

Tami

š

Bege

j

Nade

la

Kriva

ja

Kudo

š

Bezd

an

%

mg/

kg

20406080100

51015202530

Cd (mg/kg) % prekoračenja ekotoksikološki značajne vrednosti uticaja

Obed

sk

Carsk

Kovil

jsko-

petro

vara

d

Gorn

je Po

d u Za Mo Zob

Beloc

rkvan

ska N

Vrba

s-B

Z štić Ak l ij i R k DTD

m005

Luda

š

Obed

ska b

ara

Carsk

a bar

a

sko-

petro

vara

dinsk

i rit

Gorn

je Po

duna

vlje

Zasa

vica

Mora

vica

Zobn

atica

Beloc

rkvan

ska j

ezer

a

Duna

v

Sava Tisa

Tami

š

Bege

j

Nade

la

Kriva

ja

Kudo

š

Vrba

s-Bez

dan

%

mg/

kg

Zaštićene zone Akumulacije i jezera

Reke DTD

1001400Zn (mg/kg)

Kovil

j


Reke DTD

Pb ( /k )

020406080

0200400600800

10001200

Luda

š

a bar

a

a bar

a

nski

rit

navlj

e

savic

a

ravic

a

natic

a

ezer

a

Duna

v

Sava Tisa

Tami

š

Bege

j

adela

Kriva

ja

Kudo

š

ezda

n020406080100

050

100150200250300350

š a a t e a a a a v a a š ej a a š n

Pb (mg/kg)

L

Obed

ska

Carsk

a

Kovil

jsko-

petro

vara

din

Gorn

je Po

dun

Zas

Mor

Zobn

Beloc

rkvan

ska j

e D T B N K K

Vrba

s-Be

%

mg/

kg

Luda

šOb

edsk

a bar

aCa

rska b

ara

Kovil

jsko-

petro

vara

dinsk

i riGo

rnje

Podu

navlj

eZa

savic

aMo

ravic

aZo

bnati

caBe

locrkv

ansk

a jez

era

Duna

vSa

va Tisa

Tami

šBe

geNa

dela

Kriva

jaKu

doš

Vrba

s-Bez

dan

%

mg/

kg



Reke DTD

K

Zaštićene zone Akumulacije i jezera Reke DTD

PRIMER. Sadržaj metala u sedimentu Velikog Bačkog kanalaBačkog kanala


naftalenacenaftilenacenaften

2500

fluorenfenantrenantracenfluorantenpiren

1500

2000

2500Sadržaj PAH‐ova (µg/kg) u sedimentima

0

500

1000

0

Dunav‐Bezdan

Dunav‐Bogoje

Tisa‐Martonoš

Tisa‐ušće u Du

Bosut‐Batrovc

Bosut‐ušće u S

Sava‐Jamena

Tamiš‐Jaša To m

Tamiš‐ušće u D

Stari Begej‐He

Plovni Begej‐It

Zlatica‐CS Vrb

Brzava‐Marko

DTD

B.Palanka

DTD

S.Selo‐N.

DTD

Veliki bač

Krivaja‐Srbobr

Nadela‐Ivanov

Jegrička‐Žaba

Bajski kanal‐Cn evo

š unav

ci Savu

mić

Dunav

etin

tebej

ica

ovićevo

a‐N.Bečej …

Sad (brana kod …

čki kanal (Srbobr

ran

vo lj S Telep


… ran)

Pravni okvir u oblastiPravni okvir u oblasti upravljanjap j j

vodama u Republici Srbiji


Oblast upravljanja vodama uređena je nizom međunarodno-pravnihnizom međunarodno pravnih

dokumenata• Za Srbiju su najvažniji od dokumenata u oblasti upravljanja vodama

- Konvencija o saradnji na zaštiti i održivom korišćenju reke Dunav iz 1994. godine (Sl.list SRJ, Međunarodni ugovori 4/03) zasnovana je na standardnim načelima zaštite životne sredine – načelo prevencije i načelo “zagađivač plaća”.– Konvencija o zaštiti i upotrebi prekograničnih vodotoka i međunarodnih– Konvencija o zaštiti i upotrebi prekograničnih vodotoka i međunarodnih

jezera iz 1992. godine, – Konvencija o dugotrajnim organskim zagađujućim supstancama – POPs iz

2001. godine i – Okvirni sporazum za sliv reke Save iz 2002. godine.

• Svi ovi dokumenti se rukovode istim načelima: integrisano upravljanje vodama, zaštita svih tipova voda (površinskih, podzemnih i dr.), kao i močvarnogzemljišta slivno područje kao osnovna jedinica upravljanja vodama nezavisnozemljišta, slivno područje kao osnovna jedinica upravljanja vodama nezavisnood granica država, načelo “zagađivač plaća” i “korisnik plaća”, obavezno učešće javnosti u postupku donošenja planskih dokumenata, i druga.


• Okvirna direktiva o vodama Evropske Unije iz 2000. godine (EU/WFD – Water Framework Directive, 2000/60/EC) usvojena ( ) jje od strane Evropskog parlamenta i Saveta Evropske Unije. Ovom Direktivom je Evropska Unija zasnovala politiku upravljanja voda na integrisanom pristupu koji jednakoupravljanja voda na integrisanom pristupu, koji jednako vrednuje ekonomski, društveni i ekološki aspekt svakog slivnog područja.

• Osnovni principi Direktive, uz zemlje članica Evropske Unije, obavezuju i zemalje kandidate za prijem u Evropsku Uniju, kao i više zemalja koje su započele proces pridruživanja, što značii više zemalja koje su započele proces pridruživanja, što znači da obavezuje i Srbiju da sa njom i standardima Evropske Unije uskladi svoje zakone, propise, standarde i institucije u oblasti upravljanja vodama i zaštite životne sredineupravljanja vodama i zaštite životne sredine.


Najvažniji domaći zakoni u oblasti lj j dupravljanja vodama

• Zakon o vodama usvojen je 2010. godine (Sl.glasnik RS 30/10), čime je zamenjen istoimeni zakon donet pre dvedecenije (Sl.glasnik RS 46/91, 53/93 i 54/96).

• Zakon o zaštiti životne sredine (Sl.glasnik RS 135/04 i 36/09)Zakon o zaštiti životne sredine (Sl.glasnik RS 135/04 i 36/09) odnosi se na upravljanje vodama primarno u vezi zaštite voda od zagađivanja

• Zakon o javnim preduzećima i obavljanju delatnosti od• Zakon o javnim preduzećima i obavljanju delatnosti od opšteg interesa (Sl.glasnik RS 25/00, 25/02, 107/05, 108/05 i 123/07) propisuje koje se delatnosti smatraju delatnostima od opšteg interesa i način njihovog obavljanjaopšteg interesa i način njihovog obavljanja

• Drugi zakoni od značaja za oblast upravljanja vodamauglavnom su iz oblasti zaštite životne sredine


Ostali domaći zakoni u oblasti lj j dupravljanja vodama

• Zakon o lokalnoj samoupravi (Sl.glasnik RS 129/07).Ovaj Zakon propisuje nekoliko dl ž ti j di i l k l k j d lj j dnadležnosti jedinica lokalne samouprave koje se odnose na upravljanje vodama:

• uređivanje i obezbeđenje obavljanja i razvoja komunalnih delatnosti, kao i organizacione, materijalne i druge uslove za obavljanje ovih delatnosti, što se odnosi na prečišćavanje i distribucija vode i prečišćavanje i odvođenje atmosferskih i otpadnih voda;

• uređivanje i utvrđivanje načina korišćenja i upravljanja izvorima, javnim bunarima i česmama, utvrđivanje vodoprivrednih uslova, izdavanje vodoprivredne saglasnosti i vodoprivredne dozvole za objekte lokalnog značaja;g p j g j ;

• organizovanje zaštite od elementarnih i drugih većih nepogoda i stvaranje uslova za njihovo otklanjanje, odnosno ublažavanje njihovih posledica;

• stara se se o zaštiti životne sredine, donošenje programa korišćenja i zaštite prirodnih vrednosti i programa zaštite životne sredine odnosno lokalnih akcionih iprirodnih vrednosti i programa zaštite životne sredine, odnosno lokalnih akcionih i sanacionih planova, u skladu sa strateškim dokumentima i svojim interesima i specifičnostima;


Zakon o vodama, Sl. glasnik RS, br. 30/2010Čl 24Član 24.

• Integralno upravljanje vodama čini skup mera i aktivnosti usmerenih na

– održavanje i unapređenje vodnog režima,

obezbeđivanje potrebnih količina voda zahtevanog kvaliteta– obezbeđivanje potrebnih količina voda zahtevanog kvaliteta za različite namene,

– zaštitu voda od zagađivanja i zaštitu od štetnog dejstva voda.g j g j

• Upravljanje vodama je u nadležnosti Republike Srbije.

• Upravljanje vodama Republika Srbija ostvaruje preko Ministarstva i drugih nadležnih ministarstava, organa autonomne pokrajine, organa jedinice lokalne samouprave i javnog vodoprivrednog preduzeća.p g p


Strategija upravljanja vodama na teritoriji RepublikeSrbije je planski dokument kojim se utvrđujudugoročni pravci upravljanja vodama (Zakon o vodama, Sl. glasnik RS, br. 30/2010; Član 30.)

Strategija naročito sadrži:

1. ocenu postojećeg stanja upravljanja vodama;

2. ciljeve i smernice za upravljanje vodama;

3 mere za ostvarivanje utvrđenih ciljeva upravljanja vodama;3. mere za ostvarivanje utvrđenih ciljeva upravljanja vodama;

4. projekciju razvoja upravljanja vodama.

Ciljevi i smernice za upravljanje vodama određuju:

1. ciljeve upravljanja vodama i održivog razvoja;

2. smernice za održavanje i unapređenje vodnog režima;

3. prioritete za postizanje ciljeva u upravljanju vodama i unapređenju vodnog režima, u skladu sa održivimrazvojem;

4. smernice za korišćenje voda, zaštitu voda i zaštitu od štetnog dejstva voda, uključujući i slučajeve kadase podsliv nalazi na više vodnih područja;

5. smernice za realizaciju međunarodnih sporazuma koji se odnose na upravljanje vodama;

6. osnovne odrednice monitoringa i informacionog sistema za ostvarenje upravljanja vodama na teritoriji6. osnovne odrednice monitoringa i informacionog sistema za ostvarenje upravljanja vodama na teritorijiRepublike Srbije.


STRATEGIJE VLADE REPUBLIKE SRBIJE

Nacionalna strategija održivog korišćenja prirodnih resursa i dobara Strategija zaštite od požara za period 2012-2017. godine Strategija u za primenu konvencije o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i pravu na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine - Arhuska konvencija Strategija komunikacije o pristupanju Republike Srbije Evropskoj uniji Nacionalna strategija za aproksimaciju u oblasti životne sredine za Republiku Srbiju Strategija razvoja sistema javnog informisanja u Republici Srbiji do 2016. godine Strategija razvoja javnih nabavki u Republici Srbiji (sa Akcionim planom) Strategija i politika razvoja industrije Republike Srbije za period od 2011. godine do 2020. godine Strategija razvoja intelektualne svojine za period od 2011. do 2015. godine Nacionalna strategija zapošljavanja za period 2011–2020. godine Strategija razvoja slobodnih zona u Republici Srbiji za period od 2011. do 2016. godine Strategija upravljanja vodama???Strategija tržišnog nadzora Strategija razvoja elektronskih komunikacija u Republici Srbiji od 2010. do 2020. godine Strategija razvoja i promocije društveno odgovornog poslovanja u Republici Srbiji za period od 2010. do 2015. godine Strategija razvoja informacionog društva u Republici Srbiji do 2020. godine

Predlog Strategije upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine Strategija naučnog i tehnološkog razvoja Republike Srbije u periodu od 2010. do 2015. godine Strategija povećanja učešća domaće industrije u razvoju telekomunikacija u Republici Srbiji Strategija razvoja elektronske uprave u Republici Srbiji za period od 2009. do 2013. godineStrategija razvoja elektronske uprave u Republici Srbiji za period od 2009. do 2013. godine Strategija razvoja interne finansijske kontrole u javnom sektoru u Republici Srbiji Strategija upravljanja akcijama banaka u vlasništvu Republike Srbije za period od 2009. do 2012. godine Strategija bezbednosti i zdravlja na radu u Republici Srbiji za period od 2009. do 2012. godine Strategija uvođenja čistije proizvodnje u Republici Srbiji Strategija razvoja trgovine Republike Srbije Strategija razvoja zvanične statistike u Republici Srbiji u periodu od 2009. do 2012. godine Strategija razvoja konkurentnih i inovativnih malih i srednjih preduzeća za period od 2008. do 2013. godine Nacionalna strategija održivog razvojaNacionalna strategija održivog razvoja Strategija razvoja železničkog, drumskog, vodnog, vazdušnog i intermodalnog transporta u Republici Srbiji od 2008. do 2015. godine Strategija regionalnog razvoja Srbije za period od 2007. do 2012. godine Nacionalna strategija privrednog razvoja Republike Srbije od 2006. do 2012. godine Strategija reforme državne uprave u Republici Srbiji Strategija razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine Program ostvarivanja Strategije razvoja energetike Republike Srbije do 2015. godine, za period od 2007. do 2012. godine Nacionalna strategija za borbu protiv korupcije St t ij j lj i d S bij


Strategija razvoja poljoprivrede Srbije Strategija podsticanja i razvoja stranih ulaganja Strategija razvoja šumarstva Republike Srbije Strategija razvoja informacionog društva u Republici Srbiji Strategija razvoja turizma

Strateška procena uticaja na životnu di Čl 37 ZVsredinu, Član 37. ZV

• Za Strategiju, plan upravljanja vodama i za poseban plan g j , p p j j p pupravljanja vodama obavezna je izrada strateške procene uticaja na životnu sredinu, u skladu sa propisima kojima se uređuje zaštita životne sredineuređuje zaštita životne sredine.


Učešće javnosti u pripremi plana lj j d Čl 38 ZVupravljanja vodama, Član 38 ZV

• Plan upravljanja vodama za sliv reke Dunav (radna verzija)• Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede: Deo 1.

Plana: Analiza karakteristika sliva Dunava u Srbiji‐radna verzija (www.mpt.gov.rs)

• Ministarstvo, odnosno javno vodoprivredno preduzeće koje priprema plan upravljanja vodama dužno je daobezbedi aktivno učešće javnosti u procesu pripreme i donošenja tog plana.

• Ministarstvo, odnosno javno vodoprivredno preduzeće pisanim putem obaveštava Nacionalnukonferenciju za vode, a putem sredstava javnog informisanja i širu javnost o:1. početku pripreme ili noveliranja plana upravljanja vodama, najmanje tri godine pre početka perioda na

koji se plan odnosi;2. stanju izrade plana upravljanja vodama i značajnijim problemima na posmatranom vodnom području,

najkasnije dve godine pre početka perioda na koji se plan odnosi.• Obaveštenje o početku pripreme ili noveliranja plana upravljanja vodama obuhvata okvirni sadržaj plana,

konsultacije koje treba izvršiti, termine pripreme i usvajanja plana i adresu nadležnog organa od koga se d biti d d t i f ijmogu dobiti dodatne informacije.

• Ministarstvo, odnosno javno vodoprivredno preduzeće koje je pripremilo plan upravljanja vodama dužnoje da nacrt plana objavi, najmanje godinu dana pre početka perioda na koji se plan odnosi.

• Nacrt plana se javno izlaže u prostorijama Ministarstva i javnog vodoprivrednog preduzeća i na njihovomveb‐sajtu.


Izazovi upravljanja resursima vode u p j jRepublici Srbiji

• Integrisana politika upravljanja bazirana na ekosistemskom pristupu zaštite voda

• Planiranje upravljanja na tačno određenim geografskim skalama‐rečniPlaniranje upravljanja na tačno određenim geografskim skalama rečni basen

• “kombinovani pristup” (granične vrednosti emisije i standardi kvaliteta vode)vode)

• Prevencija zagađenja i kontrolne mere

• Monitoring kvaliteta vode‐praćenje i izveštavanje

S d j k ik ij i k di ij lj j k ič i• Saradnja, komunikacija i koordinacija u upravljanju prekograničnim tokovima i između korisnika

• Učešće javnosti u identifikaciji problema i pronalaženju odgovarajućih mera

• Ekonomski instrumenti u podršci održavanja odgovarajućeg kvaliteta vode Novi Sad, 3‐4. septembar 2013.

HVALA NA PAŽNJI!HVALA NA PAŽNJI!


01-dalmacija i becelic.ppt - water workshop · • ekonomska analiza ... viših delova reljefa. ......

Documents