‘Wat gebleven is, is de levende erfenis van een

langdurig gedeeld verleden.’(Koningin Beatrix, 1995)

Een media analyse van de postkoloniale beeldvorming rond de excuses van Nederland aan Indonesië

Masterscriptie Interculturele Communicatie

Nikki van den Brand

4292197

Eerste begeleider: drs. E. Besamusca

Tweede begeleider: dr. J. ten Thije

n.m.vandenbrand@students.uu.nl

Voorjaar 2015

1

Samenvatting

Geschiedenis wordt getekend door de perspectieven van hen die het opschrijven. Met de

komst van de diplomatieke verontschuldiging aan het eind van de twintigste eeuw werd er

ruimte geboden voor nieuwe perspectieven. Ook Nederland heeft excuses gemaakt. Van 1995

tot 2011-2013 heeft de Nederlandse regering op verschillende wijzen haar excuses

aangeboden voor de daden van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de politionele acties in

Nederlands Indië in 1947 en 1948. In deze periode probeerde Nederland de oude kolonie

terug te veroveren die van haar was afgenomen tijdens de tweede wereldoorlog. De acties

waren alleen een stuk gewelddadiger dan verwacht en er werden door het Nederlandse leger

extreme maatregelen toegepast. Het was pas in 1969 dat de Nederlandse bevolking voor het

eerst van deze ‘excessen’ hoorde met de komst van de ‘excessennota’. Hierna duurde het tot

1995 voordat Nederland weer naar de daden tijdens de politionele acties ging kijken toen

Beatrix voorzichtig excuses gemaakt aan de Indonesische regering. In 2011 en 2013 kwamen

er voor het eerst officiële excuses voor de daden in Rawagede en Zuid Sulawesi. Er is

gekeken in hoeverre deze excuses invloed hebben gehad op de beeldvorming rond de

politionele acties zoals deze naar voren is gebracht door de media, en hoe deze beeldvorming

van 1995 tot 2011-2013 is veranderd. Hieruit bleek dat het beeld rond de excuses over de

politionele excuses van een redelijk traditioneel koloniaal beeld naar een meer divers

uiteenlopend beeld is gegaan met meer oog voor het Indonesische perspectief. De kwestie is

in 2011-2013 nog steeds controversieel bevonden en er bleek in de media geen consensus

over hoe de geschiedenis het best kon worden benaderd.

2

Voorwoord

Persoonlijk zijn de diplomatieke excuses aan Indonesië relevant voor mij omdat ik altijd

geïnteresseerd ben geweest in Indonesië. Mijn vader werkt met mensen van Indonesische

afkomst en mijn opa heeft na de tweede oorlog in Indonesië gevochten. Tevens heeft het

excuus als taalhandeling mijn aandacht gekregen na het schrijven van mijn bachelorscriptie.

Het is een uiting die lang niet altijd is wat het lijkt. Het is dan ook heel interessant om te

onderzoeken. Het schrijven van mijn scriptie was dan ook een zoektocht, waarbij ik constant

een balans moest proberen te houden tussen mijn eigen interpretaties en visies en de feiten

zoals ze zich presenteerden. Het schrijven was dan ook vooral mentaal een lange weg. Meer

dan eens sta je ineens stil en weet je niet meer wat het is waar je nou precies naar op zoek

bent. Die vraag kan keer op keer confronterend zijn en je ook vaak op het verkeerde spoor

zetten. Ondanks alles is het schrijfproces een belangrijke stap om de wereld op een andere

manier te beschouwen en je academisch vermogen tot het uiterste te testen.

Ik wil mijn scriptiebegeleidster mevrouw E. Besamusca graag bedanken voor haar

vertrouwen in mijn onderwerp, haar kritische blik en haar motiverende woorden op de

momenten dat ik ze juist nodig had. Ook wil ik meneer J. ten Thije bedanken voor de

discussie en inspiratie waardoor ik mijn scriptie naar een hoger plan kon brengen. Als laatste

wil ik mijn scriptiegroepje bedanken voor de morele steun. Ik weet zeker dat ze allemaal

bijzondere scripties zullen afleveren.

3

Inhoudsopgave

Inleiding

1. Vergangenheitsbewältigung door boetedoening:

Nederland en de politionele acties 6

Context

2. Een geschiedenis van spijtbetuigingen en excuses van Nederland

aan Indonesië 7

2.1 Aanleiding voor excuses: dekolonisatie en de politionele acties 7

2.2 Excuses van Nederland aan Indonesië 9

2.2.1De excessennota van 1969 9

2.2.2 Beatrix in Indonesië, 1995 10

2.2.3 Schulderkenning aan Indonesië, 2011 en 2013 11

2.3 Onderzoek naar postkoloniale excuses: relevantie 12

Theorie

3. Een tijd van diplomatieke excuses 14

3.1 Diplomatieke excuses: voor- en nadelen 14

3.1.1 Een intercultureel ritueel 15

3.1.2 De diplomatieke afweging 16

3.2 Excuses en de media 17

3.2.1 Diplomatieke verontschuldigingen in de media: het sociale drama 17

3.2.1.1 Het sociale drama en de functionele pragmatiek 19

3.2.2 Beeldvorming in de media rond excuses 20

3.2.2.1 Perspectiefinname in het media discours rond excuses 21

3.3 Vraagstelling 22

Methode

4. Kwalitatieve analyses 24

4.1 Het corpus: bronnen en samenstelling 24

4.2 Inhoudsanalyse 25

4.3 Interculturele perspectiefanalyse 27

4

4.4 Validiteit en decentring 27

Resultaten

5. Resultaten inhouds- en perspectiefanalyse 29

5.1 Externe kenmerken corpus 29

5.2 Inhoudsanalyse 31

5.3 Interculturele perspectiefanalyse 35

Discussie

6. Verklaring en interpretatie 37

6.1 Deelvragen onderzoek 37

6.2 Verschillen in beeldvorming rond excuses in 1995 en 2011-2013 45

Conclusie

7. Leren omgaan met het verleden: Nederland en Indonesië 47

7.1 Voorstel voor verder onderzoek 49

Literatuur 51

Bijlagen

Bijlage 1.1: 1995 kenmerken 55

Bijlage 1.2: 1995 inhoudsanalyse 58

Bijlage 1.3: 1995 perspectiefanalyse 62

Bijlage 2.1: 2011-2013 kenmerken 64

Bijlage 2.2: 2011-2013 inhoudsanalyse 68

Bijlage 2.3 2011-2013 perspectiefanalyse 76

5

Inleiding

1. Vergangenheitsbewältigung1 door boetedoening: Nederland en de politionele acties

‘Historische waarheid is een hersenschim. Er bestaat niet zoiets als één waarheid.’

(W.F. Hermans in: Meijer, 1995, p. 45)

Geschiedenis is getekend door de visie van hen die het opschrijven. De beeldvorming die deze

perspectieven creëren over het verleden kan eeuwen lang blijven bestaan. Zo vergeten wij hoe

vertekend deze beelden zijn.

De introductie van een bijzondere taalhandeling op het wereldtoneel gaf ruimte aan

nieuwe oogpunten en daarmee nieuwe beeldvorming over de historie. Deze taalhandeling was

een daad van boetedoening. Een excuus voor daden uit het verleden, soms vele decennia later.

Ook Nederlandse overheden hebben namens hun land spijt betuigd en excuses

aangeboden voor daden uit het verleden. Een terugkerend onderwerp in dit discours zijn de

daden van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de politionele acties in Indonesië. Tot op de

dag van vandaag probeert men in Nederland de daden tijdens de dekolonisatie een plek te

geven in het collectieve geheugen. Dit is een langdurig proces waarbij men stap voor stap met

het verleden leert om te gaan en er probeert mee in het reine te komen.

Excuses en boetedoening voor deze daden waren hoogtepunten waarbij de

Nederlandse bevolking steeds weer geconfronteerd werd met herinterpretaties van de begane

daden in Indonesië. Dit onderzoek kijkt naar het excuusdiscours rond de daden van de

strijdkrachten tijdens de politionele acties in Indonesië. Het heeft tot doel in kaart te brengen

hoe er in de Nederlandse media ruimte werd geboden voor nieuwe, oude en culturele

perspectieven met eventuele veranderingen in de beeldvorming over de politionele acties tot

gevolg. Hierbij zal het mediadiscours rond twee van deze hoogtepunten bekeken worden: het

voorzichtige excuus van Beatrix aan Indonesië in 1995 en de officiële excuses in 2011 en

2013. Er zal gekeken worden aan welke perspectieven en interpretaties er aandacht is besteed

en hoe dit na een generatie is veranderd. Het doel is de effecten van de excuses op de

perspectieven en de uiteindelijke beeldvorming over de politionele acties in de Nederlandse

media te onderzoeken.

1 Leren omgaan met het verleden

6

Context

2. Een geschiedenis van spijtbetuigingen en excuses van Nederland aan Indonesië

Oud-koloniën en hun vroegere kolonisators maken verschillende keuzes over wat er van de

gedeelde historie wordt vergeten en behouden. Dit heeft grote verschillen in de

geschiedschrijving tot gevolg (Oostindie, 2010). Een nieuw tijdperk van boetedoening zorgde

voor een tijd waarin vergeten- en nieuwe perspectieven een stem kregen. Nederland moest

hierdoor de daden van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de politionele acties in Indonesië

onder ogen zien. Zo wordt op deze geschiedschrijving een nieuw licht geworpen.

2.1 Aanleiding voor excuses: dekolonisatie en de politionele acties

Nederlands-Indië is eeuwen lang een belangrijke Nederlandse kolonie geweest. Dit tij keerde

toen de tweede wereldoorlog uitbrak. Nederlands-Indië was een van de onderdelen van een

groot rijk dat Japan had willen stichten. Het land bezat grondstoffen die Japan miste en van

groot belang waren voor de Japanse welvaart. Uiteindelijk brak er oorlog uit, maar het kleine

Nederlands-Indische leger kon maar kort standhouden tegen de Japanse reus. Tevens konden

zij op dat moment niet rekenen op de hulp van hun bondgenoten Australië en Engeland. Beide

landen hadden hun eigen zorgen. Het was onmogelijk voor Nederland om neutraal te blijven

nadat Engeland en de Verenigde Staten met Japan in oorlog kwamen. Tevergeefs werd er

tegen de Japanners nog het samenwerkingsverbond Abdacom (American-British-Dutch-

Autralian command) tussen de geallieerden opgericht.

Op acht maart 1942 capituleerde het Nederlands-Indische leger. Japan had in korte

tijd zijn droom over een groot rijk uit zien komen. Het Japanse bestuur was centraal en

bureaucratisch. De behandeling van vijanden onverbiddelijk. Westerlingen en de inheemse

bevolking werden van elkaar gescheiden. De Nederlanders werden ondergebracht in kampen.

De Indische nationalisten hoopten dat de Japanners hen van de Nederlandse overheersing

zouden verlossen. Slechts enkelen doorzagen de fascistische aard van hun nieuwe bezetters

(van Velden, 1982).

Toen in 1944 bleek dat Japan de oorlog niet ging winnen verklaarde de Japanse

premier Koiso dat Indonesië onafhankelijk zou worden. Er werd een comité samengesteld dat

deze nieuwe mogelijkheid zou onderzoeken. Soekarno, de leider van de Indonesische

7

nationalisten, hield een toespraak voor dit comité waar hij een beeld schetste van zijn ideale

nieuwe staat. Voordat zijn plan kon worden uitgevoerd capituleerde Japan. De nationalisten

drongen er op aan dat hun leiders Soekarno en Mohammed Hatta de onafhankelijkheid van

Indonesië zouden uitroepen. De Japanse commandant Yamamoto ging tegen de eisen van de

geallieerden in om de oude staat te behouden en liet Soekarno op zeventien augustus 1945

zonder toestemming van de Nederlanders de onafhankelijkheid verklaren. Hierna brak een

gewelddadige periode aan bekend als de Bersiap-periode. Nederlanders en Indo’s (burgers

van gemengd bloed) die uit de kampen kwamen werden geconfronteerd met plundering en

moord. Uiteindelijk moesten ze terug naar de kampen en op bescherming rekenen van de

Japanners.

Nederland probeerde hierna nog twee maal in 1947 en 1948 met behulp van

politionele acties Indonesië terug te veroveren (van Velden, 1982). De daden in deze periode

waren veel gewelddadiger dan Nederland had voorzien en hadden veel slachtoffers tot gevolg.

Ook hadden de acties maar weinig zin omdat er nauwelijks diplomatieke steun was. Ondanks

dit feit heeft de Nederlandse overheid het uiteindelijke verlies van de lucratieve kolonie als

vernederend ervaren (Oostindie, 2010). Door vele verschillende interpretaties is er altijd veel

onduidelijkheid geweest over wat er zich in deze periodes heeft afgespeeld. Wel is duidelijk

dat de daden van de Nederlanders in deze periodes steeds weer terugkwamen in het

excuusdiscours in Nederland.

Na de politionele acties moest er nog veel afgewikkeld worden. Nederland had de

onafhankelijkheid van Indonesië in 1945 niet geaccepteerd, en het duurde tot maart 1947

voordat de onafhankelijkheid officieel, maar nog niet staatrechtelijk op papier stond in het

verdrag van Linggadjatie. Na een zekere periode zou Indonesië onafhankelijk zijn, maar nog

wel een Unie vormen met Nederland. Ook economisch bleef Indonesië afhankelijk van

Nederland (Oostindie en Schulte Nordholt, 2006).

Nadat Nederland in 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië aanvaardde begon een

periode van diplomatiek getouwtrek, waarbij Nederland zijn invloed op Indonesië zoveel

mogelijk probeerde te behouden met behulp van verdragen en ontwikkelingssamenwerking

(Oostindie en Schulte Nordholt, 2006). Het land kon in de postkoloniale periode haar

dekolonisatie maar moeilijk accepteren. Van Goor (In: Meijer, 1995) beschrijft hoe Nederland

het dekolonisatieproces maar lastig kon verwerken door het beeld dat Nederlanders goede

kolonisators waren. Ondanks een soms harde hand hadden de Nederlanders het altijd goed

voor gehad met hun Nederlands-Indische kolonie. De Nederlandse overheden hebben altijd

het idee gehad dat hun daden in Indonesië gemakkelijk vergeven zouden worden. Er is sprake

8

van een koloniale blik die weigert het oogpunt van de Indonesiërs in te nemen. (Schulte

Nordholt in: Meijer, 1995).

2.2 Excuses van Nederland aan Indonesië

De weg die Nederland heeft afgelegd totdat er voor het eerst officiële excuses aan Indonesië

werden gemaakt voor de politionele acties bestaat uit kleine stappen vooruit. Van der Helm

(2014) noemt de diplomatieke spijtbetuiging van Minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot in

2005 de eerste echt beslissende diplomatieke stap van Nederland naar Indonesië. Toch was

het thema excuus tien jaar eerder, toen koningin Beatrix in 1995 op staatsbezoek ging, ook al

van groot belang. Zij zette een eerste voorzichtige stap die de weg vrij maakte voor een reeks

van excuses in de toekomst, met als (voorlopige) hoogtepunten de officiële excuses van de

staat aan Indonesië in 2011 en 2013. Ook was er nog veel eerder de excessennota, waar de

verkeerde daden tijdens de politionele acties (deels) al erkend werden.

In de verontschuldigingen van Nederland aan Indonesië hebben verschillende

complicerende factoren een rol gespeeld. Onder andere de veteranen hebben altijd groot

verzet geboden tegen de erkenning van de Nederlandse wandaden als onderdeel van de

Nederlandse historie. De angst voor kritiek van deze invloedrijke groep heeft bij de

verontschuldigingen altijd een grote rol gespeeld. Niet alleen de politiek, maar ook de

journalisten en de historici weigerden een echte schuldige aan te wijzen. In deze kwestie is het

dan ook belangrijk niet te generaliseren. Niet alle soldaten in het voormalig Nederlands-Indië

waren schuldig en niet alle Indonesiërs waren onschuldig (Kromhout, 2000).

De excuses zijn daarom een belangrijk middel om de blik van Nederlanders op het

perspectief van de Indonesiërs te vestigen Het is dan ook mogelijk dat de excuses in zeker

opzicht met de postkoloniale tradities van ontkennen en vergeten braken. Nederland kon niet

meer wegkijken van haar verleden en moest het een plek gaan geven in het nationale

geheugen.

2.2.1 De excessennota van 1969

De eerste stap waarbij Nederland de daden van de strijdkrachten tijdens de politionele acties

besloot te onderkennen was de excessennota in 1969. Door de wederopbouw na de tweede

wereldoorlog had Nederland het tot die tijd nagelaten op de daden in Indonesië te reflecteren.

Na de biecht van een Nederlandse veteraan over de verschrikkelijke daden tijdens de

politionele acties in Indonesië in een Nederlands nieuwsprogramma, kwam er een onderzoek.

9

Uit dit onderzoek kwam naar voren dat begane misdaden geïsoleerde gebeurtenissen waren.

Er was geen bewijs voor systematisch geweld door het Nederlandse leger. Er werd dan ook

niet verder tot vervolging overgegaan. Het document werd met de nodige controverse

ontvangen doordat er maar naar een beperkt aantal acties werd gekeken (Oostindie, 2010).

Naast inhoudelijke controverse was er ook verontwaardiging over de gebruikte termen

in de nota. De nota ontkrachtte niet alleen inhoudelijk, maar ook talig de schuld van de

Nederlandse strijdkrachten in Indonesië (Oostindie, 2010). Het gebruik van het woord ‘exces’

om de misdaden te beschrijven en tevens de aanhoudende duiding ‘politionele acties’ in plaats

van oorlog is het gevolg van tactisch, diplomatiek taalgebruik. Dit taalgebruik heeft tot doel

beide partijen tevreden te stellen, terwijl het zo min mogelijk schadelijk is voor de eigen

positie. Het internationale imago en de nationale trots worden hierbij in bescherming

genomen en eventuele conflicten escaleren niet verder (van der Helm, 2009). Deze tactiek

heeft tot gevolg dat belangrijke perspectieven geen aandacht krijgen.

Ook bij diplomatieke boetedoening speelt woordgebruik een belangrijke rol. Dit zal

naar voren komen in de volgende paragraaf.

2.2.2 Beatrix in Indonesië, 1995

Na ongewenste bemoeienis op het gebied van mensenrechten van Nederland in Indonesië had

premier Soeharto van Indonesië in de jaren zeventig een eind gemaakt aan de postkoloniale

samenwerking tussen Nederland en Indonesië. In de jaren negentig werd deze periode

opgevolgd door een nieuwe diplomatieke fase van enorme voorzichtigheid van Nederland

tegenover de oude kolonie (Oostindie en Schulte Nordholt, 2006). Deze gespannen periode

bereikte het hoogtepunt toen koningin Beatrix van Nederland haar staatsbezoek in 1995 moest

uitstellen zodat zij niet op de Indonesische Onafhankelijkheidsdag aanwezig zou zijn. Er was

te veel weerstand vanuit het de Nederlandse bevolking (Beunders, 2002).

Voor het eerst stond het diplomatieke excuus op de agenda. Nederlandse politici,

juristen, historici en vele anderen keken in de jaren ‘90 met afkeer naar de internationale reeks

van verontschuldigingen die zich op het wereldtoneel afspeelden. Sorry zeggen was een

politieke kwestie geworden van macht, geld en handelsbelangen. Door druk van de media en

belangenorganisaties kon de Nederlandse regering de erkenning van het donkere verleden

tijdens de politionele acties niet meer ontkennen (Beunders, 2002). Ook was er in 1995 weer

een heruitgave van de excessennota, waardoor de politionele acties nogmaals een punt van

discussie werden.

10

Er was enorme verdeeldheid over het feit of de regering Kok wel of niet haar excuses

aan Indonesië moest aanbieden. En als zij dit al deed, waarvoor dan precies? Naast de

politionele acties waren ook de erkenning van de Indonesische onafhankelijkheid en de

kolonisatie in het algemeen punten van discussie (Beunders, 2002).

Op 21 augustus hield Beatrix in Indonesië een ‘voorzichtige’ tafelrede die door zijn

ambiguïteit door sommige wel en andere niet als excuus werd opgevat. Het woord excuus

letterlijk in de mond nemen was toen nog een stap te ver (Luttikhuis, 2014). Toch was er een

belangrijke stap gezet.

In 2005 was er voor het eerst een prominent uit de Nederlandse politiek aanwezig op

de onafhankelijkheidsdag. Minister Ben Bot sprak een spijtbetuiging uit en erkende voor het

eerst het leed dat de Indonesische bevolking door de Nederlanders was aangedaan (Luttikhuis,

2014). Toch was deze diplomatieke rede nog steeds zeer voorzichtig en officiële excuses

werden dan ook niet uitgesproken, in plaats daar van gebruikte Bot het woord ‘spijtbetuiging’

(van der Helm, 2014).

Spijt of excuus?

De keuze van Bot om het woord ‘spijtbetuiging’ te gebruiken was zeer bewust. In de

diplomatie maken deze woorden een groot verschil, maar naast een afzwakking of

understatement (Van der Helm, 2009), is dit verschil met name juridisch bepaald. Spijt staat

gelijk aan berouw. Een volwaardig excuus is veel meer omvattend. Het bestaat uit meerdere

componenten. Namelijk uit erkenning, verantwoording, berouw en compensatie. Bij een

incompleet excuus kan juridisch dan altijd een van deze onderdelen afgedwongen worden

(Bolivar et al. 2013). De uitvoer van een excuus is dan ook veel ingrijpender en

betekenisvoller dan een spijtbetuiging.

2.2.3 Schulderkenning aan Indonesië, 2011 en 2013

Officiële excuses aan Indonesië werden voor het eerst uitgesproken voor de Nederlandse

wandaden in Rawagede in 2011 door de Nederlandse ambassadeur. Deze excuses waren het

resultaat van de inzet van het in 2007 opgerichte Comité Nederlandse Ereschulden

(Luttikhuis, 2014).

Op 9 december 1947 werd er door het Nederlandse leger een groot aantal mannen

geëxecuteerd in het west-Javaanse dorpje Rawagede. Zij waren op zoek naar wapens en

11

verzetsstrijders, maar toen dit niet lukte besloten zij over te gaan tot de executies. Over de

hoeveelheid gesneuvelden bestaat tot heden nog onzekerheid (Luttikhuis, 2014).

Het Comité klaagde met succes de Nederlandse staat aan met een schadevergoeding en

officieel excuus aan de weduwen van de mannen tot gevolg. Dit excuus vond plaats op 9

december 2011, 64 jaar later. Hierop besloot het comité de Nederlandse staat nogmaals

namens een aantal Indonesische weduwen aan te klagen. Ditmaal voor de daden tijdens de

campagne van kapitein Raymond Westerling op zuid-Celebes (nu Zuid- Sulawesi) van 1946

tot 1947. Zijn wrede acties resulteerde in vele duizenden slachtoffers onder de Nederlands-

Indische bevolking (Luttikhuis, 2014).

Ook deze weduwen kregen financiële compensatie zonder dat de zaak voor de rechter

hoefde te komen. In september 2013 kwam er een algemeen excuus namens de Nederlandse

staat voor alle ‘excessen’ tijdens de standrechtelijke executies van het Nederlandse leger.

Hierdoor konden ook andere weduwen dan de al betrokken vrouwen zich melden voor

compensatie (Luttikhuis, 2014). In maart 2015 hebben ook de kinderen van de slachtoffers

van de executies op zuid-Celebes om compensatie gevraagd. Bij het tonen van bewijs zullen

ook zij compensatie ontvangen (NRC, 12 maart 2015). Zo blijft de zaak nog wel een tijd lang

spelen.

Luttikhuis (2014) benoemt de problematiek van deze excuses, die het resultaat zijn van

rechtszaken en niet van de proactiviteit van de Nederlandse staat. De ‘juridisering van het

excuus discours’ heeft tot gevolg dat oorlogsmisdaden altijd vanuit een specifieke beperkte

hoek benaderd zullen worden waardoor het ‘complete’ beeld verloren gaat. Tevens wordt de

grens voor staten om excuses te maken verhoogd wanneer deze onlosmakelijk verbonden zijn

met het juridisch domein. Slachtoffers krijgen dus wel eindelijk een stem, maar het algemene

excuus discours wordt er niet beter door.

2.3 Onderzoek naar postkoloniale excuses: relevantie

Van de voorzichtige stap in de rede van Beatrix tot de juridisch afgedwongen excuses aan

Rawagede en het huidige Zuid Sulawesi. Het excuusdiscours rond de daden van Nederlanders

in Indonesië neemt met kleine stappen steeds grotere vormen aan. In hoeverre het historisch

beeld over de politionele acties in het respectievelijke Nederlandse geheugen is veranderd, is

het gissen. Met behulp van de media is het deels mogelijk hier enige grip op te krijgen.

Het excuusdiscours over de controverse rond de politionele acties heeft voor meerdere

crises gezorgd. Soms kwamen de excuses door internationale druk, andere keren door

12

belangengroepen zoals het Comité Nederlandse Ereschulden tot stand (Luttikhuis, 2014). Een

excuus heeft nooit tot afwijzing van de verontschuldigende persoon geleid. Toch kan er wel

gesproken worden van een herhaling van crises omdat de meningen altijd verdeeld waren en

het discours zelfs vandaag nog relevant is en tot nieuwe crises leidt. Zoals bleek uit de nieuwe

rechtelijke uitspraken in 2015. De discussie herhaalt zichzelf dan ook voortdurend in de

media en het discours kent tot de dag van vandaag dus geen duidelijk einde.

Dit onderzoek heeft als doel het mediadiscours rond een postkoloniaal excuus in kaart te

brengen met de nadruk op de nationale beeldvorming over de politionele acties en de culturele

perspectiefverschuiving. Hiermee kan het iets zeggen over het culturele en politieke belang

van zo een uiting in de toekomst. Bevordert het cultureel begrip en heeft het effect op de

nationale beeldvorming? Denken Nederlanders anders over het verleden en het beeld van

Nederland als kolonisator? Eerder is er geen onderzoek gedaan naar de effecten van zo een

excuus en of het tot perspectiefverschuiving leidt en daardoor mogelijk invloed heeft op de

beeldvorming van Nederland over zichzelf en Indonesië .

13

Theorie

3. Een tijd van diplomatieke excuses

Sinds het eind van de twintigste eeuw is er een nieuw tijdperk aangebroken op het

wereldtoneel. Dit tijdperk kenmerkt zich door de uitvoer van een simpele, maar

desalniettemin belangrijke taalhandeling: het excuus. De enorme toename van politieke en

diplomatieke spijtbetuigingen en excuses heeft voor veel ophef gezorgd in verschillende

landen. De oorspronkelijk morele daad van ‘sorry zeggen’ heeft ineens veel meer dimensies

gekregen en aan de oprechtheid ervan wordt dan ook vaak getwijfeld. De taalhandeling wordt

vaak gebruikt om politieke en zelfs nationale imago’s te herstellen en sociale en internationale

relaties te bevorderen (Kampf en Löwenheim, 2012).

Deze nieuwe emotionele inslag van de wereldpolitiek vindt zijn oorsprong aan het

eind van de koude oorlog. Bij de afloop van deze lange periode van spanning en onzekerheid

kwamen veel emoties los. Er brak een tijd aan waarin landen het goed met elkaar voor

hadden. Politici hoefden zich niet meer sterk te houden en konden eindelijk hun emoties aan

de wereld tonen. Dit betekende ook dat men boete ging doen voor daden uit het verleden.

Naast meer politieke excuses in het binnenland, gingen staten onderling en aan minderheden

excuses aanbieden voor hun historische wandaden (Beunders 2002). Toch waren politici zich

zeer bewust van de financiële gevolgen van zo een daad. Deze financiële consequenties

leidden vaak tot halfslachtige en tot bepaalde groepen beperkte excuses (Luttikhuis, 2014).

Verontschuldigingen met financiële gevolgen worden vaak alleen uitgevoerd wanneer deze

baat hebben voor het verontschuldigende land (Jones, 2011).

3.1 Diplomatieke excuses: voor- en nadelen

Het uitvoeren van een diplomatiek excuus brengt veel risico’s met zich mee. De mening over

de motieven voor dit ritueel lopen uiteen. Zo kan een excuus opgevat worden als een oprechte

poging tot verzoening, maar ook als opportunistisch en ondergeschikt aan meer functionele

doelen (Kampf and Löwenheim, 2012). Er zijn verschillende redenen waarom staten er voor

kiezen dit ritueel wel of niet uit te voeren.

14

3.1.1 Een intercultureel ritueel

Het voordeel van het ritueel van een excuus op internationaal niveau is dat het een universeel

ritueel is waaraan strikte rollen en stappen verbonden zijn. Zowel de rollen van schuldige,

slachtoffer en het publiek zijn bepaald. Afhankelijk van het type boetedoening en of deze als

oprecht wordt opgevat kan het publiek er voor kiezen te confronteren of te accepteren.

Daarnaast volgt het ritueel een aantal belangrijke, vaak symbolische stappen en

taalhandelingen die er voor zorgen dat de actie een legitiem onderdeel wordt van het publieke

domein. Het gevolg is dat politieke beeldvorming en relaties gereconstrueerd worden

(Kertzer, 1988).

Toch speelt cultuur wel een rol bij de uitvoering van een excuus. Belangrijke culturele

verschillen in verontschuldigen zijn bijvoorbeeld de talige uiting, in sommige landen wordt

om vergeving gevraagd terwijl in andere landen meestal ‘sorry’ gezegd wordt. Hoe ernstig

een vergrijp of overtreding wordt gezien is tevens cultureel bepaald. Ook leeftijd, status,

macht en andere sociale verhoudingen hebben in culturen verschillende op de uitvoering van

een verontschuldiging (Blum-Kulka and Olshtain 1984). Hoewel het ritueel niet in alle

landen volgens dezelfde norm verloopt is uit onderzoek naar diplomatie gebleken dat rituelen

zoals het excuus en de spijtbetuiging er toe kunnen leiden dat verschillende internationale

gemeenschappen weer aansluiting vinden (Cohen, 1997) zolang er maar rekening wordt

gehouden met de verschillende culturele verwachtingen rondom de uitvoering van het excuus.

Berichtgeving over dit soort rituelen in de media speelt bij verzoening een belangrijke

rol, anders kunnen deze rituelen ook tot onenigheid en conflict leiden. Het gevolg van rituelen

zoals een politieke verontschuldiging is dat rollen, zij versus ons en vriend versus vijand, en

eventuele ongelijkheid hierin, weer benadrukt worden (Kertzer, 1988).

De visie van het diplomatieke excuus als intercultureel ritueel sluit aan bij de term

transnationaliteit, geïntroduceerd door Ehlich (2010). Hij spreekt van ontologieën die niet

meer verbonden zijn met landen, maar die een meer overkoepelende vorm krijgen. Een

onbekende ontologie is dan ook niet van een specifiek land, maar simpelweg vreemd. Hoewel

diplomatieke excuses niet vrij zijn van cultuur en land brengen zij wel nieuwe verhoudingen

naar voren. Het is een taalhandeling die normaal tussen mensen gebeurt en landen krijgen dan

ook de positie van dader en slachtoffer. Het genereert een wederzijds begrip dat door

vooroordelen en verwachtingen vaak niet mogelijk is. Het kan dan ook een stap zijn richting

een meer transnationale wereld waarbij culturele verwachtingen worden losgelaten en waarbij

15

anderen als vreemd worden gezien in plaats van cultureel bepaald, door het toeschrijven van

meer universele rollen als slachtoffer en dader.

3.1.2 De diplomatieke afweging

Een diplomatiek excuus is het resultaat van een voorzichtige afweging tussen baten en kosten.

Jones (2011) heeft een overzicht gepresenteerd van alle overwegingen die een rol spelen

wanneer een staat besluit haar excuus aan te bieden. Zo bestaat er een symbolische

compensatie en een financiële compensatie. Symbolische compensaties bestaan uit

spijtbetuigingen, herdenkingen etc. De financiële compensatie kost een staat een stuk meer.

Afhankelijk van de geleden schade, emotioneel en materieel, worden de slachtoffers

gecompenseerd. Deze twee compensaties vallen beide onder het herstelrecht. Of er

gecompenseerd wordt is afhankelijk van zowel politieke als idealistische afwegingen. Politiek

gezien kunnen diplomatieke excuses veel baat hebben voor beide landen omdat verhoudingen

worden verbeterd waardoor er weer ruimte is voor handel en andere vormen van politieke

samenwerking. Ideologische motieven hebben vooral te maken met de internationale status

van een land doordat het zekere waarden tentoonstelt (Jones, 2011).

Toch is er veel kritiek op de symbolische waarde van diplomatieke excuses. Er wordt

beweerd dat het helend zou werken voor de slachtoffers van de daad. Toch vinden veel

mensen de excuses niet oprecht omdat er vaak pas veel later door een andere overheid of

orgaan excuus wordt gemaakt dan de verantwoordelijken. Ook worden de excuses regelmatig

afgedwongen. Dit maakt volgens sommigen de excuses altijd onoprecht. Toch kunnen

excuses wel degelijk betekenis hebben. Er is sprake van een erkenning van

minderheden/slachtoffers hetgeen aangeeft dat een land een andere ideologie heeft dan

voorheen. Het heeft dan ook zin voor het verbeteren van de sociale verhoudingen. Een

diplomatiek excuus zegt dus veel over de identiteit van het land dat deze aanbiedt omdat

overheden zich anders verhouden tot groepen die eerder als minderwaardig werden gezien

(Jones, 2011).

In welke mate een land boetedoening doet is vaak afhankelijk van de nadelen die er

aan de deze daad verbonden zijn. Allereerst is er de omvang van de materiele kosten. Een

excuus betekent de erkenning van verantwoordelijkheid. Dit kan tot rechtszaken leiden waarin

aanzienlijke financiële compensatie geëist wordt. Hiernaast is er de politieke weerstand van

belangrijke groepen die het niet met het excuus eens zijn en dus het binnenlands imago

(Jones, 2011).

16

Wanneer de voordelen alleen ideologisch zijn heeft dit laatste nadeel vaak tot gevolg

dat de diplomatieke excuses worden afgezwakt tot spijtbetuigingen of ambigu worden

gebracht. Als er belangrijke politieke en economische voordelen te behalen zijn kunnen staten

er toch voor kiezen om een diplomatiek excuus uit te voeren ondanks de weerstand van

sommige burgers (Jones, 2011).

3.2 Excuses en de media

Naast politici, historici en juristen spelen ook de media een belangrijke rol in het discours

rond diplomatieke verontschuldigingen (Kromhout, 2000). Vanuit het schriftelijke media

discours rond diplomatieke verontschuldigingen kan een beeld worden verkregen hoe er in de

samenleving wordt gekeken naar de daden waarvoor de staat zijn excuses aanbiedt. Zoals

Kromhout (2000) al aangaf hadden de Nederlandse media vaak dezelfde diplomatieke

voorzichtigheid als politici als het om de interpretatie van de Nederlandse daden in Indonesië

ging,. Om na te gaan in hoeverre het steeds verder gevorderde excuusdiscours in Nederland

hier verandering in heeft gebracht, is het belangrijk om te kijken welke rol de media in dit

discours precies innemen.

3.2.1 Diplomatieke verontschuldigingen in de media: het sociale drama

De afgelopen jaren is er onderzoek gedaan naar de rol van de journalist welke veel verder gaat

dan die van rapporteur. Ze kunnen worden gezien als cruciale actoren en actieve participanten

in sociale en politieke processen. De rol van de journalist rond politieke en diplomatieke

verontschuldigingen is dan ook onderdeel van een grootschalige historische verandering in het

journalistieke vak, waarbij de journalist de rol aanneemt van aanzetter, advocaat, mediator en

nog veel meer (Cottle, 2006).

Kampf (2009) benoemt de volgende rollen die journalisten uitoefenen rond de

uitvoering van politieke en diplomatieke verontschuldigingen (p. 1):

Het benoemen, al dan niet bepalen van een overtreding die een

verontschuldiging behoeft.

Het aanzetten tot actie, conflict en bemiddelen.

Helpen het publiek te bepalen of de overtreder weer onderdeel mag worden

van de sociale structuur.

17

Deze rollen zijn onderdeel van het sociale proces rond het maken van publieke

verontschuldiging die hij ‘het sociale drama van verontschuldigen’ (vt. The social drama of

apology) noemt (Kampf, 2009, p.24). Al deze sociale drama’s draaien rond de taalhandeling

die tot doel heeft de sociale verhoudingen te herstellen: de verontschuldiging.

Het proces begint wanneer er een dialoog start naar aanleiding van een overtreding. De

dialoog vindt plaats tussen de overtreder, het slachtoffer en het publiek, waarvan de

journalisten een belangrijk onderdeel zijn. Onderwerp van discussie is in hoeverre de

overtreder verantwoording moet afleggen en aan wie (Kampf, 2009).

Het discours voorafgaand aan en na een politieke verontschuldiging is van groot

belang en wordt vaak uitgebreid behandeld op allerlei verschillende media platforms. Met

name omdat journalisten de eerder benoemde rollen in kunnen nemen en veel meer kunnen

betekenen voor hun publiek en zo de politiek direct kunnen beïnvloeden. Deze actieve rol van

journalisten in sociale en politieke processen noemt Kampf (2009) een vorm van

performance journalism. Deze vorm van journalistiek is op komen zetten met de komst van

de televisie. Journalisten waren hierdoor niet alleen maar objectieve verslaggevers, maar

werden sociale actoren. Journalisten kregen hun eigen sociale agenda en kozen er voor

bepaalde kanten van een situatie te belichten. Oorlogsjournalisme is hier een duidelijk

voorbeeld van (Liebes and Kampf, 2009).

Het model van Kampf (2009) dat ‘het sociale drama van verontschuldigen’ weergeeft

is gebaseerd op het model van Victor Turner (1957) dat tot doel heeft de impact van publieke

crises in de media te analyseren. Dit sub-model bestaat uit de volgende stappen (p.24):

1) De publieke/politieke verstoring: de dader wordt op zijn overtreding gewezen,

soms door het slachtoffer, soms door de media zelf. Acties van de dader worden

geherformuleerd en onderzocht.

2) De eerste crisis: de verschillende stemmen in de dialoog rond de overtreding

worden door de media weergegeven en de behoefte aan een eventuele

verontschuldiging wordt bepaald.

3) De compensatiefase: de uitvoering van een verontschuldiging. In het geval van

sommige excuses is dit vaak onderdeel van een publiek ritueel zoals een

diplomatiek bezoek of een formele onderzoeksrapportage. Kampf (2009) toont aan

dat in veel gevallen verontschuldigingen ook het resultaat zijn van directe

inmenging van journalisten die hiervoor een aanzet geven. Denk hierbij

bijvoorbeeld aan een interview met de dader.

18

4) De tweede crisis: na het excuus wordt bepaald of het excuus voldoende en oprecht

was. Is dit niet zo dan kan dit leiden tot een tweede crisis, waarbij mogelijk

wederom een verontschuldiging nodig is.

5) De inclusie/exclusiefase: de overtreder wordt aan de hand van zijn

verontschuldiging afgewezen of weer opgenomen in de sociale structuur.

Bijzonder aan het sub- model van Kampf (2009) is dat de media aan de ene kant de rol spelen

als aanzetter van conflict wanneer zij de acties van de overtreder afkeuren en

verontschuldiging eisen, en dat zij aan de andere kant de rol spelen van mediator en

pacificator wanneer zij de taak op zich nemen om een platform te bieden voor zo een

verontschuldiging en de overtreder bijstaan in zijn inclusie in de gemeenschap wanneer dit

excuus voldoende is.

3.2.1.1 Het sociale drama en de functionele pragmatiek

De theorie van Kampf (2009) sluit aan bij een benadering die taal als een vorm van handelen

ziet. In de loop der jaren is de nadruk bij interactieanalyse steeds meer op de communicatieve

situatie komen te liggen. In de functionele pragmatiek van Ehlich en Rehbein worden

communicatieve uitingen als handelingen binnen de werkelijkheid gezien. Dit is gebaseerd op

de taalhandelingstheorie van Searle (Ehlich, 2007). Searle noemt het doel van een

taalhandeling de illocutionare handeling. Dit zijn bijvoorbeeld beloven, waarschuwen,

bevelen etc. Hierbij hoort een beoogde reactie van de hoorder: de perlocutieve handeling

zoals vraag en antwoord. In zijn indeling van de illocutionaire handelingen duidt hij het

excuus als een expressieve uiting. Bij een excuus ligt het illocutatieve punt in de waarheid van

de propositie ‘het spijt mij’ en niet op een verandering binnen de werkelijkheid (Searle.

1976). Searle gaat hier voorbij aan het feit dat excuses bestaan uit een reeks van

taalhandelingen zoals bleek in alinea 2.2.2. Ook blijft Searle zijn theorie onduidelijk over het

hele proces rondom de taalhandeling dat door de reconstructie van (internationale) relaties

wel degelijk de werkelijkheid opnieuw vorm geeft.

In de functionele pragmatiek zijn de acties van de spreker en hoorder het resultaat van

een samenwerking om bepaalde handelingen tot stand te brengen. Er is dan ook sprake van

een patroon van taalhandelingen dat (herhaaldelijk) wordt uitgevoerd om een bepaald doel te

bereiken. Hierbij is er een sterke samenhang tussen verbale en niet verbale handelingen en

doelen. Zo kunnen taalhandelingspatronen tevens leiden tot niet-verbale doelen. De

verschillende taalhandelingen kunnen dan ook niet los van elkaar worden gezien. Ze hebben

19

tezamen het doel de werkelijkheid te beïnvloeden en te veranderen. Er zijn dan ook geen

perlocutieve handelingen in deze theorie (Ehlich, 2007).

De taalhandelingen hoeven niet allen in dezelfde situatie voor te komen en vinden ook

niet altijd lineair plaats. Een taalhandeling heeft dan ook vaak een voor- en na geschiedenis

die bij een analyse ervan ook meegenomen moeten worden (Bührig, 1994, p. 7).

De patronen van de taalhandelingen vinden vaak plaats afhankelijk van de specifieke

situatie en kunnen een institutionele aard hebben. Talige handelingen zijn dan ook vaak aan

elkaar verbonden en dienen tezamen een bepaald doel te behalen Een voorbeeld van dit soort

taalhandelingspatronen is een discours (Ehlich, 2007, p. 18). Het sociale drama van

verontschuldigen (Kampf, 2009) kan ook als een discours worden gezien wat zich voltrekt

volgens een specifiek handelingspatroon. Het vindt zijn oorsprong binnen het instituut media.

De eerste crisis en tweede crisis kunnen hier als de voor- en na-geschiedenis worden

beschouwd van het diplomatieke excuus. Zo vormt zich door alle stappen van het drama een

compleet taalhandelingspatroon.

3.2.2 Beeldvorming in de media rond excuses

Het sociale drama van verontschuldigen houdt in dat de media onder andere bepalen of een

diplomatiek excuus voldoende is en of de taalhandeling gewild is. Dit komt overeen met het

beeld waarin mensen met macht zoals journalisten en prominenten de sociale werkelijkheid

vormgeven. Door het selecteren en samenstellen van de feiten en thema’s rond de excuses,

creëren zij een beeld waarmee zij invloed uitoefenen op de samenleving, en nog belangrijker

de politiek. Dit maakt het excuus discours een aantrekkelijke vorm van discours voor

journalisten om aan deel te nemen. Omdat zij zo een belangrijke rol innemen in het discours

kunnen zij hun rol als nieuwsbrenger overstijgen. Niet alleen maken zij onderdeel uit van het

excuus discours, maar zij kunnen het ook sturen door het opleggen van normen. De

journalisten bepalen wat ‘goed’ is en wat ‘slecht’, en generen het discours naast hun weergave

van het narratief van anderen (Kampf, 2009).

Er worden in totaal drie rollen aan een uiting toebedeeld: (1) de animator, de persoon

die de zichtbare uiting doet. Denk hierbij aan een journalist of columnist etc. (2) De auteur,

degene die de woorden formuleert en het perspectief bepaalt zoals een verslaggever of

persbureau. (3) De oorspronkelijke spreker. Dit is vaak een geïnterviewde, ooggetuige of

politicus. Het is de persoon namens wie de uiting wordt gedaan (Goffman, 1981).

20

Vaak is de journalist een mediator tussen zijn publiek en het perspectief van een ander

dat beschreven wordt. Hij past het perspectief zo aan dat het in het beeld van de lezer past

(Goffman, 1981). De journalisten dienen in het sociale drama ook zelf als beoordelaar. De

journalist heeft dus zowel de rol van oorspronkelijke spreker als die van mediator van de

perspectieven van anderen. De beeldvorming in de media komt dus tot stand door de mening

van de journalist en zijn weergave van de mening van anderen.

3.2.2.1 Perspectiefinname in het media discours rond excuses

In dit onderzoek wordt de definitie van perspectief volgens Graumann gebruikt. Graumann

(1992) hanteert drie elementen die samen het cognitieve perspectief uitmaken. In dit

onderzoek is het ‘object’ dat geobserveerd word de diplomatieke verontschuldiging van de

(symbolische) dader of de daden die veroordeeld worden. Allereerst is er het oogpunt. Vanuit

wie wordt de verontschuldiging in het discours van de journalist bekeken: de dader, het

slachtoffer of een derde partij? Dan is er het aspect. Hierbij wordt er gekeken wat er gezien

kan worden van het object oftewel welke daden en woorden rond het ritueel door de journalist

worden weergegeven Als derde element is er de horizon, vanuit welke context de

verontschuldiging wordt benaderd. Wordt bijvoorbeeld een historische verontschuldiging in

de historische context van het eigen land geplaatst of wordt misschien wel de geschiedenis

van het slachtofferland beschreven?

Uit een onderzoek van Graumann (1992) bleek hoe perspectiefinname leidt tot

prosociaal gedrag. Hij toont aan hoe empathie door perspectiefinname van een slachtoffer of

dader zich uitte door linguïstische middelen:

De persoon wiens perspectief wordt ingenomen is vaker het onderwerp van de

zin.

Verba sentiendi: woorden die de gevoels- en gedachtenwereld prijsgeven

worden ook eerder gebruikt bij de rol waar men empathie voor voelde.

Verbale indicaties die gepastheid of ongepastheid van emotionele reacties

aangeven waren ook afhankelijk van het perspectief.

Ook in hoeverre de overtreding van de dader werd afgekeurd was afhankelijk

van de perspectiefinname. Bij perspectiefinname vanuit de dader werd de

overtreding verantwoord met externe redenen, in plaats van interne redenen

(‘omdat hij een slecht mens is’ etc.) (Graumann, 1992, p. 251).

21

Journalisten kunnen bij het geven en tonen van perspectieven met behulp van linguïstische

middelen wel of geen empathie voor een van de betrokken partijen uitdrukken.

Perspectivering speelt ook een belangrijke rol wanneer de gemedieerde communicatie

intercultureel van aard is. Journalisten beïnvloeden zelf het publiek met hun perspectieven,

maar reflecteren ook de meningen en beelden van anderen (Macnamara, 2003). In het

discours rond diplomatieke excuses spelen de perspectieven van meer dan één cultuur een rol.

Beide betrokken landen hebben verschillende belangen bij een excuus (Jones, 2011). Ook kan

de mening van de internationale gemeenschap een rol spelen.

Als verschillende culturele perspectieven worden samengebracht om begrip tussen de

culturen te creëren heeft ten Thije (2006) een analysemodel ontwikkeld om te laten zien hoe

dit intercultureel perspectiveren in zijn werk gaat: (1) eerst generaliseert de spreker de inhoud

als een standaard culturele oplossing, dan (2) perspectiveert de spreker. Hij plaatst de inhoud

in de directe situatie en omgeving en houdt daarmee rekening met culturele standaarden van

de ander. Daarna (3) contrasteert de spreker beide culturen en vergelijkt de andere culturele

standaard met zijn eigen (ten Thije, 2006, p. 117). De aanwezigheid van intercultureel

perspectiveren wijst op kennis van intercultureel discours. Ook speelt perspectiefverschuiving

een rol bij een empathie strategie waarbij de spreker aantoont rekening te houden met de

culturele voorkeuren van een ander (Bennet, 1979). Hoewel Ten Thije zijn model heeft

ontwikkeld voor een verbaal discours is het ook zeker van toepassing in een schriftelijk

discours waar constant meer dan één cultuur bij betrokken wordt en waar onduidelijkheden

zijn over de interpretatie van bepaalde zaken. In het excuusdiscours is het de normovertreding

die tevens punt is van discussie (Kampf, 2009). Normen zijn vaak aan cultuur gerelateerd.

Hiernaast besluiten verschillende landen ook andere zaken te herinneren uit oorlogstijd, zoals

bleek uit de constatering van Oostindie (2010). Het reflecteren van verschillende culturele

perspectieven zou dan ook op een zekere empathie voor de andere cultuur kunnen wijzen.

3.3 Vraagstelling

Het excuusdiscours brengt belangrijke sociale veranderingen voort door het toekennen van

rollen, wat leidt tot een reconstructie van relaties tussen mensen en landen. De media spelen

een belangrijke rol in dit discours wat Kampf (2009) aanduidt als het sociale drama. Zowel de

thema’s als de perspectieven die worden ingenomen worden in zekere mate bepaald, al dan

niet gemedieerd door journalisten. De journalisten kunnen zo zelf ook druk uitoefenen en

aanzetten tot de uitvoer- en afwikkeling van politieke en diplomatieke excuses. Het media

22

discours zegt dan iets significants over de beeldvorming omdat de journalisten deze zelf

beïnvloeden en reflecteren. Om inzicht te krijgen of de houding van Nederland tegenover de

politionele acties is veranderd, is er dan ook een grondige bestudering van het media discours

nodig. De volgende vraag komt derhalve ook naar voren:

Wat voor beeldvorming blijkt uit de perspectiefweergave in de schriftelijke berichtgeving in

Nederland over de excuses van Nederland aan Indonesië in 1995 en 2011/2013 voor de

daden van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de politionele acties?

De vraag zal worden onderzocht aan de hand van deelvragen die in de theorie naar voren

kwamen:

1. Is er een verband tussen de culturele afkomst van het perspectief en het gebruik van

verba sentiendi?

2. Hoe wordt het excuus beoordeeld door de perspectieven in de voor- en nageschiedenis

van de taalhandeling?

3. Hoe beoordelen journalisten de excuses in het discours?

4. Hoe wordt aan de relevante gebeurtenissen, ‘excessen’ en ‘politionele acties’,

gerefereerd in het excuus discours?

5. Wat voor perspectiefverschuivingen vinden er plaats zoals beschreven door ten Thije

(2006) om cultureel begrip te bevorderen?

6. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen het discours in 1995 en in 2011-

2013?

23

Methode

4. Kwalitatieve analyses

Dit onderzoek zal plaatvinden door kwalitatieve analyses van een schriftelijk corpus te

maken. Er is gekozen voor kwalitatieve analyses vanwege de exploratieve aard van het

onderzoek. Het is nog niet duidelijk welke componenten relevant zijn in het excuus discours

in de media omdat dit fenomeen nog niet voldoende is onderzocht. De waarde van

linguïstische en inhoudelijke elementen kan pas naderhand worden bepaald. Hoewel de

gegevens eerste op kwantitatieve wijze worden vergaard, worden deze uiteindelijk

gereduceerd zodat een kwalitatieve analyse kan plaats vinden aan de hand van de literatuur

(Macnamara,2005) . Er is sprake van een casestudy waarbij twee hoogtepunten van hetzelfde

discoursonderwerp onderzocht worden om eventuele veranderingen van dit discours rond het

betreffende onderwerp in kaart te brengen. Omdat er naar twee beperkte tijdperiodes in het

excuus discours wordt gekeken, draait het in dit onderzoek om de recente voor- en

nageschiedenis van het excuus, ook wel de eerste en tweede crisis (Zie Kampf, 2009, par

3.2.1). Het onderwerp zijn excuses van Nederland aan haar oude kolonie Indonesië.

Generalisaties naar andere postkoloniale excuses zullen achterwege worden gelaten omdat er

nog niet voldoende onderzoek is gedaan naar dat specifieke fenomeen. Uit het corpus zal een

beeld verkregen worden met behulp van twee analyses.

4.1 Corpus: bronnen en samenstelling

Door het onderzoek naar ouder nieuws uit 1995 wat goed te vergelijken moet kunnen zijn met

het nieuws uit 2011 en 2013, is er gekozen voor een schriftelijk corpus. Om een zo compleet

mogelijk beeld te krijgen zijn artikelen van alle dagbladen en weekbladen die te traceren

waren met de betreffende zoektermen verzameld. Dit was tevens het motief om al het

schriftelijk discours rond de excuses uit zowel de een tot twee maanden vóór, als de dagen na

de excuses te verzamelen, en niet alleen op de dag na het betreffende excuus.

De artikelen werden gezocht op de online kranten van LexisNexis. Er werd gezocht

met zoektermen die van algemeen naar specifiek gingen. Beide periodes, het jaar 1995 en de

jaren 2011 en 2013 werden bekeken met de zoektermen: Indonesië, excuus, Indonesië spijt,

Indonesië verontschuldiging en Indonesië sorry. Dit werd toen voor beide periodes apart

toegespitst. Voor de periode 1995 werden de zoektermen koningin Indonesië, koningin

24

staatsbezoek, koningin rede, koningin tafelrede, koningin excuus, koningin spijt en koningin

sorry gebruikt. Voor de periodes 2011 en 2013 werden de zoektermen Indonesië weduwen,

excuus weduwen, Rawagede, Zuid Sulawesi, Zuid Celebes en excuus ambassadeur ingezet.

Alle artikelen waar excuses aan Indonesië een thema waren werden verzameld. Dit bleek uit

het titelonderwerp en soms uit inhoudelijke onderwerpen. Van alle dagbladen, regionale

bladen en één weekblad zijn relevante artikelen verzameld op de krantenbank met

uitzondering van de Telegraaf. Door andere protocollen van de krant bij documentatie

moesten artikelen voor 1999 bij de redactie worden verkregen. Omtrent de rede van Beatrix

op 21 augustus 1995 zijn 43 artikelen verzameld. Van de excuses op 9 december 2011 en 12

september 2013 werden in totaal 49 artikelen verzameld. Een totaal van 92 artikelen uit de

voor- en nageschiedenis van de excuses zal worden onderzocht op verschillende kenmerken .

Artikelen die wel over het staatbezoek of de schadevergoedingen gingen, maar het onderwerp

excuus niet aansneden zijn bewust weggelaten uit dit corpus. Ook is er geen gebruik gemaakt

van artikelen van internetsites omdat deze vaak slecht een beperkte weergave tonen van de

werkelijke artikelen (Macnamara,, 2005, p. 14).

Tabel 1: corpus 1995 en 2011-2013

Aantal

N=92Nrc

De

Volks-

krant

Trouw ANPRegio-

naal

Het

ParoolAD Ander Totaal

19955 6 3 9 9 6 2 3 43

2011-

2013

7 5 5 10 10 3 2 7 49

4.2 Inhoudelijke analyse

De inhoudsanalyse naar perspectieven zal plaatsvinden door het registreren van

sleutelelementen die van belang zijn bij perspectief weergave zoals blijkt uit de theorie van

Graumann (1992), ten Thije (2006) en de best practices van Macnamara (2005). Volgens

Macnamara moeten de sleutelelementen bekeken worden vanuit een a priori design. Hij

25

noemt onder andere autoriteit en bijvoeglijk naamwoorden om inzicht te krijgen in de attitude

van de auteur van artikelen. Uiteindelijk worden dan ook de volgende elementen onderzocht:

autoriteit van de spreker, cultuur, verba sentiendi, bijvoeglijke naamwoorden en ontkenning

en referentiewoorden. Zo wordt er gekeken hoe er in het excuusdiscours geperspectiveerd

wordt en door wie. Alleen de perspectieven die betrekking hebben op het excuus of de daden

van de strijdkrachten worden in het corpus opgenomen. Andere onderwerpen worden

vermeden. Alle categorieën zijn a priori, dus voor de waarneming, vastgelegd voor de

analyse:

- Autoriteit blijkt uit de status of functie toegekend aan de spreker door de journalist.

Deze wordt direct uit de tekst overgenomen. Bij opiniestukken wordt tevens altijd het

perspectief van de journalist uitgewerkt.

- Vertelvorm wordt toegekend door het onderscheid eerste, tweede en derde persoon. Ik,

jij of hij/zij/naam.

- Cultuur wordt uit de letterlijke tekst en context gehaald of met behulp van

literatuuronderzoek. Er wordt in het onderzoek onderscheid gemaakt voor: Nederland,

Indonesië en Ander.

- Verba sentiendi worden aangestipt volgend de definitie van Graumann (1992, p. 251):

‘words designating mental states and processes’. Denk hierbij aan: vinden, hopen,

denken, willen. Ook combinaties van ‘zijn’ worden meegerekend zoals, is blij, is

teleurgesteld etc. omdat deze woorden tevens inzicht geven in de belevingswereld van

de spreker.

- Bijvoeglijke naamwoorden worden met betrekking tot hun positieve of negatieve aard

onderzocht tegenover het excuus. De volgende definitie van deze naamwoorden wordt

in het onderzoek gevolgd: ‘Bijvoeglijke naamwoorden geven een eigenschap of

toestand aan van een zelfstandig naamwoord.’2

In dit geval is het zelfstandig naamwoord altijd excuus, excuses of spijtbetuiging. Bij

afwezigheid zullen ontkenningen zoals: nee, niet, geen of het naamwoordelijke

gezegde (werkwoord en naamwoord/bijvoeglijk naamwoord/bijwoord)3 gebruikt

worden om te bepalen hoe het excuus is gekwalificeerd. Bij afwezigheid van de drie

opties wordt het oordeel als ‘neutraal’ aangegeven.

2 https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/zelfstandig-naamwoord bezocht op 25-03-20153 https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/gezegde bezocht op 20-07-2015

26

- Referentiewoorden zijn in dit onderzoek synoniemen , hyponiemen of hyperoniemen

van de woorden ‘excessen’ en ‘politionele acties’ zoals blijkt uit de historische

context.

4.3 Interculturele perspectiefanalyse

De perspectiefanalyse zal plaatsvinden volgens de theorie van ten Thije (2006) die drie

stappen aangeeft waarmee men verschillende culturele perspectieven kan samenbrengen:

generaliseren, perspectiveren en contrasteren. In de tekst zal gezocht worden naar tekens van

deze stappen.

In de artikelen zal er systematisch naar het contrasteren van culturele perspectieven

gezocht worden met behulp van het markeren van: contrastieve connectieven, locatie- duiders

en groepsmarkeerders. Onder contrastieve connectieven vallen de woorden: omdat, want,

doordat, aangezien, maar, echter, terwijl en hoewel. Ook contrast met woorden als: in

tegenstelling tot, anders dan, strijdig met etc. wordt hier onder gerekend. Locatie duiders zoals

Nederland, Indonesië, hier, daar enz. kunnen wijzen op perspectivering en daarmee op een

eventuele aanzet voor contrasteren. Hetzelfde geldt voor woorden die groepen benadrukken

zoals Nederlanders, Indonesiërs, wij en zij.

Er zal met name op contrastering worden gelet omdat door het vergelijken van twee

culturele normen, cultureel begrip kan worden nagestreefd. Toch kan er met alleen

generalisatie en perspectiveren eventueel ook gecontrasteerd worden afhankelijk van de

context. Zonder een duidelijke context kunnen deze vormen slechts als oordeel of vooroordeel

worden opgevat en vallen zij volgens de onderzoeker niet onder het drie stappen plan van ten

Thije (2006).

4.4 Validiteit en decentring

Door de deductieve aard van de inhoudsanalyse en het afbakenen van de categorieën wordt de

validiteit van de analyse nagestreefd. Hetzelfde is gebeurd bij de perspectiefanalyse. Omdat er

eerder niet binnen een schriftelijk corpus naar een vorm van cultureel perspectiveren is

gezocht is deze methode nog vrij experimenteel. Toch is er vanuit de verwachting dat er een

heldere duiding zal plaatsvinden van de stappen gekozen voor een a priori aanpak. Dit houdt

in dat alle onderzochte sleutelelementen van te voren zijn bepaald en gedefinieerd zoals in 4.3

is aangegeven.

27

Decentring van de onderzoeker heeft met name plaats gevonden door met de

begeleider strikt na te gaan wat wel een niet onderzocht wordt. Ook zijn de artikelen in de

eerste plaats alleen bekeken op de aanwezigheid van de sleutelelementen. Inhoudelijk begrip

werd pas nagestreefd in de tijdens de perspectiefanalyse. Dit gebeurde wel pas nadat bewijzen

van een van de drie stappen werden gevonden door de aanwezigheid van bepaalde woorden.

28

Resultaten

5. Resultaten inhouds- en perspectiefanalyse

Aan het begin van de inhoudsanalyse zijn de schriftelijke corpussen geheel in kaart gebracht

door het noteren van externe gegevens die van belang zijn voor de analyse. Hierna is een

inhoudsanalyse uitgevoerd op basis van de deelvragen en tevens een perspectiefanalyse. Hier

kwamen de volgende resultaten uit.

5.1 Externe kenmerken corpus

Voor de inhoudsanalyse plaatsvindt zijn alle externe kenmerken van het corpus nagegaan. Een

aantal kenmerken worden weergegeven omdat zij mogelijk relevant zijn voor de verdere

analyse. (1) De aard van het artikel: opinie, nieuws of achtergrondartikel. De aard van het

artikel is bepaald aan de hand van de perspectieven. Alleen de journalist/redactie is opinie,

gereflecteerde perspectieven zijn nieuws, en een combinatie van gecreëerde en gereflecteerde

perspectieven zijn achtergrondartikelen. Denk hierbij aan rapportages. (2) Een ander kenmerk

is de geschiedenis: voor- of na-geschiedeis. Dit houdt in dat het artikel voor of na het excuus

is verschenen en staat gelijk aan de eerste en tweede crisis zoals beschreven door Kampf

(2009). (3) Als laatste wordt de autoriteit of aard van de verschillende perspectiefdragers

weergegeven.

Externe kenmerken 1995

Het corpus uit 1995 bestaat uit een totaal van 43 artikelen. 31 van het totaal zijn

nieuwsartikelen, 10 opinie en twee zijn achtergrondartikelen. 72 Procent van het aantal

artikelen bestaat uit nieuws, 23 procent bestaat uit opinie en 5 procent van het totaal bestaat

uit achtergrondartikelen.

Van deze artikelen is 23 procent tijdens voorgeschiedenis gepubliceerd en daarmee 77

procent tijdens de nageschiedenis. Het merendeel is dus na het excuus van Beatrix in 1995

verschenen (zie Bijlage 1.1).

29

Grafiek 1 toont de perspectieven die gecreëerd en gereflecteerd worden in het corpus.

De meeste perspectieven zijn afkomstig van politici en de overheid, respectievelijk gevolgd

door journalisten en redactie, andere algemene perspectieven, organisaties, historici en als

laatste de ooggetuigen. Het totaal aantal relevante perspectieven komt uit op 131 (zie Bijlage

1.2).

Grafiek 1: perspectieven media excuus discours 1995 (N=131)

51%

5%1%

18%

10%

15%

Beatrix, 1995

Politici/overheidHistoriciOoggetuigenJournalist/redactieOrganisatiesAnder

Externe kenmerken 2011-2013

Van de periodes 2011 en 2013 zijn totaal 49 artikelen verzameld. 37 van de artikelen zijn

nieuwsartikelen, 3 zijn opinie en 9 zijn achtergrondartikelen. Dit betekent dat 76 procent van

het totaal nieuwsartikelen zijn, slechts 6 procent opinie en 18 procent achtergrondartikelen.

Van deze artikelen is 57 procent in de voorgeschiedenis van het excuus gepubliceerd

en 43 procent in de nageschiedenis. Over de excuses aan Rawagede en Sulawesi is het meest

geschreven voordat de betreffende excuses hadden plaatsgevonden (zie Bijlage 2.1).

In grafiek 2 zijn de perspectieven die in de artikelen uit 2011 en 2013 naar voren

kwamen geduid. Het grootste aantal perspectieven is afkomstig van politici en de overheid.

Hierop volgen journalisten en redactie, ooggetuigen, organisaties en andere diverse

perspectieven met als laatste de perspectieven van historici. Het totaal aantal relevante

perspectieven komt uit op 124 (zie Bijlage 2.2).

30

Grafiek 2: perspectieven media excuus discours 2011-2013 (N=124)

35%

8%

16%

18%

11%

11%

Rawagede -Sulawesi, 2011-2013

Politici/overheidHistoriciOoggetuigenJournalist/redactieOrganisatiesAnder

5.2 Inhoudsanalyse

In de Inhoudsanalyse zijn stap voor stap in elk artikel de verschillende sleutelelementen van

de analyse nagegaan. Per perspectief is gekeken naar het gebruik van verba sentiendi en

culturele afkomst, referentiewoorden en de kwalificatie van excuses.

Culturele afkomst en verba sentiendi

In het onderzoek is gekeken in hoeverre er verba sentiendi bij perspectieven van Nederlandse

en Indonesische afkomst worden gebruikt in de corpussen uit 1995 en uit 2011 en 2013. Dit

zijn gevoels- en gedachtenwoorden die op empathie voor het gereflecteerde perspectief

kunnen wijzen (Graumann, 1992).

In het corpus uit 1995 zijn 78 van de 131 perspectieven van gereflecteerde

perspectieven van Nederlandse origine. 37 van de perspectieven zijn van Indonesische

afkomst en vier van andere nationaliteiten. Bij 68 procent van de Nederlandse perspectieven

31

is er gebruik gemaakt van gedachten- en gevoelswoorden. Bij 62 procent van de Indonesische

perspectieven worden deze woorden gebruikt (zie Bijlage 1.2).

Tijdens de periodes 2011 en 2013 zijn 82 van de 124 perspectieven gereflecteerde

perspectieven van Nederlandse aard. 31 van de perspectieven komen van Indonesiërs en 5 van

een andere nationaliteit.

Bij de Nederlandse perspectieven worden bij 33 procent van de perspectieven verba

sentiendi gebruikt. Bij de Indonesische perspectieven worden deze woorden in 68 procent van

de perspectieven gebruikt (zie Bijlage 2.2).

Voorbeelden van veel gebruikte verba sentiendi oftewel gedachten- en

gevoelswoorden zijn: vinden, denken, willen en hopen. Ook kwamen teleurgesteld zijn en

blij zijn veel voor.

In grafiek drie is een duidelijke vergelijking te zien tussen de twee periodes en het

gebruik van verba sentiendi bij verschillende culturele perspectieven.

Grafiek 3: vergelijkingsdiagram verba sentiendi en cultureel perspectief

(1995: N=78 en N=37, 2011-2013 N=82 en N=31)

1995 2011-2013

68

33

6268

Verba sentiendi per cultureel perspectiefNederlands Indonesisch

Kwalificatie excuus bij voor- en nageschiedenis

Zoals eerder is aangegeven worden excuses, afhankelijk van de aanwezigheid van

bijvoeglijke voornaamwoorden, woorden van ontkenning en naamwoordelijke gezegdes per

perspectief aangeduid als positief, negatief of neutraal. Er wordt gekeken in hoeverre deze

32

oordelen verschillen in de voor- en nageschiedenis van het excuus in 1995 en in 2011 en

2013.

In 1995 bevatten 129 van de 131 relevante perspectieven een kwalificatie van de

excuses aan Indonesië. 65 hiervan zijn positief, 46 negatief en 17 neutraal. In de

voorgeschiedenis worden 15 van de 128 perspectieven gebruikt. 33 procent hiervan zijn

positief, 33 procent negatief en 33 procent neutraal. In de nageschiedenis is er een totaal van

114 perspectieven. 53 procent van de perspectieven is positief, 36 procent is negatief en 11

procent is neutraal (zie Bijlage 1.2).

Tabel 2: kwalificatie excuus 1995Positief Negatief Neutraal

Voorgeschiedenis N=15

33,3% 33,3% 33,3%

NageschiedenisN= 114

53% 36% 11%

In het corpus van 2011 en 2013 bevatten 80 van de 124 perspectieven een kwalificatie van de

excuses. 48 hiervan zijn positief, 20 negatief en 12 neutraal. In de voorgeschiedenis zijn er in

totaal 43 perspectieven die de excuses beoordelen. 63 procent is positief, 16 procent negatief

en 21 procent neutraal. 37 van de 80 perspectieven komen uit de nageschiedenis. 57 procent

van de perspectieven is positief, 35 procent negatief en 8 procent neutraal (zie Bijlage 2.2).

Tabel 3: kwalificatie excuus 2011-2013Positief Negatief Neutraal

VoorgeschiedenisN=43

63% 16% 21%

NageschiedenisN=37

57% 35% 8%

Oordeel journalisten/redactie

Er is gekeken naar het oordeel van de journalisten met betrekking tot de excuses. Hierbij geldt

dezelfde indeling: positief, negatief en neutraal. Zo kan worden weergegeven hoe de media

zelf het excuus discours vormgeven. Het gaat hierbij dus om alle gecreëerde perspectieven in

de opiniërende artikelen.

In 1995 zijn er totaal 12 beoordelingen van het excuus. 2 hiervan zijn positief en uit de

tweede crisis, 7 negatief en uit de tweede crisis en 3 neutraal waarvan een afkomstig uit de

eerste crisis. In 2011-2013 zijn er maar 3 beoordelingen van journalisten. 2 hiervan zijn

33

positief en afkomstig uit de eerste crisis en 1 is neutraal en afkomstig uit de tweede crisis

(zie Bijlages 1.2 en 2.2).

Tabel 4: oordeel journalisten excuses 1995 en 2011-2013Positief Negatief Neutraal

1995N=12

17% 58% 25%

2011-2013N=3

66,6% 0% 33%

Referentiewoorden

Zoals eerder geduid zijn alle synoniemen, hyponiemen en hyperoniemen van de woorden

‘politionele acties’ en ‘excessen’ per periode en per perspectief genoteerd. De verschillende

woorden zijn opgeschreven en er is aangegeven hoe vaak de betreffende referentie in de

perspectieven voorkwam. Met behulp van deze woorden wordt gepoogd een concreter zicht

op de beeldvorming te krijgen die met de excuses gepaard gaat.

In het corpus van 1995 zijn er 13 referenties aan de ‘politionele acties’ gevonden. In

de 131 perspectieven wordt er 49 keer aan de acties gerefereerd.

Van de periodes 2011 en 2013 zijn er in totaal 35 verschillende referentiewoorden van

‘politionele acties’ gevonden. In totaal wordt er in de 124 perspectieven 41 keer aan

gerefereerd.

Tabel 5: referentiewoorden van ‘politionele acties’ in 1995 en 2011-2013

Referentiewoorden ‘Politionele acties’

1995 Politionele acties (14), Nederlands optreden na het uitroepen van de Indonesische onafhankelijkheid van 1945 (5), dekolonisatieproces (2), verloren koloniale veldtochten,optreden van de Nederlandse troepen, Nederlands militaire optreden in Nederlands Indië,Nederlands optreden, bloedige herfsttij van het Nederlands kolonialisme, de strijd na 1945, bloedige breuk met de voormalige kolonie in 1945, de periode 1945-1949, koloniale oorlog (2), Indonesische vrijheidsstrijd, onafhankelijkheidsstrijd

2011-2013 Politionele acties (7), bittere strijd, eufemistisch 'de politionele acties', Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, koloniale oorlog (13), politionele acties tijdens de onafhankelijkheidsoorlog, Indonesische onafhankelijkheidsoorlog (4),verhullende term politionele acties, eerste 'politionele actie', Nederlands militair optreden, oorlogsverleden, periode van dekolonisatie, dekolonisatie, Nederlands militaire optreden, Nederlandse aanwezigheid in Indonesië, Nederlands militaire optreden,militair optreden in de periode tussen 1945 en 1949, zogeheten politionele acties (2), oorlog in Indië, grote oorlog, guerrillaoorlog, vuile oorlog, zinloze oorlog, oorlog, Nederlands militaire optreden in Rawagede, strijd, Nederlandse actie, postkoloniale

34

oorlog, bloedige strijd, bloedige oorlog, militair optreden in de periode tussen 1945 en 1949, guerrilla

In het corpus uit 1995 wordt er slechts in 7 van de 131 perspectieven aan het woord

‘excessen’ gerefereerd. Er zijn in totaal 5 verschillende referentiewoorden gevonden.

In het corpus van de periodes 2011 en 2013 zijn er in totaal 44 verschillende

referentiewoorden van ‘excessen’ gevonden. Deze referenties komen in 81 van de 124

relevante perspectieven voor.

Tabel 6: referentiewoorden van ‘excessen’ in 1995 en 2011-2013

Referentiewoorden ‘Excessen’

1995 Excessen, de rol van de Nederlandse troepen in Indonesië, oorlogsmisdaden,Nederlandse wandaden in Indië, wandaden (2), massaslachting

2011-2013Slachting (5), oorlogsmisdaad (2), wandaden (5), moordpartij (2), de actie van de Nederlandse militairen, bloedbad (10), oorlogsmisdrijf (2), standrechtelijke executie(s) (16), standrechtelijke massaexecuties (2), oorlogsmisdaden en excessen,oorlogsmisdaden (7), moord(en) (6), beestachtig gedrag, koloniale wandaden,,misdrijven, vermoord (3), massa-executie, bloedbaden (2), lukrake executies,Nederlandse massa-executies, oorlogsmisdrijven (5), doodgeschoten (4), massamoorden, executies door Nederlandse militairen, excessen (4), executie(s) (7),acties, doodseskaders, standrechtelijk geëxecuteerd (4), exces', oorlogsmisdaden,, doodscho(o)t(en) (3), de daden (2), bruut en ongeoorloofd geweld, oorlogsdaden,optreden van Nederlandse militairen in Rawagede, doodden, optreden van Nederlandse militairen, gedood, moordpartijen, misdaden (2), misstanden, moorden, zinloze moorden

5.3 Interculturele perspectiefanalyse

Met behulp van de aangegeven contrast- en perspectiefmarkeerders zijn de stappen

generalisatie, perpectivering en contrastering geïnventariseerd binnen het schriftelijk excuus

discours in 1995 en 2011-2013. Deze stappen hebben volgens de theorie van Ten Thije (2006)

het doel cultureel begrip te creëren tussen twee verschillende landen of nationaliteiten.

In het corpus van 1995 zijn er in totaal 28 generalisaties, 16 vormen van

perspectivering en 12 vormen van contrastering gevonden. In 11 gevallen was er sprake van

de drie complete stappen. In totaal kwam in 29 gevallen een van de stappen volgens de theorie

van Ten Thije (2006) voor (zie Bijlage 1.3).

35

In de artikelen uit de periodes 2011 en 2013 zijn 16 generalisaties gevonden, 21

gevallen van perspectivering en 18 gevallen van contrastering. In 26 gevallen kwam een van

de stappen voor. 7 hiervan bevatten alle drie de stappen uit de theorie (zie Bijlage 2.3).

Tabel 7: onderdelen perspectiefanalyse

Generalisatie Perspectivering Contrastering Totaal/compleet1995 28 16 12 29/112011-2013 16 21 18 26/7

36

Discussie

6. Verklaring en interpretatie

Aan de hand van de deelvragen zal worden geprobeerd de resultaten te interpreteren en te

verklaren. Vooraf zullen kort de kenmerken van het corpus beschouwd worden. Als laatste

zullen de meest opvallende verschillen tussen beide corpussen behandeld worden om te kijken

in hoeverre het excuus discours in Nederland rond de kwestie Indonesië na één generatie is

veranderd.

6.1 De deelvragen

Aan de hand van de eerste vijf deelvragen is geprobeerd zicht te krijgen op de perspectieven

binnen het schriftelijke discours over de diplomatieke excuses aan Indonesië en de

beeldvorming die zij voortbrengen over het verleden tussen Nederland en Indonesië, en dan

met name de politionele acties en de daden die tijdens deze acties plaatsvonden.

De kenmerken

Opvallend aan de kenmerken is dat de corpussen uit beide periode op het gebied van autoriteit

grotendeels dezelfde opbouw hebben (zie grafieken 1 en 2). Het discours dat de journalisten

weergeven wordt voornamelijk verwoord door politici. Journalisten zelf komen op de tweede

plaats. Zoals al bleek (Kampf, 2009) zijn het meestal invloedrijke mensen die de agenda van

het excuus discours bepalen. Het is wel belangrijk te realiseren dat hetzelfde perspectief van

politici in verschillende artikelen herhaald wordt. Journalisten daarentegen hebben per artikel

authentieke meningen waaraan meestal het hele of een groot deel van het opinie- of

achtergrondartikel is gewijd. Ook de mening van ooggetuigen maakt uit. Hier was

daarentegen een groot verschil tussen in beide periodes. Er zal daar verder op worden

ingegaan bij de uitwerking van deelvraag 1.

Tevens opvallend is het verschil tussen de opbouw van de geschiedenis van de

artikelen uit beide periodes. In het corpus van 1995 was de voorgeschiedenis van het excuus

significant minder aanzienlijk dan de nageschiedenis (23% voorgeschiedenis versus 77%

nageschiedenis). In het corpus uit 2011-2013 was de opbouw gelijker (57 voorgeschiedenis

versus 42& nageschiedenis). De enorme verdeeldheid waar Beunders (2002) over sprak uitte

37

zich dan ook voornamelijk in de evaluatieve fase. Dit kan er mee samenhangen dat men niet

wist wat te verwachten. Het was de eerste voorzichtige stap richting Indonesië na een

problematische periode van diplomatieke onenigheid. Daarnaast was het diplomatieke excuus

in Nederland toen nog vrij onbekend. In het tweede corpus wist men al beter waar men op

kon anticiperen. Het feit dat het discours de media al bekender was kan ook een reden zijn

waarom er in het corpus 2011-2013 aanzienlijk minder opinie artikelen zijn. Ook het feit dat

het excuus discours in 2011 is overgenomen door het juridisch domein kan een goede reden

zijn voor de beperktheid van de opinie van de media in de latere fases. Zoals al bleek had deze

verandering mogelijk slechte gevolgen voor de proactiviteit van de staat (Luttikhuis, 2014),

maar dus tevens voor de opinie in het discours van de media.

Deelvraag 1

Is er een verband tussen de culturele afkomst van het perspectief en het gebruik van verba

sentiendi?

Er is uiteindelijk geen duidelijk verband gevonden tussen culturele afkomst en het gebruik

van verba sentiendi -woorden zoals denken, hopen en willen- in de perspectieven die

gereflecteerd worden door de media en wijzen op empathie voor de gereflecteerde

perspectieven (Graumann, 1992). In 1995 was het gebruik van deze woorden gelijk verdeeld

over de Nederlandse en Indonesische perspectieven. Er is dus geen neiging om meer empathie

te voelen voor andere culturele perspectieven. Wel is er een redelijk verschil gevonden in het

gebruik van verba sentiendi bij culturele perspectieven tussen beide periodes. In 2011-2013

werden bij de Indonesische perspectieven aanzienlijk meer verba sentiendi gebruikt dan bij de

Nederlandse perspectieven.

Toen dit nader werd bezien bleek dit samen te hangen met de aard van het autoriteit

perspectief van de ooggetuigen. Onder deze categorie vielen veteranen van beide kanten,

slachtoffers van politionele acties en de familieleden. In het eerste corpus was er maar één

perspectief van een ooggetuige en deze was Nederlands: een slachtoffer van de Bersiap. In het

corpus 2011-2013 waren er veel meer gereflecteerde perspectieven van ooggetuigen. Dit

waren voornamelijk Indonesische familieleden van de slachtoffers van Rawagede en

Sulawesi. Bijna al deze perspectieven bevatten verba sentiendi. Dit sluit aan bij de neiging om

bij slachtoffer en dader perspectieven verba sentiendi te gebruiken (Graumann, 1992). Hoewel

de gereflecteerde perspectieven van Nederlandse veteranen ook verba sentiendi bevatten

waren deze zo beperkt aanwezig (zie Bijlage 2.2) dat er niks gezegd kan worden over

38

verschillen dus Nederlanders en Indonesiërs. In het excuus discours zijn dit daders en

slachtoffers.

In het discours van de officiële excuses in 2011 en 2013 waren de ontvangers van de

excuses al veel specifieker en juridisch bepaald (Luttikhuis, 2014). Dit had waarschijnlijk de

grote aanwezigheid van het perspectief ooggetuigen tot gevolg wat leidde tot het gebruik van

meer verba sentiendi en dus meer empathie tegenover de Indonesische slachtoffer

perspectieven door de journalisten.

Deelvraag 2

Hoe wordt het excuus beoordeeld door de perspectieven in de voor- en nageschiedenis de

taalhandeling?

In het excuus discours van 1995 blijkt de verdeeldheid over de nood van excuses (Beunders,

2002) uit de opbouw van de voorgeschiedenis. Dit is de fase waarbij de behoefte aan excuses

wordt bediscussieerd, bekend als de eerste crisis. Zowel positieve, negatieve en neutrale

houdingen tegenover het excuus worden behandeld in deze fase (zie Bijlage 1.2). De

uiteindelijke excuses van Beatrix worden in de nageschiedenis grotendeels positief

beoordeeld, toch werd er ook wel degelijk negatief over geschreven. Hoewel er dus in de

nageschiedenis een sterker beeld over het excuus word verschaft is het discours nog steeds

zeer verdeeld (zie Bijlage 2.2).

In het discours uit het corpus van 2011-2013 zijn de houdingen in de voorgeschiedenis

van het excuus al veel positiever. Het feit dat mensen wisten wat te verwachten en dat het de

eerste officiële excuses waren (Luttikhuis, 2014) kan hierbij van belang zijn. Helaas is er na

de uitvoering nauwelijks verschil in de houdingen. De uitvoering van de excuses droeg niet

bij aan het veranderen van de mening. Het feit dat een minder relevantie gezagsdrager, de

Nederlandse ambassadeur, in plaats van een minister, koningin of premier in beide gevallen

het excuus maakte (Luttikhuis, 2014) kan het uiteindelijke symbolische en het inhoudelijke

belang van de excuses bij de perspectieven hebben verminderd. Tevens kan de juridische aard

van de excuses een rol hebben gespeeld. De dwang tot excuses kan een beeld van

onoprechtheid van de inhoud van het excuus hebben veroorzaakt (Jones, 2011).

Het diplomatieke excuus blijft na een generatie dus controversieel en een bron van

nieuwe crises in de media. Deze blijven een sfeer van verdeeldheid weergeven.

39

Deelvraag 3

Hoe beoordelen journalisten de excuses in het discours?

In het corpus 1995 domineerden de journalisten de nageschiedenis van het excuus van Beatrix

aan Indonesië met een behoorlijk negatieve houding. De meest voorname reden hiervoor was

de voorzichtige aard van haar speech die de journalisten niet ver genoeg ging. Zij wilden

duidelijkere excuses. Dit leidde tot titels als ‘zorgvuldig en voorzichtig’ in Trouw en ‘Bleke

toespraak’ in de Volkskrant (zie Bijlage 1.1). Zoals Kampf (2009) beschreef nemen de

journalisten echt de rol in van actoren in het excuus discours. Hun ontevredenheid en kritiek

is tevens een confrontatie met de overheid om echte excuses aan te gaan bieden.

Deze wens kwam uit tijdens de officiële excuses in 2011 en 2013 (Luttikhuis, 2014).

De rol van actor in het discours verdween hierbij grotendeels ook. Slechts drie perspectieven

van journalisten benoemden de excuses alleen positief in de voorgeschiedenis. De inhoudelijk

waarde van het excuus werd niet meer bekeken in de nageschiedenis. Het was dus niet van

belang of het excuus oprecht was. In hoeverre dit komt door de overname van het discours

door het juridische domein, of door het feit dat de journalisten tevreden zijn met de officiële

excuses is onduidelijk. Een nieuw excuus aan Indonesië is nodig om te zien of de journalisten

hun rol als actoren weer op zich nemen en hun opinie willen delen.

Deelvraag 4

Hoe wordt aan de relevante gebeurtenissen, ‘excessen’ en ‘politionele acties’, gerefereerd in

het excuus discours?

In het corpus van 1995 wordt naast de traditionele benoeming ‘politionele acties’ vaak op een

omslachtige, soms vage manier naar deze tijdsperiode verwezen. De termen als ‘het optreden’

en ‘de strijd na 1945’ of het vage ‘de bloedige herfsttij’ geven niet meer prijs dan het woord

‘politionele acties’ zelf. Dit duidt op een zekere voorzichtigheid waarmee in perspectieven

met de geschiedenis wordt om gegaan.

Ook het frequent gebruik van het woord ‘koloniaal’ bij referenties naar de ‘politionele

acties’ is opvallend. Het was geen oorlog, maar een ‘koloniale oorlog’, en de ‘verloren

koloniale veldtochten’ (zie Bijlage 1.2). Het wijst op een traditioneel beeld van Indonesië als

oude kolonie ondanks het feit dat het al decennia een soevereine staat is. Het duidt op een

dominant Nederlands perspectief wat nog weinig oog heeft voor de blik van de Indonesiërs

zoals Schulte Nordholt al aangaf (Meijer, 1995). Referenties naar het woord ‘excessen’ waren

40

in het corpus van 1995 schaars, maar waren ook niet kritisch van aard. Het benoemen van

deze problematiek was dus ook nog niet een kwestie. Wederom een teken van voorzichtigheid

van de media. De rol van de veteranen kan hierbij belangrijk geweest zijn. Hun gevoelige

aanwezigheid in het excuus discours met betrekking tot Indonesië heeft lang voor een

voorzichtige houding gezorgd, ook bij de media (Kromhout, 2000).

In het corpus van 2011-2013 is er sprake van een toename van referenties naar zowel

de ‘politionele acties’ als de ‘excessen’. De excuses waren in dit geval wel concreter met een

duidelijke verklaring van schuldige en slachtoffer binnen het juridisch domein (Luttikhuis,

2014). Dit geeft mogelijk meer vrijheid bij de interpretatie van de geschiedkundige feiten en

de nieuwe slachtoffer perspectieven die het excuus discours voortbrengt.

Het traditionele perspectief dat het ‘koloniale’ benadrukt en woorden als ‘politionele

acties en ‘excessen’ gebruikt, is nog steeds aanwezig. Toch is de blik een stuk verdeelder en

kritisch. Zo wordt de term ‘politionele acties’ bewust kritisch genoteerd als ‘de zogenoemde

politionele acties’ en ‘een eufemistische term’. Ook de introductie van termen als ‘zinloze

oorlog’, ‘guerrilla’ en frequenter gebruik van het woord ‘onafhankelijkheidsoorlog’ geven een

nieuw zicht op het verleden. Ook bij referenties naar de ‘excessen’ is er sprake van een

enorme diversiteit. Van ‘misstanden’ en ‘standrechtelijke executies’ naar ‘oorlogsmisdaden’

en ‘beestachtig gedrag’.

Het is duidelijk dat er in het corpus van 2011-2013 een veel meer divers beeld

geschetst wordt met behulp van referentiewoorden dan in het corpus van 1995. Het feit dat er

meer referenties lijken te zijn dan perspectieven geeft blijk van een creatief auteurschap van

de journalisten bij het reflecteren van de perspectieven van de oorspronkelijke spreker

(Goffman, 1981). Maar door de diversiteit is het niet duidelijk welk beeld volgens de

journalisten het best bij het Nederlandse lezer perspectief past. Dit geeft aan dat het excuus

discours over excuses van Nederland aan Indonesië over de daden van de strijdkrachten nog

lang niet bepaald is (zie Bijlage 2.2).

Deelvraag 5

Wat voor perspectiefverschuivingen vinden er plaats zoals beschreven door ten Thije (2006)

om cultureel begrip te bevorderen?

In de corpussen van 1995 en 2011-2013 waren de perspectiverende stappen volgens de theorie

van ten Thije (2006) redelijk schaars aanwezig. Wel hadden de stappen in beide periodes

opvallende vormen. De stappen zijn als volgend ingedeeld: de generalisatie of ook wel de

41

presentatie van een culturele norm of verwachting. De perspectivering is de cultuur waarop

deze norm of verwachting van toepassing is. Als laatste wordt er een norm gepresenteerd door

de spreker die hier tegen in gaat die zijn of haar cultuur representeert.

In 1995 waren het met name de perspectieven van de Nederlandse koningin Beatrix en

de Indonesische premier Soeharto die met elkaar gecontrasteerd werden. Zowel intra- als

intertekstueel. Dit houdt in dat journalisten zowel in hun eigen tekst soms de perspectieven

contrasteerden, maar ook er voor kozen een van de perspectieven uit te werken als een reactie

op een ander artikel. Hieruit kon tevens de sociale agenda van de journalist naar voren komen

doordat hier betrokkenheid uit bleek bij een bepaalde culturele partij (Liebes and Kampf,

2009).

De kwestie was in hoeverre landen zich met elkaars binnenlandse aangelegenheden

mogen bemoeien. Beatrix die met haar voorzichtige excuses het diplomatieke klimaat tussen

de landen probeerde te verbeteren (Oostindie en Schulte Nordholt, 2006) kon niet te kritisch

zijn. Beatrix, 1995 (Trouw, 22-08-1995, zie Bijlage 1.1, nr. 12) :

Beatrix probeert in haar speech begrip te krijgen voor de betrokkenheid van Nederland op het

gebied van mensenrechten. De generalisatie wordt gepresenteerd als gedeelde culturele norm.

Zij contrasteert dit met het hebben van een gesprek over fundamentele rechten. Uit de context

van het artikel blijkt dat dit over mensenrechten gaat. Zij wil hiermee aantonen dat deze twee

normen niet tegen elkaar ingaan en zo cultureel begrip bevorderen. De rede van Beatrix werd

dan weer gecontrasteerd met die van Soeharto, 1995:

Generalisatie:

‘We moeten respect hebben voor verschillende tradities en gewoonten’

Perspectivering:

(Over geschonden mensenrechten in Indonesië)

Contrastering:

‘Dit betekent echter niet dat wij geen gesprek kunnen aangaan over fundamentele

rechten en waarden die de leden van de wereldgemeenschap hebben vastgelegd’

42

Doordat Soeharto slechts alleen een generalisatie naar voren brengt blijkt dat hij van

Nederland, dat gerepresenteerd wordt door Beatrix, alleen culturele aanpassing aan de normen

verwacht en geen cultureel begrip probeert te bevorderen.

Dit werd dan weer benadrukt door de ontkenning van enige relevante band met Nederland.

Het Indonesisch perspectief werd dan ook als volgt gepresenteerd (Trouw, 22-08-1995, zie

Bijlage 1.3 nr.13):

Bijna alle stappen die tot doel hebben cultureel begrip te creëren leggen de nadruk op het feit

dat in tegenstelling tot Nederland, Indonesië geen band heeft/voelt met Nederland. Ze zijn een

vrije, soevereine staat als alle anderen. Soeharto contrasteert de verwachtingen van Nederland

en Indonesië.

In het corpus van 2011-2013 wordt de perspectivering vooral gebruikt om kritiek te

uiten op de Nederlandse en Indonesische culturen. De nadruk wordt gelegd op het feit dat

beide landen weigeren naar hun eigen geschiedenis te kijken terwijl andere landen dit wel

doen.

Generalisatie:

‘Excuses veronderstellen een emotionele band.’

Perspectivering:

‘Voor Indonesië is ons land een land geworden als alle andere.’

Contrastering:

‘Daar is geen sprake meer van.’

Generalisatie:

‘Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet mengen in binnenlandse

zaken’

43

(Volkskrant, 17-07-2011, zie Bijlage 2.3):

Er wordt een algemene verwachting beschreven tegenover andere culturen die Nederland zelf

niet nakomt. In dit geval zijn de normen of verwachtingen in de generalisatie en contrastering

beide Nederlands. Ze worden zo gecontrasteerd dat hieruit naar voren komt dat er sprake is

van inconsistentie en hypocrisie. De normen die een land van andere landen eist moet het ook

zelf nakomen. Indonesië krijgt vergelijkbare kritiek (Ben Bot in AD, 12-09-2013, zie Bijlage

2.3):

Indirect benoemt Ben Bot hier de onwil van Indonesië om naar de eigen fouten te kijken in

tegenstelling tot de Nederlanders. Beide citaten staan eigenlijk in tegenstelling tot elkaar. Het

ene perspectief waardeert de Nederlandse excuses en stelt deze tegenover Indonesië terwijl de

ander de moeite waarmee de excuses worden gedaan benoemt in tegenstelling tot andere

landen. Beide perspectiveringen hebben een geheel andere horizon (Graumann, 1992).

Generalisatie:

‘Het zit in de aard van het Nederlandse volk om onze zonden te belijden.’

Perspectivering

‘De Indonesische regering stelt ook geen prijs op een nieuwe spijtbetuiging’.

Contrastering

‘Het dwingt Indonesië om ook in de spiegel te kijken’.

Generalisatie:

‘We eisen excuus en schadevergoeding van andere volkeren.’

Perspectivering:

‘Nederland meet met twee maten.’

Contrastering:

‘Maar willen niet naar de negatieve kant van de eigen koloniale geschiedenis

kijken.’

44

Indirect betreffen deze stappen het excuus discours. De een wil het beëindigen, terwijl de

ander het niet ver genoeg vindt gaan en meer verwacht van de Nederlandse staat.

Waar het in de stappen van ten Thije (2006) in het corpus van 1995 nog ging om het

weergeven van verhoudingen en het aanmoedigen van begrip voor de culturen, lijkt het in

2011-2013 meer om begrip te gaan voor het excuus discours zelf en de culturele gepastheid

van dit discours. In 1995 gaan de journalisten inhoudelijk in op wat er gezegd wordt en wat

dit betekend voor beide culturen. Beatrix probeert normen juist samen te brengen terwijl

Soeharto indirect beweert dat dit onmogelijk is door een band met Nederland geheel te

ontkennen. In 2011-2013 gaat het vooral om de vraag in hoeverre het zin heeft om excuses

aan Indonesië aan te bieden. Doen we het niet, dan gaan we in tegen onze eigen normen.

Doen we het wel dan dringen wij een land normen op die zij niet bezitten. Beide zijn

verschillende argumenten vanuit twee zeer verschillende perspectieven.

6.2 Verschillen in beeldvorming rond excuses in 1995 en 2011-2013

Hoe is het excuus discours nou precies veranderd na een generatie en wat zijn de gevolgen

hiervan voor de beeldvorming? De verschillen worden hieronder duidelijk weergegeven om

deze vraag te kunnen beantwoorden.

- Het discours is in 2011-2013 een is aanzienlijk concreter geworden door het juridisch

aanwijzen van dader en slachtoffer. Dit heeft een toename van nieuwe Indonesische

slachtoffer perspectieven tot gevolg die de empathie voor het Indonesische perspectief

doen toenemen door het veelvuldig gebruik van verba sentiendi in deze perspectieven.

- In het schriftelijk corpus van 2011-2013 is het oordeel over excuses overwegend

positief en minder verdeeld in de voorgeschiedenis van het excuus dan in 1995. In

1995 had de uiteindelijke uitvoer van het excuus alleen veel meer effect op de

oordelen van de perspectieven in de nageschiedenis dan in 2011-2013. Die bleven

vrijwel hetzelfde, en het discours blijft dus controversieel. Ook na de uitvoer van

officiële excuses. De verplaatsing van het discours naar het juridisch domein kan

hierbij een belangrijke rol spelen. De journalist verliest zijn invloed als sociale actor

om het discours nog te beïnvloeden omdat dit nu bepaald wordt door de rechtelijke

macht. Over de inhoudelijke waarde kan hij dan ook nog weinig inbrengen omdat het

een verplichte handeling is. Alleen over het belang van het excuus en de uitspraak van

de rechter kan hij nog eventueel wat inbrengen.

45

- De opinie van journalisten gaat in het corpus van 1995 van verdeeld naar overwegend

negatief. De journalisten nemen hun rol als actor in het sociale drama van

verontschuldigen (Kampf, 2009) serieus en moedigen aan tot meer concrete excuses.

In 2011-2013 is er nauwelijks meer sprake van deze rol. Journalisten discussiëren wel

in de eerste crisis, maar van evaluatie in de tweede crisis is geen sprake.

- De referentiewoorden gaan van een meer traditioneel Nederlands perspectief in 1995

naar een verdeeld enigszins chaotisch perspectief in het corpus van 2011-2013. Er lijkt

geen eenduidige blik te zijn bij het benoemen van de politionele acties en de excessen.

Wel zijn journalisten kritisch bij het gebruik van de diplomatieke term ‘politionele

acties.’

- Waar het in 1995 om cultureel begrip ging tussen Nederland en Indonesië en de

diplomatieke verhoudingen, zo ging het in het corpus van 2011-2013 meer om het

creëren van begrip voor het excuus zelf. Uit de perspectivering volgens de stappen van

ten Thije (2006) blijkt dat daar geen duidelijke overeenstemming over is. Er worden

zowel argumenten voor als tegen excuses aan Indonesië naar voren gebracht door het

contrasteren van culturele normen.

46

Conclusie

7. Leren omgaan met het verleden: Nederland en Indonesië

Na jarenlang een Nederlandse kolonie te zijn geweest, werd Indië een bron van onrust en

onzekerheid aan het eind van de tweede wereldoorlog. Indonesische nationalisten verklaarden

Indonesië in 1945 onafhankelijk zonder instemming van Nederland. Dit had de politionele

acties tot gevolg. Deze acties in 1947 en 1949 hadden tot doel de rust en overheersing van de

Nederlanders te herstellen. Deze periodes waren uiteindelijk veel gewelddadiger dan de

Nederlanders voorzien hadden, met het uiteindelijke begin van een soeverein Indonesië tot

gevolg met het verdrag van Lingadjati in 1949. Toch kon Nederland haar oude kolonie nooit

goed loslaten. Ondanks blijvende interventies van de Nederlandse staat in Indonesië duurde

het tot 1969 totdat Nederland ging reflecteren op de gebeurtenissen tijdens de politionele

acties met het opstellen van een excessennota. Hoewel er gesproken werd van ‘excessen’ door

de Nederlandse strijdkrachten was er niet genoeg bewijs voor systematisch geweld en werd er

niet langer naar deze daden gekeken. Pas in 1995 tijdens de heruitgave van de excessennota

en een staatbezoek aan Indonesië sprak de Nederlandse koningin, Beatrix voor het eerst

voorzichtig excuses uit tegenover de Indonesische staat voor de houding en het gedrag van de

Nederlanders in de naoorlogse periode. Er was een nieuw tijdperk aangebroken waarin

internationaal veelvuldig excuses werden aangeboden voor daden uit het verleden. Het excuus

is een bijzondere diplomatieke taalhandeling met een transnationaal karakter die relaties kan

reconstrueren en verhoudingen tussen landen kan verbeteren. De Nederlanders waren alleen

sceptisch tegenover deze taalhandeling en het duurde tot 2011 voordat er voor het eerst

officieel excuses werden aangeboden voor de daden van de Nederlandse strijdkrachten aan

het Indonesische dopje Rawagede en nogmaals aan Zuid-Sulawesi in 2013. Dit gebeurde wel

pas nadat er juridische stappen waren ondernomen door het comité Nederlandse Ereschulden.

Deze excuses aan Indonesië, waar bijna een generatie tussen zit, doen de vraag

oprijzen in hoeverre deze bijzondere taalhandeling van invloed is op de manier waarop

Nederlanders de gebeurtenissen tijdens de politionele acties in Indonesië beschouwen. Het

bleek dat journalisten een belangrijke rol innemen als sociale actoren binnen het discours rond

deze excuses dat uit meerdere stappen bestaat. Zo wordt eerst een overtreding als zodanig

aangewezen waarna er een crisis ontstaat en men er over uit moet komen in hoeverre excuses

nodig zijn. Na de uitvoer van excuses kan er een tweede crisis ontstaan als het excuus niet

47

voldoende blijkt en wordt de overtreder wel of niet terug opgenomen in de sociale structuur.

Dit is de nageschiedenis van een excuus. De stappen volgen zo een patroon dat volgens de

functionele pragmatiek als een taalhandelingspatroon kan worden gezien. Elke taalhandeling

heeft een doel en beïnvloedt zo de werkelijkheid. Om dit tot stand te brengen volgt het een

patroon dat uiteindelijk een bepaald resultaat oplevert. Het sociale drama van

verontschuldigen kan als een taalhandelingpatroon gezien worden rondom die leidt tot de

uitvoer van publieke excuses. Deze taalhandeling bestaat zelf uit een aantal stappen, maar dus

ook uit stappen voor- en na de uitvoer. Dit wordt ook wel de voor- en nageschiedenis van de

taalhandeling genoemd.

Met de focus op beide crises, en daarmee de voor- en nageschiedenis van diplomatieke

excuses werd er een corpus opgesteld en gekeken wat voor beeldvorming er is rond de

excuses in 1995 en 2011 en 2013 met betrekking tot de daden van de strijdkrachten tijdens de

politionele acties, in de schriftelijke media.

Beide corpussen bestonden grotendeels uit de perspectieven van politici en

journalisten. Dit zijn dan ook partijen die veel zeggenschap hebben op het gebied van

diplomatieke excuses in schriftelijke artikelen in de media. Waarschijnlijk omdat het

excuusdiscours in 1995 nog vrij nieuw was werd er vooral in de nageschiedenis van de

excuses veel over geschreven. In 2011 en 2013 verschenen er in beide fases ongeveer

evenveel artikelen.

Het bleek dat de beeldvorming wel degelijk is veranderd na een generatie. Excuses

zijn in de juridisch afgedwongen officiële excuses in 2011 en 2013 concreter geworden in

termen van dader en slachtoffer wat zorgde voor de introductie van belangrijke nieuwe

culturele perspectieven van Indonesische slachtoffers die weer een nieuwe visie gaven op de

gebeurtenissen tijdens de politionele acties. Dit bevorderde empathie voor het Indonesische

perspectief. Er werden in deze periode veel meer gevoels- en gedachtenwoorden zoals hopen,

denken en vinden bij de Indonesische perspectieven gezien. De controversie van de excuses

zelf is alleen niet minder geworden. Hoewel de meeste perspectieven in de voorgeschiedenis

van de excuses wel positief staan tegenover de komst van een excuus was in beide periodes de

komst van het excuus niet voldoende voor een doorslaggevend positief of negatief oordeel.

Het oordeel van de journalisten vond in 1995 voornamelijk plaats tijdens de

nageschiedenis. Er werd negatief geoordeeld over de inhoud van de speech van Nederland,

die als te voorzichtig werd beschouwd. Deze sterke evaluatieve rol van de journalisten was er

in de periode 2011-2013 niet meer. Een belangrijke reden hiervoor kan de juridisering van het

48

discours zijn en de mindere status van de Nederlandse ambassadeur in Indonesië vergeleken

met Beatrix.

De journalisten lieten deze verdeeldheid over de daden van de strijdkrachten tijdens de

politionele acties blijken door vele verschillende perspectieven aan hun lezer voor te leggen

met behulp van referentiewoorden. In 2011 en 2013 is het traditionele Nederlandse koloniale

perspectief niet meer een voor de hand liggende bron, terwijl de beeldvorming in 1995 een

sterke koloniale focus had door het veelvuldig gebruik van de term ‘koloniaal’. Ook lijkt er

eindelijk een begin te zijn van beeldvorming over de betekenis van diplomatieke excuses voor

de Nederlandse cultuur. Alleen tot welke landen Nederland zich moeten verhouden lijkt in dit

geval nog onduidelijk. Moeten we net als Duitsland trouw aan vergangenheidbewältigung

doen en onze fouten erkennen, of kunnen we net als Indonesië het verleden beter achter ons

laten?

De excuses aan Indonesië blijven in Nederland een controversieel onderwerp maar

langzaam leren we naar het verleden te kijken en hiermee om te gaan. Het kan nog vele jaren

of misschien nog wel decennia duren voordat er consensus bereikt wordt over de gepaste

beeldvorming rond de daden van de Nederlandse strijdkrachten tijdens de politionele acties.

Hoeveel excuses hiervoor nodig zijn zal moeten blijken.

7.1 Voorstel voor verder onderzoek

In dit onderzoek is er maar naar een beperkt aantal eigenschappen gekeken die van belang

kunnen zijn voor beeldvorming in de media rond excuses. Naast autoriteit van het perspectief,

bijvoeglijke naamwoorden, ontkennen, naamwoordelijk gezegden, verba sentiendi en

referenties zijn er mogelijk nog vele andere relevante sleutelelementen die onderzoek

behoeven. Het is een redelijk nieuw onderzoek en als het om het effect van diplomatieke

excuses op de beeldvorming gaat zullen er nog vele nieuwe onderzoeken moeten komen. Ook

kon er helaas door beperkingen van de onderzoeker geen onderzoek gedaan worden naar

beeldvorming binnen Indonesië zelf. Zij spreekt de taal niet. Uit het onderzoek bleek wel dat

er verschillende houdingen waren vanuit Indonesische perspectieven in het Nederlandse

corpus, maar hierover was niet genoeg informatie beschikbaar om conclusies uit te kunnen

trekken. Hier is zeker meer onderzoek naar nodig, en het zou ook meer kunnen zeggen over

de mogelijk transnationale aard van diplomatieke excuses.

49

Ook is er in het onderzoek niet gekeken naar de houdingen van de verschillende

kranten. Het kan zeer goed per politieke- of geloofsovertuiging verschillen hoe er naar de

excuses gekeken wordt. In dit onderzoek is alleen een globaal beeld gegeven van de

beeldvorming binnen alle schriftelijke media bronnen. Ook hier is zeker meer onderzoek

nodig.

Als laatste hoopt de onderzoeker dat er vaker onderzoek zal plaatsvinden nadat er

meer diplomatieke excuses zijn gemaakt door de Nederlandse staat om te kijken of en hoe de

Nederlanders deze bijzondere taalhandeling een plaats kunnen geven binnen hun cultuur.

Bij al deze onderzoeken naar beeldvorming is het wel van belang te realiseren dat alles wat

geschreven wordt onderhevig is aan beeldvorming en ook weer nieuwe beeldvorming

voortbrengt. Een kritische blik blijft dan ook van belang.

50

Literatuur

Bennett C. (2008). The Apology Ritual: A Philosophical Theory of Punishment. Cambridge:

Cambridge University Press.

Beunders, H. (2002). De politiek van schuld, boete en vergeving. Huilende politici, eisende

slachtoffers en de excuuscultuur. In Beunders, H. (Eds.). Publieke tranen. De drijfveren van

de emotiecultuur. Amsterdam: Uitgeverij Contact.

Blum-Kulka, S. and Olshtain E. (1984). Requests and Apologies. A Cross-Cultural Study of

Speech Act Realization Patterns. Applied linguistics. Vol 5(3), p. 196-213.

Bolivar, D., Aertsen I. and Vanfraechem, I. (2013). The Ritual of Apology and Restorative

Justice: Exploring the Victim’s Perspective. In Segaert, B., Cuypers D., Janssen, D. and

Haers, J. (Eds.). Public Apology between Ritual and Regret. Amsterdam/New York: Rodopi.

Bührig, K. (1994). Reformulierende Handlungen. Zur Analyse sprachlicher

Adaptierungsprozesse in Institutioneller Kommunikation. Tübingen: Narr.

Ehlich, K. (2007). Sprache und sprachliches Handeln. Band 1. Berlin/New York: De Gruyter.

Ehlich, K. (2010). Transnationaliteit: Europese talen, literaturen en culturen in het perspectief

van een postnationale horizon. Internationale Neerlandistiek. Vol. 48(4), p. 11-21.

Garschagen, M. (12-03-2015). Nederland moet betalen aan kinderen van geëxecuteerde

Indonesiërs. Als er bewijs is. In: NRC. Reportage, p. 4.

Cottle, S. (2006). Mediatized rituals: beyond manufacturing consent. Media, Culture and

Society. Vol 28(3), p. 411-432.

Goffman, E. (1981). Footings. In Goffman, E. (Eds.). Forms of talk (pp. 124-159).

Philadelpia: University of Pennsylvania Press.

51

Graumann, C. F. (1992). Speaking and Understanding from Viewpoint: Studies in

Perspectivity. In: Semin, G. R. and Fiedler, K. (Eds.). Interaction and Social Cognition (pp.

237-255). London: Sage.

Helm, R. van der (2009). De taal van de diplomaat. Onze Taal. Nr. 9, p. 228-231.

Jones, S. (2011). Apology diplomancy: justice for all? Discussion papers in diplomacy. Nr.

122, p. 1-33.

Kampf, Z. and Löwenheim, N. (2012). Rituals of apology in the international arena. Security

Dialogue, Vol. 43(1), p. 43-60.

 

Kampf, Z. (2009). Journalists as actors in social dramas of apologies. Journalism: Theory,

practice & Criticism. Vol 12(1), p. 71-87.

Kertzer, D. (1988). Ritual, Politics, and Power. New Haven, CT: Yale University Press.

Kromhout, B. (2000). Bedenkelijke zelfcensuur. In: Historisch Nieuwsblad. Nr. 4

Liebes, T. and Kampf, Z. (2009). Performance Journalism: The Case of Media’s Coverage of

War and Terror. The communication review. Vol. 12, p. 239-249.

Luttikhuis, B. (2014). Juridisch afgedwongen excuses. Rawagedeh, Zuid-Celebes en de

Nederlandse terughoudendheid. Low Coutries Historical Review. Vol. 129(4), p. 92-105.

Macnamara, J. (2003). Media content analysis: Its uses; benefits and best practice

methodology. Asia Pacific Public Relations Journal. Vol. 6(1), p. 1-34.

Meijer, R. (1995). Oost-Indisch doof. Het Nederlandse debat over de dekolonisatie van

Indonesië. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.

Oostindie, G. en Schulte Nordholt, H. (2006). Nederland en zijn koloniale verleden.

Moeizame overgang van dekolonisatie naar buitenlands beleid. Internationale Spectator. Jrg.

60(11), p. 573-577.

52

Oostindie, G. (2010). Postkoloniaal Nederland. Vijfenzestigjaar vergeten, herdenken,

verdringen. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.

Searle, J. R. (1976). A Classification of Illocutionary Acts. Language in Society. Vol 5(1), p.

1-23.

Ten Thije, J.D. (2006). Notions of perspective and perspectivising in intercultural

communication research. In K. Bührig and Thije, J.D. ten. (Eds.) Beyond Misunderstanding.

The linguistic analysis of intercultural communication (pp. 97 – 153). Amsterdam:

Benjamins.

Velden, D. Van (1982). Nederlands-Indië gedurende de tweede wereldoorlog. Velden, D. van

(Eds.) Algemene geschiedenis der Nederlanden. Haarlem: Fibula- Van Dishoeck.

Internet:

https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/zelfstandig-naamwoord bezocht op 25-03-2015

https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/gezegde bezocht op 20-07-2015

53

54

Bijlage 1.1: 1995 kenmerken

Krant Titel Datum Woorden Type Sectie pre/post excuus Fase

1 NRC Reacties op rede Beatrix in Jakarta overwegend goed

23-08-95 735 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

2 NRC Grote partijen positief over

Indonesische rede

22-08-95 438 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

3 NRC Instemming en teleurstelling na tafelrede Beatrix

22-08-95 452 Nieuws Voorpagina Post Tweede crisis

4 NRC Troonrede in de tropen

22-08-95 605 Opinie Pagina 7 Post Tweede crisis

5 NRC Indonesië acht excuses Nederland

niet nodig

17-07-95 312 Nieuws Voorpagina Pre Eerste crisis

6 Volkskrant GroenLinks mist expliciete excuses voor Nederlands

optreden in Indonesië. Grote fractie blij met rede Beatrix

22-08-95 470 Nieuws Pagina 15 Post Tweede crisis

7 Volkskrant Beatrix 'droevig' over littekens dekolonisatie

22-08-95 689 Opinie Pagina 9 Post Tweede crisis

8 Volkskrant Indonesië vraagt Beatrix niet om

excuses

17-07-95 247 Nieuws Pagina 3 Pre Eerste crisis

9 Volkskrant Volgens enquête willen meeste Indonesiërs excuses van

Beatrix 'komst koningin brengt

polemiek met zich mee'

21-08-95 711 Achtergrondartikel Pagina 7 Pre Eerste crisis

10 Volkskrant Vergeven en vergeten

21-08-95 844 Opinie Pagina 17 Pre Eerste crisis

11 Volkskrant Bleke toespraak 22-08-95 433 Opinie Pagina 13 Post Tweede crisis

55

12 Trouw Koningin Beatrix laat in tafelrede

excuses over late erkenning

onafhankelijkheid achterwege

22-08-95 1151 Achtergrondartikel Pagina 1 Post Tweede crisis

13 Trouw Zorgvuldig en voorzichtig

22-08-95 732 Opinie x Post Tweede crisis

14 Trouw Een 'evenwichtige' rede

22-08-95 613 Nieuws x Post Tweede crisis

15 ANP Dagbladen: toespraak Beatrix

bleek en voorzichtig

22-08-95 533 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

16 ANP Beatrix hoefde ook geen excuses aan

te bieden

23-08-95 440 Nieuws Buitenland Post Tweede crisis

17 ANP Indonesië zoekt geen

verontschuldigingen van koningin

Beatrix

16-07-95 546 Nieuws Buitenland Pre Eerste crisis

18 ANP Prof. Hueting: spitsroeden lopen

in toespraak koningin

21-08-95 320 Nieuws Buitenland Post Tweede crisis

19 ANP Toespraak koningin Beatrix bevatte geen stof

tot opwinding

21-08-95 786 Opinie Buitenland Post Tweede crisis

20 ANP Politiek Den Haag ingenomen met

rede Beatrix

21-08-95 1226 Nieuws Buitenland Post Tweede crisis

21 ANP Soeharto duidelijker dan

Beatrix

21-08-95 1066 Opinie Buitenland Post Tweede crisis

22 ANP "Vergeven, maar niet vergeten"

21-08-95 666 Nieuws Buitenland Pre Eerste crisis

23 ANP Verdeelde reacties in Jakarta op rede

Beatrix

21-08-95 693 Nieuws Buitenland Post Tweede crisis

24 Regionaal Partijen zijn tevreden over rede

22-08-95 358 Nieuws Pagina 3 Post Tweede crisis

56

koningin25 Regionaal Verhuld excuus

aan Indonesië - 'Hoffelijke'

toespraak koningin

22-08-95 720 Opinie Pagina 1 Post Tweede crisis

26 Regionaal Politiek Den Haag ingenomen met

rede Beatrix

22-08-95 707 Nieuws Pagina 1 Post Tweede crisis

27 Regionaal Indonesische pers ook tevreden -

Rede van Beatrix goed ontvangen

23-08-95 694 Nieuws Pagina 3 Post Tweede crisis

28 Regionaal Nederlandse politiek tevreden over toespraak

koningin, Jakarta onbewogen - geen

excuses aan Indonesië

22-08-95 774 Nieuws Pagina 1 Post Tweede crisis

29 Regionaal Budiardjo: Nederland moet

zijn fouten erkennen

15-08-95 774 Nieuws Pagina 2 Pre Eerste crisis

30 Regionaal Geen excuus van koningin Beatrix:

Echtpaar Bodenstaff ervoer terreur zelf; ' de terroristen van

Soekarno gingen echt als beesten

tekeer'

19-08-95 667 Nieuws Pagina 13 Pre Eerste crisis

31 Regionaal Verdeelde reacties in Indonesië op

toespraak Beatrix - Verhuld excuus aan Indonesië

22-08-95 800 Nieuws Pagina 1 Post Tweede crisis

32 Regionaal Spitsroeden lopen' gaat koningin

tijdens staatsbezoek goed af - Rede Beatrix

bekoort bijna

22-08-95 1774 Nieuws Pagina 4 Post Tweede crisis

57

iedereen33 Het Parool Kamer noemt rede

vorstin evenwichtig

22-08-95 246 Nieuws Pagina 3 Post Tweede crisis

34 Het Parool Teleurstelling na toespraak

22-08-95 1093 Nieuws Pagina 3 Post Tweede crisis

35 Het Parool Veteranen: excuses aan Indonesië zijn

waanzin

07-07-95 318 Nieuws Pagina 3 Pre Eerste crisis

36 Het Parool Helft publiek tegen excuus aan Indonesië

10-07-95 183 Nieuws Pagina 3 Pre Eerste crisis

37 Het Parool Jakarta vraagt niet om excuses

17-07-95 242 Nieuws Pagina 3 Pre Eerste crisis

38 Het Parool VRIJ, ONVERVEERD - Diplomatieke rede

22-08-95 446 Opinie Pagina 7 Post Tweede crisis

39 AD Rede van vorstin valt alleen

GroenLinks tegen

22-08-95 364 Nieuws Pagina 5 Post Tweede crisis

40 AD Een derde Nederlanders: excuses aan Indonesië

10-07-95 205 Nieuws Pagina 5 Pre Eerste crisis

41 Het financieele dagblad

Geen excuses bij staatbezoek

22-08-95 287 Opinie Pagina 1 Post Tweede crisis

42 De Telegraaf Verdeelde reacties in Jakarta op rede

koningin

22-08-95 x Nieuws x Post Tweede crisis

43 De Telegraaf Koningin: 'Droevig om zo veel pijn'

22-08-95 x Nieuws x Post Tweede crisis

Bijlage 1.2: 1995 inhoudsanalyse

Nr. Krant Perspectief Vertelvorm

Autoriteit Cultuur

Verba sentie

ndi

Ref' politionele acties' Ref 'exces'

PK excuus

NK excuus

Neutraal excuus

1 NRC Alatas 3 MinBuza IND ja x2 NRC Wallage 3 Politicus NED Ja Dekolonisatieproces x

2 NRC Rosenmoller 3 Politicus NED Ja Nederlandse optreden na uitroepen Indonesische onafhankelijkheid

x

3 NRC Rosenmoller 3 Politicus NED Ja Nederlandse optreden na uitroepen Indonesische x

58

onafhankelijkheid3 NRC Wallage 3 Politicus NED Ja x

3 NRC Muskens 3 Bisschop NED Ja x

3 NRC Riessen 3 Vice-voorzitter kerkraad

NED Ja x

3 NRC Kousbroek 3 Schrijver NED Ja x

3 NRC Hueting 3 Historicus NED Ja Politionele acties Oorlogsmisdaden x

4 NRC NRC av Journalist NED Ja Politionele acties

5 NRC Nederlanders

3 Bevolking NED Ja x x

6 Volkskrant

Heerma 3 Politicus NED Ja x

6 Volkskrant

Rosenmoller 3 Politicus NED Ja Nederlandse optreden na uitroepen Indonesische onafhankelijkheid

x

6 Volkskrant

Jakarta 3 Voorzitter organisatie generatie

IND Ja x

6 Volkskrant

Soebadio 3 Oud-minister sociale zaken

IND Ja x

9 Volkskrant

Forum 3 Progressief weekblad IND Ja Politionele acties x

10 Volkskrant

Schuyt 1 Journalist NED Ja Politionele acties Excessen x

11 Volkskrant

Volkskrant av Journalist NED Ja Bloedige herfsttij van het Nederlandse kolonialisme, verloren koloniale veldtochten

x

12 Trouw Politieke partijen

3 Politici NED Ja x

12 Trouw GroenLinks 3 Politici NED Ja Koloniale oorlog x

12 Trouw Tutuhatunewa

3 Leider Molukse republiek IB

ANDER

Ja x

14 Trouw Bolkenstein 3 Politicus NED Ja Politionele acties x

14 Trouw Rosenmoller 3 Politicus NED Ja x

14 Trouw Tutuhatunewa

3 en 1 Leider Molukse republiek IB

ANDER

Ja x

15 ANP Volkskrant 3 Krant NED Ja Bloedige herfsttij van het Nederlandse kolonialisme

x

15 ANP Trouw 3 Krant NED Ja x

15 ANP AD 3 Krant NED Ja

16 ANP Jakarta Post 3 Krant IND Ja x

59

16 ANP Amien Rais 3 Specialist internationale verhoudingen

IND Ja x

16 ANP Rudini 3 Minister IND Ja x

18 ANP Hueting 3 en 1 Historicus NED Ja De rol van de Nederlandse troepen

x

20 ANP Rosenmoller 3 Politici NED Ja x

20 ANP Metiary 3 Leider Molukse republiek IB

ANDER

Ja x

20 ANP Jakarta 3 Voorzitter organisatie generatie

IND Ja x

20 ANP Princen 3 Activist IND Ja x

20 ANP Soebadio 3 MinBuza IND Ja x

20 ANP Hueting 3 Historicus NED Ja Optreden Nederlandse troepen

20 ANP Bolkenstein 3 Politici NED Ja Politionele acties x

21 ANP ANP av Persbureau NED Ja Politionele acties x

22 ANP Jakarta Post 3 Krant IND Ja Politionele acties x

23 ANP Tadjoenin 3 Leider Molukse republiek IB

IND Ja x

23 ANP Princen 3 Activist IND Ja x x

24 Regionaal

GroenLinks 3 Politici NED Ja Nederlandse optreden tijdens de politionele acties x

24 Regionaal

Wallage 3 Politicus NED Ja x

24 Regionaal

Heerma 3 Politicus NED Ja x

24 Regionaal

Wolffensperger

3 Politicus NED Ja x

24 Regionaal

Jakarta 3 Voorzitter organisatie generatie

IND Ja x

26 Regionaal

Wallage 3 Politicus NED Ja Dekolonisatieproces x

26 Regionaal

Heerma 3 Politicus NED Ja Politionele acties x

26 Regionaal

Bolkenstein 3 Politicus NED Ja Politionele acties x

26 Regionaal

Wolffensperger

3 Politicus NED Ja x

26 Region Rosenmoller 3 Politicus NED Ja Nederlandse optreden na uitroepen Indonesische x

60

aal onafhankelijkheid27 Region

aalVan Mierlo zegslieden

3 Politici NED ja x

27 Regionaal

Indonesische pers

3 Krant IND Ja x

28 Regionaal

Fractievoorzitters

3 Politici NED Ja x

28 Regionaal

GroenLinks 3 Politici NED Ja Politionele acties x

29 Regionaal

Budiardjo 3 Secretaris Indonesië Lingadjati

IND Ja Politionele acties x

30 Regionaal

Echtpaar Bodenstaff

3 en 1 Slachtoffer Bersiap NED Ja x

31 Regionaal

Jakarta 3 Voorzitter organisatie generatie

IND Ja x

31 Regionaal

Princen 3 Activist IND Ja x

32 Regionaal

GroenLinks 3 Politici NED Ja Politionele acties x

32 Regionaal

Wallage 3 Politicus NED Ja x

32 Regionaal

Bolkenstein 3 Politicus NED Ja Politionele acties x

32 Regionaal

Heerma 3 Politicus NED Ja x

32 Regionaal

Hueting 3 Historicus NED Ja Strijd na 1945 x

32 Regionaal

Jakarta 3 Voorzitter organisatie generatie

ANDER

Ja x x

32 Regionaal

Princen 3 Activist IND Ja x

33 Het Parool

Rosenmoller 3 Politicus NED Ja Koloniale oorlog x

33 Het Parool

Bolkenstein 3 Politicus NED Ja x

33 Het Parool

Wolffensperger

3 Politicus NED Ja x

34 Het Parool

Tamara 3 Hoofdredacteur krant IND Ja de periode 1954-1949 x

34 Het Parool

Isak 3 Hoofdredacteur krant IND Ja x

35 Het Parool

Meines 3 Voorzitter veteranenplatform

NED Ja Politionele acties Wandaden

x

61

35 Het Parool

Muskes 3 Bisschop NED Ja Politionele acties

36 Het Parool

Nederlanders

3 Bevolking NED Ja Politionele acties x x

38 Het Parool

Het Parool av Journalist NED Ja x

39 AD Bolkenstein 3 Politicus NED Ja Onafhankelijkheidsstrijd, koloniale oorlogen Wandaden

x

39 AD Wallage 3 Politicus NED Ja x

39 AD Wolffensperger

3 Politicus NED Ja x

39 AD Heerma 3 Politicus NED Ja x

39 AD GroenLinks 3 Politicus NED Ja Nederlandse optreden na uitroepen Indonesische onafhankelijkheid

x

40 AD Nederlanders

3 Bevolking NED Ja Politionele acties x x

42 De Telegr

aaf

Tadjoenin 3 Voorzitter organisatie generatie

IND Ja x

42 De Telegr

aaf

Princen 3 Activist IND Ja x

Totaal 34 5 40 36 9

1.1.3 Bijlage: 1995 perspectiefanalyse

Nr. Krant Generalisering Perspectivering Contrastering

1 NRC Koningin geeft blijk van bewogenheid hoog tijd dat Indonesiërs gaan denken over hun eigen zonden

maar van een dergelijke reflectie blijkt nog niets

12 Trouw Over een dergelijk excuus wordt in Nederland veel gesproken

In Indonesië vrijwel niet

12 Trouw Dat het Nederlands koloniaal bestuur goed was voor beide partijen Weinig aandacht voor verlangen onafhankelijkheid Indonesische bevolking

12 Trouw We moeten respect hebben voor verschillende tradities en gewoonten

In Indonesië schending mensenrechten Wel gesprek over fundamentele rechten en waarden

13 Trouw Indonesiërs houden heel erg van hun vrijheid

13 Trouw Er is een lange historische band Indonesië en Nederland staan op een nieuwe grondslag tegenover elkaar

Niet op alle punten dezelfde visie

62

13 Trouw Excuses veronderstellen emotionele band Voor Indonesië is ons land een land geworden als alle andere

Daar is geen sprake meer van

16 ANP Uitblijven excuses en erkenning tekent arrogantie Nederlanders

17 ANP Indonesië koestert geen wrok tegen zijn vroegere koloniale heerser

Beatrix is welkom op alle festiviteiten

18 ANP Alle naties moeten een relatie ontwikkelen gebaseerd op wederzijds respect van elkaars soevereiniteit

18 ANP Indonesiërs houden van hun vrijheid Net als Nederlanders

18 ANP Het Nederlandse volk bewondert Willem van Oranje al groot vrijheidsstrijder

Wij zijn trots op onze bekende en onbekende helden

19 ANP Alles uit die periode is vergeven, zij het niet vergeten Indonesiërs zijn een vergevingsgezind volk

25 Regionaal Onze twee landen houden van vrijheid

25 Regionaal Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet inmengen in binnenlandse zaken

28 Regionaal Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet inmengen in binnenlandse zaken

29 Regionaal De problemen die Nederland met zijn koloniale verleden heeft zijn begrijpelijk

Wij Indonesiërs hebben gewonnen We denken er niet meer zo over na

20 Regionaal In Nederland vonden velen dat Indië was verkwanseld In Indonesië wilde men volledige onafhankelijkheid en niets anders

31 Regionaal Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet inmengen in binnenlandse zaken

32 Regionaal Koningin moest spitsroeden lopen In eerste plaats voor Nederlanders

34 Het Parool Dat is toch niet meer dan billijk De Nederlanders hebben zelf verontschuldigingen geëist

Waarom niet die grootheid tegenover Indonesië?

34 Het Parool We moeten respect hebben voor verschillende tradities en gewoonten Wel gesprek over fundamentele rechten en waarden

34 Het Parool Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet inmengen in binnenlandse zaken

37 Het Parool Wij zullen niet vragen om een verontschuldiging

38 Het Parool Indonesië zit niet te wachten op excuses Nadruk op soevereiniteit en niet-inmenging

39 AD Indonesië zal nooit maar een land worden

41 Het Financieele dagblad

Alle naties moeten een relatie ontwikkelen gebaseerd op wederzijds respect van elkaars soevereiniteit

63

43 Telegraaf Dat het Nederlands koloniaal bestuur goed was voor beide partijen Weinig aandacht voor verlangen onafhankelijkheid Indonesische bevolking

43 Telegraaf Landen moeten wederzijds respect hebben en zich niet inmengen in binnenlandse zaken

Totaal 28 16 12

Bijlage 2.1: 2011-2013 kenmerken

Nr. Krant Titel Datum Woorden Type Sectie pre/post excuus Fase

1 NRC Excuses staat voor slachting in Rawagede

05-12-11 481 Nieuws Pagina 1 Pre Eerste crisis

2 NRC Mijn broer en mijn oom zijn

doodgeschoten en ik krijg niks;

Nederland biedt na 64 jaar excuses

aan voor bloedbad Indonesisch dorp

Rawagede; ambassadeur

bezoekt nabestaanden

09-12-11 1252 Achtergrondartikel Pagina 8 Post Tweede crisis

3 NRC Excuses én 180.000 euro voor

431 doden

09-12-11 921 Achtergrondartikel Pagina 3 pre Eerste crisis

4 NRC Weduwen Sulawesi krijgen

twee ton en excuses

09-08-13 388 Nieuws Pagina 6 Pre Eerste crisis

5 NRC Breeduit sorry zeggen is nog een

stap te ver; Nederlandse

ambassadeur reist naar Zuid-

Sulawesi om spijt over executies te

20-08-13 845 Achtergrondartikel Binnenland Pre Eerste crisis

64

betuigen6 NRC VVD tegen

ruimhartige excuses voor geweld Indië; Spijtbetuiging

Rutte in Jakarta onwaarschijnlijk

20-08-13 378 Nieuws Pagina 6 Pre Eerste crisis

7 NRC Indonesië excuses voor executies

militairen

12-09-13 114 Nieuws Pagina 8 Post Tweede crisis

8 De Volkskrant Je kunt het verleden niet

vergeten; interview Koos van Dam - oud ambassadeur in

Indonesië

17-09-11 751 Nieuws Pagina 11 Pre Eerste crisis

9 De Volkskrant Excuses aan nabestaanden

Rawagede

06-12-11 624 Nieuws Pagina 9 Pre Eerste crisis

10 De Volkskrant Weduwen glunderen, zij

hebben Nederland verslagen.

Rapportage nabestaanden

bloedbad Rawagede krijgen

excuses

10-12-11 551 Nieuws Pagina 15 Pre Eerste crisis

11 De Volkskrant Sorry 07-09-13 590 Opinie Pagina 2 Pre Eerste crisis

12 De Volkskrant Onzin dat idee van collectieve schuld'

12-09-13 1317 Nieuws Pagina 13 Pre Eerste crisis

13 Trouw Weduwen Rawagedeh blij

met excuses

06-12-11 356 Nieuws Pagina 9 Pre Eerste crisis

14 Trouw Excuses voor tragedie

Rawagede

10-12-11 539 Nieuws Pagina 8 Pre Eerste crisis

15 Trouw Excuses klinken weinig oprecht

07-09-13 765 Opinie Pagina 24 Pre Eerste crisis

16 Trouw Excuses en erkenning

16-09-13 428 Opinie Pagina 23 Post Tweede crisis

65

wandaden in Indonesië komen

op valreep17 Trouw Snel excuses voor

executies in voormalig

Nederlands-Indië

31-08-13 253 Nieuws Pagina 11 Pre Eerste crisis

18 ANP Ambassadeur maakt excuses over Rawagede

09-12-11 345 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

19 ANP Schadevergoeding en excuses voor

weduwen

26-04-13 211 Nieuws Binnenland Pre Eerste crisis

20 ANP Nederland betuigt spijt executies

Indonesië

30-08-13 228 Nieuws Binnenland Pre Eerste crisis

21 ANP Indonesië moet excuses Nederland

weigeren

05-09-13 266 Nieuws Buitenland Pre Eerste crisis

22 ANP Excuses tijdens herdenking bloedbad

Rawagede

08-12-11 187 Nieuws Binnenland Pre Eerste crisis

23 ANP Veel Indiëveteranen

niet blij met excuses

12-09-13 299 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

24 ANP Verdeelde reacties op excuses aan

Indonesië

12-09-13 411 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

25 ANP Nederland: excuses voor

executies Indonesië

12-09-13 107 Nieuws Binnenland Post Tweede crisis

26 ANP SP verheugd over excuses Rawagede

05-12-11 174 Nieuws Binnenland Pre Eerste crisis

27 ANP Stichting Rawagede blij met

excuses

05-12-11 124 Nieuws Binnenland Pre Eerste crisis

28 ND Treurige geschiedenis krijgt

een nobel einde

27-04-13 870 Achtergrondartikel X Pre Eerste crisis

29 ND Nederlandse 31-08-13 266 Nieuws X Pre Eerste crisis

66

excuses aan Indonesië

30 Vrij Nederland Excuses 10-12-11 170 Nieuws Pagina 7 Post Tweede crisis

31 Regionaal Eindelijk excuses voor nabestaanden

Rawagede

10-12-11 444 Achtergrondartikel Pagina 4 Post Tweede crisis

32 Regionaal Sulawesi wil dezelfde excuses

als Rawagede

08-05-13 304 Nieuws X Pre Eerste crisis

33 Regionaal Moeizame excuses 07-09-13 105 Achtergrondartikel X Pre Eerste crisis

34 Regionaal Historische excuses voor

executies Indië

11-09-13 411 Achtergrondartikel X Post Tweede crisis

35 Regionaal Westerling-methode' blijft

pijn doen

12-09-13 955 Nieuws Pagina 6 Post Tweede crisis

36 Regionaal Excuses divers ontvangen

13-09-13 409 Nieuws X Post Tweede crisis

37 Regionaal Verdeelde reacties op excuses

13-09-13 294 Nieuws X Post Tweede crisis

38 Regionaal Excuses executies in Indië

31-08-13 206 Nieuws X Pre Eerste crisis

39 Regionaal Nederland betuigt spijt voor

executies in Indonesië

31-08-13 240 Nieuws Pagina 6 Pre Eerste crisis

40 Regionaal Excuses voor Nederlandse

oorlogsmisdaden begaan in

Indonesië zijn schijnheilig

12-09-13 796 Nieuws Pagina 10 Post Tweede crisis

41 Het Parool Eindelijk excuses voor bloedbad

09-12-11 339 Nieuws Pagina 3 Post Tweede crisis

42 Het Parool Excuses voor executies tijdens koloniale oorlog

12-09-13 334 Nieuws Pagina 2 Post Tweede crisis

43 Het Parool Spijt of excuses 12-09-13 190 Nieuws Pagina 2 Post Tweede crisis

44 AD Eindelijk gerechtigheid voor

volk van Rawagede

10-09-11 982 Achtergrondartikel Pagina 15 Post Tweede crisis

67

45 AD Worden dit de laatste excuses?

12-09-13 1521 Achtergrondartikel Pagina 8 Post Tweede crisis

46 De Telegraaf Indonesië hoeft geen excuses

22-08-13 218 Nieuws Pagina 1 Pre Eerste crisis

47 Reformatorisch Dagblad

Stilte rond excuses Nederland

12-09-13 577 Nieuws Pagina 7 Post Tweede crisis

48 Reformatorisch Dagblad

Verdeelde reacties op excuses

13-09-13 509 Nieuws Pagina 4 Post Tweede crisis

49 Reformatorisch Dagblad

Excuses aan weduwen Indonesië

31-08-13 116 Nieuws Pagina 1 Pre Eerste crisis

Bijlage 2.2: 2011-2013 inhoudsanalyse

Nr. Krant Perspectief Vertelvorm Autoriteit Cultuur Verb. Sentiendi

Ref. Politionele

acties

Ref. Exces PK excuus NK excuus Neutraal excuus

1 NRC NRC Av Krant NED Nee Slachting, oorlogsmisd

aad, wandaden

x

1 NRC Zegveld 3 Advocaat NED Nee Wandaden x

1 NRC Rosenthal 3 Minister BuZa

NED Nee x

2 NRC Hupkes Av Journalist NED Nee Moordpartij

2 NRC Budi 3 Familie slachtoffer

IND Ja x

2 NRC Kok 3 Oud premier NED Nee Politionele acties, bittere

strijd3 NRC van Outeren Av Journalist NED Nee eufemistisch

'de politionele

acties'

De actie van de

Nederlandse militairen, bloedbad,

oorlogsmisdrijf, slachting

x

4 NRC BuZa 3 Ministerie NED nee Indonesische onafhankelijkheidsoorlog

standrechtelijke executie

4 NRC Zegveld 3 Advocaat NED Ja Koloniale oorlog

wandaden x

68

5 NRC van Outeren Av Journalist NED Nee Bloedbad, standrechtelijk

e massaexecutie

s5 NRC Han ten

Broeke3 VVD tweede

kamerlidNED Ja x x

5 NRC van Dam 3 Voormalig ambassadeur

NED Ja x

5 NRC Sulawesi 3 Indonesië IND Ja Politionele acties tijdens

de onafhankelijkheidsoorlog

x

6 NRC Han ten Broeke

3 VVD tweede kamerlid

NED Nee Koloniale oorlog

Standrechtelijke

massaexecuties

x

6 NRC Timmermans 3 Minister BuZa

NED Ja x

7 NRC De Zwaan 3 Regering NED Nee Indonesische onafhankelijkheidsoorlog

Standrechtelijke executies

8 NRC van Dam 3 Voormalig ambassadeur

NED Ja Indonesische onafhankelijkheidsoorlog

, (verhullende

term) politionele

acties

Bloedbad, oorlogsmisd

aden en excessen

x

9 De Volkskrant

De Volkskrant

av Krant NED Nee Oorlogsmisdaden,

oorlogsmisdrijf

9 De Volkskrant

Rosenthal 3 Minister BuZa

NED Nee x

9 De Volkskrant

Den Haag 3 Rechtbank NED Nee Slachting

9 De Volkskrant

Internationaal

3 Wereld Ander Nee Oorlogsmisdaad

10 De Volkskrant

Maas av Krant NED Nee Bloedbad, moord

x

69

11 De Volkskrant Sitalsing Av Journalist NED Nee Politionele acties

Beestachtig gedrag,

koloniale wandaden,

standrechtelijke executies

x

12 De Volkskrant

Maas av Krant NED Nee Koloniale oorlog, eerste

'politionele actie'

Standrechtelijke

executies, wandaden,

oorlogsmisdaden

x

12 De Volkskrant

Goenawan 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

12 De Volkskrant

Kartono 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

13 Trouw Zeven weduwen

3 Familie slachtoffer

IND Ja Oorlogsmisdaden

x

13 Trouw Rosenthal 3 Minister BuZa

NED Nee x

13 Trouw Han ten Broeke

3 VVD tweede kamerlid

NED Ja x

13 Trouw Pondaag 3 Lid stichting Nederlandse Ereschulden

NED Nee Nederlands militair

optreden14 Trouw Zegveld 3 Advocaat NED Nee Misdrijven x

14 Trouw Indonesië 3 Staat IND Nee Vermoord

14 Trouw Weduwen 3 Familie slachtoffer

IND Ja x

14 Trouw De Zwaan 3 Ambassadeur

NED Ja x

15 Trouw Van der Jagt Av Promovendus NED Nee Politionele acties,

oorlogsverleden

Massa-executie,

bloedbaden, oorlogsmisdad

en

x

16 Trouw Redactie av Krant NED Nee Periode van dekolonisatie

, dekolonisatie, politionele

acties

Standrechtelijke

executies, bloedbad, lukrake

executies

x

70

17 Trouw Trouw av Krant NED Nee Koloniale oorlog

Standrechtelijke executies

17 Trouw Rutte 3 Premier NED Nee Politionele acties

Standrechtelijke executies

x

17 Trouw VVD 3 Regering NED Ja Wandaden x

18 ANP De Zwaan 3 Ambassadeur

NED Nee Bloedbad, slachting

18 ANP Rukiyah 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

18 ANP Internationaal

3 VN Ander Nee Nederlands militaire optreden

19 ANP Ministerraad 3 Regering NED Nee Nederlandse massa-

executies19 ANP Timmermans 3 Minister

BuZaNED Ja x

20 ANP Rutte 3 Premier NED Nee Koloniale oorlog,

politionele acties

Oorlogsmisdrijven,

doodgeschoten

x

20 ANP Timmermans 3 Minister BuZa

NED Ja x

21 ANP Gonggong 3 Historicus IND Nee Nederlandse aanwezighei

d in Indonesië

Massamoorden

21 ANP ANP 3 Persbureau NED Nee Oorlogsmisdaden,

doodgeschoten

22 ANP Rosenthal 3 Minister BuZa

NED Ja x

22 ANP Internationaal

3 VN Ander Nee Nederlands militaire optreden

22 ANP Nabestaanden

3 Familie slachtoffer

IND Ja x

23 ANP Noordzij 3 Voorzitter VOMI

NED Ja Executies door

Nederlandse militairen

x

24 ANP ANP av Persbureau NED Nee Koloniale Standrechteli

71

oorlog jke executies24 ANP Noordzij 3 Voorzitter

VOMINED Ja Moorden x

24 ANP Delhaye 3 Voorzitter Indisch

platform

IND Ja x

24 ANP Zegveld 3 Advocaat NED Ja Standrechtelijke

executies, militair-politiek beleid

x

25 ANP De Zwaan 3 Ambassadeur

NED Nee Koloniale oorlog

Excessen, executies

26 ANP Van Bommel 3 Kamerlid SP NED Ja Bloedbad x

27 ANP Sukarman 3 Voorzitter Stichting

Rawagede

IND Ja Bloedbad x

28 ND Bouwman av Journalist NED Nee Acties x

28 ND De Moor 3 Historicus NED Nee Doodseskaders

29 ND Rutte 3 Premier NED Nee Militair optreden in de periode

tussen 1945 en 1949,

zogeheten politionele

acties

Executies x

30 Vrij Nederland

Redactie av Weekblad NED Nee Standrechtelijk

geëxecuteerd

x

31 Regionaal Lasmi 1 Familie slachtoffer

IND Ja Doodgeschoten

x

31 Regionaal Wanti 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

32 Regionaal Dochter weduwe

3 Familie slachtoffer

IND Ja Moordpartij

32 Regionaal Hendrawan 3 Familie slachtoffer

IND Ja Vermoord

32 Regionaal Monji 3 Familie slachtoffer

IND Nee Vermoord x

72

32 Regionaal Timmermans 3 Minister BuZa

NED Ja x

33 Regionaal Stentor av Krant NED Nee Bloedbad x x

34 Regionaal De Limburger

av Krant NED Nee Koloniale oorlog

Exces' x

34 Regionaal Oostindie 3 Historicus NED Nee Oorlog in Indië, grote

oorlog, guerrillaoorlog, vuile oorlog

x

35 Regionaal Van Maten Av Krant NED Nee Oorlogsmisdaden,

standrechtelijke executies

35 Regionaal Gonggong 3 Historicus IND Nee Zinloze oorlog Standrechtelijk

geëxecuteerd, bloedbaden

x

35 Regionaal Nouwen 3 Veteraan NED Ja Executie, doodschoten

36 Regionaal Nederland 3 Regering NED Nee Koloniale oorlog

Executies, standrechtelijke

executies, militair-politiek

beleid36 Regionaal Delhaye 3 Voorzitter

Indisch platform

IND Ja De daden x

36 Regionaal Noordzij 3 Voorzitter VOMI

NED Ja Moorden x

37 Regionaal Nederland 3 Regering NED Ja Koloniale oorlog

Standrechtelijke executies

37 Regionaal Delhaye 3 Voorzitter Indisch

platform

IND Ja De daden x

37 Regionaal Noordzij 3 Voorzitter VOMI

NED Ja Moorden x

38 Regionaal Rutte 3 Premier NED Nee Koloniale oorlog

Oorlogsmisdrijven,

standrechtelijke executies, bloedbad

x

73

38 Regionaal Timmermans 3 Minister BuZa

NED Nee Oorlogsmisdrijven

x

39 Regionaal Rutte 3 Premier NED Nee Politionele acties, koloniale

oorlog

Standrechtelijke executies,

doodgeschoten, oorlogsmisdrijv

en39 Regionaal Timmermans 3 Minister

BuZaNED Nee Oorlogsmisd

rijven40 Regionaal Gonggong 3 Historicus IND Nee Standrechtelij

k geëxecuteerd,

bruut en ongeoorloofd

geweld, doodschoot

x

40 Regionaal Oud-verzetsstrijde

r

3 Verzetsstrijder

IND Nee Oorlog Doodschoot

40 Regionaal Woordvoerder

3 Nederlandse ambassade

NED Nee Oorlogsmisdaden

41 Het Parool De Zwaan 3 Ambassadeur

NED Ja Bloedbad, slachting

41 Het Parool Zegveld 3 Advocaat NED Nee x

41 Het Parool Rukiyah 3 Familie slachtoffer

IND Ja x

41 Het Parool Internationaal 3 VN Ander Nee Nederlands militaire

optreden in Rawagede

41 Het Parool Het Parool av Krant NED Nee x

42 Het Parool De Zwaan 1 Ambassadeur

NED Nee Koloniale oorlog

Executies, excessen

42 Het Parool Delhaye 3 Voorzitter Indisch

platform

IND Nee Oorlogsdaden, moorden

43 Het Parool Kok 3 Premier NED Ja Strijd

43 Het Parool Bot 1 Minister BuZa

NED Nee Nederlandse actie

43 Het Parool van Dam 3 Ambassadeur NED Nee Optreden van Nederlandse militairen in

74

Rawagede43 Het Parool Krant av Krant NED Nee Postkolonial

e oorlog44 AD van der Mee av Journalist NED Nee Bloedige

strijd, politionele

acties

Doodden, bloedbad

44 AD Weduwen 3 Familie slachtoffer

IND Nee x

44 AD Rukiyah 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

44 AD Internationaal 3 VN Ander Nee Optreden van Nederlandse militairen, executies

44 AD Wanti 1 Familie slachtoffer

IND Ja Gedood x

44 AD Lasmi 1 Familie slachtoffer

IND Ja x

44 AD Spoor 3 Weduwe veteraan

NED Nee x

44 AD Patil 1 Bestuurslid VOMI

NED Ja Executies x

45 AD Nouwen 1 Veteraan NED Ja Oorlogsmisdaden,

doodgeschoten

x

45 AD Comité Ereschulden

3 Comité NED Nee Moordpartijen

45 AD Ijzerzeef 3 Historicus NED Nee Bloedige oorlog

x

45 AD Nederland 3 Staat NED Nee Standrechtelijke executies

45 AD Goethem 1 Veteraan NED Ja Misdaden x

45 AD Fasseur 2 Schrijver excessennota

NED Nee misdaden' x

45 AD Gonggong 3 Historicus IND Nee x

46 De Telegraaf Marsudi 3 Ambassadeur

IND Nee x

46 De Telegraaf Nederland 3 Staat NED Nee Indonesische onafhankelijkheidsoorlog

Misstanden, standrechtelijk

e executies,

75

bloedbad47 Reformatoris

ch DagbladDe Zwaan 1 Ambassadeu

rNED Nee Militair

optreden in de periode

tussen 1945 en 1949

Excessen, executies

47 Reformatorisch Dagblad

Oostindie 3 Historicus NED Nee x

48 Reformatorisch Dagblad

De Zwaan 3 Ambassadeur

NED Nee Excessen

48 Reformatorisch Dagblad

Noordzij 3 Voorzitter VOMI

NED Ja Moorden, standrechtelijke executies

x

48 Reformatorisch Dagblad

Delhaye 3 Voorzitter Indisch

platform

IND Ja Zinloze moorden

x

48 Reformatorisch Dagblad

Zegveld 3 Advocaat NED Ja x

48 Reformatorisch Dagblad

Drooglever 3 Historicus NED Nee Guerrilla x

49 Reformatorisch Dagblad

Rutte 3 Premier NED Nee Zogeheten politionele

acties

Standrechtelijk

geëxecuteerdTotaal 41 81 48 20 12

Bijlage 2.3: 2011-2013 perspectiefanalyse

Nr. Krant Generalisering Perspectivering Contrastering

3 NRC Nederlandse excuses zijn uniek Nooit zijn excuses aangeboden voor de slavernij of Srebrenica

5 NRC Nederland is hypocriet al het om excuses gaat Er is altijd een reden om het niet te doen

We eisen ze wel van Duitsland en Japan

5 NRC Verontschuldigingen liggen gevoelig Gevoeliger dan in Indonesië Daar vinden ze wel dat Nederland excuses aan moet bieden, maar liggen er niet zo wakker van als wij

8 Volkskrant We eisen excuus en schadevergoeding van andere volkeren

Nederland meet met twee maten Willen niet naar de negatieve kant van de eigen koloniale geschiedenis kijken

10 Volkskrant De stap die voor Nederland zo moeilijk was We hebben Nederland allang vergeven

is voor de nabestaanden een peulenschil

23 ANP Indonesiërs Piekeren er niet over om excuses aan te bieden

76

23 ANP Het land zit niet te wachten op de zoveelste excuses Indonesië heeft boter op het hoofd

24 ANP Indonesiërs Piekeren er niet over om excuses aan te bieden

24 ANP Indonesië Moet zich ook bewust zijn van de zinloze moorden van die Pemoeda's

28 ND In de lange geschiedenis vormt geweld een rode draad

Dit kwam niet alleen van de Nederlandse kant

32 Regionaal Indonesië hecht aan publieke ceremonies met persoonlijke aanwezigheid van gezagdragers

34 Regionaal Waarom zouden wij excuses aanbieden Als Indonesië zelf geen excuses aanbiedt?

35 Regionaal Mijn opa en vader waren helden die vochten voor hun land

Net als de Nederlanders deden toen de Duitsers hun land bezet hielden

36 Regionaal Indonesiërs Piekeren er niet over om excuses aan te bieden

36 Regionaal Indonesië Moet zich ook bewust zijn van de zinloze moorden van die Pemoeda's

40 Regionaal Mijn opa en vader waren helden die vochten voor hun land

Net als de Nederlanders deden toen de Duitsers hun land bezet hielden

42 Regionaal Indonesië Moet zich ook bewust zijn van de zinloze moorden van die Pemoeda's

44 AD Zulke dingen gebeurden in heel Indië Gaat Indonesië ook excuses aanbieden?

Er wordt nooit gesproken over hetgeen de Indonesiërs hebben gedaan

44 AD Indonesiërs waren overwegend lieve en gastvrije mensen

45 AD Hoeveel Nederlanders zijn niet afgeslacht (…) door Indonesiërs

45 AD Het zit in de aard van het Nederlandse volk om in het openbaar onze zonden te belijden

45 AD De Indonesische regering stelt geen prijs op een hernieuwde spijtbetuiging

In een oorlog zijn twee partijen, het dwingt Indonesië om ook in de spiegel te kijken.

47 Reformatorisch dagblad

Excuses zijn uitzonderlijk Nederland heeft nooit excuses gedaan voor bijvoorbeeld de slavenhandel

48 Reformatorisch dagblad Indonesiërs Piekeren er niet over om excuses aan te bieden

48 Reformatorisch dagblad Indonesië Moet zich ook bewust zijn van de zinloze moorden van die Pemoeda's

49 Reformatorisch dagblad Indonesië heeft nooit excuses aangeboden voor de eigen bevolking

Totaal 16 21 18

77