Kaarstpel gebruikt op kennisdeeldag “Doelgericht professionaliseren. Formatief toetsen met effect! Wat DOET de docent in de klas?”

Judith Gulikers & Liesbeth Baartman

NRO-PPO overzichtsstudie dossiernummer 405-15-722

Hoe doe ik dat?? Wat kan ik leren??

Fase 1

Werk jij met leerdoelen? Waar haal je je leerdoelen vandaan?

beantwoord bovenstaande 2 vragen reflecteer op deze praktijk. Doe je dit goed of kan het beter?

Fase 1

Leerdoelen sturen wat en hoe studenten leren

Hoe zijn jouw leerdoelen geformuleerd? Betrek bij het beantwoorden van deze vraag de volgende twee onderdelen:

1. in hoeverre gaan ze over de KERN van jouw vak?2. spreken ze het denkniveau aan dat je van je studenten wilt zien? (bv. “de

student weet, herkent, kan noemen” zijn van een laag niveau; “de student analyseert, bekritiseert, evalueert...” zijn van een hoger niveau”)

Reflecteer op jouw praktijk: doe je dit goed of kan het beter?

Fase 1

Leerdoelen en succescriteria delen met studenten is erg belangrijk in formatief toetsen. Doe jij dat?

Geef eens een concreet voorbeeld van hoe jij dat doet voor jouw vak? Vind je zelf dat je dit goed doet of zou het beter kunnen?

Vraag advies aan de groep: Hoe zou jij dat beter kunnen doen in jouw vak met jouw studenten

Fase 5

De laatste fase van Formatief toetsen is “vervolgacties ondernemen”. Dat betekent bijvoorbeeld dat je iets in je onderwijs aanpast naar aanleiding van antwoorden / producten die je studenten eerder gegevens hebben. De bedoeling is dat je dan beter aansluit bij wat de studenten op dit moment weten.

Kun jij een voorbeeld noemen waarin je dit concreet gedaan hebt? En zo ja, wat heb je toen dan aangepast en op basis waarvan heb jij besloten deze aanpassing te doen?

Alle fasenRubrics kun je goed inzetten in formatief toetsen. Gebruik jij wel eens rubrics?Optie 1:

Zo ja, vertel eens hoe je dat doet, waarvoor en hoe dit voor jou werkt? Vraag je groepsgenoten te reflecteren op jouw voorbeeld. Denken zij dat

jij de rubric hier optimaal gebruikt? Of zou je het nog beter kunnen doen?

Optie 2: Zo nee, waarvoor en hoe zou jij morgen eens willen gaan

experimenteren met rubrics in je klas? Vraag advies aan je groepsgenoten die hier wel ervaring mee hebben

Alle fasen

Bekijk de 5 fasen van de FT-Cyclus. Welke fase denk jij zelf dat je het minst goed onder de knie hebt? Waarom?

Benoem 1 concreet actiepunt wat je hierover zou willen leren. Vraag je groepsleden wie je hierbij zou kunnen helpen. Ga nu niet in

discussie, maar schrijf elkaars naam en emailadres op.

Actie: Binnen 1 week na vandaag neem jij contact op met minimaal 1 persoon.

Fase 3Fase 3 van de formatieve toetscyclus: “analyseren en interpreteren van studentreacties” krijgt vaak weinig aandacht. Denk hierbij aan het analyseren en interpreteren van antwoorden in de klas, toetsuitslagen, uitwerkingen van oefenopdrachten, etc. Docenten besteden hier geen tijd aan, of hebben geen idee hoe je dit zou kunnen doen.

Hoe zit dat bij jou en bij jou op school? Beantwoord de volgende twee vragen Vind jij van jezelf dat je dit doet? Geef eens een concreet voorbeeld? Hoe wordt er op jouw school aandacht besteed aan “het analyseren van

toetsgegevens”? En wordt dit vervolgens formatief gebruikt? (dus: de uitkomst gebruiken om keuzen te maken voor het verdere leerproces)

Fase 4Goede feedback koppelt terug aan de leerdoelen.

Doe jij dit bewust? Zo ja, hoe doe jij dit dan concreet? Zo nee, wat zou jou kunnen helpen om dit meer te gaan doen?

Fase 4:

Goede feedback geeft concrete ideeën voor vervolgacties

Doe jij dit bewust? Zo ja, hoe doe je dat dan concreet? Noem eens drie voorbeelden van

feedback die jij geeft waarin een concrete vervolgstap zit Zo nee, wat zou je kunnen helpen om dit meer te gaan doen?

Hoe doen wij dat??

Alle fasen

Een “learning progression” beschrijft hoe leerlingen / studenten zich ontwikkelen in een bepaald vak, en wat veel voorkomende misconcepties zijn. Zo’n learning progression kan de basis vormen voor de FT-cyclus.

Bedenk samen waarom een learning progression handig kan zijn voor formatief toetsen in de klas

Alle fasen

Formatief toetsen heeft een positief effect op het leren van studenten als zij een actieve rol krijgen in de formatieve toetscyclus.

Laat iedereen in de groep een manier bedenken om studenten een actiever(e) rol te geven

In welke fase(n) van de formatieve toetscyclus zitten jullie manieren?

Fase 2

Goede vragen stellen gericht op het boven tafel krijgen van begrip van de student is een cruciaal onderdeel van goed formatief toetsen in de klas.

Laat iedereen in de groep zo’n goede vraag formuleren voor zijn/haar eigen vak

Bepaal na afloop samen wat kenmerken zijn van zulke “goede vragen gericht op begrip”

Alle fasen

Technologie (zoiets als Kahoot of Socrative) zou je heel goed kunnen inzetten om formatief te toetsen in de klas. Maar daarvoor moet je het wel goed gebruiken.

Bepaal met elkaar minimaal 4 dingen die je moet doen om technologie (als Kahoot/Socrative) goed formatief in te zetten in je les

Alle fasen

Weten wat belangrijke misconcepties zijn in jouw vakgebied is belangrijk voor goed formatief toetsen in de klas

Laat iedereen in de groep een belangrijke misconceptie uit zijn/haar eigen vakgebied benoemen.

Lukt dat? Waarom wel of niet? Wat maakt het gemakkelijk of moeilijker om zulke misconcepties te benoemen?

NB: een misconceptie is bijvoorbeeld “de aarde is plat” of “toetsing is hetzelfde als evalueren”

Fase 2-3

Klasdiscussies zijn een belangrijk onderdeel van formatief toetsen in de klas.Het gaat natuurlijk niet om elkaar vertellen wat je dit weekend gedaan hebt, maar wanneer is een klasdiscussie wel een zinvol onderdeel van formatief toetsen?

Identificeer met elkaar een set van kenmerken van een goede klasdiscussie als onderdeel van formatief toetsen

Alle fasen

Rubrics kunnen je helpen om allerlei stappen van formatief toetsen beter vorm te geven

Benoem met elkaar minimaal 5 voorbeelden waarbij je rubrics inzet om formatief te toetsen.

Bij welke FT-fase(n) passen jullie voorbeelden?

Fase 2

Rollenspel met 4 personen Jij bent de docent Kies 3 groepsgenoten die je studenten zijn Kies 2 groepsgenoten die de kritische observator zijn. Zij observeren het

rollenspel en geven achteraf feedback aan jou als docent

Opdracht 1: Voer 3 minuten een groepsdiscussie waarbij jij als docent boven tafel probeert te krijgen wat je studenten begrijpen van “wat formatief toetsen is”

Opdracht 2: Beide observatoren benoemen minimaal 1 sterk en 1 te verbeteren punt uit jouw manier van vragen stellen in de discussie.

Alle fasen

Je kunt verschillende doelen hebben met formatief toetsen. Een daarvan is dat je wilt dat studenten leren om verantwoordelijkheid voor hun eigen leren te nemen.

Opdracht: Bespreek met elkaar hoe je formatief toetsen kunt inzetten om studenten meer verantwoordelijkheid te laten nemen voor hun leren.

Wat is daarbij belangrijk? Wanneer lukt dit wel/niet met formatief toetsen?

Alle fasen

Formatief toetsen gaat niet alleen om de zwakkere leerling verder te helpen, maar ook om de sterke leerling in zijn/haar kracht te zetten.

Identificeer met elkaar minimaal 3 concrete voorbeelden van hoe je formatief toetsen kunt gebruiken om de sterke leerling, of de sterke punten van iedere leerling, te benutten

Fase 1

Leerdoelen en succescriteria zijn het belangrijke startpunt van formatief toetsen. Maar waar haal je ze vandaan? En wanneer zijn ze goed?

Laat drie mensen in de groep een leerdoel benoemen en verzin per leerdoel minimaal drie succescriteria.

Fase 1

Leerdoelen en succescriteria zijn het belangrijke startpunt van formatief toetsen. Maar waar haal je ze vandaan? En wanneer zijn ze goed?

Heeft iemand in de groep een inspirerend voorbeeld over het succescriteria? (hoe hij/zij hiermee werkt, hoe hij/zij deze helder krijgt voor studenten oid)?

Laat deze persoon dit zo concreet mogelijk vertellen en Laat 4 groepsleden 1 “eyeopener” benoemen uit dit voorbeeld.

Fase 1

Formatief toetsen wordt vaak ingezet om zelfregulerende vaardigheden te ontwikkelen, studenten meer verantwoordelijk te maken voor hun eigen leerproces, of autonomie van de student te vergroten.Verschillende auteurs zeggen dat wanneer je dit wilt bereiken, je expliciete leerdoelen moet opstellen hierover.

Pijl hoe jullie hier als groep hierover denken Discussieer over hoe je dit zou kunnen doen

Om formatief te kunnen toetsen moet je op de een of andere manier reacties van studenten ontlokken (bv antwoorden op vragen in de klas, toetsresultaten, getoonde handelingen, uitwerkingen van oefenopgaven). Hiervoor kun je allerlei soorten methoden/activiteiten uitvoeren.

Opdracht 1a: iedereen benoemt 1 manier waarop hij/zij dit doet (zonder discussie!)Opdracht 1b: bekijk onderstaande tabel waarin een onderscheid wordt gemaakt tussen “formeel” en ”informeel” formatief toetsen.

Opdracht 1c: categoriseer samen als groep jullie voorbeelden (benoemd bij 1a) als formeel of informeel.

Wat vinden we van de voorbeelden en ideeën van anderen?

Fase 1

Een concreet voorbeeld hoe docenten op verschillende manieren de doelen naar studenten communiceren, is beschreven door Kang en collega’s (2016). Zij beschrijven hoe docenten verschillende scaffolding tools ontwikkelen die de leerlingen sturen op de juiste concepten in de lessen. Zo gebruiken docenten “word boxes” met belangrijke begrippen, rubrics met kwalitatieve beschrijvingen van hoe een goed antwoord eruit ziet, en “sentence frames”, startzinnen die aangeven wat er wordt verwacht bij een antwoord (bijvoorbeeld een model, of een analyse). Leerlingen gebruiken deze word boxes, rubrics en startzinnen bij het beantwoorden van vragen (zie ook fase 2).

Wat vinden jullie van deze manieren van “scaffolden” in een formatieve toets?

Waarom is dat wel/niet geschikt voor jullie eigen lessen?

Fase 1

At the beginning of the unit both I and my students discuss the pathology of assessment in education (Santos Guerra, 1988), focusing on current problems and reflecting with students on their experiences in the different subjects throughout their compulsory schooling and non-compulsory education too, but with a special focus on their experiences in physical education. Afterwards, they discuss the unit’s assessment by thinking through the following question: what can we do to avoid similar issues when assessing our learning in the unit? Students, in groups of three or four, organise different proposals which are shared with the whole class later on to reach an agreement. The only condition is that assessment activities must assess the unit’s objectives that include, among others, designing physical education assessment tasks.

Bespreek het voorbeeld hierboven. Wat kunnen jullie zelf doen om studenten meer eigenaarschap te geven over de assessmentcriteria? Wat ligt vast, en waar liggen mogelijkheden en vrijheid voor studenten om eigen keuzes te maken?

Fase 3-4

Peer-assessment kan een belangrijk onderdeel zijn van formatief toetsen. Je zou dit kunnen doen door studenten na afloop van een toets bij elkaar te zetten en te zeggen: “ga de toets maar met elkaar nabespreken”

Wat vinden jullie van deze opdracht? Past dit bij “goed formatief toetsen”?Opdracht

geef eerst zelf je mening doe een stemming. Iedereen die dit een goede respectievelijk niet goede

strategie vindt, steekt de hand op geef minimaal 2 mensen de beurt van wie jij graag de mening hierover

zou horen

Fase 2

Stelling: een summatieve toets kun je heel goed formatief gebruiken!

Opdracht identificeer de voor en tegenstanders in de groep laat beide groepen argumenten benoemen voor waarom wel of waarom

niet.

Alle fasen

Het hebben van vakkennis lijkt een cruciale voorwaarde voor goed formatief toetsen in de klas.

Ben je hier hiermee eens? Bekijk de FT-cyclus en de activiteiten hierin. Benoem per fase of

vakkennis in deze fase cruciaal is en maak zo concreet mogelijk voor welke activiteiten dit dan belangrijk is.

De stoplichtmethode.

Lees onderstaand stuk en bespreek met elkaar Welke fasen/activiteiten van formatief toetsen gebeuren in dit stuk? Wie in de groep ziet zichzelf deze stoplicht methode toepassen in de

eigen klas? Laat deze persoon een zo concreet mogelijk idee hierover delen met de groep

Conway (2011)

De drie-kleuren quiz

Studenten krijgen vragen voorgelegd en doorlopen vervolgens de volgende stappen:1. Individueel beantwoorden: iedere student schrijft zelf op wat hij/zij weet (zwarte pen)2. Groepsantwoord: studenten bespreken in groepen van 4 de vragen en hun antwoorden

en vullen hun eigen antwoorden aan kennis van de groepsleden (groene pen)3. Opzoeken: de vragen die ze nu nog niet goed hebben kunnen beantwoorden zoeken ze

op (in boeken/internet oid). (blauwe pen)

Effecten:84% van de studenten rapporteert door deze methode actief op zoek te gaan naar de informatie die ze nog niet weten (tegenover 37% in de reguliere les)Hoeveelheid en diepgang van klasdiscussies neemt toeEindproducten zijn van hogere kwaliteit

Opdracht: Welke fasen van formatief toetsen worden hier aangesproken? Bediscussieer (max 3 minuten) over hoe jullie vinden dat deze werkvorm goed kan

passen binnen formatief toetsen?

Fase 1

Samen met studenten succescriteria ontwikkelen:

Prior to commencing the writing unit, students had been exposed to and discussed a range of cartoons and comic strips. Initially, the class brainstormed features of cartoons and comics, and how authors ‘got their message across’ to readers. As these ideas were progressively refined, Kate recorded them on the class whiteboard where they served as a semipermanent, living record for the duration of the unit. The teacher also provided students with an assessment rubric, that overlapped to a large extent with the student developed criteria

Hawe & Dixon, 2014, P.73

Opdracht: Dit voorbeeld kan makkelijk toegepast worden in andere vakken. Hoe zou je zoiets vergelijkbaars in jouw/jullie vak kunnen doen?

Wat zou voor jou en je groepsleden de belangrijkste reden zijn om formatief te toetsen?

A. inzicht te krijgen in het begripsniveau van de klasB. om summatief toetsen te verminderenC. leerlingen te motiveren om stil te staan bij hun eigen kennis

Alle drie deze opties zijn legitieme redenen, maar leiden tot een andere invulling van formatief toetsen in de klas.

Opdracht Laat iedereen kiezen voor 1 van de drie antwoordopties. Probeer met elkaar helder te krijgen hoe wat de keuze voor A-B-C

betekent voor de invulling van formatief toetsen.(Dus als je voor A kiest, hoe ziet FT er dan uit? En als je voor B of C kiest? Waarin verschillen deze opzetten nu van elkaar? )

Een summatieve toets kun je heel goed formatief inzetten. Hiervoor kun je zelfs gebruik maken van het beoordelingsformulier dat je voor de summatieve toets gebruikt.

Hieronder zie je een voorbeeld van een beoordelingsformulier voor een proeve van bekwaamheid die gericht op het toetsen van competenties.Opdracht: brainstorm (max 4 minuten) met elkaar hoe je zo’n soort summatief beoordelingsformulier formatief kunt gebruiken