КІРІСПЕ”ип... · web viewРНР 4-дегі ХМl мен жұмыс жасауға...

Мазмұны

Кіріспе……………………………………………………………..…….1 PHP бағдарламалау тілі………………………………………..1. 1 Интернет жайлы жалпы түсінік………………………..1.2 РНР дегеніміз не?...........................................................................1.3 РНР дің пайда болуы және даму тарихы…………….2 РНР және АРАСНЕ локалді серверін орнату…………..2.1 АРАСНЕ web-серверін орнату……………………………...2.2 РНР ді орнату…………………………………………………......3 PHP де бағдарламалауды үйрену………………………...3.1 PHP-де айнымалылар және экранға шығару……....4 PHP тілінде құрылған бағдарлама мысалдары………...4.1 Файлдарды құжаттарға салу………………………………….4.2 Формаларды өңдеу және почтаны жіберу………………...4.3 Мерзімді сөз арқылы шығару (дата)………………………….5 HTML негiздерi…………………………………………………………..5.1 РНР және MYSQL…………………………………………………….6 Интернетте қазақ тілін талқылайтын web бетін құру…7 Бизнес-жоспар7.1 Аннотация7.2 Түйін7.3 Кәсіпорын сипаттамасы7.4 Өнімнің сипаттамасы7.5 Маркетинг жоспары7.6 Өндірістік жоспар7.7 Ұйымдастырушылық жоспар........................................................................7.8 Қаржылық жоспар............................................................................................7.9 Жұмыстардың орындалу тізбесі.....................................................................Қорытынды..............................................................................................................Әдебиеттер тізімі......................................................................................................

7

Кіріспе

Алғашқы қазіргі заманғы есептеу машиналары болмаған кезде адамдар барлық есептеу, іс-жұмыстары қолмен істеген. Кейін технологияның қарқынды дамуына байланысты көптеген қажетті ақпарат құралдары пайда бола бастады.Осы пайда болған құралдар ішінде әрине өзімізге аса тиімді ақпарат құралы компьютер де бар. Компьютер арқылы ақпаратты сақтауға, өңдеуге, тасымалдауға және де қабылдауға болады.Оның осы тиімді жақтарын пайдалана отырып, біз өзімізге тиісті жұмыстарымызды атқаруға мүмкіндік береді. Дами келе көптеген программалау тілдері пайда бола бастады.

Қазіргі таңда дүниежүзілік компьютерлік интернет желісі - ғасырдың 90-жылдары компьютердің дамуына Internet және World Wide Web жүйелері үлкен әсерін тигізгені барлығымызға мәлім. Қазіргі кезде осы бағытта да компьютер өте үлкен қарқынмен дамуда. Оперативті ақпаратты алудағы негізгі құрылғының бірі болуда. Internet желiсi- Бүкiләлемдiк тор-WWW [World Wibe Web]. Берiлген тор құжатттардың өзара бiр-бiрiмен байланысы ретiнде берiледi. Өзіміз білетіндей Internet желісі түрлі сайттардан тұрады. Сайттарды пайдалана білумен қатар оны құра білуде қажет. Ол әрине көптеген жұмыстарды қажет етеді, ең бастысы ол не мақсатта құрылып жатыр? Әрбiр Web-сайт тексттен, суреттерден, видео үнтаспаларынан тұруы мүмкiн. Мұндай сайттар ғаламшардың кез-келген нүктесiндегi компьютерде болуы мүмкiн. WEB-тiң негiзгi қызметi- қажеттi ақпаратты шапшаң түрде кірiп көру, жинастыру және де оны экранға шығаруды ұйымдастыру. Гипермәтiндi сiлтеме-келесi беттермен байланысты қамтамассыз етедi. Сiлтеменi тышқанмен шертiп сiз келесi WEB-сайтқа өте аласыз. WEB-сайтты бiз келесi бағдарламалар арқылы көру мүмкiншiлiгiне ие бола аламыз: Microsort Internet Explorer [Майкрософт Интернет эксплорер], Netscape Navigator [Нетскейп навигатор], Mozilla[Мозилла], Opera[Опера]. Бұл бағдарламалардың артықшылығы сайтты сiлтемелер немесе адрестер арқылы бейнелеп көрсетiп бередi және де дискiге сақтай алатын мүмкiншiлiгi бар. Сайт даяр болғаннан кейін оны алдын-анықтап алу қажет.

Соңғы жылдары компьютерлік техниканың жедел дамуына байланысты сайт құруға арналған бірнеше программалар шықты. Атап айтар болсақ:

HTML тілі (Hyper Text Markup Language) PHP1-PHP5 Python Java HTML-тілі құжаттардың құрылымын суреттеу үшін берілетін

командалық қарапайым тегтерден тұрады. Жұмысы - құжат тақырыптарын белгілеу, гипермәтінге белгілер орнату. Ал PHP тілі сол HTML-тілі жасай алмайтын мүмкіндіктерді жасай алады, яғни сайт бетіне процедуралық бағдарламалау жолын ұсына алады. Алғашында PHP тілі онша таныс болмаған мен қазір оның құдыреті кез келген сайт құру тілдерінен асып

8

түседі. PHP тілі жылда дамып отыр оның алғашқы нұсқалары 1994 жылдары PHP болса қазір оның PHP5 нұсқасы шығып үлгерді.

Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы:

9

1 PHP бағдарламалау тілі

1.1 Интернет жайлы жалпы түсінік

Интернет – үлкен және кіші компютерлік желілердің бірігуі ғана емес, сонымен қатар олардың бүкіл әлемдік ақпараттық кеңістіктегі қызметі болып табылады. Бұл қызметтер ақпарат алмасудың әр түрлі хаттамаларына негізделген және сәйкесінше олармен жұмыс істеу үшін әр түрлі бағдарламалық жабдықтаулар пайдаланылады. Интернет сөзінің мағынасында оның ең танымал қызметтерінің біреуі World Wide Web пен түсіндіріледі. Интернет желісіндегі ақпарат осы қызметтің форматында орындалса, онда ол Web парақтар түрінде болады. Web парақтар кез келген түрдегі мәліметтер: мәтіндер, сілтемелер, графика, дыбыс, видео, анимациялар т.с.с тобынан тұратын комплекстік құжаттар болып табылады. Интернеттің өмірге келуі адамзат тарихында коммуникациялық технологияның дамуына негіз бола алады деп толық сеніммен айта аламыз. Өйткені қазір жаста кәрі де өзіне керекті затты сатып алу үшін немесе білім алу үшін, адамдармен араласу үшін, керекті құжат немесе затты іздеу үшін т.с.с көптеген қызметтерді пайдалану үшін интернетке барады. Осыдан бірнеше жыл алдын Тим Бренерс-Ли дің ой туындысының нәтижесінде интернет сөзі қолданысқа енді және әлемді қарапайым гиперсілтемелер арқылы біріктіре алды. Соның нәтижесінде бірнеше дамушы елдердің экономикасы қарқынды түрде дамыды. Сондықтан Тим Бренерс-Ли ді интернеттің атасы деп атауға да болады.

Сайттар және олардың адрестеріҚаладағы серверлерге шығу үшін домендерді қолдануға болады. Ал

ондағы аудан, үйге қатынас жасау үшін сайттар қолданылады. Қандай да бір мекемеге немесе жеке тұлғаның және қандай да бір тақырыпқа арналған желінің логикалық түрде аяқталған элементі. Әрбір сайттың өз адресі болады, ол әріптен турады.

Желіні жасаушылар арнайы, домендік аттарды, (DNS) серверін құрады. Олар автоматты түрде әріптік адрестерді (URL) цифрлыққа (ІР) ауыстырады. DNS өзінде сол адрестердің сәйкесіне таблицасы сақтайды.

Сайт адрестері бірнеше маңызды элементтерден тұрады. http:// - гипертестік құжаттарды теру протоколын білдіретін префикс.

WWW – ресурстың WWW жүйесіне жататындығын білдіретін “сигналдық жалауша”. Бұдан кейін адрес атының ең төмендегі элементі – сайттың өз аты орналасады.

Беттер –біртұтас «ағзаны» -сайтты құрайтын жеке гипертекстік құжаттар.

Домендік зоналарИнтернеттің компьютерлерінің барлығының өз адрестері (ІР -адресі)

болады. Сервер ыңғайлы болғандықтан домендіқ зоналар деп аталатын

10

логикалық топтарға біріктірілген. Бұл зоналар географиялық , тематикалық болуы мүмкін.

Географиялық домендік зона (бірінші деңгейдегі зона) желіге өз компьютерлері арқылы қосылған әрбір мемлекетке беріледі. Ол ереже бойынша екі әріппен белгіленеді:

Ch –Қытай Fr –Франция Ge –Германия Jp –Жапония Ru –Россия Tw –Тайвань Uc –Украина Ur –Ұлыбритания Тематикалық домендік зонаның географиялықтан қарағанда белгілі бір

аймаққа қатысы жоқ. Ол әр елдегі ғана емес, әр контингенттегі компьютерлерді біріктіреді. Мұнда компьютерлер оларды басқаратын мекемелердің түрі бойынша топтастырылған. Ал домендік индекс үш және одан көп әріптермен белгіленеді:

Gov - өкіметтік мекемелер; Com - кез келген коммерциялық үйымдар;Net - желілік қызметке қатысты ұйымдар;Nur - әскери мекемелер; Int – халықаралық мекемелер; Edu - білім беру мекемелері;Shop - желілік магазин;Museum – мұражай;Biz – кез-келген бизнес -жоба; Name - жеке беттер.

1.2 РНР дегеніміз не?

РНР-бұл Web –серверге жіберілетін скриптердің көмегімен Web-беттерінің динамикалық генерациясына қажетті бағдарламалау тілі. Сіз бетті РНР және HTML-дің көмегімен ашасыз. Сайтты пайдаланушы бетті ашқанда, сервер html-код қосылған РНР операторларын орындайды және нәтижені пайдаланушының браузеріне жібереді. Бұл әрекет дәл осылай ASP және Cold Fusion-ның көмегімен жасалады. Дегенмен ASP және Cold Fusionға қарағанда, РНР ашық бастапқы кодты өнім болып табылады және платформалы тәуелсіз. РНР Windows NT және Unix-тің көптеген версияларында жұмыс жасайды. Ол Аpache –дегі модуль ретінде жіберіле береді. Егер жіберілу Apache модулі түрінде болса РНР оңай және жылдам жұмыс жасайды. Бұл кезде процессті жасауға байланысты туындайтын қосымша шығындар болмайды. Сондықтан нәтижесі тез шығады және

11

сервердегі сақтаудағы шығынды азайтатын mod _perl-ді орнатудың қажеттілігі болмайды.

Сіздің құжат бетіңіздегі әртүрлі операциялардан басқа сіз РНР көмегімен НТТР-тақырыптарды қалыптастырып HTTP орната аласыз. Сонымен қатар аутенфификацияны басқарып пайдаланушыны басқа бетке бағыттай аласыз. РНР берілгендер қорына енуге үлкен мүмкіндіктер ашады. Бұл сізге PDF құжаттарды инерациялаудан, ХМL-дегі грамматикалық талдауды жасауға мүмкіндік береді.

РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді қойып береді, сондықтан арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі туындамайды. Сіз РНР-кодының блогын <?php тегінен бастап, оны ?> тегімен аяқтайсыз. Бұл тегтердің арасындағылардың барлығы РНР код ретінде интерпритацияланады.

РНР тілінің синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас келеді сіз ауспалыларды оларды пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек. Массивтермен Хэмтер оңай жүзеге асырылады.

Дегенмен РНР Apache құрылған жағдайда бәрінен жылдам жұмыс жасайды. РНР Web – сайтында оны Microsoft ІІS және Netscape Enterprise Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР ді орнатуға бағдарламалық қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге ресми Web –сайттан ала аласыз. Ол жерден сіз РНР дің барлық ерекшелігі мен қызмет бейнеленген түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.

1.3 РНР дің пайда болуы және даму тарихы

РНР дің тарихы 1995 жылы Расмус Лердорф (Rasmys Lerdorf) Perl тіліндегі қарапайым қосымшаны ойлап табуымен басталады. Ол қосымша вебсайтта пайдаланушылардың оның резюмесін сараптайды. Содан бұл қосымшамен бірнеше адам пайдаланғанда оны алғысы келетіндердің саны өсе түсті. Ледорф өзінің жаңалығын Personal Home Page Tools версия 1 деп аталады және оны еркін таратуға жібереді. Осы кезеңнен бастап РНР-дің танымалдылығы арта түсті.

Ылғи кездесетін жәйт сияқты оны өңдеу мен толықтыру қажет болды. Оны жүзеге асыру үшін Расмус Си-ға жазылған пакеттің жаңа версиясын жасап шығаруға осылайша құрал жұмыстың атауға ие болады РНР /Fl /Personal Home Рage /Forms Interpreter/ ары қарай ол РНР 2 деген атаумен де белгілі болады. Бұл версия қазіргі уақытта осы күнгі РНР-ге ұқсас. Оның синтаксисі және Perl тілі стилінде ауыспалы атау алуы, болатын формаларды автоматты интерпетациялауға берілгендермен интеграциясына, және РНР операторларын html код беттерге орналастыруға мүмкіндігі болатын. Сонымен қоса бұның барлығы қате жылдам жұмыс жасайтын болды. Өйткені РНР Apаche серверіне компилирленген еді. 1997 жылы РНР 50,000 - дай доменде қолданылады.

12

Дәл осы жылы 1997 де РНР жобасына Зив Сураски мен Энди Гутманс (Andi Gytmans) қосылды. Олар Израил университеттерінің бірінде студент болып жүріп, РНР ді коммерциялық университеттік жобаға пайдалануға тырысты. Осы жерде олар көптеген қиындықтармен, бұл технологияның шектеулі екеніне кездесуге тура келді. Яғни Энди мен Зив РНР 2-нің алғашқы кодын үйрене отырып оған өңдеудің, әсіресе тілдің синтаксисіне қайта өңдеу қажет деген тұжырымға келді. Бірнеше ай көлемінде олар бұл тапсырманы кереметтей орындай білді. Оның үстіне бұл жұмыс оларға университеттің оқу жүктемесі ретінде сыналды.

Жұмысты бітірген Зив пен Энди Расмуспен байланысты. Ол РНР дегі барлық өзгерістерді қуана қабылдады. Осы кезеңнен бастап РНР технологиясын дамытумен айналысатын РНР Group топтары пайда болады. Бірлескен әрекет нәтижесінде алынған өнім 1998 жылы РНР 3 деген атаумен жарық көрді.

Бұл жердегі РНР 3-тің басты ерекшелігі ядролық кеңеюіне мүмкіндік туды. Бұл арнайыландырылған модульді тудыратын РНР - дің әржақты өңдеуіне әкелді. Олардың үлесі РНР үлкен көлемдегі берілгендер қоры мен хаттамалармен жұмыс жасауға мүмкіндік тудырды. 1998 жылы РНР ді қолданушылардың саны 10000 жетті. Ал РНР интернет серверінің 10 пайыздай шамасына орнатылды. Баспаларда 20–дан астам мақала мен 2 кітап РНР жайында жарияланды.

РНР 3-тің жарық көргеннен соң Энди Тутамано және Зив Сурски РНР -тің ядросын өңдеуге кірісті. Ең бірінші кезектегі мәселе өндірісті жоғарылатуды шешу керек еді. Zend Engine деп аталатын жақ қозғалыс бұл тапсырманы нәтижелі орындады және 1999 жылы пайда болды.

РНР 4 бұл қозғалыста жұмыс жасаушы ретінде 2000 жылы жарыққа шықты. Өндірісті жоғарылатуда қосымша ретінде РНР 4 тің мүмкіндіктері зор еді. РНР 4-тің шығуымен ол интернет доменінің 20 пайыздан көбінде қолданыла бастады.

2000-2004 жылдар арасында 4 версияны жұмсарту үшін белсенді жұмыстар жалғасты. Шамамен сол кезден бастап ақ РНР Group жаңа версияның мүмкіндігін ойластыруға кірісті. Бірінші кезекте тілдің объектілік мүмкіндіктерін күшейту шешілді. Бұл оның жүзеге асыру үшін ірі жобаларды пайдалануға мүмкіндік берді. 5-ші версияны жарыққа шығару үшін қосымша уақыт бөлінді. Оған көптеген мамандар қатысты олардың ішінен Стерлинг Хьюза және Маркус Бергерді атап өткен жөн болар.

Ақыры 2004 жылдың шілдесінде РНР 5 ресми түрде жарыққа шығады. Бірінші кезекте жоспарланғандай өңдеуде объектілермен жұмысты барлық механизм жұмылдырылды. Егер алдыңғы версияларда РНР –дегі объектілік-жобалаушылық бағдарламалау минимальды деңгейде мүмкін болатын болса, ал РНР 5 объектілік бағдарламалауды жүзеге асыруда көптеген потенциалдарға ие. Онымен қоса РНР ХМL мен жұмыс жасауда бағалы кеңейтулермен, берілгендердің әртүрлі қайнар көзіне байыды.

РНР 4-дегі ХМL мен жұмыс жасауға арналған барлық негізгі кітапқаналар күрделі өңдеуге ұшырады. Мынадай танымал кеңйтілер SAX,

13

DOM, және XSLT қазір libxml2-нің құрал-сайманын пайдаланады. Сонымен қатар тағы да жаңа екі кеңейтулер қосылды-SimpleXML және SOAP.

Somple XML XML- берілгендермен жұмысты айтарлықтай оңайлатады. Бұдан алдын РНР-да ХМL мен жұмыс бұншалықты қарапайым болмаған еді.

SOAP -тың кеңеюі РНР да ХМL –хабарламаның көмегімен басқа қосымшалармен ақпарат ауысатын сценарий құрға мүмкіндік береді. Мысалы НТТР. РНР қосымшалы қазіргі таңдағы танымал веб-сервистермен интеграциялауға мүмкіндік туындайды.

РНР 5 My SQL (My SQL Improved) жаңа кеңeйтулер Му SQL – сервер версиясымен 4.1.2 және жоғарылармен жұмыс жасауға арналған. Му SQL - ға тек қана процедуралық емес сонымен қатар объекті жобалаушылық интерфейс жүзеге асады. Бұл модульдің қосымша мүмкіндіктері SSL-ді, транзакцияны бақылауды қосады.

SQLite–тің кеңеюі мәліметтерді кәдімгі файлдарда сатайтын қоcымшаны құрастыруға мүмкіндік береді. Ол SQL интерфейсін пайдалануға мүмкінік тудырады. SQLite – нің маңызды ыңғайлылығы – пайдаланылу қарапайымдылығы. SQLite процедуралықпен қатар мәлiметтермен жұмыс жаcау үшін мықты объектілік - жобалаушылық мүмкіндіктері бар. SQLite-нің басқа ерекшеліктері –жоғары жылдамдық, басқарудағы күрделі механизмдердің жоқ болуы және оңай тізгіштік. Көптеген эксперттер РНР -нің бұл кеңейюінің үлкен танымалдылыққа ие болатындығын жоспарлап отыр.

РНР 5-тің басқа кеңейтілуі өзіне төмендегілерді қосады.

Tidy –HTML-құжаттарды сараптау және түзету үшін. Perl - Perl сценарийлерді пайдалану. SPL – кластармен интерфейстердің стандарты жиынтығын

анықтайтын ZE2 –нің кеңеюі. -РDО -PHP-нің мәліметтеріне әмбебап интерфейс ұсынады. -PІMP-GD модульінің орнына келген, графикамен жұмыс жасауға

арналған жаңа кітапхана. Бұдан басқа РНР 5-те есте сақтаудың әлдеқайда жылдам диспетчері

пайдаланылады. -РНР 5 REAR құрылымын нақты жүзеге асыруға керекті

қасиеттермен толықтырылған.

14

2 РНР және АРАСНЕ локалді серверін орнату

Локальды серверлерді пайдаланудың себебі көп – бізге РНР - ды үйрену керек болды өзіңіздің хостингіңізде Web қосымшалары тестілеу қымбатқа түседі және бұндай мүмкіндік мүлдем жоқ. Бұл жағдайда сізде локалды машинада Apache+PHP байланыстары қажет болады.

Ең алдымен Apache және РНР дің архивін шығарып алу керек. Apache http://www.apache.org/dyn/closer.egi. ресми сайтындағы келтірілген беттен алуға болады. Іздестіруде мынаны есте сақтаған жөн. Apache өзінің UNIX тегі демонының аты бойынша httpd деп те аталуы мүмкін. әдетте сайт бетінде әртүрлі файлдар көп, мысалы httpd-2.0.49-win 32-src.zip httpd-2.0.49. tar. Gz, apache 2.0.50-win 32-x86-no ssl-exe.

Ескерту : Apache тасымалдаушыларының бинарлы кодтары әртүрлі нұсқада таралады. Мысалы *ехе және *msi кеңеюімен және де hеttpd версия win 32 *msi түріндегі атауға ие болуы мүмкін. Шатасып қиналмау үшін оны алуға болатын ресурс мынадай: http://apache.rin.ru/dist/httpd/binaries/win32/. Екінші және үшінші версия сан версияда келтірілгендерден айырмашылығы болуы мүмкін-бұл жерде ең соңғы версияны таңдаған абзал. Өйткені онда алғашқы версиядағы кездескен қателектер жойылған.

РНР 5-ті http://www.php.het/downloads.php сайтынан табуға болады. Сайтта РНР екі формада мүмкін болады. Алғашқы кодта (Complete Source Code) және компилицияланған нұсқада (Windows Binsries). Бізді ек нұсқада таралатын компиляцияланған версия қызықтырады: орнату түрінде (php-5.0.0-installer exe) және zip архив түрінде (php-5.0.0-Win 32. zip). Орнатушы орнатуда ыңғайлы, бірақ РНР версиясы шектеулі. Оның үстіне автоматты инсталляторды пайдалану бізді Арасһе серверінің конфигурациялаушы файлын құру қажеттілігінен арылтпайды. Сондықтан да zip –архивті жүктеу ұсынылады. Сіз РНР сайтында бола тұрып РНР –ге құжатитаманы алуыңызға да болады. Windows-ты пайдаланушылар үшін сhm-формат әлдеқайда ыңғайлы

2.1 АРАСНЕ web-серверін орнату

Арасhе Web-серверінің орнатушысын жіберіңіз. Нәтижесінде лицензиялық келісімі бар терезе пайда болады. одан кейін Арасhе екінші версиясының жаңа кіріспесі туралы ақпараты бар келесі терезеге өтіңіз. Суретте көрсетілген келесі терезе сервер туралы ақпарат ендіруге мүмкіндік береді; сервердің домендік аты. Сервердің аты, басарушының электрондық почтасының аты. Егер орнату локальды машинада жүретін болса, домендік атау мен сервер атауына өріске localhost ендіру керек болады. терезенің төменгі бөлігінде сервер сұранысты қабылдайтын порт нөмерін таңдау керек болады. (80 немесе 8080). Ол төмендегі. суретте көрсетілген (1 сурет).

15

Localhost – бұл ІР –мекен жайымен байланысты локалды машинада серверді пайдалануға арналған атау.

Бұдан кейін орнату тәслі ұсынылады. Стандартты (Typical) немесе таңдаушы (Custom). Бұл тәсіл сервер компонентін қолмен таңдауға мүмкіндік береді. Келесі терезе сервер орнатудың каталогын таңдауға мүмкіндік береді. Бұл C: Program Files Apache Group, дегенмен біз басқа каталогты таңдауды ұсынамыз. Мысалы С: www. Бұдан кейін орнату шебері орнату процесіне дайын екендігін хабарлайды.

1 сурет – РНР - ді орнату терезесі

Сосын Install түймесін басқан соң сервер файлдарын көшіру жүзеге асырылады. Егер құру сәтті шықса, Windows автоматты түрде Apache жібереді.

Теру кезіндегі сәтті инсталляциядан кейн браузер терезесіне http:// localhost/ немесе http://127.0.0.1/- на сервер бетіне жүктелуі керек.

Енді Apache ні басқаруды үйрену керек. Атап айтсақ серверді жіберуді, тоқтатуды, және жүктеуді үйрену керек. Бұл операцияларды орнатудың көптеген тәсілдері бар: ApacheMonitor, көмегімен, Windows сервистерін басқару консольын пайдаланып, Пуск мәзірінің пункттерін пайдалану. Басқарудың консолдарын жіберу үшін мына командаларды орындаңыз.

Пуск ->Настройка->Панель управления-администрирование-> Службы. Команда орындалғаннан соң төмендегі суретте (2-сурет) көрсетілгендей

терезе пайда болады. Консолдың пайда болған бетінде, төменде берілген суреттен Apache 2 сервисін таңдау керек. Оң жақтағы түймешікті басу

16

арқылы ашылған контексті мәзір сервистің жіберуін, тоқтатуын, жүктелуін жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

2 сурет – Службы тережесі

Windows қызметтері жүйенің стартында фондық қосымшаларды шығаруды жүзеге асырады. Бұл үшін свойства терезесіне өту керек. Сервистің контекстік мәзірінен свойства пунктін таңдап, пайда болған терезеде “Тип запуска” тізімінен “Авто” пунктін таңдау керек.

Енді С: /www/ Apach 2/conf. Бумасында орналасқан Apache –http. conf. Web-серверінің конфигурациялық файлын орнатуға кірісу керек. Есте сақтаған жөн бұл файлда жүзеге асырылған өзгерістер күшіне серверді қайта жүктегенне кейін ғана енеді.

Сервер Apache ISO-кодтауына орналастырылған. Яғни сервер бұл кодтауға жазылғанның бәрін сіздің файлыңыз деп санайтын болады. Кодтауды кодтауға өзгерту үшін Windowsта http.conf ашып, мына қатарды табу керек.

AddDefaultCharset ISO-8859-1Оны мынаған өзгерту керек. AddDefaultCharset –WINDOWS –1251

Бұдан кейін бізге кеңейтілген файлдардың орналасқан бумасын құру керек болады. Оларды мына мен жаймен табуға болады.

17

http:/locakhost/index.html. Бұл үшін сіз бәріне дайын болатын буманы таңдау керек. Бұл былай болсын C:/www/scripts.

2.2 РНР- ді орнату

Apache сервері құрылды- енді РНР ді құруғе кірісуге болады. Бұл үшін С: /РНР жобасын құрыңыз. Және ол жерде рhр-5.0.0-Win32.zip. архивіндегілерді архивтеңіз. PHP орнату бумасы ретінде бөлек бума құрамыз. Ол үшін, мысалы: Internet бумасын құрып алып, Пуск - выполнить командаларын орындап, subst E: C:\Internet командасын береміз. Сонда бізде тағы да виртуалды Е дискісі пайда болады. Енді сол дискте usr бумасын құрып, содан кейін usr бумасының ішіне php бумасын құрамыз. Орнату файлы ретінде екі файл болады, біреуі ехе, екіншісі zip файл. Алдымен ехе файлды жүктеймізде пайда болған сұраныс терезелерінен Next батырмасын басып кете береміз және Standart типті орнатамыз. Орнату жолына e:\usr\php жолын көрсетіп оны сонда орнатамыз. Одан кейін SMTP серверін және электронды пошта адрестерін енгізу терезесіне ойдан енгіземіз. Содан кейін бізге PHP жұмыс істейтін серверді таңдау қажет болады. Ол сервер ретінде біз Apache серверін аламыз. Енді бізге қосымша модульдерді орнату мен Apache серверін PHP кодтарын түсінуге үйрету керек болады. PHP - ді Apache - ге келтіру E:/usr/apache/conf бумасынан Apache-ді келтіру httpd.conf файлын кез-келген мәтіндік редактормен ашамыз, мысалы: “Блокнот” немесе “Word”. Содан кейін

# АddType application/x-httdp-php .php қатарын іздейміз. Ол жерден кометарий белгісін # алып тастаймыз. Осы қатардан кейін,

ScriptAlias /_php/ “PHP жолы” Action application /x-httpd-php “/_php/php.exe” қатарларын жазамыз. “PHP жолы” жолы біздің жағдайымызда e:/sr/php/. Бұдан кейін келтіру

файлын сақтап, файлды жабамыз. Apache - де виртуалды хосттар бір компьютерде бірнеше немесе

жүздеген виртуалды серверлер болуы мүмкін. өзімізге сондай бір сервер жасау бір немесе одан көп сайт құру үшін қажет болады. Ол үшін біз тағы да сол httpd.conf файлын кез-келген мәтіндік редактормен ашамыз және файлдың соңына келесі қатарларды жазамыз:

<VirtualHost 127.0.0.1 > ServerAdmin [email protected] www.servername.comDirectoryIndex index.php3 index.phtml index.phpIndex.htm Index.html Index.shtml Index.shtm

18

DocumentRoot “e:/usr/public_html/host/virtual”ScriptAlias /cgi-bin/ “e:/usr/public_html/host/virtual/cgi-bin/”ErrorLog e:/usr/phpublic_html/host/virtual/logs/error.logCustomLog e:/usr/public_html/host/virtual/logs/access.log common</VirtualHost> PHP скрипттері жұмыс істейтіндігін тексеру үшін алдымен

e:/usr/public_html/host/virtual бумасына test.php файлын құрып ішіне келесі кодты жазамыз:

<? phpinfo(); ?>

Енді браузерге, http://127.0.0.1/test.php деп жазамыз, егер экранда төмендегі суретте көрсетілгендей (3-сурет) PHP туралы түрлі ақпарат пайда болса, онда PHP жұмыс істеп тұр деген сөз.

Барлық бағдарламалау тілдеріндегі сияқты PHP-де де өз синтаксисі бар. Оның синтаксисі С және Perl тілдеріне өте ұқсас. PHP-де әр скрипт <? рhp ден басталып ?> жазуымен аяқталуы керек. Коментарийлер болса С тіліндегідей /* басталып */-мен аяқталады.

3 сурет – РНР туралы ақпарат беретін терезе

19

3 PHP де бағдарламалауды үйрену

3.1 PHP-да айнымалылар және экранға шығару

PHP- тілінде экранға шығару өте оңай, мысалы:<?phpecho “My first Program !!!”; ?>

Скрипт дегеніміздің не екенін түсіну үшін алдымен айнымалылармен танысып алайық. Айнымалының аты, типі жәлне мәні болады. Айным. ының атына кез келген алфавиттік символмен сандар бола алады. PHP кез келген айнымалы $ белгісімен басталуы тиіс. Айнымалылар типтері бойынша өзара бұтінсанды, бөлшек санды, қатар, обьектті, логикалық және массив болып бөлінеді. Айнымалы типін алдын ала Паскаль тіліндегідей анықтаудың қажеті жоқ. Айнымалы типтері шартты түрде жүреді. Әр айнымалы автоматты түрде өз мәніне сәйкес типке ие болып отырады. Мысалы: $a=5 жазуы айнымалывның аты $a екенін, типі бүттін сан екенін, мәні 5-ке тең екенін білдіреді. Толықтай мысал келтіретін болсақ:

1 <?php2 $name = 6;3 $h12 = 4.89;4 $file_type = "path/index.phtml";5 $os = "Welcome to PHP ";6 ? >

скрипттің екінші қатарында $name айнымалысының мәні бүтінсаны 6 мәнін қабылдап тұр.

үшінші қатарда $h12 айнымалысының мәні 4.89 бөлшек санын қабылдап тұр.

төртінші және бесінші қатарда айнымалыға қатар типі тағайындалып тұр.

Қарапайым аримфметикалық операциялар. Басқа бағдарламалау тілдеріндегі сияқты кез-келген арифметикалық операциялар орындауға болады. Мысалы, екі санның қосындысы бағдарламасын қарастыратын болсақ:

<?php$a = 5;$b = 3;$d = $a + $b;echo $d? >

20

скрипт жұмысының нәтижесі экранға 8 санын шығарады. PHP тілі

барлық математикалық функцияларды, көп деңгейлі жақшалармен, логикалық операциялармен, бірге көбейту немесе азайту операцияларын және т.б. көптеген операцияларды орындай алады. Айнымалыны бірге көбейту операциясы С тіліндегідей $a++; орындалады. Бірнеше элементке бір мәнді тағайындауда мүмкін: $a = $b = 7; PHP тілінде стандартты емес арифметикалық өрнектің орындалуына мысал келтірейік:

<?php$b = $a = 5;$c = $a++;$e = $d = ++$b; /* алдын-ала көбейту, яғни үш айнымалының мәніде 6-ға

тең */$f = 2 * ($d++); /* айнымалының мәні көбейгенге дейін екі есе көбейту */$g = 2 * (++$e); /* айнымалының мәні көбейгеннен кейін екі есе көбейту

*/$h = $g += 10; ?> Мысал:Тізбектелген сандарды бір қатарға бос аралық түрінде экранға

шығар. Біздің жағдайда тізбектер саны беске дейін болсын. Шешімі:

<?php$i = 1; echo $i;$i++; echo " ".$i;$i++; echo " ".$i;$i++; echo " ".$i;$i++; echo " ".$i;?>

Егер есепте бір қатарға емес бағана түрінде шығару керек болса, онда тырнақшалар орнына <br> қатар ауыстыру HTML-тегін қою керек: echo "<br>".$i; Сонда нәтижеде сандар бір баған бойына орналасқан түрде шығады.

Қарапайым логиткалық және шаррты операторлар

Салыстыру қарапайым түрде ұйымдастырылады: "егер-онда-болмаса". Бұл үшін PHP-де келесі конструкция қолданылады:

if ( ) { } else { }бұл оператордың түрлі синтаксисі бар, бірақ жоғарыда келтірілген

синтаксис ең тиімді әрі дұрысм болып есептеледі. Мысал:<?php$a = 5;

21

$b = 9;if ($a == $b) {echo $b - $a;} else {echo $b.$a;}?>

Бағдарлама нәтижесі 95 - ті көрсетеді, себебі $a -ға $b тең емес, ал echo $b.$a; командасы айнымалыларды рет-рнетімен шығарады. Мұндағы нүкте айнымалыларды бір-бірімен жабыстыру үшін қолданылады.

Циклдер

Бағдарламалаудағы циклдер дегеніміз - бір операцияның бірнеше рет қайталануы. PHP-де циклдерді ұйымдастыру үшін келесі операторлар қолданылады: while, do…while, for және foreach. Циклге мысал ретінде бірнеше файлдарды көшіру қызметін көрсетуге болады. Оның алгоритмі төмендегідей болады:

файлдар санын беру көшірілген файлдар есептегішінің мәнін нөлге қою файлды көшіру есептігіштің мәнін берілген файлдар санына теңдігін тексеру егер тең болмаса, онда көшірілген файлдар есептегішінің мәнін

арттыру және цикл басына қайта келу егер тең болса, онда циклды аяқтауЦиклдық әр қайталануы итерация деп аталады.Енді PHP-де циклдерді ұйымдастыру мысалын қарастырайық: <?php $i = 0;$n = 10;while ($i <=$n):echo $i. “<br>\n” ;$i++;endwhile; ?>скрипттің мағынасы өте қарапайым. $i айнымалысына циклдың

басындағы мәнді тағайындаймыз да, $n айнымалысына циклдың соңындағы мәнді тағайындаймыз. Ары қарай циклды while() операторы арқылы ашып, жақшаның ішіне берілетін шартты жазамыз. Ол шарт $i <=$n болғанша орындалады. Бұл цикл шарты бұлған заматта цикл аяқталады. еndwhile операторы циклдың аяқталғанын білдіреді. Скрипт, браузер экранына баған бойынша бірден онға дейінгі сандарды шығарады. Себебі echo операторының $i айнымалысынан кейін қатарды ауыстыратын <br> HTML-тегін қойдық.

Жоғарыдағы есепке тағы да басқа бір вариантын көрсетейік:<?php $i = 0;while ($i<=10)

22

{echo $i++. “<br>\n”;}?>

Бұл екі бағдарламаның нәтижесі бірдей болады. Енді PHP-де do…while операторының құрылысын қарастырайық. Бұл да

цикл болып саналады, оның while операторынан ерекшелігі “дейін” емес “кейін”, яғни цикл жұмысы оператордан кейін аяқталады. do...while циклі үшін тек бірақ синтаксис бар:

<?php$i = 0;do{echo $i. "<br>\n";$i++;}while ($i <= 10);?>

Енді for циклына мысал келтірейік, оның синтаксисі:for (expr1; expr2; expr3) (операторлар тіізбегі)(expr1) - өрнегі шартсыз болып есептелінеді және циклдың басында

орындалады. Әр итерацияның басында (expr2) өрнегі орындалады. Егер ол ақиқат болса, онда цикл жалғасады да ішкі операторлар орындалады. Егер ол жалған болса, онда цикл аяқталады да әр итерацияның соңында (expr3) өрнегі орындалады. Бұл өрнектердің әрқайсысы бос болуы мүмкін. Егер (expr2) өрнегі бос болса, онда цикл шексіз орындалады. Шексіз орындалуды break операторы арқылы тоқтатуға болады. Мысалы:

<?php$a = 0;while ($a < 5){if ($arr[$a] == "atop" ){break;}$a++;}?>

Егер continue операторы кездесетін болса, онда басқару келесі жақын циклге беріледі. Мысалы

while (list($key,$value)=each($arr)) {

23

if ($key 2){continue;}}

Енді сандарды for операторы арқылы экранға шығару есебінің мүмкін жолдарын қарастырайық:

Мысал1:for ($i = 1; $i <= 10; $i++){ print $i ; } Мысал2:for ($i = 1;; $i++){ if ($i >10) { break; }print $i;}Мысал3:$i = 1;for (;;){ if ($i > 10) { break; }print $i; $i++;} Уақыт пен мерзім

PHP-де уақыт форматымен жұмыс істеу үшін көбінесе date функциясы қолданылады. Оның синтаксисі $date = date("параметр"); Параметрлер бірнеше болуы мүмкін және олар бір-бірінен үтір арқылы ажыратылады. Онда төмендегі параметрлерді қолдануға болады:

а - "am" немесе "pm" мәндерін қабылдайды;А - "AM" немесе "PM";d - ай күні, сандық, екі сан (бірінші орынға нөл қою керек), яғни 01-ден 31-ге дейін;D - апта күні, мәтіндік, үш әріп, мысалы: "Fri";F - ай, сандық, мысалы: "February"; h - сағат, сандық, екі сан, 12 сағаттық формат;H- сағат, сандық, екі сан, 24 сағаттық формат; i - минут, сандық, екі сан, яғни 00-ден 59-ға дейін;j - ай күні, сандық, бастапқы нөлсіз;l - апта күні, мәтіндік, мысалы: "Wednesday";L-төрт жылда қайталанатын жылды көрсетеді, яғни "0" немесе "1"; m-ай, сандық, яғни "01"-ден "12"-ге дейін; M-ай, мәтіндік, үш әріп, мысалы: "Feb";n -ай, сандық, бір сан, яғни "1"-ден "12"-ге дейін;О-Гринвич уақыты бойынша сағат аралығы, мысалы: "+0200";

24

s - секунд, сандық, екі сан, яғни 00-ден 59-ға дейін;S- ағылшынша реттік жалғау, мәтіндік, екі символ, мысалы: "nd" және

"th"t - ағымдық айдағы күндер саны, яғни "28"-ден "31"-ге дейін;U-Unix ғасырынан басталатын секунд, яғни 1970 жылдың 1 қаңтары;Y-жыл, сандық, төрт сан;w-апта күні, сандық, мысалы "0" саны жексенбіні білдіреді;y -жыл, сандық, екі сан, мысалы: "99";z -жыл күні, сандық, мысалы: "299";Осы параметрлерді қолдану арқылы біз өзіміздің сайтымызда ағымдық

уақытты пайдалана аламыз. Оның ішінде ең көп қолданылатыны ағымдық уақыт пен мерзімді шығару. Аптаны, айды, күнді шығару сайтта өте пайдалы болып есептеледі. Мысалы, сайтымызға кірушілерді тәулікке байланысты уақытпен қарсы алатын болсақ, онда бағдарлама коды төмендегідей болады:

<?php$h = date("H")if ($h >= 5 && $h <= 11) echo "Қайырлы таң !";if ($h >= 12 && $h <= 18) echo "Саламатсызба !";if ($h >= 19 && $h <= 24) echo "Қайырлы кеш !";if ($h >= 1 && $h <= 4) echo "Қайырлы түн !"; ?>

Бұл скриптте серверден date(“H”) функциясы арқылы ағымдық сағат уақытының мәнін аламызда, оған талдау жүргземз. Алынған мән қай аралықта орналасқанына байланысты сәйкес сөздерді экранға шығарамыз. Егер бағдарлама кодына назар аударатын болсақ, онда сағат белдеуінсіз және сәйкес уақыт аралығынсыз тек сервер уақыты ғана алынып тұрғанын көремз. Сондықтан уақыт аралығын бағдарламаға алдын-ала енгзуімізқажет. Оған мысал ретнде келес код бола алады:

$time = date(“H:i”);$time1 = date(“H”);$time2 = date(“i”);$time_s = 7;$time1 = $time1+ $time_s;if ($time1 >= 24) { $time1 = $time1 – 24; }$time = “$time1: $time2”;

Бірінші қатарда ағымдық уақытты алу сервердің сағат белдеуі бойынша іске асырылады. Ары қарай түрлі дұрыс уақыт белдеуі бойынша бағдарлама өзі есептейді. $time_s айнымалысындаөз уақыт аралығы сақталады.

Массивтер

Массив дегеніміз – сандар немесе белгілерқатары және олардың басқа айнымалылар секілді өз аты мен мәндері болады. Бірақ одан да басқа

25

олардың индекстері болады. PHP-де массив былайша өрнектеледі: $массив_аты[индекс]. Мысалы:

<?php$a[0] = 1;$a[1] = 12244;$a[2]=0 “example”;?> Бұл мысалдың нәтижеснде $a массиві құрылып, оның 0,1 және 2

ұяшықтарына 1, 12244 және example мәндері тағайындалады. Енді echo $a[2] командасын берсек онда экранға example сөзі шығады.

Біз қарастырған массив бірөлшемді, одан басқа көп өлшемді массивтерде бар. Мысалы: $деканат[кафедра информатика] [кафедра автоматика];

Массив ұяшықтарымен кез-келген операциялар жасауға болады: арифметикалық, логикалық амалдар қолдану, салыстыру операциялары, арттыру, азайту және т.б.

PHP-дің басқа бағдарламалау тілдерінен ерекшелігі мұнда бүтіндей файлды массив ретінде алуға болады және бұл мүмкіншілік көптеген қызықты амалдар қолдануға жол ашады. Оның форматы:

<?php$a = file(“файл_аты”);?> Бұл команданың нәтижесінде $a массивінде файл мазмұны болады.Әр массивтің ағымдық элементі анықтайтын ішкі көрсеткіштері болады.

Массивпен жұмыс басының кезінде ішкі массив көрсеткіші бірінші элементте орналасады. end(), next(), prev(), және reset() функциялары массивтің ішкі көрсеткішінің орнын ауыстырады.

end() функциясы массив ішкі көрсеткішін соңғы элементке орнатады. next() функциясы массив ішкі көрсеткішін бір элемент алға жылжытады. prev() функциясы массив ішкі көрсеткішін бір элемент артқа жылжытады. reset() функциясы массив ішкі көрсеткішін бірінші элементке орнатады. current() функциясы массив ішкі көрсеткіші тұрған массив элементін шығарады. sort() функциясы массивті өсу реті бойынша сұрыптайды. rsort() функциясы массивті кему реті бойынша сұрыптайды. Мұнан басқа PHP-де массивтермен жұмыс істеу үшін көптеген арнайы функция түрлері бар.

Қатарлармен жұмыс

Қатар дегеніміз – символдар тізбегі. Сондай-ақ сандарда әріптермен тең дәрежеде қатар ретінде теңесе алады. Қатар тек символдан немесе тіпті бос болуы мүмкін. Қатармен жұмыс әр уақытта оны енгізуден басталады. Ең қарапайымы қажет қатарды бір айнымалыға тағайындау. Оны жасаудың түрлері өте көп: файлдан оқу, массивтен немесе формадан таңдап алу, т.с.с. Бізге тек алынған қатармен не жұмыс жасауымыз керек, соны білсек оның

26

жолы көп. Мысалы: Бірнеше қатарды жалғастыру қажет болсын:

<?php$str = “сәлем”;$sto = “хат”;$qwer = “!”;$mir = $str.” “.$sto;echo $mir.$qwer;?>

Скрипт жұмысының нәтижесінде бірнеше бөліктен құралған “сәлем хат!” сөзі экранға шығады. Қатарлармен арифметикалық амалдар қолдануға болмайды. Ол үшін айнымалыларды алдын-ала анықтап алу керек. Егер қатар файлдан оқылып немесе формадан оқылып жатса онда қатар өңделуге тиіс болады. Ол үшін алдымен орындалатын амал қайталанатын бос аралықтарды жою: chop(str);

Мысалы: $str = chop($str);нәтижеде $str қатарында қайталанатын бос аралықтар болмайды. trim(str) функциясы қатардың басындағы және соңындағы бос

аралықтарды жояды. Мысалы: $str = trim($str); ltrim(str) функциясы қатардың басындағы бос аралықтарды ғана жояды. Мысалы: $str =ltrim($str); ucfirst() функциясы қатардың басындағы символды бас әріп қылады. ucwords (str) функциясы қатардың ішіндегі барлық сөздің бірінші әрібін бас әріп қылады.

Кейде қатарларды бір шаблонмен салыстыру мәселесі жиі кездеседі. Соның ішінде қатардан іздеу болып табылады. Бірақ енгізілген қатар немесе файлдан алынған қатар дұрыс болмауы мүмкін, себебі, қатарда артық бос аралықтар сөздің арасында кездесуі мүмкін немесе кейбір әріптер бас әріппен (кіші әріппен) жазылуы мүмкін. Бұл мәселені шешу үшін strtolower (str) (қатарды кіші әріпке ауыстырады) және strtoupper (str); (қатарды үлкен әріпке ауыстырады) функциялары арқылы шешуге болады.

Қатарлармен жұмыс кезінде тағы да көп кездесетін қатарларды кесіп алу операциясы. Ол берілгенді енгізуде, форманы өңдегенде көп қолданылады. Формадағы енгізу ұяшығына енгізілетін қатар санын шектеу үшін форманың өзінде HTML код арқылы шектеу қою керек:

<input maxlength=”100” name=”form”>.Бұл жерде формада енгізу ұяшығына тек 100 символ ғана сияды. Бірақ бұл шектеу толыққанды емес, себебі оны айналып өту қиын емес.

Сол үшін сайтқа кірушіге шектеу шегін көрсетіп қою керек. Мұндай айналып өтуді келесі жолдар арқылы іске асырады. Тура біздікіндей WEB бетін жасап 100 санын өзіне керек санға ауыстырады да өз компьютеріне HTML кеңейтілуімен сақтап оны өз компьютерінен жүктейді. Ал серверге ақпарат қайдан алынса да бәрібір болғандықтан мұндай ауыстыруды ол кәдімгідей қабылдайды да, алынған ақпаратты өңдейді. Мұндай жағдайды болдырмау үшін өңдеушіге енгізу амалы қай жерден жүріп жатқандығын және алынған

27

ақпараттың өлшемін тексерту қажет. Ол үшін substring(string, start, length) PHP функциясын қолдану керек. Мысалы:

$form = substr($form, 0, 99);Бұл арқылы біз 100 символдан асатын қатардың бір бөлігін ғана кесіп

аламыз. Осылайша біздің сайтымызға кірушілер жалған ақпарат бере алмай қалады. Себебі біздің жазған скрипт кірушілерге ондай мүмкіндік бермейді.

substr функциясының қызметі start (бастапқы), length (ұзындығы) параметрлері арқылы string қатарының бөлігін береді. Егер start параметрі оң болса, онда шығатын қатар string қатарының start позициясында тұрған символдан басталады.

Мысалы: $form = substr(“abcdef”, 1); ...............................................// нәтижесі “bcdef”$form = substr(“abcdef”, 1, 3); ..............................................// нәтижесі “bcd”Егер start параметрі теріс болса, онда шығатын қатар string қатарының

start позициясының соңында тұрған символдан басталады. Мысалы: $rest = substr(“abcdef”, -1); .......................................................// нәтижесі “f”$rest = substr(“abcdef”, -2); .....................................................// нәтижесі “ef”$rest = substr(“abcdef”, -3, 1); ..................................................// нәтижесі “d”Егер length параметрі көрсетіліп және оң болса, онда шығатын қатар start

– тан басталып, length символынан кейін аяқталады.Мысалы: $rest = substr(“abcdef”, -1, -1); ..........................................// нәтижесі “bcde” Бұдан басқа форманы өңдеуде қатарлардан керек немесе артық жерді

кесіп алу қажеттілігі туады, ол үшін арнайы функция бар: str_replace(needle, str, haystack) ; Мысалы:$str = str_replace(“”, “\n”, $str); // енгізілген символ кесіп алынады $str = str_replace(“red”, “black”, $str); // red сөзінің орнына black сөзі

орналасадыЕгер ауыстыруда айрықша ережелер қолданылу керек болса, онда

ereg_replace() функциясын қолдануға болады, бірақ бұл функция жақсы жұмыс істегенімен біраз уақыттың жоғалуына әкеліп соғады.

28

4 PHP тілінде құрылған бағдарлама мысалдары

4.1 Файлдарды құжаттарға салу

Интернет желісіне бір сайт істеген адам әйтеуір бір уақытта ішіндегі ақпаратты өзгертуі қажет болады. Әрине, егер сайт бірнеше беттен тұрса оны жасау қиын емес, егер сайт өте үлкен болса, онда кішкене өзгертуді жүздеген бетке жасау қиын тірлік болады. Бірақта ешқандай қорқудың қажеті жоқ, себебі PHP бұл мәселенің шешілу жолын қарастырып қойған, бір бетті екіншісіне салып қою мүмкіндігі. Бұл операция include() және require() операторлары арқылы жүзеге асырылады. Бұл операторлардан кейін жақшаның ішінде салынатын файлдың жолы тұру керек. Мысалы: include(“text.phtml”). Көрсетілген екі оператордың бір-бірінен ерекшелігі require() операторы көрсетілген файлдың мазмұнымен алмастырылып тек бір-ақ рет қолданылады, ал include() операторы көрсетілген файлдың мазмұнымен алмастырылып, мысалы циклдің ішінде бірнеше рет қолданылуы мүмкін.

Сілтеме келесі түрде болады: http://аты/index.php?razdel=1

сілтеменің соңындағы бірлік index.phtml файлындағы бізідің параметр болып табылады. Мысалы: менің құрып жатқан WEB сайт бетінде мұндай файл Center.php ішінде кездеседі.

<html>…файлдың басы….<?php$CurSec=empty($_GET['razdel'])?null:$_GET['razdel']; if(empty($CurSec)) include("./razdel/tt.html"); elseif(file_exists("./razdel/".basename($CurSec).".inc.php")) include("./razdel/".basename($CurSec).".inc.php"); else include("./razdel/error.inc.php");?> …файлдың соңы….</html> Егер if ($razdel == “”) {$url = “error.inc.php”;} кодына назар аударсақ

бұл код сайтқа кірушінің түрлі себептермен қате параметр көрсеткен жағдайды қарастырады. Бұл жағдайда алдын-ала дайындалған қате туралы - error.phtml беті шығады. Егер параметр сайттың басқа файлына сәйкес болса, онда ол оны index.phtml кодына салып орындайды.

Осылайша кодтың басы мен аяғы бірдей болып тек ортасы ғана өзгереді. Және де глобальды өзгертулер оншалықты қиыншылық тудырмайды. Оны

29

тек бір файлда ғана құрып істесек, ол барлық сайтта көрінетін болады. Егер одан да оңай жолын қарастыратын болсақ, онда:

Сайтқа кірушілердің санын есептейтін қарапайым есептегіш

1. Біздің сайтқа кірушілердің санын есептейтін қарапайым есептегіш жасаудың жолын қарастырып көрейік. Web – бетінің кез-келген керек жеріне келесі кодты жазамыз:

2. <p> Сайтқа кірушілер3. <?php4. $filename = “counter.dat”;5. $fp = @fopen($filename, “r”);6. if ($fp)7. {8. $counter = fgets($fp,10);9. fclose($fp);10. }11. else12. {13. $counter = 0;14. }15. $counter++;16. echo $counter;17. $fp = @fopen($filename, “w”);18. if ($fp)19. {20. $counter = fputs($fp,$counter);21. fclose($fp);22. }23. ?> </p> Осы скрипт жұмыс істейтін бума ішіне counter.dat файлын құрып, оны

серверге көшіріп оған жазу мүмкіндігін бермейтін атрибутты орнату керек. Енді жазған скриптімізге қатар бойынша анықтама берейік:

<p> HTML-тегі арқылы “Сайтқа кірушілер” жазуын экранға шығарамыз.Скриптті ашамызКірушілер саны сақталатын файлға ат тағайындаймызОқу атрибуты бойынша файлмен байланысты ашамыз5 – 6. Байланыстың дұрыс ашылғанын тексереміз7. Егер дұрыс болса, онда ашылған файлдан бірінші 10 символды

$counter айнымалысына беріп оқимыз.8. байланысты жабамыз9. егер байланыс ашылмаса, онда есептегіш айнымалы мәнін 0-ге

тағайындаймыз14. есептегіш мәнін 1-ге арттырамыз15. есептегіш мәнін экранға шығарамыз

30

16. байланысты жазу үшін файлдың ішін тазалаймыз17-19. егер барлығы дұрыс болса, онда есептегіш айнымалы мәнін

файлға жазамыз.

4.2 Формаларды өңдеу және почтаны жіберу

Әр кезде сайтқа кіргенде түрлі формалармен енгізу ұяшықтарына тап боламыз. Формадағы берілгендер қалайша өңделеді деген сұраққа PHP арқылы деп жауап береміз.

Ең бірінші алдымен кез-келген адреске хат жіберетін форма құрайық:<form method = “POST” action = “action.phtml”><p><input type = “text” name = “email” size = “20”><br><input type = “text” name = “name” size = “20”> <br><textarea rows = “2” name = “txt” cols = “20” ></textarea><br><input type = “submit” value = “Send” name = “B1”><input type = “reset” value= “Clear” name = “B2” ></p></form>Бұл HTML кодты браузермен жүктегенде біз үш енгізу ұяшығы бар

форманы көреміз.“Send” батырмасын басқаннан кейінгі өңдеу операциясы action.phtml файлына беріледі. “email” атты бірінші ұяшыққа, сайтқа кіруші хат жіберілетін адресті енгізеді. “name” атты екінші ұяшыққа сайтқа кіруші өз аты-жөнін енгізеді. Келесі “txt” атты енгізу ұяшығы хат жазу үшін арналған. Енді ең негізгі бөлікке өтеттін болсақ, ол action.phtml файлындағы форма өңдеушісін құру. Форманы өңдеудің PHP коды:

<?php mail($email, $name, $txt); ?>

Көріп отырғанымыздай формадағы енгізу ұяшықтарына тағайындаған аттарымыз сол күйінше айнымалы ретінде PHP сриптіне өтіп кетті. Бұл айнымалылардың PHP-дегі мәндері енгізетін ұяшыққа сәйкес болады. Адрес $email айнымалысында, аты-жөні $name айнымалысында , мәтін $txt айнымалысында болады. PHP-де поштамен хат жіберудің амалдары өте көп, соның біреуін қарастырайық, ол mail функциясы. Оның синтаксисі:

mail( $mail, “хат енгізілді”,$str, “From: хат” );Мысалыға, кейбір мақалаларға кірушілер жөнінде талдау жасау үшін

сайттың бірнеше бетін бақылайтын жүйені қарастырайық. Ол үшін бізге сайтқа кіруші жөнінде ақпарат қажет болады, ол PHP-де автоматты түрде мүмкін. Бұл ақпаратты біз өзіміздің пошталық жәшігімізге жіберіп отырамыз:

<?php$host = gethostbyaddr($REMOTE_ADDR);$ip = getenv(“REMOTE_ADDR”);$date = date(“d M Y, H:i:s”);$str = (“

31

Дата - $date Хост - $hostIP-адрес - $ip-----------------”); mail($email, “статистика”,$str,”From: информация”);?>

4.3 Мерзімді сөз арқылы шығару (дата).

Мысалы қолданушы экранына мерзім уақытын қазақ тілінде шығаруды көрсетейік.

Шешімі:<?php// айлар үшін массив анықтаймыз$q[] = “ ”;$q[] = “ Қаңтар ”;$q[] = “ Ақпан ”;$q[] = “ Наурыз ”;$q[] = “ Сәуір ”;$q[] = “ Мамыр ”;$q[] = “ Маусым ”;$q[] = “ Шілде ”;$q[] = “ Тамыз”;$q[] = “ Қыркүйек”;$q[] = “ Қазан”;$q[] = “ Қараша”;$q[] = “ Желтоқсан”;// апта күндеріне массив анықтаймыз$e[0] = “ жексенбі ”;$e[1] = “ дүйсенбі ”;$e[2] = “ сейсенбі ”;$e[3] = “ сәрсенбі ”;$e[4] = “ бейсенбі ”;$e[5] = “ жұма”;$e[6] = “ сенбі ”;// айды оқимыз$m = date(“m”);if ($m == “01”) ......................................................................................$m = 1;if ($m == “02”) ......................................................................................$m = 2;if ($m == “03”) ......................................................................................$m = 3;if ($m == “04”) ......................................................................................$m = 4;if ($m == “05”) ......................................................................................$m = 5;if ($m == “06”) ......................................................................................$m = 6;if ($m == “07”) ......................................................................................$m = 7;if ($m == “08”) ......................................................................................$m = 8;if ($m == “09”) ......................................................................................$m = 9;// апта күндерін оқимыз$we = date(“w”);

32

// күнді оқимыз$chislo = date(“d”);// алдында анықталған $e массивінен апта күндерін аламыз$den_nedeli = $e[$we];// алдында анықталған $q массивінен ай мәндерін аламыз$mesyac = $q[$m];echo “Бүгін”.$chislo.” “.$mesyac.”, “.$den_nedeli;?>

33

5 HTML негiздерi

HTML қабықшасы– беттiң тақырыбы (HEAD) және негiзгi дескрипторлардан тұратын денесi (BODY) орналасқан қарапайым дескриптор. Тақырыбы және денесi бар HTML дескриптордың жазылу үлгiсi:

<HTML><HEAD><TITLE> </TITLE></HEAD><BODY></BODY></HTML>

мұндағы, <TITLE> </TITLE> жолы құжат тақырыбын бередi. Құжат тақырыбы келесi мәлiметтердi қамтиды:

Беттiң аталуы: <TITLE> және </TITLE> дескриторлары беттiң аталуын анықтайды. Ол HTML құжаттың денесiнiң құрамына кiрмейдi.

Стиль: HTML құжатты басқарудың элементтерi мен стилдерiн тақырыпқа енгiзу қажет болған жағдайда қолданылады.

Метаинформация: МЕТА дескрипторы құжат авторы, кiлттiк сөздер, арнайы әрекеттер қажет болған жағдайда қолданылады.

Кез келген құжатты құрғанда оның басқару элементтерi мен стильдерi, авторы, кiлттiк сөздер жайлы мәлiметтер онша қажет бола бермейтiндiктен аталған дескрипторлардың барлығы бiрдей жиi қолданыста емес. Дегенмен әрбiр құжаттың атауы болуы тиiс, сондықтан <TITLE> дескрипторы жиi қолданылады.

Құжат денесiнiң құрылымы HTML құжаттың денесi орналасатын негiзгi бөлiгi <BODY> және </BODY> дескрипторлары арқылы iске асырылады. Құжат денесiне енгiзiлетiн информация келесiдей болуы мүмкiн:

Мәтiн - құжат құрамында кездесетiн мәтiндер. Олар оқылуы жеңiл әрi түсiнiктi болу үшiн форматталуы да мүмкiн.

Графикалық кескiн - қүжатта жылжуға немесе информацияны көрнекi түрде беру үшiн енгiзiлетiн графикалық информация.

Сiлтеме - Web түйiннiң iшiнде оңай жылжуға және желiнiң басқа да тұстарына жылдам өтуге арналған сiлтемелер.

Мультимедиа және арнайы программалар - Видеороликтер, Java аплеттерiмен, Flash, Shockwave программаларымен жұмысты басқаратын дескрипторлар құжат денесiнде орналасуы тиiс.

Түсiнiктемелер - құжатта қолданылып жатқан дескрипторлар мен әрекеттерге берiлетiн түсiнiктеменi құжат денесiнiң кез келген тұсына енгiзуге болады. Түсiнiктеме үлкен HTML-беттер құрғанда өте тиiмдi. Түсiнiктеме  дескрипторы арқылы жазылады.

Мәтiндi форматтау – HTML тiлiнiң ең қарапайым және ең қуатты құралы. Себебi Web-бет форматталған мәтiннен тұрғанда ғана түсiнiктi әрi

34

әсем болып көрiнедi. Мәтiндi форматтауда келесi дескрипторлар қолданылады:

<H1>..<H1>-<H6>..<H1>. Дескрипторлар диапазоны тақырыптар мен тақырып мазмұнына қолданылады;

<BR>. Каретканы қайтару дескрипторы; <P>..</P>. Абзацты ашу/жабу дескрипторлары; <B>..</B>. Мәтiндi жартылай қалың ету; <I>..</I>. Мәтiндi көлбеу ету; <U>..</U>. Мәтiн астын сызу. Абзац - мәтiнiнiң бетте орналасуы дескрипторлардың align атрибутына

меншiктелетiн мәндерге байланысты болады. Align атрибуты төрт түрлi мәннiң бiрiне ие болуы мүмкiн: left (сол жақ шетi бойынша), right (оң жақ шетi бойынша), center (бет ортасына), justify (мәтiн енi бойынша). Мысалы, жоғарыда келтiрiлген “Негiзгi HTML-бет” құжатындағы мәтiндi беттiң ортасына орналастыру үшiн HTML кодтың абзац дескрипторының align атрибутына center мәнiн меншiктеу керек. Абзацтармен жұмыс iстеудiң тағы бiр ерекшелiгi мәтiн жолдарының интервалын беруге болады. Мәтiн жолдарының арасындағы интервалдар style атрибуты арқылы анықталады. Жазылу үлгiсi: <P style= “line-height:27pt”>, мұндағы pt – интервал өлшем бiрлiгi – пункт.

Шрифттермен жұмыс - Web-беттiң дизайн тиiмдiлiгi оның қаншалықты деңгейде дайындалғанын анықтайды. Дизайн тиiмдiлiгi деген не? Бұл Web-беттiң сыртқы түрiнiң түсiнiктi әрi әдемi безендiрiлуi. Шрифттермен жұмыс iстей бiлу осы дизайн тиiмдiлiгiне қол жеткiзудiң негiзгi шарттарының бiрi. Сондықтан әрбiр web-бет құрушы шрифттермен жұмыс iстеу тәсiлдерiн толық меңгеруi тиiс.

Қазiргi кезде шрифттер өте көп болғандықтан оларды, белгiлi бiр топтастырып алған жөн. Негiзiнен мұндай үш түрлi топ бар:

Категория – шрифттердiң негiзгi класы. Оны шрифттiң “ұлты” деп те атайды.

Гарнитура – белгiлi бiр қасиеттерiне байланысты топтастырылған шрифттер класы. Мүны шрифттiң “фамилиясы” деп түсiнуге болады.

Кескiн – әрбiр шрифттiң қайталанбайтын өзiндiк ерекшелiгi.

1 кесте - Негiзгi шрифт категориялары, гарнитуралары

Категориялар ГарнитураларSerifSans-SerifMonospacedScriptDecorative

Times, Century Schoolbook, GaramondHevletica, Arial, VerdanaCourier, Courier NewNuptical Script, Boulevard, SignatureWhimsy, Arriba!, Bergel

35

2 кесте - Гарнитуралар және кескiндер

Гарнитура КескiнTimesArialCourierWhimsy

Roman (тiк), Italic (көлбеу)Regular (кәдiмгi), Bold Italic (жартылай қалың көлбеу)Regular, Oblique (қиғаш)Regular, Bold (жартылай қалың)

5.1 PHP және MYSQL

Бүгінгі таңда технологияның қарқынды дамуына байланысты компьютерлердің графикалық мүмкіндіктері күннен-күнге үлкеюде. Қазіргі компьютерлердің мүмкіндігіне байланысты программалар да аз жасалып жатқан жоқ. Соның ішінде РНР тілінің артықшылығы Берілгендер қорымен жұмыс істеуі ол бірнеше берілгендер қорының кестесі БҚБЖ.

InterBase SoliddBase mSQL Sybase Empress MySQL Velocis FilePro Oracle Unix dbm Informix PostgreSQL ODBC

MySQL – бұл көппатокты серверлі берілгендер қоры. MySQL бұл қолдануға өте тиімді және үлкен жылдамдықта жұиыс істей алады. MySQL ANSII 92 стандартындағы SQL (Strutured Query Language) тілінде сұраныс құра алады. Бұл тіл арқылы таблица қосуға және жоюға ескі кестелердің мәліметтерін жаңартуға мүмкіндік береді.

MySQL - дің қысқаша мүмкіндіктері:1. Бір уақытта берлігендер қорымен жұмыс істеушілерге шексіз мүмкіндік

береді. 2. Таблицадағы қатарлар саны 50 млн. жетуі мүмкін.3. MySQL командалардың орындалу барысында северлердің ішіндегі ең

жылдамы 4. Қауіпсіздігі қарапайым және әсерлі жүйе.5. Кестедегі ең қиын сұраныстар құруға болады. Мысалы SELECT * FROM

table1 WHERE id IN (SELECT id FROM table2).Берілгендер қоры серверімен байланыс орнату Ең алдыменен БҚ сервері жұмыс істеп тұрма, соны тексеріп алу қажет.

Ол үшін CTRL + ALT + DEL пернелерін бассақ «Дспетчер задач» терезесі шығады. Ол төменде көрсетілген.

36

4 сурет – «Диспетчер задач» терезесі

БҚ сервері жұмыс істеп тұрғанына көз жеткізген соң. Блакнотты ашып келесі екі функциямен РНР тілінде БҚ серверімен байланыс құрамыз.

<?php$sdb_name="localhost";$user_name="root";$user_password="";$db_name="keste";$link=mysql_connect($sdb_name,$user_name,$user_password);if (!$link){exit("БҚ сервері мен байланысу мүмкін емес.");}if (!@mysql_select_db($db_name, $link)){exit("БҚ таңдау мүмкін емес -".mysql_error());}?>

37

6 Интернетте қазақ тілін талқылайтын Web бет құру

WEB сайт құруда негізінен HTML негіздерін жақсы түсіну қажет. Өйткені сайттың негзгі бөлігі осы HTML дің тегтері арқылы жүзеге асады. Менің дипломдық жұмысыма сәйкес осы құрып жатқан WEB сайтты бастау үшін сол құрылуы керек сайт туралы мәліметтер қорын жинау керек болды. Бұл құрылып жатқан сайт қазақ тілінің WEB сайты болғаннан соң сол қазақ тілі туралы барлық ақпаратты оқып шығу керек.. Енді сол мәліметтер қорын үйлестіріп WEB сайт құруды бастаймыз. Алдымен құжатты құрмай жатып мен мәліметтерді браузер бетіне қалай шығару жолдарын қарастырдым.

Алдыменен, алғашқы РНР – де алғашқы веб бетті дайындап көрейік. Ол үшін блакнотты ашып төмендегі кодтарды тереміз.

<html><head><title>Untitled Document</title><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-

1251"></head><body><?php echo "Бұл РНР бағдарлама"; ?></body></html> Бұл жерде мен негізгі бетті begin.php файлында сайттың негізгі беті

ретінде жасап, мәліметтер тобын шоғырланадырдым. Бұл сайтта, сайтты бағалай аласыз. Оның жасалу жолдары. Golos.php файылын құрып төмендегі бағдарламаларды теремес бұрын img.php файылын құрып келесі кодтарды орналастырамыз.

img.php <? $otstup=35; $string=$pr."%"; $im=imageCreate($pr*2+$otstup,15); $fon=imageColorAllocate($im,220,20,60); $fon1=imageColorAllocate($im,255,20,147); $col_b=imageColorAllocate($im,0,0,0); $shrift=imageColorAllocate($im,255,255,255); imageFill($im,2,2,$fon); $x1=0;$x2=$pr*2+$otstup-1; $y1=0;$y2=14; imageLine($im,$x1,$y1,$x2,$y1,$col_b); imageLine($im,$x2,$y1,$x2,$y2,$col_b);

38

imageLine($im,$x2,$y2,$x1,$y2,$col_b); imageLine($im,$x1,$y1,$x1,$y2,$col_b); imageLine($im,$x1+$otstup,$y1,$x1+$otstup,$y2,$col_b); if($pr!=0) imageFill($im,$otstup+1,2,$fon1); imageString($im,3,5,1,$string,$shrift); header("Content-type: image/png"); imagePng($im); imageDestroy($im);?>

Келесі орында Golos.php

<html><head><title>Дауысты ондеу</title><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-

1251"><link href="text.css" rel="stylesheet" type="text/css"></head><body><center><img src="images/images/1.jpg" ></center><?if(@$golos) { $file_name="data.txt"; $file=file($file_name); $file_len=count($file); for($i=1,$n=0;$i<$file_len;$i++) { $file[$i]=trim($file[$i]); $n=$n+$file[$i]; }; echo "<center><h2>Рахмет, сізді? та?дауы?ыз

?абылданды!</h2></center>"; $file[$otv]++; $n++; $rez="Дауыс беру н?тижесі:\n"; for($i=1;$i<$file_len;$i++) $rez.=$file[$i]."\n"; $rez=trim($rez); $file_rec=@fopen($file_name,"w"); if($file_rec) { $counter=fputs($file_rec,$rez); fclose($file_rec); } else echo "Н?тижесін к?рсетуде ?ателік кетті!"; for($i=1;$i<$file_len;$i++) $pr[$i]=round(($file[$i]/$n)*100);?>

39

<center><h2 class="alpa">Сізді? сайт?а деген к?з?арасы?ыз:</h2></center>

<table border=0 align=center bgcolor="#CCFFFF" style="border:solid #99ccff 1px">

<tr><td><B>?те жа?сы (<?echo $file[1];?>):</B></td><td><img src="img.php?pr=<?echo $pr[1];?>" height=15></td></tr><tr><td><B>Жақсы (<? echo $file[2];?>):</B></td><td><img src="img.php?pr=<?echo $pr[2];?>" height=15></td></tr><tr><td> <B>қанағaтанарлық (<? echo $file[3];?>):</B> </td><td><img src="img.php?pr=<?echo $pr[3];?>" height=15></td></tr><tr><td><B>қанағатанарлықсыз(<?echo $file[4];?>):</B></td><td><img src="img.php?pr=<?echo $pr[4];?>" height=15></td></tr></table><table border=0 align=center style="border:solid #99ccff 1px"

bgcolor="#FFFFCC"><tr><td align=center><B>Барлы? дауыс саны</B></td></tr><tr><td align=center><?echo $n." адам";?></td></tr></table><?};?></body></html>

Сайттқа дауыс беретін бағдарламаны бітірген соң begin.php файылының бағдарламасын құрамыз.

begin.php<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN"

"http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"><html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"><head><title>Негізгі терезе</title>

40

<td align="left"><a class="d" href="begin.php"><img src="12.jpg" border="0" alt="арт?а"></a></td> <td valign="top" align="right"><a class="d" href="begin.php"><img src="22.jpg" border="0" alt="Негізгі бетке"></a></td> </tr></table></td> <td width="1%" align="center"><b>|</b></td>

<td width="11%" align="center"><a href="site.php" class="d"> сайт туралы </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td><td width="11%" align="center"><a href="nob.php"

class="d"> жаңалықтар </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td><td width="11%" align="center"><a href="lang.php" class="d"> қазақ

тілі </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td><td width="11%" align="center"><a href="mail.html"

class="d"> сіздің сұрағыңыз </a></td> <td width="1%" align="center"><b>|</b></td>

<td width="21%"> </td> </tr></table></td> </tr></table></td> </tr> <tr> <td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="20%" valign="top"><table width="98%" border="0"

cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td valign="top"><table width="100%" border="0" cellspacing="0"

cellpadding="0" style="border:solid #99cc00 1px"><tr> <td bgcolor="#99CC00"><font

class="c"> м?зір</font></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#F1FDCB"><table width="100%" border="0" cellspacing="0"

cellpadding="0"> <tr> <td height="7"></td> <td></td>

42

<td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="nob.php" class="a2">Жаңалықтар</a></td> <td width="16%"> </td> </tr> <tr> <td height="7"></td> <td></td> <td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="2030.php" class="a2">Қазақстан

2030</a></td> <td width="16%"> </td> </tr><tr> <td height="7"></td> <td></td> <td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="alpa.php" class="a2">Қазақ тіліндегі аффикс </a></td> <td width="16%"> </td> </tr><tr> <td height="7"></td> <td></td> <td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="mnu3.php" class="a2">Қазақ

алфавиті</a></td> <td width="16%"> </td> </tr><tr>

43

<td height="7"></td> <td></td> <td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="lang.php" class="a2">Қазақ тілінің

құрылымы</a></td> <td width="16%"> </td> </tr><tr> <td height="7"></td> <td></td> <td></td> </tr><tr> <td width="11%" align="center" valign="middle"><img

src="images/images/fred.jpg" /></td> <td width="73%"><a href="author.php" class="a2">Автор</a></td> <td width="16%"> </td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#F1FDCB"> </td> </tr> <tr> <td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td bgcolor="#99cc00"><font

class="c"> іздеу</font></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#F1FDCB"><form action="phprusearch.php"

method="post"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0">

<tr> <td width="100%" height="20" > </td> </tr> <tr> <td height="20" align="center" bgcolor="#F1FDCB"> </td> </tr> <tr>

44

<td height="10" align="center"><input name="query" type="text" size="30" maxlength="255" /></td>

</tr> <tr> <td height="27" align="right" > <img src="Browse-2.png" width="20"

height="20"> <input type="submit" name="Submit" value="іздеу"> </td> </tr> <tr> <td> <input type="radio" name="radiobutton"

value="radiobutton"> <font class="a2"><strong>интернет</strong> </font> <input type="radio" name="radiobutton" value="radiobutton" /> <font class="a2"><strong>сайт</strong> </font> </td> </tr></table></form></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#F1FDCB"> </td> </tr><tr> <td bgcolor="#99CC00"><font

class="c"> дауыс бер</font></td> </tr> <tr> <td>

<table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" bgcolor="#F1FDCB">

<tr> <td width="14%" height="12" valign="top"> </td>

<td width="86%" align="center"><font class="mun" ><b>Сайтты ба?ала</b> </font></td>

</tr><form action="golos.php" method="post"> <tr> <td valign="top"> <input type="radio" name="otv" value="1"></td><td><font class="mun">Өте жақсы</font></td> </tr>

45

<tr> <td height="3"></td><td></td> </tr> <tr> <td valign="top"> <input type="radio" name="otv" value="2" > </td><td><font class="mun">жа?сы</font></td> </tr><tr> <td height="4"></td><td></td> </tr> <tr> <td valign="top"> <input type="radio" name="otv" value="3" > </td><td><font class="mun">Қанағатанарлық</font></td> </tr><tr> <td height="3"></td><td></td> </tr> <tr> <td valign="top"> <input type="radio" name="otv" value="4"></td><td><font class="mun">Қанағатанарлықсыз</font></td> </tr><tr> <td height="12"></td><td align="center"></td> </tr><tr> <td></td><td align="center"><input type="submit" name="golos"

value="дауыс"></td> </tr> </form> <tr> <td height="7"></td><td></td> </tr> </table> </td> </tr> </table></td>

46

</tr></table></td> <td valign="top" width="56%">

<table width="100%" border="0" cellpadding="0" cellspacing="0"> <tr> <td bgcolor="#99cc00" height="15"><marquee >

<font class="h"><strong>Бұл сайт арқылы қазақ тілінің деңгйеін анықтай аласыз...! </strong></font></marquee></td>

</tr> <tr> <td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"

style="border:solid #cc9900 2px"> <tr> <td align="center" bgcolor="#cc9900"><font class="a"><strong>ТА?

ЫРЫПТАР</strong></font> </td> </tr>

<tr> <td align="center"> <font class="h"><br> <b style="background-color:#33cc33;"> Бұл тақырыпты таңдай аласыз </b></font><br></td> </tr><tr> <td align="center" height="5"> </td> </tr> <tr> <td valign="top"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td align="center"><table width="95%" border="0" cellspacing="0"

cellpadding="0" style="border:solid #3399ff 1px"> <tr> <td bgcolor="#3399ff"><table width="100%" border="0" cellspacing="0"

cellpadding="0"> <tr> <td width="5%"> <img src="images/images/book.png"

height="18"></td> <td width="94%" align="left"><a href="comp.php" class="c"

name="comp"> компьютер</a></td> <td width="1%"> </td> </tr> </table></td> </tr> <tr>

47

<td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" bgcolor="#EEF4FE">

<tr> <td valign="middle" align="center" height="130" width="164"><img

src="6UII5.JPG" width="145" height="116" style="border:solid #3399ff 1px"></td>

<td width="80" valign="top"><font class="un"><br> Компьютер -</font></td> <td width="315" valign="top"><table width="100%" border="0"

cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td align="center"><table width="96%" border="0" cellspacing="0"

cellpadding="0"> <tr> <td><p align="justify" class="un"> это универсальное техническое устройство, предназначенный для автоматизации создания, хранения и обработки информации. Слово "компьютер" (computer) означает "вычислитель". Это связано с тем, что первые компьютеры создавались как устройство для вычислений. Современные компьютеры не только вычисляют числовые расчеты, но и обрабатывают все виды информации (числовые, текстовые, графические, звуковые, аудио, видео и анимация), т.е. подготавливают к печати документы, создают рисунки и воспроизводят музыку.

</p></td> </tr> </table></td> </tr> </table></td> </tr> </table></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td height="19"> </td> </tr> <tr> <td height="19"> </td> </tr> <tr>

48

<td height="19"><hr color="#3399CC" size="2" noshade width="95%"></td>

</tr> <tr> <td height="19"> <p class="u"> сайтқа кірушілер саны - <?php

$filename = "counter.dat";$fp = @fopen($filename, "r");if ($fp){$counter = fgets($fp,10);fclose($fp);}else{$counter = 0;}$counter++;echo $counter;$fp = @fopen($filename, "w");if ($fp){$counter = fputs($fp,$counter);fclose($fp);}?>

</p></td> </tr> <tr> <td height="19"></td> </tr> <tr> <td height="20" bgcolor="#cc9900"></td> </tr> </table></td> </tr> </table></td> </tr> </table></td><td width="20%" valign="top" align="right"><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr>

49

<td valign="top"><table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" style="border:solid #99CC00 1px" bgcolor="#f1fdcb">

<tr> <td bgcolor="#99CC00" align="left"><font

class="c">      бағдарлама</font></td> </tr><tr><td align="center" valign="top"><hr color="#CC0000" size="2" noshade width="170"><a class="a1" href="nat.php">Сіз дауыс берудің нәтижесін білгіңіз келе ме?</a> <hr color="#CC0000" size="2" noshade width="170"> <a class="a1" href="lang.php">Қазақ тілі туралы заңды білгіңіз келе ме?</a> <hr color="#CC0000" size="2" noshade width="170"> <a class="a1" href="nob.php">Қазақ тілін латын алфавитіне өткізу

туралы президенттің тапсырмасы?</a> <hr color="#CC0000" size="2" noshade width="170"> <a class="a1" href="2030.php">Мемлекеттік тіл қазақ тілі </a> <br ><hr color="#CC0000" size="2" noshade width="170"><img src="flag1.gif" width="50" height="50"></td></tr></table></td> </tr> <tr> <td> </td> </tr><tr> <td> <table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" style="border:solid

#99CC00 1px" bgcolor="#f1fdcb"> <tr> <td bgcolor="#99CC00" align="left"><font

class="c">      жарнама</font></td> </tr> <tr> <td align="center" valign="top"> <img src="picture/550210.gif" /></td> </tr></table> </td> </tr></table></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#99CC00"><font

class="c">      Күнтізбе</font></td>

50

</tr> <tr> <td><table width="99%" border="0" style="border:solid #99cc00 1px"

cellpadding="0" cellspacing="0"> <tr> <td><script language='JavaScript' type='text/JavaScript'>var fifteenth = new Array('дүй', 'сей', 'сәр', 'бей', 'жұм', 'сен', 'жек');var

sixteenth = new Array(31, 28, 31, 30, 31, 30, 31, 31, 30, 31, 30, 31);var seventeenth = new Date();var eighteenth = seventeenth.getMonth();var nineteenth = seventeenth.getDay();var first2 = seventeenth.getDate();var second2 = sixteenth[eighteenth];

if (eighteenth == 1) { var third2 = seventeenth.getYear(); if (third2%4 == 0) second2 = 29;}document.write("<table border='0'

bgcolor='f1fDcb' cellspacing='0 cellpadding='0'>");document.write('<tr>');for (var fourth2=0; fourth2<7; fourth2++) { document.write("<td width='25'

height='25'>"); document.write("<div align='center'>" + fifteenth[fourth2] + "</div>"); document.write('</td>');}document.write('</tr>');var fifth2 = 0;var sixth2 = 1;var fifteenth3 = nineteenth - first2%7 + 1;

if (fifteenth3 < 0) fifteenth3 += 7;var sixteenth3 = parseInt((fifteenth3 + second2)/7);

if ((fifteenth3 + second2)%7 != 0) sixteenth3++;for (var fourth2=sixteenth3; fourth2>0; fourth2--) { document.write('<tr>'); for (var seventeenth3=7; seventeenth3>0; seventeenth3--)

{ document.write('<td>'); if (fifth2<fifteenth3 || sixth2>second2) { document.write("<div

align='center'></div>"); fifth2++; } else { if (sixth2 == first2) document.write("<div align='center'><font

color='blue'>[" + sixth2 + "]</font></div>"); else document.write("<div align='center'>" + sixth2 + "</div>"); sixth2++; }

document.write('</td>') } document.write('</tr>');}document.write('</table>');</script></td> </tr></table></td> </tr> <tr> <td> </td> </tr> </table>

</td> </tr></table></td> </tr>

51

</table></td>

</tr></table></body></html>

5 сурет – Сайттың негізгі беті

Сайтта қазақ тілін талқылайтын бет құру.

Негізгі беттегі компьютер тақырыбын таңдағанда дауыс беретін бет ашылады. Ол бетті жасау үшін соmр.рнр файлын құрып оның ішіне келесі кодтарды жазамыз.

comp.php<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"><html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"><head><title>Негізгі терезе</title><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1251"><style type="text/css">

52

body { scrollbar-face-color: #99сс00;

scrollbar-shadow-color: yellow; scrollbar-highlight-color: #00FF40;

scrollbar-3dlight-color: #999999; scrollbar-darkshadow-color: #505050;

scrollbar-track-color: #99сс00; scrollbar-arrow-color: #99сс00;

}INPUT{ background-color: #ffffe1; border: #99cc00 1px solid; color: #6A6B6C; font-family: arial; font-size: 3mm}a.nodec {text-decoration:none;}a:hover {text-decoration: none; color: #ffcccc; }h1{

font-family:Times New Roman;color: #000033;

}</style><link href="text.css" rel="stylesheet" type="text/css" /></head>

<body topmargin="0">

<table width="90%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td><table width="70%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td><img src="images/images/end.jpg" /></td> </tr><tr> <td><table width="100%" cellspacing="0" cellpadding="0" bgcolor="#999900" style="border:solid #ffCC00 1px"> <tr> <td width="21%" align="center"><table width="30%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr>

53

<td align="left"><a class="d" href="begin.php"><img src="12.jpg" border="0" alt="арт?а"></a></td> <td valign="top" align="right"><a class="d" href="begin.php"><img src="22.jpg" border="0" alt="Негізгі бетке"></a></td> </tr></table></td> <td width="1%" align="center"><b>|</b></td><td width="11%" align="center"><a href="#" class="d"> сайт туралы </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td> <td width="11%" align="center"><a href="nob.php" class="d"> жа?алы?тар </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td> <td width="11%" align="center"><a href="#" class="d"> ?аза? тілі </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td> <td width="11%" align="center"><a href="#" class="d"> сізді? с?ра?ы?ыз </a></td><td width="1%" align="center"><b>|</b></td> <td width="21%"> </td> </tr></table></td> </tr></table></td> </tr><tr> <td><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td valign="top" width="56%"><table width="100%" height="793" border="0" cellpadding="0" cellspacing="0"> <tr> <td bgcolor="#99cc00" height="16"><marquee > <font class="h"><strong>Б?л сайт ар?ылы ?аза? тіліні? де?гйе?н аны?тай аласыз...! </strong></font></marquee></td> </tr> <tr> <td valign="top"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" style="border:solid #999900 2px"> <tr> <td align="center" bgcolor="#999900"><font class="h"><strong>ДАУЫС БЕРУ ТЕРЕЗЕСІ</strong></font> </td> </tr> <tr>

54

<td align="center" height="5"> </td> </tr> <tr> <td align="center"><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td align="left"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="36%" height="6"></td> <td width="1%"></td> <td width="63%"></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td height="6"></td> </tr> <tr> <td bgcolor="#666666" valign="middle"><p class="h" align="left" ><strong > <img src="images/images/book.png" width="15" height="15" border="0"> Та?ырып - Компьютер</strong></p></td> </tr> <tr> <td style=" border:solid #666666 1px"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" bgcolor="#e3ffdd"> <tr> <td width="19%" bgcolor="#99CC33"><table width="95%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" > <tr> <td width="33%" height="25" valign="middle"><img src="picture/eng.bmp" height="20" width="45"></td> <td width="67%"><p class="mun" align="left"><strong>А?ЫЛШЫНША</strong></p></td> </tr> </table></td> <td width="17%" bgcolor="#99CC33"><table width="96%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0" bgcolor="#99CC33"> <tr> <td width="34%"><img src="picture/rus.bmp" height="20" width="45"></td> <td width="66%"><p class="mun" align="left"><strong>ОРЫСША</strong></p></td> </tr> </table></td>

55

<td width="64%" bgcolor="#99CC33"><table width="100%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%"><img src="picture/kaz.bmp" height="20" width="45"></td> <td width="90%"><p class="mun" align="left"><strong>?АЗА?ША</strong></p></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Keboard</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Клавиатура</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <form method="post">

<tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Перне та?та</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text1" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз"> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add1" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr>

56

<?phpif($_POST[add1]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text1',1)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?> <tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">View</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Вид</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%" height="23"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Т?р</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text2" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add2" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr>

57

<?phpif($_POST[add2]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text2',2)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?> <tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Folder</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Папка</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Бума</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text3" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add3" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

58

if($_POST[add3]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text3',3)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Window</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Окна</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Терезе</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text4" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add4" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

59

if($_POST[add4]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text4',4)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?> <tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Help</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Помощь</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Ж?рдем</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text5" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add5" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

60

if($_POST[add5]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text5',5)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Edit</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Правка</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Т?зету</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text6" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add6" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

61

if($_POST[add6]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text6',6)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Paste</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Вставить</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">?ою</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text7" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add7" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

62

if($_POST[add7]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text7',7)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Find</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Поиск</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Іздеу</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text8" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add8" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

63

if($_POST[add8]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text8',8)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Loading</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Загрузка</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Ж?ктеу</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text9" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add9" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

64

if($_POST[add9]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text9',9)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?>

<tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Explorer</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Проводник</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Шолу</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text10" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add10" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?php

65

if($_POST[add10]){$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text10',10)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?><tr> <td><table width=95% border=0 cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="18%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="82%"><p class="u" align="left">Adjustment</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"> <tr> <td width="10%" height="21"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="90%"><p class="u" align="left">Настройка</p></td> </tr> </table></td> <td><table width="98%" border="0" cellspacing="0" cellpadding="0"><form method="post"> <tr> <td width="6%"><img src="images/images/book.png" height="20" width="20"></td> <td width="20%"><p class="u" align="left">Баптау</p></td> <td width="20%"><p class="t"> <input name="text11" type="text" value="" alt="Сізді? та?дауы?ыз" /> </p></td> <td width="54%"><input type="submit" name="add11" value="дауыс бері?із"></td> </tr></form> </table></td> </tr> <tr> <td height="10"></td> <td></td> <td></td> </tr><?phpif($_POST[add11]){

66

$db=mysql_connect("localhost","root","");mysql_select_db("keste",$db);$sql="INSERT INTO adam (audarma,soz) VALUES ('$text11',11)";$result=mysql_query($sql);echo"Мәліметтер енгізілді";}?> <tr> <td height="31"></td> <td></td> <td valign="middle" align="char"><a href="nat.php" class="f">Н?тижесі</a></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td> </td> </tr> </table></td> </tr> </table></td> </tr> <tr> <td> </td> </tr> </table></td> </tr></table></td> </tr></table></td> </tr></table></body></html>

67

6 сурет – Дауыс беру терезесі

Бұл дауыс беру терезсі ары қарай жұмыс істеу яғни нәтижесін көру үшін nat.php файлын құрып төмендегі бағдарламаны тереміз.

nat.php<html><head><title>Untitled Document</title><meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-

1251"><link href="text.css" rel="stylesheet" type="text/css"></head>

<body bgcolor="#EDEBEB"><center><img src="nat.gif"></center><br><span class="unnamed1"

align="center"><big><big><strong><center>Дауыс беру н?тжелері</center></strong></big></big></span>

<?$db_host="localhost"; $db_name="keste";$db_user="root"; $db_pass="";

68

//MySQL connection$link=mysql_connect($db_host,$db_user,$db_pass);$db=mysql_select_db($db_name,$link);?><table width="100%" cellpadding="0" cellspacing="0" border="1"

bordercolor="#FFFFFF"> <tr> <td height="18" align="center" bgcolor="#66FF99"><p

class="t">Клавиатура</p></td> <td bgcolor="#66FF99" align="center"><p class="t">Вид</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p class="t">Папка</p></td> <td bgcolor="#66FF99" align="center"><p class="t">Окна</p></td> <td bgcolor="#66FF99" align="center"><p class="t">Помощь</p></td>

<td bgcolor="#66FF99" align="center"><p class="t">Правка</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p

class="t">Вставить</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p

class="t">Поиск</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p

class="t">Загрузка</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p

class="t">Проводник</p></td><td bgcolor="#66FF99" align="center"><p

class="t">Настройка</p></td> </tr> <tr><td width="9%" valign="top"><? $sql="select * from adam where soz='1'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%>\n ";do{printf("<tr><td align=center><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td>

69

<td width="9%" valign="top"><? $sql="select * from adam where soz='2'";

$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%>\n";do{printf("<td align=center ><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}

?></td> <td width="9%" valign="top">

<? $sql="select * from adam where soz='3'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%>\n";do{printf("<td align=center ><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td> <p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}

?></td> <td width="9%" valign="top">

<? $sql="select * from adam where soz='4'";

70

echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0 width=100%>\n";

$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {do{printf("<td align=center ><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td> <p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}

?></td><td width="9%" valign="top"><? $sql="select * from adam where soz='5'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0


width=100%><tr><td> <p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td><td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where soz='6'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%>\n ";do{printf("<tr>

71

<td align=center><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td><td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where soz='7'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0


width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td> <td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where soz='8'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0


width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";

72

}?></td> <td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where soz='9'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0


width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td> <td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where

soz='10'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0


width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td> <td width="9%" valign="top" ><? $sql="select * from adam where

soz='11'";$rr=mysql_query($sql);if ($row=mysql_fetch_array($rr)) {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%>\n ";do

73

{printf("<tr><td align=center><p class=u>%s</p></td></tr>\n", $row["audarma"]);}while($row=mysql_fetch_array($rr));echo "</table>\n";}else {echo "<table border=1 bordercolor=#ffffff cellpadding=0 cellspacing=0

width=100%><tr><td><p class=e> Мәлімет жоқ</p></td></tr></table>";}?></td> </tr></table></body></html>

7 сурет – Дауыс беру нәтижесін көру терезесі

74

7 Бизнес-жоспар

7.1 Аннотация

Бизнес-жоспар тақырыбы: «Интернетте қазақ тілін талқылайтын Web - бет құру».

Фирма аты: «Сөздік-kz».Мекен-жайы: Шымкент қаласы, Республика даңғылы 43 үй. Телефон: 51-48-56Жетекшісі: Сембиев О.Кіммен жасалған: Рыстанбеков Сакен Құнанбайұлы.Бизнес сферасы: Бағдарламамен қамтамасыз ету.Қызметтің негізгі түрлері: Бағдарлама құрылымын құрастыру,

бағдарлама құруға тапсырыс берушілерге толық қызмет көрсету.Басталу мерзімі: 18.07.2007 жыл.Бизнес-жоспар қандай мерзімге есептеліп жасалған: 2 апта.

7.2 Түйін

«Сөздік-kz» кәсіпорынның негізгі ортасы қазақ тіліндегі шет тілдерден енген сөздердің қазақша баламасын табу. Бұл сала Қазақстан нарығы үшін енді дамушы сала болып саналады. Көптеген фирмалар осы бағдарламаларды қолданады емес, өйткені бұл мәселе тек кітап жүзінде ғана іске асырылып отырды. Сондықтан көптеген мектептер мен электронды кітапханаларда осы бағдарламалық құралдарға сұраныс көп. «Сөздік-kz» компаниясы осы мекемелерге сапалы бағдарламалық құралдар дайындауға арналған.

Кәсіпорын өнімдері уақытылы және сапалы жасалады және өз өнімін уақытылы бақылау мен жөндеу жұмыстарын да жасайды.

Кәсіпорынның негізгі мақсаты – болашақта өз саласында дамып, тек Оңтүстік Қазақстан Облысы емес бүкіл Қазақстандық нарыққа шығу және өнімдерді тек тапсырыс бойынша емес, сонымен қатар көпшілікке арналған әмбебап бағдарламалық өнімдер шығарып, сату. Осы мақсатқа жету үшін

Кәсіпорынның алдағы жылдардағы жоспары:- шағын және орта жобаларды (тапсырыстарды) қабылдау;- теледидар, газет-журналдар және интернет қызметтері

арқылы жарнамалар жасау;- шағын және орта кәсіпорындарға резюмелер тастап, өз

қызметтерін ұсыну;- шағын тапсырыстардан, бірте-бірте, үлкен жобаларды

қабылдау;- тұтынушылар санын көбейту;

75

- кеңейуге қажетті ресурстар сатып алу.Қазіргі уақытта кәсіпорын М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан

Мемлекеттік Университеттен тапсырыс алған. Html программалау тілі бойынша web беттер құру және білім беру саласын жеделдету жұмысына тапсырыс алған. Жобаның негізгі мақсаты қазақ тілінің веб беттерін құру және қазақ тілінің интернетте талқылайтын веб беттермен қамтамасыз ету. Жоба тапсырыс берілген мекемелерге электронды түрде веб беттерін жасау мақсатында жасалады.

Жобаны іске асыру үшін жаңа техникалық құралдар мен технологиялар қажет. Материалды-техникалық базасын жасау үшін «Сөздік-kz» компаниясы ЖШС Алянс Банкінен 500 000 теңге кредит алады. Бұл қаражат жалпы операциялық шығындарды және бастапқы шығындарды жабуға қажет. Жобаны жүзеге асыру үшін Республика даңғылында офис ашылды. Біздің қызметкерлер штаты осы саладағы білікті мамандардан тұрады.

7.3 Кәсіпорын сипаттамасы

Қазіргі заманғы компьютерлік технологиялардың қолданылуы экономика мен әлеуметтік салаларға көптеген жаңа мүмкіндіктер жаратып отыр.

Бұл информатика пәнін оқытуды талап етті. Соның нәтижесінде 1998 жылы бұрынғы «Қолданбалы және есептеу математикасы» кафедра негізінде жаңа «Информатика» кафедрасы құрылды.

Кафедра «Информатика, қолданбалы математика және механика есептерін модельдеу» бойынша мемлекеттік бюджеттік тақырыпта ғылыми жұмыстар жүргізілуде. Кафедра оқытушылары қолданбалы математика, информатика, механика және химиялық технологияның теориялық, практикалық мәселелері бойынша Республикалық және халықаралық канференцияларға белсенді қатысады.

Информатика кафедрасының түлектері алған білімдері бойынша келесі кәсіптік қызмет түрлерін орындай алады:

- білім беру (педагогикалық) – информатика пәні оқытушысы;- өндірістік – технологиялық – программист, информатика және ақпараттық технологиялар саласының маманы;- ұйымдатырушылық – басқарушылық – компьютерлендіру менеджері;- ғылыми зерттеу – ғылыми қызметкер.

Жоғары кәсіптік білім бағдарламаларын табысты меңгерген түлектер әрі қарай:

- магистратурада «Информатика», «Математика», «Қолданбалы математика», «Ақпараттық жүйелер»; - аспирантурада «Информатика және ақпараттық жүйелер», «Информатиканың теориялық негіздері».

76

- «Есептік техникасының математикалық үлгілеуді ғылыми зерттеуде қолдану»;- «Есептеу машиналарын, кешендері мен желілерін математикалық және программалық қамтамасыз ету» мамандықтары бойынша оқуға дайындау.

Кафедра оқытушыларын Республикалық және халықаралық конференцияларда математика, информатика және химиялық технологияның теориялық негізімен механикалық мәселелері бойынша белсене қатысады. Кафедра Қазақстан және шет елдер мекемелерімен тығыз байланыста.

7.4 Өнімнің сипаттамасы

Мекеме бағдарлама құру және веб беттер жасаумен айналысады. Бұл мекеменің ең алғашқы бағдарламалырының бірі болып «Сөздік-kz» фирмасының html тілінде интернетте қазақ тілін талқылайтын веб беттер құру және беру саласын жеделдету үшін ұсыныстармен тапсырыс беруге ДҚ және БҚ құрастыру болып табылады. Бұл бағдарламаны жұмыс істету үшін орташа компьтердің өзіде жеткілікті өте жеңіл жұмыс істейді десек те болады.

Бұл бағдарламаның басқа бағдарламадан айырмашылығы оқулықты тек оқу мен ғана шектеліп қалмай оны электронды түрде толықтыру болып жасалғандығында.

Бағдарламаны қолданушыға бұл бағдарламада күнделікті қолданатын оператордың қандай қызмет атқарып оны қай жерлерде қолдануға болатыны түсінікті түрде көрсетіліп өткен, бағдарлама қарапайым түрде құрылған.

Жасалған бағдарламаға лицензия алуға жіберілген, авторлық құқық беріледі және басқа фирмаларға сатып табыс көзіне айналдыруға болады.

7.5 Маркетинг жоспары

Нарықты зерттеу бағдарламалық өнімдерге сұраныстың үлкен екендігін көрсетті. «Сөздік-kz» ЖШС мақсаты – осы нарықты жаулап алу.

Тапсырыстар мен сатылымдардың өздігінен келмейді. Алғашқы жылы өнімі сапалы комапния ретінде таныту мақсатында жұмыс істелінді.

Біз клиенттерді төмендегілердің арқасында тарту көзделген: компьютерлік желілер арқылы жарнама;негізгі сатып алушылармен тікелей байланыс арқылы; қызметкерлеріміздің жеке таныстары арқылы.өнімдеріміздің жоғары сапалығымен;

Бағдарламалық қамтаманы жасап сату нарығы өсуші болып табылады. Себебі бұл нарық осы өңірде жаңа және үлкен сұраныстарға ие.

77

«Input» компаниясының потенциалды тұтынушылары:- өндірістік, банктік және қаржылық сфералардағы үлкен

компаниялар;- шағын және орта бизнестегі компаниялар;- оқу мекемелері;- компьютерлік дүкендер;- жеке тұтынушылар.

Келесі жарты жылдыққа бізге тапсырыс беріп отырған үш компания бар. Олар:М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ, «Қазақстан Темір Жолы Ұлттық Компаниясының» Оңтүстік Қазақстандағы филиялының ақпараттық бөлімі, «Қазақтелеком» Оңтүстік Қазақстандағы филиялының ақпараттық бөлімі.

Осы мерзімде нақты сұраныс берген М.О.Әуезов атындағы ОҚМУ. Қазір заңды түрде бұл нарықта бәсекелестік жоқ. Алайда бағдарлмалық қамтама жасайтын заңсыз жеке тұлғалар бар. Көптеген тұтынушылар сол жеке бағдарламашыларды іздеп тауып, тапсырыстарын соларға беріп отыр. Олардың өнімдерінің бағасы да тұтынушыларды қанағаттандырып жүр. Алайда бұл уақытша кезең. Себебі ондай жеке бағдарламашылар еш жерде заңды түрде тіркелмегендіктен олармен хабарласу қиын. Егер олардың бағдарламаларынан қате табылса, тапсырыс беруші қайда хабарласарын білмейді. Біздің фирманың бесекеге төзімділігінің мынадай факторларын атап өтуге болады:

сапа;баға деңгейі;дизайн; сатылымнан кейінгі қызмет көрсету;фирма репутациясы.

Біздің компанияға кең жарнама қажет емес. Үлкен компанияларға жарнама ретінде бағдарламалық өнімдердің жарнамалық варианттарын таратуға болады. Факс арқылы да анықтамалық хабарлар жіберуге болады. Болашақта нарықты кеңейту жоспары да бар. Ол үшін еліміздің үлкен қалаларындағы компанияларға факсимильді хаттар жіберу керек.

7.6 Өндірістік жоспар

Компания ғимараты сатып алынған.Қажетті құрал-жабдықтар:

Аталуы Саны Өлшем бірлігі

Бағасы, теңге

Персоналды компьютер 2 дана 120000Лазерлі принтер 1 дана 16000Флеш карта 4 дана 10500А4 форматты қағаз 1 қорап 300

78

СD-R диск 1 блок 1500

Жүйеге қосылған барлық құрылымдардың шығынын есептеуБағдарламалық қамтаманы құрастыруға және енгізуге кететін барлық

шығын төмендегі формуламен анықталады:

Стқ=С+Пайда+НДС=Сктқ+Салг+Сотл+Сен+Пайда+НДСМұндағы, С – бағдарлама құны Сктқ - комплексті техникалық құрылымдарға кеткен

шығындар;Салг – алгоритмді өңдеуге кеткен шығындар;Сотл–бағдарламаны жазуға және отладкаға кеткен шығындар;Сен – бағдарламаны енгізуге кеткен шығындар;Сб – басқа да шығындар;

Комплексті техникалық құрылғыларға кеткен шығындарды есептеу

Сктқ=Скомп+Сприн+Сод+СоқМұндағы, Скомп – компьютерге кеткен шығындар;Сприн – принтерге кеткен шығындар; Сод – орнатушы дисктерге кеткен шығындар;Соқ – оқулықтар алуға кеткен шығындар;

Атауы Өлшем бірлігі Бағасы Персоналды

компьютерДербес

компьютерлер120000

теңге.Процессор Intel PIV 2400

MHz-

Оперативті жады 512 мегабайт -Қатты диск 120

гигабайт-

видеожады 128 мегабайта -Sony типтегі

дисковод-

Multimedia DVD-ROM52X/SB/Speakers

-

монитором Monitor –17’ -Принтер . HP LaserJet

1100 типтегі лазерлі принтер

16000 теңге

Жады 2 мегабайт 2500 параққа есептелген.

-

Орнатушы дисктер Windows XP 10500

79

Gold Soft 6 және Borland Dhelphi 7

орнатушы дисктері

теңге.

Комплексті техникалық құрылғыларға кеткен шығындар:Сктқ=120000+16000+10500+300+1500=148300 теңге.

Жобалау және алгоритмін құруға кеткен шығындарды есептеу

Сжоб=Кжал*У+ӘлМұндағы, Кжал –программисттің бір күндік жалақысы;

У – жобалауға кеткен уақыт;Әл – Әлеуметтік сақтандыру салығы (программисттің

алгоритмді өңдеуден алған жалақысының 20%-ы);Программист жалақысы (Кжал) – бір күнде 1050 теңге. Алгоритмді өңдеуге кеткен уақыт (У) – 25 күн.Әлеуметтік сақтандыру салығы (Әл) - 20%-ға тең. Яғни:

Әл=Кжал*У*20%=1050*25*0.20=5250 теңге.Сжоб=1050*25+5250=31500 теңге.

Бағдарламаны жазуға және отладкаға кеткен шығындарды есептеу

Сжазу=У*Котл+У*Кжал+ӘлМұндағы, Котл – машинаның бір күндік шығыны;

Кжал –программисттің бір күндік жалақысы; У – алгоритмді өңдеуге кеткен уақыт;Әл – Әлеуметтік сақтандыру салығы;

Машинаның бір күндік шығыны - Котл=5сағ*100 теңге/сағ=500 теңге.Программист жалақысы (Кжал) – бір күнде 1050 теңге. Бағдарламаны жазуға және отладкаға кеткен уақыт (У) – 35 күн.

Әлеуметтік сақтандыру салығы (Әл) - 20%-ға тең. Яғни: Әл=Кжал*У*20%=1050*35*0.20=7350 теңге.

Сотл=35*500+35*1050+7350=61600 теңге.

Бағдарламаны енгіздіруге кеткен шығындарды есептеу

Сен=У*Кен+У*Кжал+ӘлМұндағы, Кен – машинаның бір күндік шығыны;

Кжал –программисттің бір күндік жалақысы; У – бағдарламаны енгіздіруге кеткен уақыт;Әл – Әлеуметтік сақтандыру салығы;

Машинаның бір күндік шығыны - Кен=5сағ*100 теңге/сағ=500 теңге.Программист жалақысы (Кжал) – бір күнде 1050 теңге. Бағдарламаны енгіздіруге кеткен уақыт (У) – 2 күн.Әлеуметтік сақтандыру салығы (Әл) - 20%-ға тең. Яғни:

80

Әл=Кжал*У*20%=1050*2*0.20=420 теңге.Сен=2*500+2*1050+420=3520 теңге.

Басқа да шығындарды есептеу

Сб=Самор+Сэл+Сконс+Ссд+Сқағ+СқалМұндағы, Самор – комплексті техникалық амортизацияға кеткен

шығыны;Сэл – электроэнергияға кеткен шығын; Сконс – программисттің консультациясына кеткен

шығын; Ссд – CD дисктер сатып алуға кеткен шығын; Сқағ – А4 форматтағы қағаз алуға кеткен шығын; Сқал – қалам алуға кеткен шығын;

Амортизация шығыны - Самор=Сктқ*20%=148300*0.2=29660 теңге.Электроэнергияға кеткен шығын – Сэл=37 күн*5 сағ*7 теңге=1295

теңге.Программисттің оқуына кеткен шығын –

Сконс=3 күн*500 теңге=1500 теңге.CD дисктер сатып алуға кеткен шығын - Ссд=50 дана*30 теңге=1500

теңге.А4 форматтағы қағаз алуға кеткен шығын - Сқағ= 300 теңге.Қалам алуға кеткен шығын - Сқал=5 дана*20теңге=100 теңге.

Сб=29660+420+1295+1500+1500+300+100=33275 теңге.

Бағдарламаның толық құны

Стқ=С+Пайда+НДС

Мұндағы, С – бағдарлама құныПайда – программисттің таза пайдасы; НДС – бағдарламаны сатудағы НДС салығы;

Бағдарлама құны – С=148300+31500+61600+3520=244920 теңге Программисттің таза пайдасы –

Пайда=С*20%=244920*0.2= 48984 теңге.НДС салығы –

НДС=(С+Пайда)*14%=(244920+48984)*0.14=41146,56 теңге.

Стқ=244920 +48984+41146,56 =335050,6 теңге.

Жылдық эксплуатациялық шығынды экономдау

81

dЕэкспл=Еэкспл_ескі- Еэкспл_жаңа

Мұндағы, Еэкспл_ескі – бағдарлама қолданбай жұмыс істегендегі жылдық эксплуатациялық шығындар.

Еэкспл_жаңа – бағдарламаны қолданып жұмыс істегендегі жылдық эксплуатациялық шығындар.

Бағдарламаны қолданбай жұмыс істегендегі жылдық эксплуатациялық шығындар

Бағдарлама жасалмаған кезде оның орнында үш қызметкер жұмыс істеген болар еді. Сонда:

Еэкспл_ескі=В*Жқызм

Мұндағы, В – қызметкерлер саны; Жқызм – қызметкердің жылдық жалақысы;Егер бір қызметкердің айлық еңбек ақысы 35000 теңге деп есептесек,

онда бір қызметкердің жылдық жалақысы Жқызм=35000*12=420000.Еэкспл_ескі=4*42000=1680000 теңге.

Бағдарлама қолданып жұмыс істегендегі жылдық эксплуатациялық шығындар.

Мұндай жағдайда үш қызметкер орнына бір оператор және бір компьютер жұмыс істейді.

Еэкспл_жаңа=12*Жопер+Тм*Sм

Мұндағы, Жопер – оператордың айлық жалақысы;Тм – Машинаның жұмыс істеу уақыты;Sм – Машинаның бір сағат жұмысының шығыны;

Еэкспл_жаңа=12*35000+300*8*100=660000 теңге.

dЕэкспл=1680000 - 660000=1020000 теңге.

Бағдарламалық қамтамасыздандырудың капиталды шығынының өтелу мерзімі

Т=С/ dЕэкспл=244920 /1020000=0,24 жыл

Бағдарламалық қамтамасыздандырудың капиталды шығынының өтелу мерзімі Т=0,24 жыл, яғни бағдарлама өзін 0,24*12=2.88 ай ішінде өтейді.

7.7 Ұйымдастырушылық жоспар

82

Компания жаңадан құрылғандықтан және құрамы мен көлемі шағын болғандықтан ешқан бөлішелерге бөлінбеген.

Кафедра меңгерішісі болып алгебра және логика саласындағы белгілі ғалым, физика – математика ғылымдарының докторы, профессор Өмірбаев У.У. тағайындалды (01.09.1998ж-01.12.2001ж), одан кейін кафедра меңгерушісі болып физика – математика ғылымдарының докторы профессор, Садыбеков М тағайындалды (01.12.2001-01.03.2002ж.ж).

Ол кезде кафедра базасында екі компьютерлік сынып болды. Қазіргі уақытта кафедра меңгерушісі қызметін физика – математика ғылымдарының кандидаты, доцент Сембиев О.З. атқаруда. Қазір компьютерлік сыныптардың барлық саны бесеуге жетті. Кафедрада 4 физика – математика ғылымдарының кандидаттары, доценттер, 2 техника ғылымдарының кандидаттары, жоғары оқу орыны университеттерін бітірген 14 оқытушылар жұмыс істейді.

«Input», компаниясында жұмыс істейтін қызметкерлер туралы мәлімет:

Қызметі Саны Еңбек ақысыДиректор 1 40000Бухгалтер 1 35000Программист 1 35000Санитарка 1 15000

Директор кадрлармен жұмыс істейді, кәсіпорындар және мекемелермен келісім шарттарға тұрады, құралдарды жеткізуге жауап береді.

Бухгалтер фирманың бүкіл қаржылық операцияларын орындайды: салыққа қаржы бөлу және төлеу, табысты бөлу, есептеу және еңбек ақы төлеу сонымен қатар фирманың шығыны мен кірісін есептеп шығарып отырады.

Бас программист бағдарламалар, бағдарлама-техникалық құралдарды жобалайды және олардың сапалы болуын қадағалайды және тапсырыс берген мекеменің құралдарын сұранысын талапқа сай етіп дайындап беріп жеткізіп отырады. Оның қол астында екі прграммист жұмыс істейді. Олар жобаны жүзеге асырады.

Санитарка мекеме тазалығына жауапты және ұқыпты жұмыс істейді.Фирма басшылары:Директор – Рыстанбеков С, диплом информатик.Бухгалтер – Тұрманов Б.Ж., диплом бухгалтер және аудит.Біздің фирманың жұмысшылары 20-25 жас арасындағы жас мамандар

болады. Барлық қызметкерлер жоғарғы білімі бар білікті мамандар.Қызметкерлерден біз мынаны талап етеміз:

білімділікжан-жақтылық тазалық; тәртіп;

83

шыншылдық;ұйымдастыру қабілеттілігі адалдық.

Коллективті басқарудағы мүмкін болатын әлсіз топтар – жаңа қызметкерлер. Олардың біліктілік деңгейін көтеру үшін аптаның сенбі күндері 2-3 сағат тегін консультация жүргізу.

Қазірше қызметкерлер саны өзгермейді. Егер қажет болса, келешекте жаңа программистер қосылуы мүмкін.

Компанияның басқарушылық қызметін Қазыбекова Айгүл Жолбарысқызы атқарады. Оның міндеттері:

- қарамағында қызметкерлердің жұмыс тәртібін қадағалау;- қажетті құжаттар мен келісім-шарттарды жүргізу;- тапсырыстарды қабылдау;- компанияның қаржылық және материалдық ресурстарын

басқару.Қазыбекова А. Ж. мамандығы: информатик (программист);Білімі: М. Әуезов атындағы ОҚМУ.Тәжірибесі: 2005-2006 жж. ОҚМУ-дың Қашықтықтан Білім Беру

Орталығында программист қызметін атқарған.

7.8 Қаржылық жоспар.

Жобаны жүзеге асыру үшін бізге 1 млн. теңге қаражат қажет. Ол қаржыны компания несие түрінде Алянс Банкінен 25%-пен үш жылға алады. Кредитті қайтару келесі схема бойынша жүргізіледі:

Бір айда кететін шығындар статьялары:

Көрсеткіштер Суммасы, теңге

1 21. Тұрақты шығындар2. Банк кредитін сөндіру3. Қызметкерлер жалақысы 1700004. Әлеуметтік сақтандыруға бөлінулер 340005. Электроэнергияға шығындар 35006. Телефон шығыны 5007. Құрылғыларға амортизациялық бөлінулер 4941,62. Айнымалы шығындар (алғашқы айға)1. Құрылғылар бағасы 296500НДСПайдаға салық 44. Конц. тауарлар 5000

84

5. Есептелмеген басқа да шығындар 15000

Компанияның қысқа мерзімді мақсаты – компания өндірісін жоғарылату, қызметкерлер персоналын көбейту, үлкен жобаларды қабылдау.

Болашақтағы мақсаты – бүкіл Қазақстан нарығына шығу, басқа қалалардан (Алматы, Ақтау) филиалдар ашу.

7.9 Жұмыстардың орындалу тізбесі

Қазіргі уақытта бізге тапсырыс беріп отырған М. Әуезов атындағы ОҚМУ. Аталған мекемемен келісім жасау рәсімдері маусым айының 28-30 жұлдыздарында аяқталып, әрі қарайғы операциялардың күнтізбесі төмендегідей болмақ:

2-4 шілде 2007ж: бағдарламалық өнімге қажетті шарттар мен талаптарды айқындау, техникалық құрал-жабдықтарды сатып алу;

6-10 шілде 2007ж: бағдарламаны жобалау; 12-16 шілде 2007ж: бағдарламаны кодтау; 19-23 шілде 2007ж: бағдарламаны енгізу; 24 шілде 2007ж: қолданатын операторларға бағдарламаны

қолдану туралы консультация жүргізу.

85

Қорытынды

Дипломдық жоба ««Интернетте қазақ тілін талқылайтын Web бетін құру» тақыбында орындалды.

Құрастырылған бағдарламалық қамтама немесе жүйе толық аяқталған дипломдық жобаның өнімі болып табылады, сонымен қатар, кез-келген қолданушыға тиімді және ыңғайлы. Бұл құрастырылған жүйе толық аяқталған болғанымен, болашақ программистер жұмысты ары қарай толықтыруға, жаңалауға және өзгертулер енгізуге әбден болады.

Бағдарламаның қолданушылық интерфейсін жақсартуға әбден мүмкін.Жоба еңбекті қорғау және ҚР «Еңбекті қорғау туралы» негізгі заңына

толық сай келеді. Жобаны арнайы бөлімдерінде жарытану, денсаулыққа зиянды әсерлер туралы мәліметтер келтірілген және олардан құтылу жолдары көрсетілген. Қолданушылардың дұрыс жұмыс істеу әлпі мен жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыру мәселесіне толық көңіл бөлінген.

Құрастырылған бағдарламаны жасау мен ендіру жолдары сәйкестендіріліп, жобада анық айтылған. Дипломдық жоба ішінде жүйенің жұмысы талқыланып, экономикалық тиімділігінің есептеулері жасалған. Ендірудің экономикалық эффективтілігі мен жобаны өзін-өзі өтеу мерзімі саналған.

Компьютерлік технологияларды сату қызметтерімен айналысатын фирмаларға арналған бағдарламалық қамтама белгілі бір бөлім жұмысын жаңа деңгейге көтеріп, жұмыс әлпін күшейтіп, материалдық және еңбектің шығындарды азайтады.

86

Әдебиеттер тізімі.

1. Мазуркеевич .А. Еловой.Д. «PHP настольная книга программиста»2. Кузнецов.М.В. «Учебник PHP»3. Котеров.Д Костарев А. «PHP5 в подлинке»4. Дронов В. «PHP и MySQL» Санкт Петербург 2005г 5. http://www.php.net/postgres95/ 6. http://www.apache.org 7. В.Холмогорв. Основый WEB-мастерства:учебный курс. «ПИТЕР».Санкт-Петербург, 2000.8. Дж. Вайскопф. Microsoft Front Page 2000:учебный курс. «ПИТЕР». Санкт-Петербург, 2000.9. Л.Омельченко, А .Федоров Самоучитель Microsoft Front Page 2000. «ПИТЕР». Санкт-Петербург, 2000.10.А.Федорчук. «Как создаются WEB-сайты»:краткий курс. «ПИТЕР». Санкт-Петербург.2000.11.Борис Карпов, Михаил Левченко, Алексей Жданов “Краткий курс Dream Weaver 3”12.Александр Левин “Интернет-это очень просто”13.WEB-дизайн:книга Якоба Нильсена. «Символ Плюс». Санкт-Петербург,2001.14.Под редакцией Комягина В.Б “Создание Web-страниц”15.Под редакцией Ю.М.Алексеева “Быстро и легко создаем, программируем, шлифуеми раскручиваем Web-сайт”16.А.Федорчук “ Современный самоучительработы в сети Интернет

87

КІРІСПЕ”ип... · web viewРНР 4-дегі ХМl мен жұмыс жасауға...

Documents