Oz

: ··"·· ... : E ILAHIYAT FAKOL TESI DE.RGISI 22:1 (2017), ss. 83-101.

• •• .f'.

MODERN ARAP ~iiRiNDE MED.RESETU'D-DiVAN'IN TEORi VE PRATiGi

ARASINDAKi c;ELi~KiLER

Ousama EKHTIAR"

Eyup SEVINc;""

Divan ekolu modern Arap $iirinde yenilik fikrini savunan ilk ekoldur. Akkad, ~Okri.ve Mazini taraf1ndan

ihya ekolune yani $iirde eski $airlerin yolunu takip etme fikrini savunan bu ekole kar$1 olarak

kurulmu$tur. Arap $iirinin, modem asnn sanat anlayl$1nln ruhuna uygun bir yap1ya kavu$turulmas1

fikrini benimsemi$tir. Divan ekolu, ingiliz romantizm $iir ak1mmdan <;ok etkilendigi i<;in bu ak1m1n

takipc;isi olmu$tur. Aym zamanda bu ak1m1n ilkeleri <;er<;evesinde ilk olarak $iir yazan Halil Mutran'1

kendilerine omek alml$tlr. Klasik Arap $iirindeki kafiye ve vezin birtigine 6nem vermemi$tir. ~iirlerinde

insanm duygulanmn on plana <;1kmas1 gerektigini savunmu$tur. Divan ekolu Klasik Arap<;adan ziyade

modern Arap<;ay1 kullanmaYI tercih etmi$lir.

Anahtar Kelimler: Divan ekolU, ihya ekolu, Klasik ~iir, Modern ~iir, Romantizm.

The Contradictions betweewthe Theory and the Principle of Madrasatu'd

D1van in Modern Arabic Poetry

Abstract

Divan school is the first model to defend the idea of innovation in modern Arabic poetry. Divan school

was founded by Akktid, $iikri and Mozini. This school was built against poetry ihyo school which

defended the idea of following old poets io poetry. This s<:hool adopted the idea of making Arabic

poetry to be in accordance with the art of modern age. Divan school accepted this trend, because it

was influenced by the English romance poetry movement. At the same time, they took the example

of Holil Mutron, who wrote poetry first in the framework of this movement. They did not give

importance to rhyme and instrumental unity in classical Arabic poetry. They argued that in their poetry,

Do<;. Dr., Bingel Oniversitesi ilahiyat Fakultesi, · Arap Dili ve Belagat1 Anabilim Dah, dr.ou~ama~~@gmail.s;om Ar$. Gor., Bingel Oniversitesi ilahiyat FakUitesi, Arap Dili ve Belagatl Anabilim Dah, esevinc1 '@gmail.s;Qm

84 Ousama EKH11AR- EyOp SEVIN<;

human feelings should come to the forefront. Divan school preferred to use modern Arabic rather

than classical Arabic.

Key Words: Divan School, lhya School, Classical Poetry, Modern Poetry, Romanticizm.

Giri~

Medresetu'd-Divan, Modern Arap ~iirinde ortaya ~1kan ikinci ekoldur. Bu ekolden bahsetmeden once ihya ekoliinden (Medresetii'l-ihya) bahsetmek gerekir. Her ne kadar edebi yonden ihya ekoiU ile MedresetU'd-Divan arasmda

goru~ farkliliklan ve ~eki~meler bulunsa da ihya ekoiU kendisinden sonra MedresetU'd-Divan'nm te~ekkul i«;in gereken ~artlan olu~turmu~tur.

Modern Arap edebiyatmda ihya ekoiU, on dokuzuncu asnn sonlanna

dogru ortaya ~1kmaya ve yirminci yuzy1hn ba~lannda edebiyat hayatmda aktif bir rol almaya ba~lad1. Bu ekol, Arap edebiyatm1 tekrar eski canliligma geri dondurmek, uzerindeki 610 topraklan atmak ve ondaki asil ruhu tekrar harekete ge~irmek hedefiyle ortaya ~1km1~t1r. Bundan dolay1 "Medresetu'l-ihya" ad1yla

isimlendirilmi~tir. Aynca bu ekol, klasik edebiyat anlayr~m1 benimseyen, ~ekil ve i~erik bak1mdan eski ~airlerin metodunu benimseyen bir ekol olma ozelligini ta~1 maktad1r. ihya ekolii, modern Arap ~iirinde ortaya ~1kan ekollerin ilki olma ozelligini ta~1makla birlikte modern Arap edebiyatm1, zay1flama ve gerilemenin

hakimiyetinden kurtanp yuksek ve yiice bir konuma eri~tirmek ic;in ~iirde

canlanmanm sorumluluk ve yukumliiliiklerini omuzlam1~t1r. Bu ekol, Arap edebiyat1 nr eski parlak donemine (Cahiliye ve Abbasi

donemi) tekrar geri dondurmeyi, Arap edebiyat1n1 suni laf1zlardan, derinligi

olmaya manadan ve zay1f usluptan kurtarman1n gerekliligini ilke edinmi~ bir ekol ~eklinde ozetlenebilir.

~iire verdigi onem a~rsmdan ihya ekolunun en onemli ozelligi, kasidenin (pi ~r>-) diye tabir edilen eski ~airlerin yontemini ve "vahdetu'l-beyt" (~I o~J) yani her beytin kendisinden sonra gel en beyitle bir anlam bi.itUnli.igii i.izerine bina

edilmemesi ~eklinde ifade edebilecegimiz eski ~airlerin ~iir ic;in ~art ko~uklan

ilkeleri beriimsemektir. Aynca kasidenin binas1 olu~turulurken eski ~airlerin metodunun takip edilmesi, iislubun saglam olmas1 ve aktanla gelen belagat kurallanna onem verilmesi, mananm ruhunu yans1tabilecek laf1zlann sec;ilmesi, eski Arap ~iirinin konulannr ve onlann i.islup saglamhgmm canlandmlmasJ, laf1z, mana, hayal, tasawur ve ~iir musikisinden (aruz) iktibaslann yap1lmas1 gibi

hususlar ihya ekoliinun eski Arap ~iirinin onde gelen biiyi.ik i.istatlann takip ettigi metot Ozere olmak i~in yapt1klan ~eylerdir.

ihya ekoli.i (Kiasikc;iler) ~airleri, eski Arap ~iirini ve onun si.isli.i ve bOyi.ileyici orneklerini okumaya yogunla~t1lar. (i.inki.i onlar eski Arap ~iirinin metot. yontem

F.O. ilahiyat Fak!iltesi Dergisi 22:1 (2017) 85'

ve i~ledigi koriular ar;tsrndan buna uygun oldugunu du~unmektedirler. Aynca onlara gore eski Arap ~iiri insandaki duygu ve his dunyastntn, parlak gec;mi~in yuceligine yonelmesini saglayan ve bu kokiU gec;mi~le ilgili ~eylerle baglantt kurmayt saglayan bir arac;ttr. Bununla birlikte kendi varltklannt ispatlamak ir;in ve yabano gur;ler tarafrndan tehdit edilen kl.iltl.irel varhklannt korumak ic;in de ihya

. ekolu ~airleri gec;mi~ edebiyata ba~vurdu. Nesirde en guzel 6rnekleri, ~iirdeki en ideal degerleri eski edebiyattan aldtlar. Bazen de kaside konusunda eski edebiyata

ba~vurma gerekliligini hissettiler. Mahmud Sami Barudl, emiru·~-~uara Ahmed ~evkl ve Nil ~airi Haftz

ibrahim, Ahmed Muharrem, Ali Carim gibi ~airier Mtstr'da ihya ekolunun onde gelen ~airleri arasrnda yer almaktadtr. Bu ekolun yanktlan lrak'ta Maruf er-Rusafi.

Cemil Sttkt Zehavi, Muhammed Mehdi ei-Cevahiri ve ba~ka ~airlerde kendini gostermeye ba~lad1. Buna ilaveten bu ekol ~am'da ~efik Cebri, Hayreddin Zirikli gibi bazt ~airlerin ~iirlerinde kendine yer bulmu~tur.

Mahmud Sami Barudl, ihya ekolunun ond.isu kabul edilmekle birlikte modern donem edebiyat uyant~ hareketinin de ilk musebbibi olarak da kabul gormektedir. ihya ekoiUnun 6ncusu olan Bar0dl1838 ytlrnda Kahire'de dunyaya geldi. Barudi'nin modern Arap ~iiri sec;kilerinden olu~an bir divant bulunmaktadtr. Barudlnin ~iirleri, okuyucuyu eski ~iirlerin uslup saglamltgt ve onlardaki fesahati ·

akla getiren bir fesahat Oslubu ile ortaya c;tkmaktadtr. 0, ~iirlerini eski Arap ~iirini koruyan ve c;evreleyen eski Arap ~iir kultl.irune uygun olarak yazmt~ttr. Burada 6rnek olarak sunulan Barudi'nin ~iiri, dile getirilen bu tespitleri destekler mahiyettedir: 1

~iirde benim ic;in ayrrntth deliller vardtr. Gunlerin alntnda ben gibi parlar.

Kaybeden OzOntOIO kimse onun i<;in, kara sevdasrn1 unutur. <;ok konu~an her kimse onun panlttstyla yol bulur.

Sozume bak, nefsimin her iki sayfasrnda tasvir edildigini gorursun, benim sozum benim heykelimin hatttdtr.

~air Ahmed ~evkl, Barudl'nin takip ettigi metot Ozere ~iirler yazmasrna kar~rn ~evki, ~iir ac;tsrndan Barudl'den daha 6nemli bir konuma eri~mi~tir. Hatta dOzenlenen 6zel bir toplanttda ~airlerden bir grup, ~evki'yi "emiru·~-~uara"

Mahmud Sami ei-Banidi, Divan, thk: Ali Carim,·Muhammed ~efik Ma'rGf, Daru'I·Avde, Beyrut. 1998, s. 454. .

86 Ousama EKHTIAR- Eyup SEVIN~

lakab1yla nitelendirmi~ti r. "Emiru'~-~uara" lakabmm verilme hadisesi Ahmed ~evki'ni si.irgi.ine gonderildigi ispanyadan geri dondi.igi.i zaman gen;ekle~mi~tir. Si.irgi.inden geldikten sonra i.immetin i~inde bulundugu durumu ele alan bir ~air olmakla beraber vatanla ile konulan ~iirlerinde i~lemeye ~ah~m1~t1r. Bu yi.izdendir ki, insanlar onu takdir edip onun makamm1 yi.iceltmi~tir. 1927 y1hnda opera

binasmda ger~ekle~tirilen, Arap di.inyasmm edip ve ~airlerinden bir grubun da i~tirak ettigi bir torende halkm ~airleri ona "~iir emirligi" unvam ile biat etmi~tir. Vine bu toplant1da Haf1z ibrahim kasidesinin gi ri~inde toplant1ya kat1lanlann adma "~iir emirligi" ile Ahmed ~evki'ye biat ettiklerini ~oyle duyurmu~tur.2

Vine aym kasidede ~oyle. diyor:3

- ~lo ~ · " -.,, S-~' 1..5-iA' L..~ U ll .• ,~i''- \ ..r' -. ':!.r- r'J - j ; . - "!,r .J:':

Dogudaki Nil Vadisinin (Ey) bi.ilbi.illeri! Oti.ini.iz. iki devletin emirinin ~iirini soyleyip tekrar ediniz.

Kafiyelerin Emiri! Ben sana biat etmek i.izere geldim. Ve bu ~ark Heyeti, benimle birlikte biat etti.

ingilizler, Ahmed ~evki'yi si.irgi.ine gonderdiklerinde o, ispanya'y1 yeni ikamet yeri olarak se~ti. Fakat ~evki, ispanyada yani si.irgi.inde iken Endulus'teki Emevi tarihini ve emevilerden sonra gelen MusiUman hakimiyetinin tarihi hakkmda malumat edindi. Bu deneyim ~evki'nin ~iirinde buyuk bir etki meydana getirdi. -Aynca ~evkl, ku~ukiUgunden itibaren klasik Arap kulturunun meydana

gelmesinde katk1s1 olan ~iir divanlanndan bazllann1 ezberlemi~i- ispanyadaki surgi.inde 1920 y1hna kadar kalan ~evkT, Arap tarihi kitaplanm ozellikle de ispanya tarihini okumay1 ~ok severdi. Arap edebiyatmm onde gelen se~kilerini buyi.ik bir titizlikle okudu. G1rnata, Kurtuba ve i~biliyyedeki Mi.islumanlann b1rakt1g1

medeniyet ve eserleri ziyaret etti. Burada edindigi izlenimler de klasik ~iirlerinde kendisini gosterdi. ~evki, klasik Arap edebiyatmda oyle bir etki b1rakt1 ki, italya'da Roma bah~elerinin birinde heykeli dikilerek olumsuzle~tirildi. Onun butlin ~iirleri, daha onceki ~airlerin ~iirlerinin tabiat ve mizacma benzer ~iirler olmakla beraber Arap ~airl erinin on de gelenlerinin kasidelerine ben.zer tarzda kasideler yazm1~t1r.

Modern Arap edebiyatmda Arap ~iiri ni tekrar canland1rma hedefiyle ortaya ~1kan ekollerin ba~mda ihya ekolu gelmektedir. Arap ~iirinin birka~

Haf1z Ibrahim, Divan. Duzenleyen ve ~erh eden, Ahmed Em in, Ibrahim ibyan, Ahmed ez-Zin (M151rh yazarlardan olu~an Bir Heyet), M151r, 1987, s. 119.

3 Hafiz Ibrahim, Divan, s. 128.

F.O. ilahiyat Fakiiltesi Dergisi 22:1 {2017) 87

a~amadan geQigi bir ger~ektir. Daha sonra gelen Reformist ele~tirmen ve ~airier Arap ~iiri'ni tekrar canland1rma fikrinint temel dayanaklanm birka«; yonden ele~tiriye tabi tutmu~lar. Bu ele~tiri gayet normal ve hayatm ak1 ~1 i«;eris.inde olabilecek bir ~eydir. <;unku yeni olan her ~ey, sanattaki geli~meye paralel olarak modern bir bak1~ a~1sma ihtiya«; duydugu i~in zamanla eski olur. Fakat bu hu~us ihya ekolunun .degerinden herhangi bir ~ey eksiltmez. Her bir ekoiUn ba~ka bir ekolde olmayan yani kendisine has 6zellikleri bulunmaktad1r. ihya ekolunun 6nde gelenleri BarOdi

ve arkada~lan gibi, daha onceki ~airlerin ~iirlerine benzer ~iirler yazm1~lard1r. Bu ~iirleri zorlama veya suni bir ~eki lde de yazmam1~lard1r. <;unku onlar me~hur Arap ~airlerinin ~iirlerini ezberlemek uzere yeti~tiler. ihya ekoliinun ~airleri, eski Arap ~iirlerinin ~iirleri ile yeti~tikleri veya bu kultUrle beslendikleri i«;in dogal olarak onlar gibi ~iir yazmaya «;all~ml~ l ardlr. Fakat bu ekoiUn ~airleri, sadece eski Arap ~airleri

gibi ~iir yazmakla ve onlardan mukemmel ~iir 6rnekleri almakla da yetinmediler. Aym zamanda onlann sanatsal yonlerini de ald1lar. Bunun yans1ra kendi endi~e ve kaygllanm dile getirdiler. Ommet, toplum ve siyaset ile ilgili sorunlardan bahsetmeye <;all~tllar. Bu sorunlar kar~1smdaki hislerini ifade ettiler. Butiin bunlar ~unu gosteriyor ki, ihya ekoH.i ~airleri sadece eski Arap ~.airlerini birebir taklit etmekle iktifa etmemi~lerdir. Bilakis onlar, eski ile «;agda~ ~iiri birbirine uygun hale getirmeye, eski Arap ~iirinin saglam yap!Sinl asnm1zm «;agda~ ruhuyla

birle~tirmeye ~all~tllar. ~iirden ilham .almak i~in eski Arap ~iirini temel bir payanda olarak benimsediler. Koru korune bir taklit yoluna gitmediler. Fakat daha sonra

gelen ve bat1 kulturu ile yeti~en baz1 edebiyat<;1lar ihya ekolunu ele~tirme yoluna gittiler. Bu ele~tirilerin neticesi olarak da Medresetii'd-Divan ad1 altmda yeni bir ekol ortaya «;~ktl. Bu yeni ekol;~nodern Arap kasidesinin i<;erik, kon1,1 ve ~ekil yonunden yenilenmesi gerektigi gori..i~unu ileri surdu.

1. Medresetu' d-Divamn Ortaya c;1k1~1 ve Onemli ~ahsiyetleri

Medresetu'd-Divan on dokuzuncu asnn ikinci yans1 ile yirminci asnn birinci yansmda Abbas Mahmud Akkad, ibrahim Mazini ve Abdurrahman ~Qkrl tarafmdan kuruldu.

Divan ekolunun ~iirde yeniligi benimserken ortaya att1g1 en onem.li

goru~leri ~unlard1r: ~iirin konulannda bir yenilik meydana gelmeli, ~air duygulann1 ifade derken taklit ve donukluktan uzak olmall, yenilik~i modern Arap ~iirinde eski

· Arap ~iirinin yanmda Bat1 edebiyatmdan istifade edilmeli, duygulann yogun olarak dile getirildigi ~iire buyuk bir ehemmiyet verilmelidir. Aynca divan ekolu par<;a buti.iniQgQ esas1na gore ~ekillenen Arap kasidesinin .ingiliz ~iir yap1sma gbre ~ekillendirilmesi gerektigi gorQ~QnQ benimsemi~tir.

- :

88 Ousama EKHTIAR- Eyilp SEVIN<;

~iirde duygulan on plana <;lkaran yani herhangi yapmaCik bir tavnn ic;ine

girmeden duygulan ifade etme bic;imi alan ingiliz romantizm ~iiri ile Divan ekolu

~iir anlay1~1 arasmda c;ok guc;IO bir bag bulunmaktad1r. ingiliz romantizm ~iiri ile

Divan ekoli.ine gore duygular, ~airin d1~ dunya ve onunla ilgili konularla baglant1 kurudugu tek <;1k1 ~ kap1S1d1r.

Akkad'a gore buyuk ~air tabiat1, buti.in ac;1khg1, gizligi, guzelligi ve ana alan sevgisiyle, ~iirlerinde tam bir butunsellik ic;erisinde yans1tan veya ~iirlerinin

genelinde bir hayat felsefesine, onun gerc;eklerine dair bir egilim ve du~uncesi

alan kimsedir. Akkad, Bat1 ~iir 6rneklerinin incelenmesi vas1tas1 ile vezin ve

kafiyenin gel i~tirilmesi fikrini savunmu~tur. Divan ekolu ~airleri, ingiliz edebiyat1n1

okuma ve ara~t1rmaya buyuk bir onem atfetmi~ler. Araplarla Bat11Jiann ileti~ime

gec;me sureci, romantizmin de dogmasmm sebeplerinden biri olmu~tur. "Golden Tragiry" olarak me~hur alan ingiliz ~iirlerinden sec;ilmi~ kitabm incelenmesi, ingiliz

ele~tirmen "William Hazlitt" in dikkate ahnmas1 Divan ekoiO ~iirlerinde goze c;arpan apac;1k etkilerdendir.

Birc;ok ara~t1rmaC1 bu ekolu, "Medreseti.i'd-Divan, ~uarau'd-Divan ve Cemaatu'd-Divan" olarak isim llendirmi~tir. Akkad ve Mazinl tarafmdan yazlian

aynca ekollerinin prensiplerini belirledikleri ve bu ekole "ed-divan fi'l-edebi ve'n­

nakdi"4 diye isimlendirdikleri kitaba atfen ara~t1rmaC1Iar yukanda belirtilen isimleri

vermi~lerdir. 1921 y1hnda Akkad ve Mazini tarafmdan kaleme ahnan ve kendi ~iir

ekollerinin onemli ilkelerini ihtiva eden bu eser, hakh olarak ara~t1rmae~lan "Medreseti.i'd-Divan, ~uarau'd-Divan ve Cemaatu'd-Divan" gibi isimleri

vermelerine zemin haz1rlaml~t1r. Fakat burada ~u belirtilmelidir ki, birc;ok

ara~tlrmaCI bu kitabm divan ekoiOnun ortaya <;lktlQI s1rada yazlidlQlnl zannetmektedir. Ashnda ~iir alamnda muhafazakar du~unceyi benimseyen ihya

ekoli.ine kar~1 ~iirde yeniligi benimseyen divan ekolunun ~iir hakkmdaki goru~ ve

fikirlerini ortaya koyan bu kitap, divan ekolunun kurulu~undan yakla~1k olarak on

yli sonra baslim1~t1r. Yani boyle bir isimlendirme kitabm bas1m zaman1 ile divan

ekolunun kurulu~ zamanlann1n ayn1 oldugu fikrinden kaynaklanmaktad1r. Aynca divan ekbiO, bu kitapta kendi ekolunun kuruculan arasmda bulunan Abdurrahman

~ukrl'ye sert ele~tirilerde bulunmu~lar ve Mazinl yine bu kitapta ele aldlQI iki makalede5 Abdurrahman ~ukri'yi delilik ile itham edip hem kendi iyiligi hem de

~iir okuyuculannm iyiligi ic;in ~iir yazmay1 b1rakmas1 gerektigini soylemi~tir. i~te burada bu ekolun isimlendirilmesi hususunda ~a~1lacak bir c;eli~ki ortaya

<;~kmaktad 1r. Abdurrahman ~ukrl'nin ~airligin i kuc;uk du~Oren boyle bir kitaba, bu

Muhammed Mendur, e~-~i'ru'l-MtSriyyu bo'de $evki. Ma'hedu'Dirasati'I-'Aiiye, M1s1r, 1955, s. 34. Akkad, Abbas Mahmud, Mazini, Abdulkadir, "ed-divon {i'l-edebi ve'n-nakdi", Daru·~-~·ab, Kahire, 4. Baskt, 1997, c. I, s. 57; c. II, s. 177.

F.O. ilahiyat Fakilltesi Dergisi 22:1 (2017) 89

~airin ~iirleri -yani divan ekollini.in ·~iir prensiplerine gore yazdr~w nasrl nispet edilebilir. Bununla birlikte soz konusu kitap, Divan ekoluni.in onde gelen 0<; ~ahsiyeti Akkad, Mazini ve ~i.ikri kendi ekolleri hakkrndaki belirledikleri teorileri yani kurallan da i<;erdigi nasll soylenebilir? Bu da ~unu gostermektedir ki divan ekoli.i ismi kurulu~undan daha sonraki bir donemde verilmi~tir. Bi.iyOk ihtimalle

. ara~trrmacr ele~tirmefller, bu ismi divan ekoli.inOn ~iir anlayr~rn1 goz online alarak

vermi~lerdir.6

2. Teori A~tsmdan Medrestu'd-Divan'm <;eli~kileri Medreseti.i'd-divanrn Arap edebiyatrnrn yenilenme ruhunda 6zellikle de

~iirde meydana getirdigini etki, inkar edilemez bir ger<;ektir. Bu ba~hk altrnda medresetO'd-divanrn ozellikleri krsa bir ~ekilde ozetlenmeye <;ah~llacaktrr.

1. Divan ekoli.inOn me~hur ~ahsiyetleri Arap ve ingilii kOitOrlerini

birle~tirip divan ekoli.inden sonra ortaya <;rkan ekollerin, ingiliz edebiyatr ile ilgilenmeye, ~ekil ve i<;erik bakrmrndan modern asra uygun ingiliz ~iirindeki yeni kurallann meydana getirdigi ~iirin ~ekilsel yonlerini almalanna vesile olmu~lardrr.

2. Modern ~iiri, yi.ice degerler i.izerine temellendirdiler aynr zamanda ~iirin sadece ~ekilsel ozelliklerden ibaret olmadrgrnrn onemini vurguladllar. ~iiri,

ya~adrgrmrz doneme ait konulan ele almakla srmrlandrrmayrp aksine ~iirin · konulannr geni~ tuttular.

3. ~iirin sadece fikri teami.il ve felsefi doktrinlerden mute~ekkil olmadrgrnr aynr zamanda insanrn duygu ve hislerine tercOman olmasr gerektigi dO~Oncesini yerle~tirmeye <;al r ~trlar.

4. ~iirlerinde insan vf! insan ruhuyla ilgili konularda fikirlerini dile getirirken kapah ve anra~rlmayan ifadeler kullanmaya ba~ladllar.

5. Evrenin kozmolojik yaprsrnr ele alan di.i~i.ince ve ifadeleri ~iire ta~rdrlar. 6. ifade ve terimlerde dogrulukla alakah konulara bi.iyi.ik bir deger

atfettiler.

7. ingiliz ~iirindeki romantizmin kendilerinde meydana getirdigi etkiyle .

~iirlerinde kotUmserlik ve Omitsizlik egilimi ortaya <;1kt1. ·

8. Klasik Arap<;adan ziyade modern Arap<;ayr kullanmayr tercih ettiler. 9. ihya ekoli.ini.in kasidede her beytin kendisinden sonra gelen beyit ile

anlam bag1mslzllgrna sahip olmasr . fi krine kar~rn divan ekoli.i de her beytin kendisinden sonra gelen beyit ile anlam bOti.iniOgi.ine sahip olmas1 fikrini benimsemi~tir. Bundan dolay1 divan ekoiO ~iirinde kaside, bi.iti.ini.in kendi cuzleriyle bir bOtunluk · olu~urup meydana getirdigi tasvir yaprsrndaki eski ~iir bi<;imsel 6zellikleri i.izerine temellendirilmi~tir.

• Ahmed Abdulmaksud Heykel. Tawuru'l-edebi'l-hadis fi MISr, Diiru'I-Maiirif, 6. Bask1, 1994, s. 165.

-:

90 Ousama EKHTIAR- Eyiip SEVIN<;

10. ~iirde vezin ve kafiye birlikteligine on em verme an layt~mdan

vazge~i lip ~iir vezinlerinde yeniligin aranmasi i~in te~vikler yap1ld1.

11. Modern asra uygun olar-ak ~iir konularmda bir yenilik meydana

getirdiler. M1s1rda siyasi ve toplumsal alanlarda meydana gelen olumsuz olaylar,

divan ekoiO ~airl erinin ~iirde yeni konulara yonelmelerine bir etken olmu~tur.

12. Divan ekoiO kasideieri i~in verdikleri ba~hk, divanm tamamm1

kapsayacak bir ba~l 1k olma ozelligini ta~tmaktadtr. Bu yOzden bir ~air sanki birka<;

kasideden bir divan olu~turmu~ izlemini vermektedir. 6megin Akkad'm divam i<;in

"J.:.,-- .J'.~s-", Abdurrahman ~Okrl'nin divam ic;in de "~)-1 Ju..Ji'' ba~hklan kullam l mt~t1r. Eski klasik ~iirde ba~hk kullamlmamasma kar~m divan ekoiO ba~hk

kullanmt~tl r.

13. Bir ~ahs1 veya bir olay1 oven veya onlar ic;in agtt yakllan ~iir anlayt~mdan vazgec;mi~lerdir. .

14. Divan ekoiO, kendilerini Mtstr'da Franstz somOrgeciligi altmda ezilen

bir nesil olarak gordOkleri ve bununla birlikte bu somurgecilik MusiOman Arap

~ahsiyetini ortadan kaldtrmak i<;in butun var gucuyle c;ah~ttklanna inandtklan ic;in

Ommetin i~inde bulundugu olumsuz ko~ullann ~iirlerde dile getirilmesi gerektigini

· du~Qnmu~ler.

15. Divan ekolune gore ihya ekolu, ya~adtklan c;agm gerisinde kalmt~ ve

asnn ruhuna hitap edemeyen bir ekoldur. Divan ekolu ise i<;inde bulunduklan

~agm ilerisini du~Onen bir ekoldi.ir. - Bu sebeple ki, Akkad, ihya ekoli.ini.i ele~irmek

ic;in "Divanu'l-edeb fi'l-edebi ve'n-nakdi" adh bir kitap telif etti- Divan ekolu, ihya

ekoli.inQ eski ifade ~ekillerini (f-Jl!l ~'J,SJ1 J~l} almaktan, edebi ifade ~eklinin

du~Once ve ic;erigi golgede btrakmast ve mubalagaya kac;malanndan dolay1 ele~irdiler.

16. ihya ekolu, kasidede bir amac;tan ba~ka bir amaca ge<;i~ yapmay1 savunurken divan ekolu kasidede sadece bir konunun i~lenmesi gerektigini

savunmu~tur.

Burada ele ald1Q1m1z divarn ekoli.inun ozelliklerini, bu divanu:un onde gelen

~ahsiyetleri· tarafmdan ele ahnan ele~tiri kitaplanndan da bulmamtz mumkundur.

Bu kitaplar da uc; tanedir: Abdulkadir Mazinl tarafmdan 1915 yllmda tel if edilen

"e~-~i' ru gayetuhu ve vesaituhu" adh kitap, yine Mazni'nin ele ald1g1 "~i'ru Haftz" kitab1 son olarak da Akkad ve Mazinl ile bir.likte yazdtklan "ed -divan fi' l-edebi ve'n­

nakdi" adl1 kitapt1r. Mazini tarafmdan yaztlan "e~-~i'ru gayetuhu ve vesaituhu" adh

kitab1, ingiliz ~iir ki.i lti.irQ ve modern Arap edebiyat1 ki.iltOrOndeki son geli~~elerin etkisiyle Arap edebiyatmda ~iir teorisi hakkmda yazllan ilk el e~tiri kitaplannda biri

olarak kabul edilebilir. Kitapta Arap ~iir teorisi <;erc;evesinin belirlenmesi

F.O. ilahiyat Fakiiltesi Dergisi 22:1 (2017) 91

hususunda Araplann onde gelen belagat~1, ele~tirmen ve ~airlerin gorO~Ierinin 7

yerine ilk defa Avrupali ~air ve ele~tirmenlere mOracaat edilmi~tir. Mazinl ilk kitabmda "e~-~i'ru gayetuhu ve vesaituhu" ~iir teorisini ele ald1ktan sonra buna uygun olarak da ikinci kitabmda "~i'ru Haf1z", ihya ekoiOnOn onde gelen ~ahsiyetlerinden biri olan, Barudi ve ~evkl'den sonra ihya ekoiOnOn en onemli ~ahsiyeti say1lan Haf1z iqrahim'in ~iirlerini sert bir ~ekilde ele~tirml~tir.

ihya ekoiO ile divan ekoiOnOn arasmdaki en belirgin fark, ihya ekoiOnun kafiye ve veznin gerekliligi Ozerine kendini temellendirmesidir. Laf1zlann ~ekil ve

mana bak1mmdan gOzelle~tirilmesi hususunda abart1ya ka~malan, ~ekli gOzelligi eskilerden daha fazla on planda tutmaland1r. Eski ve anla~llmas1 zor olan kOitOr dilini kullan1rlar. Eski ~airleri ~ok~a taklit etmeleri yOzOnden ~iirlerinde benzerlikler ~ogalm1~t1r. Kasidelerini, ~iirdeki her beytin kendisinden sonraki beyit ile anlam bag1mS1Ziigma sahip olmas1 temeli Ozerine bina etmi~lerdir. BOtOn bunlara kar~1

divan ekoiO, vezin ve kafiyeden bag1ms1z bir anlay1~ ile hareket etmektedir. Laf1zlann ~ekli ve mana bak1mmdan gOzelle~tirilmesi hususunda orta bir yol tutmu~lar. Divan ~airleri, ~ekilsel 6zelligi yeni ~evrelerinden ald1lar. Kolay ve modern bir dili kullanmay1 tercih etti ler. Ama~ ve gayelerinde eski ~airleri taklit etmediler. Kasidelerini ise beytin kendisinden sonra gelen beyit ile anlam bOtOniOgOne sahip olmas1 fikri Ozerine temellendirdiler.

Divan ekoiOnOn en bariz ozelligi, duygusall1ga buyuk bir on em vermesidir. Bundan dolay1d1r ki Mazinl ~oyle demi~tir. Cah1z'1n tamm1 yapt1g1 gibi ~iir,

tasvirden meydana gelen bir tOr ve ~ekil degildir. Aristoteles'in dedigi gibi ~iirde

asl alan doga~lama ve serbest bir ~eklide yazmakt1r. ~ayet ~iiri tasvir sanat1 veya tasvirden bir tOr olarak kabul ecloersek hangi ~eylerin tasvirinin yap1labilecegini bilmemiz gerekir.8 Ger~eklerin mi yoksa gorOnen veya hissedilen ~eylerin mi? Bu

sebeplerden 6t0r0 divan ekoiO, ihya ekoiO ~airleririi tasawur a~1smdan zay1f, her ne kadar manay1 bozsa da eski ~airlerin laf1zlanm tercih etmekle su~lad1lar. Mazini, Haf1z ibrahim'im ~iirini tan1mlarken ~oyle diyor. Bir muhafazakar olarak ~iirinde Araplann takip ettigi metodu takip etti, ~iirin konulannda da onlan takip etti ve

~iirdeki manay1 bozma pahasma da olsa laf1zlann ~ekli gOzelligine buyuk onem verdi.9

Divan ekolunun fikri altyap1s1 eskiyi reddetme ve anlat1m yontemi i~in de modern asra uygun yeni yollann aranmasi Ozerine kurulmu~tur. Bu yGzden divan ekoiO, ihya ekoiGnGn ~iirini edebi zevki bozmakla itham etmi~tir. Ama~lan ile bu

7 Aynnt1h i~in bkz. Muhammed Kamil ei -Hatib, Nazariyyetu'~-~i'r, Man~Oratu vizareti's-Sekafiyye, Suriye, 1996, c. I, s. 7. ibrahim Abdulkadir ei-Mazini, "e~-~i'ru gciyetuhu ve vesciituhu': Daru'I-Fikr, 1. Bask1, BeyrOt, 1915, s. 37-38. ibrahim Abdulkadir ei-Mazini, "$i'ru hci{LZ", Muessesetu Hindavi, Kahire, 2013, s. 10.

92 Ousama EKHTIAR· Eyiip SEVIN<;

ama~lann1 ifade etme ~ekilleri arasmdaki fark, ~iirlerini mubalaga ile doldurmalan

da bundan kaynaklanmaktad1r. Ozellikle de ~iir tasawurunun olu~turulmas1 siirecinde ve tasvir yap11d1§1 esnada begenilmeyen mubalaga ile doldurmu~lar.

Diva~ ekolune gore mubalaga iki k1s1mdu-: Birincisi, eksik bir bak1~ a~1s1, hayal

diinyas1nm dar olmas1 ve duygularda da ger~ekligin olmamas1d1r. Bu <;e~it

Mazini'nin begenmedigi ve Haf1z ibrahim'in ~iirlerini mubalaga ile nitelendirdigi

kls1md1r. ikincisi ise, geni~ bir bak1~ a<;~sl ve kuwetli bir zihin yap1smm oldugu

k1s1mdlr. Divan ekolii ikinci <;e~it miibalagay1 te~vik ederken birinci <;e~it miibalagadan ise sak1mlmas1 gerekliligini ifade eder.10

Divan ekolu, Halil Mutran'1 11 romantizm ak1mmm benimsenmesi i<;in

te~vikte bulunan, romantizm prensiplerini kendi ~iirine <;ak<;a tatbik eden ve

bununla da kendisinden sonraki romantizm akimmm ~airlerine ornek alan ilk ~air oldugu i~in kendilerine omek aldllar. Aym zamanda Mutran, eski Arap ~iirlerinin

konulanndan aynlan ve modem asra uygun yeni ~iir konulanm benimseyen oncu ~airlerden birdir. Mutran bunlan yaparken Arap dili kaide ve kurallm1 ve ifade

~ekillerini de muhafaza etmi~tir. ~unu kesinlikle biliyoruz ki divan ekolu ~airleri Mutran'm takip ettigi metodu kendilerine temel alm1~lard1r. Mutran'm romantizm

anlay1~mdan biiyuk bir ~ekilde etkilenmi~ler, bir<;ok ozellikte onunla fikir birligine

vard1klan gibi baz1 ozelliklerde de fikir birligi saglayamam1~lard1r. Mutran ve divan

ekoliinu ittifak ettigi temel noktalar ~unlard1r: Ki~isel ya~anm1~ duygusal olaylan

ele alma, insanhgm kendisine yonelme ve hayal dunyasmda gezinmektir. ihtilaf

ettigi temel noktalar ise ~unlard1r: Mutran'm metodu klasik ve romantizm arasmda

gidip-gelme kabul edilirken, divan ekolu romantizm ak1mmm gO~IO bir temsilcisi say1hr. Mutran, Frans1z romantizminden etkilenmi~ divan ekolii ise ingiliz

romantizminden etkilenmi~tir. Mutran, kasidede vezin ve kafiye birllgine sahip

olmas1 ve her iki dizenin diizeni hususunda eskilerin metodunu benimserken,·

divan ekolu vezin ve kafiyeye onem vermeksizin "MOrsel ~iir'i" benimsemi~ler.

3. Divan Ekoliiniin Onde Gelen $ahsiyetlerinin Eserlerinde Divan Ekoliiniin Kusurlarr

Divan ekoluniin eski ile yeni arasmda giri~tigi miicadeleyi kabul etmek,

baz1 ele~tirmenler i~in hi<; de kolay olmam1~1r. c;onkii bu ele~tirmenler her

10 Suad Cafer, et-tecdidu {1'~-~i'ri ve'n-nakdi inde cemaciti'd-divan, Camiatu Aynu ~ems, M1s1r, 1973, s. 252.

11 Halil Mutran (1871-1949), Liibnanali bir ~airdir. Manalar Ozerine derinlemesine dii~iinen bir kimsedir. Uibnan'm Sa'lebek kentinde dogdu. M1s1r'da ikamet etti. Bilgin, Arap~a ve Frans1zcaya olan hakimiyeti aynca ~iirlerinde ince tabiatl ve ba.sn~severliligi ile ta.mndL Modern Arap ~iirinde romantizm ak1m1n1 ilk te~k eden kimsedir. Aynntlh bilgi i~in bkz: Hayreddin Zirikli, e/-e'lcim, Daru'l·ilmi li'I·Melayin, 15. ba.sk1, Beyrut, 2002, c. II, s. 320.

F.O. ilahiyat Fakilltesi Dergisi 22:1 (2017) 93

donemin, ortaya <;ilct1gl tarihi ~artlardan dolay1 eskiye sayg1 gostermeyi ve edebi

geli~im hareketini temsil eden her tU riO c;agda~ yenilige de ayak uydurmay1 hakl1

<;1karan baz1 sebeplerin bulunduguna inan1rlar. i~te bu ele~tirmenlerden birisi de

Mustafa Sad1k er-Rafil'dir. Rafil, Divan ekolune muhalefet eden onun ay1p ve kusurlanm dile getiren en onemli ele~tirmenlerden biridir. 1929 ile 1930 y1llan

.arasmda "ei-UsGr ui-Misriyye" adh dergide bu konuyla 12 ilgiii bir~ok makale

yaymlad1. Daha sonra Akkad ve divan ekolunu ele~tiren makalelerini 'ala's-SufGd

".)_,A-JI Js-" adh kitabmda toplad1. Edebiyat ve ele~tiri hakkmdaki baz1

muhafazakar dO~OnOrlerin gorO~Ierini ele alan bu kitabm makalelerini divan

ekolunde bat1 edebiyatma yonelen ve onlann temsilcisi alan ki~ilerin gorO~Ierine

kar~1t bir goru~ olarak ortaya koydu. Ayn_ca bu kitaptaki makaleler, edebi

tart1~malan bununla birlikte o donemdeki en sert edebi tart1~malann varhgm1 ortaya koymaktad1r. Yine bu kitaptaki makaleler, Akkad'm edebiyat ac;1smdan

ic;erigin ruhunu yans1tan bir Osluptan ve her ne kadar bazen isabet etse de baz1

konularda ele~tiriden uzak oldugunu ifade ederek onun edebiyat1n1 kO<;Omsedi.

Rafil'ye gore duygusal ~iir: Kalp konu~tugu zaman kalbin dili, ruh f1slldad1g1 zaman

da ruhun temsilcisi olmas1d1r. Fakat a~1k olmayan bir dilden de hay1r yoktur.13 Ama

Rafil', Akkad'm ~iirlerindeki duygusalllk ve yogun duygulann ya~anm1~11gm1 daha iyi ele alan bir ~iir bulamad1. Rafii"nin Akkad i<;in tespit ettigi kusurlar c;oktur.

Burada bu kusurlara k1saca deginmek gerekir. Rafii', Akkad'm ~iirlerini Oslup ve ~ekil a<;1s1nda zay1f oldugunu ifade ediyor. Akkad'm nakil yapan bir mutercimden

daha fazla bir ~ey olmad1g1 konusunda 1srarC1d1r. Onun en iyi yazd1g1 ~eyler onun

en iyi ~ekilde <;ald1gl ~eylerdir. Rafil', Akkad'm ~iirlerinin bOyOk bir k1smmm

mananm ba~ka ~iirlerden c;ahnmao Ozerine kurulmu~ ~iirler oldugunu vurgular. Bu

konu da Akkad'm ~iirlerinden birc;ok ornekle delil ortaya koymaktad1r. ilk ba~ta

kendi beyitleri ile ba~lar daha sonra ise eski ~iirlerden <;aldJgl ~iirler ile devam eder. Zaten bu durum da manalann incelik .ve geli~inde, as1l ve guzel alan ile <;almm1~

ve suslenmi~ arasmdaki ac;1k fark1 ortaya koymaktad1r. Rafii'nin bu ele~tirilerin bir k1smmda dogru bir goru~ ortaya koydugunu gorulmektedir. Rafii' 'ala's-SufGd adh

kitabmda "H1rs1z Akkad" (~' .)~ .•. ll) ba~hkh makalesinde bu konuyu detayl1 bir

~ekilde ele alm1~t1r. Yine de Rafil', Akkad'm ~iirlerinde kayda degecek kadar guzel

birkac; beytin oldugunu fakat bu guzel b~yitlerin Akkad'1 buyuk bir ~air

yapamayacagm1 soylerken de insafl1 davranm1~t1r. Fakat Rafii'nin kitab1 Akkad'1

. ele~tirir ve kmarken a~1nya kac;t1g1 da goz ard1 edilmemelidir. Aynca bu ele~tirinin

benzerini Akkad, arkada~1 Abdurrahman ~Okri ic;in, yine bu benzer ele~tiriyi Akkad, Mazini ve ~Okri, ihya ekoiO ~airleri i<;in yapm1~t1r.

'2 Seyyit Mursa Ebu Zikra, el-makril ve tatawurhu fi'l-muriscra, Daru'I-Maarif, M1s1r, 1982, s. 105.

13 Mustafa Sad1k Rafii, Ale's-su{Od, Daru'I-Usur, M1s1r, 1930, s. 21 .

_,

94 Ousama EKHTIAR- EyOp SEVIN((

Bu makalede, ba~kalanmn yerici kmamalanndan kurtulmayan digeryanda

da kendi dt~tndakiler ic;in yerici kmamalarda bulunan divan ekoli.ine bilimsel bir

bakt~ ac;tst ile yakla~llmaktadtr. Yani divan ekoli.ini.i ele~tiren gori.i~l erin bazllan

Abdurrahman ~i.ikri, Haftz ibrahim ve bunlann dt~mdaki ihya ekoli.ini.in bazt

~airlerini suc;lamak i.izerine de bina edildigi gibi Rafil'nin bazt gori.i~leri Akkad'm

~iirlerini itham etmek i.izere temellendirilmi~tir. Divan ekoli.i ele~tirilerinde dogru, tutarlt, rasyonel ve bilimsel bir el e~tiri

yontemini benimsememi~tir. Aksine ele~tiri lerinde daha c;ok oznel ve a~tn bir

ele~tiriyi kabul etmi~tir. Divan ekoli.ini.in benimsedigi bu ele~ti ri daha sonra

Rafil'nin de tercih ettigi bir yontem olmu~ ve Rafii, Akkad't igneleyici ele~tirileri ile

c;ok a~tn bir ~ekilde ele~tirmi~tir.

Nastl ele~tiri bir ovme veya kar~t taraft ~tmartma araCI degilse aynt

zamanda ·bir yaralama ve koti.i leme aract da degildir. ~i.iphesiz ki divan ekoli.i

ele~tiri makalelerinde ilrrii kriterlerden c;okc;a sapmt~ttr. Oyle ki delil ile

temellendiri len o yaptct ele~tiri dili ortadan kaybolmu~ bazen de onun yerini koti.ileyici, karalaytct ve yerici bir dil almt~ttr.

Yani bu teorinin kendi yaptsmda kusursuz oldugu anlamma gelmez. Fa kat

pratikte bu teorilerin sabit olmayan icraatlan bulunmaktadtr.

Ele~tirinin yaptlmast esnasmda iki ac;tdan hata yaptld tgt ortaya

c;tkmaktadtr:

Birincisi, Akkad, Mazini ve ~i.ikri daha once ~iir ile ilgili koyduklan kendi

kurallann dt~mda bazt ~iirler yazdtlar. i~te divan ekoiUni.in ba~lang t c;ta i.izerine oturdugu temelleri ve teori ile pratigi arasmda bir c;eli~ki ortaya c;tkmaktad tr.

ikincisi, ihya ekoli.ini.i ele~tirirken ilmi objektiflik ilkesinin dt~ma c;tkm t ~ttr. Aksine daha onceki herhangi bir kaide ve kurala dayanmayan oznel el e~tiri hi.iki.im

ve nefretine boyun egmi~tir. Bir ~air olarak ~evki, bazt kasidelerini iyi bir ~ekilde

ele almasma ragmen bazt kasidelerinde bunu yapamamt ~ttr. Buna ragmen

~evki'nin bi.iti.in ~iirlerinin bir potaya atthp sonra da hepsi ic;in toptan bir ele~tiri

hi.ikmunun verilip degerlendirilmesi mi.imkun degildir. Genellikle ~evki, Arap

uyant~mm ilk donemlerindeki Arap edebiyatmdaki kalkmma ki.ilti.iri.i i.izerine yeti~tigi ic;in ~iirlerinde kullandtgt kelimeler bu c;erc;evede olmu~tur. Daha sonra ise

divan ekolunun propagandasmt yapttgt yeni bir donem ba~lamt~ttr.

Akkad, divan ekoluni.i genel olarak ele~tiri degeri i.izerine temellendirerek

eskiye kar~t ayaklanmaya, ~iirde yenilige ve veznin prangasmdan kurtulmaya davet

etti. Fakat ilerleyen zamanlarda Akkad kendisinin davet ettigi prensipler kar~tstnda

durmaya ba~lad1. Akkad ve Mazini ihya ekoiO edebiyatmm temel ta~t teorilerine

kar~t olmalanndan sonra Akkad uygulama metodu zemininde bunun tam aksini

ifade edilebilecek bir tarzda kendi fikri c;izgisinden geri dondi.i. Muhakkak ki

F.O. ilahiyat Fakliltesi Dergisi 22:1 (2017) 95

Akkad, 1940 yihndan itibaren yeniligin kar~1smda cephe alan muhafazakar ve

tutuculuk 6rnegine donO~tG. Aynca Akkad, ~iirdeki vezinden kurtulmak i~in

~agnda bulundu fakat daha sonra kendisi buna kar~1 ~1kmaya ba~lad1. i~te bu

durum divan ekoiOnOn kendi ~iirleri i~in tespit ettikleri teorilere kar~1 cephe

ald1klann1 gosteren bir delildir.14

(Ed-divan fi'l -edebi ve'n-nakdi) adh kitab1n fihristindeki ba~hklanna ~oyle

bir goz atmak bu kitabm sert Oslubunun objektif ve yap1c1 ele~tiri bak1~ a~1smdan

uzak aldugu kanusunda bir fikir vermek i~in yeterlidir. Hatta bu ba~hklarda bile

abjektif ele~tiri ruhunun almad1g1 gorOIOr. Makalelerinin i~erigini akunmaya

yoneldiginde bu makalelerin i~erik a~1smdan neyin degerli neyin degersiz aldugu

anla~1lmaktad1r:i~erigin degersiz almas1 abjektif bilimsel ele~tiri yontemi degil de

daha ~ok karalama ve kotOieme y6ntemi alarak artaya 9kmaktad1r. ~u da ger~ektir ki ele~tiri, duygusalhk ve ki~isel 6nyarg1lardan uzak kendi kurallan olan

bir kriter ilmidir.

Divan ekoiO, klasik ihya ekaiO ~airlerinin temel dayanag1 alan

kasidelerinden hi~birini b1rakmayarak, kasidelerde soylenen bOtOn iyi ve ketO

~eylere cevap vermeye ~ah~t1. Divan ekoiOnden baz1lan ihya ekaiOnOn ~airlerini

su~lamay1 bitirince toplu bir ~ekilde ihya ekaiOnOn 6nde gelen kurucu ve

temsilcilerinden birini karalamaya ba~ladllar. Akkad ve Mazinl, Abdurrahman ~Okrl

hakkmda "Sanemu'l-ela'lb" (~':llJI ~) adh ve karalay1c1 bir ele~tiri kaleme ald1lar.

Bu makalede ~Okrl i~in kullanllan ifadeler Oslup a~1smdan ele~tirinin ruhundan

uzakt1r. 6rnegin: Omuzlan Ozerinde ba~ ta~1yan bir grup k1zgma gelince sanki

anlar farkh bir mide ta~1yorlar. Ak1llan var fa kat dO~Onemiyarlar, zihinleri var fa kat

bak1p da tefekkOr edemiyorlar. 151~te makale bu Oslup Ozere devam etmektedir.

~u da gosteriyor ki, bu Oslup ele~tiri Oslubu degil bilakis karalama ve anur kmCI

bir Osluptur. Bu i.islup i~in ehli alan ele~tirmenlerin ' kullanacagl bir Oslup degildir.

Burada ihya ekoiOnO savunma amaCJ. gi.idOimeyecektir. Fakat ihya ekaiO, tarihi

sOreci alan klasik bir ekaldOr, bu ekaiOn yal ve yontemini savunan taraftarlan

vard1r. Bu ekaiOn ~airleri bilinen ve tanman bir kOitOr hakkmda soz soylemi~lerdir.

Baz1 konularda dogru ~eyler baz1 konularda ise yanh~ ~eyler yapm1~lar. Ornegin, Ahmed ~evkl'nin ~iirlerini okuyan bir kimse onun ~iirleri birbirinden farkl1 0~

a~amada ele almas1 gerekir. Bu 0~ a~amada da ~iirin 6zellikleri degi~mekle birlikte

~evkl'nin deneyimleri ~iirlerinin olgunla~masma vesile almu~tur. Bu a~amalardan

birincisi, 1915 ydmdan once yani ~evki'nin surgOne gonderilmeden onceki don em,

ikincisi; sOrgOne gonderildikten sanraki donemdir. Bu dbnem de 1915 y11i ile

14 Muhammed Kamil ei-Hatib, Nazariyyetu'~-~i'r, c. II, s. 9. 15 Akkad, Abbas Mahmud, Mazini, Abdulkadir, ed-divan fi'l-edebi ve'n-nakdi, c. II, s. 177.

_,

96 Ousama EKHTIAR- Eyi.ip SEVIN9

ba~lar. O~uncusu ise, 1920 yrlr itibariyle surgunden sonra vatanma dondugu ve ummetin sorunlanyla ilgili duygusal ~iirlerini kaleme aldrgr donemdir.

Ahmet ~evki'nin ~iirleri taksim edilirken bu donemlerin goz onunqe bulundurulmasr, divan ekolunun yaptrgr gibi ~evki'yi ovme veya yerme kriterlerine gore degerlendirmekten daha iyidir. ~uphesiz ki ele~tiriyi smrflandrrma ve tasnif, analiz ve sentez, sabit ele~tiri rstrlahlan, objektif ele~tiri kanunlan, kar~rla~trrma ve ol~me kriterlerine gore ele almak yerme veya ovme kriterlerine gore ele almaktan

daha iyidir. Divan ekoiO, ~iiri, modern asnn standartlanna uygun hale getirmek i~in

~abaladrgr bir 'ger~ektir. Ama~lan mukemmeldi fakat ara~lan dogru degildi. Hedefler, arac;lan me~ru krlmaz. Bir ele~tirmen, karalama, onur kmcr, hakaret edici

ve kotO lakaplartakma gibi birele~tiri yontemini benimseyemez. Bu durum Akkad ve Mazinl'nin divan ekolunun onemli kuruculanndan biri olan Abdurrahman

~Okri'yi ele~tirdikleri yontemine benzemektedir. Ornegin: "Bu miskin dilsiz oldugundan ne diyecegini bilmiyor"16 boyle bir ele~tiri yontemi kabul edilemez. Bu c;e~it ele~tiri bir ele~tiri olamaz ozellikle de butun ele~tiri bu ~ekilde olursa hic;bir anlam ifade etmez. Akkad ve Mazini'nin kitabr "ed-divan fi'l-edebi ve'n-nakdi" bu ki~ilerin, ele~tirilerinde ilmi bir metodu takip etmediklerini ac;rk bir ~ekilde ortaya

koymakt?dtr. Divan ekoiUnun en bariz c;eli~kilerine krsaca deginmek gerekir. Divan

ekoiOnOn ac;goziOIUkleri gerc;eklerin 6n0ne g.ec;mi~tir. Herhangi bir ~airin, ~iiri

mukemmel ~ekle ula~ttrmasr imkansrz bir ~eydir. Hatta sec;kin ~air olarak kabul edilen ~airier bile bu konuda ba~anstz olmu~lardrr. Buna paralel olarak ileri de gorulecegi gibi Akkad ve Mazinl'nin yazdrgr ~iirlerde bu bahsedilen konu ac;rsrndan birc;ok eksiklikleri bulunmaktadrr. ~ekil olarak ~iirde mukemmelligi elde etmek ula~tlamayacak bir idealdir. Bundan dolayr divan ekolunun ~iirlerinde

kotOmserlik, huzun ve elem hissi daha fazla agtr basmaktadrr. Bu ekol, hem felsefeye hem de ac;rk olmaya davet etmektedir. Fa kat bu iki kar~rt husus bir arada bulunacak hususlar degildir. Ayrrca onlann ~iirlerinde fikir ve dO~Once

duygulardan· once gelmektedir. i~te bud an dolayr ~iirlerinde dO~Once temalan

daha fazla geni~ yer kaplamaktadrr. Buna Have olarak divan ekolu, ~iirleri ic;in ileri surdukleri kriterlerde, birc;ok yerde kendileriyle c;eli~tikleri gorUimektedir.

Ornegin divan ekoiO ~airleri romantizm akrmrnr benimseme a~rsrndan bazr ~iirleri guzel yazmr~lardrr. Yeni ~iir teorisi ic;in koyduklan kura11arda da - zaten daha

sonra koyduklan kurallann dr~tna kendileri c;rktrlar- guzel ~eyler yapmr~lar. Bu makale divan ekolundn, kendi ~iirleri ic;in olu~turduklan kaidelerinin butOn

16 Abbas Mahmud Akkad, ed-divan fi'l-edebi ve'n-nakdi, c. II, s. 178.

F.O. ilahiyat Fakiiltesi Dergisi 22:1 (2017} 97

orneklerini kapsayamayacak kadar geni~ olmadJQI ic;in her bir ~airden bir ornekle yetinilecektir. Akkad'dan bir ornekY

~J)i l~lib 'J~ ~~j J~iJ, ~I_P~ ·~~ ~

J;..J~,~IS1~

Amr'a soyledim ki: Halid bana ihanet etti. Ve Amr da bana ihanet etti,

dolayJsJyla ne soyleye bilirim? Bunu Zeyd'e bildirdim, o, iki arkada~mdan daha fazla bir' ~ey yapmad1.

Beni bir ~a~kml1k kapsad1. ic;imde bir endi~e varken onlara bir s1r soyledim. Onu kimden munacat

ederim? Bu Slrrl soylemek bo~unadJr.

~Ophesiz ki bu beyitlerde yapmaCJk bir taVJr hakimdir. Laf1z ve cumle kurulu~una gelince, bu Zeyd bu da Amr tOrunden birbirinden kopuk cumlelerden olu~maktad1r. Yani cumle terkibleri birbirinden kopuk ve eski Arap ~iirinde

bilinmeyen bir ~eyin a<;1klanmasJ etrafmda donup dola~an fikirlerin kan~1mmdan

ba~ka bir ~ey degildir. Buna ilave olarak eski Arap ~iirinde bilinmeyen bir ~eyin a<;JklanmasJ fikri, gerc;ekten c;ok yaygm olarak kullamlan bir ~eydir. Fakat Akkad, ~iirdeki bu anlat1m tarzma yeni sanatsal bir ~ekil ile yakla~sa da yine guzel yapamam1~t1r. Cumle terkibindeki kelimeler kendi konumlanna uygun olmayan bir

~ekilde geldigi gibi ~ekilsel a<;~dan da saghkh bir gorunumleri yoktur. Ayn1 zamanda kafiye ve vezin birligi ve her beytin kendisinden sonraki beyit ile anlam bagJms1zhgma sahip olmas1 fikriuzerine konumlandmlm1~t1r. ButOn bu ozellikler divan ekolunun kar~1 oldugu ozelliklerdir. byleyse Akkad kar~1 oldugu bu ozelliklere gore nasll ~iir yazar? -i~te bu c;eli~ki divan ekoiU ele~tirmenlerinin yani ~airlerinin ba~kalan ic;in ~ar.t ko~tuklan bir husustur- Akkad'm kafiye ve vezin d1~1na <;~karak yazd1g1 ~iirler de bile her beytin kendisinden sonraki beyit ile anlam

bagJms1zhgma sahip olmas1 fikrini gozetmi~tir. Her ne kadar kafiye birliginden

kopmu~ olsa da onu yanm m~sra ~ekline koydu. Burada ne ~ekil ile ic;erik arasmda bir aynm yapllacak ne de ~iir sanatmda birinci m1sra ile ikinci m1sranm vezin ~artmdan bahsedilecektir. Akkad'm ~iirlerine baklldJgJ zaman Akkad'm bunun da d1~1na <;JktJQJnl gorulecektir. ~uphesiz ki Akkad, Halil'in vezinlerine kar~1 <;~kmad1gJ gibi onlardan da kac;mmad1. c;:onku yazd1g1 ~iirlerin c;ogunu bu vezinlere gore yazm1~t1r. Bu veznin dt~ma c;tkarak yazdtgt <;ok az beyte de musiki olgusu

17 Abbas Mahmud Akkad, Divan min devavln, Nahdatu M•sr Littibati ve'n-ne~ri ve't-tevzi', Kahire, 1996, s.11.

98 Ousama EKHTIAR- Eyiip SEVIN<;

degerlendirilmesiyle yakla~1lamaz. <;unku ~iirlerinin buyuk <;ogunlugunu

geleneksel vezinlerin metodu uzerine yazm•~t1r.18

Mazini'nin ~iirlerine gelince o da Akkad'm yazd1g1 metot uzere yazm1~, ~iirlerinde k~fiye ve beyt birligi kendi ni yogun bir ~ekilde gostermi~tir. Mazini'nin ~iirinden bir ornek: l9

Vefa kayboldu, herhangi bir veta hissetmiyorum. Korumay., zorlama ve

riyakarllk olarak goruyorum. Gunah benimdir, ~uphesiz guvendim ve muhakkak ki ben, sevgiyi tasfiye

ettim, a~mhga tabi 'olurum.

Ey yakm dostlanm! Yava~ olun, Muhakkak biliniz ki! Fitneciler, akrabalan birbirinden aymr.

~ayet herhangi bir ~efkat yoksa! Sevgimizi, musibete ugram1~ kimsenin teselli edilecegi gibi geri <;eviriniz.

~ayet herhangi bir ~efkat yoksa! istekli kimseleri ve s1kmtllan giderip teselli edecek nice sozler vardlr.

~ayet herhangi bir ~efkat yoksa! Kaburgalar arasmdaki· bag1rsaklcin pan;alayan sevgiyi kG<;Omseme!

Divan ~airlerinin yeni bir ~ey aray1~mda olduklan bir ger<;ektir. Fakat onlann yenilik adma kafiye birligini ortadan kald1rmakla birlikte kendilerinin kar~1 olduklan beyt ve dize birlikte)iginin d1~ma <;1kt1klan gorulmektedir. Bazen ~iirleri

eski ~airlerin yapt1§1 donemin ~ikayetleri <;er<;evesinde donup dola~an ~iirler

olmu~tur. Bununla da ilgili Abdurrahman ~ukri'nin ~iirinden bir ornek veriyor~z:20

-. - ·- ~~ -~ '1 z.;:s •-r. ~ ~~ ("•-; ~ .:d . f..S"'U' ?Y-~ I.$"" - ~!.) • : ~ ~ IT

• ~ ~ , C , !. J I '.

\;...QJI J ~ .llJ .:....:...0 '1 .;. -,.,,, ' •- .llJ .:_,1:11 lj . -- ? ~- y.~ ..

"~,, ~-~~ ~~~~ u~ ~1:6 ~ • ts- .!.1.:.:1~,;- .• .;Ji ').)' yo-- -- . - • Lr. of • • "!,

(,5~ .JA ~~ &? rl ~ ~u 1.4! .;Ji ~

. 18 Abdulhayy Deyyi!b, $ciiriyyetu'l-Akkcid fi mizcini'n-nakdi", Darui-Nahdati'I-Arabiyye, Kahire, trs., s.

201-202. 19 ibrahim Abdulkadir Mazini, Divan, Miiessesetu Hindavi, Kahire, 2013, s. 75. 20 Abdurrahman ~ukri, Divan, Matbaatu Medreseti Valideti Faysali'I-Ewel. Kahir~. 1909, s. 5.

F.O. ilahiyat FakOitesi Dergisi 22:1 (2017) 99

Biz vefat · eden kimsenin arkasmdan aglanz. Gec;mi~ bir gun· ic;in nasi!

uzi.ilmeyiz:

Ku~luk vaktinde senin ic;in istenilen bir genc;lik mi? Yoksa ak~amt terk edilen bir ihtiyarltk mt?

Sen bu iki durumunda parlak bir kadehsin. Etraftndakileri cezbeden gi.izel

yi.izli.isi.in. Sen getirdigin ~eye bir rahim misin? Yoksa bizim yantmtzdan gec;ip giden

ic;in bir mezar mtstn?

4. Divan Ekoli.inun Dagth~t

Divan ekoiGnun uc; arkada~t dostlukta ba~anstz oldular. Akkad, divan ekolunden aynldt. Mazini ile ~ukri arasmda edebi bir ihtilaf meydana geldi. Bu edebi anla~mazltkta aralannda hakemlik yapan Akkad'tn Mazini'nin taraftnt tutmast ~Gkri'de bir ktzgtnltga sebep oldu. Mazini, ikinci divantnt ne~rettikten sonra 1917 ytltnda yazmaktan vazgec;ti. ~Gkrl de yedinci divant "Sonbahar

c;ic;ekleri" (J-.?t Jl:>j~ ne~rettikten sonra yazmaktan vazgec;ti. Boylece Divan ekolunde Akkad tek ba~tna kalmt~ oldu. Fakat Akkad'tn nezdinde ~iir ikinci konumda gelir c;iinku o gerc;ekte bir sekreterdir. i~te bu yuzden divan ekolunu

ayakta tutamadt. Netice olarak divan ekoiU parc;alantp sona erdi. Burada ~a~tlacak durum ~udur ki daha once bahsedildigi gibi 1921 yrltnda "ed -divan fi'l-edebi ve'n­nakdi" adlt kitabtn birinci bastmt yaptldt. Divan ekolu arastnda c;tkan ihtilafrn sebebi ise yine bu kitabtn kendisidir. <;unkG Akkad ile Mazini'nin ihya ekolunu begenmez

ve ihya ekolunun edebiyattndan c;okc;a nefret ederdi. Ne zaman ki ~i.ikrT, eski edebiyata biraz yonelince Akkad iTe Mazini bazr makalelerde onun edebiyatrna hOcum etmeye ba~ladtlar. Gerc;ekten de ~GkrT, bazt ~iirlerini klasik laftzlan, kafiye ve vezin birlikteligini goz online alara.k yazmr~tt. i~te bu divan ekoli.inun kendi teorileri Ozerinde ihtilafa du~melerine sebep oldu.

Divan ekoiG, modern Arap ~iiri ic;in teori ilkeleri olu~turmalan, ozellikle ~iirde yenilige te~vik etmeleri, Arap kasidesinin yaptstnda her beytin kendisinden

sonraki beyit ile ic;inde anlam butunlugune sahip olmast fikrini, eskilerin metot ve yonteminden aynlmalan ac;tstndan takdir edilmektedir. Fakat kendi koyduklan teorileri yine kendileri taraftndan sahip c;tkmamalan ve pratik alanda hata yapmalanndan dolayt da ele~tirilmektedir. Hatta ~u da soylenebilir ki divan ekoiO, ~iirdeki teorileri ile pratik alandaki uygulant~t arastnda c;ok ciddi farklar

olu~mu~ur.

-:

100 Ousama EKHTIAR· Eyiip SEVIN9

Sonu~

Divan ekoli.i yani klasikc;iler, eski ~iir okumaya, onun parlak ve si.isli.i orneklerini kullanmaya yogunta~t1. Divan ekoli.i ise buti.in bunlardan aynlmaya, ~iirin modern asra ve onun gereklitikleri ile baglantth olmasma ozen gosterdi.

Divan ekoli.inun en bariz ozellikleri, ~iirin konulannda yenilige davet etmesi, ~iirin donuk taklitten uzak bir ~ekilde kendini ifade etmesi gerekliligi, ~iirin

modern Arap ~iiri yenilenmesinde eski Arap ~iirlerinden istifade etmenin yanmda Batt edebiyatmdan da istifade etmesi, duygusal ~iire onem vermesi, Arap kasidesinin ingiliz ~iirine benzer bir tarzda kendi ic;erisinde bir bi.iti.iniUge sahip

olmast gibi ozellikler on plana c;tkmaktadtr.

Kurulu~undan sonra yani ara~ttrmact ele~tirmenlerin bu ekoli.in ~iirindeki ozelliklerden dolayt Divan ekoli.i . is mini vermi~ler. Divan ekoli.i Arap ile ingiliz ki.ilti.irlerini bir araya getirmi~tir. Modern ~iire ve insan duygulannm egilimlerine

bi.iyuk bir onem atfetmi~lerdir. ingiliz ~iirindeki romantizm aktmtndan etkilendikleri ic;in ~iirlerinde hi.izi.in ve kotOmserlik ortaya c;tkmt~t:Jr. Modern asnn ~debiyat diline davet etmi~ler. Klasik ihya ekolunun kasidede her beytin kendisinden sonraki beyit ile anlam bagtmstzltgma sahip olmast frkrine kar~m divan ekoli.i her beytin kendisinden sonraki beyit ile anlam butunlugi.ine sahip olmast fikrini savunmu~tur. Bununla birlikte vezin ve kafiyeye onem verilmemesi ve ~iir vezinlerinde yenilik fikrini dile getirmi~ir.

Divan ekolunun teorileri kendi ic;inde bir sabitlik ifade etse de pratik hayatta bu sabitligi koruyamam1~t1r. Ele~tirel ac;tdan iki tane c;eli~ki gori.ilmektedir: Akkad ve Mazini'nin yazdtgt baz1 ~iirlerde daha once kendi koyduklan kurallann dt~tna c;tkmt~lar. i~te burada divan ekolunun Gzerine temellendirildigi teori ile

pratik arasmda bir c;eli~ki ortaya ~tkmaktadtr. ihya ekoiU ~airleri ele~tirilirken ilmi objektiftik prensibi goz oni.inde bulunduru lmamt~ttr. Aksine ki~isel onyargt ve

nefret i.izerine bir ele~tiri yaptlmt~ttr. · Divan ekoli.inun iyi ~iir metinleri olmakla birlikte kusurlu ~iir metinleri daha

· · fazla agtr basmaktadtr. Metinlerde boyle bir ~eyin ortaya c;tkma nedeni ise divan ekoiUnun ~iir ic;in koyduklan kurallara kendilerinin uymamastdtr. i~te burada divan

ekoiUni.in ele~tiri teorileri ile pratikleri arasmdaki c;e l i~ki ortaya c;tkmaktadtr.

Kaynak~a

~kkad, Abbas Mahmud, Divan min devavin, Nahdatu Mtsr Littibati ve'n-Ne~ri ve't-Tevzi',

Kahire, 1996.

Akkad Abbas Mahmud, MazinT, Abdulkadir, "ed-divan fi'l-edebi ve'n-nakdi'~ Daru·~-~·ab,

Kahire, 4. Bask1, 1997.

F.O. ilahiyat Fakiiltesi Dergisi 22:1 {2017) 101 '

___, ibrahim Abdulkadir, "divan", Muessesetu Hindavi, Kahire, 2013.

Barudi, Muhammed Sami, Divan, thk: Ali Carim, Muhammed ~efik MarOf, Daru'I-Avde,

Beyrut. 1998.

EbO Zikra, es-Seyyit Mursa, el-makal ve tatawurhu fi'l-muostra, Daru'I-Maarif, M1s1r, 1982.

Cafer, Suad, et-tecdidu fi'~-~i'ri ve'n-nakdi inde cemaoti'd-divan, Camiatu Aynu ~ems, MISir,

1973.

oeyyab, Abdulhayy. $6iriyyetu'l-Akk0d fi mizoni'n-nakdi, Darui-Nahdati'I-Arabiyye, Kahire,

trs.

Hafiz, ibrahim, Divan, duzenleyen ve ~erh eden, Ahmed Emin, ibrahim ibyari, Ahmed ez-

Zin, M1s1r, 1987.

Hatib, Muhammed Kamil, Nazariyyetu·~-~i'r, Man~Oratu vizareti's-Sekatiyye, Suriye, 1996.

Heykel, Ahmed Abdulmaksud, Tawuru'l-edebi'l-hadis fi Mtsr, Daru'I-Maarif, 6.Bask1, 1994.

Mazini, ibrahim AbdUikadir, e~-~i'ru goyetuhu ve vesoituhu, Daru'I-Fikr, BeyrOt. Birinci Bask1,

1915.

MendOr, Muhammed, e~-~i'ru'l-MLSriyyu ba'de sevkt Ma'hedu'Dirasati'I-'Aiiye, MISir, 1955.

Rafii, Mustafa Sad1k,Ale's-su{ud, Daru'I-UsOr, M1s1r, 1930.

~Okri, Abdurrahman, Divan, Matbaatu Medreseti Valideti Faysali'I-Ewel, Kahire, 1909.