กรณีศึกษาจังหวัดปทุมธานี rural-urban linkages...

69Rural-Urban Linkages Pertaining to Manufacturing in Bangkok Mega-Urban Region: A Case Study of Pathum Thani ProvincePeamsook Sanit

ความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองดานอตสาหกรรมในพนทขยายตวของมหานครกรงเทพ: กรณศกษาจงหวดปทมธาน

Rural-Urban Linkages Pertaining to Manufacturing in Bangkok Mega-Urban Region:A Case Study of Pathum Thani Province

เปยมสข สนทPeamsook Sanit

Journal of Architectural/Planning Research and Studies Volume 6. Issue 2. 2009Faculty of Architecture and Planning, Thammasat University70


ความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองดานอตสาหกรรมในพนทขยายตวของมหานครกรงเทพ: กรณศกษาจงหวดปทมธานRural-Urban Linkages Pertaining to Manufacturing in BangkokMega-Urban Region: A Case Study of Pathum Thani Province

เปยมสข สนทPeamsook Sanit

คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ 10500Faculty of Architecture, Chulalongkorn University, Bangkok 10500, Thailand, E-mail: [email protected]

บทคดยอ

บทความนศกษาลกษณะความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดจากกระบวนการผลตของหนวยผลตดานอตสาหกรรมขนาดเลกทอยในพนทชนบทของจงหวดปทมธาน ซงเปนสวนหนงของพนทขยายตวดานเหนอของมหานครกรงเทพ โดยเกยวของกบความเชอมโยงไปขางหนาและขางหลงของกจกรรมทางเศรษฐกจดานอตสาหกรรมผลการศกษาโดยใชแบบสอบถามสมภาษณผประกอบการในพนทศกษาพบวา หนวยผลตขนาดเลกในพนทชนบทของพนทขยายตวดานเหนอของมหานครกรงเทพมความเชอมโยงดานการผลตในรปของการเคลอนยายของคนและสนคากบเมองหลกคอกรงเทพมหานครมากทสด ในขณะเดยวกนไดมความเชอมโยงกบเมองในพนทศกษาเอง ไดแกเมองรงสต เมองปทมธาน และคลองหลวง ซงเปนเมองตามแนวแกนถนนพหลโยธน หรอพนทตามแนวขยายตวของมหานครกรงเทพทางดานเหนอไปจนถงบางสวนของจงหวดพระนครศรอยธยา นอกจากน พนทตามแนวการขยายตวของกรงเทพมหานครทางดานตะวนออกยงมความสำคญตอหนวยผลตในพนทศกษาเชนเดยวกน เรมตงแตพนทในจงหวดสมทรปราการ จงหวดชลบร ไปจนถงจงหวดระยอง จากผลการศกษาสามารถสรปไดวา หนวยผลตขนาดเลกในพนทชนบทของจงหวดปทมธานมความเชอมโยงกบเมองซงเปนทตงของผสงปจจยการผลตและลกคาทตงอยในพนทขยายตวทงดานเหนอและดานตะวนออกของมหานครกรงเทพ

ผลจากการศกษานำมาสขอเสนอแนะในการบรหารจดการพนทขยายตวของภาคมหานครใหสอดคลองตามสถานการณทเกดขนในปจจบน การพฒนาระบบโครงสรางพนฐานและการสงเสรมอตสาหกรรมทมความสำคญกบหนวยผลตในทองถน รวมไปถงการนำศกยภาพความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดขนจากการผลตดานอตสาหกรรมระหวางแกนทงสองนมาพจารณาเพอใชเปนแนวทางในการพฒนาภาคดงกลาวนอยางมประสทธภาพตอไป

Abstract

The objective of the research is to study the linkages between rural and urban areas effecting on theproduction of small-scale manufacturing in rural area of Pathum Thani as part of the Northern Extended BangkokMetropolitan Region. This study bases on the Forward and Backward Production Linkages concept. A surveyis conducted by using questionnaire methods to gather data from entrepreneurs in the study area. The result ofresearch finds that the rural small-scale manufacturing in the Northern Extended Bangkok Metropolitan Region


mostly relate to Bangkok, a major city, in terms of flow of people and goods. In addition, there are other linkagesbetween other cities located along the Phaholyothin Road, such as Rangsit, Muang Pathum Thani, and KhongLuang, extended to some parts of Phra Nakhon Sri Ayutthaya. Furthermore, the study finds that the EasternExtended Bangkok Metropolitan Region along Bangna-Trad Road, covering Samut Prakan, Chon Buri, andRayong provinces, is considerably significant to the rural small-scale manufacturing as well. As a result, it isconcluded that the rural small-scale manufacturing in the study area has a connection with suppliers andcustomers in urban area located directly in both the Northern Extended Bangkok Metropolitan Region and theEastern Extended Bangkok Metropolitan Region.

It is suggested that there should be strategic plans for the administrative management of the extendedmetropolitan regions based on current trends to control the infrastructure development and to promote theimportant local manufacturing. Also, the potential of rural-urban linkages pertaining to manufacturing in bothregions can be a guideline in order to efficiently develop a policy framework for the extended metropolitanregion in the future.

คำสำคญ (Keywords)

ความเชอมโยงระหวางชนบทและเมอง (Rural-Urban Linkages)ภาคมหานครทขยายตวออกไป (Extended Metropolitan Region)อตสาหกรรมชนบทขนาดเลก (Rural Small-scale Manufacturing)ความเชอมโยงไปขางหนาและขางหลง (Forward and Backward Linkages)


1. บทนำ

นบตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 5 เปนตนมา รฐมนโยบายกระจายกจกรรมทางเศรษฐกจในกรงเทพมหานครออกไปสชมชนหลกในเขตปรมณฑลทง 5 จงหวด และกระจายความเจรญออกสภมภาคอยางตอเน อง มาตรการสำคญไดแกการโยกยายและกระจายกจกรรมบางประเภทออกสภมภาค โดยเฉพาะกจการอตสาหกรรม การกำหนดเขตสงเสรมการลงทน รวมทงการพฒนาระบบคมนาคมขนสงทสามารถเชอมโยงระหวางกรงเทพมหานครและพนทรอบนอกไดอยางสะดวก สงผลอยางมากใหเกดการขยายตวของกรงเทพมหานครไปสพนทรอบปรมณฑลและพนทตอเนองมากยงขน จนกลายเปนภาคมหานครทมการเตบโตทางเศรษฐกจสงกวาภาคอน โดยเฉพาะการขยายตวตามแนวถนนสายหลกทงทศตะวนออกตามแนวถนนบางนา-ตราด และทศเหนอตามแนวทางหลวงแผนดนหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธน)

จากการศกษาของ McGee ในป ค.ศ. 1991(อางถงใน Bunchorntavakul, 2008) อธบายพนทหรอภาคใหมทมการขยายตวของกจกรรมเมองรอบ ๆ เมองสำคญทเปนศนยกลางของหลายประเทศในเอเชยโดยใชคำวา ภาคมหานครทขยายตวออกไป (extended metro-politan region หรอ mega-urban region) หรอใชคำวาkotadesasi อธบายพนทท มกจกรรมแบบเมองและ

ชนบทอยรวมกนในพนทเดยวกน จงหวดปทมธานซงตงอยทางเหนอของกรงเทพมหานครตามแนวทางหลวงแผนดนหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธน) เปนพนทสวนหนงของภาคมหานครทขยายตวตามแกนถนนสายหลกซงเรยกพนทบรเวณนวา desakota ลกษณะเดนทสำคญของพนทน คอ เปนพนททมการปฏสมพนธระหวางชนบทและเมองสงมากในรปแบบของการเคลอนไหวของคนและสนคา โดยสามารถเชอมโยงกนดวยเสนทางคมนาคมทมประสทธภาพ ดงในรปท 1 ทำใหเกดการใชทดนผสมผสานระหวางกจกรรมในภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร ซงกจกรรมนอกภาคเกษตร ไดแกพาณชยกรรม การขนสง และอตสาหกรรม เพมขนในพนททเคยทำการเกษตรมากอน โดยเฉพาะการเพมขนของโรงงานอตสาหกรรมอยางรวดเรวในจงหวดปทมธานจนทำใหภาคอตสาหกรรมเปนภาคเศรษฐกจสำคญททำรายไดจำนวนมากใหกบจงหวดปทมธานมาโดยตลอด ดงรปท 2 จากขอมลสำนกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แสดงใหเหนวามลคาการผลตดานอตสาหกรรมมการขยายตวเพมขนอยางตอเนอง ตงแตป พ.ศ. 2531 เปนตนมา เมอพจารณาผลตภณฑมวลรวมของจงหวด สาขาอตสาหกรรมเปนสาขาทมมลคาสงสดของจงหวดตงแตอดต มอตราการเตบโตเฉลยตอป 22.5% (Office of the NationalEconomic and Social Development Board [NESDB],2005)

รปท 1 แนวคดการปฏสมพนธระหวางชนบทและเมองสงมากในรปของการเคล อนไหวของคนและสนคาบรเวณdesakota zone ในพนท mega-urban region

รปท 2 การเตบโตของผลตภณฑมวลรวมของจงหวด สาขาอตสาหกรรม ป พ.ศ. 2530-2550

desa

kota

zon

e

rural area

ถนนแกนหลกการเคลอนไหวของคน

การเคลอนไหวของสนคา

พนทชานเมอง

เมองหลก

อยธยา

ปทมธาน

มหานครกรงเทพ

ถนนพ

หลโยธน


2. ทมาของปญหา

จากการขยายตวของพนทภาคมหานครทมกรงเทพมหานครเปนศนยกลาง ทำใหพนทดงกลาวกลายเปนมหานครขนาดใหญ (mega city) ดงเชนปรากฏการณทเกดขนกบเมองใหญหลายเมองในโลกซงพนทดงกลาวมความซบซอนทางดานมตกายภาพเศรษฐกจ และสงคม จากการศกษาของ McGee (อางถงใน Bunchorntavakul, 2008) ทบงชวาพนทขยายตวดานเหนอของกรงเทพมหานครเปนหนงใน desakotazone ใน mega-urban region ซงมกรงเทพมหานครเปนเมองหลก มการขยายตวของพนทไปตามแนวถนนพหลโยธนตอเนองไปจนถงจงหวดพระนครศรอยธยาทำใหการวางแผนพฒนาพนทตามเขตการปกครองทมอยไมสามารถทำไดอยางมประสทธภาพ เนองจากปรากฏการณทเกดขนในพนทดงกลาวเปนเรองใหมซงมลกษณะเฉพาะไมเหมอนกบทเคยเกดในประเทศท พฒนาแลวประกอบกบความสมพนธท ซ บซอนระหวางกจกรรมทหลากหลายในพนท จงจำเปนตองมการศกษาลกษณะของปรากฏการณดงกลาวในแงมมตาง ๆ เพอเขาใจคณลกษณะของพนทอยางชดเจน เพอใหเปนประโยชนตอการกำหนดนโยบายพฒนาพนทของหนวยงานทเกยวของอยางเหมาะสมตอไปในอนาคต

3. วตถประสงคของการศกษา

ศกษาความเชอมโยงระหวางชนบทกบเมองทเกดจากการผลตของหนวยผลตทางดานอตสาหกรรมขนาดเลกในพนทชนบทของจงหวดปทมธาน ซงเกยวของกบความเชอมโยงไปขางหนาและขางหลง (forwardand backward linkages) ของกจกรรมทางเศรษฐกจดานอตสาหกรรม

4. ขอบเขตของการศกษา

การศกษาครงนสนใจศกษาบทบาทของครวเรอนในชนบทในฐานะเปนหนวยผลตทางดานอตสาห-กรรม กระบวนการผลตของสถานประกอบการเหลานทำใหเกดการไหลเวยนของปจจยเขาและปจจยออกอนเกดจากความเช อมโยงไปขางหนาและขางหลง

ระหวางพนทชนบทกบพนทเมอง ซงเปนทตงของผสงปจจยการผลตและลกคา

ความนาสนใจของการศกษาครงน คอ การพจารณาโรงงานอตสาหกรรมในชนบทในพนทศกษามปฏสมพนธกบพนทเมองโดยรอบอยางไร ดงน

1. พจารณาความเช อมโยงท เก ดจากผ ประกอบการอตสาหกรรมมการซอปจจยการผลตและขายสนคาหรอการบรการโดยตรงกบพนทเมอง หรอพนทอ น ๆ โดยรอบในจงหวดปทมธานและเมองในพนทอน ๆ รวมทงกรงเทพมหานคร

2. ความเชอมโยงมโรงงานอตสาหกรรมขนาดเลกในชนบทเปนตนทาง และพนทเมองเปนปลายทาง

3. อตสาหกรรมขนาดเลก หมายถง อตสาห-กรรมการผลตทมเงนลงทนนอยกวา 10 ลานบาท และมการจางงานนอยกวา 50 คน

4. ความเชอมโยงพจารณาไดจาก 2 ลกษณะคอ ความเชอมโยงไปยงแหลงวตถดบหรอผสงปจจยการผลต และความเชอมโยงไปยงแหลงตลาดหรอลกคา

5. ตวชวดความเชอมโยงสามารถวเคราะหผานทมาของวตถดบและลกคา ไดแก ทตงของแหลงวตถดบ จำนวนรายของลกคา ความถในการขนสง และระยะเวลาในการเดนทางระหวางหนวยผลตกบพนททเชอมโยงกน

6. พจารณาปรมาณความเชอมโยงทเกดขนจากมลคาการซอขายวตถดบและสนคา ตวชวดปรมาณความเชอมโยง คอ จำนวนเงนในการซอขายกบผสงปจจยการผลตและลกคาในแตละพนท

การพจารณาการเคลอนไหวของวตถดบและสนคาทกลาวมาทงหมดน สามารถวเคราะหความเชอม-โยงกนระหวางชนบทกบเมองทเกดจากการผลตของโรงงานอตสาหกรรม ดงแสดงในรปท 3

5. แนวคดและทฤษฎทเกยวของ

5.1 แนวคดภาคมหานครทขยายตวออกไปแนวคดภาคมหานครท ขยายออกไปเปน

กระบวนการเปล ยนแปลงท เกดข นในพ นท ชนบทรอบเมองใหญในประเทศกำลงพฒนาโดยเฉพาะภมภาคเอเชย สวนใหญเมองใหญดงกลาวจะเปนเมองอภมหานครทมความเจรญเตบโตแลวขยายกจกรรมตาง ๆ ไปยงพนทโดยรอบโดยอาศยเสนทางคมนาคม


รปท 3 กรอบแนวคดในการวจย

เปนแกนนำในการขยายตว ภมภาคเหลานตองมระบบคมนาคมเชอมตอกนระหวางเมองหลก ทำใหเกดพนททมการปฏสมพนธระหวางเมองใหญกบชนบทโดยรอบในลกษณะทมกจกรรมภาคการเกษตรและนอกภาคการเกษตรอยรวมกน (Bunchorntavakul, 2008)

ทงน สาเหตทสำคญคอกระบวนการเปนเมองอยางรวดเรว ในชวงหลายสบปทผานมามการขยายตวเพมขนของประชากรอยางรวดเรว ทำใหเมองใหญขยายตวออกไปยงพนทใกลเคยง โดยเฉพาะในบรเวณรอบ ๆเมองหลกของประเทศ การขยายตวของตลาดในเมองหลกทำใหเกดการพฒนาอตสาหกรรม พรอมทงเกดการจางงานนอกภาคเกษตรเพมขน ดงรายละเอยดในรปท 4 ซงแสดงใหเหนวาการพฒนาเมองมผลใหเกดการเปลยนแปลงในชนบทเนองจากการมปฏสมพนธระหวางสองพนท

รปท 5 แสดงแบบจำลองเชงพนทเพออธบายลกษณะของภาคมหานครทขยายตวออกไป โดยสมมตแทนประเทศในภมภาคเอเชย อาศยการใชประโยชนทดนกจกรรมทางเศรษฐกจ และความหนาแนนประชากร

เปนปจจยหลกในการพจารณา แบงภมภาคออกเปนพนทเชงเศรษฐกจ 5 พนท ไดแก

1. Major Cities เมองหลก ๆ ในระบบเมองของภมภาค โดยมกเปนเมองทมขนาดใหญมาก และมบทบาทนำในภมภาคเอเชย

2. Peri-urban พนทชานเมอง คอ พนททอยรอบ ๆ เมอง ซงมการเดนทางไปมาหาสพนทใจกลางเมอง ในบางพนทของเอเชยพนทเหลานอาจยดออกไปถง 30 กโลเมตรจากใจกลางเมอง

3. Desakota เปนพนททมการผสมกนอยางเขมขนของกจกรรมทงในและนอกภาคเกษตร โดยสวนใหญจะเกาะตวไปตามแนวแกนถนนสายหลกระหวางใจกลางเมองสองเมอง ซงกอนหนานมประชากรภาคเกษตรคอนขางหนาแนน

4. Densely Populated Rural พนทชนบททมประชากรหนาแนน

5. Sparsely Populated Rural พนท ท มประชากรเบาบาง ทำใหเออตอการกวานซอทดนและการพฒนาการเกษตรทหลากหลาย

ผสงปจจยการผลตในพนทเมอง

โรงงานอตสาหกรรมขนาดเลกในชนบท

ลกคาในพนทเมอง

ลกษณะความเชอมโยงทางการผลตไปขางหลง

(backward production linkages)

ความเชอมโยงระหวางชนบทและเมอง

(rural-urban linkages)

ลกษณะความเชอมโยงทางการผลตไปขางหนา

(forward production linkages)

ปลายทาง (destination) ตนทาง (origin) ปลายทาง (destination)

1. ทตง2. จำนวนราย3. ความถในการขนสง4. ระยะเวลาในการ

เดนทาง

การเคลอนยายของ1. คน2. วตถดบ3. สนคา4. เงนทน5. เทคโนโลย

1. ทตง2. จำนวนราย3. ความถในการขนสง4. ระยะเวลาในการ

เดนทาง

มลคาในการซอ มลคาในการขาย

ปรมาณความเชอมโยง ปรมาณความเชอมโยง

ความเชอมโยงกบแหลงวตถดบความเชอมโยงกบลกคาความเชอมโยงระหวงชนบทและเมอง


รปท 4 ปฏสมพนธระหวางพนทชนบทและเมองในภาคมหานครทขยายตวออกไป

รปท 5 แบบจำลองเชงพนทเพออธบายลกษณะของภาคมหานครทขยายตวออกไป

การผลตการเชอมโยงการผลตไปขางหนาการเชอมโยงการผลตไปขางหลง

คนแรงงานไป-กลบททำงาน/ยายทอยการยายทอยดวยเหตผลอน ๆ เชนไปเรยนหนงสอ การเดนทางเพอซอสนคา/เยยมเยยน

สนคาปจจยนำเขาการผลตการบรโภคสนคาแบบยงยน/ชวคราวผลตภณฑชนบท

เงนทน/รายไดมลคาเพมเงนออม/ความนาเชอถอการสงเงนกลบภมลำเนา

ขอมลขาวสารการผลต/การขาย/ราคาสวสดการ/สงคม/การเมองการจางงาน

1

2

3

4

5

โครงสรางชนบท/การเปลยนแปลงโครงสราง

โครงสราง/ความสมพนธทางเศรษฐกจและสงคม

เศรษฐกจชนบท(สาขาการผลต)

ระบบการผลตในชนบท

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ระบบสาธารณปโภคสาธารณปการ

บทบาทเมอง

การจางงานนอกภาคเกษตร

บรการจากเมอง

ความตองการขายในการผลต

สนคาคงทน/ไมคงทน

ตลาดสำหรบขายผลผลตจากชนบท

กระบวนการดานอตสาหกรรม

ขอมลขาวสารเกยวกบการจางงาน/การผลต/ราคา/บรการตางๆ


5.2 แนวคดเกยวกบความเชอมโยงระหวางชนบทและเมอง

แนวคดในเรองความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองเปนกระแสความคดในการพฒนาแบบใหมซงพจารณาระบบโครงขายและการเคลอนยายระหวางพนทชนบทและเมองเพอเปนแนวทางทำใหเกดการพฒนาภมภาคตอไป ทงน การศกษาเรมแรกทสำคญเรองความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองนน เปนการศกษาของ McGee (อางถงใน Bunchorntavakul, 2008)ซงอธบายการผสมผสานอยางซบซอนระหวางเมองและพนทโดยรอบทเรยกวา desakota ซงกระบวนการเกดและการพฒนาไดอธบายมาแลวขางตน พนท ชนบทโดยรอบของเมองแสดงออกถงปฏสมพนธอยางใกลชดกบเมองในรปของการเคลอนยายตาง ๆ ระหวางสองพนท (Lynch, 2005)

ความหมายของความเชอมโยงระหวางชนบทกบเมอง เปนการไหลเวยนและความเกอกลกนระหวางคน เงนทน สนคา การจางงาน ขอมลขาวสารและเทคโน-โลยระหวางพนทชนบทและเมอง (“…complementaryfunctions and flows of people, capital, goods,employment, information and technology betweenrural and urban areas”) (Douglass, 1996)

ความเช อมโยงระหวางชนบทและเมองในบทความน หมายถง ปฏสมพนธระหวางสองพนทคอพนทชนบทและพนทเมอง ซงเกดจากกระบวนการผลตของหนวยผลตทางดานอตสาหกรรมทอยในพนทชนบท โดยพจารณาจากการเคลอนไหวของปจจยเขา(input) และปจจยออก (output) ไดแก ผประกอบการแรงงาน วตถดบ สนคา เงนทน ขอมลขาวสารและเทคโนโลยระหวางพนทชนบทและพนทเมอง

6. วธการดำเนนการวจย

การวจยครงนอาศยเทคนคการออกภาคสนามซงหนวยการวเคราะหคอโรงงานอตสาหกรรม ใชแบบสอบถามในการเกบขอมลปฐมภม โดยมกระบวนการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมล ดงน

1. คดเลอกตวอยางโรงงานขนาดเลกทอยในชนบท จำนวน 39 ตำบล ใน 6 อำเภอ ซงมโรงงานขนาดเลกในพนททงสน 576 โรงงาน

2. การคดเลอกประเภทอตสาหกรรม โดยคดเลอกโรงงานทมความสำคญภายในพนทศกษา นนคอเปนอตสาหกรรมท มมลคาผลตภณฑจงหวดสาขาอตสาหกรรมสง และมจำนวนมากในพนทชนบท ประกอบดวยอตสาหกรรม 4 ประเภท

3. ใชคำนยามอตสาหกรรมแตละประเภทของคณะกรรมการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต ซงไดจดทำรายงานประกอบแผนปรบโครงสรางอตสาหกรรม(พ.ศ. 2541-2545) รวมกบคำนยามขององคการสห-ประชาชาต สามารถสรปลกษณะของอตสาหกรรมทง 4ประเภท เพอคดเลอกกรณศกษาไดดงน

อตสาหกรรมอาหารและอาหารสตว อตสาห-กรรมทนำผลผลตจากภาคการเกษตร ซงไดแก ผลผลตจากพช ปศสตว และประมง มาใชเปนวตถดบหลกในการผลต โดยอาศยเทคโนโลยตาง ๆ ในกระบวนการผลตเพอใหไดผลตภณฑทสะดวกตอการบรโภค หรอการนำไปใชในขนตอไป และเปนการยดอายการเกบรกษาผลผลตจากพชหรอปศสตว

อตสาหกรรมผลตภณฑไมและเครองเรอนเชน การผลตไมแปรรป การไสไม เซาะรองไม ผลตภณฑไมประเภทวงกบประต-หนาตาง การผลตกรอบรป กรอบกระจก การผลตเครองเรอน การกลงและการแกะสลกตาง ๆ การผลตภาชนะบรรจ การผลตไมแผนเรยบ เชนparticle board และ MDF board ตลอดจนการผลตไมอดไมวเนยร การถนอมเนอไม และการเผาถานจากไมเปนตน

อตสาหกรรมพลาสตกและผลตภณฑพลาสตกเปนอตสาหกรมตอเน องจากอตสาหกรรมปโตรเคมหรอเมดพลาสตก โพลเมอร เรซน มหลายประเภท ไดแก บรรจภณฑ เครองใชในบาน ของเลนเครองกฬา วสดกอสราง ชนสวนเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส ชนสวนยานยนต เสนใยสงเคราะห ชนสวนรองเทา และอน ๆ

อตสาหกรรมโลหะขนพนฐานและผลตภณฑจากโลหะ เปนอตสาหกรมสนบสนนอตสาหกรรมอนๆเชน ผลตภาชนะบรรจ ตดพบโลหะ ผลตซอมเครองจกรกสกรรม ทำชนสวนสำหรบเรอ เปนตน

โดยมโรงงานขนาดเลกในพนทชนบททง 4ประเภทจำนวนทงสน 270 โรงงาน

4. จดสงแบบสอบถามทางไปรษณยเพอทำความเขาใจกบผประกอบการและนดเวลาในการขอเขาสมภาษณ จำนวน 270 ฉบบ ซงภายหลงจากนนจงเปน


การโทรศพทเพอนดหมายขอสมภาษณ และเนองจากขอมลจากสำนกงานอตสาหกรรมจงหวดปทมธานอาจมขอผดพลาด เชน โรงงานหลายแหลงมการเปลยนแปลงทอย หรอปดกจการลง ดงนน นอกจากการขอนดเขาสมภาษณแลว ตองออกภาคสนามเพอเกบขอมลโดยการสมภาษณโรงงานทมไดอยในขอมลจากสำนกงานอตสาหกรรมจงหวดปทมธาน ซงถอเปนการสมตวอยางแบบบงเอญ (accidental sampling)

5. จากการออกภาคสนามเกบขอมล มจำนวนตวอยางทงหมด 86 โรงงาน จากประชากรทงหมด 270โรงงาน ดงตารางท 1

6. การวเคราะหขอมลทไดจากการเกบขอมลปฐมภมโดยการสมภาษณผประกอบการและแรงงานโดยใชโปรแกรมสำเรจรป 2 โปรแกรม ไดแก 1) Spread-sheet 2) SPSS เพอใชในการคำนวณความสมพนธทางตวแปร และวเคราะหขอมลเชงพนททใชจากการสำรวจปฐมภมรวมกบฐานขอมลอตสาหกรรมในระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) ดงรปท 6

7. ขนตอนการคำนวนหาเงนทเชอมโยงกนจากแบบฟอรมการขอขอมลเงนทเชอมโยงกนม 2 สวนคอ 1) จำนวนเงนซอวตถดบจากผสงปจจยการผลต และ2) จำนวนเงนทไดจากการขายสนคาใหแกลกคา โดยระบผสงปจจยการผลตและลกคารายสำคญทสด นนคอมมลคาในการซอขายสงทสด 3 อนดบแรก ซงในแตละอนดบคดเปนสดสวนกเปอรเซนตของรายจายและรายไดทงหมด เพอนำมาคำนวณเปนมลคาความเชอมโยงกบโรงงานทเชอมโยงกนทงความเชอมโยงไปขางหนาและขางหลง ดงน

ตารางท 1 จำนวนตวอยางและประชากรของอตสาหกรรมทง4 ประเภท

รปท 6 เครองมอในการวเคราะหขอมลและการแสดงผลการวเคราะห

ประเภทอตสาหกรรม

โลหะไมพลาสตกอาหารรวม

จำนวนตวอยาง

3128151286

ประชากร

110784339

270

สดสวน (%)

28.1835.9034.8830.7731.85

2. โปรแกรม Spreadsheetในการคำนวณทางตวเลข

3. โปรแกรม SPSS ในการคำนวณความสมพนธทางตวแปร

1. ระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS)

1. แผนทแสดงทตงเมองซงเปนแหลงทตงผสงปจจยการผลตและลกคา

2. ตารางไขว (cross tab)แสดงจำนวนรอยละและคาเฉลยของตวแปรตาง ๆจำแนกตามพนททมความเชอมโยงโดยแบงพนทเปน กรงเทพมหานครและปรมณฑลภายในจงหวดปทมธานในภาคกลางนอกภาคกลางตางประเทศ

2. จำนวนราย3. ระยะเวลาในการเดนทาง4. ความถในการเดนทาง

1. ทตง

ขอมล เครองมอในการวเคราะห การแสดงผลการวเคราะห


ปรมาณความเชอมโยงไปขางหลง = % ในการซอจากผสงปจจยการผลตรายสำคญ x ตนทนทงหมดในการซอในปทผานมา

ปรมาณความเชอมโยงไปขางหนา = % ในการขายใหลกคารายสำคญ x รายไดทงหมดจากการขายในปทผานมา

8. นำผลจากการสมภาษณผประกอบการมาวเคราะหความเชอมโยงโดยพจารณาใน 2 ประเดนหลกคอ 1) ตำแหนงทตงของผสงปจจยการผลตและลกคา2) ปรมาณความเชอมโยง ไดแก จำนวนรายและมลคาในการซอขาย ดงรปท 7 ผลจากการวเคราะหความเชอมโยงทางการผลตสามารถแสดงความเช อมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดจากหนวยผลตขนาดเลกในชนบทของพนทขยายตวดานเหนอของอภมหานครกรงเทพ

7. พนทศกษา

ภาคมหานครทขยายตวตามท McGee ศกษาไวมกรงเทพมหานครเปนเมองหลกของภมภาคและเปนศนยกลางความเจรญของประเทศในทก ๆ ดาน ทำใหเมองขยายตวอยางรวดเรว ในชวง พ.ศ. 2517-2527 พนททมการเตบโตมากทสด ไดแก พนททอยระหวางรศม 11-20 กโลเมตรจากใจกลางกรงเทพมหานคร ตอมาในชวงพ.ศ. 2527-2531 การเตบโตสงสดมาอยในรศม 21-30กโลเมตรจากใจกลางกรงเทพมหานคร และตงแตป พ.ศ.2533 เปนตนมา การเตบโตสงสดอยในรศม 31-40กโลเมตรจากใจกลางกรงเทพมหานคร การพฒนาดานคมนาคมขนสงเชอมระหวางภมภาคเปนปจจยสำคญทำใหเกดการขยายตวของเมองตามแนวแกนเขามาใน

รปท 7 วธการวเคราะหความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดจากหนวยผลตขนาดเลกในชนบทของพนทขยายตวดานเหนอของอภมหานครกรงเทพ

การเชอมกบแหลงวตถดบ(backward production linkage)

การเชอมกบแหลงตลาด/ลกคา(forward production linkage)

1. ทตงผสงปจจยการผลต

2. จำนวนราย

3. มลคาในการซอ

1. ทตงลกคา

2. จำนวนราย

3. มลคาในการขาย

นอย

มาก

นอย

มาก

นอย

มาก

นอย

มากระยอง

ชลบร

จนทบร

ฉะเชงเทรา

สระแกว

ปราจนบรนครนายก

สระบรอางทอง

สพรรณบร

ความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองการเคลอนไหวของปจจยเขา (input) และปจจยออก (output)

เมอง ชนบท เมอง


รปท 8 การขยายตวทางดานเหนอของอภมหานครกรงเทพ

รปท 9 การเปลยนแปลงการใชประโยชนทดน ป พ.ศ. 2530 และ พ.ศ. 2545

พนทชานเมองทเปนพนทเกษตร (Apichitsopa, 2004)ดงแสดงการขยายตวของพนทเมองเขาสพนทดงกลาวในรปท 8

การศกษานไดพจารณาเลอกจงหวดปทมธานเปนกรณศกษา เนองจากเปนพนทขยายตวของกรง-เทพมหานครทางดานแกนเหนอ พนทดงกลาวจงมการเปลยนแปลงอยางมากจากอดต ซงเปนพนทเกษตรทสำคญ มาเปนพนททมความสำคญในดานอน ๆ โดยเฉพาะภาคการผลตดานอตสาหกรรมอนเปนผลจากการเตบโตอยางรวดเรวของกรงเทพมหานคร

ในชวงเวลาป พ.ศ. 2532-2550 พนทศกษามการเปลยนแปลงของจำนวนโรงงานเพมขนจากป พ.ศ.2532 จากจำนวนโรงงาน 706 โรงงาน เพมขนในทกปจนถงจำนวน 2,558 ในป พ.ศ. 2550 เฉลยรอยละ 15.02ตอป ทำใหเกดการลดลงของพ นท เกษตรและการเพมข นของการใชประโยชนท ดนเพอกจกรรมดานอตสาหกรรม โดยมการเพมขนเฉลยปละ 1.96% ดงในรปท 9

ความนาสนใจของพนทน คอ มหนวยผลตขนาดเลกจำนวนมากทกระจายในชนบทของพนทน และโรงงานเหลานมปฏสมพนธกบพนทเมองโดยรอบอยางไร

คำอธบายสญลกษณ

พนทเมอง

พนทอตสาหกรรม

ถนน

เขตจงหวดเสนทางรถไฟ

ทมา GIS DATA จาก ESRI


เกษตรกรรมพานชยกรรมทอยอาศยสถานท ราชการอตสาหกรรมแหลงนำพนทโลงถนนเสนทางรถไฟ

การใชประโยชนทดน พ.ศ. 2530

การใชประโยชนทดน พ.ศ. 2545

ทมา: สำนกโยธาธการและผงเมองจงหวดปทมธาน


8. ผลการศกษา

สถานการณทางการผลตของโรงงานขนาดเลกในแตละประเภททำใหเกดความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองขนจากกระบวนการผลต โดยสถานประกอบการเหลานพงพาเมองในดานปจจยการผลตและเปนแหลงตลาดของสนคาทผลตได โดยสอดคลองกบกรอบแนวคดในการศกษาเรองความเชอมโยงระหวางชนบทและเมอง ดงน

8.1 กระบวนการผลตดานอตสาหกรรมทำใหเกดการปฏสมพนธกนระหวางชนบทและเมอง

จากการสมภาษณผประกอบการภายในพนทศกษา พบวา ในกระบวนการผลตมการพงพาเมองในดานตาง ๆ ดงน

1. เงนทน มการกยมจากธนาคารในเมองทอยใกลโรงงานทำใหเกดการเคลอนยายของเงนทนระหวางพนทชนบทและพนทเมองโดยรอบ

2. แรงงาน พบวา แรงงานในกระบวนการผลตสวนใหญเปนแรงงานจากภาคอน ๆ ทอพยพเขามาหางานทำและพกอาศยในกรงเทพมหานคร โดยมรถรบสงเชา-เยน อยางไรกด การเคลอนยายของแรงงานระหวางพนทชนบทกบพนทเมองทเกดจากกระบวนการผลตของโรงงานอตสาหกรรมในชนบทมเพยงเลกนอย แตในทางกลบกน กลบพบวาแรงงานภายในพนทศกษาเคลอนยายไปทำงานในเมองเปนสวนใหญทำใหรายไดหลกของครอบครวเปล ยนแปลงไปส รายไดจากกจกรรมนอกภาคเกษตร แรงงานในกระบวนการผลตสวนหน งเปนแรงงานในทองถ นท มความคลองตวสงในการเดนทาง เนองจากมระบบขนสงทมประสทธภาพ เชน รถโดยสารทขนสงระหวางเมองหรอรถรบจางสองแถวภายในหมบาน

3. เทคโนโลยการผลต ผประกอบการสวนใหญพ งพาเมองสำคญอยางกรงเทพมหานครในแงทมาของเครองจกร ทงทสงนำเขาจากตางประเทศและสงผลตจากบรษทผลตเครองจกร ซงโรงงานจำนวนไมนอยทส งทำเครองจกรจากโรงงานในเมองสำคญภายในพนทศกษาอยางเชน รงสต คลองหลวง และเมองปทมธาน

4. วตถดบ วตถดบหลกสำคญในกระบวนการผลตของทง 4 อตสาหกรรมนน ผประกอบการซอวตถดบเหลานจากผสงปจจยการผลต คอ โรงงาน

อตสาหกรรมทตงอยในพนทเมองมากกวาโรงงานในพนทชนบท โดยเฉพาะการซอจากตวแทนจำหนายซงสวนใหญตงอยในกรงเทพมหานคร

5. ตลาดจำหนายสนคา สนคาทผลตในชนบทภายในพนทศกษานนสวนใหญถกสงไปยงลกคา คอโรงงานอตสาหกรรมเพอผลต หรอสงไปยงตลาดเพอจำหนาย โดยบรรดาลกคาทงหมดนอยในเมองมากกวาจำหนายใหแกครวเรอนในชนบท

8.2 โรงงานอตสาหกรรมขนาดเลกในพนทชนบทของพ นท ขยายตวดานเหนอของมหานครกรงเทพมความเชอมโยงดานการผลตกบเมองหลกคอกรงเทพมหานครมากทสด

ลกษณะความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดขน เปนการปฏสมพนธอยางสงในรปแบบของการเคลอนยายของวตถดบและสนคาระหวางพนทชนบทในพนทศกษากบเมองใหญในภาคมหานครอยางกรงเทพมหานครเปนหลก โดยพบวา ปรมาณความเชอมโยงในทกอตสาหกรรมทงในแงของจำนวนรายและปรมาณเงนมความเชอมโยงเปนอยางสงกบกรงเทพมหานครเนองจากความเปนศนยกลางความเจรญในทก ๆ ดานพนทดงกลาวจงดงดดใหพนทโดยรอบอยภายใตอทธพลในรปท 10 แสดงผลการวเคราะหเปนสดสวนจำนวนราย

รปท 10 สดสวนความเชอมโยงกบพนทตาง ๆ

ความเชอมโยงกบแหลงตลาด/ลกคา

จำนวนลกคา จำนวนเงนในการขาย

ตางประเทศ4.8%

นอกภาคกลาง13.1%

ในภาคกลาง4.1%

ภายในพนทศกษา35.9%

กรงเทพฯและปรมณฑล

42.1%






45.6%

ความเชอมโยงกบแหลงวตถดบ

จำนวนผสงปจจยการผลต จำนวนเงนในการซอ






58.9%






43.6%


และจำนวนเงนทมการซอขายระหวางโรงงานอตสาห-กรรมในพ นท ศกษากบแหลงวตถดบและลกคาในพนทเมองตางๆ

ทงน ความเชอมโยงทเกดขนกบเมองหลกอยางกรงเทพมหานคร มลกษณะการไหลของเงนเทานนนนคอ มการเคลอนยายเฉพาะเงนระหวางพนทศกษากบกรงเทพมหานคร แตไมมการไหลของวตถดบหรอสนคาระหวางสองพนท หมายความวา ผประกอบการไมไดซอขายกบผผลตโดยตรง แตการไหลของวตถดบและสนคามาจากแหลงผลตทสำคญของแตละอตสาห-กรรม โดยมบรษททำหนาทเปนนายหนารบคำสงซอขายใหแกผ ประกอบการอ น ๆ ในการศกษาคร งน กำหนดขอบเขตการศกษาคอการซอขายโดยตรง ผลการวเคราะห พบวา เปนการซอขายผานนายหนากวารอยละ 80 นนคอทกอตสาหกรรมกรณศกษามความเกยวของกบบรษทเหลานทกประเภท ซงสวนใหญตงอยในกรงเทพมหานครแทบทงสน ทำใหการไหลของเงน การไหลของวตถดบและสนคาไมใชทศทางเดยวกน

ในขณะทสนคาทผลตจากทง 4 อตสาหกรรมมการขายใหบรษทนายหนาและขายใหแกโรงงานอตสาหกรรมโดยตรงในกรงเทพมหานครดวยเชนกนทงน สนคาทผลตจะปอนเขาสกรงเทพมหานครซงเปนแหลงตลาดศนยรวมสนคา ผานตวแทนจำหนายบรษทขายหรอบรษทกระจายสนคาทอยในกรงเทพ-มหานคร กอนทจะกระจายไปตามภมภาคตาง ๆ ในการศกษาครงนจงอนมานวาความเชอมโยงทางการผลตทเกดจากกระบวนการผลตของหนวยผลตขนาดเลกท อย ในชนบทของพ นท ขยายตวของอภมหานครกรงเทพ มปรมาณความเชอมโยงในแงมลคาการซอขายกบกรงเทพมหานครมากทสด

8.3 ความเช อมโยงอตสาหกรรมทเกดข นเปนความเชอมโยงตามแนวแกนเหนอและแกนตะวนออกของภาคมหานคร

นอกจากกรงเทพมหานครแลว พนทตามแนวการขยายตวของกรงเทพมหานครทางดานตะวนออกมความสำคญตอหนวยผลตในพนทศกษาเชนเดยวกนเรมตงแตพนทในจงหวดสมทรปราการ จงหวดชลบรและจงหวดระยอง โดยเมองทสำคญ คอ จงหวดสมทร-ปราการ พระประแดง สำโรงเหนอ เมองใหมบางพลไปจนถงทาเรอแหลมฉบงและมาบตาพด พนทเหลาน

ไดรบการสงเสรมจากภาครฐใหเปนพนทรองรบการขยายตวของกรงเทพมหานคร โดยเนนการกระจายอตสาหกรรมออกไปยงพนทแนวชายฝงภาคตะวนออกของประเทศ ทำใหพนทดงกลาวเปนศนยกลางดานอตสาหกรรมของประเทศ ดงนนในทกอตสาหกรรมจงมผสงปจจยการผลตรายสำคญหรอลกคารายสำคญกระจายอยในพนทดงกลาว

ในขณะเดยวกน ผลการศกษายงพบอกวา ผสงปจจยการผลตหรอลกคาจำนวนมากกวารอยละ 70กระจายอยในเมองในพนทศกษาเอง ไดแก เมองรงสตเมองปทมธาน และคลองหลวง ซงเปนเมองในแกนถนนพหลโยธน หรอพนทตามแนวขยายตวของมหานครกรงเทพทางดานเหนอไปจนถงบางสวนของจงหวดพระนครศรอยธยา ตลอดจนจงหวดสระบร ซงตามแผนยทธศาสตรสวนหนงระบใหจงหวดสระบร และภาคกลางตอนบนเปนศนยกลางอตสาหกรรมแหงใหม ตามแผนพฒนาภาคกลางตอนบนเพอรองรบความเจรญทขยายตวมาจากกรงเทพมหานครและปรมณฑลเชนเดยวกน

จงเปนทนาสงเกตวา ความเชอมโยงทเกดจากหนวยผลตขนาดเลกในพนทชนบทของปทมธาน ซงเปนสวนหนงของภาคมหานครทขยายตวทางดานแกนเหนอนน มความเชอมโยงกนภายในพนทภาคมหานครทขยายตวทงภายในแกนเหนอเองและแกนตะวนออกอกดวย ทงน ทงสองแกนตางมการพฒนาโครงสรางพนฐานดานเสนทางคมนาคมเปนอยางดเพอรองรบการเตบโตทางดานอตสาหกรรมตามแผนทรฐกำหนดไว ในแกนเหนอประกอบดวยถนนพหลโยธนเปนแกนนำหลก โดยตำแหนงเมองทมความเชอมโยงสงกบหนวยผลต แสดงในรปท 11

ในขณะทแกนตะวนออกมถนนสายสำคญ คอถนนบางนา-ตราด และถนนวงแหวนรอบนอกดานตะวนออก (บางปะอน-บางพล) ทเชอมโยงพนททงสองแกนเขาดวยกน เปนไปตามท McGee (อางถงใน Bunchorn-tavakul, 2008) อธบายเกยวกบภาคมหานครทขยายตวออกไปวาปรากฏการณเชนนสวนใหญเกดขนในภาคมหานครทประกอบดวยเมองหลกสองเมองทเชอมกนโดยเสนทางคมนาคมทมประสทธภาพ ภมภาคเหลานประกอบดวยเมองหลกยานชานเมอง และพนทสวนขยายทมการใชทดนแบบเมองและชนบทปะปนกนไปตามเสนทางสายหลก ทำใหเกดพนทท มการปฏสมพนธระหวางเมองใหญกบชนบทโดยรอบ


8.4 พนทศกษามลกษณะสอดคลองกบแนวคดเรองภาคมหานครทขยายตวออกไป

เปนการสรปเพอสะทอนภาพภาคมหานครทขยายตวออกไปตามแนวคดท McGee อธบายถงภมภาคทเรยกวา desakota ไดอยางชดเจน ในอดตจงหวดปทมธานเปนพนทเกษตรทสำคญของประเทศโดยเฉพาะการทำนา ปจจบนยงคงมพ นท เกษตรกระจายตวในชนบทของพนทศกษา แตมการรกลำของการใชทดนประเภทอน ๆ ปะปนอยางหนาแนนโดยเฉพาะกจกรรมดานอตสาหกรรม เนองจากบทบาทความสำคญของพนทในการรองรบการขยายตวของกรงเทพมหานคร

อกทงมนโยบายจากภาครฐสนบสนนการลงทน ซงกำหนดยทธศาสตรการพฒนาทสอดคลองกนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต แผนพฒนาภาคมหานคร จนไปถงแผนพฒนาจงหวด โดยสรปคอมงเนนการเพมศกยภาพการผลตของภาคการผลตตาง ๆ โดยเฉพาะภาคการผลตดานอตสาหกรรมจงมงเนนการสรางโครงสรางพนฐานตาง ๆ ในการอำนวยความสะดวกในการผลต โดยเฉพาะการพฒนาดานโครงขายคมนาคมใหสามารถเชอมโยงกบพนทชายฝงทะเลตะวนออกเพอการสงออกไดสะดวกมาก

ยงขน ทำใหพนทศกษามการประสานสมพนธอยางสงในรปของการเคลอนยายของคน วตถดบ สนคา ระหวางพนทชนบทโดยรอบกบเมองหลกของประเทศอยางกรงเทพมหานคร โดยอาศยเสนทางคมนาคมเปนแกนนำ

โดยในแงการเคลอนยายของวตถดบและสนคามการเคลอนยายสงมากระหวางพนทชนบทกบเมองในแนวแกนถนนพหลโยธน หรอท McGee เรยกวาdesakota zone ซงตรงกบลกษณะของพนทดงกลาวตามแนวคดท McGee เสนอแนะไววาบรเวณพนทดงกลาวจะมการปฏสมพนธอยางสงในรปของการเคลอนยายของคน วตถดบ สนคา นนคอ มการซอขายวตถดบและสนคาระหวางชนบทและเมอง นอกจากน บรเวณโดยรอบเมองเหลานเปนพนททมความหนาแนนของประชากรสง เนองจากเปนยานทพกของแรงงาน หนวยผลตทอยโดยรอบเมองดงกลาวมความเชอมโยงกบอตสาหกรรมขนาดใหญในเมองเหลานสงกวาหนวยผลตทอยหางไกลออกไปในชนบททมประชากรเบาบางมลกษณะตรงกบ densely populated rural zone หรอพนทชนบททมประชากรหนาแนน ตามขอเสนอของMcGee (อางถงใน Bunchorntavakul, 2008) เชนเดยวกน

รปท 11 ทตงเมองสำคญทมความเชอมโยงสงกบหนวยผลตทงในแนวแกนเหนอและแกนตะวนออกของพนทขยายตวของมหานครกรงเทพ


พนทเมอง

พนทอตสาหกรรม

ถนน

เขตจงหวด

เสนทางรถไฟ

การเคลอนยายวตถดบ

การเคลอนยายสนคา

ทมา GIS DATA จาก ESRI


9. บทวเคราะหและบทสรป

จากการวเคราะหทนำเสนอมาทงหมดในขางตน มขอสงเกตบางประเดนทสำคญ ดงน

1. ลกษณะของภาคมหานครทขยายตวออกไปในประเทศไทยมขอแตกตางบางประการจากผลการศกษาของ McGee โดยพจารณาในประเดนของการเคลอนยายของแรงงาน พบวา ไมสอดคลองกบผลการศกษาของ McGee ทกลาวไววา พนททอยใกลเมองหลกจะไดรบอทธพลจากเมองดงกลาว ทำใหเกดการขยายตวในภาคอตสาหกรรมและบรการ จงทำใหมการเคลอนยายของแรงงานจากภาคเกษตรกรรมเขาสภาคอน ๆ สงผลใหแรงงานในภาคเกษตรลดลง แตจากผลการศกษากลบพบวา มการเคลอนยายของแรงงานระหวางพนทชนบทและพนทเมองนอยมาก แรงงานสวนใหญในภาคอตสาหกรรมไมใชแรงงานทอยในพนทชนบทของพนทศกษา เปนแรงงานจากพนทอนทอพยพเขามาทำงานในกรงเทพมหานครโดยมรถรบสงเชา-เยนลกษณะเชนนทำใหเกดการเคลอนยายจากเมองไปสชนบท ซงสะทอนใหเหนวาชนบทมการพงพาเมองสงมาก

2. กลไกในการพฒนาพนทศกษาสอดคลองกบแนวความคดเกยวกบการเลอกทตงของอตสาหกรรมโดยทวไปทมกเลอกทตงทมตนทนตำสด ทงน จากผลการวเคราะหทกลาวมาในขางตนแสดงใหเหนวา บทบาทของพนทชนบทในพนทภาคมหานครทขยายตวออกไปนมบทบาทหลกเพอเปนแหลงรองรบการผลตใหแกพนทเมอง โดยมปจจยทสำคญ คอ มลคาทดนราคาถก จงดงดดใหนกลงทนสวนใหญเลอกทจะพฒนาพนทตามบรเวณแนวถนนแกนหลก ซงมความพรอมดานระบบโครงสรางพนฐานใกลกบเสนทางคมนาคมทสะดวกเขาถงตลาดไดงาย โดยทพนทชนบทเหลานไมไดมศกย-ภาพในดานความพรอมของทรพยากร ทงในแงวตถดบและแรงงานซงลวนนำเขามาจากทอนทงสน

สอดคลองกบลกษณะทตงของภมภาค desa-kota ซงมกอยตดกบเมองใหญและศนยกลางคมนาคมจงมความสำคญมาก ทำใหนกลงทนจำนวนมากมองวาการลงทนในภาคอตสาหกรรมในภมภาคเหลานใชตนทนตำกวาเมอคำนงถงปจจยการผลตทกอยาง นอกจากนยงสามารถหลกเลยงความไมประหยดทเกดขนในพนทเมองใหญ ๆ เชน ปญหาจราจรตดขดไดอกดวย

3. ภาคมหานครทขยายตวออกไปมลกษณะเปนภาคทไมชดเจน เปนพนททมลกษณะพเศษ คอ ม

ลกษณะทงเมองและชนบทปะปนกน โดยพบวาในพนทชนบทมโรงงานอตสาหกรรมและบานจดสรรกระจายตวปะปนกบพนทเกษตร ดงนน มาตรการตาง ๆ ทใชกบเมองหรอชนบทโดยทวไปจงอาจนำมาใชไมไดกบพนทดงกลาว

นโยบายในการพฒนาพนท ลกษณะน ควรแตกตางจากพนทเมองทวไป ดวยเหตผลเกยวกบความหลากหลายของรปแบบการใชพนท อาท พนทศนยกลางเมอง พนทชานเมอง และพนทตามแนวถนนสายหลกจงทำใหเกดกจกรรมทางเศรษฐกจทหลากหลายในพนทภาคมหานคร (Wanmali, 1996) ดงนน การบรหารจดการพนทขยายตวของภาคมหานครใหสอดคลองตามสถานการณทเกดขนอยในปจจบน โดยอาศยศกยภาพความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองทเกดจากความเชอมโยงทางดานอตสาหกรรมระหวางแนวแกนเหนอและแกนตะวนออกของภาคมหานคร สามารถนำมาเปนแนวทางในการวางแผนพฒนาพนทได มการกำหนดยทธศาสตรพ นท ตามแนวแกนตะวนออกของภาคมหานคร โดยเรมจากกรงเทพมหานคร จงหวดสมทร-ปราการ ไปจนถงจงหวดชลบรและจงหวดระยอง มความเชอมโยงทางการผลตดานอตสาหกรรมอยางสงกบพนทแกนเหนอ คอ จงหวดปทมธาน จงหวดพระ-นครศรอยธยา และจงหวดสระบร (NESDB, 2007) ดงรปท 12

จากยทธศาสตรดงกลาว สามารถแสดงถงการนำศกยภาพทเกดจากความเชอมโยงระหวางแกนทงสองนมาใชใหเกดประโยชนสงสดในการพฒนากลมอนภาคน ทงน จงหวดปทมธานมแผนพฒนาจงหวดทสอดคลองกบยทธศาสตรดงกลาว เนนการพฒนาดานอตสาหกรรมเพอการสงออก ใหอตสาหกรรมทองถนเปนตวนำ เนนการผลตชนสวนเพอสนบสนนอตสาห-กรรมขนาดใหญ อาท อตสาหกรรมยานยนต แตอยางไรกด แนวทางการพฒนายงขาดบรณาการนำความเชอมโยงกบพนทโดยรอบในแนวแกนอยางเหมาะสม ทงนการกำหนดแผนในแตละระดบควรสอดคลองกน เพอจดทำแผนพฒนาพนทท สอดคลองกบศกยภาพและบทบาททางเศรษฐกจของพนทในระดบตาง ๆ ทงนเพอใหการพฒนาสอดคลองกบศกยภาพดงกลาว จงควรกำหนดการใชพนทตามแนวแกนอยางเหมาะสมมผงโครงการการวางแผนพนทตามแนวแกน สามารถวางแผนระบบเมองตลอดแนว ท งในระดบผงภาคผงเมองรวม และผงเฉพาะ


รปท 12 กลยทธการพฒนาจงหวดปทมธานทประสานกบแผนการพฒนาศนยกลางทางการเงนของกรงเทพฯพนทชายฝงทะเลตะวนออก และแผนพฒนาภาคกลางตอนบน

ดงนน มขอเสนอแนะแนวทางในการพฒนาพนทศกษา ดงน

1. แผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวดปทม-ธานโดยเนนบทบาทดานอตสาหกรรมทสอดคลองกบบทบาทความสำคญของพนทศกษา ซงรองรบการขยายตวของกรงเทพมหานคร

พฒนาอตสาหกรรมท มในพ นท ใหเกดการจดการและการดำเนนธรกจอยางเหมาะสม

พฒนาระบบการขนสงในรปแบบตาง ๆและทศทางการขนสงเพอเชอมโยงภมภาคอนอยางมประสทธภาพ

พฒนาเสนทางคมนาคมใหเกดความเชอมโยงกบภมภาคใกลเคยงเพอสงเสรมการลงทนในพนทเปนการสรางแหลงงานและแรงงานในพนท

แผนพฒนาระบบเมองใหสอดคลองตามศกยภาพโดยเฉพาะเมองในแนวแกนถนนพหลโยธนซงมบทบาทสำคญดานอตสาหกรรม

2. ผงเมองรวมและผงเมองเฉพาะ โดยอาศยมาตรการทางดานผงเมองในการควบคมการใชประโยชนทดนโดยคำนงถงบทบาทของอตสาหกรรม ซงเกยวของกบกจกรรมหลกในหวงโซอปทาน ประกอบดวย การจดหา (procurement) การขนสง (transportation) การจดเกบ (warehousing) และการกระจายสนคา (distribution)ทงหมดตองอาศยการสนบสนนดานระบบโครงสรางพนฐานทมประสทธภาพทงสน

ทงน ไมเพยงแตสามารถพฒนาศกยภาพภายในพนท ศกษา แตยงสงผลตอกล มจงหวดท มบทบาททางเศรษฐกจและสงคมรวมกน เนองจากพนททกลาวมาทงหมดนลวนเปนภาคทสำคญตอเศรษฐกจโดยรวมของประเทศ โดยเฉพาะในพนทกรงเทพมหา-นครและปรมณฑล และพนทบรเวณชายฝงทะเลตะวนออก เพอเตรยมพฒนากาวสศนยกลางเศรษฐกจของภมภาคตอไป

จงหวดสระบรและภาคกลางตอนบนจะเปนศนยกลางอตสาหกรรมแหงใหมตามแผนพฒนาภาคกลางตอนบนเพอรองรบความเจรญทขยายตวมาจากกรงเทพฯ และปรมณฑล

จงหวดปทมธานจะเปนยานทอยอาศยทสำคญ ทตงของอตสาหกรรมทตองอยใกลตลาดและอตสาหกรรมทใชเทคนคการผลตทสงขน

กรงเทพมหานครจะเปนศนยกลางทางการเงน การคมนาคมสอสาร การศกษาวจยของภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

พนทชายฝงทะเลตะวนออกจะเปนศนยกลางทางอตสาหกรรมขนพนฐาน เชน ปโตรเคมและดานพลงงานและทาเทยบเรอพาณชยเพอการสงออก

ถนนพหลโยธนและทางเชอมตาง ระดบเปนจด ๆ ทางรถไฟรางค

ถนนพหลโยธนและทางตางระดบ ทแยกประตนำพระอนทร ถนนวงแหวนรอบนอก ขยายทาง ดวนแจงวฒนะไปแยกประตนำพระอนทร ทางรถไฟรางค

ถนนชลบรสายใหม ถนนสายบางนา-ตราด ถ

นนวงแห

วนรอบน

อก และถน

นชลบ

รสายใหม

ทางรถไฟ

สระบ

ร-แห

ลมฉบ

ง และทอ

สงนำ

มนศรราชามายงจงหว

ดสระบร


10. ขอเสนอแนะในการศกษาครงตอไป

มขอเสนอแนะเพอเปนแนวทางการวจยและศกษาตอไปในอนาคต ดงน

1. ในการศกษาความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองผานความเช อมโยงทางการผลตทางดานอตสาหกรรมในครงน เปนการศกษาโดยวเคราะหจากความเชอมโยงอตสาหกรรมในลำดบขนเดยว ทำใหไมสามารถมองภาพรวมความเช อมโยงท เกดข นจากกระบวนการผลตซงทำใหเกดความเชอมโยงของการผลตไปขางหนาและขางหลงไดทงหมด ทงน เพอใหไดผลการศกษาท สมบรณครบถวนมากท สด จะตองวเคราะหความเชอมโยงอตสาหกรรมในหลายลำดบขนและหากสามารถศกษาตงแตเร มตนจากหนวยผลตทศกษามความเชอมโยงทางการผลตไปขางหลง ไปยงผเชอมโยงลำดบท 1 และจากผเชอมโยงลำดบท 1 ไปสผเชอมโยงลำดบท 2 ไปเรอย ๆ จนกระทงถงแหลงวตถดบ และความเชอมโยงไปขางหนาจนถงผบรโภคจะทำใหเหนภาพรวมไดอยางชดเจนมากยงขน ดงนนจงยงตองการการวจยเกยวกบความเชอมโยงในลำดบขนตอ ๆ ไปอกมาก

2. ในการศกษาเรองความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองมหลายมต ขนอยกบความสนใจของนกวจย ทงน การศกษาในครงนเปนสวนหนงของการศกษาความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองในดานความเชอมโยงดานเศรษฐกจ ซงสนใจบทบาทของ

ครวเรอนในแงเปนผ ผลตเทาน น จงยงมบทบาทครวเรอนอกหลายบทบาทใหศกษา คอ เปนผบรโภคแรงงาน และผเกยวของทางการเงน หรอศกษาความเชอมโยงระหวางชนบทและเมองมตดานอน ๆ เชนความเชอมโยงดานกายภาพหรอพนท ความเชอมโยงทางเทคโนโลย ความเชอมโยงดานการเคลอนยายของประชากร หรอความเชอมโยงดานปฏสมพนธทางสงคม เปนตน ความเขาใจในเรองตาง ๆ เหลาน สามารถนำไปใชประโยชนในการวางแผนพฒนาภมภาค ทงเมองและชนบทอยางมประสทธภาพ

3. งานวจยน ศกษาอทธพลของชนบททมตอเมอง นนคอ กำหนดตนทางคอพนทชนบท และปลายทางคอพนทเมอง จงนาจะมการศกษาในทางกลบกนคอศกษาอทธพลของเมองตอชนบท เพ อเปรยบเทยบกบผลการศกษาครงน

กตตกรรมประกาศ

ไดรบการสนบสนนทนวจยจากโครงการวจยมหาบณฑต สกว. ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร ป2550 ภายใตชอโครงการ “การศกษาการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจสงคมในชนบทของพนทขยายตวของอภมหานครกรงเทพ” โดยม รศ.ดร. ดารณ บญชรเทวกลภาควชาการวางแผนภาคและเมอง คณะสถาปตยกรรม-ศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนอาจารยทปรกษา


References

Apichitsopa, S. (1997). การใชทดนเพอรองรบโครงการพฒนาขนาดใหญในจงหวดปทมธาน [The land use plan forlarge-scale development projects in Pathum Thani province]. Master Thesis, Faculty of Architecture,Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand.

Bunchorntavakul, D. (2008). กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศกำลงพฒนา [Urbanizationand social change in developing countries] (5th ed.). Bangkok, Thailand: Chulalongkorn University Press.

Douglass, M. (1996). Rural-urban linkage in local and national development: A regional network paradigm forpolicy research. Jakarta, Indonesia: n.p.

Lynch, K. (2005). Rural-urban interaction in the developing world (Routledge perspectives on development).Brighton, England: University of Sussex.

Office of the National Economic and Social Development Board. (2005). ขอมลผลตภณฑมวลรวมจงหวด [Informationof gross provincial product]. Retrieved February 20, 2007, from www.nesdb.go.th

Wanmali, S. (1996). Household expenditure patterns and rural-urban linkages in Sub-Sahara Africa. Proceedingof a Seminal on Role of Rural-Urban Linkages and the Role of Small Urban Centres in Economic Recoveryand Regional Development. Neyri, Kenya.

กรณีศึกษาจังหวัดปทุมธานี rural-urban linkages...

Documents