فصلنامه تاريخ اسلام -...

63

آيين حكمت پژوهشی-علمی فصلنامه

36شماره مسلسل ، 3192تابستان ، مپنجسال

قاعذة لطف در قرآن و روایات

)نقذ و بررسی ادلة موافقان و مخالفان(

7/2/25تاريخ تأييد: 52/3/25تاريخ دريافت:

ابراهیم صالحی

، اػالال اص واذ مهم ٣المی اػت ٣ه م٤اتب مختل ٣المی دس اذة ل

انالذ مت٤لاالان به ٣اس گشته، آن سا دس احبات بوی اص اكول ات٠ادی اػاػی خود

اماميه اكل امامت سا و مت٤لاان متضلی لضو وذ و ويذ سا ٣ه اص اكول اػاػی امالا مت٤لاالان اؿالشی و ، انالذ اين م٤تب اػت اص شي اذة ل احبات ناالود

انذ ان٤اس ناود و به ابال آن پشداختهبوی اص متضلة بذاد اين اذ سا با توره به اهايالت ايالن االذ دس ، هذ اص نگاسؽ اين م٠اله اين اػت ٣ه

ادلة ٠لی و ن٠لی مت٤لاالان اػالالمی سا دس احبالات ورالوف لال ، ٣ال اػالمیبشسػی ديذگا مت٤لاان اهل ػالنت نؼالبت باله االذة ، بشسػی ٣نيم اضون بش آن

٣ه مخالان اذة ل دس ابال وروف ل اص آن بهش لیل و ن٠ذ ادلة ٠ گيشنذ نيض اص مباحج حايض اهايت اين م٠اله اػت می

اما ، ت٤لي، ل محلل، ل م٠شف، اذ ل های كليدی:واژه

.سطح چار )دکتر( حز ػلو لن

ی ادلة موافقان و مخالفان(قاعذة لطف در قرآن و روایات )نقذ و بررس

64

مقذمه

ي٤ی اص كات لی خذاونذ اػت ٣ه دس ٣ال امامياله اهايالت i«ل»كت

ي٤ی اص اكالول مالزهب امامياله ورالوف لال ، بيش بشخیبه ت، شاوانی داسد بل٤ه

(5/79: 1376، اتالحسي، )ضؼساخذاونذ اػت

»ای به نا اين كت دس انذيـة ٣المی ؿيی مبنای اذ الشاس « اذ لال

گشته اػت؛ دانـوسان لم ٣ال امامياله مؼالا ل بؼالياسی سا بالش پايالة ايالن االذ

اضون بش (52 ق: 1413، سدهحسني ، )خساش iiانذ سيضی ٣شد و به احبات سػانيذ پی

اين اذ مبنای بشخی اص مؼا ل اكالولی و ٠هالی نيالض الشاس گشتاله اػالت ، اين

توان آن سا ي٤ی اص مبانی ٣المی ٠ه اماميه به حؼاف آوسد سو می اصاين

ادله و نتايذ آن سا دس نا ٠هی ، ما دس اين پظوهؾ منای لوی و اكالحی

٣نيم ه بشسػی میامامي

«لطف»شناسی واژة مفهوم

انذ اص: انذ ٣ه باست مانی متذدی بشای ل نوان ٣شد ، دس لت

i اذ ل از آجاا را س هطرح کرد« ذات» « خرخا». ترخ از هتکلواى شؼ طفت

ؼا ت طار لراتت دارد حاا هثاحج هرتؽ ت اي د ه« لطف»ک اال اي د طفت تا طفت

از ا ذاشت تاشاذ رسذ تج فم ا اطل جذاگا گسترد هستمل هطرح شذ ت ظر ه

؛ 6/369 ؛ طاذرالذي شاراز 324.ن. حلا )رکن. ترا اطالع تشاتر تاى آى خددار ه

.(7/346؛ طثاطثا 407 - 406 ؛ تائ 1/138ػاهل ثاط

ii .هشوست مزض ، هشوست بخت، مؼا ل ٣المی نيش هشوست ت٤لي، اين اذ مبنای

هشوست لات پيامبشان و هشوست نلب اما ملو شاس گشته اػت

31شماره مسلسل ،3129تابستان پنجم،سال

65

i ني٤ی و احؼان1

ii ٣وچ٤ی رش و يشمحؼوع بودن2

iiiها ٣اسی آگاهی به سيض 3

iv س و نشمی4

٤الذيگش نگاسان مت٠ذنذ ٣ه اين مانی به ي با ورود مانی مز٣وس بشخی اص لت

انذ س و ست منای اكلی و بشخی گته (553 ق: 1405، )فهنضدي٢ هؼتنذ

iتي . خلل »ساذ: احوذ فرااذ ها ؛ ر.ن. اطافا 3/1637.«اللطاف الثار التکرها

3/373 )

ii .هظار ؛ اتاي 5/120 ر.ن. طرح ؛ 450. اطفا لذ غر تالطائف ػواال تذرک الحاس

.553 ؛ فه 12/283

iii .(450 . )اطفا ؼر تاللطاف اللطف ػي الحرک الخفف ػي تؼاط االهر الذلم.

iv . ؛ 5/250 فاار، . اتاي الالم الطاء الماء اطل ذل ػل رفك ... فاللطف الرفك ف الؼوال

اذ: ا را درتار خذاذ چي تػح داد( ترخ اي چار هؼ553 ر.ن. فه

أ: چس ک ت جت ات کچک لاتل حس ست. چى خذااذ جسان ثاد طثؼاا

ت لطف گذ. هحس، ست

ا اهر آگا است لطف تدى خذاذ تا هؼاا آگاا تا کار ب: کس ک ت رس

است. کار رس

ت دگراى تر احساى داشت تذى اک آاا هتجا تشاذ زها را د: کس ک سثت

کذ. وا ه آاى را ت هظالحشاى ر فران کرد

–ا ػاف خشات -تا رفك ره د: کس ک ت حماك هظالح الؼ آگا داشت

(.180 ؛ فغ کاشا247-246 رساذ. ر.ن: فخرراز هظالح را ت تذگاى ه


66

ت تؼد( 95: 1382، فس)ؾال اػت

ؿايؼته اػت ، بل اص بيان منای اكالحی ل و ت٤ي٢ آن اص منای لوی

نگاهی اراالی به اؼا ل و كالات راتالی و لالی خذاونالذ دس منالاب دينالی

بي٤نيم

. لطف تکوینی و تشریعی1

ي٤ی اص كات لی خذاونذ كت ل و هذايت اوػت و هذايت الهی بالش

دو گونه اػت: ت٤وينی و تـشيی هذايت ت٤وينی هذايتی يشاختيالاسی اػالت و

گيشد ولی هذايت تـشيی هذايت اختيالاسی و انتخالابی می هاة مورودات سا دسبش

، سنؼد ، فنس )ؾاانؼان اختلاف داسد اػت و به مورودات داسای اختياس نيش

ت تؼد( 95: 1382

گشچه خذاونذ به هش دو منا لي و هادی اػت و دس ٣ال اػالمی اص هش دو

ؿود ولی مشاد اص ل دس اذة لال لال نو ل و هذايت ػخن گته می

تـشيی اػت

انذ: بشخی دس اين باس آوسد

تن اني ، لغت ػسف احساى است. پن تداى و ه هؼا هسلن لطف دز

هاسا لطف خداد است لىي چى خداد زا د ػالن د احساى همة، هؼا

تستت است: ى ػالن تىي ازاد ى ػالن تطسغ ازضاد. همػد ػلوا

. دز اي همام لسن دم است و لطف هتؼلك ت ضسع تىلنف تاضند ، )طالمنا

1373 :1/92)

. لطف محصل و مقرب2

انذ ت٠ؼيم آن به ل هايی ٣ه مت٤لاان بشای ل تـشيی ر٣ش ٣شد اص ت٠ؼيم


67

محلل و م٠شف اػت ، تن تؼند 350 ق: 1399، )ػاله حلن ؿالي (1360، طسن

وػی دس اين باس آوسد اػت:

باله ، ل بش دو ؼم اػت: ي٤ی لی اػت ٣ه م٠ذمة هشوسی وارب اػالت

ؿود؛ اين ل سا توي گوينذ اين ل نباؿذ وارب انزا نای ای ٣ه اگش گونه

م٤ل به انزا وارالب ، )محلل( و ديگشی لی اػت ٣ه دس ش تح٠ ل

(130)واى:تش اػت )م٠شف( و تش١ بيح نضدي٢

گويذ ٣ه ل م٠شف نيض بش دو نو اػت: نوی ٣ه بالا انزالا وی دس ادامه می

نامنذ و نو ديگش كشا م٤لال سا باله آن سا لات می ؿود و آن بيح وا نای

)واى(ناايذ و اين سا مل ل گوينذ تش می تش١ بيح نضدي٢

انذ: بشخی ديگش دس اين باس آوسد ن لطف هحػل ػثازت است اش ازام همدهات ت سال است و ندف

، آفسص هػت آى اش ػثج تدگ تس آى هتلف است ا ون تن گن

آفنسص تنا ، اگس خدا سثحاى اي سال همدهات زا ت آهاد ىند

دف حىوت اساشگاز خاد تد. وازا ظنس تناى یناف اسناى

لدزت دادى ت تسا اهتخال تؼخت پاهثساى ت هظز طاى دادى زا سنؼادت

(48-47/ 2: 1381، )هى ػاهل. ص اش اي لثل است

ن لطف همسب ػثازت است اش ازام وازا ون ندف تىلنف ونسدى زا

، ضند ا و اگس اي لطف ثاضد دف تىلف هحمك و ت گ، آزد فسان ه

ضد تد تن ازنام تىلنف تطك تحرس و سثة ه، هاد ػد ػد

(1116-1106/ 2م: 20030، )سوغ دػنز آزد اش هؼػت دز ضد.

توان گت مشاد اص لال دس االذة لال لال می، با توره به آنچه گزؿت

تـشيی اػت و آنچه اص ل محلل و م٠شف محل بحج و گتگو الشاس گشتاله


68

شذاسان حؼالن و البح ٠لالی دس لالضو لال ، ل م٠شف اػت به بيان ديگش

ي آن اختالالاتی باله چـالم محلل اختالی نذاسنذ ]گشچاله دس بشخالی اص ملالاد

های آن الص اػت ويظگی، سو اين خوسد[ ولی ل م٠شف محل بحج اػت اص می

انذ: سا بهتش بـناػيم بشخی دس بيان ل م٠شف نوؿته

است و هؼسف هطز است دز نصد اغنحاتا الوتىلوني هؼا حا آى

تحج ال د ال الزنا هي ا ها مسب الؼثد ال الطاػ ثؼد ػي الوؼػ»

لطف ت اي هؼا هؤخذ است دز ا لد حالح: « لن ىي ل هدخل ف التوىي

اد هحسش هحمك هؼلم ال آى اغل طاػت هؼػت و هستفاد اش تىالف

. لد حا آى تالغ طد ت حد ارثاز اؾطساز ... لد سنم آىن دز .تاضد .

.لدزت هىلف تس آى فؼل هدخلت داضت تاضد اغل توىي تن ، )طثسس نز

(506- 1/505: تا

اين ػه يذ ارااال موسد اتا مت٤لاان ؿيه اػالت ، )تنسا ون ، ز. ن. حلن

؛ مهم بشسػی ٣ييت دخالت آنهاػت (350 . 350ق: 1399، )ز. ن. ػالهن حلن

لال م٠الشف باله چيالضی ٣اله بشخی پغ اص ن٠ل تشي (152 :1368، فاؾل همداد

م٤ل سا به اات نضدي٢ و اص مليت دوس ٣نذ و دس ين حال به حالذ الزالا و

به توهيح ن٠ؾ هالش يال٢ اص يالود ، ينی اختياس م٤ل بای باانذ، اهشاس نشػذ

و دس تشي ل م٠شف پشاخته و نوؿته اػت:

تىلف شسا تا، اغل تىلف داخل دز لطف ست تلى هحمك هؾع است

، ود تن آى دزوند اش اني ثاضند صده، طاػت هؼػت ثاضد، ثاضد

شنسا ااگنسد دز آى ، و همام اؾطساز سلة اختاز ص خازد اش لطف اسنت چاى

لطف چنص اسنت ، اطاػت هؼػت ن ثاضد. پ ، پ ، همام ص تىلف ثاضد

طسف ه طسف تىلف نه و هحدد ت اي د حد است دز هاى اي د


69

(1/94: 1373، )طالماطسف الزا اؾطساز الغ ضد است.

انذ ٣ه چ٤يذة آن بالذين الشاس اػالت: بشخی دس م٠ا ن٠ذ ٣ال و ػخنی گته

بذيهی اػت ٣ه ]اوال[ نضدي٢ ػاختن باله ااالت و دوس ػالاختن اص ملاليت دس

لاليت دو سوی ت٤ليال هؼالتنذ انذ و ]حانيا[ اات و مح٠ي٠ت ل اخز ؿذ

٣اله نضديال٢ ػالاختن باله االت و دوس ػالاختن اص ملاليت دس هنگامی، بنابشاين

پغ ت٤لي نيض دس ح٠ي٠ت لال دخالالت خواهالذ ، ح٠ي٠ت ل دخالت داؿت

ای تشي ٣نيم ٣ه ت٤لي هالم دس آن ؿايؼته اػت ل سا به گونه، داؿت پغ

(5ق: 1413، )خساشباؿذ نه اين٤ه خاسد آن باؿذ

ناايذ: تز٣ش دو ن٤ته هشوسی می، بل اص بشسػی اين ػخن

ناله لال محلالل و ناله ملال ، آنچه محل بحج اػت ل م٠شف اػت1

ل

آيالذ گالاهی اؿالاس باله مهالومی داسد و گالاهی باله يودی ٣ه دس تشي می2

ملذا يا ملادي٠ی

ل م٠الشف ؿود ٣ه مشاد اص مذخليت ت٤لي دس اين پشػؾ مشح می، اين٢

چيؼت؟ مشاد دخالت دس مهو آن اػت يا دخالت دس ملذا خاسری )امتخال(؟

دس پاػ بايذ گت دس تشي ل م٠شف خود ت٤لي اخز نـذ بل٤ه امتخال

، ل م٠شف اػت« ما ي٤ون مؼهال المتخال الت٤لي»، آن اخز ؿذ اػت دس وا

امتخال ت٤لي اؿاس ، تبيش ديگش ل باؿذ بهمهو نه اين٤ه نغ ت٤لي م٠و

نه اين٤ه ت٤لي دس ، ٣نذ به ملادي ت٤لي داسد ٣ه ل امتخال آنها سا تؼهيل می

تبيش باله اين٤اله ت٤ليال دس ح٠ي٠الت لال م٠الشف ، ح٠ي٠ت آن نهته باؿذ پغ

مذخليت داسد اص بيل خلي مهو به ملذا اػت و نشلالی ال٠الانی كالحيح


77

٤لي داخل دس ح٠ي٠ت ل نيؼت بل٤ه مح٠ال موهالو تگته اػت: اػت ٣ه

ينی دس ملذا و امتخال ت٤لي تأحيش داسد نه دس مهو آن ، آن اػت

اتباس يذ دو )ذ بلو به حذ اهشاس و الزا( اص اين رهالت اػالت ٣اله دس

ای دس كوستی ٣ه بايذ لال باله گوناله ، اين كوست ت٤ليی دس ميان نخواهذ بود

(351 ق: 1399، )ػاله حلی و منان شم م٤ل نباؿذ باؿذ ٣ه منا

اتباس يذ ػو نيض به اين رهت اػت ٣ه م٤لال بايالذ تالوان و تا٤الن انزالا

ت٤الي سا داؿته باؿذ

تز٣ش اين ن٤ته نيض خالی اص ايذ نيؼت ٣ه مشاد اص نضدي٢ ٣شدن باله االت و

ابليالت ايالن دو دوس ػاختن اص مليت ليالت ايالن دو نيؼالت بل٤اله ام٤الان و

ل الهی لت تامه بشای وو آن نيؼت بل٤ه رضءالله ، باؿذ به تبيش ديگش می

ل م٠شف سا بايذ چنالين ، اػت و رضء ديگش آن اساد و اختياس انؼان اػت پغ

خال الت٤لي بحيج اليبل االلزاء و ليغ له ح تما ي٤ون مؼهال الم»تشي ٣نيم:

« ی التا٤ين

جوب لطف بر خذاونذ معنای و

ؿود ا٣نون به اين پشػؾ پاػ داد می، پغ اص سوؿن ؿذن منای واط ل

٣ه منای وروف ل بش خذاونذ چيؼت؟ آيا وروف ل بش خذاونالذ منالای

انالذ )ؿاليه و متضلاله( كحيحی داسد؟ مت٤لاانی ٣ه حؼن و بح ٠لی سا پزيشته

ش ( اػاػا چيالضی سا بالش خالذا وارالب انذ ولی من٤شان )اؿا ايل به وروف ل

ال جاة ػلا ا »نويؼالذ: ساصی دس اين باس می الذينداننذ بشای ناونه خش نای

«ى اللطاف ثا فاان ج تؼال شئ ػذا الثت خالفا للوؼتسل ق: 1409، )تفتناشا

(182-181 17 :تات ،. هطس4/303


71

نای لوی: مل سأالت و سحاالت و م1انذ: ل ػه منا داسد: بشخی گته

ل محلل: ابال و تبيين ملالح و ماػذ صنذگی دنيالوی و اخالشوی 2ؿ٠ت

ػالاصی انزالا آنهالا بالشای ل م٠شف: تؼهيل امتخال ت٤لي و صميناله 3ها انؼان

انذ: ل به منای اول بش خذاونذ وارالب نيؼالت و احالذی گته، ها آنگا انؼان

ت و ل به منای دو بش خذاونذ وارب بود و احذی ادای وروف ن٤شد اػ

دس آن تشديذ و تـ٤ي٢ ن٤شد اػت و ل به منای ػو محل بحج و گتگوی

)ز.ن.انالذ مت٤لاان اػت ٣ه گشوهی آن سا وارب و گشوهالی يشوارالب دانؼالته

(243 :1365، سال احود . 506- 505، 1د ت تا:، طثسس

ای اول مل سأت و احؼان نيؼت تا منالای دو سوؿن اػت ٣ه مشاد اص من

و ػو سا هم دسبشگيشد بل٤ه يش اص اين دو مناػت و بذين منالا لال وارالب

نيؼت

اما اين ملب ٣ه ل محلل بش خذا وارب اػت و هيچ ٣غ دس وروف آن

خذؿه ن٤شد اػت اص دو رهت ناتاا اػت:

نويؼذ: ضالی می، داننذ بشای ناونه اؿاش هيچ چيض سا بش خذاونذ وارب نای 1ادػا ها اي است و ػدم تىلف تدگاى تس خداد هوىي است ) ارة(

. تاد آاى زا ت هاالطناق تىلنف وند خداد ه ، 104: 1364، )غصالن

(200: ق 1415، رسرا 97 ق: 1414، اضؼس

ضله( ٣ه بخت پيامبشاناؿاش بش خال گشو ذليه )ؿيه و مت، هاچنين

)لاؾ انذ سا ي٤ی اص ملادي سوؿن ل محلل ؿاشد و آن سا هشوسی دانؼته

انذ ضالالی آن سا وارب ؿاشد (375: 1399 ػاله حلن، 563: 1380ػثد الزثاز،

نويؼذ: دس اين باس می


72

. اى هحال ا ارة تاضند ، ادػا ها اي است تؼخت پاهثساى راص است

(121: 1364)غصال،

منای وروف ل محال بودن ان٤ا١ اص رات ٣امل الهی اػت به تبيالش 2

اگالش نيالاصی باله رالود و ، م٠توای ٣اال مل رود و ااهه اػت بنابشاين، ديگش

چشا٣اله هالش گوناله بخالل و ، ل وی الی خواهالذ بالود ، ل دس رايی باؿذ

امؼا٣ی اص ػاحت او به دوس اػت

انذ: ين باس گتهبشخی دس ااني سنت ون وسن تن ، هؼا رب دز رول رب لطف تس خدا

تلىن هؼنا ، دد پ تس ا ارة است و اطاػت وسد لطف ود دستز ه

ضد خدا ارة الرد است. ؼ رند رب واى هؼا است و گفت ه

، 77: ق 1416 ،هظفس )ز.ن. .تسا الشم غسلاتل افىان است ، خنساش

ت تؼد( 1/237: ق 1416

اين وروف وروف لی اهلل نيؼت تا محذوديت خذاونذ سا به ، به تبيش ديگش

: 1378 163: 1367، )راد آهلبل٤ه وروف ن اهلل اػت ، هاشا داؿته باؿذ

ينی با دس نش گشتن اوكا الهالی االالی سا اص رات وی اػت٤ـالا ، (59-60

اص آنچه گتيم پاػال (348: 1372، الز 54: 2: د1381، )هى ػاهلم ٣ني می

ؿود ٣ه لضو ل دسبالاسة خذاونالذ منالای كالحيحی پشػؾ ػو نيض سوؿن می

آن ذ ان٤ا١ اص رات و وك الهی اػت ، داؿته

صفات راتی و صفات فعلی

رات ته ػال ؿالود و پيو كاتی اػت ٣ه اص رات خالذا انتالضا مالی « كات رات»

خذاونذ با آنها هاشا اػت و ػلب آنها اص رات خذاونذ ما٤ن نيؼالت هشگالا اص


73

باص او سا با اين كات هاالشا ، چيض چـم بپوؿيم و تنها به رات او توره ٣نيم هاه

« حيات»ماننذ كت ، خواهيم ديذ

ؿالونذ و سؿته اص كاتی اػت ٣ه ل و ٣اس خذاونذ ؿاشد مالی كات ل آن

گشدد تا آنزا ٣ه اگالش او باله ديذن اال وی به ورود اين اوكا منت٠ل میرهن ما با

، توانؼتيم او سا به ايالن اوكالا توكالي ٣ناليم هشگض نای، صد چنين ٣اسی دػت نای

گوييم او خالال اػالت و بالا ٣ه با آشيذن خل ٣ه ل اوػت می، ماننذ خال و ساص

اگش او مبالذأ ايالن دو ، اػت پغگوييم او ساص شاهم ػاختن وػايل صنذگی مشد می

هشگض به ورالود ، ٣شديم داد و ما تنها به رات او توره می ٣اس نبود و لی سا انزا نای

)بالشديم چنين اوكای پی نای منـالأ ، باله بالاست ديگالش (85ظ ، 1د ، 1411، سنثحا

اما كات لالی اص م٠الا الل خذاونالذ ، انتضا كات راتی نغ رات خذاونذ اػت

بذين منا ٣ه رات بالا مالحالة الل خالود باله ايالن كالات متلال ، ؿونذ انتضا می

توان اص ي٢ رهت كت راتی و اص گشدد بشخی اص اوكا ماننذ لم و اساد سا می می

(200-199ظ ، 1د ، 1411، )واىانؼت رهت ديگش كت لی د

ادلة وجوب لطف

نوبالت باله بشسػالی ادلالة ورالوف ، پغ اص سوؿن ؿذن منای وروف ل، اين٢

سا به دو بخؾ ٠لی و ن٠لی توان اين ادله می، بنذی ٣لی سػذ دس ي٢ ت٠ؼيم ل می

اين ، ت٠ؼيم ٣شد و اص آنزا ٣ه ادلة ن٠لی هاان چيضی اػت ٣ه دس آيات و سوايات آمذ

گيشيم پی می« ل دس شآن و سوايات»و « ادلة ٠لی»بحج سا تحت دو نوان

موافقان ةادل

١ و ٠يذ بود و اتا نش داسنذ ولی دس مال ؿيه و متضله دس لضو ل هم

http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=35998#_ftn5

http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=35998#_ftn6


74

بالا ورالود ، مبنای ل ميالان آنالان اخالتال نالش ورالود داسد بالش ايالن اػالاع

هاچنين ادلة اختلاكی دس منالاب ٣المالی بالشای ، های آنان دس بشخی ادله اؿتشا١

تالشين ؿيه و متضله نوان ؿذ اػت ما دس اين م٠ا كشا به ن٠ل و بشسػی مهم

دندگا ادلةة )تنسا اطنالع اش يمپشداصمی انذ ای ٣ه مت٤لاان ؿيه ر٣ش ٣شد ادله

ت تؼد( 246ق: 1400، ت تؼد اضؼس 518، پطي، هؼتصل ز. ن ػثد الزثاز

اػالتحاله »اين دليل بش پاية اكل لؼی . استحالة انفکاک معلول از علت تامه: 1

بذين بيان ٣ه ال مختالاس اگالش باله ، اػتواس اػت« اؽ ان٤ا١ ملول اص لت تامه

الا ، سی ادس و انگيض انزا آن سا داؿته باؿذ و مانی دس ميالان نباؿالذ انزا ٣ا

ورود لت تاماله ٣اؿال اص ورالود ، ل اص وی كادس خواهذ ؿذ به تبيش ديگش

ملول اػت

دس محل بحج نيض خذاونذ متال ال ادس اػت انگيضة انزا لال نيالض باله

زالض و ، اص بيل بخل و رهل م٠توای رود دس وی ورود داسد و هش گونه مانی

هم اص ػاحت وی به دوس اػت و نياص بنذگان باله لال ورالود الهالی سوؿالن

تح٠ال لال هالشوسی اػالت ، اػت پغ ، )طثنس پطني ، هظفنس 507: تنا تن

1388:76)

سػذ اين دليل اكل لضو ل سا به كوست موربالة رض ياله احبالات به نش می

٣نذ ولی اػتاد اص آن بشای می ، نيالش هالشوست صمامالذاس ، ملادي خاف لال

، وابؼته به دليل ديگشی اػت تا به وػيلة آن ذ مان احشاص ؿود به تبيش ديگالش

اين اػتذالل ي٢ وية ؿشيه اػت و وية ؿشيه مت٤ل احبات ؿالشى خالويؾ

نيؼت

٣امالل »اين اػالتذالل بالش پايالة :)تقریر اول( . کامل مطلق و لسوم صدور اصلح2


75

بذين بيان ٣ه: ، اػتواس اػت« و لضو كذوس اكلح اص ویمل

تشين اػت؛ تشين و ؿايؼته خذاونذ ٣امل مل اػت و ل او ٣امل1

كذوس ل ٣امل و اكلح اص ٣امل مل هشوسی و كذوس الل نالاق اص 2

وی محال اػت؛

نضدي٢ ػاختن بنذگان به ات و دوس ػالاختن آنالان اص ملاليت دس حال 3

تش اػت ؿايؼته آنان

انزا ل دس ح بنالذگان هالشوسی و الذ لال دس حال آنالان بالش ، پغ

4/51پطني: ، هفند -)ز.نخذاونذ محال اػالت ، 250پطني: ، الزن ، طثنس

(1/507پطي:

اكل لالضو لال سا باله كالوست موربالة ، هاچون دليل گزؿته، اين دليل نيض

لادي ل م٠شف وابؼالته باله دليالل ٣نذ ولی احبات هش ي٢ اص م رض يه حابت می

بذين بيان ٣ه ا٣خش مشد رض ، ای ديگش به اين دليل اػت ديگش يا اهاه ٣شدن م٠ذمه

دس ػاية ساهناايی لای و الی هاديان و مشؿالذان كالالح و ملالو ابليالت و

ؿود توانايی هذايت سا نذاسنذ ٣ه با اين بيان به دليل ديگشی تبذيل می

اين دليل هاان دليل ، دس وا :)تقریر دوم( ح از کامل مطلق. لسوم صدور اصل3

بذين بيان:، رذيذ اص آن شای ديگش و اسا ة ت٠شي دو اػت به اهاة م٠ذمه

٣ـؾ و راربه ورود داسد: نيشو و ٣ــی ٣اله وی ، دس انؼان دو گونه نيشو1

هالا بذیدهذ )٠ل( و نيشويی ٣ه وی سا به ؿش و ها ػو می سا به كالح و خوبی

٣ـانذ )احؼاػات و ؿهوات( می

انالذ؛ های ماولی اين دو نيشو هايـه دس حال توالاد و ٣ـالا٤ؾ دس انؼان2

انذ مح٤و و ملوف ٣ـؾ و راربة ٣ؼانی ٣ه اص لحا لای و ٠لی دس ه


76

انالذ بالش ؿونذ و ٣ؼانی ٣ه اص لحالا لاالی و ٠لالی الوی ؿيانی و ؿهوانی می

آينذ نی الب میهای ؿيانی و ؿهوا راربه

اص لحا لای و الی نياصمنذ ٣اال٢ و ، ا٣خش مشد دس صمشة گشو اول بود 3

ساهناايی هاديان و مشؿذان هؼتنذ

رات اذع الهی مهش هش گونه ٣اال و راالی اػت و هش گونه ن٠لالی اص 4

، ػاحت وی به دوس بود ، بخل و امؼا٣ی دس ح وی متلالوس نيؼالت او ليال

واد مل اػت سحيم و ر

و نيالاص انؼالان باله ساهناالايی ، اص ي٢ ػالو ، م٠توای رود و ٣ش الهی، بنابشاين

هايی سا به نوان ملم اين اػت ٣ه خذاونذ انؼان، اص ػوی ديگش، لای و الی

ها بشانگيضد تا هم ساهناای مشدمان دس ؿناخت سا ح و هالم مشبالی و مشبی انؼان

باؿنذ آنان دس مؼيش پياودن سا ػادت

هفند ، )ز.ناين ت٠شيب اولالين بالاس دس ٣الال ؿالي ميالذ مالشح ؿالذ اػالت

تنا: ت ،)ز. ن. فؽ واضاانذ ديگشان نيض آن سا مشح ٣شد و پشوسانذ (59پطي:

(76 :1416 ،؛ هظفس1/222

ح٤االت الهالی دس حالوصة »اين دليل بالش پايالة حکمت الهی در حوزه تشریع: . 4

توان ی اين م٠ذمات بيان ٣شد: ن سا میاػتواس اػت و آ« تـشي

خذاونذ انؼان سا م٤ل ػاخته اػت؛1

خذاونذ امتخال اين ت٤لي سا به كوست آصادانه و داولبانه خواػته اػالت 2

)خواػت تـشيی(؛

الصمة خواػت آصادانة امتخال شاهم ػاختن صمينة اات و دوس ػالاختن اص 3

ليان اػت )ل(؛


77

دانذ ٣ه ا٣خش مشد رالض دس پشتالو لال باله امتخالال آصاداناله سوی خذاونذ می4

آوسنذ؛ نای

الصمة ح٤ات الهی اين اػت ٣ه ت٤لي خويؾ سا با ل هاالشا ػالاصد و 5

گشنه شم وی اص ت٤لي حاكل نخواهذ ؿذ بل٤ه ن٠ن خواهذ گشديذ؛

ن٠ن شم بش ح٤يم محال اػت 6

، 1411، ػلن الد 32: 1413، ن.هفد)تسا و ز.بؼياسی اص مت٤لاان ؿيه

)تنسا ون ز.ن ػثند و بشخی اص مت٤لاالان متضلاله (351پطي:، ػاله حل، 191

دس ٣ييالت و تبيالين و ، انالذ البتاله بش اين اػتذالل ت٤ياله ٣الشد (521 :پطي ،الزثاز

تالشين آنهالا ٣ييالت خوسد ٣ه مهم تشبيت م٠ذمات اختالاتی ميان آنها به چـم می

iحبات م٠ذمة اخيش اػت ا

« ح٤ات خذاونالذ دس ت٤الوين »اين دليل بش پاية . حکمت خداوند در تکوین:5

بذين بيان:، اػتواس اػت

iتاذي ااذ . ترخ اهتاع مغ غرع را ت هالن استحال ػمل افکان فؼل از طفت داست

تاى ک هحال است حکن کار اجام دذ ک تا غرع اسازگار است ا کار را ک همتؼا

ػمل ظر هاى طفت حکوت کار حکوا هالزهت دذ حکوت است ترن کذ. ت تؼثر دگر

(14 :1416 داذ. )ر. ن. خراز افکان آى د را ػمال هحال ه

تاذي تااى کا ػماال اذ ترخ دگر هالن اهتاع مغ غرع را تر پا لثح ػمال داست

دذ کار کس را ک تذى غارع کارا خش را ت هظر تحظل غرع ػمال اجام ه

کار سفا ػ مض از ساخت لذس الا تا در تج داذ. در ػمال است سفا ه

(.118 :1360 ر.ن: تحرا است. )ترا و


78

خذاونذ انؼان سا بشای ت٤امل و پياودن سا ػادت آشيذ اػت؛1

وس ٣اله هاان، انذ ا٣خش مشد بشای پياودن سا ػادت نياصمنذ ل و ٣ا2٢

اگش خذاونذ به مالشد ، ػادت نياصمنذ ساهناايی هؼتنذ بنابشاين بشای ؿناختن سا

بشخال ح٤ات االل ، ل ن٤نذ و آنان سا دس پياودن سا ػادت ٣ا٢ نناايذ

پطني: ، هىندزهت ، )ز.ن ٣شد و شم خويؾ سا دس ت٤وين ن٠ن ٣شد اػالت

(182پطي: ، هطس، 105

ه ؿالي ميالذ نؼالبت داد ؿالذ اين دليل ال ٣ه بال . عدالت خداوند در تشریع:6

تالوان الی اػالتواس اػالت و آن سا مالی « ذالت خذاونذ دس تـشي»اػت ال بش پاية

م٠ذمات صيش بيان ٣شد:

خذاونذ انؼان سا م٤ل ػاخته اػت؛1

باس اػت؛ ت٤لي امشی دؿواس و مـ٠ت2

اصای آن مـ٠ت باله يالاسی م٤لال م٠توای ذالت خذاونذ اين اػت ٣ه به3

ػالاصد انزالا دهالذ آنچه وی سا به ات نضدي٢ و اص مليت دوس می ،بشخاػته

(182 پطي: ،؛ هطس105 پطي: ،ز.ن. هىدزهت)

قاعذة لطف در ادلة نقلی آیات قرآنی. 1

بؼياسی اص مباحج ٣المی سيـة شآنالی و سوايالی داسد؛ دس الشآن اؿالاساتی باله

نؼبت به االذة لال باله اذة ل ؿذ اػت و دس سوايات اماميه اسؿادهايی

مت٤لاان ، خوسد بل٤ه به بشخی اص ملادي ل اػتذالل ؿذ اػت پغ چـم می

انذ مؼتنذ ٣شد بيت و ٠های ؿيه اين اذ سا به آيات شآن و سوايات اهل

تشين و گوياتشين آيات و سوايالاتی سا ٣اله باله لالضو بشخی اص مهم، دس نگاهی گزسا


79

٣نيم: ذ مشح می٣نن ل الهی داللت می

ها أزسلا ف لس هي ث إال أخرا ألا تالثؤسا الؿنسا . 1

(94اػساف: ). لؼلن ؿسػى

دز چ ضس پاهثس فسستادن هگس آىن هنسدهص زا تن سنوت زنذ

دچاز وسدن تا هگس ت شاز دزآد.

ين آيه نوی مالصمه سا ميان دوت نشی و صمينه ػاصی الی بشای سػاليذن ا

گويذ: ٣نذ المه بابايی دس تؼيش آن می به سػتگاسی مشح میود و ست ال تنس اني لنساز گسفتن ون سگنا خداد سثحاى تاى ه

ص دف زسنالت چن –دازد پاهثس اش پاهثساى زا ت س گس گسل ه

ا آنا زا تن هطنىالت رنا تا اداش –رص دات ت زا زستگاز ست

ساشد. تداى اهد و ت س خدا تؿسع وسد تا تدگن دػنت هال هثتال ه

. آاى ت اواى ػول غالح واهل گنسدد هىن ، 199، 8:د ق1393، )طثاطثنای

(50-49پطي:، ػاهل

انذ: اسة ماد آن چنين آوسد بشخی پغ اص ر٣ش اين آيه دسب

ماد آيه اين اػت ٣ه خذاونذ متال پيامبشانؾ سا بشای ابال ت٤الي به بنذگان

رض اين٤اله سالا و ، و هذايت آنان به سا ٣اال مبوث ٣شد اػت )ل محلل(

های مادی گاهی مورالب يالان و لالت وس ؿذن دس نات بشخوداسی و وه

م٠توالای ، سو ؿود اصايالن بي٢ گتن به دوت انبيا میانؼان اص هذ آشينؾ و ل

هاػت تالا ؿالايذ مالشد باله ها و گشتاسی ح٤ات الهی مبتال ٣شدن مشد به ػختی

٣ناليم ٣اله مـالاهذ مالی ، سو ايالن به ػوی وی باصگشدنذ اص، دسگا الهی توش ٣شد

مبـالش و انذ بل٤اله االضون بالش آن پيامبشان به بيان دليل و آوسدن مزض ا٣تا ن٤شد

انذ و تـوي و تحزيش اص واي سػالت آنان بود اػت خذاونذ متال منزس بود


87

انزاس و بـالاست دادن دس سبالت مالشد باله « سػال مبـشين و منزسين»شمايذ: می

(50ن 2/49، هى ػاهل) اات و دوسی آنان اص مليت مذخليت داسد

الزؼ لنل للن وتنة ػلن فسن لل لوي ها ف السواات ا. 2

(12اؼام: ). السحو

تگ: آچ دز آسواى شهي است اش آى وسنت تگن: اش آى خداسنت ون

زحوت زا ت خطتي ارة گسداد است.

نويؼذ: المه بابايی دسباسة ماد اين آيه می

هؼنا زحونت خداد سثحاى خطتي زا ت زحوت هتػنف ونسد اسنت

تسطسف وسدى اش س اشهد زسادى خس ت اشهداى تداى است ... هؼنا

. نا خساسنت وتاتت زحوت لطؼ حتو وسدى افاؾن ؼونت ، )طثاطثنای

(27-26، 7پطي:

، ايالن آياله »انالذ: بشخی اين آيه سا ي٤ی اص مبانی اذة لال دانؼالته و نوؿالته

چشا٣اله ، داسد ١ سحات سا اص رات خذاونذ متال بيالان مالی ذ ان٤ا، كشاحت به

وارب بودن سحات بالش رات الهالی اص ػالوی خالود رات رالايی بالشای رالذايی و

٣شد ]بالش گزاسد و اين هاان ماد بشهان ل اػت ٣ه داللت می ان٤ا١ بای نای

«ناپالزيش اػالت اين٤ه[ م٠توای ٣اال رات و اوكا آن ل و سحاالت تخلال

(25 ي:پط، )خساش

با توره به داللت آيه بش اذة ل بشخی آن سا دليل ملالادي االذة لال

بايذ تيين آن اص ، انذ بذين بيان: نلب اما بش خذاونذ وارب اػت پغ شاس داد

رانب خذا باؿذ هم شآن و هم ٠ل بش وروف نلب امالا بالش خذاونالذ داللالت

٣تالب لالی نؼاله »شمايالذ: ٣ه می٣نذ؛ دليل شآنی ػخن خذاونذ متال اػت می


81

(2/24پطي: ، )ز.ن هظفس ي٠ين نلب اما سحات الهی اػت و به، «حوالش

إذا را ن الري ؤهى تآاتا فمل سالم ػلىن وتنة زتكىنن . 3

(54اؼام: ). ػل فس السحو

، تگن: دزد تنس ضنوا ، اواى دازد صد ت آد چى وسا و ت آات ها

پسزدگازتاى زحوت زا تس خد همسز وسد است.

بش ذ ان٤الا١ سحاالت اص رات الهالی تلالشيح ، هاچون آية گزؿته، اين آيه

هالا ال چاله دس و با توره به نياص ا٣خش انؼالان ( 7/105پطي:، طثاطثای، )ز.ن ٣نذ می

توان دو آية و سا دليلی بش ياودن آن ال می ؿناخت سا ح و ػادت و چه دس پ

ل محلل و م٠شف به حؼاف آوسد

فؤها هي أػط اتم غدق تالحس فسسس للسس... إى . 4

(12 7-5لل: ). ػلا للد

ت زا تػدك وسد. اها آى احك خدا زاد داد پسا داضت اپاداشد ى

شد زا آسا پص پا ا خان گراضت ... واا دات تس هاست. ت

گويذ: المه بابايی بذ اص تليل دانؼتن آية اخيش بشای آيات بلی میهفاد آ اي است و اي تسل ا تثني زا غنسفاب تن دلنل اىن ةچىد

هاست چ هاغ هصاحو ةت تس ػددن دا ػ دات است ازام ه

اي است و دات هسدم دز « اى ػلا للد» یةآهفاد ، دز تساتس آى ست. پ

شهس اهز است و خداند تن همتؿنا حىونت خنص تنس خطنتي الشم

(304-303، 20پطي: د، )طثاطثای گسداد است.

انذ اين آيه دس صمشة آيالاتی و گته بشخی اين آيه سا اص مبانی اذة ل دانؼته

چون تبيش به ، ٣نذ اػت ٣ه بش ذ ان٤ا١ هذايت اص رات اذع الهی داللت می

ؿذ اػت سوؿن اػت ٣ه هذايت امشی نياصمنذ متل اػت و متل « ان لينا»


82

(28پطي:، )خساش آن ٣اال دنيوی و اخشوی انؼان و ػايش مورودات اػت

اگش هذايت به منای اسا ه شي باؿذ بش ل محلالل و اگالش سػذ به نش می

ؼنيؼالش »٣نذ و ر٣ش بش ل م٠شف داللت می، به منای ايلال به ملوف باؿذ

ای بش منای دو به حؼاف آوسد توان شينه سا می« لليؼشی

نص هني وناى الل لطف تؼثاد سشق هي طا المنك الؼص . 5

ا ؤتن سد حسث الآخس صد ل ف حسح هي واى سد حسث الندك

(21-20: ضز). ها ها ل ف الآخس هي ػة

دند خدا سثت ت تدگاص هستاى است: نس ون زا تواند زش هن

، س و وطت آخنست تواند است سهد غالة؛ و اش تنسا دز وطنت

، افصان ه دنن لن دز وس و وطت اي دا زا تواد تن ا اش آى هن

آخست ا زا ػث ست.

به ، ل مانی متذدی داسد ولی مشاد اص آن دس اين آيه، هاانوس ٣ه بيان ؿذ

گيشد می ان و ني٤ی سا دسبشمنايی اػت ٣ه احؼ، «نؤته»و « نضد»، «يشص»شينة

سص نيض دس شهنگ شآنی منايی الا و گؼالتشد داسد و اختلالاف باله سص

الوس ٣اله هذايت الهی و دين نيض نالوی سص اػالت هاالان ، مادی نذاسد بنابشاين

انالذ سص ديالن سا هالم بشخی اص مؼشان بش اوميت سص تلالشيح ٣الشد و گتاله

(18/40پطي:، )طثاطثای گيشد دسبشمی

نويؼذ: المه بابايی دس اين باس می

هفاد د آ اي است و خداد سثت ت توام تدگاى لطنف تند دازا ةچىد

(واى). دد لت ػصت اهحدد است آاى زا طثك هطت خص زش ه

انذ تاالا آيالاتی سا بشخی اين آيه سا ي٤ی اص ادلة لضو ل ر٣ش ٣شد و اضود


83

تالوان سحات و سأت نؼبت به بنذگان داللت داسد مالی ، ٣ه بش كاتی نيش ل

(28-27پطي:، )خساش دليل اذة ل شاس داد

. ػل الل لػد السثل ها رآیس ل ضا لداون أروؼني . 6

(9حل: )اد وژ اسنت اگنس اش آى ازا ودى زا زاست تس ػد خداست تسخ

وسد. خاست هسلواب و ضوا زا دات ه اخداد ه

٣نذ ٣ييت بيان آن اين آيه نيض ي٤ی اص آياتی اػت ٣ه بش لضو ل داللت می

٣نيم: سا اص صبان المه بابايی باصگو می

بودن به منای مؼت٠يم -انذ نگاسان گته گونه ٣ه ساب و ػايش لت آن -لذ

ينی ساهی كحيح ٣ه سونذگان سا به م٠لذ بشػانذ و اهش ايالن اػالت ، سا اػت

٣ه لذ )ملذس( به منای ال بود و اص بيل اهاه كت به موكو اػت و

و منهالا »اػت باله شينالة م٠ابلالة آن بالا ٣الال خذاونالذ « الؼبيل ال٠اكذ»به منای

وروف شاس دادن سا مؼالت٠يم بالش « و لی اهلل لذ الؼبيل»و ماد راله « را ش

خذاونذ اػت تا مشد سا به م٠لذ ػادت و سػتگاسی بشػانذ و اص آنزا ٣ه حا٣م

و مؼلی بش خذاونذ نيؼت اوػت ٣ه الشاس دادن چنالين ساهالی سا بالش خالود الص

(12/218پطي:، )طثاطثای گشدانيذ اػت

الهالی دانؼالته و آن سا بشخی نـان دادن سا مؼت٠يم سا الصمة رذانـالذنی رات

(32پطي:، )خساش. انذ دليلی بش اذة ل ر٣ش ٣شد

چيالضی -به رض آية چهالاس -سػذ ٣ه نهايت داللت اين آيات ولی به نش می

توان آن سا دليل لال م٠الشف نيؼت و نای، ينی بيان ت٤الي، رض ل محلل

شاس داد


84

روایات . 2

خوسد ٣اله مالا ؼبت به اذة ل به چـم میهای شاوانی ن دس سوايات اؿاس

٣نيم را بشخی اص آنها سا مشح می دس اين

شمايذ: می اميشمؤمنان حوشت لی1أا الاس أى اهلل تثازن تؼال لوا خلنك خلمن ازاد أى ىنا ػلن آداب

اله تاى ؼسفن ها لن ها ػلنن ق ضسف فؼلن ان لن ىا ورخالزفؼ ا

التؼسف ال ىى اال تالتسغة تاالهس ال االهنس الن ال زتوؼناى اال

تالػد الػد الػد ال ىى اال تالتسغة الػد ال ىى اال تالتسنة

افسن تلر اػن التسة ال ىى اال تؿد التسغة ال ىى اال توا تطت

(316، 5:د 1362، )هزلس. ذله

خاسنت ، ا زا آفسد ا هسدم! واا خداد تثازن تؼال گاهى اساى

داسنت ون آناى ، ا ضنسف تاضند. پن و آاى تس آدات تلدهستث خ

، ؾسز آاى اسنت تن آناى تطاسناد اگ واد تد هگس آچ ت فغ

ضد هگس تا اهس اهتخال و، ضد هگس تا اهس ضاسادى هحمك و

ضد هگس تنا تسغنة تطنك ػند هحمنك ػد هحمك و، ػد ػد

، ضد هگس تا تسة تسسادى و ضند تسغة تطك ونسدى هحمنك ون

ى ت آى هل دازد دند هگس تا آچ اسا تنسد تسنة نا اش آى لنرت هن

تاضد هگس ت ؾد آى. تسسادى و

االمالش و »انذ: رالالة بشخی دس توهيح داللت اين حذيج بش ل م٠شف آوسد

اؿاس به اين ن٤ته داسد ٣ه امتخال امش و نهالی « النهی اليزتاان إال بالوذ و الويذ

شد وابؼته به حالواف و ٠الاف اػالت و اگالش ايالن دو نباؿالذ و تأحيش آنها دس دل م

٣ه خذاونذ سا ناله هللحش٣تی به ػوی انزا ت٤الي نيؼت مگش اص رانب اسان با

٣ننذ به رهت ؿو به بهـت و نه اص سوی تشع رهنم بادت می ، )هىن ػناهل


85

انلا اين اػت ٣ه اين حذيج باله سوؿالنی بالش لال محلالل و (2/50پطي:

٣نذ لت میم٠شف دال

شمايذ: االمش می دس پاػ پشػؾ اص لؼة نلب اولی اما سها2

ها اى الولك لوا لفا ػل حد هحدد اهسا اى ال ؼتدا ذله الحند لونا

اب ن ف هي فسادن لن ىي خثت ذلنه ال منم اال تنؤى زؼنل ػلنن فن اه

ػد ها اتح لن وؼن هي التػد الدخل فوا حظس ػلنن ؤخرن تاللف

ال ل لن ىي ذله ورله لىاى احد ال تسن لرت هفؼت لفساد غنس فزؼنل

. ػلن لواب وؼن هي الفساد من فن الحدد االحىام پطني: ، )هزلسن

(50ح، 32، 23د االهس اهس ت اطاػت اش اطناى اني اسنت ون ا ػة ال اش ػلتى

اد ون اش آى اد دستز افت چى هسدم ت ه حد اداش هؼ هىلف ضد

شسا دز تزاش اش آى حد فساد رد دازد. اني ندف ، حد اداش تزاش ىد

آاى زا اش آچ هونع ضد هگس ضوع اه تس آاى گوازد ضد تا تؤهي و

، شسا اگس ضوع اه ثاضد تا آاى زا اش چصا هوع تناشدازد ، است تاشدازد

تس ، چ و لرت هفؼت خد زا ت خاطس ؾسز دگس تسن واد وسد. پ

تا آاى زا اش فساد تاشدازد حدد احىنام زا دز هناى ، هسدم لو گواضت ضد

آاى تسپادازد.

اين سوايت ي٢ نو اػتذالل من٠ی مبتنی بش ٣بشا و كشا اسا اله داد ، وادس

بذين بيان:، اػت

نياص به ولی امش و صمامذاس ي٤ی اص نياصهای مهم مشد اػت )كشا(؛1

م٠توای ح٤ات و ل الهی اين اػت ٣ه نياصهای گوناگون مشد سا پاػ 2

دهذ )٣بشا(؛


86

ل )محلل و م٠شف( اؿاس داسد[ ]٣بشای اين اػتذالل به اذة

نتيزه: خذاونذ اين نياص سا با تيين امامان بش ش شمود اػت

بيذ ل خذاونذ نؼبت باله بنالذگان بن ای با اشو ح٤م دس مناش بن هـا 3

دانالذ وی مالی اای ٠ل به آنان و دس تـشي نلب اما ملالو ، سا دس ت٤وين

گويذ: خاف به اشو بن بيذ میا اتا هساى فاهلل تثازن تؼال لن تنسن رازحنه حتن رؼنل لنا اهاهناب

ػحح لا الػحح تمي ت ها ضه ف تسن را الولك ولن ف حستن

ضىن اختالفن ال من لن اهاهاب سدى ال ضىن حستن من له اهاهناب

(3ح، 179، 2:د 1362، )وللزازحه تسد ال حسته ضىه و تنسا ا اتاهساى! آا خدا و اػؿا رازح ت زا زا ىسد هگس اي

ا زا دز ضه اساى، آا اهاه لساز داد تا دز ضه تسدد ت آى زرع و

گوازد تا دز ضه تحنس ود اهاه تسا آاى و تسدد اختالفطاى زا ه

ت ا زرع واد

الصمة ل الهی دس لاشو تـشي نلالب امالا دانؼالته ؿالذ ، دس اين اػتذالل

بشخالی اص دانـالوسان ؿاليه ايالن اػالتذالل سا پايالة االذ لال ، سو اين اػت اص

ولی داللت آن بش ل م٠شف مبتنالی بالش (110/ 5: 1376، )ز.ن ضؼسا انذ دانؼته

٣ه بشش ٣شدن هالش گوناله ؿال٤ی سا ملالذا لال م٠الشف و ويالة آن اػت

i خذاونذ لي بذانيم

i. اطالع تشتر از آا راا دگر ک ت لاػذ لطف اشار دارذ هارد اساتاد ترا

تا 31( صتشثتاب التحذ ف ال )«تحذ»اذ. ر.ن: شخ طذق هتکلواى شؼ الغ شذ

23( دتاب هؼ الث ػل تؼخ االثااء ت تؼذ ) 1 ص11تؼذ؛ هحوذتالر هجلس پشي د


87

ادلة عذم ضرورت لطف

بشاػاع ان٤اس حؼن و بح ٠لی و ، بشخی اص من٤شان اذة ل نيش اؿاش

انذ و گشوهالی ديگالش بالا اػاػا من٤ش ل ؿذ ، ذ لضو لی نؼبت به خذاونذ

انذ اين گالشو تلالوس اص هم وروف ل سا نپزيشتهورود پزيشؽ دو امش و ب

انذ ٣ه ات٠اد به وروف ل پيامذهايی داسد ٣ه ابل التضا نيؼت بشخالی اص ٣شد

ؿود انذ دس اينزا ر٣ش می ای ٣ه اين گشو آوسد ادله

. عذم وجوب لطف بر خذاونذ1

ن و ايالن لال سا نؼالبت باله ٣الاشا ، اگش ل نؼبت به خذاونذ وارب بالود

ؿذ ٣ه ٣اش و اػ٠ی ورود نذاؿته باؿذ داد و نتيزه اين می اػ٠ان هم انزا می

، دس نتيزاله ، ورود ٣اش و اػ دليل بش اين اػت ٣ه ل ورالود نالذاسد و ، پغ

ل هالشوسی نيؼالت ، 1/303ق 1412، زاشػن حو، 246: 1400، )اضنؼس

(352پطي:، ػاله حل

انذ تلويش كحيحی اص منای لال ن سا گتهسوؿن اػت ٣ؼانی ٣ه اين ػخ

لرب ال الطاػ »انذ بال گتيم ٣ه منای ل ليت و هشوست تح٠ نذاؿته

لال ، نيؼت بل٤ه ابليت و ام٤ان آن دو اػت به تبيالش ديگالش « تؼذ ػي الوؼظ

ت تؼذ؛ هظطف تالغ 59 ص5 د«هرآ الؼمل»(؛ و تاب االػطرار ال الحجت تؼذ. ) 1ص

»؛ سذ احوذ خاسار 124 ص«اار الذ» ساذ هحساي تا تؼاذ؛ 11 ص«ػمائاذ الحما

؛ ساذ هحواذػل لاػا 73 ص3 د«ادار فم»ت تؼذ؛ هحود شات 25خراز پشي ص

»؛ اطر هکارم شراز دگاراى 98 ص«اس الوحذي»طثاطثا پارل «تفسار وا

.203 ص12د


88

نيؼت بل٤ه رضءالله اػت و رالضء -و اات -الهی لت تامه بشای وو ل

ش آن اساد و اختياس انؼان اػت ديگ

. صرف وجود مصلحت 2

ای به هاشا نذاسد و كالش ل به ؿشی وارب اػت ٣ه بذانيم هيچ م٠ذمه

با احتاال مؼالذ ، ورود مللحت بشای ح٤م به لضو ل ٣ای نيؼت بنابشاين

توانيم به لضو ل ح٤م ٣نيم نای

دس آن چاسچوف وارب اػت و با توره به تشيی ٣ه اص ل اسا ه ؿذ ل

چشا٣اله نالاوين ، بحی نالذاسد ، ما لم داسيم ٣ه ل دس آن چاسچوف و ؿشايي

(325)ز.ن.واى: بيح مـخق اػت و ل با آن ؿشايي بحی نذاسد

اذة ل م٠توای نياص بـش و رامة بـشی به ؿناخت سا ػادت ، بنابشاين

ذ ٣ه هشوسی اػت خذاونذ بالا شػالتادن ٣ن و هذايت اػت اذة ل احبات می

ها دس ماد و ها دخالت ٣نذ انؼان دس صنذگی دنيوی انؼان، سػوالن و تيين امامان

ی ل مبشی بشای اذ ، ماؽ به ل و نايت الهی محتاد هؼتنذ بنابشاين

ها اػت هشوست دخالت خذاونذ دس صنذگی اين رهانی انؼان

گیری نتیجه

اص واذ مهم ٣المی اػت ٣ه م٤اتب مختل ٣المالی دس اػالال ، اذ ل

انالذ دس ايالن آن سا دس احبات بوی اص اكول ات٠ادی اػاػی خود، به ٣الاس گشتاله

داننذ؛ اما انذ و آن سا بش خذا وارب میساػتا، ؿيه و متضله، ايل به وروف ل

داننذ اؿاش من٤ش اين اذ اػاػا چيضی سا بش خذا وارب نای

های اص رالاله: اػالتحال ا لين به ل با اػتناد به آيات و سوايات ادلالة ٠لالی


89

ان٤ا١ ملول اص لت تامه، ٣امل مل و لضو كذوس اكلح و ح٤ات الهالی سا

انذ و مت٠ذنذ م٠توای ذالت خذاونذ اين اػت ٣ه به يالاسی م٤لال مشح ٣شد

ػاصد انزا دهذ دس ليت دوس میبشخاػته، آنچه وی سا به ات نضدي٢ و اص م

گونه لی بش خذاونذ وارب نيؼالت، م٠ابل مخالان اذ ل مت٠ذنذ ٣ه هيچ

اؽ ايالن بالود ٣اله ٣الاشان و چشا ٣ه، اگش اين ل بش خذاونذ وارب بالود الصماله

اػ٠ان هم هذايت پيذا ٣ننذ و اين٤ه هذايت نياتنذ دليل بش اين اػالت ٣اله چنالين

انالذ تلالويش سوؿن اػالت ٣ؼالانی ٣اله ايالن ػالخن سا گتاله لی وارب نيؼت

و هالشوست تح٠ال كحيحی اص منای ل نذاسنذ، چشا ٣ه، منای ل ليت

بل٤ه ابليت و ام٤ان آن دو اػت باله نيؼت« الطاػ تؼذ ػي الوؼظشف الی »

الؼلو ل و اات نيؼت بل٤ه رضء تبيش ديگش، ل الهی لت تامه بشای و

و رضء ديگش آن اساد و اختياس انؼان اػت اػت

٣نالذ او ح٤ات و الذالت خذاونالذ اتوالا مالی ،اذ ل بنابشاين بشاػاع

ای سا به ٠ و ؿ٤وا ؿذن اػتذادهايؾ شاس دهذ و هش و حانؼان سا دس مؼيش ت

تش ها سا به ػادت ايی آنها نضدي٢ليت ملوف آن بشػانذ و دس نهايت انؼان

تش ؿالذن ذ اسػال سػل و تيين اما ي٤ی اص اموسی اػت ٣ه مورب نضدي٢گشدان

سو الص اػت خذاونذ پيامبشان سا به ػالوی ها به ػادت نهايی اػت، اص اينانؼان

ها بشػتذ و رانـينان آنها سا مشی ٣نذ انؼان


97

منابع

ت کشش ،فلسف غد تست حدج چاز زسال ػسفا ق( 1406) احوذ آشتا -

.تراى: کتاتخا چل ستى هسجذ جاهغ تراى رػا استاد

.تر : دار الفائس تحمك ػثا، طثاؽ ،االتا ػي اغل الدا ق( 1414) ػل اشؼر -

چاج تظحح لو رتر ،هماالت االسالهي اختالف الوػليق( 1400اااااااااا ) -

.فراتر شتاتس جا[: دارالشر ]ت سم

.لن: هشرا الشرف الرػ تحمك ػثذالرحوي ػور ،ضسح الوماغدق( 1409) هسؼد تفتازا -

.لن: الشرف الرػ چاج دم ،ضسح الوالف ق( 1415) ػل تي هحوذ جرجا -

. 1367-1360 لن -السرا ،پساهى ح (1367-1360)ػثذا جاد آهل -

.تراى: هرکس شر فرگ رجاء ،الت فم زثس دز اسالم( 1367) اااااااااا -

لن: هرکاس تظن هحوذ هحرات الت فمات ػذالت ،الت فم (1378اااااااااا ) -

.شر اسراء

چاج سم ،سایل الطؼ ال تحػل هسایل الطسؼ (1416) هحوذ تي حسي حر ػاهل -

.الحاء التراثالثت: لن: هؤسس آل

.لن: هؤسس الشر االساله ،الومر هي التملد ق( 1412) هحود حوظ راز -

.لن: کگر سار شخ هفذ ،لاػد لطف )الوماالت السساالت( ق( 1413) سذهحسي خراز -

.تر : هکتث لثاى اشرى ،هسػ هػطالحات ػلن الىالم االساله (1998) سوح دغن -

تحماك هحواذ ساذ ،الوفسدات ف غسنة المنسآى تا()ت حسي تي هحوذ راغة اطفا -

.تراى: الوکتث الورتؼ گال

7لن: هؤسس االهام الظاادق زسال ف التحسي التمثح الؼملي( 1420) جؼفر سثحا -


91

ق.1420

هؼاا شانى التؼلان ج الچا ،هغ الطؼ االهاه ف ػمایدن (1413اااااااااا ) -

الثحث االساله.

.تراى: کتاتفرش اساله چاج شتن ،تسرو وطف الوساد (1376) اتالحسي شؼرا -

چااج چاارم ،ظنام الحىنن االداز فن االسنالم ق( 1405) هحوذهذ الذي شوس -

.تر : الوؤسس الذل للذراسا الشر

.تراى: زار فرگ ارشاد اساله چاج دم ،اداز فم (1366) دهحو شات -

.لن: تستاى کتاب ،راگا هثا واله دز ارتاد (1382) سؼذ ػائ فر -

تر : هؤسس چاج دم ،الوصاى ف تفسس المسآى ق( 1349) سذهحوذحسي طثاطثا -

.االػلو للوطثػا

.تراى: اتشارا ػلو اساله ،وفا الوحدي تا()ت لسذاسواػ طثرس ر -

چااج سام تحمك سذ حسي تحرالؼلم ،تلوع الطاف ق( 1394) فخرالذي طرح -

.لن: دارالکتة االساله

.تاد فرگ اهام رػا ،التػاد( 1360) هحوذتي حسي طس -

تار : ،وساد ف ضسح تزسند االػتمناد وطف ال ق( 1399) حسي تي سف ػاله حل -

.هؤسس االػلو للوطثػا

،الرخس ق( 1411) ػل تي حسي ػلن الذ - لان: هؤسسا تحمك سذ احواذ حسا

.الشر االساله

.لن: دارالمرآى الکرن تحمك سذ هذ رجائ ،زسایل الطسف الوستؿ ق( 1405)اااااااااا -

.ضسح تلوع الطاف تا()ت ف هرتؼشر ػلن الذا -

.تراى: اهرکثر فسگ فازس ػود (1380) حسي ػوذ -

جور. ،التػاد (1364) هحوذتي هحوذ غسال -

.لار دار االفاق الؼرت ،هحػل (1921) احوذ غسال -


92

الرحن ترجوا ػثاذ ،ضسح تناب حناد ػطنس (1368 )الذي تي ػثذا جوال فاػل همذاد -

.لن: دفتر شر ذ اسالم ػمم

ا.ت جات ،هحػل تا()ت هحوذ تي حسي فخرراز -

تظحح ػل ،الوحز الثؿا ف ترة االحا تا()ت هحسي فغ کاشا - اکثار غفاار

.لن: دفتر اتشارا اساله چاج دم

.ن: دار الجرل ،الوػثاح الوس ق( 1405) احوذ تي هحوذ فه -

ق( 1380/1422) لاػ ػثذالجثار - شارح ػثذ الجثار تي احوذ الواذا ،االغل الووسن

.دار احائ التراث االسذ آتاد

چاج دم ،اغل هرة الطؼ االهاه االح ػطس ق( 1425) اطر تي ػثذا لفار -

.ا[ جا: ت ]ت

.تراى: دارالکتة االساله اکثر غفار تحمك ػل ،افو (1388) هحوذ تي ؼمب کل -

.تراى: اساله چاج دم 2د ،األغل هي الىاف( 1362)اااااااااا -

،سسها اواى( 1372) ػثذالرزاق الج - چااج سام تظحح طادق الرجاا آهلا

.تراى: السراء

تا[. ت ا جا: ت ]ت ،ىالمضازق االلام ف ضسح تزسد ال اااااااااا -

.تراى: زار فرگ ارشاد اساله ،گس هساد (1372)اااااااااا -

.تراى: دار الکتة االساله چاج دم ،تحاز االاز (1362) هحوذتالر هجلس -

.تراى: اتشارا طذرا )کالم ػرفاى( ،آضا تا ػلم اساله تا()ت هرتؼ هطر -

.جف: هطثؼ الؼوا چاج سم ،الوطك ق( 1388) هحوذرػا هظفر -

تذا الوؼارف فا شارح ػمائاذ االهاها هحساي ،ػماید االهاه ق( 1416)اااااااااا -

.هسس شر اساله لن خراز

.تراى: اهرکثر ،فسگ هؼي (1348) هحوذ هؼي -

3د چاج شذ در: هؤلفا شاخ هفاذ ،الؼطسالوسایل ق( 1413ذ )هحوذ تي هحو هفذ -


93

.لن: کگر سار شخ هفذ

چااج شاذ در: تحمك رػا هختار 1د ،الىت االػتماد الفم (1413)اااااااااا -

.هؤلفا شخ هفذ

تاراى: ترجوا احواذ آرام ،نا والهن ضنف هفند ادط( 1372) هارتي هکذره -

.تراى اتشارا داشگا

.هکتث تظرت ،ػاید االام ق( 1366/1408) احوذ رال -

فصلنامه تاريخ اسلام -...

Documents