تکنیکهای ایمنی

آنالیز مقدماتی خطر

PHA

(Preliminary Hazard Analysis)

مقدمه :

ب�رای اولین ب�ار PHA ( Preliminary Hazard Analysis ) تکنی�ک آن�الیز مق�دماتی خط�ر

میالدی در ای�الت متح�ده آمریک�ا ب�رای آن�الیز ایم�نی موش�کهای ب�ا پیش 50در اوای�ل ده�د

بص�ورت کش�ور این هوان�وردی ص�نایع توس�ط روش . ش�د گرفت�ه بک�ار م�ایع برن�ده

قانونمن�د درآم�ده و بوس�یله ش�رکت بوئین�گ تحت ن�ام فعلی نامگ�ذاری ش�د . پس از این

غ�یره و ای هس�ته ، ش�یمیائی ص�نایع منجمل�ه مختل�ف ص�نایع ب�ه تکنی�ک این ک�اربرد

گسترش یافت .

آن�الیز مق�دماتی خط�ر ی�ک روش آن�الیز نیم�ه کمی اس�ت ک�ه ب�ه منظ�ور اه�داف زی�ر ص�ورت

می پذیرد :

شناس�ایی خط�رات ب�القوه و روی�دادهای اتف�اقی ک�ه ممکن اس�ت ب�ه ب�روز حادث�ه ای

منجر شود .

رده بندی رویدادهای شناسایی شده بر حسب ریسک آنها

تعیین کنترلهای الزم برای خطرات و شناسایی اقدامات اصالحی

ک�دام ه�ر م�اهیت ک�ه گ�ردد اج�زا مختلفی ه�ای ش�یوه ب�ه اس�ت ممکن تکنی�ک این

تفاوتهایی با همدیگر خواهد داشت . بعضی از انواع این روش عبارتند از :

رده بندی سریع خطرات(RRR)

شناسایی خطر (HAZID)

آنالیز مقدماتی خطر ترجیحاY یک آنالیز اولیه ایمنی بر روی سیستم ، محصول یا

سازمان بوده و اهداف عمده آن عبارتند از :

شناسایی عناصر ، شرایط خطرناک و علل آن 1.

شناسایی اثرات این عناصر و شرایط خطرناک بر روی زیرسیستمها ، سیستم و 2.

کل پروژه

طبقه بندی سطح شدت هر کدام از عناصر و شرایط خطرناک3.

شناسایی اقدامات اصالحی برای حذف عناصر و شرایط خطرناک یا به حداقل 4.

رساندن اثرات آنها

یک ورودی مفید و موثر برای سایر فعالیتهای ایمنی PHAداده های بدست آمده از 5.

در راستای شناسایی موارد زیر به شمار می رود :

مناطق بالقوه مشکل آفرین مرتبط با بخشهای سخت افزاری ، نرم افزاری یا

فصل مشترک آنها

الزامات دستورالعملی یا طراحی ایمنی

الویت بندی فعالیتهای ایمنی

موارد نیازمند به تست ، آنالیزهای بیشتر یا مطالعات توازن

یک آنالیز ایمنی سیستماتیک است که برای PHAبا توجه به موارد فوق می توان گفت

شناسایی مناطق ایمنی بحرانی جهت ارزیابی خطرات مهم و شناسایی الزامات

طراحی ایمنی سیستم مورد استفاده واقع می شود.

ی�ک و پوش�ی قاب�ل چش�م غ�یر از خط�رات لیس�تی این مطالع�ات انج�ام با

از اعم�ال اق�دامات پیش�گیرانه ف�راهم باقیمان�ده پس از ریس�کهای ارزی�ابی

می ش�ود . این فهرس�ت ش�امل ارزی�ابی کیفی و ن�ه کمی از ریس�ک می باش�د

ک�ه اغلب ب�ه ص�ورت لیس�ت ج�دول بن�دی ش�ده از اق�دامات پیش�گیرانه ب�ا تعری�ف

کیفی میزان اثربخشی قابل پیش بینی ارائه می گردد .

آن�الیز ب�رای ی�ک روش مق�دماتی خط�ر آن�الیز ک�ه گفت ت�وان همچ�نین می

ارزی�ابی و مستندس�ازی ریس�ک ب�ه ش�مار می رود ک�ه در ایم�نی سیس�تمها

خط�رات سیس�تمهای جدی�د و ی�ا تغی�یر یافت�ه ک�اربرد دارد . بن�ابراین می ت�وان

ب�ه مفه�وم آن�الیز و ازری�ابی خط�رات معم�ول در سیس�تم و ارائ�ه PHAگفت ک�ه

پیشنهاداتی در راستای کنترل آنها می باشند .

بای�د بص�ورت م�داوم م�ورد تجدی�د نظ�ر ق�رار گرفت�ه و PHAالزم ب�ه ذک�ر اس�ت

در طول چرخه عمر پروژه مورد بازبینی واقع می شود .

خط�ر مق�دماتی روش (PHL Preliminary Hazard Listلیس�ت ی�ک )

مق�دماتی شناس�ایی خط�رات موج�ود مرتب�ط ب�ا ط�راحی سیس�تم اس�ت

، ، م�اتریس خط�ر لیس�تها ابزاره�ایی نظ�ری چ�ک از ب�ا اس�تفاده ک�ه

توص�یف و تش�ریح تجه�یزات ، گ�زارش ح�وادث و روی�دادها ، بررس�ی

س�وابق مش�اغل مش�ابه ، م�روز گزارش�ات قبلی و م�وارد نظ�یر آن ب�ه

کلی�ه اطالع�ات بررس�ی از . پس کن�د اق�دام می شناس�ایی خط�رات

PHLموج�ود می ت�وان اق�دام ب�ه تهی�ه لیس�ت مق�دماتی خط�ر ک�رد . ی�ک

ی�ک اج�رای ب�رای اساس�ی و پای�ه تش�کیل ب�رای ت�وان می را خ�وب

بیش از پیش گسترش داد . PHAمطالعه

PHAفرآیند اجرای یکی از مهم�ترین آنالیزه�ا در جری�ان ارزی�ابی ایم�نی PHAش�اید اج�رای

سیس�تمها باش�د زی�را این مطالع�ه معم�والY اولین تالش ج�دی ب�رای تش�خیص و تع�یین خط�رات ی�ک سیس�تم جدی�د و در بعض�ی م�وارد سیس�تم ه�ای تغی�یر یافت�ه اس�ت ک�ه می ت�وان ب�ه عن�وان پای�ه ای ب�رای کن�ترل خط�رات تلقی از اس�تفاده ب�ا و ک�املتر انج�ام مطالع�ات ام�ر مس�تلزم همین ک�ه ش�ود می سیس�تم آن�الیز و سیس�تم زی�ر اس�تفاده م�ورد ت�ر دقی�ق تکنیکه�ای

باشد . اطالع�ات م�ورد نی�از ب�رای آن�الیز مق�دماتی خط�ر می توان�د ش�امل م�وارد زی�ر از س�ایر اس�تفاده در نبایس�تی مح�دودیتی گفت�ه این ک�ه چن�د ه�ر باش�د

اطالعات در دسترس بنماید :پیک�ره بن�دی ، نقش�ه ه�ا ، س�ناریوها ، مشخص�ه ه�ا و آنالیزه�ا ی سیس�تمهای 1(

واقعی یا پیشنهادیآنالیزهای خطرات انجام شده 2(اطالعات حوادث3(تجربیات سیستمهای مشابه4((Trade Studies)نتایج مطالعات توازن 5(منظور و هدف از تولید محصول و کارکرد آن6(محیطی که محصول در آنجا مورد استفاده قرار خواهد گرفت 7(ب�ا محص�ول ب�ه ک�ار گرفت�ه می 8( تجه�یزات و س�خت افزاره�ایی ک�ه هم�راه

شوند . معیارهای عملیاتی برای مصرف کننده نهایی محصول9(

مهم�ترین اب�زار م�ورد اس�تفاده در انج�ام آن�الیز مق�دماتی خط�ر چ�ک لیس�تهای خط�ر اس�ت ک�ه در آنه�ا ان�واع خط�رات معم�ول در سیس�تم ه�ا خالص�ه ش�ده

است .

شامل مراحل زیر می باشد : PHAساده ترین دستورالعمل انجام - شناس�ایی من�ابع ب�ا ارزش ب�رای مح�افظت پرس�نل ، تس�هیالت ، تجه�یزات ، 1

بهره وری و ...- تعری�ف س�طوح ریس�ک قاب�ل قب�ول و گس�تره م�ورد ارزی�ابی ، الزم اس�ت 2

مفروض�اتی نظ�یر اینک�ه ارزی�ابی در مرحل�ه س�اخت ی�ا ط�راحی سیس�تم اعم�ال می شود یا اینکه اقدامات پیشگیرانه اجرا شده اند در نظرگرفته شود .

تائی�د خط�رات سیس�تم . الزم ب�ه ذک�ر اس�ت خط�ر ب�ه عن�وان 3 - شناس�ایی و فع�الیت ی�ا وض�عیتی تعری�ف می ش�ود ک�ه ض�رر ی�ا ص�دمه ب�القوه ای ب�رای ه�دف

ایجاد می کند .- ارزیابی احتمال و شدت بدترین مورد قابل درک برای هر خطر و هدف.4- ارزی�ابی ریس�ک خط�رات شناس�ایی ش�ده ب�ا اس�تفاده از م�اتریس ارزی�ابی 5

ریسک .- طبق�ه بن�دی ریس�کهای شناس�ایی ش�ده از نظ�ر قاب�ل قب�ول ی�ا غ�یر قاب�ل 6

قبول بودن و توسعه اقدامات پیشگیرنده در صورت قابل قبول نبودن آنها . - بکارگیری اقدامات کنترلی با توجه به اولویت بندی زیر :7 طراحی ایمن• سیستمهای ایمنی اکتیو• وسایل ایمنی انفعالی • وسایل هشدار دهنده• دستورالعملها و آموزش•- ارزیابی مجدد ریسک پس از اجرای اقدامات پیشگیرانه8- تع�یین اینک�ه آی�ا اق�دامات پیش�گیرانه خط�رات جدی�دی را ایج�اد می کنن�د ؟ 9

ک�اهش ی�ا اض�افه ش�ده اگ�ر خط�رات ؟ آورن�د پ�ایین می را ک�ارآیی سیس�تم ک�ارآیی غ�یر قاب�ل قب�ول باش�د ، الزم خواه�د ب�ود اق�دامات پیش�گیرانه جدی�دی

وضع شده و ریسک مجدداY مورد ارزیابی قرار گیرد .

همانن�د س�ایر تکنیکه�ا ب�ا مزای�ا و مح�دودیتهایی هم�راه PHAاج�رای مطالع�ه

است که مهمترین آنها عبارتند از :

مزایا :

گزارش�ی از خط�رات مهم سیس�تم و ریس�کهای متن�اظر آنه�ا ف�راهم می

کند .

ی�ک ارزی�ابی منطقی از نق�اط ض�عف سیس�تم درزم�ان مناس�بی ک�ه اج�ازه

کاهش ریسک در طراحی وجود دارد ارائه میدهد

س�ریع از مهم�ترین ریس�کهای مرب�وط ب�ه Yی�ک تش�ریح و ی�ک ب�ازنگری نس�بتا

سیستم فراهم می کند .

محدودیتها :

PHA ق�ادر ب�ه ارزی�ابی خط�رات ترکی�بی ی�ا نح�وه ب�روز خط�ای همزم�ان نمی

باش�د بن�ابراین ممکن اس�ت ی�ک نتیج�ه گ�یری غل�ط ب�ه ص�ورت قب�ول ریس�ک ک�ل

سیستم به دلیل قابل قبول بودن ریسک خطر تک تک عناصر گرفته شود .

اگ�ر اه�داف ی�ا فازه�ای عملی�اتی نامناس�ب ی�ا ناک�افی انتخ�اب ش�ود ارزی�ابی

دچ�ار خط�ا خواه�د ش�د از ط�رف دیگ�ر اگ�ر اه�داف ی�ا فازه�ای زی�ادی انتخ�اب

شود ، سطح فعالیتها گسترده و هزینه بر خواهد شد .

نمونه ای از چک لیست ارزیابی

خطر

- الکتریکی1برق گرفتگی •

سوختگی• گرم شدن بیش از حد• شعله ور کردن مواد قابل احتراق•

- مکانیکی2لبه های تیز •

تجهیزات گردنده• تجهیزاتی با حرکت رفت و برگشتی•

- فشار پنوماتیکی و 3

هیدرولیکیفشار بیش از حد •

ترکیدن لوله ها• دریچه های اطمینان درست نصب •

نشده تنظیم نامناسب دریچه های تخلیه• پس زنی•

شتاب و ثقل- 4ضربه • سقوط اشیاء•

- دماهای باال یا پائین5منابع حرارتی • سوختگی ناشی از سطوح سرد و گرم• تخلیه فشار•

- آتش سوزی6سوخت • منابع شعله•

اکسید کننده ها• - تشعشات7 یونیزان

آلفا • بتا • گاما• اشعه ایکس• نوترون•

غیر یونیزان لیزر• مادون قرمز• ماوراء بنفش• مایکروویو•

- فیزیولوژیکی8 دماهای بسیار باال یا پائین • گرد و غبارات و بوهای اذیت کننده• فشارهای باال• خستگی• صدا• ارتعاش• جهش زا• خفگی آور•

- فاکتورهای انسانی و 9ارگونومی

خطای انسانی • عمل ناخواسته • عمل دیر یا زود • نقص در عمل • خستگی• درخشندگی•

فازهای ماموریت- 10

حمل و نقل •

تحویل•

نصب•

کالیبراسیون•

کنترل•

پایان