ي يلعج ببخا نآ بب ٍلببقم...

28
43 خبار اهارت ه جعلیقابله با آىای ه هبريخ دريبفت: ت12 / 06 / 96 تبريخ پذيزش:11 / 07 / 96 بر جعلي اخب يبرت مب آن ببلبی مقب شتة ی هحود سلطا فر وین سلی هری ّ سیلسفیهرضا ف دغ چكيذص ثزرسیذف ایي پض بر جعلی اخجبرت ه ثوس اهوزيی هوضو ثب آى است؛ هبی هقبثل کوی اس یاص پزثسبهذتزیيب د ر رسباضع رسب ه هبى تجذیل ضذزی جبی خج بلذ ای پزچبلص د تزاهپ در ایيظ ثسيبر خػ تأثيزی ضبهلبر پزسص اغلص، ثب چ است. ایي پضد گذار ثبر جعلوی اخج، چوزا چيسوت،بر جعلی اخجتطز هی ه ليذ ت، چگذ، ض هیاى تبر جعلی اخجی هزد،بسبی را ضوبرت ه چی ثوزوبی ای ثب هقبثلبر جعلی اخجظزی د را ثز دظزی خ د دارد،؛ تکيج ةگ جیا ر ظزی ةطئ ت قوزار داد است.بر جعلی اخج ث م ثز ثستز فضبی د هى رسببری اثشاری چ ی اجتوبيیبی ، بست هجبلی ه تز ثوزایلتسط دطبر تت ا ليذ تب، احشاة، بسه س بىب ، گزب یستیری تز ی رثبت حتب ؛ ث یبفت هعضول یو جذی ثذل ضذیگزا ثشرگ يلی است. ثب ایي حبلش رغن ت ثوب اخجوبراجت ه ججبم گزفتبی ا يع آى اس اخجبر جعلی، اهکبى تطخکوی هيوبى یار اسوت. در ایويبى دضوچ ىبگل گ يلب ثاقعی ث اس ه ؤ ضي ثزتزیي ثبی هقبثل ببر جعلی اخجسع ، ت ةبی رسوباد سوی اس جولبیادش سس آه ای1 ، خجوزی2 ، ثػزی3 يبتی اط 4 ثشی ثب ربی تب آض هخبطجبى استوبرت فزاگيزی ه ب یبسوبیاى ضوبی زسم، تو ثب هقبثلبر جعلی اخجن را فزاذ ه. اص هليذ: اذجبضئ س٥ض، سئ٦ا ض، ػ٦بر ػؼػ، ا٦ ػؼ٠از ضؾب، ؾ٠ ٥ ا. مقذماغ طقساسبض حبيط دطسظ زض ض٣ اذجبض ػؼ٦ ( Fake News ) ٠ب زض ضؾ،ب٢ ػ٥ط ذج٥ب١ ٦ ثس٧ سطز٧س ١ط سبف ز دطچب٦ ضكشبض اضسجب ٦بؾ٨ايغ ؾ ب ث٠٢اػ خ زض سطا____________________________ س احس ػ ٦ بػ بر اػش اضسجب ػ ط بض٨ ك زا ح٦ آظاز اؾ بك وبر زا٨ و[email protected] ش ز ط٦ آظاز اؾ بك بر زا و٨ سحو س ػ اح ٦ بػ بر اػش اضسجب ػ٥ ئؿ سؿ٧( [email protected] بؼ بضق ٦ آظاز اؾ بك قطم زاطا٢ س احس ٦ بػبر اػش اضسجب اضقس ػ[email protected]

Upload: others

Post on 19-Mar-2020

17 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

43

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

12/06/96تبريخ دريبفت: 11/07/96تبريخ پذيزش:

ي اخببر جعلي

بی مقببل بب آن مبرت شتة

فر هحود سلطای هرین سلیوی

دغالهرضا فلسفیسی

چكيذ هبرت اخجبر جعلیذف ایي پضص ثزرسی یکوی اس بی هقبثل ثب آى است؛ هضويی هو اهوزس ثو

تزاهپ در ایي ای پزچبلص دبلذ بی خجزی جبى تجذیل ضذ ه هاضع رسب ر رسبب د پزثسبهذتزیي اصچيسوت،، چوزا اخجبر جعلوی گذار ثد است. ایي پضص، ثب چبر پزسص اغلی ضبهل تأثيزخػظ ثسيبر ای وبیی ثوز چ هوبرت را ضبسبیی هزد، اخجبر جعلیتاى هیضذ،، چگ تليذ هتطز هی اخجبر جعلیقوزار داد “تطئ ةظزی ” “رای جگ” ةجد دارد،؛ تکي ظزی خد را ثز د ظزی اخجبر جعلیهقبثل ثب تز ثوزای هجبلی هبست ،بی اجتوبيی یبری اثشاری چى رسب ه ثز ثستز فضبی دم ث اخجبر جعلیاست.

یو هعضول یبفت؛ ث ب حتی رثبت تزریستی یب گز ،ب بىسبسهب، احشاة، تليذ اتطبر تسط دلت بی اجبم گزفت جت هاج ثوب اخجوبر رغن تالش است. ثب ایي حبل يلی ثشرگ گزای جذی ثذل ضذ

اس اقعی ثب ث يلل گبگى وچبى دضار اسوت. در ایوي هيوبى یکوی جعلی، اهکبى تطخيع آى اس اخجبر ة، تسعاخجبر جعلیب بی هقبثل ث ثزتزیي ضيؤه ، 2، خجوزی 1ای آهسش سادبیی اس جول سوادبی رسوب

وبی زسم، تواى ضبسوبیی ب فزاگيزی هوبرت هخبطجبى است تب آضبیی ثب رش ث 4 اطاليبتی 3ثػزی .هذرا فزان اخجبر جعلیهقبثل ثب

.ا٥ ٠، ؾاز ضؾب٠ػؼ٦، االػبر ػؼ٦، ػ ضا٦، سئض٥ سئ اذجبض :هليذاص

مقذم١ ب٥ ذج ط٥ ػ٢ ب، زض ضؾ ب٠ (Fake News) ٦ػؼ اذجبض ٣زض ضظبض حبيط دطساسطقس اغ

سطاخ زض اػ٢ ٠ ث ب ايغ ؾ٨بؾ٦ ضكشبض اضسجب٦ دطچبف زبسط١ س٧ سطز٧س ث٦

____________________________ س احس ػ بػ٦ بر اػش اضسجب ػ ط ك٨بض آظاز اؾال٦حزا ب ك [email protected] و٨وبر زا

ش ك ب آظاز اؾ ال٦ طز اح س ػ سحو٨و بر زا ٥ ػ اضسجب بر اػش بػ٦ ؿ ئ ٧ؿ س ( [email protected]

كب آظاز اؾال٦ بضقبؼ احس س٢طا قطم زا بر اػشبػ٦ [email protected] اضقس ػ اضسجب

44

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

ػ٢ ض٥ زض آؿبظ ذ٨ سج٨ـبس٦ ض٧بؾ ز اظ ضا سطاخ ١طب ذجطب اؾز. انحبة ضؾب٠ ث ٠ ؛آ ب سبذ ز ث٠ ،زازس هطاض ضز دطؾف ،ضز ث٠ بخ ؾل٨سض٥ بض آس ازا٠ دؽ اظ

ـ ١ب٦٧ ػؼ ٦ ب٨ س ذجط٥ ضا ضؾب٠ ١٥ب ببضا ثطچؿت ظز ؾبظ ضظب٠ ث ٠ طز س ال طا٥ث جبضظ اؾز. زض حب دطا سؼج٨ط ا زضؽ ٥ ث١٠ب ضؾب٠ اوب س ٠ ٥ ثب آ ذز حب٨ب

ي ا٧ ٠ اظ ،اـ بؾجز ز٧ؿش٨ ضظ اظ ض٧بؾ ز ػ٢ ض٥ ث٠ ،سئ٨ش٦ ظب ا زض طز زش٦ سضر ث٠ ضظ 200 صقز ثب»: س، اظ٢بض زاقز ثبض ضا ؾبذش٦ اذجبض ذاؾز آط٧ب يعز٧ آ ث ٠ حش ٦ ... ٧بثس زؾز ا٧، ضؾ٨س ب آچ٠ ث٠ اؾز قس كن آط٧ب زض ك س ١

ق س ز٧ ط سػ٦ س ئ٨ش٦ زض٥ «. .٨س ثبض ضا ١ب ظطؾؼ٦ شب٧غ زضؿ٨ اذجبضصا ! اؾز اؼ، ث ٦ ؾ ٦ ؾ ٦، ث ٦ ا ، ؾ ٦ ث ٦ ا٥ ا، ا ١ ب٦٧ چ ؾ ٦ سؾ ضؾ ب٠ اذجبض ػؼ٦ اشكبض

1396س! )ا٧طب، ٦ سط ه٥ ضا ا دب٧ب اػشبػ٦ ؛دؿز اقش سب٧ع ٧٨ضى١ب٥ اذ٨ ط زض ؾب ا٧ يع ٤طا٦ اظ سؾؼػؼ٦، اذجبضث٠ ؿجز ؽ اظ ض٧طز سطاخ كبض

باض ػاهت ػؼ٦ اذجبضؿجز ث٠ ؿشطـ اضدب ٤شحس اسحبز٠٧ ؾبظب ثزحس٥ ث٠ ظ ط طكش ٠ زضس٨٢ساس٦ ثطا٥ ج بضظ ث ب آ ١ب ب، ٢بز١ب ؾبظزاز، ثطذ٦ كض١ب آ ١كساض

اذجبض ػؼ٦چطا٠ ،ضز ٨ؿز ١ب ث٦ اس. ا٧ طا٦ طز اػطا طز طزـ ن ح٨ ث ب رش ذ ط اساذش ٠ ػ٦ ا٧ هبث٨ز ضا زاضز ٠ ا٨ز كض١ب ضا ث٠ ؾبظ٥ اكبض االػبر طا

اهؼ ٦ االػ بر ضا اظ حن اؾبؾ٦ زؾشطؾ٦ آظاز ث ٠ ربجب ؛ؾ بظز ح ط زض ػ ١چ ٨ا ساظز. ر بط ٦ ق سر ث ٠ ١ب٥ اشربثبس٦ زطاس٨ي ضا ٨ع ث ٠ ػ٨ز بضآس٥ ظبيا٥ ضا ٠ اظ ػؼ٦ ض٧رش٠ كس سب اكطاز اسلبهبر االػبر ؿشطز، زض١ حب ٠ ٦ زضػ٨٨ هطاض ثب ب٦١ شوسا٠ ضز سح ،قز ٦ ا٥ اضائ٠ ٥ ضؾب٠ب١ بؾ٨بؾشساضا ؾبظثطذ٦ ؾ٥ ؛ثطذضزاض س ػؼ ٦ ػ٢ز وبث ٠ ث ب اذج بض اسى زاف ٢بضر اضسجب٦اظ ربجب٦ ٠ ؛ز١سؾ ل٨س جػبس٦ ؾر٥ بخ كؿزنجحب٦١ سطاخ، آذط٧ ١ب٥ سئ٨زظب طا٥ثساس ٦

Breitbartذا١ ب ب س ١ب٥ ذجط٥ ح ب٦ ػ٢ ض٥ قس اظ سبضب١ب قج٠ و بر٧ب يػFoxNews نح٨ اضظ٧بث٦ سح٨ س. ؼ٨بض١ب٦٧ضا ثطاؾبؼ

وف آ اذجبض ػؼ٦ ٣قبؾ٦ اضسجب٦ زض ٦ ازاض ب ثبض١ب قب١س حض دس٧س ث٨ط٥ سـ٨٨ط ؼبزالر ضس بؾ جبر اػش بػ٦، ؾ٨بؾ ٦، كط١ ٦ اهشه بز٥ زض زض ق

اظ ٧ ٦ سجغ ا٧ ا ط، اؾز. ث٠ زجب زاقش٠ ٨ع ث٠ ٠ د٨بس١ب٦٧ طا س ؾح رشق ثز، ػ س زض ػه ط االػ بر اضسجب بر ١ب٥ ثطذ ضؾب٠ ٧ػ ث٠ ،١ب ضؾب٠ ث٠ اشوبز١ب سط٧ ان٦

اظ . طا ٦ اؾ ز ػؼ٦ اذجبضاظ سل٨ي آ اذجبض اهؼ٦زض سكر٨م ربجبساب٦٧ ػ س ١ ب، ق طز اظ د٨ف ضكز ٠ ثؿ٨بض٥ ٦٧ػب سب ؼ٦ػ اظ اهؼ٦ اذجبض سل٨ي سكر٨م ساب٦٧ ث ب ج بضظ ث طا٥ ١ ب، ضؾ ب٠ حش ٦ آظق ٦ طا ع ١ب، زز ،١ب بؾبظ ث ٠ اذج بض ع ا٧ اشوبز اظ ػس ساب٦٧ ربج ب زض سك ر٨م .دطزاذشس بؾت ضا١بض١ب٥ ٧بكش اس٧ك٦ چبض

٣ؿ شطز اشوبز١ ب٥ د ؽ اظ ،اذجبض ػؼ٦ ٣ث ى زض زض اظ ك ٨ؽ اظ ط بحت ن شرهه ب

45

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

زبس زاز قس ث٠زض آضا٥ ػؼ٦ ط٨ط اذجبضأآط٧ب ازػب٥ سض٧بؾز ػ٢ض٥ 2016 اشربثبرس ط٧ ضه٨ ت سطا خ ٧ ٦ اظ ان ٦ ٨ش ، ٨١الض٥ .٧بكز قسرق٦ كعا٧س ث٠ سطاخز٨ ط ا٧ ثبض اؾز ٠ثآط٧ب اشربثبر ض٧بؾز ػ٢ض٥ اذ٨ط ٣زض ٣ذضز قؿز ابعز

ػ٨ ٠ اذجبض ػؼ ٦ ثططكش٠ اظ ١ب٥ ٠قب٧ؼ، اشكبض ؾ٨غ 2016 ؾبان٦ قؿشف زض اشربثبر ٤صض اظ آ ض اؾز ٠ شوسا ؼشوسس ا٧ ضؾب ٣ثى زض زض اشوبز ث٠ ك٨ؽ. اؾز ٥ ثزكب٥ ثطذ زض ضا آ ؿشطـ ػؼ٦ اذجبض زض هبتاب اشكبض سج٨ـبر زضؽ اػشبػ٦،طا٥ حعة ث ٥هسضث٠ آط٧ب اشربثبر كطا٧سزض ضؾززبؿشطـ االػبر .كطا١ طز بثطذ

،آط٧ ب ه ز ٥ض٧ ٨ؽ ػ٢ ض ،س ٠ ث بضاى اثب ب زطار طا سب ق ٣قؿز ذضز س.ذا “اثط٢الر” ثى ضا ك٨ؽ ػؼ ٦ اشك بض اذج بض ٣شطؿ ثب اق بض ث ٠ ،ؿ٨ؽ ك٧بب، ك٨ؿف آط٧ب٦٧اكط زض ؾ بس ب بثغ ٦سوط٧ج ض ث٠ب٨س ٠ زض آ “ظب ظ٢ض ػ٢ب دؿبحو٨وز” ا٧ ؾب ضا ،2016

ػؼ٦ ضا اظ ططار ا٧شطز . ك٧بب اذجبضا ضكزؤاالػبس٦ ثب بت ـب٧ط كى ظ٧ط ؾ اػشبز٥ ث٦ قس٦ س، ث٠ هج١٦طا٦٧ ب٨ ا٧ زا اؾز ٠ ا٧ ثبض زاس ثط ٦د ٦ زاق ش٠ زض ر طة اؼب٨س، د٨ب س١ب٦٧ ثؿ ٨بض ػز ٢بز١ب سعع زض ؾبذشبض١ب٥ زض

٧س: زاضز. ا ٦ دارذ هری هعتبرر کذ بار هی خاذ، هی ایترت در ک را چ ر هردم رسذ هی ظر ب چراکر

چرى ک ذارد جد اسطی یچ طالعاتا کذ هصرف تلیذکذ هیاى اخبرار کر در شتهرت بریي در از فعرا قشری دیگر کشرا چیي رسی، اکى. کذ اعتبارسجی را هذ، آى هتشر هی

هرردم وسهراى، . اسرت جر از جذیرذ ا ایي خد هری ک اذ شرفت برعذ اطالعات اعتبار بردى ادا ک بگین تان هی دیگر، س از. دذ وی آى صحت ب ویتیا بارکذ را چیس ر حاضرذ ضرعی ایتررت حضرر برا آا بر خبگاى کتر ادا ایي اذ بد خبگاى کتر تحت ویش خب عولکرد تاذ وی خبگاى س از کتر از هیسای بذى ا دهکراسی هایذ. هذ هی داهرت

(6931)فکیاها، ر دیذ. پیش ا سا در هاذ هتظر بایذ قطعی را اسخپ لی باهذ،

70”ضظب٠ ثب ػ ا ا٧ ثطا٥ ٧بززاقش٦ ٦ ،سب٧ع ى٧٨ض ضظب٠ ٧ؽ ؾش ،ثط بزض چبضچة ضا قض٥ ػب٨١ط اسحبز زضا زض ضؾ٦ ١ب٥ ضؾب٠ ػطز ،“ػؼ٦ ؾب اذجبض

ز ز ض٧ ٨ؽ آذط٧ ضثبچق ٨ربئ٨»: قز ٥. زاز هطاض ذجط٥ طزـ االػبر ؾغ ث ز، كطدبق ٦ ض ث ٠ كضـ ٠ حؿبؼ ظب٦ ٤ثط١ ٨الز٥ 1990 سبثؿشب زض كض، ا٧ ػ٠ . ا٧“ث٨عاض زضؽ اظ ” ٠ طز اػال سب٧ ؼ٠ ثب ٦٧ لز زض ث ٠ كو ا٧ ز٨

٨ س أسث ط زض ازا ٠ .«ق س اؾ ز ذبضع قض٥ ١جطاض اظ ٦٧ ز١ب اظ ٠ اؾز اوالث٦سط٧ ٠ كض٥ اؾز ٠ زض هط ث٨ؿش اظ سج٨ـ بر اسحبز ػب٨١ط قض٥ ثعض»س: ٦

اؾ شلبز “اذج بض ػؼ ٦ ؾب 70” ٤االػبر ثطا٥ شط حسز طز ق٢طساف ٧ؼ٦ اضائ 1396)ا٧طب، «طز.

46

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

ال٦ اؾز ٠ ثط ثؿ شط ٤يػ٦ ثب د٨ك٨ اذجبض ػؼ٦كز، اؾبؼ آچ٠ ٠ قطح آ ض ثطاؾ ز. ا٧ اذج بض ث طا٥ ث٨ف اظ د٨ف ٨ؿط ق س ،كب٥ ز اب سس، ضقس ؿشطـ آ

١ ب ثؿ٨بض٥ اظ ربجب حو٨و٦ حوه٦ ث٠ ٧ي ؼ سجس٧ قس ٠ ث س زاق ش ٢ بضر ، ػ اشكبض، اذجبض ػؼ٦ر قبذز ١ب٥ الظ، اب سكر٨م آ ٨ؿز. يطض آظـ

اي بك٠ آ٢ ب ٤ضظ ٨ ع ث ط زا ث ٠ ٠ ضظ ،١ب٥ وبث٠ ثب ا٧ اذجبض چ٦ قبؾب٦٧ ٢بضر سؼ بض٧ل٦ اظ ل٢ ظ ط٥ اذج بض ٤دؽ اظ اضائ ٧ؿسب ا٧ وب٠ ضا ثط آ زاقز سب ،قز ٦

ػؼ٦ ضا ضز ثطضؾ ٦ ٥ اشكبض اذجبض١ب ػؼ٦، ث٠ اب٥ زال٧ ثبضدص٧ط٥ آ ثذطزاظس ق٨ ز١س. بض١ب٦٧ ػ٦ اضائ٠ ، ضاطزػ٦٧ چبض آ٢بثرف دب٧ب٦ ثطا٥ وبث٠ ثب زض هطاض ز١س

چ٨ؿ ز،، چ طا اذج بض اذجبض ػؼ ٦ ؾئا ان٦ 4ا٧ اؾبؼ، ا٧ وب٠ زض د٦ دبؾد ث٠ ثطچ ٠ ضا قبؾ ب٦٧ طز، ٦ اذج بض ػؼ س ا ق س،، چ ٠ ٦ ػؼ٦ س٨س شك ط ٦

اؾز. ،ػز زاضز، اذجبض ػؼ١٦ب٦٧ ثطا٥ وبث٠ ثب ٢بضر

جعلي وظزی اخببر مفمهسز س بض٧د ثك ط٧ز زاضز ا ب ث ب ث ٠ ز٧طدب ثز ػط٥ ث٠ اذجبض ػؼ٦ضؿ ا٠٧ ل٢ ػ٦

ؾ ب٠ 125ا٥ زاضا٥ ؾ جو٠ اذجبض ػؼ ٦ آس، انالح Merriam Webster ٤ب آچ٠ ٠ زض اغآؿ بظ٧ ١ ب٥ ؾبث٠ ،ثطذ٦ بثغ ز٧طا٧ ثبض ١ط چس زض (Merriam Webster, 2017)اؾز

.اس اقبض طزهط ٨١ؼس١ ضؾ س ٦ ظ ط ث ٠ ١ب٦٧ ا الم ق س ٠ ث٠ ػضا٧ز اذجبض ػؼ٦ Cambridge ٤ب زض اغ اظ ػس٥ ٧ب ع ػ٦ زض هبج٦زض اكبض ؾ٨بؾ٦ ١ب٥ ز٧سب ثط اططصاض٥ ثطا٥ زاضس اهؼ٨زض٧ طز ا٧ .((Cambridge dictionary, 2017ق س شك ط٦ ١ب ضؾب٠ ز٧ط ٧ب ا٧شطز ط٧ن اؾز. اشربثبر شب٧غ زض چبضچة سا اططصاض٥ آ ثط ،اذجبض ػؼ٦ ضاث٠ ثب ب٠ زض ـزثبظزاق ز ث طا٥ ضا٦١ ٧ب طو٦ؿ٨ هؼ٨ش٦ اظ زكبع ثطا٥ اذجبض ػؼ٦،ل٢ Urban ب٠ اغ زضذج ط ٧ ي ٠ ١ ب٦ بض طكش٠ قس اؾز؛ آ ١ ث٠ اشوبز٥ سلط ١ب٥ ٢بضر اظ اؾشلبز كطز زضغ٧ي ٧ب كطز١٥ب٥ سؼهت ٧سؤ آ، جغ ث ب ز٧ ط سؼط٧ل٦ ب٠ زض ا٧ ـز. ٨ؿز ػؼ٦ ا٧سئ

زضآ س ؿ ت ث طا٥ آ٨ ع اؿ طام ٧ب ضؿ٨ز ١ب٥ دطزاظ٥ ضا زاؾشب اذجبض ػؼ٦ض٧طز٥ اهشهبز٥، ؛زا س كطـ بال اظ ط٧ن سج٨ـبر ٦ ٥ ػ صاة، ١ ب ا ٠ زض ك ب٥ ا٧شط ز ث ب اؾ شلبز اظ ػ

(Dictionary urban, 2017) ا٨عز. ثط٦ ربت/بضثط ضا ث٠ ٨ي طز ثط ض٥ بت

ظب١ط حطب٠ زض ث٠ اؿت ،ؼؼ قب االػبر اذجبض ػؼ٦اظ Collins ٤ب سؼج٨ط اغ ق ز. ث ٠ ذجط٥ شكط ٦ ١ب٥ عاضـ دقف سحز حؿبؾ٦ اؾز ٠ ا٧ االػبرػ٨ حب

زا س ٠ اهؼ ٦ ٦ حؿ بؼ ب بن اة ضا االػبس٦ اذجبض ػؼ٦ب٠ ث٨ب ز٧ط ا٧ اغ (Collins dictionary 2017 ,)قز. ٦ شكط اظ ط٧ن ا٧شطز قس؛ شكط ب٧بس، اضائ٠

47

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

سج٨ـ بس٦ ٧ ب ظضز بض٥ ضظب ٠ ضا اظ ػ ؽ اذج بض ػؼ ٦ Wikipediaاؼ بضف زا٧ ط بن اة حبن اظ االػبر قب ٠ قبضز ثط٦ ط٧ ن االػ بر ث ز اظ ػ س٥ ػؼ ساس حؿة ثطذ ١ ٦ ٠ اػشبػ٦ ١ب٥ ذجط٥، كطز٥ ػؼ٦ اظ ػ٠ ضؾب٠ ١ب٥ ضؾب٠

طا ١سف ثب ا٧ اذجبض قز. شكط ٦قس؛ ٧ ب ؿ ت بكغ ب٦ ربج ب ػ٢ ز طزآ٨ ع ١ب٥ اؿطام زض٧بكز ؾطد ثب اذجبض ػؼ٦ربت قز. ٦ شكط ؾ٨بؾ٦ قش٠ ١ب٥اش٨بظ

كط٧ج س س ثطذالف ظب١ط ايحف، طا زضؿ٨ اذجبض س. ٦ ؿ، احؿبؼ ؾططزا٦ ”ثطا٥ ػؼ٦ ذجط١ب٥. ٨طز ذز ٦ ث٠ ع ٤ب٦١ ػج ثز؛ ؿ ت زضآ س “٨ي ذ ضز

اك عا٧ف ث طا٥ ا س. س سطؿ٨ت اظ چك حبن اظ آ ذاس قس، زاضا٥ ػب٧ ذجط٥زض ػ صاة ذج ط٥ ١٥ ب بزض ك ب٥ ث طذ، اظ زاؾ ش اذجبض ػؼ٦ اقشطاى سؼساز ذاسب ط ؾؼ٦ ٦ بضچة اضسجبا٧ چ زض. قز ٦ ا٧شطز اؾشلبز س ثس سػ٠ ث٠ نحز ؾ و

٨ ي عآز طز ت ػ٢ز ؿت بكغ بز٥ ربت/بضثط ضا ث ٠ اذجبض، ثب ض٥ طز ١ ب٥ ذج ط٥ ضؾ ب٠ ١چ ٨ دق ف اذجبض ػؼ ٦ ت ٧ب سج٨ـبر طسج ثب آ سطؿ٨ت س.

٢ اظ ث بة قز دقف اذجبض ٦ ػت سحز او٨بز ذز زضآضز، ضؾ٦ ػط٧ب ان٦ ضا (Wikipedia, 2017) .زقاضسط اظ ضا ؼ قز بضا آظب٦٧ آ ثطا٥ ضظب٠ ضاؾش٦

ث ٠ زضؿ ٨، ٧ ب ػؼ ٦ ؼشو س اؾ ز ذج ط ،ServerWatch سبضب٥ ؾطزث٨ط ،سطز كبضؾز٥ . زق لش ٠ ٦ ق س، شك ط ؼشج ط اذجبض دقف سحز ٠ سج٨ـبس٦ ٧ب بزضؾز االػبر

طا ثطا٥ سالـ زض ػؼ٦، ذجط٥ ١ب٥ بب اكعا٧س ٠ سبضب١ب ٦ ه طف طز سب ، س اػش بػ٦ شك ط ٦ ١ ب٥ قج٠ ط٧ن ٠ اظ ذز بناة االػبر ؾرب ث٠ حشا،

اذج بض اظ چس٧ چس سؼط٧ق ػ ز اظ سطز زض ازا٠ ث٠ ٦٧ .ز١س ض ث٥ حطب٠ ٦اؾ ز ٠ اؾ شبزا٠ ض٧ ساز٥ ذجطػؼ ٦ » س: اقبض ٦ PolitiFact ػز زض سبضب٥ ،ؼ٦ػ

ث طا٥ ث بض دطزاذش ٠ ق س؛ ؾ بذش٠ ؼشج ط، بضا س٠٨٢ قس سؾ ضظب٠ ١ب٥ عاضـ بس ؼشج ط، ١ ب٥ ١ب٥ ضؾب٠ ١ب ضا٧ز عاضـ دص٧طقس حساظط٥ زض كب٥ ثطذ قج٠٨ قس ث٠

(,Stroud 2017) «.قز ٦ زؾشبض٥ ط ع TechTarget االػ بر ك بض٥ زاك ب٠ س٧ط ٧ؿ س ،ض٧ ؼ بض بضر

طا سػ ٠، ػ ت ث طا٥ ٠ زاس ٦ ضؾززب ضا عاضق٦ ذجطػؼ٦ ،WhatIs.com ٧بز٨ط٥ ث ٠ . ق ز ٦ س٨ س ك ٢ض اقربل حو٨و٦ حوه٦ ث٠ ضؾبس آؾ٨ت ٧ب زاز كط٧ت طز،

ثطزاقش٦ اق شجب اظ ا ط ذجطبض چطا٠ ٨ؿز زه٨ن ٠ ؿ االػبر ذالف ٧ؼ ثطب ض چ٨ ع٥ ٧ ب ك طز زاز ه طاض سأط٨طثطا٥ سحز آب١ب٠ ثب ههس هج٦ ذجطػؼ٦ اؾز زاقش٠ اهغ سا س ٦ ز١ س، ٦ س اضائ٠ طا االػبس٦ ٠ حب ١ب زض زضؿ٨ اذجبض. قز ٦ س٨س (,Rouse 2017) .زاضز بثوز ربجب ز٧سب ظ٧طا آ االػبر ثب ٧بثس؛ ؿشطـ ؾطػز ث٠

Common زض سبضب٥ اس٧ ا٥ ث٠ ضؾب٠ ١ب٥ آظـ ٢بضر ثرف ؾطزث٨ط ،ض بض٨

Sense Media اظ اس ٠ ٦٨ زاضز ٠ ا٧ اذجبض ازػب١ب٦٧ زضؿ٨ اظ٢بض ٦ اذجبض ػؼ٦د٨طا

48

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

ث طذ ػ٢ ز ػ ت ح ٨ زض ٠ ن ط٧ ث ز، ١ ب٦٧ ٨ ٦ ز٧ ط زضؽ اهؼ٨ ز آ٢ ب اق شطاى ٨ي طز، ربت/بضثط ثطا٥ صاق ش . ا س ضهبث ز زض ػ ت ربجب/ بضثطا

٠ اذجبض ػس ثبظكط االػ بر ا٧ ثب قبذز ربجب/بضثطا ضؿ ا٧ قطا٧ ثطذ٦ ػ٦ ضهج ب طز اػشجبض ث٦ ؿت بكغ ب٦ ظطار ز٧طا،هطاضزاز سأط٨ط ٠ ثطا٥ سحز بزضؾز، ( Knorr, 2017) .س قز؛ سالـ ٦ اؾشلبز ٦

اظ ،چبز٧ي د ضظب ٠ ؾ بثن س٧طا ب٨١ ز اذج بض چ بح اؾ شطا٨ب، بضز٧ ضا زضؿ ٨ ث ٠ ؛ق س ثط اؾبؼ ههس ٨ش٦ هج٦ ؾبذش٠ سا٠ ط، ػب ثط ا٧ اؾبؼ ذج زاس ٠ ٦ كط٧جبضا٠

ن ا٧ ا ط، ػ٢ز سحو قز. ٦ طكش٠ بض ب ث٠ ؾبظ٥ ربج ههس طا ٠ ث ٦ طاهؼ ض ؿ٨ (Chadwick, 2017)قز. ربت ػطي٠ ٦ ث٠ اطجبر هبث ق٦ ث٠ ٧ب اهؼ٨ز ٠ ث٠ قج٨ ض٧ساز١ب ض ث ٠ ض س زض ػ٨ ح ب ٠ اظ ،Rhode Islandاضسجببر ضؾب٠ زاكب اؾشبز ،١بثع ض٠س ؼشوس اؾز ػ٢ ب زضح ب ك ب اظ٢بض طا٦ ٦ ا٥ كب٥ ضؾب٠ زض اذجبض ػؼ٦ اكعا٧ف

ق س ح ب آ ب زض ػ ب ٠١ زض طز اؾز چطا٠ اذجبض ػؼ٦زاز اف بؾت ؿجز ث٠ (Hobbs، 2017) “س.ق ٦ ؾبذش٠ ا٥ ضؾب٠ ١ب٥ د٨ب سب” ا٧ ان ١ؿشس ٠ ؿجز ث٠

١ ب زض اؾشبز آ ظـ س٧ط ط ع بؼ بر ز ب، ػا ب ضؾ ب٠ ،ب٢٨بز٧٧س ث طا طز طا٥ػس ث ث٠ زاس ٠ ٥ ٦ذجطآ ضا ػؼ٦ ذجطزض سؼط٧ق ذز اظ ،زاكب س

بس آچ ٠ عآ٨ع ضا اذجبضربجب ٢ اؾز اكعا٧س ٠ ٥ ٦. قز زاز ؾبذش٠ ٦ ٧ب كط٧تثؼ٦ اظ اؾز ١طچس س؛سكر٨م ز١ اذجبض ػؼ٦آ٧س، اظ ٦ onionبس ١ب٦٧زض سبضب (Buckingham, 2017)س. ٨طضا ػس٥ ارسب٧عا٧ ٨ك٠ ١ ربجبصض ز٧ط سؼبض٧ق ػز، ٧ؿسب ا٧ وب٠ ثط ا٧ ثبضس ٠ سؼبض٧ق ػب٧ز ث٠ ثب

ػ٢ ز ظ ض ث٠ ـطيب٠، اؾز ٠ ب٧ؼبرق ػؼ٦ االػبر اظ شك اذجبض٥ اذجبض ػؼ٦ ث ٠ ذبل، بكؼ٦ ؿت ػ٢ز زض ػ٦ اكبض ث٠ زاز ك طز٥ ١ ب٥ ضؾ ب٠ ٤اؾ اضسج ب

.قس ٦ شكط س٨س ػؼ٦

مببوي وظزی پژيص ١ب٥ ٠٧ظط٧ؿسب ا٧ وب٠ ػ٢ز ا٧ؼبز س٠٨ ظط٥ زض دػ١ف عثض، ضا ضز ٦ ب

سئض٥ سئ ٠ (psychological warfare) ضا٦ ػ ٤ز زض ٢ب٧ز اظ ز ظط٧ساه٠ هطاضزا(Conspiracy theory) اس.ث٢ط ثطز

جىگ رياوي ض ٠ ث ٠ اس قس شهض ضا٦ ػ ثطا٥ ٦شػ ؼب٦ زض بثغ رشق زض سـ٨٨طاس ٦ زائ

ا٥ ض٧ ٠ زضاظ سر اػبظب نالح هط ػ ضا٦ ضا طا٥ث. ز١س ٦ ضخ آ سؼط٧ق ق ب ث بال زض ز ز ؾ٨بؾز ث٠ ي ١سف ثب رشق ؾب٧ اظ اؾشلبز ثب ؿشط ضـ ث٠ ،ذجط كطزاس. اب آچ٠ ٠ سؼبض٧ق رشق ثط ٦ سأ٨٧س زؾش٦ ث٠ ٧بث٦ زؾز آ اػشجبض ق٢طر ثطز

49

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

طكش٠ بض ث٠ ؾب٧ ١ب ضـ سب٦ ضز زض ضا٦ ػ س٥ اظ ل٢ آ اػبع زاضس، ث٢ط .اؾز اؿب ػ٠٨ ثبض١ب٥ قس

رياوي جىگ اذاف ١سف اؾبر؛ ػب اطط آ٨ع ضهبثز ١ع٧ؿش٦ ضا١ب٥ ؾ٨بؾ٦ ػ شبة اظ و ث٠ هط نالح طز بثز سؼ٨ق ضا ضا٦ ػ اؾبؾ٦ كك بض ز٧ذبس٨ ي، بض١ ب٥ ؾ ٠٨ ٠ ث زق

بزضؾ ز ٧ب زضؾز االػبر زاز ذطاثبض٥، اضػبة، اهشهبز٥، ح ط ؾ بذش اظ زق 1387 زاس. )هط، ٦ حب٨بف زؾشب

رياوي جىگ اسبسي رابزدبی آ٢ ب ١ سف . ا س طز اؾ شاض سج٨ـ بر ثط ضا ذز ث٨ب اؾبؼ ض٧طز ضا٦، ػ طاحب رازث٨ب زض اطظ. اؾز ١سف ٤ػبؼ ٧ب اكطاز ػوب٧س ثط صاض٥سأط٨ط سج٨ـ بر اغ ضا ٦ ػ ٠ ١ب٦٧ ق٨ ١٤ اظ ضا٦ ػ چطا٠ زض ،اؾز طكش٠ قس زضظط Propaganda ٣اغ ؼبز ٨ط س ٦ ث٢ط ز، ثط ٦ بض ث٠ (Propaganda Agent) سج٨ـبس٦ ػب ٧ي سج٨ـ بس٦، . ١ ػا

. ١بؾز ضؾب٠ اظ حساظط٥ ٣ اؾشلبز ػ٦ اكبض سؿر٨ط س٧طا ٣زض ح ظ ذج ط٥ طاح ب ق ٨س، ١ب٥ ١سف ذز زض قبؾب٦٧ حساظط٥ ط چ٨ع ١ط اظ ػ ضا٦ ثب٧س ث٨ف د٨ف

سا س ٦ ضا ٦ ػ ١ب٥ ضـ اظ ٧ي ١ط ٠ ضا ط٨٥طسأ ٨عا س، ١ب٦٧ ضـ ق٨ اظ ط٧ن .ث٨بثس س؛ اػب

ب جىگ رياوي ي رسبوصاض٥ ث ط سأط٨ط٦ ... ثطا٥ كط١اهشهبز٥، اػشبػ٦، ؾ٨بؾ٦،اببر ٤ػ ضا٦ اظ ١زض

دطزاظا ػ ظط٠٧ زض ظطب ٦اضسجب ااع اثعاضزض ا٧ ض١صض، قز. اكبضػ٦ اؾشلبز ٦ س اظ ط٧ ن ا سالـزض١ب شرههب ػ ضا٦ زز .اظ ػب٧ب٦١ ضك٨غ ثطذضزاضسضا٦ ػ ٦ ضا ث س ض٧ بض٦٧ اك بض ،٠ق ش صا س أط٨ط ربجب ١ب، ظثب، سه٧ط ... ثط ش١ اغ

ـ ؾ بظس. ظب٦ ثب ذز ١طا ٣ق٨ ؿشو٨ سؾ ث٠ س ا شرهه ب ػ ضا ٦ زض س ال ا٥ ضؾ ب٠ ؾ بظ٥ كط١ ػوب٧س طزب كض١ب٥ رشق ضا ثب ثطب٠ ز، آ ب ط ض

٦٧1389، )ضيببض ٨طس. ٠ذز ضا ث٥ ١ب ضـ١ب ق٨

رياوي جىگ بی ضي ث بض ػ٨ ٠ ٠ ؾب٦٧ ١ب ضـ سب٦ ضز زض سا ٦ ضا ضا٦ ػ ل٢ بضطز اؿ ب

سأط٨ط صاض٥ ػ٢ ز اب ثبقس زضاظسر ٧ب سر سب اؾز ضا٦ ػ .ثطز بض زاضس، ث٠ ١ ب٥ ق ٨ آ٢ ب ث٠ ٠ ذبل ١ب٦٧ ضـ اظ ض ؼ ث٠ سط ه٥ ث٨كشط لش ٠ ضا ٦ ػ ،سحط٧ ق ،ب ت س طاض ،كط٧ت ،س٢س٧س س اظ:ا ػجبضر آ٢ب٠ ثطذ٦ اظ ٨طس، ث٢ط ٦ قز، ٦

، بهم االػ بر زاز ،سج٨ـ بر ،س طض ،اك ٦ سلطه ٠ ،ك الر ثعضب٦٧ ،ذجط٥ ؾبؿض

50

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

٧ ق سؼط اذشه بض ث ٠ ث ٠ حبي ط، قشبض زض . ١1391ب )سج٨ب، ساس٥ ب٦٧ چي ٣ز ق ٨ :قز ٦ اقبض “قب٧ؼ٠” “زضؽ”

ث طا٥ ض ػ س ث٠ ثطس، ٦كطاا ث٢ط آ اظ ١ب، ضؾب٠ ثطذ٦ ١ظ ٠ هس٦٧ ٣ا٧ ق٨: درغ ث ٠ ٠ ضا د٨ب٦ ٠ ؼ٦ ثس٧ ٨طز؛ ٦ هطاض اؾشلبز ضز ػ٦ اكبض ٧ب حط٧ق طز طػة

. س ٦ طح ساضز، اهؼ٨ز ػ٠ ٨١چ

ربجب ثبض ثطا٨رش ثطا٥ د٨ب٦ قلب٦١ اشوب: بیعض ضح٨ ٠ زض س أط٨ط ١چ ٨ زض آ ب ثب٧ س ق ب٧ؼ٠ ٦ بت. ٨ؿز دص٧ط اب طنؤ اذجبض ث٠ زؾشطؾ٦ ظ٠٨ ٠ اؾز ػب٦٧ ح

ث طا٥ ق٨ ث٢شط٧. زاضز ثبال حؿبؾ٨ش٦ آ٢ب ث٠ ؿجز ربت ٠ ثبقس ٢ اؾبؾ٦ حض١ب٥ دص٧ط اب ضق قلبف نضر ث٠ د٨ب درف ٠ ١٦٧ب بظ زض ،كطؾشس ظط ضز د٨ب اوب٥ اق بض ب٧ ٠ اظ اؾ شلبز ١طا اؾز؛ هب٦ كالس٦ ثب س ٦ كط ٠ اهؼ٦ زض ٧ب ٨ؿز زض ك ض ث ٠ زاقش٠، ربت ثط ٦ػ٨و سأط٨ط ض ؼ ث٠ ثز، ؿ٨طنط٧ ز٨ ث٠ ب٠٧ .اؾز «زاضز اضسجب ١ب سطض٧ؿز ثب كال٦ ٧س ٦» قز ٦ لش٠ ٠، ثطا٥. قز ٦ كب١س ٨ـبرسج ث٠» ٧ب «س ٦ كؼب٨ز ١ب سطض٧ؿز اظ حب٧ز زض ط كال قز ٦ ق٨س» ٧ب اظ و ق ب١سا

و ى سطض٧ؿ ثب اضسجب ق، ١ط ث٠ ٠ «قز ٦ ضػب٧ز كض كال زض ثكط حوم ػ٦٨، 1388)الشط٥، .س ٦ اوب اكبض ػ٦ ث٠ ضا ثكط حوم

تئری تطئؾ ز ا ػجبضر ضكز ٦ بض ث٠ ٥ كط٧جبضا١٠ط ازػبسن٨ق انالح٦ اؾز ٠ زض اثشسا، ثطا٥

، كط١ ٦ اظ ساقش اػشوبز ٧ب ثبضطز ق ظب١ط٥ ضؾ٦ ض٧ساز١ب٥ ؾ٨بؾ٦، اػشبػ٦زض د ٦ كالر ػز زض ػ٢ب٠ سب س ٦ سئض٥ ث٨ب ا٧ ٤ا٧بط . هطائز اكطااهشهبز٥

. زض س ا د٢باظ ظط١ب ؼ ض ث٠ اؾز ٠ػب ط٦١ اظ اكطاز دطلش ا ا٧ ل٢ ثؿ ٥، اهشه بز ؾ٨بؾ ٦، ٣ؿ شطز زاضا٥ اب بر ١قس١ب٥ چي ط٠ قز لش٠ ٦چ٨

ا٧ ظ ط، اظ س.هطاض زاضز٨ب قط ذ٨طزض دؽ سب حازص ا٥ ، كط٦١ ضؾب٠ظب٦، ػ٦ؼؼ ٦ػ٦ زض٨ط ؿبئ كبضثطس ٠ ا ٦ د٨فا٥ ٠ ضا ث٠ كب١ب٧ ثطب٠ ٥ عثض١ب ط

ػز ااع ثطب ٠ ٣ز١س ٠ كبضا ز سب ساب٦٧ سطع سلط ثط ػ زال٦٧ قا٥ حبق٠٨ ٨بثس. ؛اؾز ذبل ٦ا١ساكسحون ؾ٥ ث٠ ١ب ا٧ طثطس د٨ف ث ٠ سئ٠ سئض٥ؾ ث٠ س . ثؿ ٨بض طسج اؾ ز ٤كطاكب ضا ٦ ػا بضقبؾ ب

ؿ شسار بك٦، ١ب٥ زاؿش٦ االػبر زض٧بكز اظ دؽض ؼ ث٠ ،شرههب ح آ سلؿ ٨ط ث ٠ ض٧ ساز، ٧ي ٤ػبج ٠١ سب ض٧عث٦٨ ؼب٥، ثبالظ ١ب٥ آظب٧ف اؼب چطا٧ ٦ ثالكبن٠ دؽ اظ ١ط ض٧ساز ث طا٥ ػبز٥ ق٢طسا٧ػ ث٠ط٥ ز٧ط ٨ظ٦ ،سدطزاظ ٦ زض چ بضچة ١ ب٦٧ شل بر ثبثطا٧ اكطاز ث ب ا٨ ع ؛زاضس سح٦٨ ؾح٦ ٦آ٦ دبؾر ،آ

51

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

ػا ظ٧ ط ج ٦ اظ ٧ ٦ ٧ ب سط٨ ٠ اؾز اظ قس ٦ثس٥ زؾش٠ سؼط٧قسئض٥ سئ٠ :٨طزثؾطچك٠

حن٦ ٧ب االػ٦، بآب٦١ .1قس ػز ٧ي ض٧ ساز ضا ث ٠ ٦شؾ ث٠ كطاك٦ اهبع ذز،اكطاز ثطا٥ ٠ ز ضا٦. ػ2

.س ت ٦شؿيع ٧ب كبػ٦ ذ٨ب٦ ث ٠ طاهؼ ٦ كبػ ػب ؿ٨ ،ي ع اهغ ث ٠ اطثطا٥ ؾطط٦ ٧ب حطف طز ش١ اظ . 3

قس. سئض٥ سئ٠ شؾ ٦سئ ض٥ ث ٠ ،١ط ض٧ساز ٧بكش دبؾد چطا٦٧ ػ٢ز س٥ ث٠ زضى ٠ هب٧غ ٠ػس ػاله ؾجت ث٠. 4

.ثطس ٦ سئ٠ دب ١ ب٥ اؾز ا٨عا٧ اط قس ٠ ثب بؼ٠ زهز بك٦ ث٠ سئض٥ سئ٠ شؿي ٦. 5

زاض٥ ثط اؾ بؼ س ث٠ ٠اكطاز ػاله ثبقس. ث٨كشط زاقش٠ ؾ٨بؾ٦ ا٥ هج٠٨ ه٦، ا٧سئغ٧ي، ،دطزاظس ٦ هبر ث٠ ظ٦ ب٠ ثب ض ؼ ٠ ث٠ ،ا٧سئغ٧ياػشوبزار ٠ ث ٠ ا٧

1396دس٧ب، ٦٧). آضس سح٨ ض٥ ٦

ب س طز س ؿت ٦ شا١ط٧ ق٨ب ػز ١ط ض٧ساز باض ضا ث٠ اقربل صقش٠زض س؛ صا ث ب سؾ ث ٠ ز٧س كب٧س ٦ ٧بث٦ ػز ؼ٦ ض٧ساز١ب ضا اط٥ ث٦ ػجططا٧ب، ض٧ك٠

٨ بظ٥ ي ع رش ق ثطضؾ ٦ اثؼ بز ظا٧ ب٥ ث ٠ ،ئ ٠ س ئض٥سلؿ٨ط ض٧ساز١ب اظ ظط س سح٨ س بض٧ر٦ ١ ب٥ ؾ٨بؾ ٦ سؼع٧ ٠ سئ ض٥ ،١ب وب٠ ،١ب شبة س طاػؼ٠ ث٠ز٧س ٦

ث ز ) ؼ٦ ثطا٧كب ث٦ ،ا٥ حازص ظؼ٨ط ؾ٨بؾ ٦، ضذ ساز ؼشوس س ١ ٨چ ا٧ اك طاز . ١ بث٠ ١اض اكطاز٥ ،اكشس ٦ دطز اسلبم اهشهبز٥ زض ز٨ب ثس ز٨ دكز اػشبػ٦، كط٦١

سئ ض٥ س. آب٦ ٠ اظ ا٧ ظ ط ث ٠ ضذساز١ب ١ؿشس ٠ ؿبئ ضا ١سا٧ز ٦ ٣زض دؽ دطزاظ ظ ط . سػب٧ك ب ساض س اطجبر ثط زا ؼشجط ٧ب بك٦ ض ؼ سضى ث٠ ،طس ئ٠ ٦س

اظ بق ٦ ٤ثطب ٧ ي ز١ س اػ طا٥ ١طچ٠ ضخ ٦ سهبزك٦ ٨ؿز ا٥ ٨١چ اهؼ٠سئض٥ سئ٠ ضؾ س ٦ ظط ث٠ ٠ ٨ؿز چب چ٨ع ٨١چ. زض آ زذ٨ اؾز ٠ اؿب٦ ػس٥ اؾز ههس طز ث ٠ ك ق ؾ طاض ضا ا ١اض ثب٧س ثبثطا٧. اس طسج زض ٢ب ثب١ هب٧غ حازص سب٢لش٠ اؾز. ؾط٥ ؿب٧ز ث٠سط ثعض ٥ضاظ ،٧ي ضاظ دؽ٠ زض دطزاذز چطا آ٢بكب٦٧ اظ ضع

زض . سطز٧ س اؾ ز س١ بر زض ثب دب٧ب طكش بض ث٦ ض ٠ ث٠ سئض٥ سئ٠ ثاش١ ؼشوسث ٠ سا ٦ قس ٦ ث٨ب يؼ٨ق از٠ ثب ٠ضا سئ٠ سئض٥ ١ب٥ س اظ ؼ٦ث ٤اضائ٨ع اضز٥ اض س ان ه ٠٨ ضا ز ؾؼ٦ بج٦ چ٨ ٤ئاضا ثب ٠ زاز ؿجز د٢ب ١ب٥ ط ؼبغ ١ب ي ؼ٨ق سئ ض٥ ٧ي ٤اضائ ثب ذز ط، سئ٠ ث٨ب ز٧ط ث٠ دب٠٧ كب ز١س. ث٦ اظ زك بع ؿ٨طهبث

زض ؼ٦ؾ بػطا، اهؼ٨ز زاضز ان ٦ ذ ز ٨ بر دق بس سا س ز٥ اظ ذ ز ٦ ا٧ 1393حؿة قز. )كشبح٦، ا٧ سئض٥ ١ب٥ د٨چ٨س٦

52

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

١ ب٥ چ ي زاضا٥ اب بر ١ب٥ ػز اظ سئض٥ سئ٠، ط زض چبضچة ٦٧ اظ هطائزا٥ ١ب٥ ضؾ ب٠ ي ثب١ب٧كب ضا ث٠ ١ب ثطب٠ ؿشطز، زض دؽ سب حازص هطاض زاضس. ا٧ ط

٠ اكبض ػ٦ زض٨ط ،ثطس ا٥ د٨ف ٦ ثب س٨س كط االػبر ؼؼ اذجبض ػؼ٦ ث٠ ٠ ٣سب ساب٦٧ سطع سلط ثط ػ زال٦٧ ضا ٠ ك ب ز١ س ،ا٥ قز ؿبئ ؿ٨طاؾبؾ٦ حبق٠٨

٨بثس. ،ساك٦ ذبل اؾز١ب ث٠ ؾ٥ سحون ا١ ا٧ ط ٣د٨ف ثطس ١ب٥ ػز ااع ثطب٠ ٠ ه بز٧و٦ س، زض حب٦ اؿت هبز٧ن ؾ٨بؾ٦ ضا ث٠ ش١ شجبزض ٦ سئض٥ سئ٠ل٢

زض ا٧ ذهل هبث اقبض ١ؿشس.٨ع اضسجببر كبض٥ ػؽاظ ... ث٢ط طكش ٠ ١ب ، اثعاض، اذجبض االػبر ثطز ا١ساف سئض٥ سئ٠ اظ ااع ضؾب٠ زض د٨ف

٠ اظ ا٧ ػ٠ سهب٧ط ١ؿشس. قز ٦١ب٥ بط٥ ػبؾب س ٠ ٨عث ب ب٧ك ب٦١ ث ب ي ع ط طك٨ي، س٧ط ب٧كب

١ب٥ سئ٠ ث٠ اذجبض ػؼ٦ ظط٠٧»: ؼشوس اؾزثز، “١لش٠ سئ٠” ١ب٥ سئ٠ ثب ػا ظط٠٧١ ب٥ ؿب ت اس٧ك٠ ١ب بؾبثو٠ ث٠ ػط٧ ٨١چ ػ٠ چ٨ع ػس٧س٥ ٨ؿز. ٦ اطظ ث٠ ق٦ ث٦

١ب٥ سئ٠ ضا اظ ط٧ن ا٧شطز ث٠ ذضز ز٧طا ز١س. اب ساس ظط٠٧ اس. ١ط ؿ٦ ٦ ضا ٧بكش٠ث٠ اػشوبز طك٨ي، ٨١ ش٠ ث٠ سو٧ ز .«ث٠ ق٦ سهبػس٥ ثبال ضكش٠ اؾز آ٢بكط اؼبؼ

سئ ٠ ث ط ك ب٥ ح ب ٧ ٦ اظ ١ب٥ ١ب٥ سئ٠ زا ظز اؾز. اظ ظط ا، سؿ ظط٠٧ ظط٠٧قز لز ٠ زبس سطاخ ١ حه ١ ٨ حش٦ ٦»ػا سـ٨٨ط ؾ٨بؾز زض ػ٢ب اؾز:

سئ٠ اؾز؛ الؼبض سئ٠ زض ػ٢ب ا٧شطز ثبػض قس قره ٨ش٦ ظ ا ٤كط١ ػس٧س ظط٧ؼشو س س، ق ١ب٥ سئ٠ شؾ ٦ چ٠ ؿب٦ ث٠ ظط٠٧. طك٨ي زض ذهل ا٠٧ «س٨س قز

آ٢ ب ز١س. ٦ آ٢بذا١س ث٠ ٦ آ٢ب١ب٦٧ ضا ٠ س ز٨ب آ اهؼ٨ز ١ب٦٧ ٠ كط ٦ آز»: اؾزث س٥ زؾز زاضس ٠ زض ا٧ ز٨ب٥ ػظ٨ د٨چ٨س، ضا٧ش٦ ضا د٨سا س ٠ ٠١ چ٨ع ضا ثؿش٠

١ب ث٠ ض ٦ ثبقس. آزحسز س، حش٦ اط ا٧ ضا٧ز اظ ظط ز٧طا اهؼب ػؼ٨ت ثبضطز١ ب، زض ا٧ ز٨ب٥ س٨ط سئ ٠ ... .«س ١ط ػض ٠ ثشاس ث٠ چ٨ع١ب ؼب ثس١س ؿط٧ع٥ ؾؼ٦ ٦

“ق ا١س٥ ”١ب٥ ذز ضا ثط ١ب٥ سئ٠ اؾشسال س. ثؿ٨بض٥ اظ ظط٠٧ ػؽ وف ح٨بس٦ ا٧لب ٦ 2017)ؾى، .س ٠ ػؽ زض اذش٨بض كب٥ ػ٦ صاقش٠ اؾز جش٦ ٦

ريش پژيص١ب ٧ب ضـ ٣زض ظط . ا٧ ضـاؾشلبز قس اؾزا٥ زض ا٧ دػ١ف اظ ضـ اؾبز٥ شبثرب٠

١ ب اؾ شلبز اظ ز٧ ط آ٧ س. ث س٧ ز٨ ٠ قبض ٦ ١ب٥ ؿ٨طعاح ؿ٨طاك٦ ث٠ ؾؼ٠ آ ٠ ث ٠ آض٥ االػبر اؾز، حب ك اؾبؾ٦ ػغ ، ظ٨ط كب١س، هبحج٠ ... ،١ب ضـ

ـ ١ب بضثطز ضـ اظ ك الر ١ب٥ اؾبز٥، االػ بر ػز س. ػ ال ث ط آ، ا٧ ضا٥ زض س ب ضـ شبثرب ٠ آ٧ س جطاؾ ز. ٠ زض سحو٨وبر آظب٧ك٦ ٧ب هبحج٠ د٨ف ٦ ٦ثعض

، اظ اظ ظط ضـ دػ١فيع آ٢ب٨طز زض ثؼ٦ اظ سحو٨وبر ػ٦ ضز اؾشلبز هطاض ٦

53

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

٨ ط٥ زض ا٧ وب٠، ثب ث٢ط . 1389 ؾبضذب٦،) ا٥ اؾز ١ب٥ شبثرب٠ سب اش٢ب ش٦ ثط ٧بكش٠ شسااثا٥، سطع ثط ٧بكش دبؾد چ٢بض دطؾف د ػ١ف اؾ ز. اث عاض ضز اظ ضـ اؾبز٥ شبثرب٠

ثطزاض٥ اؾز. اؾشلبز زض ا٧ ضـ ٨ع ك٨ف

بی پژيص يبفت

اطالعبت جعليضؾ س، سك ط٧ ٦ د٨چ٨س ث٠ ظط ٦ اذجبض ػؼ٦زض “ػؼ٦” ن٨ق انالح٠ ٠ س ١ب١ب٥ ذبل ذز ضا زاضز؛ چطا ٠ اذجبض ػؼ٦ اؾز، ٨ع زقاض٥ثط االػبر ػؼ٦ ٠ زا ٣اغ

االػ بر ؿ ؿ٨طؿ شو٨ صاض٥ ٠ حه اق شطاى االػ بس٦ اظ ٧ ي ؾ ث ٠ ا اع(Misinformation) س طا ٥ ز٧ ط ث طا٥ ث٨ ب االػ براؾ ز، ا الم ق س؛ اظ ؾ (Disinformation)، ض ؼ زض هب ت ث ٠ اؾ ز ؿ االػبس٦ ٤ػبسا ٠ حبن كط

٨ طز. ضز اؾ شلبز هطاض ٦ ،قز ططر شكط ٦ هسضر طز نبحجب اػشجبض ث٦ ثطا٥ سج٨ؾ ١٤ب٦٧ اؾ ز ٠ آب١ب ٨بكه كشطى ا٧ ز ع االػبر، هطاضطكش ربت زض ؼطو د

اس ثب ا٧ سلبر ٠ زض ذهل االػبر ؿ ربت بآب١ب٠ ث٠ ثبظكط ـطيب٠ س٨س قسث٨ب٦ ز٧ط سؾ س٨س سب حش ا٥ ػؼ ٦ ث ٠ ذ سز طكش ٠ دطزاظز ٧ب ث٠ ١ب ٦ ا٧ د٨ب

١ب٥ ثس٥ قز. زؾش٠ ٦ ١ب حؿة س ربت ذز هطثب٦ ا٧ د٨ب قز زض اذجبض طا ٦ا٥ ٠ ضز د ص٧طـ ب٠ اظ االػبر ػؼ٦ زض ز٨ب اضائ٠ قس ٠ زض ا٧ وب٠ ث٠ ١لز ٦رشل

قز: قطح ظ٧ط دطزاذش٠ ٦ ، ث٠اؾزػ اضسجببر ٤زض ػطن اظط ظ٨ط٥ اظ نبحت ضؾبس ٨ؿز ٦ ظطك٨ز كط٧جبض٥ ضا زاضز. . حشا٥ ع: ١سف آ آؾ٨ت1 قز. دطزاظ٥ ضا قب ٦ س اظ االػبر ثطا٥ زؾ٨ؿ٠ آ٨ع: اؾشلبز طا حشا٥ ـب٠. 2 قز. . حشا٥ سو٨س٥: اظ بثغ اهؼ٦ سو٨س 3٦ قز. زضنس صة ثز، ثطا٥ آؾ٨ت ضؾبس كط٧جبض٥ س٨س ٦ 100. حشا٥ ؾبذش٦: 4 س. ٧ب سي٨حبر، ش ضا دكش٨جب٦ ٦ . اضسجببر ػؼ٦: ١ب٦ ٠ س٨شط، حشا٥ ثهط5٥ قز. . ثبكز/ ثؿشطػؼ٦: ١ب٦ ٠ حشا٥ اهؼ٦ ثب االػبس٦ زض ثبكز ػؼ٦ اضائ٠ 6٦ قز. . حشا٥ زؾشبض٥ قس: ١ب٦ ٠ ش٦ اهؼ٦ ثطا٥ كط٧جبض٥ زؾشبض٥ 7٦

جعلي اطالعبتچزايي تليذ ؿ ب٦ ٣ح٦ ػس٥ ١ؿش٨، ثب٧س زضثبض زجب ضا ٦ ث٠اس٧ك٦ د٨طا اذجبض ػؼ اط ػ٢ز چبض

س زال٧ ق٨ س٨س آ كط ٨. االػ بر ػؼ ٦ ث ٠ ز٨ ٠ ا٧ االػبر ضا س٨س ٦بض٥ يؼ٨ق، ع، سحط٧ ي طز ٧ ب زؾ ز ا ساذش، سؼه ت ػز ػا٦ چ ضظب٠

قس. زض ػ س ق بض ... س٨س ٦ ـبر قس٧س، ػبجساض٥، بكغ اهشهبز٥، سأط٨ط ؾ٨بؾ٦، سج٨ (Wardle, 2017) ، بسط٧ؽ االػبر ػؼ٦ اضائ٠ قس اؾز.1

54

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

بسط٧ؽ االػبر ػؼ٦ .1جذل

كىىذ اطالعبت غلط ي گمزا

مقل

عبمل

محتای

سبختگي

محتای

ضذ دستكبری

محتای

تقليذی

/ فتبب

بستز

جعلي

محتای

آميش مغبلط

ارتببطبت

جعلي

طىش

گههاری رزاهههه

ضعیف

طس

تحریك كردى یها

اداختي دست

تعصب شدید

جابداری

هافع اقتصادی

تأثیر سیاسی

تبلیغات

زض... اهشه بز٥ ظ ب٦، ؾ٨بؾ ٦، ١ب ٨ع ػ٢ز سحون ثطذ ٦ ا١ ساف ١ب زز حز ب ١ ي ا٥ اظ اه بر ث ب زض دبض ٠ ح٥ ث٠ ،زاضس وف اذجبض ػؼ٦ اشكبض ١ ب٥ ؾ ب٧ز طز

.س ٦ زجب ضا ا١ساف ا٧ رشق،

اس سی مزدم اخببر جعليداليل پذيزش ٨ؿز. اب ؾا ا٧ اؾز ٠ چطا ٥ػب٥ اذجبض اهؼ٦ يع ػس٧س ث٠ اذجبض ػؼ٦ػب٧ع٦٧

س. ١ظ ١ ا٧ اذج بض ضا ث بض ٦ ،١ب٥ ػ٦ ضؿ ثبالضكش ؾ آب٦١ ػ٦طز ؿت ا. س ضاحش٦ اذجبض ػؼ٦ ضا ث بض طز ث٠ ٠قس ٦ اط٨ط٥ ا٧ ق ؾجت ٥ػا شؼسز

Backfire) ظز اط ط د ؽ ، ب١ ب٦١ زض ق بذز ، ؾ بز٦ ق بذز ػب زض ا٧ ٨ب، چ٢بض

Effect) /ػ ضع زاض س. ، ث٨ف اظ ٠١ زض ثبض اذج بض ػؼ ٦ و ف اػشبػ٦ حسر ط٦١ج٦ ٠ اظ ػ٠ اكطاز٥ اؾز ٠ ث٠ يع اذجبض ػؼ٦ اف كب زاز ثز. ا ٦اض زض ثطاث ط چ٨ ع زضؾش٦ كب١س ٨س چ ٠ ثطا٥ آ٠ ث٠ ٠ زاظ٢بض زاقس، قشكط 1946زض ؾب

ؾ ط٥ ز. ش٠ ا٧ اؾ ز ٠ ١ ٠ ث ٠ ٧ ي جبضظ ثحب ض ؿشط زض قب هطاضزاضز، ثب٧س ث٠ثز چ٨ع٥ ضا اقشجب اؾز هبزضكطز س. ظب٦ ا بزضؾز آ٢ب٠ ثؿ٨بض٥ اظ سثبض زاض يػبرس ب ،ؾ ز اح ن ث ب ا سكب ز١ از،ز ض ؿشطز حوب٧ن ضا ضز ثطضؾ٦ هطاض ٠ ث٠ سطبثز . س٢ ب ثطضؾ ٦ ضا زج ب س ٨ ض٧ طز٥ چسب آذط ػ ط ز الظ ق ٠ اؾز ػب٦٧

55

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

زضؿ ٦ ، ز١س ٧ي يع ث ٠ ظ ب١ط اهؼ ٦ كب ٦ ظب٦ كرم، ٣ثبظبـ اؾز ٠ زض ث٨ف جز اؾز.

٦ ،اظ ز٧ط زال٧ دص٧طـ اذجبض ػؼ٦ اظ ؾ٥ طز ١ ب٥ سه ٧ط٥ سا ث٠ هسضر د٨ با٥ ٠ ط١ ٦ اظ ػا ب آط٧ ب٦٧ ػ٢ ز ؛ سؼطث ٠ اق بض طز آ٢باضؾب ١ب١ طض

اططصاض٥ زض اشربثبر ض٧بؾز ػ٢ض٥ كطاؿ٠ زض ؾب ػبض٥ ٨الز٥ اظ آ ث٢ ط ثطز س. ا٧ طز س س ب ض ثطذ ثب ٧س٧ط اضسجب ثطهطاض قسس، ث٠ ط ٠ اظ حب٨ب سطاخ حؿة ٦

ثصضاس. آ٢ب دق٠ سأط٨ط ثطعاض قس؛ ٠2017 زض آض٧ ،ثط اشربثبر كطاؿ٠ ١5 ب٥ ١ ب٦٧ اظ ٨طز س، اس سب حش٦ ؿب٦ ٠ ث ٠ ظث ب كطاؿ ٠ ن حجز ٦ صاقش٠ اقشطاى هبث اقشطاى ضا ث٠

١ ب٥ زض اظ ١ب٥ ضظ اضز س. ا٧ اط ػت ق س ط ثشاس حشا٥ ثهط٥ ضا زض ١كشضاحش ٦ ث ب ١ ١ب١ ذهن٦، ث٠ ١ب٥ بضؾ ١ب٥ اػشبػ٦ د٨ب ١ ٨ع ثب اؾشلبز اظ ضؾب٠

١ ب٦٧ ب سا ثبقس، ث٠ ز٨ اج د٨ ط ١ب١ قسس. ١ب٦ ٠ اضؾب د٨ب اظ ؾ٥ اضسجب ذؿش٠ ش٦ ث٠ اشكبكبر )٨ بجط ثؿ٨بض ث٨٨، ش١ ٠ ١ط ضظ ٦ ق بذش٦ ، ١ ب٥ ؾ بز ضا

ث٨٨، ش١ زكؼبر چس٧ د٨ب ضا ٦ يع ث٠ذضز. ١ب٦ ٠ زضثبض ٧ي كط٧ت ٦ضاحش٦ ث٠ ض ح ش اهؼ ٦ اؾ ز، ا٧ د٨ب ث٠»٨٧: آ ضا ٨بجط٥ ؼشجط سؼج٨ط طز زض سؼبهت آ ٦

سط ق س ا٧ زض حب٦ اؾز ٠ ١ط چ٠ ش ث٠ ؾز ثهط٥« ا. زكؼبر ز٧س چ اطظ آ ضا ث٠ق ز؛ زض ش٨ؼ ٠ احش ب ثبضدص٧ط٥ آ ث٨كشط ٦ س، احشب اشوبز اظ آ شط اب ؾ٨ط ٦

وس االػبس٦ ٠ زض ػ٢ز ثبض١ب٥ د٨ك٨ ربت ١ؿشس، شط چ اظز٧بز االػبر ش١ (Wardle, 2017)سط اؾز. ط٨طصاض٥ ثط ربت ؾ٢أس، سضا ذؿش٠ ٦

“ظ٢ض دس٧س ذجط ػؼ ٦ ”ػا ؾ٦ زض ج٦ ثب ث٦ ث٦ ج بض ػؼ ٦ ث بض اذ ٣د٨طا ح ز٧س ػ٠ ؼطكف ٠ اط چطچ٨ ظس ثز، ٧٦ؿس ٠ ا٥ ٦ سؾ طز دؽ اظ شط وس٠

اهؼ٨ز ا٧ ضظ١ب چوسض ث٠« ضؾ٨س ض ز٨ب آ ث٠سب حو٨وز ث٨ب٧س قاضـ ضا ثبال ثكس، زضؽ »١ب٥ اظ ضؾب١٠ب٦٧ ٠ اذجبض ضا ز١س آط٧ب٦٧ سحو٨وبر ػس٧س كب ٦ ،٠ طا٥ثز. عز٧ي اؾقس. ثبثطا٧ ث٨طا ٨ؿز اط ث٨٧ قبض ؿ ب٦ ١ط ضظ ث٨كشط ٦ ،س ٦زض٧بكز اػشبػ٦

٠ كو بزه٨ن، ٠ ب بال قز ١ط ضظ ث٨كشط ٦ ،٠ زض ؼطو االػبر بزه٨ن ١ؿشس١ب٥ اهؼ ٦ ب٠ػس ضظاظ ض٥ ٠ آ٢ب١ب٥ ذجط٥ ػؼ٦، اظ سبضبا٧شطز دط اؾز اظ ٦. ػؼ

٠ ض٥ طظ ثبض٧ ي ع آ٢ ب ١ ب ١ب٥ سج٨ـبس٦ حز سبضبس طكش٠، سب ضا ػؼ ٦ سبض ب٦٧ ؛اؾز (National Report) ض٧ذضر ١ب كب بضب٦٧ اظ ا٧ س .س حطز ٦ قب٧ؼ٠

آ صاض . نبحت ث٨بقز حؿة ٦ آط٧ب ٧ي ٠٣ سػ٦ اؾز جغ ذجط٥ ؿشو قبض ٠ اجش ٠ س ط٥ ؼطك٦ ٦ زآقره٦ اؾز ٠ ذز ضا ا . ؾ ز ؿ شؼبض ا ٦اؾ

١ب اظ ظ٧بز قس ثبظز٧سسچطا٠ رسض اؾزاؾشؼب ١ب ظ ثؼ٦ هزس٨س ذجط »٧س: ٦ا٧ بض طز ؾطاؿف ث٨ب٧ س. سبا٥ ث٠ هالة ثع٦ چ٠ ؼ٠٠ ك٦٢ ٦ ق٥. ٦ كئ٠

ؾط ٦٧ اظ دط.« چ٨ع ؾطط٦ اؾز ثطا٥ ث٨ف اظ ١ط ،ض٧ذ ضر نساسط٧ ذجط١ ب٥ ك ب

56

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

ط٥ ق٨ع ٧ي ث٨بض٥ طجبض ثز. ز ؾجت قس ٦٧ اظ ق٢ط١ب٥ آط٧ب ث٠ ذجط هط٠٨ . س طز ثبظك ط ٦ س ذاس ف ضا ٦سبضب٧ز١س ٠ طز چض ذجط١ب٥ ػؼ٦ سي٨ ٦

ثرفسط٧ ثس٦٢٧ اؾز ٠ س٨شط ٢»س: اكعا٧ ٥٦ زض ازا٠ اؾ ز اجش ٠ ب زا ٠ ١ ٢ آظط ػ٠ كطع ث٠ ز ٠ سب حسقاشربة ض٥ ثب٧س بضبب س .اؾز س ط ٧س. د ب٨٧

ؾ ٠ ث بثطا٧ ا ط ١ ب ز ،ذا س ز دبضاطاف ا ضا ١طع ؿ ٦ ٦ ث٨ف اظ اظ س٨شط .«٨سثسب ذاؾز سا٨س ١ط بض ز ، ثؼسـ ٦ظط ضؾس و٦ ث٠ دبضاطاف ا ؼو

جعلي اخببر اوتطبر بی ضي ثس بآب١ب٠ ثبظكط، ٤ز ض٥ طز ٨ي ثب اػشبػ٦ ١ب٥ ضؾب٠ زض اكطاز اهؼ ٦ ش ط

بضا٦ ضظب ٠ ضا ػؼ ٦ ١ ب٥ ذجط اظ ز٧ط ثطذ٦. صاضس ٦ اقشطاى ث٠ ضا آ٢ب ت، ثز ض ث٠ ظب ١ط اظ ث٨ف ٠ س ٦ شكط زضى كك بض سح ز ١ع ب ـ د ص٧ططز عاض آ ٨ ع ٥ز٧ ط اق ربل ،ا ٨١ ثط. زاضس هطاض ا٧شطز زض قس دس٧ساض االػبر نح٨ اك بض ث ط سبط٨ط صاض٥ ث طا٥ آب١ب ٠ اقشطاى ٢ بز ث٠ طسج ؿجز ث٠ ١ب٥ ط زض ضا اذجبض

ق ز، ١ ب س٧ط٧ز ٦ ١ب٦٧ ٠ ثب ضث بر ١ب٥ سطض٧ؿش٦ قج٠ قج٠. س ٦ سالـ ػ٦ ١ ب٥ اشك بض االػ بر ػؼ ٦ ث ٠ ثؼ٦ ز٧ط اظ ا٧ زؾز اذجبض١ب زض وب ثرك ٦ اظ ذ ٨

(Wardle, 2017) صاضس. اقشطاى ٦

اخببر جعليبزخي اقذامبت جبوي اوجبم ضذ جت مقببل بب ، سالـ ثطا٥ جبضظ وبث٠ ثب س٨ س 2016بثبر ض٧بؾز ػ٢ض٥ آط٧ب زض ؾب دؽ اظ اشر

اه سابس٦ ث ى ١ب٦٧ چ ك ٨ؽ سب ػب٦٧ ٠ قطز ،قسر طكز اذجبض ػؼ٦اشكبض چ ي ٠ ثرك٦ ػس٧س ضا ث ب ػ ا ك ز طا٥طزس. ث ضاث٠ آؿبظ ٦ ضا زض ا٧ ػ

(10 www.factcheck.org) ذ ز ه بزض ث ٠ طز. اجش ٠ ايبك٠ػ٥ ذز شب٧غ ػؿز ث٠ز٧ ط ثطضؾ ٦ ، ا ب ا٧ ؾ ط٧ؽ ػس٧ س ن حز اذج بض ضا ث ب اذجبض ٨ؿ ز سكر٨م نحز

Snopes ه ب٧غ ب س ثطضؾ ٦ ش ط ؿ ئ ٥ ١ ب قطز ١ب بشكطسب ذجط ؾبظPolitiFact زض بض س ب االػ بر ٢ ؿ٨ ط٢ ٠ ثط ا٧ اؾبؼ، س.ز١ ٦ اؼب

ذج ط ٣ز١س ا٨ شكطس كب سب س ٦ث٨كشط ضا شكط ٦االػبس ،آ ذجط ػز زاضز ٣زضثبضضؿ . ػ٦اس ظط اؾشبز طز ث٠ ذجط ضز ١٥ب٥ ز٧طسبضبثز چ٠ ٧٦سبضبچ٠ قرم ٧ب جب٧ س اشظ بض زاق ز ٠ ١ ط ذج ط٥ ٠ ٦ ثب ا٧ بض حش اػشوبز زاضز ١ب، ا٧ هج٨ سالـ

مزضؾش٦ آ ك ر ثطضؾ٦ قره٦آؾب سؾ ؼؼع ا٥ ق٨ ث٠ ،قز ػ ٦ ػؿز ؛زق س ط ثشا س ػبزال ٠ ، س ا زج ب االػ بر سب هش٦ ث٠ طز اؾز ي ث٠ث٠ ١سف ان٦ آ

س٨٢ ٠ ك٢طؾ ش٦ اظ دؽ٨ حطز ا٧ زس. هبر ؛ذاس سط زضثبض آچ٠ ٦ و٦ثى، ثطا٥ جبضظ ثب اشك بض ك٨ؽ ذز ١ب٥ زاز دب٧ب اظ اذجبض ػؼ٦ ٣شكطس سبضب١ب٥ اظ

ضؾس ا٧ هج٨ ؿبػ٦ ازا٠ ٧بثس. ظط ٦ ث٠اذجبض ػؼ٦ اؾز

57

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

زجب حسز طز اذج بض ػؼ ٦ زض ث٠زض د٦ اشوبز١ب٥ اضز ث٠ آ، ثى ١ ك٨ؽ ٤ق جؾ ٠ سطعـ ث ط اذجبض ػؼ٦ػ٢ز شط اػال طز اػشبػ٦ ا٧ قج٠اؾز. اػشبػ٦ ذز

حظ ان٦ اؾز: اذجبض ػؼ٦ س٨سسب١ب٥ اهشهبز٥ ثطا٥ ا٧ؼبز اذشال زض كم حهالر ػس٧س ثطا٥ ػ٨ط٥ اظ اشكبض اذجبض ػؼ٦ ٤اضائ ط زض اػ٠٢ ثب اذجبض ػؼ٦س ٨ط٥ آب١ب٠ طز ثطا٥ سه٨ ي ث٠

١ب٦٧ ثب ق طب آظـ ث٠ بضثطا د٨طا چ٦ سكر٨م اذجبض ػؼ٦ آؿبظ ١بض٥ ٤اضائ ثى اؾز. ا٧ ع اذجبض، اظ ز٧ط اهسابر ك٨ؽث٨كشط ثطا٥ ػ٨ط٥ اظ اشكبض

بضثطا اػ بظ ٦ ػس٧س اؾز ٠ ث٠ ٦ض٥ هبث٨ش بضكـ ٨ع سئ٨شط ١ ب٥ ز٨ ئز١ س س ١ ب ضث بر ،١ ب٥ اػش بػ٦ ١چ ز٧ ط ضؾ ب٠ حب٥ اذج بض ػؼ ٦ ضا ك رم س.

2014 ؾب زض٠ سب ػب٦٧ س شكط ٨٦س سضا زض سئ٨شط ب١ د٨باظ ٥سؼساز ظ٧بز١ب سطض٧ؿز ضذز ب ض ١ب٦٧ ١ؿشس ٠ ث٠ ضثبر ف٨٨ اظ بضثطا 23 طز اػال دططكساض ٤ا٧ ضؾب

اؾز. سط طز ٠ ا٧ ؿئ٠ بض ضا ثطا٧ف د٨چ٨س س شكط ٦ د٨با ساظ٥ سض١ ب٥ طكش ٠ زض ؿ ٨ط ج بضظ ث ب اذج بض ػؼ ٦، ضا ١ب٥ اؼب اظ ز٧ط سالـ

حوو ب سؾ Hoaxyػ٥ سكر٨م اذجبض ػؼ٦ اظ ػ٠ سض ػؿز ٣ػ٥ ٧ػ ػؿز١چ٨ ا٧ .ز١س ٦كرم طز ث٠ بضثطا االع ضا اذجبض ػؼ٦ ؾز ٠زاكب ا٧س٧ببز١س سب ثج٨س چ٠ ٨ي زاز ث٠ اذجبض ػؼ٦ ؼط ث ٠ ػ ث٠ بضثطا اب ٦ سض ػؿز ز.ق ١ب٥ اػشبػ٦ ٦ زض ا٧شطز قج٠ آ٢بؿشطـ

اذج بض اضدب چس٥ اؾز ٠ ج بضظ ث ب ٤هبصاضا كض١ب٥ رشق اظ ػ٠ زض اسحبز٧، ظ ض وبث ٠ ث ب ا٧ اذج بض ث ٠ ، ب٧سب دبضب اضد ب ٠ طا٥ث اس. طز ػؼ٦ ضا آؿبظ ا٥ ضؾ ب٠ ؾ از ػ٢ ز س ط٧غ اضد ب ١٤ب٥ آظق٦ ػس٧س زض ساضؼ اسحبز٧ ذاؾشبض ثطب٠

اشك بض اذج بض اػشبػ٦ ث ط ١ب٥ ضؾب٠ط٨ط أاكعا٧ف طا٦ اظ س ثب سػ٠ ث٠دبضب ثط٧شب٨ب . اس قسضا آؿ بظ طز اؾ ز ٠ زض آ اذجبض ػؼ٦، ثطضؾ٦ اثؼبز رشق سؼ٨ق زطاؾ٦ ػؼ٦

س٨ س ٧ ب ا٥ اؾز ٠ ث٠ ١سف س٢ب اذجبض ػؼ٦ ٨ؿز ث٠ قبؾب٦٧ كض١ب احعاة ؾ٨بؾ٦ ؤاؾ بؼ سحو٨ ن ث ط ا٧ زض حب٦ اؾ ز ٠ س. ثبظكط ا٧ اذجبض اهسا ٦ زض ؾؿ ٠ ٧ ب

ذجبض ػؼ ٦ ا سا ظقاػشبػ٦ ١ب٥ ضؾب١٠ب ثط ا٧ ثبضس ٠ زؾ ثط٧شب٨ب٦٧ ، 2017جطزؾب 2017. )٧ض٨ظ، س زضضا اظ زؾشطؼ بضثطا

سؼ ساز ا س. ثطذ٦ كض١ب ٨ع ث٠ كبضز ١بض٥ ثب ٧س٧ط ح ا٧ يع دطزاذش٠ػ٠ آط٧ب ا ٨ؽ ه طاضزاز٥ ث ٠ ظ ض اضدب بس اظ ٤اظ كض١ب٥ ػ اسحبز٧ ٥ظ٧بز

سب ثب حالر ؾب٧جط٥ ز٧ط س٢س٧سار ظ٢ض ،اس سبؾ٨ؽ طع٥ سبظ زض ١ؿ٦٨ اب طز

58

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

س اظ ا ا٧ هطاضزاز ػجبضر ٣كض١ب٥ ابس ز٧طاظ .س بس اذجبض ػؼ٦ زض ا٧شطز وبث٠ ٨شا٦ ش٦.كطاؿ٠، آب، ؾئس، ؼبضؾشب، كالس،

ضا١ب٥”ػا اشكبض ٧ي ضا١ب٥ آال٧ ثب شبثرب٠ زش٦ سضش ث٠ ،زض ٨١ چبضچة سب ثشا س ث ب ي آ اذج بض ػؼ ٦ ضا اهسا طز، س ب اؾ شلبز “ػؼ٦ اذجبض سكر٨م

ث ٠ ١چ ١ بضاضز ،سكر٨م ز١س. لش٦ اؾز ٠ ز٧ط ٢بز١ب٥ ؼشجط آ ظـ ػ ب٦ ٨ ع اس. زض ضا١ب٥ شك ط ق س سؾ شبثرب ٠ زش ٦ اهسا٦ كبث٠ زض ا٧ ذهل زؾز ظز

ظط ثساضس: دغ دطؾف اقبض قس ٠ ربجب/بضثطا ١اض ثب٧س آ ضا س سضش ث٠ ذجط اؾز، ٣چ٠ ؿ٦ ٧ؿس. 1 آ٧ب بثغ شط قس زض ذجط ؼشجطس،. 2 كط قس اؾز،ش ضز ظط چ٠ ظب٦ ش. 3

آ٧ب كب٦ ا٧شطش٦ سبضب زضؾز اهؼ٦ اؾز،. 4 2017ثطز، )ا٧طا ػا، چ٠ ؿ٦ اظ ا٧ ذجط ؾز ٦. 5

١ب٥ دػ١ك٦ ١ب٦٧ اؼب قس ٠ اظ ػ٠ آ، سالـ زض ذهل وبث٠ ثب اذجبض ػؼ٦ دػ١فا٥ ١ سف طكش سحط٧ ق قبؾ ب٠ ث ط اثعاض١ب٦٧ ضااؼب طكش٠ زض زاكب جط٧غ اثساع

: ؼشو س اؾ ز زاك ب ج ط٧غ، ط ان ٦ زشط ؾ سض زض ٨ س، دػ١ك .اؾز اهؼ٨ز طزب س ٧ ي ٧ طؼ ذ ز ضا ثبظس٨ س ،زسا س چؿ جس ث ٦بزضؾز االػبر »

ض بػ ١ب٥ ازضا٦ زض كطز ق ث٨طز سب ث ا٥ اظ اسذش٠ ثؿشطاس. ١سف ا٧ اؾز ٠ ؼػ٠ثؼ س٥ ١ ب٥ ا٥ ٠ زض اػ٠٢ ٠ ز؛ ث٠ق ػؼ٦ثطاثط االػبر كطز زض وبز اكعا٧ف ٨عا

1395ؾ٦، ث٦ )ث٦ «.زقاؿ٠٨ االػبر، هج٨ثب ا٧ ١ ب٦٧ ث ب ٠ ؾبذز ثبظ٥ چب ،نؼز ثبظ٥ ١ د٨طا اذجبض ػؼ٦ اك٦ ظجز زاقز

ض ػؼ٦ زال٧ ضكشبض٥ اػشبػ٦ آ اؼب ا١ساف سحو٨و٦ زض ػ٢ز ثطضؾ٦ ػ دص٧طـ اذجبط١ ٦ طز. اقبضProject Axon ػا بثسا ث٠ ؾبذز ثبظ٥ اهؼ٨ز ؼبظ٥ دص٧طكز ٠ ٦

ثب ١سف اكعا٧ف آ ب٦١ زض ضز زال٧ ضكش بض٥ اػش بػ٦ اظ حووب زاكب بض٦ض ا٧ ثبظ٥ سالـ قس ثطضؾ ٦ ق ز ز .طزسطاح٦ س٨س ا٧ ثبظ٥ ضا ؿشطـ اذجبض ػؼ٦

،اظ ا٧ اذج بض ؼ ٦ قبؾب٠ دص٧طـ اذجبض ػؼ٦ سؾ اكطاز چ٨ؿ ز چ طا ث ٠ زال٧ ضا١ب٥ ث٨ب٠ ثب ٧ س٧ط قز. يع ا٧ ثبظ٥ جطز سس ض بذزآب اظ ؾ٥ اؿب ضز ٦ ث٠

صاضز. ط٨ط ٦ أس ث بظ٥ س ث ط ض سآ زض ػط٧ب ثبظ٥ اذجبض ػؼ٦ ٨ع ث٠ ب٧ف زض ٠ ،اؾز ٠ اظ ط٧ ن ٧ ي ق ز اؼ ب ٦ هبر بضثطا ثبظ٥ اظ سس ضه٨ت ثط جب٥ ٨١ اذجبض

٨طز. ط ؾ بظس س الـ زاض س اظ ط٧ ن زض اذش٨بضقب هطاض ٦ اكعاض سل ١طا ١قس طع ثطضؾ٦ س س ب ػس دص٧طـ اذجبض ػؼ٦ ضا ٨ ػ٢زصاض٥ ثط ش١ اكطاز سأط٨طا٧ ثبظ٥ ح

ز.سط ق ؾ٢ا٧ ع اذجبض سؾ طز سكر٨م

59

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

١ب٥ ثعض ثطا٥ وبث٠ ثب اشكبض اذجبض ػؼ ٦ ث ب ض٧ طز٥ آظق ٦ ٨ ع ١ب٥ ضؾب٠ سالـؾ٦ اؾ ز ٠ ذ ز زض ظ ب ث٦ ١ب٥ ثب ذجط٥ ث٦ ٠ اظ آ ػ٠ سالـ ،زضذض سػ٠ اؾز

ؾ٦ حب٥ ض١ز١ ب٦٧ ث٦ بض٥ ث٦ سضؾ٠ ضظب١٠ب٥ اشكبض چ٨ اذجبض٥ اؾز. سبضب اس٢ب ـ ث ٦ ث ٦ ٣ياث ٧طاؾشبض٥ ضز اؾشلبز ث٠ اضظقس ضاػغ ١ ب٥ ث٨ بز٧ بظط ث ط ؾ ٦ اضظ

قز ٠ اؾ شلبز اظ ٦ سو٦اثعاض٥ ثؿ٨بض ٢ ٤ع زض ػ٨ حب، ث٠ ؛اؾزذجطبضاف كؼب٨ز ب ت س ٨ ٤طكب٠ ضا زض سطػ عاضقط٥ ث٦ذهل اعا ث٠ ث٠ ،ػب ا٧ ياثآ، ا٧ ٦ اظ حض١ ب٥ ان ٦ ،ق ز ٦ ضظ ٠ ثثبض ١ط چس هز ٧ي١ب سبضببت ا٧ .س ٦سا ث٠ چ٦ اح طاظ ن حز ؾ و ٠ ٦ اؾز١ب٥ اػشبػ٦ ضؾب٠ح بض ثب كببج

ضؾب٠سؾ ا٧ آ٢ب بثغ قس ١ب٥ اضائ٠ عاضـ ١ ب٥ س٨٢ ٠ سب ، ؿ ئ٨ز ١چ ٨ .ؾ٦ زض اؾشلبز اظ ا٧ بت اقبض طز ث٦ عاضقطا ث٦

آيىذ اخببر جعلي ١ب٥ ثؿ٨بض ثطا٥ جبضظ ثب اذجبض ػؼ٦، ا٧٨ ب ؾ زض ج ٦ ٠ زض ضؿ سالـ ػ٦ بضز٧

ا زض ت س قي ٨س!ق٧س ٨ع ثب٧ ث٨٨س ٦ ظز٥ ث٠ آچ٠ ٦ ز ٠ ث٠طث٦٨ شكط طز، د٨ف “ذا٨ س ثبض٨ س ق ٧س ٧ ب ٦ ث٨٨ س، ٦ آ٧س اذجبض ػؼ٦/ ١طچ٠ ضا ٠ ٦ ”ذز ثب ػا

١ب٥ اػشبػ٦ ز٧ط ز٧ س سه ب٧ط زؾ شبض٥ ق س، زض ػهط كشقبح، ك٨شط١ب قج٧٠ؿس: ٦ ٦ظز٥ ؿ ػبز٥ اؾز. اب ث٠ ن سا ٨ ع ضا١ ٦ ث بظاض سبظ اظ اثعاض١ب٥ زؾشبض٥ سـ٨٨ط ٧ سئ

اػ بظ ذ ن ٧ سئ١ب٥ ا٥ ضا٧ب٠هػ٦ طاك٨ي س. اثعاض١ب٦٧ ٠ ثب د٨كطكز زض ١ـق ٦اكعاض٥ سؾؼ٠ زاز ق س ٠ ه بزض زض زاكب اؾشلضز ط. س ا٥ ضا كطا١ ٦ ػؼ٦ اظ ١ط چ٢ط

٠ آ شو س. زض ا٧ ضـ ز٧ط ضا ث ١٥ب زض ٧سئ، حبالر چ٢ط كطز اؾز ثب زؾشبض٥ چ٢طؿشو٨ حبالر چ٢ ط ا ضا ث ٠ سه ب٧ط چ٢ ط ض ث٠اكعاض س ط نحجز ٦ كطز٥ ثب ة

س. ط دػ١ك٦ زاكب اؾ شلضز ث ب اؾ شلبز اظ ا٧ ز٧ط زض ٧سئ٥ ان٦ شو ٦ ٥كطزب س سطا خ ضا زؾ شبض٥ ١ب س اكعاض ٧سئ١ب٦٧ اظ ػطع زث٨ ثـ، الز٨٧ط دس٨ ز ط

. دس٧ ساض طز س آ٢ ب ث ط چ٢ ط ، ٠ س ظطق ب ث ز ضا ثبظ٥ ١ب چ٨ ع٥ قت ػطؾي ذ٠٨زه٨و٠ ن سا٥ 5سب 3س. ثب اؾشلبز اظ ض٥ س٨س نسا دػ١ف ٨٦ع دػ١كطا زاكب آالثبب

سا ن سا٦٧ ػؼ ٦ س٨ س ، ٦زؾز آس ضاز٧ ث٠ ٧بكطز ١سف ٠ ظس يج قس ٧ب اظ ٧س٨ة ز١س. زض ا٧ ضـ ٢ بػ ث ب ٨ طك ١ب٥ ا٦٧ ث٨شط٧ي ضا كط٧ت ٦ طز ٠ اؿب ؾ٨ؿش

.س اكعاض نسا٥ ا ضا ث٠ نسا٥ كطز ١سف سجس٧ ٦ س ط نحجز ٦ؾ شبز ا ،٦ ثؿ٨بض زاضس. ٨ف ؾبؿ٨ب٦٧ ا٧ چ٨ كطاسط اظ اذجبض ػؼ٦ بضثطز١ب١٧ب كبض٥

سا٨ س ث ب ١ ب ٦ ٥كبضثب ا٧ » ؼشوس اؾز:زض ا٧ ثبض ،دػ١كط زاكب آالثبب زض ث٨طب٦ ضا ثب اشك بض ٧ ي كب٧ ن س٦ قرهد٨ب ثصاض٧س ٧ب ذز آ كطزثطا٥ ،كطز٧ي نسا٥ بزض

س٦ ١ؿ شس اس. ١ظ نسا١ب اس٦ ضث ب ١ب٦٧ ١ظ ث٠ سب طؾ٨س ٥كبضچ٨ .«سثسب ٨

60

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

س اب ثب صض ظب هبزضس سه٧ط نسا٥ كطز حبالر نضر سب حسز٥ ؿ٨طج٨ؼ٦ ػ ٦ب ج٨ؼ٦ ثبظؾبظ٥ س سب ػب٦٧ ٠ سكر٨م ػؼ ٦ ث زف ث طا٥ اؿ ب ثؿ ٨بض ض ث٠ضا

١ب ثب ؿ شطـ ق ب٧ؼبر اذج بض ػؼ ٦ زض زض حب حبيط اػشبز ػ٦ ث٠ ضؾب٠. زقاض قز١ب ا٨١ز ق بك٦ زض ١ ط ٥كبض هج١٨ب٥ اػشبػ٦ زچبض كطؾب٧ف قس ثب ضز ا٧ ٠قج

١ ب٥ ٨ ط٥ ضؾ ب٠ ثب زض ظط طكش ؾرز. قز ضؾس زچسا ٦ حشا٦٧ ٠ ث٠ ظط اهؼ٦ ٦اب زض ا٧ ٨ ب س٨ ق بج٦ ٠ زض ،زك شكط آ٢بسؾ ؼشجط قب٧س ا٧ زؾز حشا١ب

١ط سا ث ٠ س٢ ب٦٧ اؾ ز بج٦ ٠ ،قز قس چ٠ ٦ شبػ٦ شكط ١٦ب٥ اػ قج٠اط ؿ٦ ثب چ٢ط سطاخ نسا٥ : »٧س ٦ؾبؿ٨ب زض ا٧ ثبض . سآض ثبض ا٥ ؾ٨بؾ٦ ث٠ كبػؼ٠

سطاخ اؾز. ١ط دص٧طس ٠ ا٧ ذز طز ٦ ،س طز ثبض ٠ سطاخ زض ٧سئ چ٨ع٥ ث٧س ث ب ق طا٧ شه ض ظز طز احش٨بػ٦ ث٠ ا٧ زؾز چ٨ع١ب ١ ٨ؿ ز ا ب چس ٠ ثطا٥

(Solon, 2017) «ز.ق يؼ٨ز ثؿ٨بض ثسسط ٦

جعلي اخببر بب مقببل بی استزاتژی ي ب مبرت ٨. ١ ط ضا٠ اضسجب٦ وك٦ ثب ا٨١ز ا٧لب ٦اهؼ٨ز ا٧ اؾز ٠ ٠١ ب زض ا٧ كب٥ كب دص٧ط٧ ٧ب ت، سه ٧ط ثبض ٠ االػبس٦ ضا ثس شط اهؼ٨ز آ ٦ ٦٧ ضا د ٨ف اظ ٧ سئ

٨. ا ا٧ ك ب آ ز ق س ا٧ ؾطزض٦ ايبك٠ ٦ صاض٧، ث٠اقشطاى ٦ اػشجبضؾؼ٦ ث٠ث٨٨ ضا ثط ػ٢س ث٨ط٧. زض ا٧ ٠ زض كب٥ ثطذ ٦اؾز ب ثب٧س ؿئ٨ز شط ؿشو آچ

١ب٦٧ ا٥، ذجط٥، ثهط٥ االػبس٦ ٧ي يطضر اؾز. ٦٧ اظ ضـ ؿ٨ط، اكعا٧ف ؾاز ضؾب٠ ؛اؾ ز ا٥ آ ظـ ؾ از ضؾ ب٠ ٠ زض وبث٠ ثب اذجبض ػؼ٦ ثؿ٨بض اططصاض سكر٨م زاز قس،

ث سا زضؽ اظ اهؼ٨ ز سل٨ ي ثطا٥ز١س ٠ ٦زاف ٢بضس٦ ث٠ طز ا٥ چطا٠ ؾاز ضؾب٠١ب زض ؾطاؾط ػ٢ ب ث ٠ اضائ ٠ اػ طا٥ ث٠ ٨١ ؾجت ثؿ٨بض٥ اظ ساضؼ زاكبزاضس. ٨بظ ا٥، ذجط٥، ثهط٥ االػبس٦ ث ب سأ٨ س ث ط ي ث ٠ ١ب٥ آظق٦ زض هبت ؾاز ضؾب٠ ثطب٠

زض ا٧ ثرف ثب ١سف ي ث٠ اس. زسكر٨م طز زض قبؾب٦٧ اذجبض ػؼ٦ اظ اهؼ٦ اهسا ط اذجبض ػؼ١٦ب٥ وبث٠ ثب ١ب اؾشطاسػ٥ آظا طاع آظق٦ ث٠ سكط٧ ٢بضر ؼب، زاف

االس٦ ثب ذز زض اػ٠٢ ث ب اذج بض ؤزاقش سلط اشوبز٥ طح ؾ آ٢ب ٤قز. جب٥ ١ اهسا ٦ ػؼ٦ اؾز.

ثطاثط اذجبض اهؼ٦: سؼ٨٨ اػشجبض بثغ ١ب اذجبض ػؼ٦ زض ١ب اؾشطاسػ٥ ٢بضر ض جغ زض ط ٧ ب ث ٠ سؼ٨٨ اػشجبض ٣زاف آظا ضا ث٠ نحجز زضثبض اذجبض ػؼ٦ ح

١ب٥ آ٢ب ضػع ٨س. دبؾ ر٦٧ ث ٠ الؾ٦ زػر ٨س دؽ اظ دب٧ب ٨ع زثبض ث٠ دبؾد اس اظ: االر ػجبضرؤاالر ضا ١چب ثبظ ثصاض٧س. ا٧ ؾؤا٧ ؾ

٨س، چس دؿز ث ٠ قب زض ١لش٠ ض٥ چس دؿز حجة )وب٠، ٧سئ ٧ب ػؽ ٨ي ٦ .1 صاض٧س،١ب٥ اػشبػ٦ ث٠ اقشطاى ٦ زض ضؾب٠ ،ض ٨ب٨

61

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

صاض٧س صاقش٠ ٧ب ثط آ ظط٥ ٦ثبض ػؼ٦ ٧ب اهؼ٦ ثز دؿش٦ ٠ ث٠ اقشطاى چس هز ٧ي .2 ٨س، ضا شط ٦

ا٨١ز زاضز ٠ ازػب٥ اهؼ٦ ثز ٧ي ذجط، زضؾز ٧ب بزضؾز ثبقس، ثطا٥ قب چوسض .3

ز٨١ س، اظ ظ ب٦ ٠ ث طا٥ ؾ طط٦ اظ آ٧ب ١ب٦ ٠ ثطا٥ زاكب/ سضؾ٠ بض٥ اؼب ٦ .4ؼشج ط ث ز ج غ ث طا٥ بض ٨٣س، چ٠ زضثبض ٨س ث٨كشط احش٨ب ٦ا٧شطز اؾشلبز ٦

٨س،٨ط٥ ٦ زاكب/سضؾ٠ سه٨

زاض٧س، چطا، ٥ض ؼ ث٠ چ٠ بثغ ذجط٥ ا٨ب ث٨كشط ث٠ .5

١ب٥ ذجط٥ چ٠ ؿئ٨ش٦ زض هجب اهؼ ٦ ث ز اشك بض ٧ ب بضا ضؾب٠ظط قب ضظب٠ ث٠ .6د٨س زاز اذجبض زاضس، آ٧ب ا٨ب حبن طز اظ ػؼ ٦ ج ز ذج ط د ٨ف اظ د٨ س ٧ ب

٨ س چ ٠ االػ بر ضا آ٢بؾ ز، ك ط ٦ دق ف ذج ط٥ آ، ثرك ٦ اظ ؿ ئ٨ز س، اػشجبضؾؼ٦ ٦

سا٨س ث٨ب ٨س، ١ب٦٧ ضا ٦ زجب زاضس، چ٠ ٠ آ٧ب اذجبض ػؼ٦ زض ز٨ب٥ اهؼ٦ سجؼبس٦ ث٠ .7

اهؼ ٦ ٣ساس ثب سل ١طا ذز اذجبض ضا شكط س، چ٠ زضث بض زض ز٨ب٦٧ ٠ ١ط ؽ ٦ .8االس٦ ضا ثب٧س طح ٨س س ب شػ ٠ اهؼ ٦ ث ز ؤ٨س، چ٠ ؾ ٦ ٨ط٥ ثز حشا سه٨

ع ظب اذجبض٥ ٠ شكط ٣سا٨س سؼ٨٨ ٨س سب زضثبض ذجط ق٧س، چ٠ هاػس كطز٥ ضا ٦ س، طز ا٧ هاػس چ٠ ذؿبضاس٦ ث٠ قب اضز ٦ ٨س سه٨ ث٨ط٧س، ضػب٧ز ٦

س/ ق ف ؾ ا ه طف »اضظ٧ بث٦ ٧ ي ذج ط ا٧ آظس ١ب آظا ٦ ١چ٨ زاف ضا طح س:« ربت

چ٠ ؿ٦ ا٧ ذجط ضا س٨س طز اؾز، -

چ٠ ا٧ ذجط س٨س قس اؾز، -

اؾز، قس س٨س ذجط ا٧ چطا - اؾز، قس س٨س ذجط ا٧ ظب٦ چ٠ - زاضز، ١ب٦٧ بؾش٦ چ٠ ذجط ا٧ -

طز، ثب٧س چ٠ ذجط ا٧ اظ االع اظ دؽ -

قطح ظ٧ط اؾز: ٧ي ضـ ز٧ط ثطا٥ ثطضؾ٦ اذجبض، حض هطاضزاز جغ االػبر ث٠ بثغ ؿشو ثط بثغ بكغ قره٦ ا٧ز زاضس. -

بثغ چسب٠، ث٠ عاضـ جش٦ ثط ٧ي جغ ا٧ز زاضس. -

ز اؾ شلبز س، ؿجز ث٠ بثغ ض ٧ب كطا١ ٦ سأ٨٧سبثؼ٦ ٠ االػبر هبث اػشجبضؾؼ٦ ضا - ثطا٥ زكبع دكش٨جب٦ اظ حشا ا٧ز زاضس.

وببر / ٧ب بثغ آب ؿجز ث٠ بثغ بآب ا٧ز زاضس. -

(Schulten, 2015)بثغ زاضا٥ ب ؿجز ث٠ بثغ بقبؼ ا٧ز زاضس. -

62

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

اخببر جعليزم ث ب ا٧ سي ٨ ٠ اذج بض (Association for Media Literacy)ا٥ ب بزا ؾبظب ؾاز ضؾب٠

٥ػؼ٦ زض هط ث٨ؿز ٧ ضاع ث٨كشط س ط ث ز ػ ال ث ط زاقش٠، اػشجبضؾؼ٦ آ ك ١ط اذج بض ٤ؾطزث٨طا شرهم، اكطاز ٨ع ثب٧س ث٠ ثطضؾ٦ نحز ؾو اذجبض اهسا س؛ ثب اضائ

اذجبض ػؼ٦ ٧بض٧ط س ٠ زض قبؾب٦٧ طح ٦ضا ضا طسج ثب ١ط يغ ١ط ١ب٥ ؤاػؼ٦، ؾ .1 قاكطاز اؾز )

زم اخببر جعلي

تليذسب شكطسب اذج بض ١ب٥ طث ث٠ س٨س ثطا٥ ي ث٠ قب زض اضظ٧بث٦ س٨سدطؾف

ق طح سا٨س اظ سؼساز٥ اظ آ٢ب ٠ ث ٠ آ٢ب اؾشلبز طز، ٦ ٦ ٤قز اظ ١ اس. ٦ طاح٦ قس اس، اؾشلبز ٨س سب عاضـ ذجط٥ شرت قب ضا اضظ٧بث٦ س: ظ٧ط آس

چ٠ ؿ٦ ا٧ ذجط ضا س٨س طز اؾز، - س،هسضر ثبض١ب٥ ٧ؿس آقبض ٦ ٣ػ١ب چ٠ چ٨ع٥ ضا زضثبض ػؿز - س زض٧بث٨س، اكعاض١ب٥ بضثطز٥ شكط ط / سا٨س زضثبض سبضب١ب چ٠ چ٨ع٥ ضا ٦ -٧ ب / ٧snopes.com ،politifact.comس سب نبحت جغ ضا قبؾب٦٧ ث ٠ ثط whois.comث٠ -

Wikipedia.com .ثط٧س سب اػشجبض سبضب ضا اضظ٧بث٦ ٨س ػب١ب٦٧ ز٧ط شكط قس اؾز، ا٧ ذجط چ٠ - قبؾ٨س، آ٧ب ؼشجط ١ؿشس، ٦ضا اكعاض١ب٥ بضثطز٥ ز٧ط ط / ١ب آ٧ب سبضب -ثطا٥ چس٧ سبضب ثب اذجبض ٧ؿب ؼ ط ث ٠ اػشج بض ٧ ب ػ س آ ػ ثس٥ )ػؿز آ٧ب ظض -

قز ٧ب كو ٧ي سبضب، آ٧ب ػجبضس٦ آ٧ب اػشجبض اذجبض ثط چس٧ سبضب كرم ٦ قز، ث٠ ٦ ز٧ط سبضب١ب هبث اػشبزس،

مته مخبطب

تليذ

هرم اخبار جعلی .1 ضكل

63

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

ط اظ اغب ٨س٥ ثطا٥ اؾششبع ا١ساف اذجبض اؾشلبز ٨س. آ٧ب جن اؾ ششبع ق ب ١ سف ذج - اؾز، ٦ضؾب٦، شوبػس طز، ؾطظف طز، ٧ب اضسوب٥ ز٧سب ػ٢ب٦ ذبناالع

زاؿش سؼهجبر ا١ساف ٧ؿس س٨سس چ٠ اؾ ز زضى ق ب ضا اظ ذج ط - سـ٨٨ط ز١س،

(Aml, 2017)ؿب٦ اؾز اظ اؾشلبز اظ ا٧ ذجط لغ ٧ب ضغ ثجطس، چ٠، چ٠ -

مخبطببن/ كبربزان١ب٥ طث ث٠ ربجب ثطا٥ ي ث٠ ق ب زض اضظ٧ بث٦ اذج بض اظ ز٧ سب ربج ب ا٧ دطؾفسا٨س اظ سؼساز٥ اظ آ٢ب ٠ ث٠ قطح ظ٧ط ٦ ٦آ٢ب ر٨ط٧س، ٤اس. زض اؾشلبز اظ ١طاح٦ قس

آس اؾشلبز ٨س سب عاضـ ذجط٥ شرت قب ضا اضظ٧بث٦ س. ؿب٦ ١ؿشس، ربجب ٢ب٦٧ ا٧ ذجط چ٠ -زا٨ س، چطا چ٠ ا٧ ذجط ثطا٥ ربجب ٢ب٦٧ آ ػصاة اؾز، چ٠ ا٧ ؿئ٠ ضا ٦ -

)ثطا٥ ظب، اؾشلبز اظ ظثب، سه٧ط، سبضب چطا اؾز ا٧ ذجط درف حجة قز، - صاضز، ط٨ط ٦أث٠ آ سؿجز آ٧ب حجة قس ا٧ ذجط ثط ثبض ٧ب سطز٧س قب - اؾز ا٧ ذجط سػ٠ قب ضا ػت س/ س،چ٠ - ا٧س،ز١س، چطا چ٨ اك٦ زاقش٠ا٧ ذجط چ٠ احؿبؾ٦ ث٠ قب ٦ -ق ب سػ ٠ زاق ش٠ ثبق س، چ ٠، ٥ب١ آ٧ب ػبنط٥ زض ا٧ ذجط ػز زاضس ٠ ث٠ سؼهت -

س. سأ٨٧سز١س ٠ االػبر، ز٧سب قب ضا سؼهت قب ١ب٦ ض٥ ٦ سأ٨٧س) ؾز زاض٧س ا٧ ذجط ضا ث٠ اقشطاى ثصاض٧س، چطا، ثب چ٠ ؿب٦،آ٧ب ز - صاض٧س، چطا، ثب چ٠ ؿ٦ ١طع ا٧ ذجط ضا ث٠ اقشطاى ٦ -١ ب، ٨طز، )ثطا٥ ظب ز٧ سب قز/ چ٠ ؿب٦ ضا زض ظط ٦ا٧ ذجط چ٠ ؿب٦ ضا قب ٦ -

١ب ؿ٨ط قس هبحج٠ ط اؾشلبز س،١ب٦٧ اؾز اظ ا٧ ذجطز ث٠ چ٠ ق - ز١س، چ٠،صاضس، چ٠ ؿب٦ دبؾد ٦چ٠ ؿب٦ آ ضا ث٠ اقشطاى ٦ -١ ب٥ اس، )اظ ط٧ ن ضؾ ب٠ ١ب٥ ثطذ قب ؼط ث٠ آب٦١ قب اظ ا٧ ذجط قسچ٠ كؼب٨ز -

ا٧س ١ب٦٧ ٠ ال٧ي طزا٧س، دؿزا٧س، ظطاس٦ ٠ صاقش١٠ب٦٧ ٠ ثبظز٧س طزاػشبػ٦، سبضب س، چطا، ١ب٥ ضز هج قب ضا ؼؽ ٦آ٧ب ا٧ ذجط اضظـ - چ٠ ا٧ ذجط اؾز زض ػبؼ٠ سـ٨٨ط ا٧ؼبز طز ثبقس، - (Aml, 2017) ا٧س،چ٠ ث٠ ا٧ ذجط دبؾد زاز -

64

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

متها س. ١ب٥ طث ث٠ ش ثطا٥ ي ث٠ قب زض ثطضؾ٦ ان جب٦ اذجبض طاح٦ ق س دطؾف٦ اظ سؼساز٥ اظ آ٢ب اؾشلبز ٨ س سا٨س اؾشلبز ٨س؛ زض ازا٠ آس اؾز، ٦ ٠ آ٢ب ٤اظ ١

سب عاضـ ذجط٥ شرت قب ضا اضظ٧بث٦ س.

ا٦ ؿ٨ط ا٧ ذجط چ٠ ع ذجط٥ اؾز، )ح٦، ٦، ث٨ -

اؾز، ٥آ٧ب ا٧ ذجط سبض٧د زاضز، آ٧ب ذجط ػس٧س -

١ب٥ اػشبػ٦، ، دؿش٦ زض ضؾب٠سئ٨ز، ، ثالؾبذشبض آ چ٨ؿز، ثطا٥ ظب عاضـ ضؾ٦ -جػبس٦، وب٠، ؾش سحط٧ط٠٧ )ظط قره٦ ، ظط، وس ٧ب سج٨ـ٦ زض هبت ذجط، ٧ ب اشكبض

ؾبذشبض١ب٥ ز٧ط،

أؾبذشبض آ چ٠ س / ضؾب٠ - ٨ ز زض ثطاث ط ذج ط٥ زض ئط٨ط٥ ثط اػشجبض ذج ط زاضز، )ث طا٥ ظ ب س ؼطف. ٤سبضب٥ ٧ي ضظب

١ب٥ آقبض آ چ٨ؿز،بد٨ -

اقشجب اؾشلبز طز اؾز، ا٥ ضا ث٠ آ چ٨ؿز، چ٠ ان ق٨ ٣ضز اؾشلبز ٣ان ق٨ - حطف ثعض ١ؿشس، )الجب٥ ا٨ؿ٦ ،حطف س٨شط ٤آ٧ب ١ - آ٧ب ؿ اال٦٧ ٧ب زؾشض٥ زاضز، - آ٧ب اغب ػازدطؾشب٠ زاضز، - ١ ب ط ٦قز ٠ ثطذ االم ٦ ٥ضع ٦انالحبس ث٠ Dog-Whistle) ؾر -آ٧ب اغب ؾ -

زض آ ػز زاضز، .س ٦ اؾشلبز ٢بؿبئ طث ث٠ آ ب٧ ١ب ز٨اقبض ث٠ اه ثطا٥ آ اظ س،١ب اؾشلبز ١٦ب ث٠ ػب٥ ثبظب٦٧ طز زض ػب٧ب اؿب آ٧ب عاضـ ذجط٥ اظ ٨ك٠ -الػبر هبث اػشجبضؾ ؼ٦ ث طا٥ دك ش٨جب٦ سؾ ؼ٠ ٧ ي ١ب اآ٧ب عاضـ ذجط٥ اظ اهؼ٨ز -

س،٦ ز٧سب اؾشلبز س،٦ سأ٨٧س١ب اذجبض ضا دكش٨جب٦/ ثطز، آ٧ب زاضا٥ ٨ي اؾز، آ٧ب ٨يذجط٥ بثغ ضا ب ٦ ٤آ٧ب وب - ٧HoaxSlayer.com ب FactCheck.org ،PoliticsFact.com ،Snopes.comآ٧ب اذج بض ث ب اؾ شلبز اظ -

اس، اػشجبضؾؼ٦ قس اس،١ب٥ چ٠ ؽ/ؿب٦ زض ا٧ ذجط اضائ٠ قسز٧سب - ز١س،آ٧ب ا٧ ذجط چس٧ ز٧سب ضا اضائ٠ ٦ - اس،١ب٦٧ ٢ اظ ذجط حصف قسآ٧ب ز٧سب -ق ز، قس ضا ق ب ٦ ٢بز١ب٦٧ ٠ عاضـ ٦ / آ٧ب عاضـ ذجط٥ قب سص٧ت ٧ب دبؾد اكطاز -

ط ز١س ٠ زضذاؾز دبؾد زاقش٠ ٦ چ٨ع٥ زض٧بكز طز اؾز، ٠، آ٧ب سي٨ ٦)ا اس،١ب٥ ي٦ ذجط چ٠ ثزد٨ب - قس،١ب٦٧ زض ذجط سج٨ؾ ٦چ٠ اضظـ - س، اػشجبض/ ضز ٧ب ز٧سب٦١ شلبر اضائ٠ ٦ سا٨س اذجبض٥ د٨سا ٨س ٠ ا٧ ذجط ضا ث٦آ٧ب ٦ -

65

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

سبضب ثبضدص٧طس،آ٧ب ز٧ط اذجبض ا٧ - س،آ٧ب اذجبض ز٧ط سؼهجبس٦ ضا آقبض ٦ - آ٧ب ثرك٦ ثطا٥ ظط زاز ػز زاضز، - س،كس ٧ب اظ آ دكش٨جب٦ ٦اضائ٠ قس اذجبض ضا ث٠ چبف ٦ ١ب٥آ٧ب ظط - س، صاض٥ ؾ٨غ آ زػر ا٥ زض ذجط ػز زاضز ٠ قب ضا ثطا٥ اقشطاىآ٧ب ث٨ب٠٨ - ٧ب سه٧ط، ٧سئ ؿ٨ط زض ذجط ػز زاضز،آ - اضائ٠ قس اؾز، ٧سئسا ثرف ذجط زض سه٧ط/ - چ٠ چ٨ع اظ ذجط حصف قس اؾز، -

س، ث ب س٨ش ط چ ض، آ٧ ب سهب٧ط چ٠ ش ضا دكش٨جب٦ طز، سـ٨٨ط زاز/ ثب آ سؼب ٦ -٠ سه٧ط اهؼ٦ اؾ ز )ث ب ز١س كب ٦ Tinytype.comػ٥ سه٧ط زض سبضب٥ ػؿز

(Aml, 2017)كشقبح س٨س قس اؾز طث ث٠ ذجط اؾز،

گيزی وتيج ح ساظط٥ زؾشطؾ ٦ ٠ جب ا٧شطز اضسجب٦ ؾب٧ كعا٧س ؿشطـ ٧ ث٨ؿز هط آؿبظ ثب

بضثط ضا ث٠ ا٥ ٠ ػجبر سجس٧ف ا٥ قج٠ زض ػبؼ٠ ضؾب٦ االع اثعاض ث٠ ربت زض سق ٢طـ سأط٨ط ث٨ف اظ صقش٠ سحز قسر ث٠ ػاغ ؾبذشبض١ب٥ زاقز؛ د٦ ثبظس بة االػ بر طز

چي سب قس ػت ٢ ا٧. هطاضطكز اذجبض ن حز اظ ك بضؽ ذج ط، س ط٧ زض آ ؾ و ث چ س ٠ ي ع سط٧ ٢ ثؿشط، ا٧ زض. قز ٦ب اططار أك ٧بكش٠؛ كط ؾطػز ث٠ اضسجب٦ ضا ضؾ ب٠ ان حبة حش٦ آظق٦ طاع ١ب، قطز ،١ب بؾبظ ١ب، زز اظ ثؿ٨بض٥ اؾز نجبح٦

ض٧ ساز١ب٥ اظ ظ٨ ط٥ ق س ؾ جت ٠ اؾز اذجبض ػؼ٦ ٣دس٧س طز اؾز، ذز زض٨ط قسر ث٠ ؼؼ ، اذج بض ك ط س٨ س ؾ جت ث ٠ ض٧ ساز١ب ػ ب٦٧ .آ٧ س ظ ط ث ٠ ٠اض ػ اهؼ٦، زاقش٠ آ ثط ضا اهؼ٦ االػبر ث٠ آظاز زؾشطؾ٦ ساكؼب اضسجببر ػ ٤ػطن زض اظط نبحت

صا زض سؼبهت ا٧ ٢ ٧ؿسب ا٧ وب ٠ .س ػ٦٧ چبض اضسجب٦ ك ا٧ ثب وبث٠ ثطا٥ سب ” ٤ظط٧ ز آ ثب اسب ث ٠ ثب وبث٠ ١ب٥ ٢بضر اذجبض ػؼ٦ ثب ١سف ثطضؾ٦ ” “ضا ٦ ػ

اذج بض ” س اظ: ا چ٢بض دطؾف ان ٦ ثطآ٧ س ٠ ػج بضر زضد٦ ٧بكش سؼ٨ن دبؾد “ئ٠س ظط٠٧ ضا اذج بض ػؼ ٦ س ا ٦ چ٠” ،“قس، ٦ س٨س شكط اذجبض ػؼ٦ چطا” ،“چ٨ؿز، ػؼ٦

“زاضز، ػز اذجبض ػؼ٦ ثب وبث٠ ثطا٥ ١ب٦٧ ٢بضر چ٠” “طز، قبؾب٦٧ ٠ قب٧ؼبر اؾ ز ػؼ٦ االػبر اظ شك اذجبض٥ بض ػؼ٦اذج ،ثبض ضاهب ؾض ث٠

١ ب٥ ضؾ ب٠ سز ث٠ ذبل، بكؼ٦ ؿت ػ٢ز اكبض ػ٦ ث٠ زاز ػ٢ز ظض ث٠ ـطيب٠ .اؾز قس شكط س٨س ػؼ٦ كطز٥

ضؿ ذز ؼف زاقز آ اؾز ٠ ػ ٦ اش١ب ٧ؿسب ضا ث٠٠ دطؾف اؾبؾ٦ ز٧ط ق ز ظ٨ ط٥ ٦ س٨ س شك ط اذج بض ػؼ ٦ ربجب، چ طا ٤ االػبر هبجاضسوب٥ ٨عا

66

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

زض دبؾد ث ٠ ا٧ دطؾ ف ػ ا٦ ب و ف . قس اؾ٨ط ٦ اذجبض زض زا٠ ا٧ ١چب ١ب٥ ط ،١ب بؾبظ احعاة، ١ب، . زز3 . ربجب١2ب . ضؾب1٠سا ث٠ آكط٧س ٠ اظ ػ٠ ٦

١ب اقبض طز. ثبرض حش٦ سطض٧ؿش٦ طزـ “ؾ طػز ”ذج ط، ٣ضؿ حش ا٥ زضؼ آبز٨ ي زض ح ظ ضؾ س ػ ٦ ظط ٦ ث٠

١ط٥ ذج ط زض ن ؼز ضؾ ب٠ ث ٠ ق ز. سو٦ سط ا٦ آ “نحز”١ب اظ ثطا٥ ضؾب٠ االػبر ٤ث٢ب دساضس اط ث٠ ٦ ١ب ٠ ثطذ٦ ضؾب٠ دطؾز ثس قس ؾ ؼف ن حز آ ا س٦ زض

١ ب٥ ٧ ػ ضؾ ب٠ ضه٨ج ب ث ٠ ب٥ آ ضا ٠ اظ زؾز زاز ربت اؾذبض٥ ػطن ٠ ث ٠ ث٢ س،نبحجب ضؾب٠ سب ١ ذ ز ضا ه طف ثبثطا٧. س ؾ٦٨ دطزاذز ٦ اػشبػ٦ اؾز؛ ث٠

س. ضا ثطا٥ حلظ ػب٧ب ذز ػصة ث٨كشط ربج٦ ضثز، ضهجب اظ ضا ٥ ؾجوز زاضس سب ٦ زؾز ٧ب طز سحط٧ي ع، يؼ٨ق، بض٥ ضظب٠ ض چ٨ ثؿشط٥ ػا٦ چػال ثط ا٧ ز

.ططسؤ ... سج٨ـبر ؾ٨بؾ٦، سأط٨ط اهشهبز٥، بكغ ػبجساض٥، قس٧س، سؼهت اساذش، ٤چطا ٠ زض چ بضچة ظط٧ ،ا٥ اؾ ز قز اذالم ضؾب٠ زض ا٧ ثبظاض د٨ب آچ٠ ٠ شث ٦ؿ ٠ ػس ٥ب١. ا٧ ؿجبضقز آس ٦ بض قب٧ؼ٠ زضؽػ ضا٦ كب٥ ا٧ ثبظاض اظ ؿج

١ب٥ ربج٦ ٠ اظ ١ا٥ د بى ؾ از١ب٥ قس سب ض٠٧ قلبك٨ز ذجط٥ ضا زض د٦ زاضز، ػت ٦٠ ػب٥ قز. ث٨بض٥ ٠ ؾطب ث٨بض٥ س١ سئ٠ جشال سض حط اؾز؛ زض صض ا٧ب ث٠

س. سؿ ٨ سؿ٨ ربت ضا كطا١ ٦ زض ٢ب٧ز ػجبر سب ،٨طز ٦ ػب٥ ا٧ د٨ط ضا زض ثط١ ب٦٧ د٨ب ٤زاضز سب ثب ثبظكط بآب١ب قز زض ازا٠ ا ضا ا٦ ث٨س ٦ زض ثطاثط ١ط آچ٠ ٠ ٦

س٨ س ٠٣ آب١ب٠ ػ٢ز ا٧ؼبز سـ٨٨ط زض ثبض١ب٧ف س٨س شكط ق س ث ٠ ػعئ ٦ اظ ظؼ٨ ط ١ ب زض ثب٧س سهط٧ طز ػ بض٥ ظ٨ ط٥ اظ ضؾ ب٠ ٢ب٧ز زضقز. اب سجس٧ اذجبض ػؼ٦سظ٧غ

اق شطاى بضثطا زض ضعكب٦٧ نح٨ ث٠ / ربت ، بك٦ ؿئ٨زاذجبض ػؼ٦س٨س كط ؼ س ذج ط اظ ث ث٠ ثب٧س ٠ اؾز “ربت ”زض ٢ب٧ز ا٧ چطا٠ ،١ب ٨ؿز د٨ب ٤صاضز آب١ب

.ثسا٥ سك٨ي ظط ث٨لساظ ٧ب ػؼ٦ ثزف اهؼ٦اذج بض طط زض س٨ س ك ط ؤزض وب ٧ ٦ اظ ػا ،بضثطا / سػ٠ ث٠ وف ربت ثبق ز سؾ ط صض ٦ اذجبض ػؼ٦ثبضدص٧ط٥ ؾجت شؼسز ػا .قز ٨س ٦أس ،ػؼ٦

/ ط١ ٦ ح سر ظز، د ؽ اط ط ق بذز، زض ب١ ب٦١ ق بذز، ؾ بز٦ ٠ اظ ا٧ ػ٠ ١ؿشس. آ٢ب طض ١ب١ اضؾب سه٧ط٥ ١ب٥ د٨ب هسضر اػشبػ٦، زؾشطؾ٦ ؾ٢ز ٠ طكش٠ ق ا٥ ٠ ث٠ اضسجب٦ كب٥ ب٨١ز ا٥ كؼ٦، قج٠ ٤ػبؼ زض

طزا، ؾزآض٥ ؾطقبض ػز زض دؽ ا٧ ػط٧ب، زز س٨س اشكبض اذجبض االػبر ث٠ ٧ س زض اآكط٧ ٦ زض ا٧ كط ثطآ زاقش٠ سب ثب وفضا ... سطض٧ؿش٦ ١٥ب ط ،١ب بؾبظ احعاة،

د٦ ؿت بكغ ذز ثبقس. قبؾب٦٧ ضا اذجبض ػؼ٦ سا ٦ ؾ٨ دطؾف اؾبؾ٦ دػ١ف حبيط ا٧ اؾز ٠ چ٠

١ ب٥ طز ؾؿبر ػ٦، اؼؤا٦، ٥ ضؾ٦ ث١٨ب با٧ ؾئا، ؾبظ زض دبؾد ث٠ ز.ط

67

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

١ب٥ ٢بضس٦ ضا١بض١ب آظ ٤اس سب ثب اضائ ا٥ ثؿ٨بض٥ ز٧ط، سالـ طز ١ب٥ ضؾب٠ ب٢بز، ثاظ ١ب٦٧ بس: چ٠ بضثط زض ا٧ ؿ٨ط ثبقس؛ آ ١ ثب طح ؾئا / رشق، ٧بض٧ط ربت

ج غ اؾ ز، صض زضؾ ز ذجط ٠ حبن ا٧ ذجط غ قس، چ٠ االع ذج ط ا٧ چ٨ؿ ز، شكطس ذجط اظ ا٧ اط ا٨ع طز اؾز، شكط ضا ذجط ا٧ ؿ٦ چ٠ ؼبؾز،

ػؼ ٦ اهؼ٦ سكر٨م ثطا٥ ١ط٠ ذجط ثب ١ب اػ٠٢ ث٠ . ... سا س ٠ ٦ آ ث ز حؿة قز. اذجبض ػؼ٦ب٦ ثس زض ػ٢ز قبؾب٦٧

ؼ بظ٥ ا ب ك ب٥ ٨ؿز؛ سػس٧ يػ٦ اهؼ٦ اذجبض ػب٥ ث٠ اذجبض ػؼ٦ ػب٧ع٦٧ اذجبض ػؼ٦ اشكبض س٨س ثطا٥ ؼب٦ بؾت اػشبػ٦ ١ب٥ ضؾب٠ ث ب اك عا٧ف طز ك طا١ زق اضسط ػؼ ٦ اظ اهؼ ٦ ذجط سل٨ي اب ا٧ اذجبض االػبر، نس٦ ثهط٥ ١ب٥ ػج٠

ػ ز ذجبض ػؼ٦ا ثب وبث٠ ثطا٥ ١ب٦٧ ٢بضر قز ٠ چ٠ قس اؾز؛ صا ا٧ دطؾف طح ٦ اشك بض س٨س ثب وبث٠ ثطا٥ ٠ ١ب٦٧ سالـ سب ضؿ ػ٦. زاضز اذج بض ا٧ ٦ ق س، اؼ ب سز ث٠. اؾز ربجب ثهط٥ االػبس٦ ذجط٥، ا٥، ضؾب٠ ؾاز اكعا٧ف ١ب ضـ ا٧ ططسط٧ؤ

٠ طز ي ٢ ا٧ آظـ ث٠ سا ٦ ا٥ ضؾب٠ ؾاز هبت زض ١ب٦٧ اؾشطاسػ٥ ١ب ٢بضر ق طح ٠ اذجبض ػؼ٦ ١ط زض هبت ١ب ٢بضر آ اظ ثطذ٦ سػ ٠ ث ب . اؾ ز آ ضك ز، اػ٢ ٠ ثطا٥ آبز٦ ػ٢ب، زض اذجبض ػؼ٦ سكر٨م ؿ٨ط زض طكش٠ اؼب ػس٥ ١ب٥ سالـ ث٠ ثه ط٥ ذجط٥، ا٥، ضؾب٠ ؾاز يع ٨طز هطاض سػ٠ ضز د٨ف اظ ث٨ف ثب٧س اذجبض ا٧ ثب

سك ر٨م ػ٢ ز الظ ١ ب٥ ٢بضر سب قز د٨٨ط٥ ث٨كشط ػس٧ش٦ ثب آظق٦ طاع االػبس٦ زض .قز زاز آظـ اذجبض ػؼ٦

اذجبض ػؼ ٦ ١ب زض وب ٦٧ اظ اضب طط زض س٨س اشكبض ٨س طز؛ ضؾب٠أزض دب٧ب ثب٧س س “زه ز ”ا٥، ان حطك ٠ ا٥ ثب ضػب٧ز ان ؿئ٨ز اػشبػ٦ دب٧جس٥ ث٠ اذالم ضؾ ب٠

١ب٥ ٧ ذجط٥ سؼب ث٢ش ط ق٨ هطثب٦ س ثب سؾ ث٠ “ؾطػز”ضا زض ؿد “نحز” ١ب٥ اػشبػ٦ ثذطزاظس. ٧ػ ضؾب٠٠ ١ب ث ث٨كشط ثب ربجب ث٠ ضهبثز ثب ؾب٧ط ضؾب٠

اذج بض، ضز ثب ؾ٢ز زؾشطؾ٦ ث٠ س٨ س ك ط االػ بر اظ ربت/بضثطا اشظبض ٦ ١ب ؾاز١ب٥ الظ ي سك ر٨م اذج بض اهؼ ٦ اظ ػؼ ٦ ث ٠ سط ثب ؿت ٢بضر ؿئال٠

ق ز ٠ ث ب سػ ٠ ث ٠ ق٢طس٥ زض كب٥ صض ثذطزاظس. سأ٨ س ٦ ا٧لب٥ ث٢شط وف بضثطا٥ اذج بض ػؼ ٦ زض بض اضسو ب٥ ا اع ١ب٥ ثهط٥ ن س٦ چسضؾ ب٠ اكعا٧ف ث٨كشط ػج٠

ربت/بضثطا، ؾاز ثهط٥ ذز ضا ث٨ف اظ صقش٠ اضسوب ثركس. ؾاز١ب، ٠ ث ٠ اذج بض ػؼ ٦ ضز زض ػ٨ دط٨١ع اظ س٨ س ك ط اشظبض ٦ ١ب ب١ب ؾبظ اظ زز

١ب٥ الظ، ظ٨ ٠ ضا ث طا٥ اك عا٧ف قز ثب ؿشطـ آظـ ؾبظ٥ كب٥ ذجط٥ ش٦٢ ٦ قلبف .س١ب٥ ربت/بضثطا كطا١ آب٦١

٤ظ طا ػطن ا٨س اؾ ز ن بحت اذجبض ػؼ٦ثب سػ٠ ث٠ كوط ازث٨بر ػ٦ ث٦ زض حظ ا ٦ زض ا٧ ػ اضسجببر، دػ١كطا، زاكؼ٧ب ... ثب اؾشلبز اظ بثغ سؼ بضة ث ٨

68

تیس

ل بسا

/

رة وا

شن/

شته

3

١ ب٥ وبث ٠ ث ب آ ٢ بضر اذجبض ػؼ٦ؾبظ٥ حساظط٥ زض ذهل ظ٠٨، ؿجز ث٠ لشب س.ا١شب ضظ

ب پي وضت ذ ن ٦بث٧ اضظ ،٨ سح ،٦ضا ػ٢ ز زؾشطؾ ٦چبضچث ٥ا : ؾاز ضؾب٥٠ا سب اظ ؾاز ضؾب٠ عاثز٨ا ق٧سؼط. 1

س. ٦ث٠ اقب رشق كطا١ ب٢ب٨ده بر زضث بض ٥ث طا ٥سل ط اشو بز ٢٥بضس٢ب ٥ط٨ث٠ بض ٦٧: ساب٥اظ ؾاز ذجط ي٨ي ض بز٨ث ق٧سؼط .2

ؾبظز سب هطف سب ٦ق٢طسا ضا هبزض ٥. ؾاز ذجط٦ بثغ االػبس ٥ذجط ١٥ب بض عاضـاػشجبض اذج ثبقس. وز٨ثط حو ١٦قس االػبر جش سسب٨س ع٨

سج بز ظ ط ط،٨زضى، سلؿ ٦٧ث ٠ سا ب ط ٧ز ب٨ ث٠ ث ط٧سه ٤: ث٠ ٢بضر اؿب زض ك٢ سطػ٥ؾاز ثهط. 3 قز . ٦االم ط٧سه ي٧كب زاز قس زض ٨اشوب لب١

ز١ س. ث ب م٨ذ ز ضا سك ر ٦االػ بس بظ٨ؾبظز ٦اؾز ٠ كطز ضا هبزض ١٦٧ب : ؼػ٠ ٢بضر٦ؾاز االػبس .4ػ بثغ دطزاذش٠ دؽ اظ اؼب ػؿ ز ٧ػ زض ا ضـ ػؿز ٧ػز ث٠ سس ٦بثغ االػبس ٦٧قبؾب

ضا ث ب س٧االػبر ػس ٨الظ ث س٨د س٧االػبر ػس س٨طز ث٠ ظض س ٦بث٧ا اضظاالػبر ث٠ زؾز آس ض ذز ثطهطاض ؾبظز. ٦زاف هج

صاض٥ ث٠ نضر آال٧ اظ قره٦ ث٠ ق رم ز٧ ط ؿ شطـ ١ب لب٦٨١ ١ؿشس ٠ ثب اقشطاى ١ب ا٧س ٨. 5١ب ثب٧س هبث٨ز ثبظ طز زاق ش٠ ثبق س، عآ٨ ع س. ٨ساس سه٧ط، ٧سئ ... ثبق ١ب ٦ س/ ٨ د٨سا ٦

ا٥ ١ب ػؽ ٧ب ٧سئ، هؼ٠ ١ب ضا زاقش٠ ثبقس. زض جغ ز٧ط٥ آس اؾز: ٨ ثبقس ٧ب ١ط ز٥ ا٧ ٧ػ٦ قس. اظ ش ... ١ؿشس ٠ زض ج٨ؼز عآ٨ع٥ سؾ بضثطا ا٧شطز ثب اس٦ سـ٨٨طار درف ٦

مىببع ” ، 2017آض٧ 30) ا ػاا٧ط ، “اشكبض ضا١ب٥ سكر٨م اذجبض ػؼ٦ اظ ؾ ٥ شبثرب ٠ زش ٦ سضش

http://yon.ir/OhP4c =http://www.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID، “اذج بض ػؼ ٦ ؾ ب 70” ، 1396اضز٧ج٢ك ز 14ا٧ط ب )

82516474

خ” ، ٢1396ط 10ا٧طب ) ط٧ ب٦٧ اظ سطا اؾ ز ١ ب آ ض ضا “ػؼ ٦ اذج بض ” ذ س ث ب “، http://www.irna.ir/fa/News/

82625975

، “اذج بض ػؼ ٦”سا ج ط٧غ ث طا٥ ؾ بذز اؿ س الـ زاك ” ، 1395ث٢ 4ؾ ٦ ) ث ٦ ث ٦38719486-//www.bbc.com/persian/science:http

http://yon.ir/5YSzB ،“ذالن٠ ذ٦٨ ضا٦ ػ” ، 1391كطضز٧ 10سج٨ب )

، “ضكشبض١ ب س ب٧الر احؿبؾ بر، ػوب٧ س، ث ط صاض٥ سأط٨ط ضا٦ ػ” ، 1389ز٥ 26اجط ) ضيب٦٧، ػ٦ . 7181 ٣قبض ،ضؾبز ضظب٠

، ػس ا، اشكبضار دػ١كب ػ اؿ ب٦ ١ب٥ سحو٨ن زض ػ اػشبػ٦ ضـ ، 1389ؾبضذب٦، ثبهط ) بؼبر كط٦١، چبح قبعز١.

5 ”2017بضؼ 11ؾى، اؿشط ) ، “ق سس ١ ب٥ سئ ٠ ث ٠ بض طكش ٠ ٦ ض٥ػؽ ٠ ث طا٥ اطج بر سئ http://www.bbc.com/persian/vert-fut-39195346

اشكبضار ؾطـ. بقب٦، حو٨وز حز ٤سطػ، ضا٦ ػ ، 1387هط، نالح )

“ س طز ث ٠ ا٧ چ٢ بض ز٨ اذج بض ػؼ ٦ ضا ث بض ٦ ” ، 1396ك طضز٧ 3س بئج٦، ح٨سضي ب )www.shabakeh-mag.com/are-network/0077

١ ب٥ س٨ي ثب ، آقب1388٦٧ث٢ 10الشط٥، ط٧ ) /http://hamshahrionline.ir/detailsضا ٦، ػ

100543/Defence/security

69

ارخب

ا

تار

هه

لیجع

آى

با ه

ابلهق

ی ها

http://yon.ir/4DnSeچ٨ؿز،، سئ٠ ، سئض1393٥اضز٧ج٢كز 27كشبح٦، حساثطا٨١ ) . 42قبض٣ ،اس٧ك٤ د٧ب، ز ب١ب٤ “٨ؿز حن ثب ا٧شطز” ، 1396ك٧بب، كطاؿ٨ؽ)

،دبض ب ثط٧شب٨ ب دس٧ س اذج بض ػؼ ٦ ضا ثطضؾ ٦ ٦ س ، ٧2017 ض ٨ ظ )http://fa.euronews.com/2017/01/31/fake-news-and-the-battle-to-save-the-truth-in-a-post-truth-world

Aml, (February 27, 2017), Fake News Triangle, (http://www.aml.ca/fake-news-triangle/ ) , (http://www.aml.ca/fake-news-triangle-production/), (http://www.aml.ca/fake-news-triangle-audience/), (http://www.aml.ca/fake-news-triangle-text/)

Cambridge dictionary (2017), “Definition of “fake news”, http://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/fake-news

Collinsdictionary (2017), Definition of “fake news”, (https://www.collinsdictionary.com/us/dictionary/english/fake-new) (https://www.collinsdictionary.com/us/submission/18357/fake+news)

Chadwick, Paul (12 May 2017), Defining fake news will help us expose it, https://www.theguardian.com/media/commentisfree/2017/may/12/defining-fake-news-will-help-us-expose-it

Hobbs, renee (2017), “Fake news”, https://twitter.com/reneehobbs/status/827945402456498176 Merriam webster (2017), The Real Story of 'Fake News',

https://www.merriam-webster.com/words-at-play/the-real-story-of-fake-news Rouse, Margaret (February2017), Definition of “fake news”,

http://whatis.techtarget.com/definition/fake-news Stroud, Forrest (2017), Fake news, http://www.webopedia.com/TERM/F/fake-news.html Schulten, Katherine (OCTOBER 2, 2015), Skills and Strategies | Fake News vs. Real News: Determining

the Reliability of Source,

https://learning.blogs.nytimes.com/02/10/2015/skills-and-strategies-fake-news-vs-real-news-determining-the-reliability-of-sources/

Solon , Olivia (26 July 2017) The future of fake news: don't believe everything you read, see or hear,

https://www.theguardian.com/technology/2017/jul/26/fake-news-obama-video-trump-face2face-doctored-content?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter

Urbandictionary (2017), Fake news,

http://www.urbandictionary.com/define.php?term=fake%20news

Wardle , Claire (February 16, 2017) Fake news. It’s complicated,

https://firstdraftnews.com/fake-news-complicated/

Wikipedia (2017), Fake news, https://en.wikipedia.org/wiki/Fake_news