1شناخت قرآن کریم

انيس دل

شناسیرآن ق 6سطح

شناخت قرآن کریم 2

3شناخت قرآن کریم

شناخت قرآن کریم 4

انیس دل

شناسیرآن ق

محمد علی اخوان

معاونت آموزش و پژوهش

361پالک نادر نبش شمالی جمالزاده خیابان:تهران 02166931652 - 02166431696:تلفن

مجمع اسالمی محبین اهل بیت

و موسسه رویش مهدوی البیتق برای مجمع اسالمی محبین اهلجمیع حقو محفوظ است.

5شناخت قرآن کریم

فهرست

7 ......................................................................................... مقدمه

9 ............................................................... کریم قرآن شناخت: اول فصل

10 ............................................................... قرآن هایویژگی شناخت

11 ....................................................... قرآن از یرویپ و شناخت آثار

12 ........................................................ قرآن یهاویژگی یاجمال یبررس

12 ........................................................ست خداوند یجلوه قرآن-1

13 ......................................................... خداست جانب از قرآن - 2

13 .................................................... .است تیهدا کتاب تنها قرآن-3

18 ............................... .است نجات راه تنها و فردمنحصربه کتاب قرآن- 4

18 ................................................... .است اسالم تیحقان سند قرآن-5

19 ................................................. . است سعادت یبرا جامع یکتاب-6

20 ................................................ .است خداوند نعمت نیبرتر قرآن-7

20 ........................................................ .است کالم نیباتریز قرآن-8

20 ........................................... .است نشدهتحریف یآسمان کتاب تنها-9

20 .................................................................. قرآن با ارتباط مراحل

شناخت قرآن کریم 6

21 ....................................................... قرآن با ارتباط یعموم مراحل

32 ................................................................ قرآن با یتخصص ارتباط

33 ................................................... قرآن یریتفس معارف شناخت-1

38 ....................................................................... قرآن لیتاو -2

40 ................................ کریم قرآن با ارتباط و شناخت در مؤثر عوامل: دوم فصل

41 ............................................................ قرآن شناخت در مؤثر موانع

41 ................................................................... انسان یدرون موانع

42 ......................................................................... یرونیب موانع

42 ................ ...و ماهواره– ها تیسا – قران با مبارزه در دشمن یروان جنگ – الف

42 ...................................................................... ییزدا قداست -ب

7شناخت قرآن کریم

مقدمه

و انقالبی، شناخت درست خداوند و مؤمنگام نخست در تربیت نوجوان

نیز قرآن و عترت را دو بال پرواز تا اوست و پیامبر اعظم سویبهحرکت

از این کتاب هدایت آن زمان خواهد گیریبهرهو پیروی و داندمیملکوت کمال

در مجمع اسالمی روازاینبشناسد، خوبیبهبود که انسان این کتاب عظیم را

ع برای دانش آموزان دوم و سوم دوره دوم دبیرستان طرح تالبیاهلمحبین

شناخت قرآن انتخاب گردید.

یجربهتانسان ابعاد معنوی و فرا مادی دارد که بینش بشری امکان دیگرعبارتبه

برای ریزیبرنامهشایسته است هدایت و روازاینعلمی آن را نخواهد داشت

اندازچشمصورت گیرد. فرارو هایافقچنین موجودی با شناخت آن ابعاد و

و حیات و 1کائنات نهایتبیحیات انسان و کمال واالیش رسیدن به درجه

قدرت مطلق است و علم مادی بشر هرگز درک کاملی از آن نخواهد داشت.

برای این حرکت آسمانی شکبیبا عنایت به محدودیت ادراکات انسان،

ندی اصلی ادراک بشر همچون قرآن الزم است تا منبع مافوقالهی و ایبرنامه

پیامبر.باشد دهد،و حرارت مى او روح زندگى به آنچه و مسلمان یک اندیشه و

2پیروی از قرآن و عترت خویش را تنها راه تعالی معرفی نمودند. اعظم

(6االنشقاق:) فمالقیه کدحا ربک إلى کادح إنک الإنسان أیها یا 1.

گوهر دو من که درستی به: فرمودند اکرم پیامبر عترتی؛ و الله کتاب الثقلین فیکم تارک إنی: »اهلل رسول قال 2.

بشرح ممسل صحیح ،الحجاج بن مسلم القشیری،(« )بیت اهل)عترتم و قرآن: گذارم می باقی شما میان در را گرانبها

294 ص 1ج (.)الکافی14ص ،3ج ، احمد مسند حنبل، بن احمد و 179ص ،15ج النوری،

شناخت قرآن کریم 8

کی عنوانبه انسان یک براى که را هایىمبانی اندیشه و اعتقادی اصول قرآن

تربیت اصول همچنین و است ضرورى و الزم عقیدهصاحب و «باایمان» موجود

سیرتف و توضیح تنها و کرده بیان را خانوادگى و اجتماعى نظامات و اخالق و

جتهادا عهده بر یا و سنت عهده بر را فروع بر اصول تطبیق احیانا و تشریح و

تشناخ به موقوف دیگر منبع هر از استفاده روازاین است این. است گذاشته

1.است قرآن قبلى

در اول فصل این جزوه به شناخت قرآن و فصل دوم عوامل و موانع این شناخت

خواهیم پرداخت .

و البیتمجمع اسالمی محبین اهل و پژوهشگران حققیندر پایان از همه م

موسسه رویش مهدوی که ما را در تدوین این جزوه یاری نمودند، تشکر

نمائیم.می

26: ص، 26ج، آثاراستادشهیدمطهرىمجموعهرک: 1.

9شناخت قرآن کریم

فصل اول : شناخت قرآن كريم

شناخت قرآن کریم 10

قرآن و عترت چراغ هدايت

1قرآن و عترت سویبهچشمانشان خوددارنددل در ره معبود آنان که

آسمانی گردند، بدون بهاگراناست تا با دستگیری این دو گوهر شدهدوخته

کار هانآاز گیریبهرهشناخت و دانایی نسبت به این دو آفتاب هدایت بخش،

الزم است تا در راستای شناخت و انس با قرآن دو روازاین دشواری است

گونه اطالعات کسب گردد.

های قرآنشناخت ویژگی-الف

مراحل انس و ارتباط با قرآن -ب

قرآن هایويژگیشناخت

گیزهباانکه هدف از تعالیم قرآن را بداند و گرددمیقرآن یشیفتهنوجوانی

الزم نسبت به شناخت قرآن گام بردارد.

دهد نسبت به کتب آسمانی دیگر برتری می را اوکه هاستویژگیقرآن دارای

که پس از ذکر فهرستی از این نمایدمیطریق انحصاری هدایت تبدیل به و

به بررسی اجمالی آن خواهیم پرداخت. هاویژگی

دو من که درستی به: فرمودند اکرم پیامبر عترتی؛ و الله کتاب الثقلین فیکم تارک إنی: »اهلل رسول قال .1

یحصح ،الحجاج بن مسلم القشیری،(« )بیت اهل)عترتم و قرآن: گذارم می باقی شما میان در را گرانبها گوهر

( 294 ،ص1ج ،(.)الکافی14ص ،3ج ، احمد مسند حنبل، بن احمد و 179ص ،15ج النوری، بشرح مسلم

11 6درسنامه قرآن

و پیروی از قرآن شناخت آثار

1.هاستقلببهار جان و باعث شکوفایی

2 هاستسینه شفابخشنور وجودش

3زندگی است یارزنده هایدرس هایشداستان

4.فرداهاست یبرنامه

5.دارای تاریخ گذشتگان است

6.برنامه مدیریت اجتماع است

7درون است. هایکدورتزنگارها و کنندهبرطرفتنها

8.رحمت و لطف الهی است سرآغاز

9.سعادت است به راهى

10.عامل ایجاد آرامش است

احسنوا و لصدورا شفاء فانه بنوره واستشفوا، القلوب ربیع فانه فیه تفقهوا و، الحدیث احسن فانه القرآن تعلموا 1.

.157 ىخطبه، البالغه نهج .109 ىخطبه، البالغه نهج: القصص انفع فانه تالوته

همان 2.

همان 3.

همان -بینکم ما نظم و، دائکم دواء و، الماضى عن والحدیث، یأتى ما علم فیه ان اال 4.

همان .5

همان 6.

، البالغه نهج :به الا الظلمات تکشف ال و غرائبه تنقضى ال و عجائبه التفنى عمیق باطنه و انیق ظاهره القرآن ان .7

.18 ىخطبه

اءامنو الذین فأما)*( مبینا نورا إلیکم أنزلنآ و ربکم من برهن جآءکم قد الناس یأیها-175 و 174( 4) نساء .8

فضل و منه رحمة فى فسیدخلهم به واعتصموا بالله

.مستقیما صرطا إلیه یهدیهم و... به واعتصموا بالله ءامنوا الذین فأما -175( 4) نساء. 9

قلوبهم و همجلود تلین ثم ربهم یخشون الذین جلود منه تقشعر مثانى متشبها کتبا الحدیث أحسن نزل الله 10.

ذکرا إلى

شناخت قرآن کریم 12

1.مصلحان است زمره در گرفتن قرار سبب

ی قرآن هاويژگی ترينمهم

است. قرآن تجلی ذات اقدس اله

قرآن از جانب خداست.

قرآن تنها کتاب هدایت است.

و تنها راه نجات است فردمنحصربهقرآن کتاب.

قرآن سند حقانیت اسالم است.

است کتابی جامع برای سعادت.

است خداوند نعمت برترین قرآن.

زیباترین کالم استقرآن.

است نشدهتحریفتنها کتاب آسمانی.

ی قرآنهاويژگیبررسی اجمالی

خداوند ست یجلوه قرآن-۱

که زیرا قرآن کریم تجلی ذات اقدس اله است 2را نداردکوه توان تحمل قرآن

:فرمایندمیاشاره گونهاینبه آن حضرت علی

3« فتجلی لهم سبحانه فی کتابه من غیر ان یکونوا راوه »

«3. »المصلحین أجر النضیع إنا... بالکتب یمسکون والذین 170( 7) اعراف 1.

جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیة الله و تلک الأمثال نضربها للناس علىلو أنزلنا هذا القرآن » 21حشر: 2.

«لعلهم یتفکرون

«علیک قوال ثقیال إنا سنلقی» 5مزمل :

147نهج البالغه :خطبه 3.

13 6درسنامه قرآن

خویش بدون اینکه وی را ببینند کتاب در را خودبنابراین خداوند سبحان »

«ارائه داده است

تقرآن از جانب خداس - 2

دیشهان از آنکه یا است آن نویسنده بدیع فکر، کتاب محتویات و مطالب آیا

رآنىق معارف با آشنایى پس از مراجعه به منابع و .است شدهگرفته وام دیگران

تاس عبارت آن و است قرآن هایاصالت ترینعمده که رسیممى اصالتى به،

1. «الهى اصالت» از

این کتاب است که از سویی بر فردمنحصربهی هاویژگیمتن از 2الهی بودن

3اندبوبمحکالم یشیفتهو از سویی بندگانی که افزایدمیاعتبار این کتاب

عاشقانه به آن عشق خواهند ورزید.

.قرآن تنها كتاب هدايت است-۳

برای شناسایی هدف اساسی تعالیم قرآن کریم شایسته است نگاه خود قرآن را

و بشارت 4لش بررسی کنیم، قرآن خود را کتاب هدایتاهداف نزو یدرباره

7. داندمی6درونی هاتاریکیو عامل خروج از 5سعادت جاودانه بشر

ی هدايتگری قرآن :هاويژگی

33 :ص، 26ج، آثاراستادشهیدمطهرىمجموعه 1.

« و إنک لتلقى القرءان من لدن حکیم علیم» 6نمل : .2

والذین آمنوا اشد حبا لله( ).165(، آیه 2بقره ) .3

هدی للناس -2 -1بقره : -م . ذالک الکتب لا ریب فیه هدى للمتقینال .4

للمسلمین ء و هدى و رحمة و بشرىشى یک الکتاب تبینا لکلعلو نزلنا 5.

9( 57) حدید.... النور الى الظلمت من لیخرجکم بینت ءایت عبده على ینزل الذى و. 6

45، ص: 26آثاراستادشهیدمطهرى، جمجموعه رک: .7

شناخت قرآن کریم 14

دمی آ بخشروحکه انس و ارتباط با او است کتاب هدایت ترینکامل

1.و تعالیمش تنها راه تعالی است

هاتاریکیو هاظلمت از هاانسانآن وسیلهبهو 2است نور سراسرقرآن

هم خود روشن است وهم نور چراکه همچون 3خواهند آمدبیرون

4روشنگر .

5است الهی ریسمان وقرآن حبل

است دستور )سیر الی اهلل ( ترینعالی

: ابعاد هدايتگری قرآن

کندیمقرآن با دو زبان منطق و احساس قلبی، بینش و گرایش انسان را متحول

که دارد تمام ساحات وجودی انسان)بینش،گرایش ایویژهبا زبان هدایتگری و

( را لحاظ نموده است که برای شناخت دقیق ابعاد هدایتگری قرآن، رفتار و

:گرددمیفهرستی اجمالی ذکر

(للمسلمین و هدى و رحمة و بشرىشی و نزلنا علیک الکتاب تبینا لکل )89نحل : . 1

-النصارى و دالیهو فعلت کما قبورا تتخذوها ال و القرآن بتالوة بیوتکم نوروا: آله و علیه الله صلى النبی قال.. 2

200/ 92 البحار 610/ 2 الکافی

(الر کتاب أنزلنه إلیک لتخرج الناس من الظلمات إلى النور )1ابراهیم :

من رجهمقد جاءکم من الله نور و کتاب مبین یهدى به الله من اتبع رضوانه سبل السلم و یخ»16 -15مائده : 4

« الظلمات إلى النور بإذنه

(و أنزلنا إلیکم نورا مبینا)174نساء :

«و اعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا » 103آل عمران : 5

«ستقیمصراط م صم بالله فقد هدى إلىعتو من ی » 101آل عمران :

15 6درسنامه قرآن

هدايتگری قرآن در بعد بینشی انسان : -الف

له شود یک سلسبراى خواننده حاصل مى آنچه هاکتابدر یادگیرى بسیارى از

در ذهن او وجود نداشت. در اینجا تنها عقل و قبالهاى تازه است که اندیشه

شود. در مورد قرآن بدون قوه تفکر خواننده است که به فعالیت مشغول مى

ک ی و قرارداد موردمطالعهشک باید آن را به قصد آموختن و تعلیم یافتن

و تعلیم کردن است. در این جهت مخاطب قرآن عقل یاددادنوظیفه قرآن

انسان خواهد بود و قرآن با زبان منطق و استدالل با او سخن استداللی

:گرددمیدر ذیل برخی از راهکارهای بینش افزایی قرآن، ذکر 1گوید.مى

2غفلت زدایی

3هاشدهفراموش یادآوریتذکر و

4صحیح هایبینشبیان

5صحیح هایبینشبیان ادله روشن بر

6حق از باطل تبیین

7بر تفکر و تدبر تأکیدایجاد خردورزی با

8ایجاد بینش عمیق توحیدی

48ص: همان، 1

(6تنذر قوما ما أنذر آباؤهم فهم غافلون )ل-6یس : . 2

(87ن هو إال ذکر للعالمین )ا-87ص : . 3

ءلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شینز -89النحل : . 4

یا أیها الناس قد جاءکم برهان من ربکم و أنزلنا إلیکم نورا مبینا -174النساء : . 5

ون و ما أنزلنا علیک الکتاب إال لتبین لهم الذی اختلفوا فیه و هدى و رحمة لقوم یؤمن64النحل : . 6

نا أنزلناه قرآنا عربیا لعلکم تعقلون ا( 2یوسف : ) . 7

کتاب أنزلناه إلیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر أولوا الألباب - 29ص :

موا أنما هو إله واحد و لیذکر أولوا الألباب هذا بالغ للناس و لینذروا به و لیعل- 52إبراهیم : . 8

شناخت قرآن کریم 16

هدايتگری قرآن در بعد گرايشی انسان: -ب

آدمی است نه منطق استداللی ، زبان قلب ودل که مخاطب آن زبان دوم قرآن

خواهد با قرآن آشنا گردد و بدان انس بگیرد مى کهآننام دارد. « قلبی احساس»

ا در رزبان عقالنیت و احساسات آشنایى باشد و هردو نیزباید با این زبان مى

از هم مایه بروز خطا و اشتباه دو اینقرار دهد. تفکیک مورداستفادهکنار هم

و سبب خسران و زیان خواهد بود.

از احساسى بسیار عظیم و عمیق که نامیم عبارت استمى« دل»آنچه را که ما

گذارند، مى« احساس هستى»در درون انسان وجود دارد و گاهى اسم آن را

یعنى احساسى از ارتباط انسان با هستى مطلق. کسى که زبان دل را بداند و با

آن انسان را مخاطب قرار دهد، او را از اعماق هستى و کنه وجودش به حرکت

ا فکر و مغز انسان تحت تأثیر نیست، بلکه سراسر دیگر تنه و آورددرمى

.گیردوجودش تحت تأثیر قرار مى

ترین غرایز و احساسات حس مذهبى و فطرت خداجویى یکى از متعالىاین

1فراوان دارد. سروکارقرآن با این حس شریف و برتر که هر انسانت.

د:گردو حس برانگیز قرآن، ذکر می آفرینتحولدر ذیل برخی از راهکارهای

2تأثیرگذارپند

3انذار و تبشیر

48، ص: 26آثاراستادشهیدمطهرى، جمجموعهرک: .1

و رحمة للمؤمنین یا أیها الناس قد جاءتکم موعظة من ربکم و شفاء لما فی الصدور و هدى-57( یونس : 10) .2

(16ا رزقناهم ینفقون )جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مم تجافىت-16( السجدة : 32) .3

17 6درسنامه قرآن

1ی شفابخش

2 پذیریهدایت یروحیهایجاد

3ایجاد روحیه تقوا

هدايتگری قرآن در بعد رفتار انسان : -ج

از دو زبان منطق استداللی و احساسات قلبی رفتارهای در گیریبهرهقرآن با

مستقیم از این رفتارها سخن صورتبهکه گاهی کندمیمخاطب خود ایجاد

رآن که ق موردنظربرای مثال چند رفتار دهدمیو نسبت به آنان تذکر گویدمی

:کنیممیاست را ذکر گرایش وخروجی ایجاد بینش

4ایجاد روحیه شکر گذاری

5 طلبیحقایجاد روحیه

6 مؤمنانتثبیت

7عادالنه یجامعه برپایی

8حاکمیت قوانین الهی

شفاء لما فی الصدور و هدى و رحمة للمؤمنین یا أیها الناس قد جاءتکم موعظة من ربکم و -57( یونس : 10) 1.

(57)

دون یهتأم یقولون افتراه بل هو الحق من ربک لتنذر قوما ما أتاهم من نذیر من قبلک لعلهم-3( السجدة : 32) .2

(3علناه قرآنا عربیا لعلکم تعقلون )إنا ج-3( الزخرف : 43) .3

هبة تجار و إن قوما عبدوا الله رو قد قال أمیر المؤمنین صلوات الله علیه إن قوما عبدوا الله رغبة فتلک عبادة ال 4.

بحار األنوار الجامعة لدرر أخبار األئمة األطهار -العبید و إن قوما عبدوا الله شکرا فتلک عبادة الأحرار فتلک عبادة

196 67ج

ن وو ما أنزلنا علیک الکتاب إال لتبین لهم الذی اختلفوا فیه و هدى و رحمة لقوم یؤمن-64( النحل : 16) 5.

لمسلمین ل قل نزله روح القدس من ربک بالحق لیثبت الذین آمنوا و هدى و بشرى-102( النحل : 16) 6.

لقد أرسلنا رسلنا بالبینات و أنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط -25( الحدید : 57) 7.

ا مإنا أنزلنا إلیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس بما أراک الله و ال تکن للخائنین خصی-105( النساء : 4)8.

شناخت قرآن کریم 18

1باطل شرایع برچیرگی شریعت راستین

2هاتاریکیبیرون بردن مردم از

3هدایت به مسیر ایمن

4الهی و هدایت به ذات او یویژهورود به رحمت

.و تنها راه نجات است فردمنحصربهقرآن كتاب - 4

را پیروی هاگمراهیراه انحصاری هدایت جاودانه و عبور از پیامبر اکرم

، قرآن را تنها البالغهنهجنیز در حضرت علی 5دانندمی عترتشان واز قرآن

6 داندمیراه و طریق رسیدن به خدا

.قرآن سند حقانیت اسالم است-5

، نه عصای خواهدمیامروزی یمعجزهنوجوان امروز برای پیگیری حقیقت،

و نه مرده زنده کردن عیسی را، و تنها شریعت اسالم است بیندمیموسی را

انس یهمهجاویدان و امروز نیز پیش چشم جهانیان است و اشمعجزهکه

ه المشرکون لیظهره على الدین کله و لو کر و دین الحق هو الذی أرسل رسوله بالهدى-33( التوبة : 9) 1.

مید صراط العزیز الح کتاب أنزلناه إلیک لتخرج الناس من الظلمات إلى النور بإذن ربهم إلى-1( إبراهیم : 14) .2

السالم و یخرجهم من الظلمات إلى النور بإذنه و یهدیهم یهدی به الله من اتبع رضوانه سبل -16( المائدة : 5) .3

صراط مستقیم إلى

اطا رحمة منه و فضل و یهدیهم إلیه صر أما الذین آمنوا بالله و اعتصموا به فسیدخلهم فیف-175( النساء : 4) .4

مستقیما

دو من که درستی به: فرمودند اکرم پیامبر عترتی؛ و الله کتاب الثقلین فیکم تارک إنی: »اهلل رسول قال .5

یحصح ،الحجاج بن مسلم القشیری،(« )بیت اهل)عترتم و قرآن: گذارم می باقی شما میان در را گرانبها گوهر

( 294 ص 1ج ،(.)الکافی14ص ،3ج ، احمد مسند حنبل، بن احمد و 179ص ،15ج النوری، بشرح مسلم

)لم یعظ احدا بمثل هذا القرآن (183و خ 176خ –نهج البالغه .6

19 6درسنامه قرآن

مدعایش یهمههمچون قرآن بیاورند تا از ایسورهتا کندمیوجن را دعوت

1دست بردارد که تاکنون کسی موفق نشده است.

قرآن نسبت به هر تخصصی معجزه دارد اگر عصای موسی در درجه اول باعث

، کشاندمیحیرت ساحران شد ولی قرآن همه را با هر تخصصی به عجز

نظریات علمی قرآن مثل لقاح یعرصه 2قرآن، بالغت وفصاحت یعرصه

نظریه برخالف4نظریات نجومی مثل حرکت زمین یعرصه، 3گیاهان و ابرها

5زمان خود و طرح انبساط عالم شدهفتهپذیر

6 .است كتابی جامع برای سعادت-6

کتاب نیا دردارد مؤثرآن سهم تأمین انسان و در سعادتیعنی هرچیزی که

از یزپره شودمی بشر شقاوت باعث عملی ارتکاب و اگراست شدهبیانالهی

. است شدهتعبیه در قرآن الزم دستوری صورتبه آن

فکری تربیت سعادتمندانه است که باید توسط متخصصین افزارنرمدارای قرآن

ربیتی آنان و سیره ت اندتربیتیاستخراج شود چراکه خدا و انبیا برترین مربیان

در قرآن موجود است.

إن الله دون من شهداءکم ادعوا و مثله من بسورة فأتوا عبدنا على نزلنا مما ریب فی کنتم إن و -23: البقرة 1.

صادقین کنتم

خبیر حکیم لدن من فصلت ثم آیاته أحکمت کتاب الر(1)هود، .2

بخازنین له أنتم ما و فأسقیناکموه ماء السماء من فأنزلنا لواقح الریاح أرسلنا و -22: الحجر .3

و مهدا الأرض لکم جعل-53: طه .4

لموسعون إنا و بأید بنیناها السماء و -47: الذاریات .5

« للمسلمین ء و هدى و رحمة و بشرىو نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شی » 89نحل : .6

شناخت قرآن کریم 20

.خداوند است نعمت برترين قرآن-7

۱.گرددمیالرحمن اولین نعمت خداوندی قرآن ذکر یسورهدر ابتدای

2.زيباترين كالم استقرآن -8

چه و بالغت و فصاحت و عبارات وزیباترین کالم چه ازنظر الفاظ بهترین و

.است سازانسان وازنظر محتوای غنی

.است نشدهتحريفتنها كتاب آسمانی -9

است چراکه نشدهتحریف هرگز دیگرمقدس هایکتاب برخالفقرآن

آسمانى کتاب این در تحریف آنکه از و قبل 3خداوند وعده محافظت آن را داده

و کم ای و انکار دیگر که رسید اىمرحله به و شد متواتر آن آیات کند پیدا راه

4شد غیرممکن آن از حرف یک حتى کردن زیاد

مراحل ارتباط با قرآن

با عنایت به سطح تعالیم و نوع هدایتگری قرآن ارتباط با قرآن دارای مراحلی

.گرددمیکلی تقسیم یدودستهاست که با نگاه به مخاطبان قرآن به

است. پذیرامکانمراحلی از ارتباط با قرآن برای عموم مردم -الف

مراحلی از ارتباط با قرآن تخصصی است . -ب

الرحمن علم القرآن خلق الإنسان علمه البیان 4-1الرحمن :. 1

دهم ین جلوم تل* الله نزل أحسن الحدیث کتابا متشابها مثانی تقشعر منه جلود الذین یخشون ربهم ث23زمر : .2

ذکر الله ذلک هدى الله یهدی به من یشاء و من یضلل الله فما له من هاد و قلوبهم إلى

(9الحجر ،) لحافظون له إنا و الذکر نزلنا نحن إنا .3

27: ص، 26ج، آثاراستادشهیدمطهرىمجموعه .4

21 6درسنامه قرآن

۱با قرآنمراحل عمومی ارتباط

تا 2در قرآن ذکر گردید مند است به آن نیاز شانسان در مسیر هدایت هر آنچه

رفتن باعث نورانیت قلب و حتى در معرض ترنم آیات الهى قرار گآنجا که

3است . بخشروح

با شنیدن آیات رحمت نشینندمیدر محضر قرآن 4کسانی که با بصیرت و پاکی

وجودشان سراپای، و از شنیدن آیات عذاب 5گردندمی به شوق آمده و مسرور

به فرمود: . امام صادقخواهد شد ، هاپلیدیخوف و وحشت از آلودگی به

6دنبال مونسى بودم که در پناه آن, آرامش پیدا کنم, آن را در قرائت قرآن یافتم.

آیدیمکه از مجموع روایات مربوط به قرآن به دست ی نظام پیشنهاد ترینساده

و با باالترین درجه, یعنى عمل به شودمیاز نگهدارى قرآن در خانه آغاز ،

از: اندعبارتقرآن انس با احل. مریابدمیقرآن, پایان

: فهرست مراحل عمومی ارتباط با قرآن

( نگهدارى قرآن در خانه1

;( نگاه کردن به آیات قرآن2

;( گوش فرادادن به تالوت قرآن3

;قرآن قرائت( 4

;تدبر در قرآنتالوت و ( 5

.227نهج البالغه, خطبه إن أوحشتهم الغربة آنسهم ذکرک. …اللهم انک آنس اآلنسین ألولیائک 1. .89تبیانا لکل شىء. سوره نحل, آیه 2.

.2انما المؤمنون اذا ذکر الله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا. سوره انفال, آیه .3

(79واقعه ،) المطهرون إال یمسه ال 4.

.2انما المؤمنون اذا ذکر الله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم آیاته زادتهم ایمانا. سوره انفال, آیه .5

.174, ص12مستدرک الوسائل, میرزا حسین النورى, ج .6

شناخت قرآن کریم 22

( عمل به قرآن.6

وجود دارد که براى هر مرتبه, فراوانی در مورد مراحل فوق, روایات

.شودمیآورده اینمونه

بررسی اجمالی مراحل عمومی ارتباط با قرآن

نگهدارى قرآن در خانه-۱

مرتبه انس با قرآن نیز ـ چنانکه گفته شد ـ نگهدارى آن در منزل ترینپایین

انه لیعجبنى أن یکون فى البیت مصحف یطرد الله فرمود: است امام صادق

خداوند زیرا باشد، قرآن خانه در که دارم دوست من 1عزوجل به الشیاطین

.راندمى را شیطان آن وسیلهبه

نگاه كردن به قرآن-2

وجود دارد که آن را عبادت فراوانی نگاه کردن به قرآن, روایاتدر مورد

در کنار نگاه به والدین که تمرین احترام برای نمونه پیامبر اعظم دانندمی

نگاه ،گرددمیبه دریا که باعث تدبر و تسلیم در برابر خداوند و نگاهاست

را عبادت معرفی باشدمیو معنویت 2به قرآن که موجب دریافت نور هدایت

المصحف فی و الوالدین وجه فی النظر عبادة أشیاء ثلاثة فی النظر: فرمایندمی

3البحر فی و

.129ثواب األعمال, الصدوق, ص ;613, ص4الکافى, ج 1.

البحار 610/ 2 الکافی 129/ 13 المتقین روضة- القرآن بتالوة بیوتکم نوروا: آله و علیه الله صلى النبی قال.. .2

92 /200

368 ص 10ج األطهار األئمة أخبار لدرر الجامعة األنوار بحار 3.

23 6درسنامه قرآن

گوش فرادادن به قرآن-۳

قرآن را تالوت کند شنیدن قرآن نیز گامی مى تواندناگر کسى به هر دلیل از

حرف یک کس هر: فرمود السالمعلیه صادق حضرت. در انس با قرآن است

کی و بنویسد حسنه یک او براى خداوند نخواند، گرچها کند گوش را قرآن از

و صوت بدون و نگاه با کس هر و د،رو باال درجه یک و کند محو او از گناه

کند حوم او از گناهى و بنویسد ایحسنه حرفى بهر برایش بخواند، را آن تلفظ

برایش خداوند بیاموزد را آن از ظاهر حرف یک کس هر و د،رو باال او درجه و

1دور باال درجه ده و کند محو او از گناه ده و بنویسد حسنه ده

2قرائت قرآن :-4

یکی دیگر از مراحل ابتدایی انس با قرآن قرائت الفاظ قرآن است قرآن کریم

3القرآن من تیسر ما فاقرؤا : فرمایدمی

یةس عنه محا و حسنة له الله کتب قراءة غیر من جل و عز الله کتاب من حرفا استمع من قال ع الله عبد أبی 1.

ة عنه محا و حسنة حرف بکل له الله کتب صوت غیر من نظرا قرأ من و درجة له رفع و و درجة له رفع و سی

لأقو لا قال درجات عشر له رفع و سیات عشر عنه محا و حسنات عشر له الله کتب ظاهرا حرفا منه تعلم من

به له ه الل کتب صلاته فی جالس هو و ظاهرا حرفا قرأ من و قال شبههما أو تاء أو باء حرف بکل لکن و آیة بکل

للها کتب صلاته فی قائم هو و حرفا قرأ من و درجة خمسین له رفع و سیة خمسین عنه محا و حسنة خمسین

أو ةمؤخر مستجابة دعوة له کانت ختمه من و درجة مائة له رفع و سیة مائة عنه محا و حسنة مائة حرف بکل له

613: ص ،2ج الکافی، )ص( کله ختمه قال کله ختمه فداک جعلت قلت قال معجلة

فاقروا ماتیسر من القرآن .2

20المزمل ، 3.

شناخت قرآن کریم 24

کهدرحالیکسى که قرائت قرآن کند : فرمایندمینیز در روایتی امام صادق

همچنین ایشان 1.شودمیجوان با ایمان باشد قرآن با گوشت و خونش آمیخته

قرآن, میثاقى است بین خالق فرمودند : گونهاینمقدار مناسب قرائت روزانه را

و مخلوق و شایسته است یک مسلمان, هر روز به این عهدنامه نظر کند و

2 ]حداقل[ پنجاه آیه از آن را بخواند.

مراحل قرائت :۱/ 4

روخوانی

خوانیروان

تجوید

زیبا خوانی ) صوت و لحن (

آداب قرائت :2/ 4

3نیز تالوت کنید. در خانه را قرآن

4با احترام محافظت و قرائت کنید.را قرآن

.603,ص 2الکافى ج من قرا القرآن و هو شاب مومن, اختلط القرآن بلحمه و دمه. 1.

لکافى, ا القرآن عهد الله الى خلقه ینبغى للمرء المسلم أن ینظر فى عهده وأن یقرأ منه فى کل یوم خمسین آیة 2.

(.3215)ح 628, ص2لفقیه, جهمچنین ر.ک: من الیحضره ا -.610, ص2ج

کنائس کما فعلت الیهود والنصارى, صلوا فى ال "قال النبى)ص(: )نوروا بیوتکم بتالوه القرآن و التتخذوها قبورا 3.

و البیع و عطلوا بیوتهم فان البیت اذا کثر فیه تالوه القرآن کثر خیره و امتع اهله و اضاء الهل السماء کما تضیى

.160. 200, ص 92لدنیا( بحاراالنوار ج نجوم السماء الهل ا

قال رسول اهلل)ص(: من وقر القرآن فقد وقر اهلل و من لم یوقر القرآن فقد استخف بحرمه اهلل. حرمه القرآن .4

.17, ص 92بحاراالنوار ج -على اهلل کحرمه الوالد على الولد

25 6درسنامه قرآن

1 قرآن بخوانید وضوبا.

2بزنیدمسواک برای قرائت قرآن .

3 را با خضوع بخوانید. قرآن

4 قرائت کنید. قرآنعبارات از روى

5 قرآن را قرائت کنید. با صوت نیکو

6 را صحیح بخوانید. قرآن

7باشد. با اخالص توأمقرآن قرائت

8بگوییدقرآن )اعوذ باهلل من الشیطان الرجیم( قرائتپیش از

9را بخوانیدقرآن قرائتدعاى پیش از

ائل الشیعه وس–قال االمام على بن ابى طالب علیه السالم: الیقرا العبد القرآن اذا کان على غیر طهور حتى یتطهر 1.

196ص 6ج

قال رسول اله صلى اهلل علیه و آله و سلم: )نظفوا طریق القرآن( قالوا: یا رسول اهلل: و ما طریق القرآن؟ قال: .2

.135, ص 76حاراالنوار ج -اک()افواهکم( قالوا: بماذا؟ قال )بالسو

-قال رسول اهلل)ص(: اقراوا القرآن ما ائتلفت علیه قلوبکم, و النت علیه جلودکم, فاذا اختلفتم فلستم تقراونه 3.

216ص 89بحار االنوار ج

613ص 2الکافی ج افضل ا فهو فى المصحف انظر قال رسول اهلل)ص(: .4

212ص6وسائل الشیعه ج -صواتکم فان الصوت الحسن یزید القرآن حسناقال رسول اهلل)ص(: حسنوا القرآن با 5.

.372, ص 4مستدرک ج -قال رسول اهلل)ص(: اعربوا القرآن والتمسوا غرائبه .6

قال الصادق)ع(: ان من الناس من یقرا القرآن لیقال: فالن قارى و منهم من یقرا القرآن لیطلب به الدنیا وال خیر . 7

607ص 2الکافی جیقرا القرآن لینتفع به فى صالته و لیله و نهاره. فى ذلک و منهم من

, ص 92بحاراالنوار ج -قال الصادق)ع(: اغلقوا ابواب المعصیه باالستعاذه, وافتحوا ابواب الطاعه بالتسمیه. 8.

216.

صرى لب "نورامنقول از حضرت رسول)ص( : اللهم بالحق انزلته و بالحق نزل, اللهم عظم رغبتى فیه واجعله 9.

لهمى و غمى و حزنى, اللهم زین به لسانى و جمل به وجهى و قو به جسدى وثقل به "وشفاء لصدرى و ذهابا

اراالنوار بح -میزانى, وارزقنى تالوته على طاعتک آناء اللیل واطراف النهار, واحشرنى مع النبى محمد وآله االخیار.

.206, ص 92ج

شناخت قرآن کریم 26

1 را بخوانید ختم قرآنپس از پایان قرائت، دعای

در قرآن و تدبرتالوت - 5

کى از قرائت الفاظ قرآن، ی, فرادادنگوش ،بعد از نگهدارى, نگاه کردن

اتدرآی اندیشیدن وهمراه با تدبر مراحل ارتباط با قرآن, تالوت ترینعالی

.الهى است

رائت ق از و معناست توجه در یدربردارنده خواندن و به معنای پیاپى، تالوت

و است 3 قرآن خواندن هم سر پشت چراکه قرائت به معنای 2است تردقیق

تالوت، قرائت همراه با تدبر است.

و خود 4 کنندمیبه قرآن آن را در بین غبارهای خانه رها توجهیبیبرخی با

قرآن کریم همگان را دعوت آنکهحالو دهندمیرا در معرض خشم الهی قرار

رون أفال یتدب: فرمایدمیو نمایدمیشریفه درآیاتبه تالوت همراه با تدبر

5القرآن

منقول از امام صادق)ع( : اللهم انى قد قرئت ما قضیت من کتابک الذى انزلته على نبیک الصادق صلى اهلل 1.

علیه و اله, فلک الحمد ربنا, اللهم اجعلنى ممن یحل حالله و یحرم حرامه و یومن بمحکمه و متشابهه, و اجعله

ها درجه فى اعلى علیین برحمتک یا ارحم لى انسا فى قبرى وانسا فى حشرى, واجعلنى ممن یرقى بکل آیه قرا

همان-الراحمین.

.«تلو» ،167 ص، مفردات 2.

.«التالوة» ،505 ص، 1 ج، العلوم و الفنون اصطالحات کشاف .3

وقع قد معلق مصحف و جهال بین عالم و أهله فیه یصلی لا خراب مسجد الجلیل العزیز الله إلى تشکو ثلاثة .4

613ص 2الکافی ج-.فیه یقرأ لا الغبار علیه

ءایته لیدبروا مبرک إلیک أنزلنه کتب -29 ، ص-.2. سوره نساء, آیه 5

أقفالها قلوب على أم القرآن یتدبرون فال أ-1محمد،

27 6درسنامه قرآن

است که قرآن را به سرعت قرائت نکنید و در پى آن شدهنقل از امام على

آن حضرت 1قلوبتان باید به خشوع درآید. ;نباشید که سوره را به آخر برسانید

د: قرآن را یاد بگیرید که بهترین سخن است و در آن ندر بیان دیگرى فرمو

2 اندیشه کنید که چون بهار است.

مرحله یادگیرى فرموده )بهترین نکته مهم این فرمایش حضرت, آن است که در

;ولى در مرحله تفکر و اندیشه, آن را به )بهار( تشبیه کرده است ;سخن( است

بهارى که فصل رویش و زندگى است.

آثار تالوت و تدبر۱/ 5

الوت قرآن ت تأثیرگذاربا توجه به اهمیت شناخت عمیق نسبت به قرآن و نقش

تالوت آیات قرآن تأثیراتارزش و در دریافت این شناخت آیات فراوانی به

:پردازیممیکه در ذیل به برخی از آنان اندپرداخته

3:راستین مؤمنان ایمان ازدیاد سبب، قرآن آیات تتالو

4:کافران و مشرکان اعراض عامل، قرآن توحیدى آیات تالوت

5:همیشگى پاداش به امیدوارى عوامل از، قرآن تالوت

پیامبر سوى از قرآن آیات تالوت 6:هاانسان انذار براى اىوسیله

.110خطبه نهج البالغه, .1

.50تحف العقول, ص .2

)*( یتوکلون ربهم وعلى ایمنا زادتهم ءایته علیهم تلیت واذا قلوبهم وجلت الله ذکر اذا الذین المؤمنون انما .3

4 و 2( 8) انفال.کریم ورزق ومغفرة ربهم عند درجت لهم حقا المؤمنون هم اولک

قبله من اکن انا ربنا من الحق انه به ءامنا قالوا علیهم یتلى واذا)*( یؤمنون به هم قبله من الکتب ءاتینهم الذین

53 و 52( 28) قصص-. مسلمین

46( 17) اسراء.نفورا ادبرهم على ولوا وحده القرءان فى ربک ذکرت واذا... .4

29( 35) فاطر.تبور لن تجرة یرجون... الله کتب یتلون الذین ان .5

97( 19) مریم.لدا قوما به وتنذر المتقین به لتبشر بلسانک یسرنه فانما .6

شناخت قرآن کریم 28

محمد به آوردن ایمان موجب، قرآن تالوت :1

پیامبر بر قرآن تالوت 2:پرهیزکاران به دادن بشارت براى

تنگرف دوش به براى هاانسان توان بردن باال در قرآن تالوت تأثیر

3:سنگین هاىمسولیت

پیامبر زبان بر قرآن تالوت شدن هقرارداد آسان پندگیرى منظوربه

4:هاانسان

5:آنان تزکیه و رشد زمینه، هاانسان براى قرآن آیات تالوت

6:دگارپرور برابر در آنان تسبیح ساززمینه، دانش اهل بر قرآن تالوت

برابر رد بودن تسلیم به آنان اعتراف زمینه، کتاباهل بر قرآن تالوت

7:حق

92( 27) نمل.المنذرین من انا انما فقل ضل ومن لنفسه یهتدى فانما اهتدى فمن القرءان اتلوا وان

121( 2) بقره.... به یؤمنون اولک تالوته حق یتلونه الکتب ءاتینهمالذین .1

97( 19) مریم.لدا قوما به وتنذر المتقین به لتبشر بلسانک یسرنه فانما .2

5 و 4( 73) مزمل.ثقیال قولا علیک سنلقى انا)*( ترتیال القرءان ورتل علیه زد او .3

58( 44) دخان.یتذکرون لعلهم بلسانک یسرنه فانما .4

بقره.الحکیم العزیز انت انک ویزکیهم والحکمة الکتب ویعلمهم ءایتک علیهم یتلوا منهم رسولا فیهم وابعث ربنا .5

129

تکونوا مل ما ویعلمکم والحکمة الکتب ویعلمکم ویزکیکم ءایتنا علیکم یتلوا منکم رسولا فیکم ارسلنا کما

151( 2) بقره.تعلمون

والحکمة الکتب ویعلمهم ویزکیهم ءایته علیهم یتلوا انفسهم من رسولا فیهم بعث اذ المؤمنین على الله من لقد

164( 3) عمرانآل.مبین ضلل لفى قبل من کانوا وان

لفى قبل نم کانوا وان والحکمة الکتب ویعلمهم ویزکیهم ءایته علیهم یتلوا منهم رسولا االمیین فى بعث الذى هو

2( 62) جمعه.مبین ضلل

108 و 107( 17) اسراء.... ربنا سبحن ویقولون... علیهمیتلى اذا قبله من العلم اوتوا الذین ان... .6

53 و 52( 28) قصص.مسلمین قبله من کنا انا... قالوا علیهم یتلى واذا... )*( قبله من الکتب ءاتینهم الذین .7

29 6درسنامه قرآن

1:مردم به الهى معارف تعلیم در قرآن آیات تالوت نقش

2:خدا پیشگاه در آنان تقرب مایه، مؤمنان براى قرآن آیات تالوت

پیامبر و کافران میان حجاب ایجاد ،3:قرآن تالوت پیامد

4:آنان خشوع فزاینده، دانش اهل بر قرآن تالوت

5:ىاله رحمت به دستیابى ساززمینه قرآن تالوت به دادن فرا گوش

رآنق تالوت تأثیر ثمره(، قیامت در) نیکو رزق از مؤمنان مندىبهره

6:آنان در خدا آیات و

7:آنان سوى از قرآن تالوت پى در، بندگانش از خداوند سپاسگزارى

هنگام 9و برگزیدگان 8دانش آمدن اهل به سجده

بقره.الحکیم العزیز انت انک ویزکیهم والحکمة الکتب ویعلمهم ءایتک علیهم یتلوا منهم رسولا فیهم وابعث ربنا .1

(2 )129

تکونوا مل ما ویعلمکم والحکمة الکتب ویعلمکم ویزکیکم ءایتنا علیکم یتلوا منکم رسولا فیکم ارسلنا کما

151( 2) بقره.تعلمون

والحکمة الکتب ویعلمهم ویزکیهم ءایته علیهم یتلوا انفسهم من رسولا فیهم بعث اذ المؤمنین على الله من لقد

164( 3) عمرانآل.مبین ضلل لفى قبل من کانوا وان

لفى قبل نم کانوا وان والحکمة الکتب ویعلمهم ویزکیهم ءایته علیهم یتلوا منهم رسولا االمیین فى بعث الذى هو

2( 62) جمعه.مبین ضلل

)*( یتوکلون ربهم وعلى ایمنا زادتهم ءایته علیهم تلیت واذا قلوبهم وجلت الله ذکر اذا الذین المؤمنون انما .2

4 و 2( 8) انفال.کریم ورزق ومغفرة ربهم عند درجت لهم حقا المؤمنون هم اولک

45( 17) اسراء.ستورام حجابا باألخرة یؤمنون ال الذین وبین بینک جعلنا القرءان قرأت واذا 3

109 و 107( 17) اسراء.خشوعا ویزیدهم... علیهم یتلى اذا قبله من العلم اوتوا الذین ان... .4

204( 7) اعراف.ترحمون لعلکم وانصتوا له فاستمعوا القرءان قرئ واذا .5

)*( یتوکلون ربهم وعلى ایمنا زادتهم ءایته علیهم تلیت واذا قلوبهم وجلت الله ذکر اذا الذین المؤمنون انما .6

4 و 2( 8) انفال.کریم ورزق ومغفرة ربهم عند درجت لهم حقا المؤمنون هم اولک

30 و 29( 35) فاطر.شکور غفور انه فضله من ویزیدهم اجورهم لیوفیهم... )*( الله کتب یتلون الذین ان .7

107( 17) اسراء.سجدا للاذقان یخرون علیهم یتلى اذا قبله من العلم اوتوا الذین ان... 8

58( 19) مریم«1. »وبکیا سجدا خروا الرحمن ءایت علیهم تتلى اذا واجتبینا هدینا وممن... 9

شناخت قرآن کریم 30

:قرآن تالوت

1:الهى فضل از برخوردار قرآن آیات گرانتالوت

2: قرآن تالوت ایجاد اشک معنوی با

3:آنان گمراهى و ارتداد مانع، ایمان اهل براى قرآن آیات تالوت

4:گناهان آمرزش ساززمینه، قرآن تالوت

5:هاانسان هدایت براى راهى، قرآن آیات تالوت

یوفیهمل )*( تبور لن تجرة یرجون وعالنیة سرا رزقنهم مما وانفقوا الصلوة واقاموا الله کتب یتلون الذین ان .1

30 و 29( 35) فاطر.شکور غفور انه فضله من ویزیدهم اجورهم

109 و 107( 17) اسراء.... یبکون... )*( علیهم یتلى اذا قبله من العلم اوتوا الذین ان... 2

وانتم کفرونت وکیف)*( کفرین ایمنکم بعد یردوکم الکتب اوتوا الذین من فریقا تطیعوا ان ءامنوا الذین یایها .3

101 و 100( 3) عمرانآل.مستقیم صرط الى هدى فقد بالله یعتصم ومن رسوله وفیکم الله ءایت علیکم تتلى

)*( یتوکلون ربهم وعلى ایمنا زادتهم ءایته علیهم تلیت واذا قلوبهم وجلت الله ذکر اذا الذین المؤمنون انما 4.

4 و 2( 8) انفال.کریم ورزق ومغفرة ربهم عند درجت لهم حقا المؤمنون هم اولک

30 و 29( 35) فاطر«3. »شکور غفور انه... اجورهم لیوفیهم... )*( الله کتب یتلون الذین ان

رطص الى هدى فقد بالله یعتصم ومن رسوله وفیکم الله ءایت علیکم تتلى وانتم تکفرون وکیف 5.

101( 3) عمرانآل.مستقیم

لل ض لفى قبل من کانوا وان... ءایته علیهم یتلوا انفسهم من رسولا فیهم بعث اذ المؤمنین على الله من لقد

164( 3) عمرانآل.مبین

الجبال هب سیرت قرءانا ان ولو... )*( الیک اوحینا الذى علیهم لتتلوا امم قبلها من خلت قد امة فى ارسلنک کذلک

31 و 30( 13) رعد.... جمیعا الناس لهدى الله یشاء لو ان ءامنوا الذین یایس افلم...

92( 27) نمل.المنذرین من انا انما فقل ضل ومن لنفسه یهتدى فانما اهتدى فمن القرءان اتلوا وان

لىع ه الل طبع الذین اولک ءانفا قال ماذا العلم اوتوا للذین قالوا عندک من خرجوا اذا حتى الیک یستمع من ومنهم

17 و 16( 47) محمد.تقوهم وءاتهم هدى زادهم اهتدوا والذین)*( اهواءهم واتبعوا قلوبهم

9( 57) حدید.... النور الى الظلمت من لیخرجکم بینت ءایت عبده على ینزل الذى هو

2( 62) جمعه.مبین ضلل لفى قبل من کانوا وان... ءایته علیهم یتلوا منهم رسولا االمیین فى بعث الذى هو

11( 65) طالق.... النور الى الظلمت من الصلحت وعملوا ءامنوا الذین لیخرج مبینت الله ءایت علیکم یتلوا رسولا

31 6درسنامه قرآن

مقدمات تدبر در قرآن 2/ 5

فهم وشناخت نسبت به قرآن مراتب دارد و هر کس به اندازه وسع خود

1بهره برد . تواند از آنمی

تفکر در معانی آیات با استفاده از ترجمه فارسی معتبر گام نخست تدبر -الف

است.

مراجعه به شرح آیات مثل تفسیر نور و راهنما تحلیل خوبی به ما در -ب

برداشت از آیات خواهد داد.

تفاسیر تخصصی مثل المیزان و تسنیم است. یمطالعه -ج

صی است که نیازمند شناختی تخص تأویلتفسیر و تدبر در قرآن ترینکامل -د

.پردازیممیدر بخش بعد به آن اجماالکه باشدمی ایویژهو کسب علوم

عمل به قرآن و تمسك به آن - 6

نچه هر آ کلیات و باشدمیفکری حیات جاودانه افزارنرمقرآن کتاب زندگی و

درزمینهقرآن 2برای سعادت مورد نیاز بشریت است در قرآن بیان گردیده

سامان هاى مختلف و خصوصا اقتصاد, جامعه آن روز را به گونه اى در

3د.جامعه اى موفق بو ،که حتى با شاخصهاى تعریف شده امروزى بخشیده بود

الکافی،]"یهاف ما تنظر أن لک ینبغی خزانة فتحت فکلما خزائن القرآن آیات ":یقول( ع) الحسین بن علی سمعت 1

.[609ص ،2ج

قالحقائ و اللطائف و االشارة و العبارة على أشیاء أربعة على جل و عز اهلل کتاب(:ع)علی بن الحسین قال و

.[41ص االخبار،جامع](ع) لالنبیاء الحقائق و لالولیاء اللطائف و للخواص االشارة و للعوام فالعبارة

.44أنزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم. سوره نحل, آیه .2

ر.ک: )نظام اقتصادى صدر اسالم(, کاظم صدر, دانشگاه شهید بهشتى. 3.

شناخت قرآن کریم 32

)اتباع(, لید واژه های با کدر مورد عمل به قرآن آیات و روایات فراوانی

وایت که به رکه ناظر بر عمل به قرآن است. شدهبیان)تمسک( و )حق التالوة(

.کوتاهی اکتفا می شود

فرمود:یا حملة القرآن! اعملوا فان العالم من عمل بما علم و وافق امام على

عمله علمه و سیکون أقوام یحملون العلم الیجاوز تراقیهم, یخالف سریرتهم

1عالنیتهم

ه چون عالم کسى است ک ;اى کسانى که عالم به قرآن هستید, به آن عمل کنید

مش است. به زودى مردمى به آنچه مى داند, عمل مى کند و عمل او مطابق عل

تجاوز نمى کند و باطنشان با رفتار هاآنخواهند آمد که علمشان از گلوهاى

مخالف است. هاآنظاهر

ارتباط تخصصی با قرآن

دانندمیانسانهای عالقه مند به معارف عمیق قرآن برترین علم را شناخت قرآن

ظیم است و می توان چراکه سر شاخه ی تمام علوم پایه اسالمی این کتاب ع

متناسب با مقتضیات زمان تولید علوم نمود شناخت تخصصی قرآن از مرحله

و باالترین رتبه ی آن شناخت تاویل است که عالوه گرددمیی تفسیر آغاز

بر علوم تخصصی، طهارت درونی خاصی نیز می طلبد.

نای با تنها، بخوانیم را روایات و کنیم قرائت را قرآن که خواهیممى گاهى

مرحله در این، باشیم شنیده و خوانده را خدا ىگفته و را امام کالم که هدف

.قرائت و خواندن قواعد جز، نیست نیاز اىقاعده هیچ به

.294, ص9کنز العمال, ج 1.

33 6درسنامه قرآن

پى1 روایت و قرآن حکم عمیق و یا مفهوم ولی برخی موارد الزم است به

امر مفاهیم که محتاجیم مرحله این در، بفهمیم را ائمه و خداوند کالم و ببریم

منسوخ و محکم ومتشابه و و ناسخ ، مقید و مطلق ، خاص و ،عام نهى و

2کنیم. بررسى بسیاری علوم دیگر را

شناخت معارف تفسیری قرآن-۱

مفهوم شناسی۱/۱

برخى 3تفسیر از ریشه ))فسر(( وبه معناى کشف معناى لفظ و اظهار آن است .

نیز کـه آن را مـقـلوب از ))سفر(( دانسته اند، باز به معناى کشف و ظهور

4شد. ))اسفر الصبح (( یعنى صبح آشکار شودمیگفته اند؛ زیرا وقتى که گفته

در تـعـریف اصطالحى تفسیر، تعاریف زیادى گفته شده است اما به طور

الح به معناى توضیح و تشریح ،خالصه مـى تـوان گـفـت : تفسیر در اصط

کشف مفاهیم الفاظ، عبارات آیـات و بـیـان مـقـاصـد قرآن است . در تفسیر،

بیشتر نظر به ظاهر و الفاظ قرآن است و بیان معانى باطنى و تاءویلى قرآن

جزو تفسیر مصطلح نیست .

فايده علم تفسیر -۱/2

در ،کالمنا معانى عرفتم اذا: فرمایداهلبیت خود کالم با معانی و معارف آن تفاوت دارد از این رو مىدر نگاه 1.

.1 ص، االخبار معانى، 84 ص، 18 ج، الشیعة سائل و. بود کافى، کالمنا عرفتم اذا که حالى

.122، توبه... الدین فى لیتفقهوا -(1) .2

. 110، ص 2العرب ، ج لسان .3

، دفتر نشر فرهنگ اسالمى . 401، ص 2مجمع البحرین ، ج .4

شناخت قرآن کریم 34

ى تـعـالى و ارسـال بـدون تـردیـد خـلقـت انـسـان از جـانـب خـدا

، هانآپـیـامبران و فرستادن کتابهاى آسمانى عبث و بیهوده نبوده بلکه فلسفه

رساندن انـسـان بـه کـمـال بـوده اسـت ؛ قـرآن نـیـز دسـتـورالعـمـل الهـى

بـراى پـیـمـودن طـریـق کـمـال و سـعـادت اسـت و اسـتـخـراج بـرنـامـه

الهـى از قـرآن و عمل نمودن به آن ، سبب زنـدگـى و کـشـف احـکـام

سعادت عموم طبقات بشر است .

در هـمـیـن راسـتـا آگـاهـى از قـصـص قـرآن ، سـبـب عـبـرت و تـنـبـه

اشـخـاص ، و عـلم به احکام و عـمـل بـه آن مـوجـب ترقى و تعالى نفوس

ـمل عـلم و عاز پستى عالم طبیعت و رسیدن به مقام رفیع عبودیت اسـت .

به اخالقیات قرآن نیز سبب تهذیب اخالق انسان خواهد بود. به همین جهت

براى دستیابى به دریاهاى بیکران مواهب قرآنى ، ابتدا باید در جهت فهمیدن

مقصود و منظور آیات آن گام برداشت و علم تفسیر متکفل این وظیفه سنگین

و مقدس است .

کـه کـالم خـدا عـمـیـق و پـرمـعـنـاسـت و از سـوى دیـگـر، از آنـجـا

آیـات مـجـمل و متشابه نیز دارد بدون توشه علمى کافى نمى توان از آن بهره

هاانسانو پیام حق را دریافت داشت . همه گرفت ومستقیما بدان رجوع کرد

نیز قادر نیستند مقدمات الزم جهت مراجعه مستقیم بـه قـرآن را کـسـب کنند.

جهت جامعه اسالمى نیاز شدید به بیان و تفسیر قرآن دارد و علم تفسیر بدین

از آن جهت که ما را در فهم مقاصد کالم خدا یارى مى کند، از با ارزش ترین

۱علوم است .

62ر . ک . مبانى و روشهاى تفسیر قرآن . عمید زنجانى ، ص 1.

35 6درسنامه قرآن

قرآنتفسیری ابزار شناخت ۱/۳

براى دستیابى به شناخت صحیح و مصون ماندن از اشتباه و انحراف در بهره

دو گروه ابزار الزم است :قـرآن مـجـیـد، عمیق تر رف بردارى از معا

ابزار های درونی : – 3/1/1

ی رابطه ی مستقیم با پاک :شناخت عمیق نسبت به قرآن پاكی درون-3/1/1/1

درون و ایمان قلبی دارد و هرچه درون انسان دارای نورانیت بیشتری باشد

بهره ی کاملتری از قرآن خواهد برد.

:اعتقاد و بینش صحیح نسبت به اصول دین و مذهب اعتقاد راستین-2/ 3/1/1

فراوانی در شناخت قرآن دارد چراکه منابع بسیاری از مسائل قرآنی و تأثیر

تفاسیر بر اساس بینش اعتقادی تغییر خواهد کرد برای مثال شیعیان، یکی از

بور از روایات و اهل سنت با ع دانندمی منابع معتبر تفسیر را اهلبیت پیامبر

به صحابه استناد می نمایند. اهلبیت

ابزار این شناخت ، ضرورى عنوانبهدو دانش ابزار های بیرونی : -2/ 3/1

اشاره مى کنیم : هاآناست که به

زبان عربی 2/۱/ ۱/۳

آگـاهى از علوم مربوط به زبان عربى که زبان قرآن است ؛ همچون لغت

شناسى ، صرف و نحو.

بـدیهى است بدون داشتن اطالعات کافى در زمینه ادبیات عرب ، فهم ابتدایى

قرآن نیز بدون مشکل نخواهد بود.

علوم قرآن2/ 2/ ۱/۳

شناخت قرآن کریم 36

تفسیر قرآن مقدماتی دارد تا انسان بتواند درک عمیق تری نسبت به قرآن پیدا

قرآن دارا بـودن اطـالعـات عـلوم قـرآنى ؛ علوم قرآنى ابزار شناختنماید.

مجید است . عـلوم قـرآنـى ، عـلومـى اسـت کـه بـراى فهم و درک معانى

1مقدمه بایدآموخته شود. عنوانبهکالم خدا،

عـلوم قـرآنـى شـامـل مـباحثى از جمله : وحى و کیفیت نزول قرآن ، ناسخ

و مـنـسـوخ ، تـحـریـف و عـدم تـحـریـف در قـرآن ، اسـبـاب النزول ،

ت .اس تاریخ قرآن و شناخت احادیث تفسیری ،متشابه ، اعجاز قرآنمحکم و

انواع تفسیر -۱/4

تفسیر ترتیبی ۱/4/۱

بزرگان و مفسران به دو روش آیات را تفسیر می نمایند برخی بر اساس سیر

ن روش که به ای کنندمیمعینی آیات را از ابتدا تا انتهای قرآن شرح و تفسیر

تقسیم -تفسیر ترتیبی گویند.تفسیر ترتیبی دارای تقسیمات مختلف است الف

تقسیم بر اساس منابع تفسیر)تفسیر -به ترتیب سوره ها ب

اثری،علمی،عقلی،عرفانی،فلسفی، ادبی(

یر ترتیبی بر اساس ترتیب سوره هاانواع تفس

از ابتدای قرآن ۱/4/۱/۱

ت ر ترتیبیشان از ابتدای تا انتها بر اساس فهرسبرخی از مفسرین سیر تفسی

قرآن است که بسیاری از تفاسیر بزرگان به همین روش نگارش شده است .

بر اساس ترتیب نزول 2/ ۱/4/۱

و مبانى و روشهاى تفسیر 27با استفاده از کتاب )علوم قرآن و فهرست منابع ( سید عبدالوهاب طالقانى ، ص 1.

.42ص قرآن ، عمید زنجانى ،

37 6درسنامه قرآن

برخی معتقدند برای کشف سیر تربیتی قرآن الزم است قرآن بر اساس ترتیب

نزول تفسیر شود .

تفسیر موضوعی ۱/4/2

یت به نیاز که مفسر با عنا باشدمیدر برابر تفسیر ترتیبی تفسیر موضوعی

.کندمیموضوعی ، مجموعه ی از آیات پیرامون آن موضوع را تفسیر

مراحل تفسیر موضوعی

اگر کسى بخواهد موضوعى را از نظر قرآن وعترت بررسى کند باید الاقل

مرحله تحقیقى را طى کند تا مشخص نماید که، نظر اسالم درباره آن چهار

موضوع چیست.

آورى کند. در این آیاتى که در آن زمینه وارد شده است، جمع مرحله اول:

مرحله آنچنان باید حضور ذهن درباره قرآن کریم داشته باشد که، به مقدار

نظر دارند خواه راجع به وسع وبه مقدار تکلیف، همه آیاتى که در این زمینه

آورى ا جمعنفیا واثباتگفتار معصومین علیهم السالم باشد یا ناظر به رفتار آنان

نموده تا چیزى از روایات فروگذار نشود.

بندى کند. یعنى مطلقات آورى شده، جمعبین این روایات جمع :دوممرحله

ها را با هات، ناسخرا با مقیدات، عامها را خاص، محکمهاى روائى را ما متشاب

منسوخ، مجملها را با مبین بسنجد، وهمان کارى که در استنباط فقهى عمل

شود باید در هر موضوعى انجام دهد، تا بتواند نتایجى را که از بررسى مى

روایات حاصل شده، ارائه دهد.

یک صورتبهنتایج متعددى که از آیات به دست آمده است، :سوممرحله

رد، وهمچنین ثمرات گوناگونى که از روایات حاصل شده اصل مهم درآو

یک اصل جامع ارائه نماید. صورتبهاست،

شناخت قرآن کریم 38

به دست آمده از قرآن وثمرات استنباط در این مرحله بین نتایج :چهارممرحله

شده از روایات یک جمع بندى نهایى بنماید تا با هماهنگى قرآن وعترت، یک

مطلب را استنباط کند.

تحقیقى را پیمود وخواست درباره موضوعى سخن چهارگانه راحلاگر این م

، کند که بگوید: مقتضاى این آیهبگوید، ادب دینى واحتیاط علمى اقتضا مى

یا مقتضاى این روایت، چنین است نه آن که بگوید اسالم چنین این است

گوید. واگر خواست نظر اسالم را نقل کند، به خود اسناد ندهد، بلکه مى

اند، صول تحقیق محققانى که این شش مرحله استنباطى را سپرى نمودهمح

اند، که نظر اسالم در این زمینه نقل کند، وبگوید: محققین ما چنین نظر داده

1چنین است.

تاويل قرآن -2

تدبر در ظاهر قرآن و شناخت و 2.قرآن دارای دو بعد ظاهر و باطن است

ن است ولی دست یابی به باطن آ پذیرامکانشناخت تفسیر آیات برای همگان

3دارد. ایویژهگروه خاصی است و شرایط یویژه

شناخت است ،5دیدگان مخلوقات از پنهان و 4حواس از مخفى معناى به بطن

از آن که تـاءویـل هـر چیزى ، حقیقتى است6باطن قرآن را تاویل گویند

61آیة اهلل جوادى آملى زن در آینه جالل و جمال، ص رک: 1.

.3( 57) حدید . 2

86: ص ،3ج المیزان، تفسیر ترجمه رک: تاویلند به داناى علمند در راسخ که جهت بدان علم در راسخین .3

«بطن» ،130 ص، مفردات( 1) .4

.«بطن» ،434 ص، 1 ج، العربلسان( 2) .5

157: ص ،12ج المیزان، تفسیر ترجمه رک: .6

39 6درسنامه قرآن

سرچشمه مى گیرد و ایـن معنا درباره قرآن مجید نیز جارى است ؛ زیرا این

کتاب مقدس از حقیقت و معنویتى سرچشمه مى گیرد که از قید ماده و

۱باالتر است جسمانیت و لفظ و عبارت ، آزاد و از مرحله حس

ردادقرآن کریم در نزد خداى تعالى ، مرتبه اى باالتر از سطح افـکـار بـشرى

و خداى تعالى براى این که ما انسان هاى عادى آن را بفهمیم ، به مرتبه اى

رسیده است، شده متنزل و 2پایین آورده که قابل فهم و تفقه بشر عادى باشد

و دست. کند مخاطبه ضاللت، چاه در و بند در مردم این با که جایى به است

ندبرسان است واقعیت که را آن توانندنمى است، بسته هم 3اکرم پیغمبر زبان

4ددار مراتب قرآن[. بدهند] تنزل ،[کنند] متنزل مگر

آری همانگونه که تنزل قرآن مراتبی دارد ارتباط وشناخت قرآن نیز درجاتی

ما5به مقدار طهارت باطنیشان از این کتاب بهره خواهند برد. هاانساندارد و

یمفهممى را تفسیرش و کنیممى مطالعه و خوانیممى را آن که قرآن این وراى

امر آن و است، مثل از ممثل و جسد، از روح منزله به که هست، دیگر امرى

و قرآن، معارف تمام و نامیده، حکیمش کتاب تعالى خداى که است همان

دمانن و نیست الفاظ سنخ از که است امرى است، آن بر متکى آن مضامین

مه الفاظ معانى سنخ از حتى و نیست، قسمت قسمت و جمله جمله الفاظ،

.38ـ 35قرآن در اسالم ، ص .1

.205، ص 10ترجمه تفسیر المیزان ، ج .2

و ستا باطنى و ظاهر قرآن براى همانا ابطن؛ سبعة الى بطن لبطنه و بطنا و ظهرا للقرآن إن(: ص) النبى قال 3.

،31 ص ،1 ج صافى؛ تفسیر است؛ بطن هفت تا هم باطن براى

134: ص متن، حمد، سوره تفسیر -امام خمینی .4

راتتقری رک:امام خمینی،.فهمدمى را قرآن عامه معانى عوالم، به نسبت اشانسانى وسع اندازه به کس هر منتها .5

359: ص ،2ج فلسفه،

شناخت قرآن کریم 40

اویلت متعرض آیات در اوصافش که است تاویلى آن بعینه امر همین و نیست،

لتع شودمى معلوم گشته، روشن تاویل معناى حقیقت بیان این با و آمده،

2.چیست ندارد آن به دسترسى1 مطهره غیر نفوس و عادى هاىفهم اینکه

3.ننددامیبسیاری از روایات بیان تاویالت را وظیفه ی امامان معصوم روازاین

كريم در شناخت و ارتباط با قرآن مؤثرعوامل فصل دوم:

4دانش طلبی و یقین جویی .1

5طهارت باطن .2

6تسلط بر قلب .3

7زنده دلی .4

8رضوان طلبی .5

9تقوا .6

۱0خشیت و خوف .7

۱۱ایمان و نیکوکاری .8

(.79 آیه واقعه) "المطهرون إلا یمسه ال مکنون، کتاب فی کریم لقرآن إنه " .1

85: ص ،3ج المیزان، تفسیر ترجمه .2

.312 و 311: الکافى روضة - به خوطب من القرآن یعرف إنما .3

لقوم یوقنون -18بقره، 4.

ال یمسه اال المطهرون -79واقعه، .5

لذکری لمن کان له قلب -37ق، .6

لینذر من کان حیا -71یس، .7

من اتبع رضوانه -16مائده، .8

هدی للمتقین -2و282بقره، .9

تذکره لمن یخشی -3طه، .10

ذکری للمومنین -120هود ، .11

41 6درسنامه قرآن

۱روحیه ی حقیقت جویی .9

2داریشب زنده .10

۳قرائت با تدبر .11

بررسی اعجاز علمی و بالغی قرآن .12

احساس کارامدی در معارف قرآن .13

در شناخت قرآن مؤثرموانع

موانع درونی انسان

ناخت هدایتگری قرآن وجود دارد:در سه بعد وجودی انسان موانعی برای ش

در بعد بینش:

4ظلم و سبک شمردن گناهان -1

5گناه کاری و دروغ گویی -2

6استکبار و گردن کشی -3

7باور نداشتن آخرت -4

8کفروشرک -5

لمن شاء منکم ان یستقیم -28تکویر ، .1

قم اللیل ..انا سنلقی علیک قوال ثقیال -3-1مزمل ، .2

أقفالها قلوب على أم القرآن یتدبرون فال أ-1محمد، .3

ومایجحد بایاتنا اال الظالمون -49عنکبوت، .4

ومایکفر بها اال الفاسقون -99بقره، .5

ساصرف عن آیاتی الذین یتکبرون فی االرض بغیر الحق -146اعراف، .6

فذکر بالقران من یخاف وعید -45ق، .7

الکافرونومایجحد بایاتنا اال -47عنکبوت، .8

شناخت قرآن کریم 42

1پیروی نفس -6

2تمسخر آیات و یاوه گویی -7

3غفلت -8

4فراموش -9

5جهل -10

هواهای نفسانی و شهوات باعث تیرگی قلب و عدم ادراک صحیح -11

است.

عدم سازگاری توصیه های قرآن با هواهای نفسانی -12

6تکبر -13

7خود بینی -14

موانع بیرونی

ماهواره و...–سایت ها –جنگ روانی دشمن در مبارزه با قران –الف

قداست زدایی -ب

ترویج اندیشه ی قرائت پذیری متون و مفسر محوری در تبیین متون -ج

23جاثیه ، .1

16محمد ، .2

6و5یس: .3

27تکویر : .4

89نحل : 5.

146اعراف ، .6

127توبه، -5صف، .7

43 6درسنامه قرآن