ԲՆԱԳՐԵՐ - matenadaran...ԲՆԱԳՐԵՐ ՋՈՒԼԻԵՏԱ ԷՅՆԱԹՅԱՆ ԶԱՏԻԿ ԵՎ...

ԲՆԱԳՐԵՐ

ՋՈՒԼԻԵՏԱ ԷՅՆԱԹՅԱՆ

ԶԱՏԻԿ ԵՎ ԾՌԱԶԱՏԻԿ (2). ՀԱՅՈՑ ԵՐԿՐՈՐԴ ՇԼԲ-Ի՝ 1102, 1197, 1292 ԵՎ 1539 ԹԹ. ԾՌԱԶԱՏԻԿՆԵՐԸ

1

(Ոսոճսկձ՜ոզջճսդհճսձ ւ ՝ձ՜՞ջՠջ)

Բանալի բառեր` ի՜ղչ՜ջժ, Է՜ո Աէՠտո՜ձ՟ջ՜ռզ, Իջզճձ, ի՜ժ՜ոճսդհճսձձՠջ

իճսձ՜ժ՜ձ ՠժՠխՠռճս իՠպ, Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջ, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞:

Տւ՜ժ՜ձ յ՜պՠջ՜ակձՠջգ, ի՜ջւ՜ձ ՠժՠխՠռզձՠջզ իՠպ ՟՜չ՜ձ՜՝՜ձ՜ժ՜ձ

չՠծՠջգ, ճջճձտ ոյ՜շձճսկ բզձ ի՜հ եճխճչջ՟զ ւ ՠժՠխՠռճս զձտձճսջճսհձճսդհ՜ձգ,

ոպզյՠռզձ ձջ՜ձռզռ ո՜իկ՜ձ՜ա՜պչՠէ ձ՜ւ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ պճձՠջզ ի՜ղչ՜ջժ-

ձՠջզ ի՜ջռճսկ:

Քջզոպճձՠճսդհ՜ձ պ՜ջ՜թճսկզռ իՠպճ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ պճձՠջզ՚ ի՜պժ՜յՠո

Զ՜պժզ ծղ՞ջզպ ի՜ղչ՜ջժգ ՟՜ջլ՜չ կզ ըձ՟զջ, ճջզ ղճսջն թ՜չ՜էչՠռզձ կՠթ

՝՜ձ՜չՠծՠջփ «Զ՜պժզ պճձգ, – ՞ջճսկ բ Մ. Ա՝ՠխհ՜ձգ, ճջ ժ՜յչ՜թ բջ ՞՜ջձ՜-

ձ՜կպզ ՞զղՠջ՜ի՜չ՜ո՜ջզ, ոջ՜ձզռ իՠպճ ՠժճխ ՜շ՜նզձ էճսոձ՜էջզ ճս ոջ՜ձ

ի՜նճջ՟ճխ ժզջ՜ժզ րջչ՜ իՠպ, ժ՜ըչ՜թ բջ ճսջՠկձ, դՠ էճսոձ՜ժ՜ձ ւ դՠ ՜ջՠ-

՞՜ժձ՜հզձ ղջն՜ձձՠջզռ: Իոժ ՟ջ՜ձռ ի՜ղզչձՠջձ ՜ձՠէ իՠղպ մբջ»2:

Հ՜հպձզ բ, ճջ կզձմւ Նզժզ՜հզ եճխճչգ (325 դ.) Զ՜պզժգ պճձճսկ բզձ իջՠ՜-

ձՠջզ իՠպ կզ՜ոզձ` ՞՜ջձ՜ձ՜կպզռ իՠպճ յ՜պ՜իճխ էզ՜էճսոձզ րջգ: Ժճխճչզռ

իՠպճ ճջճղչՠռ պճձգ պՠխ՜վճըՠէ ՜շ՜նզժ՜ ժզջ՜ժզ:

Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռզձ ՜հոյՠո բ ձՠջժ՜հ՜ռձճսկ Զ՜պժզ պճձգ. «Զոճսջ՝

պճձ Զ՜պժզո ի՜ոպ՜պՠ՜ռ Տբջ զ չՠջ՜հ Լճսոձզ ... Հ՜հ՜ոպ՜ձՠ՜ռո ՜շ՜սՠէ

ծղկ՜ջպ՜յբո ՜ձճս՜ձզ Զ՜պզժ Տՠ՜շձ, ՜հոզձտձ ա՜պճսռՠ՜է հ՜կՠձ՜հձ իՠդ՜-

ձճո՜ժ՜ձ՜ռ ւ իջբ՜ժ՜ձ՜ռ պ՜սձզռ»3փ

Զ՜պժզ ւ ձջ՜ իՠպ ժ՜յչ՜թ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ պճձՠջզ ծղ՞ջզպ ի՜ղչ՜ջժգ

ժ՜ջ՞՜չճջչՠռ Է՜ո Աէՠտո՜ձ՟ջ՜ռճս ՞էը՜չճջ՜թ Աէՠտո՜ձ՟ջզ՜հզ պճկ՜ջ՜-

1 Սճսհձ իճ՟չ՜թգ ՠջժջճջ՟ձ բ կՠջ «Զ՜պզժ ւ թշ՜ա՜պզժ» իճ՟չ՜թ՜ղ՜ջճսկ, պՠո «Եժՠխՠ-

ռ՜ժ՜ձ պճձՠջզ ղճսջն ի՜հճռ ւ ի՜ջւ՜ձ ՠժՠխՠռզձՠջզ կզնւ ի՜ժ՜ոճսդհճսձձՠջզ կ՜ոզձփ Զ՜-պզժ ւ թշ՜ա՜պզժ», Էնկզ՜թզձ, 2017, № 4, բն 122-134, ճջպՠխ ձՠջժ՜հ՜ռջՠէ ՠձտ ՜շ՜նզձ 532-՜կհ՜ ա՜պժ՜ժ՜ձ ղջն՜ձզ գձդ՜ռտճսկ յ՜պ՜ի՜թ իճսձ՜ժ՜ձ ւ ի՜հժ՜ժ՜ձ ա՜պզժ-ձՠջզ պճձ՜ժ՜պ՜ջճսդհ՜ձ պ՜ջ՝ՠջճսդհ՜ձ՚ թշ՜ա՜պժզ յ՜պկճսդհճսձգփ Խճոտգ 570, 665, 760, 1007 դդ. թշ՜ա՜պժզ յ՜պծ՜շճչ ի՜հճռ ճս ի՜ջւ՜ձ ՠժՠխՠռզձՠջզ կզնւ ի՜ժ՜ոճս-դհճսձձՠջզ ւ ՟ջ՜ձռ իՠպւ՜ձտճչ ՜շ՜ն՜ռ՜թ էճսջն գձ՟ի՜ջճսկձՠջզ յ՜պկճսդհ՜ձ կ՜ոզձ բփփ 2 Մ. Աբեղյան, Հ՜հճռ իզձ ՞ջ՜ժ՜ձճսդհ՜ձ յ՜պկճսդհճսձ, Գզջտ 1, Եջւ՜ձ, 1944, բն 380:

3 Ա. Աբրահամյան, Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճս կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, Եջւ՜ձ, 1944, բն 292, 297փ

262 Ջ. Էհձ՜դհ՜ձ

՞ՠպձՠջզ եճ՟ճչզռ իՠպճ (561 դ.): Սպՠխթչՠռ 28 ×19 = 532 պ՜ջզ պւճխճս-

դհճսձ ճսձՠռճխ ա՜պժ՜ժ՜ձ կՠթ ղջն՜ձգ, ճջգ կզ՜ձղ՜ձ՜ժ մգձ՟ճսձչՠռ ՝ճէճջ

ՠժՠխՠռզձՠջզ ժճխկզռփ Կճոպ՜ձ՟ձճսյճէոզ ՠժՠխՠռզձ գձ՟ճսձՠռ Իջզճձ պճկ՜ջ՜-

՞ՠպզ ժ՜ակ՜թ ա՜պժ՜ժ՜ձ ղջն՜ձգ, ճջզ յ՜պծ՜շճչ 532-՜կհ՜ժզ գձդ՜ռտճսկ

մճջո ՜ձ՞՜կ (95+95+95 +247) ա՜պժզ րջգ պ՜ջ՝ՠջ բջ էզձճսկ ի՜հ ւ ի՜ջւ՜ձ

ՠժՠխՠռզձՠջզ ի՜ղչ՜ջժձՠջճսկփ Ահ՟ ՠջւճսհդգ ի՜պձզ բ «թշ՜ա՜պզժ» ՜ձճսձճչփ

Դջ՜ իՠպւ՜ձտճչ ի՜հճռ ւ ի՜ջւ՜ձ ՠժՠխՠռզձՠջզ ա՜պժ՜ժ՜ձ ի՜ղչ՜ջժ-

ձՠջգ պ՜ջ՝ՠջչճսկ բզձ կզկհ՜ձռզռփ Ահո ի՜ջռզձ պ՜ջ՝ՠջ ՟՜ջՠջճսկ ՜ձ՟ջ՜-

՟՜ջլՠէ ՠձ պ՜ջ՝ՠջ իՠխզձ՜ժձՠջ՚ Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռզձ, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜-

չ՜՞գ, Ս՜կճսՠէ Աձՠռզձ4փ «Ըոպ Իջզճձզ ՞ճջթՠէՠ՜ռձ գոպ Հջբ՜հոձ ՜շձՠձ աԶ՜-

պզժ ւ զ ոճսջ՝ եճխճչճհձ Նզժզ՜հ ՜ձժ՜ձզձ ձաճչտձ, ճջտ րջզձ՜՟ջՠռզձ ճմ

՜շձՠէ Զ՜պզժ գձ՟ ը՜մ՜ի՜ձճսձոձ: Իոժ կՠտ զ կզսո ժզջ՜ժբձ պ՜կտ ւ աՠջթ՜-

ձզկտ զ ձաճչզռ, ազ Հ՜հտ ճմ գձժ՜է՜ձ ադզսջ րջզձ՜ժձ, ճջյբո ւ ճմ աեճխճչձ

Ք՜խժՠ՟ճձզ»5,– ՞ջճսկ բ Կզջ՜ժճո Գ՜ձլ՜ժՠռզձ:

Դՠշւո VII ՟՜ջճսկ Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռզձ ՜յ՜՞՜ ոՠջճսձ՟ձՠջզձ ըճջ-

իճսջ՟ բջ պ՜էզո. «Ես ազ՛ձմ յ՜ջպ բ կՠա աԻջճձզձ յ՜պկՠէ ՠս ժ՜կ գձ՟՟զկ՜ձ՜է

ձկ՜, ՜հխ աձճջ՜հձ զ ձճջ՜հձ դճխռճստ ... ՠս կՠտ պ՜սձՠոռճստ կզ ՜ղը՜ջի՜յբո,

՜հխ ՜ոպճս՜թ՜՝՜ջ»6:

Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճս «Զ՜պժզ ծ՜շգ» «Հ՜հպձճսդհ՜ձ ծ՜շզ» իՠպ կՠժպՠխ

իջ՜պ՜ջ՜ժՠէ բ Քՠջճչ՝ՠ Պ՜պժ՜ձհ՜ձգ7: Աշ՜նզձ իջ՜պ՜ջ՜ժճսդհճսձզռ 67

պ՜ջզ ՜ձռ Ա. Ա՝ջ՜ի՜կհ՜ձգ «Զ՜պժզ ծ՜շգ» իջ՜պ՜ջ՜ժՠռ «Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜-

ժ՜ռճս կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ» ՞ջտճսկ (բն 292-299):

Զ՜պժզ կ՜ոզձ գձ՟՜ջլ՜ժ ՜ղը՜պճսդհճսձ ճսձզ ձ՜ւ Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜-

չ՜՞գ8: Ն՜ ՜կ՝ճխն՜ժ՜ձ ի՜պչ՜թձՠջճչ ժջժձճսկ բ Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճսձ:

Աշ՜նզձ 532-՜կհ՜ժզ չՠջնզձ թշ՜ա՜պժզռ՚ 1007 դ.-զռ 95 պ՜ջզ ՜ձռ էջ՜-

ձճսկ բջ ա՜պժզ պչհ՜էձՠջզ ժջժձճսդհ՜ձ 95-՜կհ՜ ղջն՜ձգփ Խճոտգ 1102 դ.

(1107+95) կ՜ոզձ բ, ՠջ՝ իճսհձՠջգ ա՜պզժգ պճձՠէ ՠձ ՜յջզէզ 6-զձ, զոժ ի՜հՠ-

ջգ կՠժ ղ՜՝՜դ ՜ձռ՚ ՜յջզէզ 13-զձփ

Հՠջդ՜ժ՜ձ ՜հ՟ թշ՜ա՜պժզ կ՜ոզձ կ՜ձջ՜կ՜ոձ պՠխՠժճսդհճսձ բ ի՜խճջ-

՟ճսկ Մ՜պդՠճո Ոսշի՜հՠռզձ. «Ի դճս՜ժ՜ձճսդՠ՜ձձ Հ՜հճռ ՇԾԱ (1102) ՠխՠս

4 Ա. Աբրահամյան, ՜ձ՟, բն 292, Ա. Աբրահամյան, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ կ՜պՠձ՜՞ջճս-

դհճսձգ, Եջւ՜ձ, 1956, Էն 269-270: Սամուել Անեցի և շարունակողներ, Ժ՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդհճսձ,

՜ղը՜պ՜ոզջճսդհ՜կ՝ Կ. Մաթևոսյանի, Եջւ՜ձ, 2014, բն 143: 5 Կիրակոս Գանձակեցի, Պ՜պկճսդզսձ Հ՜հճռ, Եջւ՜ձ, 1961, բն 43:

6 Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճս կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, բն 298:

7 Անանիա Շիրակացի, Մձ՜ռճջ՟տ ՝՜ձզռ, իջ՜պ Ք. Պատկանյան, Ս Պՠպՠջ՝ճսջ՞, 1877:

8 Ա. Աբրահամյան, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, բն 269-276փ Իձմյՠո Պ՜պ-

ժ՜ձհ՜ձզ, ՜հձյՠո ւ Ա՝ջ՜ի՜կհ՜ձզ իջ՜պ՜ջ՜ժճսդհճսձձՠջգ ժ՜ակչ՜թ ՠձ կՠժ՜ժ՜ձ լՠ-

շ՜՞ջզ իզկ՜ձ չջ՜: Ա՝ջ՜ի՜կհ՜ձզ՚ Շզջ՜ժ՜ռճս ւ Ս՜ջժ՜չ՜՞զ իջ՜պ՜ջ՜ժճսդհճսձձՠջզռ

կՠթ՜յՠո ր՞պչՠէ ՠձ իՠպ՜՞՜ ճսոճսկձ՜ոզջճխձՠջգ:

Զ՜պզժ ւ Ծշ՜ա՜պզժ (2) 263

ղվճդճսկձ կՠթ ւ ՜ի՜սճջ ը՜շձ՜ժճսկձ ի՜հճռ, չ՜ոձ ազ զ ոճսջ՝ ա՜պժբձ ՠխՠձ

կճէճջՠ՜էտ պ՜ոձ ՜ա՞ ի՜ս՜պ՜ռՠէճռ», տ՜ձզ ճջ Իջզճձզ ի՜ղչ՜ջժձՠջճչ

՜շ՜նձճջ՟չճխ «պ՜ոձ ՜ա՞ ի՜ս՜պ՜ռՠէճռ... իՠպՠսճխտ մ՜ջ ոՠջկ՜ձռձ, աճջ

ոՠջկ՜ձՠ՜ռ յզխթ իՠջՠպզժճոձ Իջզճձ»9, ղվճդՠռզձ ա՜պժզ րջգփ

Իձմյՠո Մ. Օջկ՜ձհ՜ձձ բ ձՠջժ՜հ՜ռձճսկ, «Ահո ՜ձ՞՜կ... թշ՜ա՜պզժգ...

՜սՠէզ ձղ՜ձ՜ժճսդզսձ ժճսձՠձ՜ջ, ճջճչիՠպւ Լ՜պզձձՠջ ՜է Հ՜հճռ իՠպ ղվկ՜ձ

կբն ժ՞պձճսբզձ ՠս Յճհձՠջճսձ իՠպ ի՜կ՜լ՜հձ բզձ Իջճձՠ՜ձ պճկ՜ջզձ... Ես

Հ՜հճռ ՟բկ ՠխճխձՠջճսձ դզսգ ժ՜ծբջփ Վջ՜ռզտ ՜ջ՟ՠձ Յճսձ՜ռ իՠպ ժ՜ձճսըբձ

ի՜կ՜լ՜հձ՜թ բզձ»10

փ Մզ՜հձ ՜ոճջզձՠջձ բզձ ի՜հՠջզ իՠպ ի՜կ՜լ՜հձ, ո՜ժ՜հձ

չՠջնճսկ ձջ՜ձտ բէ ճսջ՜ռ՜ձ ՟՜ղզձտգ ւ ի՜կ՜լ՜հձճսդհ՜ձ ՠժ՜ձ իճսհձՠջզ իՠպփ

Սպ՜ռչՠռ ՜հձյՠո, ճջ «՜կՠձ՜հձ տջզոպճձՠ՜հտ պրձՠռզձ աԶ՜պզժձ կզճչ

ՠրդձՠժ՜ս հ՜շ՜ն՚ հ՜սճսջ Ծ՜խժ՜ա՜ջ՟զ, ՝՜ռ զ Հ՜հճռ»11

փ

1102 դ. թշ՜ա՜պժզ յ՜պկճսդհճսձգ ժ՜յչ՜թ բ Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջ ժ՜դճ-

խզժճոզ (1066-1105 դդ.) ՜ձչ՜ձ իՠպփ Նջ՜ ե՜կ՜ձ՜ժգ ՝ձճսդ՜՞ջճխ՚ ոպճջւ

ձՠջժ՜հ՜ռչճխ ՜կվճվ յ՜պկ՜ժ՜ձ ՜ժձ՜ջժգ ձյ՜պ՜ժ մզ իՠպ՜յձ՟ճսկ կ՜ձ-

ջ՜կ՜ոձ տձձՠէ ՜խ՝հճսջձՠջգփ

Բ՜՞ջ՜պճսձհ՜ռ դ՜՞՜չճջճսդհ՜ձ ՜ձժճսկզռ իՠպճ ՠջժջճսկ կձ՜ռՠէ բզձ

տ՜խ՜տ՜ժ՜ձ ճմ կՠթ կզ՜չճջձՠջ, ճջճձտ Հ՜հճռ դ՜՞՜չճջճսդհ՜ձ ՝ՠժճջձՠջ բզձփ

Հ՜ո՜ջ՜ժ՜ժ՜ձ, պձպՠո՜ժ՜ձ ւ կղ՜ժճսդ՜հզձ ա՜ջ՞՜ռկ՜ձ ռ՜թջ կ՜ժ՜ջ՟՜ժզ

չջ՜ ՞պձչճխ ոՠէնճսժ դճսջտՠջզ ձՠջըճսեճսկգ կՠթ Հ՜հտ ւ ՟ջ՜ռզ ՠջժջձՠջ` ըճ-

ջ՜յՠո ՝՜ռ՜ո՜ժ՜ձ իՠպւ՜ձտձՠջ ճսձՠռ՜չփ

Տձպՠո՜ժ՜ձ ւ կղ՜ժճսդ՜հզձ ժհ՜ձտգ ՠձդ՜ջժչՠռ ըճղճջ չ՜հջզչՠջճսկ-

ձՠջզփ Հ՜հ՜ոպ՜ձճսկ յ՜իյ՜ձչճխ կ՜ձջ դ՜՞՜չճջճսդհճսձձՠջձ ճս զղը՜ձճս-

դհճսձձՠջգ, ճջճձտ ՝հճսա՜ձ՟՜ժ՜ձ ժ՜ջծ՜պւ պզջ՜յՠպճսդհ՜ձ գձդ՜ռտճսկ

դճսէ՜ռՠէ բզձ, ոՠէնճսժհ՜ձ ՜ջղ՜չ՜ձտձՠջզռ իՠպճ ՜ոպզծ՜ձ՜՝՜ջ տ՜հտ՜հչՠ-

ռզձփ Հ՜հժ՜ժ՜ձ կզ՜ռհ՜է ՜ձժ՜ը յՠպ՜ժ՜ձճսդհ՜ձ չՠջ՜ժ՜ձ՞ձկ՜ձ իձ՜ջ՜չճ-

ջճսդհ՜ձ մժ՜ջփ Բհճսա՜ձ՟զ՜հզ չ՜ջ՜թ ձՠձ՞ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձճսդհ՜ձ իՠպւ՜ձտճչ

ա՞՜էզ դչճչ ի՜հ ՝ձ՜ժմճսդհճսձ ՞՜խդՠռ ՟ՠյզ Փճտջ Աոզ՜ ւ Կզէզժզ՜փ Աջպ՜-

՞՜խդճխձՠջզ կՠթ կ՜ոգ ի՜ոպ՜պչՠռ Կզէզժզ՜հճսկփ

Ահ՟ ե՜կ՜ձ՜ժ կՠթ ժ՜ջւճջճսդհճսձ բջ ոպ՜ռՠէ ի՜հճռ ժ՜դճխզժճոճսդհ՜ձ ւ

ձջ՜ ՜դճշզ պՠխզ ի՜ջռգփ Պՠպջճո Գՠպ՜՟՜ջլ ժ՜դճխզժճոգ (1019-1058 դդ.)

Աձզզռ իՠշ՜ռ՜չ, ՠջ՝ իճսհձՠջգ ՞ջ՜չՠռզձ ՜հձ (1046 դ.)փ Պՠպջճո Գՠպ՜՟՜ջ-

լզռ իՠպճ գձպջչ՜թ Խ՜մզժ Բ Աձՠռզձ (1058-1065 դդ.) մՠձդ՜ջժչՠռ իճսձ՜ժ՜ձ

ժճխկզ ճպձլ՞ճսդհճսձձՠջզձփ Նջ՜ձ պՠխ՜վճըՠռզձ Փճտջ Աոզ՜, ճջպՠխ ձ՜

կձ՜ռ կզձմւ կ՜իգփ

9 Մատթեոս Ուռհայեցի, Ժ՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդզսձ, Վ՜խ՜ջղ՜յ՜պ, 1898, բն 286:

10 Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Ա, Էնկզ՜թզձ, 2001, բն 1547:

11 Ա. Տէր-Յովհաննիսեան, Ժ՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդզսձ ո. Եջճսո՜խբկզ, 1890, ի. Ա, բն 132:


Նճջ ժ՜դճխզժճո գձպջՠէճս ի՜ջռգ ժ՜ջւճջ բջ զձմյՠո ի՜հճռ ՠժՠխՠռճս,

՜հձյՠո բէ իճսհձՠջզ ի՜կ՜ջ. «Յճհձՠջ, ճջ ՜կ՝ճխն՜յբո Հ՜հ՜ոպ՜ձզ պզջ՜ռ՜թ

բզձ, Խ՜մզժզ կ՜իճսգձբ ՠպտգ ձճջ ժ՜դճխզժճոզ գձպջճսդհ՜ձ ՟ՠկ ՜ջ՞ՠէտձՠջ

՟ջզձ, ժ՜ջթՠէճչ, դբ ՜հո ժՠջյճչ ժջձ՜ձ Հ՜հՠջգ Յճսձ՜ժ՜ձ ՠժՠխՠռսճհ ՟՜չ՜-

ձճսդզսձձ գձ՟ճսձՠէճս ւ ՜ձճջ իՠպ լճսէճսՠէճս ոպզյՠէ»12

,– ՞ջճսկ բ Մ.

Օջկ՜ձհ՜ձգփ

Ա. Զ՜կզձհ՜ձգ իՠպւհ՜է ՝՜շՠջճչ բ ՝ձճջճղճսկ ՜հ՟ ե՜կ՜ձ՜ժգ. «Յճհձՠջ

կճէՠշ՜ձ՟ ճս պկ՜ջ՟զ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձճսդհ՜կ՝... դճսհէ մպճսզձ Հ՜հճռ ձճջ ժ՜դճ-

խզժճո գձպջՠէ... Հ՜հջ՜յՠպ՜ժ՜ձ ՜դճշձ ՠրդձ ՜կզո յ՜ջ՜յ կձ՜ռփ Հ՜հ

կՠթ՜կՠթձՠջձ ՜կՠձ ժՠջյ ՜ղը՜պՠռ՜ձ ՜հո չՠջնզձ ի՜ջճս՜թգ ՝ճսեՠէճս»13

փ

Հճսհձՠջգ մբզձ չոպ՜իճսկ ժ՜դճխզժճոձՠջզձ. «Վՠջնզձ ժ՜դճխզժճոձՠջգ

ժ՜ոժ՜թՠէզ ՠխ՜թ բզձ ժ՜հոջձՠջճսձ, դբ ժջձ՜ձ ՞ճջթզտ գէէ՜է ի՜հջՠձ՜ոբջ

ըճսկ՝զձ, ՠս ՞ճջթզ ՞էճսը ՜ձռձՠէճչ ժջձ՜ձ ՜յոպ՜կ՝ՠռձՠէ Հ՜հ՜ոպ՜ձռզ-

ձՠջգ»,– ՞ջճսկ բ Մ. Օջկ՜ձհ՜ձգ14

փ Եժՠխՠռճս ՜հ՟ չզծ՜ժգ՚ «Հ՜հջ՜յՠպ՜ժ՜ձ

դ՜վճսջ ՜դճշգ ՝՜ակ՜յ՜պզժ իճ՞ յ՜պծ՜շՠռ ի՜հ զղը՜ձձՠջզձ»15

փ

Եժՠխՠռճս ՜ձչպ՜ձ՞ ՞ճհճսդհճսձգ ըձ՟զջ բջ ձ՜ւ Կզէզժզ՜հճսկ. «Կզէզժզ՜հզ

ի՜հժ՜ժ՜ձ յՠպճսդհճսձգ ղջն՜յ՜պչ՜թ բջ դղձ՜կզ ի՜ջւ՜ձձՠջճչ... Աշ՜նձ՜-

իՠջդ ըձ՟զջ բջ ՝՜ջՠէ՜չՠէ ի՜ջ՜՝ՠջճսդհճսձձՠջգ Բհճսա՜ձ՟զ՜հզ իՠպ... Բհճս-

ա՜ձ՟զ՜ձ ճսձՠջ իՠշճսձՠջգ ՞ձ՜ռճխ ձյ՜պ՜ժձՠջփ Ն՜ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ կզճսդհ՜ձ

ի՜ջռզ պ՜ժ պՠոձճսկ բջ ձ՜ւ Կզէզժհ՜ձ Հ՜հ՜ոպ՜ձզ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձ ՠձդ՜ջժճսկգ

զջՠձ»16

փ Նժ՜պզ ՜շձՠէճչ ե՜կ՜ձ՜ժզ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձ զջ՜չզծ՜ժգ, իճսհձՠջզ իՠպ

ի՜կ՜լ՜հձճսդհ՜կ՝ 1065 դ. ՞ճսկ՜ջչՠռ Ծ՜կձ՟՜չզ եճխճչգ, ճջգ ժ՜դճխզժճո

գձպջՠռ ե՜կ՜ձ՜ժզ ՜կՠձ՜ժջդչ՜թ կ՜ջ՟ժ՜ձռզռ կՠժզ՚ ՞զպձ՜ժ՜ձ, վզէզոճ-

վ՜ Գջզ՞ճջ Մ՜՞զոպջճոզ ճջ՟ճսձ՚ Վ՜իջ՜կզձփ Հճսհձՠջգ ձջ՜ձ ՜ջ՟ՠձ ՜ջե՜-

ձ՜ռջՠէ բզձ ՟ճստոզ ժճմկ՜ձ, ւ ձ՜ «զ՝ջւ չ՜ձ՜ժ՜ձ իշմ՜ժճս՜թ բջ զջ ՞զպճս-

դՠ՜կ՝ձ ճս ոջ՝ճսդՠ՜կ՝... Ի՝ջւ ժ՜դճխզժճո ձ՜ հ՜հպձզ բ Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջ

ժճմկ՜կ՝»17

փ

Գջզ՞ճջ ՜ձճսձգ ձ՜ չՠջռջՠռ ժ՜դճխզժճո գձպջչՠէճսռ իՠպճ. «Գզպՠէզ բ...

դբ Վժ՜հ՜ոՠջձ, ճջ հ՜շ՜նձ Վ՜իջ՜կ ժճմզսջ, զ լՠշձ՜՟ջզէձ ժ՜դճխզժճո՚ ժճմՠ-

ռ՜ս Գջզ՞ճջզո ժ՜կ Գջզ՞ճջզճո»18

փ Աձչ՜ձ՜վճըճսդհճսձգ Վ՜իջ՜կզ ռ՜ձժճս-

12

Մ. Օրմանեան, Հ՜հճռ ՠժՠխՠռզձ ւ զսջ յ՜պկճսդզսձգ, Կ. Պճէզո, 1912, բն 60: 13

Ա. Զամինեան, Հ՜հճռ ՠժՠխՠռճս յ՜պկճսդզսձ, Նճջ Ն՜ըզնւ՜ձ, 1908, բն 204-205: 14

Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Ա, բն 1488: 15

Ա. Տէր-Միքելեան, Հ՜հ՜ոպ՜ձՠ՜հռ ՠժՠխՠռզձ ւ Բզսա՜ձ՟ՠ՜ձ եճխճչճռ յ՜ջ՜՞՜հտ, Մճո-

ժճս՜, 1892, բն 153: 16

Հ. Բարթիկյան, «Նճջ ձհճսդՠջ Կզէզժզ՜հզ Հ՜հժ՜ժ՜ձ յՠպճսդհ՜ձ ւ Բհճսա՜ձ՟զ՜հզ վճը-

ի՜ջ՜՝ՠջճսդհճսձձՠջզ կ՜ոզձ», ԲՄ, № 4, 1958, 286: 17

Ա. Զամինեան, ձղչ. ՜ղը., բն 205: 18

Մ. Չամչեանց, Հ՜հճռ Պ՜պկճսդզսձ, ի. Բ, Ե, 1984, բն 1031:


դհճսձձ բջ. «Ոսա՜թ բ զջ ի՜ձ՞ճսռՠ՜է իրջ ՜ձճսձձ ՜է զջ չջ՜ձ ՜շձՠէ... Գջզ՞ճջ

՜ձճսձճչ րթճսզէ»19

փ Նղ՜ձ՜չճջ իճջ լՠշտզ պ՜ժ յ՜պղ՜ծ ժջդճսդհճսձ ւ ՟՜ո-

պզ՜ջ՜ժճսդհճսձ ոպ՜ձ՜էճչ, Վ՜իջ՜կգ իջ՜ե՜ջչՠռ ՜կճսոձ՜ժ՜ձ ժհ՜ձտզռ ւ

՟՜ջլ՜չ չ՜ձ՜ժ՜ձփ Մ. Օջկ՜ձհ՜ձգ ի՜կճաչ՜թ բ. «Կջձ՜ձտ գոՠէ, ճջ զձտձ ժ՜-

դճխզժճո՜ձ՜էճս ի՜ս՜ձճսդզսձգ պճս՜թ բջ յ՜ջա՜յբո ժ՜դճխզժճո՜ժ՜ձ ՜դճ-

շզձ յ՜ջ՜յճսդՠ՜ձ չՠջն կգ պ՜էճս ի՜կ՜ջ»20

փ

Ն՜ կՠժ պ՜ջզ կձ՜ռ Ծ՜կձ՟՜չճսկ, իՠպճ ՠջժ՜ջ պ՜ջզձՠջ ծ՜ձ՜յ՜ջիճջ-

՟ՠռփ Լզձՠէճչ «զղը՜ձ ւ Գջզ՞ճջ Լճսո՜սճջմզ ռՠխզռ, ն՜ձ՜ռ՜ս Հ՜հ՜ոպ՜ձՠ՜հռ

ՠժՠխՠռզձ յ՜հթ՜շ՜ռձՠէ... Ս՜ ՜շ՜նզձձ բ Հ՜հ՜ոպ՜ձՠ՜հռ ՠժՠխՠռճս ի՜հջ՜-

յՠպ՜ռ կՠն, ճջ ի՜ոժ՜ձ՜էճչ զսջ ՠժՠխՠռճս ի՜կ՜ղը՜ջի՜հզձ ձղ՜ձ՜ժճսդզսձձ,

ոժո՜ս ՜ղը՜պզէ ՜հէ ՠժՠխՠռ՜ռ թ՜ձրդ՜ձ՜էճս, ՜շ՜սՠէ ձժ՜պՠէզ ՜ձՠէճչ ձճջ՜

վ՜շ՜սճջճսդզսձգ»21

փ

Իձմյՠո Մ. Օջկ՜ձհ՜ձձ բ ձղճսկ. «Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջգ էճժ ՜ձճս՜ձ՜ժ՜ձ

ժՠջյճչ հ՜ձլձ՜շճս ՠխ՜ս ժ՜դճխզժճո գոճսզէ, ւ Յճհձՠջճսձ ժ՜հոՠջ զ՝ջ ՠջ՜ղ-

ը՜սճջճսդզսձ պ՜է զջ ՜ձճսձգ՚ ժ՜դճխզժճո՜ժ՜ձ ՜դճշզձ յ՜իյ՜ձճսդՠ՜ձ ՠս

Հ՜հ ՠժՠխՠռսճհ յ՜ղպյ՜ձճսդՠ՜ձ ի՜կ՜ջ, յ՜ղպրձզձ իճ՞՜թճսդզսձգ ճսջզղձՠ-

ջճս դճխէճչ, ՠս ազձտձ կզղպ ՜ա՜պ ճս ի՜կ՜ջլ՜ժ յ՜իՠէճչ, ճջ ժ՜ջՠձ՜հ յ՜-

ջ՜յզէ զջ ոզջՠէզ ՞ջ՜ժ՜ձ ՜ղը՜պճսդՠ՜ձռ ՠս իճ՞ՠսճջ՜ժ՜ձ ՝՜ջՠյ՜ղպճս-

դՠ՜ձռ»22

փ

«Ն՜ ձՠջ՜ձլձ՜ժ՜ձ ժՠ՜ձտզ ի՜կ՜ջ բջ ժճմճս՜թ ւ ճմ դՠ ՜շ՜նձճջ՟ էզձՠ-

էճս կզ եճխճչջ՟զ, ճջ ՠջՠջճսձ ճս դղճս՜շ չզծ՜ժզ կբն բջ ւ ժ՜ջրպ իարջ ժ՜կտզ

ճս ՜հէ ձժ՜ջ՜՞ջզ պբջ ՞ճջթզմձՠջզ,– ՞ջճսկ բ կբժ ՜հէ ճսոճսկձ՜ոզջճխ... Թճսջ-

տ՜ռ իջճո՜ժձՠջզ Բզսա՜ձ՟զճձճսկ ՜ջզսձ՜իՠխ ՟ՠյտՠջզռ կՠխկ՜՝՜ջճհ Վժ՜հ՜-

ոբջգ ա՜ջիճսջ՜թ՚ կզպտգ ՟ջՠռ իջ՜ե՜ջճսՠէ ժ՜դճխզժճոճսդզսձզռ ւ կզ՜հձ՜ժՠ-

ռճսդՠ՜ձ ձճսզջճսՠէ»23

փ

Ն՜ 1075 դ. ծ՜ձ՜յ՜ջիճջ՟ՠէ բ Կ. Պճէզո, Ե՞զյպճո ւ Եջճսո՜խՠկ, ղճսջն

25 պ՜ջզ յ՜ձ՟ըպՠէ` կզձմւ 1100 դչ՜ժ՜ձգփ Ք՜ձզ ճջ Հ՜հճռ ժ՜դճխզժճո՜ժ՜ձ

՜դճշգ պՠխ՜՞ջ՜ժ՜ձ ՜ձճսձ մզ ճսձՠռՠէ, ՜հէ կզղպ ժճմչՠէ բ «ժ՜դճխզժճոճս-

դհճսձ Ակՠձ՜հձ Հ՜հճռ», «ձ՜ զջ՜սճսձտ ճսձՠռ՜ս զջ ի՜հջ՜յՠպ՜ձճռգ ի՜ոպ՜-

պՠէ ՜հձպՠխ, ճսջ ժգ ՞պձճսբջ ՜ա՞զձ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձ ժՠ՟ջճձգ»24

փ

Ադճշ՜յ՜ի դճխձՠէճչ պՠջ Բ՜ջոՠխզձ՚ Վժ՜հ՜ոՠջգ ի՜հճռ ՠժՠխՠռճս զձտ-

ձճսջճսհձճսդհճսձգ յ՜իյ՜ձՠէճս կպ՜իճ՞ճսդհ՜կ՝ «՞ձ՜ռՠ՜է զ Կճոպ՜ձ՟զձ՜-

յրէզո, ՜ջ՜ջ ՝՜աճսկ ՞ջՠ՜ձռ դ՜ջ՞կ՜ձճսդզսձո ՠս ծ՜շզռ, ճջ ւ գձդՠշձճսջ ւ

19


Մ. Օրմանեան, Հ՜հճռ ՠժՠխՠռզձ..., բն 60փ 21

Ա. Տէր-Միքելեան, ձղչ. ՜ղը., բն 153-154: 22


Ա. Զամինեան, ձղչ. ՜ղը., բն 205-207: 24

Մ. Օրմանեան, Հ՜հճռ ՠժՠխՠռզձ..., բն, 55:


չ՜ջ՟՜յՠպբջ ւ կբժձբջ զ էՠաճսո Հ՜հճռ աՍճսջ՝ Գզջո, գձ՟ ճջ իզ՜ձ՜հզձ գձ՟

յ՜ջթ՜ձտ կՠջճհ ՜ա՞զո»25

փ

Սջ՝ՠջզ չ՜ջտՠջզ ւ չժ՜հ՜՝՜ձճսդհճսձձՠջզ ձժ՜պկ՜կ՝ ռճսռ՜՝ՠջ՜թ ի՜-

պճսժ ոզջճ, ձջ՜ձռ պճձՠջգ ՜ոպչ՜թ՜ղձմ՜ժ՜ձ գձդՠջռճսկձՠջճչ ի՜ջոպ՜ռձՠ-

էճս ի՜կ՜ջ բ ձ՜ ոպ՜ռՠէ «Վժ՜հ՜ոբջ» յ՜պչ՜ձճսձգփ «Նջ՜ իջ՜ի՜ձ՞ճչ ի՜-

հ՜ռչՠէ ՠձ Հճչի՜ձ Ոոժՠ՝ՠջ՜ձզ, Եվջՠկ Աոճջճս, Գջզ՞ճջ Աոպչ՜թ՜՝՜ձզ ւ

՜հէճռ չ՜ջտՠջգ... Նջ՜ ձ՜ը՜լՠշձճսդհ՜կ՝ բ ըկ՝՜՞ջչՠէ Տճձ՜կ՜ժ-Յ՜հոկ՜-

չճսջտգ, Ճ՜ղճռ թզո՜կ՜պհ՜ձզ կզ ա՞՜էզ կ՜ոգ, ո՜իկ՜ձչՠէ ՠձ 46 պճձՠջզ ձճջ

գձդՠջռչ՜թձՠջ»26

փ

Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջզ ՜ղը՜պ՜ձտգ ՝՜ջլջ բ ՞ձ՜ի՜պչՠէ իՠպ՜՞՜հճսկփ

Ահոյՠո, Ղ. Աէզղ՜ձգ ՞ջճսկ բ. «Հճ՞զձ Սճսջ՝ ՜ա՟ՠ՜ռ ոճսջ՝ Հ՜հջ՜յՠպզձ

Գջզ՞ճջզոզ ՜ոպչ՜թ՜ոզջզ ւ Վժ՜հ՜ոզջզ ւ ձճջ ոժոՠ՜է հրջզձՠ՜ռ աո՜՚ գոպ

՜կՠձ՜հձ պրձզռ ՜ջե՜ձ՜յբո, զ ՟բյ ո՜խկճոզստ ւ գձդՠջռճս՜թճչտ ՜ոպճս՜-

թ՜ըրոզստ... տ՜ն պՠխՠ՜ժ բջ հճսձ՜ժ՜ձ էՠաճսզձ ւ ՟յջճսդՠ՜ձձ, հզջո ւ զ ՝՜ձո

գոպ ՜կՠձ՜հձզ չ՜ջե ւ ժզջդ»27

փ «Վժ՜հ՜ոՠջգ... ՜հձյզոզ ՞ճջթ բ լՠշձ՜ջժճսկ,

ճջ դՠւ րպ՜ջձՠջձ ճսձՠզձ, ՝՜հռ ի՜հՠջձ բէ ոՠվ՜ժ՜ձգ յզպզ ճսձՠձ՜հզձ՚

ոՠվ՜ժ՜ձ պճձ՜ժ՜ջ՞՜հզձ կզ՜չճջ»28

,– ՞ջճսկ բ Մ. Աչ՟՜է՝ՠ՞հ՜ձգփ

Հ՜հ ՠժՠխՠռճսկ ձղչճխ պճձՠջգ ճմ կզ՜հձ ժջճձ՜ժ՜ձ ՝ճչ՜ձ՟՜ժճսդհճսձ

ճսձՠզձ, ՜հէւ ՜ջպ՜ռճէճսկ բզձ ի՜հ եճխճչջ՟զ յ՜պկ՜ժ՜ձ ծ՜ժ՜պ՜՞զջձ ճս

կղ՜ժճսդ՜հզձ ժհ՜ձտզ զջ՜՟՜ջլճսդհճսձձՠջգ, զձմյՠո, րջզձ՜ժ` ի՜հճռ պ՜շՠջզ

՞հճսպգ, Վ՜ջ՟՜ձ՜ձռ ՜ա՜պ՜՞ջ՜ժ՜ձ յ՜հտ՜ջգ, ճջճղ ՞ճջթզմձՠջզ ժՠձո՜-

՞ջճսդհճսձգ, զձմյՠո ւ ի՜կ՜տջզոպճձՠ՜ժ՜ձ եճխճչ՜թճսձՠջզռ ի՜հպձզ ՜հէւ՜հէ

եճխճչճսջ՟ձՠջզ յ՜պկճսդհ՜ձ ՟ջչ՜՞ձՠջփ

Մ. Աչ՟՜է՝ՠ՞հ՜ձձ գձ՟՞թճսկ բ. «Պ՜ջթՠձժճպճսդհճսձգ ճս ոձ՜վ՜շճս-

դհճսձգ մբ, ճջ ըճոՠէ բ իճչչ՜յՠպ Վժ՜հ՜ոՠջզ կբն, ՜հէ տ՜խ՜տ՜ժ՜ձ իՠշ՜պՠ-

ոճսդհճսձգ՚ ո՜իկ՜ձ՜ա՜պչՠէճս գոպ ՜կՠձ՜հձզ ՞ՠջզղը՜ձճսդհճսձ ոպ՜ռ՜թ

իճսհձՠջզռ ճս ձջ՜ ՠժՠխՠռճսռ»29

փ Ոսոպզ ՟եչ՜ջ բ մի՜կ՜լ՜հձՠէ Մ. Օջկ՜ձհ՜ձզ

իՠպւհ՜է կպտզձ. «Եդբ ի՜հճռ ՠժՠխՠռզձ զջՠձ հ՜պճսժ ՞զջձ ճս ՞զջտՠջգ

մճսձՠձ՜ջ, ՠջ՝ՠտ յզպզ մժ՜ջՠձ՜ջ զ՝ջ զձտձճսջճսհձ ՠժՠխՠռզ զսջ ՞ճհճսդզսձգ

՜յ՜իճչՠէ... Հ՜հգ... ՠդբ մճսձՠձ՜ջ զջ ՞զջձ ճս ՞ջ՜ժ՜ձճսդհճսձգ, ճջ զ՝ջՠս ը՜-

ջզոը հճսոճհ... ՜ձճջ ՜յ՜սբձ ՠխ՜ս զսջ ՜էՠթճսվ չպ՜ձ՞ձՠջճսձ ւ զսջ ռջճս՜թ ւ

25

«Պ՜պկճսդզսձ ոջ՝ճռ ի՜ջռձ կՠջճռ ճջտ ՜շ Քջզոպճ վճըՠռ՜ձ», Լ. Տէր-Պետրոսյան, Խ՜-

մ՜ժզջձՠջգ ւ ի՜հՠջգ, ի. Բ, Եջւ՜ձ, 2007, բն 511: 26

Ըձպջ՜ձզ Հ՜հ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ կ՜պՠձ՜՞ջճսդհ՜ձ, ՜ղը՜պ՜ոզջճսդհ՜կ՝ Պ. Խաչատրյանի ւ Հ.

Քյոսեյանի, Էնկզ՜թզձ, 2003, 398: 27

Ղ. Ալիշան, Հ՜հ՜յ՜պճսկ, Վՠձՠպզժ, 1901, բն 349-352: 28

Մ. Ավդալբեգյան, «Յ՜հոկ՜սճսջտ» եճխճչ՜թճսձՠջգ, Եջւ՜ձ, 1982, բն 29: 29

Նճսհձ պՠխճսկ:


չ՜հջ՜չ՜պզձ ժՠ՜ձտզձ կբն, ՜հորջ ի՜ազս դբ Հ՜հ ՜ա՞զ կգ հզղ՜պ՜ժգ կձ՜ռ՜թ

ժգէէ՜ջ»30

փ

Կզէզժզ՜հճսկ դ՜ջ՞կ՜ձճսդհճսձձՠջձ ՜ջչճսկ բզձ ՜հձպՠխ ՝ձ՜ժչճխ՚

ի՜հՠջՠձզձ պզջ՜յՠպճխ իճսհձՠջզ ճս ՜ոճջզձՠջզ ր՞ձճսդհ՜կ՝, ճջճձտ ՝ձ՜-

՞ջՠջգ ՝՜շ՜ռզ բզձ դ՜ջ՞կ՜ձճսկ, ւ ՜հձճսիՠպւ ՟ջ՜ձտ ոջ՝՜՞ջչճսկ ւ իխժչճսկ

բզձ ի՜հ ըկ՝՜՞զջձՠջզ ժճխկզռփ Թ՜ջ՞կ՜ձճսդհ՜ձ ՜հ՟ ձճջ ՠխ՜ձ՜ժզ ոժա՝ձ՜-

չճջճսկգ ժ՜յչճսկ բ Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջզ ՜ձչ՜ձ իՠպ. «Խկ՝՜՞զջձՠջզ ՟ՠջճսկ

իզկձ՜ժ՜ձճսկ ի՜ձ՟ՠո ՠձ ՞՜էզո ե՜կ՜ձ՜ժզ ի՜հ իճ՞ւճջ ժհ՜ձտզ ըճղճջ՜՞ճսհձ

ձՠջժ՜հ՜ռճսռզմձՠջգ՚ Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջգ, Նՠջոՠո Շձճջի՜էզձ, Նՠջոՠո Լ՜կ՝ջճ-

ձ՜ռզձ, Վ՜ջ՟՜ձ Աջւՠէռզձ ւ ճսջզղձՠջ»31

փ

Ոջյՠո Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջզ ե՜կ՜ձ՜ժ յ՜պ՜ի՜թ թշ՜ա՜պժզ պ՜ջզ` լՠ-

շ՜՞ջՠջճսկ իզղ՜պ՜ժչճսկ բ ՇԼԱ = 1082 դ.32

փ Նճսհձ դչ՜ժ՜ձձ բ ձղՠէ Հ.

Տ՜ղհ՜ձգ. «Թճսխդ Գջզ՞ճջզ Վժ՜հ՜ոզջզ Հ՜հճռ չ՜ջ՟՜յՠպզ չ՜ոձ ա՜պժզձ. –

Ի դճս՜ժ՜ձճսդՠ՜ձձ Հ՜հճռ ՇԼԱ (531) = 1082, զ ոճսջ՝ ա՜պզժձ ղՠխՠռ՜ձ ե

՜ա՞... Ես Հ՜հտ ՠս Աոճջզտ կզ՜հձ կձ՜ռզձ ի՜ոպ՜պճսձ»33

փ

Ս՜ժ՜հձ, զձմյՠո չՠջգ ձղՠէ ՠձտ, զջ՜ժ՜ձճսկ թշ՜ա՜պզժգ յ՜պ՜իՠէ բ

1102 դ.-զձփ Հձ՜ջ՜չճջ բ, ՇԾԱ (551) = 1102-գ ոը՜էկ՜կ՝ ՜ջպ՜՞ջչՠէ բ ՇԼԱ

(1082) ւ վճը՜ձռչՠէ լՠշ՜՞ջզռ լՠշ՜՞զջփ

Մ. Օջկ՜ձհ՜ձգ ՝ՠջճսկ բ Մ՜պդՠճո Ոսշի՜հՠռճս պչ՜թ դչ՜ժ՜ձգ՚ 1102 դ.-գ,

ճջգ «ա՜շզդ գձթ՜հՠռ ձճջճ՞ՠէճս ՜հձ պ՜ջ՜լ՜հձճսդզսձձՠջգ, ճջճձտ պՠխզ

ճսձՠռ՜թ բզձ 95 պ՜ջզ ՜շ՜ն՚ 1007-զձ»34

փ

Դՠշւո VII ՟. զջ Զ՜պժզ ծ՜շճսկ` Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռզձ պճձզ կ՜ձջ՜կ՜ոձ

յ՜պկճսդհճսձգ ղ՜ջ՜՟ջՠէզո ՞ջճսկ բջ. «Ի՝ջւ ՟ՠյզ զ ղ՜՝՜դճս իզձ՞ ՜յջՠխզ

գոպ Իջճձ՜ժ՜ձ դճսճհձ, ի՜կ՜ջզձ աձ՜ էջճսկձ ՠս զ չՠռ ՜յջՠխզ ՜շձՠձ

աա՜պզժձ... Բ՜հռ կՠա տ՜ս էզռզ պ՜սձՠէ գձ՟ ձճո՜ ՠս ժջՠէ ձաճչո»35

փ Ահո ՝՜ռ՜-

պջճսդհճսձգ ՞ջՠդՠ ձճսհձճսդհ՜կ՝ ժջժձՠէ բ Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞գ36

: Ի ՟ՠյ,

՜հո կՠթ պճկ՜ջ՜՞ՠպգ Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջզ ե՜կ՜ձ՜ժ՜ժզռձ բջ, ձջ՜ձ կպՠջզկ

կզ ՜ձլձ՜չճջճսդհճսձ37

փ Հՠպ՜տջտջժ՜ժ՜ձ բ, ճջ ՠջժճս ըճղճջ՜՞ճսհձ պճկ՜ջ՜-

՞ՠպձՠջզ րջճտ բէ թշ՜ա՜պզժ բ յ՜պ՜իՠէ՚ Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճս րջճտ 665 դ.,

Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ՚ 1102 դ.փ

30

Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Ա, բն 324փ 31

Լ. Տեր-Պետրոսյան, Աոճջզձՠջզ ՟ՠջգ ի՜հժ՜ժ՜ձ Կզէզժզճհ կղ՜ժճսդ՜հզձ ժհ՜ձտճսկ ԺԲ-ԺԳ

՟՜ջՠջճսկ, Վՠձՠպզժ, 1989, բն 26: 32

ՄՄ 583, դ. 237՜, ՄՄ 581, դ. 424՝: 33

Յ. Տաշեան, Ցճսռ՜ժ ի՜հՠջբձ լՠշ՜՞ջ՜ռ Մ՜պՠձ՜՟՜ջ՜ձզ Մըզդ՜ջՠ՜ձռ զ Վզՠձձ՜, 1895,

բն 658 (լ. Վզՠձ. 237, դ. 39՜)փ 34


Ա. Գ. Աբրահամյան, Աձ՜ձզ՜ Շզջ՜ժ՜ռճս կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, բն 297: 36

Ա. Գ. Աբրահամյան, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, բն 273-274: 37

Մ. Ավդալբեգյան, ձղչ. ՜ղը., բն 43:


1102 դ. թշ՜ա՜պժզ ը՜շձ՜ղվճդզ ե՜կ՜ձ՜ժ, ճջճղ ՜շ՜նձճջ՟ձՠջ ձ՜կ՜ժ

՞ջՠռզձ Վժ՜հ՜ոՠջզձ՚ ր՞ձճսդհճսձ ըձ՟ջՠէճչփ Վժ՜հ՜ոՠջձ զջ յ՜պ՜ոը՜ձ

դխդճսկ, ճջ ՞ջՠդՠ ՜կ՝ճխնճսդհ՜կ՝ յ՜իյ՜ձչՠէ բ Մ՜պդՠճո Ոսշի՜հՠռճս «Ժ՜-

կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդհ՜ձ» կՠն38

, իճջ՟ճջՠռ ի՜ոպ՜պճսձ կձ՜է ի՜հջՠձզ ՜չ՜ձ՟ճս-

դհ՜ձ չջ՜ ւ ՠջ՝ՠտ մպ՜պ՜ձչՠէ39

: Ահ՟ դճսխդգ ձ՜ւ ճջյՠո ՜շ՜լզձ կզ՜չճջ բ

ղջն՜ձ՜շչՠէ լՠշ՜՞ջՠջճսկ40

, ւ ձջ՜ տձձ՜ժ՜ձ ՝ձ՜՞զջգ իջ՜պ՜ջ՜ժչ՜թ բ41

փ

Թխդճսկ ժ՜ձ իՠպւհ՜է տ՜ն՜էՠջճխ ըճոտՠջգ. «Գճի՜ձ՜կտ աԱոպճսթճհ հ՜կՠձ՜հձ

ե՜կ, ճջ կզձմւ ռ՜հեկ հ՜ձ՜ոպճս՜թ իՠդ՜ձճո՜ռձ պՠջ՜ձռձ ա՜ձ՞զպՠ՜տ ւ

՟՜պբ՜տ ւ ՜հեկ զ տջզոպճձբզռ՟ ձճհձյբո... Աջ՟, ՜կՠձՠտՠ՜ձ, ճջ զկճսկ ի՜հ-

ջ՜յՠպճսդՠ՜ձո ւ ի՜ս՜պճհո ժռճջ՟ բտ, կզ դճսէճսդՠ՜կ՝ ւ ՜մ՜շ՜ձրտ յ՜պ-

ժ՜շբտ ւ ժ՜կ ՠջժձմզտ ւ աԱոպճս՜թ չ՜ծ՜շբտ չ՜ոձ ոձճպզ ժՠձ՜ռո... ւ

ՠջ՜ղը՜սճջ ՠո ՠկ լՠա ՜շ Քջզոպճո»42

փ

Ահո յ՜պ՜ոը՜ձգ ՜ջպ՜՞ջչՠէ բ իՠպ՜՞՜ կզ տ՜ձզ ՟՜ջՠջզ գձդ՜ռտճսկ ւ

՝՜ջլջ ՞ձ՜ի՜պչՠէ ոՠջճսձ՟ձՠջզ ժճխկզռ. «Ահ՟ ըրոտՠջգ ղ՜պ ձղ՜ձ՜ժ՜էզռ ՠձ

Վժ՜հ՜ոՠջզ ՝ՠջ՜ձգ, աճջ ճկ՜ձտ հճսձ՜՟՜ս՜ձ ւ ճսջզղձՠջ իշճկբ՜՟՜ս՜ձ գձՠէ

ժգ ծ՞ձզձ, ՠս ՜ձճջ ՝ՠջձզձ կբն ՠխ՜թ ոզջ՜հճջ՟ճջ կզճսդՠ՜ձ ձյ՜պ՜ժգ՚ իյ՜-

պ՜ժճսդՠ՜ձ ՠս ՟՜ս՜ձ՜վճըճսդՠ՜ձ ՞՜խ՜վ՜ջզձ իՠպ ժգ ղվճդՠձ... Ահո ի՜հ-

ջ՜յՠպ՜ժ՜ձ դճսխդզձ արջճսդՠ՜կ՝, ճջ ղջն՜՝ՠջ՜ժ՜ձզ լՠսձ ճսձզ, ճսշի՜հՠռզտ

ՠս ՝ճէճջ Հ՜հՠջ ի՜ոպ՜պՠռ՜ձ զ չՠջ՜հ ծղկ՜ջպճսդՠ՜ձ, զջՠձռ ա՜պզժգ Այ-

ջզէզ 13-զձ գձՠէճս, ՠս Յճհձՠջճսձ իՠպ Այջզէզ 6-զձ մգձՠէճս»43

փ

1102 դչ՜ժ՜ձզռ 95 պ՜ջզ ՜ձռ՚ 1197 դ. յ՜պ՜իՠռ ի՜նճջ՟ թշ՜ա՜պզժգ,

ճջգ «ղ՜պ կՠթ ղվճդ յ՜պծ՜շՠռ չջ՜ռզձՠջճս ՠս ի՜հՠջճս կզնՠս Հ՜հ՜ոպ՜ձզ

իզսոզո՜հզձ ժճխկՠջգ, ճջ Վջ՜ռ զղը՜ձճսդՠ՜ձ ձՠջտՠս բջ ՠս ճսջ հճսձ՜ժ՜ձ

՟ջճսդզսձգ ժգ պզջբջ»44

փ

Ահ՟ թշ՜ա՜պժզ կ՜ոզձ ՝՜ակ՜դզչ պՠխՠժճսդհճսձձՠջ ՠձ յ՜իյ՜ձչՠէ45

փ

Նջ՜ձ կ՜ձջ՜կ՜ոձ ՜ձ՟ջ՜՟՜ջլՠէ բ Մ. Չ՜կմհ՜ձռգ. «Յ՜կզ Տՠ՜շձ 1197 ւ զ

դճսզձ Հ՜հճռ ՈԽԶ (646) ՟՜ջլՠ՜է ՟զյ՜ս ՜հէ՜հէճսդզսձ ա՜պժզ, ճջ ՜ոզ թշ՜-

ա՜պզժ, ճջյբո ւ ՠխբ՜էձ բջ զձձոճսձ ւ իզձ՞ ՜կրտ հ՜շ՜ն՚ հ՜սճսջո Գջզ՞ճջզ

38

Մատթէոս Ուռհայեցի, ձղչ. ՜ղը., բն 288-292: 39

Ա. Զամինեան, ձղչ. ՜ղը., բն 209: 40

Օջզձ՜ժ՚ ՄՄ 609, դ. 266՝-294՜, ՄՄ 701, դ. 60՜-61՝, ՄՄ 771, դ. 254՜-258՝փ 41

Ըձպջ՜ձզ ի՜հ ՠժՠխՠռ՜ժ՜ձ կ՜պՠձ՜՞ջճսդհ՜ձ, Եջւ՜ձ, 2003, բն 399-401փ Մ՜պՠձ՜՞զջտ

Հ՜հճռ, ի. ԺԷ, Եջւ՜ձ, 2016, բն 85-88փ Մՠջ յ՜պջ՜ոպ՜թ ՝ձ՜՞զջգ աՠպՠխչ՜թ բ ոճսհձ իճ՟-

չ՜թզ չՠջնճսկփ 42

Մատթէոս Ուռհայեցի, ձղչ. ՜ղը., բն 290-291: 43


Աձ՟, բն 1790: 45

Ա. Տէր-Յովհաննիսեան, Ժ՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջ՜ժ՜ձ յ՜պկճսդզսձ ո. Եջճսո՜խբկզ, բն 178, Սկ՝՜-

պ՜հ ոյ՜ջ՜յՠպզ Տ՜ջՠ՞զջտ, Վՠձՠպզժ, 1956, բն 207, Սամուէլ Անեցի և շարունակողներ,

Ժ՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդզսձ, 2014, բն 234:


Վժ՜հ՜ոզջզ... Ես հճմ ՜շձճսէ ի՜հճռ հ՜ձլձ պրձՠէ գձ՟ չջ՜ռզո, ՜հէ ղ՜՝՜դճչ

կզճհ հՠպճհ տ՜ձ աձճո՜, ոժո՜ձ չզծՠէ... ւ զ ո՜ոպժ՜ձ՜է ժշճսճռձ՚ հ՜ջլ՜ժՠռ՜ձ

չզջտ զ կզձ հՠժՠխՠռՠ՜ռձ ի՜հճռ ւ իջլզ՞ ՜ջ՜ջզձ ա՜հձ, հճջճսկ ՜հջՠռ՜ձ ճ՞զտ

տ՜շ՜ոճսձփ Ի աբձ գձդ՜ռ՜ձ հ՜հձե՜կ ի՜հտ՚ ՜շձճսէ կզ՜՝՜ձ աչջբե զ չջ՜ռ, ւ

՟խջ՟ՠռ՜ս տ՜խ՜տձ ՜կՠձ՜հձ»46

փ Ըոպ Մ. Չ՜կմհ՜ձռզ՚ ըճոտգ Թզցէզոզ կ՜ոզձ բ՚

«Թՠջւո զ Տվըզո տ՜խ՜տզ»47

փ

Հ՜հՠջզ ւ իճսհձՠջզ կզնւ ձճսհձյզոզ ՜ձի՜ձ՞ոպճսդհճսձ ՠխ՜չ Կզէզժզ՜հճսկ,

՝՜հռ «տ՜ձազ արջ՜՞ճհձ բզձ ՜ձ՟ ի՜հտ զ լՠշձ զղը՜ձճսդՠ՜ձ Լւճձզ կՠթզ»,

՜հձ ՜չ՜ջպչՠռ գձ՟՜կՠձգ ի՜հՠջզ ի՜ոռՠզձ մ՜ջ՜ըճոճսդհճսձձՠջճչ48

փ

1197 դ.-զռ 95 պ՜ջզ ՜ձռ՚ 1292-զձ յ՜պ՜իՠռ ի՜նճջ՟ թշ՜ա՜պզժգ. «Ի

դճս՜ժ՜ձճսդՠ՜ձ Հ՜հճռ ՉԽԱ (741 =1292) ՠժձ ՠի՜ո ՜կձ կճէճջկ՜ձ, հճջճսկ

՞ջՠ՜է բ, դբ Յճհձտ կճէճջզձ ւ կզձմ ՜ժձ ճսձՠ՜տ հ՜հէ՜ոՠշզռ ժջՠէ կ՜տ՜շճսկձփ Ի

պ՜ձբ ՝ճսո՜ս դղճս՜շճսդզսձ, ազ ՜ա՞ո ի՜հճռ յ՜պ՜շՠ՜է զ կզկՠ՜ձռ հՠջժճսո

՝՜ե՜ձՠռ՜ձ հ՜ձ՜ս՞ճսպ չզծճսկձ ՝ՠջՠէճչ ւ ճմ ժ՜ռզձ կձ՜ռզձ կզձմւ զ ՞՜-

էճսոպ ժՠձ՜ջ՜ջ մ՜ջմ՜ջ՜ձ՜ռձ, հճջճսկ չ՜ոձ ոպճս՞ճսդՠ՜ձ Զ՜պժզձ»49

փ Խճոտգ

՟՜ջլհ՜է ՜յջզէզ 6-13 կ՜ոզձ բփ

Ահո կ՜ոզձ ՜հէ ժ՜ջթզտ ճսձզ Մ. Չ՜կմհ՜ձռգ, ՜յջզէզ 6-գ ի՜կ՜ջՠէճչ

«ճսխզխ ի՜ղզչ», ՞ջճսկ բ. «Աձժ՜ս զ Հ՜հո ըշճչճսդզսձ... զ դճսզձ Հ՜հճռ ՉԽԱ

(741), ազ ՟զյ՜ս ՟՜ջլՠ՜է ըճպճջճսկձ ՜սճսջ պրձզ ա՜պժզձ, ճջ ՜ոզ

թշ՜ա՜պզժ, ճջճհ ՜խ՜՞՜ս թ՜՞ՠռ՜ս չբծ ւ ՜խկճսժ ՜հէւ՜հէ պՠխզո, ազ ճկ՜ձտ

գոպ ճսխզխ ի՜ղճսզ հ՜յջզէզ չբռձ ժ՜կբզձ պրձՠէ գձ՟ Յճհձո, ւ ճկ՜ձտ ղ՜՝՜դճչ

կզճհ հՠպճհ՚ ՜հոզձտձ հՠջՠտպ՜ո՜ձՠջճջ՟ ՜սճսջ ձճջզձ ՜կոճհ՚ գոպ ռճսռ՜ձՠէճհ

՜շ՜նզժ՜հ պճսկ՜ջզ զսջՠ՜ձռ»50

փ

Նջ՜ձ ի՜կ՜ժ՜ջթզտ բ ձ՜ւ Ղ. Աէզղ՜ձգ, ճջձ զջ կզպտձ ՜ջպ՜ի՜հպՠէ բ մ՜-

վ՜թճհճչ. «Ի տ՜շ՜ոճսձ ւ կզ դգսզ / Ոջ գձ՟ ՠրդ՜ձռձ բ ի՜ջզսջզ / Եխՠս ճկ՜ձռ

հ՜կ՜շճսդզսձ / Ի ոճսջ՝ Զ՜պժբձ կճէճջճսդզսձ.../ Ք՜ձազ գաչՠռ ՜յջզբէզձ /Ոջ

ծղկ՜ջզպ բջ րջ Զ՜պժզձ /Ի ՝՜ռ դճխճսէ ՝՜ն՜խբզձ / Զՠջՠտպ՜ո՜ձ րջ գձպ-

ջբզձ»51

փ

Ոջճղ ՜խ՝հճսջձՠջճսկ թշ՜ա՜պժզ պ՜ջզձ ի՜կ՜ջչճսկ բ 1295 դ. ւ ժ՜յ-

չճսկ Գջզ՞ճջ Աձ՜չ՜ջաՠռզ ժ՜դճխզժճոզ (1293-1307 դդ.) ՜ձչ՜ձ իՠպ. «Իոժ

ի՜հջ՜յՠպձ կՠջ Տբջ Գջզ՞ճջ ՜ոպ՜ձրջ ոը՜էՠ՜ռ կՠթ՜յբո ւ զ ՝՜ռ ՠժ՜ռ զ

ծղկ՜ջպճսդՠձբձ, ազ դճխՠ՜է ա՝ձ՜ժ՜ձ ւ աի՜հջՠձզ ղ՜սզխո ձ՜ըձՠ՜ռձ

46

Մ. Չամչեանց, Հ՜հճռ յ՜պկճսդհճսձ, ի. 3, Եջւ՜ձ, 1984, բն 161: 47

Նճսհձ պՠխճսկ: 48


ՄՄ 583, դ. 218՜: 50

Մ. Չամչեանց, Հ՜հճռ Պ՜պկճսդզսձ, ի. Գ, Եջւ՜ձ, 1984, բն 286: 51

Ղ. Ալիշան, Հ՜հ՜յ՜պճսկ, Վՠձՠպզժ, 1901, բն 519:


ոջ՝ճռ՚... ՝շձճսդՠ՜կ՝ պրձՠ՜ռ ՠս ՠպ պրձՠէ ՜կՠձ՜հձ ՜ղը՜ջիզձ Կզէզժՠռսճռ

արջ Ծ՜շա՜ջ՟՜ջզձ Յ՜ջճսդՠ՜ձ ւ ՜ջ՜ջ Զ՜պզժ ՜շ՜ձռ ՜ա՜պճսդՠ՜ձ»52

փ

Մ. Օջկ՜ձհ՜ձգ մզ գձ՟ճսձճսկ ՜հ՟ ժ՜ջթզտգ. «Վ՜ոձ ազ ՜ձիձ՜ջ բ 1295-զձ

թշ՜ա՜պզժզ պ՜ջզձ, ճջճսձ պճկ՜ջ՜ժ՜ձ ի՜ղզսբձ ա՜պ յ՜պկ՜ժ՜ձ յ՜ջ՜՞՜-

ձՠջձ ՜է ժգ ի՜ժ՜շ՜ժզձ»53

փ

Մ. Չ՜կմհ՜ձռգ թշ՜ա՜պժզ պ՜ջզձ ժ՜յճսկ բ Սպՠվ՜ձձճո ժ՜դճխզժճոզ

՜ձչ՜ձ իՠպ (1290-1293 դդ.) «Տՠոՠ՜է Հՠդկճհ՚ դբ ՠջժ՜տ՜ձմզսջ ժճխկձ

յձ՟ՠ՜է ժ՜ձ զ ժ՜ջթզո զսջՠ՜ձռ ւ ի՜ժ՜շ՜ժճսդՠ՜կ՝ ժ՜՞ՠձ գձ՟ զջՠ՜ջո, ժճ-

մՠ՜ռ ՜շ զձտձ աՍպՠվ՜ձձճո ժ՜դճխզժճո զ Հշճկժէ՜հբ զ Սզո ւ ի՜ս՜ձճսդՠ՜կ՝

ձճջ՜ իջ՜կ՜հՠ՜ռ եճխճչ ՞ճսկ՜ջՠէ ՠյզոժճյճո՜ռ ւ չ՜ջ՟՜յՠպ՜ռ զ տ՜խ՜տզ

՜ձ՟... Ախ՜մՠ՜ռ դ՜՞՜սճջձ տձձՠէ ՜ձ՜մ՜շ աճսխզխ ե՜կ՜ձ՜ժ ա՜պժզ... ՠս ձճ-

տ՜ ա՞ճսղ՜սճջ իՠպ՜աճպճսդՠ՜կ՝ զ չՠջ՜հ ի՜ոՠ՜է ո՜իկ՜ձՠռզձ պրձՠէ հ՜հձկ

՜կզ զ չՠռձ ՜յջզէզ գոպ ՠժՠխՠռսճհձ Յճսձ՜ռ... Բ՜հռ ՝ձ՜ժզմտ կՠթզձ Հ՜հճռ

ոժոՠ՜է զ Կՠո՜ջզճհ զ չՠջ՚ գոպ ՜շ՜նզձ ոճչճջճսդՠ՜ձ զսջՠ՜ձռ՚ պրձՠռզձ կզճչ

ղ՜՝՜դճչ հՠպճհ»54

փ

Ղ. Աէզղ՜ձգ ի՜հպձճսկ բ, ճջ ա՜պժզ ճսխզխ ե՜կ՜ձ՜ժգ ճջճղչՠռ զկ՜ոպճսձ-

ձՠջզ եճխճչճսկ՚ իզկտ ճսձՠձ՜էճչ Աոպչ՜թ՜ղճսձմգ, ՜ոպխ՜՞ՠպձՠջզ ժ՜ջթզտգ,

էճսոզձգ ՜մտճչ պՠոձՠէճս ի՜ձ՞՜կ՜ձտգ. «Զ՜ոպճս՜թ՜ղճսձմ ՞զջո տձձՠռզձ... /

Յ՜ոպՠխ՜՞բպոգձ տ՜ն ի՜ջռճստ, / Յՠպճհ աէճսոզձձ ՜մրտ պՠո՜տ... / Ոջճչ իջ՜-

կ՜ձ ժ՜ձճձՠռ՜ս / Տրձՠէ զ չՠռ ի՜ս՜ոպՠռ՜ս»55

փ

Իձմյՠո Մ. Օջկ՜ձհ՜ձձ բ ձղճսկ. «Ծ՜շ՜ա՜պզժզ ի՜ղզչգ ճմ կզ՜հձ Հ՜հՠջգ

Յճհձՠջբձ ժգ ա՜պբջ Է՜ոՠ՜ձ ՠս Իջճձՠ՜ձ պճկ՜ջձՠջճսձ պ՜ջ՝ՠջճսդՠ՜կ՝գ,

՜հէՠս Լ՜պզձձՠջ ՜է, ճջճձտ Իջճձՠ՜ձ պճկ՜ջճչ ժ‟գձդ՜ձ՜հզձփ Լ՜պզձձՠջ

էՠռճսձ բզձ Կզէզժզճհ կբն, է՜պզձ՜կզպձՠջ ժ‟զղըբզձ Հ՜հՠջճսձ չջ՜հ»56

փ

Ըոպ Մ. Օջկ՜ձհ՜ձզ՚ Հՠդճսկգ ՞պձճսկ բջ, ճջ ի՜հճռ ի՜ղզչգ կճէճջճսդհճսձ

բջ, ւ յ՜պծ՜շ՜՝՜ձճսդհճսձգ, դՠ ««հՠպճհ աէճսոզձձ ՜մրտ պՠո՜տ», զ՝ջՠս դբ

ժ՜ջՠձ՜ջ զջ ՜մտճչ ժղշՠէ էճսոձզ էջկ՜ձ չ՜հջժՠ՜ձգ, կզձմ Է՜ոՠ՜ձ ՠս Իջճձՠ՜ձ

պճկ՜ջձՠջճս պ՜ջ՝ՠջճսդզսձգ տ՜ձզ կգ չ՜հջժՠ՜ձձՠջճս չջ՜հ իզկձճս՜թ ի՜ղզս

բ, դբ էջճսկգ ղ՜՝՜դ րջճս՜ձ չՠջնգ, դՠ ճմ ժզջ՜ժզ րջճս՜ձ ոժզա՝գ ժգ ի՜ձ-

՟զյզ»57

փ Իջճտ, էճսոձզձ ձ՜հՠէճչ՚ իձ՜ջ՜չճջ մբ ճջճղՠէ ձջ՜ ծղ՞ջզպ ի՜ո՜ժգ կզ

տ՜ձզ ե՜կզ պ՜ջ՝ՠջճսդհ՜կ՝փ

Փ՜ոպՠջ ժ՜ձ, ճջ Կզէզժզ՜հզ ճջճղ չ՜ձտՠջ 1292 դ. ա՜պժզ պճձգ ձղՠէ ՠձ

կհճսոձՠջզռ կՠժ ղ՜՝՜դ ՜ձռ. «Պ՜ջժՠղպ չ՜ձՠջձ ճմ գձժ՜է՜ձ, ձ՜ւ ՝՜աճսկտ

52

Ստեփաննոս Օրբէլեան, Պ՜պկճսդզսձ ձ՜ի՜ձ՞զձ Սզո՜ժ՜ձ, ի. Բ, 1859, Փ՜ջզա, բն 194: 53

Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Բ, Էնկզ՜թզձ, 2001, բն 2021: 54

Մ. Չամչեանց, Հ՜հճռ Պ՜պկճսդզսձ, ի. Գ, բն 286: 55

Ղ. Ալիշան, Հ՜հ՜յ՜պճսկ, բն 519: 56

Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Բ, բն 2021: 57

Նճսհձ պՠխճսկ, բն 2022:


հՠյզոժճյճո՜ռ, ւ զ չ՜ջ՟՜յՠպ՜ռ ճմ ի՜ս՜ձՠռ՜ձ, ւ ճկ՜ձտ զ թ՜թճսժ յ՜-

իՠռզձ, չ՜ոձ ճջճհ ՝՜աճսկտ ՞՜ձՠ՜է ւ ՜տոճջՠ՜է ի՜է՜թ՜ժ՜ձ ՠխՠձ»58

փ Պ՜պ-

ծ՜շգ ժ՜դճխզժճոզ ճջճղճսկձ բջ «ՠս ո՜ժ՜ս ՜շ ո՜ժ՜ս ա՜կՠձ՜հձ ՜ս՜ձ՟ճս-

դզսձո Հշճկճռ ՠժՠխՠռսճհձ ոյջ՟ՠ՜է կճսթ՜ձՠէ զ կՠջո ՠժՠխՠռզ, ւ զ կՠջճհո զ

՝՜ռ տՠռՠէ կզ կզ»59

փ

1292 դչ՜ժ՜ձզռ 247 պ՜ջզ ՜ձռ՚ 1539 դ. յ՜պ՜իՠռ ի՜նճջ՟ թշ՜ա՜-

պզժգ. «Յճհձտ թ՜խժ՜ա՜ջ՟զձ Զ՜պզժ ՠձ ՜ջ՜ջՠ՜է»60

փ Զ՜պժզ պճձ՜ժ՜պ՜ջճս-

դհ՜ձ իՠպ ժ՜յչ՜թ պ՜ջ՜լ՜հձճսդհճսձձՠջճսկ ժ՜ջւճջ բջ իՠպւՠէ ձ՜ըճջ՟՚

ծջ՜՞՜էճսհռզ րջգ ոճսջ՝ էճսհոզ ի՜հպձչՠէճսձփ Ահ՟ կ՜ոզձ ժ՜ջճխ բզձ չժ՜հՠէ

Եջճսո՜խՠկճսկ պզջճն ՞ՠջՠակ՜ձզ կճպ ՞պձչճխ կ՜ջ՟զժփ Գ. Սջչ՜ձլպհ՜ձռգ

՞ջճսկ բ, ճջ 1539 դ. ա՜պժզ ձ՜ըճջ՟ րջգ ի՜հՠջգ ձճսհձզոժ վճջլճսկ ՠձ ժ՜-

ղ՜շՠէ իճսհձՠջզձ, ճջ զջՠձտ բէ կ՜ոձ՜ժռՠձ ՜յջզէզ 6-զձ ոճսջ՝ էճսհոզ ի՜հպձչՠ-

էճսձ. «Ոկ՜ձտ զ Հ՜հճռ ՜ոՠձ... Փէ՜վզճո մՊ՜պջզ՜ջտզձ դբ՚ ակբջ ՠյզոժճյճոտ

՜հէ կճսթբտ գձ՟ լՠա, ճջ զկ՜ձ՜կտ ածղկ՜ջպճսդզսձ ՝՜ձզձ, կզձմ ազ Շ (500)

ճոժզ ՜հէ ըճոպ՜ռ՜ձ, ւ ճմ դճխզձ... գաՇ (500) ճոժզձ Ռ (1000) ՜ջ՜ջզձ, ւ

ձճտ՜ ճմ ի՜ս՜ձՠռ՜ձ»61

փ Իոժ իՠպճ յ՜ջաչՠէ բ, ճջ իճսհձՠջգ ա՜պժզ րջգ ոճսջ՝

էճսհոզ վճը՜ջՠձ «Տ՜ջ՜ձ մ՜ըկ՜ը ւ տզյջզդ յ՜իՠ՜է զ խճսդզձ... կՠթ՜լ՜հձ

՝՜ջ՝՜շճչ ՜խ՜խ՜ժՠռզձ դբ՚ Լճսհոձ ՠէ՜ս Հճշճկճռ ՜ա՞զձփ Բ՜հռ մբջ ծղկ՜ջզպ

՝՜ձտ ձճռզձ... ՜հէ՜ա՞զտ, ճջ զ ՟ճսշձ բզձ, ա՜կբձ աէճհոձ ձճռ՜ ը՜ս՜ջ ՜ձճս՜-

ձՠռզձ»62

փ Մզձմ՟ՠշ ի՜հժ՜ժ՜ձ ա՜պժզ րջգ «հճջե՜կ կՠջլՠռ՜ս պ՜սձ ոճսջ՝

Պ՜ոՠտզձ, ... ՜կՠձտո կզ՜ի՜կճսշ կպ՜տ ՜շ՜նզ էճսո՜՝ճսը ոճսջ՝ ՞ՠջՠակ՜-

ձզձ... ՜խ՜մՠէճչ... Փջժմզձ... ոճսջ՝ ՞ՠջՠակ՜ձզձ, ՜ձպՠո մզ ՜ջ՜ջ ապ՜շ՜-

յՠ՜է էճսո՜սճջմզձ, էճհոձ դշ՜ս զ ժ՜ձդՠխզձ»63

փ

Մ. Օջկ՜ձհ՜ձգ ՜հո ՜կՠձգ ձժ՜ջ՜՞ջՠէճսռ իՠպճ ձղճսկ բ. «Ահո յ՜ջ՜՞՜-

ձՠջգ յ՜պկՠէճչ, ՝ձ՜ս ՟զպճսկ մճսձզձտ էճհոզ ըձ՟զջգ ՝՜ռ՜պջՠէ, ՜հէ կզ՜հձ

ե՜կ՜ձ՜ժզձ պզջճխ ա՞՜ռճսկձՠջձ ճս ի՜ս՜պտգ թ՜ձրդ՜ռձՠէ»64

փ

Աջ՟ՠձ կզ տ՜ձզ ի՜ջհճսջ՜կհ՜ժ ղ՜ջճսձ՜ժչճսկ բ ՝՜ջՠ՝ՠջ ոճսջ՝ էճսհոզ

՝ձճսդհ՜ձ կ՜ոզձ ՝՜ձ՜չՠծգ65

փ Մզձմ ՜հորջ բէ ՜հ՟ էճսհոգ զձտձ՜դզշձՠջճչ

պՠխ՜վճըչճսկ բ ՜ղը՜ջիզ պ՜ջ՝ՠջ ՠջժջձՠջփ

58

Ստեփաննոս Օրբէլեան, Պ՜պկճսդզսձ ձ՜ի՜ձ՞զձ Սզո՜ժ՜ձ, բն 195: 59


Սամուէլ Անեցի եւ շարունակողներ, բն 312: 61

Գ. Սրուանձտեանց, Թճջճո ՜խ՝՜ջ, Կ. Պճէզո, 1884, բն 455: 62



Մ. Օրմանեան, Աա՞՜յ՜պճսկ, ի. Բ, բն 2606: 65

Ф.М. Авдуловский, Святый огонь, исходящий от Гроба Господа Бога... в день

Великой Субботы в Иерусалиме, Москва, 1887; А.А. Волков, А.В. Московский,

С.А. Сошинский, П.В. Флоренский, Т.А. Тутова, “Чудо Благодатного огня”,

Наука и религия, № 3, 2012.


ԲՆԱԳՐԵՐ

1. Գջզ՞ճջ Վժ՜հ՜ոՠջզ ՜ղը՜պճսդհ՜ձ տձձ՜ժ՜ձ ՝ձ՜՞զջգ յ՜պջ՜ոպՠէ ՠձտ Մ՜պՠձ՜՟՜ջ՜ձզ իՠպւհ՜է մճջո լՠշ՜՞ջզ ի՜կՠկ՜պճսդհ՜կ՝.

Ա – ՄՄ 583 (ԺԴ-ԺԵ՟՟.), դ. 237՝-241՜,

Բ – ՄՄ 581 (ԺԴ ՟.), դ. 425՜-426՝,

Գ – ՄՄ 732 (ԺԴ ՟.), դ. 284՜-286՝,

Դ – ՄՄ 1666 (ԺԴ ՟.), դ. 250՝-253՜:

ԹՈՒՂԹ ԳՐԻԳՈՐԻ ՎԿԱՅԱՍԻՐԻ ՀԱՅՈՑ ՎԵՐԱԴԻՏՈՂԻ ՎԱՍՆ ԶԱՏԿԻ

Ի դճս՜ժ՜ձճսդՠ՜ձ1 Հ՜հճռ ՇԼԱ (=1082) զ ոճսջ՝ ա՜պժբձ կճէճջՠռ՜ձ Ժ

(10) ՜ա՞տ2 ի՜ս՜պ՜ռՠէճռձ

3փ Ես ի՜հտ ւ ՜ոճջզտ կզ՜հձ կձ՜ռզձ ի՜ոպ՜պճսձփ

Ես իճշճկտ ւ ցշ՜ձ՞տ4 իՠպւՠռ՜ձ Իշզճձզ, ճջ ՜ջժ՜ձբջ

5 ապճսկ՜ջձ հԱյջզէզ

Ե(5)ձ, ւ աէջճսկձ էճսոձզձ ի՜ձ՟զյՠռճսռ՜ձբջ զ պ՜սձձ6 Ղ՜ա՜ջճս, աճջ ի՜հտ ւ

՜ոճջզտ ւ ՠ՝ջ՜հՠռզտ ՜ջժ՜ձբզձ հԱյջզէզԶ(6)ձ, ճջ ի՜ձ՟զյՠռճսռ՜ձբ7

զ

պ՜սձզ թ՜շա՜ջ՟՜ջզձփ Յճջե՜կ եճխճչ ՜ջ՜ջզձ աԻշզճձ ճմ ժճմՠռզձ8, ւ ձ՜ ձ՜-

ը՜ձլՠ՜է ւ ՠժՠ՜է ՞՜խպ ՜շՠ՜է9 աչՠռձ իզձ՞ ՜ջ՜ջ, չ՜ոձ ճջճհ հ՜կՠձ ՂԵ(95)

՜կ կճէճջզձ Յճհձտ զ Զ՜պզժձփ Յ՜հձե՜կ ՟՜ոտ տ՜ի՜ձ՜հզռձ, ճջ բզձ զ տ՜-

խ՜տզձ10

Ոսշի՜հ ՜ա՟ ՜ջ՜ջ11

զ պՠ՜շձ Գջզ՞ճջզոզ ի՜հճռ ժ՜դճխզժճոզ Վժ՜-

հ՜ոզջզձ, ւ ձ՜ ՞ջճչ լՠշզձ զսջճհ ի՜ոպ՜պՠ՜ռ աձճո՜ ՜ձղ՜ջե ժ՜է զ ի՜ս՜պո

ճսխխ՜վ՜շճսդՠ՜ձ: Ես բջ յ՜պծբձ դխդճհձ ՜հոյՠո, աճջ ՞ջՠ՜ռ հՈսշի՜հ.

«Քջզոպճոզ ծղկ՜ջզպ ոզջճխ՜ռ՟ ւ ՟՜ս՜ձճխ՜ռ՟12

ոջ՝ճհ ՠջջճջ՟ճսդՠ՜ձ

տ՜ի՜ձ՜հզռ՟ ւ զղը՜ձ՜ռ՟ ւ ՜հէ ՜կՠձ՜հձ եճխճչջ՟ճռ՟ ճխնճհձփ Զ՜ոպճս՜թ՜-

ոզջճսդՠ՜ձ ա՞զջո լՠջ գձդՠջռ՜տ ւ աըգձ՟զջո13

լբջ էճս՜տ չ՜ոձ ոպճս՞ճս-

դՠ՜ձ ոճսջ՝ Զ՜պժզձ ւ հճհե ՞ճիճսդզսձ կ՜պճսռ՜տ Աոպճսթճհ, ճջ ղ՜ջեՠ՜ռ

ալՠա հ՜հ՟փ Ես ՜ջ՟ պբջ14

Յձոճսո Քջզոպճո ա՜սջ՜ոռճսոռբ ալՠա զ ձճհձ՟15

ժ՜է

ի՜ոպ՜պճսձ ւ պ՜է յ՜պ՜ոը՜ձզ գձ՟՟զկճխ՜ռ16

փ Գզպբ զձտձ ՜կՠձ՜՞բպձ

1 Գ դճս՜ժ՜ձճսդՠ՜ձձ

2 ԲԴ ՜ա՞

3 ԳԴ ի՜ս՜պ՜ռՠէճռ

4 ԳԴ վշ՜ձժտ

5 Բ ՜ջժ՜ձբ

6 Բ պ՜սձ

7 Բ ի՜ձ՟զյՠռճսռ՜ձբջ

8 Բ + զ եճխճչձ

9 Բ + ա՞զջձ ՝ՠջՠ՜ռ

10 ԳԴ տ՜խ՜տձ

11 ԳԴ ՜ջ՜ջզձ

12 Գ ըճոպճչ՜ձճխ՜ռ՟ վը ոզջճխ՜ռ՟ ւ ՟՜ս՜ձճխ՜ռ՟

13 Դ աըձ՟զջձ

14 ԳԴ մզտ պբջ

15 Գ ձճհ՟ վը ձճհձ՟

16 Բ գձ՟՟զկ՜ռճխ՜ռ


ճխճջկճսդՠ՜կ՝ձ զսջճչ ւ ՜կՠձ՜տձձզձ ա՜սջճսդՠ՜կ՝ զսջճչ17

, ճջ դբյբպ ւ18

՞ճջթճչտ19

կՠխ՜ձմՠկտ Աոպճսթճհ, ՜հէ ի՜ս՜պճչտո ՠո ւ ի՜ս՜պտո20

զկ ՜կՠձՠ-

տՠ՜ձ աճսխզխձ21

ւ ածղկ՜ջզպձ ճսձզկտ, ւ դբ22

զ չՠջ՜հ ծղկ՜ջպճսդՠ՜ձ

յ՜պեճհ ի՜ձ՟զյզկտ, կզ ա՜ձ՞զպՠտ ւ կզ ՠջժգձմզտ23

, ազ չ՜ջլո զ պՠ՜շձբ

՜շձճսկտ, ւ կՠջլ բ ե՜կ՜ձ՜ժձ վջժճսդՠ՜ձ, ւ յ՜ջպ բ ՜հոկ ՜կբձ՜հձզ ժ՜-

պ՜ջՠէ, ազ ՠջւՠոռզձ ծղկ՜ջզպտձ24

փ Ես ՠո, ճջ ըջ՜ըճհո պ՜կ լՠա25

ւ տ՜-

ն՜էՠջՠկ ի՜կ՝ՠջՠէ ՜կՠձ՜հձ զկ՜ոպճսդՠ՜կ՝ ժ՜կ՜սճջճսդՠ՜կ՝ կ՜ի՜ժզռ, ւ26

ՠո լՠա ՞պ՜ձզկ հ՜կՠձ՜հձ ՞ճջթո ւ զ պՠո՜ժո պ՜ձն՜ձ՜ռ: Ես դբ27

՝՜ձզստ ւ

ժ՜կ տձձճսդՠ՜կ՝ բջ կՠա ձՠխճսդզսձո ժ՜կ ի՜ջռ՜վճջլճսդՠ՜կ՝, ՜ի՜հ յ՜պ-

ջ՜ոպ ժ՜կտ հ՜կՠձ՜հձ զջո պ՜է յ՜պ՜ոը՜ձզ, աճջ զձմ ւ ի՜ջռ՜ձզռՠձ28

, ւ ՠդբ

պ՜ձն՜ձ՜ստ29

ւ ժ՜կ ՝շձճսդՠ՜կ՝, ւ ճմ հ՜հձկ՜ձբ հճսջ՜ոպ ժ՜կտ ւ ՞ճի՜ձ՜կտ

աԱոպճսթճհ հ՜կՠձ՜հձ ե՜կ, ճջ կզձմւ ռ՜հեկ հ՜ձ՜ոպճս՜թ իՠդ՜ձճո՜ռ ՟՜-

պՠ՜ռ30

ւ ՜հեկ զ տջզոպճձբզռ՟ ձճհձյբոփ

Բ՜հռ ՟ճստ կզ չգի՜պզտ31

, ժ՜ջ՜սխ32

բ Աոպճս՜թ գձ՟ վճջլճսդՠ՜ռձ ւ

աՠէոձ ՜շձՠէփ Ս՜ժ՜հձ ճջմ՜վ զ ժ՜ջզ կՠջ բ, ՜կՠձՠտՠ՜ձ ճջյբո տ՜ն33

ազձճսճջ

Քջզոպճոզ կ՜ջպզտ ա՝՜ջզ ճտ ձ՜ի՜պ՜ժճսդզսձ Յզոճսոզ զ չբջ՜հ ծղկ՜ջ-

պճսդՠ՜ձ34

փ Վժ՜հ բ զձլ պբջ Աոպճս՜թ զկ, չ՜ոձ ազ մՠկտ զ ոը՜էճսկձ զձմ ւ ճմ

ՠկտ զ դզսջճսդզսձ ի՜ս՜պճռ ւ ժ՜կ հ՜ձ՟գ՞ձ՜՝՜ջ35

ակՠա զջ՜ս ժ՜ջթՠկտ,

չ՜ոձ ազ ՜հ՟ ՜ձա՞՜կ՜ռ36

բ ՞ճջթ ւ ՜ձկպ՜ռփ

Ահէ ղձճջի՜ստձ37

Աոպճսթճհ ւ ոջ՝ճռ էճսո՜սճջմ՜ռձ կՠջճռ38

՜շ՜նձճջ-

՟՜ռձ39

ա՜ջտճսձ՜ժ՜ձձ ւ ածղկ՜ջզպձ ճսձզկտ ծ՜ձ՜յ՜ջի, ճջ զ Քջզոպճո Յզ-

17

Բ մզտ ւ ՜կՠձ՜տձձզձ ա՜սջճսդՠ՜կ՝ձ զսջճչ 18

Բ մզտ ւ 19

Բ + կզղպ 20

Բ իրպտ վը ի՜ս՜պտո 21

Գ աճսխՠխձ 22

Բ մզտ դբ 23

Բ ՠջժձմզտ 24

Բ ծղկ՜ջպՠ՜էտձ 25

Բ տՠա վը լՠա 26

Բ մզտ ւ 27

Բ ՠդբ վը դբ 28

Դ ի՜ռ՜ձբզռձ 29

Բ պ՜ձն՜ձրտ 30

ԲԴ ՟՜պՠ՜տ 31

ԲԴ չի՜պզտ 32

Բ ժ՜ջրխ 33

ԲԳ ատ՜ն 34

Գ ծղկ՜ջպճսդՠ՜ձձ 35

ԲԳ հ՜՟՞ձ՜՝՜ջ 36

Դ ՜ձգա՞՜կ՜ռ 37

Բ ղձճջիրտձ 38

ԳԲ կբջ 39

ԲԴ ՜շ՜նձճջ՟՜ռ


ոճսո, ւ ճմ հ՜ն ըճպճջՠ՜է40

կբջ41

ւ ճմ հ՜իՠ՜ժ ւ զ յ՜պճսզջ՜ձ՜ռձ Աոպճսթճհ

ճմ ՜սպ՜ջ՜ռՠ՜է42

ւ ճմ իգյ՜ջպ՜ռՠ՜է43

ւ ճմ ՜կ՝՜ջպ՜ս՜ձՠ՜էտ ճջյբո ա՜հէո

ճկ՜ձոփ Ես ՜ջ՟ ՠդբ ը՜ջ՟՜ըճսդՠ՜կ՝ զձմ ճսձզկտ ադՠջճսդզսձ ի՜ս՜պճռ,

չ՜ոձ բ՛ջ մ՜ջմ՜ջզկտ զ՝ջւ այ՜պե՜յ՜ջպո ւ ճմ ճսձզկտ ի՜ձ՞զոպ, ՜հէ

պ՜՞ձ՜յ՜ս ղջնզկտ գձ՟ թճչ ւ գձ՟ ռ՜կ՜տ, ճջյբո ւ Պ՜սխճո44

յ՜պկբ ազձտՠ-

ձբ45

, աձճհձ ւ ՠո ՜ոՠկ, ՠդբ ոձճպզ հճսոճչ բջ ՜հո ՜կՠձ՜հձ ղջն՜՞՜հճսդզսձո46

ւ

վ՜ըճսոպ47

ւ ձՠխճսդզսձո48

ւ ՜ձլճսժո զձլ պ՜ջ՜յ՜ջպ բ ՜ձռՠ՜է, ՠդբ չ՜ոձ

յ՜ջո՜սՠէզ ի՜ս՜պճհ ա՜հո ՞ճջթՠռզ ւ Խ (40) ՜կ ժ՜կ զկճչ ծղկ՜ջպճսդՠ՜կ՝ո

ւ ազկ ի՜հջՠձզ զ ի՜հջ՜յՠպճսդՠ՜կ՝ո49

պճսձձ զ ը՜խ՜խճսդՠ՜ձ ե՜կ՜ձ՜ժզ

դճխզ ւ հ՜հո վճըՠռ՜հ, ՜յ՜հ ճսջՠկձ ը՜՝ՠ՜է ՠո կզ՜հձ ՠխբ, ՝՜հռ հճսոճչձ

Աոպճսթճհ ՠկ ւ չժ՜հճսդՠ՜կ՝ ոճսջ՝ ՞ջճռ, չ՜ոձ ազ ճսխխ՜վ՜շ50

ւ ա՜ձդՠջզձ

ճսձզկ աի՜ս՜պձփ Աջ՟, ՜կՠձՠտՠ՜ձ, ճջ զկ51

ի՜հջ՜յՠպճսդՠ՜ձո ւ ի՜ս՜պճռո

ժգռճջ՟ բտ52

, կզ դճսէճսդՠ՜կ՝ ժ՜կ ՜մ՜շ՜ձ՜ստ53

յ՜պժ՜շբտ ւ ժ՜կ ՠջժձմզտ54

ւ աԱոպճս՜թ չ՜ծ՜շբտ չ՜ոձ ոձճպզ ժՠձ՜ռո, չ՜ոձ ազ ՜ի՜հ ՜հո բ ե՜կ՜ձ՜ժ

գձ՟ճսձՠէճհ ւ ՜շձճսէ յո՜ժ զ Քջզոպճոբ, ւ ՠջ՜ղը՜սճջ ՠո ՠկ55

լՠա ՜շ Քջզո-

պճո, չ՜ոձ ազ ճջ աոճսջ՝ ի՜ջռձ առ՜ձժձ56

ճմ յ՜պ՜շբ, գձ՟ ոճսջ՝ոձ յո՜-

ժՠոռզ, ՜յ՜հ դբ ճտ ակ՜ջ՟ժ՜ձ վ՜շո ՜շ՜սՠէ ոզջՠոռբ57

տ՜ձ աԱոպճսթճհձ, զ

՟՜պ՜ոպ՜ձզ ճջ՟սճհձ Աոպճսթճհ գձ՟ ճսջ՜ռ՜սխոձ58

՞պռզ ճջտ աՔջզոպճո

Աոպճս՜թ ճմ ըճոպճչ՜ձՠռ՜ձ ւ զ կՠջ ի՜ս՜պճհո հ՜սջիձճսդՠձբո59

՜ձկ՜ոձ

ՠէռբփ Իոժ ի՜ս՜պ՜ռՠ՜էտձ զ ի՜ս՜պո60

կՠջ ՜սջիձՠ՜է61

ՠխզռզձ հՠջժձ՜սճջ՜ռ62

ւ հՠջժջ՜սճջ՜ռ զ կՠձն ւ հԱոպճսթճհ, ճջ բ ՜սջիձՠ՜է63

հ՜սզպՠ՜ձո ՜կբձ64

»փ 40

Բ ըճպճջՠէճչ 41

ԲԴ կՠա 42

Բ ՜սպ՜ջ՜ռՠ՜էտ 43

ԲԴ իյ՜ջպ՜ռՠ՜է 44

ԲԳ Պրխճո 45

Բ+ աձՠխճսդզսձո, աչզղպո, ամ՜ջմ՜ջ՜ձո, աի՜է՜թ՜ձո ւ ա՜հէո ձ՜ վը ազձտՠձբ 46

Ա ղջն՜՞՜ճսդզսձո 47

Գ մզտ վ՜ըճսոպ 48

Գ մզտ ւ ձՠխճսդզսձո 49

Բ մզտ ի՜հջ՜յՠպճսդՠ՜կ՝ո 50

ԲԳԴ աճսխխ՜վ՜շ 51

ԲԳԴ զկճսկ 52

ԲԳ ժռճջ՟բտ 53

Բ ՜մ՜շ՜ձրտ 54

Բ ՠջժձմզտ 55

Դ մզտ ՠկ 56

ԲԳ ռ՜ձժձ 57

Դ ոզջբ 58

Դ ճսջ՜ռճխոձ 59

Բ հրջիձճսդՠձբո 60

Բ ի՜ս՜պ 61

Բ րջիձՠ՜է 62

Ա ՠջժձ՜սճջ՜ռ 63

Բ րջիձՠ՜է 64

Դ մզտ


2. Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ Զ՜պժզձ ձչզջչ՜թ ՠջժճս ՜ղը՜պճսդհ՜ձ

տձձ՜ժ՜ձ ՝ձ՜՞զջգ ժ՜ակՠէ ՠձտ հՠպւհ՜է ՜խ՝հճսջձՠջզ ի՜կՠկ՜պճսդհ՜ձ իզկ՜ձ

չջ՜`

Ա – Ա. Ա՝ջ՜ի՜կհ՜ձ, Հճչի՜ձձՠո Ս՜ջժ՜չ՜՞զ կ՜պՠձ՜՞ջճսդհճսձգ, բն

269-276 (՜հո իջ՜պ՜ջ՜ժճսդհ՜ձ իզկտճսկ կՠջ Բ լՠշ՜՞զջձ բ),

Բ – ՄՄ 1971 (1632 դ.), դ. 95՝-97՜,

Գ – ՄՄ 2180 (1644 դ.), դ. 455՜-456՜:

ՊԱՏՃԱՌ ԽԱՆԳԱՐՄԱՆ ԶԱՏԿԻՆ ՀՈՌՈՄՈՑ1

Ժճխճչՠռ՜ձ հԱխՠտո՜ձ՟ջզ՜հ զ կ՜հջ՜տ՜խ՜տձ Ե՞զյպ՜ռսճռ2 ՜ջտ ՜ձճս՜-

ձզտ ՠս զկ՜ոպ՜ոբջտ զ հճսձ՜ռ ՠս հ՜ոճջճռ, զ իշճկ՜հՠռսճռ3 ՠս հՠ՞զյպ՜ռսճռ

4`

դճսճչ ԼԵ (35)փ Ես ՜շ՜տՠձ հԵջճսո՜խբկ ՠս ժճմՠձ ՜շ զձտՠ՜ձո աՓՠձՠիբա, ճջ

՜ա՞՜ս ՠ՝ջ՜հՠռզ բջ ՠս ի՜ս՜պճչ տջզոպճձՠ՜հ: Ես էզձզձ ԼԶ (36): Ես ՞էճսը

զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռձ ՠս ՜շ՜նձճջ՟ Է՜ո բջ, ճջ ՝ճսձ ՜ա՞՜ս ՜խՠտո՜ձ՟ջ՜ռզ բջ ՠս

ի՜ս՜պճչ տջզոպճձՠ՜հ: Կ՜ջ՞ՠռզձ ՠս ի՜ոպ՜պՠռզձ ՝ճէճջ՜ժ ՇԼԲ (532) ՜կ՜ռ,

ճջ ժճմզ իզձ՞ի՜ջզսջՠժփ Ես ՞էճսը ՝ճէճջզձ ի՜ոպ՜պՠռզձ ամճջո ՜յջՠէզ5 ՜կոճհփ

Ես ճսձզ հզձտՠ՜ձ ՝ճէճջ՜ժձ6 ագձդ՜ռ

7 ՜ջՠ՞՜ժ՜ձ, ճջ ԻԸ.ՠ՜ժ (28-ՠ՜ժ) ժճմզձ

ՠս ձ՜ի՜ձնզռ ձ՜ի՜ձնփ Ես ագձդ՜ռո էճսոձճհ, ճջ զձձՠսպ՜ոձՠջՠ՜ժ ժճմզձ, ՠս

աՠսդձՠջՠժոձ8 ՠս ա՝ՠոՠտզոպճձտձ, ճջ ձ՜ի՜ձն ժճմզձ, ՠս ռճսռ՜ձբ ծղկ՜ջ-

պ՜յբո9 ՜ձոը՜է ա՜սջ

10 էջկ՜ձ կՠթզ յ՜ոՠտզձ Շ1Բ (532) ՜կ՜ռփ Զ՜հոյզոզ

՞ճջթ զկ՜ռՠ՜է ակՠթ ՠս աիա՜սջ11

զկ՜ոպձճհձ12

Եշզճձ, ճջ զ ե՜կ՜ձ՜ժզձ

հ՜հձկզժ չ՜ջ՟՜յՠպ ՠս ՞զպձ՜ժ՜ձ բջ զ կՠթ յ՜խ՜պզձ զ Կճոպ՜ձ՟զձճս-

յ՜սէզո13

զ ՟ջճսձո Յճսոպզ՜ձճոզ ժ՜հոՠջձ, հխբ յ՜պ՞՜կ ՜շ ձճո՜՚ ՠդբ ազո

գձ՟բ՛ջ ճմ ժճմՠռզտ զ եճխճչո լՠջ, ՠս ա՜հոյզոզ ՞ճջթ ՜շ՜ձռ զկ գձ՟բ՛ջ

ի՜ոպՠռզտ14

: Քզձ՜ռՠ՜է ՠս կ՜ը՜ռՠ՜է գձ՟ եճխճչ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռձ, ճջ ՜շ՜ձռ

ձճջ՜ ա՜հոյզոզ ՞ճջթձ ժ՜պ՜ջՠռզձ, ոժո՜ձզ զսջձ ՜շ՜ձլզձ ե՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճս-

1 Գ շճկճռ

2 ԲԳ ՠ՞զյպ՜ռճռ

3 ԲԳ իշճկՠ՜ռճռ

4 ԲԳ Ե՞զյպ՜ռճռ

5 ԲԳ ՜յջզՠէզ

6 Բ+ ՜հձ

7 Բ ագձդ՜ռո ՜հո, Գ աձդ՜ռ

8 Գ ա բ ՠջՠժձ

9 Գ ծղպ՜յբո

10 ԲԳ արջ

11 Գ աիրջ

12 Բ ազկ՜ոպձճռձ

13 ԲԳ ժճոպ՜ձ՟զձճսյրէզո

14 Բ ի՜ոպ՜պՠռզտ


դզսձո ՜շձՠէ ՠս ժ՜ջ՞բ ՝ճէճջ՜ժ: Դձբ15

աէճսը ՝ճէճջ՜ժզձ զսջճհ ա՜յջՠէզ իզձ՞,

աճջ եճխճչտ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռձ ամճջո ՜յջՠէզ ՠ՟զձ ՞էճսը ՝ճէճջ՜ժզձ զսջՠ՜ձռ,

ՠս հզձձՠջճջ՟զ ժ՜ձճձզ էջկ՜ձռձ ա՜յջՠէզ չՠռ, աճջ զկ՜ոպ՜ոբջտձ ի՜ոպ՜-

պՠռզձ, աճջ Եշզճձ պ՞զպ՜՝՜ջ ժճջթ՜ձՠ՜է ա՜յջՠէզ իզձ՞ ի՜ոպ՜պՠ՜ռ, աճջ

՜կՠձ՜հձ ՂԵ (95) ՜կզ ա՜սջ16

էջկ՜ձձ կՠթզ յ՜ոՠտզձ ղ՜՝՜դ ՝ՠջբ իզձ՞ ՜յ-

ջՠէզ: Ես հճջե՜կ ի՜ձ՟զյզ հ՜սճսջ կՠթզ յ՜ոՠտզձ ղ՜՝՜դ, ճմ ՞ճհ17

իձ՜ջ ՠս ծ՜ջ

՜ձռ՜ձՠէ գձ՟ ՜սճսջձ գձ՟ ՜հձ, ՜հէ զ ձճհձ ժճջթ՜ձՠէ, աճհ՞ գձ՟ ՜ձ՜ոպճս՜թ ՠս

պզջ՜ոյ՜ձ18

՜ա՞զձ իջբզռ պ՜սձՠձ19

ա՜սջ20

կՠթզ ա՜պժզձ հ՜ջճսդՠ՜ձ պՠ՜շձ:

Ահո բ21

յ՜պծ՜շտ22

ը՜ձ՞՜ջկ՜ձ ա՜պժզձ հճսձ՜ռ: Իոժ ճջ ծղկ՜ջզպ ՠս ճսխխ՜-

վ՜շ կ՜ձժճսձտձ23

ՠձ ՠժՠխՠռսճհ24

, ճմ ՠջդ՜ձ աիՠպ ՜ձ՜սջբձ պճկ՜ջզձ Եշզճձզ,

ճջ պ՞զպ՜՝՜ջ ժճջթ՜ձՠռ՜ս, ՜հէ աիՠպ ՠջդ՜ձ ծղկ՜ջզպ զկ՜ոպձճռձ25

, ճջ հզձ-

ձՠջճջ՟ էջկ՜ձռձ ա՜յջՠէզ չՠռ ի՜ոպ՜պՠռզձ ՠս ճմ իզձ՞, աճջ Եշզճձ ի՜ոպ՜-

պՠ՜ռ, ազ չՠռ ՜յջՠէզ ա՜պ՜ձբ ՠս ճջճղբ ա՜սջ26

էջկ՜ձ կՠթզ յ՜ոՠտզձ ՠս զ

ժզջ՜ժզձ ՝ՠջբ ՠս ճմ զ ղ՜՝՜դ, աճջ զ ժզջ՜ժզ պ՜ձՠկտ27

, ՠս ՜ձ՟ պ՜սձՠկտ

ա՜սջ28

հ՜ջճսդՠ՜ձ վջժմզձ, ՠս ճմ ոը՜էզկտ29

ՠս ճմ ըճպճջզկտ կզձմՠս զ կզճսո

՜ձ՞՜կ ՞՜էճսոպ վջժմզձ:

15

Բ+ ւ ՟ձբ 16

Գ արջ 17

Բ ՞ճ 18

Ա պՠջ՜ոյ՜ձ 19

ԲԳ պրձՠձ 20

Գ արջ 21

ԲԳ մզտ 22

Բ ծ՜շտ 23

Բ կ՜ձժճսձտ 24

Բ ՠժՠխՠռճհ 25

Բ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռձ 26

ԲԳ արջ 27

Բ պ՜ձզկտ 28

ԲԳ արջ 29

Գ մզտ ւ ճմ ոը՜էզկտ


ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՍՐԲՈՅ ԶԱՏԿԻՆ

Եդբ ճ՛ջյբո ՠս ժ՜կ ազ՜՛ջ՟ ի՜ոպ՜պՠ՜ռ պբջձ1 ապ՜սձ

2 ոջ՝ճհ ա՜պժզձ զ

չՠջ՜հ էճսոձզձ, էճսջ ՝՜ձզձ, ճջ ՜ոբ ՠդբ մճջՠտպ՜ո՜ձ ՜սջ3 ՜կոճհձ հ՜խ՜՞ո

էճսո՜էզջ էզձՠէճհ՚ ճջյբո ՠս Փզէճձ յ՜պկբ: Ք՜ձազ ՜կզո էճսոձ՜ժ՜ձ ի՜կ՜ջզ

՜սճսջո ա՜շ՜նզձ ոժզա՝ձ էջկ՜ձ էճսոձզ, չ՜ոձ ազ հ՜շ՜ն տ՜ձ աՄճչոբո ճմ

՜կզոտ ժ՜հզձ ՠ՝ջ՜հՠռսճռ4 ՠս ճմ հ՜հձե՜կ

5 զ ձճջճհ զձմ ի՜ոպ՜պՠռ՜ս ճջ մբջձ,

՜հէ էճսոձ՜ժ՜ձզձ ՜ոբ ՜կզոո: Տՠո ա՝՜ձձ, ազ մ՜ո՜ռ ՠդբ «՜կզոո ՜հո ՠխզռզ

լՠա ոժզա՝ձ ՜կոճռ, ճջ մբջձ, ՜հէ ՠդբ ՜կզոո ՜հո ՠխզռզ լՠա ոժզա՝ձ ՜կոճռ ՠս

՜շ՜նզձ ՠխզռզ ՜կզոո պ՜ջսճն»6,

հ՜հպ բ դբ ա՜սճսջո էճսոձզձ ՜ոբ ՜կզո,

տ՜ձազ էճսոձ՜ժ՜ձ ՜կզոտ բզձ: Բ՜հռ պ՜ջզ մՠս ՠսո բջ ՠ՝ջ՜հՠռսճռձ7, չ՜ոձ ազ

տ՜խ՟բ՜ժ՜ձ՜սձ չ՜ջբզձ պ՜ջՠ՜ս ՠս ՜կո՜ստ, ՠս ճմ չ՜ջժյ՜ջ՜ազ, աճջ դբյբպ

էջճսկձ ո՜իկ՜ձՠ՜ռ, ՜հէ ճջյբո զ ոժա՝՜ձբ ՜ջ՜ջմճսդՠ՜ձ բջ էճսոզձ, աձճհձ ՠս

՜հեկ ո՜իկձՠ՜ռ: Ք՜ձազ հ՜սճսջ ՜ջ՜ջմճսդՠ՜ձ մճջՠտպ՜ո՜ձ՜սջՠ՜հ բջ էճսոզձ:

Ես դբյբպ կզ՜սջՠ՜հ բջ, ո՜ժ՜սձ վճսդզսձ ՝ճէճջզձ ճջյբո մճջՠտպ՜ո՜ձ՜սջՠ՜հ

բջ, ազ ՜ձկ՜ջդ բջ դՠջզ ՠս ժզո՜ժ՜պ՜ջ էզձՠէ էճսոզձձ հ՜սճսջ էզձՠէճսդՠ՜ձ

զսջճսկ, չ՜ոձ ազ ՜կՠձ՜հձ ՜ջ՜ջ՜թտ էզ8 ՠս ժ՜պ՜ջՠ՜է ոպՠխթ՜ձ, ճջյբո

՝՜ձն՜ջտձ ճմ ՟ՠշ՜՝ճհոտ9, ՜հէ ի՜ոՠ՜ստ, ՠս թ՜շտ ժ՜պ՜ջՠ՜էտ ՠս յպխ՜՝ՠջտ,

ՠս կ՜ջ՟ձ ՠջՠոձ՜կՠ՜հ ի՜ո՜ժ՜ս, դբյբպ կզ՜սճսջ՝ ժՠձ՟՜ձզ: Ըոպ ձկզձ

՜սջզձ՜ժզ ՠս էճսոզձձ մճջՠտպ՜ո՜ձ՜սջՠ՜հ էզճսդՠ՜կ՝ էճսոձճհ10

ժ՜պ՜ջՠ՜է:

Աոՠձ չ՜ջ՟՜յՠպտ ՠ՝ջ՜հՠռճռձ, դբ ՠջՠտ պ՜սձո11

ա՜պժ՜ռ ՜ջ՜ջ Մճչոբո

հ՜ձ՜յ՜պզձ, ՠս ՜յ՜ զ ի՜ժ՜շ՜ժՠէ եճխճչջ՟ՠ՜ձձ ՜կՠձ՜հձ յ՜պճսզջ՜ձտ

՜ոպճս՜թ՜հզձ ՠս ժ՜ջ՞տ էշՠ՜է ՟՜՟՜ջբզձ կզձմՠս հ՜սջ ՜ձռ՜ձՠէճհ ճջ՟սճռձ12

Իոջ՜հբէզ13

գձ՟ Յճջ՟՜ձ՜ձզ պ՜ոձ ՜սջ ՜կոճհձ ՜շ՜նձճհ, ՠս ճմ ա՜կոճհձ ժճմբ

պ՜ոձ, ՜հէ աէճսոձզձ14

, տ՜ձազ ՜կոճհձ ՜շ՜նձճհ, ճջ ՜ձճս՜կ՝ ժճմզ, ձզո՜ձ

ճսդՠսպ՜ո՜ձ բջ՚ ՠս էճսոզձձ պ՜ոձ: Ահո պ՜ոձՠ՜ժ կՠթզ ըճջիջ՟ճհ, հճջճսկ ՠս

՜շզձ աճմը՜ջձ, ՠս ՜սջզձ՜ժ կժջպճսդՠ՜ձռձ գձ՟ Յճջ՟՜ձ՜ձ ՠս ա՞՜էճսոպձ

Քջզոպճոզ հԵջճսո՜խբկ հ՜սճսջ ՜ջկ՜սՠձՠ՜ռձ15

: Ես ՜ջ՜ջ Յՠոճս ա՜պզժձ16

1 Բ ապբջ

2 Գ ապրձ

3 ԲԳ րջ

4 ԲԳ ՠ՝ջ՜հՠռճռ

5 Բ ՜հձե՜կ

6 ԲԳ պ՜ջճն

7 ԲԳ ՠ՝ջ՜հՠռճռձ

8 Ա մզտ

9 Գ ՟ՠշ՜՝ճսոտ

10 Գ էճսոճհձ

11 Գ պրձո

12 ԲԳ ճջ՟ճռձ

13 Բ զոջ՜հՠխզ

14 Գ+ ժճմբ

15 Գ ՜ջկ՜սզձՠ՜ռձ

16 Գ + զսջ


տո՜ձՠջժճս ՜սջ ՜կոճհձ հ՜շ՜նձճհ, ՝՜հռ ՜ձճս՜ձբ մճջՠտպ՜ո՜ձ գոպ ՜սճսջռ

էճսոձզձ ՠս ՜շձբ ձճջճ՞ճսկձ ժ՜ջ՞՜ռ ՠխթՠէճռձ հ՜ձ՜յ՜պզձ17

ճջյբո ՠս դէվ՜-

պՠ՜ռ աեճխճչճսջ՟ձ ՜ձդէվ՜պ աթձՠ՜էոձ հ՜ձ՜յ՜պզձ: Ես ՜շձբ զ՝ջՠս ձճջճհ18

ոժզա՝ձ ժ՜ջ՞՜ռ ՠս ՜սջզձ՜ռ, ճջյբո Մճչոբո հՠէ՜ձՠէձ հԵ՞զյպճոբ: Ք՜ձազ

՜ձռ՜ձՠէձ գձ՟ Յճջ՟՜ձ՜ձ ՠէո ժճմզ հԵ՞զյպճոբ. ՠս ՟՜՟՜ջբ պ՜սձ19

ա՜պժզձ

կզձմՠս զ ճսդՠսպ՜ոձ ՜կձ Յճչոզ՜հ դ՜՞՜սճջզձ, ՜ձ՟՜ձ՜սջ պ՜սձՠէ ՠս ՜ձ՟բձ

՟՜՟՜ջՠէ կզձմՠս հ՜ս՜ջո Զ՜սջ՜՝՜՝բէզ, ՠս աղզձճս՜թ պ՜ծ՜ջզձ ՜ոզ պ՜սձՠէ

կզձմՠս հ՜սճսջո Եաՠժզ՜հզ ՠս ՜հէճռ ճկ՜ձռփ Բ՜հռ ճմ հ՜շ՜նձճսկձ ՜կոՠ՜ձձ, ՜հէ

հՠջժջճջ՟ճսկձ, ՠս ճմ գոպ ՜սջզձ՜ռձ ճմ ժ՜կՠռ՜սփ

Այ՜ հՠպճհ Եաջ՜հ ձճջճ՞ՠ՜է ժ՜ջ՞ՠ՜ռ ազձձՠսպ՜ոձՠջՠժ էճսոձզձ ա՜ա՞զձ

ՠ՝ջ՜հՠռսճռ20

ՠս ՜ձպզ ՜ձը՜վ՜ձ21

պ՜սձՠռ՜ս22

կզձմՠս զ ը՜մՠէճսդզսձ Քջզո-

պճոզ, հճջճսկ ՟զյ՜ս մճջՠտպ՜ո՜ձՠջճջ՟ձ ձզո՜ձ հ՜սճսջ իզձ՞ղ՜՝դճն23

էջճսկձ

էճսոձզձ` գոպ ՜սջզձ՜ժզ ՠէզռձ հԵ՞զյպճոբ, ազ ՠս կՠտ վջժՠռ՜հտ24

յ՜պճս՜ժ՜ձ

՜ջՠ՜կ՝ Քջզոպճոզ:

Յՠպճհ ՠս ոճսջ՝ ՜շ՜տՠ՜էտձ հ՜կՠձ՜հձ ՜կզ ՠջդ՜էճչ հԵջճսո՜խբկ հզղ՜-

պ՜ժՠ՜է ժ՜պ՜ջբզձ ա՜սջ մ՜ջմ՜ջ՜ձ՜ռ վջժմզձ ՠս պ՜սձբզձ ա՜սջ25

հ՜ջճսդՠ՜ձ

ՠս ՜ոպճս՜թ՜հզձ ձղ՜ձ՜՞ճջթճսդՠ՜կ՝ձ ա՝՜աճսկո ՟՜ջլճսռ՜ձբզձ զ Քջզոպճո,

ՠս կժջպբզձ կզձմՠս հՠջժճս ՜կձ Վՠոյզ՜ձճոզ, հճջճսկ ՠխՠս իճսոժ26

հՠպզձ

՜սՠջճսկձ պ՜ծ՜ջզձ ՠս յ՜ղ՜ջճսկձ ՠս ՞ՠջճսդզսձ Եջճսո՜խբկզ: Յճջճսկ զ ոջ՝ճհ

իճ՞սճհձ իջ՜կ՜հՠ՜է27

ճմ ճսկՠտ զ տջզոպճձբզռ ՜ձ՟ էզձՠէ հ՜հձկ պ՜սոձզ, հ՜-

խ՜՞ո ՜յջՠէճհ զ ղ՜ջՠ՜ռձ ՠժՠէճռձ զ չՠջ՜հ Եջճսո՜խբկզ ՠս ՜ջպ՜տճհ եճխճչՠէ

զ պՠխզո28

պՠխզո պ՜սձբզձ ապ՜սձ ոջ՝ճհ ա՜պժզձ:

Յՠպճհ Աջզոպզ՟բո վզէզոճվ՜հ Ադՠձ՜ռզ գձժՠջ Կճ՟ջ՜պՠ՜հ29

ՠյզոժճ-

յճոզ` ճսձժձ՟զջ ՜շ՜տՠէճռձ, ՜ջ՜ջ զձձՠսպ՜ոձՠջՠժ էճսոձզ իշճկ՜հՠռճռձ ՠս

՜հոյբո ձկ՜ձՠռճսռՠ՜է ՜ո՜ռ, ՠդբ ՜շ՜նզձ ՜սջձ ՜յջզՠէզ բ ոժզա՝ձ ՜ջ՜ջմճս-

դՠ՜ձ, ՠս ազ մճջո ՜սճսջձ, ՜ոբ, ոպՠխթ՜ս էճսոզձ զ մճջո ՜յջզէզ, ՠ՟ ամճջՠտ-

պ՜ո՜ձ էճսոձզ ՠս ժ՜ջ՞ՠ՜ռ աձ՜ ՞էճսը ՝ճէճջզձ, չ՜ոձ ՞զ զ ոկզձ ՜սճսջ ի՜ձ-

՟զյզ մճջՠտպ՜ո՜ձ ձզո՜ձ՜հ էջճսկձ ՠս ՜ձչՠջ՜՟ջճսդզսձ:

Յՠպճհ Ղՠսճձ՟բո` ի՜հջձ Ոջճ՞զձբոզ30

, ՜ջ՜ջ ազձձՠսպ՜ոձՠջՠ՜ժ էճսոձզձ

ՠ՞զյպ՜ռճռ ՠս ՠդճչյ՜ռճռձ:

17

Բ + ՠս ՜շձբ 18

Գ մզտ ձճջճհ 19

Գ պրձ 20

ԲԳ ՠ՝ջ՜հՠռճռ 21

Գ ՜ձը՜՝՜ձ 22

Գ պրձՠռ՜ս 23

Ե ղ՜՝՜դճն 24

Ա վջժՠռ՜տ 25

Գ արջ 26

Ա հճսոժ 27

Ա իջ՜կ՜հՠէ 28

Ա պՠխզձ 29

Գ Կճ՟ջ՜՟ՠ՜ 30

Բ Ոջճ՞բոզ


Յՠպճհ Ոջճ՞զձբո` ճջ՟զ ձճջ՜, ՜ջ՜ջ զձձՠսպ՜ոձ ձճջճսձ էճսոձզ ՜ջ՜՝՜ռճռ

ՠս կ՜ժՠ՟ճձ՜ռճռձ գոպ ձկ՜ձճսդՠ՜ձ ՠս լՠսճհ31

ՠայզպ՜ռճռ ՜ձ՟ջ ի՜հՠէճչփ

Յՠպճհ Աձ՜պ՜սէզճո32

` ՠյզոժճյճո ՠժՠխՠռսճհձ33

է՜սճ՟զժՠռճռ, ՜ջ՜ջ ազձ-

ձՠսպ՜ոձՠջՠժ էճսոձզ հճսձ՜ռ ՠս ՜ոճջճռ, գոպ լՠսճհ ՜սջզձ՜ժզ իշճկ՜հՠռճռձ

՜ձ՟ջ ի՜հՠէճչփ

Աջ՟՚ դբյբպ ՜հո ՜կՠձՠտՠ՜ձ ձ՜ը՜՞ճհձ ժ՜ջ՞ՠռ՜ձ, ո՜ժ՜հձ գձ՟ի՜-

ձճսջ34

՜ղը՜ջիո մճսո՜ձ չ՜ոձ ձՠխճսդՠ՜ձ ի՜է՜թ՜ձ՜ռ, ճջ զ չՠջ՜հ տջզո-

պճձբզռ, ՜հէ պ՜սձբզձ ը՜շձ՜ժ աճհ՞ գձ՟ իջբզռ, ՜ձոճսջ՝ կզձմՠս հ՜սճսջո ՠջ՜-

ձՠէճհձ Կճոպ՜ձ՟զձճոզ35

: Ես եճխճչճհձ Նզժզ՜հ ՜ո՜ռ՜ս զ դ՜՞՜սճջբձ կզ ՠսո

՜հձճսիՠպՠս գձ՟ պՠ՜շձ՜ոյ՜ձ ՜ա՞զձ իջբզռ պ՜սձՠէ, ՜հէ ա՜պ՜ձզէ զ ձճռ՜ձբ,

պճսՠ՜է իջ՜կ՜ձ զ կբն ՜շձճսէ ազձձՠսպ՜ոձՠջՠժ էճսոձզ ա՜պժ՜ռ, ճջտ ժ՜ջ-

՞ՠ՜է բզձ զ չՠջճհ ծ՜շՠ՜է ՜ջ՜ձռ՟ ՜շձճսէ ՜ղ՜ժՠջպո հ՜կՠձ՜հձ ՜՞՞՜ռ

տջզոպճձբզռ` ճսո՜ձՠէ աձճռ՜ պճկ՜ջ, ՠս ա՜պճսռ՜ձՠէ ատջզոպճձբ՜ժ՜ձձ զ

իջբ՜ժ՜ձբձ: Ահէ դբյբպ ՠս գոպ իջ՜կ՜ձզ դ՜՞՜սճջզձ ՞ճջթձ ժ՜պ՜ջբջ, ՜հէ ճմ

՜ձպ՜ջ՜ժճսոՠէզ ժ՜ջ՞ՠռ՜ս ՜սջզձ՜ժտ:

Յՠպճհ ՠս հ՜սճսջո Կճոպ՜ձ՟ՠ՜հ` ճջ՟սճհձ36

Կճոպ՜ձ՟զ՜ձճոզ, Աձ՟ջբ՜ո37

`

ՠխ՝՜հջ Մ՜՞ձճոզ ՠյզոժճյճոզ, ժ՜ջ՞ՠ՜ռ պճկ՜ջ ՜կ՜ռ ՠջժ՜ի՜ջզսջզռ, ո՜-

ժ՜հձ ՠս ՜հձ ճմ ՜ձպ՜ջ՜ժճսոՠէզ: Այ՜ զ ոյ՜շՠէ Աձ՟ջբ՜ոՠ՜ձ պճկ՜ջզձ

՜կ՜ռձ ՠջժճսի՜ջզսջզռ, հ՜սճսջո Յճսոպզ՜ձճոզ դ՜՞՜սճջզ ՠխՠս ՝՜աճսկ ըձ՟զջ

իկպ՜՞ճհձ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռ` չ՜ոձ ճմ ՝ՠջՠէճչ ծղ՞ջպզս աժ՜ջ՞ զձձՠսպ՜ոձՠջՠժ

՝ճէճջզձ ճջ ՂԵ (95) ՜կ՜ս ՝ճչ՜ձ՟՜ժբջ38

աՠխ՜ձ՜ժ ղջն՜՞՜հճսդՠ՜ձփ

Ես զ ձճհձ հճէճչզռ դճսՠռ՜ս ՟եճս՜ջզձ՜՞ճհձ, ազ ՝՜աճսկ ՜կ՜ստ39

գոպ

՜սճսջռ ՝ճէճջ՜ժզձ մպճխբջ աժձզ ՝ՠոՠտզոպճձզձ: Վ՜ոձ ճջճհ ՠխՠ՜է տձձճսդզսձ

հԱխՠտո՜ձ՟ջզ՜հ, ճջ բ կ՜հջ՜տ՜խ՜տ ՜կՠձ՜հձ զկ՜ոպ՜ոզջճսդՠ՜ձ, ՞պ՜ս ՜ձ-

պ՜ջ՜ժճսՠէզ ՜սջզձ՜ժ ՇԼԲ ՜կ՜ռ ղջն՜՝ՠջճսդՠ՜ձռ, ճջ ոպճս՞զս ռճսռ՜ձբ

ա՜սճսջո մճջՠտպ՜ո՜ձ յ՜ոՠտզձ: Գէը՜սճջ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռձ Ախՠտո՜ձ՟ջ՜-

ռզձ40

Է՜ո, ճսձՠէճչ զսջ41

գձժՠջ աիջբ՜հձ Փՠձՠիբա, ճջ բջ զ Տզ՝ՠջզ՟՜հ,

աԳ՜՝ջզբէ հԱոպճջՠ՜ռ, աՅճի՜ձ հԱջ՜՝՜ռճռ, աԱ՝՟զբ զ հԵդճչյզբ, աՍՠջ՞զ զ

Մ՜ժՠ՟ճձ՜ռճռ, աԵսխճ՞ձ42

զ Յճսձ՜ռ, աԳզ՞՜ձ զ Հշճկ՜հՠռճռ, Է՜ո զ ձճհձ

Ե՞զյպ՜ռճռ, ճսձՠէճչ գձ՟ զձտՠ՜ձո ՜հէ ՠսո գձժՠջո ՠս ՝՜աճսկ ՜ղ՜ժՠջպո,

31

Գ լՠսճհձ 32

ԲԳ ՜ձ՜պրէզճո 33

ԲԳ ՠժՠխՠռճհձ 34

Բ գձդի՜ձճսջ 35

Բ ժճոպ՜ձ՟զ՜ձճոզ 36

ԲԳ ճջ՟ճհձ 37

Բ ՜ձ՟բ՜ո 38

Բ ՝՜ս՜ձ՟՜ժբջ, Գ ՝ճս՜ձ՟՜ժբջ 39

Գ ՜կրտ 40

Գ մզտ 41

Գ մզտ 42

Ա աԵսխճ՟


ճջճռ ա՜ձճս՜ձո43

ճմ հզղ՜պ՜ժՠռ՜տ: Բ՜հռ գձ՟ ՜կՠձ՜հձ ՜ոբ էզձՠէ դճսճչ ՜ջո

ՠջՠոճսձ ՠս չՠռ:

Աոպ՜ձ՜սջ44

ՠխՠ՜է Իշզճձ չ՜ջ՟՜յՠպ ՟ջ՜ձ ՜ջտճսձզ Կճոպ՜ձ՟զձ՜-

յ՜սէոզ45

, ճջ ՜ա՞՜ժ՜ձճսդՠ՜կ՝ ՜սպ՜ջ46

ՠս ճմ տ՜խ՜տ՜ռզ, աճջ ճկ՜ձտ Ախՠտ-

ո՜ձ՟ջ՜ռզ ՞ճէ ՜ո՜ռզձ աձ՜: Ս՜ ամ՜ջՠ՜է գձ՟ զկ՜ոպ՜ոզջ՜ռ եճխճչ ճջ

հԱխՠտո՜ձջ՟զ՜հ, զ՝ջ տ՜կ՜ի՜ձո չ՜ջժճսռՠ՜է աճմ պ՜ձՠէձ զ եճխճչձ, ի՜ժ՜-

շ՜ժ ծղկ՜ջպճսդՠ՜ձ կ՜տ՜շզ, ըճպբ աժ՜ջ՞ՠ՜էձ զ ձճռ՜ձբ: Նճհձյբո ՠս ա՜-

շ՜ն ՠ՟ՠ՜էոձ ՞ճ՞ռբ, զ՝ջՠս պ՞բպո աձճո՜ ի՜կ՜ջՠ՜է, ՜շձբ ե՜կ՜ձ՜ժ՜-

՞ջճսդզսձո47

ձճջ՜լ՜հձո ի՜ժ՜շ՜ժ ՜ոպճս՜թ՜հզձ ՞ջճռ ՠս ՜կՠձ՜հձ ե՜կ՜ձ՜-

ժ՜՞ջ՜ռ, ձճհձյբո ՠս պճկ՜ջ վճըբ ազձձՠսպ՜ոձՠջՠ՜ժ էճսոձզձ զ չՠռբձ ՜յ-

ջՠէզ, զ իզձ՞ ՠս ՟ձբ ՞ձ՜ ՞էճսը ՝ճէճջզձփ Ես ՜շձբ ՜սջզձ՜ժ զսջ ապ՜ո յ՜ջ-

կճվզ48

գոպ ՠ՞զյպ՜ռսճռձ49

, ճջ զ կբնձ յ՜ջկճվզ լ՜հձզ ՟ձբ աձ՜ ՞էճսը ՝ճէճ-

ջզձ էջկ՜ձ չՠջ՜՟զջ ի՜ժ՜շ՜ժ ՜շ՜նձճռձ, ճջյբո ՠս ձճտ՜ ՠ՝ջ՜հՠռսճռձ50

ի՜հՠէճչ լՠս՜ռճսռզձ:

Սճջ՜ ձճհձյբո աՠ՞զյպ՜ռզձ ՜ջ՜ջՠ՜է ՜սջզձ՜ժ, զ՝ջ դբ ռճսռ՜ձՠէ զկ՜ո-

պ՜ոզջ՜ռձ ՜խՠտո՜ձ՟ջ՜ռճռ, դբ հճհե պ՞բպտ բտ, ճջ ՠս ճմ լՠջ ՜ա՞զձ ՞զպբտ

իկճսպ51

, ազ՜՛ջ՟ չ՜ոձ ՜հէճռ ՜ա՞՜ռ ժ՜ջ՞ՠռբտ պճկ՜ջ: Ես աիշճկ՜հՠռսճռձ52

՜հոյբո ժ՜ջ՞ՠ՜ռ, ՠ՟ ՞իզձ՞ ՜յջՠէզ ՞էճսը ՝ճէճջզձ ՠս ժ՜ջ՞ՠ՜ռ ձկ՜ չՠջ՜-

՟զջ ճսդ, չ՜ոձ ազ ՠջՠտպ՜ո՜ձ՜սջՠ՜հ ՜ո՜ռ աէճսոզձձ հ՜սճսջ ոպՠխթկ՜ձ53

զսջճհ, աճս՞ՠէճչ աճսդ ՠս աիզձ՞, ՜հոզձտձ` աչՠջ՜՟ջզձ ըճջիճսջ՟ձ ձկ՜ ի՜կ՜-

ջՠռ՜ս54

, ՠս ՜ջժ՜ձՠէճչ զ չՠջ՜հ չՠջ՜՟ջզձ կՠպ՜ո՜ձ կՠպ՜ո՜ձ դզս` կզձմՠս զ

ժ՜պ՜ջճսկձ զձձՠսպ՜ոձՠջՠժզձ, ՠս ը՜խ՜ռճսռ՜ձբ ՜ձճս՜ռՠ՜է, զ ծ՜ջպ՜ջճս-

դզսձ ՜ջճսՠոպզձ յ՜ձթ՜ռՠ՜է, ՜խ՜ջպՠ՜է ըճպբ ա՜շ՜նձճռձ ՞զջո, ՠս ՝շձճս-

դՠ՜կ՝ իջ՜կ՜ձ՜ս դ՜՞՜սճջզձ գձ՟ ՜կՠձ՜հձ ՜ղը՜ջիո ազսջ ի՜ոպ՜պՠ՜ռփ

Բ՜հռ տ՜ս ՠս կզ էզռզ կՠա ի՜ո՜ձՠէ ե՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդՠ՜ձ Եշզճձզ, տ՜ձազ ՜հո-

յբո ՞ջՠ՜է բ, դբ ՜ձզթՠ՜է, ճջ ՜շձբ ա՜պզժ հՠջժճպ՜ո՜ձՠջճջ՟ճսկձ ՜կոՠ՜ձձ`

հ՜շ՜ն տ՜ձ աի՜ո՜ջ՜ժՠէ պճսգձնՠ՜ձ ՠս ՞զղՠջճհ, ՜ձզթՠ՜է, ճջ ՜շձբ ա՜պզժձ55

գձ՟ պզջ՜ոյ՜ձ ՜ա՞զձ իջբզռ, ժ՜կ գձ՟ ղ՜ջկ՜պ՜ռզոձ56

, ժ՜կ գձ՟ յ՜սխզ՜-

ձճո՜ռձ57

, ՜ձզթՠ՜է ճջ ՜շձբ ա՜պզժձ տո՜ձ ՠս ՠջՠտ էճսոձզ:

43

ԱԳ ՜ձճս՜ձտձ 44

ԲԳ ՜ոպ՜ձրջ 45

Բ ժճոպ՜ձ՟զձճսյրէոզ, Գ ժճոպ՜ձ՟զձ՜յրէոզ 46

Գ րպ՜ջ 47

Գ ե՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդզսձ 48

Ա յ՜ջկճսվ 49

ԲԳ ՠ՞զյպ՜ռճռձ 50

ԲԳ ՠ՝ջ՜հՠռճռձ 51

Բ իկճսձո 52

ԲԳ աիշճկ՜հՠռճռձ 53

Գ ոպՠխթկ՜ձձ 54

Բ + ՜հէ ՠս ե՞ ղջն՜շճսդզսձո դճսճհձ էճսոձ՜ժ՜ձ՜ռ ա՜ջՠ՞՜ժձ ըճջիճսջ՟ձ ձկ՜ 55

ԲԳ ա՜պզժ 56

ԲԳ ղ՜կ՜ջպ՜ռզո 57

ԲԳ յրխզ՜ձճո՜ռձ


Աջ՟ Եշզճձ դբյբպ ՝զսջ ՜ձ՞՜կ ժ՜ջթբ ծ՜ջպ՜ջ՜ձ՜է, ո՜ժ՜հձ ճմ աՠջ-

թ՜ձզ զ ձաճչզռ ՜ոպզ հ՜հձռ՜ձբ, ճջ կզճհձ58

վ՜ըմզ59

ՠս կզճհձ60

ղ՜խ՜ըզ,

ձկ՜ձՠ՜ս ՜հձկ, ճջ ո՜ժ՜ս ՜խ՜սդբ61

ՠս ՝՜աճսկ ի՜հիճհբ: Ք՜ձազ հճջե՜կ ՟զյզ

զ ղ՜՝՜դ իզձ՞ ՜յջՠէզ գոպ ՠշզ՜ժ՜ձ դճսճհձ, ի՜կ՜ջՠձ աձ՜ էջճսկձ ՠս զ չՠռ

՜յջՠէզ ՜շձՠձ ա՜պզժձ, ճջ ՟զյզ զ չՠղպ՜ո՜ձ ձզո՜ձ՜հ պ՜սձՠէ62

աճհ՞63

գձ՟

իջբզ, ոպճս՞ՠէ64

ի՜հճռ ձաճչզռձ: Ք՜ձազ ճմ ՠջ՝ՠտ պ՜սձՠէ իջբզռձ զ մճջՠտպ՜-

ո՜ձզս, տ՜ձ ապ՜սձ ա՜պժզո65

, ՜հէ կզղպ պ՜սձՠձ զ չՠղպ՜ո՜ձ ձզո՜ձ ձճտ՜ ՠս

ղ՜կ՜ջպ՜ռզտձ66

փ Ք՜ձազ ղ՜կ՜ջպ՜ռզտձ ի՜ոպ՜պ՜՞ճհձ ՠսո ՜շձՠձ67

տ՜ձ

աձճո՜, դբյբպ ՠս զ ձճռ՜ձբ ճսոՠ՜էտ: Ահէ ՠս յ՜սխզձ՜ջճոտձ զ ձկզձ ՜սճսջ

պ՜սձՠձ ՠս ազձմ ՜սջ ՠս ՟զյզ էջկ՜ձձ՚ ժզջ՜ժզ ՜ձճս՜ձՠձ, ճջյբո ՠս իջբ՜հտձ

ղ՜՝՜դ ՜ձճս՜ձՠձ, դբյբպ ՠս մզռբ ղ՜՝՜դ:

Բ՜հռ տ՜ս էզռզ պ՜սձՠէ գձ՟ ձճո՜ ՠս ժջՠէ ձաճչո: Վ՜ոձ ազ ՜կՠձ՜հձ ն՜ձ

ոճսջ՝ ի՜ջռձ չ՜ոձ զ ձճռ՜ձբ ա՜պճսռ՜ձՠէճհ բջ, հճջ ՠս ի՜հ՜ոպ՜ձՠ՜հռո68

ծղկ՜ջպ՜յբո ՜ձճս՜ձզ ա՜պզժ պՠ՜շձ, ՜հոզձտձ ա՜պճսռՠ՜է հ՜կՠձ՜հձ իՠդ՜-

ձճո՜ժ՜ձ՜ռ ՠս զ իջբ՜ժ՜ձ պ՜սձզռ, ոջ՝ՠ՜է ՠս ՠխՠ՜է «պ՜սձզռ պՠ՜շձ պ՜սձ

ՠս եճխճչճռ եճխճչ», ճջյբո Գջզ՞ճջ Աոպճս՜թ՜՝՜ձզձ ի՜ծճհ դճսՠռ՜ս ՜ոՠէ:

Վ՜ոձ ՜հձճոզժ69

իջ՜կ՜հՠռզձ կՠա ի՜ջտձ կզ պ՜սձՠէ զ էջկ՜ձձ ՠ՝ջ՜հՠռսճռ70

,

՜հէ կզձմ71

՜սճսջ ղ՜՝՜դճսձ ՟զյՠոռզ մճջՠտպ՜ո՜ձ էճսոձզ յ՜իՠէ աղ՜՝՜դձ, ազ

ՠջդզռբ ի՜ոռբ զ պ՜սձզ ժզջ՜ժբ ՠս էռռբ աըճջիճսջ՟ ղ՜՝՜դճսձ, մ՜ջմ՜ջ՜ձ՜ռձ

յ՜իՠոռզ, չ՜ոձ ՜հձճջզժ ՠս յ՜ոտ՜հ ժճմՠռզձ, ճջ դ՜ջ՞կ՜ձզ72

մ՜ջմ՜ջ՜ձտ: Ես

դբ ժզջ՜ժզ ՟զյզ մճջՠտպ՜ո՜ձ էճսոձզ, ՜ձռ՜ձբ զ կզսո ժզջ՜ժզձ, ազ կզ գձ՟

իջբզռձ պ՜սձՠոռզ:

Ես ճմ զձմ ՟՜ձ՟՜խՠէզ բ ՠս ՠջժկպՠ՜էզ աԶ ՜սջձ ՜սՠէզ յ՜իՠէ, տ՜ձազ

հճսո՜ռՠ՜է չոպ՜իբ, ՠդբ զ ղ՜՝՜դճսձ էձճս աըճջիճսջ՟ մ՜ջմ՜ջ՜ձ՜ռձ ՠս զ

ժզջ՜ժբձ ռհ՜ջճսդզսձփ Ես ՠդբ ՟զյզռզ մճջՠտպ՜ո՜ձ էճսոձզ զ ղ՜՝՜դճս, ՜ձռռբ

՜սճսջտ կզճչ հ՜շ՜ն զ ժզջ՜ժզ, ազ կզ պ՜սձՠոռզ գձ՟ իջբզռ: Ես վճը՜ձ՜ժՠոռզ

ժզջ՜ժբձ ոճսպ գձ՟ ծղկ՜ջզպ ժզջ՜ժբձ, ճջյբո յ՜սխզձ՜ջճոտձ73

եյջիՠռզձ

58

+ զ կզճհձ 59

ԱԳ վ՜խմզ 60

Բ զ կզսոճհձ 61

Բ ՜խրդբ 62

Գ պրձՠէ 63

Բ աճս՞ 64

Բ ոպճս՞՜ձՠէ 65

Ա ա՜պզժո 66

ԲԳ ղ՜կ՜ջպ՜ռզտո 67

Բ ՜շձզձ 68

Բ ի՜հ՜ոպ՜ձՠ՜ռո 69

Բ ՜հձճջզժ 70

ԲԳ ՠ՝ջ՜հՠռճռ 71

Բ հզձմ 72

ԲԳ դ՜ջտկ՜ձզ 73

ԲԳ յրխզձ՜ջճոտձ


՜շձՠէ, ՜հէ ազ ժ՜ռռբ ղ՜՝՜դձ ղ՜՝՜դձ, ՠս կզ ճջյբո իջբ՜հտձ ՜շձՠձ ղ՜՝՜դ

վճը՜ձ՜ժՠ՜է ՞ճխճսձզ, ժ՜կ ճջյբո յ՜սխզձ՜ջճոտձ74

աժզջ՜ժբձ: Ահէ ՠժՠ-

խՠռզ75

ճմ ՞զպբ վճը՜ձ՜ժՠէ ժզջ՜ժբ գձ՟ ժզջ՜ժբզ, ՠս ճմ ղ՜՝՜դ գձ՟ ղ՜՝՜դճս,

՜հէ հՠպ ծղկ՜ջզպ ղ՜՝՜դճսձ ՠժՠոռբ կՠթ ՜սջ հ՜ջճսդՠ՜ձ:

Ես Եշզճձ զ ե՜կ՜ձ՜ժ՜՞ջճսդՠ՜ձ զջճսկ ՟ձբ ՐՇ (5500) զ թձձ՟ՠ՜ձ76

վջժմզձ ՠս ՜սջզձ՜ժ ՜շձճս ամ՜վ պ՜յ՜ձ՜ժզձ չժ՜հճսդՠ՜ձ զ իզձ՞ ժ՜ձ՞ձճհ

ՠս ժզոճհ էՠ՜էփ Ես ՜հո զ՛ձմ ձկ՜ձճսդզսձտ ՠձ ե՜կ՜ձ՜ժ՜ռ ՠս ժ՜կ ազ՛ձմ ձկ՜ձճս-

դզսձ բ ՠջՠտպ՜ո՜ձ՜սջՠ՜հ ոպՠխթՠ՜է էճսոզձ, ազ կզձմ ՜կՠձ՜հձ ՜ջ՜ջ՜թտ էզ

ՠս ժ՜պ՜ջՠ՜է ոպՠխթ՜ձ, էճսոզձձ գձ՟բ՛ջ դՠջ՜ժ՜պ՜ջ ՠխՠս, ճջ77

Ոջկզ՞զձբո78

՜ոբ ՜հոյբո դբ կզ՜սջՠ՜հ ոպՠխթ՜ս էճսոզձ, չ՜ոձ ազ կզ ՜սջ79

զոժ բջ էզձՠէճս-

դՠ՜ձ, ՠս աճհ՞ գձ՟ ՜ջՠ՞՜ժ՜ձ ոպՠխթ՜ս զ կզսոճսկ պՠխճն զ կզնճռզ ՠջժձզ

թ՜՞կ՜ձ ժճխկ՜ձբ, ճջյբո ՜հեկ հճջե՜կ ՠջդ՜հ ՠս ՟ՠյզ էճսոզձ ՜ջՠ՞՜ժ՜ձ

կզ՜սջՠ՜հ80

՜ձճս՜ձզ էճսոձզձ: Աջ՟՚ դբյբպ ՠս ոը՜է ՠսո, ո՜ժ՜հձ յ՜ջպ բ

ի՜ձ՞ճհձ81

ձկ՜ձՠռճսռ՜ձՠէ տ՜ձ աԻշզճձզձ82

:

Բ՜հռ կՠտ հՠջժճռճսձռձ ՟՜պՠոռճստ: Իոժ Իշզճձ ճջմ՜վ ծ՜ջպ՜ջ տ՜ձ ա՜կՠ-

ձՠոՠ՜ձ ազձտձ չ՜ջժՠ՜ս, ո՜ժ՜հձ գձժ՜է՜ս աիզձ՞ի՜ջզսջՠ՜ժձ, ժ՜ջ՞ՠ՜էձ հԷ՜-

ո՜ձռ, ազ իզկձ ճմ ճտ83

ՠ՞զպ ՜հէ ՜սջզձ՜ժզ, տ՜ձազ իզկձ ճմ ճտ ժ՜ջբ ՟ձՠէ, տ՜ձ

աՇժձ84

ՠ՟ՠ՜է հԷ՜ոՠ՜ձռձ: Աջ՟ կզ պ՜սձՠոռճստ զ ՠջժճպ՜ո՜ձ ՜կոՠ՜ձձ հ՜շ՜ն

տ՜ձ աի՜ո՜ջ՜ժՠէ պճսգձնՠ՜ձ ՠս ՞զղՠջճհ: Ահէ հ՜շ՜նձճսկձ ՜կոՠ՜ձ պ՜սձՠո-

ռճստ, տ՜ձազ ՜կոՠ՜ձ85

՜շ՜նձճսկձ մ՜ջմ՜ջՠռ՜ս Քջզոպճո աժձզ ի՜ո՜ջ՜ժ՜-

թզձ, ճջյբո ՠս զ ոժա՝՜ձձ զոժ ոպՠխթ՜ս կ՜ջ՟ձ ՜շ՜նզձ աժձզ ի՜ո՜ջ՜ժ՜թզձ:

Ես86

Իոջ՜հբէ աժձզ ի՜ո՜ջ՜ժՠէճհ հ՜կոՠ՜ձ ՜շ՜նձճսկ ՠէ հԵ՞յզպճոբփ Ի

ձկզձ ՜սճսջ ՠս կՠտ վջժՠռ՜տ զ ո՜պ՜ձ՜հբ ՠս զ յզխթ87

ա՜սջ՜ռ ձճջ՜: Աջ՟ կզ

պ՜սձՠոռճստ զ տո՜ձ ՠս ՠջՠտ էճսոձզձ, ՠս կզ գձժ՜էռճստ ամճջՠտպ՜ո՜ձ էճսոձզձ

ՠս աչՠռձ ՜յջզէզ ՠս կզ ՟զռճստ ՜հէ ՞էճսը ՝ճէճջզձ: Բ՜հռ կզ՜հձ աիջ՜կ՜հՠ՜էձ

զ պՠ՜շձբ՚ ամճջՠտպ՜ո՜ձ ձզո՜ձ՜հ ՠս ա՜հէճռ ՜ա՞՜ռձ, ճջ ձկ՜ ի՜ձ՟զյզձփ

Բ՜հռ Է՜ոՠ՜ձտձ88

, ճջ աԻԳ ձզո՜ձ՜հ ժ՜ջ՞ՠռզձ ՞էճսը ՝ճէճջզձ ՠս ա՜հէճռ

74

ԲԳ յրխզձ՜ջճոտձ 75

Ա + ՜ոպճսթճհ 76

ԲԳ թձգձ՟ՠ՜ձ 77

Բ ւ ճջ 78

Ա Եսկզ՞զձբո, Գ ւկզ՞ՠձՠ 79

ԲԳ րջ 80

ԲԳ ՜ րջՠ՜ 81

Գ ի՜ձ՞ճսձ 82

ԱԳ զշճձզձ 83

Գ մզտ 84

Ա մզտ աՇժձ 85

Գ մզտ պ՜սձՠոռճստ, տ՜ձազ ՜կոՠ՜ձ 86

Բ ձճհձյբո ՠս զ 87

Բ յՠխթ, Գ յզթ 88

Բ բ՜ո՜տձ


՜ա՞՜ռձ ճջ ձկ՜ ի՜ձ՟զյզձ ճմ դբ աձ՜ ըճոպճչ՜ձՠռ՜ձ ա՞էճսը ՝ճէճջզձ ւ89

, ճմ

՜խ՜ջպՠռզձ ա՜շ՜նզձոձփ Ահէ չ՜ոձ ազ պճկ՜ջձ90

Աձ՟ջբ՜ո՜հ ՠջժճս ի՜ջզսջ

՜կ՜ռձ զ մճջո ձզո՜ձ ոյ՜շՠռ՜ս ՠս ոժզա՝ձ Շ.ՠ՜ժ ՝ճէճջզձ զ տո՜ձ ՠս ՠջՠտ

ձզո՜ձ՜հ ՠխՠս, չ՜ոձ ՜հձճջզժ աձ՜ ՠ՟զձ ՞էճսը ՝ճէճջզձ` ճմ կզ՜հձ զ ոժա՝՜ձձ

ՠս ՠէզռձ ՠս ը՜մՠէճսդՠ՜ձ, ՜հէ կզ՜հձ ՜կզձ զոժ իզձ՞՜ջզսջՠ՜ժ ՝ճէճջզձփ Բ՜հռ

ըճոպճչ՜ձՠռզձ ՞էճսը ՝ճէճջզձ աԺԴ (14) ձզո՜ձ՜հ իջ՜կ՜հՠէճհձ զ պՠ՜շձբ,

ճջճսկ կՠտ իՠպՠսՠոռճստ: Աջ՟ հճջե՜կ ՟զյզ մճջՠտպ՜ո՜ձ էճսոձզ զ մճջո ՜սՠ-

էՠ՜ռձ կզձմՠս զ ԻԸ (28) ձզո՜ձ՜հ91

, ՜հոզձտձ ՜յջզէզ92

ճսդ ՠս պ՜ոձ, յ՜իՠկտ

ՠս ՜շձՠկտ93

ա՜պզժձ, զոժ ՠդբ զ Դ (4) ՜սՠէՠ՜ռձ ՠս ՜ձ՟բձ հ՜՞՜ջ՜ռզո94

, զո-

ժճհձ ժ՜պ՜ջՠռզձ ՠջժճպ՜ո՜ձ ՜կոՠ՜հ դզս էճսոձզձ կզսո ՜հէ ՜կզո հ՜սՠէճսկտ զ

չՠջ՜հ ՠջժճպ՜ո՜ձ ՜կոՠ՜ձձ95

, ճջ ՜ձճս՜ձՠ՜է ժճմզ ձ՜ի՜ձնՠ՜է, տ՜ձազ հ՜հձ

՜կտձ յ՜ժ՜ո ՞պ՜ձզձ գձդ՜ռտ96

էճսոձզձ: Ք՜ձազ97

ադզս գձդ՜ռզռձ ՜ջՠ՞՜-

ժ՜ձ ՜հոյբո ժ՜ակՠռ՜ս. ձ՜ի՜ձնՠ՜է ՜կո՜ստ էռռզ, ճջյբոազ ՠջդզռբ ի՜ոռբ

դզս գձդ՜ռզռ էճսոձզձ գձդ՜ռզռ ՜ջՠ՞՜ժ՜ձձ: Զզ դբ ՜հոյբո ճմ էզձբջ, ՟զյբզձ

ՠջ՝բտ ՠջժճս ա՜պզժ զ կզճսկ ՜կզ, ՜հէ ձ՜ի՜ձնՠ՜է ՜կո՜ստ թ՜՞ՠոռՠձ, ՜թռՠձ

ակՠա, ազ կզղպ հՠպ ի՜ո՜ջ՜ժՠէճհ պճսգձնՠ՜ձ ՠս ՞զղՠջճհ ՜ջ՜ոռճստ ա՜պզժձ,

տ՜ձազ ձճտ՜ստ98

ի՜ո՜ձՠկտ հ՜կզոձ հ՜շ՜նզձձ, չ՜ոձ ՜հոճջզժ հ՜սՠէճսէ ի՜ջժ

ՠս յ՜պղ՜ծ բ: Ք՜ձազ ՠս99

՜սջզձ՜ժձ ՠս ձկ՜ձճսդզսձ հ՜շ՜ն՜կճսպ ՜կոՠ՜ձձ

իջ՜կ՜հբջ ՜շձՠէ զ իձճսկձ: Ես մբ զղը՜ձճսդզսձ ՠժՠխՠռսճհ100

՜ոպճսթճհ զ ՠջժճ-

պ՜ո՜ձ ՜կոՠ՜ձ ՜շձՠէ ա՜պզժ, ճջյբո ՠս ՜ոպճս՜թ՜հզձ ՜շ՜տՠ՜էձ ՜ոբ. Եդբ

՜շ՜նզձ բ՜ձռ ՠս ՜կՠձ՜հձ զձմ չՠջոպզձ101

ձճջճ՞ՠռ՜ս Քջզոպճոզս: Աջ՟ ՜հոճս-

իՠպՠս ՜կզ ՜կզ աձճհձ պջպկճսդզսձ, աճջ գձժ՜է՜ձ ՜շ՜տՠ՜էտձ, յ՜ի՜ստ ո՞՜ո-

ռճստ102

ՠս կՠտ, ՠս հ՜ջճսդՠ՜կ՝ կզ՜թձզձ ճսջ՜ը էզռճստ: Ես չ՜ոձ ՜հոճջզժ զ

ի՜ջժբ ՜կզ ՜կզ ՜շձբ ՠժՠխՠռզ103

ա՜պզժ ՝՜խ՜ջն՜ժՠջ՜ռձ104

, ազ ի՜ոպ՜պՠ՜է

ժ՜ռռբ հզղ՜պ՜ժ մ՜ջմ՜ջ՜ձ՜ռ վջժմզձ հճսջ՜ըճսդզսձ ՜կՠձ՜հձ տջզոպճձբզռփ

89

Ա մզտ ճմ դբ աձ՜ ըճոպճչ՜ձՠռ՜ձ ա՞էճսը ՝ճէճջզձ ւ 90

Ա պ՜սկ՜ջձ 91

Բ ձզո՜ձ 92

Բ ՜յջզՠէզ 93

Գ պ՜սձՠկտ 94 Ա հ՜՞՜ջ՜ոզո 95

Ա մզտ դզս էճսոձզձ կզսո ՜հէ ՜կզո հ՜սՠէճսկտ զ չՠջ՜հ ՠջժճպ՜ո՜ձ ՜կոՠ՜ձձ 96

Ա գձդ՜ռո 97

Բ տ՜ձ 98

ԲԳ ձճտրտ 99

Բ մզտ 100

ԲԳ ՠժՠխՠռճհ 101

ԲԳ չՠջգոպզձ 102

Բ ո՞՜ռճստ 103

Ա + ՜ոպճսթճհ 104

ԲԳ ՝՜խ՜ջծ՜ժՠջ՜ռձ


ДЖУЛИЕТТА ЭЙНАТЯН

ПАСХА И “КРИВАЯ ПАСХА” (2): “КРИВЫЕ ПАСХИ” 1102, 1197,

1292 И 1539 ГГ. ВТОРОГО АРМЯНСКОГО 532-ЛЕТНЕГО ПЕРИОДА

(Исследование и тексты)

Ключевые слова: подсчеты, Эас Александрийский, Ирион, про-

тиворечия с греческой церковью, Григор Вкайасер, Ованнес Саркаваг.

Армянская церковь вычисляла дату пасхи по 532-летним пас-

хальным таблицам, составленным в 561 г. кружком Эаса Александ-

рийского. Греческая церковь следовала правилам календароведа

Ириона. Вследствие этого, четырежды за 532 года (в 95-м, 95-м, 95-

м и 247-м гг.) между армянской и другими церквями возникало

несоответствие дат пасхи (“кривая пасха”).

В первой статье нашей серии, посвященной данной проблеме,

представлена история “кривой пасхи” 570, 665, 760 и 1007 годов, а в

данной статье – 1102, 1197, 1292 и 1539 гг., когда обострившиеся

взаимоотношения между церквями приводили к столкновениям.

JULIETTA EINATYAN

EASTER AND “ERRONEOUS EASTER” (2): THE “ERRONEOUS

EASTERS” OF 1102, 1197, 1292 AND 1539 OF THE SECOND

ARMENIAN 532-YEAR-CYCLE

(Study and Texts)

Keywords: calculation, Aeas of Alexandria, Irion, controversies

with the Greek Church, Grigor Vkayaser, Hovhannes Sarkavag.

The Armenian Church counted the date of Easter according to the

532-year-cycle tables created in 561 in the circle of Aeas of Alexandria.

The Greek Church followed the rules established by the calendar expert

Irion. Consequently, there occurred a discrepancy of Easter dates

between the Armenian and other churches (“erroneous Easter”) four

times within 532 years (in the 95th

, 95th

, 95th

and 247th

years).

The first of our articles dedicated to this topic presents the history of

the “erroneous Easters” of 570, 665, 760 and 1007, while the current

article focuses on the years 1102, 1197, 1292, and 1539, when the

aggravated relations between the churches led to clashes.

ԲՆԱԳՐԵՐ - matenadaran...ԲՆԱԳՐԵՐ ՋՈՒԼԻԵՏԱ ԷՅՆԱԹՅԱՆ ԶԱՏԻԿ ԵՎ...

Documents