-makro- Ýkt- Ýsat 1.doc

7/23/2019 -MAKRO- ÝKT- ÝSAT 1.doc

http://slidepdf.com/reader/full/-makro-ykt-ysat-1doc 1/28

www.kpss.6te.net kpss bilgi ileti listesi

MAKROİKTİSAT 1

Ders Notları İstanbul Bilgi ni!ersitesi

Nisan-2002

A.S.AKAT

Notlarından derlenmiştir. Grafiklerde kayma olabilir. Notlardanistifade edecek arkadaşlarımız düzenlemesini kendilerince

yaabilirler.!ksik "e #atalar i$in listemizi #aberdar ediniz.

kss%iktisat&ya#oo'ro(s.com

kpss bilgi ileti listeleri iktisat"i#let$e b%l&$& 'ttp())groups.*a'oo.+o$)group)kpss,iktisat)-oin

http://www.kpss.6te.net/






)AK*+ !K+N+),

Ka"ramlar K(r(mlar eriler/irinci /lüm

Mikroiktisat tekil hane ve firmanın karar sürecini ve bunların piyasalardakarşılıklı bağlantılarını inceler. Makroiktisat çok sayıda hane, firma ve piyasayı eşanlıetkileyen ekonominin tümüne ait gelişmeleri inceler.

Makroiktisadın temel uğraşı, ekonomik büyüme, işsizlik, enflasyon, faiz haddi,dviz kuru, dış denge ve kamu dengesi arasındaki karşılıklı ilişkilerin saptanmasıdır.

!anımı gereği, makroiktisat için iktisat politikalarının tasarlanması veuygulanması çok nemlidir. !artışmaların odağında kamunun ekonomiye müdahalebiçimler yer alır

)akroiktisadın zorl(klarıMakroiktisat aynı anda hem soyut hem de somut olmak zorundadır "oyut# ekonomilerin davranışını açıklayan genel model ve teoriler gereklidir "omut# teorik çerçeve !ürkiye, $%&, $%, vs. fiilen varolan somut ekonomilereuygulanmak zorundadır 'albuki zellikle farklı gelişmişlik düzeyindekiekonomiler arasında benzemezlikler çoğu kez benzerliklerden fazladır Maalesef makroiktisadın temel teorik çerçevesi gelişmiş ülkelerin karşılaştığısorunlara çzüm ararken oluşmuştur !ürkiye(nin geçmişi ve bugünü ise çok farklıdır

Temel de1işkenler )"M' büyüme hızı# ekonomik faaliyetteki değişimin yn ve hacmi*şsizlik# iş bulamayanların sayı ve oranı

+demeler %ilançosu# ekonominin dış dünya ile ilişkilerinflasyon# fiyatlar genel seviyesindeki değişim-aiz haddi# paranın fiyatı&viz kuru# dvizin fiyatıamu maliyesi# vergiler, kamu harcamaları, bütçe dengesi/ara ve mevduat# para arz ve talebinin değişimi

Temel k(r(mlar Maliye %akanlığı# bütçenin hazırlanması, uygulanması ve vergiler 'azine# kamu borçlanması, dış ekonomik ilişkiler, mali sektr denetimiMerkez %ankası# para otoritesi, dviz rezervleri, demeler bilançosunun izlenmesi

&evlet *statistik nstitüsü# milli gelir, dış ticaret, enflasyon, sanayi üretimi, vs. temelveriler %&&# bankacılık sektrü denetiminden sorumlu üst kurul0-0# 1luslararası mali kuruluşlar 20M- ve &ünya %ankası3

/azı tanımlar %oom# )"M'(da hızlı büyüme4esesyon# )"M'(da kısa süreli eksi büyüme&epresyon# )"M'(da uzun süreli eksi büyüme&eflasyon# fiyatlar genel seviyesinde düşüşMaliye politikası# bütçe tarafından temsil edilen kamunun vergileme ve harcama

kararları toplamı/ara politikası# Merkez %ankası tarafından alınan








para arzı miktarı ve faiz haddi kararları&viz kuru politikası# dviz kurunda kamu müdahalesi 2olmaması dahil3&ış ticaret politikası# mal ve hizmet ihracatına kamu müdahaleleri

n basit model# çevrisel akım Makroiktisadın çıkış noktası ekonominin bütünü

açısından gelir ve harcama akımlarının analizidir *şin zü aslında çok basittirkonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik aktre gelir yaratır konomideki hergelir mutlaka bir ekonomik aktrün harcamasıdır %una gelir ve harcama çevriselakımı deriz

5evrisel akımın düzgün işleyişini hangi mekanizmalar sağlar65evrisel akım ne zaman bozulur6 %ozulduğu takdirde tekrar düzgün işleyişi içinneler yapılabilir6

5evrisel akım şeması

-aktr gelirleri 2!73

l ı 8retim faktrleri 2emek, sermaye,vs

i

'aneler -irmalar

t Mal ve hizmetler 9 9

'arcamalar 2!73

:;arsayımlar#

)ayrisafi <urtiçi 'asıla = )"<*')ayrisafi <urtiçi 'asıla 2)"<*'3 ekonomidekitoplam üretim, gelir ve harcamaları lçer %ir ülke içinde belirli bir dnemde üretilen nihaimal ve hizmetlerin toplam piyasa değerine eşittir &evlet *statistik nstitüsü 2&*3 tarafındanüç aylık ve yıllık olarak hesaplanır )"<*' ekonominin tüm kanuni üretimini kapsar

/iyasaya çıkmadan hane içinde tüketilen 2tarım3ve yasak malları 2uyuşturucu3 kapsamaz8retimde girdi olarak kullanılan mal vehizmetlerin birden fazla hesaba girmesine izinverilmez 2katma değeri lçer3

)ayrisafi Milli 'asıla = )"M': )"<*' ülke içinde belirli bir dnemde üretilengeliri lçer $ncak, ülke içinde üretilen gelirin bir blümü yurtdışında mukim kişi ve kurumlara aittir# rneğindışarıya yapılan faiz ve temettü demeleri $ynı şekilde, ülkede mukim kişi ve şahısların yurt








dışından gelirleri olabilir# rneğin yurt dışındangelen faiz, temettü ve işçi dvizleri: )ayrisafi Milli 'asıla 2)"M'3 bir ülkede mukimkişilerin elde ettikleri toplam gelirdir : )"<*'(ya yurt dışından net faktr gelirlerinin

eklenmesi ile elde edilir

)"M'(nın bileşkenleri

!üketim 2>3 haneler tarafından tüketim amacı ilesatın alınan tüm mal ve hizmetleri kapsar 2yenikonut hariç3<atırım 203 firmalar, haneler ve devlet tarafındansermaye malları, binalar 2yeni konut dahil3 vestoklar için yapılan tüm harcamaları kapsar amu tüketimi 2)3 yerel ve merkezi idare tarafından

satın alınan tüm mal ve hizmetleri kapsar fakattransfer harcamaları dahil değildir ?et ihracat 2?@3 mal ve hizmet ihracatından mal vehizmet ithalatının çıkarılması ile bulunur !emel makro zdeşlik# < A > B 0 B ) B ?@

Milli Mu hasebe <ntemleri

=

= =

= =

)"M'# "ektrler itibariyle 293

>iftcilik 9K K 9L H

%alık ılık I K I !arım !o lam 9N O 9 I!asocakcılı ı 9 9 9lektrik az su L N L I








*nsaat "ana i K O O H!o tan ve /arakende HI O 9K L

L O!icaret !o lam H P 9P Q1lastirma ve 'aberle me 9N K 9 I

onut "ahi li i O Q K

"!+474 !D/7$M0 9IK Q Naynak # M%

)"M'# "ektrler itibariyle 2H3

2atrilyon !73 HIII )"M' J /ay!arım !oplam 9N,O 9,I

"anayi !oplam HP,I HL,9&iğer "ektrler !oplam OP,Q N,K"!+474 !D/7$M0 9IK, Q,N&evlet 'izmetleri 9H,K 9I,9ar $macı Dlmayan +zel I,O I,!D/7$M 99P,O PO,H0thalat ;ergisi O,9 ,I)"<0' 2$lıcı -iyatlarıyla3 9H,K PP,H&ış $lemden )elen O,L ,H&ış $leme )iden ,L L,

&is $lem ?et -aktr )elirler 9,I I,Q)"M' 2$lıcı -iyatlarıyla3 9HO,K 9II,Iaynak # M%

)"<*'# harcama kalemleri 293

+C7 ?*'$* !8!*M QP 9 N9 O)ida=i ki LH K HK H

ner i=1lastırma='aberle me 9O Q 9H N

onut "ahi li i K H O I

Maa =8cret 9H K 9I 9

amu "ektrü N O K I

%ina *n aat H 9 9 N

Makine !echizat 99 Q P O

%inaBonut 0nsaati Q K K P* !$7/ stok de i meleri hari 9L O 9IN Paynak # M%








)"<*'# harcama kalemleri 2H3

2 atrilyon !73 HIII )"M' J

+C7 ?*'$* !8!*M QP,9 N9,O

&;7!*? ?*'$* !8!*M 9N,O 9,9

)$<4*"$-* "$%*! "4M$< HN,Q HH,

*5 !$7/ 2stok değişmeleri hariç3 9L,O 9IN,P

"!D &G*EM74* H,N H,H

Mal ve 'izmet *hracatı LI,I H,IMal ve 'izmet *thalatı =LP,L =L9,O?! *'4$>$! =P,L =N,O

)$<4*"$-* <14!*5* '$"07$ 9HN,Q 9IH,K

0statistiki 'ata =L,L =H,K

)"<0' 2*statistiki 'ata 5ık.3 9H,K 9II,I

aynak #M%

4eel ve nominal )"M'Milli gelir muhasebesi daima cari fiyatla tutulur ?ominal )"M' mal ve hizmet üretimini odnemde fiilen geçerli 2cari3 fiyatlarla hesaplar 4eel )"M' mal ve hizmet üretimini baz alınanyılın 2sabit3 fiyatları ile hesaplar )"M' deflatrü nominal milli geliri sabit

fiyatlarla milli gelire dnüştüren enflasyonlçüsüdür 'alen 9PQN yılı baz alınmakta, yani reel milligelir 9PQN fiyatları ile hesaplanmaktadır &nemler arası karşılaştırmalarda reel )"M'kullanılır

?ominal ve reel )"<*'

?ominal J )"M 4eel J

!ri on !7 &e i i *ndek &eflat !ril on !7 *ndek9PQN NO 9II NO 9II9PQQ 9HP NH,P 9NL KP,N NK H,9 9IH9PQP HHN NO,P LI NO,O NK I,L 9IH9PPI LPL NH,P OHK ON,K Q P,L 99H9PP9 KLI KI,L QL OP,H Q I,P 99L9PPH 9IPL NL,O 9.K KL,O QP K,I 9HI9PPL 9PQH Q9,L H.KO KN, PN Q,I 9HP9PP LQKQ PO,H O.9N 9IN,L P9 =O,O 9HH9PPO NNKH 9II,N 9I.L QN,H PQ N,H 9L99PPK 9NNH PI,L 9P.N NQ,I 9IO N,I 9I9PPN HQQLK PO,H LQ.O Q9,H 99L N,O 9O99PPQ OHHHO Q9,9 KP.Q NO,L 99K L,9 9KK9PPP NN9O Q,H 9IL. OO,Q 999 =,N 9Q








HIII 9HOQL KI,P 9KK. OI,P 99P N, 9OPaynak# M%

1luslararası karşılaştırmalar

1luslararası karşılaştırmalarda )"<*'(nın nüfusablünmesi sonucu elde edilen kişi başına )"<*'kullanılır Mal ve hizmetlerin fiyatlarında ülkeden ülkeyegrülen farklılıklar uluslararası karşılaştırmalardaek sorunlar yaratır %ir yntem nominal )"<*'(nin cari dvizkuruna blünerek dolara çevrilmesidir &aha gerçekçi yntem ülkelerde aynı mal ve hiz=metlerden oluşan bir sepetin maliyetine bakmaktır "atın $lma )ücü /aritesi 2/urchasing /oRer

/arity = ///3 &ünya %ankası tarafındanhesaplanır

&ünya# kişi başına )"M'

ki i )a risafi Milli )"M)= )a ri "afi Milli 9 S Hdolar )elir /// 9 $%& J )elir H J $%& L.HKI 9II L.HKI 9IITa on a HK.KI NN L.H9I NN $lman a HO.I9I NL HO.IOI 9II

<unanist 9K.PI P 99.PKI 9H $r antin 9H.IPI LO N.I 9KLMeksika Q.Q9I HK O.IQI 9NL4us a Q.ILI HL 9.KKI Q%rezil a N.LHI H9 L.ONI HIO!ürki e N.ILI H9 L.IPI HHQ

in L.PI 9H QI KPMısır L.KPI 99 9.PI HQ'indistan H.LPI N KI OHI/akistan 9.PKI K NI 9N%an lade 9.KOI O LQI L?i er a NPI H HKI LI

aynak# Uorld %ank

-iyat endekslerinflasyon fiyat endeksleri tarafından lçülür 5ok sayıda bağımsız blümden oluşan bir bütündeki değişimi lçmek için endeksler kullanılır -arklı unsurlara belirli ağırlıklar verilerek bir sepet oluşturulur ve sepetin değeri izlenir !üketici -iyatları ndeksi = !8- = ve !optanşya -iyatları ndeksi = !- = en nemli

endekslerdir 9PP baz yıldır








$ylık, yıllık 2son oniki aylık3, yıl sonu veortalama 2son oniki ay yıllık ortalaması3 şeklindeizlenir

!8-(nin bileşimi

$G0470 2J3

!8- 9II)ıda *çki L9,9

)iyim P,Nonut HO,Qv şyası P,L

"ağlık H,Q

1laştırma P,Lğlence H,Pğitim 9,K7okanta L,9&iğer ,

!-=!8- farkı!- firma girdileri düzeyinde enflasyonu lçer &rt ana kalemi vardır# !arım 2HH.H J3, Maden=cilik 2H.O J3, *malat "anayi 2N9.9 J3 and lektrik=)az="u 2.H J3&iğer ülkelerde 8retici -iyatları ndeksi kullanılır !8-(de tüketicinin satın aldığı nihai ürünler,!-(de ara mal ve girdiler vardır )mlek, pantalon !8-(de, kumaş, iplik!-(dedir !8-(nin yarısından fazlası hizmetler ve kiradır,!-(de hizmet ve kira yoktur

!- ne lçtüğü daha belirsiz bir endekstir $ylık !- ve !8-








Dca.PQ !em.PQ Dca.PP !em.PP Dca.II !em.II Dca.I9 !em.I9 Dca.IHV >/0 V U/0

<ıllık !- ve !8-

Dca.PQ !em.PQ Dca.PP !em.PP Dca.II !em.II Dca.I9 !em.I9 Dca.IH>/0 =$nnual VU/0=$nnual

+lçme sorunları: "epet gerçek durumu temsil etmeyebilir =9PP kriz yılı idi!8-(de kira payı çok yüksektir !arım ürünleri !-(ye gereksiz volatilitegetiriyor

*kame etkisi# nisbi fiyat değişince daha ucuz maltercih edilir <eni mallar# cep telefonu, bilgisayar yoktur alite artışı# beraberinde gelen fiyat artışındanayırdedilmelidir








$%& için uzun dnemde !8-(nin enflasyonu JI.O=H arasında yüksek gsterdiği hesaplanmıştır

HO!8-, !- ve )"M' deflatrü

9PQN 9PQP 9PP9 9PPL 9PPO 9PPN 9PPP

!8-=ort !-=ort. = )"<*' &-7$!+4

47 D?DM*%üyüme, <atırım, *stihdam *kinci %lüm

8retim ve büyüme8lkeler arasında hayat standardında çok büyükfarklar olduğunu kolayca gzlemliyoruzeza, aynı ülkenin de zaman içinde hayatstandardında büyük değişmeler olabilmektedir Cenginliğin kkeninde ekonomik büyüme ve

verimlilik artışları yatmaktadır %ugün fakir ülkeler arasında kişi başına gelirizengin ülkelerin 9Puncu yüzyıl sonundaki düzeyineulaşamayanlar mevcuttur %azı ülkeler hızla zenginleşmiş 2Taponya3, diğerleriise zaman içinde gerilemiştir &ünya deneyimi ğreticidir

!ürkiye(de ekonomik büyüme9PHL ncesi için güvenilir ve anlamlı veri yoktur

9PHL=HIII arası 2NQ yıl3 !ürkiye(nin ortalama)"M' büyüme hızı J .O(tur








$ncak nüfus da yıllık ortalama J H.L artmıştır işi başına reel milli gelirin uzun dnem ortalamabüyüme hızı J H.9 (dir !ürkiye, Taponya, ore, !ayvan gibi WekonomikmucizeW yaratmamıştır

$rFantin, *ngiltere gibi nisbi gerileme yaşamamıştır /akistan, %angladeş gibi ekonomisi durağankalmamıştır

!ürkiye# kişi başına reel )"M'

Q.III N.III K.III O.III .III L.III H.III 9.III9PHN 9PLN 9PN 9PON 9PKN 9PNN 9PQN 9PPN"abit HIII fiyatları 2/// 1"&ollars3

;erimlilik ve zenginlikCenginliği belirleyen verimliliktir ;erimlilik bir işçinin bir zaman biriminde 2saat,hafta, vs.3 ürettiği fiziki mal ve hizmet miktarınılçer işi başına yüksek milli gelire sahip ülkeler tanımicabı yüksek verimliliğe de sahiptir )"M'(nın hızlı büyümesi verimliliğin hızlıbüyümesi ile zdeştir ;erimlilik ne üretildiğine değil, ne kadar etkinüretildiğine bağlıdır çünkü mühim olan kişibaşına yüksek katma değer üretebilmektir *sviçre, &animarka rneklerini hatırlayı

8retim fonksiyonu: 8retimde kullanılan girdiler ile ürün miktarı

arasındaki ilişkiyi üretim fonksiyonu tasvir eder < A $ - 2 7, , ', ? 3 < A ürün miktarı $ A üretim teknoloFisi 7 A emek miktarı A fizikisermaye miktarı ' A insan sermayesi ? A doğal kaynak miktarı- girdilerin nasıl birleştiğini gsteren üretimfonksiyonudur Makroiktisatta lçeğe gre sabit getiri varsayılır &evlet ve büyüme1zun dnem büyüme hızları kamu politikaları ileçok yakından ilgilidir %azı nemli politikalar şunlardır#

!asarruf ve yatırımın teşvik edilmesi 23ğitim ve insan sermayesinin teşviki 2'3








Mülkiyet hakları ve siyasi istikrar 2$, -3<abancı sermayenin cezbedilmesi 2, $3?üfus artışının denetlenmesi 273*hracata ynelik büyüme 2$3 $raştırma ve teknoloFinin teşviki 2$3

-iyat istikrarı 2hepsi3

!asarruf ve büyüme

i i %a ına )"<*' <atırımların )"<*'ortalama bü üme i indeki a ı

= =)üne ore N I H I"in a ur K N LH ITa on a O L I

anada H N H I%rezil a H K 9P I%atı $lman a H K HN I

!ürki e H L HI K*n iltere H 9 9Q I?i er a H I 9L I

'indistan 9 O 9 I%an lade 9 I

4uvanda 9 H I

"ermaye birikimi ve mali sistem%üyüme için sermaye birikimi, sermaye birikimiiçin yatırım, yatırım için tasarrufları yatırımakanalize edecek olan mali sistem gereklidir Makroekonominin zü, bir ekonomide tasarruf yapanlarla yatırım yapanların aynı kişiler olmaması yatar Mali sistem, ekonomideki tasarruf ve yatırımkararlarının eşgüdümünü sağlar Mali sistemi üç blümde ele alabiliriz##

Mali piyasalar

Mali aracı kurumlar &enetleyen kamu kurumları

Mali sistemin blümleriMali piyasalar# tahvil ve hisse senedi piyasalarıdır /iyasada alınıp satılan menkul değerlerle çalışır Mali aracı kurumlar# bankalar ve yatırım fonlarıdır !asarruf yapanla yatırım yapan arasında aracılıkyaparlar /ara gibi çok hassas bir ürün sz konusuolduğundan, dünyanın her yerinde mali sistem sıkı

düzenlemelere tabidir amu kurumları# Merkez %ankası, 'azine, "ermaye








/iyasası urulu, %ankacılık &enetleme ve&üzenleme uruluamu kurumları mali sistemin düzgün işleyişigzetler

?üfus ve istihdam?üfusun çalışabilir yaştaki blümüne 29O=KO yaşarası3 yetişkin nüfus denir mek gücü, issizler de dahil olmak üzere mal vehizmet üretimi için emeklerini arzeden insanlardanoluşur *stihdam artı işsizlik emek gücünü verir mek gücüne katılma oranı emek gücünün yetişkinnüfusa oranıdır )elişmiş ülkelerde emek gücüne katılma oranı dahayüksektir

&aha çok kadının çalışması temel nedendir ?üfus artışı düşük ülkelerde yetişkin nüfusuntoplam nüfusa oranı daha yüksektir

*stihdamın yapısı)elişmiş ülkelerin bir diğer zelliği emekgücünde ücret ve maaşla çalışanların oranının JPI(lara varmasıdır $%&, $lmanya, vs. sanayi ülkelerinde nüfusun J9I(undan az kısmı kendi işinde çalışan yadaişveren statüsündedir !ürkiye(de istihdamın yapısı çok farklıdır 8cret ve maaşla çalışanlar, geçici işçiler de dahil,istihdamın sadece J O(ini oluşturur endi işinde çalışan, aile işletmesinde ücretsizçalışan ve işverenler ise istihdamın J OO(idir *şsizlik kavramının !ürkiye(de gelişmişülkelerden farklı algılanmasının geri planı budur

mek gücü 2HH milyon3

yetişkin nüfus 29 milyon3!ürkiye# nüfusun dağılımı*stihdam 2HI. milyon3*şsizler 29.K milyon3mek gücü dışında 29P milyonA

!ürkiye(de sivil istihdam

millions J








8cretsiz $ile *şçisi endi 'esabına5alışan 8cretli <evmiyeli *şveren !oplam"ivil *şgücü

O,9 O,9N,L 9,Q9,9 HI,

HOJHOJLKJ PJOJ9IIJ

"ektrel millions J!arım, Drmancılık, $vcılık ve %alıkçılıkMadencilik ve !aşocaklığı *malat "anayilektrik, )az ve "u *nşaat ve %ayındırlık*şleri !optan ve /erakende !icaret,7okanta ve Dteller 1laştırma,'aberleşme ve &epolama Mali urumlar !oplum hizmetleri

Q,L I,HL, I,99,L H,QI,P I,OH,P

9J 9J9NJ IJKJ 9JJ HJ9J

*şsizlik türleri: *ktisatçılar drt işsizlik türünü ayırdederler <apısal işsizlik)izli işsizlikonFonktürel işsizlik)eçici işsizlik

*lki sermaye yada insan sermayesi yetersizliğindenkaynaklanır ısa dnemde sadece makro politikalarla çzülmez

*kincisi çok düşük verimli istihdamdır Makroiktisatta nemli olan konFonktürel işsizliktir %üyüme ile birebir ilişkisi vardır !am istihdamı sağlamış ekonomilerde bile bir miktar geçici işsizlik mutlaka olur

?eden işsizlik olur6/iyasa sisteminde işsizliğin neden ve nasıloluştuğu çok tartışmaya yol açmıştır !eorik olarak, işsizlik halinde ücretlerin düşmesive emek piyasasının dengeye gelmesi gerekir

$ma gerçek hayatta byle olmaz4eel ücretin düşmesine rağmen iş bulamayanlar kalır Makroiktisat emek piyasası için WesneklikW veWriFiditeW kavramlarını kullanır <apışkan ücretler 2tersi esnek ücretler3 yadayapışkan fiyatlar 2tersi esnek fiyatlar3 makroeko=nomik dalgalanmaların açıklanmasında nemlirol oynayan kavramlardır

)7*4 ; '$4>$M$ !D4*"**lk model# lasikler ve eynes 8çüncü %lüm








Model ve gerçek*ktisadi olayların karmaşıklığı teoriyi soyutmodeller üstünde çalışmaya mecbur eder %ylece nisbeten basit kavramsal yapılar aracılığıile temel ilişkiler açığa çıkartılır

)erçeğe yaklaşmak için kısıtlayıcı varsayımlar adım adım gevşetilir *lk modelimizde şu varsayımları yapacağız#

nflasyon yoktur ve olması sz konusudeğildirX yani reel ve nominal ayırımıgereksizdir konomi dışa kapalıdır# dış ticaret, sermayehareketi, dviz kuru yoktur ='atta, devlet yoktur

Milli gelir zdeşliği: )"<*'(nın aynı anda ekonominin toplam gelirinive toplam harcamaları yansıttığını hatırlayalımA > B 0 B ) B ?@A > B " B ! B ?@: apalı ekonomide ?et *hracat kalemi düşer A > B 0 B )A > B " B !: &evleti de soyutlayınca işler iyice basitleşir A > B 0A > B ": %u basit ilişkiden yola çıkacağız

!asarruf A <atırım5evrisel akımın düzgün işleyici için kazanılangelirin tümünün harcanması gerekir !üketim her iki denklemde varolduğuna gre,tanım icabı bu eşitlik yatırım harcamalarının tamtasarruf kadar olması ile mümkündür

" A 0'albuki, tasarruf ve yatırım kararları farklıekonomik aktrler tarafından alınmaktadır Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusubudur# bir ekonomide yatırım harcamalarıntasarruflara eşit olmasına ne ve nasıl temin eder6*ki zıt hipotez vardır# lasik ve eynesyen

OI+lçme sorunları

: "epet gerçek durumu temsil etmeyebilir =9PP kriz yılı idi








!8-(de kira payı çok yüksektir !arım ürünleri !-(ye gereksiz volatilitegetiriyor

*kame etkisi# nisbi fiyat değişince daha ucuz mal

tercih edilir <eni mallar# cep telefonu, bilgisayar yoktur

alite artışı# beraberinde gelen fiyat artışından

ayırdedilmelidir $%& için uzun dnemde !8-(nin enflasyonu JI.O=H arasında yüksek gsterdiği hesaplanmıştır

HO

!8-, !- ve )"M' deflatrü9PQN 9PQP 9PP9 9PPL 9PPO 9PPN 9PPP

!8-=ort !-=ort. = )"<*' &-7$!+4

47 D?DM*

%üyüme, <atırım, *stihdam *kinci %lüm8retim ve büyüme8lkeler arasında hayat standardında çok büyükfarklar olduğunu kolayca gzlemliyoruzeza, aynı ülkenin de zaman içinde hayatstandardında büyük değişmeler olabilmektedir Cenginliğin kkeninde ekonomik büyüme veverimlilik artışları yatmaktadır %ugün fakir ülkeler arasında kişi başına gelirizengin ülkelerin 9Puncu yüzyıl sonundaki düzeyine

ulaşamayanlar mevcuttur %azı ülkeler hızla zenginleşmiş 2Taponya3, diğerleri








ise zaman içinde gerilemiştir &ünya deneyimi ğreticidir

işi başına )"M'# eğilimler

9PHN 9PLN 9PN 9PON 9PKN 9PNN 9PQN 9PPNVTapan V!urkey V)ermany V$rgentina V1" V1

HKIII9III&ünyada büyüme

87 &+?M ba lan sırala son sırala JTa on a 9QPI = 9.9PK K HL.II H H,QH%rezil a 9PII = K9P 9I K.HI P H,9Meksika 9PII = PHH N Q.9HI N H,HN!ürkiye 9PHN = 9.HQN Q K.LI Q H,99 $lmanya 9QNI = 9.NLQ O H9.LII 9,PPanada 9QNI = 9.QPI L H9.QKI L 9,PO

in 9PII = ONI 9H L.ONI 9I 9,P9 $rFantin 9PII = 9.QH P.POI K 9,NK $merika 9QNI = L.9QQ H HQ.NI 9 9,NO

*ndonezya 9PII = NIQ P L.OI 99 9,KO'indistan 9PII = OLN 9L 9.POI 9H 9,L*n iltere 9QNI = L.QHK 9 HI.OHI O 9,LL/akistan 9PII = OQN 99 9.OPI 9L 9,IL%an lade 9PII = PO 9 9.IOI 9 I,NQ9PPN 1"Y -iyatlarıyla 2"atın alma gücü paritesi3

!ürkiye(de ekonomik büyüme9PHL ncesi için güvenilir ve anlamlı veri yoktur 9PHL=HIII arası 2NQ yıl3 !ürkiye(nin ortalama

)"M' büyüme hızı J .O(tur $ncak nüfus da yıllık ortalama J H.L artmıştır








işi başına reel milli gelirin uzun dnem ortalamabüyüme hızı J H.9 (dir !ürkiye, Taponya, ore, !ayvan gibi WekonomikmucizeW yaratmamıştır $rFantin, *ngiltere gibi nisbi gerileme yaşamamıştır

/akistan, %angladeş gibi ekonomisi durağankalmamıştır $yrıntılar bir sonraki tablodadır

!ürkiye# büyüme performansı

&nem )"M ?üfus işi %aşına <orum

9PHL= ,OJ ?$ ?$ ?üfus verileri 9PHN(de9PHN= ,OJ H,LJ H,9J "avaş yılları dahildir

9PHN=9POI H,KJ 9,QJ I,QJ "avaş yılları dahil

9PHN= K,OJ H,9J ,LJ <eniden inşa ve9PLP= =K,IJ 9,HJ =N,HJ "avaşın ekonomik9PO= K,LJ H,9J ,IJ "avaş sonrası9POI= ,QJ H,J H,LJ &emokrasi, darbe, kriz,9POI= O,QJ H,QJ H,PJ &/ ekonomiyi9PKI= K,IJ H,OJ L,J &emirel ve planlı9PNI= ,J H,LJ H,IJ /opülizm ve kriz9PQI= O,LJ H,J H,QJ +zal ekonomiyi dışa9PPI= L,HJ H,HJ 9,IJ *sraf edilen onyıl

!ürkiye# kişi başına reel )"M'

Q.III N.III K.III O.III .III L.III H.III 9.III

9PHN 9PLN 9PN 9PON 9PKN 9PNN 9PQN 9PPN"abit HIII fiyatları 2/// 1"&ollars3

;erimlilik ve zenginlikCenginliği belirleyen verimliliktir ;erimlilik bir işçinin bir zaman biriminde 2saat,hafta, vs.3 ürettiği fiziki mal ve hizmet miktarınılçer işi başına yüksek milli gelire sahip ülkeler tanımicabı yüksek verimliliğe de sahiptir

)"M'(nın hızlı büyümesi verimliliğin hızlıbüyümesi ile zdeştir








;erimlilik ne üretildiğine değil, ne kadar etkinüretildiğine bağlıdır çünkü mühim olan kişibaşına yüksek katma değer üretebilmektir *sviçre, &animarka rneklerini hatırlayı

8retim fonksiyonu: 8retimde kullanılan girdiler ile ürün miktarıarasındaki ilişkiyi üretim fonksiyonu tasvir eder < A $ - 2 7, , ', ? 3 < A ürün miktarı $ A üretim teknoloFisi 7 A emek miktarı A fizikisermaye miktarı ' A insan sermayesi ? A doğal kaynak miktarı- girdilerin nasıl birleştiğini gsteren üretimfonksiyonudur Makroiktisatta lçeğe gre sabit getiri varsayılır

&evlet ve büyüme1zun dnem büyüme hızları kamu politikaları ile

çok yakından ilgilidir %azı nemli politikalar şunlardır#

!asarruf ve yatırımın teşvik edilmesi 23ğitim ve insan sermayesinin teşviki 2'3Mülkiyet hakları ve siyasi istikrar 2$, -3<abancı sermayenin cezbedilmesi 2, $3?üfus artışının denetlenmesi 273*hracata ynelik büyüme 2$3 $raştırma ve teknoloFinin teşviki 2$3-iyat istikrarı 2hepsi3

!asarruf ve büyüme

i i %a ına )"<*' <atırımların )"<*'ortalama bü üme i indeki a ı

= =)üne ore N I H I"in a ur K N LH ITa on a O L I*srail L L HK Ianada H N H I%rezil a H K 9P I

%atı $lman a H K HN IMeksika H 9K I!ürki e H L HI K*n iltere H 9 9Q I?i er a H I 9L I

'indistan 9 O 9 I%an lade 9, ,I

4uvanda 9 H I

"ermaye birikimi ve mali sistem

%üyüme için sermaye birikimi, sermaye birikimiiçin yatırım, yatırım için tasarrufları yatırıma








kanalize edecek olan mali sistem gereklidir Makroekonominin zü, bir ekonomide tasarruf yapanlarla yatırım yapanların aynı kişiler olmaması yatar Mali sistem, ekonomideki tasarruf ve yatırım

kararlarının eşgüdümünü sağlar Mali sistemi üç blümde ele alabiliriz##

Mali piyasalar Mali aracı kurumlar &enetleyen kamu kurumları

Mali sistemin blümleriMali piyasalar# tahvil ve hisse senedi piyasalarıdır /iyasada alınıp satılan menkul değerlerle çalışır Mali aracı kurumlar# bankalar ve yatırım fonlarıdır

!asarruf yapanla yatırım yapan arasında aracılıkyaparlar /ara gibi çok hassas bir ürün sz konusuolduğundan, dünyanın her yerinde mali sistem sıkıdüzenlemelere tabidir amu kurumları# Merkez %ankası, 'azine, "ermaye/iyasası urulu, %ankacılık &enetleme ve&üzenleme uruluamu kurumları mali sistemin düzgün işleyişigzetler

?üfus ve istihdam?üfusun çalışabilir yaştaki blümüne 29O=KO yaşarası3 yetişkin nüfus denir mek gücü, issizler de dahil olmak üzere mal vehizmet üretimi için emeklerini arzeden insanlardanoluşur *stihdam artı işsizlik emek gücünü verir mek gücüne katılma oranı emek gücünün yetişkinnüfusa oranıdır )elişmiş ülkelerde emek gücüne katılma oranı daha

yüksektir &aha çok kadının çalışması temel nedendir ?üfus artışı düşük ülkelerde yetişkin nüfusuntoplam nüfusa oranı daha yüksektir 1luslararası karşılaştırmalar

2Milyon3 !ürkiye

$%& $lman a

Tapona

'indistan

!urkeZ

!oplam ?üfus K HKQ QH 9HK PK9 K

rişkin ?üfus 9 9NO OK QN OQN 9

rişkin?üfusS!o lam ?üfus

KJ KOJ KQJ KPJ K9J KJ








*şgiicii HP 9LK 9 KN 9K HH

*şgücüS!oplam?üfus

OJ O9J OIJ OLJ LJ LJ

atılım Dranı N9J NQJ NLJ NNJ N9J OJ

adın *şgücü Dranı LKJ KJ HJ 9J LHJ [

%ütün sayılar Uorld %ank 9PPNX son sütun 2Zişaretli3 &0

*stihdamın yapısı)elişmiş ülkelerin bir diğer zelliği emekgücünde ücret ve maaşla çalışanların oranının JPI(lara varmasıdır $%&, $lmanya, vs. sanayi ülkelerinde nüfusun J9I(undan az kısmı kendi işinde çalışan yadaişveren statüsündedir !ürkiye(de istihdamın yapısı çok farklıdır 8cret ve maaşla çalışanlar, geçici işçiler de dahil,istihdamın sadece J O(ini oluşturur endi işinde çalışan, aile işletmesinde ücretsizçalışan ve işverenler ise istihdamın J OO(idir *şsizlik kavramının !ürkiye(de gelişmişülkelerden farklı algılanmasının geri planı budur

!ürkiye# nüfusun dağılımı

*stihdam 2HI. milyon3*şsizler 29.K milyon3mek gücü dışında 29P milyonA mek gücü 2HH milyon3yetişkin nüfus 29 milyon3

!ürkiye(de sivil istihdam

millions J8cretsiz $ile *şçisi endi 'esabına5alışan 8cretli <evmiyeli *şveren !oplam"ivil *şgücü

O,9 O,9N,L 9,Q9,9 HI,

HOJHOJLKJ PJ

OJ9IIJ

"ektrel millions J!arım, Drmancılık, $vcılık ve %alıkçılıkMadencilik ve !aşocaklığı *malat "anayilektrik, )az ve "u *nşaat ve %ayındırlık*şleri !optan ve /erakende !icaret,7okanta ve Dteller 1laştırma,'aberleşme ve &epolama Mali urumlar !oplum hizmetleri

Q,L I,HL, I,99,L H,QI,P I,OH,P

9J 9J9NJ IJKJ 9JJ HJ9J








*şsizlik türleri: *ktisatçılar drt işsizlik türünü ayırdederler <apısal işsizlik)izli işsizlikonFonktürel işsizlik

)eçici işsizlik

*lki sermaye yada insan sermayesi yetersizliğindenkaynaklanır ısa dnemde sadece makro politikalarla çzülmez*kincisi çok düşük verimli istihdamdır Makroiktisatta nemli olan konFonktürel işsizliktir %üyüme ile birebir ilişkisi vardır !am istihdamı sağlamış ekonomilerde bile bir miktar geçici işsizlik mutlaka olur

?eden işsizlik olur6/iyasa sisteminde işsizliğin neden ve nasıloluştuğu çok tartışmaya yol açmıştır !eorik olarak, işsizlik halinde ücretlerin düşmesive emek piyasasının dengeye gelmesi gerekir $ma gerçek hayatta byle olmaz4eel ücretin düşmesine rağmen iş bulamayanlar kalır Makroiktisat emek piyasası için WesneklikW veWriFiditeW kavramlarını kullanır <apışkan ücretler 2tersi esnek ücretler3 yadayapışkan fiyatlar 2tersi esnek fiyatlar3 makroeko=nomik dalgalanmaların açıklanmasında nemlirol oynayan kavramlardır

)7*4 ; '$4>$M$ !D4*"**lk model# lasikler ve eynes 8çüncü %lüm

Model ve gerçek*ktisadi olayların karmaşıklığı teoriyi soyutmodeller üstünde çalışmaya mecbur eder

%ylece nisbeten basit kavramsal yapılar aracılığıile temel ilişkiler açığa çıkartılır )erçeğe yaklaşmak için kısıtlayıcı varsayımlar adım adım gevşetilir *lk modelimizde şu varsayımları yapacağız#

nflasyon yoktur ve olması sz konusudeğildirX yani reel ve nominal ayırımıgereksizdir konomi dışa kapalıdır# dış ticaret, sermayehareketi, dviz kuru yoktur

='atta, devlet yoktur








Milli gelir zdeşliği: )"<*'(nın aynı anda ekonominin toplam gelirinive toplam harcamaları yansıttığını hatırlayalımA > B 0 B ) B ?@

A > B " B ! B ?@: apalı ekonomide ?et *hracat kalemi düşer A > B 0 B )A > B " B !: &evleti de soyutlayınca işler iyice basitleşir A > B 0A > B ": %u basit ilişkiden yola çıkacağız

!asarruf A <atırım5evrisel akımın düzgün işleyici için kazanılan

gelirin tümünün harcanması gerekir !üketim her iki denklemde varolduğuna gre,tanım icabı bu eşitlik yatırım harcamalarının tamtasarruf kadar olması ile mümkündür " A 0'albuki, tasarruf ve yatırım kararları farklıekonomik aktrler tarafından alınmaktadır Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusubudur# bir ekonomide yatırım harcamalarıntasarruflara eşit olmasına ne ve nasıl temin eder6*ki zıt hipotez vardır# lasik ve eynesyen

-aiz haddilasikler# faiz haddilasik yaklaşım milli gelirin 2<3 harcama kararla=ından bağımsız şekilde sabit olduğunu kabul eder 8retimi sermaye, emek, teknoloFi, vs. 2üretim fonk=siyonu3 belirler <atırımlar faiz haddinin 2i3 azalan bir fonksiyonu=dur# faizler düşünce yatırım harcamaları yükselir : !asarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur#

faiz yükselince tasarruflar artar " A "2 i 3!asarruf arzı ve yatırım talebi borçverilebilir fonlar piyasasında biraraya gelir -aiz haddindeki değişmeler ekonomiyi dengeyegetirir








%orçverilebilir fonlar piyasasında!asarruf !7 9,HII trl.denge

%orçverilebilir -onlar 2trilyon !73

!am istihdam kuraldır Modelin anlamı çok açıktır 5evrisel akım daima düzgün işler çünkütasarruflardaki bir artış yada yatırımlardaki bir azalış halinde faiz haddi düşecek ve tasarruf=yatırım eşitliği sağlanacaktır %u durumda çevrisel akımda bir düzensizliknedeni ile üretilebilecek milli gelirin talepyetersizliği yüzünden üretilememesi diye bir durum sz konusu değilidir konomi daima emek dahil tüm kaynaklarının tamkullanıldığı bir dengededir ksi büyüme yada yaygın işsizlik gibi durumlar varsa nedenleri başka yerlerde aranmalıdır

eynes# eksik istihdameynes için üretim fonksiyonu sadece ekonominin

üretim kapasitesini sınırlarX her hangi bir andaüretilen miktar ise talebe bağlıdır eynesyen modelde < sabit değil değişkendir <atırım harcamaları müteşebbislerin yırtıcılığı,teknoloFik değişim gibi dışsal nedenlerin etkisindedışsal bir veri kabul edilir 0 A 0: !asarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur 2< = >3 A " A " 2 < 3'er yatırım harcaması düzeyine, ona eşit tasarrufusağlayacak milli gelir düzeyi tekabül eder

&enge noktasında pekala işsizlik olabilir








)elir=harcama modeli!asarruf gelirin tüketilmeyen kısmıdır &olayısı ile tüketim fonksiyonu aslında tasarrufubelirler : &engede, ekonomideki toplam harcama 2'3

toplam gelire eşit olmak zorundadır ' A 2a B /<3 B 0 A <: %u denklemi açınca< A 2cc B 03 \ 9 S 29 = / 3Milli gelir otonom harcamalara ve tüketim eğilimitarafından belirlenir 9 S 29 = 2L 3 A 5arpan atsayısıdır

"ayısal rnek: !üketim fonksiyonunun iki parametresi

ocA 9I !7ve 2L A I.K: 5arpan katsayısı9 S2 9 =I.K 3 A H.O0 A HI !7 ise, < A NO !7X > A OO !7X " A HI !7!ersinden gidip < A 9II !7 haline bakalım# budurumda > A NI !7 ve " A LI !7 buluruz<ani 9II !7 gelir üretildiğinde sadece PI !7harcama yapılmaktadır# ürettiklerini satamayanüreticiler mutlaka üretimi düşüreceklerdir < A OI !7 olsa, > A I !7 ve " A 9I !7 çıkar <ani OI !7 gelir üretildiğinde KI !7 harcamagelmektedirX üretim artışı kaçınılmazdır

'arcanan gelir 'NO !7)elir=harcama dengesi

9 daraltıcı açık

9VW ' A > B HI

genişletici açık $]] > A 9I B I.K <

9II !7NO !7OI !71retilen gelir <








im haklı61zun dnemde milli gelir verimlilik ve onu

belirleyen üretim faktrleri tarafından kısıtlanır %unlar değişmeden sadece toplam talepte artışolması ekonominin daha fazla üretim yapmasınasağlayamazısa dnemde durum farklıdırX toplam talepyetersiz kalırsa ekonomi kapasitesinin altındaüretim yapabilir %u takdirde talep artışı geliri de yükseltecektir lasik model uzun dneme ve genel duruma,eynesyen analiz ise şu yada bu şekilde çevriselakımın kırıldığı resesyon ve depresyon dnem=

lerine tekabül etmektedir

Modele devlet giriyor Eimdi modeli gerçekliğe doğru bir adım dahayaklaştırmak için devleti ekleyebiliriz&evlet milli gelir zdeşliğine vergiler 2!3 ve kamuharcamaları 2)3 ile dahil olur

A > B 0 B )A > B " B !: !asarruf=yatırım eşitliğini kullanarak0 A < => =)0 A "" A 2 < =! => 3 B 2 ! =) 3: amu ve zel tasarrufları ayıredebiliriz"p A 2 < V ! V > 3 A zel tasarruf "g A 2 ! V ) 3 A kamu tasarrufu

!asarruf# zel ve kamu: +zel tasarruf# gelirden vergiler ve tüketimçıktıktan sonra kalan blümdür "p A 2 < =! => 3

: amu tasarrufu ikamu harcamaları yapıldıktansonra kamuya kalan vergi gelirleridir "g A 2 ! =) 32 ! = ) 3 kamu bütçesi dengesidir# eğer bütçe açığıvarsa "g negatif olacaktır !asarruf daima yatırıma eşittir ama bütçenindengesine gre zel tasarruf yatırıma eşit, küçükyada büyük olabilir " A 0 B 2 ) =! 3: !anım icabı, kapalı ekonomide kamu açığı zeltasarruflarla karşılanır








:)elişmiş ülkeler vatandaşları daha çok vergi düyor :$%&(de vergi $%(den dahadüşüktür :!ürkiye(de vergi gelirleri gelişme düzeyine gre düşüktür

&ünyada vergi gelirleri;ergi gelirleri )"M' oranı J

-ransa LQ Q*ngiltere LL,N*srail LL $lmanya HP,%ul aristan HO,9Mısır HH,K%razil a 9P,N<unanistan 9P,N $%& 9P,Lanada 9Q,O4usya 9N,/akistan 9O,L

!ürki e 9O,Hndonezya 9,NMeksika 9H Q'indistan 9I,L

!ürkiye# kamu maliyesionsolide bütçe# merkezi hükümet, yerel idareler ve ek bütçeye tabi kurumlar 2üniversiteler, fonlar,vs3Maalesef !ürkiye(de hükümetlerin bütçe dışındanemli miktarda harcama yapma geleneği vardır

2grev zararları, kamu işletme zararları, vs.3&evletin ekonomideki payını lçmenin bir yolumilli gelir serilerinde kamu tüketimi kaleminebakmaktır amu tüketimi devletin tüm mal ve hizmetsatınalmalarını kapsamaktadır -akat faiz, sosyal güvenlik kurumlarına demeler,teşvikler, vs. şeklindeki transfer harcamalarıhariçtir

%ütçe kalemleri: -aiz dışı denge#)elirler = -aiz dışı harcamalar : !oplam harcama#-aiz dışı harcama B faiz demeleri: )enel bütçe dengesi#)elirler = !oplam harcama!ürkiye(de çok uzun süredir konsolide kamubütçesi açık vermektedir %una karşılık, faiz dışı denge her zaman eksidedeğildir

+nce kamu gelir ve harcamalarının )"M'(yaoranına bakacağız"onra her iki kalemin dağılımını greceğiz








%ütçe gelirlerinin dağılımı

J 9PPO HIII

!oplam %ütçe )elirleri 9II,I 9II,I

)elirden alınan vergiler LI,N L9,

)elir vergisi HL, 9Q,P

urumlar vergisi N,L 9H,O

"ervetten alınan vergiler I,K 9,I

Mal ve hizmet. alınan vergiler LI,O L,I

&; 9K,L 9O,I

/etrol tüketim vergisi N,L P,Q

&iger vergiler K,P P,H

&ış ticaretten alınan vergiler 9L,Q 9H,Q&iğer vergiler ve gelirler H, HI,N




-makro- Ýkt- Ýsat 1.doc

Documents