Проект LOCSEE за намалување на емисиите на јаглерод во Југоисточна ЕвропаЗАВРШЕН ИЗВЕШТАЈДекември, 2014

Автори на оваа публикација се:Алиона Зибарјева (Alyona Zubaryeva), Европска академија во Болцано, Италија Елена Џорџопулу (Elena Georgopoulou), Национална опсерваторија во Атина, ГрцијаАдријано Бизело (Adriano Bisello), Европска академија во Болцано, Италија Себастијан Мирасгедис (Sebastian Mirasgedis), Национална опсерваторија во Атина, ГрцијаДаниеле Веторато (Daniele Vettorato), Европска академија во Болцано, Италија Џуди Балинт (Judit Balint), Регионален центар за животна средина, УнгаријаАндреас Тверк (Andreas Tuerk), Joanneum Research, Австрија Марија Беатриз Росел Перез (Maria Beatriz Rosell Perez), Регионален центар за животна средина, УнгаријаХанс Петер Швајгер (Hannes Peter Schwaiger), Joanneum Research, Австрија

Би сакале да им се заблагодариме на претставниците од партнерските организации за информациите од документите за политики во дел 3.7.

Уредила: Алиона Зибарјева (Alyona Zubaryeva), EURAC, Италија

Завршниот извештај е подготвен од Европската академија од Болцано, Институтот за обновлива енергија, Италија со придонес од следните организации: Министерство за животна средина, АлбанијаJOANNEUM RESEARCH, AвстријаМинистерство за животна средина и заштита на природата, ХрватскаНационална опсерваторија во Атина, ГрцијаУниверзитет Corvinus, Регионален центар за истражување на политики за енергија, УнгаријаРегионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа, УнгаријаМинистерство за животна средина и просторно планирање, МакедонијаМинистерство за одржлив развој и туризам, Црна ГораМинистерство за земјоделство и заштита на животната средина, СрбијаМинистерство за животна средина и просторно планирање, Словенијаза целите од Активноста 2.3 од проектот „Намалување на емисии на јаглерод во Југоисточна Европа (LOCSEE)“ (SEE/D/0166/2.4/X). LOCSEE е проект кофинансиран од Програмата за меѓунационална соработка во Југоисточна Европа.

СОДРЖИНА

ЦЕЛИ НА ПРОЕКТОТ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

КОНЗОРЦИУМ НА ПРОЕКТОТ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

РЕЗУЛТАТИ ОД ПРОЕКТОТ/ДОСТИГНУВАЊА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.1 АНАЛИЗАНАПОСТОЈНАТАСОСТОЈБАВОРЕГИОНОТНАЈИЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 ПРЕГЛЕДНАДОБРИПРАКТИКИПОЗЕМЈАИВИДНААНАЛИЗИРАНАПОЛИТИКА .. . . . . . . . 10

3.3 НАСОКИЗАТРАНСФЕРНАЗАКОНОДАВСТВОТОНАЕУОДОБЛАСТАНА КЛИМАТСКИТЕПРОМЕНИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

3.4 ЕТАПЕНРПРИРАЧНИКЗАРАЗВОЈНАПОЛИТИКИЗАНИСКИ ЕМИСИИНАЈАГЛЕРОД . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3.5 МОДЕЛИРАЊЕИСОЦИО-ЕКОНОМСКААНАЛИЗАНАПРИОРИТЕТНИТЕ СЕКТОРИВОЗЕМЈИТЕОДИПА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

3.6 РЕГИОНАЛНАМРЕЖАЗАПОЛИТИКИИПЛАТФОРМАЗАОНЛАЈНСОРАБОТКА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3.7 ПРИОРИТЕТНИПОЛИТИКИЗАИЗРАБОТКАНАДОКУМЕНТИЗАПОЛИТИКИ ЗАНАМАЛУВАЊЕНАЕМИСИИТЕНАЈАГЛЕРОД . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

КРАТОК ПРЕГЛЕД НА КТИВНОСТИТЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.1 СОСТАНОЦИНАНАЦИОНАЛНИРАБОТНИГРУПИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4.2 РАБОТИЛНИЦИЗАГРАДЕЊЕКАПАЦИТЕТИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.3 АКТИВНОСТИНАДИСЕМИНАЦИЈАИКОМУНИКАЦИЈА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4.4 МЕЃУСЕКТОРСКИСОСТАНОЦИСОЗАСЕГНАТИСТРАНИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

ВЛИЈАНИЕ И ОДРЖЛИВОСТ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.1 ВЛИЈАНИЕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

5.2 ОДРЖЛИВОСТ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4

ЗАВРШЕН ИЗВЕШТАЈ

5

1ЦЕЛИ НА ПРОЕКТОТ

Главна цел на проектот LOCSEE е зајакнување на капацитетите и знаењата на државните органи и другите институции во Југоисточна Европа (ЈИЕ) за климатските промени и развивање на систематски меѓусекторски пристап за развој и подобрување на политиките за емисии на јаглерод кои ќе придонесат за намалување на стакленичките гасови и создавање на регион со намалени емисии на јаглерод во Југоисточна Европа.

Конкретни цели се: ● Зајакнување на капацитетите и знаењата на државните

органи и другите институции на различни нивоа од различни сектори кои работат на полето на климатските промени за развој и спроведување на политики за намалени емисии на јаглерод со воспоставување на заеднички пристап за развивање на политики за намалени емисии на јаглерод. Одржување на работилници за јакнење на капацитетите и размена на искуства.

● Зголемување на знаењата на државните власти и другите институции кои работат на полето на климатските промени за координирано пренесување на законодавството на ЕУ од областа на климатските промени преку развивање на заеднички насоки и спроведување на активности за градење на капацитетите.

● Помагање на државните органи надлежни за климатските промени од различни сектори во земјите-кандидати и потенцијалните земји-кандидати за меѓусекторски пренос на законодавството на ЕУ на полето на климатските промени во националното законодавство, преку развој на заеднички насоки и подготовка на национални планови за спроведување.

● Развој на систематски пристап за изготвување на усогласени меѓусекторски политики за ниски емисии на јаглерод и развој на нови или подобрување на постојните меѓусекторски политики за ниски емисии на јаглерод во земјите учеснички.

● Поттикнување на интегративен и партиципативен пристап со вклучување на сите чинители во развојот и спроведувањето на политиките за ниски емисии на јаглерод преку воспоставување на мрежи за постојана комуникација со засегнатите страни во секоја земја кои претставуваат различни административни нивоа, сектори и целни групи.

● Поттикнување на здружување, пренос и размена на иновативни и ефикасни добри практики од и кон регионот на ЈИЕ преку негување на соработка и размена на добри практики меѓу клучните актери во регионот.

Со оглед на тоа што земјите се на различно ниво на развој на политики за ниски емисии на јаглерод, фокусот е на различните фази од циклусот на политиките. Поради насоченоста кон регион со ниски емисии на јаглерод, активностите на проектот ќе се фокусираат повеќе на мерките за ублажување на климатските промени, иако и мерките за адаптација исто така ќе се разгледуваат. За да се обезбеди меѓусекторски пристап, проектните партнери соработуваа со претставници од различни сектори кои се занимаваат со климатските промени, особено во сектори како што се енергетика, транспорт, градежништво, потоа користење на земјиштето и земјоделство, туризам и други индустрии и услуги, просторно планирање, водостопанство и шумарство.

6

КОНЗОРЦИУМ НА ПРОЕКТОТ2

Партнерството се состои од 17 партнери од регионот на ЈИЕ (11 активни партнери и 6 набљудувачи) и вклучува клучни чинители кои работат на полето на климатските промени, вклучувајќи национални министерства, владини канцеларии, универзитетски и истражувачки организации и меѓународни организации.

Активни партнери:Европска Академија од Боцен/Болцано, Италија (водечки партнер)Министерство за животна средина, АлбанијаJOANNEUM RESEARCH Forschungsgesellschaft mbH, АвстријаМинистерство за животна средина и заштита на природата, ХрватскаНационална опсерваторија во Атина, ГрцијаУниверзитет Corvinus, Регионален центар за истражување на политики за енергија, УнгаријаРегионален центар за животна средина за Централна и Источна Европа, УнгаријаМинистерство за животна средина и просторно планирање, МакедонијаМинистерство за одржлив развој и туризам, Црна ГораМинистерство за земјоделство и заштита на животната средина, СрбијаМинистерство за животна средина и просторно планирање, Словенија

Партнери набљудувачи:Комесар за енергија, Влада на Стирија, АвстријаЕвропска агенција за истражувачки центри за обновливи енергии, БелгијаНационален центар за животна средина и одржлив развој, ГрцијаМинистерство за животна средина, енергија и климатски промени, ГрцијаМинистерство за животна средина, копно и море, ИталијаСловенечка извозна и развојна банка, Словенија

7

РЕЗУЛТАТИ ОД ПРОЕКТОТ/ДОСТИГНУВАЊА3

На почетокот од проектот беше анализирана постојната состојба на релевантните европски и национални/регионални законски рамки на полето на енергијата и климатските промени за сите земји учеснички (достапно на http://www.locsee.eu/analysis-report.php?id=83). Како дел од европскиот „Договор за споделување на товарот“ за спроведување на Протоколот од Кјото, Австрија, Хрватска, Грција, Унгарија, Италија и Словенија имаат обврски да спроведат намалување на стакленичките гасови за 13% во периодот 2008-2012 год. во споредба со 1990 година. Земјите од ЈИЕ, Албанија, Македонија, Црна Гора и Србија се класифицирани како земји кои не се од Анекс I кои го ратификувале Протоколот од Кјото во периодот меѓу 2005 и 2007 година (земји во развој), но без обврски за намалување на емисиите.Хрватска стана членка на ЕУ во јули 2013 година, a другите земји го усвоија или го усвојуваат целото законодавство на ЕУ за клима и енергија. Црна Гора е земја-кандидат со процес на преговори кој е во тек од 2012 година. Во моментов има шест земји коишто имаат поднесено барање за членство во ЕУ и сѐ уште не се членки: Исланд, Македонија, Црна Гора, Србија, Турција и Албанија, која што сѐ уште нема добиено статус на земја-кандидат. Приближувањето на законодавството на ЕУ кон националното законодавство претставува процес кој сè повеќе ја обликува националната законска рамка и севкупните политички, социјални и економски состојби. Македонија и Србија, на пример, започнаа со градење на капацитетите за воведувањето на EU-ETS.

Анализата покажа дека профилот на емисии на стакленички гасови на земјите од Западен Балкан значително се разликува и многу зависи од енергетските системи на земјата. Албанија, на пример, речиси целото производство на електрична енергија го добива од хидроцентралите и има релативно ниски емисии на стакленички гасови, со релативно ниски емисии на CO2 по жител, а има релативно високи емисии од земјоделство во LULUCF секторот. Исто така, Босна и Херцеговина, Хрватска и Црна Гора имаат значителни капацитети на хидроенергија, но и големо производство на електрична енергија со фосилни горива. Особено Босна и Херцеговина, Србија и Македонија во

голема мера зависат од лигнит за производство на електрична енергија. Досега само Хрватска и Србија се значајни потрошувачи на природен гас. Пазарите во Босна и Херцеговина и Македонија се мали, додека Албанија, Црна Гора и Косово* немаат производство на електрична енергија поврзана со гас (2). Во некои од земјите од Западен Балкан и индустријата е голем емитер. Балкан и индустријата е голем емитер.

3.1 АНАЛИЗА НА ПОСТОЈНАТА СОСТОЈБА ВО РЕГИОНОТ НА ЈИЕ

8

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

Во октомври 2012 година, Десеттиот министерски совет на енергетската заедница се согласи за спроведување на Директивата за ОИЕ (2009/28/ЕЗ) за унапредување на обновливата енергија (Директива за ОИЕ) од Енергетската заедница. Врз основа на тоа, Албанија, Босна и Херцеговина, Хрватска, Македонија, Косово*, Молдавија, Црна Гора, Србија и Украина се обврзаа на задолжително учество на обновливата енергија како дел од нивната севкупна потрошувачка во 2020 година (3). Уделите на деветте Договорни страни беа пресметани врз основа на методологијата на ЕУ употребена во Директивата за ОИЕ и одразуваат еднакво ниво на стремење како во однос на целите кои се утврдени за земјите-членки на ЕУ. Целите за уделите на обновлива енергија во Договорните страни во 2020 се прикажани во табелата долу.. Како реакција на дадените предизвици на Европската комисија, со Договорот за енергетска заедница се воспостави Проектен тим – компанија за спроведување на координирана аукциска куќа од десет оператори од електричната мрежа на ЈИЕ (оператори од Албанија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Македонија, Грција, Црна Гора, Романија, Словенија, Косово* и Турција) во јуни 2012 година (4). Потоа, Министерскиот совет на Енергетската заедница усвои Регионална стратегија за енергетика на 18 октомври 2012 година, како прв чекор во процесот на рационализација и економично ефикасно планирање на енергетската инфраструктура и развој во регионот. Со тоа се приближија националните стратегии и планови на Договорните страни со постојните законски

обврски на Енергетската заедница во областа на енергетиката, конкурентноста и животната средина.

Директивата 2006/32/EЗ за енергетска ефикасност кај крајното користење и за енергетски услуги; вклучува индикативна цел за заштеда на енергија за земјите-членки (т.е. CPS), обврски на државните органи во врска со заштеда на енергија и енергетски ефикасни јавни набавки и мерки за унапредување на енергетската ефикасност и енергетските услуги. Националните акциски планови за енергетска ефикасност (НАПЕЕ) се наменети за поставување цели за заштеда на енергија и предлагање на конкретни мерки и активности на ниво на секоја од Договорните страни кои ќе придонесат за исполнување на целите. За целите на првиот НАПЕЕ, секоја од Договорните страни треба да постави севкупна национална индикативна целна заштеда од 9% или повеќе која ќе се постигне и мери во 2018 година и средна национална индикативна целна заштеда која ќе се постигне до 2012 година.

Разлики во енергетската комбинација меѓу земјите од Западен Балкан (Извор: (2))

Албанија Босна и Херцеговина

Хрватска Македонија Црна Гора Србија Косово0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  

0  

20  

40  

60  

80  

100  

Albania   Bosnia  and  Herzehovina  

Croa9a   FYR  Macedonia   Montenegro   Serbia   Kosovo  

Coal   Gas   Oil   Hydro  Јаглен Гас Нафта Хидро

9

Одредбата на Енергетската заедница во енергетскиот сектор поттикна развој на енергетски мерки или финансиски иницијативи во земјите од ЈИЕ. Повеќето од нив имаат повластени тарифи и денес. Но повластената тарифа често е премногу ниска за да поттикне странски инвестиции. Масивниот и сложен систем на субвенции има за цел пренесување на значителен дел од трошоците за фосилни горива на јавноста (5).

Механизмите за соработка, опишани во чл. 6 до 11 од Директивата за ОИЕ (2009/28/EЗ), беа воведени да им овозможат на земјите-членки на ЕУ поголема флексибилност за постигнување на нивните национални цели за потрошувачка на енергија од обновливи извори (ОИЕ), како и да придонесе во реализацијата на севкупната европска цел од 20% на економичен начин. Со усвојувањето на Директивата за ОИЕ во рамките на Договорот за енергетска заедница, во студијата на случај за Западен Балкан ќе може да се употребат статистички трансфери и шеми на заедничка поддршка дури и ако некои од нив (со исклучок на Хрватска) сè уште не се членки на ЕУ. Иако земјите од ЈИЕ имаат значителен напредок во развојот на стратегии во енергетскиот сектор, во повеќето земји не постојат сеопфатни климатски стратегии. Климатските политики се дел од различни стратегии и регулативи. Сепак, земјите од ЈИЕ почнуваат со спроведување на законодавството на ЕУ во зависност од нивниот статус на напредок во однос на пристапот во ЕУ; но првенствено во областа на енергетиката, сеопфатни политики на приспособување се речиси непостојни. Освен економските бариери за инвестирање во обновливи извори на енергија голема пречка за спроведување на мерките за климатските промени во Западен Балкан се институционалните бариери. За спроведување на климатските стратегии потребни се значителни напори во политичките и другите организации на засегнатите страни, но потребните капацитети за спроведување на сеопфатни мерки за спроведување често не се достапни. Исто така, има недостаток на координација меѓу институциите во однос на повеќедисциплинарното прашање за климатските промени. Хрватска основаше меѓуминистерска работна група

за помош при спроведувањето на климатските законски прописи.

Општо земено, спроведувањето на законодавството на ЕУ поврзано со енергијата напредува. Сепак, во повеќето земји од ЈИЕ не постојат сеопфатни климатски стратегии. Земјите од Западен Балкан треба постепено да се усогласат со законодавството за климатските промени, но повеќето од нив се во рана фаза. За повеќето од нив, како земји кои не се Анекс I земји, ублажувањето на климатските промени не е на политичката агенда. Покрај тоа, флексибилните механизми од Кјото немаа широка употреба. Иако земјите од ЈИЕ се изложени на висок ризик во врска со влијанијата од климатските промени, недостасуваат сеопфатни политики за приспособување. Севкупно свеста за прашањата поврзани со климатските промени во регионот е ниска и има ограничени кадровски капацитети во соодветните министерства да се справат со мерките за климатските промени. Сепак, заедничката цел за влез во ЕУ ќе биде значаен поттик за усвојување на климатското законодавство на ЕУ во Западен Балкан.

Цели за процент на обновлива енергија и енергетска ефикасност во земјите од ЈИЕ

Земја Албанија Босна и Херцеговина Македонија Црна Гора Молдавија Србија

Година на ратификација на КП 2005 2007 2004 2007 2003 2007

% на обновливи извори на енергија во 2020

38% 40% 28% 33% 17% 27%

ЕЕ цел 9% 9% во 2018 12,2% 9% 9% 9%

10

3.2 ПРЕГЛЕД НА ДОБРИ ПРАКТИКИ ПО ЗЕМЈА И ВИД НА АНАЛИЗИРАНА ПОЛИТИКА

Повеќе од 45 добри практики беа собрани во рамките на LO-CSEE проектот кои опфаќаа широк спектар на теми и земји, вклучувајќи ги и земјите надвор од конзорциумот, достапни на http://www.locsee.eu/best_practices.php.

Регионална распределба на добри практики

Добрите практики беа објавени на платформа за добри практики и беа презентирани на состанокот на националната работна група овозможувајќи процес на заемно учење меѓу земјите. Многу добри практики се фокусираа на обновливи извори на енергија и енергетска ефикасност, често со мал обем и на децентрализирано ниво, вклучувајќи граѓани или општини. Во следниот дел се опишани избрани добри практики по земја. Неколку добри практики од платформата за добри практики се опишани во продолжение за одредени земји.

Албанија: За Албанија беше опишан проектот „Соларно загревање на водата (SWH)“ кој се спроведува од 2009 година и има за цел искористување на богатиот потенцијал за соларна енергија на земјата. Повеќе општини имаат корист од правната и техничката помош во областа на обновливите извори на енергија и енергетската ефикасност, со посебен акцент на соларното загревање на водата. Покрај тоа, повеќе јавни и приватни институции и центри за социјална работа имаат инсталирано системи за соларно загревање на вода.

Австрија: За Австрија беа опишани повеќе добри практики на полето на климатски и енергетски модел-региони или мерки за енергетска ефикасност. На пример, во регионот Стириа, беше развиена регионална Стратегија за климатска заштита („Kli-maschutzplan Steiermark„), вклучувајќи мерки од областа на градежништвото, мобилноста, производството и снабдувањето

со енергија, но, вклучувајќи го и отпадот и земјоделството. Конкретен фокус беше ставен на оние сектори во кои владата на сојузната држава има моќ да дејствува.

Грција: За Грција беа опишани практики за проширување на ОИЕ и енергетска ефикасност. На пример, програмата „ФВ на покриви“ (PVs on Rooftops) опфаќа мрежно поврзани фотоволтаични системи на покривите до 10 kW. Програмата воспоставува многу поволни повластени тарифи кои се загарантирани за 25 години. Поради тоа што проширувањето на ФВ и потребните субвенции беа многу повисоки отколку што се очекуваше поради паѓањето на трошоците за ФВ технологијата, може да се постави прашањето дали програмата е добра или лоша практика. Во врска со управувањето со отпадот, беше претставена шема за јавно приватно партнерство (ЈПП) за изградба и работа на капацитети за третман на отпад. Иако не се првично воведени за потребите на намалување на стакленичките гасови, шемите за јавно приватно партнерство (ЈПП) претставуваат основна алатка за развој на капацитети за управување со отпад во Грција, особено со моменталната лимитирана достапност на јавни средства.

Унгарија: Две од унгарските добри практики се однесуваат на биомаса. Во Системот за централно греење со биомаса на Порноапати (Biomass district heating system of Pornóapáti), заедницата започнала со воспоставување на систем за централно греење со биомаса за да промовира енергетска самоодржливост. Системот за греење со состои од 3,9 километри цевковод и два котли од 600 kW кои консумираат отпад од локалната пилана и отпадно дрво од околните шумски дејности.

Италија: За Италија беа наведени неколку регионални климатски иницијативи. На пример, KLIMALAND стратегија за енергија и клима на Јужен Тирол 2050 (KLIMALAND So-uth Tyrol Energy Climate Strategy 2050) обезбедува насоки за претворање на Јужен Тирол, провинција која се состои од 116 општини и над 509.000 жители, во вистински „KlimaLand“, модел-регион за заштита на климата во срцето на Алпите и одржлив регион во Европа.

Словенија: Еден од примерите на добра практика вона Словенија е „Срцето на Словенија: Одржлив регионален развоен модел (The Heart of Slovenia: A Sustainable Regional Development Model)“. Мерките на политиките и проектите за намалување на емисиите на јаглерод може да бидат поефективни со нивно интегрирање во сеопфатен модел за одржлив развој на регионално ниво, опфаќајќи ги сите четири димензии на одржливост: за животна средина, економска, социјална и културна.

11

3.3 НАСОКИ ЗА ТРАНСФЕР НА ЗАКОНОДАВСТВОТО НА ЕУ ОД ОБЛАСТА НА КЛИМАТСКИТЕ ПРОМЕНИ

Европската унија (ЕУ) се залага за трансформација во високо енергетски ефикасна нискојаглеродна економија, и за таа цел усвои правно обврзувачки цели за намалување на емисиите на стакленички гасови (GHG) до 2020 година со поглед кон 2050 година.Разбирањето, примената и спроведувањето на законодавството на ЕУ за климатските промени е од суштинско значење за да се одговори на новите предизвици и да се исполнат целите за намалување на емисиите на стакленички гасови усвоени од страна на ЕУ.Во овој контекст, во рамките на проектот LOCSEE, беа развиени

одредени „Насоки за координиран трансфер на законодавството на ЕУ од областа на климатските промени”.Насоките се насочени првенствено кон земјите кориснички на Инструментот за претпристапна помош (ИПА), кои треба да го усогласат своето национално законодавство со acquis communi-taire (законодавството на ЕУ) на полето на климатските акции и заштитата на озонската обвивка (меѓу другото) пред да добијат полноправно членство. Насоките имаат за цел да им обезбедат на земјите од ИПА соодветна алатка во форма на концизен, но сеопфатен преглед на сите релевантни законски акти (одлуки, директиви и регулативи).

ПОЛЕ 1

Цел

Реф

ерен

тна

рам

ка

Сек

тор

Зако

нода

вни

акти

1. Меѓународни обврски

UNFCCC & KП

UNFCCC и Протоколот од Кјото 2

2. -20% GHG EU ETS EU ETS 3

3. -20% GHG EU ETS Регистар 1

4. -20% GHG EU ETS Аукција 1

5. -20% GHG EU ETS Слободна распределба 1

6. -20% GHG EU ETS MRV и акредитација 2

7. -20% GHG EU ETS Протекување на јаглерод 1

8. -20% GHG EU ETS NER300 1

9. -20% GHG EU ETS CCS 1

10. -20% GHG ESDЕмисии на стакленички гасови и мониторинг за

не-ETS сектори4

11. -20% GHG ESD LULUCF 1

12. -20% GHG ESD Заштита на озонската обвивка 3

13. -20% GHG ESD Авијација 5

14. -20% GHG ESD Патен транспорт 9

15. -20% GHG ESD F-гасови 13

16. +20% RES RES Квалитет на горива 4

17. +20% RES RES Обновливи извори на енергија (RES) 1

18. +20% ЕЕ ЕЕ Градежни објекти 1

19. +20% ЕЕ ЕЕ Енергетска ефикасност 1

Број на анализирани законодавни акти 55

Протоколот од Кјото и нивоа на емисии во ЕУС

ТРАТ

ЕГИ

ЈА 2

020

-20% СТАКЛЕНИЧКИ

ГАСОВИ

+20% ОБНОВЛИВИ

+20% ЕНЕРГЕТСКА

ОИЕ

БИОГОРИВА

ЕНЕРГЕТСКА

ЗГРАДИ

NER 300

ЗАФАЌ

ПРОТЕКУВАЊЕНАЈАГЛЕРОД

ГОРИВА

КОРИСТЕЊЕ

ТРАНСПОРТ

Ф-ГАСОВИ

OЗОН

СИСТЕМ

ДОКУМЕН

Процедурални аспекти (мерење, известување и верификација и др.)

12

Поконкретно, упатствата имаат за цел: ● да се наведат сите секторски и меѓусекторски законски акти

поврзани со климатските промени; ● да се олесни разбирањето на секој обврзувачки инструмент

преку преглед на главните обврски, алатки, институционални иновации, цели и квантитативни и квалитативни цели;

● да се утврди меѓуповрзаноста на различните законски акти во интерес на кохерентно и ефикасно спроведување; и

● да се претстави еволуцијата на климатското законодавство на ЕУ со идентификување на измените и дополнувањата и поништувањата поврзани со секој од анализираните правни акти и осврнувајќи се на последните законски предлози за кои е во тек расправа и кои може да сната правосилни во блиска иднина.

Упатствата се поделени во два дела: ● Првиот дел се состои од серија информативни листови,

секој со анализа на некој законодавен акт на ЕУ во врска со климатските промени. Информативните листови се групирани според секторот. Овој дел исто така содржи листа на законски предлози, кои го предвидуваат идниот развој на правото на ЕУ во оваа област. Со тоа се овозможува преглед на релевантните стратешки документи (имено, Рамката 2030 на ЕУ (EU Framework 2030), Програмата за развој 2050 (Ro-admap 2050) и внатрешниот пазар на електрична енергија на ЕУ) и други записи и упатства за спроведување кои може да се најдат во дополнителната библиографија.

● Вториот дел ги разгледува законодавните синергии врз основа на бројни упатувања содржани во актите анализирани во првиот дел. Исто така, нуди препораки за покохерентно и поефикасно спроведување на национално ниво.

Подетално, во Дел I се анализирани повеќе од 50 информативни листови и се поделени во 19 сектори поврзани со концептуална мапа од „20-20-20“ стратегија на ЕУ (ПОЛЕ 1).Дел II од насоките има за цел да ги идентификува и истакне повеќекратните поврзувања помеѓу законодавните акти анализирани поединечно во Дел I. Ги нагласува конкретните обврски за заедничко спроведување на поврзаните акти и нуди препораки со цел да се избегнат непотребни напори од страна на земјите од ИПА при донесувањето на законите на ЕУ за климатските промени.

13

3.4 ЕТАПЕН ПРИРАЧНИК ЗА РАЗВОЈ НА ПОЛИТИКИ ЗА НИСКИ ЕМИСИИ НА ЈАГЛЕРОД

Како главна задача на LOCSEE да им помогне на ИПА земјите да изградат капацитети за поставување и постигнување на амбициозните цели за намалување на емисиите на стакленички гасови, беше изготвен ЕТАПЕН прирачник за развој на политики за ниски емисии на јаглерод, а некои делови од ова упатство се спроведуваат во приоритетен сектор на секој ИПА партнер во LOCSEE преку практика на аналитичко моделирање за да се процени техничкиот и економскиот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови на секторско ниво.

Етапниот прирачник за развој на политики за ниски емисии на јаглерод ги зема предвид реалните потреби, празнини и бариери во регионот, како што се пренесени од страна на соодветните земји за време на неговото составување. Структурата на прирачникот се состои од 7 делови.Конкретно, тоа се:

Поглавје 1 ги прикажува целите на прирачникот, главните теми и потенцијалните ограничувања во неговото користење.

Поглавје 2 ја анализира пошироката политичка, правна и институционална средина поврзана со климатските промени каде што треба да се одвива развојот и спроведувањето на политиките и мерките за ниски емисии на јаглерод.

Поглавје 3 се фокусира на минатите трендови и моменталната ситуација во однос на емисиите на стакленички гасови на национално ниво. Во таа насока, прирачникот ги разгледува основните принципи за развој на инвентари за стакленички гасови, ги претставува изворите на емисии на стакленички гасови кои треба да се земат предвид, ги разгледува методологиите кои се применуваат за проценка на емисиите на стакленички гасови, ги одредува барањата за податоци и потенцијалните извори на податоци, ги покажува основните алатки за пресметка на емисиите на стакленички гасови и начините за презентирање на резултатите од анализата преку корисни индекси и споредби, ги разгледува прашањата за ажурирање на проценките и одржување на конзистентноста, како и важноста за развој на „национален систем“ за подготовка на инвентар.

Поглавје 4 ги прикажува основните чекори за проценка на потенцијалот и влијанието на мерките за ниски емисии на јаглерод на секторско или на национално ниво. Тие вклучуваат прелиминарна идентификација на најважните мерки за намалување на емисиите на стакленички гасови, проценка на нивниот технички потенцијал и ефективност на трошоците, како и развој на крива на трошоци за намалување на јаглерод. Дополнителни прашањата опфатени во ова поглавје се потенцијалните влијанија на мерките за ублажување врз економијата, животната средина и општеството и начините за нивно квантифицирање во физичка и/или монетарна смисла,

како и спроведување на SWOT анализа со цел да им помогне на донесувачите на одлуки да ги изберат најсоодветните мерки за ублажување.

По проценката на потенцијалот за намалување и исплатливоста на секоја поединечна мерка со цел намалување на емисиите на стакленички гасови, Поглавје 5 ги разгледува развојот и евалуацијата на иднината на емисиите на стакленички гасови на национално и/или секторско ниво. Во овој контекст, се разгледуваат и видовите на различни сценарија кои можат да се развијат, достапните методологии и алатки за моделирање за развој на сценарија за идната еволуција на емисиите на стакленички гасови, насоки за избор на соодветни пристапи за одговор на прашањата за конкретни политики, барања за податоци, како и начини за презентирање на резултатите. Поглавје 6 ги разгледува основните прашања во изборот на целите и соодветните мерки и политики за ниски емисии на јаглерод. Овие прашања се состојат од објаснување за поставувањето на целите за ниски емисии на јаглерод, формата и видот на целите, методологиите и пристапите за избор на мерки за да се постигне поставената цел, развојот на соодветни политики за ефикасно спроведување на избраните мерки, како и улогата и чекорите за изготвување и донесување на акциски план за намалување на емисиите на стакленички гасови.

На крајот, во Поглавје 7 се обработени спроведувањето и моторингот на политиките и мерките за ниски емисии на јаглерод, разгледувајќи ги институционалните аранжмани, постапките за мониторинг, чекорите и информациите потребни за евалуација, како и потребата за ревидирање и ажурирање на комбинација на мерки и сродни политики за ниски емисии на јаглерод.

14

3.5 МОДЕЛИРАЊЕ И СОЦИО-ЕКОНОМСКА АНАЛИЗА НА ПРИОРИТЕТНИТЕ СЕКТОРИ ВО ЗЕМЈИТЕ ОД ИПА

Моделирање

Во контекст на LOCSEE проектот, моделирање беше спроведено во 5 ИПА земјиучеснички во проектот, а тоа се Албанија, Хрватска, Македонија, Црна Гора и Србија, со цел да се анализира потенцијалот за намалување на емисиите на стакленички гасови во еден приоритетен сектор во земјата. Приоритетните сектори беа идентификувани од самите ИПА земји и се однесуваат на станбени и комерцијални објекти во Црна Гора и Македонија, патен транспорт во Хрватска и Албанија и управување со отпад во Србија. Анализата се базираше на моделот bottom-up (оддолу нагоре), развиен за секој приоритетен сектор, вклучувајќи ги сите големи структурни карактеристики на секторот (на пр. енергетска употреба, клучни технологии, извори на енергија). Во секоја земја, моделот беше прво калибриран врз основа на последните енергетски биланси и/или други национални (или меѓународни) податоци, а потоа се користеше за развој на Референтно сценарио за 2030 година. Потоа, беа анализирани неколку мерки за ублажување во поглед на нивниот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови и нивната економичност. Врз основа на добиените резултати, беше направена крива на маргинално намалување на трошоците во секоја студија на случај, овозможувајќи квантитативни проценки на техничкиот и економскиот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови во приоритетните сектори и релевантните земји. Главните резултати од анализите по сектори на економска активност се прикажани подолу.

Градежни објектиСпоред Референтното сценарио, проектираните емисии на стакленички гасови од станбени згради ќе се зголеми за 61% во Република Македонија и за 97% во Црна Гора во периодот 2010-2030. Поголемиот проценет пораст на емисии во Црна Гора е поради очекуваната замена на биомасата за греење со струја и дизел како резултат на подобрување на условите за живот. Емисиите на стакленички гасови во зградите од терцијарен потсектор ќе се зголеми за 75% во Македонија и за 62% во Црна Гора. Во двата сектори (т.е. резиденцијален и терцијарен) повеќе од 80% од вкупните емисии се индиректни (потекнуваат од употреба на електрична енергија).Што се однесува до мерките за ублажување, беа анализирани 12 потенцијални интервенции во станбени згради. Потенцијалот за намалување во 2020 година (средина на 2010-2030) изнесува 495 kt CO2eq во Македонија (-13% од емисиите на стакленички гасови во однос на Референтното сценарио) и 140 kt CO2eq во Црна Гора (-19% во однос на Референтното сценарио). Повеќе од 50% од потенцијалот за намалување во живеалиштата доаѓа од повеќе енергетски ефикасна опрема (осветлување, системи за за ладење и греење), додека подобрувањето на топлинското однесување на зградите (изолација на ѕидови и

покриви и употреба на двојно стакло) претставува помалку од 30% од потенцијалот. Ваквиот низок удел се должи на фактот што заштедата на енергија од овие мерки е само од зградите со централно греење, кои, според официјалните податоци, се само мал дел од постојните градби (13% од домаќинствата во Македонија и 7% во Црна Гора). Станбените згради без централно греење се сметаат за недоволно загреани и така со тие мерки ќе се намалат загубите на топлина и ќе се подобрат внатрешните услови без заштеда на енергија („rebound“ ефект (ефект на враќање)). Во однос на обновливите извори на енергија, 12% од вкупниот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови произлегува од зголеменото пробивање на сончеви колектори за користење топла вода.Во терцијарниот сектор беа анализирани 11 мерки за ублажување. Проценетиот потенцијал во 2020 година изнесува 444 kt CO2eq во Македонија (-24% споредено со Референтното сценарио) и 36 kt CO2eq во Црна Гора (-21% споредено со Референтното сценарио). Околу 15% од потенцијалот за намалување на емисиите произлегува од подобрувањето на топлинското однесување на зградите и 85% од користењето на поефикасна опрема. Земајќи ја предвид економската ефикасност на секоја испитана интервенција беа развиени криви за маргинално намалување на трошоците за секој сектор и држава (Слика 1). Голем процент од технички остварливиот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови во зградите на двете земји (45% за станбени и терцијарни згради во Македонија, 50% за станбени и 27% за терцијарни објекти во Црна Гора), може да се постигне со спроведување на „win-win“ мерки (мерки со кои секој добива).

ТранспортРазвиениот енергетски модел „оддолу нагоре“ („bottom-up“) се фокусира на патниот транспорт бидејќи тој е главниот придонесувач за емисиите на стакленички гасови во овој сектор. Според Референтното сценарио идните емисии на стакленички гасови се очекува да се намалат за околу 11% во Хрватска во текот на 2010-2030, додека во Албанија, се очекува да се зголемат за 7%, главно поради побавното повлекување на старите возила и помалото - во споредба со Хрватска - навлегување на ЕУРО 5 и 6 возила.Што се однесува до мерките за ублажување, беа анализирани 12 интервенции во двете земји. Резултатите покажуваат дека спроведувањето на тие мерки ќе резултира со значителни намалувања на емисиите на стакленички гасови до 2020: 336 kt CO2eq во Албанија (-13% споредено со Референтното сценарио) и 617 kt CO2eq во Хрватска (-12% споредено со Референтното сценарио). На Слика 2 се прикажани кривите на маргинални трошоци за намалување на емисиите на стакленички гасови за Албанија и Хрватска. Според добиените резултати, мерките како промовирање на јавен транспорт (М5), зголемување на

15

брзината на автобусите (M10) и еко-возење (М8) беа посочени како добитни решенија за Хрватска и Албанија, резултирајќи во исто време со значително намалување на емисиите на

стакленички гасови (за 2020: 142 kt CO2eq во Албанија и 377 kt CO2eq во Хрватска, во висина од 42% и 61% од технички остварливиот потенцијал за ублажување).

-­‐700  

-­‐500  

-­‐300  

-­‐100  

100  

300  

500  

700  

0,00   50,00   100,00   150,00   200,00   250,00   300,00   350,00   400,00   450,00  

euros/t  

kt    

A.2  Ter.ary  Sector  (FYROM)  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

0   20   40   60   80   100   120   140  

euros/t  

kt    

B.1  Residen1al  Sector  (Montenegro)  

Криви на маргинални трошоци за мерки за енергетска ефикасност во градежниот сектор во Македонија и Црна Гора

Цена(€/t)

Емисии(kt)

T6 Употребанатоплинскипумпизагреењенапросторот -582 11

T4 Употребанаприроденгасзасистемизацентралногреење

-210 47

T3 Топлотнаизолацијананадворешниѕидови -117 42

T9 Промовирањенаенергетскиефикаснисветилки -88 72

T11 Инсталацијанасистемизауправувањесогорилници -44 29

T8 Инсталацијанасончевиколектори -36 1

T2 Топлинскаизолацијанапокрив 35 8

T10 Промовирањенаенергетскиефикасниуреди(Акласа) 89 183

T7 Инсталацијанависокоефикасниединицизаклиматизација

323 18

T1 Употребанадвојностаклосорамкисотермалнипреломи

414 17

T5 Надградбанастаридизелкотли 605 16

Цена(€/t)

Емисии(kt)

R7 Енергетскиефикаснипечкинадрва -190 17

R3 Топлотнаизолацијананадворешниѕидови -109 20

R2 Топлинскаизолацијанапокрив -100 13

R11 Промовирањенаенергетскиефикаснисветилки -89 20

R10 Инсталацијанасончевиколектори 48 18

R9 Инсталацијанависокоефикасниединицизаклиматизација

56 17

R12 Промовирањенаенергетскиефикасниуредизадомаќинство(Акласа)

109 21

R8 Инсталацијанатаванскивентилатори 314 4

R1 Употребанадвојностаклосорамкисотермалнипреломи

411 10

В.1 Резиденцијален сектор (Црна Гора)

евра

/тев

ра/т

A.2 Tерцијарен сектор (Македонија)

16

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

0,00   5,00   10,00   15,00   20,00   25,00   30,00   35,00   40,00  

euros/t  

kt    

B.2  Ter.ary  Sector  (Montenegro)  

-500

0

500

1000

1500

2000

0 50 100 150 200 250 300

euros/t  

kt  

A.  ALBANIA    

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

0 100 200 300 400 500 600

euros/t  

kt  

B.  CROATIA    

Криви на маргинални трошоци за мерки за секторот на патен транспорт во Албанија и Хрватска

Цена(€/t)

Емисии(kt)

T9 Промовирањенаенергетскиефикаснисветилки -141 6

T3 Топлотнаизолацијананадворешниѕидови -10 4

T11 Инсталацијанасистемизауправувањесогорилници 57 3

T8 Инсталацијанасончевиколектори 89 1

T6 Употребанатоплинскипумпизагреењенапросторот

124 2

T10 Промовирањенаенергетскиефикасниуреди(Акласа)

291 14

T2 Топлинскаизолацијанапокрив 338 1

T7 Инсталацијанависокоефикасниединицизаклиматизација

445 3

T5 Надградбанастаридизелкотли 650 1

T1 Употребанадвојностаклосорамкисотермалнипреломи

838 1

Цена(€/t)

Емисии(kt)

M5 Јавентранспорт -365 86

M10 Зголемувањенабрзинатанаавтобусите -345 44

M8 Еко-возење -201 12

M9 Пробивањенаавтобусисокомпримиранприроденгас

56 14

M11 Пробивањенабиодизел 209 105

M6 Хибридниавтомобили 292 9

M3 ОбновувањенаLDV 401 11

M7 Пробивањенаелектричниавтомобили 447 0

M1 ОбновувањенабензинскиПК 1278 32

M4 ОбновувањенаHDV 1707 4

M2 ОбновувањенадизелПК 1760 20

Цена(€/t)

Емисии(kt)

M5 Јавентранспорт -288 338

M10 Зголемувањенабрзинатанаавтобусите -96 16

M8 Еко-возење -10 24

M6 Хибридниавтомобили 178 9

M9 Пробивањенаавтобусисокомпримиранприроденгас

375 1

M3 ОбновувањенаLDV 590 17

M7 Пробивањенаелектричниавтомобили 688 1

M1 ОбновувањенабензинскиПК 1147 144

M2 ОбновувањенадизелПК 2025 64

M4 ОбновувањенаHDV 4230 4

А. АЛБАНИЈА

B. ХРВАТСКА

евра

/тев

ра/т

евра

/т

В.2 Tерцијарен сектор (Црна Гора)

17

ОтпадБеше развиен модел кој го вклучува Упатството 2006 IPCC за проценка на емисиите на стакленички гасови од цврст отпад и ги вклучува сите главни структурни карактеристики на секторот за отпад (на пример, создавање на отпад, технологии за третман, добивање енергија итн.). Четири сценарија, секое со различна комбинација на мерки за ублажување, беа оценети со развиениот модел за отпад. Сите сценарија вклучуваат санација на нерегулираните депонии, изградба на санитарни депонии со системи за добивање на биогас кои ќе опслужуваат 100% од населението до 2020 година, како и рециклирање и биолошки третман на одделно собраниот биоотпад. Она по што се разликуваат четирите сценарија е избраната технологија за преттретман на остатоците од мешан

отпад пред отстранување во депонија. Потенцијалот за намалување на емисиите за 2020 година се движи од 228 kt CO2eq во Сценарио 1 (-11%) до 676 kt CO2eq во Сценарио 2 (-33%) во однос на Референтното сценарио. Како што е прикажано на кривата на трошоци на сликата подолу, околу 161 kt CO2eq од техничкиот потенцијал во сите сценарија може да се постигне со мерки за ниски трошоци (помалку од 25 евра/tn CO-

2eq). Тие вклучуваат изградба на санитарни депонии со системи за добивање биогас (15,6 евра/tn - 138 kt CO-

2eq) и подобрување на рециклирањето и биолошкиот третман на одделно собраниот биоотпад (24,9 евра/tn - 23 kt CO2eq).

Крива на маргинално намалување на трошоци за емисии на стакленички гасови во секторот на цврст отпад на Србија (2020)

Социо-економски ефекти на мерките за ублажувањеУтврдување на национална стратегија за намалување на емисиите на стакленички гасови е основен чекор за квантификација на националниот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови (како што е прикажано погоре), или со други зборови, технички изводливи и реални можности во рамките на одреден временски период. Сепак, покрај потенцијалот за намалување на емисиите на стакленички гасови од суштинско значење за јавната расправа и јавната поддршка за стратегијата за намалување на емисиите на стакленички гасови е да бидат информирани за потенцијалните економски влијанија. Во политичката дебата може да се појават прашања за целокупното економско влијание на стратегијата за намалување на емисиите

на стакленички гасови, како и прашања во врска со економската атрактивност на специфичните мерки во апсолутна смисла, како и во однос на едни со други.Во рамките на проектот LOCSEE овие прашања се одговорени за приоритетните сектори на земјите од ИПА. При социо-економската проценка, покрај влијанието прикажано на пазарите, како промените во БДП и вработеноста („внатрешни» или наречени и макроекономски ефекти) исто така се вклучени влијанија кои не се прикажани на пазарите - наречени и „надворешни» ефекти (на пример, економски влијанија од намалена загаденост на воздухот). Исто така, економската атрактивност на специфичните мерки е проценета од аспект на социјална (општествена) перспектива, наместо од перспектива на инвеститорот. Ова помага во креирањето на мислење за тоа колку едно општество е подготвено да поддржи одредени мерки во рамки на стратегија или за кои мерки треба

Сценарио1 Сценарио2 Сценарио3 Сценарио4

18

внимателно да се разгледа зголеменото внимание на јавноста.„Надворешни“ економски влијанија и социјални маргинални трошоци за намалување на емисиитеОсновна причина за пресметување на надворешните економски влијанија е да се покаже нивната големина во однос на класичниот економски индикатор БДП. Со други зборови, може да има економски влијанија од суштинско значење врз

општеството освен оние кои се прикажани во националната статистика. Со вклучување на овие надворешни влијанија се покажуваат разлики помеѓу гледиштето на инвеститорот и гледиштето на општеството кога се разгледуваат трошоците за намалување на стакленичките гасови. За оваа пресметка применивме пристап кој се нарекува „Упатство за испитување на општествената корист“.

Упатство за испитување на општествената корист - Пристап за монетизирање на социјалните придобивки од мерките за ублажување и за пресметување на социјалните маргинални трошоци за мерките за намалување на емисиите.

„Упатство за испитување на општествениот придонес“

Овој приод е поделен на три главни дела: 1) Добивање на основни податоци; 2) Проценка на животната средина; и 3) Социо-економска проценка. Податоците за заштеда на енергија базирани на енергетски модел bottom-up за мерки за намалување на емисиите на јаглерод беа комбинирани со технолошки специфични фактори на емисии на гориво за одредени загадувачи на воздухот (SO2, NOx, прашина), додека електроенергетскиот сектор беше моделиран според земјите. Вклучувајќи податоци за промените во емисиите на стакленички гасови од енергетскиот модел bottom-up произлегува промената во емисиите на стакленички гасови и загадувачи на воздухот за секоја мерка за намалување на емисиите на јаглерод споредено со базичните емисии.Со користење на маргинални трошоци за штета од стакленички

гасови и локални загадувачи на воздухот придобивките од промените на емисиите може да се изразат од економски аспект, со други зборови, физичките придобивки се монетаризирани. Ова дава информации за годишните монетаризирани надворешни ефекти (и ако се сумирани, вкупниот надворешен ефект) за секоја мерка.Оваа информација за монетаризираните надворешни придобивки исто така се користи во наредниот чекор за пресметување - врз основа на маргиналните трошоци за намалување на емисиите по мерка што доаѓаат од bottom-up енергетскиот модел - на социјалните маргинални трошоци за намалување по мерка. Маргиналните трошоци за намалување на емисиите ги одразуваат ставовите на инвеститорите додека социјалните маргинални трошоци за намалување на емисиите ги одразуваат дополнителните трошоци за секоја дополнителна единица (на пример, тон) на заштеда на

19

емисиите по мерка, од општествена гледна точка. За секторот на градежни објекти во Црна Гора промените на физички емисии од мерките се прикажани на следната страница. Прикажани се и промените на емисиите од мерките спроведени помеѓу 2011 и 2030 година, додека намалувањето на емисиите од мерките спроведени во овој период се ефективни и по 2030 година. По 2030 година, заштедите на емисиите од мерките спроведени во периодот 2011-2030 год. опаѓаат поради тоа што нивниот технички живот постепено завршува. Кога мерките ќе бидат целосно спроведени во 2030 година, емисиите на стакленички гасови во секторот на градежни објекти (станбени и терцијарни) ќе се намалат за речиси 350,000 ton CO2eq годишно. Имајќи ги предвид намалувањата на емисиите на локалните загадувачи на воздухот се покажува дека речиси половина од намалувањата на емисиите се постигнуваат со SO2.

Поголемиот дел од намалувањата на емисиите се постигнуваат во резиденцијалниот сектор. Во 2030 година намалувањето на годишните емисии ќе изнесува речиси 1.800 тони SO2, 900 тони NOx и над 600 тони прашина.За овие физички промени во емисиите да бидат споредливи со други економски придобивки (на пр., БДП) и трошоци (на пр., инвестициски трошоци), тие треба да се монетизираат - односно да се изразат во монетарни вредности. Правејќи го тоа, за градежниот сектор во Црна Гора се добива следната слика. Намалувањата на емисиите - и на стакленички гасови и на локални загадувачи на воздухот - водат до избегнување на надворешни трошоци (= надворешни придобивки) од повеќе од 36 мил. евра годишно во текот во 2030 год. Сумирањето на сите овие годишни придобивки од спроведените мерки меѓу 2011 и 2030 г. во градежниот сектор води кон надворешни придобивки

од 720 мил. евра (дисконтирани со 2,5%). Придобивките од намалувањето на стакленичките гасови и другите локални загадувачи на воздухот преку конкретни мерки се прикажани погоре. Сега се поставува прашањето, кои се трошоци за намалување на стакленичките гасови специфични за мерките - и локални загадувачи на воздухот поврзани со намалувањето на стакленичките гасови. Овие специфични трошоци се обично изразени во маргинални трошоци за намалување на емисиите (MAC) специфични за мерките, коишто се дополнителни трошоци специфични за мерките при намалување на еден дополнителен тон CO2. Енергетскиот модел оддолу нагоре (bottom-up) опишан погоре обезбедува податоци за MAC специфични за мерките - што ги изразува трошоците од аспект на инвеститорот. Од аспект на општеството - т.е. урамнотежување на маргиналните трошоци за намалување на емисиите со надворешните придобивки од намалување на емисиите - води кон социјални маргинални трошоци за намалување на емисиите (SMAC). Тие се маргинални трошоци за намалување на емисиите за мерките за ублажување со кои се соочува општеството. Бидејќи (S) MAC се менуваат со времето бројките подолу се за (S)MAC во 2020 година, вклучувајќи и детално и специфично за секоја земја моделирање на електроенергетскиот сектор. Тоа покажува дека од социјален аспект маргиналните трошоци за намалување на емисиите се значително пониски отколку од аспект на инвеститорот. Исто така, опсегот на „бесплатни“ мерки - односно мерки со негативни трошоци - е продолжен до 25 килограм тони (kt) во станбени згради и 5 kt во терцијарни згради.

MAC и SMAC на а) станбен и б) терцијарен градежен сектор во Црна Гора

-­‐400  

-­‐300  

-­‐200  

-­‐100  

0  

100  

200  

300  

400  

500  

600  

700  

0   20   40   60   80   100   120  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  residen;al  builidings  sector  Montenegro  

((S)MAC  -­‐  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  SMAC  

-­‐400  

-­‐200  

0  

200  

400  

600  

800  

1.000  

1.200  

0   5   10   15   20   25   30  

€/t  

kt  

(S)MAC  curve  for  proposed  measure  in  the  ter;ary  builidings  sector  Montenegro    

((S)MAC)  considering  country  specific  modelling  of  electricity  genera;on)  

MAC  

SMAC  

(S)MAC крива за предложени мерки во секторот на резиденцијални згради во Црна Гора

((S)MAC) со оглед на моделирање на производство на електрична енергија специфично за земјата)

(S)MAC крива за предложени мерки во секторот на терцијарни згради Црна Гора

((S)MAC) со оглед на моделирање на производство на електрична енергија специфично за земјата)

20

Вкупните ефекти на вработување директно одговараат на вкупните инвестиции карактеристични за мерките, како и мултипликатори за специфични сектори и увозни стапки. Релативно високите износи на инвестициите за енергетски ефикасни уреди за домаќинството го појаснуваат големото влијание на оваа мерка на вработувањето во графиконот погоре, иако најголемо влијание на вработување по инвестиција може да се очекува од кровна, како и ѕидна изолација. Вкупно, мерките спроведени меѓу 2011 и 2030 година водат до влијание врз вработувањата за речиси 20,000 работни места со полно работно време годишно.

Слична слика произлегува за влијанијата од мерките врз БДП (графикон подолу). Енергетски ефикасните уреди за домаќинството привремено - поради највисока инвестиција - доведуваат до најголемо влијание врз БДП. Сепак, особено мерката за ѕидна изолација доведува до слични влијанија на БДП дури и со многу пониски инвестициски износи (поради неговиот голем удел во домашното производство). Повторно, мерките за кровна и ѕидна изолација водат до најголемо влијание на БДП по мил. евра од инвестиција. Вкупно, сите мерки водат кон позитивно влијание на домашниот БДП од330 мил. евра долгорочно (споредено со инвестиција од околу 250 мил. евра).

Макроекономски влијанијаПокрај надворешни ефекти од мерките за ублажување, класичните економски влијанија, како влијанието врз БДП и вработувањето се основен придонес во јавните дебати и процесот на донесување одлуки за стратегиите за ублажување.Врз основа на податоци специфични за секоја земја за бруто додадена вредност по работа и производство по работа, како и за удели на увоз специфични по сектор, може да се пресметаат ефектите врз вработувањето по земја. Земајќи ги предвид инвестициите карактеристични за мерките (кои делумно се менуваат со текот на времето) и мултипликатори карактеристични за секторите за индиректни и индуцирани ефекти за вработување, може да се пресмета бројот на создадени работни места по мерки.

Мора да се смета дека ефектите за вработување на една годишна инвестиција траат многу години потоа (поради индиректните и индуцираните ефекти), додека најголемиот дел од ефектите за работни места се јавуваат во првите шест години. Бидејќи индиректните и индуцираните ефекти на работните места од една годишна инвестиција се чини дека ги надополнуваат директните (како и нејзините индиректни и индуцирани ефекти) инвестиции во следните години, годишните ефекти на работните места се собираат со текот на времето, дури и ако годишните инвестиции останат исти. По 2030 год. - односно по крајот на разгледуваниот период - само индиректните и индуцираните (но не директните) ефекти на работните места ќе траат неколку следни години (слика подолу).

Ефекти за вработувањето од мерките за ублажување (Црна Гора, терцијарни)

Ефекти за вработувањето од мерките за ублажување (Црна Гора, терцијарни)

Двојно стакло

Кровна изолација

Ѕидна изолација

Бојлер

Топлинска пумпа

Ефикасна климатизација

Соларни колектори

Осветлување

Уреди

Систем за управување со градби

Годи

ни н

а ра

бота

со

полн

о ра

ботн

о вр

еме

Вли

јани

е на

БД

П [€

]

Двојно стакло

Кровна изолација

Ѕидна изолација

Бојлер

Топлинска пумпа

Ефикасна климатизација

Соларни колектори

Осветлување

Уреди

Систем за управување со градби

21

Сооднос на трошоци и придобивкиЗа постигнување на амбициозните намалувања на стакленичките гасови и целите за енергетска ефикасност, секако, сите мерки се потребни до одреден степен. Сепак, земјите може да сакаат да обрнат повеќе внимание на посилни мерки каде што тие добиваат најмногу за своите пари (инвестиции). За сеопфатна проценка на ефикасноста на мерките, не е доволно да се споредат инвестициските трошоци со избегнатите негативните надворешни ефекти или макроекономските ефекти како влијанието врз БДП. Потребно е да се покаже односот помеѓу сите трошоци ипридобивки. Анализата на трошоците

и придобивките се базира на Штајнер (Steiner) (2006) (6) и понатамошните анализи од Тверк и останатите (Tuerk et al) (2010) (7). Индикаторот на резултат ја изразува севкупната економска ефикасност на мерките, при што вредностите на долниот индикатор се сигнали за поисплатливи мерки. Сликата подолу ги прикажува различните вредности на индикаторите за различните вредности на ублажување. Се покажува дека особено кровната и ѕидната изолација се високо ефикасни, но и промовирањето на енергетски ефикасно осветлување покажува корисен сооднос на трошоците и придобивките поради ниските инвестициски трошоци.

Сеопфатна економска анализа на двете најефикасни мерки (ѕидна изолација, енергетски ефикасно осветлување) ги покажува трошоците ¼ до 1/5 од вкупните економски придобивки. Земајќи го просекот од сите мерки, трошоците се ½ од мерките од вкупните економски придобивки. Со тоа, трошоци од околу 250 мил. евра (со исклучок на каматни исплати) се во сооднос од околу 500 мил. евра од вкупните економски придобивки.

Сооднос на трошоци и придобивки од различни мерки за штедење за стакленички гасови

Сооднос на трошоци и придобивки

Соо

днос

на

трош

оци

и пр

идоб

ивки

Двојно с

такло

Кровн

а изо

лација

Ѕидна изо

лација

Бојлер

Топлинск

а пумпа

Ефикасн

а климат

изација

Солар

ни коле

ктор

и

Освет

лување

Уреди

Систем

за упра

вува

ње со г

радби

22

Регионалната мрежа за политики (RPN) за Политики за намалување на емисиите на јаглерод и климатските промени во Југоисточна Европа (ЈИЕ) која беше формирана во рамките на LOCSEE, има за цел да го забрза развојот и спроведувањето на политиките за намалување на емисиите на јаглерод и да ги унапреди активностите за ублажување и приспособување на климатските промени во земјите од ЈИЕ.

За постигнување на овие цели, Регионалната мрежа за политики се стреми кон:

● Здружување на креатори на политики од различни земји од ЈИЕ кои работат на полето на ублажување на климатските промени и политики за намалување на емисиите на јаглерод

● Создавање на канал за дисеминација на корисни податоци во врска со развојот, оценката, спроведувањето и следењето на политиките за намалување на емисиите на јаглерод

● Премостување на јазот помеѓу креаторите на политиките и научниците кои работат во областа на климатските промени

● Поддршка за идентификација и спроведување на најдобрите практики за намалување на емисиите на стакленички гасови во земјите од ЈИЕ

● Зајакнување на синергиите помеѓу ублажувањето на климатските промени и приспособувањето

● Зајакнување на врските со релевантните мрежи и големи организации кои работат на полето на климатските промени во и надвор од регионот на ЈИЕ

● Истакнување на придобивките од политиките за намалување на емисиите на јаглерод, и

● Подигнување на јавната свест за политиките за намалување на емисиите на јаглерод, проценките на влијанието на климатските промени и активностите за адаптација развиени и спроведени во регионот на ЈИЕ.

Регионалната мрежа за политики беше создадена од Националната опсерваторија во Атина (NOA), која дејствува како координатор на мрежата во текот на траењето на LOC-SEE. Со цел да се олесни воспоставувањето на Регионалната мрежа за политики (RPN), NOA разви соодветен план за работа врз основа на кој се направија првичните активности за привлекување на членови. Денес мрежата има 80 членови. Од мај 2014 година, комуникацијата меѓу членовите на Регионалната мрежа за политики се одвива преку Платформа за онлајн соработка на Регионалната мрежа за политики. Секој член има сопствено корисничко име и лозинка (обезбедени од страна на координаторот на мрежата) за пристап на платформата. По најавата, секој член може да испрати пораки до другите членови, да подигне/преземе извештаи кои се чуваат во библиотеката на платформата, да учествува во анкети/прашања организирани од страна на координаторот на мрежата или другите членови итн. Платформата на Регионалната мрежа за политики овозможува постојано ажурирање на контакт-деталите на членовите (електронска пошта, телефонски броеви

и сл.), членовите на мрежата можат самите да ги менуваат своите лични профили.

Првиот работен состанок на RPN се одржа во Атина на 3 октомври 2014 година и присуствуваа 52 учесници (Австрија: 4, Хрватска: 1, Македонија: 2, Грција: 21, Унгарија: 5, Италија: 9, Црна Гора: 2, Србија: 3, Словенија: 5). Овој прв состанок имаше цел да ги здружи членовите на Регионалната мрежа за политики (RPN), да се дискутира за организациски прашања околу мрежата и да обезбеди можност за размислување на „жешка“ тема, односно за можностите и потенцијалните ризици кои произлегуваат од голем продор на политиките за намалување на емисиите на јаглерод. Оваа тема се смета за многу важна од аспект на политиките за сите земји од ЈИЕ, земајќи ги предвид предлогот на Европската комисија за политиките пост-2020 год. за климата и енергетските политики на ЕУ кои сега се предмет на дискусија во Европскиот парламент.

3.6 РЕГИОНАЛНА МРЕЖА ЗА ПОЛИТИКИ И ПЛАТФОРМА ЗА ОНЛАЈН СОРАБОТКА

23

3.7 ПРИОРИТЕТНИ ПОЛИТИКИ ЗА ИЗРАБОТКА НА ДОКУМЕНТИ ЗА ПОЛИТИКИ ЗА НАМАЛУВАЊЕ НА ЕМИСИИТЕ НА ЈАГЛЕРОД

Во текот на проектот, секој партнер работеше на изработка на документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод користејќи ги упатствата и прирачниците од проектот земајќи ги предвид приоритетите во политиките на земјите. Подолу е прикажана синтеза од секој документ.

Земја: Албанија Партнер: Министерство за животна средина, АлбанијаНаслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Развој на национални соодветни мерки за ублажување (NAMA) во секторот на енергетска ефикасностВклучени чинители: Претставници на регионалните власти, изготвувачи на проекти и консултанти, секторот на отпадТема: Мерка за климатски промени во градовите и регионалните општини Обем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): земјата

Краток опис: Следната листа на теми се опфатени во документот за политики: i) Историја на проектот NAMA (Национални соодветни мерки за ублажување); ii) Преглед на клучните чинители; iii) Моментална ситуација во секторот на управување со отпад и напредок во спроведувањето на Стратегијата за управување со отпадот; iv) Одржлив развој - цели и индикатори; iv) Менаџмент и структура на спроведувањето на NAMA; v) BAU сценарио; vi) Бариери; vii) Gap анализа - барања за градење капацитети; viii) Финансиска перспектива на целиот систем (дел за управување со отпад/дел за цементарница); ix) Приоди на NAMA финансии; x) MRV (мерење, известување и верификација) - стакленички гасови и одржлив развој; xi) Искуство на оператори на цементарници со алтернативни горива во други погони од нивната група; xii) Подготвеност на операторите на цементарници за промена кон алтернативни горива.

Контакт: Лаурета Дибра (Laureta Dibra), Laureta.Dibra@moe.gov.al

Земја: Австрија Партнер: JOANNEUM RESEARCH Forschungsgesellschaft mbHНаслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Оценување на политиките за климатски промени на Австрија: Промовирање на енергетски стратегии на заедницата Вклучени чинители: NWG АвстријаТема: Климатски и енергетски стратегии базирани на заедницата и регионот во АвстријаОбем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): земјата

Краток опис: Претставени се климатски и енергетски стратегии базирани на заедницата и регионот во Австрија. Истакната е важноста на климатските и енергетските стратегии на ниво на општините и регионите во Австрија. Конкретните очекувања што се формулирани во националните и провинциските климатски и енергетски стратегии, а кои се поврзани со „сеопфатни“ пристапи и активности на ниво на заедницата/регионот, се разгледани во овој документ. Програмите од Пактот на градоначалниците, E5 програмата на заедниците, Климатски и енергетски модел региони и Климатска алијанса Австрија (Cli-mate Alliance Austria) се разгледани и опишани во документот и се илустрирани со студии на случај. Се посветува внимание на важноста на овие програми за Западен Балкан, особено на националните соодветни мерки за ублажување (NAMA).

Контакт: Андреас Тирк, Гудрун Летмајер (Andreas Türk, Gudrun Lettmayer), andreas.tuerk@joanneum.at

Земја: Хрватска Партнер: Министерство за животна средина и заштита на природатаНаслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Исполнување на обврските утврдени во член 10 од Одлуката бр. 529/2013/ЕУ на Европскиот парламент и на Советот од 21 мај 2013 год. за правилата за пресметување на емисии и отстранување на стакленички гасови кои произлегуваат од активностите поврзани со

24

употреба на земјиште, промена на употреба на земјиште и шумарство, како и информации за мерките во однос на тие активности. Вклучени чинители: Министерство за заштита на животната средина и природата; Фонд за заштита на животната средина и енергетска ефикасност; Агенција за заштита на животната средина; Министерство за земјоделство; Шумарски факултет; Хрватски шуми; Институт за шумарство; Државна геодетска дирекција; Енергетски Институт EKONERGТема: Подобрување на информирањето за емисиите поврзани со употреба на земјиштето, промена на користење на земјиштето и идентификација на мерки за намалување на емисиите / зголемување на отстранувања од секторот на користење на земјиштето со акцент на шумарството и земјоделството.Обем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): земјата

Краток опис: Република Хрватска започна проект за развој на стратегија за намалување на емисиите на јаглерод, а делови од стратегијата се подготвени во рамките на проектот LOCSEE - Намалување на емисиите на јаглерод во Југоисточна Европа. Во рамките на проектот се прави дел од стратегијата за намалување на емисиите на јаглерод поврзана со намалување на емисиите/зголемување на отстранувањата од земјоделството и шумарството.Ќе бидат подготвени пресметки и опис на трендовите во емисиите и апсорбентите на стакленички гасови за активностите наведени во член 3 од Одлуката 529/2013 во периодот од 1990 до 2012 година, користејќи ги податоците и информациите на ниво на Хрватска кои постојат за емисиите и отстранувањата во однос на активностите поврзани со управувањето со шуми, пошумувањето и уништувањето на шумите. Проектот исто така ќе ги реконструира емисиите на земјоделското земјиште, пасиштата, вегетацијата, дренажата и реставрацијата на влажните подрачја за кои не е направена пресметка за емисиите и апсорбентите на стакленички гасови. Понатаму, ќе се направи дефинирање на сценарија, моделирање и проекции на емисиите и апсорбентите за дејностите наведени во член 3, во согласност со член 10 од Одлуката, во периодот до 2020 година и периодот од 2021 до 2030 година со поглед кон 2050.Ќе се дефинираат мерки за управување со шумите, пасиштата и земјоделските култури и земјиштето на кое треба да се спроведе пошумување и обесшумување.

Контакт: Вишња Гргасовиќ (Višnja Grgasović), Visnja.Grgasovic@mzoip.hr

Земја: Македонија Партнер: Министерство за животна средина и просторно планирањеНаслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Усогласување на ублажувањето на на климатските промени со националните секторски политикиВклучени чинители: Креатори на политики и планери, академици и сите други засегнати страни вклучени во националното стратешко планирање за одржлив развојТема: Ублажување на климатските промени и одржлив развојОбем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Овој документ на политики беше направен во национален контекст (државен обем).

Краток опис: Вклучувањето на ублажувањето на климатските промени во националните секторски политики во денешно време станува доста предизвикувачки проблем. Овој документ за политики има за цел да придонесе кон овластување на креаторите на политиките, академиците и сите други заинтересирани страни да обрнат внимание на овој предизвик со давање препораки за тоа како да се интегрираат елементите за ублажување на климатските промени во националното стратешко планирање за одржлив развој. Методологијата опфаќа истражувања, идентификување на клучните сектори за ублажување и технологии и секторски вкрстувања во национален контекст, како и мапирање на нивото на раширеност на ублажувањето на климатските промени во актуелните национални стратешки документи за одржлив развој. Исто така се идентификувани синергиите и балансирање помеѓу ублажувањето на климатските промени и одржливиот развој, со цел да обезбеди солидна основа за партиципативна приоритизација. Произлезените препораки се однесуваат на ресурсите за планирање, начинот на кои се формулирани целите, институционалната рамка, начинот на кој се приоритизирани политиките и мерките, како и аспектите на спроведување, вклучувајќи мониторинг, известување и верификација на политиките и постигнатото намалување во емисиите на стакленички гасови.

Контакт: Теодора Обрадовиќ, Министерство за животна средина и просторно планирање; Наташа Марковска, национален експерт

25

Земја: ГРЦИЈА Партнер: Национална опсерваторија во Атина (НОА)Наслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Национален енергетски план: Програма за развој до 2050 (Roadmap to 2050)Вклучени чинители: академици, донесувачи на одлукиТема: Документот ги проценува достапните алатки во Грција за намалување на емисиите на стакленички гасови во грчкиот енергетски сектор и предлага повеќе потребни промени за постигнување на амбициозните цели за намалување на емисиите до 2030 и 2050. Обем на LCPP: земјата

Краток опис: Целта на документот е да се испита дали различните средства (правни, институционални итн.) на располагање во моментов во Грција се доволни за постигнување на амбициозните цели за намалување на емисиите на стакленички гасови во согласност со неодамнешната (октомври 2014 год.) одлука на Европскиот совет (40% намалување на емисиите на стакленички гасови во ЕУ до 2030 година во споредба со 1990 година, 27% пенетрација на ОИЕ во финалната потрошувачка на енергија на ЕУ и 27% намалување на потрошувачката на енергија во ЕУ во однос на вообичаеното сценарио). Во оваа рамка, документот ги анализира следните теми:Проценка на моменталниот процес на долгорочно планирање во ГрцијаАнализа и критички преглед на постојниот долгорочен Енергетски план за ГрцијаДетална презентација и евалуација на политиките вклучени во долгорочното енергетско планирање во ГрцијаПреглед на напредокот кон Економија за намалување на емисиите на јаглерод (Low Carbon Economy) во Грција, фокусирајќи се на енергетскиот секторПроценка на ефективноста на достапните алаткиПрепораки за подобрување и забрзување кон LCE во Грција

Контакт: Елена Џорџодопулу (Elena Georgopoulou), Институт за истражување на животната средина и одржлив развој, Национална опсерваторија во Атина (НОА); elenag@noa.gr

Земја: Унгарија Партнер: BCE-REKK Наслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Економското влијание на целите во климатската политика на ЕУ до 2030 год. врз Унгарија Вклучени чинители: академија, донесувачи на одлукиТема: Документот го оценува влијанието на целите од ЕУ 2030 за стакленички гасови врз економската оправданост на планираната нова нуклеарна централа, очекуваните приходни квоти на емисиите и различните опции за споделување на товарот во секторите кои не се ETS сектори.Обем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): земјата

Краток опис: Документот се фокусира на следните прашања:• влијанието на различните целни опции за стакленички гасови

врз економската оправданост на новата нуклеарна централа,• приходните квоти на Унгарија во рамките на различни целни

опции за стакленички гасови,• споредба на предвидувањата за емисии на стакленички гасови

и опции за споделување на товарот во ESD (но-ETS) секторот,• сценарија за производство на ОИЕ-Е во Унгарија во контекст

на обновливите цели за 2020 год.

На економската оправданост на нуклеарната централа позитивно влијаат построгите цели за 2030 год. за стакленички гасови, но дури и најамбициозните ETS цели предложени од Комисијата (-49%) не може да дадат позитивни NPP. Највисоките аукциски приходи (просечно годишно 700-800 mEUR) се поврзани со 40% РЕФ сценарио (без целни ОИЕ и ЕЕ) поради повисоката EUA цена. Претпоставувајќи дека принципот на споделување на напорите ќе биде сличен со тековната шема (базирана на БДП), опсегот на проекциите на емисиите (не-ETS сектор) е вграден во минималните и максималните целни вредности, па оттука и позицијата на Унгарија зависи од параметризирањето на правилата на распределба (кратка или долга позиција). Сепак, распределбата на база на БДП нуди пофлексибилна цел за Унгарија отколку економичната распределба. Што се однесува до обновливите цели за 2020 год., Унгарија е на добар пат со својата цел, но ова е - во голема мера - поради намалувањето на потрошувачката на енергија и зголемената употреба на дрво за огрев. Капацитетите на ОИЕ-Е потребни од 2014 год. натаму за достигнување на капацитетите предвидени во NREAP до 2020 година најверојатно ќе ја зголемат цената на електричната енергија за 8%, додека капацитетите потребни за

26

реализација на 10,9% стапка на производство на ОИЕ-Е имаат само 5% влијание на цената.

Контакт: Ласлу Собу (Lazslo Szabo), lszabo@uni-corvinus.hu

Земја: Италија Партнер: Европска академија од Болцано (EURAC)Наслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Доброволни алатки во спроведувањето на европската стратегија за намалување на емисиите на јаглерод во Италија: Повелбата на градоначалниците и други инструменти за јавно - приватни партнерства на локално ниво.Вклучени чинители: Креатори на политики на национално и локално ниво, академија, индустријаТема: Политики за намалување на емисии на јаглерод и доброволни инструменти во Италија. Обем на LCPP: Повеќеслојна перспектива, со особен фокус на национално и локално ниво

Краток опис: Документот за политики на Италија има за цел да ги утврди и анализира доброволните алатки спроведени во рамките на стратегијата за намалување на емисиите на јаглерод во Италија, особено во полето на енергетските политики. Поточно, документот се фокусира на различните алатки за политики употребени во ова поле на национални и локални територијални размери, улогата на главните чинители и можните синергии помеѓу различните нивоа на јавната власт и приватниот сектор.Анализата ги истакнува значителниот потенцијал и позитивните резултати постигнати со доброволните алатки во перспектива на целите на ЕУ за намалени емисии на јаглерод, укажувајќи на голем број подобрувања со кои ќе се зголеми сеопфатната ефективност и ефикасност на мерките на политиките за намалување на емисиите на јаглерод во земјата, поточно: подобра координација меѓу засегнатите сектори на централната власт; поблиска соработка меѓу различните територијални нивоа на власт; поголема улога за локалните власти, особено оние кои учествуваат во Повелбата на градоначалниците; поактивно информирање и интеракција со приватните актери за различните мерки на политиките промовирани на национално и локално ниво.

Контакт: Алиона Зибарјева (Alyona Zubaryeva), alyona.zubaryeva@eurac.edu

Земја: Црна Гора Партнер: Министерство за одржлив развој и туризамНаслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Проекции за стакленички гасови во енергетскиот сектор Вклучени чинители: Министерство за одржлив развој и туризам, Министерство за економија (Оддел за енергетика и Оддел за енергетска ефикасност), Министерство за транспорт Тема: Сценарија за оптоварување на енергија од емисии на стакленички гасови („Со мерки“ и „Без мерки“) Обем на LCPP: земјата

Краток опис: Развојот на енергетскиот сектор зависи од голем број на значајни фактори меѓу кои најважни се:• економскиот развој,• реформата на енергетскиот сектор и владини мерки,• развојот на меѓународниот енергетски пазар и меѓународно

влијание,• технолошкиот развој,• глобалните ограничувања во заштитата на животната срединаСекој од овие фактори има димензија на влијание и последиците ќе бидат во различни нивоа на енергетска потрошувачка и структури на производство на енергија.Целта на овој извештај е да овозможи проценка на идните трендови во емисиите на стакленички гасови во Црна Гора во форма на проекции за сценарија „Со мерки“ и „Без мерки“, како и историски податоци за емисиите на стакленички гасови, за временскиот период 2010-2030 година. За евалуација на идните трендови, предвидени се две сценарија кои претставуваат различни претпоставки во однос на спроведените, усвоените или планираните политики и мерки. Сценаријата се базираат на Стратегијата за енергетски развој за периодот до 2030 година, национален документ усвоен во јули 2014 година.

Контакт: Djordjina Stajkic, Министерство за одржлив развој и туризам, djordjina.stajkic@mrt.gov.me

Земја: Република Србија Партнер: Министерство за земјоделство и заштита на животната средина

27

Наслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Политики за намалување на емисиите на јаглерод во секторот на отпад - Случај на Република Србија Вклучени чинители: Министерство за земјоделство и заштита на животната средина; Српска Агенција за заштита на животната средина; Управа на автономната покраина Војводина; локална самоуправа; јавни комунални претпријатија Тема: Сектор на отпад.Обем на LCPP: земјата

Краток опис: Овој документ за политики ја анализира рамката на политики на Република Србија за секторот на отпад од гледна точка на намалување на емисиите на јаглерод. И покрај фактот што е постигнат значителен напредок во полето на транспонирање на законодавството на ЕУ во националната рамка на политики за секторот на отпад, јасно е дека сè уште постои голем јаз помеѓу транспонирањето и спроведувањето на релевантното законодавство. Исто така, свеста за поврзаноста помеѓу управувањето со отпад и климатските промени е на многу ниско ниво, исклучиво во тесен контекст со човековото здравје. Овој LCPP нуди преглед на предностите, пречките и предизвиците на националната регулаторна рамка, вклучувајќи и SWOT анализа. Со цел да се спореди сегашниот статус на српското законодавство и понатамошните потреби за транспонирање и спроведување на европското законодавство и општо подобрување на состојбата во овој сектор, овој документ дава и преглед на законодавството и управувањето со отпад на ЕУ. Неколку опции за ублажување, преку неколку сценарија, беа анализирани по модел, кој беше развиен во рамките на проектот LOCSEE, за проценка на емисиите на стакленички гасови во секторот на цврст отпад во поглед на нивниот потенцијал за намалување на емисиите на стакленички гасови и нивната економичност. Моделирањето резултираше со крајни заклучоци и препораки кои исто така се прикажани во овој документ.

Контакт: Даниела Божаниќ, Драгана Радуловиќ (Danijela Bozanic, Dragana Radulovic) danijela.bozanic@eko.minpolj.gov.rs; dragana.radulovic@eko.minpolj.gov.rs; А. Јововиќ; Д. Тодоровиќ (A. Jovovic; D. Todorovic) ajovovic@mas.bg.ac.rs; dtodorovic@mas.bg.ac.rs;

Земја: Словенија Партнер: Министерство за животна средина и просторно планирање

Наслов на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): Систем за набљудување на спроведувањето и ефективноста на мерките на Оперативната програма со мерки за намалување на емисиите на стакленички гасови до 2020 год. со поглед кон 2030 год. (OP GHG 2020).Вклучени чинители: министерства (Министерство за животна средина и просторно планирање, Министерство за финансии, Министерство за инфраструктура, Министерство за економски развој и технологија); агенции, канцеларии и фондови (Словенечката агенција за животна средина, Еко фонд, Словенечки јавен фонд за животната средина, Завод за статистика, Финансиска администрација); институти (Институт „Јозеф Стефан“, Институт за макроекономска анализа и развој); други заинтересирани страни (SID банка, CMRS, НВО)Тема: Индикатори за следење на спроведувањето и ефикасностаОбем на LCPP (документ за политики за намалување на емисиите на јаглерод): земјата

Краток опис: Во контекст на законски пакети за клима и енергија усвоени во 2008 година, Словенија има правно обврзувачки цели за намалување на емисиите на стакленички гасови до 2020 год. За да се постигнат тие цели, одговорното Министерство подготви Оперативна програма со мерки за намалување на емисиите на стакленички гасови до 2020 год. со поглед кон 2030 год. (OP GHG 2020). Ефективното спроведување на мерките предвидени во OP TGP 2020 во голема мера ќе зависи од воспоставувањето на сеопфатен систем за набљудување на спроведувањето и ефективноста на активностите. Со помош на проектот LOC-SEE, Националната работна група за политики за намалување на емисиите на јаглерод и вклучувањето на надворешни експерти, документот овозможи длабинска анализа и проценка на постојните методологии, индикатори, бази на податоци и проток на податоци, како и економичност на мерките со цел да се поддржи спроведувањето и да се достигне максимална ефикасност на мерките, особено оние во клучните сектори на транспорт, згради, енергија, земјоделство. Мерките исто така треба да придонесат за пошироката цел на еколошки развој, па затоа и делот за оценување на екоиновации, еколошки работни места, даноци и субвенции, исто така, е дел од задачата и е длабински разгледуван. Контакт: Барбара Симонич (Barbara Simonič), Министерство за животна средина и просторно планирање, Barbara.simonic@gov.siАндреја Урбанчич (Andreja Urbančič), Институт „Јозеф Стефан“– Центар за енергетска ефикасност andreja.urbancic@ijs.si

28

КРАТОК ПРЕГЛЕД НА КТИВНОСТИТЕ4

JOANNEUM RESEARCH беше одговорен за спроведување и функционирање на Националните работни групи во секоја од земјите партнери, притоа обезбедувајќи меѓусекторски и партиципативен пристап кон проектот, анализа на моменталната состојба на полето на климатските промени во секоја од земјите учеснички во проектот и за прибирање на искуства и нивна размена меѓу земјите од ЈИЕ.

Целта на овие работни групи беше од една стрна да се обезбеди техничко мислење за националните LOCSEE партнери за прашањата поврзани со создавање на политики за намалување на емисиите на јаглерод и пренос на законодавството на ЕУ. Од друга страна, тие го поддржаа протокот на информации и соработката помеѓу LOCSEE и релевантните институции/организации на национално ниво. Националните работни групи обезбедија суштествен придонес во постојната состојба во однос на политиките за намалување на емисиите на јаглерод во земјите домаќини, добри практики, координиран пренос на законодавството на ЕУ за климатски промени, зајакнување на капацитетите за развој на политиките за намалување на емисиите на јаглерод и потрдување на резултатите од моделирањето и развој на документи за политики за намалување на емисиите на јаглерод.

Националните LOCSEE партнери ги повикуваа членовите на НРГ, ги организираа состаноците и се грижеа за беспрекорна соработка меѓу организаторите на проектот и НРГ.

JOANNEUM RESEARCH разви работна програма за НРГ за секоја од земјите учеснички и го надгледуваше нивното функционирање. Членовите на НРГ беа претставници на проектниот партнер од земјата која имаше улога на координатор во работата на НРГ и претставници од други национални или регионални власти или организации кои ги покриваат соодветните сектори поврзани со климатските промени (на пр. владини претставници и организации чие поле на работа е животната средина и планирање, транспорт, шумарство,

здравје...) со што се зајакна меѓусекторскиот пристап за развој на политики за намалување на емисиите на јаглерод. Секој од партнерите формираше НРГ и одржа до четири состаноци.

4.2 РАБОТИЛНИЦИ ЗА ГРАДЕЊЕ КАПАЦИТЕТИ

4.1 СОСТАНОЦИ НА НАЦИОНАЛНИ РАБОТНИ ГРУПИ

29

4.2 РАБОТИЛНИЦИ ЗА ГРАДЕЊЕ КАПАЦИТЕТИ

Првата Работилница за градење капацитети за пренесување на законодавството на ЕУ за климатските промени и развој на политики за намалување на емисиите на јаглерод се одржа во Грац, Австрија на 24 мај 2013 година. Присуствуваа 28 учесници (Албанија: 1, Австрија: 8, Хрватска: 2, Грција: 4, Унгарија: 6, Италија: 2, Словенија: 2, Останати: 3) од министерствата, академската заедница, агенциите и Европската комисија. Во Сесија 1 (ЕУ директиви и нивно транспонирање) презентерите се фокусираа на основните правни акти на ЕУ за климатски промени и на досегашното искуство добиено од преносот на законодавството, предизвиците во пренесувањето на релевантните закони на ЕУ во земјите-кандидати и потенцијални кандидати; и структурата на LOCSEE упатството за трансфер на законодавството. Сесија 2 (Политики за намалување на емисиите на јаглерод: Од добри и лоши практики до успешно спроведување) опфати презентации за практиките, рамките и ограничувањата при спроведувањето на политиките за намалување на емисиите на јаглерод; Стирискиот климатски план (Styrian Climate Plan) како пример за спроведување од Австрија; временските рамки, насоките и пречките во развојот на политиките за намалување на емисиите на јаглерод во енергетскиот сектор, како и структурата и основните компоненти од Етапниот прирачник за развој и спроведување на политиките за намалување на емисиите на јаглерод. Во Сесија 3 (Завршна дискусија) беше заклучено дека проектот LOCSEE покрај другото е канал за помош на земјите од Европа за совладување на институционалните недостатоци како што е честата појава на премногу општиот карактер на националните климатски стратегии. Заедничката меѓународна конференција и втората Работилница за градење капацитети за пренесување на законодавството на ЕУ за климатските промени и развој на политики за намалување на емисиите на јаглерод се одржа во Загреб, Хрватска на 21 март 2014 година. Присуствуваа 49 учесници (Албанија: 1, Австрија: 1, Хрватска: 23, Грција: 2, Унгарија: 5, Италија: 9, Црна Гора: 1, Словенија: 2, Останати: 5) од министерствата, академската заедница, агенциите и Европската комисија. Сесија 1 (Директиви на ЕУ на полето на климатските промени) се состоеше од преглед на политичката рамка ЕУ 2030 за клима и енергија и нејзиното влијание кај потенцијалните земји-кандидати за членство во ЕУ; италијанските напори во стратегијата за адаптирање и слични искуства; и презентација на првиот дел од Упатството на LOCSEE за координиран пренос на законодавството. Во Сесија 2 (Политики за намалување на емисиите на јаглерод) презентациите се однесуваа на резултатите од италијанската програма за евалуација на „Отпечаток врз животната средина“ (Environmental Footprint); содржината на Етапниот прирачник на LOCSEE за развој на политиките за намалување на емисиите

на јаглерод и резултатите од моделирањето за 5 ИПА држави; потенцијалните стратегии за достигнување на целите за ниско ниво на јаглерод во електрична енергија од Програмата за развој 2050 на ЕУ (2050 roadmap) и нивното влијание врз цените на електричната енергија; преглед на финансиските инструменти кои може да им помогнат на државите при спроведување на политиките за намалување на емисиите на јаглерод; и обрасци за документи за политики за намалување на емисиите на јаглерод и процесни планови кои треба да се развијат во LOCSEE. Во Сесија 3 (ЕУ проекти) накратко беа презентирани неколку ЕУ проекти кои се во тек, со цел да се претстават дел од тековните активности кои се во врска со спроведувањето на политиките за намалување на емисиите на јаглерод.

30

4.3 АКТИВНОСТИ НА ДИСЕМИНАЦИЈА И КОМУНИКАЦИЈА

REC беше одговорен за раководење со работниот пакет за информирање. Во првите активности спроведени на почетокот на 2013 год. до партнерите на проектот беше доставен планот за информирање за интерна употреба во проектот LOCSEE, преку кој се запознаа со стратегијата, методите и значењето на активностите за дисеминација. Визуелниот идентитет на проектот LOCSEE исто така беше разработен во првата фаза на спроведување на проектот, заедно со прирачникот за визуелен идентитет, со цел да се обезбеди постојаност во однос на начинот на кој проектот LOCSEE се претставува во печатените и електронските материјали. Прирачникот за идентитет ги даде правилата за користење на логото, како и обрасците за Word документи и PowerPoint слајдови, земајќи го во предвид фактот дека логото на LOCSEE и визуелниот идентитет се „визит карта” на проектот на секој настан (интерен, локален, национален и интернационален) и дека графичката постојаност е особено важна за да се гарантира преносот на стабилност, веродостојност и квалитет од страна на сите партнери на проектот.

Поставувањето, ажурирањето и одржувањето на веб-локацијата на LOCSEE (јавен домен и партнерски дел) исто така беше голема задача за REC. Од почетокот на 2013 година, кога и беше креирана веб-локацијата, па сѐ до денес посетеноста на веб-локацијата двојно се зголеми. Најголем број посетители, покрај оние од истите држави на партнерите во проектот, беа регистрирани од: Америка, Канада, Бразил, Иран, Турција, Германија, Велика Британија, Белгија, Бугарија, Франција, Холандија, Шпанија, Романија и Швајцарија, односно, веб-локацијата беше посетена од посетители од повеќе од 65 различни држави. Процентот на посетители кои повторно се вратиле на веб-локацијата беше 45,7%, додека процентот на нови посетители изнесуваше 54,3%; во периодот од јули 2013 година до ноември 2014 година, веб-локацијата на LO-CSEE имаше 24113 регистрирани посети. Структурата на веб-локацијата (јавниот домен) беше адаптирана за време на спроведувањето на LOCSEE според забелешките од партнерите за да се олесни пристапот до информации, видливоста на резултатите, вестите и настаните. Веб-локациијата на LOC-SEE содржи општ опис на целите на проектот, партнерствата, Програмата за транснационална соработка во ЈИЕ, библиотека и интерен дел наречен „партнерски оддел” како дополнување на претходно споменатите оддели на резултати. Податоците на пододделите содржат: платформа на добри практики, регионални и национални анализи на постојната состојба во врска со климатските промени, упатство за Координиран пренос на законодавството на ЕУ за климатски промени дел I и II, Етапен прирачник за развој на политики за намалување на емисиите на јаглерод и национални планови - процесни и планови за спроведување за развој и подобрување на политиките за намалување на емисиите на јаглерод.

Податоците на веб-локацијата беа ажурирани повеќепати во различни оддели како: вести, настани, резултати и дигитална библиотека. Темите настани и вести беа креирани и надополнувани со информации добиени од конзорциумот, со вкупна бројка од 38 настани и 15 вести (до крајот на октомври 2014 год.), со постојано надополнување на платформата за добри практики со повеќе од 45 примери. REC континуирано ги ажурираше и социјалните медиуми (Linkedin LOCSEE Group/ LOCSEE twitter профил) информирајќи ја јавноста за настаните, вестите и резултатите од проектот LOCSEE. Со цел да се загарантира квалитетот на информациите проследени преку различните канали, лидерот на работниот пакет ги проверуваше и коригираше сите содржини на веб-локацијата на LOCSEE, резултатите од проектот, публикациите, настаните, вестите итн.

Партнерскиот оддел на веб-локацијата на LOCSEE беше креиран за да овозможи размена на информации, податоци и документи меѓу партнерите на проектот; неговата структура се базира на следнава логика: папки и потпапки соодветни за секој работен пакет, документи во изработка и релевантни резултати од проектот. Исто така, тоа беше простор за размена на обрасци кои беа креирани во согласност со прирачникот за визуелен идентитет. Кориснички имиња и лозинки им беа доделени на секој од партнерите на проектот за да може да имаат пристап до сите оддели и да разменуваат информации и документи кои се важни за спроведувањето на проектот.

REC исто така беше одговорен за координација, подготовка, дизајн, печатење и дистрибуција на промотивните материјали од проектот LOCSEE. REC исто така го изработи концептот и структурата на е-билтенот на проектот LOCSEE насловен како „Carbon Low-down“ („Намалување на емисиите на јаглерод“). Вкупно беа изработени 4 изданија (1 двојно) кои ги опишуваа проектните активности со внесови од проектните партнери и вести од активностите од меѓународната климатска сцена. Основната структура на билтенот беше развиена покривајќи одредени проектни резултати, интервјуа со партнерите на проектот или со важни засегнати страни кои работат со политиките за намалување на емисиите на јаглерод, национални и меѓународни настани и вести. Овие билтени имаа за цел да им ги претстават важните информации на целната публика, националните, регионални или локални власти кои работат на полето на климатските промени, експертите кои работат на слични проекти поврзани со ублажување на климатските промени и политиките за намалување на емисиите на јаглерод, како и на пошироката јавност заинтересирана за активностите поврзани со локални, национални и регионални иницијативи за намалување на емисиите на CO2.

31

Конзорциумот беше активен и во активностите за известување и информирање. REC исто така ги посочи индикаторите за присуство во медиумите и учество на различни настани на локално, национално и регионално ниво. Проектот LOC-SEE беше претставен и промовиран од страна на партнерите на повеќе од 15 надворешни настани, вклучувајќи локални, национални и регионални (на пр. COP19) и допре до повеќе од 500 зесегнати страни од полето на климатските промени (истражувачи, научна заедница, академски институции, приватен сектор, јавни политики и локални и национални власти поврзани со климатски и прашања за животна средина). Вкупниот број на активности за дисеминација (е-вести, вести, публикации, видеа, научни и истражувачки материјали) достигнат од страна на конзорциумот е повеќе од 55, додека бројот на лица до кои било дојдено преку активностите за дисеминација е повеќе од 2300; бројот на лица со кои е остварен контакт преку веб-локацијата на LOCSEE е повеќе од 24,200, од кои околу 55% се нови посетители.

32

4.4 МЕЃУСЕКТОРСКИ СОСТАНОЦИ СО ЗАСЕГНАТИ СТРАНИ

Вклучувањето на засегнатите страни од различни сектори е еден од клучните чекори за развој на политиките. За таа цел беа одржани три работилници, во секоја од земјите учеснички, за развој и подобрување на документите за политики за намалување на емисиите на јаглерод и спроведување на нивните резултати во финалните документи. На пример:

● во Италија националните работилници координирани од EURAC имаа за цел да придонесат кон дефинирање на системски, меѓусекторски пристап за создавање на политички и доброволни активности во јавниот и приватниот сектор за намалување на емисиите на CO2. Понатаму, за време на втората работилница, на заеднички настан со проектот AlterEnergy, беше презентирано и дискутирано меѓу учесниците законодавството на ЕУ за климатски промени, особено важно за Балканот.

● во Црна Гора беше презентиран и беше дискутирано не само за националниот процесен план за развој и подобрување на политиките за намалување на емисиите на јаглерод, туку и за нацрт-планот за спроведување за пренос на законодавството на ЕУ во врска со климатските промени;

● во Македонија, втората работилница за засегнатите страни на проектот LOCSEE се одржа во Скопје, паралелно со работилницата на Програмата за развој на Обединетите нации во рамките на проектот „Прв двегодишен надополнет извештај за климатски промени” („First Biannual Update Re-port on Climate Change“). На првата работилница се создадоа услови за сесија за дискутирање во врска со информациите и идеите за потенцијалната рамка за MRV (мерење, известување и верификација) за избрани активности за ублажување на национално ниво.

Различни засегнати страни, како невладини организации, институции за енергетски истражувања, академија, индустриски претставници и општата јавност активно учествуваа во активностите на проектот преку овие работилници и состаноци. Тие беа вклучени во дискусиите заедно со националните, регионалните и локалните претставници на власта, со цел да ги споделат своите гледишта, стручност и очекувања. Во државите од конзорциумот, севкупно беа одржани 10 работилници за засегнатите страни. Една од целите на работилниците беше да се создаде цврста мрежа на засегнати страни и клучни секторски актери на регионално, национално и интернационално ниво кои ќе се справуваат со климатските промени и енергија, за да се унапреди нивото на соработка и можностите.Секоја работилница се однесуваше на различна тема, за да се стекне целосна слика за новите примери/мерки за добри практики и тековни активности, обидувајќи се да ги вклучи засегнатите страни во постојната мрежа (на пр. учество на состанокот на националните работни групи организиран дополнително, покрај работилницата, видете 4.1). Тоа беа многу корисни моменти да се презентира проектот

LOCSEE, неговите главни цели и постигнати резултати, како и активностите кои се во тек и односите со ЕУ рамката за климатски промени и стратегијата за развој на намалени емисии на јаглерод. Добиените резултати и препораки беа земени предвид при изработката на документите за политики, потенцирајќи неколку различни теми (видете 3.6) кои секој од партнерите ги има подготвено во согласност со упатствата и водичот подготвени во проектот според нивните приоритети на политики.

5

33

5ВЛИЈАНИЕ И ОДРЖЛИВОСТ

Проектот LOCSEE овозможи соработка меѓу засегнатите страни (министерства, НВО, истражувачки организации, индустрии) кои успешно развија алатки што им помагаат на креаторите на политики да ги разработат документите за политики за намалени емисии на јаглерод, пренос на законодавството на ЕУ, идентификација на приоритетни сектори за намалување на емисиите на стакленички гасови, да се сфатат технолошките можности на овие сектори и заемните придобивки од намалувањето на емисиите на стакленички гасови во различни сектори.

Интересот за резултатите од LOCSEE растеше како што течеше проектот. Партнерите заеднички се претставија на 15 надворешни настани, вклучувајќи локални, национални и интернационални (на пр. COP19) со значителен број на засегнати страни со кои се комуницираше преку активностите за дисеминација. 30 состаноци на национални работни групи составени од претставници на министерства и претставници од засегнатите страни најпрво беа фокусирани кон потенцирање на улогата на самиот проект, за потоа да бидат вклучени во консултативен процес за изработка на стратешки документи за политики. Како производ на ова се создадоа 10 документи за политики кои што го поддржуваат процесот на спроведување на политиките во земјите партнери на проектот. LOCSEE исто така наиде на голем интерес кај медиумите, како на национално така и на интернационално ниво, со голем број објави во печатени медиуми досега (нецелосен преглед е достапен на веб-локацијата на LOCSEE во одделот вести/настани). Во однос на посетеноста, на последната конференција на проектот LOCSEE, каде што беа презентирани резултатите од проектот, присуствуваа околу 60 учесници. 300 печатени примероци од проектните производи им беа поделени на засегнатите страни за време на состанокот на Регионалната мрежа за политики и за време на завршната конференција на проектот.

Евалуацијата на проектните резултати од страна на членовите на националната работна група, членовите на регионалната мрежа за политики и партнерите на проектот е достапна на веб-локацијата во одделот за резултати.

5.1 ВЛИЈАНИЕ

34

5.2 ОДРЖЛИВОСТ

За времетраењето на проектот започна развој или подобрување на политиките за намалени емисии на јаглерод на национално/регионално ниво и тој ќе продолжи по завршувањето на проектот преку веќе утврдените модели на управување. Беше обезбедена иституционална одржливост од страна на партнерите на проектот кои се претставници на национални владини тела задолжени за развој на политиките за намалени емисии на јаглерод и за намалување на емисиите на стакленички гасови и тие ќе можат да ги инкорпорираат резултатите од проектот во понатамошните документи за политики за климатски промени и во нивната секојдневна работа поврзана со исполнување на задолженијата од стратегијата ЕУ 2020, Протоколот од Кјото и други документи за климатски промени, на овој начин обезбедувајќи исто така и финансиска одржливост. Институционалната и политичка одржливост на резултатите од проектот дополнително е олеснета преку воведувањето на Регионалната мрежа за политики. За време на проектот, од страна на сите партнери беше дефиниран основен методолошки пристап за прибирање на искуства од постојни политики и проекти, за да се обезбеди заедничко разбирање за она што претставува добра практика и за да се обезбеди пренос на добри практики. Одржливоста исто така е обезбедена со воведување на платформата за добри практики која ќе биде достапна најмалку уште 2 години по завршувањето на проектот.

Со цел да се обезбеди одржливост на резултатите од проектот беа одржани две работилници за зајакнување на капацитетите со членови на меѓусекторските национални работни групи, членови на НРГ и претставници на други национални или регионални власти и организации кои не беа вклучени во партнерството, покривајќи ги секторите поврзани со климатски промени, за во иднина да се обезбеди меѓусекторски пристап и пренос на резултатите од проектот до други сектори и организации. Ова резултираше со зголемување на капацитетите во неколку институции важни во работата со климатските промени во секоја од земјите учеснички,што ќе можат да ги користат во секојдневната работа. Резултатите од проектот се достапни на веб-локацијата на проектот.

35

РЕФЕРЕНЦИ

1. Haug, C. and A. Jordan, 2010: Burden sharing: distributing burdens or sharing efforts? во Политиката за климатски промени во Европската унија: Confronting the Dilemmas of Mitigation and Adaptation? A. Jordan et al., (изданија), Cambridge University Press, Cambridge, pp. 83-102.

2. IEA, 2011 Energy in the Western Balkans.

3. http://www.energy-community.org/portal/page/portal/ENC_HOME/NEWS/News_Details?p_new_id=6342

4. http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2012/07/16/feature-03

5. UNDP, 2011: Fossil Fuel Subsidies in the Western Balkans

6. Steiner D. (2006): Evaluation of Efficiency of Greenhouse Gas Mitigation Measures under Consideration of Environmental, Social and Economic Co-Effects; Магистерска теза во соработка со JOANNEUM RESEARCH (Prettenthaler, F., Schlamadinger, B.)

7. Tuerk A., Wagner F., Prettenthaler F., Steiner D., Frieden D. (2010): Synergies between Adaptation and Mitigation – Assessing the potential of mutual co-effects (“SynAdapt”); Joanneum Research и Меѓународниот институт за применета системска анализа; Австрија; 08/2010.

Проект LOCSEE за намалување на емисиите на јаглерод во Југоисточна ЕвропаЗАВРШЕН ИЗВЕШТАЈДекември, 2014