: kronologjia e shkurtër për integrimin evropian të...
TRANSCRIPT
Përmbajtja
Në vend të hyrjes: Kronologjia e shkurtër për integrimin evropian të Maqedonisë
Kriteret evropiane për anëtarësim: Rezultatet e arritura dhe sfidat
Konvergjenca reale ekonomike me BE – sfida kryesore
Treguesit e përzgjedhur ekonomikë: Maqedonia dhe Ballkani Perëndimor
Koordinimi ekonomik në BE
Ekonomia e BE-së nëpërmjet numrave
Indikatorët e përzgjedhur ekonomikë, socialë dhe zhvillimorë
Çfarë është buxheti i BE-së dhe si financohet?
Fondet e BE-së
ESI-fondet
Prioritetet për financim
Fondet e tjera të BE-së
Programet e Bashkimit
Politika rajonale e BE-së
Përfitimet nga integrimi evropian për Maqedoninë
Qasja te tregu evropian dhe zona e lirë tregtare: integrim i zmadhuar ekonomik
IPA II ‒ Instrumenti për ndihmë paraaderuese
Programet e Bashkimit dhe instrumentet financiare të BE-së të hapura për Maqedoninë
Përfitimet nga anëtarësimi në BE: ndarja dhe llojet e efekteve
Përfitimet e pritura nga anëtarësimi i ardhshëm për Maqedoninë
Pakoja financiare në mbështetjen e aderimit
Përvojat dhe përfitimet nga anëtarësimi: zgjerimi nga viti 2007 dhe 2013.
Efektet e anëtarësimit I : Republika e Kroacisë
Efektet e anëtarësimit II: Republika e Bullgarisë
Efektet e anëtarësimit III: Rumania
Arritjet ekonomike të shteteve anëtare nga zgjerimi i pestë (2004)
Investimet e drejtpërdrejta të huaja: shoqërues i integrimeve
Aneksi
Në vend të hyrjes: kronologji e vogël nga integrimi evropian i Maqedonisë
Perspektivat për integrim të Republikës së Maqedonisë në BE [i] për herë të parë u hapën në vitin
1995 me nënshkrimin e Marrëveshjes së përkohshme me Republikën e Greqisë dhe me vendosjen e
marrëdhënieve diplomatike me Bashkimin Evropian. Një vit më vonë (dhjetor 1996) u vendosën
edhe marrëdhëniet e para kontraktuese me BE-në me nënshkrimin e Marrëveshjes për bashkëpunim
dhe Marrëveshjen për transport, të cilat rregullojnë çështje nga fusha e tregtisë, financave dhe
transportit. Në të njëjtën periudhë Maqedonia aderoi edhe në programin FARE (1996 – 1999) [ii], kur
filloi dhe dialogu i rregullt politik me BE-në. Në suazat e Procesit të stabilizimit dhe asociimit (PSA) si
kornizë e re për rregullim dhe zhvillim të marrëdhënieve politike, ekonomike dhe tregtare me
shtetet e Evropës Juglindore (sot Ballkani Perëndimor) për shkak të afrimit të tyre me BE-në,
Republika e Maqedonisë ishte shteti i parë i cili filloi (2000) dhe i përfundoi me sukses negociatat për
nënshkrimin e Marrëveshjes për stabilizim dhe asociim (MSA)[iii]. Me nënshkrimin e MSA-së në vitin
2001 dhe me ratifikimin e saj nga shtetet anëtare të BE-së në prill të vitit 2004 u përforcua
përfundimisht perspektiva evropiane e R. Maqedonisë [iv]. Në planin ekonomik MSA-ja vendosi
marrëdhënie të forta ekonomike me BE-në dhe mundësoi qasje te blloku më i fuqishëm ekonomik
në botë
Me realizimin e qëllimit të vet përfundimtar: integrim i tërësishëm në BE, me MSA-në Maqedonia
mori obligimin që të zbatojë reforma komplekse juridike, administrative, institucionale dhe
ekonomike. Kjo praktikisht nënkupton se Maqedonia do të “transponojë” dispozitat evropiane në
sistemin juridik nacional përkatësisht do ta transformojë legjislacionin e Maqedonisë me
“trashëgiminë juridike” evropiane (acquis communautaire) në fushat kryesore të MSA-së, siç janë në
veçanti: dispozitat lidhur me katër plus 1 të drejtat e Tregut Unik (p.sh. në fusha si standardizimi,
meteorologjia dhe akreditimi); rregullat në fushën e tregtisë dhe mbrojtjes së konkurrencës, duke
përfshirë edhe ndihmën shtetërore, furnizimet publike, pronësinë industriale dhe intelektuale, por
edhe në të gjitha fushat e tjera të bashkëpunimit me BE-në të përcaktuara me Marrëveshjen, duke
filluar nga politika ekonomike dhe ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, nëpërmjet arsimit, shkencës
dhe kërkimit, deri te mjedisi jetësor, transporti dhe energjetika.
Përshtatja e ligjeve ekzistuese dhe ligjeve të reja me acquis communautaire (lexohet aki komuniter)
nënkupton jo vetëm ndryshim dhe përshtatje të legjislacionit por edhe zbatim i tij efikas dhe të
përpiktë. Për këtë qëllim është e domosdoshme mbështetja e fuqishme institucionale, kurse para së
gjithash reformë në sistemin gjyqësor, ndërtimit dhe zhvillimit të administratës profesionale dhe
publike dhe ndërtimit të institucioneve të fuqishme, të pavarura, profesionale dhe eksperte. Më në
fund, përpjekjet e Maqedonisë për përmbushjen e obligimeve të MSA-së dhe për zbatimin e
reformave, Marrëveshja i mbështeti me parashikim të mbështetjes gjithëpërfshirëse financiare në
formë të ndihmës së pakthyeshme (KARDS, IPA), kredi të volitshme, mbështetje buxhetore dhe
ndihmë makrofinanciare. Me Protokoll të veçantë me MSA-në për pjesëmarrje të Maqedonisë u
“hapën” dhe programet e Bashkësisë (sot të njohura si programe të Bashkimit), si dhe agjenci të
caktuara të BE-së si instrumente plotësuese për mbështetje, zhvillim dhe harmonizim të ngadalshëm
të politikave sektoriale me ato evropiane.
Pas dorëzimit të kërkesës për anëtarësim në BE më 22 mars 2004 në Dublin dhe me Pyetësorin e
mbushur shpejt dhe të dorëzuar (14 shkurt 2005) te Komisioni Evropian për përgatitje të mendimit
për anëtarësim të RM-së në BE, KE më 9 nëntor 2005 e shpalli mendimin e vet me të cilin i
rekomandoi Këshillit të BE-së që RM-së t’i jepet statusi kandidat për anëtarësim në BE: Më 17
dhjetor 2005 Presidenca e Këshillit Evropian në Bruksel Maqedonisë i është dhënë statusi kandidat
për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Në tetor të vitit 2009 KE-ja konstatoi se Maqedonia i
plotëson mjaftueshëm Kriteret politike të Kopenhagës, si dhe obligimet e MSA-së dhe se po bën një
përparim të theksuar në plotësimin e Kritereve ekonomike për anëtarësim, në bazë të së cilës
rekomandoi fillim të negociatave për anëtarësim të RM-së në BE.
Pas plotësimit të gjashtëfishtë (2009-2014) të rekomandimeve të përsëritura “të pastra” për fillim të
negociatave, në raportin e vet në vitin 2015 KE-ja dhe rekomandim të kushtëzuar [vi], që në raportin
e ardhshëm në vitin 2016 të konstatojë se Maqedonia është shtet i robëruar (Raporti për
përparimin, KE: 4). Pas tejkalimit të krizës shumëvjeçare dhe zgjedhjes së qeverisë së re, KE në prill
të vitit 2018 vlerësoi se shteti “ka hyrë në ndryshimet fundamentale në atmosferën e hapur dhe
inkluzive” dhe në “dritën e përparimit të arritur” rekomandohen përsëri negociata me Maqedoninë.
Në samitin e qershorit, Këshilli i punëve të përgjithshme (KPP) të BE-së e miratoi fillimin e
negociatave me kusht që të realizohen rezultatet e reformave në administratën publike, nga
reformat e shërbimeve zbuluese dhe kundërzbuluese dhe, më e rëndësishmja, të zbatohen reformat
gjyqësore dhe vendimet gjyqësore finale në rastet e korrupsionit dhe krimit të organizuar në nivel të
lartë [vii]. Realizimi i këtyre kushteve do ta ndjekë dhe do ta konstatojë KE në Raportin e ri për
Përparim, kështu që, deri në fund të qershorit të vitit 2019 do të vijojë Konferenca ndërqeveritare
me të cilën de fakto do të fillojnë negociatat. Deri atëherë do të zbatohet procesi i skrining
(screening)[viii], i cili e përfaqëson pasqyrimin dhe vlerësimin analitik të përputhjes së legjislacionit
të Maqedonisë me atë të BE-së me 35 kapituj gjithsej [ix] të përfshira në negociatat dhe vlerësime e
kapaciteteve për zbatimin e tij. Raporti i KE nga skriningu do të jetë bazë për hapjen e kapitujve
negociues si dhe bazë për përgatitjen e pozitave negociuese me shtetet anëtare të BE-së.
Kriteret ekonomike për anëtarësim: rezultatet e arritura dhe sfidat
Ekzistimi i ekonomisë funksionale (efikase dhe konkurruese) të tregut, e cila është e aftë që
ballafaqohet me sfidat konkurruese dhe fuqitë e tregut të tregut evropian, është kriter ekonomik për
anëtarësim, i cili së bashku me kriteret politike, juridike apo administrative (të njohura me Kriteret e
Kopenhagës) janë (para)kushtet kryesore të cilat duhet të plotësohen për anëtarësim në BE[i]. Qëllimi
përfundimtar i plotësimit të kritereve ekonomike është përputhja sa më e madh, përkatësisht
konvergjencë e politikave ekonomike nacionale me ato evropiane, si bazë për integrim të
përgjithshëm në BE. Si rezultat i mësimeve të nxjerra nga përvoja e deritanishme nga zgjerimi, njëzet
vjet pas Kopenhagës, në vitin 2013 KE ka vendosur qasje të re për vlerësim të plotësimit të kritereve
për anëtarësim, të quajtura Fundamentals first[ii] ose “Së pari themeloret”. Qasja e re parashikon
fokus më të madh në plotësimin dhe mbikëqyrje më intensive të themeleve kryesore të vendosura
në Kriteret e Kopenhagës: 1. reforma në administratën publike; 2. sundimi/menaxhimi ekonomik
dhe konkurrenca dhe 3. sundimi i të drejtës dhe të drejtave fondamentale. Në pjesën ekonomike,
BE-ja kërkon shtetet aspirante për anëtarësim të drejtohen kah arritjes së themeleve ekonomike, siç
janë stabiliteti makroekonomik, mjedisi afarist nxitës, tregu financiar funksional dhe tregu i fuqisë së
punës, niveli i lartë dhe cilësia e arsimit, infrastruktura, inovacionet dhe integrimi ekonomik me BE-
në dhe botën. Që t’i ndihmojë shtetet kandidate që të ballafaqohen sfidat ekonomike dhe t’i
plotësojnë më lehtë kriteret ekonomike, KE-ja ka vendosur më tepër instrumente të reja, siç janë
Programi ekonomik reformator (PEF) (nacional); dialogu ekonomik intensiv për shkak të ndjekjes dhe
drejtimit të politikave ekonomike dhe lidhjen e shteteve kandidate me Semestri evropian,
mekanizmin kryesor për koordinim të politikave ekonomike të shteteve anëtare të BE-së.
Që të vlerësohet përparimi në plotësimin e kritereve ekonomike, KE-ja në raportet e veta të rregullta
vjetore e ndjek plotësimin e një sëre të tërë nënkriteresh[iii]. Kështu, ekzistimi i ekonomisë
funksionale të tregut vlerësohet nëpërmjet këtyre elementeve:
1. Ekzistimi i një konsensusi të gjerë politik mbi elementët themelore të politikës ekonomike;
2. Stabiliteti makroekonomik (duke përfshirë stabilitetin e çmimeve, financat e qëndrueshme
publike dhe balancën e jashtme);
3. Ndikimin e lirë në fuqinë e tregut (duke përfshirë çmime të liberalizuara dhe liberalizim të
tregtisë);
4. Hyrje dhe dalje e lirë nga tregu (duke përfshirë çështje siç janë themelimi dhe likuidimi i
firmave)
5. Sistemi përkatës juridik (duke përfshirë të drejtat pronësore, zbatueshmërinë e ligjeve dhe
marrëveshjeve, përkatësisht sistemin efektiv gjyqësor) dhe
6. Tregu financiar i zhvilluar mjaftueshëm.
Kriteri i dytë – aftësia e ekonomisë që të ballafaqohet me konkurrencën e fuqishme e cila sundon në
tregun e vetëm evropian, lidhet me faktin sa mirë funksionon ekonomia dhe me fuqinë relative
konkurruese të prodhimeve dhe shërbimeve vendase në raport me ato të shteteve të tjera anëtare
të BE-së. Prej këndej, arritja e kapaciteteve për ballafaqim me konkurrencën dhe fuqitë e tregut të
tregut evropian supozon ekzistim të mëparshëm të ekonomisë funksionale të tregut. Komisioni te ky
kriter vlerëson komponentët të cilët janë karakter më të theksuar strukturor:
1. Sasinë e mjaftueshme, me çmim përkatës, të kapitalit njerëzor dhe fizik (duke përfshirë edhe
arsimin, kërkimin dhe infrastrukturën);
2. Strukturën përkatëse sektoriale dhe strukturën e ndërmarrjeve (duke përfshirë edhe
ristrukturimin e ndërmarrjeve, zhvendosjet sektoriale dhe rëndësinë ekonomike të
ndërmarrjeve të vogla dhe mesatare);
3. Ndikimin e kufizuar qeveritar mbi konkurrencën (duke përfshirë edhe politikën tregtare,
politikën e mbrojtjes nga konkurrenca dhe ndihmën shtetërore, politikën e mbështetjes së
ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme) dhe
4. Integrimin e mjaftueshëm në raport me BE-në në kuptim të tregtisë dhe investimeve.
Në Raportin e vet të fundit mbi përparimin e Maqedonisë, KE-ja e vlerësim edhe përparimin në
plotësimin e kritereve ekonomike në mënyrën e mëposhtme:
1. në raport të zhvillimit dhe ekzistimit të ekonomisë funksionale të tregut shteti dëshmon një
nivel të mirë të përgatitjes, kurse
2. në raport me kapacitetin për ballafaqimin me konkurrencën dhe fuqitë e tregut në BE,
Maqedonia dëshmon një përparim të matur ose modest.
Përveç përparimit të arritur, KE përfundon se ekzistojnë akoma dobësi të mëdha strukturore
ekonomike të cilat ndikojnë negativisht mbi konkurrencën dhe e pengojnë zhvillimin. Ato para së
gjithash janë:
Mangësi në mjedisin afarist, siç janë zbatimi i marrëveshjeve dhe ekonomia e madhe
joformale;
Problemet strukturore të tregut të fuqisë së punës të cilat reflektojnë me norma të larta
(afatgjate) të papunësisë dhe në aktivitetin e fuqisë së punës (sidomos midis të rinjve,
grave);
Norma të ulëta të rritjes së PBV-së dhe të investimeve;
Politika fiskale është e drejtuar kah masave afatshkurtra në vend të konsolidimit afatgjatë;
Qasje e kufizuar te financat;
Cilësi e keqe në arsim dhe dobësi në programet mësimdhënëse arsimore;
Niveli i ulët i inovacioneve dhe nivel i ulët i investimeve në hulumtime dhe zhvillim;
Konkurrenca e sektorit privat vendas është i ulët;
Transformimi strukturor i ekonomisë është shumë i ngadalshëm dhe i udhëhequr nga SDI;
Struktura prodhuese nuk është e diversifikuar sa duhet;
Pjesëmarrja e prodhimeve teknologjike-intensive dhe prodhimeve me vlerë më të lartë të
shtuar është e ulët;
Niveli i ulët i investimeve publike (por edhe private) duke përfshirë (modernizimin e)
infrastrukturës publike (transport, energji, arsim, shëndetësi dhe socialja);
Gjendja (rezervat) në SDI për person është e vogël.
Konvergjenca reale ekonomike me BE – sfida kryesore
Konvergjenca e ekonomisë maqedonase ndaj asaj evropiane, si qëllim i dëshiruar i procesit të afrimit
me BE-në, shënon afrim me nivelin e zhvillimit dhe nivelin e standardit jetësor në shtetet anëtare të
BE-së. Kjo konvergjencë realizohet si konvergjencë nominale ose afrim në çmime, inflacion dhe në
normat e kamatave dhe si konvergjencë reale apo afrim me nivelin e të hyrave në shtetet anëtare.
Gjatë kësaj, konvergjenca minimale matet sipas Kritereve ekonomike të Mastrihtit (stabilitet i
çmimeve i shprehur nëpërmjet normës së inflacionit, financave publike të shëndetshme dhe të
qëndrueshme të shprehura nëpërmjet niveleve të borxhit publik dhe deficitit të buxhetit dhe
stabilitetit të kursit të devizave dhe konvergjencave të normave afatgjate të kamatave), kurse realja
matet nëpërmjet nivelit të prodhimit të brendshëm bruto, normës së zhvillimit të PBV-së, strukturës
ekonomike të PBV-së, hapjes së ekonomisë së Maqedonisë dhe integrimit të tregut me BE-në,
normës së papunësisë, normës së varfërisë, nivelit të prodhimtarisë së punës dhe nivelit të rrogave.
Shumica e studimeve dhe analizave[i] e vlerëson plotësimin e parametrave të konvergjencës
nominale si “relativisht të mirë”, më e lehtë për t’u përmbushur, edhe pse me sfida të caktuara në të
ardhmen, sidomos me rritjen e pritur dhe prej këndej zmadhimi i konvergjencës reale. Përparimi në
arritjen e konvergjencës reale në periudhën e kaluar njëzetvjeçare vlerësohet si i pamjaftueshëm,
shumë i ngadalshëm dhe, në përgjithësi, si më i vështirë për realizim në raport me konvergjencën
nominale. Prapambetja në konvergjencën reale sidomos lidhet me “realizimin e tregut të punës, që
si rezultat ka normat më të larta të punësimit dhe varfërisë, e shoqëruar me nivelin e ulët të rrogave
dhe produktivitetit.” Si rezultat i tempos së ngadalshme të konvergjencës (shumë më e ulët se
shtetet me nivel të njëjtë të të hyrave), Maqedonia “ka nivelin më të ulët të standardit jetësor
(matur sipas PBV për banor) në raport me të gjitha shtetet anëtare të BE-së.” Sipas skenarëve të
konvergjencës, të zhvilluara nga autorët, në skenarët më pozitivë, në se realizohet rritje e PBV për
banor mesatarisht 6% në vit ekonomia e Maqedonisë do të arrijë nivelin e BE 28 për 35 vjet, kurse
me normë rritjeje prej 8% në vit për 20 vjet. Kjo praktikisht nënkupton se ekonomia duhet të rritet
me normë mesatare të qëndrueshme të rritjes reale së PBV-së nga 4 deri në 6%. Nga kjo rrjedh, se
supozimi kryesor për realizim të konvergjencës është realizimi i rritjes më dinamike të ekonomisë të
Maqedonisë në një periudhë relativisht më të gjatë.
Dinamizimi dhe intensifikimi i zhvillimit ekonomik që të arrihet konvergjenca reale ekonomike me
BE-në mund të arrihet me zgjidhjen e sfidave kryesore ekonomike në procesin e integrimeve
evropiane.[ii] Propozimet konkrete për ballafaqim me këto sfida autorët i përmbledhin si vijon:
Pranim i modelit të zhvillimit ekonomik (karakteristik për ekonomitë e tregut të BE-së) lu
nxitës i zhvillimit do të jetë sektori privat;
Politikat makroekonomike të fokusuara në stabilitetin makroekonomik dhe sidomos në
konsolidimin fiskal (zvogëlim i borxhit dhe deficitit buxhetor);
Përmirësimi cilësor i segmenteve kryesore të klimës;
Politikat makroekonomike të fokusuara në stabilitetin makroekonomik dhe sidomos në
konsolidimin fiskal (zvogëlim i borxhit dhe deficitit të buxhetit);
Përmirësimi cilësor i segmenteve kryesorë në klimën investuese (afariste) nga mbartësit
nacionalë dhe lokalë të politikave: korrupsioni, involvimi i politikës në biznes, implementimi i
rregullativës, shpejtësia e mbylljes së bizneseve, efikasiteti (joefikasiteti) i sistemit gjyqësor,
mungesa e burimeve alternative të financimit të bizneseve (kapitali formal dhe joformal i
rrezikut, lizingu, faktoringu etj.) infrastruktura e keqe lokale etj.;
Zmadhimi i rolit të MSP, sipërmarrjes dhe inovacioneve në përshpejtimin e zhvillimit
nëpërmjet: 1. zmadhimit të mjeteve për kërkim dhe zhvillim të buxhetit; 2. zmadhimit të
aftësisë për rinovim, midis të tjerash edhe nëpërmjet përmirësimit të trajtimit dhe statusit të
sipërmarrësve të suksesshëm, menaxherëve dhe inovatorëve në shoqëri; 3. përforcimi i
presionit konkurrues në ekonomi; 4. Përmirësimi i qasjes te financat; 5. lehtësime tatimore
etj.
Përshpejtimi i rritjes dhe aftësimit të ekonomisë që të krijojë punësime të reja dhe
produktive (punësime në sektorin e biznesit, kurse jo në administratën publike), si dhe
rishqyrtim i politikave të veçanta qeveritare në tregun e punës – subvencione në bujqësi,
subvencione në zonat industriale, politikat aktive të tregut të punës etj., që të përzgjidhen
ato me efekte të dëshmuara;
Zmadhimi i kredibilitetit dhe kapacitetit të veprimit në institucionet kryesore ekonomike.
Sidomos janë të rëndësishme sistemi gjyqësor dhe agjencitë regullatore. Reformat
komplekse janë të domosdoshme edhe në sistemin e pensionit me kompensim të qasjeve të
ndryshme.
Tregues ekonomikë të përzgjedhur: Maqedonia dhe Ballkani Perëndimor
Më poshtë jepet një pasqyrë krahasuese e treguesve kryesorë për zhvillimin ekonomik të
Maqedonisë në raport me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor dhe mesataren e 28 shteteve
anëtare të BE-së. Statistikat tregojnë trendin e PBV-së, PBV-së për kokë banori, normën e rritjes së
PBB-së dhe vlerën e shtuar bruto sipas sektorit të ekonomisë (struktura ekonomike) për periudhën
2006-2016, krahasuar me BE 28, Maqedoninë, për vendet kandidate (Turqia, Serbia, Mali i Zi dhe
Shqipëria) dhe vendet potenciale kandidate (Bosnja dhe Hercegovina dhe Kosova).
Tabela 1 tregon lëvizjen e PBV-së në Maqedoni që nga viti 2006 kur ai arriti në 5.5 miliardë euro, deri
në vitin 2016, kur ajo ishte 9.7 miliardë euro sipas çmimeve në vijim. Me fjalë të tjera, në 10 vjet
ekonomia maqedonase u rrit me 76%. Krahasuar me vendet e Ballkanit Perëndimor, Maqedonia ka
PBV-në më të lartë vetëm nga Mali i Zi dhe Kosova. Nëse i krahasojmë të dhënat për GDP për banor,
sipas standardin të fuqisë blerëse (e cila mundëson eliminimin e ndikimit të ndryshimeve në nivelet e
çmimeve në shtete të ndryshme dhe nëpërmjet kësaj edhe krahasueshmëria e tyre), Maqedonia në
vitin 2016 ka realizuar 10,900 euro për banor, që është më shumë se në Shqipëri, Bosnjë dhe
Kosovë. Krahasuar me mesataren për BE 28, e cila arriti në 29,100 euro, Maqedonia ka realizuar
37.5% të të njëjtës, kështu që Maqedonia është më e dobët dhe nga ekonomia më e dobët në
Evropë - Bullgaria, e cila në të njëjtin vit ka realizuar 49% nga mesatarja e BE-së.
Tabela 2 i tregon normat e rritjes së PBV-së sipas çmimeve aktuale në periudhën 2006 - 2016 si
përqindje në ndryshim në raport me vitin paraprak. Është e dukshme që Maqedonia ka pasur një
rritje më dinamike në periudhën 2006-2008, pas së cilës ka vijuar periudha (2009-2012), në disa nga
vitet (2009 dhe 2012) ka edhe rritje negative të PBV-së, kurse te vitet e tjera (2010 dhe 2011) janë
me rritje të reduktuar në krahasim me rritjen nga periudha e mëparshme. Periudha nga viti 2013
deri në vitin 2016 karakterizohet me rritje të vazhdueshme, por me norma të ulëta. Në përgjithësi
konstatohet se në 10 vitet e fundit Maqedonia nuk kishte zhvillim ekonomik të mjaftueshëm
dinamik, duke pasur parasysh faktin se vendet që u bashkuan me BE në itin 2004 dhe 2007 kishin
norma mesatare më të larta të rritjes në periudhën para hyrjes në BE. Këto norma, mesatarisht, për
periudhën 2001-2006 lëvizin nga 3.6% për Hungarinë, 3.5% për Poloninë, 7.1% për Lituaninë dhe
Letoninë, për Bullgarinë dhe Rumaninë, të cilat janë më të përshtatshme për krahasim me
Maqedoninë për shkak të nivelit të ngjashëm fillestar të zhvillimit, normat janë përkatësisht 4.9 dhe
4.6%[iii].
Tabela 1 Prodhimi bruto vendas (PBV) sipas çmimeve aktuale në euro, viti 2006 ‒ 2016.
Tabela 2 Normat reale të rritjes së PBV-së, 2006-2016, në euro (% e ndryshimit në raport me vitin e
mëparshëm)
Tabela 3 Prodhimi bruto vendas (PBV) për banor, 2006-2016 (euro)
Tabela 3 e tregon PBV për kokë banori në vitin 2006, kur ka qenë 2.682 dhe në vitin 2016 ka qenë
4.691. Për 10 vjet PBV për kokë banori është zmadhuar me 2.010 euro. Në suazat ballkanike
Maqedonia është mjaft m mirë se Shqipëria dhe Kosova, kurse ngelet pas të gjitha shteteve të tjera.
Në raport me BE-në, Maqedonia në vitin 2016 ka PBV 6 herë më të vogël për kokë për banor.
Tabela 4 e tregon strukturën e ekonomisë maqedonase sipas pjesëmarrjes së sektorëve të ndryshëm
në krijimin e vlerës së shtuar. Krahasimi me strukturën ekonomike të BE-së dëshmon se Maqedonia
në vitin 2006 dhe 2016 ka pjesëmarrje shumë më të lartë të prodhimtarisë bujqësore (10.3
përkatësisht 10.5%, përkatësisht, për të dyja vitet), kurse për të njëjtat vite në BE ka 1,5 përkatësisht
1,3% . Në Maqedoni kjo pjesëmarrje madje është zmadhuar pak për periudhë 10-vjeçare.
Përkundrazi, pjesëmarrja e shërbimeve në krijimin e vlerës së re në Maqedoni është më e vogël se
ajo në BE: në vitin 2006 ka qenë 64,8, kurse në vitin 2016 është zvogëluar në 61%, kurse për vitet
përkatëse në BE është zmadhuar nga 71,9 në 73,9%
Tabela 4 Analiza e vlerës së shtuar sipas aktivitetit ekonomik, (NACE Rev. 2), 2006 dhe 2016 . (% në
raport me vlerën e përgjithshme të shtuar)
Koordinimi ekonomik në BE
Deri në krizën e thelluar ekonomike dhe financiare të vitit 2008, politikat ekonomike të shteteve
anëtare të BE-së janë zbatuar, kryesisht në nivel lokal, me koordinim shumë të vogël në nivel të BE-
së, që lidhet sidomos me planifikimin e buxhetit dhe politikat fiskale. Pas, krizës, BE-ja ka vendosur
një sërë mekanizmash juridikë dhe institucionalë për përforcimin e sundimit ekonomik për shkak të
ndjekjes, parandalimit dhe korrigjimit të trendeve ekonomike problematike të cilat i dobësojnë
ekonomitë nacionale ose pasqyrohen negativisht te shtetet anëtare. Ndryshimi thelbësor në
sistemin e sundimit ekonomik qëndron në koordinimin e politikave nacionale ekonomike dhe fiskale
të shteteve anëtare të BE-së, sidomos në shtetet anëtare të Bashkimit Ekonomik Monetar (BEM)[i],
përkatësisht shtetet të cilat janë në Eurozonë.
Cikli vjetor i koordinimit të politikave zhvillohet nëpërmjet të ashtuquajturit Semestri evropian, i cili
fillon në nëntor me dorëzimin e Pakos së vjeshtës nga KE-ja, ku janë përcaktuar prioritetet
ekonomike dhe sociale të BE-së për vitin e ardhshëm, si edhe vlerësimet për projekt-planet
buxhetore të shteteve anëtare për vitin e ardhshëm. Në shkurt në pakon dimërore, KE-ja përgatit
Raporte për çdo shtet anëtar, të cilat i analizojnë trendet ekonomike dhe sociale në çdo shtet anëtar
në vitin e mëparshëm dhe e vlerësojnë përparimin e arritur në zgjidhjen e çështjeve që identifikohen
në rekomandimet e vitit të mëparshëm. Në mars/prill shtetet anëtare i dorëzojnë planet e veta për
reformat buxhetore, makroekonomike dhe strukturore, të cilat shqyrtohen dhe diskutohen me
shtetet e tjera anëtare si edhe në institucionet evropiane. Planet dëshmojnë cilat dhe çfarë
politikash do të zbatojë çdo shtet anëtar që ta stimulojnë krijimin e vendeve të punës dhe në
zhvillimin ekonomik sipas prioriteteve të përbashkëta të përcaktuara, si dhe plane konkrete që t’u
përgjigjet rekomandimeve specifike edhe të rregullave fiskale të BE-së. KE-ja zbaton analiza të
detajuara në programet e dorëzuara (Programet nacionale reformuese, Propozim-programet
buxhetore dhe Programet për stabilitet (për anëtaret EMU), përkatësisht programe për
konvergjencë (për shtetet joanëtare të EMU), kurse në maj/qershor jep Rekomandime të veçanta[ii]
si të përforcohen zhvillimi dhe punësimi gjatë mirëmbajtjes së financave stabile për çdo shtet anëtar
më vete [iii]. Vendimet për masat të cilat ndërmerren në raport me rekomandimet i marrin vetë
shtetet anëtare në formë të programeve të reja reformuese dhe projekt-planet buxhetore për vitin
e ardhshëm, të cilat dorëzohen në tetor, me të cilat përfundon edhe cikli vjetor i koordinimit në
suazat e Semestrit evropian[iv].
Qëllimet e Semestrit evropian janë:
sigurimi i financave publike të qëndrueshme dhe stabile (tejkalimi i borxhit qeveritar tej
mase) (nëpërmjet Paktit për stabilitet dhe zhvillim[v]),
parandalimi i çekuilibrimit makroekonomik në BE (nëpërmjet procedurës për Çekuilibrim
makroekonomik[vi]),
në mbështetje të:
reformave të strukturuara për krijim të më tepër vende pune dhe për zhvillimin,
përforcimi/zmadhimi i investimeve.
Mandej, Semestri evropian ka rol në ndjekjen dhe mbështetjen e përpjekjeve të shteteve anëtare
për realizimin e qëllimeve të vendosura në strategjinë Evropian 2020 për zhvillim të mençur, inkluziv
dhe të qëndrueshëm. Evropa 2020 është strategji ekonomike afatgjate të BE-së për tejkalimin e
mangësive strukturore të ekonomisë evropiane, për përmirësimin e konkurrencës dhe
produktivitetit të saj dhe për mbështetje të ekonomisë sociale të tregut si modeli kryesor ekonomik i
zhvillimit të BE-së[vii]. Më poshtë është treguar struktura e Strategjisë sipas tri shtyllave, qëllimeve
[viii] dhe instrumenteve për mbështetje.
Tabela 5 Struktura e strategjisë Evropa 2020
Evropa 2020
Tri shtylla
Zhvillim i mençur Zhvillim i qëndrueshëm Zhvillim inkluziv
Ekonomia e bazuar
në njohuri dhe
inovacione
Ekonomi më “e gjelbër”,
më konkurruese dhe më
efikase.
Ekonomi me punësim të
lartë dhe kohezion social
dhe territorial
Shtatë iniciativa kryesore
1.Inovacione
“Innovation Union”
4.Klima, energjia dhe
mobiliteti
“Resource efficient
Europe”
6.Punësimi dhe
shkathtësitë
“An agenda for new skills
and jobs”
2.Arsimi
“Youth on the
5. Konkurenca
“An industrial policy for
7.Lufta kundër varfërisë
“European platform
move” the globalisation era” against poverty”
3.Shoqëria digjitale
“A digital agenda
for Europe”
Pesë qëllime kryesore
Investime në R&D ‒
3% nga PBV
20 % Emisione më të
vogla nga gazrat e serrës
10 % më pak nxënës
largohen nga arsimi (prej
15%)
‒ Minimum 40 % e të
rinjve në moshë 30 ‒ 34
v. të përfundojnë arsimin
e lartë.
Punësimi 75 % (69
%) për persona nga
20 deri në 64 .
20 % pjesëmarrje në
burimet e rinovueshme
të energjisë në burimet
e përgjithshme
Për 25 % më pak varfëri
(20 mil. njerëz)
20 % efikasitet më i
madh energjetik
Ekonomia e BE-së nëpër numra
Duke vepruar si treg prej rreth 510 milionë banorësh dhe 28 shtete anëtare, BE-ja është një nga
partnerët më të fuqishëm tregtarë në botë. E treguar nëpërmjet vlerës së përgjithshme të të gjitha
të mirave dhe shërbimeve të prodhuara (PBV), BE 28 është para SHBA-së, menjëherë pas Kinës. PBV-
ja e BE 28 në vitin 2017ka qenë 15,3 bilionë euro ose, për kokë për banor, 30 000 euro. Kështu BE-ja
merr pjesë me 21,8% në formimin e PBV-së botërore, kurse SHBA-ja me 24,6% janë në vendin e
parë, kurse Kina me 14,8% është në vendin e tretë. Nëpërmjet 64% nga shkëmbimi tregtar i shteteve
anëtare të BE-së realizohet me anëtare të tjera në bllokun ekonomik. Duke përfaqësuar vetëm 6,9%
e popullatës botërore, BE-ja ka shkëmbim tregtar me pjesën tjetër të botës në shumë prej 15,6% nga
importi dhe eksporti i përgjithshëm global.
Së bashku me SHBA-në dhe Kinën, BE-ja është një nga tre aktorët globalë më të mëdhenj në tregtinë
ndërkombëtare. 28 shtetet anëtare të BE-së në vitin 2016 kanë pjesëmarrjen e dytë më të madhe në
importin dhe eksportin global të të mirave. Eksporti përbën 15,6% të eksportit të përgjithshëm
botëror. Në vitin 2014 BE është kaluar për herë të parë nga Kina (e cila ka pasur pjesëmarrje prej
16,1 % në 2014 dhe prej 17 % nga eksporti botëror në 2016 ). Pjesëmarrja e SHBA-së në eksportin
botëror është 11,8%. SHBA-ja ka pjesëmarrjen më të madhe në importin botëror, 17,6%, BE-ja
14,8%, kurse kina 12,4%[i]. Bashkimi Evropian, gjithashtu, është donatori më i madh i ndihmës
humanitare dhe zhvillimore në botë. Ai merr pjesë me rreth 60% në ndihmën e përgjithshme në
botë.
Grafiku q më poshtë e tregon lëvizjen e PBV në BE në periudhën 2006-2016, krahasuar me
konkurrentët më të rëndësishëm të BE-së: Kina, SHBA-ja dhe Japonia. Pas tejkalimit të Krizës globale
dhe Krizës evropiane të huas të vitit 2008, nga viti 2012 ekziston një trend i theksuar i zhvillimit në
ekonominë evropiane.
Grafiku 1 Zhvillimi i prodhimit bruto vendor real, 2006 ‒ 2016. (%-ndryshimi në raport me vitin e
mëparshëm)
Indikatorë të përzgjedhur ekonomikë, socialë dhe zhvillimorë
Në vijim janë dhënë indikatorët e përzgjedhur për BE-në dhe për shtetet anëtare, të cilat ndiqen
rregullisht në suazat e sistemit për ndjekje të qëllimeve të vendosura me Evropa 2020, me Kriteret
ekonomike të Mastrihtit për Eurozonën, si edhe disa nga qëllimet e zhvillimit të qëndrueshëm të
OKB-së. Mandej, në kolonën e fundit janë dhënë të dhënat për Maqedoninë të cilat janë për
indikatorë të veçantë. Tabela 6 tregon PBV, normën e zhvillimit të PBV-së, normën e inflacionit, si
dhe huan dhe deficitin qeveritar. Tabela 7 i paraqet normat e punësisë dhe papunësisë për kategori
të ndryshme, si edhe rrezikun nga varfëria. Tabela 8 i paraqet përqindjet e personave të cilët e kanë
lëshuar shumë herët arsimin, personat që kanë përfunduar arsimin terciar (të lartë), si edhe
investimet publike në arsim dhe në hulumtim dhe zhvillim, kurse Tabela 9 paraqet pjesëmarrjen e
bujqësisë organike, emisionet e gazrave të serës, varësinë energjetike, si dhe pjesëmarrjen e
burimeve të rinovueshme të energjisë në konsumin e përgjithshëm të energjisë.
Tabela 6 Ekonomia dhe financat , BE 28 dhe Maqedonia, 2017.
Country
Gross domestic
product at
market prices
(GDP)
GDP
growth
rate
Inflation
rate2
General
government
deficit/surplus3
General
government
gross debt
bn
EUR
per
inhabitant
(PPS)1
%
% of GDP
2017
EU-28 15,336 29,900 2.4 1.7 -1.0 81.6
Austria 369 38,200 3.0 2.2 -0.7 78.4
Belgium 437 34,900 1.7 2.2 -1.0 103.1
Bulgaria 50 14,700 3.6 1.2 0.9 25.4
Croatia 49 18,400 2.9 1.3 0.8 78.0
Cyprus 19 25,100 3.9 0.7 1.8 97.5
Czech
Republic 192 26,400 4.3 2.4 1.6 34.6
Denmark 289 37,500 2.3 1.1 1.0 36.4
Estonia 23 23,100 4.9 3.7 -0.3 9.0
Finland 224 32,700 2.8 0.8 -0.6 61.4
France 2,292 31,200 2.2 1.2 -2.6 97.0
Germany 3,277 37,000 2.2 1.7 1.3 64.1
Greece 178 20,100 1.4 1.1 0.8 178.6
Hungary 123 20,400 4.0 2.4 -2.0 73.6
Ireland 294 54,800 7.2 0.3 -0.3 68.0
Italy 1,717 28,700 1.5 1.3 -2.3 131.8
Latvia 27 20,100 4.5 2.9 -0.5 40.1
Lithuania 42 23,400 3.8 3.7 0.5 39.7
Luxembourg 55 75,800 2.3 2.1 1.5 23.0
Malta 11 28,700 6.4 1.3 3.9 50.8
Netherlands 737 38,400 2.9 1.3 1.1 56.7
Poland 466 20,900 4.6 1.6 -1.7 50.6
Portugal 193 23,000 2.7 1.6 -3.0 125.7
Romania 188 18,700 6.9 1.1 -2.9 35.0
Slovakia 85 23,000 3.4 1.4 -1.0 50.9
Slovenia 43 25,400 5.0 1.6 0.0 73.6
Spain 1,164 27,700 3.1 2.0 -3.1 98.3
Sweden 478 36,500 2.3 1.9 1.3 40.6
United
Kingdom 2,328 31,500 1.7 2.7 -1.9 87.7
Macedonia 10e : : 2,2d : :
Burimi: Destatis, Statistisches Bundesamt për BE 28 dhe Eurostat për Maqedoninë
Tabela 7 Indikatorët socialë dhe tregu i punës, BE 28 dhe Maqedonia
Country
Employment
rate
Unemployment
rate Children
under 18
At-risk-
of-
age 20
to 64
age 55
to 64
age 20
to 64
age 15
to 24
living in
jobless
households1
poverty
rate2
%
2017 2016
EU-28 72.2 57.1 7.5 16.8 9.8 17.3
Austria 75.4 51.3 5.3 9.8 6.7 14.1
Belgium 68.5 48.3 7.0 19.3 12.1 15.5
Bulgaria 71.3 58.2 6.1 12.9 12.1 22.9
Croatia 63.6 40.3 10.8 27.4 8.4 19.5
Cyprus 70.8 55.3 11.1 24.7 9.5 16.1
Czech
Republic 78.5 62.1 2.8 7.9 6.0 9.7
Denmark 76.9 68.9 5.3 11.0 8.9 11.9
Estonia 78.7 68.1 5.7 12.1 6.3 21.7
Finland 74.2 62.5 8.1 20.1 5.1 11.6
France 70.6 51.3 9.1 22.3 12.0 13.6
Germany 79.2 70.1 3.7 6.8 9.4 16.5
Greece 57.8 38.3 21.4 43.6 9.2 21.2
Hungary 73.3 51.7 4.0 10.7 7.5 14.5
Ireland 73.0 58.4 6.4 14.4 11.8 16.6
Italy 62.3 52.2 11.1 34.7 9.6 20.6
Latvia 74.8 62.3 8.8 17.0 8.2 21.8
Lithuania 76.0 66.1 7.2 13.3 9.8 21.9
Luxembourg 71.5 39.8 5.3 15.4 7.6 16.5
Malta 71.2 45.1 4.2 11.3 6.9 16.5
Netherlands 78.0 65.7 4.4 8.9 6.3 12.7
Poland 70.9 48.3 4.8 14.8 8.3 17.3
Portugal 73.4 56.2 8.9 23.9 5.9 19.0
Romania 68.8 44.5 4.8 18.3 9.4 25.3
Slovakia 71.1 53.0 7.9 18.9 8.0 12.7
Slovenia 73.4 42.7 6.6 11.2 3.0 13.9
Spain 65.5 50.5 16.9 38.6 9.8 22.3
Sweden 81.8 76.4 6.0 17.9 5.8 16.2
United
Kingdom 78.2 64.1 3.8 12.1 11.6 15.9
Macedonia 54,8 41,4 22 46,7 15,6 21,9
Burimi: Destatis, Statistisches Bundesamt për BE 28 dhe Eurostat për Maqedoninë
Tabela 8 Indikatorë arsimi dhe investimet publike, BE 28 dhe Maqedonia
Country
Pupils per
teacher –
secondary
level
Early
leavers
from
education
(aged 18-
24)1
Tertiary
educational
attainment,
age group
30-342 Public expenditure
female Male Education
Research
and
development
(R&D)
Number % % of GDP
2016 2017 2014 2016
EU-28 12.0 10.6 44.9 34.9 5.1 2.0
Austria 10.1 7.4 44.0 37.7 5.4 3.1
Belgium 9.8 8.9 50.9 40.8 6.5 2.5
Bulgaria 12.1 12.7 40.5 25.5 4.2 0.8
Croatia 9.2 3.1 35.4 22.1 . 0.9
Cyprus 9.1 8.6 63.5 47.2 6.4 0.5
Czech
Republic 11.0 6.7 41.0 27.7 3.8 1.7
Denmark . 8.8 56.7 41.1 . 2.9
Estonia 15.3 10.8 55.6 41.6 . 1.3
Finland 17.2 8.2 52.0 37.3 6.8 2.8
France 11.3 8.9 49.6 38.7 5.5 2.3
Germany 12.9 10.1 34.2 33.8 4.6 2.9
Greece 9.1 6.0 50.5 37.0 . 1.0
Hungary 11.1 12.5 37.5 27.0 . 1.2
Ireland . 5.1 58.9 47.5 4.9 1.2
Italy 10.4 14.0 34.1 19.8 4.1 1.3
Latvia 9.8 8.6 56.0 32.1 5.3 0.4
Lithuania 7.7 5.4 68.1 47.6 4.4 0.9
Luxembourg 9.0 7.3 55.5 49.8 4.0 1.2
Malta 8.3 18.6 32.2 28.0 6.0 0.6
Netherlands 17.9 7.1 51.8 44.0 5.5 2.0
Poland 10.2 5.0 55.5 36.3 4.9 1.0
Portugal 9.6 12.6 40.4 26.2 5.0 1.3
Romania 13.8 18.1 28.9 23.9 2.8 0.5
Slovakia 13.7 9.3 42.4 26.7 4.1 0.8
Slovenia 14.2 4.3 58.8 34.7 5.0 2.0
Spain 10.7 18.3 47.5 34.8 4.2 1.2
Sweden 13.7 7.7 58.4 44.6 7.1 3.3
United
Kingdom 16.5 10.6 50.8 45.8 5.9 1.7
Macedonia 11.8 d 8.5 36.8 24.6 : 0.43
Burimi: Destatis, Statistisches Bundesamt për BE 28 dhe Eurostat për Maqedoninë
Tabela 9 Indikatorë për mjedisin jetësor dhe energjinë, BE 28 dhe Maqedonia 2016
Country
Area
under
organic
farming Greenhouse gas emissions
Energy
dependency
rate1
Share of
renewable
energy in
gross final
energy
consumption
Passenger
transport
– share of
rail
transport2
as % of
total
agriculture
аrea
tonnes of
CO2equivalent
per capita
index
(1990=100) %
2016
EU-28 6.7 8.7 78 54 17.0 7.7
Austria 21.3 9.4 103 62 33.5 12.1
Belgium 5.8 10.8 82 76 8.7 7.7
Bulgaria 3.2 8.4 57 37 18.8 2.2
Croatia 6.1 5.9 76 48 28.3 2.7
Cyprus 4.9 11.3 153 96 9.3 –
Czech
Republic 14.0 12.4 66 33 14.9 8.9
Denmark 7.7 9.3 74 14 32.2 8.6
Estonia 18.0 15.0 49 7 28.8 2.0
Finland 10.5 11.1 84 45 38.7 5.6
France 5.3 7.1 86 47 16.0 9.7
Germany 6.8 11.4 74 64 14.8 8.6
Greece 6.5 8.8 90 74 15.2 1.0
Hungary 3.5 6.3 66 56 14.2 9.3
Ireland 1.7 13.5 113 69 9.5 2.9
Italy 14.0 7.2 84 78 17.4 6.1
Latvia 13.4 6.0 44 47 37.2 3.4
Lithuania 7.5 7.1 42 77 25.6 1.0
Luxembourg 3.3 19.8 88 96 5.4 4.6
Malta 0.2 5.0 99 101 6.0 –
Netherlands 2.9 12.2 92 46 6.0 11.0
Poland 3.7 10.5 85 30 11.3 7.3
Portugal 6.8 6.9 116 74 28.5 4.2
Romania 1.7 5.8 46 22 25.0 4.2
Slovakia 9.8 7.6 56 59 12.0 9.4
Slovenia 9.1 8.6 95 48 21.3 2.0
Spain 8.5 7.3 116 72 17.3 6.6
Sweden 18.3 5.6 76 32 53.8 9.3
United
Kingdom 2.8 7.9 64 35 9.3 8.8
Македонија 0.26 : : 58.7 18.2
1
Burimi: Destatis, Statistisches Bundesamt për BE 28 dhe Eurostat për Maqedoninë
Çfarë është buxheti i BE-së dhe si financohet?
Korniza shumëvjeçare financiare (Multiannual Financial Framework MFF)[i] planifikohet për një
periudhë prej 7 vjetësh dhe përfaqëson buxhetin [ii] e Bashkimit Evropian. Në një kornizë të tillë të
përcaktuar prej shtatë vjetësh planifikohet dhe negociohet Buxheti për çdo shtet të veçantë MMF-ja
është instrumenti kryesor për realizimin e politikave evropiane. Prandaj ajo i reflekton qëllimet dhe
prioritetet e BE-së[iii]. Për kornizën financiare 2014-2020 ato janë prioritetet e strategjisë për rritje
dhe vende pune në Evropën 2020. Buxheti i kornizës kohore aktuale shtatëvjeçare është përcaktuar
maksimum 1.023.954 milionë euro. Kjo është 1% e PBV i të gjithë Bashkimit Evropian dhe rreth 2% e
të dalave të përgjithshme publike të vendeve anëtare. Thënë më ndryshe, përveç fitimeve të cilat
BE-ja ua mundëson qytetarëve të vet dhe të cilat mund të përcaktohen me vështirësi sa të mëdha
janë, qytetarët kontribuojnë me rreth 2.016 euro në buxhetin e Be-së për 7 vjet, që është rreth 288
euro në vit ose 78 centë në ditë, që është përafërsisht sa çmimi i një “filxhan çaji”[iv] në ditë. Buxheti i
BE-së nuk mund të jetë më i lartë se 1% e PBV-së së shteteve anëtare, kurse pagesat reale janë
gjithnjë më të ulëta nga kufiri i sipërm. Koncepti i tillë i planifikimit dhe realizimit të buxhetit të BE-së
mundëson që ai të jetë vazhdimisht në balancë, përkatësisht të mos ketë asnjëherë suficit ose
deficit, duke u eliminuar kështu edhe nevoja për rebalancë të buxhetit, praktikë e njohur mirë nga
ekonomitë nacionale. Prandaj, financat publike të BE-së dhe menaxhimi me to karakterizohen nga
balanca, transparenca dhe parashikimi më i madh në krahasim me nivelin nacional. Ekzistojnë tri
burime kryesore të mjeteve të Buxhetit, të ashtuquajtura burime personale të mjeteve të BE-së[v]:
Burimet tradicionale personale: vijnë nga shpenzimet për doganat të cilat llogariten në
prodhimet e importuara në BE nga shtetet të cilat janë jashtë BE-së, si dhe nga tatimet për
sheqerin. SHT (shtete anëtare) mbajnë 20% të këtyre mjeteve në bazë të shpenzimeve të
kryera për mbledhjen e këtyre të hyrave. Në vitin 2011 kanë qenë 12% e të hyrave të
përgjithshme.
Burimet personale në bazë të tatimit të vlerës së shtuar: përbën një pjesë të vogël (0.3%) e
normës së harmonizuar të TVSH-së të cilën e mbledhin shtetet anëtare. Ky burim ka qenë
11% në vitin 2012.
Kontributi nacional: një përqindje e caktuar e zakonshme e të ardhura nacionale bruto e çdo
shteti anëtar paguhet në Buxhetin e BE-së. Shtetet ekonomikisht më të dobëta paguajnë më
pak, kurse më të fuqishmet më tepër, relative me fuqinë e tyre ekonomike[vi]. Kjo është pjesa
më e madhe e burimeve të të hyrave dhe në vitin 2011 ka qenë 76 % e të hyrave të
përgjithshme.
Burime të tjera të mjeteve: Mandej në buxhetin e BE-së hyjnë mjete në bazë të kamatave bankare,
pagesave nga shtetet e treta për pjesëmarrje në programe të caktuara të BE-së, gjoba në para dhe
tatimet prej rrogave të të punësuarve në BE, gjobat që i paguajnë kompanitë të shqiptuara për
shkeljet (për shembull, për shkak të mos respektimit të rregullave të konkurrencës).
Fondet e BE-së
Realizimin e qëllimeve strategjike si dhe i qëllimeve ekonomike dhe prioriteteve, BE-ja e financon
nëpërmjet fondeve të shumta, nëpërmjet të ashtuquajtura programe të Bashkimit, instrumente të
veçanta për zhvillim, mbështetje dhe bashkëpunim në fushën e politikave të shumta me rëndësi për
BE-në, si dhe nëpërmjet instrumenteve të shuma dhe të ndryshme financiare të zbatuara nga Banka
Evropiane për Investim (BEI), e cila quhet Banka e Evropës, nëpërmjet Fondit Investues Evropian
(FIE) (i cili operon si pjesë përbërëse e grupit FIE), si dhe Banka Evropiane për Zhvillim dhe Ndërtim
(EBRD). Programe të caktuara financohen nëpërmjet Bankës Zhvillimore të Këshillit të Evropës.
Fondet dhe programet evropiane të BE-së[i], si edhe instrumentet e tjera, veprojnë në bazë të
parimit të kofinancimit i cili shënon pjesëmarrje personale me mjete financiare nga shteti
shfrytëzues. Si rezultat i parimit të tillë të financimit mjetet e përgjithshme të investuara në
programet, projektet dhe investimet janë shumë më të larta se mjetet e miratuara nga burimet e BE-
së. Prandaj, kombinimi i financimit nga BE-ja dhe nga financimi nacional mundëson ndikim shumë
më të madh të investimeve publike të përgjithshme, kurse mobilizon, gjithashtu, edhe investime të
reja private dhe publike, që çon në shumëfishim të efekteve. Mandej, ekziston edhe mundësia për
kombinim të mekanizmave dhe instrumenteve të ndryshme të financimit të BE-së që, përsëri,
kontribuon në sinergjinë më të madhe investimeve publike nga burime të ndryshme. Mjetet e
fondet evropiane planifikohen njësoj si edhe buxheti i Be-së për periudhë prej shtatë vjetësh. .
Fondet ESI
Ekzistojnë 5 fonde kryesore të BE-së, të njohura me emrin e përbashkët Fondet Evropiane të
Strukturuara dhe investuese (FESI);
Fondi evropian për Zhvillim Rajonal, FEZHR (the European Regional Development Fund -
ERDF), që u dedikohet të gjitha SHT-ve dhe ka për qëllim përforcimin e kohezionit ekonomik
dhe social në BE nëpërmjet korrigjimit/zvogëlimit të disparitetit midis rajoneve të ndryshme;
Fondi Evropian Social (FES) (the European Social Fund - ESF) u dedikohet të gjitha rajoneve,
investon në njerëz (kapital njerëzor) me fokus në përmirësimin e mundësive për punësim
dhe arsim/edukim nëpër Evropë. Të përmirësojë situatën me grupet më vulnerabile të
personave të cilët janë të pasqyruar ndaj varfërisë, gjithashtu qëllim i FES-së.
Fondi (Evropian) i Kohezionit (FK) (the Cohesion Fund - CF) HNB më të ulëta se 90% e
mesatares së BE 28 me qëllim zvogëlim të dallimeve sociale dhe ekonomike dhe promovim
të zhvillimit të qëndrueshëm. Fondi i Kohezionit financon projekte nga fusha e (mbrojtjes së)
mjedisit jetësor dhe transportit.
Fondi Evropian Bujqësor për Zhvillim Rural (FEBZHR) (the European Agricultural Fund for
Rural Development - EAFRD) u dedikohet të gjitha shteteve; e financon zhvillimin rajonal,
duke u fokusuar në zgjidhjen e sfidave specifike të rajoneve rurale.
Fondi Evropian për Detari dhe Peshkim (FEDP) (the European Maritime and Fisheries Fund -
EMFF) u dedikohet të gjitha shteteve; i mbështet peshkatarët në zhvillim e peshkimit të
qëndrueshëm, zhvillim e akuakulturës dhe aktivitetet për hapjen e vendeve të reja të punës
dhe përmirësimin e cilësisë së jetës së njerëzve në rajonet bregdetare.
Prioritete për financim
Në periudhën aktuale të financimit, 2014-2020, Fondet ESI, sidomos ERFD, ESF dhe CF, mbështesin
11 prioritet investuese të njohura si prioritete tematike::
1. Kërkimi, zhvillimi teknologji dhe inovacionet
2. Qasja, përdorimi dhe cilësia e TIK-ut
3. Konkurrenca e MSP-së
4. Kalimi në ekonomi me emision më të ulët të dyoksidit të karbonit në të gjithë sektorët
5. Adaptimi me ndryshimet klimatike, parandalimi dhe menaxhimi me rreziqet
6. Mbrojta dhe mirëmbajtja e mjedisit jetësor dhe promovimi i efikasitetit të resurseve
7. Transporti i qëndrueshëm dhe heqja e grykëve të ngushta në infrastrukturat kryesore të
rrjetit
8. Punësimi i qëndrueshëm dhe cilësor dhe mbështetja e mobilizimit të fuqisë së punës
9. Inkluzioni social, lufta kundër varfërisë dhe diskriminimit në çfarëdo lloj baze
10. Investimet në arsim, trajnim dhe arsimin profesional për aftësi dhe mësim të përjetshëm
11. Përforcim i kapaciteteve institucionale publike dhe faktorëve administratës efikase publike.
Qëllimet tematike çdo fond i shndërron në prioritete të veta, kështu që ERDF-ja i mbështet të 11
prioritetet, por fokusohet në temat 1 deri në 4, ESF-ja fokusohet nga 8-11, por i financon edhe 1-4,
kurse FK-ja i përfshin temat nga 4 deri në 7 dhe temën 11.
Për këto pesë fonde janë dhënë 455 miliarda euro ose gjysma e Buxhetit të planifikuar të BE-së për
periudhën 2014-2020. Së bashku me kofinancimin nacional prej rreth 183 miliarda euro, investimet e
përgjithshme janë minimum 637 miliarda euro. Fondet zbatohen nga shtetet anëtare nëpërmjet 530
programeve nacionale, rajonale dhe ndrërajonale. Më tepër se 120 miliarda euro nga Fondet ESI do
të zbatohet strategjikisht në kërkim dhe zhvillim, në zhvillimin e biznesit të vogël dhe teknologjive
digjitale si mbështetje e qëllimit zhvillim i mençur. Në energjetikë, mjedisin jetësor, klimën dhe
transportin e qëndrueshëm do të investohen 193 miliarda euro nga Fondet ESI si mbështetje për
qëllimin zhvillim i qëndrueshëm. Zhvillimi inkluziv do të mbështetet me investimet në arsim dhe
trajnim, inkluzion social dhe aftësim profesional të fuqisë së punës në Evropë. Fondet ESI do të
mbështesin drejtpërdrejt 2 milionë ndërmarrje për zmadhim të konkurrencës së tyre, për zhvillim të
prodhimeve inovative dhe për hapjen e vendeve të punës.
Fonde të tjera të BE-së
Ekzistojnë edhe shumë fonde të tjera për financim të nevojave të tjera të përmendura më sipër dhe
për nevoja specifike. Një pjesë e tyre financohen nga burimet jashtë Kornizës shumëvjeçare
financiare të BE-së.
1. Fondi Evropian për Garanci në Bujqësi – EAGRDF European Agricultural Guarantee Fund
(EAGF) — Market related expenditure and direct payments;
2. Fondi për Adaptim të Globalizimit ‒ The European Globalisation Adjustment Fund (EGF);
3. Fondi i Solidaritetit i BE-së– The European Solidarity Fund;
4. Fondi për Azil dhe Migrim ‒ Asylum and Migration Fund;
5. Fondi për Ndihmë Evropiane për Personat që kanë më tepër nevojë për ndihmë materiale ‒
The Fund for European Aid to the Most Deprived (FEAD);
6. Fondi Zhvillimor Evropian – European Development Fund;
7. Fondi i Kërkimit për Qymyr dhe Çelik ‒ Research Fund for Coal and Steel.
Programe të Bashkimit
Përveç Fondeve ESI, nga Buxheti i BE-së financohen mbi 30 programe të Bashkimit, të cilat kanë në
dispozicion shuma të mëdha mjetesh për mbështetje të projekteve, bashkëpunimeve dhe
shkëmbimeve të njohurive, përvojave dhe praktikave të mira. Programet ekzistojnë pothuajse për
çdo politike që zbatohet në nivel të BE-së, si për ato që janë në kompetencë të saj, si Politika për
Mbrojtje nga Konkurrenca, ashtu edhe ato që janë kompetencë nacionale e shteteve anëtare, siç
janë dogana apo politika financiare, kurse edhe në ato fusha me kompetencë të ndarë, si mjedisi
jetësor, punësimi apo mbrojtja e konsumatorëve. Shkaku parësor për vendosjen e programeve ishte
afrimi i politikave dhe aktiviteteve të Bashkimit Evropian me qytetarët evropianë, si edhe krijimi i
vlerës së shtuar evropiane në fushën e dhënë, që në fund çon në thellimin e integrimit evropian dhe
evropeizmit më të madh të shoqërive dhe qytetarëve.
Buxhetet planifikohen për periudhë prej katër deri në shtatë vjet, por pa ekzistim të alokimeve
nacionale, si është rasti me Fondet ESi. Për çdo program ekziston një program pune që zbatohet
nëpërmjet thirrjeve. Edhe te programet, si edhe te fondet, ekziston një parim i bashkëfinancimit nga
shfrytëzuesit. Nga aplikuesit zakonisht kërkohet të demonstrojnë një vlerë të shtuar evropiane
specifike për idetë e projektit që shprehet nëpërmjet shumë dimensioneve: partneritete midis
shteteve, rajoneve dhe sektorëve të ndryshëm; prioritetet, objektivat ose rezultatet e ideve të
projektit duhet të lidhen me problemet që janë relevante për Evropën; idetë e projektit duhet të
ofrojnë zgjidhje që janë relevante në nivel evropian dhe projektet duhet të jenë në përputhje me
qëllimet dhe prioritetet evropiane në fushat përkatëse, domethënë të kontribuojnë në përmbushjen
e tyre.
Në pjesën më të madhe, programet zbatohen në nivel qendror të BE-së nga drejtoritë kompetente
të përgjithshme. Me zmadhimin e rëndësisë dhe ndikimit mbi disa prej programeve, BE-ja formon
agjenci të veçanta të specializuara për zbatimin më efikas të programeve të caktuara. Shtetet që nuk
janë anëtarë të BE-ë, por duan të marrin pjesë në programe paguajnë të ashtuquajturin “biletë
hyrëse” për pjesëmarrje. Kushtet, rregullat dhe procedurat për pjesëmarrje janë të njëjta si edhe për
shtetet anëtare, kurse pjesëmarrja financiare për çdo program do të rregullohet duke nënshkruar një
memorandum mirëkuptimi që parashikon të njëjtat kushte për kontrollin financiar dhe auditimin.
Zonat që i mbulojnë programet e Bashkimit janë NVM, konkurrenca, risitë, hulumtimi dhe zhvillimi,
klima, mjedisi, energjia dhe transporti, arsimi, politikat sociale, rinore, zhvillimi i demokracisë dhe të
drejtave të njeriut, kultura dhe mediat, shëndeti dhe mbrojtja e konsumatorit , shoqëria e
informacionit dhe digjitalizimi etj. Programet më të rëndësishme në fushat e veprimit dhe me
buxhetin e përgjithshëm në dispozicion për periudhën 2014-2020 janë dhënë më poshtë në tabelë.
Pasqyra 1 Programet më relevante të Bashkimit sipas fushave dhe mjeteve financiare
Programi Fusha dhe qëllimet
Buxheti
në euro
Competitiveness of
enterprises and
SMEs (COSME)
Qasje më e mirë te financat për NVM;
qasej në treg për NVM; sipërmarrja;
kushte të përshtatshme për themelim
dhe zhvillim të bizneseve 2.300 mil.
Consumer
protection
mbrojta e konsumatorëve; përfaqësimi
i të drejtave të tyre; informimi për të
drejtat e tyre; dhe bashkëpunimi midis
organizatave nacionale kompetentet
për mbrojtjen e të drejtave të
konsumatorëve
188 mil.
Creative Europe
Sektori audiovizual, kulturor dhe
kreativ 1.460 mil.
Customs,
fiscalis,and anti-
fraud
Shkëmbimi i informacioneve dhe
përvojave midis shërbimeve
kompetente nacionale 547,3 mil.
Education, training,
youth and sport
(Erasmus +)
Mbështet aktivitete të ndryshme në
fushën e arsimit (të gjitha nivelet dhe
llojet), trajnimi, të rinjtë dhe sporti, si
dhe zhvillimi i politikave, hulumtimit,
bashkëpunimit etj.
14.800
mil.
Environment and
climate action (LIFE)
Projekte për mbrojtjen e mjedisit
jetësor, mbrojtjen e natyrës dhe
aksioneve klimatike nëpër Evropë 3.400 mil.
Europe for citizens
Mirëkuptimi në BE, historia, politikat
dhe proceset, kujtimi i të kaluarës
evropiane, përforcimi i qytetarisë
aktive evropiane, pjesëmarrja më e
madhe e qytetarëve në aktivitetet
demokratike. 188 mil.
European Union
programme for
employment and
social innovation
Modernizimi i politikave sociale dhe
politikave të punësimit; mobiliteti i
fuqisë së punës; qasja te mikrofinanca
dhe sipërmarrja sociale 919,5 mil.
Health for growth
Mbrojtja e shëndetit të njeriut në
kërcënime të rrezikshme përtej
kufitare; kontribut në zhvillimin e 449,4 mil.
sistemeve shëndetësore inovative,
efikase dhe të qëndrueshme;
përmirësimi i qasjes në siguri dhe
kujdes shëndetësor me cilësi të lartë
për qytetarët e BE-së; promovimi i
shëndetit, parandalimi i sëmundjeve
dhe promovimi i stileve të
shëndetshme shëndetësore.
Horizon 2020
Mbështetja e hulumtimeve dhe
inovacioneve nëpërmjet shkencës,
lidershipit industrial dhe ballafaqimit
me sfidat shoqërore të ditëve të sotme.
80.000
mil.
Justice
Bashkëpunimi gjyqësor në lëndët
qytetare dhe penale; qasje efektive te
drejtësia në Evropë, iniciativa në fushat
e parandalimit të drogës dhe trajnim
në gjykata 378 mil.
Rights, equality and
citizenship
Mbrojtja e të drejtave dhe lirive të
qytetarëve të BE-së: promovim i
mosdiskriminimit; lufta kundër
ksenofobisë, racizmit dhe formave të
tjera të mostoleancës; promovimi i
barazisë gjinore; parandalimi i dhunës
mbi fëmijët, të rinjtë, gratë dhe grupet
e tjera të pasqyruara në rrezik;
promovim i të drejtave të fëmijëve;
mbrojtja e të dhënave personale;
promovim i të drejtave të qytetarëve
në BE dhe mbrojtja e të drejtave të
konsumatorëve 439,5 mil.
Politika rajonale e BE-së
Pjesa më e madhe e buxhetit të BE-së, që përfaqësohet nga fondet ESI, tradicionalisht investohet në
dy politikat kryesore të BE-së: 1. Politika e përbashkët bujqësore (PPB) [i] dhe 2. Politika rajonale. Në
kornizën e fundit financiare, në përputhje me tri shtyllat e Evropa 2020, këto investime shprehen
nëpërmjet rubrikave: 1. Rritje e qëndrueshme: resurse natyrale, që merr pjesë me 41,6% në
buxhetin e BE-së (420 miliarda në qëllimit në vijim) dhe 2. Rritje e mençur dhe inkluzive me
nënrubrikën: kohezioni ekonomik, social dhe territorial, i cili merr pjesë me 33,3% në buxhetin e
përgjithshëm 2014-2020.
Politika rajonale ose në kuptimin më të gjerë e njohur si Politika e Kopenhagës (PK), për dallim nga
PPB-ja, është politika kryesore investuese e BE-së. Ajo realizohet nëpërmjet tri prej pesë fondeve ESI:
ERDF, EKF dhe ESF[ii], si edhe nëpërmjet iniciativave dhe instrumenteve të tjera të shumta. Rreth
367 miliarda euro, apo një e treta e buxhetit të përgjithshëm të BE-së i dedikohet instrumentit për
mbështetje të Politikës Rajonale e cila synon zhvillim rajonal të të gjithë BE-së. Qëllimi kryesor është
përforcimi i “kohezionit ekonomik, social dhe territorial” që është edhe një prej qëllimeve të
përcaktuara nga Marrëveshjet e themelimit të BE-së. Kështu që, pjesa më e rëndësishme e
investimeve të Politikës së kohezionit u dedikohet shteteve dhe rajponeve evropiane më pak të
zhvilluara me qëllim që të ndihmohen që ta arrijnë nivelin e zhvillimit të shteteve më pak të
zhvilluara që t’i ndihmojë që të arrijnë nivelin e zhvillimit të shteteve dhe rajoneve më të zhvilluara,
që t’i zvogëlojnë dallimet ekonomike, territoriale dhe sociale të cilat ekzistojnë në Evropë. Më
konkretisht, politika rajonale është në drejtim të mbështetjes së krijimit të vendeve të punës,
zmadhimit të konkurrencës së biznesit, rritjes ekonomike, zhvillimit të qëndrueshëm dhe
përmirësimit të cilësisë së jetës së qytetarëve. Në këtë mënyrë politika rajonale i mbështet
njëkohësisht edhe prioritetet edhe qëllimet e strategjisë Evropa 2020.
Ekziston lidhje e qartë midis Politikës së Kopenhagës dhe zhvillimit në BE. Kthimi i investimeve të
kryera në periudhën 2000-2006 në suazat e PK-së deri në vitin 2020 vlerësohet me 4,2 euro për çdo
1 euro të investuar. Studimet dëshmojnë se PBV në BE 25 si tërësi në vitin 2009 ka qenë -0,7% më e
lartë falë investimeve të PK-së në të njëjtën periudhë. Pritet që kjo përqindje të rritet në 4^ deri në
vitin 2020. Efekti neto i akumuluar për BE 15 vlerësohet me 3,3% deri në vitin 2020.[iii]
Evalvimi i pavarur dhe studimet e shumta [iv] për zbatimin e politikës rajonale për periudhën 2007-
2013 përcaktoi se ajo ka ndikim mjaft pozitiv në krijimin e vendeve të punës, zvogëlimin e dallimeve
rajonale dhe zmadhimin e zhvillimit ekonomik. Konkretisht, bëhet fjalë për kontributet e mëposhtme
kryesore për rritjen dhe zhvillimin e BE 28:
Çdo 1 euro e investuar në periudhën e caktuar parashikohet të sjellë 2,74 euro shtesë në
PBV deri në vitin 2023;
34,5 miliardat euro të investuara parashikohet të kontribuojnë me 1 bilion euro shtesë në
PBV deri në vitin 2023. Kjo parashikohet të ketë ndikim veçanërisht të madh prej 4% në SHA
siç janë: Bullgaria, Rumania, Çekia, Sllovakia, Sllovenia, Malta, Estonia etj.;
Janë krijuar 1 milion vende të reja pune, që përfaqëson 1/3 e vendeve të përgjithshme të
punës të hapura në BE;
PK-ja ka mbështetur më tepër se 400.000 NMV dhe themelimin e 121.400 startap-kompani;
Janë investuar mjete në ndërtimin e 4.900 km rrugë dhe autostrada dhe 1.500 km linja
hekurudhore;
PK-ja u ka ndihmuar 5,7 milionë njerëz që të gjejnë punësim dhe 8,6 milionë personave të
fitojnë kualifikime profesionale;
6 milionë persona janë përfshirë në sistemet e reja ose të rinovuara me ujë të pastër për të
pirë;
7 milionë persona janë përfshirë në sistemet e reja ose të rinovuara për trajtim të ujërave të
ndotura;
Qasje e zmadhuar te financat: prej 1 miliarda euro në periudhën 2000-2006, instrumentet
financiare të cilat i ka në dispozicion biznesi për periudhën 2007-2013 janë zmadhuar në
11,6 miliarda euro si rezultat i mbështetjes nga ERDF-ja.
Përfitime nga integrimi evropian për Maqedoninë
Qasje te tregu evropian dhe zona e lirë tregtare: integrim i zmadhuar
Bashkëpunimi i thelluar tregtar me BE-në, që u zhvillua në periudhën e zbatimit të CCA-së, në vitin
2011 ka rezultuar me vendosjen e zonës së tregtisë së lirë midis Republikës së Maqedonisë dhe
Bashkimit Evropian. Efektet e zbatimit të CCA-së i vërtetuan pritjet se Marrëveshja do të jetë nxitës i
ristrukturimit të ekonomisë maqedonase dhe se do të kontribuojë për zhvillimin e saj të
përshpejtuar ekonomik-social, për zmadhim të prodhimtarisë industriale dhe bujqësore, si dhe të
veprimtarive shërbyese (Monografia 2014:16). Matur sipas madhësisë së shkëmbimit tregtar me BE-
në, të dhënat dëshmojnë se ndërkohë që në vitin 2002 eksporti ka qenë 613 milionë euro, për 10
vjet ai është zmadhuar trefish, përkatësisht 2.126 milionë euro, që përbën një rritje prej 247 pikë
përqindje (matur: 2012 në raport me vitin 2002). Në të njëjtën periudhë importi është zmadhuar me
135 pikë përqindje, prej 1.404 milionë euro në vitin 2002 në 3.300 milionë euro në vitin 2012.
Edhe përkrah deficitit të dukshëm në shkëmbimin tregtar, dinamika e rritjes së eksportit është më e
madhe se dinamika e rritjes së importit. Trendin e tillë e përcaktojnë edhe të dhënat e fundit për
vitin 2017 (Raporti për zhvillimin, 2018, KE: 5 6), sipas të cilave 71% të shkëmbimit të përgjithshëm
tregtar Maqedonia e realizon me BE-në; gjatë kësaj 81% e eksportit të Maqedonisë është në BE,
kurse në importin e përgjithshëm BE-ja merr pjesë me 63%. Për krahasim, në vitin 1999 eksporti i
Maqedonisë është 45,3%, kure importi nga BE-ja është 40&% nga importi i përgjithshëm (Raporti
analitik, KE, 2005:50). Përveç deficitit në shkëmbimin tregtar me BE-në, problem mbetet mandej
edhe struktura e keqe e eksportit me pjesëmarrje të llojit të kufizuar në prodhime dhe me
pjesëmarrje të vogël me prodhimet me vlerë të shtuar të lartë. Kurse në vitin 2005 tekstili dhe
veshjet kanë marrë pjesë me 30% në eksportin e përgjithshëm, kurse prodhimet e hekurit dhe zinkut
me rreth 25% në vitin 2017 pjesëmarrja e tyre bie edhe mandej në dobi të prodhimeve kimike,
makinerive dhe pajisjeve të transportit, të cilat përfshijnë më tepër se 60% nga eksporti i
përgjithshëm.
IPA II – instrument për ndihmë paraaderuese
Instrumenti kryesor me të cilin BE-ja e mbështet zbatimin e reformave për plotësimin e kritereve për
anëtarësim është instrumenti IPA: Pakoja e përgjithshme financiare për IPA I për periudhën 2007-
2013 ishte 615,1 milionë euro, kurse për IPA II për periudhën 2014-2020 është 664,2 milionë euro,
ose 320 milionë euro për kokë banori[i]. Më poshtë është dhënë pasqyrë e prioriteteve kryesore për
financim, të ndara në pesë fusha të politikave dhe nëntë sektorë ku zbatohen reforma kryesore, si
dhe pasqyrë e mjeteve të parapara financiare për secilën nga fushat dhe për secilin nga sektorët.
Pasqyra 2 Alokimi i mjeteve nga IPA II sipas fushave, 2014 ‒ 2020
Fusha dhe politika Sektorë
Mjete financiare
2014 ‒ 2020 (në mil.€)
А. Reforma për
përgatitje për
anëtarësimin në BE
1. Demokracia dhe
sundimi
2. Sundimi i të drejtës
dhe të drejtat
themelore 205,9
B. Zhvillimi social-
ekonomik dhe
territorial
3. Mjedisi jetësor dhe
aksionet klimatike
112,9
4. Transporti 112,6
5. Konkurrencë dhe
inovacione 73
C. Punësimi, politikat
sociale, arsimi,
promovimi i barazisë
gjinore dhe zhvillimi i
resurseve njerëzore
6. Arsimi, punësimi dhe
politikat sociale 53,2
Ç. Bujqësia dhe
zhvillimi rural
7. Bujqësia dhe zhvillimi
rural 106,3
E. Bashkëpunimi
territorial dhe rajonal
8. Bashkëpunimi
territorial dhe rajonal
Mjete shtesë të
financuara nëpërmjet
IPA dhe programit
Ballkan/Mediteran –
Programi ERDF
Programi i Bashkimit dhe instrumentet financiare të BE-së
Përveç instrumentit kryesor për mbështetje të integrimit evropian, Maqedonia do të ketë në
dispozicion edhe pjesën më të madhe të programeve të Bashkimit (shiko f. për shpjegim më të
detajuar), dedikuar zhvillimit të kapaciteteve dhe për transferimin e njohurive në fusha të ndryshme
të politikave, nga shëndetësia dhe deri te bashkëpunimi në fushën e politikës fiskale, si dhe
iniciativat dhe instrumentet e shumta financiare, të zhvilluara dhe të mbështetura nga Bashkimi
Evropian me qëllim që të lehtësohet qasja te financat për zhvillim të kompanive, por edhe sidomos
për mbështetje të zhvillimit të ndërmarrjeve mikro, të vogla dhe mesatare, për financimin e
rrezikshëm etj.; mekanizmat financiarë të cilët zbatohen nëpërmjet ndërmjetësve financiarë (banka,
arka kursimi dhe ndërmjetës të tjerë).
Në kornizën e mëparshme financiare, 2007 – 2013, Maqedonia merrte pjesë në 9 programe të
Bashkimit nëpërmjet 688 projekteve në lerë të përgjithshme prej 41.031.790 euro. Bileta hyrëse e
cila është paguar për pjesëmarrje në këto programe është për të 9 programet 14.475.450 milionë
euro, prej të cilave pjesa më e madhe, ose 10.832.382 milionë, përkatësisht rreth 75% është
kofinancim nga BE-ja. Maqedonia, kryesisht nëpërmjet Bankës Maqedonase për Mbështetje dhe
Zhvillim (BMMZH), merr pjesë në disa prej instrumenteve financiare të BE-së. BMMZH, si edhe
shteti, sidomos bashkëpunon ngushtë me EIB-në, e cila deri më tani shumë herë siguroi linja
kreditore të volitshme për NMV[i], por gjithashtu, i ka kofinancuar me norma të volitshme kamatash
për projekte të rëndësishme infrastrukturore në Maqedoni[ii]. Më poshtë është dhënë pasqyrë e
programeve të BE-së dhe instrumentet ku mund të marrë pjesë Maqedonia.
Pasqyra 3 Programe të Bashkimit dhe instrumentet financiare të BE-së
Programe të
Bashkimit, 2014 ‒2020 Instrumente dhe iniciativa financiare
1. Horizont 2020 1.
Western Balkans Investment
Framework (WBIF) ‒ financiar
investime strategjike në energjetikë,
transport, mjedis jetësor, si dhe
zhvillim të sektorit privat në BP.
2.
KOSME – Konkurrencë e
ndërmarrjeve të vogla dhe
të mesme 2.
Western Balkans Enterprise
Development & Innovation Facility
(WB EDIF) ‒ mbështetje për qasje te
financat për NVM në të gjitha fazat e
zhvillimit të sipërmarrësve me ide
inovative
3. Evropa kreative: kultura 3.
Western Balkans Private Sector
Support Facility (PSSF) Instrument i
EBRD-së për financim të projekteve
në fushën e energjisë dhe efikasitetit
energjetik
Evropa kreative: media 4.
SME Competitiveness &Innovation
Support Facility (EFG) dhe (LGF) ‒ dy
instrumente për garanci dhe
financim të kapitalit fillestar dhe
zhvillimor për NVM në fushën e
hulumtimeve dhe inovacioneve
4. Evropa për qytetarët 5.
European Fund for Southeast
Europe (EFSE)
Ndërmarrjet mikro dhe të vogla, hua
për aktivitete rurale dhe hua për
amvisëritë
5. Erazmus plus 6.
InnovFin
Instrument financiar (në Horizont
2020); financon hulumtim dhe
zhvillim nëpërmjet llojeve të
ndryshme të instrumenteve: hua dhe
garanci për ndërmarrje inovative,
financim të projekteve kërkimore
dhe zhvillimore dhe ekuit-financim
në faza të hershme
Erazmus plus programi i
jashtëm 7.
Banka Evropiane Investuese (BEI)
kredi afariste dhe garanci, NVM
6.
(ЕаСИ) Programi për
punësim dhe inovacione
sociale – pjesa Progres 8.
Fondi Evropian Investues (FEI)
Fokus në NVM, sipërmarrjen dhe
inovacionet, mikrofinancimin dhe
kapitalin në rrezik
7. DOGANA 2020
8. FISKALIS 2020
9.
Mekanizmi për mbrojtje
civile dhe instrument
financiar
Përfitime nga anëtarësimi në BE: ndarja dhe llojet e efekteve
Në teoritë e integrimit ekonomik dhe të zgjerimit janë përcaktuar efektet e ndryshme nga
anëtarësimi në BE si forma më e lartë e integrimit ekonomik (bashkimi ekonomik dhe monetar me
elementet e bashkimit politik si faza teorike më e lartë e integrimit). Efektet e aderimit në BE dhe
anëtarësimit në BE mund të sjellin fitime ose dobi për shtetin i cili aderon, por gjithashtu, krijojnë
edhe obligime dhe shpenzime të caktuara nga integrimi. Një ndarje e mundshme e efekteve, e
pasqyruar në tabelën më poshtë, i klasifikon fitimet/shpenzimet si efekte të drejtpërdrejta dhe të
tërthorta ose si makroekonomike dhe mikroekonomike.
Si fitime kryesore ekonomike nga aderimi në BE konsiderohen mundësitë për dinamizim të rritjes
ekonomike, zmadhimi i shkëmbimit tregtar, zmadhimi i të hyrave nga investimet e huaja të
drejtpërdrejta, zmadhimi i fondeve BE që janë në dispozicion, zmadhimi i të hyrave dhe fuqisë
blerëse, zmadhimi i cilësisë së jetës dhe standardit të jetesës, rritja e pasurisë nacionale, si dhe
konkurrenca e zmadhuar dhe lima afariste e përmirësuar. Nga ana tjetër, transferimi, përkthimi dhe
harmonizimi me legjislacionin evropian (proces i komplikuar dhe i shtrenjtë), miratimi i të gjitha
normave, rregullave dhe standardeve evropiane nëpërmjet zbatimit të legjislacionit evropian
(sidomos acquis communautaire në pjesën e mbrojtjes së mjedisit [i] dhe bujqësisë/zhvillimit rural),
reformat në gjyqësor dhe modernizimi i administratës (integrimi nënkupton edhe zmadhim të saj për
shkak të zmadhimit të agjencive dhe trupave të cilat duhet të formohen për zbatim të legjislacionit
evropian), investimet e larta për futjen e teknologjisë, përshtatjen me normat dhe konkurrencën e
zmadhuar, si edhe përshtatjet e tjera strukturore të industrisë, zmadhimi i çmimeve për shkak të
përshtatjes dhe harmonizimit të tyre, të hyrat doganore të zvogëluara për shkak të harmonizimit me
politikat doganore, shpenzimet si zmadhim i financave publike, çmimi i distorzëve në tregun e fuqisë
së punës, shpenzimet në konkurrencën e rrogave, përgatitja për absorbim të fondeve të BE-së etj.,
janë vetëm një pjesë e shpenzimeve të integrimit për shtetin kandidat. Por, gjithashtu, ashtu siç
aderimi nuk është një akt i njëfishtë por proces (dinamik) ashtu edhe shpenzimet dhe dobitë prej tij
zhvillohen në mënyrë dinamike dhe mund të përcaktohen në afat të gjatë. Gjatë kësaj, sa do të jenë
efektet pozitive dhe a do të jenë efekte të caktuara dobi apo shpenzime, në masë të madhe varet
nga përgatitja e shtetit aderues.
Pasqyra 4 Efektet nga anëtarësimi
Të drejtpërdrejta Indirekte
Zmadhimi i shkëmbimit tregtar
(Trade creation) Efekte sektoriale
Ridrejtimi i shkëmbimit tregtar
(Trade diversion) · Alokimi më i mirë i resurseve
· Efekt mbi bilancin dhe
pagesat
· Përmirësimi i konkurrencës
ndërkombëtare
· Efekt mbi të hyrat publike
(Goverment revenue effect)
· Efekte nga ekonomia e
madhësisë dhe rritjes së tregut
· Efekte nga mirëqenia e
konsumatorëve
(Consumer wellfarе effect)
· Efekte nga zbatimi i
dispozitave
Fitime të pritura nga anëtarësimi i ardhshëm për Maqedoninë
Fitimet nga anëtarësimi i ardhshëm i Republikës së Maqedonisë në BE janë të shumta. Kurse fitimet
politike dhe të sigurisë janë të njohura, është e vështirë të përcaktohen fitimet ekonomike dhe
financiare nga anëtarësimi. Përvoja e shteteve që deri më tani i janë bashkangjitur BE dëshmon e
fitimet nga anëtarësimi më mirë ndjehen në afat të mesëm dhe më të gjatë. Sa do të jenë fitimet nuk
varen (vetëm) nga BE-ja, por shumë më tepër nga Maqedonia, përkatësisht nga përgatitja e saj për
reforma, nga investimet personale në zhvillim dhe, përfundimisht, nga kapaciteti për planifikim
strategjik dhe shfrytëzim të fondeve të BE-së dhe të gjitha burimeve të tjera të cilat gjithnjë dhe më
shumë do të zmadhohen me afrimin e Maqedonisë drejt anëtarësimit. Në mungesë të analizave
komplekse dhe simulimeve të cilat nevojiten për kuantifikimin e efekteve të anëtarësimit, ajo që
është e dukshme dhe që mund të thuhet është fakti se qytetarët e Maqedonisë dhe ndërmarrjet
dobi më konkrete dhe të shumta mund të presin nga tregu unik i BE-së dhe nga pesë liritë
fondamentale në Bashkimin Evropian që lidhen me tregun unik:
liria e lëvizjes së njerëzve,
liria e lëvizjes së mallrave,
liria e lëvizjes së kapitalit,
liria e lëvizjes së shërbimeve dhe e drejta e themelimit të ndërmarrjeve dhe, më në fund,
liria e lëvizjes së njohurive.
Politikat e shumta të BE-së të cilat e mbështesin integrimin në Tregun unik, siç janë politika e
mbrojtjes së konkurrencës, e mbrojtjes së konsumatorëve, e mbrojtjes së shëndetit publik, politika e
mbrojtjes sociale dhe politika e punësimit, politika e furnizimeve publike, politika e mbështetjes së
NVM dhe politika industriale, politika e kërkimit dhe zhvillimit dhe shumë të tjera sjellin beneficione
për qytetarët e Maqedonisë. Më poshtë është dhënë një pasqyrë e vogël e përfitimeve që priten për
qytetarët dhe ndërmarrjet e Maqedonisë.
Pasqyra 5 Përfitimet potenciale për Maqedoninë
Për qytetarët Për ndërmarrjet
Cilësia më e lartë, përzgjedhje më
e madhe dhe çmime më të ulëta
të prodhimeve Mbrojtja nga konkurrenca jolojale
Siguria më e madhe e prodhimeve
Mobiliteti i personelit dhe
shkëmbimit të njohurive, përvojave
dhe praktikave të mira
E drejta e punës pa leje pune
(nëse nuk ka periudha tranzicioni)
Qasja te fuqia e punës më
profesionale
E drejta e studimit në cilindo SHA
në kushte të njëjta Mundësi që të formojnë firma dhe
filjale pa shpenzime shtesë, pengesa
administrative e të tjera në BE
E drejta e benefiteve sociale të
barabarta
Mundësia që ofrojnë shërbime nën
kushte të njëjta si edhe kompanitë
rezidente
E drejta e kompensimit familjar
dhe bashkimi me familjen
Mundësia për investim dhe fitimin e
të drejtës së pronësisë mbi
kompanitë e huaja
E drejta e sigurimit social
(kompensime sociale,
kompensime për sigurimin
shëndetësor dhe pensional) Menaxhim aktiv i kompanive
Njohja e kualifikimeve
profesionale
Hapja e llogarive bankare në bankat
e huaja
Qasje te shërbimet më të shpejta,
më cilësore dhe më të lira (p.sh.
shërbime postale) Blerja e pasurive të patundshme
Hapja e llogarive bankare në
banka të huaja
Çmime më të ulëta të shërbimeve të
telefonisë
Blerja e aksioneve në kompanitë e
huaja Pa shpenzime për roaming
Investimi i mjeteve të lira
Qasje më e lehtë dhe më e lirë te
financat
Kursimet bankare mund të ruhen
në cilëndo bankë dhe shtet anëtar
në BE
Çmime më të ulëta të burimeve të
jashtme të kapitalit
Blerja e pasurive të patundshme
Norma më të ulëta të kamatave të
kredive dhe huave
Pa shpenzime për roaming
Shpenzime të zvogëluara të biznesit
për kompanitë eksportuese
Çmime më të ulëta të shërbimeve
telefonike dhe celulare
Qasha te tregu i furnizimeve publike
në BE
Norma më të ulëta të kamatave të
kredive dhe huave
Mundësi për themelim të
ndërmarrjeve BE
Shërbime dhe të mira publike më
të lira dhe më cilësore nëpërmjet
furnizimeve publike
Rregullat për mbrojtje të
konkurrencës do të zvogëlojnë
proteksionizmin, trajtimin e
zyrtarizuar dhe mostransparencën.
Mbrojtja juridike e programeve
softuerike
Mbrojtje (më e mirë) e të drejtave
të pronësisë industrisë
Mbrojta e të drejtave autoriale
dhe të ngjashme
Mbrojtja nga konkurrenca jolojale
dhe mbrojtja nga keqpërdorimi i
pozitës dominuese në treg
Mbrojtja e të drejtave të
konsumatorëve
Mbrojtja e marrëveshjeve së
karteleve të cilat e rrëzojnë
konkurrencën
Mbrojtja e shëndetit dhe sigurisë
së konsumatorëve, sidomos të
fëmijëve
Qasja te infrastruktura moderne
informatike
Përdorimi më efikas i shpenzimeve
publike nëpërmjet kontrollit të
ndihmës shtetërore
Shpenzime më të ulëta të
transportit me zhvillim të
infrastrukturës moderne dhe të
sigurt të transportit
Mbrojta nga kartelet (çmimet e
dakorduara, shpërndarja dhe
kushtet e tjera për shitje)
Shpenzime më të ulëta për energji
me zhvillim të burimeve të reja të
energjisë dhe liberalizimi i tregut
Mbrojtja e të dhënave personale
Parashikim më i madh dhe
stabilitetit në mjedisin rrethues
Siguri më e madhe e ushqimit
Investime më të mëdha në
prodhimtarinë bujqësore,
prodhimtarinë e ushqimit të
shëndetshëm dhe akuakulturë
Transport më i shpejtë, më efikas
dhe më i sigurt, duke përfshirë
edhe atë urban
Investime më të mëdha në
eksploatimin e qëndrueshëm të
resurseve natyrore
Stimulime më të mëdha për bujqit
e rinj
Fuqi e zmadhuar blerëse e
konsumatorëve vendas
Mbrojte më e madhe e mjedisit
jetësor dhe resurseve natyrore Mbështetje më e madhe e NVM-ve
Respektim dhe mbrojtje më e
madhe e të drejtave të
punëtorëve
Mundësi më të mëdha për
bashkëpunim industrial dhe
transferim të njohurive dhe
përvojave
Mundësi më të mëdha për zhvillim
profesional
Shpenzime të zvogëluara të biznesit
nëpërmjet heqjes së shpenzimeve
doganore dhe kufijve
Pa procedura dhe kontrolle
doganore në kufij për qytetarët
Përparësi nga administrata efikase
dhe profesionale
Paketa financiare në mbështetje të aderimit
Me një paketë financiare që u miratohet shteteve për aderim dhe e mbulon periudhën fillestare të
anëtarësimit, BE-ja u jep këtyre vendeve, si anëtarëve të barabartë të Bashkimit, një pjesë “të drejtë
dhe të balancuar” në buxhetin e BE-së. Paketa synon të lehtësojë përshtatjen, d.m.th. kalimin e
shteteve nga vende aderuese në anëtare të plota dhe të barabarta të BE-së. Paketa të tilla u
negociuan dhe u vendosën për vendet e EQL-së, për Bullgarinë dhe Rumaninë, dhe në fund për
Kroacinë.
Kështu, paketa për 10 vendet e EQL-së ishte rreth 25 miliardë euro, për Bullgarinë dhe Rumaninë
gjithsej rreth 9 miliardë dhe për Kroacinë pothuajse 2 miliardë euro. (Shih Shtojcën, Pasqyrat
Financiare 1, 2 dhe 3, pozita: payment appropriations). Maqedonia, në fazën përfundimtare të
negociatave, do të jetë, gjithashtu, në gjendje të negociojë për kompensimin financiar në periudhën
fillestare pas pranimit.
Përvojat dhe fitimet nga anëtarësimi: zgjerimi nga viti 2007 dhe 2013.
Në pjesën tjetër të dokumentit, në shembullin e Kroacisë, Bullgarisë dhe Rumanisë janë dhënë
ndryshimet në treguesit kryesorë makroekonomikë; të dhëna për të hyrat neto nga buxheti i BE-së;
informacionet mbi fondet nga fondet kryesore ESI të cilat këto vende mund t’i përdorin për të
financuar zhvillimin e tyre, si dhe përfitime specifike nga zbatimi i fondeve evropiane me theks në
Politikën rajonale dhe bujqësore.
Efekte nga anëtarësimi I: Republika e Kroacisë
Disa indikatorë statistikorë, 2017 .
Norma e përgjithshme e papunësisë 8,8
Norma e punësisë – 20 deri 64 vjet. (%) 63,6
Norma e punësisë – 55 deri 64 vjet. (%) 40,3
Rroga minimale (euro/muaj) 395,61
Shpenzime të punës për orë (euro) 4,9
PBV për kokë banori (euro) 11.500
PBV për kokë banori në PPS (Indeks BE28 = 100) 61
Norma e punësisë së personave të cilët shumë shpejt
pas përfundimeve të arsimit ISCED 3 kanë gjetur punë
(%) 65,9
Ndërmarrjet me qasje interneti broadband 95 %
– PBV, vlera e shtuar bruto, eksporti
PBV-ja në Kroaci gjatë hyrjes në BE ka qenë 43.779,2 milionë euro, në çmimet aktuale, ndërsa në
vitin 2017 ka qenë 48.989,5 milionë euro, që përbën një rritje prej gati 11.9%. Vlera e shtuar bruto
në çmime vijuese ishte 36,605.1 milionë euro në vitin 2013, kurse në vitin 2017 40,403.1 milionë
euro, që përbën një rritje prej 10.4%. Eksporti i mallrave dhe shërbimeve në vitin 2013 ishte
18,712.4, ndërsa në vitin 2017 ishte 25,026.9 milionë euro, ose për 4 vite u rrit me 33.7%. Importi i
mallrave dhe shërbimeve në vitin 2013 ishte 18.511, ndërsa në vitin 2017 ishte 23.925,8 milionë
euro, ose për 4 vite janë rritur me 29.3%. Bilanci i tregtisë së jashtme në vitin 2013 arriti në 201.4
milionë euro negative, ndërsa në vitin 2017 ai arriti në 1.101.1 milionë euro pozitive.
– Sa mjete nga buxheti i BE-së ka në dispozicion Kroacia në periudhën 2014-2020?
Në kornizën financiare për vitin 2014-2020 për Republikën e Kroacisë janë flokuar 9.02 miliarda euro
nga Politika rajonale, 3.508 miliarda euro nga Politika bujqësore e përbashkët dhe 253 milionë për
zhvillim të peshkatarisë, nga EMFF-ja. Mjetet e dhëna për Republikën e Kroacisë nga ESIF janë
gjithsej 12.813 miliarda euro. Kjo përbën rreth 3.017 euro për kokë njeriu [i] për të 7 vitet, ose hyrje
shtesë prej 431 euro për kokë banori për secilin prej shtatë viteve.
Për perspektivën e ardhshme financiare, 2012-2027, nga buxheti i përgjithshëm i cili, sipas
propozimit të KE-së, është 373 miliara euro, Kroacia do të ketë në dispozicion 9,89 miliarda euro për
politikën kohezive, që është pothuajse 10% më tepër mjete në raport me perspektivën financiare
2014-2020.
– Sa kontribuon dhe sa merr Kroacia nga BE-ja?
Struktura e pagesave dhe pagimet nga dhe në Buxhetin e BE-së në Kroaci për vitin 2016:
Të hyra të përgjithshme nga BE-ja në Kroaci: 0,921 miliarda euro;
Të hyra të përgjithshme nga BE-ja në Kroaci përbënin 2,09 % nga të ardhurat nacionale bruto
(ANB) në Kroaci;
Pagesa e përgjithshme në Buxhetin e BE-së: 391 milionë euro;
Kontributi i Kroacisë në Buxhetin e BE-së është 0,89 % nga të ardhurat nacionale bruto (ANB)
në Kroaci.
– Të hyra neto pozitive nga Buxheti i BE-së
Pas 5 viteve të para të anëtarësimit në BE, Republika e Kroacisë ka financa pozitive prej 8.4 miliardë
kuna, ose rreth 1.2 miliardë euro. Që nga viti i parë i pranimit në BE, Kroacia ka një bilanc pozitiv,
përkatësisht shuma e përgjithshme e mjeteve të pranuara në baza vjetore është më e lartë se shuma
e pagesave në Buxhetin e BE. Në vitin e parë, diferenca midis të hyrave dhe të dalave në Buxhetin e
BE ishte 85 milionë, në vitin 2016 u rritën në mbi 433 milionë euro, ndërsa për 3 muajt e parë të
2018 bilanci pozitiv arriti 153 milionë euro më shumë të hyra nga Buxheti i BE-së.
– Eksport i zmadhuar në BE dhe jashtë saj
Në pesë vitet e anëtarësimit, eksporti kroat u rrit me 56%, ndërsa eksporti në SHA të BE-së u rrit në
70% të eksportit të përgjithshëm. Në vitin 2017, Kroacia ka realizuar eksport prej 13 miliardë eurosh.
Kjo është rezultat për shkak të faktit se janë hequr barrierat administrative dhe jotarifore, si dhe
fakti që operimi në Tregun unik është shumë më i thjeshtë me anëtarësimin në BE.
– Shpenzime më të ulëta në udhëheqjen e biznesit dhe konkurrencë më e madhe e ekonomisë
Si rezultat i heqjes së barrierave për hyrje në treg (liri e lëvizjes së mallrave), ekonomia kroate është
bëtë më konkurrente sepse janë ulur mjaft shpenzimet e prodhimtarisë dhe udhëheqjes së biznesit.
– Kredi më të lira, stabilitet makroekonomik dhe menaxhim më i mirë me financat publike
Me hyrjen në BE normat e kamatave të të gjitha llojeve të kredive dhe huave janë ulur mjaft, duke u
afruar dalëngadalë me nivelin e normave të kamatave në Euorozonë. Falë BE-së, Kroacia i rregulloi
financat e veta publike, arriti edhe stabilitet makroekonomik, kurse u zvogëluan shpenzimet publike
të panevojshme dhe të mëdha për financim të nevojave dhe investimeve publike.
Arritjet kryesore të Politikës rajonale të BE-së në Kroaci për periudhën 2007 ‒ 2013
Në periudhën 2007-2013, Kroacia ishte anëtare e BE-së vetëm 6 muaj, nga 1 korriku i vitit 2013.
Kështu, mbështetja financiare e Kroacisë në atë periudhë realizohet nëpërmjet instrumentit IPA I
dhe në shumë prej 705.9 milionë eurosh. Rezultatet kryesore të arritura për qëllimet e politikës
rajonale në atë periudhë janë: 129 milionë euro të investuar në kompani dhe në zmadhimin e
riciklimit të mbetjeve të ngurta nga 5% në 15%.
– IPA I dhe arritje ESF, 2013 ‒ 2014
Në periudhën pas anëtarësimit të Kroacisë, financimi IP për zhvillim të resurseve njerëzore
transformohen dhe zëvendësohen me programin operativ ESP. Deri në fund të vitit 2014, në
aktivitetet e financuara nëpërmjet IPA I dhe Fondit ESF kanë marrë pjesë 17.000 persona, prej të
cilëve 66% gra, 54% të papunësuar dhe 17% joaktivë (të tjerët kanë qenë të punësuar). IPA I/Buxheti
ESF për këtë periudhë është 179 milionë euro. Rezultatet kryesore të arritura në këtë periudhë janë
1.092 nxënës të cilët kanë marrë certifikatë/kualifikim; 177 persona janë punësuar, kurse
mbështetur 226 organizata, shoqata, rrjete[i]. Lëvizjet makroekonomike për periudhën përkatëse
dëshmojnë se u zvogëlua përqindja e nxënësve të cilët e kanë lënë procesin e arsimit, si edhe
përqindja e personave të pasqyruar ndaj rrezikut të varfërisë, kurse u zmadhua numri i personave të
cilët përfunduan arsimin e lartë[ii].
Efekti i anëtarësisë II: Republika e Bullgarisë
Disa indikatorë statistikorë, 2017 .[i]
Norma e përgjithshme e papunësisë 6,2
Norma e punësisë – 20 deri 64 (%) 71,3
Norma e punësisë – 55 deri 64 (%) 58,2
Rroga minimale (euro/muaj) 184,07
Shpenzime për mundin për orë (euro) 4,9
PBV për kokë banori (euro) 6.300
PBV për kokë banori në PPS (Indeksi BE28 = 100) 49
Norma e punësisë së personave të cilët për një kohë të
shpejtë pas përfundimit të arsimit ISCED 3 kanë gjetur
punë (%) 77,7
Ndërmarrjet me qasje interneti broadband 89 %
- PBV, vlera bruto e shtuar, eksporti dhe investimet
PBV-ja e R. Bullgarisë në vitin 2007, kur hyri në BE, ka qenë 32,449.1 milionë euro në çmime vijuese,
kurse në vitin 2017 ishte 50,430.1, ose 55.41% më shumë. Vlera bruto e shtuar është 27,535.6 në
vitin 2007, kurse në vitin 2017 43,671.9 milionë euro, që është një rritje prej 58.6%. PBV për kokë
banori në vitin 2006, përpara anëtarësimit në BE, ishte 37% e mesatares së BE-së, ndërsa në vitin
2017 ishte 47%, që do të thotë se në periudhën përkatëse konvergjenca në të ardhurat e Bullgarisë
me mesataren e BE-së u zmadhua me 10 p.p. Eksporti i mallrave dhe shërbimeve në vitin 2007 ishte
16,996.9, ndërsa në vitin 2017 arriti në 33,448.3 milionë euro, ose u zmadhua me 96.8%. Importi i
mallrave dhe shërbimeve në vitin 2007 ishte 23,107.6, ndërsa në vitin 2017 ishte 32,676.7 milionë
euro, një rritje prej 41.41%. Bilanci i tregtisë së jashtme në 2007 ishte negativ dhe arriti në -6,110.7
milionë euro, ndërsa në vitin 2017 u zvogëlua dhe arriti në 771.6 milionë. euro.
- Sa mjete janë flokuar për Bullgarinë në periudhën 2007 ‒ 2013 nga fondet e BE-së?
Në periudhën 2007 - 2013 për Bullgarinë janë alokuar 6,853 miliarda euro për zhvillimin rajonal
(fondet EFRE, ESF dhe CF), 2.642 miliarda euro për zhvillimin rural (fondi EARDF) dhe 80 milion për
peshkatarinë (fond EFF). Së bashku, për këto tri fusha për Bullgarinë janë caktuar 9,575 miliardë euro
gjithsej, e cila përfaqëson rreth 1.265 euro për kokë banori[i] për të 7 vitet, ose një fluks shtesë prej
181 euro për kokë banori në secilin nga shtatë vjetët. Këto fonde, edhe pse pjesa më e rëndësishme,
megjithatë përfaqësojnë vetëm një pjesë të fondeve të përgjithshme të cilat i ka përdorur R.
Bullgarisë në periudhën përkatëse.
- Sa mjete nga Buxheti i BE-së ka në dispozicion Bullgaria në periudhën 2014 ‒ 2020?[i]
Në kornizën financiare për periudhën 2014-2020, për Bullgarinë janë alokuar 8,099 miliardë euro
nga Politika rajonale dhe 7,472 miliardë euro nga Politika e përbashkët bujqësore. Së bashku me 88
milionë dollarë për zhvillimin e peshkatarisë nga ERFF dhe 293 për programin bërthamor, fondet e
ndara për Bullgarinë nga ESIF janë gjithsej 15.953 miliardë euro. Ajo është rreth 2,263 euro për kokë
banori[i] për të gjithë 7 vjetët ose një fluks shtesë prej 323 euro për kokë banori në secilin nga shtatë
vitet. Në raport me kornizën financiare të mëparshme kjo paraqet një rritje prej gati 67%.
- Sa kontribuon dhe sa merr Bullgaria nga BE-ja?[i]
Struktura e pagesave dhe pagimeve nga Buxheti i BE-së dhe në të nga Bullgaria në vitin 2016.
Të hyra BE të përgjithshme në Bullgari: 2,345 miliardë euro;
Të hyra BE të përgjithshme në Bullgari kanë qenë 5% nga të hyrat bruto nacionale të
Bullgarisë;
Pagimet e përgjithshme në Buxhetin e BE-së: 382 milionë euro;
Kontributi i Bullgarisë në Buxhetin e BE-së ka qenë 0,81% e të hyrave bruto nacionale të
Bullgarisë;
5 % e pasurisë nacionale të Bullgarisë është rezultat i investimeve të BE-së.
- Bujqësia dhe zhvillimi rural: profiterët më të mëdhenj
Investimet më të mëdha të BE-së në Bullgari shpenzohen në fushat e bujqësisë dhe zhvillimit rural.
Të ardhurat në bujqësi për të punësuar janë zmadhuar me 49% midis vitit 2007 dhe 2012.
- Zhvillimi rajonal ‒ shfrytëzuesi i dytë më i madh i fondeve të BE-së
Rajonet në Bullgari janë shfrytëzuesi i dytë më i madh i fondeve të buxhetit të BE-së. Politika
rajonale ka për qëllim zvogëlimin e pabarazive ekonomike, sociale dhe territoriale në rajone dhe
shtete. Një shembull i një investimi të tillë është sistemi i metrosë i Sofjes, i cili u mundësua nga
investimet ERDF dhe ku u ndërtuan dy linja të reja metro. Parku Teknologjik i Sofjes është një
shembull tjetër i një investimi të suksesshëm nga ERDF. Prioritetet e tjera për zhvillimin rajonal në
Bullgari përfshijnë sistemet e ujitjes, furnizimin me ujë të pijshëm, trajtimin e ujërave të zeza si edhe
menaxhimin e mbeturinave.
- Tregu i brendshëm si nxitës i eksportit dhe i zhvillimit bullgar
Falë pjesëmarrjes në tregun unik, bashkëpunimi afarist i kompanive bullgare është lehtësuar mjaft
dhe eksporti bullgar nga pranimi në BE është në rritje. Përveç kësaj, Bullgaria po përjeton një rritje të
normës të rritjes: nga viti 2007 deri në 2013, Bullgaria rriti normën e rritjes nga 40% në 47% të
mesatares së BE-së.
Arritjet kryesore të Politikës rajonale të BE-së në Bullgari në periudhën 2007 ‒ 2013
- Burim i më shumë se 1/3 e investimeve kapitale publike
Investimet e Politikës rajonale të BE-së në Bullgari për periudhën 2007 ‒ 2013 në shumë prej 5,4
miliarda eurosh përbëjnë një burim të rëndësishëm të financave publike dhe përbëni 34,4% të
investimeve kapitale qeveritare në periudhën e dhënë.
– Janë krijuar vende te reja pune me mbështetje të kompanive të mëdha
Në periudhën 2007 ‒ 2014 si rezultat i investimeve nga ERDF dhe KF, në Bullgari janë hapur 8.289
vende të reja pune.
- Infrastrukturë e rinovuar dhe e ndërtuar
Në periudhën 2007-2013 janë rikonstruktuar gjithsej 1,040 km rrugë ekzistuese, janë ndërtuar rrugët
e reja TEN-T 175 km dhe janë rikonstruktuar 234 km linja hekurudhore ekzistuese, duke përfshirë
linjat TEN-T. Janë financuar lidhjet kombëtare të rëndësishme të transportit. Autostradat e reja të
ndërtuara në Bullgari përfaqësojnë 40% të rrugëve ekzistuese para periudhës 2007-2013.
Në periudhën 2007-2013 janë mbështetur më shumë se 70 projekte kërkimore. Këto projekte kanë
rezultuar me krijimin e 244 vendeve të reja të punës. Me mbështetjen e fondeve u krijuan rreth 40
projekte bashkëpunimi midis kompanive dhe instituteve kërkimore.
-Trajtimi i mbeturinave dhe efikasiteti energjetik
Si rezultat i investimeve në menaxhimin e mbeturinave, përqindja e mbetjeve të hedhura në
deponitë në Bullgari është zvogëluar nga 80% në 70% midis viteve 2007 dhe 2013. U hapën dy
impiante të reja për trajtimin biologjik të mbeturinave në Varna dhe Sofje, si dhe një fabrikë shtesë
për kompostimin. Si rezultat i investimeve në efikasitetin energjetik, gjatë gjithë periudhës në
Bullgari, është realizuar zvogëlim i konsumit përfundimtar të energjisë prej 0.4% në vit.
- Arritjet ESF, 2007 ‒ 2013: inkluzion më i madh social, më tepër punësime
Në të njëjtën periudhë, në aktivitetet e financuara nëpërmjet fondit ESF çdo vit kanë marrë pjesë
791,000 persona ose gjithsej 2,632,000 persona. Investimet e ESF-it në këtë periudhë arrijnë në
1.388 miliarda euro. Rezultatet kryesore të arritura janë: 790,953 nxënës kanë marrë pjesë në
aktivitete jashtë shkollës; 429,312 pjesëmarrës morën një kualifikim të caktuar, 221,565 studentë
morën bursë; 132.485 filluan të punojnë; u zhvilluan edhe 1,140 produkte të reja (p.sh. shërbimet
online-administrative) dhe janë mbështetur 426 organizata, shoqata, rrjete. Analizat e ndikimit
social-ekonomik të investimeve të ESF-it tregojnë se për periudhën përkatëse është zvogëluar
përqindja e nxënësve që largohen nga procesi arsimor shumë herët si dhe përqindja e njerëzve në
rrezik varfërie.
Efektet e anëtarësimit III: Rumania
Disa të dhëna statistikore, 2017
Norma e përgjithshme e papunësisë 7,6
Norma e punësisë – 20 deri në 64 vjet (%) 72,2
Norma e punësisë – 55 deri n64 vjet. (%) 57,1
Rroga minimale (euro/muaj) 217,5
Shpenzime për mundin në orë (euro) 4,9
PBV për kokë njeriu (euro) 8.200
PBV për kokë njeriu në PPS (Indeksi BE28 = 100) 63
Norma e punësisë së personave të cilët për një kohë të
shpejtë pas përfundimit të arsimit ISCED 3 kanë gjetur
punë (%) 80,2
Ndërmarrjet me qasje interneti broadband 82 %
- PBV, vlera e shtuar bruto dhe eksporti
BPV-ja e Rumanisë në vitin 2007 gjatë hyrjes në BE ka qenë 128,617.8 milion euro, kurse në 2017
ishte 187,939.9 mil. euro, që përbën një rritje prej 46.12%. Vlera e shtuar bruto ka qenë 54,878 në
vitin 2007, kurse në vitin 2017 ishte 170,281.4 milionë euro, ose është rritur me 210.3%. PBV-ja për
kokë banori në vitin 2006, përpara anëtarësimit në BE, ka qenë 39% e mesatares së BE-së, ndërsa në
vitin 2017 ishte 63%, që do të thotë se në periudhën përkatëse konvergjenca në të ardhurat e
Rumanisë në mesataren e BE-së u rrit me 14 p.p. Eksporti i mallrave dhe shërbimeve në vitin 2007 ka
qenë 21,882.6, ndërsa në vitin 2017 arriti në 77,860.8 milionë euro, që përbën një rritje prej
255.18%. Importi i mallrave dhe shërbimeve në vitin 2007 ka qenë 27,372.1, ndërsa në vitin 2017
ishte 81,855 milionë euro, që është një rritje prej 199%. Bilanci i tregtisë së jashtme në 2007 ka qenë
negativ dhe arriti në -5,489.5 milion euro, ndërsa në vitin 2017 u zvogëlua dhe arriti në -3,994.2
milionë euro, e cila është një rënie prej 27.24% [i].
– Sa mjete janë alokuar për Rumaninë në periudhën 2007 ‒ 2013 nga fondet e BE-së?[i]
Në periudhën 2007 - 2013 për Rumaninë janë alokuar 19,667.6 miliardë euro për zhvillimin rajonal
(fondet EFRE, ESF dhe CF), 8.124,2 miliardë për zhvillimin rural (Fondi EARDF) dhe 230.7 milionë euro
për peshkatarinë (fondi EFF). Së bashku, për këto tri fusha për Rumaninë janë alokuar 28,022.5
miliardë euro gjithsej, e cila përfaqëson rreth 1,326.2 për kokë banori për të gjitha 7 vitet, ose një
fluks shtesë prej 189 euro për kokë njeriu për secilin nga shtatë vitet. Këto fonde, edhe pse janë
pjesë më e rëndësishme, përbëjnë vetëm një pjesë të mjeteve të përgjithshme të cilat i ka përdorur
Rumania në këtë periudhë.
- Sa mjete nga buxheti i BE-së ka në dispozicion Rumania në periudhën 2014-2020?
Në kornizën financiare për periudhën 2014 - 2020 vjeçare Rumanisë i janë alokuar 24,671 miliardë
euro nga Politika rajonale dhe 19,766 miliardë euro nga Politikës së përbashkët bujqësore dhe 168
milionë për zhvillimin e peshkatarisë nga EMFF, Fondi për politikën e peshkimit; mjetet e
përgjithshme të akorduara për Rumaninë janë gjithsej 44.605 miliarda euro. Ai përfaqëson rreth
2,236.1 euro për kokë banori për të gjitha 7 vitet, ose një hyrje shtesë prej 320 euro për kokë banori
për secilin nga shtatë vitet. Sa i përket kornizës financiare të mëparshme kjo paraqet një rritje prej
pothuajse 60%.
- Sa kontribuon dhe sa merr Rumania nga BE-ja?
Struktura e pagesës dhe pagimit në Buxhetin e BE-së dhe prej Buxhetit të BE-së në Rumani në vitin
2016 .
Të hyra të përgjithshme nga BE-ja në Rumani: 7.360 miliarda euro;
Të hyrat e përgjithshme nga BE-ja në Rumani përbëjnë 4,47% nga të hyrat nacionale bruto
në Rumani;
Pagesat e përgjithshme në Buxhetin e BE-së: 1.374 milionë euro евра;
Kontributi i Rumanisë në buxhetin e BE-së është на 0,83 % nga të hyrat nacionale bruto të
Rumanisë.
Eksport më i madh në BE dhe zhvillim
Qasja e pakufizuar për kompanitë rumune në tregun e përbashkët evropian ka kontribuar në rritjen
e plasmanit të produkteve dhe shërbimeve të tyre. Eksportet i prodhimeve në SHA të BE-së në vitin
2013 u rritën dhe arritën në 70% të eksportit të përgjithshëm të Rumanisë. Eksporti i zmadhuar nga
ana e tij kontribuuan për nxitjen e rëndësishme të zhvillimit të përgjithshëm rumun.
– Politika rajonale krijon vende të reja pune, ndërton infrastrukturën dhe nxit hulumtimin dhe
zhvillimin
Pjesa më e madhe e fondeve që Rumania merr nga buxheti i BE kalojnë në rajonet rumune. Fondet
rajonale janë investuar në një sërë projektesh për të mbështetur krijimin e vendeve të punës,
konkurrencën, rritjen ekonomike, përmirësimin e cilësisë së jetës dhe zhvillimin e qëndrueshëm.
Përveç kësaj, prioritetet kryesore për Rumaninë janë transporti dhe kërkimi. Projektet e
rëndësishme janë ndërtimi i autostradave dhe financimi i laboratorëve të rinj për kompanitë
kërkimore. Si rezultat i drejtpërdrejtë i investimeve nga ESIF në Rumani në periudhën 2007 - 2014
janë hapur 51.203 vende të reja pune. Në të njëjtën periudhë u mbështetën 558 projekte për kërkim
dhe zhvillim dhe janë ndërtuar 385 km rrugë të reja. Në aktivitetet e financuara nga ESF, çdo vit kanë
marrë pjesë deri në 411,000 shfrytëzues.
- Të hyra të zmadhuara në bujqësi dhe stimulim i zhvillimit rural
Fusha e dytë më e madhe e financimit nga BE-ja në Rumani është bujqësia dhe zhvillimi rural.
Politika bujqësore e BE-së në Rumani i mbështet fermerët dhe promovon ushqim të sigurt dhe të
mirë, duke u kujdesur për mjedisin, duke stimuluar kështu ekonominë rurale. Si rezultat i fondeve të
investuara, të ardhurat për një të punësuar në bujqësi në periudhën midis 2007 dhe 2012 u rrit me
51%.
Arritjet kryesore në Politikën rajonale të BE-së në Rumani për periudhën 2007-2013
– Burim i më tepër se 1/4 të investimeve kapitale publike
Investimet e Politikës rajonale të BE-së në Rumani për periudhën 2007-2013, në shumë prej 15,4
miliarda eurosh, përbënin burim të rëndësishëm për financat publike dhe kanë qenë 25,1% e
investimeve kapitale qeveritare në këtë periudhë.
- Janë hapur vende të reja pune, janë mbështetur NVM dhe bizneset startap
Në periudhën 2007 deri në 2013 janë mbështetur 2.900 NVM dhe janë themeluar 101 kompani
startap. Si rezultat i ERDF-së dhe KF-së në Rumani janë hapur 35.000 vende të reja pune, prej të
cilave 13.000 vende pune në NVM.
- Infrastrukturë e rikonstruktuar dhe e ndërtuar
Në periudhën 2007-2013 janë ndërtuar gjithsej 368 km rrugë të reja dhe janë rikonstruktuar 1.900
km rrugë ekzistuese. Janë rindërtuar 122 km linja ekzistuese hekurudhore, kurse janë ndërtuar 22
km të reja. Rrugët e reja të ndërtuara në Rumani përfaqësojnë 130% të rrugëve ekzistuese para
periudhës 2007-2013. Ndikimi i investimeve të transportit në GDP deri në vitin 2023 në Rumani
pritet të jetë në masën prej 02-03% të PBB-së në bazë të këtyre investimeve.
– Kërkime dhe inovacione dhe vende të reja pune
Janë mbështetur më tepër se 570 projekte kërkimore në periudhën 2007-2013. Këto projekte kanë
rezultuar me krijimin e 1.200 vende të reja pune.
Arritjet ESF, 2007 ‒ 2013[i]: inkluzion më i madh social, më tepër punësime, pjesëmarrje e zmadhuar
në tregun e fuqisë së punës dhe pjesëmarrje në trajnim.
Në periudhën 2007-2013, në aktivitetet e financuara nëpërmjet fondit të FSE-së morën pjesë gjithsej
1,423,000 persona. Investimet e ESF-it në këtë periudhë arrijnë në 4.334 miliardë euro. Rezultatet
kryesore të arritura janë: 344,893 pjesëmarrës morën certifikatë/kualifikim të caktuar, 43,725
persona filluan të punojnë; u zhvilluan 182 produkte të reja (p.sh. shërbimet online-administrative)
dhe janë mbështetur 2,643 organizata, shoqata, rrjete. Analizat e ndikimit social-ekonomik e
investimeve ESF tregojnë se për periudhën relevante është ulur përqindje e nxënësve që e kanë lënë
para kohe procesin arsimor dhe është rritur përqindje e personave të cilët kanë përfunduar
shkollimin e lartë.
Efektet nga anëtarësimi III: Rumania
Disa të dhëna statistikore, 2017
Norma e përgjithshme e papunësisë 7,6
Norma e punësisë – 20 deri në 64 vjet (%) 72,2
Norma e punësisë – 55 deri n64 vjet. (%) 57,1
Rroga minimale (euro/muaj) 217,5
Shpenzime për mundin në orë (euro) 4,9
PBV për kokë njeriu (euro) 8.200
PBV për kokë njeriu në PPS (Indeksi BE28 = 100) 63
Norma e punësisë së personave të cilët për një kohë të
shpejtë pas përfundimit të arsimit ISCED 3 kanë gjetur
punë (%) 80,2
Ndërmarrjet me qasje interneti broadband 82 %
- PBV, vlera e shtuar bruto dhe eksporti
BPV e Rumanisë në vitin 2007 kur hyri me BE ka qenë 128,617.8 milionë euro, kurse në vitin 2017
ishte 187,939.9 mil. euro, që përbën një rritje prej 46.12%. Vlera e shtuar bruto ka qenë 54,878 në
vitin 2007, kurse në vitin 2017 ishte 170,281.4 milionë euro, ose është zmadhuar me 210.3%. PBV-ja
për kokë banori në vitin 2006, përpara anëtarësimit në BE, ka qenë 39% e mesatares së BE-së,
ndërsa në vitin 2017 ishte 63%, që do të thotë se në periudhën përkatëse konvergjenca në të
ardhurat e Rumanisë në mesataren e BE-së është zmadhuar me 14 p.p. Eksporti i mallrave dhe
shërbimeve në vitin 2007 ka qenë 21,882.6, ndërsa në vitin 2017 arriti në 77,860.8 milionë euro, që
përbën një rritje prej 255.18%. Importi i mallrave dhe shërbimeve në vitin 2007 ka qenë 27,372.1,
ndërsa në vitin 2017 ishte 81,855 milionë euro, që përbën një rritje prej 199%. Bilanci i tregtisë së
jashtme në 2007 ka qenë negativ dhe arriti në -5,489.5 milion euro, ndërsa në vitin 2017 u zvogëlua
dhe arriti në -3,994.2 mil. euro, e cila është një rënie prej 27.24%
- Sa mjete janë alokuar për Rumaninë në periudhën 2007 ‒ 2013 nga fondet e BE-së?
Në periudhën 2007 - 2013 vit për Rumaninë janë alokuar 19,667.6 miliardë euro për Zhvillim rajonal
(fondet EFRE, ESF dhe CF), 8.124,2 miliarda për Zhvillim rural (Fondi i EARDF) dhe 230.7 milion për
Peshkatarinë (Fondi EFF). Së bashku për këto tri fusha për Rumaninë janë caktuar 28,022.5 miliardë
euro gjithsej, që përfaqëson rreth 1,326.2 euro për kokë banori për të 7 vitet, ose një fluks shtesë
prej 189 euro për kokë banori për secilin nga shtatë vitet. Këto mjete, edhe pse pjesa më e
rëndësishme, megjithatë përfaqësojnë vetëm një pjesë prej mjeteve të përgjithshme të cilat
Rumania i ka përdorur në këtë periudhë.
- Sa mjete nga Buxheti i BE-së ka në dispozicion Rumania në periudhën 2014 ‒ 2020
Në kornizën financiare për periudhën 2014 - 2020 vjeçare për Rumaninë janë alokuar 24,671
miliardë euro nga Politika rajonale dhe 19,766 miliarda euro nga Politikës së përbashkët bujqësore
dhe 168 milionë për zhvillimin e peshkatarisë nga EMFF, Fondi për politikën e peshkimit; fondet e
përgjithshme të akorduara për Rumaninë gjithsej arrijnë 44.605 miliarda euro. Kjo përfaqëson rreth
2,236.1 euro për kokë banori për të gjitha 7 vitet, ose një hyrje shtesë prej 320 euro për frymë për
secilin nga shtatë vitet. Sa i përket kornizës financiare të mëparshme kjo paraqet një rritje prej
pothuajse 60%.
Sa kontribuon dhe sa merr Rumania nga BE-ja?[i]
Struktura e pagesës dhe pagimit në Buxhetin e BE-së dhe prej Buxhetit të BE-së në Rumani në vitin
2016 .
Të hyra të përgjithshme nga BE-ja në Rumani: 7.360 miliarda euro;
Të hyrat e përgjithshme nga BE-ja në Rumani përbëjnë 4,47% nga të hyrat nacionale bruto
në Rumani;
Pagesat e përgjithshme në Buxhetin e BE-së: 1.374 milionë euro евра;
Kontributi i Rumanisë në buxhetin e BE-së është на 0,83 % nga të hyrat nacionale bruto të
Rumanisë.
Eksport më i madh në BE dhe zhvillim
Qasja e pakufizuar për kompanitë rumune në tregun e përbashkët evropian ka kontribuar në rritjen
e plasmanit të produkteve dhe shërbimeve të tyre. Eksportet i prodhimeve në SHA të BE-së në vitin
2013 u rritën dhe arritën në 70% të eksportit të përgjithshëm të Rumanisë. Eksporti i zmadhuar nga
ana e tij kontribuuan për nxitjen e rëndësishme të zhvillimit të përgjithshëm rumun.
– Politika rajonale krijon vende të reja pune, ndërton infrastrukturën dhe nxit hulumtimin dhe
zhvillimin
Pjesa më e madhe e fondeve që Rumania merr nga buxheti i BE kalojnë në rajonet rumune. Fondet
rajonale janë investuar në një sërë projektesh për të mbështetur krijimin e vendeve të punës,
konkurrencën, rritjen ekonomike, përmirësimin e cilësisë së jetës dhe zhvillimin e qëndrueshëm.
Përveç kësaj, prioritetet kryesore për Rumaninë janë transporti dhe kërkimi. Projekte të
rëndësishme janë ndërtimi i autostradave dhe financimi i laboratorëve të rinj për kompanitë
kërkimore. Si rezultat i drejtpërdrejtë i investimeve nga ESIF në Rumani në periudhën 2007 - 2014
janë hapur 51.203 vende të reja pune. Në të njëjtën periudhë u mbështetën 558 projekte për kërkim
dhe zhvillim dhe janë ndërtuar 385 km rrugë të reja. Në aktivitetet e financuara nga ESF, çdo vit kanë
marrë pjesë deri në 411,000 shfrytëzues.
- Të hyra të zmadhuara në bujqësi dhe stimulim i zhvillimit rural
Fusha e dytë më e madhe e financimit nga BE-ja në Rumani është bujqësia dhe zhvillimi rural.
Politika bujqësore e BE-së në Rumani i mbështet fermerët dhe promovon ushqim të sigurt dhe të
mirë, duke u kujdesur për mjedisin, duke stimuluar kështu ekonominë rurale. Si rezultat i fondeve të
investuara, të ardhurat për një të punësuar në bujqësi në periudhën midis 2007 dhe 2012 u rrit me
51%.
Arritjet kryesore në Politikën rajonale të BE-së në Rumani për periudhën 2007-2013
– Burim i më tepër se 1/4 të investimeve kapitale publike
Investimet e Politikës rajonale të BE-së në Rumani për periudhën 2007-2013, në shumë prej 15,4
miliarda eurosh, përbënin burim të rëndësishëm për financat publike dhe kanë qenë 25,1% e
investimeve kapitale qeveritare në këtë periudhë.
- Janë hapur vende të reja pune, janë mbështetur NVM dhe bizneset startap
Në periudhën 2007 deri në 2013 janë mbështetur 2.900 NVM dhe janë themeluar 101 kompani
startap. Si rezultat i ERDF-së dhe KF-së në Rumani janë hapur 35.000 vende të reja pune, prej të
cilave 13.000 vende pune në NVM.
- Infrastrukturë e rikonstruktuar dhe e ndërtuar
Në periudhën 2007-2013 janë ndërtuar gjithsej 368 km rrugë të reja dhe janë rikonstruktuar 1.900
km rrugë ekzistuese. Janë rindërtuar 122 km linja ekzistuese hekurudhore, kurse janë ndërtuar 22
km të reja. Rrugët e reja të ndërtuara në Rumani përfaqësojnë 130% të rrugëve ekzistuese para
periudhës 2007-2013. Ndikimi i investimeve të transportit në GDP deri në vitin 2023 në Rumani
pritet të jetë në masën prej 02-03% të PBB-së në bazë të këtyre investimeve.
Arritje ekonomike të shteteve anëtare pas zgjerimit të pestë (2004)
– Rritje e zmadhuar e PBV pas zgjerimit
Analiza e efekteve ekonomike pas 5 vite nga zgjerimi i BE-së (Komisioni evropian 2008) dëshmoi se
rritja e PBV-së në SHA të reja në pesë vitet pas zgjerimit ka qenë 5 1/2% krahasuar me 3 1/2% në 5
vitet të cilat i kanë paraprirë zgjerimit. Faktorët kryesorë të cilët kanë lëvizur këtë zhvillim janë hapja
e ekonomive, SDI dhe përmirësimi i përgjithshëm i kornizës institucionale, për të cilën kontribut dha
procesi i integrimit dhe afrimit me BE-në. Këta faktorë kanë çuar në dinamizmin e rritjes së
produktivitetit, i cili është bazë për një rritje afatgjatë dhe të qëndrueshme në standardin e jetesës.
– Rritja e PBV-së nga 23 % deri në 67 %!
Në periudhën nga viti 2004, kur u bë zgjerimi i madh i BE-së me vendet e Evropës Qendrore, dhe deri
në vitin 2017, të ardhurat nacionale bruto (ANB) u rritën me 23% në Hungari, 37% në Republikën
Çeke, 62% në Poloni dhe 67% në Sllovaki[i].
- Afrimi me BE-në ndikon pozitivisht në rritje
Bazuar në analizën e regresionit të rritjes, është përcaktuar se për periudhën 2000-2008, dhe si
rezultat i procesit të afrimit në BE, SHA e reja përjetuan një rritje shtesë prej rreth 1¾% për të gjitha
shtetet. Rritja e zmadhuar u ka mundësuar SHA ta kompensojnë vonesën në kuptim të PBV-së për
kokë banori prej rreth 40% nga mesatarja e BE-së pesë vjet para aderimit me 52% në vitin 2008.
Përveç kësaj, procesi i konvergjencës reale në disa shtete është zhvilluar më shpejt se te të tjerat,
duke theksuar rëndësinë e vendosjes së politikave të përshtatshme publike.
– Zmadhimi i tregtisë vazhdon me anëtarësimin
Tregtia në BE në tërësi pas zgjerimit u rrit me një ritëm shumë më të shpejtë sesa në vitet përpara
zgjerimit. Kështu, norma vjetore e rritjes së tregtisë prej 9.4% pesë vjet para anëtarësimit u rrit në
12.8% pesë vjet pas pranimit. Aderimi në Tregun unik e ka rritur tregtinë midis vetë shteteve të reja
anëtare.
– Trende afatgjate pozitive në tregun e punës
Norma e punësimit në shtetet e reja anëtare prej 55.9% në vitin 2004 u rrit në 59.8% në vitin 2007
(para krizës), ndërsa norma e papunësisë në vitin 2007 në të gjitha shtetet anëtare të reja kanë rënë
në 7.6%, ose nga 5 p.p. në raport me nivelin e vitit 2003. Gjatë kësaj, rënia ishte më e theksuar për
Poloninë (10 p.p. në 9.7%), Sllovakinë (6 p.p. deri 11.1%) dhe Bullgaria (nga 7 p.p. në 6.9%),
përkatësisht në shtetet me normat më të larta të papunësisë. Duhet pasur parasysh se në shumicën
e këtyre shteteve, me disa përjashtime, periudha e viteve 1990 shënoi goditjen e tranzicionit që
shkatërroi shumë vende pune dhe se rritja që filloi në vitet e para të mijëvjeçarit të ri nuk u ndoq me
një rritje të përshtatshme të punësimit. Si rezultat, në periudhën e paraaderimit këto shtete kishin
normë të lartë të papunësisë dhe norma të ulëta të punësimit dhe aktivitetit. Në vitin 2017 të gjitha
shtetet e zgjerimit të pestë kanë shkallë punësimi më të lartë se 70% (mesatarja e BE 28 është
72.2%), ndërsa norma e papunësisë për Poloninë është 4.8%, Sllovakia 7.9% dhe Bullgaria 6.1% (shih
Tabelën 7).
– Indikatorë të përzgjedhur makroekonomikë
Në Aneks, në Tabelat 10 deri 15, janë treguar lëvizjet në PBV, vlera e shtuar bruto, importet,
eksportet dhe bilanci i tregtisë për shtetet anëtare që aderuan në BE në vitin 2004 nga Evropa
Qendrore dhe Lindore (Sllovenia, Sllovakia, Republika Çeke, Polonia, Hungaria, Estonia, Letonia,
Lituania) dhe vendet e Mesdheut (Maltë dhe Qipro). Janë përfshirë Rumania dhe Bullgaria (që u
bashkuan në vitin 2007), Kroacia, e cila në vitin 2013 u bë anëtarja e 28-të evropiane dhe
Maqedonia.
- Shtetet në aderim: magnet për investime
HD -të në vendet e reja anëtare kanë pasur shumë efekte pozitive direkte dhe indirekte në nxitjen e
rritjes ekonomike. Kështu, IHD-ja ka ndikuar pozitivisht në rritjen e investimeve të përgjithshme, në
prodhimtari dhe eksporte, por ka pasur, gjithashtu, edhe ndikim në rritjen e konkurrencës së
kompanive vendase (si rezultat i efekteve të transformimit të produktivitetit) dhe në konkurrencë
më intensive. Flukset e IHD-së nga Gjermania në SHA të reja në vitin 2008 kanë qenë rreth 60
miliardë euro, e cila përfaqëson 1% të kapitalit rezervë të Gjermanisë. IHD-ja gjermane ishte e ulët
në vitet '90, kur ato filluan të rriten, por shumica apo 2/3 nga këto IHD kanë ndodhur para zgjerimit
në vitin 2004. Kështu, një e treta e investimeve të Gjermanisë në SHA të reja janë dhënë në
Republikën Çeke ,29% në Hungari, 24% në Poloni dhe 10% në Sllovaki, ndërsa një pjesë shumë më e
vogël në SHA të tjetra. SHA të vjetra (BE 15) në vitin 2004 kanë investuar 19.1 miliarda euro në vitin
2005 37,5 miliarda euro në vitin 2006 37.2 miliarda euro në SHA të reja (10 + 2). Në vitin 2006 IHD-ja
në shtetet e reja anëtare, që vjen nga SHA të vjetra BE-15 MS, ka arritur shumën prej 273.1 miliarda
euro. Duhet të kihet parasysh se IHD në fillim të viteve 90 fillojnë të rriten praktikisht nga zeroja. Në
fund, SHA të reja në vitin 2006 kanë pasur një pjesëmarrje në IHD në investimet bruto në kapital fiks
prej 27%.[i]
Në Tabelën 16 në Aneks janë treguar të hyrat e IHD-së dhe IHD-të e akumuluara në shuma absolute
në miliona dollarë për periudhën para hyrjes në BE, përkatësisht nga viti 2003 deri në vitin 2017, për
10 shtete nga zgjerimi i pestë (Evropa Qendrore dhe Lindore dhe dy shtete nga Mesdheu).
– Fondet për SHA nga Evropa Qendrore dhe Juglindore për periudhën 2021 ‒ 2027
Pasqyra e alokimit të mjeteve nga Politika rajonale e BE-së për shtetet e Evropës Qendrore dhe
Lindore, plus Kroacinë për Periudhën 2021-2027 (Aneksi, grafiku nr. 1) dëshmon se për Estoninë janë
flokuar 3,2 miliarda euro, për Slloveninë 3,3 miliarda euro, për Letoninë 4,8 miliarda euro, për
Lituaninë 6,4 miliarda euro, për Sllovakinë 13,3 miliarda euro, për Republikën Çeke 20,1 miliarda
euro, për Hungarinë 20,2 miliarda euro, për Rumaninë 30,8 miliarda euro dhe për Poloninë 72,7
miliarda euro.[i]
Investimet e huaja të drejtpërdrejta: shoqërues i integrimit
Praktika e deritanishme e zgjerimit dëshmoi se IHD-të e shteteve aderuese zmadhohen që në
periudhën para anëtarësimit, kurse në pritje të përfitimeve të mundshme që do t’i sjellë anëtarësimi
nga investitorët. Faktor vendimtar për rritjen e investimeve të huaja dhe tërheqja e shteteve që
marrin IHD janë siguria, sundimi i ligjit dhe respektimi i standardeve evropiane, rregullat dhe normat,
si dhe potenciali i tregut unik evropian me fuqinë e tij të madhe të konsumatorëve, kurse pjesë e të
cilit bëhen shtetet aderuese . Politikat tatimore, arsimore, makroekonomike dhe politikat e tjera
publike kanë, gjithashtu, një ndikim vendimtar. Si një shembull, pothuajse 3/4 e IHD-ve në BE nga
fillimi i viteve 1990 janë tërhequr nga Bullgaria dhe Rumania pas Samitit të Selanikut në vitin 2003,
ku u shpall data për anëtarësim në BE.
Në aneks, në Tabelën 17, është treguar hyrja e IHD-ve në miliona dollarë në Republikën e Bullgarisë,
Rumania (2006 - 2017) dhe R. Kroaci (2012 - 2017) në periudhën përpara anëtarësimit në BE deri në
vitin 2017, si dhe gjendja e IHD-ve (shumat totale të grumbulluara) në të njëjtën periudhë për të tri
shtetet individualisht.
Në tabelat e mëposhtme (nga 18 në 22) në Aneks tregohet hyrja dhe gjendja e IHD-ve në shuma
relative, përkatësisht për kokë banori në euro si dhe përqindja e PBV-së për tetë shtetet e EQL dhe
shtetet e Ballkanit Perëndimor plus Turqinë, për periudhën 2008 – 2016. Tabelat janë marrë nga
raportet vjetore të Institutit të Vjenës për Kërkime Ekonomike Ndërkombëtare për SDI.[i]
Llogaritjet në bazë të të dhënave nga këto tabela tregojnë se IHD-të në Bullgari dhe Rumani kanë
qenë më intensive përpara dhe pas hyrjes në BE. Kështu, për Bullgarinë në vitin 2006 arriti në 7,805
milionë dollarë për vitin 2007 12.389 (më shumë se 63% vetëm për një vit) dhe për vitin 2008 9,855
milionë dollarë, që përfaqësojnë në mënyrë të përgjithshme vetëm për tre vjet IHD prej 30,048.9
mil. dollarësh gjithsej. Situata me IHD nga viti 2006 deri në vitin 2017 rritur me më shumë se 100%,
ose nga 23,483 në 48,838 milionë dollarë. Në vitin 2008 IHD-të e grumbulluara përfaqësonin 85.1%
të PBV-së së Bullgarisë (për krahasim, në të njëjtin vit kishte investime kumulative në masën 43.8%
të PBV-së). Vlerësuar për kokë banori, IHD të akumuluara në 2008 në Bullgari ishin 4.240 euro,
ndërsa në Maqedoni 1.448 euro ose 2.9 herë më pak.
Për Rumaninë IHD në vitin 2006 kanë qenë 10.858 në vitin 2007. 9,733, kurse në vitin 2008 janë
zmadhuar në 13,492 milionë euro, ose kumulativisht për tri vitet e fundit arriti në 34,082.5 milionë
dollarë. Gjendja e IHD-ve në 2006 ishte 44.517 mil. dollarë, ndërsa në vitin 2017 88.199 mil. dollarë
që është një rritje prej gati dy herë (1.98) për periudhën në fjalë. Për krahasim, IHD-ja në 2008 në
Rumani për kokë banori ishin 445 euro, ndërsa në Maqedoni për të njëjtin vit ishin 195 euro, ose
pothuajse 2,3 herë më pak.
Në Republikën e Kroacisë IHD në periudhën para hyrjes në BE - nga viti 2012 deri në vitin 2017 kanë
qenë 9.473 milionë dollarë. Gjendja e IHD-ve në vitin 2012 ishte 29.646 mil. dollarë, kurse në vitin
2017 33.436 milionë dollarë, që përbën një rritje prej 3.790 milionë për 6 vjet. Për krahasim, IHD-ja
për kokë banori në vitin 2012 në Kroaci arriti në 272 euro, ndërsa në Maqedoni vetëm 54 euro, që
është 5 herë më shumë IHD në Kroaci sesa në Maqedoni. Krahasuar nëpërmjet situatës së IHD-ve,
ajo në Kroaci, në vitin 2012 arriti në 5.270 euro për kokë banori, ndërsa në Maqedoni 1,787 euro për
kokë banori, që është pothuajse 3 herë më shumë IHD të mbledhura në Kroaci sesa në Maqedoni.