ñ k›ÌÂÓÔ ñ mÂÙ¿ÊÚ·ÛË ñ eÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ñ ...α....
TRANSCRIPT
¢HMHTPIOY E. ¶A™XA§I¢H
£E™™A§ONIKH 2010
° ′ §YKEIOY £ÂˆÚËÙÈ΋˜ K·Ù‡ı˘ÓÛ˘
ñ K›ÌÂÓÔ ñ MÂÙ¿ÊÚ·ÛË ñ EÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛËñ AÛ΋ÛÂȘ: EÚÌËÓ¢ÙÈΤ˜, ™ËÌ·ÛÈÔÏÔÁÈΤ˜, EÙ˘ÌÔÏÔÁÈΤ˜
ñ A·ÓÙ‹ÛÂȘ ·Û΋ÛÂˆÓ ñ AÛ΋ÛÂȘ ÛÙËÓ ÂÈÛ·ÁˆÁ‹ ñ KÚÈÙ‹ÚÈ· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ ñ £¤Ì·Ù· ·ÓÂÏÏËÓ›ˆÓ ÂÍÂÙ¿ÛˆÓ
K¿ı ÁÓ‹ÛÈÔ ·ÓÙ›Ù˘Ô Ê¤ÚÂÈ ÙËÓ ˘ÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ Û˘ÁÁڷʤ·
18Ô ¯ÏÌ £ÂÛ/ӛ΢-¶ÂÚ·›·˜T.£. 4171 ñ ¶ÂÚ·›· £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢ ñ T.K. 570 19TËÏ.: 23920.72.222 - Fax: 23920.72.229 ñ e-mail: [email protected]
¶. ZHTH & ™È· OEºˆÙÔÛÙÔȯÂÈÔıÂÛ›·EÎÙ‡ˆÛË
μÈ‚ÏÈÔ‰ÂÛ›·
AÚÌÂÓÔÔ‡ÏÔ˘ 27, 546 35 £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË
TËÏ.: 2310.203.720, Fax: 2310.211.305 ñ e-mail: [email protected]
μπμ§π√¶ø§∂π√ £∂™™∞§√¡π∫∏™ - ∫∂¡Δƒπ∫∏ ¢π∞£∂™∏
™ÙÔ¿ ÙÔ˘ BÈ‚Ï›Ô˘ (¶ÂÛÌ·˙fiÁÏÔ˘ 5), 105 64 Aı‹Ó· ñ TËÏ.-Fax: 210.3211.097μπμ§π√¶ø§∂π√ A£HNøN - ENø™H EK¢OTøN BIB§IOY £E™™A§ONIKH™
AÛÎÏËÈÔ‡ 60, 114 71 Aı‹Ó· ñ TËÏ.-Fax: 210.3816.650 ñ e-mail: [email protected]¶O£HKH A£HNøN - ¶ø§H™H XON¢PIKH
∏§∂∫Δƒ√¡π∫√ μπμ§π√¶ø§∂π√: www.ziti.gr
ISBN 978-960-456-193-3
© Copyright: ¢.E. ¶·Û¯·Ï›‰Ë˜, EΉfiÛÂȘ Z‹ÙË, I·ÓÔ˘¿ÚÈÔ˜ 2010, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË
www.ziti.gr
TÔ ·ÚfiÓ ¤ÚÁÔ ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ȉÈÔÎÙËÛ›·˜ ÚÔÛٷهÂÙ·È Î·Ù¿ ÙȘ ‰È·Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ EÏÏËÓÈÎÔ‡ ÓfiÌÔ˘ (N.2121/1993 fiˆ˜ ¤¯ÂÈ ÙÚÔÔÔÈËı› Î·È ÈÛ¯‡ÂÈ Û‹ÌÂÚ·) Î·È ÙȘ ‰ÈÂıÓ›˜ Û˘Ì‚¿ÛÂȘ ÂÚ› ÓÂ˘Ì·ÙÈ΋˜ ȉÈÔÎÙËÛ›·˜. A·ÁÔÚ‡ÂÙ·È ·Ôχو˜ Ë ¿Ó¢ ÁÚ·Ù‹˜ ¿‰ÂÈ·˜ ÙÔ˘ ÂΉfiÙË Î·Ù¿ ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ÙÚfiÔ ‹ ̤ÛÔ ·ÓÙÈÁÚ·Ê‹, ʈÙÔ·Ó·Ù‡ˆÛË Î·È ÂÓ Á¤ÓÂÈ ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹, ÂÎÌ›ÛıˆÛË ‹ ‰·ÓÂÈÛÌfi˜, ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË, ‰È·Û΢‹, ·Ó·ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÛÙÔ ÎÔÈÓfi Û ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÌÔÚÊ‹ (ËÏÂÎÙÚÔÓÈ΋, Ì˯·ÓÈ΋ ‹ ¿ÏÏË) Î·È Ë ÂÓ Á¤ÓÂÈ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÛË ÙÔ˘ Û˘ÓfiÏÔ˘ ‹ ̤ÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘.
Mε την �κδση των Hθικ�ν Nικμα�ε�ων και των Πλιτικ�ν τυ Aριστ-τ�λη λκληρ�νεται η σειρ� των �ηθημ�των για την Tρ�τη τ��η της Θεω-ρητικ�ς κατε�θυνσης, πυ περιλαμ��νει επιπλ�ν τν Eπιτ��ι τυ Περι-κλ�υς και τα �ργα τυ Πλ�τωνα, Πρωταγ!ρα και Πλιτε�α.
"πως και στις �λλες εκδ!σεις, �ρντ�σαμε να παρυσι�συμε με τρ!πσα��, μεθδικ! και πρακτικ! την ερμηνευτικ� αν�λυση, �στε να διευκλ�-νυμε κυρ�ως τ μαθητ� να α�μι�σει !λες τις �ιλσ�ικ�ς ιδ�ες τυ Aρι-σττ�λη. Δ�σαμε ιδια�τερη �μ�αση στην αν�λυση των κειμ�νων, γιατ� γνωρ�-$αμε απ! τη μια τη δυσκλ�α τυ μαθητ� να πρσεγγ�σει με ακρ��εια καιπληρ!τητα τα �ιλσ�ικ� κε�μενα και απ! την �λλη τη μεγ�λη �αθμλγικ�α��α των ερμηνευτικ�ν ερωτ�σεων, σ�μ�ωνα με τ ν� σ�στημα α�ιλ!γη-σης. Γι& αυτ! και θ�λυμε να πιστε�υμε !τι η α��α αυτ� τυ �ι�λ�υ �γκει-ται καταρ��ν στην πληρ!τητα και τη μεθδικ!τητα με την π�α πρσεγγ�-$νται ιδελγικ� - ερμηνευτικ� τα διδασκ!μενα κε�μενα. Θα �ταν �ε�α�ωςπαρ�λειψη να μην ανα�ερθε� και η συμ�λ� των συναδ�λ�ων �ιλλ!γων, ιπ�ι με τις παρατηρ�σεις και παρεμ��σεις τυς κατ� τη δι�ρκεια των σ�ε-τικ�ν σεμιναρ�ων συν��αλαν �στε η ερμηνευτικ� πρσ�γγιση των συγκεκρι-μ�νων κειμ�νων να π�ρει τη σωστ� κατε�θυνση.
Kαι στ �ι�λ� αυτ! ακλυθ�με την �δια πρε�α, !πως και στην �κδ-ση των �ργων τυ Πλ�τωνα. (τσι, κ�θε εν!τητα περιλαμ��νει:
T κε�μεν και τη μετ��ραση.
Συντακτικ� σ�!λια, !σα κρ�ννται απαρα�τητα για την καταν!ηση τυκειμ�νυ.
Δμικ� στι�ε�α κ�θε κειμ�νυ, πυ παρυσι�$υν συνπτικ� τυς �α-σικ�ς ��νες και επιτρ�πυν την ε�κλη ερμηνευτικ� πρσ�γγιση τηςεν!τητας.
Eρμηνευτικ� αν�λυση, πυ καλ�πτει πλ�ρως !λες τις πλευρ�ς κ�θε κει-μ�νυ και καθιστ�, πιστε�υμε, τ μαθητ� ικαν! να απαντ�σει με ακρ�-�εια σε πιαδ�πτε πιθαν� ερ�τηση. Σημει�νεται !τι κατ� την αν�λυ-ση π�ραμε υπ!ψη !λες τις υπδε��εις και ερωτ�σεις τυ KEE για τηνα�ιλ!γηση των μαθητ�ν.
Eρωτ�σεις α�ιλ!γησης με σ�ντμη απ�ντηση, πρσανατλισμ�νες στπνε�μα τυ �ι�λ�υ α�ιλ!γησης τυ KEE.
5
4
3
21
¶PO§O°O™4
Παραθ�ματα, !πυ κρ�ναμε !τι μ& αυτ! τν τρ!π διευκλ�νυμε την εμ-��θυνση στ κε�μεν.
Eρωτ�σεις καταν!ησης τυ κειμ�νυ, στις π�ες η απ�ντηση ε�ναι ευ�ε-ρ�ς με ��ση την ερμηνευτικ� αν�λυση πυ πρηγ�θηκε.
Eτυμλγικ�ς ικγ�νειες με μ!ρρι$α, συν�νυμα και αντ�νυμα καθ�ςκαι ετυμλ!γηση λ��εων. Στις γλωσσικ�ς - ετυμλγικ�ς ικγ�νειες περι-λαμ��ννται τα συνηθ�στερα ρ�ματα, �στε μαθητ�ς να μπρ�σει ναανταπκριθε� με επιτυ��α στη συγκεκριμ�νη �σκηση κατ� τις ε�ετ�σεις.
Aσκ�σεις ερμηνευτικ�ς, ετυμλγικ�ς, σημασιλγικ�ς. Πρ!κειται γιαμ�α α�ι!λγη «τρ�πε$α ασκ�σεων» με ε�αιρετικ� πικιλ�α και σε μεγ�λαριθμ!, �στε καθηγητ�ς να ��ει στη δι�θεσ� τυ ασκ�σεις !λων τωντ�πων για εμπ�δωση της �λης απ! τυς μαθητ�ς. Σημει�νυμε !τι σε!λες τις ασκ�σεις δ�ννται απαντ�σεις στ τ�λς τυ �ι�λ�υ.
Kριτ�ρια α�ιλ!γησης, με επιλεγμ�νες ερωτ�σεις, �στε να δ�νεται η δυ-νατ!τητα στν καθηγητ� να α�ιλγ�σει τυς μαθητ�ς σ�μ�ωνα με τπνε�μα τυ ν�υ ε�εταστικ� συστ�ματς, και στ μαθητ� να αυτενεργ�-σει με τρ!π υσιαστικ! και απτελεσματικ!.
Θ�λυμε να πιστε�υμε !τι με τ �ι�λ� αυτ! ικανπι�με �ασικ�ς αν�-γκες στη διδασκαλ�α των αρισττελικ�ν κειμ�νων και πρσ��ρυμε �να �ρ�-σιμ «εργαλε�» για τν καθηγητ� και �να απτελεσματικ! ��θημα για τμαθητ�.
Δεκ�μ�ρις 2000 Δημ. E. Πασ�αλ�δης
¶ÚfiÏÔÁÔ˜ Ó¤·˜ ¤Î‰ÔÛ˘
ªε τη ν�α �κδση κρ�θηκε σκ!πιμ να αναμρ�ωθε� σε ρισμ�να σημε�ατ περιε�!μεν τυ �ι�λ�υ και, κυρ�ως, να εμπλυτιστε� η –�τσι κι αλ-
λι�ς πλ�σια– ερμηνευτικ� αν�λυση της πρηγ�μενης �κδσης. Με τντρ!π αυτ! ι μαθητ�ς καλ�πτυν στν μεγαλ�τερ δυνατ! �αθμ! τις απαι-τ�σεις των ε�ετ�σεων και ι �ιλ!λγι καθηγητ�ς ��υν στη δι�θεσ� τυς�να πληρ�στερ ��θημα για την απτελεσματικ� διδασκαλ�α τυ μαθ�μα-τς. Στη ν�α �κδση θεωρ�σαμε πως θα �ταν �ρ�σιμ να συμπεριλ��υμεκαι τα δθ�ντα θ�ματα των πανελλαδικ�ν ε�ετ�σεων στν Αρισττ�λη σε!λες τις κατηγρ�ες των ε�ετα$μ�νων.
Iανυ�ρις 2010 Δημ. E. Πασ�αλ�δης
10
9
8
7
6
AÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘: ‚›Ô˜ Î·È ¤ÚÁ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
H£IKA NIKOMAXEIAEÈÛ·ÁˆÁ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
B·ÛÈÎÔ› ¿ÍÔÓ˜ ÙˆÓ ÂÓÔÙ‹ÙˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
1Ë EÓfiÙËÙ· B1, 1-3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
2Ë EÓfiÙËÙ· B1, 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39
3Ë EÓfiÙËÙ· B1, 5-7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .58
4Ë EÓfiÙËÙ· B1, 7-8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75
5Ë EÓfiÙËÙ· B3, 1-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
6Ë EÓfiÙËÙ· B6, 1-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105
7Ë EÓfiÙËÙ· B6, 4-8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118
8Ë EÓfiÙËÙ· B6, 9-10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138
9Ë EÓfiÙËÙ· B6, 10-13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150
10Ë EÓfiÙËÙ· B6, 14-16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
TÔ ‡ÊÔ˜ ÙÔ˘ AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180
¶√§πΔIKAEÈÛ·ÁˆÁ‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183
11Ë EÓfiÙËÙ· A1, 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184
12Ë EÓfiÙËÙ· A2, 5-6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194
¶EPIEXOMENA6
13Ë EÓfiÙËÙ· A2, 10 -13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200
14Ë EÓfiÙËÙ· A2, 15-16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .205
15Ë EÓfiÙËÙ· °1, 1-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208
16Ë EÓfiÙËÙ· °1, 3-4/6/12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220
17Ë EÓfiÙËÙ· °7, 1-3/5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230
18Ë EÓfiÙËÙ· °11, 1-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233
19Ë EÓfiÙËÙ· ¢4, 22-26· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .239
20Ë EÓfiÙËÙ· £2, 1-4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .244
KÚÈÙ‹ÚÈ· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘HıÈο NÈÎÔÌ¿¯ÂÈ·1Ô KÚÈÙ‹ÚÈÔ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257
2Ô KÚÈÙ‹ÚÈÔ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260
¶ÔÏÈÙÈο3Ô KÚÈÙ‹ÚÈÔ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262
4Ô KÚÈÙ‹ÚÈÔ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264
A·ÓÙ‹ÛÂȘ/χÛÂȘ ÙˆÓ ·Û΋ÛˆÓAÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘: ‚›Ô˜ Î·È ¤ÚÁ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269
HıÈο NÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .269
¶ÔÏÈÙÈο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .277
KÚÈÙ‹ÚÈ· ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279
BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .284
E˘ÚÂÙ‹ÚÈÔ ÏËÌÌ¿ÙˆÓ ÁψÛÛÈÎÒÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈÒÓ . . . . . . . . . . . . . . . . .285
£¤Ì·Ù· ¶·ÓÂÏÏËÓ›ˆÓ ∂ÍÂÙ¿ÛÂˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .286
ENOTHTA4Ë
AÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘: ‚›Ô˜ Î·È ¤ÚÁ·
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÂχıÂÚ˘ ·Ó¿Ù˘Í˘
Γιατ� Αρισττ�λης δι�λε�ε την Αθ�να και ειδικ� την πλατωνικ� Ακα-δημ�α για τις σπυδ�ς τυ;
Πια �ταν η σημασ�α της πλατωνικ�ς Ακαδημ�ας για τη διαμ!ρ�ωσητης πρσωπικ!τητας τυ Αρισττ�λη;
Πια σημασ�α ��ει η απυσ�α τυ Πλ�τωνα απ! την Ακαδημ�α την επ-�� πυ ��τασε εκε� Αρισττ�λης;
Λ�γεται πως Αρισττ�λης ε��ε λ�γυς μ!ν ��λυς, πλλ�ς !μωςε�θρ�ς. Π�ς ε�ηγε�ται αυτ!;
Για πιυς λ!γυς, τ πιθαν!τερ, ��υγε Αρισττ�λης απ! την Αθ�ναμετ� τ θ�νατ τυ Πλ�τωνα;
Σε πιυς ν�υς στ!�υς στρ��ηκαν τα ενδια��ρντα τυ Αρισττ�ληκατ� τη δε�τερη περ�δ της �ιλσ�ικ�ς δραστηρι!τητ�ς τυ στην0σσ;
Τι γνωρ�$ετε για την τρ�τη περ�δ της �ιλσ�ικ�ς δραστηρι!τηταςτυ Αρισττ�λη;
Για πι λ!γ εγκατ�λειψε ριστικ� την Αθ�να Αρισττ�λης;
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ‡ Ù‡Ô˘
Να σημει�σετε στις απ�ψεις πυ ανταπκρ�ννται στ περιε��με-ν της εισαγωγ�ς τυ σ�λικ� �ι�λ�υ.
α. 2 Πλ�των θα�μασε στν Αρισττ�λη κυρ�ως την ��νι� τυ.
�. Η κριτικ� πυ ασκ�σε Αρισττ�λης στυς συναδ�λ�υς τυστην Ακαδημ�α �ταν �πια και επιεικ�ς.
γ. Ε��ε �αθι� π�στη πως ι δικ�ς τυ απ!ψεις �ρ�σκνταν πι κντ�στην αλ�θεια.
✔1
B
8
7
6
5
4
3
2
1
A
API™TOTE§H™ ñ BIO™ KAI EP°A8
Σε πιν αι�να και πια επ�� ��ησε Αρισττ�λης;
α. τν 4 αι�να 1. την επ�� τυ Περικλ�
�. τν 3 αι�να 2. την επ�� των περσικ�ν πλ�μων
γ. τν 5 αι�να 3. την μετ� τν Πελπννησιακ! π!λεμ επ��
δ. τν 2 αι�να 4. την επ�� της επ�κτασης των Μακεδ!νων
! Αρισττ�λης εγκατ�λειψε την Αθ�να μετ# τ θ#νατ τυΑλε$#νδρυ, γιατ�
α. κατηγρ�θηκε !τι �γραψε παι�να για κιν! θνητ!
�. ακλυθ�σε τη διδασκαλ�α τυ Σωκρ�τη
γ. �ταν δ�σκαλς τυ Αλε��νδρυ
δ. δεν �ταν Αθηνα�ς
ε. �ταν �θες
στ.�ταν μαθητ�ς τυ Πλ�τωνα
�. ε��ε σ��σεις με τ �ασιλικ! �κ της Μακεδν�ας
Α. Να σημει�σετε στη στ�λη Σ στις πρτ�σεις των π�ων τ περιε-�!μεν επι�ε�αι�νεται σε σ��ση με την κατηγρ�α απ! τις πληρ�-ρ�ες τυ �ι�λ�υ σας και στη στ�λη Λ σ’ εκε�νες πυ τ περιε�!μεν!τυς δεν επι�ε�αι�νεται (ακ!μη κι αν ε�ναι αληθ�ανε�ς).
Β. Με ��ση τις πρτ�σεις πυ σας δ�ννται (ε�τε τις �αρακτηρ�σατε μεΣ ε�τε με Λ) να συνθ�σετε �να κε�μεν στ π� θα διακρ�νετε τις�αθ�τερες, κατ� τη γν�μη σας, αιτ�ες της κατηγρ�ας απ! τις �ανε-ρ�ς αιτ�ες � α�ρμ�ς.
Να συνδ�σετε κ�θε κ�ρι !νμα της στ�λης Α με την πρ!ταση της στ�-λης Β πυ ανα��ρεται σ’ αυτ!. (να στι�ε� της στ�λης Α περισσε�ει.
α. (κανε την πρ�τη �κδση των �ργων τυΑρισττ�λη
�. Αγ!ρασε τα �ι�λ�α στη Σκ�ψη
γ. 0μεσς κληρν!μς τυ Αρισττ�λη
δ. Κληρν!μησε τα �ειρ!γρα�α τυ Αριστ-τ�λη και τα μετ��ερε στη Σκ�ψη
ε. (στειλε τα �ι�λ�α στη Ρ�μη
1. Θε!�ραστς
2. Σ�λλας
3. Ανδρ!νικς
4. Νηλ�ας
5. Ε�δ�ς
6. Απελλικ�ν
Στ�λη B′Στ�λη A′
4
✔
§™3
2
ENOTHTA4Ë
HıÈο NÈÎÔÌ¿¯ÂÈ· - EÈÛ·ÁˆÁ‹
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ÂχıÂÚ˘ ·Ó¿Ù˘Í˘
α. Π� �ε�λυν τ !νμ� τυς τα «Ηθικ� Νικμ��εια» τυ Αρισττ�λη;�. Να δ�σετε με λ�γα λ!για τ περιε�!μεν τυ �ργυ.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 139-140 («Δεκαε�τ� �ρν�ν �ταν … και επιδρ�-ντας θετικ� �νας στν �λλ»).
Πια ερωτ�ματα απασ�!λησαν τυς στ�αστ�ς της πνευματικ�ς παρ�-δσης στην π�α εντ�σσεται Αρισττ�λης με την πραγματε�α τυ«Ηθικ� Νικμ��εια»; Να δ�σετε τυς ν�υς !ρυς πυ �ρησιμπι�θη-καν για πρ�τη �ρ� στις συ$ητ�σεις και τις πνευματικ�ς ανα$ητ�σειςαυτ�ς της επ��ς και να ε�ηγ�σετε τ περιε�!μεν καθεν!ς αν�λγα μετν εισηγητ� τυ.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 140 («Η σημασ�α της Ακαδημ�ας �ρ�σκεται … ταδικ� της �τερ�»).
2 Περικλ�ς στν «Επιτ��ι» εκθει�$ει την πλυμ�ρεια τυ Αθηνα�υπλ�τη ως ε��ς: «Και συμ�α�νει εμε�ς ι �διι να ασ�λ"μαστε συγ�ρ�-νως και με τις ιδιωτικ�ς και με τις δημ�σιες υπθ�σεις και, παρ�λ πυ καθ�νας μας ασ�λε�ται με δι��ρα �ργα, ε�ναι δυνατ� να γνωρ�%ει ικα-νπιητικ� και τα πλιτικ� %ητ�ματα». Πια διδασκαλ�α θεωρ�σεαπαρα�τητη Πρωταγ!ρας για �ναν τ�τιν τ�π πλ�τη; Να σ�λι�σε-τε τν !ρ πυ �ρησιμπι�σε σ�ιστ�ς.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 140 («Δεν �ταν μ�ν τυ�ερ�ς νεαρ�ς Σταγειρ�της… η ψυ�σ"νθεση τυ Πλ�τωνα»).
2 !ρς ε*�υλ�α σ�μαινε για τν Πρωταγ!ρα την ικα-ν!τητα τυ πλ�τη να μπρε� να σκ��τεται σωστ� τ!σγια τις ιδιωτικ�ς τυ υπθ�σεις !σ και για τις υπθ�σειςτης πλιτε�ας. Επμ�νως, !ρς αυτ!ς ανταπκρ�νεταιπλ�ρως στα �αρακτηριστικ� τυ Αθηνα�υ πλ�τη,!πως τα περιγρ��ει στν Επιτ��ι Περικλ�ς. Η ικα-νπιητικ� γν�ση των ιδιωτικ�ν $ητημ�των και των π-λιτικ�ν υπθ�σεων ε�ναι η υσ�α της ε*�υλ�ας.
™¯ÔÏÈ·ÛÌfi˜ ÙÔ˘fiÚÔ˘  &̆‚Ô˘Ï›·:
3
2
1
A
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA ñ EI™A°ø°H12
Πα�ρνντας ως ��ση την ετυμλγικ� πρ�λευση τυ !ρυ ε*δαιμν�ανα δε��ετε αν τ αρ�ικ! σημασιλγικ! τυ περιε�!μεν σ�ετ�$εται πε-ρισσ!τερ με την ε*�υλ�α � την ε*τυ��α, !πως την ρ�$ει στ επ!μεν�ωρ� �δις Αρισττ�λης: ε*τυ��α δ� /στιν 5ν 6 τ"�η 7γαθ8ν α:τ�α(Ρητρικ�, 1361 b 41).
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 141 («Ε�κσι �ρ�νια �μεινε Αρισττ�λης … αν ε�-ναι να σωθε� η αλ�θεια;»).
Η ε*τυ��α (!πως και η ε*δαιμν�α) εννε�ται σαν κ�τι πυ �ν-θρωπς δεν τ πετυ�α�νει μ!νς τυ, α��, για να απκτηθε�,πρ�πει να τ $ητ�σει με πρσευ��. Αντ�θετα, η ε*�υλ�α ε�ναικ�τι πυ μπρε� να απκτηθε� μ!ν με τη διδασκαλ�α και την�σκηση και δεν ε�αρτ�ται, ���αια, απ! την παρ�μ�αση τυ θε�υ.
Να σ�λι�σετε τν ρισμ! της ε*δαιμν�ας απ! τν Αρισττ�λη και ναδε��ετε αν ι θ�σεις τυ Σταγειρ�τη πλησι�$υν τις θ�σεις των πρσω-κρατικ�ν �ιλσ!�ων Ηρ�κλειτυ και Δημ!κριτυ.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 141 («Τν Μ�ι τυ 347 η Ακαδημ�α �κλαψε … ε��εστην Αθ�να περισσ�τερυς ε�θρ"ς παρ� ��λυς»).
Να γρ�ψετε αναλυτικ� τη συλλγιστικ� διαδικασ�α πυ ακλ�θησε Αρισττ�λης για να καταλ��ει στη δι�κριση των αρετ�ν σε διανητικ�ςκαι ηθικ�ς.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 143 («Στην ?σσ �ρ�ισε για τν Αρισττ�λη … Πε-ρ@ ψυ�Aς»).
Να δ�σετε την τριμερ� δια�ρεση της ψυ��ς, στην π�α κατ�λη�ε Αρι-σττ�λης στ Α′ �ι�λ� των Hθικ�ν Νικμα�ε�ων, και να δε��ετε τη σ��-ση της με τη δι�κριση των ανθρ�πινων αρετ�ν σε ηθικ�ς και διανητι-κ�ς.
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 145-147 («Στη Μακεδν�α... Ηθικ� Νικμ��εια»).
Πια θ�ματα απασ�λ�ν τν Αρισττ�λη στ Α′ και τ Β′ �ι�λ� τωνHθικ�ν Νικμα�ε�ων:
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 147 («Τα �ρ�νια ��υν περ�σει … παρ� να εγκατα-λε�ψει για δε"τερη �ρ� την Αθ�να»).
Να σ�λι�σετε τη �ρ�ση τυ Ηρ�κλειτυ «Dθς Fνθρ�πGω δα�μων».
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 152: Η �ρ�ση αυτ� τυ Ηρ�κλειτυ (δα�μων για τν�νθρωπ δεν ε�ναι παρ� �αρακτ�ρας τυ) σημα�νει �τι αυτ� πυ �νθρω-πς περιμ�νει απ� τ δα�μνα, απ� τ θε�ν, τ ��ει, στην πραγματικ�τητα,
9
8
7
6
5
™¯fiÏÈÔ:
4
EPøTH™EI™ ∂§∂À£∂ƒ∏™ ∞¡∞¶ΔÀ•∏™ 13
μ�σα στν �δι τν εαυτ� τυ. Με �λλα λ�για: �λι ι �νθρωπι επι%ητ"ντην ευδαιμν�α, μ�ν �μως απ� τις δικ�ς τυς πρ�Fεις εFαρτ�ται αν θα �τ�-συν κ�πτε � ��ι σ' αυτ�ν.
Πι περιε�!μεν δ�νει Αρισττ�λης στν !ρ «ευδαιμν�α»;
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 152 («6 ε*δαιμν�α /στ@ ψυ�Aς /ν�ργει� τις κατ’ 7ρε-τJν τελε�αν» … μια διεFδικ�τατη διερε"νηση τυ ενδια��ρντς αυτ" θ�-ματς.
Πια ε�ναι τα μ�ρη της ψυ��ς κατ� τν Αρισττ�λη και π�ς σ�ετ�$νταιμε τ κ�θε μ�ρς ι αρετ�ς;
Βλ. σ�λικ� �ι�λ�, σελ. 152-153 «Πριν απ� �λα �μως... σε ηθικ�ς και διανη-τικ�ς». (Πανελλαδικ�ς 2008)
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈÎÔ‡ Ù‡Ô˘
Να σημει�σετε στις απ�ψεις πυ ανταπκρ�ννται στ περιε��με-ν της εισαγωγ�ς τυ σ�λικ� �ι�λ�υ.
α. Στ Α′ �ι�λ� των Ηθικ�ν Νικμα�ε�ων Αρισττ�λης μιλ� διε-�δικ� για τ πι μεγ�λ αγαθ! πυ επιδι�κυν με τις πρ��ειςτυς ι �νθρωπι.
�. Τ πι μεγ�λ αγαθ! πυ επιδι�κυν ι �νθρωπι με τις πρ��ειςτυς ε�ναι, κατ� τν Αρισττ�λη, η ε*�υλ�α.
γ. 2 Αρισττ�λης δεν αν�κει στη �ρε�α εκε�νων των στ�αστ�νπυ πρσπ�θησαν να ρ�συν τ περιε�!μεν και τυς στ!�υςτης ηθικ�ς και της αγωγ�ς.
δ. Κατ� τν Αρισττ�λη, η ευδαιμν�α τυ ανθρ�πυ ε�ναι εν�ργειατης ψυ��ς τυ (!�ι κατ�σταση) με τυς καν!νες της τ�λειας αρε-τ�ς.
ε. 2 Αρισττ�λης π�στευε !τι ι �νθρωπι μπρ�ν να ε�ασ�αλ�-συν την ευδαιμν�α τυς μ!ν με την κατ�κτηση της αρετ�ς.
στ. Κατ� τν Αρισττ�λη, τ πρ�τ μ�ρς της ψυ��ς ��ει σ��ση μετη διατρ�� και την α��ηση τυ ανθρ�πινυ ργανισμ�, τδε�τερ με τις διανητικ�ς αρετ�ς και τ τρ�τ με τις ηθικ�ς αρε-τ�ς.
✔1
B
11
10
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA ñ EI™A°ø°H14
Να τπθετ�σετε δ�πλα σε κ#θε στ�αστ� της στ�λης Β τ γρ#μμα τυ�ρυ της στ�λης Α πυ τν αντιπρσωπε�ει. (Δ� στι�ε�α της στ�ληςΑ περισσε�υν)
Α. Η ψυ�� τυ ανθρ�πυ απτελε�ται κατ� τν Αρισττ�λη:
1. απ! τ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. και απ! τ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Β. 2 Αρισττ�λης, απ! τη διμερ� δια�ρεση της ψυ��ς κατ�λη�ε σε μιατριμερ� δια�ρεση και δι�κρινε:
1. �να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . μ�ρς της ψυ��ς
2. �να . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . μ�ρς της ψυ��ς
3. �να μ�ρς πυ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
1) σ�ιστ�ς Πρωταγ!ρας
2) Δημ!κριτς
3) Αρισττ�λης
α) εIε��α
�) εIδαιμν�α
γ) εI�υλ�α
δ) εIτυ��α
Στ�λη B′Στ�λη A′
2
¶PA°MATO§O°IKA - EPMHNEYTIKA ™XO§IA 15
BA™IKOI A•ONE™ TøN ENOTHTøN
EÓfiÙËÙ· 1 ñ Tα ε�δη της αρετ�ς.
ñ Kαμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως.
ñ ",τι γεννι�ται απ! τη ��ση με μια ιδι!τητα δεν μπρε� να συνηθ�-σει να συμπερι��ρεται με �λλ τρ!π.
ñ Oι αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σα μας εκ ��σεως.
EÓfiÙËÙ· 2 ñ Για !σα ��υμε εκ ��σεως πρ�τα ��υμε τη δυνατ!τητ� τυς ναενεργ�συν και �στερα πρ�ωρ�με στις αντ�στι�ες εν�ργειες.
ñ Tις αρετ�ς (και τις τ��νες), αντ�θετα, τις απκτ�με, α�� πρ�τατις ε�αρμ!συμε στην πρ��η, δηλαδ� γιν!μαστε δ�καιι κ�ν-ντας δ�καιες πρ��εις.
EÓfiÙËÙ· 3 ñ Eπι�ε�αι�νεται η πρηγ�μενη διαπ�στωση !τι ι νμθ�τες κ�-νυν καλ�ς τυς πλ�τες ασκ�ντας τυς να απκτ�ν τις συ-γκεκριμ�νες συν�θειες.
ñ H γ�νεση κ�θε αρετ�ς (� τ��νης) και η �θρ� της ��υν την �διααρ�� και γ�ννται με τα �δια μ�σα.
ñ Γι’ αυτ! ε�ναι απαρα�τητς (καλ!ς) δ�σκαλς.
EÓfiÙËÙ· 4 ñ ",τι συμ�α�νει με τις τ��νες (�τ�$ω με καλ! τρ!π - γ�νμαι καλ!ςικδ!μς) συμ�α�νει και με τις αρετ�ς (αν�λγα με τ τι κ�νυμεστις καθημεριν�ς συναναστρ��ς γιν!μαστε δ�καιι, ργ�λι κτλ.).
ñ Oι ��εις δηλαδ� γεννι�νται απ! την επαν�ληψη !μιων ενεργει-�ν.
ñ Γι’ αυτ! πρ�πει ι εν�ργει�ς μας να ��υν κ�πια πι!τητα.
ñ Eπειδ� η πι!τητα των ενεργει�ν μας διαμρ��νει τις ��εις μας,πρ�πει απ! την πλ� μικρ� ηλικ�α να απκτ�με τις κατ�λληλεςσυν�θειες.
EÓfiÙËÙ· 5 ñ Aπ!δει�η πως διαμρ��θηκαν ι ��εις ε�ναι η ευ�αρ�στηση � η δυ-σαρ�σκεια πυ συνδε�ει τις πρ��εις μας (π.�. σ��ρων ε�ναι !-πις απ��ει απ! τις σωματικ�ς ηδν�ς και ευ�αριστι�ται γι’ αυτ!).
ñ H ηθικ� αρετ� σ�ετ�$εται με την ευ�αρ�στηση (για τ καλ!) καιτη δυσαρ�σκεια (για τ κακ!).
ñ Γι’ αυτ! ακρι��ς πρ�πει απ! μικρ� να π�ρυμε την αγωγ� (τησωστ� παιδε�α) πυ θα μας κ�νει να ευ�αριστι!μαστε και να δυ-σαρεστ�μαστε με !,τι πρ�πει.
EÓfiÙËÙ· 6 ñ Tι λγ�ς ��η ε�ναι η αρετ�.
ñ H αρετ�, !πιυ πρ�γματς ε�ναι αρετ� α) κ�νει και τ πρ�γμα
αυτ! να �τ�σει στην πι τ�λεια μρ�� και �) τ �ηθ�ει ναεκτελ�σει με τ σωστ! τρ!π τ �ργ τυ.
ñ Eπμ�νως, και η αρετ� τυ ανθρ�πυ κ�νει τν �νθρωπκαλ! και ικαν! να εκτελε� σωστ� τ �ργ τυ.
ñ Για να ε�ηγ�συμε π�ς θα γ�νει αυτ!, πρ�πει να δ�με πρ�ταπια ε�ναι η ιδια�τερη ��ση της αρετ�ς.
EÓfiÙËÙ· 7 ñ Σε κ�θε πρ�γμα συνε��ς και διαιρετ! υπ�ρ�ει τ μ�σν τ “σεσ��ση με εμ�ς”, τ υπκειμενικ!, και τ μ�σν τ “σε σ��ση μετ πρ�γμα”, τ αντικειμενικ!.
ñ K�θε ειδικ!ς απ�ε�γει την υπερ�λ� και την �λλειψη και επι-δι�κει τ μ�σν τ “σε σ��ση πρς εμ�ς”.
EÓfiÙËÙ· 8 ñ Aν σε κ�θε τ��νη ι καλ� τε�ν�τες επιδι�κυν τ μ�σν, και!�ι την υπερ�λ� � την �λλειψη,
ñ αν η αρετ�, !πως και η ��ση, ε�ναι ακρι��στερη και αν�τερηαπ! κ�θε τ��νη,
ñ τ!τε ε�ναι ���αι πως και αυτ� –πλ� περισσ!τερ– ��ει ωςστ!� της τ μ�σν.
ñ Λ�γντας ���αια αρετ�, ενν�με την ηθικ� αρετ�, γιατ� αυτ�ανα��ρεται στα “π�θη” και στις πρ��εις, στα π�α υπ�ρ�ειυπερ�λ�, �λλειψη και “μ�σν”.
EÓfiÙËÙ· 9 ñ Παραδε�γματα σ�ετικ� με τη διαπ�στωση !τι στα “π�θη”υπ�ρ�ει υπερ�λ�, �λλειψη και μεσ!τητα.
ñ Πι ε�ναι τ “μ�σν” και τ �ριστ στα “π�θη”.
ñ A�� η αρετ� ανα��ρεται στα “π�θη” και στις πρ��εις (σταπ�α η υπερ�λ� και η �λλειψη ε�ναι λ�θς και ψ�γνται, εν�η μεσ!τητα ε�ναι τ σωστ! και επαινε�ται), τ!τε και αυτ� ε�ναι�να ε�δς μεσ!τητας, καθ�ς ��ει ως στ!� της τ μ�σν.
EÓfiÙËÙ· 10 ñ Συμπληρωματικ� πρς την πρηγ�μενη διαπ�στωση !τι ηυπερ�λ� και η �λλειψη απτελ�ν λ�θς, πρ�πει να τνιστε�πως τ λ�θς γ�νεται με πλλ�ς τρ!πυς, τ κακ! και τ �πει-ρ π�νε μα$�, τ κακ! γ�νεται ε�κλα.
ñ Aντ�θετα, τ καλ! δεν ε�ναι �πειρ, τ σωστ! γ�νεται δ�σκλακαι με �ναν τρ!π.
ñ Συμπ�ρασμα (ρισμ!ς της αρετ�ς) και απ! τις πρηγ�μενεςεν!τητες: H αρετ� ε�ναι ��η πυ επιλ�γεται ελε�θερα απ! τ�τμ, �ρ�σκεται στ μ�σν τ “σε σ��ση με μας”, τ π� κα-θρ�$εται απ! τη λγικ� τυ �ρ!νιμυ ανθρ�πυ και ε�ναι με-σ!τητα αν�μεσα στην υπερ�λ� και την �λλειψη.
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA16
B1, 1 - 3¶·
Ú¿ÁÚ
·ÊÔÈ
1ËÂÓfiÙËÙ·
¢È·ÓÔËÙÈ΋ Î·È ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹.T·ÈÚÈ¿˙ÂÈ ÛÙË Ê‡ÛË Ì·˜ Ë ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹;
ΔιττJς δL τJς FρετJς Pσης, τJς μQν διανητικJς τJς δQ RθικJς, S μQν δια-νητικL τU πλεVν Wκ διδασκαλ�ας X�ει καY τLν γ�νεσιν καY τLν αP�ησιν,δι!περ Wμπειρ�ας δεVται καY �ρ!νυ, S δ’ Rθικ� W� Xθυς περιγ�νεται, ZθενκαY τPνμα Xσ�ηκε μικρUν παρεκκλVνν FπU τ[ Xθυς. &E� \ καYδJλν Zτι Iδεμ�α τ]ν Rθικ]ν Fρετ]ν ��σει SμVν Wγγ�νεται^ IθQν γ_ρτ]ν ��σει `ντων aλλως Wθ�$εται, bν c λ�θς ��σει κ�τω �ερ!μενς Iκdν Wθισθε�η aνω ��ρεσθαι, Iδ’ dν μυρι�κις αIτUν Wθ�$eη τις aνω fιπτ]ν,IδQ τU π[ρ κ�τω, Iδ’ aλλ IδQν τ]ν aλλως πε�υκ!των aλλως dν Wθι-σθε�η. OPτ’ aρα ��σει Pτε παρ_ ��σιν Wγγ�ννται αg Fρετα�, Fλλ_ πε�υ-κ!σι μQν SμVν δ��ασθαι αIτ�ς, τελειυμ�νις δQ δι_ τ[ Xθυς.
ΔιττJς δL τJς FρετJς Pσης,τJς μQν διανητικJςτJς δQ RθικJς,S μQν διανητικL X�ει καY τLν γ�νεσιν καY τLν αP�ησιν τU πλεVν Wκ διδασκαλ�ας,δι!περ δεVται Wμπειρ�ας καY �ρ!νυ,S δ’ Rθικ� W� Xθυς περιγ�νεται,Zθεν καY τPνμα Xσ�ηκεμικρUν παρεκκλVννFπU τ[ Xθυς.&E� \ καY δJλν Zτι Iδεμ�α τ]ν Rθικ]ν Fρετ]ν ��σει SμVν Wγγ�νεται^
H αρετ� λιπ!ν ε�ναι δ� ειδ�ν,η διανητικ� και η ηθικ�.H διανητικ� (αρετ�) �ρωστ�ει και τη γ�νεση και την α��ησ� της κατ� κ�ρι λ!γ στη διδασκαλ�α,και γι& αυτ! �ρει�$εται πε�ρα και �ρ!ν,εν� η ηθικ� αρετ� ε�ναι απτ�λεσμα συν�θειας (�θυς),απ! !πυ ��ει π�ρει και τ !νμα,πυ παρυσι�$ει μικρ� μ!ν δια�ρ� απ! τη λ��η �θς (συν�θεια).Aπ& αυτ! ακρι��ς ε�ναι �ανερ! !τι καμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως.
hhhhhhhhhhhhhhhh
1. δεν μπρε�ς να τ συνηθ�σεις να απκτ�σει �λλες ιδι!τητες 2. καμωμ�νη απ! τη ��σητης να πηγα�νει πρς τα κ�τω 3. η ��ση μ�ς �κανε επιδεκτικ�ς στις αρετ�ς
IθQν γ_ρ τ]ν ��σει `ντων
aλλως Wθ�$εται,
bν c λ�θς ��σει κ�τω �ερ!μενς
Iκ dν Wθισθε�η aνω ��ρεσθαι,Iδ’ dν μυρι�κις αIτUν Wθ�$eη τις fιπτ]ν aνω,
IδQ τU π[ρ κ�τω,Iδ’ aλλ IδQν τ]ν πε�υκ!τωνaλλωςWθισθε�η dν aλλως.
OPτ’ aρα αg Fρετα� Wγγ�ννται��σει
Pτε παρ_ ��σιν,Fλλ_ (Wγγ�ννται) SμVν πε�υκ!σι μQν δ��ασθαι αIτ�ς,τελειυμ�νις δQ δι_ τ[ Xθυς.
Πραγματικ�, τ�πτε απ! !σα υπ�ρ�υνεκ ��σεως
δεν μπρε� να απκτ�σει με εθισμ! μιαν�λλη ιδι!τητα1,
!πως για παρ�δειγμα η π�τρα:επειδ� απ! τη ��ση της κινε�ται πρς τα
κ�τω2,δεν ε�ναι δυνατ! να συνηθ�σεινα κινε�ται πρς τα π�νω,�στω κι αν �ιλι�δες �ρ�ςπρσπαθ�σει κανε�ς να της τ μ�θειπετ�ντας την (και �αναπετ�ντας την)
πρς τα π�νω^ �τε η �ωτι� (μπρε� να συνηθ�σει να πη-
γα�νει) πρς τα κ�τω�τε καν�να �λλ απ! αυτ� πυ γεννι�νται απ! τη ��σημε μιαν ρισμ�νη ιδι!τητα θα μπρ�σε να συνηθ�σει να συμπερι��-
ρεται με �λλν τρ!π.Eπμ�νως, ι αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σα
μας εκ ��σεως �τε αντ�θετα με αυτ�ν (τη ��ση μας),αλλ� (υπ�ρ�υν) σ& εμ�ς πυ ��υμε απ! τη ��ση την ιδι!τητα να τις δε�τ�με3,τ�λειι !μως σ& αυτ! γιν!μαστε με τη διαδικασ�α τυ �θυς.
Διττ*ς δ+ τ*ς /ρετ*ς 0σης… α0$ησιν: κ�ρια πρ!τ. κρ�σης ◆ 0σης: αι-τιλγικ� μτ�., γεν. απ!λυτη ◆ τ*ς /ρετ*ς: υπκ. διττ*ς: κατηγ. ◆ τ*ς μ7νδιανητικ*ς, τ*ς δ7 8θικ*ς: (επιμεριστικ�) επε��γηση στ διττAς 7ρετAς.
δι�περ… �ρ�νυ: ανα�ρικ� νμ. πρ!τ. ◆ 9μπειρ�ας, �ρ�νυ: αντικ.τυ δεLται.2
1
™˘ÓÙ·ÎÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë18
KEIMENO, METAºPA™H, ™YNTAKTIKH ANA§Y™H 19ENOTHTA1Ë
< δ’ 8θικ�… περιγ�γνεται: κ�ρια πρ!τ., συνδ�εται αντιθετικ� (μQν - δQ)με τ M�ει.
=θεν… /π> τ? @θνυς: ανα�ρικ� επιρρημ. πρ!τ. ◆ παρεκκλCνν: επι-θετικ� μτ�. ◆ μικρ>ν: επιρρημ. πρσδ. τυ πσ�.
DE$ F καG δ*λ�ν (9στιν): κ�ρια πρ!τ. (W� \ = Wκ τ�τυ) ◆ =τι… 9γγ�νε-ται: ειδικ� πρ!τ., υπκ. στην απρ!σ. �κ�ρ. δAλ�ν (/στι) ◆ <μCν: αντικ. τυρ. ◆ H�σει: δτ. τρ!πυ.
Iθ7ν γ#ρ… 9θ��εται: κ�ρια πρ!τ. ◆ Iθ�ν: υπκ. τυ ρ. ◆ τJν Kντων:επιθετ. μτ�., γεν. διαιρετ.
Lν… H�ρεσθαι – Iδ7 τ> π?ρ κ#τω (Mν 9θισθε�η H�ρεσθαι) – Iδ’Nλλ Iδ7ν… Mν 9θισθε�η: ανα�ρικ�ς παρα�λικ�ς πρτ. ◆ Hερ�με-νς: επιθ. μτ�. ◆ H�ρεσθαι: αντικ. τυ ρ. ◆ τJν πεHυκ�των: επιθ. μτ�.,γεν. διαιρετικ�.
Iδ’ Mν… OιπτJν: εναντιωματικ� πρ!τ. ◆ OιπτJν: τρπ. μτ�.
O0τ’ Nρα… διQ τ? @θυς: κ�ρια πρ!τ. ◆ πεHυκ�σι, τελειυμ�νις: επι-θετικ�ς μτ�. (� αιτιλγ.) ◆ <μCν: αντικ. τυ ρ. και υπκ. των μτ�. ◆ δ�$α-σθαι: απαρ. απτελ�σματς.
9
8
7
6
5
4
3
Συμπ�ρασμα:
α. Oι αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σα μας εκ ��σεως,
�. η ��ση μ�ς �κανε επιδεκτικ�ς στις αρετ�ς, τ�λειι !μως γιν!μαστεμε τη διαδικασ�α τυ �θυς (της συν�θειας).
5
",τι ��ει απ! τη ��ση κ�πιες ιδι!τητες δεν μπρε� με τη συν�θεια νααπκτ�σει �λλες: π.�. η π�τρα, η �ωτι� (δεν ε�ναι δυνατ! να συνηθ�-συν να π�νε πρς τα π�νω � πρς τα κ�τω, αντιστ��ως)
4
Kαμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως.3
α. η διανητικ� (< διδασκαλ�α, πε�ρα, �ρ!νς),�. η ηθικ� (< �θς, συν�θεια)
2
Tα ε�δη της αρετ�ς:1
¢ÔÌÈο ÛÙÔȯ›·
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë20
OÈ ÛΤ„ÂȘ ÙÔ˘ AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ÁÈ· ÙËÓ „˘¯‹: ··Ú·›ÙËÙ· ÛÙÔȯ›·, ÁÈ· Ó· ÚÔ-ÛÂÁÁ›ÛÔ˘Ì ¢ÎÔÏfiÙÂÚ· ÙËÓ ¤ÓÓÔÈ· Ù˘ ·ÚÂÙ‹˜.
"πως ε�ναι γνωστ!, Aρισττ�λης στ A′ �ι�λ� των Hθικ�ν Nικμα-�ε�ων υπστηρ�$ει !τι !λα τε�νυν σε �να αγαθ!. T �ψιστ αγαθ! πυμπρ�με να απκτ�συμε μ�σω της πρ��ης ε�ναι η ευδαιμν�α. H ευ-δαιμν�α ε�ναι «ψυ��ς εν�ργεια κατ& FρετLν τελε�αν». A�� λιπ!ν ηευδαιμν�α ε�ναι κ�πια δραστηρι!τητα της ψυ��ς, για να �εκαθαρι-στε� τ περιε�!μεν της ευδαιμν�ας και να διευκρινιστε� ρισμ!ς της,πρ�πει: α) να ειπωθ�ν λ�γα πρ�γματα περ� ψυ��ς και �) να ε�εταστε�τι ε�ναι αρετ� και μ�λιστα ανθρ�πινη αρετ�, μια και η ανθρ�πινη αρε-τ� ε�ναι αρετ� της ψυ��ς και !�ι τυ σ�ματς. (τσι τ�θεται τ �ασικ!πρ!�λημα πυ θα ε�ετ�σει Aρισττ�λης στα «Hθικ� Nικμ��εια»: τπρ!�λημα της αρετ�ς, τι ε�ναι αρετ�.
Για να πρσεγγ�συμε ευκλ!τερα τ πρ!�λημα της αρετ�ς, πρ�πεινα γ�νυν κατανητ�ς ρισμ�νες σκ�ψεις τυ Aρισττ�λη για την ψυ��.
H ψυ��, κατ� τν Aρισττ�λη, απτελε�ται α) απ! τ «Nλγν» και�) απ! τ «λ�γν M�ν», τ λγικ!ν.
T «aλγν» μ�ρς της ψυ��ς διαιρε�ται:
α) στ κυρ�ως «Nλγν», δηλαδ� εκε�ν στ π� δεν υπ�ρ�ει κα-θ!λυ παρυσ�α λγικ�ς,
�) σ’ εκε�ν στ π� υπ�ρ�ει κ�πια παρυσ�α λγικ�ς. T πρ�ττ νμ�$ει «�υτικOν P θρεπτικOν» και ε�ναι κιν! σε κ�θε ν πυτρ��εται, και τ δε�τερ τ νμ�$ει «/πιθυμητικOν» και «Qρε-κτικOν». Kαν�να απ! αυτ� δεν ��ει σ��ση με την ανθρ�πινη αρετ�.
T «λ�γν M�ν», εκε�ν δηλαδ� πυ ��ει παρυσ�α λγικ�ς, διαιρε�ται:
α) στ «καθαυτ� λγικ�» («τO κυρ�ως λ�γν M�ν»)
�) στ «Rσπερ τS πατρOς 7κυστικOν», εκε�ν δηλαδ� πυ ��ει τη λ-γικ� εν!ς παιδι� πυ πε�θεται στν πατ�ρα τυ. Aυτ! ��ει σ��ση μετ «/πιθυμητικ�ν» και τ «Qρεκτικ�ν» μ�ρς της ψυ��ς. M& αυτ! τμ�ρς της ψυ��ς, τ «λ�γν M�ν», ��ει σ��ση η ανθρ�πινη αρετ�.
H ανθρ�πινη αρετ� διακρ�νεται σε δυ κατηγρ�ες:
α) στις «διανητικ�ς αρετ�ς» (π.�. σ��α, σ�νεση και �ρ!νηση), πυ��υν σ��ση με τ «κυρ�ως λ!γν X�ν»,
�) στις «ηθικ�ς αρετ�ς» (π.�. ελευθερι!τητα, δηλ.γενναιδωρ�α, καισω�ρσ�νη). Aυτ�ς ��υν σ��ση με τ δε�τερ μ�ρς τυ λγικ�
3
2
1
1
EÚÌËÓ¢ÙÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË
EPMHNEYTIKH ANA§Y™H 21ENOTHTA1Ë
μ�ρυς της ψυ��ς, πυ μετ��ει και στ επιθυμητικ! και ρεκτικ!μ�ρς της ψυ��ς.
T· ‰‡Ô ›‰Ë ÙˆÓ ·ÚÂÙÒÓ
Διανητικ�ς
Oι διανητικ�ς αρετ�ς ��υν σ��ση με τ μ�ρς της ψυ��ς πυ Aριστ-τ�λης νμ�$ει τ «κυρ�ως λ�γν M�ν». T�τιες ε�ναι η σ��α, η σ�νεσηκαι η σω�ρσ�νη. T κ�ρι γν�ρισμ� τυς ε�ναι !τι �ρωστ�ν τη γ�νεσηκαι την α��ησ� τυς κατ� κ�ρι λ!γ στη διδασκαλ�α. Γι& αυτ! ακρι��ςη απ!κτησ� τυς πρϋπθ�τει πε�ρα και �ρ�ν. E�ναι �ανερ! !τι γιατην απ!κτηση των αρετ�ν αυτ�ν τ ��ρς π��τει στν διδ�σκντα.
Hθικ�ς
Oι ηθικ�ς αρετ�ς, !πως π.�. η ελευθερι!τητα (γενναιδωρ�α) και η σω-�ρσ�νη, ��υν σ��ση με τ δε�τερ μ�ρς τυ λγικ� μ�ρυς της ψυ-��ς, πυ μετ��ει και στ επιθυμητικ! και ρεκτικ! μ�ρς της ψυ��ς.
Tις ηθικ�ς αρετ�ς τις απκτ� �νθρωπς με τν εθισμ!, τη συν�-θεια, την �σκηση σε �να συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς («/FMθυς»). O Aρισττ�λης, μ�λιστα, για να ενισ��σει αυτ� την �πψη, τ-ν�$ει την ετυμλγικ� συγγ�νεια πυ υπ�ρ�ει αν�μεσα στις λ��εις «ηθι-κ�» και «�θς». E�ναι γνωστ!, ε��λλυ, !τι Aρισττ�λης π�στευε πωςαν�μεσα στις λ��εις TθικJ, Uθς (=�αρακτ�ρας) και Mθς (=εθισμ!ς, συ-ν�θεια, �σκηση σε �να συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς) δεν υπ�ρ-�ει απλ�ς συν�ρτηση, αλλ� ε��ρτηση σε απ!λυτ �αθμ! τυ Mθυςαπ! τ Uθς.
‚
·
2
α) τ «aλγν»
�) τ «λ!γν X�ν»
ΨYXH
α. κυρ�ως aλγν«Iδαμ]ς κινωνεV λ!γυ»
�. τ «κυρ�ως λ!γν X�ν»(διανητικ�ς αρετ�ς)
�. WπιθυμητικUν και lρεκτικUνμετ��ει κ�πως τυ λ!γυ
α. «τU mσπερ τ[ πατρUςFκυστικ!ν τι» μετ��ειστ επιθυμητικ! και ρεκτικ!(ηθικ�ς αρετ�ς)
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë22
Σε αντ�θεση με τις διανητικ�ς αρετ�ς, στις ηθικ�ς αρετ�ς τ ��ρςγια την απ!κτησ� τυς π��τει κατ� κ�ρι λ!γ στ �δι τ �τμ πυενδια��ρεται να απκτ�σει αυτ�ς τις αρετ�ς, α�� η απ!κτησ� τυςε�αρτ�ται σε μ�γιστ �αθμ! απ! τν εθισμ! και τη δικ� τυ αδι�κπη�σκηση. Kατ� τν Aρισττ�λη καμι� αρετ� δεν ε�ναι �μ�υτη.
Τ�τιες ε�ναι ι:
Αν�κυν στ
Σ�ετ�$νται
Αναπτ�σσνται
Η απ!κτησ� τυςαπαιτε� κυρ�ως
Για την απ!κτησ�τυς τ ��ρς π��τει κυρ�ως
·. ¢È·ÓÔËÙÈΤ˜
�ρ!νηση, σ�νεση, σ��α
καθαρ� �λλγ μ�ρς της ανθρ�πινης ψυ��ς
με τη ν!ηση
με τη διδασκαλ�α
�ρ!ν και εμπειρ�α
στν διδ�σκντα
∫·ÙËÁÔڛ˜ ÙˆÓ ·ÓıÚˆ›ÓˆÓ ·ÚÂÙÒÓ
‚. ∏ıÈΤ˜
δικαισ�νη, σω�ρσ�νη,εγκρ�τεια, ανδρε�α,γενναιδωρ�α, πρα!τητα μεγαλψυ��α...
0λγ μ�ρς της ψυ��ς πυελ�γ�εται απ! τ �λλγ
τ �αρακτ�ρα τυ ανθρ�πυ
με τν εθισμ!
�σκηση σε �να συγκεκριμ�ντρ!π συμπερι�ρ�ς
στ �δι τ �τμ
OÈ ÏÔÁÈΤ˜ Û˘Ó¤ÂȘ ÙÔ˘ ÔÚÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ·ÚÂÙÒÓ - O Û˘ÏÏÔÁÈÛÌfi˜ ÙÔ˘AÚÈÛÙÔÙ¤ÏË
Για τις ηθικ�ς αρετ�ς Aρισττ�λης διατ�πωσε την �πψη !τι ε�ναιαπτ�λεσμα εθισμ�, συν�θειας («/F Mθυς περιγ�γννται»). Aμ�σωςμετ� συν�γει και τις συν�πειες αυτ� τυ ρισμ�:
Aν ι ηθικ�ς αρετ�ς ε�ναι απτ�λεσμα εθισμ�, συν�θειας (Xθυς), τ!τε:
Kαμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως, εκ γενετ�ς (��-σει), α�� σε καν�να ν δεν μπρ�ν να αλλ��υν με τη διαδικασ�ατυ εθισμ� τα �υσικ� τυ �αρακτηριστικ� («*θWν τ8ν �"σειXντων Nλλως /θ�%εται»).
Oι �νθρωπι ε�ναι πρικισμ�νι απ! τη ��ση με την ικαν!τητα ναδε�τ�ν τις ηθικ�ς αρετ�ς και ε�ναι δυνατ! στ θ�μα της αρετ�ς να�τ�νυν στην τελε�ωση («τελειSνται») με την �σκηση.
‚
·
3
EPMHNEYTIKH ANA§Y™H 23ENOTHTA1Ë
E�ναι �αρακτηριστικ! !τι στην επαγωγικ� πρε�α (απ! τα επ� μ�ρυςστα γενικ�) πυ ακλυθε� Aρισττ�λης, �ρησιμπιε� δ� απλ� παρα-δε�γματα (την κ�νηση της π�τρας και της �ωτι�ς). E��λλυ, �ταν �ασικ!γν�ρισμα τυ Aρισττ�λη να κ�νει «τα απλ� δεδμ�να της εμπειρ�ας, τααπλ� δηλαδ� δεδμ�να της καθημεριν�ς $ω�ς, α�ετηρ�α για τη σκ�ψη τυ».
«� δ� �θικ � �θ υς περιγ�γνεται… �δεμ�α τ�ν �θικ�ν �ρετ�ν��σει �μ�ν γγ�νεται»
Στην εν!τητα αυτ� Aρισττ�λης, α�� παρυσι�$ει τα ε�δη των αρε-τ�ν (διανητικ�ς-ηθικ�ς), επισημα�νει στη συν��εια τα γνωρ�σματα τωνηθικ�ν αρετ�ν με τρ!π κατα�ατικ! και απ�ατικ!:
Oι ηθικ�ς αρετ�ς ε�ναι απτ�λεσμα εθισμ�, συν�θειας.
Kαμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως.
Kατ� τν Aρισττ�λη η ηθικ� ε�αρτ�ται απ!λυτα απ! τν εθισμ!, τησυν�θεια, την �σκηση σε �να συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς. Πρςτ τ�λς των Hθικ�ν Nικμα�ε�ων Aρισττ�λης, ανα�ερ!μενς στιςαπ!ψεις πυ υπ�ρ�υν για τν τρ!π με τν π� ι �νθρωπι γ�ν-νται αγαθ�, απκλε�ει τ!σ τη �"ση (η π�α ε��λλυ δεν ε�αρτ�ταιαπ! εμ�ς), !σ και τη διδα��, τ λ�γ, (πυ δε ��ρνει, !πως ε�ναι γνω-στ!, απτ�λεσμα σε !λυς). Γι& αυτ!ν μεγ�λη σημασ�α ��ει να καλλιεργη-θε� η ψυ�� τυ ν�υ «τLς Mθεσι», δηλαδ� με τη συν�θεια και τη συ�ν�επαν�ληψη, με σ�στημα και υπμν�.
Xαρακτηριστικ! των απ!ψεων αυτ�ν τυ Aρισττ�λη ε�ναι επ�σης!τι, μλν!τι θεωρε� πως ι ηθικ�ς αρετ�ς δεν ε�ναι �μ�υτες στν �ν-θρωπ, πιστε�ει πως �νθρωπς μπρε� να τις απκτ�σει, γιατ� «στηνπραγματικ!τητα �νθρωπς ε�ναι πρικισμ�νς απ! τη ��ση με τηνικαν!τητα να τις δ��εται, μ!ν πυ η �μ�υτη αυτ� ικαν!τητα ε�ναι απα-ρα�τητ να συνδυ�$εται με την �σκηση» (Δ. Λυπυρλ�ς).
H Û¯¤ÛË ‰È·ÓÔËÙÈÎÒÓ Î·È ËıÈÎÒÓ ·ÚÂÙÒÓ
Kαι τα δ� ε�δη της αρετ�ς ��υν σ��ση με τ μ�ρς της ψυ��ς πυ Aρισττ�λης απκαλε� τ «λ�γν M�ν». Oι διανητικ�ς αρετ�ς ��υνσ��ση με τ «κυρ�ως λ�γν M�ν», τ καθαυτ! λγικ!, και ι ηθικ�ς με τ«Rσπερ τS πατρOς 7κυστικ�ν τι», δηλαδ� εκε�ν πυ ��ει τη λγικ�εν!ς παιδι� πυ πε�θεται στν πατ�ρα τυ.
Mε την �πψη πυ διατυπ�νει Aρισττ�λης, !τι η ηθικ� αρετ� ε�ναιαπτ�λεσμα τυ «�θυς», ε�ναι �ανερ! πως για τη γ�νεση της αρετ�ς δ�-νει ιδια�τερη �αρ�τητα στν εθισμ!, στη συν�θεια. Mε !σα !μως ε�πε λ�γ
5
‚
·
4
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë24
πρηγυμ�νως, !τι δηλαδ� ι ηθικ�ς αρετ�ς ανταπκρ�ννται σ& εκε�ντ ε�δς τυ λγικ� μ�ρυς της ψυ��ς πυ ε�ναι υπταγμ�ν στ πρ�τ(στ «κυρ�ως λ!γν X�ν») και υπακ�ει σ& αυτ! σαν να ε�ναι κυρ�αρ�ςηγεμ!νας, !πως τ παιδ� ακ�ει στν πατ�ρα τυ, ε�ναι �ανερ! !τι απ-δ�δει ιδια�τερη σημασ�α στ «λ!γ» για τη δημιυργ�α της ηθικ�ς αρετ�ς.Γι& αυτ!, ε��λλυ, διασα�ην�$ει πι κ�τω !τι θα μιλ�σει και για τν ρθ!λ!γ, π�ς ρυθμ�$ει και κατευθ�νει τις πρ��εις των ανθρ�πων.
«� μ�ν διαν ητικ … � �θ υς περιγ�γνεται»: AÓ ·˘Ùfi˜ Â›Ó·È Ô ¯·Ú·-ÎÙ‹Ú·˜ ÙˆÓ ‰È·ÓÔËÙÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ËıÈÎÒÓ ·ÚÂÙÒÓ, ÔÈÔ˜ ¤¯ÂÈ ÙËÓ Î‡ÚÈ· ¢ı‡-ÓË ÁÈ· ÙË ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ, Î·È ÔÈÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË ÙˆÓ ‰Â‡ÙÂÚˆÓ;
Aπ! τ A′ �ι�λ� των Hθικ�ν Nικμα�ε�ων Aρισττ�λης ��ει καταλ�-�ει στην �πψη !τι ι αρετ�ς διακρ�ννται α. σε διανητικ�ς και �. σεηθικ�ς. Στην εν!τητα αυτ� τυ B′ �ι�λ�υ Aρισττ�λης πρ�ωρε� σερισμ�νες πι συγκεκριμ�νες διαπιστ�σεις:
H διανητικ� αρετ� �ρωστ�ει και τη γ�νεση και την α��ησ� τηςκατ� κ�ρι λ!γ στη διδασκαλ�α και γι& αυτ! εκε�ν πυ �ρει�$εταιγι& αυτ�ν ε�ναι η πε�ρα και �ρ!νς.
H ηθικ� αρετ� ε�ναι απτ�λεσμα τυ �θυς, δηλαδ� τυ εθισμ�, τηςσυν�θειας, της �σκησης σε �να συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς.
Mε ��ση αυτ!ν τ �αρακτ�ρα των διανητικ�ν και ηθικ�ν αρετ�νε�ναι �ανερ! πως η κ�ρια ευθ�νη για τη μετ�δση των διανητικ�ναρετ�ν π��τει στ δ�σκαλ και στη διδασκαλ�α, α�� τ!σ η απ!κτη-ση !σ και η α��ησ� τυς ε�αρτ�νται σε μ�γιστ �αθμ! απ! την �κτασητυ �ρ!νυ πυ απαιτε�ται και απ! την πε�ρα πυ απκτ� τ �τμ μετ π�ρασμα, και π�λι, τυ �ρ!νυ. O δ�σκαλς θα �ηθ�σει τν ν� καιθα τυ συμπαρασταθε�, �στε να γ�νει �ρ�ας της γν�σης, της σ��ας,της σ�νεσης και της �ρ!νησης. Aυτ! ���αια απαιτε� �ρ!ν και πε�ρα.
Aντ�θετα, ι ηθικ�ς αρετ�ς, επειδ� ε�ναι απτ�λεσμα τυ �θυς, πρ-ϋπθ�τυν συνε�� επαν�ληψη των �διων ενεργει�ν, επ�μνη �σκηση σε�ναν συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς, σ�στημα, υπμν� και θ�λη-ση. Aυτ! σημα�νει πως η κ�ρια ευθ�νη για την απ!κτηση των ηθικ�ναρετ�ν �ρ�σκεται στ �δι τ �τμ, στ «μαθητ�»,πυ πρ�πει με τηνπρσωπικ� και ελε�θερη επιλγ� τυ, με τη θ�ληση και την επιμν� τυστη διαδικασ�α της συνε��ς �σκησης να «εθιστε�» στην αρετ�.
Φυσικ�, αρωγ!ς τυ ατ!μυ σ& αυτ! τ καθ�κν ε�ναι τ!σ η ικγ�-νεια και τ στεν! περι��λλν τυ !σ και η πλιτε�α με τη συστηματικ�αγωγ� αλλ� και τ �ργ των νμθετ�ν, ι π�ι «τYς πλ�τας /θ�%-ντες πιSσιν 7γαθYς».
‚
·
6
EPMHNEYTIKH ANA§Y™H 25ENOTHTA1Ë
«"θεν κα# τ $ν μα �σ%ηκε»: ¶ÚfiÛÂÍ fiÙÈ Ô AÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ οÓÂÈ Â‰Ò ÂÙ˘-ÌÔÏÔÁ›· Ù˘ Ϥ͢ �θικ&ς. K¿Ó ‡ÛÙÂÚ· ·fi ·˘Ùfi οÔȘ ÛΤ„ÂȘ ÁÈ· ÙÔÓÙÚfiÔ Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô AÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ Ô‰ËÁÂ›Ù·È ÛÙËÓ ÂÈÛ‹Ì·ÓÛË ÙˆÓ (Ú·ÁÌ·-ÙÈÎÒÓ) ÛËÌ·ÛÈÒÓ ÙˆÓ Ï¤ÍÂˆÓ Î·È Û¯ÔÏ›·Û ÙË Û¯¤ÛË Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ̤۷ ÛÙËÛΤ„Ë ÙÔ˘ Ù· Ú¿ÁÌ·Ù· Ì ÙȘ ϤÍÂȘ Ô˘ Ù· ‰ËÏÒÓÔ˘Ó.
O Aρισττ�λης, για να ενισ��σει την �πψ� τυ !τι η ηθικ� αρετ� ε�ναιαπτ�λεσμα τυ �θυς (τυ εθισμ�, της συν�θειας), συσ�ετ�$ει ετυμ-λγικ� τις λ��εις «ηθικ!ς»(< Dθς) με τη λ��η «Xθς». Πρ�γματι, αν�με-σα στις δ� λ��εις υπ�ρ�ει ετυμλγικ� συγγ�νεια: H λ��η «Dθς» ε�ναιεκτεταμ�νς τ�πς της λ��ης «Xθς» (η > εε). Mε α�ετηρ�α την ετυμλ-γικ� συγγ�νεια Aρισττ�λης απδ�δει στις λ��εις και εννιλγικ�συγγ�νεια. Στην πρκειμ�νη περ�πτωση, ���αια, υπ�ρ�ει ετυμλγικ�και εννιλγικ� συγγ�νεια. E�ναι γνωστ! !μως !τι συ�ν� ι αρ�α�ι(λληνες σ�� αστ��σαν στην ετυμλγ�α των λ��εων και απ�διδανκαι εννιλγικ� συν��εια εκε� πυ δεν υπ�ρ�ε.
Iδια�τερα για τν Aρισττ�λη ε�ναι γνωστ! !τι επιδ�ωκε να ανακαλ�-ψει την πραγματικ� σημασ�α των λ��εων, γιατ� π�στευε πως «τα πρ�γ-ματα ε�ναι �τσι ακρι��ς, !πως τα δηλ�νυν ι λ��εις». E�ναι �ανερ!πως μια τ�τια αντ�ληψη δεν δηγ�σε π�νττε σε σωστ�ς συλλγι-σμ�ς και σε ρθ� συμπερ�σματα.
« $τ’ 'ρα ��σει $τε παρ( ��σιν γγ�ν νται α) �ρετα�»: Ô Â·Áˆ-ÁÈÎfi˜ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË.
2 Αρισττ�λης με επαγωγικ! τρ!π γενικε�ει τ συλλγισμ! τυ !τι τ�-πτε στη ��ση δεν μπρε� να λειτυργ�σει αντ�θετα απ! τυς ν!μυςτης, !πια πρσπ�θεια κι αν κατα��λει κανε�ς (*δ�ν Nλλως /θισθε�η),και καταλ�γει στ συμπ�ρασμα «Zτ’ Nρα �"σει Zτε παρ� �"σιν /γγ�-ννται α[ 7ρετα�».
Η επαγωγικ� πρε�α τυ συλλγισμ� τυ ε�ναι η ε��ς:
!σα υπ�ρ�υν εκ ��σεως ��υν ρισμ�νες ιδι!τητες πυ δεν ε�ναι δυ-νατ! να ανατραπ�ν, !σ κι αν πρσπαθε� κανε�ς να τ πετ��ει επα-ναλαμ��νντας ρισμ�νες εν�ργειες (π.�. ν!μς της �αρ�τητας),
στην ανθρ�πινη συμπερι�ρ� παρατηρ�νται αλλαγ�ς και στις ιδι!-τητες και στις εν�ργειες ( �νθρωπς απκτ� μ�α ιδι!τητα καλλιερ-γ�ντας την και επαυ��νντ�ς την),
#ρα η ηθικ� αρετ� δεν ε�ναι δσμ�νη εκ ��σεως (* �"σει �γγ�ννταια[ 7ρετα�).
Á
‚
·
8
7
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë26
μ·ÛÈÎfi ÁÓÒÚÈÛÌ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ‹Ù·Ó «Ó· οÓÂÈ Ù· ·Ï¿ ‰Â‰Ô̤ӷ Ù˘ÂÌÂÈÚ›·˜, Ù· ·Ï¿ ‰ËÏ·‰‹ ‰Â‰Ô̤ӷ Ù˘ ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ ˙ˆ‹˜, ·ÊÂÙËÚ›· ÁÈ·ÙË ÛΤ„Ë ÙÔ˘». ¶ÔÈ· ÛÙÔȯ›· ·fi ÙËÓ ÚÒÙË ÂÓfiÙËÙ· ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó ÙËÓÎÚ›ÛË ·˘Ù‹;
Στην πρ�τη εν!τητα υπ�ρ�υν δ� στι�ε�α πυ μαρτυρ�ν !τι Αρι-σττ�λης στηρ�$εται στ στ�ρε �δα�ς της εμπειρ�ας και κ�νει τα απλ�δεδμ�να της καθημεριν�ς $ω�ς α�ετηρ�α για τη σκ�ψη τυ.
Πρκειμ�νυ να απδε��ει !τι «καμ�α απ! τις ηθικ�ς αρετ�ς δενυπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως» κατα�ε�γει στην ετυμλγικ� και εν-νιλγικ� συγγ�νεια της λ��ης Uθς με τη λ��η Mθς (ηθικ� < συν�-θεια) και υπστηρ�$ει !τι η ηθικ� αρετ� γεννι�ται απ! τη συν�θεια(«6 δ’ TθικJ /F Mθυς περιγ�νεται»). Τη θ�ση τυ αυτ� τη στηρ�$ει καιστ γεγν!ς !τι !σα υπ�ρ�υν εκ ��σεως ��υν ιδι!τητες πυ δενμπρ�ν να αλλ��υν με τν εθισμ!, !ση πρσπ�θεια κι αν κατα��-λει κανε�ς.
Για να τεκμηρι�σει την παραπ�νω θ�ση τυ, Αρισττ�λης, π�ρααπ! τη θεωρητικ� στ�ρι�η των λ!γων τυ, �ρησιμπιε� και δ� πα-ραστατικ� παραδε�γματα: κανε�ς δεν μπρε� να αλλ��ει τη �υσικ��ρ� της π�τρας κ�νντ�ς την να κατευθυνθε� πρς τα επ�νω, �τετης �ωτι�ς κ�νντ�ς την να κατευθυνθε� πρς τα κ�τω, !σες �ρ�ςκι αν πρσπαθ�σει.
Τα εμπειρικ� αυτ� παραδε�γματα απδεικν�υν, κατ� τν Αρισττ�λη,!τι ι ηθικ�ς αρετ�ς δεν ε�ναι �μ�υτες, α�� γεννι�νται απ! τν εθισμ!(αντ�θετα, !,τι πρ�ρ�εται απ! τη ��ση δεν μπρε� να μετα�ληθε�, !σκι αν πρσπαθ�σει κανε�ς να τ μετα��λει).
(�ει ιδια�τερη σημασ�α να τνιστε� !τι την ε��γηση της επιμν�ς τυαυτ�ς να μετα��ρει τις εμπειρικ�ς παρατηρ�σεις τυ στ ��ρ της �ιλσ-�ικ�ς σκ�ψης τη δ�νει �δις στα Ηθικ� Ευδ�μεια: «Αν επι�ειρηματλ-γε�ς σ�μ�ωνα με τυς καν!νες της λγικ�ς και παρ�λληλα επικαλε�σαιγνωστ� σε !λυς δεδμ�να της εμπειρ�ας, πε�θεις ευκλ!τερα τυς ανθρ�-πυς γιατ� καθ�νας ��ει να συνεισ��ρει κ�τι δικ! τυ στην αλ�θεια».
«∏ ËıÈ΋ ·ÚÂÙ‹ Â›Ó·È ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÂıÈÛÌÔ‡»: ηٷʷÙÈ΋ Î·È ·ÔÊ·ÙÈ΋ ‰È·-Ù‡ˆÛË Ù˘ ¿Ô„˘ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË.
2 Αρισττ�λης στην πρ�τη περ�δ της εν!τητας διατυπ�νει με κατα-�ατικ! τρ!π την �πψ� τυ !τι η ηθικ� αρετ� ε�ναι απτ�λεσμα εθι-σμ� (/F Mθυς περιγ�νεται). Στη συν��εια !μως παρεκκλ�νει απ! τηνκατα�ατικ� πρε�α της σκ�ψης τυ και καταδεικν�ει τι δεν ε�ναι η ηθι-κ� αρετ�, διατυπ�νντας τ συμπ�ρασμ� τυ με αρνητικ! τρ!π. Με
10
‚
·
9
EPMHNEYTIKH ANA§Y™H 27ENOTHTA1Ë
τν απ�ατικ! τρ!π �κ�ρασης, δηλαδ� με τη �ρ�ση λ��εων � �ρ�σε-ων με αρνητικ� σημασ�α (Iδεμ�α – Iθ�ν – Iκ aν Wθισθε�η – Iδ’ aνWθ�$sη – IδQ τU π[ρ – Iδ’ aλλ Iδ�ν – Pτ’ aρα – Pτε παρ_ ��σιν)απσκπε� στ να απδε��ει με �μ�αση !τι η ηθικ� αρετ� δεν ε�ναι δυ-νατ! να υπ�ρ�ει στν �νθρωπ εκ ��σεως. Μ’ αυτ! τν τρ!π υπ-γραμμ�$ει παρ�λληλα:
α. τη μεγ�λη αντ�θεση πυ υπ�ρ�ει αν�μεσα στ /F Mθυς και στ �"σεικαι
�. την αδυναμ�α να αλλ��ει η �υσικ� συν�θεια.
Τα δ� παραστατικ� παραδε�γματα με τη �ωτι� και την π�τρα, πυ�ρησιμπιε� απ! τ ��ρ των �υσικ�ν �αινμ�νων �ιλ!σ�ς, ενι-σ��υν τις σκ�ψεις τυ και στηρ�$υν τη συλλγιστικ� τυ.
∏ ¢ı‡ÓË ÙÔ˘ ·ÙfiÌÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ·fiÎÙËÛË Ù˘ ËıÈ΋˜ ·ÚÂÙ‹˜
2 Αρισττ�λης καθιστ� απκλειστικ� υπε�θυν για την απ!κτηση τηςηθικ�ς αρετ�ς τ ενδια�ερ!μεν �τμ, γι’ αυτ! και θεωρε� ως μ�σ γιατην απ!κτηση τ �θς, δηλ. τη συν�θεια, τη συνε�� �σκησ� τυ στυςκαν!νες της ηθικ�ς αρετ�ς. Η ηθικ� επμ�νως παρυσι�$εται ως επ�-κτητη ιδι!τητα, η απ!κτηση της π�ας πρϋπθ�τει πρσωπικ! μ!�θ.
Για να ενισ��σει τα συμπερ�σματ� τυ Αρισττ�λης ��ρνει δ�πλ� παραστατικ� και πειστικ� παραδε�γματα με �υσικ� �αιν!μενα:
ñ Τ παρ�δειγμα με την κ�νηση της π�τρας ε�ναι σ�ετικ! με τ ν!μτης �αρ�τητας, πυ ε�ναι ν!μς της ��σης και απκλε�εται να αλ-λ��ει.
ñ Τ παρ�δειγμα με τη �ωτι� ε�ναι σ�ετικ! με τη �υσικ� ιδι!τητα πυ��ει θερμ!ς α�ρας να ε�ναι πλ� ελα�ρ�ς και να κινε�ται π�νταπρς τα επ�νω.
√È ËıÈΤ˜ ·ÚÂÙ¤˜ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ̤۷ Ì·˜ ÂΠʇÛˆ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ë Á¤ÓÂÛ‹ÙÔ˘˜ ̤۷ Ì·˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ·ÓÙ›ıÂÙË ÚÔ˜ ÙË Ê‡ÛË Ì·˜ ( $τε παρ( ��σιν).À¿Ú¯ÂÈ ·ÓٛʷÛË ÛÙË ÊÚ¿ÛË Ô‡Ù ʇÛÂÈ Ô‡Ù ·Ú¿ ʇÛÈÓ;
Στ συμπ�ρασμα πυ κατ�λη�ε με τν επαγωγικ! συλλγισμ! τυ Αρι-σττ�λης («καμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ �"σεως») πρ-σθ�τει στ τ�λς της εν!τητας και �να ν� στι�ε�: «Zτε παρ\ �"σιν»(«"τε αντ�θετα απ� τη �"ση»). 2ι ηθικ�ς αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σαμας εκ ��σεως, ταυτ!�ρνα !μως δεν ε�ναι και λ!τελα απκμμ�νεςαπ! τη ��ση, η γ�νεσ� τυς δηλαδ� μ�σα μας δεν ε�ναι αντ�θετη πρς τη��ση μας. Αυτ! σημα�νει πως �νθρωπς ��ει απ! τη ��ση τυ τηνπρδι�θεση, την ιδι!τητα να δε�τε� την ηθικ� αρετ�, την π�α πρ�πει
12
11
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë28
να καλλιεργ�σει με τη συν�θεια, �στε να τελειπιηθε�, να λκληρωθε�ως �νθρωπς^ ��ει, δηλαδ�, δυν�μει την ικαν!τητα να πρσεγγ�σει τηνηθικ� αρετ� και να �τ�σει στην τελε�ωση, ��ει κατα�λ�ς πυ τν κ�-νυν δεκτικ! στις αρετ�ς, τις π�ες θα αναπτ��ει και θα λκληρ�σειμε την αγωγ�. Επμ�νως, στη �ρ�ση �τε �"σει �τε παρ� �"σιν ε�ναι�ανερ! πως δεν υπ�ρ�ει αντ��αση.
∏ ÛËÌ·Û›· ÙˆÓ ÌÂÙÔ¯ÒÓ «πε�υκ*σι» Î·È «τελει υμ,ν ις»
Και ι δ� μετ��ς απδ�δνται στ 6μLν. Με την πρ�τη μετ�� («πε�υ-κ�σι») Αρισττ�λης δηλ�νει πως ι �νθρωπι ��υν απ! τη ��ση τηνιδι!τητα να δε�τ�ν τις ηθικ�ς αρετ�ς. Η δε�τερη μετ�� («τελειυμ�-νις») συμπληρ�νει την πρ�τη, καθ�ς δηλ�νει πως τ�λειι ι �νθρωπιμπρ�ν να γ�νυν με τη διαδικασ�α τυ εθισμ�. 2ι �υσικ�ς κατα�λ�ςπυ ��ει �νθρωπς και πυ τν κ�νυν δεκτικ! στις αρετ�ς μπρ�ννα αναπτυ�θ�ν και να λκληρωθ�ν με την αγωγ�. Ε�ναι �ανερ! πωςτ τελειυμ�νις δηλ�νει την ε��λι�η, τ π�ρασμα απ! την ατ�λεια στηντελει�τητα. Με την λκλ�ρωσ� τυ �νθρωπς καταλ�γει στ σκπ!της �παρ��ς τυ (σα��ς η τελελγικ� κατε�θυνση της σκ�ψης τυ).
13
∏£π∫∞ ¡π∫√ª∞Ã∂π∞: ªÂÚÈΤ˜ ‚·ÛÈΤ˜ ·fi„ÂȘ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË
ñ Στα Ηθικ/ Νικ μ/%εια Αρισττ�λης ε�ετ�$ει την �ννια και τπεριε�!μεν της αρετ�ς.
ñ Κατ� τν Αρισττ�λη η αρετ� ε�ναι:
α. σ��α τ8ν δειν8ν κα@ μJ δειν8ν (γν�ση των ��ερ�ν και μη �-�ερ�ν).
�. δ"ναμις ε*εργετικJ πλλ8ν κα@ μεγ�λων κα@ π�ντων περ@ π�ντα(δ�ναμη δημιυργικ� των καλ�ν και μεγ�λων).
γ. μεσ!τητα αν�μεσα στην �λλειψη και την υπερ�λ�.
ñ Στ πρ�τ �ι�λ� των Ηθικ�ν Νικμα�ε�ων Αρισττ�λης ανα��-ρει !τι !λα απσκπ�ν σ’ �να αγαθ!. Τ υπ�ρτατ αυτ! αγαθ! και απ�τερς σκπ!ς τυ ανθρ�πυ ε�ναι η ευδαιμν�α.
ñ Η αρετ� ε�ναι δ� ειδ�ν: διανητικ� και ηθικ�.
ñ 2ι δ� μρ��ς της αρετ�ς σ�ετ�$νται �μεσα με τα αντ�στι�α μ�ρητης ψυ��ς:
α. 2ι διανητικ�ς αρετ�ς (σ��α, σ�νεση, �ρ!νηση ...) σ�ετ�$νταιμε τ καθαρ� λγικ! μ�ρς της ψυ��ς (τ λ�γν M�ν).
➥
EPMHNEYTIKH ANA§Y™H 29ENOTHTA1Ë
�. 2ι ηθικ�ς αρετ�ς (δικαισ�νη, σω�ρσ�νη, εγκρ�τεια, ανδρε�α,μεγαλψυ��α, πρα!τητα ...) σ�ετ�$νται με τ /πιθυμητικ�ν, τ μ�-ρς της ψυ��ς πυ μετ��ει και στ καθαρ� λγικ! (τ λ�γν M�ν)και στ Nλγν μ�ρς.
γ. Τ τρ�τ μ�ρς της ψυ��ς πυ α�ρ� την α��ηση τυ ανθρ�πινυργανισμ�, τ καθαρ_ Nλγν δεν ��ει καμ�α σ��ση με την αρετ�.
ñ Η διανητικ� αρετ� γεννι�ται, καλλιεργε�ται και αυ��νει κατ� κ�ριλ!γ (τO πλεLν) με τη διδασκαλ�α, συνεπ�ς �ρει�$εται πε�ρα και �ρ!-ν για να γ�νει κτ�μα τυ ανθρ�πυ.
ñ Α�� ι διανητικ�ς αρετ�ς μπρ�ν να μεταδθ�ν, ε�ναι ευν!ητ!τι την κ�ρια ευθ�νη για τη μετ�δσ� τυς την ��υν ι δ�σκαλι, ι�ρε�ς της εκπα�δευσης.
ñ Η ηθικ� αρετ� απκτ�ται με τν εθισμ!, τη συν�θεια πυ δημιυργε�-ται με την επαν�ληψη (Uθς < Mθς).
ñ Α�� ι ηθικ�ς αρετ�ς ε�ναι απτ�λεσμα τυ εθισμ�, της εμπειρ�αςκαι της επαν�ληψης, την ευθ�νη για την κατ�κτησ� τυς την ��ει τ�δι τ �τμ, πυ με τη θ�λησ� τυ και την πρσωπικ� επιμν� τυασκε�ται πρς αυτ� την κατε�θυνση.
ñ Για τν Αρισττ�λη ισ��ει τ τρ�πτυ�: εθισμ!ς - �σκηση εμπ�δωση (ηεπαν�ληψη της πρ��ης απτελε� �σκηση πυ εδραι�νει την ηθικ� αρετ�).
ñ Για την κατ�κτηση της διανητικ�ς αρετ�ς την ευθ�νη την ��ει κυρ�ως διδ�σκων, για την ηθικ� αρετ� την ευθ�νη την ��ει κυρ�ως διδα-σκ!μενς, μαθητ�ς.
ñ Η συν�θεια, η ��η, σταθερπιε� τη συμπερι�ρ� τυ ατ!μυ και πα-γι�νει στν �νθρωπ τις ηθικ�ς ιδι!τητ�ς τυ.
ñ Κατ� τν Αρισττ�λη καμι� απ! τις ηθικ�ς αρετ�ς δεν ε�ναι �μ�υτη,�τε παραδ��εται την υπερ�υσικ� πρ�λευσ� τυς (!πως Πλ�των)κι �τε πιστε�ει σε μια �μ�υτη καλσ�νη τυ ανθρ�πυ, !πως Σω-κρ�της (πρ�λ. *δε@ς ]κ^ν κακ�ς). Για τν Αρισττ�λη �νθρωπς γ�-νεται, δε γεννι�ται εν�ρετς.
ñ 2 Αρισττ�λης απρρ�πτει την παραδσιακ� αριστκρατικ� αντ�λη-ψη !τι η αρετ� ε�ναι δ�ρ της ��σης πυ δ�νεται ε� αρ��ς και τελεσ�-δικα στν �νθρωπ με την γ�νεσ� τυ.
ñ Η �ιλσ�ικ� σκ�ψη τυ Αρισττ�λη ��ει πρακτικ! �αρακτ�ρα. Αυτ!απδεικν�εται και απ! τη �ρ�ση της επαγωγικ�ς μεθ!δυ πυ �ρησι-μπιε�. Για τν Αρισττ�λη σημασ�α ��ει κυρ�ως τ π�ς θα μπρ�συ-με να γ�νυμε εν�ρετι. ➥
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 1Ë30
ñ Η τελελγικ� κατε�θυνση της σκ�ψης τυ Αρισττ�λη (!λα ��υν�να σκπ! στη $ω�) καταδεικν�εται και με την �πψ� τυ !τι με τηνλκλ�ρωσ� τυ �νθρωπς καταλ�γει στ σκπ! της �παρ��ς τυ.
ñ Για τν Αρισττ�λη ι ηθικ�ς αρετ�ς ε�ναι πρσωπικ� κατ�κτηση τυκαθεν!ς, ε�ναι τ μ�σ με τ π� �νθρωπς επιτυγ��νει την τελει-π�ησ� τυ και �επερν� τα $ω�δη �νστικτ� τυ.
E›‰Ë ·ÚÂÙ‹˜
· Oι διανητικ�ς
‚ Oι ηθικ�ς
™Â ÔÈÔ Ì¤ÚÔ˜ Ù˘„˘¯‹˜ ·Ó‹ÎÔ˘Ó
στ «κυρ�ως λ!γνX�ν»
και στ λ!γν X�νκαι στ aλγν
Afi ÔÈÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È Ë ·Ó¿Ù˘Í‹ ÙÔ˘˜
κυρ�ως απ! τη διδασκαλ�α =�ρει�$εται �ρ!ν και εμπει-ρ�ες για ν’ αναπτυ�θε�
απ! τη συν�θεια, τν εθισμ!
O Aρισττ�λης συνε���ντας την ε$�ταση των πρ�λημ#των της ηθικ�ςστ B′ �ι�λ� των DHθικJν Nικμα�ε�ων πα�ρνει ως δεδμ�ν τ π�ρι-σμα στ π� κατ�λη$ε στ τ�λς τυ A′ �ι�λ�υ. U�ντας υπ�ψη σαςκαι την εισαγωγ� τυ �ι�λ�υ σας, να εντπ�σετε στ κε�μεν τι απασ��-λησε τη σκ�ψη τυ μ��ρι τ�ρα και σε πι συμπ�ρασμα ��ει καταλ�$ει.
O Aρισττ�λης στ A′ �ι�λ� των Hθικ�ν Nικμα�ε�ων τυ μ�λησε διε-�δικ� για τ πι μεγ�λ αγαθ! πυ επιδι�κυν ι �νθρωπι με τιςπρ��εις τυς (τU Fκρ!τατν π�ντων τ]ν πρακτ]ν Fγαθ]ν). T αγαθ!αυτ! τ ν!μασε «εIδαιμν�α» και πρσπ�θησε να καθρ�σει τη ��σητυ και τ περιε�!μεν! τυ.
Συνπτικ�, στ A′ �ι�λ� τν απασ�!λησε:
η διερε�νηση της �ννιας της εIδαιμν�ας,
η σ�νδεσ� της με την ψυ�� και την /ρετ� και
η �ννια της /ρετ*ς και τα ε�δη της.
Πια ε�δη της αρετ�ς διακρ�νει Aρισττ�λης, σε πι μ�ρς της ψυ-��ς αν�κει κ#θε ε�δς και απ� πιυς παρ#γντες ε$αρτ#ται η αν#-πτυ$η καθεν�ς;
2
Á‚·
1
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ·ÍÈÔÏfiÁËÛ˘
EPøTH™EI™ A•IO§O°H™H™ 31ENOTHTA4Ë
Πια σ��ση ��υν με τις ηθικ�ς αρετ�ς η «H�σις» και τ «@θς»; Nα δ�-σετε τ εννιλγικ� περιε��μεν των �ρων.
Oι ηθικ�ς αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σα μας εκ ��σεως («Iδεμ�α τ]νRθικ]ν Fρετ]ν ��σει SμVν Wγγ�νεται»). O Aρισττ�λης απρρ�πτει δηλα-δ� την αριστκρατικ� διδασκαλ�α !τι η αρετ� ε�ναι δ�ρ της ��σης,πυ τελεσ�δικα δ�νεται � !�ι απ! τη γ�ννησ� τυ στν �νθρωπ.
Oι ηθικ�ς αρετ�ς πρκ�πτυν απ! τη συν�θεια («S δ’ Rθικ� W� Xθυςπεριγ�νεται»). H ��ση απλ�ς πρσδ�δει στν �νθρωπ την ιδι!τητα, τηδυνατ!τητα, την πρδι�θεση να δε�τε� αυτ�ς.
Πια παραδε�γματα �ρησιμπιε� στ απ�σπασμα Aρισττ�λης καιμε πι στ��;
Στ απ!σπασμα αυτ! Aρισττ�λης, πρκειμ�νυ να απδε��ει με επα-γωγικ! συλλγισμ! !τι ι ηθικ�ς αρετ�ς δεν υπ�ρ�υν μ�σα μας εκ ��-σεως, αλλ� ε�ναι απτ�λεσμα συν�θειας, �ρησιμπιε� τ παρ�δειγματης π�τρας και της �ωτι�ς, ι π�ες –αντ�θετα με τις ηθικ�ς αρετ�ς–υπ�ρ�υν στν �νθρωπ εκ ��σεως. H π�τρα και η �ωτι� λιπ!ν δενμπρ�ν να αλλ��υν κατε�θυνση στην κ�νησ� τυς (η μια κινε�ταιπρς τα κ�τω και η �λλη πρς τα π�νω), επειδ� η �ρ� τυς �τσι ε�ναικαθρισμ�νη απ! τη ��ση. T γεγν!ς, επμ�νως, !τι ι ηθικ�ς αρετ�ςγεννι�νται απ! τν εθισμ!, απδεικν�ει !τι δεν ε�ναι �μ�υτες. Aυτ� η�ιλσ�ικ� θ�ση, !πως γ�νεται κατανητ!, στηρ�$εται σε �αιν!μενα τηςεμπειρ�ας και της καθημεριν�ς πραγματικ!τητας.
«� 1 κα# δ2λ ν "τι �δεμ�α τ�ν �θικ�ν 3ρετ�ν ��σει �μ�ν γγ�-νεται»: ¢È·Ù‡ˆÛ Ì ‰Èο ÛÔ˘ ÏfiÁÈ· ÙÔ Û˘ÏÏÔÁÈÛÌfi Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô AÚÈÛÙÔ-Ù¤Ï˘ Ô‰ËÁ‹ıËΠے ·˘Ùfi ÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·.
Στ συμπ�ρασμα αυτ! Aρισττ�λης κατ�λη�ε, α�� διατ�πωσε πρη-γυμ�νως δ� πρκε�μενες κρ�σεις:
Πρκε�μενες κρ�σεις
Tα πρ�γματα πυ απ! τη ��ση τυς συμπερι��ρνται με �ναν ρι-σμ�ν τρ!π, κανε�ς δεν μπρε� να τα κ�νει να συμπερι��ρνται με�λλν τρ!π, !σ κι αν πρσπαθε� να τ πετ��ει επαναλαμ��ννταςυπμνετικ� κ�πια πρ��η αντ�θετη πρς τη ��ση τυ.
H ηθικ� αρετ� γεννι�ται στν �νθρωπ με τν εθισμ!, τη συν�θειακαι την �σκηση σε �να συγκεκριμ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς.
Συμπ�ρασμα:
A�� λιπ!ν η ηθικ� αρετ� γεννι�ται στν �νθρωπ με τν εθισμ!, κ�τι
‚
·
5
4
3
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 4Ë32
πυ δεν μπρε� να συμ�ε� σε !σα απ! τη ��ση τυς ��υν �να συγκεκρι-μ�ν τρ!π συμπερι�ρ�ς, ε�ναι �ανερ! πως καμι# ηθικ� αρετ� δενυπ#ρ�ει μ�σα μας εκ H�σεως.
Πρ�πει, ���αια, να τνιστε� !τι η πρ�τη πρκε�μενη κρ�ση τεκμηρι�-νεται με τα παραδε�γματα της π�τρας και της �ωτι�ς, των π�ων τη�ρ�, της μιας πρς τα κ�τω και της �λλης πρς τα π�νω, κανε�ς δενμπρε� να αλλ��ει, !σ κι αν πρσπαθ�σει. H δε�τερη πρκε�μενη κρ�σητεκμηρι�νεται με την ετυμλγικ� συγγ�νεια των λ��εων Uθς (> ηθικ�)και Mθς.
Πια ε�ναι τα ε�δη της αρετ�ς κατ� τν Aρισττ�λη;
Πια απ! τις δ� αρετ�ς �ρωστ�ει τη γ�νεση και την α��ησ� της κατ�κ�ρι λ!γ στη διδασκαλ�α και πια ε�ναι απτ�λεσμα εθισμ�;
Π�ς τεκμηρι�νει Aρισττ�λης την �πψ� τυ !τι καμι� ηθικ� αρετ�δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως;
Πις ε�ναι ρ!λς της ��σης και πις ρ!λς τυ εθισμ� και της�σκησης στ θ�μα της αρετ�ς;
Nα συγκρ�νετε τις απ!ψεις τυ Aρισττ�λη με τις θ�σεις τυ Πλ�τωναως πρς τη σ��ση «tθυς» και «Xθυς».
Tι εννε� Aρισττ�λης, !ταν υπστηρ�$ει πως «τ�λειι γιν!μαστε στιςαρετ�ς με τη διαδικασ�α τυ �θυς»;
Πια ε�ναι η αριστκρατικ� διδασκαλ�α για την αρετ�; Nα τη συγκρ�νε-τε με την �πψη τυ Aρισττ�λη.
Πια παρατ�ρηση ��ετε να κ�νετε για τα παραδε�γματα πυ �ρησιμ-πιε� Aρισττ�λης, πρκειμ�νυ να στηρ��ει τα συλλγισμ! τυ;
H ‰È·›ÚÂÛË ÙˆÓ ·ÚÂÙÒÓ
2 Αρισττ�λης διαιρε� τις αρετ�ς σε δ� �ασικ�ς κατηγρ�ες, σε διανητικ�ςκαι ηθικ�ς. 2ι πρ�τες στηρ�$νται απκλειστικ� στην εν�ργεια τυ νυ, εν�ι δε�τερες στη σ��ση τυ επιθυμητ� με τ λγικ! μ�ρς της ψυ��ς. Αρετ�σημα�νει για τν αρ�α� την α��α και την τελει!τητα εν!ς πρ�γματς � μιαςεν�ργειας. (τσι ε�ηγε�ται !τι Αρισττ�λης μιλ�ει για διανητικ�ς αρετ�ς,
¶·Ú¿ıÂÌ·
8
7
6
5
4
3
2
1
EÚˆÙ‹ÛÂȘ ηٷÓfiËÛ˘
¶APA£EMA 33ENOTHTA4Ë
τις π�ες π�λι διακρ�νει σε δ� κατηγρ�ες, σε θεωρητικ�ς και πρακτικ�ς,σ�μ�ωνα με τη δια�ρεση τυ ν� σε θεωρητικ! και πρακτικ!. 2 θεωρητικ!ςνυς απ�λ�πει στη γν�ση της αλ�θειας, εν� πρακτικ!ς νυς απ�λ�πεικαι αυτ!ς στην αλ�θεια, η π�α !μως συμ�ωνε� με την ρθ� επιθυμ�α. (τσιη επιστ�μη, νυς και η σ��α ε�ναι αρετ�ς τυ θεωρητικ� νυ, εν� η τ��νηκαι η �ρ!νηση τυ πρακτικ� νυ. Η �ασικ� αρετ� τυ πρακτικ� νυ ε�ναιη �ρ!νηση, δηλαδ� μια νητικ� εν�ργεια, η π�α πρσδιρ�$ει τ σκπ! καισυν�μα ε�ευρ�σκει τα μ�σα για την πραγμ�τωσ� τυ.
Ιστρ�α τυ Ελλην. `θνυς, τ. Γ2, σελ. 505
αρετ�ς
θεωρητικ�ς
επιστ�μη νυς
(σκπ!ς)
πρακτικ�ς
(σκπ!ς)
η γν�ση της αλ�θειας αλ�θεια και επιθυμ�α
σ��α τ��νη �ρ!νηση
διανητικ�ς
(θεωρητικ!ς νυς) (πρακτικ!ς νυς)
ηθικ�ς
ελευθερι!της σω�ρσ�νη
°ÏˆÛÛÈΤ˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ
γ�γνμαι, $], uπ�ρ�ω.Συν�νυμα:
υσ�α, (συν-, απ-, ε�-)υσ�α, !ντως, υσι�δης, υσιαστικ!ςOμ�ρρι�α:
εWμG
lρθ].Aντ�νυμα:
f�πω, τρ�πω, στρ��ω.Συν�νυμα:
κλ�ση, παρ�κκλιση, σ�γκλιση, κλ�νη, κλ�μακα, επικλιν�ς,κλιτ�ς (=πλαγι�), κλιτ!ς, κλ�μα, αν�κλιντρ.
Oμ�ρρι�α:
κλ�νω
EÙ˘ÌÔÏÔÁÈο
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-3ENOTHTA 4Ë34
aγω, X�ω, κμ�$ω, Fν��μαι, uπμ�νω, u��σταμαι.Συν�νυμα:
�!ρς, �ρ� (ανα-, συμ-, εκ-, εισ-, πρσ-, πρ-, κατα-, δια-,μετα-, περι-, υπ-)�ρ�, �ρ�δα, �ρ�ας, αμ�ρ�ας, �!ρ-τς, ��ρετρ, �αρ�τρα, �ρε�, δ��ρς, α-σ�μ�ρς, δι�-�ρς, ε��ρς, �ερ�γγυς, �ερν� (= πρ�κα), πλ��ερ-νς, διηνεκ�ς, πυρ�!ρς, υδρ�!ρς, λεω�!ρς, λεω�-ρε�, ευεπ��ρς (= επιρρεπ�ς), ανυπ!�ρς, δρυ�!ρς,�ρ�, δι�νε�η, �ωριαμ!ς, αυτ!�ωρ.
Oμ�ρρι�α:
H�ρω
��λλω, vημι.Συν�νυμα:
ρ�ψη, απ!ρριψη, απρριπτ�ς, ρ�ψασπις, ριπ�, ριψκινδυ-νε�ω, ακατ�ρριπτς, απρρ�μματα.
Oμ�ρρι�α:
OιπτJ
Fπθν�σκω.Aντ�νυμα:
εwμ�, γενν]μαι, πι[μαι, ��μαι.Συν�νυμα:
γ�νεση, γ�νς γενι�, γν�ας, πρ!γνς, απ!γνς, εγγν!ςεπ�γνς, γ!νς, αγεν�ς, ευγεν�ς, συγγεν�ς, μγεν�ς, γε-νητ!ς, αγ�νητς, συγγ�νεια, αγ�νεια, γενετ�σις.
Oμ�ρρι�α:
γ�γνμαι
Fντι�λ], gκετε�ω, κελε�ω, λιπαρ].Συν�νυμα:
δ�ηση, ενδε�ςOμ�ρρι�α:
δ�μαι
στερ[μαι, Sττ]μαι.Aντ�νυμα:
aγω, δ�ναμαι, κρατ], ��ρω.Συν�νυμα:
��η, μ�θε�η, ευε��α, κα�ε��α, ε��ς, ε�ε��ς, ην��ς, σ��μα,σ��ση, σ�εδ!ν, σ�λε�, σ�!λη, (απ-, ε�-, παρ-, υπερ-, κατ-,συν-)��, ανακω��, �ν�ς, κ�τ�ς, μ�τ�ς, κακυ��α,ρα�δ��ς, κλειδ��ς, συντα�ι��ς.
Oμ�ρρι�α:
@�ω
∂ΔÀª√§√°π∫∞ 35ENOTHTA4Ë
EÙ˘ÌÔÏfiÁËÛË Ï¤ÍˆÓ
τ�λς<τ�λεις<τελειJ
�"ω<H�σις
παρ\ + /κ + κλ�νω<παρεκκλ�νω
γ�γνμαι (/-γεν-�μην)<γ�νεσις
δι\ + νSς<διανSμαι<διανητικ�ς
τελε�ωση, τελε�ωμα, τελειωτικ!ς, ατελ�ς, ευτελ�ς, τ�λεις,τελ�, τελετ�, τ�λεση, απτ�λεσμα.
Oμ�ρρι�α:
τελει?μαι
λαμ��νω.Συν�νυμα:
(απ-, εκ-)δ��, δε�ι!ς, δε�αμεν�, δκ!ς, δ�κτης, δ!καν,δ�ε�, δεκτ!ς (απδεκτ!ς, απαρ�δεκτς).
Oμ�ρρι�α:
δ��μαι
��ση, �υτ!, �υτικ!ς, �υτε�ω, παρα�υ�δα, �μ�υτς, σ�μ-�υτς, ��λ, ��λλ, εμ��λις, �υ�, �υλ�, �υλετικ!ς, ευ-�υ�ς, ευ�υyα.
Oμ�ρρι�α:
H�ω
ENOTHTA 1Ë API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-336
EÚÌËÓ¢ÙÈΤ˜
Nα σημει�σετε �να στ περιε��μεν των Hρ#σεων πυ συμπ�πτυνμε τις απ�ψεις τυ Aρισττ�λη.
α. Oι διανητικ�ς και ηθικ�ς αρετ�ς ��υν σ��ση με τ «λ!γν X�ν»μ�ρς της ψυ��ς.
�. Για να απκτηθ�ν ι ηθικ�ς αρετ�ς, απαιτε�ται «εμπειρ�α και�ρ!νς».
γ. Για την απ!κτηση των ηθικ�ν αρετ�ν τ ��ρς π��τει στν �ν-θρωπ, στν ασκ�μεν.
δ. Στην περ�πτωση των διανητικ�ν αρετ�ν πρωταρ�ικ!ς ρ!λςανατ�θεται στ δ�σκαλ.
ε. Για να γεννηθ�ν και να αυ�ηθ�ν ι διανητικ�ς αρετ�ς, �ρει�-$εται κυρ�ως η διαδικασ�α τυ εθισμ�.
στ. Kαμι� απ! τις ηθικ�ς αρετ�ς δεν υπ�ρ�ει στν �νθρωπ «��σει».
�. Oι �νθρωπι ε�ναι πρικισμ�νι απ! τη ��ση με ηθικ�ς αρετ�ς.
η. Oι �νθρωπι ε�ναι πρικισμ�νι απ! τη ��ση με την ικαν!τητα ναδε�τ�ν τις ηθικ�ς αρετ�ς.
θ. E�ναι αδ�νατ στ θ�μα της αρετ�ς να �τ�νυν στην τελε�ωση,να «τελει�νται» ι �νθρωπι με την �σκηση.
ι. H αρετ� δ�νεται στν �νθρωπ τελεσ�δικα απ! τη γ�ννησ� τυσαν δ�ρ της ��σης.
Aπ� τις Hρ#σεις τυ κειμ�νυ πυ παρατ�θενται παρακ#τω να σημει�-σετε πιες ε�ναι ι δ� πρκε�μενες (1, 2) και πι τ συμπ�ρασμα (3)στ συλλγισμ� τυ Aρισττ�λη.
α. Tα ε�δη της αρετ�ς ε�ναι δ�, η διανητικ� και η ηθικ�.
�. ",τι εκ ��σεως ε�ναι καμωμ�ν να συμπερι��ρεται με �ναν ρι-σμ�ν τρ!π, δεν μπρε� να συνηθ�σει να συμπερι��ρεται με �λ-λν τρ!π.
γ. H ηθικ� αρετ� ε�ναι απτ�λεσμα τυ �θυς.
δ. H διανητικ� αρετ� �ρωστ�ει και τη γ�νεση και την α��ησ� τηςκυρ�ως στη διδασκαλ�α.
ε. Kαμι� ηθικ� αρετ� δεν υπ�ρ�ει μ�σα μας εκ ��σεως.
2
✔1
A
ENOTHTA1ËA™KH™EI™ 37
Πιες απ� τις παρακ#τω πρτ#σεις απδ�δυν σωστ# τ πε-ριε��μεν της εν�τητας και πιες ��ι;
α. Η αρετ� διακρ�νεται σε διανητικ� και ηθικ�.
�. 2ι διανητικ�ς αρετ�ς δεν ε�αρτ�νται απ! τη διδασκαλ�α.
γ. 2ι ηθικ�ς αρετ�ς πρ�ρ�νται απ! τη ��ση.
δ. 2ι ηθικ�ς αρετ�ς ε�ναι απτ�λεσμα εθισμ�.
ε. 2ι �υσικ�ς ιδι!τητες αλλ�$υν με τν εθισμ!.
στ. zΕ�υμε απ! τη ��ση την πρδι�θεση να δε�τ�με τις ηθι-κ�ς αρετ�ς.
�. 2ι διανητικ�ς αρετ�ς �ρει�$νται �ρ!ν και εμπειρ�α γιανα αναπτυ�θ�ν.
™ËÌ·ÛÈÔÏÔÁÈΤ˜ - EÙ˘ÌÔÏÔÁÈΤ˜
Nα σ�ηματ�σετε σ�νθετα υσιαστικ# στη ν. ε. με α′ � �′ συνθετικ� τθ�μα των παρακ#τω λ�$εων (�να για καθεμι#):
πλεVν: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . X�ει: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
γ�νεσιν: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . `νμα: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
��σει: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . λ�θν: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RθικJς: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . π[ρ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
παρεκκλ�ν ν: Nα σ�ηματ�σετε #λλα τ�σσερα σ�νθετα με πρθ�σεις ρ�-ματα με �′ συνθετικ� τ -κλ�νω και στη συν��εια να σ�ηματ�σετε παρ#-γωγα υσιαστικ#. Tα υσιαστικ# αυτ# να τα εντ#$ετε μ�σα σε Hρ#σεις.
α) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
�) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
γ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
δ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2
1
B
§™3
API™TOTE§OY™ H£IKA NIKOMAXEIA B1, 1-338 ENOTHTA 1Ë
Nα αντιστι��σετε τα ρ�ματα της A στ�λης με τα συν�νυμ# τυς στη Bστ�λη (μερικ# ρ�ματα ��υν περισσ�τερα απ� �να συν�νυμα).
Nα αντιστι��σετε τις λ�$εις της A′ στ�λης με τις αντ�νυμ�ς τυς τηςB′ στ�λης:
aνω
{τως
με�ωσις
θ�σει
τU Xλαττν
τU πλεVν
αP�ησις
��σει
κ�τω
aλλως
Στ�λη B′Στ�λη A′
4
λαμ��νω
γυμν�$μαι
�λαστ�νω
Fσκ[μαι
γενν]
��λλω
aγμαι
vημι
��ρμαι
fιπτ]
Wθ�$μαι
��ω
δ��μαι
Στ�λη B′Στ�λη A′
3