Проф. д-р Зоран Михајлоски

Утврдување на правниот статус на менаџерите во домашното законодавство:

- Закон за трговски друштва, - Закон за работни односи, - Закон за установите, - Закон за јавни претпријатија, - Закон за банките, - Закон за хартии од вредност, - Закон за супервизија на осугурување, - Закон за високо образование, - Закон за култура, - Закон за задругите.

Уредување на односите меѓу друштвото и членовите на органот на управување:

- уредување на односите меѓу друштвото и членовите на органот на управување по правило се уредуваат на статусна основа,

- уредување на односите на членовите на друштвото со членовите на органот на управување можат да се воспостават и врз договорна основа.

Односите меѓу друштвото и членовите на органот на управување по правило се уредуваат на статусна основа.

- Станува збор за стекнување на положбата член на органот на управување на друштвото.

- Актот со кој се стекнува положбата член на органот на управување на друштвото е по својата природа корпоративен акт, акт којшто врз основа на Законот го издава во име на друштвото овластениот орган.

Во делот на утврдувањето на статусот на менаџерите треба јасно да се наведе актот врз основа на кој се темелат донесените одлуки и тоа:

- за избор и назначување на менаџерите, односно членовите на органот на управување, -

- генералиите и овластувањето на лицето кое го застапува друштвото,

- определување на статусната положба на менаџерот во друштвото,

- договорните овластувања и ограничувања во правниот промет и застапување на друштвото,

- како и општите и посебните акти со кои се определуваат правата, обврските и одговорностите на менаџерите кои не се опфатени со менаџерскиот договор

Односите на членовите на друштвото со членовите на органот на управување можат да се воспостават и врз договорна основа.

- односи врз договорна основа не се воспоствуваат со сите членови на органот на акционерското друштво.

- договор за уредување на односите меѓу друштвото и член на органот на друштвото можат да склучуваат само:

- извршните членови на одборот на директори и - членовите на управниот одбор.

При дефинирањето законодавецот се определил за два вида на менаџерски договори.

- првиот, договор за уредување на односите меѓу друштвото и извршен член на одборот на директори, член на управниот одбор, односно управителот (се уредува односите со т.н. менаџмент на повисоко управувачко ниво) и

- вториот, договор за уредување на односите со раководно лице, (се уредуваат односите со менаџерите на пониско ниво).

Основна карактеристика на менаџерските договори е нивната автономност изразена со определените специфичности кои им даваат карактер на sui generis договори.

Овие договори не се супститути на договорот за вработување со кој се заснова работен однос.

Со менаџерскиот договор се конкретизира улогата на менаџерот и меѓусебните права, овластувања, обврски и одговорности врз договорна основа.

За односите коишто се воспоставуваат врз договорна основа значајна е финансиско-материјалната положба на извршниот член на одборот на директори, односно членот на управниот одбор

Во Законот за трговските друштва, статуирана е изрична забрана извршниот член на одборот на директори или член на управниот одбор да склучува договор за вработување

Наградата на менаџментот во друштвото предвидено со менаџерскиот договор, пред сè, има економски карактер. Исплатата на наградата опфаќа:

- фиксирани компоненти- варијабилни компоненти.

При креирањето на критериумите за наградување треба, во структурата, да постои значајна правопропорција меѓу исплатата на награда на членовите на управниот одбор, односно извршните членови на одборот на директори и резултатите од работењето на секој член и резултатите од работењето на самото друштво.

Појдовни претпоставки за одредување на основната плата на менаџерот утврдена со менаџерскиот договор:

- големина на друштвото во зависност од бројот на вработените и обемот на работа;

- состојба на сопственичката структура во друштвото изразена преку показателите на структурата на капиталот;

- финансиската моќ на друштвото изразена преку расположливите сопствени извори на финансирање, приходите, трошоците и рентабилноста;

- организациската сложеност на деловниот потфат на друштвото кое може да се изрази како мала, средна и висока организациона единица;

- комплексноста на производствената програма изразен преку бројот и видовите на производите, нивниот квалитет и техничката опременост и

- положбата на друштвото на пазарат и неговата конкурентна способност.

Награда на извршните членови, членовите на управниот одбор, односно управителот

- плата , односно месечен надомест,- право на осигурување на живот и на друг

вид осигурување,- надомест на трошоци и на други трошоци - други права утврдени со договорот за

уредување на односите, соодветно на видот и обемот на доверените задачи, работноправниот статус и личниот ангажман во успешноста на работењето на друштвото, а согласно ЗТД.

- право на учество во добивката ( исплати во пари, акции, тантиема, бонус и др. начини).

Најважни компоненти за утврдување на платата кај менаџерот во друштвото:

- статусот на друштвото на пазарот на кој дејствува,

- содржината на утврдените цели на деловната политика,

- сложеноста на улогата на менаџерот во друштвото,

- професионалната репутација која ја ужива менџерот,

- атрактивност на доделениот мандат и платите кај конкурецијата.

Проблеми и недостатоци при склучувањето на менаџерските договори и утврдувањето на мотивациската стратегија:

- нејасна дефиниција на деловните цели и конкретните задачи при доделување на мандатот;

- недоволно или нееднакво утврден работно-правен статус на извршниот член на одборот на директори и член на управен одбор, односно управител;

- дебаланс на овластувањата, моќта за одлучување и одговорности на органите на управување во друштвото;

- ниски фиксно договорени основни плати и други надоместоци од плата;

- утврдување на стратегија за мотивација и наградување која не одговара во конкретните услови и временско ограничување;

- недоречени и нејасни услови и начини за решавање на евентуалните интерни деловни спорови;

- нејасни и непрецизни толкувања и примена на одредбите од менаџерскиот договор што се однесуваат на конфликт на интереси;

- слабо разработена стратегија за обештетување за професионалните ризици и случаи за предвремено раскинување на менаџерските договори во текот на мандатот или по истекот на менаџерскиот договор и

- произволна процена на успешното работење на менаџерите поради недоволно утврдени услови и критериуми за остварување на правото за наградување и неусогласеност на параметрите за мерење на деловната ефикасност.

На извршен член на одбор на директори, член на управен одбор, односно управител и на раководните лица, не се применуваат одредбите од Законот за работните односи и колективните договори што се однесуваат на

- засновање и престанување на работен однос,

- дисциплинска одговорност,- плата, надоместоци и - заштита на правата од работен однос.

Сите овие права, овие лица ги остваруваат на начин и според условите утврдени со менаџерскиот договор.

Постојат повеќе основи за престанок на менаџерскиот договор:

- со истек на рокот на договорот, - престанок со настанување на лични

околности, - престанок на догoворот со

отповикување, - едностарано раскинување на

договорот - престанок на договорот со поднесување оставка.

Менаџер може, во секое време, да биде отповикан со одлука на друштвото, на начин кој што одлучувале за неговиот избор, со или без образложение. Секоја поинаква одредба во договорот за друштвото се смета за ништовна.

Отповикуваниот менаџер има право на надомест на штета предизвикана со предвременото престанување на мандатот само ако тоа е определено во менаџерскиот договор.

Менаџерот не може да води спор за поништување на одлуката на друштвото со која е разрешен како менаџер, туку може во постака за надомест на штета како предходно прашање да се утврди дали по негова вина истиот е разрешен.

Органите на управување со трговските друштва подлежат на определени нивова на одговорност и тоа:

1) корпоративна одговорност – изразена во вид на отповикување (разрешување) утврдено со закон и менаџерскиот договор.

2) граѓанска одговорност – изразена преку принципот на постапување со внимание на уреден и совесен трговец чиј механизам преставува одговорност за причинета штета, утврдена со трговските и законите за облигационите односи

3) казнена одговорност – пропишана со казненото законодавство

4) морална одговорност – изразена преку повреда на изворите на “мекото право“ (soft low), односно инструмент за уредување на деловните односи.

Товар на докажување - вo slu~aj na spor, upravitelot mora da doka`e deka postapuval vo interes na dru{tvoto i so vnimanie na ureden i sovesen trgovec.

Ako pove}e upraviteli u~estvuvale vo istodejstvie i postoi spor za nastanatata {teta, -sudot go utvrduva pridonesot na sekoj upravitel vo nastanuvaweto na {tetata.

Osven tu`bata za nadomest na {tetata koja{to li~no ja pretrpele, sodru`nicite mo`at, poedine~no ili grupno, da podnesat tu`ba protiv upravitel za nadomest na {tetata na dru{tvoto.

Tu`itelite mo`at da baraat nadomest na {tetata koja{to ja pretrpelo dru{tvoto

Tu`bata zaradi odgovornost на управител

zastaruva za tri godini, smetano od denot na

izvr{enoto {tetno­ dejstvie, odnosno od

denot na predizvikanata {teta ili, ako bilo

pri­krieno, od negovoto otkrivawe.

Ako dejstvieto e kvalifikuvano kako

krivi~no delo, tu`bata zastaruva za deset godini

Спорови од статусна природа – (престанок на статусот на менаџер)

Спорови од материјално-правна природа –(надомест на штета од незаконско разрешување на менаџерот и неисполнување на одредбите од менаџерскиот договор од една страна, како и надомест на штета од несовесно работење на менаџерот и причинета штета на друштвото)

На извршен член на одбор на директори, член на управен одбор, односно управител, како и на раководните лица, не се применуваат одредбите од Законот за работни односи и колективните договори што се однесуваат на засновање и престанување на работен однос, дисциплинска одговорност, плата, надоместоци и заштита на правата од работен однос

Сите наведени права, овие лица ги остваруваат на начин и според условите утврдени со менаџерскиот договор

Р. Македонија нема некои позначајни искуства во однос на егзистирањето на ваквите договори во правната реалност

Судската пракса има заземено конзистентни и правно издржани ставови во однос на стратешки важните прашања и концептуалната поставеност на менаџерските договори

Потреба од понатамошна едукација, усовршување и специјализација на судиите од областа на трговското право, кои по логика на нештата, би требало да одлучуваат по предметите поврзани со менаџерските договори.