(^i/A Jlt^ b&Lttr?Jl <3Ê£^> (LÊxH? 4

té

Toen Va^ér met diT experiment begon, ( 1921) waren de Amerikaanselegertests nog in omloop. Later minder. '-Iretsg Prak, psychoteottmicusbij Philips^heeft ze omgewerkt voor jongeie kinderen, en voor Nederlandgeschikt gemaakt.. [^ ^ ^ y?üAls hij een jongen vond, die eer te laag I.Q. had , nam hij deze nietnu er aan als lees jongen en als latere mijnwerker...Men heeft hem diteerft kwalijk genomen en zei: "Nou, T/dei;an, we hoeven geen geleerdenin de mijnen."1 _Maar Vader bleef volhouden, daïTdie jongens (Juisj dikwijls foutenbegingen,, en ongelukken maakten. Het is later gebleken, dat Yader

Jici-tt-gelijk if£fi*g..£ei] ander voordeel van dit onderzoek was, dat wanneerer op de bovengrondse mijn een jongen nodig was, men hem kon vragen,

g^JTV*-_ of hij een jonger.; wilde aanwijzen. .Dit g ebeurd e vrij vaak..

Langzamerhand begon hij een nieuw idee te krijgen. Deze jongens,,die

zo weinig ontwikkeling hadden, zouden toch óók verder opgeleid kunnenworden??/'! aar.. de mijnen hadden een continu bedrijf, de lees jongenswaren 16 uur nodig. ( 's i\achts maakten de mijnwerkers alles weer ingereedneid voor de d agploegen, z-: dat er 's nachts geen lorries naarfeoven kwamen)...Dan zou hij driemaal zoveel jongens nodig hebben.Toen hij met dit plan bij de directie kwam, voelden Aè heren er niets

4Uc, é_*.\voor: Dat waren extra kosten...Hoe Vader erok pleitte, dat het laterzijn vruchten zou afwerpen...het lukte hem niet dit plan van de grondte krijgen.,De directie vond, dat hij zijn werk als " beveiligingsingenieur" maar

7 fmoest be&injngen en stelde hem aan als werktuigkundiglingenieur op deStaatsmijn Wilh.ei.mina. . H±ET was altijd een werktuigkundig ingenieurnodig . iv. ^ *—o fa.

Ons gezin verhuisde naar TERWIN3ELM, aan de andere kant v r-n Heerlen

g e le ê en • £~u*s ^^^ btyu&*J'(+*t*sOp zichzelf vond Vader dat werk, gi-jr "° ' iF o n1 1 j l f F " vrrt^-^mmrr", wel

.^sify -Ge. £.-*±-t£t*~,interessant.Zo vertelde hij eer s, c het zo merkwaardig \fcOJ3d-, datde machjnes die hij bij de sutkerfabrikatie had moeten onderzoeken,dezelfde waren als dfegeJfrln, JÉÏ bij het vormen van eierkolen gebruikt

werden.. ^ ^ <^^^^Hij bleef e enter in gedachten werken aan zijn plan voor de "opleiding'van mijnwerkers...Tot hij tot het besluit kwam de directie niet omdriemaal zoveel jongens aa* te ja&3?erf, maa'fe. tweemaal. .Toen wist hije*én van de heren te overtuigen van de waarde van dit experiment..De anderen gingen mee, en..Vader kon beginnen met het werk, dat hem

_ o

lif.: Intelligentie quabiënt. Normaal was 100. Veel lager dan 80 wilde Vaderniet gaan. Jongens met een hoger IQ konden ander werk krijgen en werdevaak f"bovengronds «aangenomen.

-

/

j ^: . . :

'

• • . sib f

.

. ' - . . ' '

.•

131 '

. ;sw.. • - . . . • • »

,

» . - • - . • - .

3* 93i>l

.

.

-

0«f

'

.

. , .

•'

•

• . '

»|Niet alleen omdat Vader's leven o o K eer deel van mi jn leven was,

maar ev^eneens omdat zi jn werk het onderwerp werd van mijn

scriptie voorde middelbare akte Pedagogiek, heb ik bovenstaandeopgenomen in iBrxfcEsrffkr±S m i j n autobiografie.

. . .:

..

,.

.

boe>de^ én hem door heel Nederlano en Europa bekend maakte. .HÉ. Hit

de "bedrijf sscholen", die NU zo bekend zijn, maar die

»e-ïi toen nog niet

Weer verhuisde ons gezin, nu naar HEERLEN, omdat vader in "algemene"

_ dienst kwam.. Hij kreeg nu de titel:. Chef van de Opleiding", .hetgeen

een promotie*•*• _ — - trj

^ 1^ geloof, dot z i jn geéachten zo p±H belangrijk, , ook nog voor dézet i jd , dat ik er.;kele ideeën wil toelichten. . .Hi j was er van overtuigd,dat er een eeer grote werkeloosheid zou komen. .Daarlw^lr i-n'-Jtt^-p.l-fta t s

A** xzou men moeten leren geesteli/k bezig te zi jn.Bzssom m"o~ësTé1n .l)fl e jongensleren "lezen". .verder kregen zij rekenen, tekenen, maar ook véél gym-

Cüf (~nastiek. .e -k tuinwerk,, eer er kwamen een dominee en een pastoor, die

hun "levenslessen" zouden geven... Een oude mijnwerker gaf hun "veilig-

heidslessen. ". De lichamelijke oefeningen werden door een onderofficier

geleid. . .Vader wilde geen subsidie ontvangen, om vrij te zijn in zijn

bewegingen, en te kunnen aanstellen/kiegenen, die hém geschikt leken,

ook al hadden ze geen "diploma »sf. .Verder zoekend en denkend kwamhij(Mt-t^ftJ^- /°

op d e gedachte een "leermijn" te cre'éren.Die l±et h i j ma&en in één- •M-M-UU-» ( j- ,

van d e steenbergen, die bij elke mijn zijn. Daar «4? wam weer een er-

varen mijnwerker, die de jongBBs enkele handgreuen moeèt leren :

Hout kappen ( voor de stutten!, een lier bedienen, e. d. (We zijn inj ™-< >Vx>eM2- .

19 \JO. .MS gouden ze waar schijn l rk andere dingen moeten leren)...

En, wat ik persoonlijk één van de mooiste gedachten vind is de vol-

gende : Wanneer de jongens naar "beneden" gingen, kregen ze daar een

"vader", die vooral in de begintijd een oopje in het zeil hield. Als

er moeilijkheden waren, konaen ze bij hém terecht...

De opleiding kreeg een vervolgopleiding voor mijnwerkers, die verderjS£t*~<s*** }

wilden gaan: voor(__opzrchter enz. Deze school kwam in Heerlen. De t

lagere opleidingen waren alle bij de mijnen zelf...

Het bleek dat Vader 's visie goed geweest was. De jongens gingen met

meervreugde aan het werk, deden hun arbeid beter dan vroeger het J

geval was, en .. er gebeurden mirider ongelukken. ,* e&t_ ^ti^^-yu^,^ £#•* j^^

Nitdë mijnen g esloten zijn dacht ik dit verhaal te mogen vertellen

/ als een eersaluut aan mijn vader...£/ Ctr»V-I^ Qfj? ,

f

|.$ Ij Hoe ging het nu met MIJ verder.-?In 1921 waren w^j naar Zuid-Limburg vertrokken en daar werden weeerst in RUMPEN gehuisvest. -^Men zal het KU niet meer kurnen vinden,het is in BRUNSSUM "ingelijfd". Er was nog geen verbind 'ng met Heerlen,

noch met bus, noch met tram. Wel vervoerden heel oude auto 's degenendie naar Heerlen wilden, gjcüieag-n. In een auto voor hooguit vijf per-

.

'

. .

l /i/ &q4L#€4*r< /£ LW -

l/...

• •. L*

•

- '

i*. •..

.,.. ..

.. ;

?9

.

r • •

,

. . .

.

,

.

'

.

ty*sw

.

.

._ ' .

•

.

.

.

.

sonen werden acht of meer mensen gepropt. Verder was er geer gymnasium,

w:car meisjes H}sxmKEk±£H werde: toegelaten. Lat was er wél in Maastricht

, maar als ik daarheen zou gaan, z oud e mijn oucers weer een huis moeten

zoeken, vaar iemamd mij zou willen hebben, en da" t Konder mijn ouders

^ tcrg-ftniët' betalènTlj^i ciju^ ^J^o-^~^

Nu va s er ii. HEERLEN wél een drie-jarige R. K. meisjes h. b. s. m^et

_ j oneens programma. Daar ik slechte reslkltaten met Latijn had gehad, té

werd besloten mij daar heen te later gaan. Enkele leerlingen fietsten

van RUMPEN naar HEERLBÏ/üoaa zou ik echter wel eens alleen d e afstand

moeten Afleggen. De tocht ging in die tijd over zeer stille wegen,

^ en het was al eens voorgekomen, dat meisjes coor mannen waren lastig

gevallen. Alle boeken waren al besteld _ en ik had er vrede mee...

Toen hoorde Vader, dat er een Pro t. Cv,r. ULO drie km. van ons huis

was.

Hij vond het beter, d a t ik naar een Protestantse school zou g#sn , hoe.&\r-

wel voor hem dat "Christeliike" t_fiiet voor had behoeven te staan^

Ten tweede waren de bezwaren over de afs tand, en de stille wegen daar-

mee opi'geheven,

en teri derde zei hij:" Een driejarige meisjes h. b. s. staat gelijk

met een ulo-schoolf Hij wist niet , dat die meis jes h. b. s. eer jongens

programma had. . . Jt-j-=ga^t=éatH?=fee-efr."1

1^. heb de verwisseling : gymnasium - ulo, altijd als een degradatie

gevoeld.

Wat nu met mi jn toekomstplannen?

Een bevriende ingenieursvrouw, die genoord had, da. t ik graag Oude Talen^•—^f . ,

willen Studeren, ze i : "Wel , laat haar na de ulo naar een kweekjF-

school gaan, waar ze de lag eis akte kan behalen, vervolgens de hoofd-

akte, dan "Lagere akte Frans, en tenslotte de middelbare akten.. Ze is

dan even ver, als wanneer ze gestudeerd had aan een univers i te i t . . . "

Hetplan werd goegekeurd. 3& kwam in de tweede klas van de ulo in

TREEBEEK, bij de Staatsmijn Emma.

Wat daar onderwezen werd, was totaal anders dan op het gym. De ande_

rer hadden Duits en Engels al gehad. De grondslagen van die talen heb\,ÓUL£*~

ik dus nooit goed geka4. Met Frans bleek ik veel verder te zijn..

z/oals gezegd was hit een Cnristeli jkeschool. Ik was altijd op

particuliere en openbare scholen geweest, en het lezen uit de Bijbel,

wat iedere dag gedaan werd, was voor^g!elemaal vreemd. We moesten om beur-

ten hard^op voorlezen uit de Statenvertaling, omdat er nog geen

andere bestond..

Op een dag lazen we het verhaal van Dani'él in de leeuwenkuil. ( Dan. 6)

Dat verhaal greep mij zo aan, dat ik wel z<5 zou willen worden alsdie man . .

• '

i

.DS6$9i

-

-

-

.

' f ' /y L M\ +U& knw v^ ^^^ Wi we^ti^u*,-

• ,

'

:

. .-

.

l.

,.

"- --

l

'.

'

,

. .

-

• •

/Zo geloven, dat &>d je zou beschermen door dik en dun heen.V

Enthousiast kwam ik thuis eb- zei : "Moeder we hebben op school zo '9

prachtig verhaal uit d e Bijbel gelezen. Mag ik het U voorlezen? "

In ae boekenkast stond weliswaar eengrote bijbel, maar er^érd nooit

uit gelezen.

Moeder antwoordde: Daar interesseer ik me niet voor."f

Daarop nam ik me voor om zélf een bijbeltje te kopen, en er in te gaan

lezen. .Dit -ebeurde. .

Maar... evenals men in "gewone" boeken doet, tegon ik bij het eerste

hoofdstuk: Genesis..Van dagboeken die iemand kunnen heioen om het

gelezene te begrijpen, had ik nooit gehoord...1Overig ging ik door,

totdat ik strandde in LEVITICUS... lf

Toen ik later naar de kweekschool ging, stund er op re lijst van be-

nodigdheden: een bijbel.' Wel die nad ik... en ik heb da't bijbeltje

jaren lang gebruikt, vond fee-t toch altijd moeilijk om t e begrij

U jSj.tJJMi.^ . '

geschreven werd. Toen ik (parèner na hoorde, d?.t er eer. nieuwe verta-

ling was uitgekomen ( de Leidse) heb ik die onmiddellijk gekocht, en

ook die heb ik " stuk gelezen"...

Dat ogebnlik heeft zo 'n diepe indruk op me gebaakt, dat ik later, toen

Gods weg met mij duidelijker werd, ik zei :0p da" t ogenblik, bij het

lezen van de geschiedenis van Jjani'ël in de leeuwer.kuil heeft God mij

bij mijn schout- ers gevat. . .maar . .h', t heeft nog l&ng geduurd vóór ik

werkelijk voelde, dat Hij me als Zijn Kind wilde gebruiken..

I7c heb God weer los gelaten, maar Hij hield mij vast, en gretfp me

nog eens .. .daarover later...

J'-'Toen Vader in Rumpen kwam, waren er alleen jonge ingenieurs met jonge

kinderen, Efijvroeg daarom eens aan een maatschappelijk werkster:

Woont hier niemand die kinderen heeft van ce leeftijd van mijn twee

oudste kinderen?"

"Ja zeker," was haar antwoord, "In TREEBEEK staat een dominee die

acht dochters heeft, en- r zal er zeker een bij zijn die van HeQny *s

leeftijd is.. "Dit was Ds. Kan...

Het vermoeden bleek waar te zijn. Ik had de leeftijd tussen de

tweede en de derde dochter in. . . en. . .deze meisjes waren op boven-

genoemde ULO, «a ik kwam z elf s bij hen in de klas.. Zij werden

vriendinnen van me en zijn het nóg/

1 was nog nooit bij een dominee in huis geweest, maar dat zou spoedig

veranderen. . .

M/jn zusje Hans, werd ernstig ziek.. Ze kreeg een accute blindedarm —

ontsteking, die niet dadilrk als zodanig herkend w er d . . Maar t o orrrg'CiEi^G^u^^^^-^ê^f.

n ei ar het 10 km. verder gelegen ziekenhuis ver-voerd w=erti,

ambulance £é-e'\nog niet w&g-en zoals ze heden ten d- ge zijn,

^

.

.

.

.

i.

•... • ' '

i

.

.

-

-'

-'

.

i/ L it L*éS J^ a&ftt &» {><**<, tt*o£^» 4^ ^r^/A^l,e r fl JO^lA^,^^ IL^^ k^^,

''

.

.. .. as...

,c

i

.

-

.

i

. f__oy.er de spoorrails reed, brak het proagg door. Zij kreeg daardoor

buikvlies^ontstekeing. Om mijn ouders wat te onlasten va-js—•k&%—%gejkeTe/v-K-*-»ifce&i-n, vroeg^Ds. en "evrouw Kan mij bij hen teKÏogëren. Die logeeri.

partij heeft een diepe indruk op mi j « c h t r r g e l a t e n f c / 4 ( ^ _ .

H t t v a s degewoonte in d e z e familieveten kort£_nuisgodsdienst te houden.

De twee inwonende katholieke dienstbodes kwamen er bij zi t ten. Dominee

las eerst een stuk je uit de bi jbel , gaf daarop een kort commentaar , ba'

en tenslotte ging hij achter een klein orgel t je zi t ten om het zingen

te begeleiden. .Toen i ; i j eens weer bad, vroeg hij God, of Hansje T,-deman

bijter mocht worden . . .Zó direct h-d ik nog nooit een g e r e d meegemaak t ,c-en, zoals men ziet, ben ik het nooit vergeten...\b oral het noemen van

haar nsa/fy, trof mij bijzonder. Toen ikzestig jaar daarna zélf in een

bejaardennhuis mocht bidden voor degenen, aie ziek waren, noemde ik

ook de namen. Zij voelden ^'eveneens eengroot vertrouwen daarbij.

Hans is beter geworden, en is zélf later predikantsvrouw geworden.

Twee van hun dochters , z elf theologen, zijn met theologen ge£rouwd.

Zó kan God levens veranderen. Zijn wegen zijn wonderbaar. Soms, en

zelfs vaak begrijpen wij Zijn wegen niet, maar dan helpt mij het woord

van Jesaja: ( 55:9) Mijn wegen zijn hoger dan uwe wegen."

Gelukkig moge54 we ze ook vrij dikwijls wél zien _en leidt Hij ons naar

bepaalde doelen, die wij zelf nog niet kenden. M£g,en we dan niet spre-

ken van Gods genade? Of..is dit woord te zeer versleten??

Wij gingen nooit naar de kerk, maar Vader wilde toch wel eens deze

dominee beluisteren. Hij preekte in een klein houten ker^e. Als men

binnen kwam, las men de woorden: "Dient der, Heere moet blijdschap".

ffja" zei vader, zo'n dominee spreekt me aan."i/

Dat is inderdaad de vare inste:ling van hen, die hun leven aan God

gegeven hebben-

iXUjn ouders zijn toch geen kerkgangers 9 eworden, maar zijn wel bevriend

geraakt met dit allerliefste echtpaar, dat samen zo'n blij en rustig

geloof heeft mogen uitdragen.

Langzamer nan d moesten wij gaan denken aan een kweekschool wilden we

het bove.- genoemde levenspatroon ten ui tvoer brengen. Niemand in onze

f<?milie was ech.' er bij het onderwi j s Werkzaam en mi jn ouders tastten0t4jL^

in het duister JÖAT de te kiezen kweekschool

Dt- zeer goed be. end staande R^jks Kweekschool inor me i s j e s in AP ELDOOR

/ iiïtï\ WiiRB DOOR MIJ APGEWEZen, dasftrtk zelf , zoals v«£en, die m e i s j e s had/ /C*x**fc j - -- " -- ~\-~~ -- "v—— -— — - --- -— -~N ~-- -- -* --- * — "l~

"uitgecholden" voor "kwekken".

Maar ook M zag ik , dat God mijn leven leidde:

_

.

.

..'

.

.

t t -'

laaw

?.

l.ia-s 'v-y

.

i

•

.

/ • /J/t / S\ i J> r,4 -e.c-e^ L^Y^Li^fUJ*-^//

ƒ-t— ^€f^c^^

rz&* (yd $ • / <? -2 ƒ.

.-

.'

.

•'

''

!

Eén van de qjonge onderwijzeressen, die les gaf aan de lapere school,

die in hetzelfde gebouwst gehuisd was als onze ulo, hoorde van hèyplan,Zij zei: Als ze talen wil studeren, moet ze naar ZETTEN feaan.\Daar is een

zeer goed bekend staande kweekschool. Vooral de talen worden er heelgoed oncerwezen. Er is een internaat aan verbonden. Die school heetofficieel: Kweekschool "Cri/i'stelijke Normaalschool voor onderwij aeressen".

• Ze maakt deel uit van de bekende Helderings gestichten. (Voetnoot).Door de leer/ingen wordt deze naam afgekort tot "Nor". Zij waren "Nor_

v malisten". Een pa^r jaar vóó*r wij er heen zouden gaan, was deze"Normpalschool" verheven tot "Kweekschool. "

_ /""Wéér een " Christel!jke"schhbl?

Ik had na het beleef de, e en bezwaar e* meer tepen..En mijn èuders

_^ namen het "Christelijke" op de koop toe, omdat die school een goedenaam had... ]/ClH Af £C<?™^~<ji,

_ Ook Adeke Kan, één van de acht dochters zou naar Zetten gaan.

Wij moesten beiden toelatingsexamen doen. Dat het niet " zo maar" eenklein examentje zou zijn, was bekend, en daar wij beiden geen wiskunde -sterren waren, gaf Vader ons enkele extra lespen.

/Zetten ligt 3 km. ten zuiden van WAGENINGEN, e«t de treinverbindingen methet Zuiden waren slecht..Moeder zou ons begeleiden en wij zouden samenin het kleine, ouderwetse Hotel: "Kochius" overnachten.. De b£»&émeester

van Zetten wtis een griend van Adeke 'ts ouders'®» zij sliep die nachtbij die familie..In net hotel waren ook enkele andere examencandidaten met begeleiding.Er w~s gezegd, dat,, wanneer wij een goed examen deden,wij in de tweede

klaszouden komen, omdat we de ulo hadden doorlopen, hetgeen toen nog eenbijzonderheid was..Op de examendag was ik zó hees, dat ik niet kon zingen. Een feit, waar-

van ik so wie so dacht, te zullen zakken. Toen we echter, nadat we j 's morg.gens rekenen had^gehad, het »s middags wéér kregen,dacthtkik zeker te

weten, dat het voor mij slecht zou eindigen.Een kleine week later kregen we echter bericht, dat ik in de tweede klasgeplaatst zou worden en ook Adeke wae toegelaten.We zijn vele jaren

_^ met elkaar uit Limburg naar Zetten gereisd..J^Tn die jaren ( 1923 - 1926) was het eeri moeilijke en lange reis.

Mjit een boemel van Heerlen naar Sittard.. Daar overstappen voor de treinmaar NIJMi/rGEN, en wéér met een boemel naat ZETTEN-ANDELST.Omdat een nicht van Adeke 's ouders in MJMEGEN woonde^, maakte^we daarvaak een lange stop, om bij die dame te lunchen.Dat was altijd heel

gezellig.

De kweekschool is opgeheven, kort nadat de Mammoetwet in werking trad,hetgeen alle oyd- tAcjis n— af oud-formalisten betreuren..

^mt-^ O ^

'V*Hoe herinner ik me nog, dat A^eke en ik er 'aankwamen. Wij waren de

enigen, die met d i e trein arriveerden. Niemand was van onze aankomstop de hoogte. We kenden de weg niet, en de scnool lag ongeveer l£ kmvan het station. .Bnvendien namen we nog een langere weg dan die ge-woonlijk genomen werd.. Onze koffers waren loodzwaar. We hadden geen

"— ~ fietsen en zeulden er mee, de lange weg... Later zetten we de bagageop onze fietsen.

Sommigen hebben de tijd, in ZETTEN doorgebracht tfy moeilijk gevonden, anderen: Beerlijk, lot die laatste groep behoor^ ik.Daar ik voor het examen geslaagd was, en heel bang was om voor het

x_ ulo -examen te zakken, deed ik dat niet.' Gelukkig voor mij heeft nooitiemand naar die papieren gevraagd. Tegenwoordig zou dat ondenkbaar

_ zijn. Hoe dikwijls heb ik in latere jaren niet de $a|$ieren moetencontroleren van mijn leerlingen, die het examen voor leraresx bij

het Landbouwhuishouonderwi js wilden doen.

Toen Adeke en ik onze opleiding begonnen, kregen we les volgens het"oude" lesrooster, dat zéér mocfern was te noemen : 's Morgens kregenwij de "algemene" vakken, »s middags ste talen.. Nu kón je in de tweedeklas voor de " gewone" vakken zitten, maar in een anaere voor detalen.. Zo kwam ik in de eerste klas voor Duits en Engels, en in de

/•V V-

derde voor Frans... -2e kwam tt?t voor, dat iemand, kort na het behalenvan de Lagere akte, slaagde voor een andere lag er akte, bijv. Engels,

of wiskunde. Ook kon men een jaar extra blijven, waarin men voorbereidwerd voor een of meer bij _akte/s. . .Meestal war e r dit er twee, enmeestal waren het Frans en Engeifs, maar teen kon ook wiskunde doen.Degenen die dit extra studiejaar deden, zaten in de z.g.n. "Leer-kamer" én of'waren, vooral in de ogen van degenen, die in de lagere

klassen zaten " hele dames".' terwijl ze toch maar enkele jaren ouderwaren dan wij. Dat vooral déze mogelijkheid mij aanlokte, is te be-grijpen. Helaas heb ik deze opleiding niet mogen volgen, daar de

docente voor Engels het niet met me aandurfde. Duits was in die£KÉ_

periode niet geod mogelijk, en om voor één akte te blijven had geen

zin.

Grpag iets naders over "ZETTEN".De Normaalschool is in 1864 begonnen met twee leerlingen, dochters

van een Hongaarse predikant, die aan Ds. Heidring vroeg , of hij zezou willen opleiden tot oncerwi jzeres. . In 1848 waren de z.g.n.Heldringgestichten opgericht voor, laten we zeggen: Moeilijke meisjes

uit sociaal slechfé gezinnen. BB. Heidring kon slechts met moeite

medewerksters voor die "Huizen" vinoen en dacht : Afs deze meisjesklaar zijn, willen ze me misscnien da'a'r helpen."

< - Ó

a > V jr#^ Isut* t&iï-eru^, tf^e- u, {^u+aast frZjL&J»r F ^

Dit is niet gebeurd ex, g ebeurde ook later zeer, zeer zelden. .Het aantal leerlingen van de Normaalschool groeide en groeide, en in

de t i jd, dat ik in ZETTEN was, waren er 80 mei s j e s in het internaat,<£iW~v-ëtft)«è?d genoemd : De oude Nor. ..

Drie maanden hebben Adeke en ik m^gemaakt, dat school en internait in

één gebouw gevest igd waren.. Daarna verhuise/ de school naar de Veiüstraat

een goede kilometer gaans.l Toen konden er n ieuwe leerlingen opeenomenL* woraen , daar iHxaEkHislMgrfe het internaat verbouwd kon worden en de

tekenzaal van de school SLAAPZAAL werd...Het internaat had voor ieder

meisje eer, eigen kamertje, " hok" genoemd. Met hout gescheiden vanj )v\CutV " TV*

de anderen^ e r boven open, zodat je wel met elkaar praten kon, en toch

eenzekEEe privacy had..In de derde klas kregen we die verbouwde teken-

zaal als "onze" slaapzaal..Tot dan toe had ieder meisje een eieen hok

gehad..Maar op die zaal was er één hok_ van-twee, waar Heelt3e Mooijaai

en ik sliepen, en een hok-van-drie...

In da"t jaar kwamen Elly Ypey en Wo&met Kramer op het idee een " club"

te stichten van onze klas, welke de " Kwastenclub" zou heten..De

regels van die club waren door Elly opgesteld, en omdat ze zo " ri.rp"

zijn neem ik ze hier op.

J

w

w

-f-. ffVoorde pleahMge installatie v-n de club hadden de stichteressen

aan het hok-van_drie gevraagd, of wij dat mö~chten gebrulJkenl voor

-ïén middag.. Dat was toegestaan... Voor dit " feest" hadden ze kwast

willen drinkem, maar dr was één of andere strafmaatregel, waardoor we

geen boodschappen in het dorp mochten doen...Wel, dan m-ar iets

anders beoacht : Eén meisje was zoooo verkouden, dat ze vroeg of ze

griotjes mocht kopen. Dat werd toegestaan...N^ moest iedereen met haar

eigen wastafelglas aas gevuld met water naar het hok-s/an-drie komen...

Toen we er kwamen waren de gordijnen gesist en, en kaarsèlT"^an_dd_en.

N^ werd plechtig één^riot op ieder glas gelegd, die erop bleef drijven

De regels werden voorgelezen en voor het eerst hoorden we, wat het

betekende " Kwast" te zijn.» J&t^cAJi»—" We varen het allen met Elly eens", zoals een regel ZE± uit het ge-

dicht dat door Louky Sc&jBtl voor de Kwasten was gedicht op üe wijs

van het L^mbuigse volkslied.

Griotten bestaan nog wel, maar omdat misschier niet ieder weet,watdat zijn: Een bruin kubus je van een soort drop.

^

Voortaan zouden we iedere zateidagmiddag bij elkaar komen in de kamer,die voor onze klas bestemd was..Eén van de leraressen, MejuffrouwVan der Beke Callenfels, werd erevoorzitster en ook ZIJ kwam er heen.We droegen dan een "kwastje" aan een fluwelen lint om onze hals.Het lied werd gezonyen..zeer knap in elkaar gezet; Allen kwamen er in

_ coor, en wanneer iemands naam genoemd werd, wezen we die..aan.Nog steeds bestvat deband van de Kwasten, al zijn er velen heengegaan.

— Op de Nor was het de gewoonte , dat de scheidende klas een " zendbrief'begon. A. stuurde een brie/ aan B. Deze deed haar brief erVin en stuurde

^ de twee brieven naar C. als allen in de brief geschreven hadden, stuurdede laatste hem terug naar A, en deze deed haar ouae brief er ui1/en

)^ schreef een nieuwe..En hij begon op nieuw de route..Vele klassen heb_

ben het niet kunnen vol houden, maar onze klas heeft hem tot nu toe^ nog ( 1987), al zijn er van de 18, die begonnen maar 7 over...Wat

was het aardig de ontwikkeling te zien; Sommigen trouwden heel jong,_ anderen op latere leeftijd, enkelen helemaal niet..Sommigen hadden

veel kinderen, anderen niet..We stuurden ook foto 's, en zagen weelkaar cktö bij een reflnie,. dan praatte je " gewoon" door..Nu we allenoud, ja, zeer oud geworder zijn, g#at alles wat strover...Maar..zoals

gezegd: Hij bestaat NOG...Tot de oorlog ging alles gesmeerd, maar na de oorlog moesten we hemopnieuw opzetten, daar twee var: ons naar Indië waren gegaan. .Gelukkigzijn ze beiden met hun gezinnen weer terug gekomen..Ja, we hebben hem wel eens méjér moeten starten, maar dat Gebeurdepanook altijd weer... tot :;oe lang???

N iet alleen in onze klas was zo «n band,maar vele èud_Normalistenvoelden zich verbonden.. ..als je wist, dat iemand in ZETTEN geweestwas,^ing je r neen., je noemce elkaar meteen bij de naam, en er/volgde

spoedig goed contact.K»am dat door de goede geest die er" ïïeerste?0f4>y> «ft *t4~*i>c~^doordat je enkele jaren met elkaar gewoond had, dezelfde dingen hadmeegemaakt?In 1948 werd een club van 2_ettense Oud Normalisten opgericht; deZON-club. O^k deze club bestaat nog, maar doordat de school is opge-heven, komen er geen nieuwe leden meer bij en zal hij langzaam moeten

ophoucen..De leden^etalen een kleine contributie, met welk geld ziekeen zeer oude leden^worden bezocht. Het is altijd eengrote v reugde dit

te mogen doen. De bezoeksters voelen altijddankbaarheid, wanneer ze merken dat de bezochten zo blij zijn over

deze be«£«ken.j £Yt,.

Toen Ds O.G. Heidring met zijn werk begon, liet hij door de bewonersM&y

van ZETTEN een heuvel opwerpen, waar ze in tijd vanwatersnood zichzelf en hun dieren konden brengen om ze te redden..

']/ QJi^ VjlJL^^tlffU^ /Va y- (jTX-^e^ JU,

Op deze heuvel bouwde hij de beroemdgeworden " Vluchtheuvelkerk. "

Onze school was een " Christelijke" _en zelf heb ik altijd de ware

Christelijke geest gevoeld, die er heeeste.Er was geen gedwongenheid,al varen er wel vast-^voorscnrif ten. .waarover straks meer.o£ de Nor hadden we een heel eigen taaltje, ^oals we al zagen, werdenrde slaapkamert jes ' hokken" genoemd. "Sul'f en" betekende: werken onder

het surveillerende oog van een " frik". Later werden w e zélf frik,welk woord elke gedachte aan s trengheid of onaangenaamheid had afgelegd

toe kortten veel af: Dominee werd 'è Do". In mijn tijd waren er Do Lam.

( Dr. J. Lammerts van Bueren), Do Hel ( Ds. O.G. Heldr±ngJDe direcèeur van üe school heette : De Baas ( O.OosterleeJ en zo noemde

hij zichzelf ook. ..Zijn opvolger eerd "Chef" genoemd.. ( Dr. Kalsbeek)Zo zou ik lang door kunn en gaan , maar laat ik verder vertellen.

— We werkten hard.:Om 6 uur «s morger<s gïi§ ien bel om ons te waarschuwen, dat we

moes ten opstaan. Om 6.30 gingen we naar de " suf" ( surveillance — lokaa

Vó^we aan hè , werk gingen, om onze lessen nog eens dcor te nemen, gingi_ \44jZj-* IsU,

de frik rond met eert frommel w&ararin droge beschotten. Iedereen nam er

één uit . .

We suften tot 7.30. Dan gingen we naar boven om onze hokken netjes temaken. ledere slaapzaal had een doeente, die toezicht hield..Om 8 .uur was het ontbijt. EX mocht niet gesproken worden. Je mocht

wél handwerken als je klaar was.

Om 8.25 moesten zes meisjes een door hen zelf uitgekozen tekst hardopzeggen. In het begin vond je het dood_griezelig. Ik durfde alleen maar

een heel korte tekst te zeggen: Ps. 139: l.( dat moest je er bij zeggent *-'

De Heer doorgrondt en kent mij.Toen bedacht ik me later, was het een goede pedagogische regel. We

leerden onze ctem in eengroot gezeLfschap te verheffen, wat goed was/

om te leren voor aanstaande onderwi jzeressen. . En je leerde de weg eenbeetje kennen in de Bijbel..Om 8.35 gingen we naar school, meestal twee aan twee, soms met de fiets,

soms lopend. .Om 12 uur wi,s de ochtend voorbij en liepen we weer naar het internaat,

hadden dan even vrij, kregen een broodmaaltijd, en «s avonds een warme\

maaltijd.Daarna hadden we weer even vil j, om een " tuintje" te doen ( in detuin,

_die door een ro-ur omgeven was, te lopen, of als het slecht weer was:

te " gangen "..00k weer twee aan twee.C^Vl^tëu^ Ipë^C-

Van 7 7o7 9 w^ersuffen. B/ arna e*envrij, omdat het souper moest worden

klaargemaakt, door meisjes, die " corvée hadden? Het " souner" bestond^-^

^

uit een boterham en een glas melk.

Om 9.15 gong iedereen naar bed. De leerlingen werden toegedekt door delerares, die toezicht had op die slaapzaal...

De oudste meisjes hadden op zolder een gesloten kamertje. Er warenslechts enkele, maar wat vond je het heerlijk er zo een te krijgen..

— i.elfs een medewerkster had zo m kamertje op zolder.'Ook dcicir zei eenlerares je goede nacht.. Hier m cg ik weer een ksri persoonlijk herinnerin

plaatsen.. Er was een nÊeuwe directrice gekomen: Mevrouw Rmyer, die ons

c~p zolaer goede nacht kwam zeggen. Tegen mij zei ze: Kind, wat heb jeeen mooi haar. . "

"Als U eens wist, hoe vreselijk ik het vind rood haar te hebben..""Wie heeft het je gegeven??"En dit werd eengrote troost voor me...

_ «s Zaterdagsmiddags had je enkele uren. vrij..l]Chad dan pianoles, en

onze klas kam als "Kwastenclub" bij elkaar.. Maar ook dctn " suften"_ we nog twee uur.. Alleen in de hoogst^ klas sufte je zonder toezicht,

omdat je dan oud en wijs genoeg was om het te doen zonder dat. . ._ Eens kwam de Ba.as binnen in ons suflokaal. We zaten net met elkaar te

praten, en hij merkte op: O, noemen jullie da" t suffen???"'s Zaterdagsavonds kwam iedereen naar de eetzaal waar we mochten zitten

waar we wilden, maar wél aan lange tafels... Er werd voorgelezen, enwij mochten handwerken voor het examen, of verstelden onze kleren.Ik heb het heerlijke avonden/gevonden, hoewel ik niet hield van hand-werken.

Zoalsgezegd: ZETTEN ligt in de -betuwe. .toen nog HET kersenland. .Als

de kersen rijp waren kregen we «s zsterdagsavonds vaak een bord metpeultjes of feKüdoperwten om ze schoon te maken.. Na afloop kreeg iederë&R een bord met kersen.»Zat je in de vierde klas, zonder toezicht te suffen, dan gebeurde hetin^è^^i. jd, dat^ 's middags een dubbeltje têg en w«3?d aan £én van ons,die naar een boer ging om " kKz mussenpikkers" te gean kopen, di^ e een

dubbeltje per pond kostten..Wél hadden we in die tijd last van het schieten in de Jaongerden,het-

Mtgeen gebeurde, om de mussen van de rijpende vruchten/te houden.. Dat

schieten begon *s morgens vroeg al, en het was meestal in de examentüd,

zodat we er veel last van hadden..'s Wo&gsdagspvonds waren er vaak goede lezingen over culturele of ander

onderwerpen. .. Zo was er eens een lezing over Zuid-Afrika. Er werdreclame gemaakt om er heen te gr-.an. .Vader had tegen mij gezegd, omdatik er weVat voelde.- Vraag eens h,je,het daar met de pensioèrfine s taai "

//Na die lezfi^had ik werkelijk de euve^moed om die vraag te stellen. . Er ging

\/

een davernd gelach op.» Toch was die v/ raag verstandig, want inderdaad

_

'l

-

I • ' -

* ««u

oeifTute' a.%«W .»;,

L s»T< . •«*• E*

C JJ£ff$.ej6 Q£ S

<e cc o f.

qrtpp€if "3e bet boeg K^ö«l f T»t '00 » pBS «os**i

TW : * •74*vf* 66ü qnpf

Ir -;s Af«ï,i|f fTfft* sou

een pox,q me r K^tseu-.

b«ii*fi» 6« se t<

qc ft*fttt«i

Bft»«&q : JÜ2V

r 6 y on c, C L - •

tqc

- q?

Afeu ^ctq ssru . tu A IJ o

' qaru Scpcn,

TCJ

p

«'

x

* ftMM ieqi

KT6&6U*

M€

pT»»{ <w»

s *f $s ie- .''«ara oc'

BHt* *

-«i »J* »»w«l-r ••HH»J- • rq q^fp

»c-pc ->B

• i n -ipr-lW W t *T»^ x. :s ]M^p«i '

'

66Ü

re onqe^e a<T8^ct y<- oö sojoer<=fq

TI,

f j i^ e--

•

f ytt

-r*p jrmy, IM j "p-

s«7 tctJ W€AX.

-*#. i f ©j /-.

'*

T*.<IGHJTlrttel

zin'n et- meisjes naar toe gegaai , die later een zeer karig of geenhebben onttoangen..

BOk werden wel eens concerten georganiseerd..Zo heeft Aaltje Noordewier_Redingius, onze beroemdste zander-, s uit die tijd, een avond gezongen.Véoral een heel eenvoudig lied maakte grote indruk op mi j..En Jan

, Wagenaar, eenf=Ébrcrtptóanist, speelde voor ons... Wat genoten we daarvan.\y £*•

's Zondags warer; • we verplicht om tweemaal naar de kerk te gaan, en wel

n:-ar de Vluchtheuvel..In een v astgestelde rij en twee aan twee ,dejongsten voorop met de directriece van het ^internaat, lienen wij er

heen..jDe Vluchteuvel was ook het kerkhof van de Vluchtheuvelgemeente.Van alle kanten kwamen meisjes op dezelfde wijze. Alleen WIJ moestenover eenbrugget je en van dat ogenblik af, mohhten wij niets zeggen. Deandere groepen moesten zwijgen van de voet van de Vluchteuvel af.

Het waren de meisjes van de "Huizen"^ in uniform met witte mutsjespp,

waaraar. men zien kon tot welk Huis zij behoorden. . Wij hadden £een uni-

form, wél werd op de kleding gelet. Ook *s zomert moesten we met jurkenmet lange mouwen in de kerk komen..z/o hadden we allemaal een " kerk_jurk". De kerk heeft drie ingangen en de verschillende groepen kwamenalle door hun " e(%gen" ingang binnen, liefst zó dat ze elkftar niet

zagen..Een klein klokje werd met de hand geluid..Ook NU gebeurtdat

nog../?

De ZON-jclub houdt iedere twee jaar een reünie . Van eet begin af aanworden deze reünies zo georganiseerd d-t er een klein uurtje teMsssdbesteed wordt aan het gaan naar de kerk. Dan wordt er een kor tg preek

gehouden en vertelt iemand over de gang van zaken in het werk van ZETTE/t

dat sinds wij er waren, totaal veranderd is...Vó/r de oorlog waren er twee prachtige gebrandschilderdemmen.net ene stelde de Oudtestamentische herder voor..De tekst eronder was:

MSIte^ rli?£eïf nerdïfïaSi sèËapin^eiiin^^Swakke versterkt gij niet,hè t ge w* n de verbindt ftijL niet, 't afgedwaalde haalt gij niet terug^ 't

verlorene zoekt gij niet..Ez. 34 : l -6. "\k&tf-Men vertelt, dat Ds. Heidring eens in het buitenland over die^oreekte,

//en zich toen a f vroeg :. Ben IK wel een goede herder?

Daardoor tot de ontdekking kwam, dat hij te weinig deed voor het**•afgedwaalde schaap, vooraè meisjes uit gevangenissen,die hem gevraagd

hadden iets voor hen te doen...Hij besloot nu een " asyl" te openenkocht een leegstaande bierbrouwerij^ haalde enkele meisjes uit de ge_vngenissen en vroeg Mejuffrouw VOute de leiding te willen nemen.

Dit is hetbegin geweest van eenbelangrijk stuk Inwendige Z,ending.Het werk was zó bekend in Nederland, dat /ij nauwelijks durfüèn fezesgen

dat wij in ZETTEN op school waren, omdat men dan zou denken, dat we

ook " zces-i" meisje, waren.

- 'foEens was ik op bezoek bij een vriendinnetje in APELDOORN..Haar

moeder werd bezocht door een vriendin van ha'a'r. . Deze hoorde, dat (^~

in ZETTEN op school was ; zij vroeg allerlei dingen, vond het on-

begrijpelijk, dat ik vakantie had...vroeg, hoe we sliepen, enz.

Ikvertelde gróag overoe school..

Maar toen ik met mijn vriendin weg ging, zei ze flemen de gastvrouw*

"Je zou toch zeggen, dat net een net meisje is..."

We gaan weer terug naar het kerkgebouw.

Aan de andere kant van de preekstèel was een prachtig rood venster. u

waarop eenvrouw een munt toondpf» Onder de voorstellingstonden de

woorden; Weest blijde met mij...(Luc. 15: 8 _10_)

JEE Van vfcren naar achter liep eenngroot houten schot, vrij hoog,

zodat je op je tenen moest st^an om er over heen te kijken..De

Huizen mochten elkaar niet zien.»

In e-e oorlog zijn de prachtige ramen helaas bezweken, en na de^ér_

bouw is het schot verdwenen. .. Deiirx uniformen zijn afgeschaft

evenals de verplichte kerkgang.

Natuurlijk zullen er moeilijkheden geweest zijn: Voor de één op ander

gebied dan voor de ander, en voor de één meer dan voor de ander,

Voor mij waren de h^ndwerklessen elke week weer een bron van ver-

driet..Elke zaterdag hadden we die lessen, en elke zaterdag kwam

ik met tranen van woede thuis, want dan hadden we de hele ochtend

mtneten handwerken en was er voor mij nooit een goed woord..Toch

m o e s t ik volhouden, omdat je zonder de akte Nuttige Handwerken

geen baan zou kunnen krijgen.

foen ik opde laatste dag vóór da t examen weer een standje kreeg, en

de leares vroeg, of ik dacht, dat ik met zo *n beurt zou slagen, liep

ik naar de Baas en zei: "Morgen doe ik geen examen..."

"Dat had je drie jaar eerder moeten bedenken.. Je gctét en je sïa'a'gt."

Iv bi£rj gegaan, en heb mijn tanden op elkaar gezet, en..ben geslaagd,

maar hoopte t<5c& dat ik altijd eenbaar zou krijgen, waarbij ik

geen handwerkles behoefte te geven.. Dat is ook vaak gelukt.

Voor een v ai. mij» klasgenoten was het een ergernis, dat haar post

altijd bekeken werd..Ze kreeg zelfs eens een verwijt, toen ze een

brief vai, een oudere broer ontvangen had...O

.als we dinpendeden, die niet door de beugel konden, kregen we zelden

straf.. .Maar., de betreffende leraresvroe g ons op haar kamer, of

ging " een tuintje" met ons doen om het gebeurde te bespreken..

W& hadden catechesatie ven Dr. Lammerts van Bueren, directeur van

ce Heldringgestichten..We waren een beetje bang voor hem , en men

zei, dat hij eei " paus" was. Hij noemde ons bij de naam van de

^

-waar we woonden. .Zo noemde hij mij; HEERLEN.Ter illustratie net volgende :

"Heerlen, ik heb een appeltje met je te schillen"."Als het maar niet te zuur is, domine '. "

//Woedend zei hij 'Waarom keek jij zondag over het schot ?Ik had na de dienst eenafspraak gemaakt met een van mijn klasge-

boten, die in een ander internaat woonde.'Iv hield M aai zijn preken, die vol voorbeelden zaten...Toen er besloten moest worden, of je je als lidmaat van de Her-

vormde Kerk zou laten aannemen, heb ik in volle overtuiging "ja"

gezegd, hoewel je je altijd afvraagt, of je je wel aan je belfifte/tczult kunnen houden. .£elf een geleerde, eiste hij v^n ons veel. Wij zeiden dan ook:

.Als da"t alles gevraagd wordt van de " toertjes van buten", bedrij

pem we niet, hoe ze ooit lidmap^tfeworden zijn. .Maar. .. Ds. Lammere;

van Bueren wist, dat hij aanstaande onderwijzeressen moeffbpleidenen geen " boerinnetjes van buten"...N^ ben ikechter nog altijd denkbaar ervoor dat kij zoveel eiste:We moesten weten, waar bepaalde verhalen uit het Nieuwe Testament

stonden, de hoofdinhoud van enkele psalmen, en van enkele bekendeteksten moesten we weten, waar zestonden..

De KaxEsmiE Heidebergse catechismus werd niet onderwezen.Op ae zondag, dat we werden aangenomen, moest ik nog gedoopt wordenOnze ouders hadden dat aan ons overgelaten. . Ik kreeg de tekst mee:"Wees getrouw tot de dood, en Ik zal U geven de kroon des levens"(Openb. 2: lObJEen tekst oie me mijn hele leven begeleid heeft enwaarvan ik nog steeds hoop, hem te kunnen volbrengen t CL het einde.IJL koos bewustivoor de Ned. Hervormde Kerk, omdat ik daar een

oekumenische geest voelde, zonder precies te weten, wat ditwoord inhield : Er waren immers zoveel richtingen in die Kerk,die allen die naam droegen...We moesten teloven " mee te helpen aan oe opbouw van het Gods Rijk

in het algemeen en aan d^f^van de N.H. Kerk in het bijzonder.Deze belofte heeft me zeer vastgehouden, hoewel e r wel tijdengeweest zijn, dat ik geen trouwe kerkganger gsxEKsi was, immerséén van de manieren, waarop we aan de opbouw van de Kerk kunnenmtewerken. .Maar ü=*agV it een " gewone" vereniging tegen een

:, _ f -— •

vanzijn leden, die nooit kv,-am zcva^.gieggen ; Blijf maar weg. . . wehebbe/ *fje niet nodig. De KERK echter zal dat nooit zeggen, en proberen

het ontrouwe lid weer " binnen te halen"..v_,

A.~ t<\ j-ri

Een paar raaanaen na deze gebeurtenis slaagde ik voor het examen XSH

waardoor ik in het bezit kwam van de Lagere J£kte en die van de Akte

Nuttige Handwerken. . .Mi jn wens was bij het Pro t. Chr. Onderwils te

gaan w erken.. Mijn ouders waren ruim genoeg om mij niet van deze wens

af te houden.. Ja, Vader werkte zelfs mee om een plaats voor ét~~tc vindei

We leefden in een periode, waarin niet veel vacatures op dit gebied

waren, maar er was juist een nieuwe Staatsmijn geopend: De Maurits. (/

-Uaardoor waren er allerlei mersen naar Limburg gekomen, en v elen van de

"import" waren proestant. Zo was er al een Prot. Chr. Lagere school

geopend en vader had gehoord, dat deze ('n sjï^tember een nieuwe klas

er bij zou krijgen, .waarvoor een onderwijzeres werd gevraagd. .Hoewel

ik benoemd zou worden vooi de eerste klas, en ik liever grotere

kinderen les wilde geven, sollicteerde ik... Een proefles volgde.» _

Le heer H.C.FEENSTRA was H~ofd van die school. Hij was zeer muzikaal,

had een boekje met kinderliedjes uitgegeven, en hij vroeg, mij een

zangles te geven, waarin ik de kinderen een liedje moest leren.

Ik koos: "Klein broertje ligt op moeder 's school_

met allebei zijn beentjes bloot."

Een kort j^ersje, maar er was een mogelijkeid om de kinderen zacht en

te laten zingen, . waürdoor de heer Peenstra zo gefoffen we r o, dat een

benoeming volgde... Een ander feit had ook meegeholpen; De onleiding

die ik in ZETTEN had gehad.. Er wcis reeds een onderwijzeres die haarO~±LS J£J-c~ï<. &->*-<• ?\. i««-«-r

opleicing daar gehad had, aan h cv w&rk, en ze deed het u i t s tekend .Iv werd aangesteld tot " Kwekeling met A k t e " en v"&rtt±e~rnf£ /f 25. -per

f *ï L — ' """

maand,O

Zo werden de jeugdjaren afgesloten en begon het " volwassen leven",

v-

^