i4^ '?-:'

•?.•

be6 lHhtiglt(|)en M fla

"V-

^Vvf ' '.^'^^ii^ ^-'t^ •

en

aftitmd ttt

M-

«* -i

W-: * -om 25. ttn> 26. ^»013 1850,

^^ |ij ^enetgtet 3^6iun9 ber babei gu l^altenben ®ebdcl^tnt§«/

Wfd&tebe* unb ^Cctu^ceben^:-

labet

•\

'»'>•

-> i

.._-*£

tte i^ol^eit tI)or9efe^tett ^er ^ttflalt titt^ ^te gee^rtett (Eltertt ^er So^Utt^e

#^''

flf,

i?%^

-•*j'

^-.«iv^*

#

gan) crgeficnfl rtn

Sttctcr.

/

-•^..

^•#A-';r^ %? /

•tt: @(i^ttlna^r{4>tett unb eine 9[bl^anb(ung be^ Oberlel^rerd Dr. ^Ii!it.|mflHer: de virtutibm non^

fMlii$f quae cau$ae erarU potentiae Romanae.

>'.3

»#^ "^V'

iS«^. -,'.'=:

sSpvait, 1850.

2)rudt ber 3. 2). 3lauertTt^en S3u4>brurfert(.

^fek^fe---,

;•.>

^/'

X

V

'wm

p^u^tvi^' mthmn'rfii} 1«^

I

fM

.4

V

• ; f*t

I

'1

k-*

f''.f'

' 1

^v.

rr;.

i-M^'

V . *>

' \

t:'>

^^r

!*:.• ^*

t>: V-

M-

-wm?.' Tfr-

De virtntibns nonnnllis, quae causae eraot

potentiae Ronianae.

Quum milii liepatico, qui Caroli IV. aquis bis usus sum, atque quain

plurimis scholis emendationibusque tirociniorum obruto programmatis componendi

negotium imponeretur et tantummodo breve feriarum,

quae tempore natali

Jesu Christi, Servatoris nostri, nobis concessae sunt, superesset spatium, rem

minus difficilem juventuti nostrae exponere mecum constitui.

Inter omnes constat, Romanos totius orbis terrarum imperio potitos esse.

Multae fuerunt causae potentiae Romanae, quas omnes excutere longum est;

mores vero Romanorum ad potentiam augendam multum contulisse, nemo infitias

ibit. Quis enim neseial, populum Romanum fide, caudore, animi magnitudine,

constantia, amore in patriam, frugalilate, pietate, concordia erga nationes exteras,

fortitudine, justitia, clementia et multis virtutibus aliis insignem fuisse? Quarum

virtulum tantum nonnullas accuratius explicare consilium est.

Fides i. e. dictorum conventorumque constantia et veritas, Cicerone judice

fundamentum justitiae, virtus ad rempublicam amplificandam maxime est neces-

saria. Qua sublata respublica vix crescere, florere et consistere possit. Neque

enim sperandum est, civitati nunquam bellum illatum iri. Ut inter viros privatos

multae de rebus variis controversiae existunt, ita respublica controversiaruof'

rixarumque cum populis vicinis expers esse non potest. Quae sane controvepriAe

rarius pactis vel sententiis, frequentius armis deciduntur, quod plerumque talium

controversiarum ea ambiguitas est, ut judicari nequeat, utrius partis causa melior,

an deterior sit, ut necessario tantum armis sit decidendum, quod j«ire deci^t

De4||fit. , Quodsi arma sumpta vel damnis mutuis datis contractisqiie accensi 9.i|Qt

1*

y^!^

partium animi, quomodo redire tandem in gratiam concordiamque,quomodo

componi possunt iralae mentes, nisi fidei religio hostibus diffidentiam demat pro-

mittatque spem pacis futurae? Fieri enim non potest, quin res transig^atur, nisi

fide ab utraque parte data acceptaque conveniunt hostes et de conditionibus pacis

aperte deliberant tractantque. Quae data fides si violetur, multo vehementius

bellum gerentes ad arma recurrcnt et gladios in hostem atrocius stringent, quam

antea unquam ', nec prius caedium, rapinarum, incendiorum , devastationum finis

erit, quam populi discordantes et dare hostibus fidem et datam didicerint servare.

Accedit, quod hostis damna a nobis accepta in memoriam reducens facere non

potest, quin nohis, qui ei, ut ejus quldem opinio fert, injvsta et inipia arma

intuierimus, diffidat. Quodsi de fide nostra nihil ei constiterit certius, arbltrabitur,

cujus fides ob summam injustitiara merito est suspecta, cum eo reconciliationem

et tentare et quaerere, vanum esse. Ne igitur aeterna sint odia populorum, ne

ensis in infinitum saeviat, ne respublica perpetuls laboribus perlculisque exerceatur,

opus est, fidem praesto esse, qua legati securi sint atque ea, quae declsa pactaque

sunt, iRTiolata constanter serventur.

Romani, qui perpetuo bella gravissima gerebant, rempubllcam servare

non poterant, nlsi cum qulbusdam hostlum in gratia erant, quo viribus In unum

coactis fortius possent refsistere reliquls, quibuscum adhuc integra ira, adhuc

integ^um erat bellum. Quam gratiam profecto slbi non conciliassent, nisi fides,

optima pacls coneillatrlx , intervenlsset. Quo plura igitur bella gerebant, eo

studloslus, ut fidei fama, qua kiclarescere cupiebant, apud alias gentes divulgaretur,

curabant. Quum enlm hlc populus omnes artes vlrtutesque imperatorlas longe

diligentius reciperet coleretque, quam aliae gentes, hujus quoque virtutls non

negligens contendit, ut ceterae gentes ejus fidem celebrarent. Itaque apud

GelUum Nocl. Auic. lib. XX. cap. I. Sextus Caecllius Favorlno philosopho dlcit:

yyOmnibus quidem virtutum gcneribus exercendis colendisque popuius Romanus e

parva origine ad lantae amptitudinis instar emieuit, sed omnium maxime atque

praeeipue fidem coktit sanctanujue habuit tam privatim quam publiee.'* Qulbus

praemlssls, pauca videamus exempla, quorum permulta eaque illustrla In hlstorla

Romana leguntur.

M. Atilll Reguli fidem Carthaginlensibus servatam, summa admiratlone

iKMitra dignam, ipsi vero fatalem, quum res nota sit omnlbus, tantummodo quasi

^meteriens commemoro. Conferrl de ea potest Cic. de Offic. Ilb. III. c. XXVI.Magis historicis, quam vulgo nolum est P. Sclplonis Africanl Majorls fadum,

quod ex luivli lib. XXXVIII. affert Valerius Maxinms llb. VI. Memorab. cap.

VI. n. IV. Is eaim,quum navem multis et illustrtbus Carthaginlensibu^ viris

•?,; »j

onustam intercepisset , eam inviolatam dimisit, quia se legatos ad eum missos

dicebant: Tmnetgt manifestum eral, addit significanter Valerius, Ulos vitandi

praesentig periculi gratia fklstim letfationis nomen amplecti: ut Momani imperaloris

poUus decepta fidesj quam fruslra implorata judicaretur. — Idem f^alerius eodem

capite multa alia hujus virtutis exempla proponit, quorum unum tantummodo

repetam.

logenti Poenorum classe eirca Siciliam devicta, duces ejus fractis auimis

consilia petendae pacis agitabant. Quorum Amilcar ire se ad consules negabat

audere, ne eodem modo catenae sibi injicerentur, quo ab ipsis Cornelio Asinae

consuli fuerant injectae. Hanno autem, certior Romani animi aestimator, nihil

tale timendum ratus, maxima cum fiducia ad colloquium eorum tetendit. Apud

quos quum de he\\\ fine ageret et tribunus railitum ei dixisset: posse illi merito

evenire, quod Cornelio accidisset: uterque consul, tribuno tacere jusso: Isto te,

inquit, metti, Hanno, fidcs civitatis nostrae liherat. — Livius Hb. XXII. c. LXI.auctor est narralionis, ex qua dilucide apparet, quam religiose caverint Romani,

ne fides, quam cum admiratione orbis terrarum eonstantissime obtinuerant, ho-

minis privati et ne civis quidem Romani perfidi4 violata ipsorum gloriam inquinaret.

In pugna ad Cannas multi cives Romani capti erant. Quibus quum ab

Hannibale redimendi copia facta esset, ipsorum decem delecti sunt, qui captivorum

redimendorum causa Romam ad senatum irent: nec pignus aliud fidei, quam ut

jurarent, se redituros, acceptum. Quum egressi castris essent, unus ex iis, velut

aliquid oblitus, jurisjurandi solvendi causa quum in castra redisset, ante noctem

comites assequitur. Redemtio a senatu negatur et ad hostes redire jubentur^

ille unus vero domum abiit, quod fallaci reditu in castra jurejurando se exsolvisset.

Quod ubi innotuit relatumque ad senatum est, omnes censuerunt, comprehenden-

dum et custudibus publice datis deducendum ad Hannibalem esse.

Nec Republica labente et afilicta ac moribus perditis desunt exempla

singularis fidei Romanae.

Quum Menas libertus Sextum Pompejum, Magni filium atque belli a4-

versus partes Caesarianas heredem et caput, ad caedem Octavii et Antonii, qijios,

quum subdolam amicitiam sub ficta pacis imagine cum eo inissent, navi sua

amice ad epulas receperat, hortaretur, orbis terrarum imperium ei oslentans, ^i

bos diversarum partium duces sustulisset, noluit Pompejus fidem datam contra

morem Romanum violare , licet aemulis sublatis populi Romani ipsiusque orbis V

terrarum imperio facillime potiri potuisset. Cfr. Cassius Dio lib. XLVIII. c. \

XXXVIII. — Etiam memorabile est, quod de se ipso memorat C. Jul. Caesav

lib. I. c. XLVl. de bello gallico. Quum enim in colloquio, quod cum Ariovisto

6

fecit, Caesari nunciatum esset, equites Ariovisti iapides telaque in suos conjieere,

loquendi finem fecit seque ad suos recepit suisque imperavit, ne quod omnino

telum in hostes rejicerent. Nam etsi sine ullo periculo legionis delectae cum

equitatu proelium fore videbat; tamen committendum non putabat, ut, pulsis

hostibus , dici posset , eug ah se per fidem in coUoquio eircumventos. Haec

exempla fidei Romanae sufficiant. — At his obstare videtur pax Caudina a captis

consulibus, legatis, quaestoribus tribunisque militum sponsa, neque vero a senatu

populoque Romano sancte observata; item pax Numantina.

Et quidem de Caudina res ita se habet. Belluni erat populo Romano

cum Samnitibus. T. Veturius Calvinus et Sp. Postumius Consules cum exercitu

ad furculas Caudinas inter duos saltus clausi erant. Summus saltus ab hostibus

armatis obsessus et fauces saltus valida manu praeclusae. Fames obsessos ur^ebat

et imminentium hostium arma aut mortem voluntariam aut deditioneni pactaque

suadebant. Placuit tamen pax, quamvis populo Romano et ipsi quoque exercitui

foeda atque ig-nominiosa. Inter alias enim turpissimi foederis conditiones haec

fuit omnium turpissima, quod milites Romani una cum ducibus inermes cum

singulis vestimentis sub jug^um ad exitum sallus exstructum missi exire coacti

sunt. Quod ubi Romam delatum , senatus approbare noluit atque ab hac pace

abhorruit tradiditque auctores fetialibus cum ceteris Caudium ducendos. Ex quo

non licet concludere, impie et contra datam fidem Romanos egisse, quod pactis

non stetissent. Sciendum enim est, non posse fractae fidei jure incusari populum

Romanum, quum is ipse hosti fidem nullam dederit neque hoc mandarit Con-

sulibus, ut ipsi bellum propria auctoritale pactis componerent. Neque enim ea

potestate missi sunt ad hostes cum exercitu consules, ul libere cum hostlbus

paciscerentur, sed mandatum ipsis solum , ut eos ferro lacesserent. Non licuit

ergo mandati fines excedere et invitum obligare ad pacem inhonestam et rei-

pubiicae exitiosam popuium Romanum. Etiam consuies profecti ad Pontlum in

coiloqulum,quum de foedere vlctor agllaret, negarunt, injussu popull foedus

fieri posse : nec sine fetialibus caeremonlaque aiia soiemnl. Fides igitur hosti

dala eos tantum , neque vero popuium universum obligare poterat. Oh eam

cailsam In senalu, dellherallone gravlsslma de huc re hablta, non quaesitum est,

estsentne ser^anda pacta, sed cujus esset ea servare; neque injuste conciusum

.est, Consules tantum , nec vero popuium Romanum ad ea servanda lenerl. Si

.^ enim pax obllgare debebat populum , jussu popuil, fetlaii et caeremonlls solemnlbus

intervenlentibus , faclenda erat. Pace vero Caudlna non foedere, scd per spon-

sionem facta, jure decretum est, ipsls quoque consullbus, qui pactlonem foedam

feeerant, consentientibus et Sp. Postumio hoc Insuper suadente, ut ipsl tantum

V

hosti Iraderentur. Consulis verba apud Livium Ub. IX. cap. f^lll. inter alla

sunt haec: Qua gponsione, quando injusm populi facta est, non tenetur populm' Romanug : nec quidquam ex ea, praeterquam corpora noslra, debentur Sammtibu*.

Dedamur per fetiales nudi vinctique: exsolvamus religione populum, si qua

obtigavimus ^ ne quul divini humanive obstet, quominus justum piumque de integro

ineatur bellum. — Hoc ita factum esse, leg^imus apud Livium cap. X. Nec

populi Romani fidem inquinare potest Postumii factum,

qui fetiali eum hostibus

tradenti genu femur percussit et clara voce dixit, se Samnitem civem esse, illum

legatum; fetlalem a se contra jus gentium violatum^ eo justius bellum gesturos

Romanos, ut Livius narrat. Haec enira viri privati fuit calliditas neque jussu

Senatus populique Romani patrata. Apparet erg>o luculenter, Romanos non

freg^isse foedus; nullum enim ictum erat; potius eorum probitas abunde ex eo

conspicitur, quod Consules omnesque, qui sine jussu senatus populique spo-

sponderant, bona fide hosti traditi sunt. Causa foederis male compositi et non

servati non fuit populus Romanus, sed ipse Herennius Pontius, hostium dux,

qui jus fetiale institutaque ejus reipublicae,quacum bellum gerebat, turpiter

i^orabat qeglig^ebatque. Hercnnius Pontius, pater imperatoris, consultus rectissime

censuerat, aut omnes Romanos inter duos saltus clausos inde quam primum in-

violatos dimittendos, aut ad unum omnes interficiendos ^ neutra vero sententiaaccepta.

De foedere Numantino Vellejus Paterculus lib. II. cap. I. ita scribit:

„Numantia cum alios duces, tum Pompejum, magni nominis virum, ad turpissima

deduxit foedera, nec minus turpia ac detestabilia Mancinum Hostillum consulem.

Sed Pompejum gratla Impunltum habult^ Alanclnum verecundla, qulppe poenam

non recusando, perduxit huc, ut per fetiales nudus ac post ter^um releg-atis

manibus dederetur hostlbus. Quem IIII reclpere se neg^averunt, slcut quondam

Caudlni fecerunt, dlcentes, publicam vlolationem fidei non debere unlus lui

sangulne." — TulUus Cicero de officiis lib. HL cap. XXX. hanc rem dllig^ntius

ita exponlt: C. Manclnus, ut Numantinls, quibuscum sine senatus auctoritate

foedus fecerat, dederetur, rogationem suaslt eam, quam L. Furlus, S. Atillus ex

senatus consulto ferebant: qua accepta, est hostlbus dedltus. Honestius hic,

quam Q. Pompejus, quo, quum In eadem causa esset, deprecante, accepta lex

non est. — Ex qulbus patet, lisdem hanc pactlonem postulatis destitutam fulsse,

quibus Caudina, ut etlam hujus violatlo ilsdem causls defendi posslt. In eo

tantum Romani peccarunt, quod non etiam Pompejum hostibus dederunt, quum

in eadem esset culpa. Cfr. Hugo Grotlus de Jure belli et pacis lib. H. cap.

y

XV. n. XVL /Utilltas fidei datae sua sponte elucet. Praeterquam quod fides rempubli«ftin

8

optime continet, ul supra quodammodo Tulllo auctorc lib. III. de offic. demon-

stravimus, multa alia sunt comnioda, quae fides religiose servata rei-

publicae affert. Sane rempublicam praecipue bellicosam, qualis Romana fuit,

sine sociorum auxilio constare non posse , nemo infitias ire potest. Quos qua

ratione facilius tibi comparaveris, quam fama fidei semper ser>'atae? Omnis enim

societatis fundamentum fides est, quae discrepantes animos conjungat. Quodsi

quis socium quaerit, talem eligit, qui fluxam odit fidem. Si enim alterius partis

vacillet fides, quid juvat societas sub conditionibus vel optimis inita? QuumRomani prae aliis gentibus integ^rae fidei fania satis clari essent, etiam facile

inveniebant, qui cum ipsis societatem coirent. Quotles enlm g^entibus vicinis

bellum erat, eae fidei Romanae se committebant atque popull Romanl societatem

non tam auxilii et armorum, quam fidei g^ratia studiose quaerebant. Itaque T.

Quinctlus Flamininus, quum Graecorum leo^ati in concllio Boeotorum varle de

societate gentls disseruissent, pauca admodum adjeclt, fitlem magis Romanamy

quam anna ani opes extolleng verbis, teste Livio lib. XXXIII. cap. II. Nlhil

enim mellus se babere arbitratus est, quo genti suspiciosae socletatem Romanam

suaderet, quam celebratam undlque fidem Romanani. Idem Quinctius in concilio

Achaeorum eos graviter admonet, ne Antlochi regis et Aetolorum vanam socle-

tatem assumerent, sed experlae polins speelataeque Homanortim fidei crederent,

ut apud enndem Hustor. lib. XXXV. cap. XLIX. legitur. Haec fuit vera causa

tot sociorum rem Romanam enlxe juvantium atque hi Ipsl socil, qui ob fidem

societati Romanae accesserunt, plerumque fidellores populo Romano fuerunt, quam

qui armis vlctl in socielatem eorum recepti erant. Quod enim allquis sua sponte

et amore virtutis facit, multo eonstantlns perfieit, quam ad quod necessltate

cogitur. — Etiam haec ingens utilitas est, quae ex fide capitur, quod ei, cujus

fides infirma non esl, viclssim fides et eliam sanctius servatur. Quamvis enim

unusqulsque vi conscientiae teneatur, etlam perfido promlssa servare, multo tamen

lubentlus ei fidem exsolvimus, cujus mutua fides nobis satis certa et conspicua

cst. Quod Romanis obtigisse, commemorat Valerins Maximns ^ cujus lih. VI.

cap. yi. Memorabll. hanc in rem verba haec sunt: Qnam (fidem) ut civitas

nostra semper benitfnam praestitit, ita in sociomm quoqne ar.imis constantem

cognovit. Praeterea hostis facillus abire ab armis et redlre ad pacem solet, si

nota ipsi adversarll fides est. SI enim suis virlbus non satis confidere posslt,

tutius certe aHbitrabitur, experiri aliquoties expertam adversarll fidem, quam

dubiae belli aleae salutem suam committere. Etiam interdum hostes virtutls et

\nimi magnitudine captl cum eo populo, cujus manlfesta fides Ipsorum animos

swwma admlralione affecerat, paceni sodetatemque quaerere solent. Cujus rel

KtUustre exempliHn leg^tur apud.Xivuim lib. V. cap. XXyiL, ubi Falisei subito

' ariM depoaiiat et paecm a Camilio, 4uce Romano, supplices petunt non alia

.-idtf caufA, qMaun i|uod magistrum iiberorum, qui prinoipum pueros Romanis tra-

" ditnrui! io teasira Ramakia caiiide perduxerat, denudatum, manibus post ter^muilli^atis, red»eendum Faierios puerts tradiderat virg^sque eis, qaiiniB proditor^m

t s^ereot in urbem verl»erantes, . Jederat. Consensa omnium legati Romam ad se&a-

tum, qui dpderent Falerios, profecti sunt, quOram gravis oratio haee fuit: iP^aires

icoascripd, victoriii, cui nec deus, sec hem» quisquam invideat, victi a robis et

. ingiiperatore ves4ro, dedimus nos vobis; rati, quo nihii victori puicfarius est, metius

-Dos suJb imj)erio vestro, quam iegibus nostris, victuros. Eventu hujas i>elli duo

salutaria exempia prodita humano gencri sunt. Vos fideia in bello, quam prae-

isentem* victoriam maluistis: nois fide provocati, victoriam «itro detulimus. Sub

. dilione vestra sumas. Mittite, qui arma

,qui obsides

,qui urbem patentibus

'.pQrtis ^ccipiant. Nec vos fidei nostrae, nec Aos imperii vestri poenitebit.

Fide perspecla Roraanorum candorem intuebimur. -Dig-na haec virtus est,

jn quum ob solam raritatem pauio curiosius inquiramus. Ob raritatem dixi^

quia aliis gentibus, si non prorsus ignota, certe penitus negiecta, et tantum apud

Romanos in honore aiiquo usuque fuit. Quum hic populus ionge mi^s im-

perium, quam aliae gentes, animo concepisset, rarioribus quoque moribus atque

rationibus inusitatioribus ad magoitudinem properavit. Inter quas rationes non

praeteriaittenda ' est cousuetudo cum hostibus non astute et callide, sed aperte et

candide agendi. Itaque saepe legas in historia Romana, si forte hostes magistra-

tuuiu provincialium fraude decepti erant, Senatum popuiuraque Romanum ciim

indignatione dixisse : Eos cum dignitate populi Romani non ^isse. Indecorvm

enim sibi duxit hic popuius, artibus vulgaribus atque aiiis quoque gentibus usitatis

orbis terrarum imperio* potiri. Quem animum satis exprimit verbis M. FuiKus

Camilius, qui perfido ilii puerorum magistro graviter respondit: Non ad simfiem

tui nec popuium nec imperatorem sceiestus ipse cum scelesto munere veiiisti.

Nobis cum Faliscis, quae pacto fit humano, societus non est: quam ing^ne#avit

;liatura, utrisque est eritque. Sunt et i>eiii, sicut pacls jura: justeque ea non

minus, quam fortiter didicnnus gerere. Arma habemus non adversus eam aetatem,

cui etiain captis urbibus parcitur^ sed adversus armatos et ipsos, qui nec iaesi,

nec iacp^siti a nobis castra Romana ad Yejos oppugnarunt. Eos tu, quaatem

in te fuit, noyo sei^iere viciski: ego Romanis artibus, virtute, opera, armis, sieut

. VeJQs,, vincam*—- Memorabiiius est, quod apud Livium iib. XUI. cap. XLVII.

legitwr. C. Marcius et A. Atiiius, Romanorum i^^iti, ex Graecia Romam redierw^

l/^gati0D4iiique ia Capiioiio ita renuntiaverant, ut nuiia re raagis gU>riti«ntur,

2

Lii

10

,idfiCeplo per ioducias .et.spem. pacis rege {isv^fuit Perseu^ Maocdo). Ade» eMmi > fe^)pajriktibua ^lli fuMise instmctum , ipns nulia > ip*rmta • > re , i ut omnia

;opportaaa

-< loca praeoecupari ante ab eo potuertat, quam >exei*ei|iu in Gmeeian, trajioeretdMr.

(' Sp*tio autem ittdMeiarum sumto, venlunim iUum nihiio paratiorem ^^ Romanos

omnibus iostractiores rebus ceptnrosi ibellum. u Boeotommi: quoqae se «onqMi^Bn

i;Mtel:dialraxifise^.iie conjungi amplius ullo<)Oonseosu>Macedonibus possent. Mi^a/ ^^uHem parSi Senatus haec .appvoba^at^ sed veten^s. et morls antiqui memores

negabant, «e^ in. >ea legatione Romaaas ag^noscere artes. Kon per iosidtaa et

•ocluraa. proelia^ nec stmulatam ftigam improvisosque ad ineteutum hostem reditus,

I iiiec ut. aatu magis, ^quam vera virtnte>^! gloriarentur, bell» Htaj«res gesmse; in-

^dieere prius,.>quam gicrere soHtos facila, denuatiareetiam^ interdum iocum finire,

niCfQo dimieaturi easfaat. Eadem fide indicatum ^rrrhoregi medieum, vitae ejas

. ; iAsidiantem : eadem Faliscis vinctom traditum. proditorem -liberorum regls. Haec

Romana esse, non versutiarum Punloarum, neque oaUiditatis Graecaec apud> quos

. faliere hostem,, qiiam vi.superare, gioriosins facrit. — Haec erat Romana indoles.

jAI<ae< gentes aitibus oocultls hostium vireSoe^eirvare non dabitalmnt; Romani

vero summam , lawdem quaerebant In eo,quod apcrte vincere et aperta lantum

vi h^tibus vires eaias ostendere studelMint. iLicet enim strategematum - usus

in beilo jure gentMim inconcessus non' slt, Hugone Grollo lib. 11!.. cap. I. de

Jure belli et ipaels egvegle docente, neque ea ipsl Romani prorsus negiexerlnt,

maielKUit tamem^aptihur' rarloribus et ab aliis gentibus non receptis tnler omnes

erauoere. Neque iwiec virtus priorlbus tantum saecuils, qulbus respublica iil>ertate

florc^t, iniusu ;^ honore fait, sed etiain postcrloribus temporlbus invenitur

adeoqiie, ut ipae Tibcriusy iihperator sagaelsslmus et usque ad infamiam caliidus,

eam non n^exerit. Quum enlm Adgandestrii,

principls Cattorum, in senatu

Jitterae leg^rentur, quilni» mortem Arminii promitlebat Romanis, sl patrandae

(uBeck venennm mitteretur, respondlt: non fraude, neque oconitls, sed^lam et

...laniMitum populumi Romanum hostes suos 'oicisei, TacitaVih^ll. Annal. cap.

hJLXXXVni. iaffirmante.

1 >.: ' Nequc' vero hls repugnat vanarnm ardum et sjkrategematum usus. ' Nihli

enun obstat, qvominufticandorls fama pollens^ si usus slt, strategematls Interdum

iitit poasit. Candor enim >tantum illas arte» vetitas et ab oninibus gentibus

uidaottatas exeludlt, . nec vero eas, quos tot saeouiovum usus Irequentissitnns com-

umBn^igeaiium ^Anseawu «omproltavlt. Inter quas Mnnino referendae sunt 'oceuitae

iiHkcariea^ qlubus unius hominls prudentia saepe i«g«ntes hostlnm vires ee niodo,

^pMiik^y iev«ttantur,l >de quibin conferatur 'Hugo Grotius de jnre belll •^pftcis

IIL.ioapi.E. "^laies fucvunt.iartes-, qnae aducibus Romanis saepissimer,ad-

ir

h3Kiirt*,'*<|uinitn' aB 'birinifeift populls fec^ptae esseht, Rqmanor^in dig-nitaii 'nuUam

lal^* a&pet^r^ poterattt. Cfr. FkL J!f«.r. lib. 1^1. caip; iV.* Arles vero

maDils et nan licitas, quas Pd^n! aliaeque gentes exereebant, nomani aspernati

sirirtfdt" in eb 'jpraecipuai^ lau^em quaesiverunt et inVeneruntj alios moribiis

suf^e+at**? ' Ct pftik sapere, quain ^tlif, vbltierunt, id quod ipsis propriam el ceterls

lott|^*'spleididt0r*m laiidiem glorlani^ue tribuit. In' eo igltur, qupd 'Romani

g^tidni saliarnmn m6r6s iisu et consuctudirie in bello receptos non neglexerunt,

prddtijiter egerUntrieqac tiiupiet^onetri subli^e possuntj quod vero eliam bonestius,

quam aliae g^entes, haud semel sese gesserunt, Id summae iis est laudi et glorlae

eoiruiri^ue notri^ni iriagis, qn^m ' Uliarnm gentinm, celebriindum est.

' '" N/quft vero in eurii ilnem candor Romanls cordi fuit, ut eo sibi viam

pr^thii€*rent ad faclliiis falleridtrin. Neg^ari nori potesl, morem per>'ersum jam

antiquflssim?^ teniporlbtifs fulsse, ut, qui alios maxime deeipere Voluferunt, ex animo

inlei^dWm agCrerit cuirt ii^, quo facitius incautos tandem opprimerenl. Dixerat

aptid LtWtmt liB? XX!VflI. caj). XliVH. C.' Falbiris : Fraus fidem in parvls sibi

praestrrilt, rit, quurii Operae prCtium sit, cum mercede magna faltat. Aliud autem

coni^iliuriti " Rritnani liabnerunt. Bellis enlm cum candorc potlus, quam fraude

psrtreindis inagriitudinem suam vlresque gCntibris oistcndfei^e voluerurit, quasi non

optrs esset occrillls arlii>us imperium adarigere^ vlrlbus, quibus glorosius firmare

possent, sufficie^ritibus. H?rie gentlum' existlinatio magnitudinem Romanam ad-

mirantlnm seqrie eorum intperio certatlm subjicientlum ! Accedit, quod Romamnon fgnorabaht, eos in iide firmlore:^ esse, qui aperta vi, non fraudlbus imperium

agVtdscere coaCtl esscnt. Rahld est apertaf quia fere omnes oceultis artibus uti,

neriio vero hostein superare poteSt, nlsi cul maximae vires in promptu sunt.

Qtib^si quls fraudlbus tantum , nec vero vfrlbus' victos slt , facile fidem mutare

slbl^e persuadere poteiit, se eadem' ratione bo^tls vlres, quii ille suas fregerit,

evciijere pbfe^c. Itaque egrej^ia sunt senlorum in Senatu Romano verba apud

L^fhtmWh. XfiHrcap. XLVII'. T Interdnra in prafesens tempus plus profici dolo,

quam virtnteV sed ejusv deriirim animum in perpetunm vincl, cui confesslo ex-

pressa sit, se neque arte, neqrit; Ca^ri^, sed Collatis comlnus vlribus, justo ac pio

belto esse superalum.

A^riiris de alia virtute maximieftjfaie notabill, qua populus Romanus rion'

mhiuS e^Cellc^at, quam iis, de qnibus adhtic ' dlsserulmus. Ea animi magnifudo'

est,'*'vii*lu^' itemltoi proptna,^ rilsl qui refuin " suarum " vix potens se super alios

efiWi^^Sitqii^' anim6'Sup(Wi"vIfes •oniwlaque ' eminetJ

Itaqn^ populo' Romario vere^

colrinAirii^''l6rii rcV^l^st^b sempCt' taritd& spit^hrik attuidrunt, ut rion tnoido tantutai'^

intp^tiuih' -krihnri' coin*}pm , sed 'ellam' sp«et suafe suflftfere posset. E<*'sane in*

2»

historia Romana multa inveniuntur egregie facta, quae hane Romanorum virt^teiiji,'

nobis abunde oatendunt. ^Snc pertine^t omnes ULae res gestae, quae profawo^^,

,

Romanos saepe eK^«ma expertos esse^ fortuita auim^se snrevissej munera e^-

terorum oblata respuisse^ auxilia ab aniicis missa, quauiyis ne<;e^itudinibiis

circumveqti eorum indigerent, remisisse; nf||gnorum priucipumhonores admisisse,

et iis laeta^s es^e ; ad alterius arbitrium yivere , non potuisse , scd libertatem

suam tam adversus cives, quam exteros diligenter defendisse.j et alia, quae magno

animo conyenire philosophi docent. Nobis de singulis^jex historia Romana quae-

dam repetenda sunt., .;

iPrimum diximus, magnanimitatem populi Romaui ex eo patere, quod in

plerisque suis factis extrema persecuti sunU Magni animi enim est, Aristotele

docente, non parva subire pericula, sed potius magna, quorum eventus plerumque

est incertus. Qui tali discrimini se submittit, aut certum vult exilium, aut

cerlam incolumitatem , sed maxima cum gloria conjunclam. Romanos salutem

saepe in tale periculum vocasse, plqrijma bella, quae saepe Marte ancipite gesserunt,

abunde doceat. Quid enim frequentius apud hisloricos legimu^^ quao^ nqp esse

populi Romani consuetudinem , ab armato hosle ullam accipere conditiooepi ?

Rarissime quoque invenies, Romanos, etiam rebus vel maxime atflictis, pacem

ab hoste petivisse. ]Voverant enim, eum, qui ab altero pi^cis conditiones petit,

se eo tidulto minoreni; esse fateri. Atqui magno animo^non conyenit, aliquem

superiorem excelleatloremque agnoscere, potius non solum se omnibus potiorem

habere, sed etiam se praestare dignum, qui talis habeatur. Itaque Romani iqfra

se esse pulabant,

pacis conditiones offerre hostihys 5 in , dubiam belli aleam rem

suam dare malebant, quam gentibus de se ullam pusilli animi suspicionem

praebere. Longpum est omnia populi Romani bella r6censere, in quibus mi^ni

animi documenta dedit. Adeas velim AnipaeuiQ Florqm, qui res Romanas usqu^;

ad Augusti Caesaris tempora conscripsit. Pauqis tantuinmodo exponamus bellum,

quo populus Romanus nullum funestjus, ,pericuIosii^ , felicius ge^sjt, Punicum\

secundum. Hannibal Hispaniam in potestatera suaji^ redeg^rat, GalUam foedere

sibi adjunxerat, Alpes transierat et in Italiaijn ci|i^,,e7^ercjtu infesto non modo

irruperat, sed etiam magnam partem occupaverat. Quater exercitus consulares

ad Ticinum , ad Trebiam , ad Trasimenum , ad Cannas ad internecionem deleti

erant. Nihil allud Romanis reliquum esse visum es^ nisi tirbs clvib^s yacua et

magistratibus orbata. Popuius Romanus tot malls oppressus hesti cedere noluit,

sed aut exilium aut imperiiim paci turpi praetullt. Bellum igitur ren.oyavlt et,

Hispania recuperata, fortunara, quam totie$ adversam in Italia habuerat,. in

Africa denuo tentavit ibiqu« tam prosperam tandem I]i<d>uit, ut ^st^iin, ,post

13

tnuAsitum Sci|>ionis it^ AfHcam pacein ab hoste aequis condilionibus obiatam re-

cipf^ po^t. Memorabile est, quo^ in fragmentis Cas*ii Diom* Jeg^jimus:

Cartbaginienses ad Scipionem et ad senatum legatos misisse, qui sub contjlitione

pacia pmnia, quae imperata essefity ise facturos poliicerenlur ; eos vero a senatu

Rpmano non admissos esse, qiiod aj^num esse diceret a consuetudine patria,,

du||i< «^ercitus in iUilia esseqt (Hannibal enim nondum Itaiia excesserat), de pace

agerev .Tua^ igitur tuta et certa Romanis non placuerunt, sed extrema et in-

cen^i^ : JVeque enim dubii Martis pericuia timere potuerunt, quae antea satis

certa et praesentia spreverant. Quid ergo? Romani a beiio non destiterunt,

priiigquam Cartbaginienses Romanis tandem se dedisseat eorumque imperio se

subjecissent. Profecto facere n^a posi^mus, quin animi mag^itudinem popuii

Romaai admiremur!

Praeterea ma^ni animi est, muneraaut omnino non, aut saltem cum vere-

cundia quadam accipere. Qua ipsa, virtute Romani celeris populis praestal>ant.

Cassiu»^ Dio in Frag^mentis narrat, Plolemaeum Phiiadeiphum , Aegypti regem,

quifm . audivisset, Pyrrbpm adversus Romanos rem male gessisse, foedns cum iis

fecisse et simui dona ampiissima iis mlsisse, etiam eorum iegatos mag^nificis

donis oniasse, Romanos tamen passos non esse, ut liaec dona in aerarinm re-

ferrentur. Nec dona tanlum exterorum spreverunt Romani, sed etiam auxiiia

ipsis tempore iniquo obiata saepissime remiserunt. Quum Hannibal Romanos

premeret, Neapoiitani Romanis tunc opis egenti^simis qnadraginta pateras aureas

magni ponderis dono miserunt^ iegatis vero ^atiae actae pro munificentia cura-

que^ patera, quae ponderis minimi fuit, accepta, U,vio narrante lib. XXII. cap.

XXXH. Idem cap. XXXVI. ejusdem libri scribit, ieg-atos a Paesto pateras

aureas Romam attuiisse^ iis, sicut Neapoiitanis, gratiae actae, aurum non ac-

ceptumf et cap. XXXVII. iegimins, per eosdem dies ab Hierone ciassem Ostiam

cum magno commeatu accessis&e iegalosque Syracipsanos in senalum introdnctos

in^ alia nunciosse: „quamquam rex ,probe sciat, mag^nitudinem popuii Romani

adifiirabiiiorem prppe adyersis rebus, quam secundLs, esse, tamien se omnia,

quibus a bonis fideiibusque socils beila juvari soleant, mislsse : quae ne accipere

abnu^t, magno opere se Patres conscriptos orare cet." Ab senatu ita re-

spousum regi est: Virum bonum eg^egiumque socium Hieronem esse cet.

Aurum et a ciyitatibus quibusdam ailatum, gratia rei accepta, non accepisse

populuin Rqqaanum. Victoriam omenque accipere oel. Et mox : Fandi^ores,

sagjttarlique et frumentum tradltumi consuiibus. Quod exemplum imitatus est

Ge^maaicus Caesar, Tacito aflSri9iiate Aanai. Hb. I. c^p. LXXI. Quum ei ad

sup|^lend^.,exercitus damna G^alliae, Di^paniae, Itaiia, quod cuiqne promptum,

14'

armft, t^^ims, aurum obtulissent^ landato eormn stadia, armis inodo et equis ad^bdlutt

suili|»ti^, propria pecunia milit^m-^juvit: Jlf«^airimi eiik\)Mt'iiA^ Ariniotett E&iiti'

Noteomach. ' li^.^ IV. cap^^^fll.^docente', res non tam utiles- et rructuosas eaper^,"^''

quam egregias et elegantes et imperitofie dignksr Praet^rea apud' Liviutli libi*'

XXXVI. cap. IV. I^grtur^ tempore, qiio Romani advmns'^ Antiocfaum , Syriaiii'*

regem, beHiim gesserunt, leg^atos a duobmi re^bils, Pbilippo IM^cedotiiae et Ptd^'

lemaeo Ac^^^ypti, Romam venisse, pollicenles -ad bellum auxiKa et pe«utiiam"el

frihnentnm^ ab Ptolemaeo- etiam mille pondo aurt; vig-inti' millia pon^'ai^^eMi

allata. Niliil Vero ejus acceptum. (jratiate "regibus actac H quum nterque se

cum omdibus copiis in Aetoliam ventunam' bcHoque interfuturam pollicerettif,'':

Ptblemaeo id remissmn. Ndnne generosi spirttuS plena est Senatus responsi^yi,'

quam Latinis contra Volscos auxilia ofierentibus dedit apud Womfnmn H^itfi*

AMiqiiit. lib. VT. cap. XXIL ^ ubi auxilio Lalinorum sibi opus esse negavit,

Rdmae sufBcere vires suas supplicio de imperii desertoribtrs sumendo? Etiam

Germanici oratio ad mitites seditiosos ma^ni ammi plemt est, etr.T&cittii Annal.

libi I. ^ capr XLIII. JVeique enim, ait, Di^- sinant, ut Bdlg-arum, quamquam >

offerentitlm, deeus istud et claritudo sit, subrenisse Romano nomini, compressisse

Germaniae popnlos. Dcfhiifne ' silentio non sunt'praetermitt^nda'&jasdem W/#fortW

^tWor. ' llb. ' IV. cap. LI. haec verba: Ad^ant leg^i regis Volo^esi, quadni-

ginta PiU^oWim equiiammHlia-oflVrentes. Ma^paificfam faetnmquei^ - tantis soeioruno^^

auxilii^ ambiri, neque indigere. ' Gl^tii^ Vt^logeso acCAe, mandafumque, ut legato^'

ad"Senattemr milteret et paccm essc -sciret.t:

Porro magnus animus fortunam adversam, etiam maxrmam contemnit ef sperat

seroper meliora et fettciora. Qu6d a R6h»«nis faetum' esse, testem adhibeo

LtVnim, qui narrat, Romanos, quum Hahnibal ad momiar urbi^ Ro^mm armatu^^

sederet^ milites sub vexillis in supptemenfum- HJ^paniae* misis^e^- item R0m«eper eos dies agrum^ in quo Hahnibal castrik habM^t, venisse,- nihil ob 4d de>>"

minuto pretiil. Qhid evidehtius hostis -contemtiohera probet? Civrs RohiamlS"

ag-rnm «b hoile «ccupatum- eo pretio, qu0 in pace venisset, emit! Addafur dc'-

eadem re F/o^* Ref^. R<ttnan. lib. II. cap. VI.' Si talis fiduda viris* priviat*»'»

fuit,' facileest fld judicandum, qualis fuerit Senatus -et totins pophli antmi altittedo^;

Qull dere plura di(femur, -ubi de constantia Romanorum in rebus- adversis' agtemos.v

Deniqve magno anrmo pmeditas honoriims non a qaibusvis,- se^d viris

mi^nis ' irtbiltis laetatur. Qiiunl enim magmrs animus -nihil -his?'%iflgpna imimO'

voMir pr«be^ue sciat, nemiiltoi,- nisi tjul eadem animnf' eltttiohe getf^sa 'sit^"'

actfones saas. ae9t$rhar« pq»se,-*fit-; ut->h(SI|ae ^-boiM)res nequcad calummas h<^*^

miauiiiitemiriioHim atNftfdat.- Etiiemi intef* iOikies cofifsutf^^-mt^o^^nfmf^frii«dtiyi"^

15

ultudis^ Jnonorum, famae appetentnsimiim esse. Semper igitur eo coasiHo agit,

t>«t vel oreseat vel oonservetur ipsius auetoritas et aliorum s«i ici^imatio

i giorios». Ita lit^ ut magna oUectatione bonores aecipiat lauduniqne- g4«riam

adainet^isi a niogiiis suminisque viris proficiscuntur. Hane magni animi naturam

aRonMUii.seripteres* nobis tam saepe *e3cponunt, 'Ut multis eam probari non opus

«^nt. Nonne Senatus populusqne Rbmanas fere semper exterorum regrnn lieg^tos cnm

ampiissimis muneribus venienle» vidit, qui de rebus fortiter felioiterque gestis

' gratularentur , qui ejus amicitiam peterent, qui foedus societatemque flagitarent,

r ini denique se gentemquesuam in fidem et clientdam Romanorum conferrent?

-iQiiid, quod populi diswntientes controversiarum suarum arj^trun» s*epissime

popvlum RoManum constituerunt? *et vix «redibile esse videtor, prineipes exteros

^Seotttni sopplices! fuisse, ut Regio nomine digni judicarentur^ qna de re con-

ferendus est JLivitu \\h. XL. cap. LVIII., ubi dicitur: Perseus, politas regno,

i interfici Antigonum jussit: et dum iirmaret res, legatos Romam ad amicitiam

paternam renovalMiam petendumque, utRex ab Senatu appellaretur, raisit. Quod

.>ad banc nem attinet, ilia Vologpesi regis de"Tiridate ad Senatum soribentis

verba apud' 7«u)t<nm - Annal. lib. XV. cap. XXIV. non praetermittenda «unt:

Nec : recusaturum Tiridaten, accipiendo diademati in urbem venire, nisi saeerdotii

religione attineretur. Itnrum ad signa et effigies principis, ubi, l^ionibus coram,

regnum auspiearetur. Romanis etiam contigit, ut tanti aestimarentur, ut summi

principes liberos Romam mitterent, qui disciplinam virtutemque Romanam a

pueris discerent, ot deinde ad gentes nobilissimas regendas revocarentur. Livius

lib. XLII. cap. XIX. diserte tradit, legatos Ariarathis puerum filium regis se-

cnm adducentes, Romam venisse eorumque orationem fuisse: reg^m educandum

fiUum Romam misisse, ut jam inde a puero assuesceret moribus Romanis bo-

minibusque. Petere , ut eum non sub bospitum modo privatorum eustodia^ sed

publicae etiam curae ac velut tutelae vellent esse ^ eamque regis legationem

grata,m Senatui fuisse. Quos honores et altos amplissimos, nec vero ab bo-

minibus tenuioribus profectos semper vultu hilari atque laeto a Roraanis acceptos

esse, Livius, Tacitus, Cassius Dio aliique passim tradunt.

Postremo Romanorum animi magnitudo nmxime eo probatur, quod ad

alterius arbitrium vivere non potuerunt. Quisquis enim magno est animo,

alieaum jugum lerre non potest, quum se ekitius gerat. Si res Romanas alUns

et ab initio urbis repetimus , videbimns, nullam Romanis majorem, quam liber-

-<tatis 'ftusse curam. Pro libertate bella saevissima cum populis finilimis perpetuo

gesserQiVt, dobep<landem iill virtuti Romanae cesserunt populique Rovani imperata

feeenmii '^uo ttudio, meeaiorabile dictu! factum est, ut popnlus Romanus. ab

16

urbe cbndita exteranlm gentium imperio nunij^am subesset, sed.statim a prknordKo

libertalmn snam adversus hostes suos defeaderet et obtineret. Rowaoi Vero non

sobtnY exleniuin jug^um aflpernali sunt, aed eHiim vix admiserunt, ut umis ctviiim

omdibus plenai potestate praeesseU £tai ab initiO'' aliarum g^tium more peges

faabuerunt, non tamen eo^um imperium nimis libenun fuk nec diu j<ug^um> fehre

'^otuerupt, aed occasione data excusseruait. Jrt errore versantur, qui sfcatuttat,

causam regiminis miitati g^ntis Tarquiniae iajurias et tyranntdem fuisse. Ac-

curate e»im distiogueada est causa ab occasione sive inilio. Quapropter PoStfhius

lib. m. cap. 11* scribit: Stuprum Lueretiae allatum et alta, quae a Tarquu^is

ih fraudem et ' o^pressioaem libertatis Romanae agebantur , oeeasionem talntum-

modo obtuierunt ad reges expellendos. ' Vera autera ' causa fuit sfjudiun) libertatis.

Quam quum sub regibus florere non posse vid^nt, .re^iminis rcgiti deatrueofli

oceasionem quaesivenint. Quia vero prlores reg^es iitodestiuait sese gesserant et

speciem quandam libertatis concesserant, popuhis Romanus se hoo modo contineri

ad tempus passus erat, donec Tarquinio reg>naAle populi liJbertas nimis oppriipi

visa est. Si Tarqnlnii saevltia regni mutati oausa fuisset, cur Romani non aiium

re^em ei substituerunt, sed regium nomen ejurarunt neque postea recepenint?

Regibus exactis eadem constantia libertatem tuebantur, qua eam industria et

slrenuitate obtinuerant. Quum enim optimates imperiuni in plel>em hai>ere vei-

lent, Romani secessionibus faetis consequuti sunt, ut summa reipubiicae potestas

penes unitersum popuium, administratio vero penes paucos esset; neque postea,

quum patricii popuii potentiae non amici essent, curam iibertdtis tuendae Romani

deposuerunt, sed semper fortiter restiterunt et tandem efiecerunt, ut respublica

sub iil>era forma usque ad Caesaris tempora regeretur. Omnium vero seditionum,

quas plebs adversus Patres movebat, causa primaria fuit illa lit)ertatks eura pertiaax

et dominatiottis quaiisiibet odium. Quum enim republica in duas parles scissa,

ab aitera senatu cum equitibus stantc, ab ;aitera plebe, neutra aiteri servire, sed

potius dominari veilet, pertinacia certantium efficeret necesse fuit, ut aequalem

in republiea potestatem obtinerent, unde ratio ilia reipublicae orta est, in qua

populus universus ex patribus et piebe mixtus dbminabatur. Equidem putaverim,

magnitudinem Romanam satis esse expositam, et restat, ut rei eommodum probetur.

Id omnino fuit maximum. Hac enim ratione bona Romanorum fama ita crevit,

ut omnes gentes summa admiratione afficerentur. Qua admiratione^.uitro £assae

sunt, virtutes suas nutlo modo comparari posse cum moribus hujus populi lau-

datissimi. Quo factum est, ut, cui ipsae neo virtute nec gloria exaequari pe-

terant, iu ejus fideiii et ciienteiam se conferrent digpaiumque populun Ronuinupi

baberent, qui ipsis imperaret, quum virtute et gloriosissimis faetki loagiaMme

\

17t

praestaret. Id vero maxinie rem JEtomanam juvit, quod hoc modo hostium ani-

mus saepe firactus et spes de victoria concepta erepta est. Ceterum inter omoes

constat, quantum intersit, militem habeas aniraosum, an hostium metu vero aut

vano percnlsum. Hunc animum fortem Ronianis commodo fuisse maximo,

iiannibal Poenus, dux ceteroquin exercitatus animosusque, docet. Is quum ad

moenia uthis Romae armatus sederet atque milites sub vexillis in supplementum

Hispaniae profectos, itemque agrum, in quo tunc castra haberet, veteri pretio

emtorem invenisse audivisset, spem urbis capiendae abjecit et statim castra re-

tulit, Livio llb. XXVI. cap. XI. narrante. Eodem consilio Scipio Africanus

speculatores Hannibaiis in ,castris deprehensos et ad se perductos nec supplicio

affecit, nec de consiliis ac viribus Poenorum percunctatus est, sed circa omnes

manipuios dilig^entissime deducendos curavit. De quo mag-no animo f^alerius

9tux. Memorab. lib. III. cap. VII. ita judicat: ^fQfio tnm pleno fiduciae spiritu

priws animos hosHum, quam armay contudity" et Livius iib. XXX. cap. XXIX.aperte dicit, Hannibalem nihil quidem eorum, quae nuntiabantur, laeto animo

audivisse, maxime hostis fitiucia, quae non de nihilo profecto eoncepta est, per-

cuistim. At cur populus Romanus auxilium dt munera sibi ab aliis oblata aut

plane ^revit, aut saltem modeste interdum accepit? Utilitas fuit mag^na, quod in

extrema calamitate spem aliquam in aliena ope ponere poterant. Quo enim

promtius alii Romanis opitulabantur, eo moderatius Romani ag-ebant, plerumque

nihil auxilii aut saltem non multum accipientes et vicissim, quo modestius Ro-

mani auxilium oblatum accipiebant, eo promtius et quasi certatim alii offerebant^

suam quisque voluntatem erga populum potentissimum ostendere voluit, quo sub

ejus tutela tutius quiescere posset. Itaque evenit, ut, quotiescunque Romani

alieni auxilii indigebant, semper haberent in promtu, quod vel reciperent vel

respuerent. Hae erant illae artes modestae, quibus consequuti sunt, ut, qua-

cunque fortuna utebantur, semper tameo haberent subsidia, quibus imperium

Romanum ex periculo aut exitio eriperent et incolume ser>'arent.

Animi magnitudine perspecta, transeamus ad constantiam in rehus adversis,

virtutem nobilissimam, tantique populi studio dignam, reipublicae quoque neCes-

sariam. Dignam inquam, quia magnum populum nihil magis dedecet, quam turpiter

in rebus adversis desperare, quum animi abjecti sit, melioris fortunae spem, malis

gliscentibus , illico perdere. Necessaria vero illa virtus est, quia reipublicae ad

majora et altiora enitenti nihil magis necessarium videtur, quam casus varios sus-

tentare. Quum enim Fortunam insanam esse et caecam perhibeant philosophi

saxoque Illam Instare globoso praedicent volubilem, fit, ut mlra in omnibus rebus

humanis fortuuae vicissitudo conspiclatur et adversa secundls, secunda adversis

3

18

peq)etuo usceaatur. EtiaiD obtervare licet, fertnnam non raodo non palif ut

quifl pef^ietua feKeitate florcat, sed vlx admittere, nt quis in infiBitBB malis pre-

matar. Neque enim credibile e^, bomiaem inveniri, qui fata sibi taoi iaimica

babuerit, «t per totam vitam nnilam malorum intennissionem senserit, nullam

prosperitatis mutationem vel temperationem. Quod quum ita sit, animus, mafis

imminentibus, non statim abjiciendus est, sed exspeetandus fortonae melioris lae<-

tiorisque reditus; atque civitatibus et principibus, qui eminentem aiiquam magiH>

tudinem appetunt, taii constantia potissimum opus est. Quum enim non

semper secundis rebus uti possint, aut maiis est succumbeadum , aut cum per-

severantia occurrendum. lila ratione civitas evertitur, hac ei incolumitas sains-

que affertur. Fortes fbrUina adjuvat; fortis et constantis est, non perturbari

in rebus asperis. Quodsi animo forti et constanti malorum impetus sustinueris,

fieri non potest, quin maium fortunae meiiori redeunti tandem cedat teque

reiinqnat, quem ad id tempus constanter rexaverat. Itaque iiquet, rempubiicam

ad magnam potentiam pervenire non posse, nisi cives aiat, qui res adversas

tolerare et . meiioribus sese servare dldicerint.

Hanc quoque vlrtutem Romanls cordi fulsse, ex bistorlcls abuade probari

potest. Nobis nonhuila tantum exempia egregla afferre in animo esU Et primum

quidera baec Romanornm constantia satls ex eo elucet, quod, etsi pugna maia

vieti erant, tamen animls abjectls a vlctore pacem non petierunt, sed ad nova

potius }fe\\\ consiiia redierunt, novumque exercllum conscripserunt, qui extrema

de Integro experiretur. Poltfbtus, rerum Romanarum scriptor diilgentlsslmus,

Hist. iib. I. cap. XVi. memorat, Roroanos prlmo i>elio Punlco, quo de dominatu

Sieiliae ewn Poenis decertabant, navaii proelio victos, etsl vulnus ingens se ac-

ceplsse inteliigebant, tamen prlstlnae anlml magnitudlnls haud Immemores, ciasse

statim reparata novisque coplls coactis, Consuiem in Slciiiam misisse. Periecto

apud hunc hlstorlcum liio toto beiio, invenles, popuium Romanum, saepe

quldem gravlbus proeiils ab hoste victum, saepe quoque marls tempestatibus

Immoderatis Ita fractum, ut, virlbus fere omnibus amlssis, beiium renovare posse

non vlderetur, nunquam tamen animo fractum fulsse, sed damna, quae naufragils

perpetuls contraxlt, summa anlmi constantla, semper novls eiassibus comparatls

novisque conscriptls coplls, reparasse; nec secundl beiii Punlci tempore post

illam ciadem funestam ad Cannas acceptam Senatus desperavlt, sed tot undique

malls clrcumventus dignitatem suam servavit, hortatus est popuium, praesidiis

urbem munivlt atque de rebus praesentlbus magno ac forti anlmo consultavit,

Polybio Hlst. ilb. III. cap. ult. tradente. Addatur Liviu» ilb. XXII. cap. LIII.

seq. Itaque ipsl Carthaglnienses , hanc Romanorum vlrtutem praedieantes,

19

Remaaae in adversis rebu» constaatiae exempk» exercituad reparaaAwn eenauerunt

(cfr. tJmma Itb. XXX. eap. VII.) $ itt de Roifiaais iortaaBe reeiiaa diei poaait^

quad de CardngiBiensibas proaaaeiat Livius, ea$ eme getftem natam ituUiurandU

nptwamdimfm beilu. Apud Taortem certe Anilal. lib. II. cap. XXV. ipsi Ro*

naaormn bestes invreko» et nmUit oarihus superabiiet Romano» praediearuirt, qui,

perdita olasse, ainissis armis^ post conatrata eqiMCvm rirorumqoe corporibus litora,

eadem virtute, pari ferocia, et velut aucti numero irmpissent. -^ Deiade baec

Romanorum in advenis reius confltantia etiam eo prcd»ata est^ quod bella ex-

tcma noa neg-lexerwii^ ctM ipsi ab bostibus gmvissime prennebiiBtar. Jaat

I ommrmnnTiirmir; Lirio duce^ Rwnanos, Hannibale urbem obsidevte, milite» ia

sappjtmeatum exeit;itiis HiiqyaBienaia emisisse^ ct Fioms Remm Roman. Lib. II.

cap. VI. imperti Romani statmn Ulo tempore, quo Hanntbal Itatiaitt tnvaserat,

aeevratM» coDsiderans lauden hnjus con^antiae persevemnfeis eelebrat his verbis

:

O horribHemt m tot adverris fidueimml o sin^mlarem mmmum ae spirihnn popuH

im! tam mreli» m^ketisifue rebu», tfuum de limlim sum dubitaret, musms ett

iu diuerm respieere, tjummque kostes in jugmlo per Cmmpmniam Apuliam-

ijme voHtmrent, mediamtqae jam de ItmUa Africmm facerenty eodem tempore et

Immme saaHnebat^ et in SieHimm, Smrdimiiamf Hitpmttiam diversm per terrmmmorhem mrma miltebaL — Romani, cpiamquam arma Pnnica aegre tolerabant^

tamea eadem teaiporc, qunnr Pbilippus, Maeedoniae rex, imperimn Romannmfierm iaeesseret, aovan belK Macedonici molem susceperunt. Cmi tamen adeo

uoH smccubuerunl , inqtiit Livitts lib. XXIII. cap. XXXVIII., ut extemplo agi-

tmretur, quemadmmdum u^o inferendo beUo mverterent ab limlia hoslem. Illnd

qnoquc aBaxime nurandum est, quod Romani etiam vieti victoribns paeem pe-

teatifam non gratlficati sunt. Cnjns rei illaslre exemplum leg^itur apud Uviumlib. XLII. cap. LXII. Peraeus enim, Macedonnm rex, Romanos equestri proeiio

yicerat aoiicerumque et vim et fortnBam Romanam respicieatlam consilic ad

£onsuIaai legaios, qui pacem a victis peterent, miserat. Sed submotis legmHs,

quum coHsuUarenty Momana consttuitia vicit in conriHo^ inquit historieus, qni in

verbis subsequentlbus Romanam indolem descrlbens efeganter addit: Itu tnm

mos erat in adversis vultum secutidae fortunae gerere ^ moderari atiimos itt se-

cundis, Recte igitur Sclplo Afrlcanus apud Livittm lib. XXXVII. cap. XLV.ad Antiochl regis legatos gentis suae constantiam laudlbus efferens : Anunos,

inqult, eosdem ia otnni fortuna gessimus gerimusqtte : neque eos secundme res

extulertint, nec adversae mitmertint. Eandem anlml constantiam egreglam probat

hoc factum: Tempore, quo Hannibal Romanos maxlme urgebat, duodecim Co-

loniac negaverunt sibl esse, unde consullbus mllltes pecunlamque darent. Quld

3*

igitar? QaamqiMin RooNtni undique malis cireumventi aotura de impen« esse

haud ignoniiwit, si Coloniae deficerent, tamen preces hurailes non adhibuerunt,

quibus milites pecuniamque impetrarent, sed castig«ndo increpandoque plus, qimm

leniter agendo se profecturos Coloniasque veroeandiam imperii Romani habituras

rati, legatos miserunt, qui castigarent, non qui precarentur, Livio lib. XXVII.

cap. IX. sq. narrante. Multa alia exempla apud scriptores inveniuntur, quae

repeti non possunt omnia.

Hujus virtutis commodum maximam partem id fuit, quod Romani omnia

adversa' fortiter tolerando hostem tanto belli taedio afficiebant, ut de victoria

desperans pacem ultro quaereret. Licet enim, hac vel iila victoria reportata,

bellum interdum ducere posset, fortunae tamen vicissitudines timens et Romioamsimul constantiam perpendens, tutius rebus suis esse putavit, qualemcunque cura

tam pertinaci hoste pacem habere, quam cum eo ad sui internecionem concurrere.

Neque enim populus Romanus belli fortuna inferior ab armis eessabat, sed aut

certam victoriam aut exitium animo ad extrema obstinato semper quaerebi^.

Atqui nemo sine desperatione ad extrema compelli potest. Quam temerarium

autem cum tali hoste beilum sit, non ignorant rei mllitaris perltl. Quapropter

Romanorum hostes non Imprudenter qualemcunque pacem potlus, quam periculum

belli cum viris extrema tentantibus optarunt. Exemplum aiTert Livius llb. XLII.

cap. LXII., ubi Perseus, Macedoniae rex, vlctor a victis pacem frustra petens,

hanc Ipsam superbiam, qulppe quae ex fiducla vi^ium esset, timult; et summampecuniae augens, sl pretio pacem emere posset, non destitlt animum consulls

tentare. — Altera utilltas constltlt In eo, quod Romanl hac sua constantla fortunam

adversam vleerunt et semper ad vlctoriam pervenerunt. Evolve rerum Roma-

narum auctores et perpetuam victorlarum maxime illustrium seriem Invenles.

Longum est, omnes vlctorlas repetere^ ex tota autem bellornm laude Illud iid-

mlratione nostra dignum et maxlme memorablle est, quod Romani secundo bello

Punico, mnltls annis Infausta et adversa quaevls perpessl, tandem constantla

pertinacl de victoribus vlctorlam gloriosissimam reportabant. Attinglt eam

rem Polybius llb. III. cjftr. hls verbls : Qtn modo victi a Carthaginiensihus

fueranl et rerum helliearum gloria cessisse illis videbaulur , non multo

tempore interjecto dirtute ac constantia reipublicae et consilio sapientiaque

Senatus eo pervenerunt, ut Carthaginiensihus victis prostratisi/ue non tnodo

Italiae, sed etiam, orbis totius imperio potirentur. — Haec sufficlant.

'^'-

T * -

W''^-- M<^i ^''-S- -^ v^^Si.

¥?;-;

^ff ^'^

- -.;''• -• --^"

••»

.'"t¥'

liv"

^ '.-

-V!f?-''*-'^r'i~'^;••*'-'- *•!

:'^''

' »'.-* .'

>: -^. *,, ^. .;

^ •'

. ''*'"iW-*'* - '* *(

f V .iT^^f-C-*^'-

..•3 y*~ ' ''

. ^-i^

r*<* *•• '