> სა შე ლი ვაcela.ge/ge/system/files/efes_brochure_geo_f.pdf05 > სა შე...
TRANSCRIPT
სამოქალაქო განათლების გზამკვლევის მიზანია
შეგძინოთ ცოდნა რათა უკეთ გაიგოთ დემოკრა
ტიადამისიგანვითარებასაქართველოში,მოქა
ლაქეებისროლიდემოკრატიულსაზოგადოებაში.
ზოგისთვის გზამკვლევი შესაძლოა იყოს შესავა
ლიდაცოდნასრულიადახალიიდეებისმიმართუ
ლებით,ზოგისთვისკიიყოსნაცნობითემებისმი
მოხილვა. იმის მიუხედავად, თუ დემოკრატიული
მოქალაქეობისშემეცნებისრომელეტაპზეიმყო
ფებით, ეს მოგზაურობა სავარაუდოდ მთელი სი
ცოცხლის განმავლობაში გაგრძელდება, რადგან
დემოკრატიისთანმდევიპროცესიაროგორცუდი
დესითავისუფლებისშესაძლებლობა,ასევე,დიდი
პასუხიმგებლობებიც.თქვენმოგიწევთმთელიგო
ნებითადაგულითჩაერთოთამპროცესშიდაგააც
ნობიეროთ,თუროგორიმნიშვნელოვანიათქვენი
როლიქვეყანაშიდემოკრატიისშენარჩუნებისადა
მისისათანადოგანვითარებისთვის.
0 5 > შ ე ს ა ვ ა ლ ი
0 8 > ნ ა წ ი ლ ი I > ი ნ დ ი ვ ი დ ი , ს ა ხ ე ლ მ წ ი ფ ო და კ ო ნ ს ტ ი ტ უ ც ი ა
1 8 > ნ ა წ ი ლ ი I I > ადა მ ი ა ნ ი ს უფ ლე ბ ე ბ ი
2 4 > ნ ა წ ი ლ ი I I I > ს ა მ ო ქა ლა ქ ო ს ა ზო გ ა დ ო ე ბ ა და მ ო ქა ლა ქ ე თა მ ო ნ ა წ ი ლე ო ბ ა
3 4 > ნ ა წ ი ლ ი I V > არ ჩ ე ვ ნ ე ბ ი და წ არ მ ო მ ად გ ე ნ ლ ო ბ ი თი დე მ ო კ რ ა ტ ი ა
4 0 > ნ ა წ ი ლ ი V > გ ე ნ დე რ უ ლ ი თა ნ ა ს წ ო რ ო ბ ა და მ ი ს ი უზ რ უ ნ ვ ე ლ ყ ო ფა
4 6 > ნ ა წ ი ლ ი V I > მ ე დ ი ი ს რ ო ლ ი დე მ ო კ რ ა ტ ი უ ლ ს ა ზო გ ა დ ო ე ბ ა შ ი
5 5 > დე მ ო კ რ ა ტ ი ი ს პრ ი ნ ც ი პ ე ბ ი
5 8 > ს ა ჭი რ ო რ ე ს უ რ ს ე ბ ი და ბ მ უ ლე ბ ი
3
4
შესავალი
ნამდვილადგვჭირდებათუარამთავრობა?რაარისკარგიმმართველობისძირითადიელემენტები?რაარისადამიანისუფლებები?რატომარისმოქალაქისინფორმირებულიდაგონივრულიქმედებები აუცილებელიდემოკრატიისთვის?დემოკრატიული მოქალაქეობა გულისხმობს თუ არა მოქალაქის პასუხისმგებლობებს?რაჩვევებიდაკომპეტენციებიასაჭიროდემოკრატიულისაზოგადოებისმოქალაქეებისთვის?რატომარისსამოქალაქოგანათლებამნიშვნელოვანი?
საქართველოში, სადაც სამოქალაქოგანათლებასადადემოკრატიულსაზოგადოებას ხანგრძლივიტრადიციები არ აქვს, მოქალაქეთა ცნობიერების ამაღლებასადასაზოგადოებისცხოვრებაშიმათაქტიურმონაწილეობასგადამწყვეტიმნიშვნელობააქვს.
საბჭოთამემკვიდრეობასაზოგადოებაშიჯერკიდევღრმადარისფესვგადგმული. ისგულისხმობსისეთქვეყანას, სადაცსახელმწიფოდასაზოგადოებაორიგანცალკევებული, ურთიერთდაპირისპირებული ერთეულია და იერარქიულადსახელმწიფოსაზოგადოებაზე ზევითდგას. საქართველოში სამოქალაქოსაზოგადოებასხშირადარასამთავრობოორგანიზაციებთანდამისიწევრებისსაქმიანობასთან აიგივებენ. იმისგამო,რომსაზოგადოებისდიდნაწილსსოციალურდაეკონომიკურპრობლემებთანბრძოლაუწევს,მოქალაქეებსხშირადარაქვთშესაძლებლობა,დროდამოტივაცია,რომთავისიენერგიასაზოგადოებისპრობლემებისგადაჭრისკენმიმართონ.
საქართველოსმომავალითქვენსხელშია.ქვეყნისრიგითიმოქალაქეებიმომავალშიც მოახდენთგავლენას იმაზე,თუროგორგანვითარდებადემოკრატიასაქართველოში.ჯანსაღიდემოკრატიულიპროცესიაქტიურიდამაღალიცნობიერებისმქონემოქალაქეებისგარეშევერწარიმართება.შესაძლოა,სამოქალაქოგანათლების გზამკვლევმათქვენს ყველა კითხვას არ უპასუხოს,თუმცა ის მოგცემთსაფუძველს,უკეთგააცნობიეროთთქვენი,როგორცსაქართველოსმოქალაქისპოტენციალი,თქვენიუფლებებიდამოვალეობები,ისევეროგორცის,თურაძალაუფლებაგაგაჩნიათთქვენიქვეყნისმომავალზეზემოქმედებისადაშეცვლისათვის.
საქართველოში დემოკრატიის განვითარების პარალელურად, საქართველოსმოქალაქეებსდასჭირდებათახალიცოდნის,უნარჩვევებისადადამოკიდებულებებისშეძენა.ისეთიდემოკრატიისპირობებში,სადაცმოქალაქეებსარაქვთესმნიშვნელოვანიუნარები,გადაწყვეტილებებისმიღებაშესაძლოამოხდესერთგვარვაკუუმში,ასახავდესუმრავლესობისმოსაზრებას,თუმცათავადგადაწყვეტილებაკიარცისეკარგიდაუფრომეტიც,შესაძლოასაზოგადოებისთვისსაზიანოცკიიყოს.
5
6
7
ზოგადადმკვლევარებითანხმდებიან,რომჯანსაღიდემოკრატიისგანვითარებისპროცესშიმოქალაქეებიუმნიშვნელოვანესროლსასრულებენ.დემოკრატიულსაზოგადოებებშიმოქალაქეებსმოუწოდებენმიიღონგადაწყვეტილებებიანიმოქმედონიმისათვის,რათაწინწამოწიონდადაიცვანპიროვნებებისადასაზოგადოებისინტერესები.
დემოკრატიული ქვეყნების უმეტესობარესპუბლიკაა. ეს არის არაპირდაპირიდემოკრატია,სადაცმოქალაქეებიდემოკრატიულადირჩევენწარმომადგენელს,რომელმაცმათისახელითუნდამიიღოსგადაწყვეტილებებიდამართოსქვეყანა.ამსისტემისპირობებშიმოქალაქეებიმართალიაყოველდღიურადარარიანპირდაპირჩართულიქვეყნისმართვაში,თუმცახალხიმაინცწარმოადგენსხელისუფლებისძალაუფლებისწყაროს.შესაბამისად,მოქალაქეებიარსებითროლსთამაშობენქვეყანაშიმიმდინარეპროცესებში,რისთვისაცისინიუნდაიცნობდნენდემოკრატიულპრინციპებს,გააჩნდეთკონკრეტულიუნარჩვევებიდაგანწყობადამოკიდებულებები,რომლებიცხელსშეუწყობენდემოკრატიისგანვითარებას.
სამოქალაქოგანათლებისგზამკვლევისმიზანიაშეგძინოთცოდნარათაუკეთგაიგოთ:
დემოკრატია;დემოკრატიისგანვითარებასაქართველოში;მოქალაქეებისროლიდემოკრატიულსაზოგადოებაში.
ზოგისთვის გზამკვლევი შესაძლოაიყოსშესავალიდაცოდნა სრულიადახალიიდეებისმიმართულებით,ზოგისთვისკიესიქნებამიმოხილვაიმთემებისა,რომლებიცმათთვისუკვენაცნობია.იმისმიუხედავად,თუდემოკრატიულიმოქალაქეობისშემეცნებისრომელეტაპზეიმყოფებით,ესმოგზაურობასავარაუდოდმთელისიცოცხლისგანმავლობაშიგაგრძელდება,რადგანდემოკრატიისთანმდევიპროცესიაროგორცუდიდესითავისუფლებისშესაძლებლობა,ასევე,დიდიპასუხიმგებლობებიც.თქვენმოგიწევთმთელიგონებითადაგულითჩაერთოთამპროცესშიდაგააცნობიეროთ,თუროგორიმნიშვნელოვანიათქვენიროლიქვეყანაშიდემოკრატიისშენარჩუნებისადამისისათანადოგანვითარებისთვის.
8
9
ნა წი ლი I ინ დი ვი დი , სა ხელ მ წი ფო
და კონ ს ტი ტუ ცია
ნამდვილადგვჭირდებათუარამთავრობა?რაარისმთავრობისძირითადიმიზა
ნი?რაროლიაქვსკონსტიტუციას?როგორმოვიქცეთროდესაცადამიანისუფლე
ბებიირღვევა?როგორიასახელმწიფოსმმართველობისშტოებიდაპასუხისმგებ
ლობები?რაარისკარგიმმართველობისძირითადიელემენტები?
ნამდვილადგვჭირდებათუარამთავრობა?
სადიწყებადამთავრდებაადამიანისუფლებასაზოგადოებაში,სადაცარარისმთავრობა და კანონები? რა ზღუდავს ადამიანის თავისუფალ ქმედებას? მაგალითად, ისეთ სახელმწიფოში, სადაც არ არის მთავრობა/ფორმალური წესები,როგორდაიცავსადამიანისაკუთარინტერესებს?რამექანიზმებითდაიცავსადამიანი საკუთარ სიცოცხლეს?რა მოხდება მაშინ,თურომელიმე ადამიანისთვისპირადიკეთილდღეობა უფროღირებულიაღმოჩნდება, ვიდრესხვაადამიანისსიცოცხლის უფლება? უკონტროლო (ბუნებრივადთავისუფალ) გარემოში ასეთკითხვებზეპასუხისგაცემასშესაძლოაგადამწყვეტიმნიშვნელობაჰქონდეს.
ბუნებითმდგომარეობაშიცკი,სადაცარარისმთავრობაანკანონები,ადამიანსაქვსფუნდამენტურიუფლებებიმხოლოდიმიტომ,რომისდაიბადა(ბუნებრივიუფლებები). არსებობსდიდიალბათობა იმისა,რომბუნებითიმდგომარეობის პირობებში ეს უფლებები საერთოდდაიკარგოს. ადამიანური ბუნების მიდრეკილებებიდანგამომდინარე,ყოველთვისგამოჩნდებაისეთიადამიანი,რომელიცადვილადგადააბიჯებს საკუთარი თავისუფლების საზღვრებს და შეეცდება შეზღუდოს სხვაადამიანთა ბუნებრივი უფლებები. ბუნებითი სამართლის სახელმწიფოში არ არისმთავრობადაკანონისუზენაესობა,რისგამოცადამიანებსსაკუთარიბუნებრივიუფლებებისდაცვათავადვე უწევთ. ძალიან ბევრი სცენარის წარმოდგენა შეიძლება,თუ როგორ მოხდება ასეთ პირობებში ადამიანთა მშვიდობიანი თანაცხოვრებისადა უნივერსალური უფლებების შელახვა და განადგურება. ბუნებითი სამართლის(ბუნებრივიუფლებებისდაცვის)პირობებშიარსებულიპრობლემებიდანგამომდინარე,ლოგიკურიარომსაზოგადოებამგააცნობიერა„კანონიერიძალაუფლებისმქონეავტორიტეტის“აუცილებლობა.ესუკანასკნელიშეძლებსიმძირითადიპრობლემებისგადაჭრას,რომლებიცთავსიჩენენბუნებითისამართლისარსებობისპირობებში.
ხელისუფლებაარისისმექანიზმი,რომელსაცაქვსშესაძლებლობაშექმნასისეთიკანონები,რომლებიცშესაძლებელსგახდიანადამიანთამშვიდობიანთანაცხოვრებას,უზრუნველყოფენუსაფრთხოდაღირსეულსაცხოვრებელპირობებსსაზოგადოებასადასახელმწიფოში.ბუნებითიმდგომარეობისმქონესახელმწიფოში,სადაცარარისმთავრობაანკანონები,როდესაცადამიანისსიცოცხლე,თავისუფლება,საკუთრებაანმისწრაფებებირისკისქვეშდგება,ადამიანიიწყებსფიქრსმათიდაცვისგზებზე.რაშეუძლიაადამიანს,როგორცინდივიდს,გააკეთოსამშემთხვევაში?შეკითხვაეხმარება ადამიანებს უკეთესად გაერკვნენ ხელისუფლების არსებობის მიზეზებში.იმისგაცნობიერებისშედეგად,რომმთლიანობაშისაზოგადოებასარშესწევსუნარიდაიცვასთავისიწევრებისბუნებრივიუფლებები,ჩნდებასხვატიპისინსტიტუციისსაჭიროება.ესუნდაიყოსინსტიტუცია,რომელსაცექნებაძალაუფლებადაავტორიტეტიდაადგინოსგარკვეულიწესებისაზოგადოებისთვის.თავისმხრივ,ასეთიწესებიუზრუნველყოფს მდგრადობას, საზოგადოების დინამიური და მშვიდობიანი განვითარებისპარალელურად.აუცილებელიხდებაისეთიკანონებისშექმნა,რომლებიცდაიცავენროგორცპირად,ისესაზოგადოებრივინტერესებს.გარდაამისა,ასეთინსტიტუციასუნდაჰქონდესკანონიერიძალაუფლებადაავტორიტეტიერთისმხრივიმისთვის,რომშექმნასგარკვეულიწესები, ხოლომეორესმხრივ–უზრუნველყოსდადგენილიწესებისადაკანონებისდაცვასაზოგადოებისთითოეულიწევრისმიერ.
ამგვარად,მივდივართისეთიკანონიერიძალაუფლებისმქონეავტორიტეტისარსებობის აუცილებლობამდე, რომელიც შეძლებს სრულიად განსხვავებული, ცალკეული ინდივიდების ან ჯგუფების ხშირად რადიკალურად დაპირისპირებული ინტერესებისგარდაქმნასსაერთოსაზოგადოებრივსახელმწიფომიზნად,რომელიცჰარმონიულად მიდის ერთი მიმართულებით. მოქალაქეებმა უნდა დათმონ რიგიუფლებები,რითაცდაიცავენსაზოგადოებრივინტერესებსდაუზრუნველყოფენუსაფრთხოდამშვიდობიანთანაცხოვრებას.ამისერთერთისაუკეთესომაგალითიაის,რომადამიანებსარაქვთთავისუფლებაიმისთვის,რომმოპარონრაიმეთავისმეზობელს.ესთავისუფლებასახელმწიფოსმიერარისაკრძალული,რადგანისარაკანონიერია.ამსაკითხთანდაკავშირებითმე17ესაუკუნისფილოსოფოსმა,ჯონლოკმასოციალურიკონტრაქტისთეორიისმისეულივერსიაჩამოაყალიბა.
რაარისმთავრობისძირითადიმიზანი?
ლოკისთანახმად,სოციალურიკონტრაქტიინდივიდებსადასახელმწიფოსშორისარისსაუკეთესოგზაიმპრობლემებისგადასაჭრელად,რომელიცე.წ.ბუნებითიმდგომარეობისასიჩენსთავს.ლოკისარგუმენტიმდგომარეობდაშემდეგში:იმისათვის,რომდაიცვაადამიანისუფლებებიდასაკუთრება,აუცილებელიაგარკვეულუფლებებსადათავისუფლებებზეუარისთქმარომელიმემმართველიავტორიტეტისსასარგებლოდ.ანუიმისათვისრომბუნებითმდგომარეობაშითავიდანიქნასაცილებულიპოტენციურიქაოსი,ადამიანებითანხმდებიანმმართველიავტორიტეტისარსებობაზე.ასეთხელისუფლებასმინიჭებულიაქვსავტორიტეტიდაძალაუფლებადაიცვასადამიანისბუნებრივიუფლებები.ესარისსოციალურიკონტრაქტისარსი.მოქალაქეებითანხმდებიან
10
იცხოვრონხელისუფლებისმმართველობისპირობებში,ხოლოხელისუფლებაიცავსმოქალაქეთაბუნებრივუფლებებს.ლოკისმოსაზრებით,ისეთმთავრობას,რომელიცვერშეძლებსადამიანთაბუნებრივიუფლებებისდაცვას(დაარღვევსკონტრაქტს),შესაძლოაუარიუთხრანმმართველობაზეანშეცვალონ,რადგანაცმასმმართველობისუფლებასწორედხალხისთანხმობისსაფუძველზემიენიჭა.
ლოკი მოვლენების განვითარებას შემდეგი თანმიმდევრობით ხედავს: ბუნებითი მდგომარეობიდან გამოსასვლელად საზოგადოება შეთანხმდა შეექმნაავტორიტეტი, ანუ მმართველობა, შედეგად ამ უკანასკნელის ამოცანები გახდა:საზოგადოებისმართვადამისიუსაფრთხოებისდაცვა.შეთანხმებასაჭიროებდამმართველთალეგიტიმაციასისე,რომმათჰქონოდათუფლებაემართათსაზოგადოება,დაედგინათსავალდებულოწესებისაზოგადოებისთითოეულიწევრისთვის,უზრუნველეყოთწესებისადაკანონებისდაცვადააღსრულება.
ამ პირობებზე დაყრდნობით ადამიანები მოხალისეობრივად თანხმდებიანდათმონდაუარითქვანგარკვეულბუნებრივუფლებებზე,როგორიცაა:თავისუფლება,უფლებებიდასაკუთრება,რამაცთავისმხრივმმართველხელისუფლებასმისცასაზოგადოებისმართვისშესაძლებლობა.მოქალაქეებისმიერსაკუთარუფლებებსადასაკუთრებაზეუარისთქმისერთერთიყველაზენათელიმაგალითიაის,რასაცმოქალაქეთაუმეტესობაყოველდღიურადაკეთებსესააგადასახადებისგადახდა.მეორემაგალითადშესაძლოამოვიყვანოთის,რომ:რასისტი,ანმოძალადე ადამიანი არ არისთავისუფალიდა არ აქვს უფლება შეურაცხყოფამიაყენოსსხვაადამიანსმისიკანისფერის,რელიგიის, ეთნიკურიკუთვნილებისანსხვამიზეზებისგამო.ადამიანისთავისუფლებაიმოქმედოსძალადობრივადანმოახდინოსვინმესდისკრიმინაციაარისშეზღუდული.
მთავრობები მართავენ მხოლოდ იმიტომ, რომ მათ მართვის ძალაუფლებასთავადსაზოგადოებააძლევსსაკუთარიუფლებების,საკუთრებისადათავისუფლებებისდათმობისხარჯზე.
რაროლიაქვსკონსტიტუციას?
კონსტიტუცია ერთდროულად საკანონმდებლო და პოლიტიკური ხასიათისმთავარიდოკუმენტია.მასაქვსძალაუფლებადაარეგულიროსყველაზემნიშვნელოვანისოციალურიდაპოლიტიკურისაკითხები,რაცსაბოლოოჯამშიგანსაზღვრავენ საზოგადოების ცხოვრების წესს. შესაბამისად, ძალაუფლება დაპასუხისმგებლობები სახელმწიფოს ყველადონეზე, იქნება ეს საპარლამენტო,საპრეზიდენტოთუსასამართლო,რეგულირდებაკონსტიტუციისმიერ.საკონსტიტუციორეგულაციებიდაშეთანხმებებიგანსაზღვრავენდააბალანსებენსაზოგადოებისღირებულებებს,რათაუზრუნველყოფილიიყოსთითოეულიპიროვნებისადამოქალაქისუსაფრთხოდაღირსეულიცხოვრებამისივეუფლებებისადათავისუფლებებისდაცვით.
11
კონსტიტუციაარისდოკუმენტი,რომელიცარეგულირებსთავისუფლებას,თანასწორობასადაწესრიგსშორისჰარმონიასადაბალანსისე,რომდაცულიიყოსადამიანთაუფლებებიდაფუნდამენტურითავისუფლებები.როდესაცმთავრობაშეზღუდულიასაკუთართავისუფლებებში,მაშინმასშეზღუდულიაქვსსხვაადამიანთაშევიწროვებისშესაძლებლობაც.ყველაჩამოთვლილიმიზეზიაქცევსკონსტიტუციასქვეყნისუზენაესკანონად,რომელიცგანსაზღვრავსადამიანებისადადემოკრატიულისახელმწიფოებისძირითადურთიერთმიმართებებს.
ქართველისახელმწიფომოხელეებიდასაჯაროპირებიპასუხისმგებლებიარიანდაიცვანკონსტიტუცია.კონსტიტუციისდარღვევაშესაძლოაგახდესპრეზიდენტისთვის, მთავრობისწევრებისთვის, უზენაესი სასამართლოსხელმძღვანელისთვის,მთავარი პროკურორისთვის, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის უფროსისთვის,საქართველოსეროვნულიბანკისხელმძღვანელობისიმპიჩმენტისერთერთისაფუძველი,თუიმპიჩმენტისმოთხოვნითშესაბამისზემდგომუწყებებსმიმართავენ.
საქართველოსმოქმედიკონსტიტუციაპასუხობსმთავარკითხვას,თუვინარისმმართველიავტორიტეტიქვეყანაში.კონსტიტუციისთანახმადხალხიარისხელისუფლებისწყაროდაავტორიტეტსაცსწორედხალხიწარმოადგენს.
„საქართველოშიხელისუფლებისწყაროახალხი.სახელმწიფოხელისუფლებახორციელდებაკონსტიტუციითდადგენილფარგლებში.“
(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი5.1)
როგორმოვიქცეთროდესაცადამიანისუფლებებიირღვევა?
ადამიანის უფლებებისდარღვევისას არსებობს არაერთისაშუალება იმისათვის,რომნებისმიერმამოქალაქემსაკუთარითავისდაცვისმიზნითმიმართოს:სასამართლოს,ომბუდსმენისოფისს(საქართველოსსახალხოდამცველი),მედიასანადამიანისუფლებებზემომუშავეარასამთავრობოორგანიზაციას.ადამიანთაუფლებების დაცვის კუთხით ომბუდსმენის ოფისი მოქალაქეებს მრავალმხრივმომსახურებასსთავაზობს.სახალხოდამცველი1(ომბუდსმენი)არისკონსტიტუციურიინსტიტუტი,რომელიცზედამხედველობსადამიანისუფლებებისდაცვასდათავისუფლებებს საქართველოს ტერიტორიაზე, ავლენს დარღვევების ფაქტებსდაფასილიტაციასუწევსდარღვეულიუფლებებისაღდგენას.
იმ შემთხვევაში თუ მოქალაქის უფლებები და თავისუფლებები დაირღვა ანარის დარღვევის პროცესში, რომელიც გათვალისწინებულია საქართველოსკონსტიტუციით ან/და კანონმდებლობით, ასევე საერთაშორისო ხელშეკრულებებითადაკონვენციებით,მოქალაქესშეუძლიამიმართოსსახალხოდამცველსმდგომარეობისგამოსწორებისმიზნით.უფლებათადარღვევაშესაძლოამოხდესმთავრობის თანამდებობის პირების, სახელმწიფო უწყებების წარმომადგენლების, არასამთავრობო ორგანიზაციების, საწარმოების, თანამდებობის პირების,
12
1 www.ombudsman.ge
იურიდიულიდაწესებულებების,ადგილობრივითვითმმართველობისორგანოებისადასახელმწიფოუწყებებებისმხრიდან.
თუმცა, მოქალაქეებმა ასევე უნდა იცოდნენ,რომ სახალხოდამცველი აღარგანიხილავს განაცხადსათუ სარჩელს,რომელზეც მას უკვე აქვს მიღებული გადაწყვეტილებაგარდაიმშემთხვევისა,თუარარისწარმოდგენილისხვადასხვაფაქტებიდაგარემოებებისარჩელთანდაკავშირებით.
თუმოქალაქეთაუფლებებიდაირღვა,სახალხოდამცველსშეუძლია:გააგზავნოსრეკომენდაციასახელმწიფოორგანოებში,თანამდებობისადაიურიდიულპირებთან,რომელთამხრიდანაცმოხდამოქალაქისუფლებებისდარღვევა;თუსახალხოდამცველიჩათვლის,რომშესაძლოადანაშაულიმოხდა,მასშეუძლიაშეიტანოსმასალა,რომელსაცთავადფლობსსაგამოძიებოგანყოფილებაში;შეიტანოსწინადადებებიშესაბამისსააგენტოებშიდისციპლინარულანადმინისტრაციულპროცედურებთანდაკავშირებითიმთანამშრომლებისმიმართ,რომელთასაქმიანობამაცდაარღვიამოქალაქისუფლებებიდათავისუფლებები;აცნობოსმასმედიასადამიანისუფლებებისადათავისუფლებებისდარღვევებისშესახებ;გამოაქვეყნოსადამიანისუფლებებისდარღვევებისშესახებინფორმაციასპეციალურდაყოველწლიურანგარიშებში.
სახალხოდამცველისმომსახურებამოქალაქეებისთვისუფასოა.მოქალაქეებსასევე შეუძლიათ მიმართონ ადამიანის უფლებათა დამცველ არასამთავრობოორგანიზაციებს.ერთერთიასეთიორგანიზაციააახალგაზრდაიურისტთაასოციაცია(საია)2.საიასიურისტებიბენეფიციარებსუტარებენიურიდიულკონსულტაციებსადამიანისუფლებათადაცვისსაკითხებთანდაკავშირებით,ამზადებენსარჩელებსდაიცავენგანმცხადებლისინტერესებსადამიანისუფლებათაევროპულსასამართლოში(ECHR).
2004წლიდანსაიაახორციელებსსტრატეგიულსამართალწარმოებასადამიანის უფლებათა ევროპულსასამართლოში პატიმრების წამების, არაჰუმანურიდადადამცირებელიმოპყრობის,უკანონოდაპატიმრების,სამართლიანისასამართლოპროცესის,დისკრიმინაციისადასაკუთრებისუფლებებისდარღვევისსაკითხებზე.
როგორიასახელმწიფოსმმართველობისშტოებიდაპასუხისმგებლობები?
საზოგადოების თანამედროვე მმართველი, ხელისუფლება იღებს კანონებს,რომლებმაცუსაფრთხოებასთანერთადუნდადაიცვანსაზოგადოებისღირსებადაკეთილდღეობა. ხელისუფლებამ უნდა დაიცვას წესრიგი ისეთ ორ ღირებულებასშორის ჰარმონიის შენარჩუნებით, როგორიცაათავისუფლება დათანასწორობა.
13
2 www.gyla.ge
ხელისუფლებაფოკუსირებულიუნდაიყოსისეთიკანონმდებლობისშექმნაზე,რომელიცდაიცავსგონივრულბალანსსთავისუფლებას,თანასწორობასადაწესრიგსშორის.ასევეუნდააღინიშნოს,რომამღირებულებებსშორისსრულიწონასწორობის დაცვა ერთერთი მთავარიდილემაა თანამედროვე სახელმწიფოების, ხელისუფლების, საზოგადოებისა და მოქალაქეებისთვის. ასეთი ურთიერთობა ბევრადდამოკიდებულიაკანონმდებლობისარსებობასადაგანხორციელებაზე,თუმცამთავარიპასუხისმგებლობაამბალანსისმიღწევაშიმაინცმოქალაქეებსეკისრებათ.ხელისუფლებისმიერკარგიკანონებისმიღებაცადამათისათანადოიმპლემენტაციაცმნიშვნელოვნადარისდამოკიდებულიპროცესშიმოქალაქეთააქტიურმონაწილეობასადაჩართულობაზე.ზოგადად,კანონისდაცვასავალდებულოაყველასთვისიმისმიუხედავად,თურადამოკიდებულებააქვსამათუიმპირსკონკრეტულიკანონისმიმართ.წესების,ანუკანონებისერთობლიობაქმნისმმართველკანონს.
როდესაც მე18ე საუკუნეში ამერიკელები საკუთარ კონსტიტუციას ქმნიდნენ, მათგამოიყენეს საკმაოდ ეფექტიანი ინსტრუმენტი იმისათვის, რომ თავიდან აეცილებინათ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება. ეს ინსტრუმენტი იყო ძალთა გადანაწილება, რაც გულისხმობს ძალაუფლების, ავტორიტეტისა და პასუხისმგებლობებისკონსტიტუციურ გადანაწილებას სახელმწიფოს სამ შტოს შორის: საკანონმდებლო(ამერიკაშიესარისკონგრესი,ხოლოსაქართველოში–პარლამენტი),აღმასრულებელი (სახელმწიფოსმეთაური, ძირითადადპრეზიდენტი ან პრემიერმინისტრი)დასასამართლო (სასამართლოსისტემა). ამდაყოფისთვის გადამწყვეტი იყო კანონში„შემოწმებისადადაბალანსების“სისტემისჩადება,რაცგულისხმობს,რომთითოეულიშტოაბალანსებსსხვაშტოებისძალაუფლებასდააკონტროლებსძალაუფლებისბოროტადგამოყენებისშემთხვევებს.„შემოწმებისადადაბალანსების“ძლიერისისტემაერთერთიგზაა,რომლისმეშვეობითაცამერიკელებმათავიდაიცვესქვეყანაშიტირანიისადაძალაუფლებისბოროტადგამოყენებისგან.მაგალითადკანონს,რომელსაცკონგრესიმიიღებსპრეზიდენტსშეუძლიავეტოდაადოს.მაშინაცკი,თუპრეზიდენტიდაკონგრესიმხარსდაუჭერსამათუიმკანონს,სასამართლოსმაინცშეუძლიაგადაწყვიტოს,რომესკანონიარისარაკონსტიტუციური.მოქალაქეებიასევემნიშვნელოვანროლსთამაშობენ„შემოწმებისადადაბალანსების“სისტემისშესაბამისიფუნქციონირების უზრუნველყოფისთვის. სახელმწიფო მოწყობის იმავე პრინციპს აღიარებს საქართველოსარსებულიკონსტიტუცია.საქართველოსსახელმწიფომმართველობისგადანაწილებისშესახებინფორმაციაიხილეთქვემოთწარმოდგენილგრაფაში.
საქართველოსსახელმწიფოსმმართველობისკონსტიტუციითგანსაზღვრულიშტოები
*ასახულიაკონსტიტუციაშიშეტანილიუკანასკნელიცვლილებები,რომლებიცძალაში2013წლისსაპრეზიდენტოარჩევნებისშემდეგშევიდა.
*ექსპერტები ეყრდნობიან კონსტიტუციას და საჭიროებისამებრ აკეთებენ საკუთარინტერპრეტირებას.
14
პარლამენტი(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლები:48,63,80,81)
ქვეყნისუმაღლესიწარმომადგენლობითიორგანო;აქვსსაკანონმდებლოძალაუფლება;განსაზღვრავს სახელმწიფოს საშინაოდა საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს;აქვსმთავრობისიმპიჩმენტისუფლებამოსილება;არჩეულიასაყოველთაო,თანასწორიდაპირდაპირიარჩევნებითდაპასუხისმგებელიახალხისწინაშე.
პრემიერმინისტრი(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი79)
მთავრობისმეთაური;პრემიერმინისტრი განსაზღვრავს მთავრობის საქმიანობის მიმართულებებს,ორგანიზაციასუწევსმთავრობისსაქმიანობას,ახორციელებსმთავრობისწევრებისსაქმიანობისკოორდინაციასდაკონტროლს;პრემიერმინისტრითანამდებობაზენიშნავსმთავრობისწევრებს (მინისტრებს)პრეზიდენტისთანხმობით,ასევეუფლებამოსილიათანამდებობიდანგაანთავისუფლოსმთავრობისწევრები;პრემიერმინისტრისკანდიდატურასსაპარლამენტოუმრავლესობაწარუდგენსპრეზიდენტს. თავის მხრივ პრეზიდენტი ახდენს შერჩეული კანდიდატის ნომინირებასპარლამენტშიკენჭისყრისმიზნით.პარლამენტიამტკიცებსანუარსაცხადებსკანდიდატისდანიშვნაზე.პრემიერმინისტრიპასუხისმგებელიაპარლამენტისწინაშე.
პრეზიდენტი(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი69)
პრეზიდენტიარისსაქართველოსსახელმწიფოსმეთაური,ქვეყნისერთიანობისადაეროვნულიდამოუკიდებლობისგარანტი;პრეზიდენტიარისსამხედროძალებისუმაღლესიმთავარსარდალი;პრეზიდენტიწარმოადგენსსაქართველოსსაგარეოურთიერთობებში;არჩეულიასაყოველთაო,თანასწორიდაპირდაპირიარჩევნებითდაპასუხისმგებელიახალხისწინაშე.
სასამართლოხელისუფლება(სასამართლოები)
(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლები:82,84)
სასამართლოხელისუფლებადამოუკიდებელიადა მას ახორციელებენ მხოლოდსასამართლოები;სასამართლოსაქტებისავალდებულოაყველასახელმწიფოორგანოსადაპირისთვისქვეყნისმთელტერიტორიაზე;მოსამართლე დამოუკიდებელია თავის ქმედებაში და მოქმედებს მხოლოდკონსტიტუციისადაკანონითგათვალისწინებულინორმებისფარგლებში;
15
ნებისმიერისახისზეწოლამოსამართლეზეანჩარევამისსაქმიანობაშიმისგადაწყვეტილებაზეგავლენისმოხდენისმიზნითარისაკრძალულიდაისჯებაკანონით.
საკონსტიტუციოსასამართლო(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი89)
საკონსტიტუციოდავებისგანმხილველიორგანო;იღებსგადაწყვეტილებებსკონსტიტუციის,კონსტიტუციურიშეთანხმების,კანონების,მოქალაქეთაგაერთიანებისშესახებ;იხილავს რეფერენდუმისა და არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების და ამნორმებისსაფუძველზეჩატარებულიარჩევნების(რეფერენდუმის)კონსტიტუციორობასთანდაკავშირებულდავას;იხილავსდავასსახელმწიფოორგანოებსშორისკომპეტენციისშესახებ;იხილავსსაერთაშორისოხელშეკრულებებისდაშეთანხმებებისკონსტიტუციურობისსაკითხს;პირის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული ადამიანისძირითადუფლებებთანდათავისუფლებებთანმიმართებით;საკონსტიტუციოსასამართლოსგადაწყვეტილებასაბოლოოა.არაკონსტიტუციურადცნობილინორმატიულიაქტიანმისინაწილიკარგავსიურიდიულძალასსაკონსტიტუციოსასამართლოსშესაბამისიგადაწყვეტილებისგამოქვეყნებისმომენტიდან.
უზენაესისასამართლო(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი90)
უზენაესი სასამართლო არის უმაღლესი საკასაციო სასამართლო საქართველოში,რომლისყველაგადაწყვეტილებასაბოლოოა.
მაშინ,როდესაცსახელმწიფოსთითოეულიშტოღასრულებსმასზედაკისრებულ მოვალეობას მინიჭებული ძალაუფლების ფარგლებში, ურთიერთკონტროლის მექანიზმი აქტიურად მუშაობს, რომელიც თავის მხრივ სახელმწიფოშიძალაუფლებისგადანაწილებისპრინციპსემყარება.ამპრინციპისთანახმადსახელმწიფოს არც ერთ შტოს არ აქვს უფლება და შესაძლებლობა შეასრულოსსხვაშტოსთვისმინიჭებულიფუნქციებიდაუფლებამოვალეობები.
„სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილებისპრინციპზედაყრდნობით.“(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი5.4)
რაარისკარგიმმართველობისძირითადიელემენტები?
კარგიმმართველობისმნიშვნელოვანიელემენტებიაერთიანებსშემდეგპრინციპებს:მონაწილეობა,კანონისუზენაესობა,გამჭვირვალობა,ანგარიშვალდებულებადაკონსენსუსი.
16
მონაწილეობაგულისხმობს,რომსაზოგადოებისთითოეულწევრსაქვსშესაძლებლობა მონაწილეობა მიიღოს ქვეყნისთვის მნიშვნელოვანი პოლიტიკურიგადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, რაც თავის მხრივ მოიცავს: საარჩევნოწარმომადგენლების არჩევას (წარმომადგენლობითი დემოკრატიის შემთხვევაში),მონაწილეობასრეფერენდუმში,საჯაროდისკუსიებში,ისევეროგორცთავადსაკანონმდებლოპროცესში(მართალიამოქალაქეებითავადარქმნიანკანონებს,მაგრამდემოკრატიულისაზოგადოებისპირობებშიმიღებულია,რომმოქალაქეებიუკავშირდებიანმათმიერარჩეულწარმომადგენლებსდაგამოთქვამენსაკუთარმოსაზრებებსკანონპროექტთანდაკავშირებით,რომელსაცსაბოლოოჯამშიანმიიღებენანარა.ასეთიმონაწილეობისერთერთიმნიშვნელოვანიკომპონენტიაის,რომმოქალაქეებიკარგადუნდაიყვნენინფორმირებულიიმკანონპროექტებისშესახებ,რომელსაცპარლამენტიგანიხილავსდაამასთანუნდაჰქონდეთსაკმარისიდრო,რომგამოხატონსაკუთარიმოსაზრებააღნიშნულთანდაკავშირებით).მონაწილეობისასეთიფორმებისმოქმედებისპირობებში,თითოეულმოქალაქესუნდაჰქონდესისეთიგანცდა,რომეკუთვნისამსახელმწიფოს.
კანონის უზენაესობა ამკვიდრებს კანონმორჩილებას სახელმწიფოში, სადაცმოქალაქესა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობისა და სახელმწიფო მმართველობის შტოების ფუნქციონირების საფუძველი არის კანონმდებლობა. არცერთიადამიანიარდგასკანონზემაღლა.როდესაცუმრავლესობისსურვილითხელისუფლებაშიმოდიანთანამდებობისპირებიდემოკრატიამუნდაუზრუნველყოსის,რომმთავრობამდასასამართლომსაკმარისიგარანტიებისსაფუძველზედაიცვანთითოეული ადამიანის უფლებები, განსაკუთრებით უმცირესობათა უფლებები,რომელთადაცვასითვალისწინებსსაქართველოსკანონმდებლობა.
გამჭვირვალობაგულისხმობსიმას,რომსახელმწიფოსმიერმიღებულიგადაწყვეტილებებისადაგაწეულიდანახარჯებისშესახებინფორმაციამოქალაქეებისთვისუნდაიყოსხელმისაწვდომიდაგასაგები.გადაწყვეტილებისმიღებისპროცესი,ისევეროგორცმისიგანხორციელებისმეთოდებისაზოგადოებისთვისსაჯაროუნდაიყოს.
ანგარიშვალდებულება არის სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა ანგარიში ჩააბაროსმოქალაქეებსადაორგანიზაციებსსხვადასხვა შესრულებულისამუშაოს,მომავალიგეგმებისადაამოცანებისშესახებ.ესასევეგულისხმობსიმას,რომსახელმწიფოშიმოქმედებსკანონიერისისტემებიდადაწესებულებები,რომლებიცრეაგირებასახდენენარაკანონიერქმედებებზე.
კონსენსუსზე ყურადღებისგამახვილება მოითხოვსგადაწყვეტილებებს,რომლებიც მიმართულია საზოგადოებაში არსებული განსხვავებული მოსაზრებებისმოსმენასადაგათვალისწინებაზე,ამასთანმოითხოვსგადაწყვეტილებისმიღებისპროცესშიბალანსისადამთლიანობისშენარჩუნებისაუცილებლობას.
17
18
19
ნა წი ლი IIადა მი ა ნის უფ ლე ბე ბი
რაარისადამიანისუფლებები?რავალდებულებებიაკისრიასახელმწიფოს?როგორუნდაიყოსდაცულისახელმწიფოსმიერეროვნულდაეთნიკურუმცირესობათაუფლებები?
რაარისადამიანისუფლებები?
პიროვნებასდაბადებიდანვემინიჭებულიაქვსგარკვეულიუფლებები.ადამიანისუფლებებიერთნაირიადედამიწისნებისმიერკუთხეშიმცხოვრებისთვის.ყოველიპიროვნებადაცულიამიუხედავადისეთიგანსხვავებებისა,როგორიცაარასა,კანისფერი,სქესი,ენა,რელიგია,პოლიტიკურიდასხვასახისმოსაზრებები,ეროვნულიანსოციალურიწარმომავლობა,საკუთრება,ტიტულიდასხვ.ადამიანისუფლებებიუნივერსალურიადაუკლებლივყველაპიროვნებაზევრცელდება.
გაერთიანებული ერების საყოველთაო დეკლარაცია მოიცავს მსოფლიოში საყოველთაოდშეთანხმებულადამიანისუფლებებს,როგორებიცაა:განათლებისუფლება;მუშაობისუფლება;დასვენებისადაგართობისუფლება;სახალხოშეკრებისუფლება; გამოხატვისდა აზროვნებისთავისუფლება;დაუშვებელიათვითნებურადდაკავება,დაპატიმრებაანქვეყნიდანგაძევებადაა.შ.გაეროსადამიანისუფლებათასრულისიისნახვაშესაძლებელიალინკზე:http://www.un.org/en/documents/udhr/
ადამიანისუფლებებიწარმოიშვადაგანვითარდასხვადასხვარეგიონებიდან,მრავალფეროვანიკულტურებიდანდაფილოსოფიურიშეხედულებებიდან,ასევემრავალფეროვანიეთიკურიდარელიგიურიგარემოებებიდან.ისინიწარმოადგენენსახელმწიფოსგან,სხვამოქალაქეებისგანდაკანონებისგანპიროვნებისთავდაცვისათვისმინიჭებულსაშუალებებს.
რავალდებულებებიაკისრიასახელმწიფოს?
სახელმწიფოვალდებულიადაიცვასჩვენიუფლებები:დაიცვასჩვენისიცოცხლე,ღირსებადაპირადიხელშეუხებლობა;უზრუნველყოსგადაადგილებისთავისუფლება;ხელიშეუწყოსგანათლებასთავისუფალდათანასწორპირობებშიდადააფუძნოსისეთიგარემო,სადაცამუფლებებისგანხორციელებადისკრიმინაციისგარეშეიქნებაშესაძლებელი.
არცერთიქვეყანაარმიიჩნევათავისუფლადდადემოკრატიულადმანამ,სანამქვეყნისიურისდიქციაშიმყოფპიროვნებებს(მოქალაქეებს,მოქალაქეობისარმქონეპიროვნებებსდაუცხოელებს)არექნებათყველაუფლებადათავისუფლებამინიჭებული.ადამიანისუფლებებიდაფუძნებულიაშემდეგღირებულებებზე:თანასწორობა,შემწყნარებლობა,დემოკრატია,ღირსება,თავისუფლებადასამართლიანობა.
თანასწორობისღირებულებაგამოხატულიაკანონისწინაშეთანასწორობაში,ასევეგანსხვავებულიკულტურულიდარელიგიურიუფლებებისთანასწორობაში.თანასწორობააძლევსსაშუალებასნებისმიერადამიანსრომიყოსთანაბარპირობებშისხვაადამიანთან,მაგრამამსაშუალებისგამოყენებადამოკიდებულიათვითონპიროვნებაზე.თანასწორობისგამოდაცულიასახელმწიფოსმიერყველაპიროვნებისმიმართთანაბრადმოქცევა.დაუშვებელიაერთიპიროვნებისთვისუსაფუძვლოპრივილეგიისმინიჭება,როდესაცსხვისიუფლებაილახება.
შემწყნარებლობა ანუ ტოლერანტობა გულისხმობს ჩვენი მრავალფეროვნებით მდიდარი მსოფლიო კულტურების, ჩვენი გამოხატვის ფორმების პატივისცემას, მიღებასა და დაფასებას. ეს ნიშნავს ვიყოთ ჰუმანურები, რაც წახალისებულია ცოდნით, ღიაობით, კომუნიკაციით, აზროვნების თავისუფლებით,სინდისითდარწმენით.ტოლერანტობაარისგანსხვავებულობასთანჰარმონია.ესარარისმხოლოდმორალურიმოვალეობა,ესასევეპოლიტიკურიდაკანონისმოთხოვნაა.ტოლერანტობა არისღირსებარაცშესაძლებელსხდისმშვიდობას,ხელსუწყობსომისკულტურისმშვიდობისკულტურითჩანაცვლებას3.
შემწყნარებლობასხვათამოსაზრებების,გამოხატვისსხვადასხვაფორმებისადა პიროვნული ინდივიდუალიზმის განვითარების მიმართ პატივისცემას ნერგავს.ასევე,ტოლერანტობაგულისხმობსსხვებისმოსაზრებებისმოსმენისუნარსიმშემთხვევაშიცკი,თუისინიმსმენელისთვისმიუღებელია.შემწყნარებლობისგამოხატვასხვათარელიგიებისადაეროვნულობისმიმართწარმოადგენსადამიანთაუფლებებისდაცვისსაფუძველს.
დემოკრატია,როგორცპოლიტიკურიმმართველობანიშნავსხალხისმმართველობას,როდესაცარამხოლოდუმრავლესობისუფლებები,არამედუმცირესობისუფლებებიცეფექტურადარისდაცული.ესარგულისხმობსუმცირესობისშეუზღუდავძალაუფლებას,არამედგულისხმობსუმრავლესობისშეზღუდულძალაუფლებასგარკვეულიღირებულებებითადაადამიანისუფლებებით,რამეთუღირებულებები გამყარებულია კანონითდათანაბრად ეხება უმრავლესობასადაუმცირესობას.
ღირსება,ესარისუნარიშეინარჩუნოსაკუთარითავისპატივისცემა,რაცწარმოადგენსყველაადამიანისუფლებათადათავისუფლებათაწყაროს.ღირსებისგრძნობაისეროგორცთითოეულს,ასევეყველაადამიანსაქვსახალშობილიაისთუდამნაშავე.
20
3 http://www.un.org/en/events/toleranceday/pdf/tolerance.pdf
თავისუფლებაარისშენისურვილისმიხედვითმოქმედებაიმზღვრამდე,ვიდრეისხელსშეუშლისსხვისთავისუფლებას.
სამართლიანობა განასახიერებს ფასეულობას, რომელიც დამყარებულია მიზანშეწონილებაზე,კანონზე,ეთიკასადასხვასაშუალებებზე.
როგორუნდაიყოსდაცულისახელმწიფოსმიერეროვნულდაეთნიკურუმცირესობათაუფლებები?
ქვეყანაარისპოლიტიკურიგაერთიანება,რომლისსაზოგადოებამთვითგამორკვევისპროცესიგაიარადააქვსსაერთოისტორია,ენა,კულტურა,ტრადიციები,ტერიტორია,ადმინისტრაციულისახელმწიფოინსტიტუტებიდაიმართებაერთიმთავრობისიურისდიქციით.საქართველომრავალეთნიკურიქვეყანაადამიისწრაფისტოლერანტულობისადაყველამოქალაქისადმითანასწორიდამოკიდებულებისკენ.„ეთნიკურიჯგუფიარისმოსახლეობა,რომლისწევრებიცერთმანეთთანიდენტიფიკაციასაკეთებენრეალურადანსავარაუდოდარსებულსაერთოგენეალოგიასთან ან წინაპრებთან“4. ზოგადადეროვნულიუმცირესობა არისსახელმწიფოშიმცხოვრებიმოქალაქეთაჯგუფი,რომლისრიცხოვნობაცჩამოუვარდებამოსახლეობისუმრავლესობისას,ისინიუმრავლესობისგანგანსხვავებულენაზესაუბრობენ,მისდევენსხვარელიგიასდასხვაეთნიკურიწარმოშობააქვთ.
თანამედროვე სახელმწიფოებისთვის დამახასიათებელია მრავალი ეთნიკური დარელიგიურიშემადგენლობა,დემოკრატიააერთიანებსსხვადასხვამოსაზრებებს,იდეებს,ცხოვრებისწესებს.თანამედროვესაერთაშორისოსაკანონმდებლოინსტრუმენტებიკრძალავენნებისმიერისახისდისკრიმინაციას„ეროვნულანეთნიკურჯგუფებზე“.
საქართველოსკონსტიტუციისმიხედვით:„საქართველოსმოქალაქენითანასწორიარიანსოციალურ,ეკონომიკურ,კულტურულდაპოლიტიკურცხოვრებაშიგანურჩევლადმათიეროვნული,ეთნიკური,რელიგიურითუენობრივიკუთვნილებისა.საერთაშორისოსამართლისსაყოველთაოდაღიარებულიპრინციპებისადა ნორმებისშესაბამისად მათ უფლება აქვთთავისუფლად, ყოველგვარიდისკრიმინაციისადაჩარევისგარეშეგანავითარონთავიანთიკულტურა,ისარგებლონმშობლიურიენითპირადცხოვრებასადასაზოგადოებაში“.(საქართველოსკონსტიტუცია,38.1მუხლი).
1992წელსგაერომმიიღო„ეროვნული,ეთნიკური,რელიგიურიდაენობრივიუმცირესობებისადმი მიკუთვნებულადამიანთა უფლებების“დეკლარაცია,რომლისმიხედვით,ეროვნულუმცირესობებსუნდაჰქონდეთუფლებათავისუფლადგამოხატონსაკუთარიკულტურა,რელიგიადაენა,როგორცსაზოგადოებაშიისეპირადცხოვრებაში. აქვთ უფლება, რომ აქტიური მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფოსკულტურულ, რელიგიურ, სოციალურ, ეკონომიკურდა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ასევე მონაწილეობა მიიღონ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ცენტრლურთუადგილობრივდონეზე, იმსაკითხებთანმიმართებაში,რომლებიცეხება
21
4 http://www.diffen.com/difference/Ethnicity_vs_Race
მათ,როგორცეროვნულუმცირესობებს.„სახელმწიფომუნდამიიღოსზომები,რომშექმნასხელსაყრელიგარემო,იმისთვისრომუმცირესობებისწარმომადგენლებმაგამოხატონსაკუთარიგანსხვავებულობა,განავითარონსაკუთარიკულტურა,ენა,რელიგია,ტრადიციებიდაჩვევები,იმკერძოშემთხვევებისაღკვეთისპარალელურად,რომლებიცარღვევენსახელმწიფოკანონსდაეწინააღმდეგებიანსაერთაშორისოსტანდარტებს“(მუხლი4.2).უმცირესობებმაცთავისმხრივ,პატივიუნდასცენკანონსდაიმფაქტს,რომ„აკრძალულიაყველაქმედება,რომელიცეწინააღმდეგებაგაეროსმიზნებსადაპრინციპებს,მათშორისსუვერენულთანასწორობას,ტერიტორიულმთლიანობასდაქვეყნებისპოლიტიკურდამოუკიდებლობას“(მუხლი8.4).
მსგავსდამოკიდებულებებსშევხვდებითსაქართველოსკონსტიტუციაში:
„საერთაშორისოსამართლისსაყოველთაოდაღიარებულიპრინციპებისადანორმებისშესაბამისად,უმცირესობათაუფლებებისგანხორციელებაარუნდაეწინააღმდეგებოდესსაქართველოსსუვერენიტეტს,სახელმწიფოწყობილებას,ტერიტორიულმთლიანობასადაპოლიტიკურდამოუკიდებლობას“(საქართველოსკონსტიტუცია,მუხლი38.2).
22
23
სა ხელ მ წი ფო ვალ დე ბუ ლია და იც ვას
ჩვე ნი უფ ლე ბე ბი: და იც ვას ჩვე ნი სი ცოცხ ლე,
ღირ სე ბა და პი რა დი ხელ შე უ ხებ ლო ბა;
უზ რუნ ველ ყოს გა და ად გი ლე ბის
თა ვი სუფ ლე ბა; ხე ლი შე უწყოს გა ნათ ლე ბას
თა ვი სუ ფალ და თა ნას წორ პი რო ბებ ში და
და ა ფუძ ნოს ისე თი გა რე მო, სა დაც ამ
უფ ლე ბე ბის გან ხორ ცი ე ლე ბა დის კ რი მი ნა ცი ის
გა რე შე იქ ნე ბა შე საძ ლე ბე ლი.
24
25
ნა წი ლი IIIსამოქალაქო საზოგადოება და
მოქალაქეთა მონაწილეობა
რაარისსამოქალაქოსაზოგადოება?რატომუნდამონაწილეობდესმოქალაქესა
ზოგადოებრივიპრობლემებისგადაწყვეტაში?რატომარისმოქალაქეთააქტიუ
რობადემოკრატიისთვისაუცილებელი?რაარისსაჯაროინფორმაციადაროგორ
გამოვითხოვოთის?რაროლიშეუძლიაითამაშოსცალკეულმაპიროვნებამსაზო
გადოებაშიდემოკრატიისშენარჩუნებასადაგანვითარებაში?
რაარისსამოქალაქოსაზოგადოება?
წლებისგანმავლობაშიამტერმინმასაზოგადოებისფართოსპექტრიმოიცვა.მსოფლიო ბანკი ტერმინ სამოქალაქო საზოგადოებას შემდეგნაირად განმარტავს: სამოქალაქოსაზოგადოებაარასამთავრობოდაარამომგებიანიორგანიზაციებისფართოსპექტრია,რომლებიცსაზოგადოებივცხოვრებაში არსებობენდაგამოხატავენმათიწევრებისადასხვათაინტერესებსადაფასეულობებს,ეთიკური,კულტურული,პოლიტიკური,სამეცნიერო,რელიგიურიანფილანტროპულითვალსაზრისებისგათვალისწინებით.სამოქალაქოსაზოგადოებრივიორგანიზაციები(CSOs)არიან:საზოგადოებრივიჯგუფები,არასამთავრობოორგანიზაციები(NGOs),პროფესიულიკავშირები,მკვიდრიმოსახლეობისჯგუფები,საქველმოქმედოორგანიზაციები,რელიგიურიორგანიზაციები, პროფესიული ასოციაციებიდაფონდები5.
სამოქალაქოსაზოგადოების არსებობა ჯანმრთელიდემოკრატიულისაზოგადოებებისარსებითიმახასიათებელია.როდესაცცალკეულიპიროვნებებისაერთოინტერესებითადასაფუძვლებითერთობლივადიწყებენმუშაობას,იზიარებენრესურსებს,მეტადშეუძლიათმიაღწიონმიზანს,ვიდრეამასცალკეულიპიროვნებებიმარტოებიშეძლებენ.სამოქალაქოსაზოგადოებასხვადასხვაროლსთამაშობს. მისი ზოგიერთიჯგუფებილობირებენ კანონმდებლებზე კანონშიცვლილებებისშეტანისმიზნით,მაშინროდესაცსხვაჯგუფებილობირებენარსებულიკანონებისდაცვასადამათაღსრულებას;ზოგიერთიჯგუფებიშესაძლოახედავდნენ საკუთარ როლს სხვადასხვა საკითხების შესახებ საზოგადოების ინფორ
5 http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/CSO/0,,contentMDK:20101499~menuPK:244752~pagePK:220503~piPK:220476~theSitePK:228717,00.html
მირებასადა განათლებაში; ზოგიც შესაძლოა იყოს გარკვეული საკითხის გაუმჯობესებისკენ მიმართულ მოქმედებაზე ორიენტირებული; ზოგიერთი მსხვილისამოქალაქოორგანიზაციაშესაძლოაორანმეტზემოთჩამოთვლილსახორციელებდესგარკვეულისაკითხ(ებ)ისგასაუმჯობესებლად.
დემოკრატიულისაზოგადოებისწევრებსაქვთუფლებაორგანიზებულადითანამშრომლონრათადაადგინონმიზნები,განსაზღვრონსაჭიროებები,ზეგავლენაიქონიონსაჯაროპოლიტიკაზედამოითხოვონხელისუფლებისანგარიშვალდებულება.ესშესაძლოამიღწეულიქნასსამოქალაქოსაზოგადოებით,რომელიცძლევამოსილიხერხიახელისუფლებისანგარიშვალდებულებისმოთხოვნისადაცვლილებებისადვოკატირებისთვის.
დემოკრატიამ უნდა შექმნას სამოქალაქოსაზოგადოების არსებობისადაფუნქციონირებისთვის ხელსაყრელი გარემოებები. დემოკრატიულ საზოგადოებებშისამოქალაქოსაზოგადოებადაცულიაკანონით. სახელმწიფო/ხელისუფლებაარუნდაქმნიდესანდაერეოდესსამოქალაქოსაზოგადოებრივიორგანიზაციებისსაქმიანობებში,მაგრამშეუძლიაითამაშოსმნიშვნელოვანიროლირათაშექმნასსაკანონმდებლოჩარჩოსამოქალაქოსაზოგადოებრივიორგანიზაციებისთავისუფლადდადამოუკიდებლადფუნქციონირებისთვის. სხვა სიტყვებითრომ ვთქვათ,ხელისუფლებამარუნდააკონტროლოსსამოქალაქოსაზოგადოება,მაგრამმასაქვსძალაუფლებადაარეგულიროსმათისაქმიანობებიკანონებისსაშუალებით.
სამოქალაქოსაზოგადოებისერთერთიმნიშვნელოვანიმისიაახელისუფლებისსაქმიანობისმონიტორინგიდადეტალურიშესწავლა.ფაქტია,რომხელისუფლებებსაქვთტენდენცია,გადაამეტონთავიანთძალაუფლებას.ესძირითადადმაშინხდება,როდესაცხელისუფლებაიყენებსთავისუფლებებსათუძალაუფლებას,მაგრამარმოწმდებადაარასრულებსთავისვალდებულებებსმოქალაქეებისმიმართ.
სამოქალაქოსაზოგადოებაარუნდაჩაერიოსხელისუფლებისსაქმიანობაში.მანასევეარუნდაშეასრულოსხელისუფლებისფუნქციები,მასარაქვსუფლებაგამოსცესანდაპრაქტიკაშიგანახორციელოსკანონები,ასევე,განახორციელოსაღმასრულებელიძალაუფლება.ესყველაფერიზემოთთქმულიხელისუფლებისპრეროგატივაა.მიუხედავადამისა,სამოქალაქოსაზოგადოებასაქვსუფლებაგამოაშკარავოსხელისუფლებისმიერძალაუფლებისბოროტადგამოყენებისსხვადასხვაშემთხვევები,მაგალითად,გამოაშკარავოსკანონისდარღვევის,პიროვნული თავისუფლებისა და ღირსების შეურაცხყოფის შემთხვევები. ამასთანავე,როგორცესსაიასშესახებსაუბრისასუკვეაღვნიშნეთ,სამოქალაქოსაზოგადოებამუნდადააკმაყოფილოსსაზოგადოებისმოთხოვნამაშინ,როდესაცამასარაკეთებსმთავრობაანკერძოსექტორი.
მართალია, სამოქალაქო საზოგადოებას არ შეუძლია შეცვალოს ხელისუფლება ან თავის თავზე აიღოს ხელისუფლების ფუნქციები, მაგრამ მას უთუოდ
26
აქვს უფლება გააკონტროლოს ხელისუფლების საქმიანობები და ზეგავლენამოახდინოს მათზე. გამომჟღავნებადა გაკრიტიკება,რეკომენდაციების გაწევადა კონსტრუქციული თანამშრომლობის შეთავაზება, საპროტესტო განცხადებები, მშვიდობიანისაპროტესტომანიფესტაციებისმოწყობადამათშიმონაწილეობა–ესენიისრამდენიმესაშუალებაა,რითაცსამოქალაქოსაზოგადოებასაქვსუნარიუბიძგოსხელისუფლებასდაიცვასსოციალურისამართლიანობადაადამიანისუფლებები.ესსაშუალებებივერუზრუნველყოფენშესანიშნავატმოსფეროსქვეყანაში,მაგრამმათშეუძლიათშეამცირონსახელმწიფოსუნარიგადააჭარბოსთავისძალაუფლებასდაგაზარდოსმთავრობისანგარიშვალდებულებისშეგრძნება.
რატომუნდამონაწილეობდესმოქალაქესაზოგადოებრივიპრობლემებისგადაწყვეტაში?
„იმედის“საქმესაქართველოსუახლესისტორიაშისამოქალაქოსაზოგადოებისერთერთიმაგალითია.2000წელსსაქართველოსმოქალაქეებმაგამოიძიესჯანმრთელობისმდგომარეობისსაკითხებიბავშვებშიდაგადაწყვიტესდაეარსებინათარასამთავრობოორგანიზაცია„იმედი“.2001წელს„იმედმა“მიიღოგაეროს ბავშვთაფონდის (UNICEF)დაფინანსება პროექტისთვის სახელწოდებით „ბავშვთა ჯანმრთელობის მდგომარეობის მონიტორინგი საქართველოსმთიან რეგიონებში“. პროექტის განმავლობაში „იმედისთვის“ ნათელი გახდა,რომგარკვეულრეგიონებშიბავშვებისუმრავლესობასჰქონდაფარისებრიჯირკვლისმწვავეპრობლემები,რაციოდისნაკლებობითიყოგამოწვეული.ასევეგაირკვა, რომ ამასთან დაკავშირებით არ არსებობდა სახელმწიფო პროგრამები. „იმედის“ წევრებმა ანგარიში წარადგინეს ჯანდაცვის სამინისტროში დაბავშვთა უფლებებზე მომუშავე არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციებში.ამასთანავე,ლობირებდნენ,რათახელისუფლებასმიეღოზომებიდამიეწოდებინაიოდიზირებულიმარილიმაღალმთიანრეგიონებში.
2002 წელს „იმედმა“ თანამშრომლობა შესთავაზა ორგანიზაციას „ქალი დაჯანმრთელობა“მაღალმთიანრეგიონებშიქალთარეპროდუქტიულიჯანმრთელობისმდგომარეობაზეკვლევისჩასატარებლად.კვლევამაჩვენა,რომიოდისნაკლებობას მთიან რეგიონებში ჰქონდა უარყოფითი გავლენა არა მხოლოდბავშვთა, არამედ ქალთა ჯანმრთელობაზეც, რაც დაკავშირებული იყო საშვილოსნოს კიბოს გამოწვევასთან. „იმედის“ რეკომენდაციებმა შედეგად მოიტანა სპეციალური სახელმწიფო პროგრამები,რომლებმაც უზრულველყვეს მთიანირეგიონების უმრავლესობისთვის იოდიზირებულიმარილისმიწოდება. იმრეგიონებში, სადაც სახელმწიფო ძალისხმევა არ იყო საკმარისი არასამთავრობოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების საშუალებით მოხერხდა ჰუმანიტარული მისიების განხორციელება. ეს არის სამოქალაქო საზოგადოებისხელისუფლებასთანთანამშრომლობითსაზოგადოებრივიპრობლემისგადაწყვეტისნათელიმაგალითი.
27
რატომარისმნიშვნელოვანიმოქალაქისმონაწილეობადემოკრატიისთვის?
საქართველოსდემოკრატიულიგანვითარებისთვის ერთერთიგამოწვევა ხელისუფლებაში და მის გარეთ მოქალაქეთა მონაწილეობაა. მოქალაქეთა მონაწილეობისრეალიზებაუმნიშვნელოვანესიაკარგიმმართველობისპრინციპისუზრუნველყოფისთვის.კარგიმმართველობაერთისმხრივგულისხმობსსაზოგადოებასდამოქალაქეს,რომლებსაცაქვთსურვილიდასაზოგადოებრივცხოვრებაშიმონაწილეობისათვისაუცილებელიუნარჩვევები,ხოლომეორესმხრივ–საჯარომოხელეებს,რომლებსაცუნდათითანამშრომლონმოქალაქეებთან.
დემოკრატია არ გულისხმობს მხოლოდ მოქალაქეთა მონაწილეობას არჩევნებში.დემოკრატიისარსებობადამოკიდებულიამოქალაქისყოველდღიურ საქმიანობაზე.დემოკრატიულსაზოგადოებაში მოქალაქემთავისი ინიციატივით უნდა იმონაწილეოს საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი საკითხებისგადაწყვეტაში, საკუთარი და მისი თანამემამულეების უფლებების დაცვაში.მოქალაქეებიასევეუნდაიყვნენჩართულებიგადაწყვეტილებისმიღებისპროცესში,რაცგულისხმობსახლოთანამშრომლობასსაჯაროთანამდებობისპირებთან.
დემოკრატიულისაზოგადოებისთვისსასიცოცხლოა,რომმოქალაქესჰქონდესპასუხისმგებლობასაზოგადოებისადმიდამისითანამემამულემოქალაქეებისადმი.მოქალაქეარუნდაიყოსფოკუსირებულიმხოლოდთავისინტერესებზე,არამედმანთავისიწვლილიუნდაშეიტანოსსაზოგადოებისსაერთოკეთილდღეობაში.ესუკანასკნელიკიგულისხმობსმოქალაქეთამოხალისეობრივჩართულობასსაზოგადოცხოვრებისთითქმისყველასფეროში,რომლებიცარარიანორიენტირებულნი ფინანსურ მოგებებზე და მიზნად ისახავენ გარკვეული სოციალურიპრობლემების გადაჭრას მოქალაქის მიერ გამოყენებული შესაძლებლობებისადაუნარჩვევებისმეშვეობით.გარდაარჩევნებშიმონაწილეობისაარსებობსსაზოგადოებაშიმოქალაქეთაჩართულობისსხვადასხვაგზები.ქვემოთწარმოდგენილიასაზოგადოებრივცხოვრებაშიმოქალაქეებისჩართულობისსახეობისზოგიერთიმაგალითი:
ჯგუფშიმონაწილეობა.პიროვნებებითავისუფლებიარიანგაერთიანდნენშესაბამისჯგუფებშისაკუთარიინტერესებისადასაკითხებისმიხედვით.მაგალითად,პიროვნებები ერთიანდებიან: ეკლესიის ჯგუფში ან რელიგიურ ორგანიზაციაში,სკოლის ჯგუფში, სპორტულ ან გასართობ ასოციაციაში, სამოქალაქო ასოციაციებშიდასაზოგადოებრივკლუბებში.გარკვეულშემთხვევებშიჯგუფებშიმონაწილეობა შესაძლოაიგივე მნიშვნელობის იყოს,როგორიცაათანამშრომლობასამოქალაქოსაზოგადოებასთან.ამასთანავე,შესაძლოარომმოქალაქეობრივიჩართულობისასაქცენტიგაკეთდესისეთაქტივობებზე,რომლებიცეწინააღმდეგებიანარასამთავრობოდასამოქალაქოორგანიზაციებისმიერაღნიშნულისა
28
კითხებისმოგვარებისძალისხმევებს.ასევე,განსხვავებაშესაძლოაიყოსის,რომზოგიერთიასეთიჯგუფიგარკვეულშემთხვევებში მხოლოდიმისთვის არსებობდეს,რათაგარკვეულსაზოგადოებასანინტერესსემსახუროს.
მსოფლიოშიმსგავსიორგანიზაციებისადაკლუბების ბევრიმაგალითიარსებობს, სადაც ცალკეული პიროვნებები იზიარებენ რა საერთო ინტერესებს, ერთიანდებიანსაზოგადოებისსამსახურისთვის. ერთერთიასეთიმაგალითიაადგილობრივი ბაღის კლუბში გაერთიანება, რომლის წევრები ხშირად ხვდებიანერთმანეთსმებაღეობისშესახებინფორმაციისგაზიარებისდაისეთპროექტებშიმონაწილეობის მიზნით, როგორებიცაა ნარგავებისდარგვადა საზოგადოებისთვის ადგილობრივ პარკში ბაღის შენარჩუნება. ამ ტიპის ასოციაცია შესაძლოაიყოსარაფორმალური,ხელმძღვანელობისნაკლებადჩამოყალიბებულიიერარქიით ან წევრობის მოთხოვნებით. სხვაორგანიზაციებს შესაძლოა უფროფორმალურისტრუქტურადამყარადჩამოყალიბებულიწესებიჰქონდეთ,თუვისშეუძლიამასშიგაერთიანება.მაგალითისთვის,არსებობენზოგიერთისამოქალაქოორგანიზაციები,რომლებიცწევრებადაერთიანებენმხოლოდმოწვეულპირებს,რაცითვალისწინებსწევრობისგადასახადსდასხვავალდებულებებისშესრულებას.ესორგანიზაციებიწევრებისთვისითავსებენბევრსოციალურფუნქციას.ისინიასევესაზოგადოებისსამსახურისმიზნითაწარმოებენფონდებისმოძიებასადამნიშვნელოვანი საკითხებისთვის ფონდების დონაციას, ან საგანმანათლებლოდა ცნობიერების ასამაღლებელ პროგრამებს. არსებული ჯგუფის არჩევა მონაწილეობისათვის ან ახალი ჯგუფისფორმირება ნიშნავს ემსახურო საკუთარდასაზოგადოების/თემის ინტერესებს. ასეთმა ჯგუფებმა შესაძლოამნიშვნელოვანიწვლილიშეიტანონსაზოგადოებაში.
ინფორმაციასთანდაკულტურულმოვლენებთანდაკავშირება.დემოკრატიულსაზოგადოებაშიპიროვნებებსაქვთპასუხისმგებლობაიყვნენინფორმირებულებიუახლესი მოვლენების შესახებ. როდესაც პიროვნებები ინფორმირებულები არიან, ისინი უკეთმონაწილეობენ საჯაროგადაწყვეტილების მიღების პროცესშიდაახორციელებენხელისუფლების, ბიზნესის,ორგანიზაციებისანცალკეულპიროვნებათასაქმიანობებისმონიტორინგსიმმიზნით,რომყურადღებამიაქციონიმქმედებებს,რომლებიცშესაძლოასაფრთხესუქმნიანსაზოგადოებისკეთილდღეობას.
ინფორმაციისმიღება შესაძლებელიასხვადასხვაგზით,როგორებიცაა: სატელევიზიო ნიუსების ყურება, გაზეთების წაკითხვა, საჯარო დისკუსიებში მონაწილეობა,რადიოსმოსმენა,ჟურნალებისკითხვა,ინფორმაციებისგანთავსებაონლაინ წყაროებში,ლექციებზედასწრებადასაკითხების სხვებთანგანხილვა (ესშესაძლოატექნოლოგიებისგამოყენებითაცმოხდეს,როგორიცააონლაინბლოგჩატები,facebookისდიალოგებიანTwitter).უახლესიმოვლენებისშესახებინფორმირებული სამოქალაქოდ მოაზროვნე პიროვნებები რეგულარულად იყენებენზემოთაღნიშნულს,რომკიდევუფრომეტიინფორმაციამიიღონ,რასაცსაკუთარპასუხისმგებლობადმიიჩნევენ.
29
პოლიტიკურისაქმიანობა.არჩევნებშიმონაწილეობასამოქალაქოჩართულობისთვალსაჩინომაგალითადაღიქმება,თუმცახმისმიცემამისიმხოლოდერთერთიმეთოდია.არსებობსბევრისხვადასხვასახისმნიშვნელოვანიპოლიტიკურისაქმიანობა,რომელსაცცალკეულიპიროვნებებიაკეთებენ,როგორიცააპარტიისთვის ან კანდიდატისთვის მხარდაჭერის გამოხატვა,რის გამოსამჟღავნებლადაცპიროვნებებისპეციალურგულსაბნევსატარებენანსაკუთარმანქანებზეათავსებენსტიკერებს,რომლებსაცაწერიათმათმიერმხარდაჭერილიკანდიდატ(ებ)ის სახელ(ებ)ი ან კანდიდატ(ებ)ის კამპანი(ებ)ის სლოგან(ებ)ი; კანდიდატისათუპოლიტიკურიპარტიისთვისფონდებისმოზიდვისაქციისდასწრებაანდამსგავსიაქციისორგანიზებაში მონაწილეობა; კამპანიისთვისფულისშეწირვა; კანდიდატისთვის ხმის მისაცემად სატელეფონო ზარების განხორციელება ან ამავე მიზნით მოხალისეობრივად კანდიდატის კამპანიაში მონაწილეობა. მოქალაქეებსშეუძლიათ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშონ საჯარო პოლიტიკის წარმოებაში,როგორიცააკანონებშიცვლილებებისმოხდენისმიზნითპეტიციაზეხელმოწერების შეგროვება პარლამენტში ან ადგილობრივ ხელისუფლებაში წარსადგენად;ადგილობრივიანცენტრალურიხელისუფლებისთანამდებობისპირებთანკონტაქტით ან საჯარო შეხვედრებზედასწრებით,რათა გამოხატონ შეხედულებებიგარკვეულსაკითხთანდაკავშირებითანგაანათლონსაზოგადოებამნიშვნელოვანსაკითხებზესხვებისმოტივირებისმიზნით.სხვამეთოდებისაჯაროპირებთანშეხედულებებისკომუნიკაციისთვისარისმშვიდობიანისაპროტესტოშეკრებებისადადემონსტრაციებისდასწრებადაორგანიზება.
არჩეულისაჯაროთანამდებობისპირებიგანსაკუთრებულიყურადღებითუნდაუსმენდნენ საზოგადოებას, რომელსაც ემსახურებიან. ამ მიზეზით მოქალაქეებსგადამწყვეტიროლისთამაშიშეუძლიათპოლიტიკისშექმნაშითუისინიცალკეულსაკითხებთან დაკავშირებით თავიანთ შეხედულებებს ხმამაღლა გამოხატავენ.ქართულივარდებისრევოლუციაკარგიმაგალითია,თურაძალაუფლებაშეიძლებაჰქონდესხალხს,როდესაცბევრიმათგანიგადაწყვეტსერთადიმოქმედოსრაიმესმხარდასაჭერად.
ეკონომიკურიაქციები.ხანდახანმოქალაქეებსშეუძლიათგამოხატონთავიანთი ძალაუფლება ეკონომიკური აქციებით. ეს შესაძლოაგაკეთდესრაიმე პროდუქტისა თუ მომსახურების შესყიდვით ან პირიქით შესყიდვაზე უარის თქმით,რათაგამოხატომწარმოებლებისფასეულობებისაანმათისაქმიანობებისწინააღმდეგობა ან მხარდაჭერა. მაგალითად, ყოფილა შემთხვევები, როდესაც პიროვნებათაფართოჯგუფებმაშეწყვიტესგარკვეულიტანსაცმლისბრენდისშესყიდვამასშემდეგ,რაცშეიტყვეს,რომნივთებიიწარმოებოდაისეთპირობებში,რომლებიცარღვევდნენსხვაადამიანისუფლებებს.როდესაცკომპანიებსემუქრებათსარგებლისფართომასშტაბიანიდაკარგვა,ხანდახანისინიარჩევენშეცვალონსტრატეგია,რათახელახლადაიბრუნონმომხმარებლები.
30
მომსახურება ან მოხალისეობრივი საქმიანობა. მოხალისეებმა შესაძლოა უზრუნველყონ საზოგადოებისთვის სხვადასხვა სახის მომსახურება. მოხალისეობაშესაძლოაპერიოდულისიხშირითგანხორციელდეს,მაგალითადერთხელკვირაში,ანგანხორციელდესმოხალისეობისერთჯერადიაქტებით.მოხალისეობისთვისდამახასიათებელითვისებაარისის,რომპიროვნებახარჯავსთავისდროსყოველგვარი ფულადი სარგებლის გარეშე სხვებისთვის. სოციალური საკითხების მოხალისეობრივად განხორციელების პოტენციალითითქმის შეუზღუდავია.რამდენიმემაგალითიაუსახლკაროებისთვისანმოხუცებულებისთვისსადილითმომსახურება,ობოლთათავშესაფარშიმყოფიბავშვებისთვისწიგნისწაკითხვაანსწავლება,ქალაქისპარკისდასუფთავებაანარჩევნებზედაკვირვება.ხანდახანცალკეულიპიროვნებებიპირადადუკავშირდებიანობოლთათავშესაფარსდასთავაზობენმათთვისსაჭირომომსახურებას.სხვაშემთხვევაშიპიროვნებებსშეუძლიათგანახორციელონმოხალისეობარომელიმეორგანიზაციისსაშუალებით,რომელსაცუკვეაქვსიდენტიფიცირებულისაჭიროებებიმოხალისეობისგანსახორციელებლადდააქვსმყარისისტემადაურთიერთობაამსაჭიროებებისუზრუნველსაყოფად.მიუხედავადმოხალისეობისპერიოდულობისა,მოქმედებისტიპისაანმეთოდისა(მარტოანორგანიზაციის საშუალებითგანხორციელებისა), მოხალისეობა არის საშუალება,რომლითაცთითქმისყველამოქალაქესშეუძლიადაკავდესსაზოგადოებრივისაკითხებით.
რაარისსაჯაროინფორმაციადაროგორგამოვითხოვოთის?
საქართველოს კონსტიტუციისა და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის თანახმად, საქართველოს ყველა მოქალაქეს უფლება აქვს გამოითხოვოს საჯაროინფორმაცია საჯაროდაწესებულებებიდან, როგორებიცაა: სამინისტროები, პრეზიდენტისადმინისტრაცია,საკრებულოები,გამგეობები.საჯაროუწყებებმაპასუხიშეძლებისდაგვარადმოკლევადებშიუნდაწარმოადგინონ,საბოლოოვადაკიწერილისრეგისტრაციისთარიღიდანარაუმეტეს10სამუშაოდღითგანისაზღვრება.
საჯარო ინფორმაცია არის საჯარო დაწესებულებაში დაცული ინფორმაცია,რომლისგაცემაცუნდამოხდესმოთხოვნისშემთხვევაში.საჯაროინფორმაციადითვლება,მაგალითად,სახელმწიფობიუჯეტიდანმშენებლობისათუსხვასაჯაროღონისძიების (კონცერტის)დასაფინანსებლადგამოყოფილითანხისრაოდენობა.ნებისმიერმოქალაქესაქვსსაჯაროინფორმაციისგამოთხოვისუფლება,გარდაიმშემთხევისა,როდესაცინფორმაციამიჩნეულიაკომერციულსაიდუმლოდ,პირადინფორმაციადანსახელმწიფოსაიდუმლოებად.
საჯაროინფორმაციისგამოთხოვისმიზნითუნდამოამზადოთწერილიშესაბამისიდაწესებულებისსახელზე(სადაცდაცულიათქვენთვისსაინტერესოინფორმაცია).დაწესებულებისსახელიგანათავსოთწერილისკიდეში,შემდეგმიუთითოთთქვენისახელიდასაკონტაქტოინფორმაციადაჩამოაყალიბოთთქვენიშეკითხვა. წერილისბოლოსკიხელიუნდამოაწეროთდადაათარიღოთ.საჯაროინფორმაციისშესახებგანცხადებისწარდგენაუფასოა.
31
მოთხოვნილიინფორმაციისგაცემაზეუარისთქმისშემთხვევაში,საჯაროდაწესებულებავალდებულია,მოქალაქესუარისშესახებგანცხადებისდარეგისტრირებიდანსამი სამუშაოდღისგანმავლობაში შეატყობინოს. საჯაროდაწესებულებისპასუხიუნდაშეიცავდესინფორმაციასუარისგასაჩივრებისწესისშესახებ6.
რაროლიშეუძლიაითამაშოსცალკეულმაპიროვნებამსაზოგადოებაშიდემოკრატიისშენარჩუნებასადაგანვითარებაში?
თანამედროვედემოკრატია წარმოუდგენელია აქტიური მოქალაქეების გარეშე. აქტიურობა ვლინდება ორი მიმართულებით: პირველი, როდესაც მოქალაქეები ნებაყოფლობით/მოხალისეობრივად მონაწილეობენ საზოგადოებრივადმნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტაშიდა მეორე,როდესაც მოქალაქეებისაქტიურობაგამოხატულიასაჯარომმართველობისპროცესებშიმონაწილეობით.
სხვადასხვასახისსაზოგადოებრივცხოვრებაშიაქტიურადმონაწილემოქალაქემოტივირებულიდაგათვითცნობიერებულია,რომდემოკრატიულისაზოგადოებისგანვითარებადამოკიდებულიაარამხოლოდსახელმწიფორეგულაციებსადა საბაზრო ეკონომიკაზე, არამედ აქტიურ მოქალაქეობაზე. მნიშვნელოვანია,რომთითოეულიმოქალაქეანჯგუფიგრძნობდესთავისპასუხისმგებლობასდადგამდესკონკრეტულნაბიჯებსგარკვეულისფეროსგაუმჯობესებისათვის.თანამდეროვედემოკრატიაშიმოქალაქეებიაქტიურადმონაწილეობენსაჯარო
პირებთანმმართველობისამოცანებისმისაღწევად.ამკუთხითგანსაკუთრებულიმნიშვნელობისაა მოქალაქეებსა და ხელისუფლებას შორის თანამშრომლობისორგანიზებული ფორმები. ეს ფორმები ნიშნავს, რომ საზოგადოების თითოეულწევრსუნდამიეცეს შესაძლებლობა იმონაწილეოსმნიშვნელოვანი პოლიტიკურიგადაწყვეტილების მიღების პროცესში. თითოეული და ყველა უნდა გრძნობდეს,რომრეალობაში ის სახელმწიფოს პატივსაცემი წევრიადა აქვს შესაძლებლობასახელმწიფოსსაკეთილდღეოდთავისიწვლილიშეიტანოს.
32
6 For more information: http://transparency.ge/blog/progor-gamovitkhovot-sadjaro-inpormatsia-sakartveloshi-sul-mtsire-3-milioni-lari-daikhardja-saa
33
დე მოკ რა ტია არ გუ ლის ხ მობს მხო ლოდ
მო ქა ლა ქე თა მო ნა წი ლე ო ბას არ ჩევ ნებ ში.
დე მოკ რა ტი ის არ სე ბო ბა და მო კი დე ბუ ლია
მო ქა ლა ქის ყო ველ დღი ურ საქ მი ა ნო ბა ზე.
დე მოკ რა ტი ულ სა ზო გა დო ე ბა ში მო ქა ლა ქემ
თა ვი სი ინი ცი ა ტი ვით უნ და იმო ნა წი ლე ოს
სა ზო გა დო ებ რი ვად მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი სა კითხე
ბის გა დაწყ ვე ტა ში, სა კუ თა რი და მი სი
თა ნა მე მა მუ ლე ე ბის უფ ლე ბე ბის დაც ვა ში.
მო ქა ლა ქე ე ბი ასე ვე უნ და იყ ვ ნენ ჩარ თუ ლე ბი
გა დაწყ ვე ტი ლე ბის მი ღე ბის პრო ცეს ში,
რაც გუ ლის ხ მობს ახ ლო თა ნამ შ რომ ლო ბას
სა ჯა რო თა ნამ დე ბო ბის პი რებ თან.
34
35
ნა წი ლი IVარ ჩევ ნე ბი
და წა მო მად გენ ლო ბი თი
დე მოკ რა ტია
როგორფუნქციონირებსწარმომადგენლობითიდემოკრატია?
რაროლიაქვსარჩევნებსდემოკრატიაში?
როგორფუნქციონირებსწარმომადგენლობითიდემოკრატია?
წარმომადგენლობითი დემოკრატიის დროს ხალხი ირჩევს წარმომადგენლებსდაანიჭებსმათნდობას,გადასცემსრამათხელმძღვანელობისუფლებას.ამუფლებისგადაცემახალხიდანმათწარმომადგენლებზეარისდაფუძნებულიეფექტურობისადაქმედითუნარიანობისპრინციპებზე.მოქალაქეებსარაქვთსაშუალებაყოველდღიურადმიიღონმონაწილეობაპოლიტიკურითუსოციალურისაკითხებისგანხილვაში.წარმომადგენლობითიორგანოები(ხალხისმიერარჩეულიხელისუფლება)სწორედიმისთვისააარჩეული,რომშეინარჩუნონკავშირიხალხთან,ვინცმათძალაუფლებასანიჭებსდაუზრუნველყოსგადაწყვეტილებისმიღებისპროცესისწარმართვასწრაფადდაეფექტიანად.
წარმომადგენლობითიდემოკრატიისფუნცქიონირებისთვისუმნიშვნელოვანესიახალხთანკავშირისშენარჩუნება.ესკავშირიშეიძლებაგამოიხატებოდესდადგენილი პერიოდულობით ჩატარებული არჩევნების სახით, ასევე რეფერენდუმით,რომელიცპირდაპირიდემოკრატიისფორმაა. წარმომადგენლისარჩევამართვისორგანოებსათუმთავრობაშიარისამომრჩეველთამიმართანგარიშვალდებულებისმაგალითი.
მნიშვნელოვანია, რომ მოქალაქეებმა გაიგონ თუ რა ძალა აქვს მათთვისგანკუთვნილ ბიულეტენს, ასევე მნიშვნელოვანია, რომ მოქალაქეები თანაბრად იყვნენ ჩართულები არჩევნებამდე და არჩევნების შემდეგ, რათა მათმიერარჩეულმათანამდებობის პირებმა შეასრულონთავიანთიპასუხისმგებლობებიდამათივეკამპანიისდროსგაკეთებულიდაპირებები.მოქალაქეებს
ყოველთვისუნდაახსოვდეთ,რომმათიწარმომადგენლებიმათივეარჩეულებიარიანდამათხელფასებსმოქალაქეებიუხდიან(გადასახადებისგადახდისსაშუალებით).
თანამედროვე წარმომადგენლობითდემოკრატიაში გადაწყვეტილების მიღებისდროსუმრავლესობასენიჭებაუპირატესობა,მაგრამესიმასარნიშნავს,რომუმრავლესობასშეუზღუდავიძალაუფლებააქვს.დემოკრატიაარამხოლოდუმრავლესობისინტერესებსუნდაემსახურებოდეს,არამედუნდაიცავდესყოველიმოქალაქისთავისუფლებასადაღირსებას,რელიგიური,ეთნიკური,სექსუალურიდა პოლიტიკური უმცირესობების ჩათვლით. უმრავლესობას აკონტროლებს კანონი,რომლისმიზანიადააბალანსოსუმრავლესობისძალისგამოყენება,რათაარდაირღვესუმცირესობათაუფლებები.
თანამედროვედემოკრატიის ელემენტებია ძალაუფლების გადანაწილებადაადამიანთაუფლებებისდაცვა.წარმომადგენლობითიდემოკრატიისტრადიციულიელემენტები,როგორებიცააპერიოდულიარჩევნებიდასახელმწიფოსსხვადასხვაორგანოებისმიერერთმანეთისკონტროლი,სრულადარგანაპირობებსეფექტურკავშირსხალხთან.სწორედამმიზნითძალიანმნიშვნელოვანიასახელწიფოსა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობის შენარჩუნება. საზოგადოება,რომელიცაქტიურადარისჩართულიმართვისპროცესში,იძენსპასუხისმგებლობისგრძნობასდაშეგრძნებას,რომისსახელმწიფოსდაქვეყნისნაწილია.
რაროლიაქვსარჩევნებსდემოკრატიაში?
ამომრჩევლებისთვისარსებობსსაკუთარიაზრისადასურვილებისგამოხატვის(ხმისმიცემის)ორიგზა.შესაბამისად,არსებობსდემოკრატიისორიფორმა:პირდაპირიდაწარმომადგენლობითი.პირდაპირიდემოკრატიისშემთხვევაშითვითონ ამომრჩევლებიდა არა მათი არჩეული წარმომადგენლები ანდანიშნულითანამდებობის პირები, ხმის მიცემითიღებენგადაწყვეტილებებს იმ სოციალურსაკითხებთანდაკავშირებით,რომლებიცმათთვისმნიშვნელოვანია.პირდაპირიდემოკრატიის ძირითადი ხელის შემწყობი ფაქტია ამომრჩეველთა შედარებითმცირე რაოდენობა და ისეთი საკითხი, რომელიც არ მოითხოვს ამომრჩეველთა მხრიდანდიდიდროისადა ენერგიისდახარჯვას. პირდაპირიდემოკრატიაშეიძლება განხორციელდეს მაგალითად, სოფლის შეხვედრებზე, პროფესიულიკავშირებისანადგილობრივიორგანიზაციებისგენერალურშეხვედრებზედაა.შ.თანამედროვე დემოკრატია უმეტესად წარმომადგენლობითია: მოქალაქეებიპირდაპირირჩევენსაკუთარწარმომადგენლებს,რომლებიცთავისმხრივიღებენპოლიტიკურგადაწყვეტილებებს,ქმნიანკანონებს,შეიმუშავებენპოლიტიკასადასტრატეგიებსდახელსუწყობენმათგანხორციელებას.
კონსტიტუციითუზრუნველყოფილიაპოლიტიკურიხელისუფლებისგანხორციელებაშიმოქალაქეთამონაწილეობა,მათშორისპირდაპირიდემოკრატიით,რაც
36
ნიშნავსარამაგალითადპარალამენტისდახმარებით,არამედთავადმოქალაქეებისმიერგადაწყვეტილებებისმიღებასმნიშვნელოვანიპოლიტიკური,სახელმწიფოებრივიდასაჯაროსაკითხებისშესახებ.პირდაპირიდამოკრატიისსახეებიაარჩევნებიდარეფერენდუმი.
წარმომადგენელთაარჩევაარისპროცედურა,რომლისმეშვეობითაც,თითოეულადამიანსშეუძლიაგანახორციელოსმისიერთერთიძირითადიუფლება–საკუთარიქვეყნისმმართველობაშიმონაწილეობა.
ადამიანთაუფლებებისსაყოველთაოდეკლარაციის21ემუხლშივკითხულობთ:ყოველადამიანსაქვსუფლებამონაწილეობდესთავისიქვეყნისმართვაგამგეობაშიანუშუალოდ,ანდათავისუფლადარჩეულწარმომადგენელთამეშვეობით.ყოველ ადამიანს აქვს უფლებათანაბარ საფუძველზე შევიდესთავისი ქვეყნისსახელმწიფოსამსახურში.ხალხისნებაუნდაიყოსსაფუძველიმთავრობისძალაუფლებისა;ესნებაუნდაგამოიხატებოდეს პერიოდულდა გაუყალბებელ არჩევნებში, რომლებიც უნდატარდებოდეს საყოველთაო და თანასწორი საარჩევნო უფლების პირობებში,ფარულიკენჭისყრით,ანდასხვათანაბარმნიშვნელოვანიფორმებისმეშვეობით,რომლებიცუზრუნველყოფენხმისმიცემისთავისუფლებას.
ნებისმიერსახელმწიფოშიარჩევნებიარისმოქალაქეებისმიერნებისგამოხატვის საშუალებადა ქვეყნისდემოკრატიულობის საზომი. არჩევნების შედეგად ვიღებთსაკანონმდებლო,აღამსრულებელდასასამართლოხელისუფლებებს,მათგეგმებსდაპროგრამებს,როგორცადგილობრივ,ისეეროვნულდონეზე.აღნიშნულიკიორმხრივიშეთანხმებისპროცესიადადაფუძნებულიამოქალაქეებზევინცუნდამართოსხელისუფლებამ.არჩევნებიესარისგზა,რომლისშედეგადაცშეთანხმებებიგადაიზრდებახელისუფლებისპასუხისმგებლობებსადაუფლებებში.
არჩევნები არის შეთანხმების მექანიზმი, რომლის შედეგი არის შეთანხმება(კონტრაქტი)საზოგადოებისწევრებისახელისუფლებასთანმმართველობასთანდაკავშირებულსაკითხებზე,რომლებიცეხებაპოლიტიკასდამისგანხორციელებას.
როდესაც ვსაუბრობთ არჩევნებზე თანამედროვე სახელმწიფოში, ვგულისხმობთქვეყნისუმაღლესიმმართველობისორგანოს(პარლამენტი),აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესითანამდებობის პირის (ტრადიციულად პრეზიდენტი), ასევე, პარლამენტის მიერ უმაღლესი თანამდებობის პირების არჩევასაღმასრულებელდა სასამართლო ხელისუფლებებშიდა ადგილობრივი ხელისუფლებისორგანოებისპირდაპირარჩევნებს.
სამოქალაქოსაზოგადოებას აქვს უმნიშვნელოვანესიროლიარჩევნების პროცესში. აქტიური საარჩევნო სისტემის ქონა აუცილებალად არ განაპირობებსდე
37
მოკრატიულ არჩევნებს. საარჩევნო სისტემისა და კანონმდებლობის განხორციელებისას გამჭვირვალობადაინტერესებული პირებისა დაორგანიზაციებისთვისუმნიშვნელოვანია.
აქტიური სამოქალაქო საზოგადოებათვალყურს უნდა ადევნებდეს საარჩევნოპროცესებისგანვითარებას,რათაუზრუნველყოსგამჭვირვალობა,ანგარიშვალდებულება,პროცესისადაშედეგისსანდოობა.ესგულისხმობსდაკვირვებასდაკრიტიკული შეკითხვების დასმას წინასაარჩევნო პერიოდში (მაგალითად: გვაწვდისთუ არა მედია ზუსტ ინფორმაციას?რამდენად არიან პარტიები გამჭვირვალეებიგაწეულიფინანსურიდანახარჯებისკუთხით?ადგილიაქვსთუარაადმინისტრაციულირესურსებისგახარჯვას?),საარჩევნოკანონისშესახებდისკუსიებშისაკუთარიწვლილისშეტანას,არჩევნებზედაკვირვებასდაშედეგებისდადასტურებას.
38
39
მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა, რომ მო ქა ლა ქე ებ მა
გა ი გონ თუ რა ძა ლა აქვს მათ თ ვის
გან კუთ ვ ნილ ბი უ ლე ტენს, ასე ვე
მნიშ ვ ნე ლო ვა ნი ა, რომ მო ქა ლა ქე ე ბი თა ნაბ რად
იყ ვ ნენ ჩარ თუ ლე ბი არ ჩევ ნე ბამ დე და
არ ჩევ ნე ბის შემ დეგ, რა თა მათ მი ერ არ ჩე ულ მა
თა ნამ დე ბო ბის პი რებ მა შე ას რუ ლონ
თა ვი ან თი პა სუ ხის მ გებ ლო ბე ბი და მა თი ვე
კამ პა ნი ის დროს გა კე თე ბუ ლი და პი რე ბე ბი.
40
41
ნა წი ლი Vგენ დე რუ ლი თა ნას წო რო ბა და
მი სი უზ რუნ ველ ყო ფა
რატომ არის მნიშვნელოვანი გენდერულითანასწორობა დემოკრატიის მშენებლობისთვის?რაგანსხვავებააბიოლოგიურსქესსადაგენდერსშორის?რაკეთდებასაქართველოშიგენდერულითანასწორობისკუთხით?რატომუნდამონაწილეობდნენქალებიპოლიტიკაში?
რატომარისმნიშვნელოვანიგენდერულითანასწორობადემოკრატიისმშენებლობისთვის?
გენდერულითანასწორობისმნიშვნელობისგათავისებადღესდღეობითდემოკრატიის მშენებლობის ერთერთი უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. მიიჩნევა,რომრეალურადშეუძლებელიანამდვილიდემოკრატიისჩამოყალიბებაგენდერულითანასწორობისგარეშე.სწორედამიტომ,მსოფლიობანკის2012წლისგანვითარებისანგარიშშიხაზგასმულიაგენდერისსაკითხებისმნიშვნელობა: „გენდერული თანასწორობა წარმოადგენს განვითარების ერთერთმიზანს.მეტიც,ისარისრაციონალურადდაგეგმილიეკონომიკისსაფუძველი.გენდერული თანასწორობა ზრდის შრომის ნაყოფიერებას და ხელს უწყობსმომავალითაობების განვითარებას, უზრუნველყოფსრა ბალანს სხვადასხვაინსტიტუტებსშორის“7.
გენდერულითანასწორობაარისადამიანისუფლებებისძირითადიპრინციპი.ისერთერთიძირითადიწინაპირობააქვეყნისადასაზოგადოებისგანვითარებისთვის,რომელიცმოიცავსქალთადაკაცთათანაბარჩართულობასსოციალურიცხოვრების ყველა ასპექტში,დისკრიმინაციის გამორციხვას8,ორივე სქესის წარმომადგენლებისთვისთანაბარუფლებიანობის უზრუნველყოფას, სოციალური პირობების გაუმჯობესებასადაქალებისადაკაცებისთვისდასაქმებისთანაბარშესაძლებლობას.საზოგადებაში,სადაცთანასწორობადაცულია,ადამიანთაუფლებები,პასუხისმგებლობებიდაშესაძლებლობებიარარისგანსაზღვრულისქესისმიხედვით.გენდერულითანასწორობაიმასკიარნიშნავსრომქალებიდაკაცებიერთნაირებიარიან,არამედიმას,რომქალსადაკაცსუნდაჰქონდესერთნაირიპროფესიული,სოციალური,პოლიტიკური,ეკონომიკური,საოჯახოდაა.შ.შესაძლებლობები.
7 World Bank (2012) World Development Report 2012, Gender Equality and Development8 Any distinction, exclusion or restriction made on the basis of sex, “Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination against Women”, (CEDAW), article 1.
ბოლო3040წლისგანმავლობაშიქალთადაკაცთაროლისაღქმაშესამჩნევადშეიცვალამსოფლიოსუმეტესქვეყანაში.მიუხედავადიმისა,რომსქესიბიოლოგიურადგანსაზღვრულიცნებაა, კულტურადასაზოგადოებათამაშობსდიდროლსსქესთანდაკავშირებულიქმედებებისადააღქმებისჩამოყალიბებასადაგანვითარებაში.ამასთანავე,საჭიროაგანვასხვავოთცნებები,გენდერიდასქესი.
რასხვაობააბიოლოგიურსქესსადაგენდერსშორის?
ბიოლოგიური სქესი წარმოადგენს ანატომიურ და ფიზიკურ მახასიათებელს,რომელიც ჰყოფს ადამიანებს ქალებადდა კაცებად. ბიოლოგიურიდაფიზიკური განსხვავებები ქალებსადა კაცებს შორის ასახულია მათ შორის ანატომიურსხვაობაში. ასევე ეს განსხვავებები გამოხატულია ჰორმონალურდა ბიოქიმიურდონეზეადამიანისსხეულში.სქესიბიოლოგიურადარისგანსაზღვრული.ქცევისფორმებს,რომლებიცდაკავშირებულიაქალისადაკაცისსხვადასხვაბიოლოგიურფუნქციებთან,ეწოდებასქესობრივიროლები.
ბიოლოგიურგანსხვავებასთანერთად,ქალიდაკაციგანსხვავდებასოციალური როლებითაც, ასევე ფსიქოლოგიური მახასიათებლებითდა ქცევის ფორმებით. თანამედროვე სოციალურ მეცნიერებებში ტერმინი გენდერი გამოიყენებაროგორცსქესისსოციალურიმნიშვნელობა.
გენდერიმოიცავსქალსადაკაცსშორისფსიქოლოგიურთავისებურებებსქცევისფორმებთან დაკავშირებით, რომლებიც განპირობებულია კულტურით. გენდერიარისსოციალურიკონსტრუქტი,რომელიცგანვითარებულიასაზოგადოებისმიერდაგანსაზღვრავსქალისდაკაცისსოციალურროლს,მათსტატუსსსოციალურიცხოვრებისყველაასპექტში.გენდერულიროლებიმოიცავსსოციალურადდაკულტურულადგანსაზღვრულქცევათაფორმებს,ნორმებსადაღირებულებებსქალებისადაკაცებისთვის.გენდერულიროლებიიცვლებადროსადასივრცეში.ესათუისქცევა,შეიძლებარომელიმესაზოგადოებაშიკაცისთვისიყოსდამახასიათებელი,სხვასაზოგადოებაშიკიქალისთვის,ანისრაცქალისთვისდამახასიათებელქცევადიყომიჩნეულიერთეპოქაში,შეიძლებამიუღებელიაღმოჩნდესსხვაეპოქაში.
სოციალიზაციისპროცესშიპიროვნებაიძენსკულტურულადგანსაზღვრულროლებსდა აიგივებს საკუთართავს ერთერთგენდერულროლთან.გენდერულიიდენტიფიკაციანიშნავსკულტურულადგანსაზღვრულიგენდერულიროლისაღქმასადაგაზიარებას.
კულტურატრადიციულადსაზოგადოებისწევრებსმიაწერსფსიქოლოგიურდაქცევის მახასიათებლებს,რომელიცრომელიმე სქესთან არისდაკავშირებული.ფართოდგავრცელებულიაზრიფსიქოლოგიურდაქცევისმახასიათებლებზე,თუროგორუნდაიქცეოდესქალიანკაცი,არისგენდერულისტერეოტიპი.
42
რაკეთდებასაქართველოშიგენდერულითანასწორობისკუთხით?
გასულიწლებისგანმავლობაშიმსოფლიოშიგენდერულითანასწორობისაქტუალიზაციისათვისსხვადასხვასახისსაშუალებაიქნაგამოყენებული.რადგანაცგენდერულითანასწორობისსაკითხებიუმეტესადდაკავშირებულიაქალებისუფლებებთან,ზემოაღნიშნულისაშუალებებისამოცანააქალთაროლისგაძლიერებადათანასწორიგარემოსშექმნა.
15წელიარაცსაქართველოსმთავრობამსაერთაშორისოდაარასამთავრობოორგანიზაციებისდახმარებითჩამოაყალიბაქვეყნისგენდერულიპოლიტიკა.საერთაშორისო ხელშეკრულებებმადარეზოლუციებმა მნიშვნელოვანიროლიითამაშეს ამ პოლიტიკის შექმნაში. 1994 წელს საქართველო შეუერთდა ქალთა წინააღმდეგ ნებისმიერი სახის დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კონვენციას(CEDAW), რომლის მიზანია გენდერული თანასწორობის მიღწევა, ითვალისწინებს რა ქალთა მოთხოვნილებას, ჰქონდეთ თანაბარი უფლებები სოციალურიცხოვრებისყველასფეროში.ესდოკუმენტიგახდასაქართველოსეროვნულიგენდერულიპოლიტიკისძირითადისაფუძველი.სახელმწიფოსმიერშემუშავებულიეროვნულიგენდერულიპოლიტიკამოიცავსინსტიტუციურმექანიზმებსგენდერულითანასწორობისთვისდაეროვნულდოკუმენტებს.1998წლიდანეროვნულისამოქმედოგეგმებიშეიმუშავებდნენისეთქმედებებს,რომლებიცხელსუწყობდნენქალთაგაძლიერებასდაგენდერულთანასწორობას.2010წელსსაქართველოსპარლამენტმა მიიღო კანონი გენდერული თანასწორობის შესახებ – პირველიდოკუმენტი,რომელიცგანსაზღვრავდაგენდერულითანასწორობისპოლიტიკასქვეყანაშიდააფუძნებდაგენდერულითანასწორობისსაბჭოს.
2010წელსცვლილებებიშევიდაპარლამენტისწესდებაში,რომლისსაფუძველზეცდაარსდაგენდერულითანასწორობისსაბჭო,როგორცმუდმივმოქმედიორგანო.აღნიშნულისაბჭოფუნქციონირებსპარლამენტშიდამისითავმჯდომარეაპარლამენტისპირველივიცესპიკერი.გენდერულითანასწორობისსაბჭოაერთიანებსპარლამენტის12წევრს.საბჭოგანსაზღვრავსგენდერისეროვნულპოლიტიკას,ახორციელებსმისშესრულებასადამონიტორინგს.საბჭოსინიციატივითადა მხარდაჭერით შემუშავებულ იქნა გენდერული თანასწორობის გასაუმჯობესებელი კანონმდებლობადადოკუმენტები. საბჭო აქტიურადთანამშრომლობსმთავრობასთან,არასამთავრობოდასაერთაშორისოორგანიზაციებთან.
2014 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო „20142016 წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმა საქართველოში გენდერულითანასწორობის უზრუნველყოფისთვის“,რომელიცხელსუწყობსგენდერულთანასწორობასისეთსფეროებში,როგორებიცააადგილობრივითვითმმართველობა,სასჯელაღსრულებისადა პენიტენციალური გარემოს დაცვა, ჯანმრთელობის დაცვა და სოციალურიუზრუნველყოფა.გეგმაუფლებამოსილებასაძლევსსაპარლამენტოგენდერული
43
თანასწორობის საბჭოს ხელი შეუწყოს გენდერულთანასწორობასთანდაკავშირებულიკანონმდებლობისსაერთაშორისოსტანდარტებთანჰარმონიზებას. სამოქმედოგეგმა მნიშვნელოვნადუწყობს ხელსქალთაპოლიტიკურმონაწილეობას,ეკონომიკურსფეროშიგენდერულითანასწორობისგაუმჯობესებას,ასევე,საზოგადოების განათლებას და ცნობადობის ამაღლებას. ახალი სამოქმედოგეგმის მიხედვით, ყველა სამინისტრო ვალდებულია შეიმუშავოს კონკრეტულიპოლიტიკადა აქტივობები,რომლებიც უზრუნველყოფენ ქვეყანაში გენდერულითანასწორობის დაცვას. დაგეგმილი საქმიანობების შესრულების მიზნით, სამინისტროებიიღებენდაფინანსებას.
რატომუნდამონაწილეობდნენქალებიპოლიტიკაში?
როდესაცქალებიდაკაცებითანასწორადარიანწარმოდგენილი,მთავრობებიუფროწარმომადგენლობითიდამეტადპასუხიმგებლიანიარიანარამარტომოსახლეობისნაწილის,არამედმთლიანიმოსახლეობისმიმართ.შესაბამისად,ქალებისარასაკმარისმონაწილეობასპოლიტიკაშინეგატიურიგავლენააქვსსახელმწიფოსგანვითარებასადასაზოგადოებაზე.ამკუთხითსაქართველოგამონაკლისიარარის.მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში არჩევნებში ქალები მამაკაცების
მსგავსადიღებენმონაწილეობას,არვიღებთთანასწორპოლიტიკურწარმომადგენლობას.კერძოდ,2010წლისადგილობრივარჩევნებშისაკრებულოსშემადგენლობაშიქალებისმხოლოდ10%იქნაარჩეული.კერძოდ,1695საკრებულოსწევრსშორისმხოლოდ169იყოქალიიყო.2012წლისსაპარლამენტოარჩევნებშიქალებისმხოლოდ12%იყოარჩეული.მაჩვენებელი2008წლისარჩევნებთანშედარებით6.2%ითგაუმჯობესდა,თუმცაარჩევითხელისუფლებაშიქალთათანასწორი წარმომადგენლობა ძალიან ნელი პროგრესითგანხორციელდა. 2013წელს23საპრეზიდენტოკანდიდატსშორისმხოლოდსამიიყოქალი.2013წელსსაქართველოსმთავრობის19მინისტრიდანკიოთხიიყოქალი.
საქართველოში გენდერული თანასწორობის ეროვნული პოლიტიკის არსებობის მიუხედავად, არ შეინიშნება მნიშვნელოვანი ცვლილებები ქალებისპარლამენტში, აღმასრულებელ ხელისუფლებაში ან ადგილობრივ თვითმმართველობაშიწარმომადგენლობისგაზრდისმხრივ.ქალებისპოლიტიკაშიმონაწილეობისთვისმრავალიბარიერიარსებობსდაშესაძლოაერთერთისაარჩევნოსისტემაიყოს9,ისევეროგორცპოლიტიკურიპარტიებისქცევადასტრუქტურა.სხვაბარიერებიაქალისოჯახისმიმართპასუხისმგებლობებიდამოსაზრება,რომპოლიტიკაკაცებისსაქმეა.
აუცილებელიაქმედითინაბიჯებისგადადგმარეალურიცვლილებებისგანსახორციელებლადქვეყანაშიგენდერულითანასწორობისკუთხით,რაშიცმედიასმნიშვნელოვანიროლისშესრულებაშეუძლია.მედიისსაშუალებითშესაძლებე
44
9 http://www.wedo.org/wp-content/uploads/electoralsystems_5050_factsh3.htm
ლია ფართო საზოგადოებაში ცოდნის ამაღლება გენდერული თანასწორობისმნიშვნელობის, ქალთა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობისაუცილებლობისადა მისითანამდევი პოზიტიური შედეგების შესახებ. უფრომეტიც,კარგადდაგეგმილდაგანხორციელებულმედიაკამპანიებსშეუძლიათშეცვალონ გენდერული სტერეოტიპები, რომლებიც ერთერთი ხელის შემშლელიფაქტორებიაგენდერულითანასწორობისმიღწევისგზაზე.
იმდროსროდესაცსახელმწიფოპოლიტიკადამედიამნიშვნელოვანროლსთამაშობს ქალთა პოლიტიკური მონაწილეობისადა წარმომადგენლობისთვის,საზოგადოებისყველაწევრი,თქვენნაირიმოქალაქეები,თქვენიოჯახისწევრებიდამეგობრებიპასუხისმგებლებიხართუზრუნველყოთნამდვილიგენდერულითანასწორობა და გაზარდოთ ქალთა წარმომადგენლობა დემოკრატიული საქართველოსგანვითარებისთვის.
45
46
47
48
თა ვი VIმე დი ის რო ლი დე მოკ რა ტი ულ
სა ზო გა დო ე ბა ში
რა როლი უნდა ითამაშოს მედიამ დემოკრატიულ საზოგადოებაში? როგორარისშესაძლებელიწყაროსშეფასებადარატომარისმნიშვნელოვანიიმისგანსაზღვრა,არისთუარაინფორმაციასარწმუნოდაზუსტი?
რაროლიუნდაითამაშოსმედიამდემოკრატიულსაზოგადოებაში?
ამერიკელმამკვლევარმადასახელმწიფომოღვაწემთომასჯეფერსონმაერთხელთქვა,„დემოკრატიაშეუძლებელიაიყოსერთდროულადუცოდინარიცდათავისუფალიც”10.თომასჯეფერსონმადამისმათანამედროვეებმაგააცნობიერეს,რომიმისთვის,რომმოქალაქეებსდემოკრატიულსაზოგადოებაშიშეენარჩუნებინათთავისუფლებადადაეცვათთავიანთიუფლებები,ისინიინფორმირებულებიუნდა ყოფილიყვნენ მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი საკითხების, პოლიტიკოსებისშეხედულებებისადამთავრობისსაქმიანობისშესახებ.ამერიკის„ადამიანისუფლებათაბილის“Iმუხლშიწარმოდგენილიარამდენიმედებულება,რომელმაცუნდა უზრუნველყოს ის მოსაზრება,რომ მედიას შეუძლია იმოქმედოს მთავრობისგან დამოუკიდებლად და რომ ადამიანები თავისუფალი არიან გამოხატონთავიანთი მოსაზრებები. ეს დებულებები ხელს უწყობენ აზრთა გაცვლას, რაცაუცილებელია ჯანსაღი დემოკრატიის არსებობისთვის, ისინი აძლევენ მედიისწარმომადგენლებსსაშუალებასიმოქმედონ,თვალყურიადევნონმთავრობასდაგააშუქონკორუფციისადაძალაუფლებისბოროტადგამოყენებისშემთხვევები.
მოქალაქეების ინფორმირებულობისთვის აუცილებელია თავისუფალი დადამოუკიდებელიპრესისშენარჩუნება.თუმცა, ესმოქალაქეებისმხრიდანასევედიდპასუხისმგებლობასმოითხოვს.მათუნდამიიღონგადაწყვეტილებათუვისდაუჭირონმხარიარჩევნებში,როგორმიიღონმონაწილეობარეფერენდუმებში,რა საკითხებს გაუწიონ ადვოკატირება და რა მიზნებისა და სურვილების შესახებდაუკავშირდნენთავიანთწარმომადგენლებსადგილობრივდაცენტრალურმთავრობაში.ამყველაფრისეფექტიანადგანხორციელებისთვისაუცილებელია,პიროვნებები იყვნენ ინფორმირებულები. საუკეთესო გზა ამ მიზნის მისაღწევად
10 Illinois Press Association Guide to First Amendment & Access Laws (1995) at http://www.illinoisfirstamendmentcenter.com/history.php
არის,ყოველთვისფლობდეზუსტინფორმაციასმიმდინარემოვლენებთანდაკავშირებით.ამისათვისკისაუკეთესოაზუსტიდამიმდინარეინფორმაციისფლობა.
ისტორიაშიარასოდესყოფილაასეადვილადდასწრაფადასეთიდიდირაოდენობისინფორმაციახელმისაწვდომი,როგორცესდღესარისშესაძლებელისაინფორმაციოტექნოლოგიებითადამედიით.ამასთან,ინფორმაციისსიუხვეზრდისმოქალაქეებისპასუხისმგებლობასკრიტიკულადშეაფასონწყაროები.მედიაგანსწავლულობააუცილებელიმოქალაქეობრივიუნარჩვევაა21ესაუკუნეში.ამერიკულიორგანიზაციის„მედიაგანსწავლულობისეროვნულიასოციაციის“მიხედვით,„მედიაეპოქაშიგანათლებულპიროვნებასსჭირდებაკრიტიკულიაზროვნებისუნარები,რაცმისცემსმასშესაძლებლობასმიიღოსგადაწყვეტილებები“11.
მედიისკრიტიკულადშეფასებანიშნავს,გააანალიზოდაშეაფასოწყაროდაპირდაპირსარწმუნოდარმიიღოისინფორმაცია,რასაცკითხულობ,ხედავანგესმის.დღევანდელი კონკურენტული მედიაბაზრის პირველადი ამოცანაა მიიზიდოსდაგაართოსაუდიტორია,რაცდიდგავლენასახდენსიმაზე,თუროგორუნდადაიწეროსახალიამბავიდაწარედგინოსმიზნობრივაუდიტორიას.მედიასშეუძლიასხვადასხვაგზითწარადგინოსფაქტებიამათუიმსაკითხისშესახებ,იმშემთხვევაშიცკითუისსაკითხისშესახებზუსტდასრულინფორმაციასარწარმოადგენს.
როგორარისშესაძლებელიწყაროსშეფასებადარატომარისმნიშვნელოვანიიმისგანსაზღვრა,არისთუარაინფორმაციასარწმუნოდაზუსტი?
ბევრიგანსხვავებულიმიზეზიარსებობსიმისთვის,თურატომიყენებენპიროვნებებიდაორგანიზაციებიმედიასსაზოგადოებასთანკომუნიკაციისთვის.ამათუიმპირისადაორგანიზაციისმიზანიარისმთავარიფაქტორიიმისგადასაწყვეტად,თურადაროგორიინფორმაციაუნდამიეწოდოსსაზოგადოებას.მედიისოთხიმთავარიმიზანია: გამოხატოს შეხედულებები, გაანათლოს,დაარწმუნოსდა გაართოს ადამიანები.როდესაცმედიისმიზანიარისშეხედულებებისგამოხატვა,ინფორმაციაშიწარმოდგენილიაპიროვნებებისადაორგანიზაციებისშეხედულებებიანფასეულობები.როდესაცამოცანაგანათლებაა,ინფორმაციაშედარებითმეტადარისორიენტირებულიფაქტებზე.მედიისმიერგაჟღერებულიმესიჯებიყოველთვისცდილობენდაარწმუნონადამიანები,გაიზიარონრაიმესაკითხიდაიმოქმედონშესაბამისად.მაგალითად,მხარიდაუჭირონსაჯაროსამსახურისკანდიდატს,გაიღონთანხაქველმოქმედებისთვისანიყიდონგარკვეულიპროდუქტი.საბოლოომიზანი–გართობა,ფართოდარისგამოყენებულიმედიაში.საინფორმაციოორგანიზაციებიცკი,რომლებსაცუფროდიდიაუდიტორიისყურადღებისმიპყრობასურთ,ხშირადიყენებენისეთელემენტებს,რომლებიცგაართობსსაზოგადოებას.ამდენადძალზემნიშვნელოვანიამედიისწყაროსმიზნებისგაგებაიმისთვის,რომშეაფასოწყაროდაშესაბამისადგანსაზღვროთურამდენადსარწმუნოდაზუსტიამოწოდებულიინფორმაცია.
49
11 National Association for Media Literacy, 2013 at http://namle.net/publications/media-literacy-definitions/
პირველინაბიჯიიმისგანსაზღვრისთვის,არისთუარაინფორმაციაზუსტიდასანდო,იმისგადამოწმებაა,თურამდენადსანდოამოცემულიინფორმაციისწყარო.წყაროსსანდოობისგანსაზღვრისთვისმნიშვნელოვანიაპასუხიგასცეთრამდენიმეკითხვას:
ვინდაბეჭდაანვინარისინფორმაციისავტორი?რაარისცნობილიპუბლიკაციისანავტორისშესახებ?ცნობილიათუარაგამომცემლის/ავტორისმიზანიანამოცანა?გამომცემლობაანავტორიიღებენთუარარაიმეპირადსარგებელსაღნიშნულსაკითხ(ებ)ისაქცენტირებით?როგორ იქნა ინფორმაცია მოპოვებული? თვითმხილველების, ექსპერტების,ცნობილითუუცნობიწყაროდან?დასტურდებათუარაწარმოდგენილიინფორმაციასხვაწყაროსმიერაც?ვინაფინანსებსწყაროს?
ზოგადად,როდესაცამათუიმავტორის/გამომცემლისშესახებძალიანმცირეინფორმაციაა ხელმისაწვდომი, ჩნდება საფუძველი ვიფიქროთ, რომ ავტორსადაგამომცემელსშესაძლოაჰქონდეთინტერესიინფორმაციისამათუიმკუთხითგაშუქებასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, ასეთ დროს ინფორმაციის სანდოობაკითხვისნიშნისქვეშდგება.ასევე,თუავტორიანგამომცემელიცნობილიასაკითხების მიმართ გამოხატული პოზიციისადა შეხედულებისადმითავისითანაგრძნობით, ანთუ ინფორმაციის მოპოვებისგზები გამჭვირვალეარარის, მაგალითად, ინფორმაცია ანონიმურ წყაროზედაყრდნობით არის მოწოდებული,რომელიცარარისგამყარებულიფაქტებით,ამშემთხვევებშიცსანდოობაკითხვისნიშნისქვეშუნდადადგეს.ყველაზემოთჩამოთვლილშემთხვევებში,წყაროშესაძლოაიყოსმიკერძოებული.ინფორმაციისდასადასტურებლადდამატებითიწყაროებისმოძიებაინფორმაციისშეფასებისთანმდევიპროცესიუნდაიყოსვიდრე მივიღებდეთ წყაროსროგორც ზუსტსადა სანდოს. მარტივადრომ ვთქვათ,მიკერძოებულობა ნიშნავსრაღაცისთვის სხვისგან განსხვავებით უპირატესობისმინიჭებას. ასეთმა მიკერძოებამ შესაძლოა გავლენა მოახდინოს იმ გზებზე, თუროგორარისინფორმაციაწარმოდგენილიმედიასაშუალებებში,ესკისაბოლოოდმედიასმიკერძოებულსხდის.მედიისმიკერძოებულობისშედეგადინფორმაციისდამახინჯებითწარმოდგე
ნისრამდენიმეგზა არსებობს. ამტაქტიკების ამოცნობაგამოგადგებათწყაროსანალიზისთვის.ესტაქტიკებიმოიცავენსიტყვებისშერჩევას,ინფორმაციისგამოტოვებას,დებატებისშეზღუდვას,წყაროებისშერჩევასადაგამოყენებას,ინფორმაციულჩარჩოს.
ამათუიმმოვლენისაღსაწერადგამოყენებულმასიტყვებმაშესაძლოაზოგჯერსაფუძვლიანად, ზოგჯერ კი უმნიშვნელოდშეცვალონ მოვლენის მნიშვნელობა.შთამბეჭდავი სიტყვებისადა კონკრეტული ზედსართავების გამოყენებით შესაძ
50
ლოა ზეგავლენა მოახდინო საზოგადოებისფიქრებსადა გრძნობებზე კონკრეტულისაკითხებისმიმართ.მაგალითადმოყვანილიათუროგორწარმოადგინესორმა ამერიკულმა ახალიამბების სააგენტომ სათაურები ერთსადა იმავე მოვლენისშესახებ.მაგალითინათლადწარმოადგენს,თუროგორშეიძლებაშეიცვალოსმნიშვნელობასიტყვებისშერჩევით.
„ერაყის შეიარაღებული ძალები აშშის სადაზვერვო ფრენებს აჩერებენ“,TheNewYorkTimes,3/11/2003„გაეროსU2ტიპისთვითმფრინავებიგაჰყავს“,USAToday,3/11/2003
„NewYorkTimes“ისსათაურშიერაყიწარმოდგენილიაროგორცუპირატესიძალის მქონე მხარე, რომელმაც აშშის შეტევები „საკუთარი ძალებით შეაჩერა”.თუმცამეორე„USAToday“ისსათაურიჟღერსასე:„გაერომმიიღოგადაწყვეტილება,შეეჩერებინათვითმფრინავები”დაშესაბამისადიგულისხმება,რომამშემთხვევაშისიტუაციასგაეროაკონტროლებს.
პიროვნებები,რომლებიცამორისათაურიდანერთერთსწაიკითხავენ,განსხვავებულიწარმოდგენაჩამოუყალიბდებათმოვლენისმიმართ.თუმცა,ორივესათაურიაშშისმთავარგაზეთებშიდაიბეჭდაიმავედღეს,ზუსტადერთსადაიმავემოვლენაზე.ცოდნაიმისა,თუროგორშეიძლებასიტყვებმაშეცვალონმნიშვნელობადამოახდინონაუდიტორიისგრძნობებისადარეაქციებისმანიპულირება,არისმნიშვნელოვანინაწილიმედიისკომპედენტურიშეფასებისუნარისგანვითარებისთვის.
ინფორმაციის შერჩევითობა არის ერთერთი საშუალება იმისთვის, რომ ინფორმაცია შენთვის სასურველი კონკრეტული კუთხით წარმოადგინო. გარკვეული ინფორმაციისგამოტოვებით საზოგადოებას ერთმევა იმის შანსი,რომ საკითხი სიღრმისეულად გაიაზროს და სხვადასხვა პერსპექტივიდან შეაფასოს.მნიშვნელოვანიინფორმაციისგამოტოვებისშედეგადადამიანებივერახერხებენინფორმირებულიდაარგუმენტირებულიდასკვნებისგაკეთებას.ანალოგიურად,კონკრეტულთემასთანმიმართებითდებატების,ურთიერთსაწინააღმდეგოაზრებისდაფიქსირებისშეზღუდვაცზეგავლენასახდენსსაზოგადოებრივაზრზე,წარმოადგენსრამიკერძოებულ,ცალმხრივმოსაზრებას.ორივეტაქტიკისგამოყენებისშედეგიშესაძლოაიყოსინფორმაციისდამახინჯებადადეზინფორმაციაცკი.
წყაროგადამწყვეტიამნიშვნელოვანიდაზოგჯერსენსიტიურიინფორმაციისმიღებისპროცესში.ჟურნალისტებივერშეძლებენსაკუთარისაქმიანობისგანხორციელებასიმადამიანებთანთანამშრომლობისგარეშე,რომლებიცმათინფორმაციას უზიარებენ. იმის შესაფასებლად მიკერძოებულია თუ არა ინფორმაცია,აუცილებელია კრიტიკულად ვიმსჯელოთ ინფორმციის წყაროებზე. წყაროებისშერჩევისადაგამოყენებისასმნიშვნელოვანიაუპასუხოთშემდეგკითხვებს:
51
52
არისთუარაინფორმაციისწყაროექსპერტიანისეთიპირი,რომელსაცაქვსსათანადოცოდნაამათუიმსაკითხთანდაკავშირებით?რაკავშირშიაინფორმაციისწყარომოცემულსაკითხთან?აქვსთუარაინფორმაციისმომწოდებელსრაიმეპირადიინტერესიმოცემულისაკითხისმიმართ?რამდენწყაროსთანმოხდაკონსულტაციისგავლა?იყოთუარაწარმოდგენილიგანსხვავებულიმოსაზრებები?
ინფორმაციისგაზიარებისასწყაროსშესაძლოათავისიმიზნებიჰქონდეს,შესაბამისად,წყაროსშესახებმეტიინფორმაციისმოპოვებაიძლევაიმისსაშუალებას,რომგანვსაზღვროთმიკერძოებულიათუარაინფორმაცია.ამასთან,ინფორმაციისმომწოდებლისცოდნაამათუიმსაკითხისმიმართშესაძლოაიყოსშეზღუდულიდაშესაბამისადარიყოსმთლადზუსტი.ზემოთმოცემულიკითხვებისგათვალისწინებააუცილებელიაიმისშესაფასებლადთურამდენადსანდოაესათუინფორმაცია.
ინფორმაციულიჩარჩოსფორმირებისასგადაწყვეტილებამიიღებაიმისშესახებ, თუ როგორ წარდგეს ინფორმაცია ისე, რომ მან მოხიბლოს კონკრეტულიაუდიტორია, მოახდინოს გავლენა და სხვადასხვა ქმედების პროვოცირება. ამშემთხვევაში გამოყენებული ერთერთი ტექნიკაა ტონი, რომლითაც ინფორმაციააგადმოცემული.მაგალითად,ინფორმაციაწარმოდგენილიაუბრალო,ჩვეულებრივიმანერით,რომელიცქმნისსერიოზულობისგანცდას,თუისწარმოდგენილია,როგორცსაინტერესოკომენტარიადამიანისქცევაზე?
საზოგადოებაზეგავლენისმოსახდენადინფორმაციისგადმოცემისსხვადასხვა ხერხი არსებობს. მაგალითად, გაზეთის პირველგვერდებზედაბეჭდილი ამბებიროგორცწესიუფრომნიშვნელოვნადმიიჩნევა,ვიდრეისამბები,რომლებიც შედარებით უკანა გვერდებზე არიან წარმოდგენილი. ანალოგიურადდრო,რომელსაც მედია ამა თუ იმ საკითხის გაშუქებას უთმობს, ასევე ახდენს მნიშვნელოვან გავლენას საზოგადოების დამოკიდებულებაზე და ხაზს უსვამს თემისმნიშვნელობას.ინფორმაციისფორმირებაშესაძლოამოხდესსხვადასხვაპერსპექტივიდანაც.მაგალითად,ინფორმაციასაერთაშორისოკოსმოსურისადგურისშესახებ შესაძლოა სრულიად განსხვავებული კუთხით იქნას გაშუქებული, როგორცმაგალითად,ერებსშორისთანამშრომლობისმტკიცებულება,ანხაზიგაესვასიმხარვეზს,რომელიცმეცნიერებაშიგენდერულიმიმართულებითარსებობს,ან საერთოდ წინ წამოიწიოს ისეთმა თემამ, როგორიცაა ძალთა დისბალანსიმსოფლიოში.თითოეულიამინფორმაციისფორმირებისნიმუშიუბიძგებსავტორსგამოტოვოსანპირიქითმოიძიოსსრულიადგანსხვავებულიტიპისინფორმაციადასაზოგადოებასკონკრეტულისაკითხისსრულიადსხვაასპექტზეგაუმახვილოსყურადღება.
ისთურაკუთხითარისწარმოდგენილისაკითხიგავლენასახდენსიმაზე,თუროგორ იღებს აუდიტორია ინფორმაციას. თუ კონკრეტული მსმენელი ინფორ
53
მაციაში მისთვის საინტერესო მომენტებსდაინახავს, ის სათანადოინფორმაციასაცმიიღებს, მაგრამხშირადხდებასაპირისპიროც,როდესაცადამიანმადაინახა, რომ შემოთავაზებული კუთხით ეს ინფორმაცია მისთვის საინტერესო არარის,შესაძლოამასსაერთოდიგნორირებაგაუკეთოს.იმისგააზრება,რომინფორმაცია გარკვეულ ჩარჩოშია მოქცეული, იქნება ეს ავტორის, რედაქტორის,გამომცემლის, ბლოგერის, ვებგვერდის ადმინისტრატორის,თუ სხვა ინფორმაციის მომზადებაში ჩართულიპირის, ძალიან მნიშვნელოვანია მედიისცოდნისადა შეფასებისთვის საჭირო უნარჩვევების განვითარებისთვის. ინფორმაციულიჩარჩოსგააზრებით,ადამიანიაცნობიერებსიმას,თურამდენადმიკერძოებულიანთუნდაცდამახინჯებულიშეიძლებაიყოსესათუისინფორმაცია. სწორედამჩარჩოებისმიღმაგახედვადასაჭიროებისშემთხვევაშიმეტიინფორმაციისმოძიებახდისშესაძლებელს,რომადამიანიიყოსმეტადინფორმირებულიგარკვეულთემასთანდაკავშირებით.
დარწმუნება&პროპაგანდა–როგორცუკვეაღვნიშნეთ,ზოგჯერმედიისმიერგამოყენებულიწყაროსმიზანიადაარწმუნოსსაზოგადოებაამათუიმსაკითხშიდარაიმექმედებისკენმოუწოდოს.ხშირადასეთშემთხვევებშიგამოიყენებაპროპაგანდაც,რომელიცროგორცაღმოჩნდასაზოგადოებისქცევასადააზროვნებაზეგავლენისმოსახდენადსაკმაოდეფექტიანისაშუალებაა.ამმიზნისმისაღწევადრამდენიმეგზაარსებობს.უფროხშირადკირამდენიმემეთოდსმიმართავენ,ესენია12:
მტკიცება–ძლიერიგანცხადებაწარმოდგენილიროგორცფაქტი, (რომელიცშესაძლებელია აუცილებლად არ შეესაბამებოდეს სიმართლეს),რომელიც აღწერსრაღაცას,როგორცგანსაკუთრებულს,საუკეთესოსდაა.შ.მიუხედავადიმისა, არისთუარაამფაქტისდამადასტურებელიმყარიარგუმენტი. მაგალითად,საწმენდი საშუალებებისრეკლამა,რომელიც ამტკიცებს,რომ „უკეთ არც ერთისაშუალებაარასუფთავებს!“
უმრავლესობის აზრი – წარმოდგენილი ინფორმაცია მსმენელს არწმუნებს,რომერთი მხარე, კონკრეტული პირი ან ესა თუ ის პროდუქტი სწორი არჩევანია, რადგან მას მხარსუჭერსადამიანთადიდირაოდენობა. მაგალითად,განცხადება,რომ„მოსახლეობისუმრავლესობამხარსუჭერსამმოსაზრებას“.ასეთიტიპისგანცხადებასთანდაკავშირებულიპრობლემაარისის,რომარავინგანმარტავსრამდენადამიანსჰკითხესაზრი,ვინიყვნენესადამიანები,ხომარდაარწმუნავინმემგამოკითხულიადამიანები,რომმსგავსიპასუხებიგაეცათდასაერთოდრაარის„უმრავლესობა”?
თვალისმომჭრელიასოცირებები–შემთხვევა,როდესაცმაღალიდეალებთანდაკავშირებულსიტყვებსდაკონცეფციასმოცემულსაკითხთან,კონკრეტულპირთანანპროდუქტთანაკავშირებენ.მაგალითად,პოლიტიკურკანდიდატზეშესაძლოადაწერონ,რომის„სამართლიანობისმხარესარის”.მართალიაამშემთხვევაშიახსნილიარარის,თუკონკრეტულადრაშიგამოიხატებაკანდიდატისმიერსამართლიანობისმხარდაჭერა,თუმცათვითონსამართლიანობისცნებაძალიან
12 Oracle ThinkQuest, Education foundation, 2001. Propaganda Techniques, at http://library.thinkquest.org/C0111500/proptech.htm
ფასეულიადაადვილია,რომმისიმეშვეობითმხარდაჭერაამცნებასთანასოცირებულმაკანდიდატმაცმოიპოვოს.
სახელისდარქმევა–შემთხვევა,როდესაცშეურაცხმყოფელიენაანნეგატიურიმნიშვნელობისმქონესიტყვებიგამოიყენებაკონკრეტულიადამიანის, პროდუქტისანმოვლენისმიმართ,იმისთვისრომსაზოგადოებაშინეგატიურიემოციებისგაჩენასშუწყოსხელი.მაგალითად,ორგანიზაციისანინდივიდისმიმართისეთიეპითეტისგამოყენება,როგორიცაა:„ძალაუფლებასმოწყურებული”ადამიანებშინეგატიურასოციაციებსაჩენს.
საზოგადოებასთან მსგავსება – სიტყვებიდა ქმედებები გამოიყენება საზოგადოების წევრების დასარწმუნებლად იმაში, რომ ეს ადამიანი, ორგანიზაცია ანპროდუქტი,სწორედმათსაჭიროებებსადაინტერესებსემსახურება.რიგითმოქალაქეებსარწმუნებენ,რომმათიმოსაზრებებიდასაჭიროებებიგაგებულიდაგათვალისწინებულიიქნება.ასეთირამშესაძლოამოხდესიმშემთხვევაში,როდესაცრომელიმემაღალჩინოსანიცდილობსდაარწმუნოსსაზოგადოება,რომისჩვეულებრივიადამიანია,მიუხედავადიმისა,რომარისძალიანმდიდარიდაშესაბამისადთავისუფალიაისეთიყოველდღიურისაზრუნავებისგან,როგორიცაამაღაზიაშიპროდუქტებზეწასვლა,საზოგადოებრივიტრანსპორტითმგზავრობადაა.შ.
სტერეოტიპებისგამოყენება –ესისშემთხვევაა,როდესაცცდილობენზეგავლენამოახდინონადამიანებზე,წარმოაჩენენრაკონკრეტულადამიანსანპროდუქტსნეგატიურადრიგიგარედახასიათებებისათუგარკვეულიჯგუფისასოციაციებისგამო.ნეგატიურიაღქმაძირითადადემყარებაგანზოგადებას,რომელიცხშირშემთხვევაშიშესაძლოაიყოსგაზვიადებულიანარასწორი.ასეთიტაქტიკისმიზანიმნიშვნელოვანისაკითხიდანსაზოგადოებისყურადღებისგადატანასემსახურება,აჩენსრაეჭვსადაშიშსამათუიმსაკითხისმიმართგარკვეულისტერეოტიპებისსაშუალებით.მაგალითად,როდესაცპიროვნებაკონკრეტულსამუშაოზეარ აჰყავთ, რადგან ეს ადამიანი მიეკუთვნება ისეთ ეთნიკურ ჯგუფს, რომელიცცნობილიანაკლებიპატიოსნებითადაზარმაციხასიათით.
სარეკომენდაციო – როდესაც ცნობილი ადამიანი ღიად აფიქსირებს თავისმხარდაჭერასამათუიმორგანიზაციის,პროდუქტის,ანკონკრეტულიადამიანისმიმართ და მის მიმართ (ცნობილი ადამიანისადმი) საზოგადოებაში არსებულპატივისცემასადაპოზიტიურგანწყობასიყენებენადამიანთააზრზეზეგავლენისმოსახდენად.ამისკარგიმაგალითია,როდესაცცნობილიადამიანირაიმეპროდუქტისრეკლამაშიმონაწილეობს.
იმის მიუხედავად,თუპროპაგანდისრომელიმეთოდიიქნებაგამოყენებული,მიზანიძირითადადერთია,ესარისზეგავლენისმოხდენაადამიანებისმოსაზრებებსადაქმედებებზეიმინფორმაციისგამოყენებით,რომლებიცშესაძლოახშირადარიყოსმნიშვნელოვანიდაშესაბამისიმოცემულსაკითხთანმიმართებაში.
54
ამმეთოდებისგაგებადაცოდნამნიშვნელოვანია,რათაინფორმაციისმიღებისასმოვახდინოთმათიიდენტიფიცირებადაადვილადარმოვექცეთმისიგავლენისქვეშ. პროპაგანდის ზეგავლენისგან თავის დაცვის ყველაზე კარგი საშუალებააპირველი, რომ გავაანალიზოთ გამოყენებული მეთოდი, ხოლო შემდეგ გავიაროთშემდეგიეტაპები:
1)შეეცადეთგანაცალკევოთერთმანეთისგანემოციებიდაშთამბეჭდავისიტყვებირეალურიფაქტებისგან;
2)იმსჯელეთწარმოდგენილიარგუმენტებითადაინფორმაციისხარისხითდაარაგამოყენებულიენით,ვიზუალურიმასალითადაიმპირებით,რომლებიცწარმოადგენენინფორმაციას;
3)იყავითმოტივირებული,რომდასკვნებისგაკეთებამდემოიძიოთმეტიინფორმაციაკონკრეტულსაკითხთანდაკავშირებით.
დემოკრატიისპრინციპები
მოქალაქეთა მონაწილეობა – მართალია არჩევნებში მონაწილეობა მოქალაქის ერთერთ მთავარ პასუხისმგებლობად არის მიჩნეული,თუმცარეალურად, ის მხოლოდ ერთერთი გზაა, რომლითაც მოქალაქეს დემოკრატიულსაზოგადოებაშიშეუძლიამიმდინარეპროცესებზეგავლენისმოხდენა.იყოინფორმირებულიდაგქონდესშენიპოზიციარიგისაკითხებისმიმართ,გამოხატომხარდაჭერაამათუიმსაკითხისმიმართსხვადასხვასაზოგადოებრივჯგუფსათუ ასოციაციაში გაწევრიანებით, პეტიციაზე ხელმოწერით, პოლიტიკოსებისთვისწერილისმიწერით,ასევესხვადასხვასაზოგადოებრივშეკრებებსათუმშვიდობიანდასაპროტესტოაქციებზედასწრებით,ესმნიშვნელოვანიმექანიზმებიადემოკრატიულსაზოგადოებაშისაკუთარიპოზიციისდასაფიქსირებლად.ისეთშემთხვევებში, როდესაც საზოგადოება მიმდინარე პროცესებისგან იზოლირებულია, „შემოწმებისა და დაბალანსების” სისტემის ძირითადი ელემენტებიიკარგებადა საჯარო მოხელეებმა შესაძლოა იგრძნონ სრულითავისუფლებადა იმოქმედონ შეზღუდვების გარეშე. ამან კი შესაძლოა საჯარო მოხელეებსადამთავრობისწარმომადგენლებსსაკუთარიინტერესებისსასარგებლოდმოქმედებისკენ უბიძგოს,რაცთავის მხრივ საზოგადოებრივი კეთილდღეობის უზრუნველყოფისკენარიქნებამიმართულიდაშესაძლოაადამიანთაუფლებებისდარღვევისმიზეზიცკიგახდეს.
ანგარიშვალდებულება–პასუხისმგებლობადაუკუკავშირიმიღებულგადაწყვეტილებებსადაგადადგმულნაბიჯებთანდაკავშირებით.ლიდერებიანგარიშვალდებული არიან მოქალაქეების წინაშე, ასევე მთავრობის სხვა შტოების მიმართპარლამენტისადა სასამართლოს ჩათვლით. ანგარიშვალდებულება უბიძგებსმთავრობასმიიღოსგადაწყვეტილებებიდაიმოქმედოსხალხისნებისმიხედვით.
55
კანონისუზენაესობა–არისერთერთიყველაზემნიშვნელოვანიპრინციპიდემოკრატიულსაზოგადოებაში,რადგანამპრინციპისთანახმად,არავინდგასკანონზემაღლა,ყველავალდებულიადაიცვასკანონიდათანაბრადაგოსპასუხიკანონისდარღვევისშემთხვევაში.
ძალისბოროტადგამოყენებისკონტროლი–ხელისუფლებისწარმომადგენლებიშეზღუდულებიარიანძალაუფლებისბოროტადგამოყენებისკუთხითდაამმიმართულებითმასმოქალაქეები,კანონმდებლობადასხვადასხვაინსტიტუციებიაკონტროლებენ.ამპრინციპისერთერთუმნიშვნელოვანესასპექტს„შემოწმებისადაბალანსების“ძლიერისისტემაწარმოადგენს,რაცგულისხმობსძალაუფლებისკონსტიტუციურგადანაწილებას,სახელმწიფოშტოებსშორისუფლებამოსილებებისადაპასუხისმგებლობებისგადანაწილებას,(აღმასრულებელიხელისუფლება–პრეზიდენტი,სასამართლოხელისუფლება–სასამართლოებიდასაკანონმდებლოხელისუფლება–პარლამენტი).
ადამიანისუფლებები–ადამიანისსიცოცხლისადაადამიანურიღირსებისპატივისცემა.როდესაცადამიანთაუფლებებიირღვევა,ადამიანებსარაქვთლოიალურობის განცდა მთავრობის მიმართ. მართალია მნიშვნელოვანია, რომმოქალაქეებმა დათმონ ძალაუფლების ნაწილი დემოკრატიულად არჩეულიმთავრობის სასარგებლოდ,თუმცა მთავრობა არსებობს იმისთვის,რომ უზრუნველყოსმოქალაქეთაუფლებებისდაცვა.
თანასწორობა–ყველაპიროვნება,როგორცსაზოგადოებისწევრი,ღირებულიათანაბრად.ყველასუნდაჰქონდესთანასწორიშესაძლებლობებიდამართლმსაჯულებისუფლებები.არავინარუნდაიყოსდისკრიმინირებულირასის,რელიგიის,ეთნიკურიჯგუფისკუთვნილების,გენდერისანსექსუალურიორიენტაციისგამო.
უფლებათა ბილი – ყველა პიროვნების უფლებებიდათავისუფლებებიდაცულიაქვეყანაში.ბევრიდემოკრატიულიქვეყნისკონსტიტუციამოიცავსუფლებათაბილსდაუზრუნველყოფსამუფლებათადაცვას.
რეგულარული,თავისუფალიდასამართლიანიარჩევნები–რეგულარულიარჩევნებიმნიშვნელოვანიარათაპოლიტიკურილიდერებიიყვნენანგარიშვალდებულებიიმხალხისწინაშე,ვისაცემსახურებიან.თავისუფალიდასამართლიანიარჩევნების შემადგენელი კომპონენტი ასევე არის ის,რომ საზოგადოების წევრებსჰქონდეთსაჯაროსამსახურშიარჩევისსაშუალება,რაცამცირებსმდიდარიანმმართველიკლასისძალაუფლებას.ესარისდემოკრატიულსაზოგადოებაშიხალხის და პოლიტიკოსების საჭიროება მშვიდობიანად მიიღონ დემოკრატიულადჩატარებულიარჩევნებისშედეგი.
მრავალპარტიულისისტემები–იმისათვის,რომარჩევნებმაასახოსდემოკრატიული იდეალებიდაოპოზიციური შეხედულებები, უნდა არსებობდეს მრავალ
56
პარტიული სისტემა, რადგან მხოლოდ მრავალპარტიული სისტემის არსებობისშემთხვევაშიგაიგებსხალხიოპოზიციურშეხედულებებსდამიეცემაკანდიდატ(ებ)ისარჩევანისსაშუალება.
ეკონომიკური თავისუფლება – დემოკრატიულ სისტემაში ზოგადად მიღებულია,რომმთავრობამუნდადაუშვასკერძომესაკუთრეობის,ბიზნესისადასამუშაოსთავისუფლადარჩევისუფლება.მიუხედავადამისა,ხარისხი,თურამდენადრეგულირდებაეკონომიკამთავრობებისმიერგანსხვავდებაქვეყნებისმიხედვით.
პოლიტიკურიტოლერანტობა–ყველაინდივიდს,მაშინაცკითუისწარმოადგენს უმცირესობის მოსაზრებას, უნდა ჰქონდეს აზრის დაფიქსირებისა და მოქმედებისთავისუფლება. ამასთან, ეს არუნდამოხდეს უმცირესობების ჯგუფებისშევიწროვებითდამათიმოსაზრებებიდაცულიუნდაიყოსკანონისმიერმაშინაცკი,თუისსაზოგადოებისდიდინაწილისთვისმიუღებელია.აუცილებელია,რომუმცირესობათა ჯგუფების მოსაზრებების გათვალისწინებითთავიდან იქნას აცილებული „უმრავლესობის ტირანია“, ანუ ისეთი საზოგადოება, სადაც მხოლოდუმრავლესობისმოსაზრებებიდაინტერესებიაწარმოდგენილი.
გამჭვირვალობა–ცნებაგულისხმობს,რომმოქალაქეებსსაშუალებაჰქონდეთმიიღონ ინფორმაცია იმაზე,თურა გადაწყვეტილების მიღება ხდება, ვინ იღებსმასდარატომ. ბევრდემოკრატიულსახელმწიფოში,რიგიგადაწყვეტილებებისმიღებახდებამხოლოდმასშემდეგ,რაცსაზოგადოებასმიეცემასაშუალებაგამოთქვასსაკუთარიმოსაზრებაინიცირებულიკანონისშესახებ.ამისგაკეთებაშესაძლებელიასაჯაროშეხვედრებისადამთავრობისწარმომადგენლებთანურთიერთობისგზით.
57
58
საჭირორესურსებიდაბმულები
საჯაროდაწესებულებები:
www.president.gov.ge–საქართველოსპრეზიდენტი
www.parliament.ge–საქართველოსპარლამენტი
www.government.gov.ge–საქართველოსმთავრობა
www.abkhazia.gov.ge–აფხაზეთისავტონომიურირესპუბლიკისმთავრობა
www.ajara.gov.ge–აჭარისავტონომიურირესპუბლიკისმთავრობა
www.mfa.gov.ge–საქართველოსსაგარეოსაქმეთასამინისტრო
www.mrdi.gov.ge–რეგიონალურიგანვითარებისადაინფრასტრუქტურისსამინისტრო
www.eunato.gov.ge–სახელმწიფომინისტრისაპარატიევროპულდაევროატლანტიკურ
სტუქტურებშიინტეგრაციისსაკითხებში
www.mod.gov.ge–საქართველოსთავდაცვისსამინისტრო
www.moh.gov.ge–საქართველოსშრომის,ჯანმრთელობისადასოციალურიდაცვისსამინისტრო
www.rs.ge–შემოსავლებისსამსახური
www.minenergy.gov.ge–საქართველოსენერგეტიკისსამინისტრო
www.police.geშინაგანსაქმეთასამინისტრო
www.saagento.security.gov.ge–შინაგანსაქმეთასამინისტროსმომსახურებისსააგენტო
www.mof.ge–საქართველოსფინანსთასამინისტრო
www.is.ge–საქართველოსფინანსთასამინისტროსსაგამოძიებოსამსახური
www.economy.geსაქართველოსეკონომიკისადამდგრადიგანვითარებისსამინისტრო
www.privatization.ge–სახელმწიფოქონებისეროვნულისააგენტო
www.msy.gov.ge–საქართველოსსპორტისადაახალგაზრდობისსაქმეთასამინისტრო
www.mcs.gov.ge–საქართველოსკულტურისადაძეგლთადაცვისსამინისტრო
www.mcla.gov.ge–საქართველოსსასჯელაღსრულებისადაპრობაციისსამინისტრო
www.mra.gov.ge – საქართველოსოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა,
განსახლებისადალტოლვილთასამინისტრო
www.constcourt.ge–საქართველოსსაკონსტიტუციოსასამართლო
www.cra.gov.ge–სახელმწიფოსერვისებისგანვითარებისსააგენტო
www.napr.gov.ge–საჯარორეესტრი
www.cec.gov.ge–ცენტრალურისაარჩევნოკომისია
www.procurement.gov.ge–კონკურენციისადასახელმწიფოშესყიდვებისსააგენტო
www.justice.gov.ge–საქართველოსიუსტიციისსამინისტრო
www.psh.gov.ge–იუსტიციისსახლი
www.hcoj.gov.ge–საქართველოსიუსტიციისუმაღლესისაბჭო
www.nbe.gov.ge–საქართველოსიუსტიციისსამინისტროსაღსრულებისეროვნულიბიურო
59
www.moa.gov.ge–საქართველოსსოფლისმეურნეობისსამინისტრო
www.csb.gov.ge–საჯაროსამსახურისბიურო
www.notary.ge–საქართველოსნოტარიუსთაპალატა
www.geostat.ge–საქართველოსსტატისტიკისეროვნულისამსახური
www.apa.gov.ge–დაცულიტერიტორიებისსააგენტო
www.nala.ge/munic–საქართველოსადგილობრივთვითმმართველობათაეროვნულიასოციაციისსაიტზეგან
თავსებულიასაქართველოსთვითმმართველიქალაქებისადამუნიციპალიტეტებისვებგვერდებისბმულები
საინფორმაციობმულებიდაარასამთავრობოორგანიზაციები:
www.matsne.gov.ge–საქართველოსსაკანონმდებლომაცნე
www.egovernment.ge–ელექტრონულისამთავრობორესურსები
www.library.court.ge–სამართლისელექტრონულიბიბლიოთეკა
www.nplg.gov.ge–საქართველოსპარლამენტისეროვნულიბიბლიოთეკა
www.my.gov.geსახელმწიფოსერვისებისელექტრონულიპორტალი
www.partiebi.geამომრჩეველთასაინფორმაციოვებგვერდი
www.electionsportal.ge–საქართველოსარჩევნებისპორტალი
www.ivote.ge–ყველაფერიარჩევნებისშესახებ
www.transparency.ge–საერთაშორისოგამჭვირვალობასაქართველო
www.isfed.ge–სამართლიანიარჩევნებისადადემოკრატიისსაერთაშორისოსაზოგადოება
www.gyla.ge–საქართველოსახალგაზრდაიურისტთაასოციაცია
www.econpolicyfact.ge–პოლიტიკურიპარტიებისსოციალურეკონომიკურიპროგრამები
www.humanrights.geპორტალიადამიანისუფლებებისშესახებ
www.cems.ge–სამოქალაქომონიტორინგისელექტრონულისისტემა
www.tolerantoba.ge–სახალხოდამცველთანარსებულიტოლერანტობისცენტრი
www.ewmigpac.org–აღმოსავლეთდასავლეთისმენეჯმენტისინსტიტუტი
www.civitas.ge–კივიტასგეორგიკა
www.media.ge–ინტერნიუსი
www.civil.ge–ახალიამბებისაქართველოდან
www.ginsc.net–გენდერისსაინფორმაციოქსელისამხრეთკავკასიაში
www.facebook.com/GenderEqualityNetwork–გენდერულითანასწორობისქსელი
www.facebook.com/JNGEGeorgia–ჟურნალისტთაქსელიგენდერულითანასწორობისათვის
www.greenadvocacy.net–საქართველოსსაზოგადოებრივიორგანიზაციებისქსელიგარემოსდაცვითიდა
სოციალურისამართლიანობისათვის
www.helpinghand.ge–მოხალისეობისთვისრეგისტრაცია
www.volunteering.ge–მოხალისეთასაინფორმაციოცენტრი
60
ThiscivicsguideismadepossiblebythesupportoftheAmericanpeoplethroughtheUnitedStatesAgencyforInternationalDevelopment’s(USAID’s)IncreasedTrustintheElectoralProcess(ITEP)project,implementedbytheInternationalFoundationforElectoralSystems(IFES).ThecontentsdonotnecessarilyreflecttheviewsofIFES,USAIDortheUnitedStatesGovernment.
ამსამოქალაქოგანათლებისგზამკვლევისგამოცემაშესაძლებელიგახდაამერიკელიხალხისმხარდაჭერითამერიკისშეერთებულიშტატებისსაერთაშორისოგანვითარებისსააგენტოს(USAIDის)მეშვეობით.მასალისშინაარსიშესაძლოა,არგამოხატავდესIFESის,USAIDისადაამერიკისშეერთებულიშტატებისმთავრობისშეხედულებებს.
დიზაინი:მანანაარაბული/zangodesign;ილუსტრაცია:მაიააბაშიძე
დაიბეჭდაგამომცემლობაCEZANNE,თბილისი2014
©2014InternationalFoundationforElectoralSystems(IFES).Allrightsreserved.©2014IFES.ყველაუფლებადაცულია.
ISBN