____________

ÀÒÀËÀÐ ÑÞÇÖ

“ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ” ÁÀÊÛ-2004

____________

Áó êèòàá Àçÿðáàéúàí àòàëàð ñþçëÿðèíèí ÿí ìöõòÿëèô íÿøðëÿðè ÿñàñûíäà éåíèäÿí òÿðòèá åäèëÿðÿê òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Tÿrtib vÿ þn sþzön möÿllifi: Cÿlal Bÿéäèëè (Mÿmmÿdov)ôilologiya elmlÿri namizÿdi

Elmi redaktor: Èsrafil Aááàñëûôilologiya elmlÿri doktoru, professor

398.9 - dc 21AZEAtalar sþzö. Áàêû, “Þíäÿð íÿøðèééàò”, 2004, 264 ñÿù.

Cild-cild kitablardakû mÿnanû bÿzÿn bir ne÷ÿ kÿlmÿyÿ sûüdûran, ona gþrÿdÿ hÿlÿ ÿski ÷aülardan bÿri “yazûlmamûø möqÿddÿs kitabûn ayÿlÿri tÿk qav-ranan atalar sþzlÿri” ulu babalarûn mödriklik dÿfinÿsinin birÿr hikmÿt incilÿri,fikir cþvhÿrlÿridir...

Bu nÿørdÿ elin döøöncÿ dönyasûndan qopan hÿmin hikmÿtamiz qÿlpÿlÿrin– Azÿrbaycan atalar sþzlÿrinin toplanmasû vÿ nÿøri sahÿsindÿ yöz ildÿn artûqbir dþvr ÿrzindÿ gþstÿrilÿn zÿngin fÿaliyyÿtin baølûca nÿticÿlÿri ÿhatÿ olunur.Kitabûn sonuna yazûlû qaynaqlardan se÷mÿ atalar sþzlÿri ÿlavÿ edilibdir.

Hazûrkû nÿør geniø oxucu kötlÿsi, elÿcÿ dÿ aüûz ÿdÿbiyyatû ilÿ mÿøüulolanlar ö÷ön nÿzÿrdÿ tutulmuødur.

ISBN 9952-416-01-5© “ÞÍÄßÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004

____________

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

4

____________

ÁÖÒÖÍ ÑÞÇËßÐÄßÍ ÓËÓ ÑÞÇËßÐ

ßn bþyök hikmÿtlÿri ÿn sadÿ vÿ dÿrin øÿkildÿ anladan atalar sþzlÿriucsuz-bucaqsûz bir alÿmdir. Fikrin daim canlû olduüu, duyüu dolu bu sþzlÿralÿmindÿ hÿqiqi xalq ruhunun axûcûlûüû, sÿrrastlûüû, dÿrin vÿ tÿsirli ifadÿsi var.Örÿyi yerindÿn oynadacaq qÿdÿr gþzÿl vÿ incÿ olan, mþhkÿm milli xösusiy-yÿtÿ, koloritÿ malik olduüu ö÷ön baøqa dillÿrÿ dÿ ÷ox zaman eynilÿ ÷evrilÿbilmÿyÿn hÿmiøÿ canlû hÿmin sþz incilÿri bötþvlökdÿ bir xÿzinÿdir – hikmÿtxÿzinÿsi. “Xalqûn otuyla bitib suyuyla axan diliylÿ” zÿngin hikmÿt xÿz-inÿsinin bu incilÿridir ki, hÿr biri xalq ruhunun dÿrinliklÿrindÿn doüur, tÿcrö-bÿdÿn ÷ûxmûø vÿ sûnanmûø olub dillÿrdÿ dolaøan, el i÷indÿ gÿzdikcÿ isÿ incÿ-lÿn vÿ cilalanan qÿti fikirlÿri bildirir.

“Cild-cild kitablar dolusu mÿna vÿ hikmÿti þzönÿ sûüdûran” bu el yara-dûcûlûüû nömunÿlÿri “bitirÿn, yetirÿn, gÿtirÿn” el döhasûnûn vÿ saülam xalqfÿlsÿfÿsinin narûn zÿrrÿlÿridir. Obrazlû tÿfÿkkörön aforizm øÿklindÿ ifadÿsiolmaq etibarilÿ atalar sþzlÿri milli tÿfÿkkördÿki cilalanmûø tarixi tÿcröbÿni,dÿrin vÿ sanballû hÿyat hÿqiqÿtlÿrini bÿdii idrak vÿ tÿxÿyyölön sözgÿcindÿnke÷irÿrÿk yaøadûr, onlarû tökÿnmÿz bir enerjiylÿ dolüun ÿks etdirir.

“Ulu babalarûn mödriklik dÿfinÿsi”nin birÿr hikmÿt incilÿri vÿ fikir cþv-hÿrlÿri olan atalar sþzlÿri, el mÿsÿllÿridir ki, obrazlû tÿfÿkkörön qida mÿnbÿyikimi zehinlÿrÿ tÿpÿr verir. ßcdadlarûn ruhunu yaøadan bu sþzlÿrdÿn döøöncÿ-lÿrÿ ÿtir sa÷ûlûr, göc-qövvÿt gÿlir, ÿqlin-döøöncÿnin qapûlarû onlarûn özönÿqapanan zaman isÿ yazûlanlardan doüma ana dilinin nÿfÿsini almaq, ÿtriniduymaq olmur. Bu özdÿndir, milli döøöncÿ hÿmiøÿ tÿpÿr qazanmaqdan þtröbirÿr ÿcdad yadigarû olan atalar sþzlÿrinÿ öz tutur, þz qidasûnû bir dÿ onlardanalûr. Atalardan qalma bu þyödlÿrin bÿzÿn bircÿciyindÿ ifadÿ olunan mÿtlÿb-lÿrlÿ bir elin, ne÷ÿ-ne÷ÿ nÿsillÿrin zÿkasû iøûüûnda tÿøÿkköl tapan ÿxlaqûna,dininÿ vÿ fÿlsÿfÿsinÿ, milli bÿdii idrak vÿ tÿxÿyyölönön sonsuz geniøliyinÿ,bir sþzlÿ, millÿti millÿt elÿyÿn bötön mÿnÿvi dÿyÿrlÿrÿ bÿlÿd olmaq olar.Onun belÿ bir tÿsir göcöndÿn bötön dþvrlÿrin bþyök sþz ustalarû, mötÿfÿkkir-lÿr yerli-yerindÿ vÿ sÿnÿtkarlûqla faydalanmûølar.

Dilin tarixi inkiøafû nÿticÿsindÿ yaranaraq mÿnaca da bþlönmÿz olan ata-lar sþzlÿri bu dilin ÿski adÿt-ÿnÿnÿlÿrÿ gözgö tutan mörÿkkÿb frazeoloji sis-temiylÿ bötþvlÿømiø, onunla i÷-i÷ÿ yoürulmuødur. Ona gþrÿ dÿ atalar sþzön-dÿ, mÿsÿllÿrdÿ bir sþzö yerindÿn oynatmaq, ya sþzlÿrin sûrasûnû dÿyiødirmÿko ifadÿnin sintaksisini pozub tÿsir göcönö azalda bilir. ×önki hÿmin tÿrkiblÿr

milli dil vÿ döøöncÿnin bir-birinÿ qarøûlûqlû tÿsiri nÿticÿsindÿ artûq qÿli-blÿømiø bir øÿkil almûødûr. Dil ilÿ folklorun sÿrhÿdindÿ dayanan vÿ xalqûnmilli tÿfÿkkör sÿviyyÿsini anlamaq baxûmûndan heyrÿtamiz dÿrÿcÿdÿ bþyökdÿyÿri olan bu tÿrkiblÿrdÿ alûnmalar da az qala yox dÿrÿcÿsindÿdir.

Xalq fÿlsÿfÿsinin dÿrinliyini qeyri-adi bir tamlûqla ifadÿ elÿyÿn atalarsþzlÿrini misralara bþlöb qafiyÿsini, rÿdifini axtarmaq doüru deyil, ÷önkionlar onsuz belÿ simmetriyalû, ritmikdir. “Qanadlû sþz”, “ipÿ-sapa dözölmÿ-miø incilÿr”, “dilin gölzarû” kimi adlar verilÿn, az sþzlÿ ÿn geniø mÿnalar ifa-dÿ elÿmÿk qödrÿtindÿ olan bu xalq ifadÿlÿri, yeri gÿlmiøkÿn, tÿkcÿ dilin gþ-zÿlliyinÿ xidmÿt elÿmir. Bir dili þyrÿnÿrkÿn o dildÿki idiomlarla, frazeolo-gizmlÿrlÿ yanaøû, o dilin canlûdan canlû hÿmin paremik vahidlÿrini dÿ bilmÿkgÿrÿk olur. Mÿrhum prof. Samÿt ßlizadÿ elm alÿmindÿ þzönön bÿlli elÿdiyi“Oüuznamÿ” abidÿsinÿ “Mödrikliyin sþnmÿz iøûüû” adlû þn sþzöndÿ haqlûolaraq deyirdi: “Atalar sþzlÿri bugönkö oxucuya nÿ verir, hÿr bir paremikvahidin ÿn qiymÿtli cÿhÿti nÿdÿdir: yûücamlûüûndamû, nÿsihÿtamiz ruhunda,obrazlûlûüûnda, ahÿngindÿmi vÿ ya dÿrin ictimai-fÿlsÿfi mÿzmunundamû?ßlbÿttÿ, bu xösusiyyÿtlÿrin ideal vÿhdÿtindÿ!

Hÿtta biz atalar sþzlÿrinÿ su, ÷þrÿk, udduüumuz havatÿk o qÿdÿr vÿrdiø et-miøik ki, az qala, onlarû adilÿødirmiøik: göndÿlik mÿiøÿt nitqimizdÿ dÿ, elmitÿdqiqatlarda da. Bu, ÿsl mþcözÿdir ki, “atasûz-anasûz” doüulan hÿr bir paremikvahid uzun mÿsafÿlÿr, dolambac yollar ke÷ib, ÿcdadûmûzûn canlû sÿsini, nÿfÿsi-ni, gah nikbin, gah bÿdbin ÿhvali-ruhiyyÿsini, tÿcröbÿdÿn ÷ûxmûø þyöd-nÿsihÿ-tini, mözÿffÿr dÿrrakÿsini tarixin qaranlûq girdabûndan ÷ûxarûb bizÿ ÷atdûrûr.Doürudan da, atalar sþzö bötön sþzlÿrdÿn uludur, cömlÿ miqyaslû, traktat siqlÿtlisþzödör; hÿr bir atalar sþzöndÿ bir kitablûq fikir, mÿlumat xÿzinÿsi vardûr.

Dözlöyö, sÿrrastlûüû, aydûnlûüû, emosionallûüû, lakonizmi vÿ bÿdii tÿsirgöcö ilÿ atalar sþzönÿ bÿrabÿr tutulasû sþz hanû?! Min illik zölmÿtin sþndörÿbilmÿdiyi bu idrak qûüûlcûmlarû hÿr kÿsin yaddaøûnda hÿmiøÿ gönÿø qÿdÿrhÿrarÿtli, su kimi hÿyatidir.

Xalqûn möøahidÿlÿrini, tÿsÿvvör vÿ tÿfÿkkör tÿrzini, canlû mÿntiqini hifzelÿyÿn atalar sþzö sûxûlmûø yaydûr: onun ÿsl enerjisi, tÿsir qövvÿsi nitq mÿqa-mûnda, konkret zaman, øÿrait daxilindÿ bilinir. Bu halda hÿr bir paremik vahidÿyrini doürayan qûlûnca, zölmÿti daüûdan iøûüa, yaxud dÿrdlÿrÿ øÿfa verÿnmÿlhÿmÿ ÷evrilir”1.

Hÿr birinin östÿ þz yökö olduüuna mÿnasû da iølÿndiyi kontekstdÿnaydûnlaøan vÿ bÿlli bir situasiyanûn iøarÿsi kimi ÷ûxûø elÿyÿn ÷eøidli atalar sþz-lÿri paremik vahid olaraq aforizm mahiyyÿtlidir. Gþzÿl obrazlar yaradan bu

5

____________1 “Îüóçíàìÿ”, Áàêû, Éàçû÷û, 1987, ñ.10-11

6

____________

vahidlÿr bötþvlökdÿ eyni mÿzmunlu variantlar tþrÿdÿ bilirlÿr ki, hÿmin va-riantlarûn meydana gÿlmÿsini øÿrtlÿndirÿn dÿ invariantû tÿøkil edÿn o situasi-yanûn elÿ þzödör.

Yöksÿk estetik dÿyÿri ilÿ se÷ilÿn uludan ulu bu sþzlÿrin ÿsasûnda insanû÷evrÿlÿyÿn ger÷ÿkliklÿr özÿrindÿ doürudan-doüruya möøahidÿ vÿ sûnaqlardayanûr. Fÿlsÿfÿnin belÿ sadÿ vÿ ilkin baølanüûcû olan atalar sþzlÿrindÿ ÿnmöxtÿlif yþnlÿriylÿ hÿyat hadisÿlÿrindÿn hÿm dÿ sonsuz dÿrÿcÿdÿ, bitmÿz-tökÿnmÿz bir rÿngarÿngliklÿ bÿhs edilir. Onlarda bir ÷oxlarûna möbahisÿli vÿziddiyyÿtli kimi gþrönÿn cÿhÿtlÿr isÿ, ÿlbÿttÿ ki, varlûüû, yaradûlûøû, hÿyatûbötön cÿhÿtlÿri ilÿ þzöndÿ ÿks etdirÿn el fÿlsÿfÿsinin þz dialektikasûndan gÿlir.

Atalar sþzlÿrinin mÿcazi mÿnaya, mÿzmuna vÿ ÷oxmÿnalûlûüa gþrÿ tÿs-nifi deyirlÿr ki, þzlöyöndÿ bu prinsip yanlûødûr, ÷önki haqqûnda danûøûlanparemik vahidlÿr az qala bötönlöklÿ mÿcazi mÿna vÿ mÿzmun özÿrindÿ quru-ludur. Mÿhz mÿcazi mÿzmun özÿrindÿ qurulan, daha doürusu, þzlöyöndÿmetaforadan ibarÿt olan vÿ buna gþrÿ dÿ he÷ hansû halda hÿrfi anlamda qav-ranmayan atalar sþzlÿri bötön dþvrlÿrdÿ milli tÿfÿkkörlÿ sûx baülanan bir sis-tem kimi xalq dilinin canlûlûüûnû bötön göcöylÿ gþstÿrir. Bÿzi möÿlliflÿr ata-lar sþzönön mÿzmunu ilÿ hÿtta milli xarakter arasûndakû mönasibÿtlÿri möÿy-yÿn etmÿyÿ ÷alûømûølar. Hÿqiqÿtÿn bu dÿrin mÿnalû canlû nitqin þzödör ki, he÷bir zaman bizi “klassik yazûlû ÿdÿbi dildÿn fÿrqli olaraq milli dil vÿ tÿfÿkkörÿsasûndan uzaqlaømaüa qoymayûbdûr”.

Obrazlûlûüûn xösusi vasitÿlÿrindÿn olan mÿcazilik bþyök bir qismi tÿbiÿt-dÿki qanunauyüunluqlarla insan tÿbiÿtinin qarøûlaødûrûlmasû özÿrindÿ qurul-muø atalar sþzlÿrinin mÿnaca ÷ox aydûn vÿ bÿdii ifadÿsini tÿmin edir. Hÿminparemik vahidlÿrdÿ östÿlik istiarÿ, kinayÿ, eyham vÿ tÿzad kimi þzÿlliklÿr dÿvar. Ger÷ÿkdÿn, insan tÿfÿkkörönön ilkin ÷aülarûnda dönyanû tÿsnifat, tutuø-durma yolu ilÿ anlamaüûn ösulu kimi bir-birinÿ ÿks anlayûølardan – ikiliqarøûdurmalardan istifadÿ olunmuødur. Poetik arxitektonikasûna gþrÿ allit-erasiya prinsipi ilÿ yaradûlmûø olan mÿcazi ruhlu atalar sþzlÿrindÿ dÿ obra-zlûlûüûn rÿngarÿng vasitÿlÿrindÿn biri kimi mÿhz mÿnaca ÿkslik tÿøkil elÿyÿnanlayûølar, bÿlkÿ bu özdÿndir ki, bol-bol iølÿdilir. Bÿlli bir fikrin vÿ hissinmÿnaca bu øÿkildÿ tÿzadlar özÿrindÿ qurulu anlayûølarla ÷atdûrûlmasûdûr ki,onu daha canlû, tÿsirli vÿ gþzÿl ahÿngli edir.

Xalqûn þz ruhundan qopub ömumi mÿfkurÿnin izini daøûyan vÿ milliÿhval-ruhiyyÿni a÷ûqca meydana qoyan atalar sþzlÿri elin þz i÷ÿrisindÿ gÿzibdolaøan ÿdÿbiyyatdûr. O, eyni zamanda millÿtin hÿyat tÿrzini proqramlaødûr-ma dili, topluluüun davranûø stereotipinin aydûn ifadÿsidir. Bununla yanaøû,atalar sþzlÿri ö÷ön ömumbÿøÿri dÿyÿrlÿr dÿ sÿciyyÿvidir. Bu sÿbÿbdÿndir ki,bÿlli bir xalqa mÿxsus hansûsa atalar sþzönön bu vÿ ya digÿr qarøûlûüûnûistÿnilÿn baøqa xalqda tapmaq mömköndör.

7

Bÿzÿn aforistik janrûn þz i÷ÿrisindÿ gþtörölÿn atalar sþzlÿri, tÿdqiqat÷û-lara gþrÿ, dilin frazeologiyasûnûn hÿtta ÿn qÿdim qatûnû tÿøkil edir. Bir sûraaraødûrmalarda atalar sþzlÿrinin folklorøönaslûüûn obyekti olduüu danûlma-yaraq, onlarûn eyni zamanda dilin löüÿt tÿrkibinin materialû kimi izahûnûngÿrÿkliliyi fikri vurüulanûr vÿ bötþv birlÿømÿ tÿøkil edÿn bu paremik vahidlÿraforizmlÿrlÿ, rÿvayÿtli, elÿcÿ dÿ kliøe deyilÿn ifadÿlÿrlÿ bir sûrada frazeolojiifadÿlÿr cÿrgÿsinÿ aid olunur2. Arxaizm vÿ dialektizmlÿrlÿ hÿr zaman zÿnginatalar sþzlÿri az qala baødan-baøa kliøelÿr, kontekstÿ yapûøûqlû olub sþz sûrasûdÿyiømÿyÿn, ya da ÷ox az dÿyiøÿ bilÿn elÿ birlÿømÿlÿrdir ki, ahÿngli daxiliqafiyÿ prinsipinin sÿciyyÿvi olmalarû ilÿ se÷ilirlÿr. Bÿlkÿ milli döøöncÿ ilÿ dilarasûndakû yaxûnlûüûn bu kliøelÿrdÿ þz ÿksini tapmasû nÿticÿsidir ki, sabitlikqazanmûø birlÿømÿlÿr - frazeoloji ibarÿ, tÿbir vÿ vahidlÿr, xalq rÿvayÿtlÿriÿsasûnda yaradûlmûø ifadÿlÿr ki÷icik øÿkli dÿyiøikliklÿ folklor nömunÿlÿrininbir ÷ox nÿørlÿrindÿ atalar sþzö adû altûnda yer alûr.

Aüûz ÿdÿbiyyatûnûn ayrûlmaz par÷asû olub mödrik fikir, zÿngin hiss, dÿrinmöøahidÿ vÿ bþyök ömumilÿødirmÿ göcönÿ malik hÿyat tÿcröbÿsini ifadÿedÿn bu sadÿ vÿ aforiçìëè cömlÿlÿr i÷ÿrisindÿ arxaik cizgilÿri aydûn gþrönÿn,inam vÿ etiqadlardan yaranan elÿ nömunÿlÿr dÿ var ki, onlar mifoloji gþröølÿrkompleksini anlamaq vÿ bÿrpa etmÿk iøindÿ qaynaq kimi istifadÿ oluna bilir.Olsun ki, hÿmin nömunÿlÿrin sûnaq (sûnama) vÿ ya atalar sþzö olduüunu ayûrdetmÿk bu sÿbÿbdÿn dÿ bÿzÿn ÷ÿtinlik tþrÿdir. Nÿ qÿdÿr simvolik sÿslÿnsÿbelÿ, Azÿrbaycan törklÿri arasûnda bÿlli ÿski inanclarla baülû meydana gÿlÿnmifoloji vahidlÿr “sûnaq” adlandûüû kimi atalar sþzlÿrinin þzö dÿ elÿ yözillÿrinsûnaüûndan ÷ûxan hikmÿtamiz kÿlamlardûr (Tÿsadöfi deyil ki, paremiolojiaraødûrmalarda atalar sþzö, mÿsÿllÿrlÿ yanaøû sûnaqlar, yasaqlar belÿ paremikvahidlÿr sûrasûna daxil edilir).

Hÿqiqÿtÿn ÿsrlÿr boyu yayûlûb yaøayan vÿ nÿsillÿrdÿn-nÿsillÿrÿ ke÷ÿnhÿmin obrazlû, ifadÿli hikmÿtlÿrin ÿhÿmiyyÿti bþyökdör. Bÿdii-estetik yþnö,fÿlsÿfi siqlÿtinÿ gþrÿ se÷ilÿn dÿrin mÿnalû atalar sþzlÿri etnik-mÿdÿni ÿnÿnÿ-nin bötön qatlarûyla mönasibÿtdÿdir. Xalqûn dönyabaxûøûnû, onun döøöncÿ

2 Qeyd: Yeri gÿlmiøkÿn, dilin dÿrin qatlara doüru zÿnginliyinin özÿ ÷ûxarûlmasû

ö÷öí xalq deyimlÿri öçÿrindÿ iø aparûlmasû ÿhÿmiyyÿtlidir. Elin sþz box÷asûndakû

ifadÿlÿrin, frazeoloji birlÿømÿlÿrin mÿna vÿ mÿzmun þzÿlliklÿrinin, xalq deyimlÿrinin

mÿnøÿyinin þyrÿnilmÿsi baxûmûndan Azÿrbaycan filologiyasûnda ÿhÿmiyyÿtli iølÿr

gþrölmöødör. M.Adilovun “Niyÿ belÿ deyirik” vÿ “Qanadlû sþzlÿr”i, M.Qûp÷aüûn “Sþz

alÿminÿ sÿyahÿt”i ìèëëè filologiyanûn uüurlarû sûrasûndadûr. Bu kitablarda hÿm÷inin

atalar sþzö mÿqamûnda iøëÿdilÿn xalq ifadÿlÿrindÿn bir ÷oxunun kþk vÿ qaynaqlarûna

aydûnlûq gÿtirilir.

8

____________

dönyasûnû, inam vÿ etiqadûnû ÿks etdirÿn möstÿsna ÿhÿmiyyÿtÿ malik xÿzinÿkimi atalar sþzlÿri sþz sÿnÿtinin dÿrin vÿ incÿ mÿnalû, sonsuz dÿrÿcÿdÿ gþzÿl,qiymÿtli vÿ tÿkrarsûz incilÿri olub yerindÿ sþylÿndiyi zaman fikrin dÿyÿrini,tÿsir göcönö qat-qat artûrûr. Burada hÿtta elÿ fikirlÿr var ki, onlar þz ÿn aydûn,tutumlu ifadÿsini “elin göl aüzûndan ÷ûxan”, ancaq yanlûø mönasibÿt nÿticÿ-sindÿ “qaba yollu” sayûlûb ÷ox vaxt bir qûraüa atûlan gþy÷ÿk sþzlÿrdÿ - mÿn-zum par÷alar øÿklindÿki hÿmin zÿrb-mÿsÿllÿrdÿ tapa bilir. Lakin unudulma-malûdûr ki, ger÷ÿkliyin bÿzÿn ötölö olmayan, “yontulmamûø”, ÿslindÿ isÿ ci-lovlanmaz yaradûcû dil vÿ ifadÿlÿrlÿ buxovlanmayan tÿrzdÿ ÷atdûrûldûüû hÿmina÷ûq-sa÷ûq nitq vahidlÿri “mahiyyÿtcÿ neqativliyÿ qarøû ÷evrilmiø” olub,“sanki øÿri øÿr þldörÿr” prinsipi ilÿ yaranmûødûr”.

***

Folklorøönaslûüûn (vÿ elÿcÿ dÿ dil÷iliyin) bir sûra problemlÿrinin þyrÿnil-mÿsi baxûmûndan son dÿrÿcÿ mönasib olan atalar sþzlÿrinin elmi ÿdÿbiyyat-larda az-÷ox qÿnaÿtbÿxø sayûlacaq tÿrifi yoxdur. Hÿmin tÿrifin verilmÿyinin÷ÿtin olduüunu, hÿtta mömkön olmadûüûnû sþylÿyÿnlÿrlÿ yanaøû, bir ÷oxlarûbunu hÿtta gÿrÿkli dÿ saymûrlar. Modellÿødirici funksiyalû atalar sþzlÿrini xalqÿdÿbiyyatûna aid ki÷ik hÿcmli sþylÿmlÿrin cÿmi sayûb onu qismlÿrÿ, bu qism-lÿrin þzönö isÿ yenÿ nþvlÿrÿ ayûranlar olduüu kimi tanûnmûø folklor÷u vÿparemioloqlar i÷ÿrisindÿ “atalar sþzönön tÿrifini hamûsûndan yaxøû strukturterminlÿrlÿ vermÿk olar” – deyÿnlÿr dÿ var. Hÿr halda paremik vahidlÿrinÿnÿnÿvi tÿsviri metodla þyrÿnilmÿsi imkanlarû tökÿnmiø, yÿni bu vahidlÿrinþzlöyöndÿ nÿyi tÿcÿssöm etdirdiklÿri sualûna ÿnÿnÿvi metodun dolüun cavabvermÿk göcö qalmamûødûr.

Atalar sþzlÿri artûq ayrûca sahÿ kimi formalaøan struktur paremiologiyadabir ÷ox baxûmdan þzönö doürultmuø struktur-semiotik yanaøma ösulunun tÿt-biqi ilÿ getdikcÿ daha geniø tÿhlil vÿ araødûrma obyektinÿ ÷evrilmÿkdÿdir. Pa-remik vahidlÿrin, o cömlÿdÿn atalar sþzlÿrinin bir elin dönya haqqûnda tÿsÿv-vörlÿri toplusunda, onun dönyanû dÿrkindÿ yeri vÿ mahiyyÿtini özÿ ÷ûxarmaq-da struktur paremiologiya ÿhÿmiyyÿtli rol oynamûødûr. Lakin struktur analiz,ÿlbÿttÿ, hÿmin o a÷ar deyil ki, paremiologiyanûn bötön baülû qapûlarûna döø-sön. Bununla belÿ, paremik vahidlÿr kimi atalar sþzlÿrinin struktur istiqamÿt-dÿ þyrÿnilmÿsi baxûmûndan ciddi fikir ayrûlûqlarûna baxmayaraq, struktur ana-lizin mÿhz yanaøma tÿrzi kimi araødûrûcûlarû a÷ûq-aydûn þzönÿ cÿlb etmÿsi dÿbir ger÷ÿklikdir.

Þzönön tÿqribÿn iki yöz illik tarixi boyunca folklorøönaslûq gþz gþrÿ-gþrÿ klassik folklor ÿnÿnÿlÿrinin necÿ þz yaøarûlûüûnû itirdiyinin, ne÷ÿ-ne÷ÿfolklor janrûnûn canlû ifadan qalaraq þmrönö necÿ baøa vurduüunun øahidi

olubdur. Lakin bu bir hÿqiqÿtdir ki, nÿ olur olsun, “atalar sþzlÿri kþhnÿlmir-sþnmör, getdikcÿ cilalanûb xalqûn fikir-zÿka gþylÿrindÿ ulduz kimi parlayûr.Zamanlarûn vÿ nÿsillÿrin, möxtÿlif ictimai formasiyalarûn aüûr sûnaqlarûndanøÿrÿflÿ ke÷diyi ö÷ön bu mödriklik dÿfinÿlÿri þmrön, lÿyaqÿtin, dostluüun,mÿhÿbbÿtin, döømÿnÿ nifrÿtin, ömumiyyÿtlÿ, bötön hÿyati hadisÿlÿrin vÿ bö-tön bÿøÿri hÿqiqÿtlÿrin ÿsl meyarû, dÿqiq mÿhÿk daøû olur.

Atalar sþzö xalqûn ÿqli birliyinin tÿntÿnÿsi, parlaq tÿzahörödör. Xalqûnzehni inkiøaf sÿviyyÿsini, fitri istedadûnû, estetik duyumundakû zÿrifliyi böru-zÿ verÿn ÿsas amildir. Hÿr bir paremik vahid ne÷ÿ-ne÷ÿ yözilliklÿr arxasûn-dan bugönömözÿ uzanan incÿ tellÿr kimi gÿrilmiødir; ani titrÿyiødÿn, xÿfif birtÿmasdan mÿnsub olduüu xalqûn taleyi, maddi-mÿnÿvi gözÿranû barÿdÿsaysûz-hesabsûz hekayÿtlÿr sþylÿmÿyÿ qadirdir.

Atalar sþzö xalqûn tarixÿ, tarixin dÿ xalqa verdiyi ibrÿt dÿrsinin hamû tÿ-rÿfindÿn qÿbul vÿ tÿsdiq edilÿn elÿ nÿticÿsidir ki, dözlöyönÿ vÿ dÿqiqliyinÿøöbhÿ yeri yoxdur. Paremik vahid, birinci nþvbÿdÿ, þz ÿdalÿtli ruhu ilÿøöurlara hakimdir. Onun aksiomatik sÿciyyÿ daøûmasû hþkm sÿviyyÿsindÿifadÿ olunan mÿntiqi fikrin bþyök ömumilÿødiricilik qövvÿsi ilÿ ÿlaqÿdardûr.Bu “ömumilÿødirmÿ” möxtÿlif nÿsillÿr tÿrÿfindÿn aparûlmûø, mÿtlÿbin- mÿz-munun aydûn vÿ sÿrrast ifadÿ sÿviyyÿsinÿ gþrÿ ÿn son hÿddÿ ÷atmûø, kristal-laømûø ömumilÿødirmÿdir.

Atalar sþzö timsalûnda xalq þz zÿkasûnûn vÿ dilinin ölviyyÿtinÿ, kÿsÿrinÿsûüûnmûødûr; hÿr kÿlam bir nþv “tabu”dur; istÿnilÿn gömandan, sualdan azad-dûr; hÿr fikri, hÿr etik-ÿxlaqi tþvsiyÿsi dÿrin daxili inamla qÿbul olunan po-zulmaz qanundur. ×önki xalq ÿzÿl-binadan þz atalar sþzlÿrini yazûlmamûømöqÿddÿs kitabûn ayÿlÿri tÿk qavramûødûr”3

ßski oüuzlarûn döøöncÿsindÿ tarixÿn verilÿn tÿrifÿ ÿsasÿn, “Atalar sþzöQurana girmÿz”... Oüuz hikmÿtindÿn dörlö xÿbÿrlÿr yetirÿn “Oüuznamÿ”tipli yazûlû qaynaqlardan ap-aydûn gþröndöyö kimi, yaddaølarda hÿr zamandip-diri qalaraq bu gönlÿrÿcÿn yaøayan vÿ indÿn belÿ dÿ yaøayacaq hÿminhikmÿtamiz qÿlpÿlÿr atalar sþzlÿrinin nÿ dÿrÿcÿdÿ konservativ ruhlu olduüu-nu gþstÿrir. Ömumilÿødirmÿ göcönÿ, yûücamlûüûna vÿ obrazlû ifadÿ tÿrzinÿ,fikir tutumu, bÿdiiyyatû vÿ fÿlsÿfi dÿrinliyinÿ gþrÿ bir mödriklik xÿzinÿsiolan, ne÷ÿ-ne÷ÿ qÿrinÿlÿr aøûb-adlayaraq gönömözÿdÿk qorunub saxlanan vÿdin-iman qÿdÿr ÿziz tutulan bu milli tÿfÿkkör incilÿri mÿhz möqÿddÿs bilin-ib tapûnûlan ulu ÿcdadlarûn ruhuna ehtiram ÿlamÿti olaraq da “atalar sþzlÿri”adû ilÿ adlandûrûlmûødûr. Oüuzlarûn epik döøöncÿ dönyasûnda hÿmin ÿziz ke÷-miøin mödriklik ruhunun rÿmzi daøûyûcûsû þvliya Qorqut Ata bilinmiødir. Sû-

9

____________3 Ñ. ßëèçàäÿ. Ìöäðèêëèéèí ñþíìÿç èøûüû // “Îüóçíàìÿ”., ñ.11.

naqlardan ÷ûxmûø vÿ sûnandûqca da doüruluüuna inanûlmûø ger÷ÿkliklÿrinifadÿsinÿ ÷evrilÿn bir ÷ox hikmÿtli kÿlamlarûn a÷ûqdan-a÷ûüa onun adû ilÿbaülanmasû da bu özdÿndir.

***

Xalq poeziyasûnûn ÿn ÿski janrûna aid edilÿn atalar sþzlÿrinin mÿsÿllÿrdÿntam ayûrd edilÿ bilmÿyÿcÿk qÿdÿr yaxûnlûüû dÿfÿlÿrcÿ qeyd olunubdur. Yÿniÿslindÿ atalar sþzlÿri ilÿ mÿsÿllÿrin fÿrqini gþstÿrmÿk, aralarûnda kÿskin hÿdd÷ÿkmÿk mömkön deyil. Bÿzilÿri bunu atalar sþzö vÿ mÿsÿllÿrin bir-birinÿbÿnzÿmÿsindÿ, bÿzilÿri dÿ atalar sþzlÿri ilÿ baülû problemlÿrin geniøaraødûrûlmamasûnda gþrörlÿr.

ßski törkcÿdÿ bir sûra mÿnalarûyla bÿrabÿr ÿcdadlardan qalma þyödlÿr -atalar sþzö, mÿsÿl anlamû bildirdiyi faktû “Divanö-löüatit-törk”dÿ dÿ qeydÿalûnan “sav”4 istilahû olmuødur ki, bÿlli bir þl÷ödÿ ÷aüdaø elmi-nÿzÿri fikirdÿ-ki “paremi(ya)” anlayûøûyla uyüun gÿlir. Törk dillÿrindÿ, aydûndûr ki, hÿmin“sav”la yanaøû möÿyyÿn dþvrdÿn etibarÿn ÿrÿbin “mÿsÿl” sþzö dÿ iølÿnmiø,cÿmdÿki “ÿmsal” øÿkliylÿ mÿnaca “atalar sþzö” mÿfhumuna doüru (“ÿmsali-törkanÿ” - törk atalar sþzlÿri) geniølÿyÿrÿk ÿdÿbi dilÿ, hÿm÷inin xalq dilinÿke÷miødir. Ona gþrÿ dÿ guya baøqa-baøqa anlayûølarmûø kimi atalar sþzö ilÿmÿsÿllÿrin mÿnaca ayrûldûüûnû, forma, mÿna vÿ mÿzmunca bir-birinin eyniolmadûqlarûnû iddia etmÿklÿ onlarû qarøûlaødûrmaq yanlûø yoldur.

Bir ÷ox tÿdqiqat÷ûlar “son dÿrÿcÿ incÿ vÿ ÷ÿtinliklÿ sezilÿ bilÿn xösusiy-yÿtlÿr” dediklÿri hÿmin “fÿrqlÿri” sanki varmûø kimi bu paremik vahidlÿrinqrammatik quruluøunda axtarmûø, mÿsÿllÿri sþz vÿ birlÿømÿ ÿlavÿ elÿmÿklÿatalar sþzlÿrinÿ ÷evirmÿyin mömkönlöyöndÿn danûømûølar; “mÿsÿlinmöstÿqillik funksiyasû o qÿdÿr dÿ göclö deyil”, “atalar sþzö mÿcazi mÿnayamalik olduüu halda mÿsÿllÿr bundan mÿhrumdur”, guya “øÿrhÿ ehtiyacû ol-mayûb konkretlikdÿn uzaq vÿ øÿraitlÿ baülanmayan atalar sþzlÿrinÿ nisbÿtdÿmÿsÿllÿr fikri tam ifadÿ etmÿk kimi möÿyyÿn hÿdÿf gödörlÿr; hÿmin mÿsÿl-lÿrdir ki, yarandûqlarû ÿhvalatlarla baülûlûqlarû unudulduqca atalar sþzlÿrinÿ÷evrilirlÿr” vÿ b. k. qösurlu fikirlÿr irÿli sörmöølÿr. Mÿsÿlin baøa gÿlmiø han-sûsa bir hadisÿ ilÿ baülû xalq arasûnda dolaøan, lakin hÿlÿ atalar sþzö øÿklialmayan sÿlis, qûsa danûøûq olduüu belÿ deyilmiø, bir sþz artûrûb ÿskiltmÿklÿguya atalar sþzö vÿ mÿsÿllÿrindÿn birinin digÿrinÿ ke÷ÿ bildiyi øÿklindÿqÿnaÿtlÿr dÿ sÿslÿnmiødir.

Halbuki folklor ÿnÿnÿsindÿ funksionallûüû ilÿ se÷ilÿn vÿ aüûz ÿdÿbiyya-tûnûn irili-xûrdalû bötön digÿr øÿkillÿri ilÿ dinamik baülûlûqda olan janr kimi ata-

____________4 Ãåéä: Ñ. Ìóìòàçûí 1927-úè èëäÿ õàëã ÿäÿáèééàòû íöìóíÿëÿðèíäÿí èáàðÿò ÷àïà

ùàçûðëàäûüû êèòàáû äà “Øÿêè ñàâëàðû” àäëàíûðäû.

10

11

____________

lar sþzlÿrinÿ belÿ bir baxûø tÿrzi, ÿlbÿttÿ ki, nÿ janrûn genezisinÿ dair hÿr hansûproblemÿ, nÿ dÿ atalar sþzlÿrinin semantik strukturuna aydûnlûq gÿtirir, ÿksinÿ,kþklö yanlûølûqlara aparûb ÷ûxara bilir. Hÿqiqÿtdÿ atalar sþzlÿri vÿ el mÿsÿllÿriadû altûnda ikiyÿ ayrûlan paremilÿrin hÿr iki øÿkli bitkin bir möhakimÿ bildirir,onlarûn janr gþstÿricilÿrinin baøqa-baøqa olduüunu sþylÿmÿk ö÷önsÿ ciddi ÿsasyoxdur. Bir sûra araødûrûcûlarûn mÿsÿllÿri ayûrmayaraq onlarû hÿtta atalar sþzlÿ-rinin þz i÷ÿrisindÿ gþtörmÿlÿri bu mÿnada anlaøûlandûr. Bötön cizgilÿriylÿortaqlûq tÿøkil elÿyÿn bu paremik vahidlÿr arasûnda, bir sûra araødûrmalardakûøÿkliylÿ, konkret bir aydûnlûq olmadan gþstÿrilÿn “möxtÿlifliyin” þzö gþrönöø-dÿdir, øÿkli sÿciyyÿ daøûyûr. Maraqlûdûr ki, atalar sþzö kimi qÿbul edilÿn hÿminnitq-dil vahidlÿri bÿzi nÿørlÿrdÿ sadÿcÿ “mÿsÿl” adû altûnda verilir, yaxud“Atalar sþzö” adlanan bir kitabûn ÿsasÿn mÿsÿllÿrdÿn ibarÿt olduüu sþylÿnirki, bunun þzöndÿ dÿ, gþrönör, bir mÿntiq vÿ qanunauyüunluq var.

ßslindÿ dÿ atalar sþzlÿrinin iølÿdildiyi kontekstdir ki, þzlöyöndÿ janrdakûmöxtÿlifliyi möÿyyÿn edir vÿ belÿ bir cÿhÿti dÿ atalar sþzönön bir janr kimifunksionallûüûndan, el ÿdÿbiyyatûnûn bötön baøqa nþv vÿ øÿkillÿri ilÿ qarøûlûqlûbaülûlûüû sayÿsindÿ onun øifahi ÿnÿnÿdÿ daim canlû, dipdiri olmaüûndan gÿlir.Ona gþrÿ dÿ tÿbiÿt etibarilÿ folklor ÿnÿnÿsinin anlaøûlmasû baxûmûndan atalarsþzlÿri möstÿsna ÿhÿmiyyÿtÿ malikdir. Mÿna yökö ÿn ki÷ik zÿrrÿciklÿr kiminÿhayÿtsiz olub tökÿnmÿk nÿdir bilmÿyÿn, ÿn bþyök hÿyat hÿqiqÿtlÿrinibÿlkÿ ÿn sadÿ dillÿ ifadÿ qödrÿtindÿ olduüu ö÷ön bir qayda olaraq folklorunaz qala bÿsit janrlarûndan biri kimi qÿbul edilÿn atalar sþzlÿrinin arxaik gþröø-lÿrin ifadÿsi olan mÿtnlÿrlÿ bÿrabÿr bayatû, tapmaca, lÿtifÿ, naüûl vÿ yerdÿqalan digÿr folklor janrlarû ilÿ qarøûlûqlû ÿlaqÿsi hÿqiqÿtdÿ aüûz ÿdÿbiyyatûnûnhÿr bir øÿklinin bir-biriylÿ baülûlûüûnû, onlardan birinin digÿrini doüurduüu vÿyaøatdûüû ger÷ÿyini dÿ aydûn gþstÿrir.

***

×ox sayda atalar sþzlÿrinÿ hÿlÿ Azÿrbaycan törk ÿdÿbiyyatûnûn øah ÿsÿri“Kitabi-Dÿdÿ Qorqud”da rast gÿlinir. Qorqut Ataya aid olunan yetmiødÿn artûqhÿmin paremik vahid atalar sþzlÿrinin toplanûb yazûya alûnmasûnûn ilkintÿcröbÿlÿrindÿn sayûla bilÿr. Èki minÿcÿn atalar sþzö vÿ zÿrbi-mÿsÿlin yazûyakþ÷öröldöyö “Oüuznamÿ”nin, hÿm÷inin mindÿn artûq atalar sþzö vÿ xalqmÿsÿlini þzöndÿ birlÿødirÿn XVIII ÿsr abidÿsi “ßmsali-törkanÿ”nin özÿ ÷ûxarûl-masû isÿ bu qÿnaÿtÿ gÿtirir ki, Azÿrbaycan paremik vahidlÿrinin toplanûb yazûyakþ÷örölmÿsinin bÿlkÿ XV-XVI yözilliklÿrdÿn ke÷ib gÿlÿn bir tarixi var.

Azÿrbaycan atalar sþzlÿrinin paremik vahidlÿr olaraq ardûcûl øÿkildÿ top-lanûlmasûna, tÿrtib vÿ nÿør olunmasûna, onlara øÿrhlÿr verilÿrÿk mþvzu vÿ mÿz-munca tÿsnifatûnûn aparûlmasûna isÿ, elmi ÿdÿbiyyatlarda qÿrarlaømûø olan fikrÿ

12

____________

gþrÿ, ÿsasÿn XIX ÿsrin sonlarûndan etibarÿn baølanûr. Atalar sþzlÿrini toplayûcûlûqiøi dþvrön ÷eøidli qÿzet, toplu, dÿrslik vÿ s.-dÿ ÷ap olunmasû yoluyla ger÷ÿklÿø-dirilirdi. Bu iø sistemli olaraq isÿ ilk dÿfÿ Tiflisdÿ nÿør edilÿn SMOMPKtÿrÿfindÿn hÿyata ke÷irilmiødir. Toplunun xösusÿn 1898-ci il 24-cö buraxûlûøûAzÿrbaycan atalar sþzlÿri vÿ mÿsÿllÿrlÿ xeyli zÿngin olub sonrakû tÿrtib vÿ nÿør-lÿr ö÷ön dÿ, tÿbii ki, ilkin qaynaqlardan biri rolunu oynamûødûr.

Köll halûnda ayrûca kitab kimi 750-yÿ yaxûn Azÿrbaycan atalar sþzö vÿmÿsÿllÿri dÿ mÿhz hÿmin illÿrdÿ, daha doürusu, 1899-cu ildÿ ilk dÿfÿMÿmmÿd Vÿli Qÿmÿrli tÿrÿfindÿn hazûrlanûb Èrÿvanda nÿør edilmiødir (ßsÿrtransliterasiya olunaraq yalnûz 2003-cö ildÿ “Azÿrbaycan folklorunun ilkinnÿørlÿri seriyasû”ndan Bakûda tÿkrar iøûq özö gþrmöødör).

Azÿrbaycan atalar sþzlÿri 1920-ci ildÿn sonra H.Zeynallûnûn vÿß.Höseynzadÿnin tÿrtibindÿ ayrû-ayrûlûqda nÿør edilmiødir. 1926-cû ildÿH.Zeynallûnûn nÿør etdirdiyi “Azÿrbaycan atalar sþzö” kitabû nömunÿlÿrin,bugönkö baxûmdan nþqsanlû da gþrönsÿ, tematik tÿsnifatûna gþrÿ maraq doüu-rur. ß.Höseynzadÿnin 1938-ci ildÿ H.Araslûnûn hÿcmcÿ ki÷ik, lakin dÿyÿrliþn sþzö ilÿ ikinci dÿfÿ nÿør etdirdiyi atalar sþzö kitabû isÿ klassik tÿsnifatprinsipi - ÿlifba sistemi özrÿ tÿrtib olunmuødur. Kitab möxtÿlif tÿrtibatlardasonrakû illÿrdÿ dÿfÿlÿrlÿ (ÿn son olaraq 1985-ci ildÿ) iøûq özö gþrmöødör.Xalq ÿdÿbiyyatû bilicilÿrinin fikrincÿ, ß.Höseynzadÿnin toplayûb tÿrtib elÿ-diyi “Atalar sþzö” kitablarûnûn 1949-cu il nÿøri daha ÷ox diqqÿti cÿlb edir.Göney Azÿrbaycanda atalar sþzö vÿ zÿrb-mÿsÿllÿrin toplanûb nÿør edilmÿsisahÿsindÿ isÿ ßli ßsgÿr Möctÿhidinin gþrdöyö iølÿr tÿqdirÿlayiqdir.

Azÿrbaycan atalar sþzö vÿ mÿsÿllÿri dil÷ilik baxûmûndan araødûrûlmaqlayanaøû, folklorøönaslûq aspektindÿn þyrÿnilmiø vÿ yenÿ þyrÿnilmÿkdÿdir.“Azÿrbaycan øifahi xalq ÿdÿbiyyatûna dair tÿdqiqlÿr”in 1961-ci il nÿørindÿ ÈdrisÈbrahimovun namizÿdlik iøi ÿsasûnda hazûrladûüû “Atalar sþzö vÿ mÿsÿllÿr” adlû irihÿcmli yazûsû atalar sþzönön tÿsnifatû zamanû ÿsas gþtörölmÿli olan prinsip vÿ qay-dalarû möÿyyÿn etmÿsi baxûmûndan da ÿhÿmiyyÿtlidir vÿ problemlÿ baülû iøûq özögþrÿn tÿdqiqatlar i÷ÿrisindÿ sayûlan-se÷ilÿn araødûrmalardan biri olaraq qalûr. Xalqÿdÿbiyyatûna dair ali mÿktÿb dÿrsliklÿrindÿ, ÿn son dþvrlÿrÿcÿn aparûlan ayrû-ayrûtÿdqiqatlarda atalar sþzlÿrinÿ davamlû olaraq yer verilmÿsi bu paremik vahidlÿri elÿdÿbiyyatû araødûrûcûlarûnûn daim diqqÿt mÿrkÿzindÿ saxladûqlarûnû gþstÿrir.

Folklorun bir janrû kimi atalar sþzlÿri vÿ mÿsÿllÿrÿ isÿ aüûz ÿdÿbiyyatûn-dan ibarÿt möxtÿlif toplularda, seriya vÿ antologiyalarda ardûcûl yer ayrûlsa da,ayrûca Azÿrbaycan atalar sþzönön toplandûüû son kitab tÿxminÿn 20 il bundanÿvvÿl iøûq özö gþröbdör. Ona gþrÿ dÿ hazûrkû nÿør ÿsas etibarilÿ bugönköAzÿrbaycan oxucusunun, udduüu hava, i÷diyi su kimi atalar sþzlÿrinÿ duy-duüu ehtiyacûn, qismÿn dÿ olsa, þdÿnilmÿsi mÿqsÿdi daøûyûr. Atalar sþzlÿrinin

13

____________

bu nÿørindÿ yöz ildÿn artûq bir dþvr ÿrzindÿki toplama vÿ nÿør fÿaliyyÿtininbaølûca uüurlarûnûn mömkön qÿdÿr ÿhatÿ olunmasûna ÷alûøûlmûødûr. Azÿrbay-can paremioloji vahidlÿrinÿ dair konkret vÿ ömumilÿødirici araødûrûlmalarûnindiki sÿviyyÿsi nÿzÿrÿ alûnaraq, burada da subyektiv mölahizÿlÿrÿ ÿsaslananhÿr hansû øÿrti vÿ qösurlu ola bilÿcÿk tÿsnifatdan qa÷ûlmûødûr.

Mÿlum olduüu kimi, paremik vahidlÿrin tÿrtib edilmÿsi, elmi nÿøri ilÿbaülû olaraq dönya folklorøönaslûüûnda, paremiologiyaya dair elmi ÿdÿbiyyat-larda atalar sþzlÿrinin tÿsnifinin bir ne÷ÿ tipi gþstÿrilir ki, bunlardan biri dÿÿlifba özrÿ tÿsnifatdûr. Doürudur, tÿsnifatûn bu tipindÿki sûralamada, tÿbiidirki, zaman-zaman bir-biriylÿ mÿna vÿ mÿzmunca baülanmayan atalar sþzlÿ-rinÿ rast gÿlinir. Belÿ bir ÿlaqÿsizliyin olmamasû, zehinlÿri ÷ox da qarûødûrûbyormamasû ö÷ön bu nÿørdÿ latûn ÿsaslû Azÿrbaycan ÿlifbasû özrÿ sûralamaya,ÿlbÿttÿ, ÿmÿl edilmÿklÿ, lakin hÿmin sûralama zamanû mÿnaca bir kþkdÿn gÿ-lÿn vÿ bir-birinÿ yaxûn anlam bildirÿn kÿlmÿlÿrlÿ baølayan atalar sþzlÿrininardûcûl dözölmÿsi qaydasûna daha ÷ox diqqÿt yetirilmiødir.

ßslindÿ hamûsûnûn tÿsadöfi ÿlamÿtlÿrÿ ÿsaslandûüû vÿ janrûn hÿqiqi nÿzÿ-riyyÿsini yaratmaüa xidmÿt gþstÿrmÿk göcöndÿ olmadûüû nÿzÿrÿ alûnarsa,hazûrkû tÿsnifatlarûn elÿ ÿn sadÿsi, variantlûlûq baxûmûndan bötön mÿnfi cÿhÿt-lÿri ilÿ daha östön olanû – hÿr nÿ qÿdÿr ÿylÿncÿ sÿciyyÿli kimi dÿyÿrlÿndiril-sÿ belÿ, tÿsnif etmÿnin yenÿ dÿ bu øÿkildÿcÿ ÿlifba sistemi özrÿ aparûlmasûdûr.Ona gþrÿ kötlÿvilik amili dÿ nÿzÿrdÿn qa÷ûrûlmayan indiki nÿørdÿ Azÿrbay-can atalar sþzlÿrinin bÿdii sÿnÿtkarlûq baxûmûndan nisbÿtÿn ÷ox se÷ilÿnlÿridiqqÿt mÿrkÿzindÿ saxlanmûø, yazûlû ÿdÿbiyyatdan alûnan vÿ özÿrindÿ øÿxs-lÿrin danûlmaz tÿsiri aøkar hiss olunan nömunÿlÿr saf-÷örök edilmiø, mömkönolduqca se÷ilib bir kÿnara qoyulmuødur. Bir ÷oxlarûnda arxaizmlÿrÿ vÿ dialektþzÿlliklÿrinÿ dÿ toxunulmayan hÿmin atalar sþzlÿrinin ÿlifba özrÿ dözölmÿsiprinsipi bu nÿørdÿ ÿsas gþtörölmöø, onlarûn mÿtn kimi daxili mÿntiqini tÿøkiledib konseptual þzölöndÿ dayanacaq hÿr hansû tÿsnifatû isÿ artûq gÿlÿcÿk araø-dûrûcûlarûn þhdÿsinÿ buraxûlmûødûr.

Hþrmÿtli folklorøönas alim prof. Èsrafil Abbaslûnûn tþvsiyÿsi ilÿ MahmudKaøqarlû “Divan...”ûndan (burada 270-dÿn artûq atalar sþzö iølÿnibdir),“Kitabi-Dÿdÿ Qorqud”dan, iki minÿcÿn atalar sþzönön toplandûüû“Oüuznamÿ”dÿn, elÿcÿ dÿ “ßmsali-törkanÿ”dÿn se÷mÿ atalar sþzlÿri dÿkitabûn sonuna ÿlavÿ olunmuødur. Belÿ bir tÿcröbÿyÿ Azÿrbaycan paremilÿ-rinin nÿøri sahÿsindÿ ilk dÿfÿ mÿhz bu tÿrtibdÿ öz tutulmuødur. Belÿ ki möasirdanûøûq dilindÿ iølÿnÿn atalar sþzlÿri vÿ mÿsÿllÿrin onlarûn tarixi variantlarûy-la qarøûlaødûrûlmasû paremik vahidlÿrin (qûsalmaüû vÿ geniølÿmÿyinÿcÿn) ger-÷ÿkdÿn dÿ ÿski savlardan gÿldiyi, onlarûn artûq dÿyiømiø fikir vÿ gþröølÿrlÿbaülû olanlarûndan bÿzilÿrinin nÿ cör iølÿklikdÿn qaldûüû, bir sþzlÿ, dil-nitq

14

____________

vahidlÿrinin struktur inkiøaf qanunauyüunluüu istiqamÿtindÿ necÿ formalaø-dûüû haqqûnda möÿyyÿn tÿsÿvvör yaradûr. Kitabûn ÿlavÿlÿr bþlömöndÿ bir÷oxu östÿ hÿtta atalar sþzönön yökö olan “daølaømûø” xalq deyimlÿrindÿnnömunÿlÿrin verilmÿsi dÿ elÿ bu mÿqsÿdÿ xidmÿt gþstÿrir.

Þzlöyöndÿ mÿfkurÿdÿn doüan xeyir ÿmÿl olduüuna gþrÿ xalq yaradûcûlûüûnömunÿlÿrinin, o cömlÿdÿn Azÿrbaycan paremik vahidlÿrinin toplanûb yazûyaalûnmasû, tÿrtibi vÿ þyrÿnilmÿsindÿ xidmÿtlÿri olan hÿr bir øÿxsin adûnû min-nÿtdarlûqla anmaüû bu yerdÿ þzömözÿ borc bilir, atalar sþzlÿrinin yorulmaztoplayûcûsû ßbölqasûm Höseynzadÿnin, folklor abidÿsi “Oüuznamÿ”ni elmalÿminÿ tanûtmûø olan prof. Samÿt ßlizadÿnin iøûqlû xatirÿsini bir daha dÿrinehtiramla yad edirik.

Cÿlal Áÿéäèëè

____________

17

____________

A

Abad mÿclis aøûüûndan bÿllidir.***Abadan kÿnd töstösöndÿn bÿlli olar. ***Abbas Abbasdan, Abbas da kor Abbasdan. ***Abbasûnû bÿyÿnmÿyÿn beø øahû ÷ûxardar. ***Abdal at mindi, þzön bÿy sandû. ***Abdal döyöndÿn, uøaq oyundan usanmaz.***Abûr istÿsÿn ÷ox demÿ, saülûq istÿsÿn ÷ox yemÿ.***Abûr harda, ÷þrÿk orda.***Abûr-hÿya olan yerdÿ bÿrÿkÿt dÿ olar. ***Abûrlû abrûndan qorxar, abûrsûz nÿdÿn qorxar?!***Ac acû aldû, acdan lÿlþyön tþrÿdi.***Ac acû dalayar, tox toxu yalayar.***Ac adam þzönö oda vurar.***Ac adamû qurd yemÿz. ***Ac ayû oynamaz.***Ac deyÿr doymaram, tox deyÿr acmaram. ***Ac doürayar, tox yeyÿr.

18

____________

***Ac donuz darûdan ÷ûxmaz. ***Ac elÿ bilÿr hamû acdûr, tox elÿ bilÿr hamû toxdur.***Ac ÿlinÿ döøÿni yeyÿr, tox aüzûna gÿlÿni deyÿr.***Ac hara, paxa÷ hara. ***Àú èò ýÿëìèø, òîõ èòèí éàíûí éàëûéûð.***Ac qarûna bir nÿfÿr, nÿümÿ oxurmu mÿgÿr?!***Ac qatûq istÿmÿz, yuxulu yastûq.***Ac qûlûnca ÷apar. ***Ac qudurüan olar, ÷ûlpaq oynaüan.***Ac qurd sörönön ortasûna girÿr. ***Ac nÿ yemÿz? Tox nÿ demÿz? ***Ac saxla, yalavac saxla, yaxøû saxla. ***Ac toyuq yuxusunda darû gþrÿr. ***Ac – yanûndan qa÷! ***Aca doqquz yorüan böröyöblÿr,

genÿ yuxulaya bilmÿyib.***Aca nÿ halal, nÿ haram?! ***Acam, quyruq acûyam, baüûr-þpkÿ acû deyilÿm. ***Acdan ummaq olmaz.

19

____________

***Acû dindirmÿ, toxu tÿrpÿtmÿ.*** Acûn andû and olmaz. ***Acûn gþzö ÷þrÿk tÿknÿsindÿ olar.***Acûn imanû olmaz, toxun amanû. ***Acûn qarnû doyar, gþzö doymaz.***Acûn qursaüûnda ÷þrÿk dayanmaz.***Acûn zÿhlÿsi sudan gedÿr. ***Acûndan dÿyirmana baxûr,

kibirliyindÿn øahûd almûr.***Acla ÿcÿli gÿlÿn sþylÿøÿr. ***Aclûüûnda eldÿn yeyÿr, toxluüunda eldÿn deyÿr. ***Aclûq adama oyun þyrÿdÿr.***Aclûq ayûya darayû oxudar. ***Aclûq bir il gedÿr, minnÿt min il. ***Aclûq sofiliyi pozar. ***Aclûq yavanlûq istÿmÿz, yuxu da yastûq. ***Aclûqda darû ÷þrÿyi halvadan øirin olar. ***Aclûqdan kimsÿ þlmÿz, þlÿn toxluqdan þlÿr. ***Aclûqdan quduranû saxlamaq olar,

toxluqdan quduranû saxlamaq olmaz.

20

____________

***Acû danûøan øirin sþz eøitmÿz. ***Acûnû dadmayan øirini bilmÿz. ***Acûq gÿlÿr öz saralar, acûq gedÿr öz qaralar. ***Acûqla iø gþrÿn zÿrÿrin ÷ÿkÿr. ***Acûqlû baøda aüûl olmaz.***Acûqlû dilÿn÷inin torbasû boø qalar. ***Acûqlû qalxan ziyanlû oturar.***Acûqnan dþvlÿt yola getmÿz. ***A÷aram sandûüû, tþkÿrÿm pambûüû. ***A÷ûq qaba it dÿyÿr. ***A÷ûlmamûø söfrÿnin bir eybi var, a÷ûlmûøûn min. ***Ad adamû bÿzÿmÿz, adam adû bÿzÿyÿr. ***Adû gþzÿl olanûn þzö dÿ gþzÿl olar. ***Adûmû gövÿc qoy, amma ocaq östÿ qoyma. ***Adûmû sÿnÿ qoyum, sÿni yana-yana qoyum. ***Adûn nÿdir – Daødÿmir, yumøalûsan, yumøalû. ***Adam adamdû olmasa da pulu,

eøøÿk eøøÿkdi olmasa da ÷ulu. ***Adam adamûn øeytanûdû.

21

____________

***Adam adûyla tanûnar. ***Adam aøûnû-iøini bilmÿlidir. ***Adam aüzûndan sþz, qazan altûndan kþz. ***Adam hÿr döømÿndÿn bir aüûl þyrÿnÿr. ***Adam min acûnû udar bir øirinin xatirinÿ. ***Adam olana bir sþz yetÿr. ***Adam þz-þzönÿ eliyÿni el yûüûla eliyÿ bilmÿz. ***Adam var – adamlarûn naxøûdû,

adam var – eøøÿk ondan yaxøûdû.***Adam var gþzdÿn qûzar, adam var sþzdÿn qûzar.***Adam yanûla-yanûla þyrÿnir. ***Adamû dindir, sonra qiymÿtin ver. ***Adamû qûlûnc þldörmÿz, tÿnÿli sþz þldörÿr. ***Adamû sþz, kababû kþz yandûrar. ***Adamû tanûyan qurd yesin. ***Adamûn adû ÷ûxûnca canû ÷ûxsa yaxøûdûr. ***Adamûn axûr gönö gÿrÿk xoø olsun. ***Adamûn ayaüûndan ÷ÿkÿn ÷ox olar. ***Adamûn baøûna nÿ gÿlsÿ dilindÿndir.

22

____________

***Adamûn dÿlisi daøa göc elÿr, þközön dÿlisi – baøa.***Adamûn dinmÿzindÿn yaramaz koxa tikdilÿr. ***Adamûn döømÿni – þz dili. ***Adamûn þz ÿli, þz kisÿsi. ***Adamûn özönÿ baxarlar, halûn xÿbÿr alarlar. ***Adÿt qanun deyil, amma qanun qÿdÿr hþkmö var. ***Adilin qÿzÿbindÿn qorxmaq gÿrÿk, zalûmûn sökutundan. ***Aü aü÷a qara gön ö÷öndö.***Aü atla cahil aüaya qulluq elÿmÿ. ***Aü divara hansû rÿng ÷ÿksÿn tutar. ***Aü evi gþrÿndÿ qara evi yaddan ÷ûxartma. ***Aü gön adamû aüardar, qara gön qaraldar.***Aü itin hÿllaca zÿrÿri var. ***Aü kþpÿk, qara kþpÿk, ikisi dÿ kþpÿkdi. ***Aü qoyun, qara qoyun ke÷id baøûnda bÿlli olar. ***Aü qoyunu gþrÿnlÿr i÷i dolu yaü sanar.***Aü qoyunun qara quzusu da olur.***Aü par÷aya lÿkÿ tez döøÿr.

23

____________

***Aüa aü deyiblÿr, qaraya qara. ***Aüû gþrdön, qaranû unutdun?! ***Aüûn adû, qaranûn dadû. ***Aüa deyir: - sör dÿrÿyÿ! - sör dÿrÿyÿ. ***Aüa gÿtirÿr navala, xanûm tþkÿr ÷uvala.***Aüa ilÿ xanûm savaødû, arada nþkÿrin canû ÷ûxdû. ***Aüalûq verimlÿdir, igidlik vurumla! ***Aüanûn malû ÷ûxar, muzdurun canû. ***Aüasû göclö olan qul asû olar. ***Aüaya aüa desÿn gölmÿyi gÿlÿr,

nþkÿrÿ nþkÿr desÿn aülamaüû.***Aüac acû, can øirin. ***Aüac bar verdikcÿ baøûn aøaüû ÿyÿr.***Aüac baøûnda qora, bilmÿdim döødöm tora. ***Aüac bþyödökcÿ suyu ÷ox aparar. ***Aüac dibindÿn su i÷ÿr. ***Aüac ÿkÿnÿ rÿhmÿt oxunar. ***Aüac ÿyildi – sûndû, igid ÿyildi – þldö. ***Aüac gÿlmÿmiøkÿn, vay qabûrüalarûm.

24

____________

***Aüac kþköndÿn su i÷ÿr. ***Aüac meyvÿni dÿyÿnÿ qÿdÿr bþyödÿr. ***Aüac nazikliyindÿn sûnsa,

adam yoüunluüundan sûnar.***Aüac sûnanda budaq nÿyÿ gÿrÿkdi?! ***Aüac yaø ikÿn ÿyilmÿsÿ, ÿyilmÿz.***Aüac yeyÿn sûpa bir dÿ xûrmana girmÿz. ***Aüac yûxûlan gönö ÷atdûyar.***Aüac yûxûlanda baltalû da gÿlÿr, baltasûz da. ***Aüacû baltalayanda “sapû mÿndÿndir” demiø.***Aüacû kÿsÿrlÿr, þz sÿmtinÿ yûxûlar.***Aüacû qurd þz i÷indÿn yeyÿr. ***Aüacûn qurdu þzöndÿn olmasaydû, min yaøardû.***Aüacûn yemiøin ye, sonra qabûüûn soyma. *** Àüàúûí éóìøàüûíû ãóðä éåéÿð.*** Aüaclar baøûn tÿrpÿdÿndÿ sþyöd deyÿr:

- mÿn dÿ, mÿn dÿ.*** Aü÷alû adamdan daülar da qorxar. ***Aüûl aüûldan þtgöndö.

25

____________

***Aüûl baøda ikÿn, evin avadan. ***Aüûl yaøda olmaz, baøda olur. ***Aüûla gÿlÿn baøa gÿlÿr.***Aüûllarû bazara ÷ûxardûblar,

hÿr kÿs yenÿ þz aülûn alûb. ***Aüûllû aüûl elÿyincÿ dÿli vurdu ke÷di. ***Aüûllû arvad ara, aüûlsûz arvad vara qa÷ar.*** Aüûllû arvad kamala, aüûlsûz arvad camala gövÿnÿr.*** Aüûllû bildiyin sþylÿmÿz, dÿli sþylÿdiyin bilmÿz. ***Aüûllû bizi tapmaz, dÿli bacadan yaüar. ***Aüûllû döømÿn nadan dostdan yaxøûdûr. ***Aüûllû döømÿndÿn qorxma, dÿli dostdan qorx. ***Aüûllû evlÿnincÿ dÿlinin oülu olar. ***Aüûllû gþrdöyönö, aüûlsûz eøitdiyini sþylÿr.***Aüûllû kasûba dÿli deyÿrlÿr,

dþvlÿtli dÿliyÿ “bÿli” deyÿrlÿr.***Aüûllû kiøi qûøûn qeydinÿ yayda qalar. ***Aüûllû olan bir dÿfÿ aldanar. ***Aüûllûnûz Xûdûr aüa, barmaüûn saldû bardaüa.

26

____________

***Aüûllûsû hansûdû, qabaqda gedÿn dÿli.***Aüûllûya qûrx gön dÿli desÿn, dÿli olur.***Aüûllûynan ÷ÿkiømÿk cahûlnan halva yemÿkdÿn yaxøûdû.***Aüûlsûz baø ÿlindÿn sÿfil ayaq nÿ ÷ÿkir. ***Aüûlsûz dostdan aüûllû döømÿn yaxøûdûr. ***Aülûnû eøøÿk aülûna verÿrsÿn, ÷ÿkÿr arpa zÿmisinÿ. ***Aüûr ayaq baø ÿyÿr. ***Aüûr basmayûnca yöngöl qalxmaz. ***Aüûr gÿldi, yöngöl qalxar. ***Aüûr qazan gec qaynar. ***Aüûr otur, “aüa” desinlÿr. ***Aüûr otur, batman gÿl. ***Aüûr yökön zÿhmini qatûr bilÿr. ***Aüûrlûüûn yer gþtörÿr, ruzusun Allah yetirÿr. ***Aüûz a÷dû, gþhÿr sa÷dû. ***Aüûz yandûran aøû qaøûq tanûyar. ***Aüûz yemÿsÿ, öz utanmaz. ***Aüûzdan ÷ûxan baøa dÿyÿr.

27

____________

***Aüûzdan-aüûza doüru xÿbÿr yoxdu. ***Aüzû ÿyrini boynu ardûndan tanûyarlar.***Aüzûm nÿ yeyib ki, özöm nÿ utana? ***Aüzûm yaradûr, sulaya bilmÿrÿm. ***Aüzûmû bir aø yandûrsûn aø ola;

baøûmû bir daø yarsûn ki, daø ola.***Aüzûndan sifdÿ ÷ûxardanda gömöø ÷ûxart,

amma he÷ dinmÿsÿn qûzûldû. ***Aüzuva bax, tikÿ gþtör. ***Aüladan yanûna get, göldörÿn yanûna getmÿ. ***Aüladûm baøarmadûm, göldöm gönömö ke÷irdim. ***Aüladûrsa fÿlÿk, bir gön göldörÿr. ***Aülama þlö ö÷ön, aüla dÿli ö÷ön. ***Aülamaq ilÿn gþzlÿrim vermÿsÿ dÿ, almayacaq.***Aülamaqla gölmÿk bacû-qardaødû. ***Aülamaqla kiøi qeyrÿtsiz olar. ***Aülamayan uøaüa söd vermÿzlÿr.***Aülarsa anam aülar, qalanû yalan aülar. ***Aülayanda elÿ aüla ÿzizi þlmöø kimi,

Gölÿndÿ elÿ göl ÿzizi gÿlmiø kimi.

28

____________

***Aülayanda imam ö÷ön dÿ aüla, yezid ö÷ön dÿ. ***Aülayanûn bir dÿrdi var, gölÿnin beø. ***Aülayûøûn bilmÿyÿn þlösön murdarlayar. ***Aürûmayan baø yastûq istÿmÿz. ***Ah-vayla ÷ûxar kasûbûn canû,

elÿ deyÿr: - Allah kÿrimdir!***Ahûl þköz cötÿ getmÿsÿ, uøaqlar acûndan qûrûlar. ***Ax, mÿnim kisÿm, minnÿtsiz yesÿm. ***Àõàúàã ãàí äàìàðäà äóðìàç.*** Axar su gedÿr, qalmaz.***Axar su murdarlûq gþtörmÿz. ***Axûr – axûr, ÷ûxar paxûr. ***Axûrûn gÿlsin, bez kþynÿk! *** Axmaq baøûn cÿfasûnû ayaqlar ÷ÿkÿr. ***Axmaq it aya hörÿr. ***Axmaq þzönÿ döømÿndi,

þzgÿyÿ necÿ dost olar?!*** Àõñàã àò éöéðÿê îëàð.***Axsaq eøøÿyin kor nalbÿndi olar.

29

____________

***Axsaq qoyuna nÿ daü, nÿ aran? *** Axøam axûra, sabah naxûra. *** Axøamdan sonra gÿlÿn qonaüûn yeyÿcÿyi soüandûr. ***Axøamûn xeyrindÿnsÿ sabahûn øÿri.***Axøamûn sirrini dan bilÿr. ***Axtaxana bþyödö,

daüda dana bþyödö, sÿn niyÿ bþyömÿdin?!

*** Axtaran tapar.***Axtarmaüûnan deyil, rast gÿlmÿyinÿndir.***Axund þzö elÿr, þzgÿyÿ þyöd verÿr. ***Al almaya daø atan ÷ox olar. ***Al qapûda, sat qapûda. ***Al ver deyiblÿr, al vermÿ demÿyiblÿr.***Alacaüûm olsun, alaqarüada olsun. ***Alan aldanmaz, satan aldanar. ***Alacaüû bir piltÿdi, pambûüûn batmanûn soruøur. ***Aldûüû bir iynÿdi, dÿmirin batmanûn yoxlayûr. ***Aldûm qoz, satdûm qoz, mÿnÿ qaldû ÷aqqa÷uq.

30

____________

***Alûcû quø dimdiyindÿn bilinÿr. ***Alma arvadûn dulunu, dalûnca gÿlÿr qulunu.***Almaq aldanmaqdû, vermÿk hönÿrdi. ***Ala it ÷aqqalûn dayûsûdû. ***Ala it gedÿr, qara it gÿlÿr. ***Ala itin balasû qara olar,

yanûlsa boynu ala olar, hörÿndÿ anasû kimi hörÿr.

***Ala qarüa olmaüû bÿs deyil, hÿkimlik dÿ elÿyir. ***Ala qarüa øux tÿrlanû bÿyÿnmÿz. ***Ala qayada bostan ura olub, kÿliyin dÿrÿn yoxdu.***Al÷a mÿnim, gilas mÿnim, tut mÿnim,

gavalûda da gþzöm var. ***Al÷aq ata hamû minÿr. ***Al÷aq daüa qar yaümaz?! ***Al÷aq yer igidi xor gþstÿrÿr. ***Al÷aq yerdÿ tÿpÿcik þzön daü sanar. ***Al÷aq u÷an ucaya qonar, uca u÷an al÷aq qonar.***Al÷aqda yatma – sel aparar, ucada yatma – yel aparar.***Alÿm alÿm ilÿdir, ke÷ÿl qûz da xalamla.

31

____________

***Alÿmÿ it hörÿr, bizÿ Mazandaran ÷aqqalû. ***Alÿmÿ oüruyam, sÿnÿ ki doüruyam. *** Àëëàôûí èøè àëàô ñàòìàãäû,

èñòÿð àòà òþê, èñòÿð åøøÿýÿ.***Allah bir, sþz bir.***Allah bir qapûnû baülayanda bir qapûnû a÷ar. ***Allah bþyöklÿrin xasiyyÿtini kÿssin. ***Allah bu ÿli o ÿlÿ mþhtac elÿmÿsin. ***Allah buynuzsuz qo÷un qisasûn

buynuzlu qo÷da qoymaz.***Allah daüûna baxar qar yaüdûrar. ***Allah demiø: sÿndÿn hÿrÿkÿt, mÿndÿn bÿrÿkÿt. ***“Allah” deyÿn namurad qalmaz.***Allah dÿrdi ÷ÿkÿnÿ verir. ***Allah dÿvÿyÿ qanad versÿydi, dam-divarû yûxardû. ***Allah ÿli hamû ÿldÿn ucadûr. ***Allah ÿsilsizÿ döøörtmÿsin. ***Àëëàù ÿéìÿéÿíè áÿíäÿ ÿéÿ áèëìÿç.*** Allah haqqû nahaqqa vermÿz.

32

____________

***Allah ilanûn ÿmÿlin bilib,

ayaüûn qarnûnda yaradûb. ***Allah istÿyÿn danaya qurd dÿymÿz. ***Allah kasûbdan kÿsÿr, varlûya verÿr. ***Allah kÿrimdi, quyusu dÿrindi.***Allah qarüa deyil ki, gþz oya. ***Allah qonaüûnûn þz qismÿti var. ***Allah min dÿrd verib, min bir dÿrman.***Allah mþminÿ hÿr øeyi baüûølar.***Allah ona qotur versin, dûrnaq vermÿsin.***Allah saü gþzö sol gþzÿ mþhtac eylÿmÿsin. ***Allah saxlayanû qurd yemÿz. ***Allah tÿnbÿli sevmÿz.***Allah var, rÿhmi dÿ var.***Allah verÿndÿ bacadan da tþkÿr. ***Allah verÿndÿ yox yerdÿn dÿ verÿr. *** Allah verÿndÿ peyüÿmbÿr dÿ östönÿ bir ÷ÿngÿ atar.*** Allah verib Pirim koxaya; arvad qûsûr, qûzû boüaz. ***Allah vermÿyÿnÿ peyüÿmbÿr neylÿsin?!

33

____________

***Allah vermÿz qara quluna, o da qalar vuruna-vuruna. ***Allah vuran aüacûn sÿsi ÷ûxmaz. ***Allah yolunda yox, øeytan yolunda ÷ox.***Allaha da þzönö pilov yeyÿn tanût. *** Allaha inanmayana bÿndÿlÿr dÿ inanmaz.***Allahdan buyruq, aüzûma quyruq.***Allahdan gizlin deyil, bÿndÿdÿn nÿ gizlin. ***Allahdan qorxmaz, bÿndÿdÿn utanmaz.***Allahdan nÿ gÿlsÿ xoødur. *** Allahûn bÿd nÿzÿrdÿn xÿbÿri yoxdur. *** Allahûn yarasû da var, ÷arasû da. ***Allahsûz yerdÿ otur, bþyöksöz yerdÿ oturma. ***Alma þz aüacûndan uzaq döømÿz. ***Almanû at gþyÿ, yerÿ gÿlincÿ ya qismÿt. ***Alovdan ÷ûxdûq, yalova döødök. ***Alt daøû aüûr olar. ***Altûn hÿsir, östön hÿsir, yat, yetim, tÿrlÿyÿsÿn! ***Altûn gþrmÿdiyin qabdan su i÷mÿ.

34

____________

***Aman deyÿnÿ ÿl qaldûrmazlar. ***Ana bala ucundan canûnû oda yaxar. ***Ana kimi yar olmaz – vÿtÿn kimi dþvlÿt-var.***Ana uøaüa aø gÿtirÿr, analûq yaø. *** Anadan ÿziz yenÿ anadûr. ***Analû qûzûn þzö bþyöyÿr, anasûz qûzûn sþzö. ***Analû quzu – xûnalû quzu. ***Anam doüub, bacûma göc döøöb. ***Anam elÿ ÷ox bilir, köndÿni xûrda tþkör,

Atam elÿ az bilir, ikisini birdÿn bökör.***Ananûn ÿrkþyön oülu hambal olar. ***Ananûn sÿbri tökÿnmÿz olur. ***Anasû ÷ûxan aüacû qûzû budaq-budaq gÿzÿr. ***Anasûna bax qûzûnû al, qûraüûna bax bezini al. ***Anasûndan ayrû döøÿn quzunu qurd yeyÿr. ***Anasûndan qabaq döøÿn qulunu qurd yeyÿr. *** Anasûzûn gþrdöyö iø danlaqsûz bitmÿz. ***Andûn iki baøû olur. ***Andûna inanûram, xoruzun da quyruüu gþrönör.

35

____________

***Anladûq - yel dÿyirmanû, bÿs bunun suyu hanû? ***Anlamaza hþrmÿt elÿrsÿn, deyÿr: mÿndÿn qorxdu. ***Anlayan þzö qanar, anlamayana yöz qandûr.***Anlayana da can qurban, anlamayana da,

dad yarûm÷ûq ÿlindÿn. ***Anlayana qul ol, anlamayana aüa da olma. ***Anlayana mil÷ÿk sazdûr,

anlamayana zurna da azdûr.***Ara sþzö ev yûxar. ***Arada ala ÷atû olmasa, qurd qoyunla otlayar. ***Aralûq atû, kor fatû.***Aralûq malû arada yeyilÿr. ***Araba aøandan sonra yol gþstÿrÿn ÷ox olar. ***Araba÷û atû gþzöndÿn qocalar. ***Aranda tutdan oldum, daüda qurutdan. ***Aranûn daüû saü olsun, qarlû da olar, qarsûz da. ***Araz axûr, gþzön baxûr. ***Araz, altûnû da bilirÿm, östönö dÿ. ***Araz aøûüûndandû, Kör topuüundan.

36

____________

***Ardûnca padøahûn da sþylÿrlÿr. ***Arx hÿmiøÿ ÷ûnqûl gÿtirmÿz.***Arxa su gÿlÿnÿcÿn qurbaüanûn canû ÷ûxar. ***Arxa su gÿlib, umud var bir dÿ gÿlsin. ***Arxlar axûr ÷ay olur. ***Arxadan vuran namÿrddir. ***Arxalû kþpÿk qurd basar.***Arxalûya arxa olma – yamaq sayarlar,

Arxasûza arxa ol – dayaq sayarlar.***Arxanû körkÿ þyrÿtmÿ. ***Arû qÿhrin ÷ÿkmÿyÿn balûn qÿdrini bilmÿz.***Arû øirÿyÿ dolanar. ***Arûnûn tikanûn gþrdöm, balûndan ÿl ÷ÿkdim. ***Arûüa batman da yökdör.***Arûq it þz kÿndinin øiridir. ***Arif adam tÿrif istÿmÿz. ***Arifÿ bircÿ iøarÿ dÿ bÿsdir. ***Armud þzgÿnin, eøøÿk kirayÿ. ***Armudun yaxøûsûnû meøÿdÿ ayû yeyÿr.

37

____________

***Arpa ÿkÿn buüda bi÷mÿz. ***Arpa unun yoxdusa, dadlû dilin dÿ yoxdur?! ***Arpa verilmÿyÿn at qam÷û göcö ilÿ yerimÿz.***Arpa yemiø at mÿnzil kÿsÿr. ***Arpadan, buüdadan ÿlim özöldö,

ömidim sÿnÿ qaldû, darû xirmÿni. ***Arpaya qatsan at yemÿz, sömöyÿ qatsan it yemÿz. ***Arsûz kiøidÿn ÿrsiz arvad yaxøûdûr.***Arsûz nÿdÿn arlanar?! ***Arsûzûn özönÿ töpöröblÿr, “yaüûø yaüûr” demiø. ***Arøûn olmayan yerdÿ ÷ÿrÿk dÿ þl÷ödör.***Artûq aø – ya qarûn aürûdar, ya baø. ***Artûq mal gþzmö ÷ûxarûr?! ***Artûq tamah daø yarar, daø qayûdar baø yarar. ***Artûq tikÿ baø yarar. ***Arvad evinÿ girÿnin qapûsû al÷aq olar. ***Arvad iki olanda ev söpörölmÿmiø qalar. ***Arvad ilÿ at igidin baxtûna. ***Arvad malû al÷aq qapû kimidi;

girÿndÿ dÿ baøûna dÿyÿcÿk, ÷ûxanda da.

38

____________

***Arvad malû baøa toxmaq kimi dÿyÿr. ***Arvad tutan yolun axûrû yoxuøa qalxar.***Arvad özlö kiøidÿn, kiøi özlö arvaddan ÿlhÿzÿr. ***Arvad var ev yûüar, arvad var ev yûxar. ***Arvadû ahûl gþzöylÿ, atû – cahûl gþzöylÿ. ***Arvadû bÿd olanûn saqqalû tez aüarar. ***Arvadûn deyingÿni kiøini tez qocaldar.***Asûlsan da, uca budaqdan asûl. ***Aslan aüzûndan øikar alûnmaz. ***Aslan qocalanda baøûna ÷aqqal-÷uqqal toplaøar.***Aslan yatûøûndan da bÿllidir. ***Aslanû da he÷ yalqûz qalmasûn. ***Aslanûn balasû aslan olar. ***Aslanûn bþyöyö-ki÷iyi olmaz. ***Aslanûn qorxusu qarûncadan olar. ***Aslanûn nÿ erkÿyi, nÿ diøisi?! ***Asta ÷al – usta ÷al. ***Asta qa÷an namÿrddi.

39

____________

***Asta vur – rasta vur. ***Astanûn iøi qalmaz, xÿstÿnin iøi qalar.***Astarû özöndÿn bahadû. ***Aø baøûnda qûrqovuldu.***Aødûr – biøÿr, iødir – döøÿr. ***Aøûndan yemÿdim, töstösöndÿn kor oldum. ***Aøpazdan kösÿn evinÿ ac gedÿr. ***Aøpazxanada yeyir, dulusxanada hörör. ***Aøaüa, aøaüa, kor Mahmuddan da aøaüa?!*** Aøaüû, aøaüû, qatûqlû aødan da aøaüû?! ***Aøûüû uduzub, curuna gövÿnir. ***Aøûüû yûüarlar oynamaq ö÷ön. ***Aøûüû aüladan gölmÿz. ***Aøûüûn sþzö qurtaranda “yarûm, yarûm” ÷aüûrar. ***Aøûüûnan mollanûn he÷ olmaz øad arasû. ***Aøûüûnkû haydandûr, mollanûnkû vaydan. ***Aøûq gþrdöyönö ÷aüûrar. ***Aøûq sþzö haqq olar.

40

____________

***Aøûq sþzöndÿn doymaz, lÿlþyön gþzöndÿn.***Aøûq toya yöyörÿr, molla vaya. ***Aøûq öz gþrÿn yerÿ. ***Aøiqÿ Baüdad uzaq deyil. ***At almaüa cahûl gþndÿr, qûz almaüa ahûl. ***At almamûø noxta davasû elÿyir.***At almamûø tþylÿ tikdir.***At atûnan ÿllÿøÿr, arada eøøÿyin qû÷û sûnar. ***At bÿslÿnirkÿn, qûz istÿnirkÿn. ***At elin, torba ÿmanÿt, bizim daha nÿyimiz var?***At ÿlÿ döøÿr, meydan ÿlÿ döømÿz. ***At igidin yoldaøû. ***At ilÿ arvad igidin iqbalûna. ***At ilÿ yola ÷ûxan eøøÿyin vay halûna. ***At qatûr doüub, nÿsli pozulub. ***At meydanûnda eøøÿk anqûrmaz.***At mûxûnû qopardar, bir yerÿ dÿyÿr, iki þzönÿ. ***At minÿnin tanûyar.

41

____________

***At minÿnindir, qûlûnc qurøananûn. ***At miniø þyrÿdÿr, don – yeriø.***At oüurlanandan sonra axur nÿyÿ gÿrÿk? ***At olanda ot olmur, ot olanda at. ***At olmayan yerdÿ eøøÿk dÿ atdûr. ***At þldö, itlÿrin oldu bayramû.***At þlÿr - meydan qalar, igid þlÿr - øan qalar.***At saxlayan atdan yöyrÿk ola gÿrÿk. ***At tapûldû, yÿhÿr tapûlmadû? ***At tÿpiyinÿ at dþzÿr.***At yemÿyÿn acû otlar bitmÿsÿ yaxøûdûr. ***At yerimÿklÿ yol alar, insan bilmÿklÿ.***At yerinÿ eøøÿk baülama. ***Ata baxarlar, baøûna torba taxarlar. ***Ata dost kimi bax, döømÿn kimi min.***Ata minÿndÿ þzönö, atdan döøÿndÿ atû unutma. ***Ata nal ÷alûndûüûn gþrÿndÿ

qurbaüa ayaqlarûnû uzatdû. ***Atdan döøöb eøøÿyÿ minmÿzlÿr.

42

____________

***Atdan qalanû þközÿ verÿrlÿr. *** Atdan yûxûlana yorüan-dþøÿk,

eøøÿkdÿn yûxûlana qazma, körÿk.***Atdan yûxûlmayan atlû olmaz. ***Atû atasû ilÿ tanûdarlar, qatûrû anasû ilÿ.***Atû atûn yanûna baülarsan,

hÿmrÿng olmaz, hÿmxasiyyÿt olar.***Atû cahûl gþzönnÿn, qûzû ahûl gþzönnÿn.***Atû olana nisyÿ qam÷û da verÿrlÿr.***Atû satûb eøøÿk alûb, dumbula-dum, dumbula-dum! ***Atûn axmaüû yorüa olar, itin axmaüû tula. ***Atûn izi itin izinÿ qarûømaz. ***Atûn þlömö tÿki arpadan olsun.***Atûna baxan ardûna baxmaz.***Atûna eøøÿk demiøÿm, ya dÿvÿnÿ kþøÿk?!***Atûnû baüla dirÿyÿ, sonra Tanrûya tapøûr. ***Atlû ilÿ atsûz bir deyil.***Atlû ilÿ piyadanûn sþvdasû tutmaz. ***Atlû qonaq itli qonaqdan yaxøûdû.

43

____________

***Atlûlar atûn ÷apar, day÷alû deyÿr mÿn dÿ varam. ***Atnan qatûr savaødû, arada eøøÿk þldö. ***Ata bilgisi ilÿ adam adam olmaz.***Ata ÷þrÿyi – meydan ÷þrÿyi,

oüul ÷þrÿyi – zindan ÷þrÿyi.***Ata doürayûb, oüul yeyibdir.***Ata malûna gþz dikÿn ac qalar. ***Ata oüluna bir baü verdi,

oüul ataya bir salxûm qûymadû.***Ata oülundan þtrö mölköndÿn ke÷di,

oüul atadan þtrö körköndÿn ke÷mÿdi.***Ata oüul savaødû, ÿblÿh ona inandû.***Ata olmaq asandû, atalûq elÿmÿk ÷ÿtin. ***Ata olmayan ata qÿdrini bilmÿz.***Ata sþzön tutmayanû biyabana atarlar.***Ata yetirÿn qûz ÿrlÿnÿr, ana yetirÿn oüul qûzlanar. ***Atalar nÿ ÿkiblÿr, oüullar onu bi÷iblÿr. ***Atalar nÿ gþzÿl mÿsÿl demiølÿr;

dönyanû ömid ilÿ yemiølÿr. ***Atalar sþzö hikmÿtdir.

44

____________

***Atalar sþzö Qurana girmÿz,

amma Quran yanûnda gedÿr. ***Atalar sþzönÿ baxan geri qalmaz. ***Atam, atam, mÿn bu iøÿ matam! ***Atam ilÿ atamû deyincÿ þzöm ilÿ þzönö de.***Atamû þldörmöøÿm, goruna and i÷mÿyÿ. ***Atan soüan, anan sarûmsaq,

sÿn hardan gÿldin belÿ gölmÿøÿkÿr?!***Atanû, ananû gþrmÿsÿydim, þzönÿ xan deyÿrdim. ***Atanûn duasû, ananûn ahû. ***Atasûn tanûmayan Allahûn da tanûmaz.***Ataø demÿknÿn aüûz yanmaz. ***Atûlan ox geri dþnmÿz.***Atûldû mindi eøøÿyÿ,

bayaq da ayaüû yerdÿydi, indi dÿ.***Avara itin hþrmÿti olmaz. ***Avazûn yaxøû gÿlir, oxuduüun Quran olsa.***Ay aydûn, hesab bÿlli. ***Ay aydûr, onun da özöndÿ lÿkÿ var. ***Ay gþrmöøön ulduza nÿ minnÿti?!

45

____________

***Ay hÿmiøÿ bulud altûnda qalmaz.***Ay iøûüûna it hörÿr. ***Ay mÿnlÿ olsun, ulduzun gþzönÿ barmaüûm. ***Ay-ulduz gþyÿ yaraøûr. ***Ayda-ildÿ bir namaz, onu da øeytan qoymaz.*** Ayda-ildÿ xoø gÿldin, göndÿ-göndÿ nþø gÿldin. ***Ayû kim gþrdö? – Kor Mahmud.*** Ayûn on beøi qaranlûq olsa da, on beøi aydûnlûqdûr. ***Ay daø atan baxtavar, daøûn da bir vaxtû var. ***Ay fÿlÿk, batmanû eylÿdin ÷ÿrÿk. ***Ay gedÿn it, gÿl mÿni tut. *** Ay qaynana, he÷ gÿlin olmamûsan?! ***Ay þzönö bÿyÿnmiø, qoy sÿni el bÿyÿnsin. ***Ayaüa döømÿyÿn baøa ÷ûxmaz. ***Ayaüû ilÿ gÿlÿnÿ þlöm olmaz. ***Ayaüûndan yûxûlan qalxar, dilindÿn yûxûlan yox.***Ayaüûnû yorüanûna gþrÿ uzat. ***Ayaqla gÿlÿn qonaüû atla yola salarlar.***Ayaq-ayaq nÿrdivana ÷ûxarlar.

46

____________

***Ayaz oldu, bulud oldu, ke÷ÿn gönlÿr unuduldu. ***Ayazda yatmayan eøøÿk tþylÿnin qÿdrin bilmÿz. ***Ayû balasûna “aüappaüûm” deyÿr,

kirpi balasûna – “yumøaüûm”.***Ayû meøÿdÿn kösöb, meøÿnin xÿbÿri yox. ***Ayû nÿdi, oynamaq nÿdi?! ***Ayûnûn min bir oyunu var - hamûsû bir armud östÿdir.***Ayûya dayû deyÿrlÿr kþrpönö ke÷incÿn.***Ayûb sþylÿyÿnin ayûbûnû sþylÿrlÿr.***Ayûblû ayûbûn bilsÿ, baøûna palaz þrtÿr. *** Aynanûn ÷atdaüû calaq qÿbul elÿmÿz. *** Aynaya necÿ baxsan, þzönö elÿ gþrÿrsÿn. ***Ayrana getmÿyÿ utanmûr, sÿrnici dalûnda gizlÿdir. *** Ayrana gÿlÿn ÷anaüû bþyrönÿ sûxar. ***Az idi arûq-uruq, biri dÿ gÿldi dabanû cûrûq. ***Az ilÿn ÷oxun oyunu olmaz.***Az olur kösör, ÷ox olur qusur. ***Az tamah ÷ox bÿla gÿtirÿr.*** Az vardû ac adam, biri dÿ döødö bacadan.

47

____________

***Az yeyÿnin azarû da az olar. ***Aza qane olmayan ÷oxu tapammaz. ***Azacûq aøûm, aürûmaz baøûm. *** Azca, hara gedirsÿn? ×oxca yanûna.***Azdan az deyiblÿr, ÷oxdan ÷ox.***Azû bilmÿyÿn ÷oxu he÷ bilmÿz.***Azan quøun þmrö az olar. ***Azüûn adam quzüun olar. ***Azar batmannan girÿr, misqalnan ÷ûxar. ***Azarla mÿnim÷ön, þlöm sÿnin÷ön. ***Azarladûm þlmÿdim, özöldöm þldöm. ***Azarlû tÿlÿsÿr, armud vaxtûnda yetiøÿr. ***Azarlûq olsun, bezarlûq olmasûn.

48

____________

B

Babam mÿnÿ kor deyib, gÿlib gedÿni vur deyib!***Bablû babûn tapmasa, gönö ah-vaynan ke÷ÿr. ***Bacanaq bacanaüû gþrÿndÿ qaøûnma tutar. ***Baü olmayan yerdÿ bþyörtkÿn þzönö baü ÷aüûrar. ***Baü sahibsiz olmaz.***Baü salan barûn yeyÿr. ***Baü vaxtû baübanûn qulaüû aüûr eøidÿr. ***Baüa bax özöm olsun, yemÿyÿ özön olsun.***Baüa baxarsan baü olar, baxmazsan daü olar.***Baüban baüban olsa, neylÿyir baü divarû?! ***Baüban tÿlÿsÿr, armud vaxtûnda yetiøÿr. ***Baübanûn kþnlö olsa, nÿ gÿlib baüda paya?! ***Baüda ÿrik var idi, salam-mÿlik var idi,

Baüdan ÿrik qurtardû, salam-mÿlik qurtardû.***Baüû baüban yeyÿr, qoyunu ÷oban.***Baüû ver baübana, yarûsûn yesÿ dÿ.***Baülû baüûnû qûydû, baüban salxûm qûymadû. ***Baüa qûnûndan ÷ûxdû, daha qûnûn bÿyÿnmÿdi.

49

____________

***Baüa þzön ÷ÿkÿ bilmÿz, evin dalûna alar.***Baüanû ya þldör, ya dalûsû östÿ qoy. ***Bahalûqda ÷þrÿyin ÿsirgÿyÿn ucuzluqda yalqûz qalar. ***Baxma deyÿnÿ, bax dediyinÿ. ***Baxmaq kirayÿ istÿmÿz. ***Baxmaqla þyrÿnmÿk olsa, itdÿn qÿssab olardû.***Bal tutan barmaq yalar. ***Bal verÿn ÷i÷ÿyi arû tanûyar. ***Bal yedin, bÿlaya döødön.***Bal yeyib, bÿlasûnû ÷ÿkir. ***Balûnû ye, arûsûnû soruøma. ***Bala baldan øirindir. ***Bala quøun aüzû bþyök olar. ***Balalû qarüa bal yemÿz. ***Balalû qarüaya yem yoxdu. *** Baldûzûm – ÷uvaldûzûm, hÿrdÿn gÿlÿr, sancar, gedÿr.***Balûüû ha÷an tutsan tÿzÿdir.***Balûüû ya þldördön, ya sudan qûraüa qoydun.

50

____________

***Balûüûn dirisi dÿ suda, þlösö dÿ. ***Balûq balûüû udmasa – dÿryanû balûq tutar. ***Balûq baødan iylÿnÿr.***Balûq sudaykÿn sþvda olmaz.***Balûq suya ÷ÿkÿr. ***Balûq tutan suyu bulanûq istÿr. ***Balta aüac kÿsmÿzdi, sapû aüac olmasaydû.***Baltada varsa, sapûnda da var. ***Baltanû dibdÿn vurmazlar. ***Baltanû qûzûldan elÿrsÿn, gedÿr odunun yanûna döøÿr. ***Bar verÿn aüacû kÿsmÿzlÿr. ***Barlû aüaca daø atarlar. ***Barlû aüacûn baøûna dolanarlar. ***Barsûz aüaca daø atmazlar. ***Barût ilÿ odun dostluüu olmaz. ***Barmaüûn hansûn kÿssÿn, aürûsû birdir. ***Barmaüûnûn beøini dÿ bal elÿyib

aüzûna salsan, deyÿr zÿhÿrlÿndim. ***Barmaq-barmaq oüurlayan qarûø-qarûø oüurladar.

51

____________

***Basdûrdûüû þlö þzöndÿn qabaq gÿldi. ***Baø namÿrd ÿlindÿdir; nÿ kÿsÿr, nÿ baüûølar.***Baø onun, daø bunun, mÿnimki gþrmÿmÿkdi.***Baø saü olsun, papaq tapûlar.***Baøa dil gÿtirÿni, el gÿtirÿ bilmÿz. ***Baøa döø, baøûmû yar. ***Baøa gÿlÿn dildÿn gÿlir.***Baøa÷ûüûn qa÷acaüû yer – papaq÷û dökanû. ***Baø-baøa vermÿyincÿ, daø yerindÿn qopmaz. ***Baøbilÿnsiz iø olmaz. ***Baøda oturan bÿy olmaz.***Baøûmû sûndûr, mÿzÿnnÿni sûndûrma. ***Baøûmû yarûrsan,

ÿtÿyimÿ qoz tþkörsÿn, baxan desin qoz yarûb.

***Baøûmû yarmaüûna gþrÿ barû daø olaydû. ***Baøûn ke÷ÿl, gþzön kor, bÿs sÿnin haran yaxøû? ***Baøûnû itirÿn tel ö÷ön aülamaz. ***Baøûnû ke÷ÿl elÿmÿ; hÿr ke÷ÿlin taleyi bir olmaz.

52

____________

***Baøuva daø da salsan uca yerdÿn sal. ***Baøladûüûn iøi yarûm÷ûq qoyma. ***Baølû baøûn saxlasûn, mÿn baøûmdan bezaram.***Baømaüûmû geyÿ bilÿrsÿn, yeriøimi yeriyÿ bilmÿzsÿn. ***Baømaq cötlÿnÿndÿ bilinÿr.***Baømaq pal÷ûqsûz olmaz. ***Baømaq÷ûnûn baømaüû olmaz, bþrk÷önön bþrkö. ***Baømaq÷ûnûn baømaüû yûrtûq olar. ***Bayûrda mini þlsön, evimdÿ biri þlmÿsin. ***Bayûrû kaøû-÷ini, i÷ÿrisi toyuq hini. ***Bayquø xarabalûq sevÿr. ***Bayquø xarabalûüû gölöstana dÿyiømÿz. ***Bayram sömöyö ilÿ kþpÿk kþkÿlmÿz. ***Bayramÿlisiz toy olmaz, Qÿmbÿrsiz döyön. ***Bazar i÷indÿ it qulaüû kÿsmÿzlÿr.***Bazar quruldu, hesab duruldu. ***Bazarûn bazar, qadam sÿnÿ, mÿrdimazar. ***Bekarlûqdansa – culfalûq.

53

____________

***Belÿ matahûn var, Cÿfÿrabad (Mazandaran) bazarûna apar.***Belÿ otyeyÿn idin, nÿ ö÷ön arûq döødön?! ***Belÿ øûllaq atan madyan qulun saxlamaz.***Belÿ yatan þköz yök gþtörmÿz. *** Beø barmaüûn beøi dÿ tÿn deyil. ***Bez geyÿrÿm, döz gÿzÿrÿm. ***Bÿdcinslik maya istÿmÿz. ***Bÿdÿsil ÿvvÿl vÿfa gþstÿrÿr, sonra cÿfa. ***Bÿdÿsildÿn ÿsil olmaz, boyunca qûzûl qala. ***Bÿdÿsili baøa ÷ÿkÿrsÿn, söröøÿr ayaüa döøÿr. ***Bÿdÿsilin baømaüûnû cötlÿrsÿn, deyÿr geridÿ dur. ***Bÿdrÿng dÿ bir rÿngdir. ***Bÿhanÿ÷iyÿ bÿhanÿ ÿskik olmaz. ***Bÿhs ilÿ Hÿcÿ gedÿn yorular yolda qalar. ***Bÿxøiø var – xalvarla, hesab var – dinarla. ***Bÿla bÿla gÿtirÿr. ***Bÿla gÿlÿndÿ “gÿlirÿm” demÿz. ***Bÿladan qa÷an bÿlaya tutular.

54

____________

***Bÿlkÿ sÿn bostanuvû pozmusan,

mÿn yemiøsiz qalmayacaüam ki…***Bÿlkÿni ÿkÿrsÿn bitmÿz. ***Bÿndÿ bÿndÿyÿ neylÿr, Xuda gþzdÿn salmasa?! ***Bÿnnasûz hþrök hþrölmÿz. ***Bÿnzÿyÿ-bÿnzÿyÿ yaz olar, bÿnzÿyÿ-bÿnzÿyÿ qûø. ***Bÿrÿkÿt harda var? – Bþyöklö yerdÿ. ***Bÿrÿkÿt ondur, onu da dözlök. ***Bÿslÿ qarüanû, oysun gþzönö. ***Bÿslÿ yetimi, yesin ÿtini.***Bÿy dediyin nÿdir, bÿyÿnmÿdiyin nÿ?! ***Bÿy don geydi, hamû dedi: möbarÿk olsun.

Yoxsul geydi, hamû dedi: hardan gÿtirdin?***Bÿy ilÿ bÿy savaødû, ortada kasûbûn baøû yarûldû.***Bÿy mÿnim arxam, mÿn kimdÿn qorxam?! ***Bÿy oülu gþrdöm, tamaha döødöm. ***Bÿy verÿn atûn diøinÿ baxmazlar.***Bÿylÿ bostan ÿkÿnin taüû ÷iynindÿ bitÿr. ***Bÿylÿ Ùaca gedÿn ÷þllÿrdÿ sÿrgÿrdan qalûr.

55

____________

***Bÿyliyi baøarmadûn, canûn ÷ûxsûn belÿ gÿz.***Bÿyaz ipÿk hÿr rÿngÿ boyanar. ***Bÿzÿnmirÿm aüadan qorxuram, bÿzÿnirÿm xanûmdan.***Bûüdan kÿsir, saqqala qoyur. ***Bildir gedÿn bildir÷in, hanû sÿnin bir qûl÷ûn?!***Bildir þlöb boz eøøÿk, bu il gÿlin aülayaq. ***Bildir yedim bir incir, indi dÿ qarnûm incir. ***Bildir÷in camalabaddan hara gedÿr;

dÿni yanûnda, suyu yanûnda. ***Bildir÷inin bÿyliyi darû sovulanacandûr. ***Bildiyindÿn danûø, bilmÿdiyin sÿni gödaza verÿr. ***Bilÿn az deyÿr, bilmÿyÿn yöz.***Bilÿnÿ bir, bilmÿyÿnÿ min oxu. ***Bilÿnin dÿ baøûna dþnöm, bilmÿyÿnin dÿ,

dad yarûm÷ûq ÿlindÿn. ***Bilÿnlÿ bilmÿyÿn tay olmaz. ***Bilmÿdiyin bildiyindÿn ÷oxdu. ***Bilmÿmÿk ayûb deyil, soruømamaq ayûbdû.***Bilmÿsÿn, bir bilÿndÿn sor.

56

____________

***Bilsÿydim atûn þldöyönö,

qulaüû dolusu darûya satardûm. ***Bilsÿydim, dÿrdim iki olmazdû. ***Bilÿyi göclö olan birin yûxar, biliyi göclö olan minin.***Bir ac gölÿyÿn olar, bir dÿ yalavac. ***Bir ac qudurüan olar, bir tox. ***Bir aüacda göl dÿ bitÿr, tikan da. ***Bir aüûllû baø min baøû saxlar. ***Bir almaüûn bir dÿ vermÿyi var. ***Bir arxa ki su gÿlib, göman var yenÿ gÿlÿ.***Bir ata yeddi oüulu dolandûrdû,

yeddi oüul bir atanû dolandûrmadû. ***Bir ayaq sÿn gÿl, iki ayaq mÿn gÿlim.***Bir barmaq baldan þtrö tuluüun gþòön yûrtmazlar. ***Bir bilÿndÿn qorx, bir dÿ bilmÿzdÿn. ***Bir buüda ÿkmÿsÿn, min buüda bi÷mÿzsÿn.***Bir ÷ûlpaüû yöz cöbbÿli soya bilmÿz. ***Bir ÷ûraq iøûüûna yöz nÿfÿr oturar. ***Bir ÷ûraq ki haqdan yana,

yaüû neylÿr, yaüû neylÿr?!

57

____________

***Bir ÷þrÿk þzön ye, birin dÿ Allah yolunda ver. ***Bir ÷ulum var ataram, harda gÿldi yataram. ***Bir ÷uval qûzûl borcun olsun,

bir ÷uval buüda borcun olmasûn. ***Bir dadan peøman, bir dadmayan. ***Bir dadanandan qorx, bir qudurandan. ***Bir daü yûxûlmasa bir dÿrÿ dolmaz.***Bir dana bir naxûrû korlar. ***Bir daø altda, bir daø östdÿ.***Bir daø qopanda daha yerini tutmaz. ***Bir daøla divar olmaz. ***Bir daøla iki quø vurmaq olmaz. ***Bir dÿ gÿlin ollam, oturduüumu-durduüumu billÿm. ***Bir dÿ qatûr÷ûnûn qatûrûnû hörkötmÿ. ***Bir dÿfÿ aldanmûøda qÿbahÿt aldadanûn,

iki dÿfÿ aldanmûøda qÿbahÿt aldananûn.***Bir dÿfÿ yemÿknÿn qarûn doymaz. ***Bir dÿli quyuya bir daø atdû,

on aüûllû onu ÷ûxara bilmÿdi.

58

____________

***Bir dÿlidÿn yeddi mÿhlÿyÿ zÿrÿr dÿyÿr.***Bir dÿrdlinin dÿrmanûn o dÿrdÿ döøÿndÿn al.***Bir dirhÿm min eybi þrtÿr. ***Bir doüru ki yalana oxøadû, onu sþylÿmÿ. ***Bir ÿldÿ iki qarpûz tutmaq olmaz. ***Bir ÿt ki girdi qazana, oldu yemÿli. ***Bir gÿlÿn bir dÿ gÿlÿr, sÿbr elÿ.***Bir gþrdön namÿrdi, bir dÿ gþrsÿn, namÿrdsÿn.***Bir gþrÿn yoldaø, iki gþrÿn qardaø. ***Bir gþz iki gþzön gþrdöyön gþrÿ bilmÿz. ***Bir göl ilÿ bahar olmaz. ***Bir gön duz yediyin yerÿ qûrx gön salam ver. ***Bir gönön bÿyliyi dÿ bÿylikdir.***Bir halalû min haram saya bilmÿyibdilÿr. ***Bir hÿsirdi, bir Mÿmmÿdnÿsir. ***Bir igid qûrx ildÿ meydana gÿlÿr. ***Bir igid yoxsul ola, ona ÿl-ayaq gölÿr. ***Bir igidin payû iki igidi ac qoyar.

59

____________

***Bir iø baølamayûnca qurtarmaz. *** Bir iøi bitirmÿyincÿ bir iøÿ baølama. *** Bir it hörmÿklÿ karvan qayûtmaz. ***Bir kÿndin ki, koxasû mördöø ola,

he÷ olar ki, orda xeyir iø ola?!***Bir kora bir dÿyÿnÿk. ***Bir kþ÷mÿk – yöz talanmaq.***Bir köllökdÿ iki xoruz banlamaz.***Bir qatû nazik, iki qatû yoüun,

qat yarûmû hardan tapûm?! ***Bir qazanda iki kÿllÿ qaynamaz. ***Bir qûz bir oülanûndû. ***Bir qoyundan iki dÿri ÷ûxmaz.***Bir qoz ö÷ön daø atûlmaz. ***Bir qulüuna min qûrüûna sÿbÿbdir. ***Bir mûx bir nalû, bir nal bir atû,

bir at bir igidi, bir igid bir eli saxlar.***Bir möøtÿriy÷ön dökan a÷ûlmaz. ***Bir naxûrûn adûnû bir ala dana batûrar. ***Bir napakdan qorun, bir dÿ kþpÿkdÿn.

60

____________

***Bir pakûn duasû, bir napakûn duasû. ***Bir olsun, pir olsun. ***Bir sþzön min bir budaüû var. ***Bir sþzönö beø batman balla yemÿk olmur.***Bir su ki girdi qaba, oldu i÷mÿli.***Bir su ki mÿni axûdûr, mÿnim ö÷ön dÿryadûr. ***Bir øÿhÿrÿ getdin gþrdön hamû kor, sÿn dÿ – kor. ***Bir tabaq kötöm olsa, biri sÿnÿ yoxdu. ***Bir talada iki axsaq ceyran olmaz. *** Bir tÿpÿ yûxûlar, bir dÿrÿ dolar. *** Bir tikÿni bilmÿyÿn min tikÿni dÿ bilmÿz. ***Bir tikÿnin qûrx il haqqû var. ***Bir tikÿylÿ daü aømaq olar. ***Bir torba dÿni var, beø dÿyirmana öyötmÿyÿ gedir.***Bir örÿkdÿ iki sevgi olmaz. ***Bir var Koroülu, bir dÿ var kor kiøinin oülu.***Bir vermÿ, bir dÿ dilÿr, yatmaüa yer dÿ dilÿr. ***Bir vuran min vur deyÿndÿn yaxøûdûr.

61

____________

***Bir vurmaqla aüac yûxûlmaz. ***Bir yaxøûdan þtrö – ha gÿzmÿsÿn yöz il gÿz!***Bir yandan baülayan bir yandan a÷ar. ***Bir yerdÿ otur ki, durmayasan. ***Birÿ dÿ ho de, minÿ dÿ ho de! ***Birÿ dÿymÿz, mini bÿyÿnmÿz.***Biri acûndan øalvarûn satûrdû,

dedilÿr: nisyÿ verÿrsÿnmi?***Biri itmÿyincÿ biri bitmÿz.***Biri kþrpö tapmûr ke÷ÿ, biri su tapmûr i÷ÿ. ***Biri mÿnim, biri bÿndÿnin,

birini dÿ nazlû yara gþndÿrim. ***Biri minÿ baülûdûr, mini dÿ birÿ. ***Biri od olanda biri su olsun gÿrÿk. ***Biri þlmÿsÿ, biri dirilmÿz. ***Biri pal÷ûüa batûb, biri dÿ yanûnda yatûb.***Biri vardû gecÿdÿn, biri dÿ döødö bacadan.***Biri yeyÿr, biri baxar – qiyamÿt onda qopar.***Birin gþr – fikir elÿ, birin gþr – øökör elÿ.

62

____________

***Birin yandûrûb, birin qandûrma. ***Birindÿn soruødular: qatûr niyÿ sÿsin ÷ûxartmûr?

Dedi: atasûn yadûna salmaq istÿmir! ***Birini evÿ qoyan yox idi,

soruødu: ÷uxamû hardan asûm? ***Birlik harada, dirilik orada. ***Birlik olmayan yerdÿ dirilik olmaz. ***Birÿnin qanûn aldûn – canûn aldûn. ***Bismillah demÿklÿ donuz bostandan ÷ûxmaz. ***Biøincÿn gþzlÿyÿn döøöncÿn dÿ gþzlÿyÿr. ***Bitÿ acûq elÿyib kþynÿyi yandûrmazlar. ***Bitli ÿlin qoynuna apardû, ac gömana döødö. ***Bitmiø iødÿn göl iysi gÿlÿr. ***Biyara get, bekar qalma. ***Biz gÿldik gÿlini gþrmÿyÿ,

gÿlin dÿ gedib tÿzÿk dÿrmÿyÿ.***Biz yalvardûq daza, daz da þzön qoydu naza. ***Bizÿ ÷atdû, dÿyirman yatdû. ***Bizÿ dÿ bir gön doüar. ***Bizÿ gÿlÿn bizÿ oxøar.

63

____________

***Bizÿ yetiøÿn ke÷ÿlin sa÷û dabanûndan oldu. ***Boüaz yediyin istÿmÿz, gþz gþrdöyön istÿr. ***Boüuøan kþpÿyin yarasû ÿskik olmaz. ***Borc alan, salam da var. ***Borc almaq baølayan yerdÿ dostluq pozular. ***Borc gölÿ-gölÿ gedÿr, aülaya-aülaya gÿlÿr. ***Borc igidi ÿridÿr. ***Borc ilÿ alûnan kþynÿk adamû tÿmiz saxlamaz. ***Borc ki oldu yöz, gir i÷indÿ öz. ***Borc su dÿyirman dolandûrmaz. ***Borc vermÿklÿ tökÿnÿr, yol getmÿklÿ. ***Borcdan qorxan qapûsûnû gen a÷maz. ***Borcla alûnan eøøÿk su yolunda þlÿr. ***Borclu borclunun saülûüûn istÿr.***Borclu þlmÿz, bÿnizi saralar. ***Borclunun dua÷ûsû alacaqlûdûr. ***Borcunu verÿn dþvlÿtlÿnÿr. ***Bostana dadanan eøøÿyin qulaüû-quyruüu olmaz.

64

____________

***Bostan÷ûnûn sovqatû kÿlik olar. ***Boø anbar, boø daüarcûq, ha þl÷, ha þl÷ – doldur! ***Boø araba ÷ox sÿs salar. ***Boø ÷anaüû dolu ÷anaüa vurmazlar. ***Boø ÷uval bucaqda qalar. ***Boø damardan qan ÷ûxmaz.***Boø durunca döømanûna daø daøû. ***Boø eøøÿk yeyin gedÿr.***Boø qabûnû vur, dolu qabûmû sûndûr;

bu zölmö kim gþtörÿr. ***Boø söfrÿyÿ nÿ bismillah?! ***Boø sönbölön baøû yuxarû olar. ***Boø torbayla at tutulmaz. ***Boø tutan bÿrk kÿsÿr. ***Boyunduruqdan qa÷an þközö kÿsÿrlÿr. ***Boz tula gedir, boynu yoluq tula gÿlir. ***Bþhtana döøÿn odsuz yanar. ***Bþrk÷önön bþrkö olmaz, körk÷önön körkö. ***Bþrkö isti-soyuqdan þtrö baøa qoymazlar.

65

____________

***Bþylÿ qÿm, bþylÿ kÿdÿr, bþylÿ gÿlÿr, bþylÿ gedÿr.***Bþyök aüacûn kþlgÿsi dÿ bþyök olar. *** Bþyök balûq ki÷ik balûüû yeyÿr. ***Bþyök baøûn bþyök dÿ dÿrdi olur. ***Bþyök bþyöklöyön bilmÿsÿ,

ki÷ik dÿ ki÷ikliyin bilmÿz. ***Bþyök danûøanû ki÷ik gþtörÿr.***Bþyök loxma ÷eynÿ, bþyök sþz danûøma. ***Bþyök olanûn qursaüû gen gÿrÿk. ***Bþyök tikÿ boüaz yûrtar. ***Bþyök tþkÿni ki÷ik yûüar.***Bþyöklÿrdÿ zor olar, yalan olmaz. ***Bþyöksöz evdÿ xeyir-bÿrÿkÿt olmaz. ***Bþyöyön tanûmayan qiblÿsin dÿ tanûmaz. ***Bþyöyön özönÿ aü olanû torpaq gþtörmÿz. ***Bu aüûl mÿndÿ, o dua sÿndÿ – sÿhÿrÿcÿn yatarûq.***Bu arøûna bez vermÿzlÿr. ***Bu cûrûm, bu cûndûrûm, mÿn durum necÿ sûndûrûm?!***Bu darû o aclûüa ÷atmaz.

66

____________

***Bu daø, bu tÿrÿzi. ***Bu dönya dÿyirmandû, öyödÿr bir gön bizi. *** Bu elti elÿ bilÿr o elti dönyanû yedi. *** Bu evin iøûüû o evÿ döømÿz. ***Bu ÿlin rÿnci bu ÿlÿ haramdû. ***Bu gön mÿnÿ isÿ sabah da sÿnÿdir. ***Bu gön sÿn deyirsÿn, sabah sÿnÿ deyÿrlÿr.***Bu gönön iøini sabaha qoyma.***Bu gönön sabahû var.***Bu gönönÿn ÷þrÿk qazan,

onu da Nurcahan yesin, dindirÿndÿ yalan desin.

***Bu – hÿlÿ kamillÿri, gþr nÿdir cahillÿri. ***Bu qûrüûna xan dþzmÿz. ***Bu mÿscidÿ bu namaz da ÷oxdur. ***Bu necÿ bostan÷ûdûr? Dÿymiøi qoyar, kalûn dÿrÿr?! ***Bu þlö bu øivÿnÿ dÿymÿz. ***Bu øÿr, bu meydan. ***Bu yatûø sÿninÿndi, bu duruø mÿninÿndi,

ikimizdÿn bir gomuø balasû tþrÿr.

67

____________

***Bugönkö baüûr-þvkÿ sabahûn yaülû tikÿsindÿn irÿlidir. ***Bugönkö sþz sabahkû sþzön kþrpösödör.***Builki sÿr÷ÿ bildirki sÿr÷ÿyÿ civ-civ þyrÿdir. ***Bud ÿti yemir ki, g...ÿ yaxûndû. ***Buüda ÷þrÿyin yoxsa, øirin dilin olsun.***Buüda olmayan yerdÿ darûnû gþzÿ tÿpÿrlÿr. *** Buüdadan, arpadan ÿlim özöldö,

umudum sÿnÿ qaldû, ay darû xûrmanû! *** Buüdasûnû sötöl yeyÿn xûrmanda ac qalar. ***Buxarû ÿyri oldu neylÿr, töstösö döz ÷ûxsûn. *** Bulaq baøûndan bulanar.***Bulaq gÿrÿk yerindÿn bulaq ola. ***Bulaq þz gþzönö kor istÿmÿz. ***Bulamac dÿliyÿ qaldû. ***Bulaøûqlû sÿhÿngdÿn bulanûq su tþkölÿr. ***Burda dilÿnir, orda zÿkat verir. ***Burda oturma, his olarsan, orda oturma, pis olarsan.***Burnu fûrtûqlû quzu buynuzu burma qo÷ olar. ***Burun-qulaq baøûn sadaüasûdûr.

68

____________

***Buz nazik yerindÿn sûnar.***Bödrÿmÿyÿn yûxûlmaz. ***Bölböl þz gönöy÷ön aülayûr.***Bölböl viranÿdÿn þtmÿz,

bayquø viranÿdÿn getmÿz. ***Bölbölön ÷ÿkdiyi dil bÿlasûdûr.

69

____________

C

Cahûllûqda bÿzÿnmÿdim, hayûf mÿnÿ, qocalûqda bÿzÿnmiøÿm, ayûb mÿnÿ.

*** Cahil axûrda tula quyruüu xûnalar. ***Cahil dirilÿrin þlösödör. ***Cahil ilÿ bal yemÿ, ahûl ilÿ daø daøû.***Cahildÿ sþz ÿylÿnmÿz. ***Camadarûn øahlûüû hamam÷ûlûqdûr. ***Came nÿ qÿdÿr bþyök olsa, imam yenÿ bildiyin oxur.***Can candan ayrûdûr. ***Can de, can eøit.*** Can saülûüû dþvlÿtdir, demÿ, babam, yoxsulam.***Can sÿnin, cÿhÿnnÿm Tarûnûn. ***Can øirin olur. ***Can verÿndÿ boz sÿr÷ÿyÿ ver, qaranquø gÿldi-gedÿrdi. ***Can vermÿyÿn canana yetmÿz.***Can versÿn qardaøa ver, min il ke÷ÿ yad olmaz. ***Cana gÿlÿn mala gÿlsin. ***Candû ÷ÿkÿr, qandû qaynûyar.

70

____________

***Canû acûøan eøøÿk atdan yeyin gedÿr.***Canû canan yolunda deyÿn ÷ox olar, qûyan az. ***Canûm qurban, yaxøû qonaq! Gÿl u÷aq bir dÿ qonaq. ***Canûmû da alsan, gölÿ-gölÿ al. ***Canûnda olmayana candar aüacû neylÿsin?!***Canûnû yaxøû saxla qÿfil ÿcÿldÿn. ***Cananû sevÿn canûndan ke÷ÿr.***Canavar tÿk qalanda baøûna ÷aqqallar yûüûøar. ***Canavarûn özö aü olsa, kÿndÿ göndöz gÿlÿr. ***Cavahir cûnda i÷indÿ olar. ***Cavahirin qiymÿti var,

amma atalar sþzönön qiymÿti yoxdur. ***Cavan baø bir ÷anax qandû. ***Cavanlûqda daø daøû, qocalûqda ye aøû.***Cavanlûqda qocalûüa göc saxla. ***Ceyran qovan ÷i÷ÿyÿ batar, donuz qovan pal÷ûüa. ***Ceyranûn qa÷maüûn elÿ gþrdöm, ÿtindÿn zÿhlÿm getdi. ***Cÿfasûn ÷ÿkÿn sÿfasûn gþrÿr.***Cÿhd ÷arûq yûrtar, iø odur haqqa vara.

71

____________

***Cÿhd elÿ dost qazan, döømÿn ocaq baøûnda. ***Cÿhÿnnÿmÿ gedÿn gÿlÿr, möøtÿrinin gedÿni gÿlmÿz. ***Cÿhÿnnÿmÿ gedÿn yoldaøûnû ÷ox istÿr.***Cÿngÿl dÿ þzönö baü sanar. ***Cÿrgÿdÿn qalan ke÷ÿl olar. ***Cidanû ÷uvalda gizlÿtmÿk olmaz.***Cinÿ bþrk tikÿr, øeytana papûø. ***Cinÿ dÿmir gþstÿrdilÿr. ***Cins cinsÿ ÿsÿr elÿmÿz. *** Cins xoruz yumurtada banlayar. ***Cins madyan balanû dþøöndÿ saxlar. ***Comÿrd deyib maldan elÿrlÿr,

igid deyib candan elÿrlÿr.***Cuhud qan gþröb! ***Culfa kÿfÿnsiz þlÿr.***Cöcÿ aügönlö olsaydû, toyuq ÿmcÿkli olardû. ***Cöcÿ nÿnÿsindÿn söd gþrmÿyib. ***Cöcÿni ÷alaüandan sonra sanarlar.

72

____________

***Cöcÿni payûzda sayarlar.***Cöcÿyÿ bÿylik verdilÿr, anasûn eøøÿyÿ mindirdi.***Cötcö yaüûø istÿr, yol÷u quraqlûq. ***Cötÿ gedÿn þköz gþzöndÿn tanûnar.*** Cözvi kölliyÿ tabedi.

73

____________

×

×aüûrûlan yerÿ ÿrinmÿ, ÷aürûlmayan yerdÿ gþrönmÿ. ***×aüûrûlmamûø qonaq söpörölmÿmiø yerdÿ oturar. ***×aüûrram – eldÿn ayûb, ÷aüûrmanam – it itdi.***×ax-÷ax edÿn nal÷adûr, iø bitirÿn ax÷adûr.***×aqqal gölÿndÿ toyuq qaqqûldar.***×aqqal var gþdÿn ÷ûxarûr, qurdun adû bÿdnamdû. *** ×aqqalûn yuxusuna toyuq gÿlÿr. *** ×ala-÷ala ÷alaüan olar. ***×alaüan gþydÿ dolanar, cöcÿnin örÿyi bulanar.***×alûø ki, dostun olsun, döømÿn ocaq baøûnda. ***×amura daø atma, özönÿ sû÷rar. ***×anaxda balûn olsun, Yÿmÿndÿn arû gÿlÿr.***×apqûn÷û ol, insafû ÿldÿn vermÿ. ***×arÿsiz dÿrdÿ Loüman da acizdir. ***×arûüûnû ÿsirgÿmÿyÿn patavasûn da qoyar östönÿ.***×arvadara yol gþstÿrmÿzlÿr. ***×ay min olar, ÷eømÿ bir.

74

____________

***×aya ÷atmamûø ÷arûüûnû ÷ûxarma. ***×ayûn daøû, ÷þlön quøu. ***×ayûr dedi: yeddi il leylÿk yuvasûnda qaldûm,

yerÿ döøöb genÿ atamûn vÿtÿnin itirmÿdim. ***×ÿkmÿ, ÷ÿkÿ bilmÿzsÿn, bÿrkdir fÿlÿyin yayû! ***×ÿkmÿ, ÷ÿkmÿ bu dÿrdi, ÷ÿkÿn bilÿr bu dÿrdi. ***×ÿkmÿ namÿrd minnÿtin, get qörbÿtdÿ dolan gÿz. ***×ÿltik xatirinÿ suluflar da su i÷ir. ***×ÿngi þlösö dÿf-dumbulla basdûrûlar.***×ÿnginin qazandûüû ÿnliyÿ, kirøana gedÿr. ***×ÿr÷i baøûndakûnû da satar.***×ÿr÷i kisÿsindÿkini satar. ***×ÿr÷i qûzû mûncûüa aøûq olar.***×ÿr÷inin andû eøøÿyinÿ qÿnim olar. ***×ÿkiømÿsÿn bÿrkiømÿzsÿn. ***×ûxan ay doüuøundan bÿllidi. ***×ûxan can geri dþnmÿz. ***×ûxan qan damarda qalmaz. ***×ûxan qûz ÷ûüdan baxar.

75

____________

***×ûxmayan cana umud ÷oxdur.***×ûnqû balacadû, odu bþyök. ***×ûraq ke÷ÿnÿ yaxûn ÷ox iøûq verÿr. ***×ûraq þz dibinÿ iøûq salmaz.***×ibin qana yûüûlar. ***×irkaba daø atma, östönÿ sû÷rar. ***×irki ÷irk aparar, hayûf oynaø paltarû. ***×irkin bÿzÿnincÿ toy ke÷ÿr. ***×irkin özön gizlÿdÿr, gþy÷ÿk budaqlar gÿzÿr.***×irkinim, gþzlÿ, gedim gþzÿl axtarûm,

tapmadûm gþzÿlimsÿn ki, gþzÿlim.***×irkinliyin Allahdan, öz yumamaüûn nÿdÿn?! ***×iy ÿtdÿn nÿnÿ dÿ bezardûr, bala da. ***×iy söd ÿmÿndÿn eyilik gþzlÿmÿ. ***×iynÿnÿn saqqûz ÷örör.***×oban ÷ox olanda qoyunu qurd yeyÿr. ***×oban kþpÿyi kimi nÿ yeyÿr, nÿ yedirdÿr. ***×obanû þzöndÿn olanûn qoyunu diøi doüar.***×obanûn kþnlö olsa, tÿkÿdÿn pendir tutar.

76

____________

***×obanûn yaüû ÷ox olanda ÷arûüûna sörtÿr.***×ox aø ya qarûn aürûdar, ya baø.***×ox aøna tutan aønasûz qalar.***×ox bilÿn ÷ox ÷ÿkÿr. ***×ox bilÿn quø dimdiyindÿn tÿlÿyÿ döøÿr. ***×ox bilib az danûømaq igidin lÿngÿridir.***×ox ÷alûøan ÷arûq yûrtar, iø odu haqqa vara.***×ox danûøan ÷ox yanûlar. ***×ox danûømaq Qurana yaraøar. ***×ox doüru var, yalan ondan yaxøûdû. ***×ox gþrÿn ÷ox istÿr, az gþrÿnin yadûna da döømÿz. ***×ox gölÿn ÷ox da aülar. ***×ox hörÿn it tutmaz. ***×ox istÿyÿn azdan da olur.***×ox kþtöklÿr östöndÿ ÷ox øivlÿr doüranûb. ***×ox qoyundan ÷ox quzu olar. ***×ox mal haramsûz olmaz, ÷ox sþz yalansûz. ***×ox þyönmÿ, tat qûzû, pendirindÿn qûl ÷ûxûr.

77

____________

***×ox yaøayan ÷ox bilmÿz, ÷ox yer gÿzÿn ÷ox bilÿr.***×ox yemÿk adamû az yemÿkdÿn dÿ qoyar. ***×oxluüa daø atûlmaz. ***×olaq koru gþrÿndÿ þz halûna øökr elÿr.***×or deyÿnÿ can desÿn, Yarÿb, nÿyin ÿksilÿr? ***×þl iti gÿldi, þy itini qovdu.***×þlön alÿmi yandûrûr, i÷in þzönö. ***×þlmÿk dûüûrlanar, qapaüûn tapar. ***×þlmÿkdÿ ÿt qurtardû, ÷uüundur baø qaldûrdû. ***×þlmÿyÿ verÿ-verÿ ÷ûxar qazan bahasû.***×þm÷ÿ aødan isti oldu. ***×þm÷ÿ quyruüuna yapûøan yaülû yerindÿn yeyÿr. ***×þm÷ÿ tutan sÿnÿ sarûdûr.***×þm÷ÿnin qÿdri aø daøanda bilinÿr. ***×þm÷ÿynÿn i÷din doymadûn,

yalamaqnan doyacaqsan?***×þmÿlmÿmiø hörÿ bilmir. ***×þrÿk a÷anû qûlûnc a÷maz. ***×þrÿk basan ayaüa döøÿr.

78

____________

***×þrÿyi at dÿryaya, balûq bilmÿz, Xalûq bilÿr. ***×þrÿyi ÷þrÿk÷iyÿ, bir ÷þrÿk dÿ östÿlik. ***×þrÿyi dizindÿ olandan uzaq. ***×þrÿyi torpaqdan al, þzgÿnin aüzûndan yox. ***×þrÿyin tÿk yeyÿn yökön þzö ÷ÿkÿr.***×þr-÷þplÿ yanan ocaüûn istisi olmaz. ***×ubuüu vaxtkÿn ÿymÿsÿn, bþyöyÿndÿ ÿyilmÿz. ***×uvala girmÿyÿn canûm daüarcûüa girib.***×uvallar doldu, daüarcûqlar dolmaz.***×örögön zora nÿ tabû?!***×örök qoza qabûüû neylÿsin?! ***×örök paxlanûn kor alûcûsû olur. ***×örök taxta mûx gþtörmÿz. ***×öröntö aøû qarûn doyurmaz.

79

____________

D

Dabbaq sevdiyi dÿrini yerdÿn yerÿ vurar. ***Dadanan dayanmaz. ***Dadanandansan, qudurandan? ***Dadananla quduranû saxlamaq olmaz.***Dadanûbsan dolmaya, o da ola, olmaya.***Dadûmlûqdûr, doyumluq deyil. *** Dadlû sþz – can arzusu, dadsûz sþz – baø aürûsû.***Dadmamûsan qaz ÿtini, nÿ bilirsÿn lÿzzÿtini? ***Dadsûz aøa duz neylÿsin, aüûlsûz baøa sþz neylÿsin.***Daü aürû ÷ÿkdi, nÿ doüdu? – si÷an. ***Daü baøûna qûø gÿlÿr, iyid baøûna iø. ***Daü baøûnda xûrman qurma, sovurarsan, yel aparar. *** Daü baøûndan duman ÿskik olmaz. *** Daü daüa qovuømaz, adam adama qovuøar.*** Daü iti gÿldi, baü itin qovaladû. *** Daü quøu daüa yaraøar, baü quøu – baüa! *** Daü ola, duman ola, qûrmûzû tuman ola,

mÿn olmayûm, sÿn olasan.

80

____________

*** Daüa desÿn oürudur, baøûnû ÿyÿr. ***Daüûna baxar qar verÿr, baüûna baxar bar verÿr. ***Daülar qarûynan, torpaq varûynan.***Daülar nÿ qÿdÿr uca ola, östöndÿn yollar aøar. ***Daüarcûq ÷þrÿyinÿn dolanan dþvlÿt baøûna ip salmaz. ***Daüarcûq ÷uvaldan bþyök oldu?! ***Daldan atan topuqdan vurar.***Dama-dama gþl olar, dada-dada he÷. ***Damar-damar, daøû dÿlÿr. ***Damcû inadûyla daø dÿlÿr. ***Damara baxarlar, qan alarlar. ***Damazlûüûnû yeyÿn tamarzû qalar. ***Dan yerindÿn ÷ûxan gön dÿysin oynaøûma,

bulud altûndan ÷ûxan gön dÿysin ÿrimÿ.***Dana bþyöyÿr, amma ÷ulu bþyömÿz. ***Dana oynar, mûxûnû bÿrkidÿr.*** Danûøana dil vermir, yeriyÿnÿ yol. ***Danûøûqlû sþz daülar aøar. ***Danûømaq dananû qurda verÿr.

81

____________

***Danûømaq qûzûl olsa, danûømamaq gömöødör. ***Darayû, sÿni geyÿr hÿr ayû! ***Darüa ÿmim, daha nÿ qÿmim! ***Darûya girÿn donuz payanû þzönÿ qÿbul eylÿr. ***Daø atan bÿlli, baø tutan bÿlli. ***Daø daøa, dûrnaq daøa, siz savaøa, biz tamaøa.***Daø daøa sþykÿnÿr - divar olar.***Daø döødöyö yerdÿ aüûr olar. ***Daø qayaya rast gÿlib.*** Daøa mûxû ÷axanda biri mûxa, ö÷ö þzönÿ dÿyÿr. *** Daøûn bþyöyö dostdan (yaxûndan) gÿlir.***Daøörÿkli döømÿnin baürûn yarar yumøaqlûq. ***Dava darlûqdan ÷ûxar. ***Dava ilÿ yas qarûmaz. ***Dava÷ûn xan olsa Allah dadûna yetsin. ***Davada aüac ortadakûna dÿyÿr.***Davada halva paylamazlar. ***Davalû sþz baø yarar, doüru sþz daø.

82

____________

***Davalû yerdÿ ot bitmÿz. ***Davanûn ÷eønisi cidaldû.***Davasûnû bilmÿyÿnÿ øahid olma. ***Dayanan su tez iyiyÿr. ***Day÷anû bir vurarsan, iki sû÷rar. ***Dayû gþrmÿyib, elÿ bilir Øahqulu da bir dayûdûr.***Dazûn saznan yatdûüû, sazûn da tÿpik atdûüû. ***Dedi xacÿyÿm, dedi ne÷ÿ oülun var. ***Dedik bir aüûz aüla, demÿdik ellÿri baøûmûza yûü.***Dedilÿr: ßzrayûl uøaq paylayûr.

Dedi: - Þzönönkö þzönön olsun, mÿnimkinÿ dÿymÿsin.

***Dedilÿr: Molla, aø aparûrlar. Dedi: - mÿnÿ nÿ.

Dedilÿr: - Sizÿ aparûrlar. Dedi: - sÿnÿ nÿ! ***Dedim bir aüûz aüla, demÿdim ellÿri göldör bizÿ. ***Dediyindÿn dþnsÿn, el dþnÿr sÿndÿn,

dediyini tutsan, el tutar sÿndÿn.*** Demÿdiyin sþzön aüasûsan, dediyin sþzön qulu.***Demÿsÿn eøitmÿzsÿn. ***Deyÿcÿyini fikir elÿ, sonra sþylÿ.

83

____________

***Deyÿn Xalûx dþyöl, dedirÿn Xalûxdû. ***Deyirÿm – eldÿn ayûb, demÿnÿm – yandû canûm. ***Deøikli muncuq yerdÿ qalmaz. ***Dÿbbÿdÿn yaü ÷ûxar. ***Dÿdÿlÿrin þzö þlsÿ dÿ, sþzö þlmÿyib. ***Dÿdÿm bicdi, köndÿni sayûr,

ciyim bicdi, köndÿdÿn kÿsir. ***Dÿdÿm þldö ya vÿlvÿlÿdÿn, ya zÿlzÿlÿdÿn. ***Dÿdÿsi þldö, dedi: vaxtû ÷atûbdû,

dÿvÿsi þldö, dedi: belim sûndû. ***Dÿdÿsindÿn nÿ göl dÿrdim,

balasûndan gölab ÷ÿkim?***Dÿdÿsini gþrmÿyÿn øahlûq iddia eylÿr. ***Dÿli dÿlidÿn xoølanar, molla þlödÿn.***Dÿli dÿlini gþrÿndÿ ÷omaüûn belinÿ qûsar. ***Dÿli dÿliyÿ qoøular, dÿyÿnÿk gþydÿn yaüar. ***Dÿli dostun olunca aüûllû döømÿnin olsun. ***Dÿli dþvran sörör, aüûllû vaxt gþzlÿr. ***Dÿli ilÿ dþvlÿtli – ikisi dÿ bildiyin elÿr. ***Dÿli inÿk balasûnû ÷ûünayar.

84

____________

***Dÿli qûz bir naxûø bilÿr. ***Dÿli qûz dayûsûndan yaøûnar. ***Dÿli qûz deyÿr: anasûz olaydûm,

bÿdÿsil gÿlin deyÿr: qaynanasûz.***Dÿli þköz göcön bilmÿz. *** Dÿli utanmaz, yiyÿsi utanar. *** Dÿlicÿ qûzdan dÿlicÿ gÿlin olar.***Dÿlidÿn doüru xÿbÿr. ***Dÿlilÿr dönyanû yedi, aüûllû indi cöt qoøur. ***Dÿlini apardûlar toya, dedi:

bura bizim evdÿn yaxøûdû! ***Dÿlinin baøûnda qoz aüacû bitmÿz. ***Dÿlinin nÿ toyu olsun, nÿ yasû. ***Dÿlinin yadûna daø salma. ***Dÿliyÿ daø atma, þz baøûn yarûlar.***Dÿliyÿ göndÿ bayramdûr. ***Dÿliyÿ yel ver, ÿlinÿ bel ver.***Dÿliyÿ yöz þyrÿt, bildiyin elÿr. ***Dÿllÿkliyi bizim baøûmûzda þyrÿnir.

85

____________

***Dÿm eniø olar, dÿm yoxuø. ***Dÿm sþhbÿt – dÿm ixtilat. ***Dÿmir dþyölÿ-dþyölÿ polad olur.***Dÿmir qapûnûn taxta qapûya iøi döøÿr.***Dÿmiri isti-isti dþyÿrlÿr.***Dÿmiri körÿdÿn dÿmir ÷ûxardar.***Dÿmiri nÿm ÷örödÿr, igidi qÿm. ***Dÿmirsiniz, missiniz, hamûnûz bir cinssiniz. ***Dÿmli hara gedÿr? - Dÿm ardûnca.

- Qÿmli hara gedÿr? Qÿm ardûnca.***Dÿmyÿnin bir Allahû var, sulunun iki. ***Dÿni ellÿrdÿn, suyu gþllÿrdÿn.***Dÿni mÿndÿn yeyir, baøqa yerdÿ yumurtlayûr. ***Dÿrd adama selnÿn girÿr, misqalnan ÷ûxar.***Dÿrd adamû dingildÿdÿr. ***Dÿrd aüladar, eøq sþylÿdÿr. ***Dÿrd bir olsa aülamaüa nÿ var. ***Dÿrd ÷ÿkÿnÿ gþrÿdir. ***Dÿrd dÿrd östöndÿn gÿlÿr.

86

____________

***Dÿrd dÿrdÿ bÿnzÿmÿz. ***Dÿrd gedÿr, yeri boø qalmaz. ***Dÿrd getmÿz, dÿyiøÿr. ***Dÿrd var – gÿlÿr ke÷ÿr, dÿrd var – dÿlÿr ke÷ÿr.***Dÿrd verÿn dÿrmanûn da verÿr. *** Dÿrdi ÷ÿkÿn bilÿr. ***Dÿrdi daüa verdilÿr, gþtörmÿdi,

ancaq insan gþtördö.***Dÿrdin qoy dÿrdim östÿ, onu da mÿn ÷ÿkÿrÿm. ***Dÿrdini dÿrd bilÿnÿ sþylÿ. ***Dÿrdini gizlÿdÿn dÿrmanûn tapmaz. ***Dÿrdli deyingÿn olar.*** Dÿrdli sþylÿdiyin dÿli sþylÿmÿz. *** Dÿrdlini dindirmÿ, þzö dillÿnÿr. ***Dÿrÿ yiyÿsiz olanda tölkö bÿylik elÿr.***Dÿrgahûn qapûsû a÷ûq olanda

kþpÿyin yuxusu gÿlÿr. ***Dÿrin ÷ay sÿssiz axar. ***Dÿrin su bulanmaz.

87

____________

***Dÿrmana inanma, dÿrmansûz da qalma. ***Dÿrviø yabûsû hÿr evin yolunu taíûyar. ***Dÿrviøin fikri nÿ isÿ, zikri dÿ odur. ***Dÿrviølikdÿn xÿbÿri yox,

gecÿ-göndöz tÿkyÿ axtarûr. ***Dÿryaya bir daø at, ya bir qaya sal. ***Dÿrzin az oldu, xûrmanû bþyök a÷. ***Dÿrzi þz yûrtûüûnû yamamaz. *** Dÿrzi yaxasû cûrûq olar, baømaq÷û ayaüû yalûn.***Dÿrziyÿ kþ÷ dedilÿr, iynÿsini sancdû yaxasûna.***Dÿvÿ aüûr gedÿr, ÷ox gedÿr. ***Dÿvÿ bir xÿyal elÿr, sarvan iki. ***Dÿvÿ bþyök – ot yeyÿr, øahin ki÷ik – ÿt yeyÿr. ***Dÿvÿ bu boynan hÿlbÿt uøaq imiø?***Dÿvÿ buynuz axtarûrdû, qulaqdan da oldu.***Dÿvÿ dedi: “Hamamdan qalûram”.

Dedilÿr: “Gþrönör qû÷ûndan-pa÷andan”.***Dÿvÿ durdu, dam u÷uldu.***Dÿvÿ gþrdönmö? Qûüûnû da gþrmÿdim.

88

____________

***Dÿvÿ gþzön yumar girÿr pambûüa,

Deyÿr: mÿni he÷ kim gþrmör.***Dÿvÿ Mÿkkÿyÿ getmÿklÿ hacû olmaz. ***Dÿvÿ nÿ qÿdÿr þlö ola, dÿrisi bir eøøÿyÿ yökdör. ***Dÿvÿ nÿ qÿdÿr uzaüa getsÿ, qatarûnû gþzlÿr. ***Dÿvÿ oynayan gönö qar yaüar.***Dÿvÿ þldö, eøøÿyÿ zölöm oldu. *** Dÿvÿ þlsÿ, dÿrisi bir yökdör,

toyuq þlsÿ, dÿrisi bir ÷ÿngÿ tökdör.*** Dÿvÿ þz ÿyrisin bilmÿz. *** Dÿvÿ tanûmasa, ovsarû tanûyar. *** Dÿvÿ yaxûnû otlayûb uzaüû gþzlÿr. *** Dÿvÿcÿ boyun olunca döymÿcÿ aülûn olsun. *** Dÿvÿ÷iylÿ dost olanûn darvazasû gen gÿrÿk.***Dÿvÿdÿn bir tök qoparsan, yenÿ qÿnimÿtdi. ***Dÿvÿdÿn bþyök fil dÿ var. ***Dÿvÿdÿn soruødular:

boynun niyÿ ÿyridi, dedi: haram dözdö?

***Dÿvÿni andûlar – ya suya, ya oduna!

89

____________

***Dÿvÿni daüdan u÷urdan bir ÷ÿngÿ otdur. *** Dÿvÿni eøøÿyin quyruüuna baülama. ***Dÿvÿnin dizini baüla, sonra Allaha tapøûr. ***Dÿvÿnin nÿyi dözdö ki, boynu da döz olsun. ***Dÿvÿnin yemÿdiyi ot ya baøûnû aürûdar, ya qûl÷ûnû. ***Dÿvÿyÿ dedilÿr: eniøi sevirsÿn, yoxuøu?

Dedi: lÿnÿt hÿr ö÷önÿ.***Dÿvÿyÿ qanqal lazûm olsa,

boynunu yöz yerdÿn uzadar. ***Dÿvÿyÿ øöøÿki nÿ eylÿsin?! ***Dÿvÿquøuna dedilÿr: qa÷, dedi: quøam,

dedilÿr: u÷, dedi: dÿvÿyÿm.***Dÿvÿtsiz gÿlÿn dþøÿksiz oturar.***Dÿyÿnÿk dÿlinin, söpörgÿ gÿlinin.***Dÿyirman þz iøin iødÿr, ÷ax-÷ax baø aürûdar.***Dÿyirmana gedÿndÿn sonra ulaq verÿn ÷ox olar. ***Dÿyirmana su hardan axdûüûn þyrÿn.***Dÿyirman÷û qûzûnû ÿrÿ verdi, arvadûnû da östÿlik. ***Dÿyirman÷ûdan acûq elÿyÿn ÷uvalûn boø aparar. ***Dÿyirman÷ûnûn øahidi kþmbÿ÷i olar.

90

____________

***Dÿyirmanda dÿnin yox, øahad östÿ baøûnû niyÿ yarûrsan!***Dÿyirmanûn yaraøûüû torba-÷uvaldû.***Dÿymÿ mÿnÿ, dÿymÿyim sÿnÿ. ***Dûü-dûü qardaøû qardaødan ayûrar. ***Dûmbûlû ÿlÿk, dûmbûlû sac, ÿlim xÿmir, qarnûm ac!***Dil adamû bÿyan elÿr. ***Dil hÿmiøÿ aürûyan diøin östÿ gÿlÿr. ***Dil ki var, ÿtdÿndi; hara dþndÿrsÿn dþnÿr. ***Dil sömöksözdö, amma sömöyö sûndûrar.***Dil var bal – gÿtirÿr, dil var – bÿla gÿtirÿr. ***Dil yanûlar, doürusun deyÿr. ***Dil yarasû – il yarasû. ***Dildÿn gÿlÿn ÿldÿn gÿlsÿ, hÿr fuüara padøah olar.***Dildir – nÿ qoruüu var, nÿ qaytanû. ***Dili bal, iøi bÿla. ***Dili dost, qÿlbi qara, mÿn belÿ dostu neylim? ***Dilim-dilim olasan, dilim. ***Dilin zÿkatû xeyir sþylÿmÿkdi.

91

____________

***Dilini saxlayan baøûnû saxlar. *** Dilÿn÷i bir olsa, balnan bÿslÿrlÿr. ***Dilÿn÷i bir olsa, dirilmÿyÿ nÿ var. ***Dilÿn÷i salam almaz. *** Dilÿn÷inin torbasû dolmaz.*** Dilÿn÷inin özö qara olur, torbasû dolu. *** Dini dinara satan molla

dindÿn dÿ olar, dinardan da.***Dinsizin aüzûnû imansûz yumar. *** Dinmÿ, sÿni udaram. ***Dirini þldörmÿk olar, þlönö diriltmÿk olmaz. ***Diø qurdalamaqla qarûn doymaz. ***Diø nÿ qÿdÿr øirin ola,

aürûyanda ÷ûxardûb tullayûrlar. ***Diø verÿn diølik dÿ verÿr. ***Diø yox ikÿn dodaq vardû. ***Diødÿn artmaz, iødÿn artar.***Diøi döømöø boz þköz qoøulub cþngÿlÿrÿ.***Diønÿn, dûrnaqnan yûüûb aüûznan yemÿk gÿrÿkdi.

92

____________

*** Diøsiz aüûz – daøsûz dÿyirman.***Divanxana qapûsû girÿndÿ

darvaza olar, ÷ûxanda iynÿ gþzö.***Divarû nÿm yûxar, insanû qÿm.***Divarûn dalûsû da qörbÿtdir. ***Divarûn ÿyrisi þzölöndÿn baølar.***Diz aürûsûn can ÷ÿkÿr. ***Doüru bödrÿr, amma yûxûlmaz. ***Doüru deyÿnin baøû ke÷ÿl olar.*** Doüru elÿ bilÿr hamû doürudur,

oüru elÿ bilÿr hamû oürudur. *** Doüru ol, asan yol ilÿ get. ***Doüru sþz acû olar. ***Doüru sþz kin duruldar.***Doüru sþzÿ nÿ and? *** Doüru yolda yûxûlan tez qalxar. ***Doüru yolla gedÿn yorulmaz. ***Doüruluqla dost qapûsûn dolan gÿl, þz evindir.***Doüruya zaval yoxdur, ÷ÿkÿsÿn hÿr divana.

93

____________

***Doqquz dþøÿkli baba axûrû quru yerdÿ can verÿr.***Doqquzunda nÿ isÿ doxsanûnda da odur. ***Dolaøan (gÿzÿn) qurd ac qalmaz. ***Dolunu yeyib boøa tÿpik atmazlar. ***Don kimindi – geyÿnin, at kimindi – minÿnin.*** Donuz xort-xortunu bþyöyöndÿn þyrÿnÿr. ***Dost baøa baxar, döømÿn ayaüa. ***Dost daøû bÿrk incidÿr. ***Dost dosta tÿn gÿrÿk, tÿn olmasa gen gÿrÿk.***Dost dostun saülûüûn istÿr.*** Dost gÿliøi bayram olar. ***Dost ilÿ ye i÷, alûø-veriø eylÿmÿ.***Dost ilÿn bazar dostluüu pozar. ***Dost mÿni ansûn bir ÷örök qozla. ***Dost mÿni yad eylÿsin bir göleyøÿ nar ilÿ.***Dost min isÿ azdûr, döømÿn bir isÿ ÷oxdur.***Dost olan eyib gþrmÿz. *** Dost sirrin dost bilÿr.

94

____________

***Dost var aüûla-baøa gÿlÿr, dost var yaülû aøa gÿlÿr. ***Dost yaman göndÿ tanûnar. ***Dost yolunda boran olar, qar olar. ***Dosta borc pul vermÿ, hÿr ikisi ÿldÿn gedÿr. ***Dostluq ö÷ almadûr:

gah ikisi sÿndÿ biri mÿndÿ, gah ikisi mÿndÿ biri sÿndÿ.

*** Dostluqla tutub döømÿnliklÿ yûxma. *** Dostu ÷ox olanûn göcö ÷ox olar. *** Dostu qurd olanûn el-obasû yurd olar.***Dostun sirrin dost bilÿr. ***Dostun atdûüû daø baø yarmaz. ***Dostunu aüladan þzö gölmÿz.***Dostunu mÿnÿ de, deyim sÿn kimsÿn. ***Doøab almûøam, bal ÷ûxûb.***Dovøana qa÷ deyir, tazûya tut. ***Dovøanûn gömanû ayaqlarûna gÿlÿr. ***Doymacû xatûn yeyÿr, yumruüu yetim. ***Dþvlÿt can odudur.

95

____________

***Dþvlÿtdÿ – dÿvÿ, þvladda – nÿvÿ. ***Dþvlÿtli kasûb olsa, qûrx il iyi getmÿz. ***Dþvlÿtli yanûn qaøûyanda kasûb elÿ bilÿr ona pul verir. ***Dþvlÿtlinin ÿlin bû÷aq kÿsÿr, kasûb kþynÿyin par÷alar. ***Dþvranû sörÿn sörsön, hÿr kÿsin macalû var. ***Dþyÿn, sþyÿn ÿrim yox, yel aparan yunum var. ***Dþymÿ kimsÿnin qapûsûn, dþymÿsinlÿr qapûnû. *** Dul arvad gecÿ yarûsû peøman olar. ***Dul arvad yetim saxlar, naxûr÷ûya minnÿt qoyar. ***Dul arvadû qûz adûna almazlar.***Dul arvadûn boü÷asû qoltuüunda olar. ***Dul arvadûn divarû al÷aq olar.***Dumbul gþrÿr oynar, mehrab gþrÿr aülar. ***Duymuø eøøÿyi basmaq olmaz. ***Duz-÷þrÿk – döz ÷þrÿk.***Duzu yeyib duzlaüû batûrma. *** Dönÿn þlÿni dönÿn basdûrdûlar. ***Dönya bala dþnsÿ, ala qarüa þz yemÿyin bilÿr.

96

____________

***Dönya mÿnim deyÿnin dönÿn gÿldik yasûndan. ***Dönya nÿrdivandûr; biri ÷ûxar, biri döøÿr. *** Dönya varûna gövÿnilmÿz. ***Dönya yalan dönyadû. ***Dönyada bir pislik qalar, bir yaxøûlûq. ***Dönyada hÿr an mÿrdÿ arxalan. ***Dönyanû qismÿtnÿn yeyÿllÿr. ***Dönyanûn iøin hÿr cör tutarsan, þylÿ gedÿr. ***Dönyanûn malû dönyada qalacaq. ***Dönyanûnkû gþr-gþtördör. ***Döøÿ bilmÿyÿcÿyin yerÿ ÷ûxma. *** Döømÿn ÷ox olanda qa÷maq da mÿrdlikdir. ***Döømÿn döømÿndi, nÿ yaxøûsû, nÿ yamanû?! ***Döømÿn ocax baøûnda. ***Döømÿn sÿni daøûnan, sÿn döømÿni aøûnan.*** Döømÿn yaxandan tutanda it ÿtÿyindÿn tutar. ***Döømÿn zÿif olsa da, ehtiyatû ÿldÿn buraxma.***Döømÿnÿ dÿ qapûnda dost kimi bax.

97

____________

***Döømÿnÿ quyu qazûnca dosta ev tikÿrsÿn. ***Döømÿni dost elÿ, dostu döømÿn elÿmÿ. ***Döømÿnin gÿliøi dÿ tÿlÿdir, gölöøö dÿ. ***Döz sþz daødan ke÷ÿr. *** Döz sþzÿ boynum qûldan nazikdir. *** Döz yerdÿ yeriyÿ bilmÿz, yoxuøda øûllaq atar. ***Döz yol gedÿn yorulmaz. ***Dözÿlibdi hÿr yaraüûm, qalûbdû saqqal daraüûm.

98

____________

E

Ehtiyac adamû oüru elÿyÿr. ***Ehtiyat igidin yaraøûüûdûr.***Ehtiyatlû oüulun anasû aülamaz. ***El aüzû – ÷uval aüzû. ***El aüzû faldûr. ***El aüzû ilÿ quø tutulmaz. ***El aüzûnda bir sþzön yöz rÿngi var. ***El atan daø uzaüa gedÿr. ***El atan daøa göc döømÿz. ***El atan daøû qalxûzmaq olmaz. ***El bir olsa, daü oynadar yerindÿn. ***El ÷alan zurnanûn sÿsi uzaqdan gÿlÿr. ***El dediyi möbarÿk olar.***El dÿlisin ÷þlÿ atmaz. ***El el östÿ sûüûøar, ev ev östÿ sûüûømaz.***El eybin sÿnÿ sþylÿyÿn

sÿnin dÿ eybini elÿ sþylÿr.***El gþzö aydûn gþrÿr.

99

____________

***El gþzö tÿrÿzidir. ***El gþzöndÿn döøÿn boy atmaz. ***El göcö - sel göcö. ***El hömmÿtlÿ, quø qanadla! ***El igidiylÿ tanûnar. ***El i÷indÿ – þl i÷indÿ. ***El ilÿ gÿlÿn qara gön toy-bayramdûr. ***El ke÷diyi kþrpödÿn sÿn dÿ ke÷. ***El kþ÷ÿr, adÿt kþ÷mÿz. ***El qalxdû, sÿn dÿ qalx. ***El qarüûyan aüac bar vermÿz. ***El malûna gþz dikÿn gþzdÿn olar. ***El oülu yumurtaya qulp qoyar. ***El þz dÿlisini yaxøû tanûyar. ***El sevmÿyÿnin aüacû quruyar. ***El sþzönÿ uyan qarûsûnû tez boøar.***El tikÿni alÿm yûxa bilmÿz. ***El ö÷ön aülayan iki gþzöndÿn olar.

100

____________

***El öfördö, sel kþpördö. ***El özönÿ namaz qûlanûn arxasû Allahadû.***El yandûran øamû sþndörmÿk olmaz. ***El yûüûlsa, zÿrbi kÿrÿn sûndûrar. ***El yûxanû he÷ kÿs tikÿ bilmÿz. ***El yumruüun gþrmÿyÿn

þz yumruüun batman sanar. ***Elin aüzûna baxan ac qalar. ***Elin dilindÿn qurtarmaq olmaz.*** Elin sÿsi – haqq sÿsidi. *** Elin sþzö ÿvvÿl-axûr döz olur. ***Elinÿn gÿlÿn qara gön toy-bayramdû.***Elini hörköt, axsaüûnnan yapûø. ***Ellÿr bizÿ, biz ellÿrÿ. ***Ellÿr kþ÷ÿr, daülar qalar.***Ellÿrÿ gölÿn canûm, indi olub el gölöncö. ***Elÿ kor deyÿn þzö badam gþzlödör?! ***El÷i ÷ox olar, qismÿt bir. ***El÷isi Gölöm olanûn baøûna kölöm olar.

101

____________

***El÷iyÿ zaval yoxdur.***Elÿ ÷almaüûn belÿ dÿ oynamaüû olar.***Elÿ don geymÿk gÿrÿk ki, yamaüû evdÿ tapûla. ***Elÿ elÿ ki, øor÷u bir dÿ bazara gÿlsin.***Elÿ elÿmÿ ki, kþrpö qala ÷ayûn o tayûnda. ***Elÿ göl ki, biz dÿ gölÿk. ***Elÿ yemÿyin belÿ dÿ qusmaüû var. ***Elÿ ke÷ÿl deyil ki, qartmaüû yerÿ döøÿ. ***Elÿ kþ÷, kþ÷önÿ dana-buzov qatûømasûn. ***Elÿ musurman oldun ki,

atovun xa÷ûn da unutdun. ***Elÿ zûlxûn belÿ qazanû olar.*** Elmli qazûya øahid lazûm deyil. ***Eniødÿn yenÿ dÿ yoxuø yaxøûdûr. ***Erkÿk atûn yÿhÿri yûrtûq olar. ***Erkÿk eøøÿk, yanû qoduqlu?! ***Erkÿk quøun yuvasû olmaz. ***Ermÿnidÿn bÿy olmaz. ***Ermÿninin qocalanû kþpÿyÿ,

mösÿlmanûn qocalanû ipÿyÿ dþnÿr.

102

____________

***Ertÿyÿ qalan bÿladan qorxma. ***Eøidibdi paraüû qûrxarlar,

bilmir harasûn qûrxarlar. ***Eøqin tÿrs-avandû olmaz. ***Eøøÿk aldûm, qatûr ÷ûxdû. ***Eøøÿk anqûranda itin baøû aürûyar. ***Eøøÿk batdaüa bir dÿfÿ batar. ***Eøøÿk eøøÿyÿ uzunqulaq deyÿr. ***Eøøÿk eøøÿyi borc qaøûr. ***Eøøÿk hÿlÿ o eøøÿkdi, palanû dÿyiøsÿ dÿ. ***Eøøÿk qazanar, at yeyÿr. ***Eøøÿk qocalmaqla tþylÿbaøû olmaz. ***Eøøÿk nÿ bilir ki, zÿfÿran nÿdir?***Eøøÿk olasan, ÷ulun mÿxmÿr?!***Eøøÿk olasan, tökön bu narûnlûüûnda! ***Eøøÿk tozda aünayanda hÿvÿsi gÿlÿr. ***Eøøÿk östÿ qÿmÿ baülayana gölÿrlÿr. ***Eøøÿkdÿn adûnalûq umur. ***Åøøÿêäÿí ñîðóøóáëàð: íèéÿ áÿðê ãà÷ûðñàí?

Äåéèá: áèçäÿéÿíäÿí ñîðóø.

103

____________

***Eøøÿklÿ getdilÿr, qatûrla dþndölÿr.***Eøøÿyÿ anqûrdûüû xoø gÿlÿr. *** Eøøÿyÿ dedilÿr: mÿrifÿtini gþstÿr, yûxûldû aünadû. ***Eøøÿyÿ göcö ÷atmaz, palanû ÷ûrpar.***Eøøÿyÿ qantarüa ke÷irmÿknÿn at olmaz. ***Eøøÿyÿ qûzûl ÷atmaqla qiymÿti artmaz. ***Eøøÿyÿ minmÿk bir ayûb,

eøøÿkdÿn döømÿk iki ayûb.***Eøøÿyi minÿrlÿr ata ÷atûnca. ***Eøøÿyi yöklÿdikcÿ tönd gedÿr. ***Eøøÿyim bozdur, dÿyirmana getmÿyir.***Eøøÿyim, þlmÿ, yaz gÿlÿr yonca bitÿr. ***Eøøÿyin anqûrtûsû þzönÿ xoø gÿlÿr. ***Eøøÿyin arpasû artûq döøÿndÿ yiyÿsinÿ øûllaq atar. ***Eøøÿyin canû yananda atdan yeyin qa÷ar. ***Eøøÿyin yökö yöngöl olanda oynamaüû gÿlÿr. ***Ev alma, qonøu al. ***Ev ayranû acû olur.***Ev bizim, sirr bizim.

104

____________

***Ev bþyöksöz olmaz. ***Ev danasûndan þköz olmaz. ***Ev kimindir? Oturanûn!

Sþz kimindir? – Gþtörÿnin. ***Ev oürusunu tutmaq olmaz.***Ev sþzsöz olmaz, dÿyirman tozsuz. ***Ev tÿzÿ, divar tÿzÿ, ÿlÿyim, sÿni hara asûm? ***Ev yûxanûn evi yûxûlar. ***Evdÿki hesab bazarda ÷ûxmaz. ***Ev-eøiyin istÿmÿyÿn el-obasûnû sevmÿz. ***Evin kö÷öyö ol, ki÷iyi olma. ***Evin yaraøûüû uøaqdûr, söfrÿnin yaraøûüû – qonaq. ***Evindÿ yatûb, yuxuda hÿzrÿt Söleymanû gþrör.***Evindÿ yox darû, ke÷ÿr oturar hamûdan yuxarû. ***Evlinin bir evi var, evsizin min.***Eybi kim deyÿr – eybÿcÿr. ***Eyibli eybin bilsÿ, baøûna palaz þrtÿr. ***Eyibsiz dost axtaran dostsuz qalar.*** Eymÿ÷iyÿ doøab gþstÿrmÿzlÿr.

105

____________

ß

ßbÿ÷i dÿ yök boøaldar, dÿvÿ÷i dÿ... ***ßblÿh ilÿ yöyörÿn yolda qalar. ***ßblÿh odur dönya ö÷ön qÿm yeyÿ. ***ßcÿl gÿldi, baø aürûsû bahana.***ßdÿbi kimdÿn þyrÿndin? - ßdÿbsizdÿn. ***ßf÷i arvadû kefdÿ olar. ***ßf÷i kiøinin arvadû qatûq kimi öyöøÿr.***ßgÿr varûndû, alÿm yarûndû,

ÿgÿr yoxundu – elnÿn aran toxundu. ***ßqrÿb etmÿz ÿqrÿbaya ÿqrÿbanûn etdiyin. ***ßkdiyin noxud, bi÷diyin noxud, bazara ÷ûxûb lÿblÿbi.***ßkÿn bi÷ÿr, ÿkmÿyÿn nÿ bi÷ÿr?! ***ßkÿn bi÷ÿr, qonan kþ÷ÿr.***ßkÿndÿ ÿkmÿyÿn xûrmanda aülar. ***ßkÿndÿ yox, bi÷ÿndÿ yox, yeyÿndÿ ortaq qardaø.***ßkiblÿr yemiøik, ÿkirik yeyÿrlÿr! ***ßkin÷i ol, bi÷in÷i olma.*** ßkin÷i yaüûø istÿr, yol÷u quraqlûq.

106

____________

***ßqli kÿm canana bax, kösöbdör mÿn dÿlidÿn.***ßl aüûzdan ÷ox gþröb. ***ßl beø barmaqdû, hÿrÿsi bir boyda. ***ßl ÿldÿn hþkm elÿr. ***ßl ÿli yuyar, ÿl dÿ özö. ***ßl mÿndÿn, ÿtÿk sÿndÿn.***ßl mÿrd olar, gþz namÿrd. ***ßl uzadûlan yerÿ ayaq uzadûlmaz. ***ßl östÿ ÷ox ÿllÿr var. ***ßldÿn gedÿn ÿlÿ gÿlmÿz. ***ßldÿn qalan ÿlli gön qalar. ***ßli boøa “aüa uyur” deyÿrlÿr,

ÿli doluya “aüa buyur” deyÿrlÿr.***ßli kþsþylö sÿn, otu yanan mÿn! ***ßli yanan aüzûna tÿpÿr. ***ßlia÷ûüa Allah þzö yetirÿr. ***ßliÿyri hey dözlökdÿn danûøar. ***ßlim ÷atmayan armud, babamûn xeyratûna. ***ßlimdÿn tutan olmaz, dalûmdan itÿlÿyÿn var.

107

____________

***ßlin ÷atmayan aø qarûn aürûdar, ya baø.***ßlin yaülûdûr? ×ÿk þz baøûna.***ßlindÿn iø gÿlmÿyÿn uzun danûøan olar. ***ßlini qatdûn harama, kÿøkölö doldur qalama. ***ßlini qûsa eylÿ, dilin uzun olsun. ***ßlÿdin-ÿlÿdin, kÿpÿyinÿ nÿ qatdûn? ***ßlÿk÷inin qûl verÿni yanûnda olar. ***ßlÿyi ÿlÿnib, xÿlbiri gþydÿ fûrlanûr.***ßlÿøÿni kölÿøÿnÿ vurur, kölÿøÿni ÿlÿøÿnÿ.***ßli aøûndan da olduq, Vÿli aøûndan da. ***ßlinin papaüûnû Vÿlinin baøûna,

Vÿlinin papaüûnû ßlinin baøûna.***ßlisi dÿli, Vÿlisi dÿli, qûrüûn qûrmûøûn hamûsû dÿli.***ßlli ildi yol÷uluq elÿyirÿm,

cömÿ axøamûnû mÿnÿ gþrsÿdir.***ßlli ilin eøøÿyinÿ dÿyirmanûn yolun þyrÿdir. ***ßlli yaøûnda dana, indi döøöb meydana. ***ßmanÿtÿ xÿyanÿt olmaz. ***ßmÿl azmasa, qada yerimÿz.

108

____________

***ßn bþyök zalûm mÿzlumun þzödö.***ßncir yemÿdin getdin, dÿrdin demÿdin getdin. ***ßppÿk ÿlÿkdÿn ke÷ÿr, insan cilÿkdÿn.***ßr atanû el atar, ÿr tutanû el tutar. ***ßr ÷þrÿyi ÿr boüazûnda qalmaz. ***ßr ÷þrÿyi ÿr yanûnda borc olar. ***ßr eldÿndi, oüul beldÿn, qardaøa canûm qurban.***ßr evi – ÿdÿb evi.***ßr olan ÷þrÿyini daødan ÷ûxardar. ***ßrÿ getmÿk gÿlÿndÿ bþyök bacû olur,

ev söpörmÿk gÿlÿndÿ ki÷ik bacû. ***ßri dþymöø arvadû it dÿ tutdu bir yandan. ***ßrim (atam, dÿdÿm) ö÷ön yer saldûm,

gÿldi qalay÷û yatdû. ***ßrlÿ arvadûn torpaüû bir yerdÿn gþtörölöb. ***ßrli dÿ sûzûldasûn, ÿrsiz dÿ?! ***ßrsiz arvad – cilovsuz at. ***ßr-arvadûn savaøû, yaz gönönön yaüûøû. ***ßrÿb iyirmi beølik tapdû, dedi:

nÿ olardû bir dava kaüûzû tapeydim.

109

____________

***ßrÿb þldö, qan döødö. ***ßrÿnlÿr ö÷ÿcÿn deyiblÿr. ***ßrik aüacûndan saz olmaz, gÿl zurnadan xÿbÿr al. ***ßrik baüûn yoxdu ki, bilÿsÿn sûüûr÷ûn necÿ quødu.***ßringÿndÿn yenÿ axsaq yaxøûdûr. ***ßringÿnin qazancûn it yeyÿr, yaxasûn bit. ***ßsil al, ÷irkin olsun, bÿdÿsil gþzÿl alma. ***ßsil deyÿr anlamadûm, bÿdÿsil deyÿr gþrmÿdim. ***ßsil ilÿ evlÿn, hÿsirdÿ yat. ***ßsil olan ÿsilliyin itirmÿz. ***ßsilsiz sþz sahibinÿ öz qarasû gÿtirÿr. ***ßsilsizdÿn kÿrÿm gÿlmÿz. ***ßsilsizi dalûna alsan da birdi, yerÿ qoysan da. ***ßsli almaq ÷ÿtindi, saxlamaq asan,

Bÿdÿsli almaq asandû, saxlamaq ÷ÿtin.***ßsli bÿd olana qam÷û neylÿsin?! ***ßsli gic olanû yöz eylÿyÿsÿn dözÿlmÿz.***ßski döøman dost olmaz, ÿski dost döøman olmaz.***ßski pambûq bez olmaz, ÿski döøman döz olmaz..

110

____________

***ßski söpörgÿni dama atarlar. ***ßskisi olmayan yengisi nÿ olacaq?!***ßsl bilÿn bilmÿdiyin bilÿndir.***ßsli olmasaydû, Kÿrÿm daülara döømÿzdi. ***ßslin danan (itirÿn) haramzadadûr.***ßslindÿ olan dûrnaüûnda bildirÿcÿk. ***ßslindÿ olan nÿslindÿ olar. ***ßsnÿk ÿsnÿk gÿtirÿr.***ßt ÿppÿk östÿ gÿrÿk. ***ßt ilÿ dûrnaq arasûna girÿn iyiyib ÷ûxar. ***ßt yeyÿn quø dimdiyindÿn bilinÿr.***ßt yeyÿni qÿssab tanûyûr. ***ßtÿ baxma, dona baxma, i÷indÿki cana bax. ***ßtin östö a÷ûqdû, piøiyin ÿdÿbinÿ nÿ gÿldi? ***ßtin yaxøûsûn qÿssab axûra saxlar. ***ßtÿk þpmÿklÿ aüûz aøûnmaz. ***ßvÿzin Bÿdÿl adlû oülu saü olsun. ***ßvvÿl bÿyÿnmirdi, indi lÿlik döøöb.

111

____________

***ßvvÿl danûøan bilsÿ ki

sonrakû nÿ danûøacaq, he÷ danûømaz. ***ßvvÿl dÿvÿni ovsarla, sonra haqqa ismarla. ***ßvvÿl döøön, sonra danûø. ***ßvvÿl evin i÷i, sonra ÷þlö. ***ßvvÿl namaz, sonra niyaz. ***ßvvÿl salam, sonra kÿlam. ***ßvvÿl usta, sonra iø. ***ßvvÿl yoldaø, ondan yol.***ßyilÿn boynu qûlûnc kÿsmÿz. ***ßyin geydiyin istÿmÿz, qarûn yediyin istÿr. ***ßyri adamûn kþlgÿsi dÿ ÿyri olar. ***ßyri aüac döz olmaz, rÿndÿ vursan yöz yerdÿn. ***ßyri dil baø yarar. ***ßyri dözö bÿyÿnmÿz, bu da bizi bÿyÿnmÿz.***ßyri ox mÿnzil almaz. ***ßyri oturaq, döz danûøaq. ***ßyrini tox gþrdöm, doürunu – ac. ***ßyrinin sþzöylÿ doürunu qûnamazlar.

112

____________

***ßyriyÿ ÿyri gÿrÿk, doüruya doüru. ***ßyyub sÿbri dÿ bir sÿbir deyil.***ßzÿl arxû tullan, sonra bÿrÿkallah de. ***ßzÿl me÷idin i÷i, sonra eøiyi. ***ßzÿlin gÿlincÿ axûrûn gÿlsin. ***ßzgildÿn badam, nadandan adam. ***ßzizim ÿzizdi, canûm ondan da ÿzizdi. ***ßzrayilÿ nÿ deyim, onu da buyuran var.

113

____________

F

Faüûrûn döøgönö, al geyinÿr qûø gönö.***Fala inanma, falsûz da qalma.***Fal÷û fal÷ûya fÿnd vurmaz.***Fÿlÿk baülar, fÿlÿk a÷ar. ***Fÿlÿk göclö, mÿn göcsöz. ***Fÿlÿk yûxmayanû kÿlÿk yûxar. ***Fÿlÿyin bir ÷uval qûzûlû var,

hÿr gön birinin ÷iynindÿdir.***Fÿlÿyin gþzö kordu. ***Fÿlÿyin qaydasûdû, daüû ÷ÿkÿr daü östdÿn.***Fÿnd fÿndi kÿsÿr, Allah hÿr ikisin.*** Fÿrhad þlöb, kölöngönön sÿsi gÿlmir. *** Fÿrsiz qoyunu qurd yeyÿr. *** Fÿrsiz oüul atasûnûn gþzön ÷ûxartdû ki,

adûna Koroülu desinlÿr, amma kor kiøinin oülu dedilÿr.

***Filin bir fikri var, filbanûn min.***Fitÿ uyanûn evi yûxûlar. *** Fit-fitnÿn gÿlÿn kþpÿyin qoyuna faydasû olmaz. *** Fuüaranûn gþzö tox olar.

114

____________

G

Gah nala dþyör, gah mûxa. ***Gavur ÷þrÿyi yeyÿn gavur ö÷ön qûlûnc ÷alar.***Gec gÿlÿn qonaq þz kisÿsindÿn yeyÿr. ***Gec-gec gÿldin, xoø gÿldin, tez-tez gÿldin, nþø gÿldin.***Gecÿ dûrnaq kÿsÿn, göndöz naüûl deyÿn,

hÿlbÿt gora gÿlÿrsÿn!***Gedÿn baüdan gedÿr, baübandan nÿ gedÿr.***Gedÿn qaroy, yol qara...***Gedÿr baülar qorasû, qalar özlÿr qarasû.***Gedÿr bu aclûq, gÿlÿr ucuzluq,

amma sÿndÿ qaldû kþmbÿ yanûüû. ***Gen qaz, dÿrin qaz, þzön döøÿrsÿn. ***Gendÿn baxana dþyöø asan gþrönÿr.***Get, ÷anaüûm, gÿl ÷anaüûm, ortalûqda sûn ÷anaüûm. ***Get þzönÿ dost qazan, döømÿn ocaq baøûndadû.***Getdim dÿrdli yanûna, o, mÿndÿn narûn aüladû. ***Getdim yarûm yanûna, qadam cicim canûna. ***Getmÿ gþzömdÿn, gedÿrÿm þzömdÿn. ***Getmÿsin o yaman ki, yerinÿ yaxøû gÿlmÿz.

115

____________

***Geyiømÿyÿn yerdÿn qan ÷ûxarma. ***Gÿdadan bÿy olmaz. ***Gÿdaya borclu olma – ya toyda istÿr, ya bayramda. ***Gÿldi ÿcÿl, vermÿz macal. ***Gÿlÿcÿyin var, gþrÿcÿyin dÿ var. ***Gÿlÿn adam qismÿtinÿ gÿlÿr. ***Gÿlÿn gedÿnin dÿdÿsinÿ rÿhmÿt oxudur. ***Gÿlÿndÿ yel gÿtiri, el gÿtiri, sel gÿtiri,

gedÿndÿ yel aparû, el aparû, sel aparû.***Gÿlÿnÿ yoldaø, gedÿnÿ qardaø. ***Gÿlin ocaüa ÷ÿkÿr (gÿlÿr). ***Gÿlmisÿn ayran i÷mÿyÿ, gÿlmÿmisÿn ara a÷maüa. ***Gÿlmiødi kabab iyinÿ, gþrdö eøøÿk daülayûrlar. ***Gÿlin atlandû, gþr kimÿ döødö. ***Gÿlin bÿzÿnÿnÿcÿn toy sovuødu.***Gÿlin ocaüa, bÿrÿkÿt bucaüa. ***Gÿlin oldun, dilini ÷ÿk.***Gÿlin oynaya bilmÿdi, dedi: otaq ÿyridi. ***Gÿlini evdÿn qoruyarsan, oüru olar.

116

____________

***Gÿlini gÿrdÿkdÿ, kö÷öyö dÿmÿkdÿ. ***Gÿmidÿ oturub gÿmi÷iylÿ dava elÿmÿ.***Gÿmisini batûran ÷arûüûnû axtarmaz. ***Gÿnÿøÿkli don gen olar. ***Gÿzdi Èranû, Turanû, cÿnnÿt gþrdö buranû. ***Gÿzÿn ayaüa daø dÿyÿr. ***Gÿzÿn øÿlÿ baülamaz. ***Gÿzÿyÿn gÿlinlÿ gölÿyÿn qûzdan

÷arøû-bazardakû lotu yaxøûdûr. ***Gizli döømÿn ilan kimidi, sörönÿ-sörönÿ gÿlÿr.***Gizlin kÿlÿ gÿlÿn aøkar doüar. ***Gordan biz gÿlirik, cÿhÿnnÿmdÿn sÿn xÿbÿr verirsÿn. ***Gþdÿk atûldû vurdu uzunun baøûna;

uzun dedi: “ÿcÿb yadûma saldûn”.***Gþnö suya vermÿ, verdin heyfsilÿnmÿ. ***Gþrdö – hÿnÿk, gþrmÿdi – ger÷ÿk. ***Gþrdöyönö qoyub eøitdiyinÿ inanma. ***Gþrÿn gþzÿ köl öförmÿ.***Gþrÿn gþzÿ yasaq olmaz.

117

____________

***Gþrÿnin gþzön tþköncÿ, gþtörÿnin ÿlin kÿs. ***Gþrmÿmiø gþrdö, gölÿ-gölÿ þldö.***Gþrmÿmiø gþrdö gömöø, oldu qudurmóø. ***Gþrmÿmiøÿ at versÿn, ÷apûb-÷apûb þldörÿr. ***Gþrmÿmiøin bir oülu oldu, ÷ÿkdi ÷ökön ÷ûxartdû. ***Gþrökÿn kÿnd bÿlÿd÷i istÿmÿz. ***Gþrölmöø iødÿn göl iyi gÿlÿr. ***Gþy aülamayûnca yer gölmÿz. ***Gþydÿn nÿ yaüdû ki, yer onu qÿbul elÿmÿdi?! ***Gþy÷ÿk sþzön ardû tökÿnmÿz. ***Gþz gþrdö, gþyöl sevdi, mÿnim nÿ gönahûm var?! ***Gþz gþrdöyöndÿn qorxar. ***Gþz gþrmÿsÿ kþnöl sevmÿz. ***Gþz qÿnimini tanûyar. ***Gþz namÿrddir; qorxudar. ***Gþz yaøû da borcdandû. ***Gþzdÿ olmayan gþyöldÿ dÿ olmaz. ***Gþzdÿn uzaq olan kþnöldÿn dÿ uzaq olar.

118

____________

***Gþzÿ gÿlmÿyÿn gÿlinin salamû savaødûr. ***Gþzlÿrin aydûn olsun, piøiyimiz oülan doüub! ***Gþzö ancaq torpaq doyurar. ***Gþzö tox olanûn kþnlö dÿ tox olar. ***Gþzön alûømadûüû iøÿ giriømÿ. ***Gþzönön yaøûna baxaq, ya ÿlinin daøûna?! *** Gþzÿl aüa ÷ox gþzÿl idi, vurdu ÷i÷ÿk dÿ ÷ûxartdû.***Gþzÿl aøû tez biøÿr. ***Gþzÿl börönÿr, ÷irkin gþrönÿr.***Gþzÿl gþz ö÷ön, aüûllû kþnöl ö÷ön.*** Gþzÿl kamallû gÿrÿk. ***Gþzÿl nazlû gÿrÿk. ***Gþzÿl – gþzÿl deyil, kþnöl sevÿn gþzÿldi. ***Gþzÿl sevmÿyÿ tþvbÿ olmaz. ***Gþzÿlÿ baxmaq gþz qaydasûdûr. ***Gþzÿlÿ gþz dÿyÿr, qÿlbÿ sþz. ***Gþzÿllÿrdÿ vÿfa olmaz. *** Gþzÿllik qarûn doyurmaz.

119

____________

***Gþzÿllik ondur, doqquzu dondur. ***Gþzlÿmÿdiyim daø, yardû baø. ***Guøÿ daøû yerdÿ qalmaz. *** Göc birlikdÿdir. *** Göcö ÷atana donuz göddörör. ***Göcönÿ bax, øÿlÿni baüla. ***Göl istÿyÿn! Tikanû da istÿmÿk gÿrÿk. ***Göl tikansûz olmaz. ***Gölön qÿdrin bölböl bilir. ***Gölönÿ bax, qþn÷ÿsini dÿr. ***Gölmÿ gölönc olana, þzön gölönc olarsan. *** Gölmÿ qonøuna, gÿlÿr baøûna. ***Gön ÷ûxar, alÿm gþrÿr. ***Gön doüuøundan bÿllidir. ***Gön ke÷ÿr þmör gedÿr; dÿli sevinÿr ki, bayram gÿlir. ***Göndÿ – göndÿ, bir gön sÿndÿ, bir gön mÿndÿ.***Göndöz getmÿdiyin yolu gecÿ getmÿ. ***Gönö xoø ke÷ÿnÿ Tanrû da xoø baxar.

120

____________

***Gönah þlÿndÿ olar, þldörÿndÿ yox. ***Gönbÿz gþrör, elÿ bilir i÷indÿ imamzada var. ***Gönö gönödÿn gönö ÿsirgÿr. ***Gönö gönönön þlömön istÿr. ***Gövÿc daøa toxunsa - vay gövÿcin halûna,

Daø gövÿcÿ toxunsa - vay gövÿcin halûna.***Gövÿc gþrmÿyÿn qazan gþrÿndÿ xorlar.***Gövÿcÿ verÿ-verÿ ÷ûxûr qazan bahasû. ***Gövÿci ya sûndûr, ya daüdan yuvarlat. ***Gövÿndiyim al÷acûq daülar, sizÿ dÿ qar yaüarmûø?! ***Gövÿnmÿ vara, döøÿrsÿn dara.

121

____________

H

Haca gedÿn gÿldi, saca gedÿn gÿlmÿdi. *** Hacû saydûüûmûzûn xa÷û qoltuüundan ÷ûxdû.***Hacûlar Mÿkkÿyÿ getdi – qapûlarû a÷ûq qoyun,

gÿldilÿr – qapûlarû baülayûn.***Hacÿt dedik, hþcÿt demÿdik. ***Haqdan ke÷mÿk olmaz.***Haqq batil olmaz. ***Haqq daøû aüûr olar. ***Haqq doürunun yarûdûr. ***Haqq ÿli bekar qalmaz; gec kÿsÿr, karlû kÿsÿr.***Haqq gÿlsin, nahaqq gÿlmÿsin.*** Haqq haqqû kÿssÿ, Allah hÿr ikisini kÿsÿr.*** Haqq iø göndÿn aydûn olar. *** Haqq iøin nahaqqûndan qorxuram. *** Haqq nazilÿr, özölmÿz.***Haqq sþz acû olar. ***Haqq sþz axar sularû saxlar. ***Haqq sþz danûøanûn papaüû yûrtûq olar.

122

____________

***Haqq sþzdÿn göl iyi gÿlÿr.***Haqq sþzlÿ axan sular durular. ***Haqq yandûran ÷ûraüû sþndörmÿk olmaz. ***Haqq yeyÿnin adûn qoyarlar Haqverdi. ***Haqq yûxûlan mÿrd þlÿr. ***Haqq yiyÿsinÿ yad olmaz. ***Haqqû tanûyan xana baø ÿymÿz. ***Haqqûn ÿli olsun, batilin yaxasû. ***Haqqûn verdiyinÿ øökör elÿmÿk nemÿt artûrûr.***Haqlû var haqsûz ÷ûxar, haqsûz var haqlû ÷ûxar. ***Halûn bilmÿdiyin atûn dalûna ke÷mÿ.***Halal incÿlÿr, ancaq özölmÿz. ***Halal mal he÷ yerÿ getmÿz. ***Halalzada barûødûrdû, haramzada qarûødûrdû.***Halva-halva demÿklÿ aüûz øirin olmaz,

yaüinÿn balû gÿrÿk olsun. *** Halva÷û qûzû – daha øirin. *** Hamam suyuynan xÿtir-gþyöl gþrör. ***Hamû bilir, daüda kÿklik gþzÿldir.

123

____________

***Hamû deyir, mÿdrÿbazûn gþzö ÷ûxsûn

– bilmirÿm mÿdrÿbaz kimdi.***Hamûnû yarûn dÿrdi þldörör, bunu da qarûn dÿrdi.*** Hamûnûn aülû bir olsa, ke÷iyÿ ÷oban tapûlmaz. *** Hamûya adÿt oldu, bizÿ bidÿt?! ***Hancarû elÿyim ki, gþzöm oüru gþzönÿ oxøamasûn?***Haralûsan? – Hÿlÿ evlÿnmÿmiøÿm. ***Harda aødûr, orda baødûr. *** Harda gþrdön hamû kor, sÿn dÿ ol kor. ***Hardan incÿlsÿ ordan özölÿr. ***Haram gÿldi halalû da apardû. ***Haram gÿlÿn harama gedÿr. ***Haram mal bÿrÿkÿt tutmaz. *** Haram øirin (dadlû) olur.*** Harama aüzuvû bulaødûrdûn,

kÿøkölövö doldur gþtör. ***Haramûn binasû olmaz. ***Havar sÿnin evindÿ, davar sÿnin evindÿ,

Daø vurursan toz qopur, nÿ var sÿnin evindÿ? ***Hayqûrmaq göcÿ baxar.

124

____________

***Hayla gÿlÿn huyla gedÿr. ***Hazûr yemÿyÿ daülar dayanmaz. ***He÷ bilmir harda biøib, deyir: mÿnÿ dÿ bir ÷þm÷ÿ! ***He÷ igid körÿkdÿn yara gþtörmÿz.***He÷ igid yalqûz olmasûn. ***He÷ igidi yoxsul olmasûn. ***He÷ kÿs þz ayranûna turø demÿz. ***He÷ kÿs þz eybin bilmÿz. ***He÷ kÿsin ÷ûraüû sabahacan yanmaz.***He÷ kÿsin ÷þrÿyi he÷ kÿsin qarnûnda qalmaz. ***He÷ kimin yarasû gþz qabaüûnda olmasûn. ***He÷ yatanûn dalûsûnca oyaq olmasûn. ***Hesab var dinar ilÿ, baüûø var xalvar ilÿ. *** Heydÿr, Sÿfdÿrdi bizim pirimiz,

hamûnûza dovdu bizim birimiz. ***Heyvanû budundan daülarlar, insanû örÿyindÿn. ***Hÿcdÿn gÿlÿn mÿn, Mÿkkÿdÿn xÿbÿr verÿn sÿn?*** Hÿlÿ bala, ilansan, bþyösÿn øahmar olarsan. *** Hÿllacûn acûüû aü itdÿn gÿlÿr.

125

____________

*** Hÿm dayûmgilÿ gedirÿm,

hÿm daylaüûmû þyrÿdirÿm. ***Hÿm ziyarÿt, hÿm ticarÿt.***Hÿmi helÿdi, hÿmi kÿlÿdi, hÿmi kÿrtÿnkÿlÿdi. ***Hÿmi ulaq, hÿmi sulaq. ***Hÿmcinsin tanûmayan ayaüa döøÿr. *** Hÿmÿn aødû, hÿmÿn kasa. *** Hÿmin daø, hÿmin dibÿk. ***Hÿmiøÿ gölÿn aüûz ayrûq qalar. ***Hÿmiøÿ sel kþtök gÿtirmÿz.***Hÿmiøÿ øaban idi, bir gön dÿ qoy ramazan olsun. ***Hÿmiøÿ yol bostan kÿnarûndan döømÿz. ***Hÿnÿk, hÿnÿk, axûrû dÿyÿnÿk. ***Hÿr adam þzö ö÷ön fikir elÿr. ***Hÿr aüac meyvÿsi ilÿ tanûnar. ***Hÿr aüûl bir olsa, ke÷iyÿ ÷oban tapûlmaz. ***Hÿr aülar gþzlöyÿ aøiq demÿzlÿr. ***Hÿr aøûüûn bir dþvranû olar. ***Hÿr atûlan daøûn dalûnca getmÿzlÿr.

126

____________

***Hÿr daø baø yarmaz.***Hÿr dÿrdin bir dÿrmanû var, tapanû gÿrÿk. ***Hÿr eniøin bir yoxuøu, hÿr yoxuøun bir eniøi var.***Hÿr gecÿnin bir göndözö var.***Hÿr gÿlhagÿlin bir gethagedi var. ***Hÿr gþzÿlin bir eybi olar.***Hÿr gön gÿlÿn hÿrgiz olû, bir gön gÿlÿn nÿrgiz olû. ***Hÿr hikmÿtin baøû imandû. ***Hÿr hörÿnÿ daø atsan, daø östÿ daø qalmaz. *** Hÿr xoruz þz ÷þplöyöndÿ eøÿlÿnÿr.***Hÿr iø þz ustadû ÿlindÿ asandû. ***Hÿr kÿlÿk adam hÿr dþlÿk iti aldadammaz. ***Hÿr kÿnddÿn bir dÿli,

Kÿlÿxanûdan qabaüuva gÿlÿni. ***Hÿr kÿs ocaüûn odun þzönÿ sarû eøÿr. ***Hÿr kÿs þz arøûnû ilÿ þl÷ÿr.***Hÿr kÿs þz evinin nþkÿridi. ***Hÿr kÿs þz ÿkdiyin bi÷ÿr. ***Hÿr kÿs þz þlösönö oxøayar.

127

____________

***Hÿr kÿsin bir dÿrdi var, dÿyirman÷ûnûn da su dÿrdi. ***Hÿr kÿsin qarüasû þzönÿ bir qûrüûdûr.***Hÿr kÿsin þlösö þz bacasûna gÿlÿr.***Hÿr kÿsin töstösö þz bacasûndan döz ÷ûxar. ***Hÿr kimin baüû var, örÿyindÿ daüû var. ***Hÿr kiøi göcönÿ gþrÿ yök gþtörÿr. ***Hÿr kiøinin arøûnûna gþrÿ bez vermÿzlÿr.***Hÿr qaranlûüûn bir aydûnlûüû var. ***Hÿr quøa þz yuvasû istidi.***Hÿr oxuyan Molla Pÿnah olmaz.***Hÿr saatûn bir hþkmö var. ***Hÿr saqqaldan bir tök ÷ÿksÿn,

kosaya da bir saqqal olar.***Hÿr sÿbrin axûrû var. ***Hÿr sþzön bir mÿqamû (yeri) var.***Hÿr su ke÷id vermÿz.***Hÿr sörödÿn qurdun þz payû olar. ***Hÿr øey nazikliyindÿn sûnar, insan yoüunluüundan. ***Hÿr øey þz ÿslinÿ ÷ÿkÿr.

128

____________

*** Hÿr øey þz vaxtûnda bitÿr. *** Hÿr øey vaxta baxar, vaxt bir øeyÿ baxmaz. ***Hÿr øeyÿ nÿzÿr dÿyÿr, aüûldan baøqa. ***Hÿr øeyi vaxtûnda ÿksÿn, dörr bitÿr. ***Hÿr øeyin erkÿyi ke÷ÿr, sþzön – diøisi.***Hÿr øeyin tÿzÿsi, dostun kþhnÿsi. ***Hÿr uzanan ÿlÿ halva vermÿzlÿr.*** Hÿr yana yaxûn, paøa qapûsûndan uzaq. ***Hÿr yerin dovøanûnû o yerin tazûsû tutar. *** Hÿr zalûmûn bir gönö var. *** Hÿr ziyanlûq adama bir aüûl þyrÿdir. ***Hÿrbÿdÿn qorxma; it qorxusundan hörör. ***Hÿrÿkÿt sÿndÿn, bÿrÿkÿt Allahdan. *** Hÿsiri oüurlayûb mÿscidÿ salûr. ***Hÿya imandandû. ***Hÿya özdÿ bir qÿtrÿ sudu. ***Hÿyalû qûzarar, hÿyasûz aüarar. ***Hÿyasû olmayanûn imanû da olmaz. ***Hÿyasûz atlûnû atdan salar.

129

____________

***Hÿyasûza salam ver, ke÷! *** Hÿyasûzda insaf olmaz, insafsûzda hÿya. ***Hikmÿtdÿn sual yoxdu.***Hirs gÿlÿndÿ gþz qûzarar, hirs gedÿndÿ öz. *** Hirs ilÿ qalxan ziyan ilÿ oturar. ***Hiylÿ ilÿ tikilÿn ev bahana ilÿ yûxûlar. ***Hiylÿgÿr dil xÿncÿrdÿn qorxuludur. ***Hiylÿgÿrin gþzö yaøûl olar. ***Hoha var daüa mindirÿr, hoha var daüdan endirÿr.***Holavar gþrmöødöm, belÿsin gþrmÿmiødim.***Hþkmön qûlûncû kÿskin olur. *** Hörÿ bilmÿz, itlÿri baøa salar. *** Hörmÿk itÿ qalar, karvan yolun gedÿr. ***Höröøön bilmÿyÿn it þnönÿ qurd gÿtirÿr.

130

____________

X

Xain adam qorxaq olar. ***Xain xoflu olar, kor örkÿyÿn. ***Xala evinÿ dadanan ÿr evinÿ xeyir vermÿz. ***Xalam bildi - alÿm bildi.***Xalûnû xovuna sûüallarlar. ***Xalx qûz verib quda qazandû,

biz qûz verib qada qazandûq. ***Xalqa it hörÿndÿ bizÿ ÷aqqal ulayar. ***Xalqûn aüzûnû baülamaq olmaz.***Xamûn gþzö bþyök olar. ***Xamûr yeyÿnÿ etibar yoxdu. ***Xan qulluüuna gedÿn atlû gedÿr, piyada qayûdar. ***Xan mÿnÿ kþpÿk oülu dedi. ***Xana yaradû, bÿgÿ yaradû, ke÷ÿl Xondi, sÿnÿ yaramadû?***Xanûm sûndûran qabûn sÿsi ÷ûxmaz. ***Xanûm-xanûm dedilÿr, ax÷acûüûm yedilÿr,

Elÿ ax÷am qurtardû, cûrtot xanûm dedilÿr.***Xarman yellÿ sovuøar, döyön ellÿ.***Xarmanûn tozu bÿrÿkÿtli olar.

131

____________

***Xasiyyÿtin bilmÿdiyin atûn quyruüun ÿllÿmÿ.***Xata xata östöndÿn gÿlmÿsÿ, bir xataya nÿ var? ***Xÿta insandan baø verÿr. ***Xÿta mÿndÿn, ÿta sÿndÿn. ***Xeyir i÷indÿ øÿrim olunca, øÿr i÷indÿ xeyrim olsun. ***Xeyir istÿ qonøuna, xeyir ÷ûxsûn qarøûna.***Xeyirsþylÿmÿzÿ dedilÿr: xeyir sþylÿ,

gÿllÿm sÿnÿ don gÿtirrÿm. Dedi: getdin bÿlkÿ gÿlmÿdin.

***Xeyrat halvasûndan qarûn doymaz. ***Xeyri olsaydû, adûn qoyardûlar xeyrÿli.***Xeyrini gþrmÿdiyim oüulun vayûnû eylÿyim.***Xeymÿgaha girÿn gÿrÿk aülasûn. ***Xÿbÿr÷i kþpÿk oüludu,

ona qulaq asan ÿblÿh kþpÿk oüludu. ***Xÿmir suyu ÷ox gþtörÿr. ***Xÿn÷ÿl yarasû saüalar, dil yarasû saüalmaz. ***Xÿsisdÿn alûnan yumurtanûn sarûsû olmaz.***Xÿstÿ tÿlÿsÿr, armud vaxtûnda yetiøÿr. ***Xÿstÿ yatan þlmÿz, ÿcÿli yetÿn þlÿr.

132

____________

***Xÿstÿnin iøi qalar, astanûn iøi qalmaz. ***Xÿtir ö÷ön xÿstÿ yatmaq olmaz. ***Xûr÷ûya qarpûz baüûølamazlar. ***Xûøû kþtögÿ dayanûb. ***Xoruz banlamasa, sabah a÷ûlmaz?!***Xoruz bir kÿrÿ bÿzÿnÿr. ***Xoruz þlmöø, gþzö ÷þplökdÿ qalmûø. ***Xoruz þz köllöyöndÿ banlar. ***Xoruza quyruüu da yökdö. ***Xoruzun quyruüu gþrökör. ***Xoruzun quyruüuna inanûm, tölkönön andûna? ***Xoø sþzlÿ ilan yuvasûndan ÷ûxar.

133

____________

È

È÷dim özöm suyunu, tþkdöm özöm suyunu. ***È÷ÿrim þzömö yandûrûr, ÷þlöm þzgÿni.***Ègid basdûüûn kÿsmÿz. ***Ègid igidÿ xor baxmaz. ***Ègid qovüasûz olmaz. ***Ègid lÿqÿbilÿ tanûnar. ***Ègid min yaøar, försÿt bir döøÿr. ***Ègid odur atdan döøöb atlana,

igid odur hÿr ÿzaba qatlana.***Ègid oüul cavan eylÿr atanû. ***Ègid oüul dayûsûna ÷ÿkÿr. ***Ègid þlÿr, adû qalar, möxÿnnÿsin nÿyi qalar?!***Ègid yarasûna igid qatlanar. ***Ègid yarasûz þlmÿz. ***Ègidin adû ÷ûxûnca canû ÷ûxar. ***Ègidin baøû qalda gÿrÿk. ***Ègidin igiddÿn nÿyi artûqdûr? - Ehtiyatû!***Ègidlik bilÿklÿ deyil, örÿklÿdir.

134

____________

***Èki arvadlû ev zibilli olar.***Èki arvadlû gecÿ øamsûz qalar.***Èki arvadlû kiøinin aüzûnûn dadû olmaz. ***Èki bölböl bir budaqda oxumaz. *** Èki daøû ÷axaram, tamaøaya baxaram. ***Èki dÿvÿ ÿllÿøÿndÿ otluq xarab olar. ***Èki döøön, bir danûø.***Èki eøøÿk bir axurdan arpa yemÿz. ***Èki evin urvasûndan bir fÿtir olar. ***Èki gölÿøÿnin biri basûlar. ***Èki it bir aslana dov gÿlÿr.***Èki itin arasûna para sömök atmazlar. ***Èki kÿsÿk bir daøa ÿvÿz olmaz. ***Èki kiøi danûøanda ö÷öncösö sÿn olma. ***Èki qapûda gÿzÿn kþpÿk ac qalar. ***Èki qardaø savaøûb, axmaq buna inanûb.***Èki qûlûnc bir qûna sûümaz. ***Èki qiblÿyÿ namaz olmaz.

135

____________

***Èki qo÷un baøû bir qazanda qaynamaz. ***Èki vermÿzsÿn, bir ala bilmÿzsÿn. ***Èki yana baxan ÷aø qalar. ***Èki yumruq bir baøa göcdör.***Èkisinÿ ö÷ lÿnÿt, hÿrÿsinÿ beø lÿnÿt. ***Èl þtÿr, ay dolanar, øÿnbÿ döøÿr novruza. ***Èl var bir gönÿ dÿymÿz, gön var min aya dÿyÿr. ***Èlin axûr ÷ÿrøÿnbÿsi kimiyÿ döøÿr, kimiyÿ yox.***Èlan aüzûndan qurtuldu, qurbaüa aüzûna döødö. ***Èlan balasûnû da ÷alar. ***Èlan ÷alan yatar, ac yatmaz. ***Èlan ÷ûxdûüû bacanû yaxøû tanûyûr. ***Èlan hÿr yerÿ ÿyri gedÿr, þz yuvasûna döz. ***Èlan ilan yemÿyincÿ ÿjdaha olmaz.***Èlan qabûüûn dÿyiøÿr, xasiyyÿtin dÿyiømÿz. ***Èlan þz ÿyrisin bilmÿz,

deyÿr: dÿvÿnin boynu ÿyridi.***Èlan ulduz gþrmÿsÿ þlmÿz. ***Èlan vuran ala ÷atûdan qorxar.

136

____________

***Èlana aüu verÿn kÿrtÿnkÿlÿdi. ***Èlana balasû qÿnim olar. ***Èlanû þzgÿ ÿliylÿ tutmaq gÿrÿk. ***Èlanû Seyid ßhmÿd ÿliylÿ tutur.***Èlanû sÿn tut, mÿn gþzönÿ darû salûm. ***Èlanû yaralû buraxmazlar.***Èlanû yuvasûnda þldör. ***Èlanûn aüûna da nÿhlÿt, qarasûna da.***Èlanûn baøû aürûyanda yolun ortasûnda yatar. ***Èlanûn baøûn döømÿnin ÿliynÿn ÿz. ***Èlanûn quyruüun basmasan, sÿni sancmaz. ***Èlanûn zÿhlÿsi yarpûzdan gedÿr,

o da bitÿr burnunun dibindÿ. ***Èlxû÷ûnûn qazancû havayû minmÿkdi.***Èlikli sömök aüûr olar.***Èlqar – iman. ***Èlqarû olmayanûn imanû da olmaz. ***Èmam tÿk-tÿk tapûlar, tin baøû øömördör.***Èman ÿzizdi.

137

____________

***Èmandan qonøu payû olmaz. ***Èmtahan yerdÿdi, gþydÿ deyil. ***Èncÿlÿn yerdÿn özölÿr. ***Ènÿk buzovun ayaüûnû basmaz. ***Ènÿk gþz elÿmÿsÿ, kÿlÿ sû÷ramaz.***Ènÿk saüa bilmÿyÿnÿ hÿyÿt ÿyridir.***Ènÿk su i÷ÿr – söd olar, ilan su i÷ÿr – zÿhÿr. ***Ènÿk södönÿ gþrÿ mÿlÿr. ***Ènsaf dinin yarûsûdûr. ***Ènsan ÷iy söd ÿmibdi. ***Ènsan xain olmasa, heyvan damüanû neylÿr?***Ènsan sþylÿøÿ-sþylÿøÿ, heyvan iylÿøÿ-iylÿøÿ.***Ènsanûn bir ÿvvÿli, bir axûrû.***Ènsanûn ÿti yeyilmÿz, dÿrisi geyilmÿz,

ancaq øirin dili gÿrÿk!***Ènsanûnkû gÿtirmÿyÿndÿ, xaøûl yeyÿndÿ dÿ diøi sûnar. ***Èpÿk kþhnÿlÿndÿ eøøÿyÿ palan olar.***Èpÿk necÿ xar olub, eøøÿyÿ ÷èäàð olub! ***Èpÿk yumøaq olduüundan, qûlûnc kÿsmÿz.

138

____________

***Èpindÿ varsa, cÿhrÿsindÿ dÿ var,

onu ÿyirÿn ÷ÿpÿldÿ dÿ var.*** Èsinmÿdik istisinÿ, kor olduq töstösönÿ.***Èslanmûøûn yaüûødan nÿ qorxusu?! ***Èsmarûcnan hac qÿbul olmaz. ***Èstÿdi qaø dözÿldÿ, vurdu gþzön ÷ûxartdû. ***Èstÿdiyim yar idi, yetirdi pÿrvÿrdigar.***Èstÿdiyin sþylÿyÿn istÿmÿdiyin eøidÿr. ***Èstÿdiyini unut, gþrdöyönö demÿ. ***Èstÿk gþzdÿ olar. ***Èstÿmÿk bir ayûb, vermÿmÿk iki ayûb.***Èstÿrÿm dosta varam, ÿlim boø, özöm qara.***Èstÿyÿnin bir özö qara, vermÿyÿnin iki özö. ***Èstÿyirsÿn bal-÷þrÿk, al ÿlinÿ bel-körÿk.***Èsti aøa soyuq su qatmazlar. ***Èø adamûn cþvhÿridir.***Èø ÿldÿn, sþz dildÿn,

oüul beldÿn gÿlmÿsÿ nÿ faydasû. ***Èø gedÿr sahibin tapar.

139

____________

***Èødÿn artmaz, diødÿn artar. ***Èødÿsizin yuxusuna beø arøûn bez girÿr. ***Èøÿ bax, ala qarüa øux tÿrlanû bÿyÿnmir. ***Èø-göcömöz bucaqda, øÿngölömöz qucaqda.***Èølÿk dÿmir pas tutmaz.***Èølÿmÿyin dÿrdindÿn yemÿyÿ hÿsrÿt canûm. ***Èølÿmÿyÿn diølÿmÿz.***Èølÿyÿn inci taxar, iølÿmÿyÿn yandan baxar. ***Èøûq gÿlÿn yeri tûxamazlar. ***Èøûq olan yerdÿ yaraøûq olar. ***Èt acûndan oüurluq elÿr. ***Èt adûna öyödöb þzö yeyir. ***Èt aüzû dÿymÿklÿ doqqaz murdar olmaz. ***Èt araba kþlgÿsindÿ yatar, elÿ bilÿr þz kþlgÿsidi. ***Èt arûqlûüûnû qurda bildirmÿz. ***Èt aya hörÿr, baøûna qal gÿtirÿr. ***Èt bilir xurcunda nÿ var, ÷oban da bilir itÿ nÿ verÿcÿk. ***Èt bir olar, yoxsa bir sörö?!

140

____________

***Èt bir yara ilÿ þlmÿz. ***Èt dÿ getdi, ip dÿ getdi. ***Èt dÿ þz qapûsûnda aüadûr.***Èt dÿ yuxa yeyÿr, dörmÿyini bilsÿ. ***Èt dÿmir÷i dökanûndan nÿ aparar?! ***Èt dÿvÿyÿ hörÿr, dÿvÿnin xÿbÿri olmaz. ***Èt motaldan ÿl ÷ÿkdi, motal itdÿn ÿl ÷ÿkmÿdi. ***Èt ÿti olsun, øiødÿ olsun. *** Èt getdi, qurd gÿldi. ***Èt hardan aldû iki kötö, birin yesin,

birin dÿ baøû altûna qoysun. ***Èt hörÿr, karvan ke÷ÿr. ***Èt it ilÿn savaøar, ÷aya gedÿndÿ bir gedÿr.*** Èt itin ayaüûn basdamaz.***Èt itin ÿtin yemÿyib, hampa hampanûn ÿtin yeyib. ***Èt itlÿ savaøanda bir ayaüûn dalda tutar. ***Èt itliyindÿn ÿl ÷ÿkÿr, sömsönmÿyindÿn ÿl ÷ÿkmÿz. ***Èt itnÿn boüuødu, qurdun iøi rast döødö. ***Èt kÿllÿsini xon÷aya qoyarsan, söröøöb döøÿr.

141

____________

***Èt qÿssab dökanûndan ÿt apardû, ayaüûn kÿsdi. ***Èt qûøû ÷ûxardar, amma dÿrisi nÿ ÷ÿkÿr.***Èt qorxduüu yerÿ hörÿr. ***Èt qorxusundan oüurluüa getmÿz. ***Èt quduranda yiyÿsini dÿ qapar. ***Èt qulaüû ÿppÿk eøitdi. ***Èt qulaüûnû kÿsÿndÿn qorxar. ***Èt qursaüû sarû yaü gþtörmÿz.***Èt nÿdir ki, yunu nÿ ola? ***Èt olsun, komasûnda hörsön. ***Èt þzö nÿdir ki, södö nÿ ola?! *** Èt þzödör, qurdu mÿnÿ gþstÿrir. ***Èt þzöndÿn tÿmizini bilmÿz. *** Èt sallaqxanadan sömök apardû, ayaüûn kÿsdi. ***Èt sömsönÿr doyar, adam sömsönÿr doymaz. ***Èt sömöyö udanda sevinÿ-sevinÿ udar, tamaøadû ÷ûxanda.***Èt ulaya-ulaya yuvasûna qurd gÿtirÿr. ***Èt yediyin qusar.

142

____________

***Ètdÿn ÷ox ÷arûq aparan yox, yenÿ ayaqlarû yalûndûr. ***Ètdÿn qurtardûq, qurda rast gÿldik!***Ètdÿn tþrÿyÿn it olar. ***Ètdÿn utanmasan, sahibindÿn utan. ***Ètÿ bax, yediyi kötöyÿ bax. ***Ètÿ ÷þrÿk atarlar yiyÿsi xatirinÿ. *** Ètÿ ÷þrÿk vermÿçñÿn, acûndan hörÿr. ***Ètÿ umudlu ol, aüacûnû yerÿ qoyma. ***Ètÿ umudlu olduq, hörmÿdi evimizi yûxdû. ***Èti dalûma almûøam qurd qorxusundan. ***Èti itlÿ boüdurarlar.***Èti lÿj döøÿn evin bÿrÿkÿti kÿsilÿr. ***Èti þldörÿnÿ sörötdörÿrlÿr. ***Èti yuduqcan mûndar olar. *** Ètin axsaüû ovdan qalmaz. ***Ètin ayaüûn basarsan, sÿni qapar. ***Ètin dirisi nÿdir ki, þlösö nÿ ola? ***Ètin ÿblÿhi qayüanaqdan pay umar.

143

____________

***Ètin hörmÿyi dilÿn÷ini qaytarmaz. ***Ètin qabaüûndan qalanû aslan yemÿz. ***Ètin qudursun, ÷aqqal! ***Ètin qulaüûnû kö÷ökkÿn kÿsÿrlÿr. ***Ètin þlömö gÿlÿndÿ ÷obanûn dÿyÿnÿyinÿ sörtönÿr.***Ètin yanûnnan bÿy kimi, bÿyin yanûnnan it kimi ke÷.***Ètini haya þyrÿtmÿ, qonøunu paya. ***Ètlÿ yatan bitlÿ qalxar.***Ètlÿ yoldaø oldun, daøû ÿldÿn buraxma. ***Ètÿn baltanûn sapû qûzûl olar. ***Ètiyi itÿn soraq elÿr. ***Èydÿ varsa, cÿhrÿdÿ dÿ var,

onu ÿyirÿn qarûda da var. ***Èynÿ batûrana ÷uvaldûz batûrarlar. ***Èynÿ iøin ÷uvalduz gþrmÿz.***Èynÿnin iøini ÷uvalduz gþrmÿz. *** Èynÿnin ki÷ik ucunu þzönÿ batûr, bþyök ucunu þzgÿyÿ.

144

____________

K

Kabab qanlû, igid canlû. ***Kababû kþz þldörÿr, igidi sþz. ***Kamil insan kÿlamûndan bÿllidir. ***Kamil kamili tanûr. ***Kar eøitdiyin, kor tutduüun buraxmaz. ***Kar eøitmÿz - yaraødûrar, kor gþrmÿz - quraødûrar. ***Kar iki dÿfÿ gölÿr. ***Kar iti qurd aparar. ***Kar kþnlöndÿkini anlar.***Kar ö÷ön iki dÿfÿ azan verilmÿz. ***Karûn baøûna balta vurdular,

dedi: bu nÿ taqqatuqdu.***Karvanûn pusquda qalûnca vurulmaüû yaxøûdû. ***Kasûb at tapanda ot tapmaz, ot tapanda - at. ***Kasûb ÷ûxarûn bilsÿ, göndÿliyÿ mahud geyÿr. ***Kasûb ÷ûraq yandûrar, dþvlÿtlinin pulun sayar.***Kasûb geyÿndÿ, - hardandû, - deyÿrlÿr,

varlû geyÿndÿ – möbarÿk. ***Kasûb itinin adûn gömöø qoyar.

145

____________

***Kasûb oüurluüa ÷ûxdû, Ay da bir yandan ÷ûxdû. ***Kasûb þlÿndÿ molla xÿstÿ olar.***Kasûba bazarûn tulasû da hörÿr. ***Kasûbû dÿvÿ östÿ bþv sancar. ***Kasûbûn bir oülu oldu, o da boynu ÿyri. ***Kasûbûn danasû dþvlÿtlinin tayasûna baxar. ***Kasûbûn ÿlindÿ qoüal gölmÿli gþrsÿnir. ***Kasûbûn gönö – itin gönö. ***Kasûbûn malû baøûnûn altûnda gÿrÿk. ***Kasûbûn oülu olunca dþvlÿtlinin qulu ol. ***Kasûbûn sacû ÷þrÿyi qurtaranda qûzar. ***Kasûbûn sÿxasû øeytandandû. ***Kasûbûn sþzö – yurüunun kþzö. ***Kasûbûn toyunda gecÿ qûsa olar.***Ke÷ÿl baxar gözgöyÿ, adûn qoyar þzgÿyÿ. ***Ke÷ÿl baøûndan qorxar, kor gþzöndÿn. ***Ke÷ÿl, baøûnû yudunmu? – Yudum da, daradûm da.***Ke÷ÿl dÿrman bilsÿ, þz baøûna elÿr. ***Ke÷ÿl dözön desÿ dÿ, baøûna qapaz dÿyÿr.

146

____________

***Ke÷ÿl gileylÿndi ki, daraq bahalanûb. *** Ke÷ÿl halva yeyÿr, puluna minnÿt. ***Ke÷ÿl qûz bÿzÿnincÿ toy ÿldÿn getdi. ***Ke÷ÿl qûzûm sa÷lû deyib aülar. ***Ke÷ÿl qûzûn nÿyi var? Dÿmirdÿn bir daraüû. ***Ke÷ÿli bþrkönön yanûndan tanûyarlar. ***Ke÷ÿlimÿ baxma, baxtûma bax. ***Ke÷ÿlin adûn qoyarlar Zölfÿli. ***Ke÷ÿlin bþrkö döøÿnÿ qÿdÿrdir. ***Ke÷ÿlin ke÷ÿlliyilÿ nÿ iøin var, iøinin ke÷ÿrliyilÿ ol. ***Ke÷ÿlin qazandûüû baøûnûn qartmaüûna gedÿr. ***Ke÷ÿlin tökdÿn acûüû gÿlÿr. ***Ke÷i can hayûnda, qÿssab da piy axtarûr.***Ke÷i ha yanda? Qaya ha yanda? ***Ke÷i þldö, qoturu da kÿsildi. ***Ke÷i suyu baüûra-baüûra ke÷ÿr. ***Ke÷i sörönön qabaüûnda gÿlsÿ dÿ,

“qoyun gÿldi” deyirlÿr.***Ke÷ini ke÷i ayaüûndan asarlar, qoyunu qoyun.

147

____________

***Ke÷inin ÿcÿli ÷atanda ÷obanûn dÿyÿnÿyinÿ sörtöøÿr.***Ke÷inin qoturu gedÿr bulaüûn gþzöndÿn su i÷ÿr. ***Ke÷ÿn gönÿ gön ÷atmaz, calasan gönö gönÿ.***Ke÷ÿn xûrmanlarû sovurma. ***Ke÷ÿn ke÷di, gÿlÿn gönön xeyir olsun. ***Ke÷ÿn ke÷di, vay gÿlÿcÿk dÿrdinÿ. ***Ke÷ÿnÿ gözÿøt deyÿrlÿr. ***Ke÷ÿr bu dþvran, sÿnÿ dÿ qalmaz. ***Ke÷mÿ namÿrd kþrpösöndÿn, qoy aparsûn su sÿni.

Yatma tölkö kþlgÿsindÿ, qoy yesin aslan sÿni.***Keøiø, belÿ iø?! ***Kÿklik baøûn quylar,

qara quyruüundan xÿbÿri olmaz. ***Kÿlÿk ilÿ gÿlÿn kölÿklÿ gedÿr. ***Kÿndÿ molla gÿlib, hÿr kim þlör þlsön. ***Kÿndi øortusuyla tanû, qam÷ûnû øoldusuyla. ***Kÿndxudalûüa hesaba gedÿn evinÿ borclu gÿlÿr. ***Kÿrki olub þz tÿrÿfövÿ yonma,

miøar ol iki tÿrÿfÿ yon.***Kÿrmÿni dadûr alûr.

148

____________

***Kÿsÿk atana daø atarlar. ***Kÿsÿk oturub daø ö÷ön gön aülayûr. ***Kÿsÿnin özön tikÿn aüardar. ***Kÿsilÿn baøûn teli ö÷ön aülamazlar. ***Kÿsilsin iki ÿl ki, bir baøû saxlamaya. ***Ki÷ik daø da baø yarar. ***Ki÷ik olmayan yerdÿ bþyök dÿ olmaz. ***Ki÷ikdÿn xÿta, bþyökdÿn ÿta. ***Kim eøøÿk olar, biz ona palan olarûq.***Kim ÿkdi, kim becÿrdi, kim dedi baü mÿnimdi. ***Kiminin baøûnda tac, kiminin boynunda xÿrac. ***Kiminin ÿlÿyi olar, kiminin sacû. ***Kiminin ÿvvÿli, kiminin axûrû. ***Kimiyÿ bir eøøÿk, kimiyÿ min kþøÿk. ***Kimiyÿ lov, kimiyÿ pilov. ***Kimsÿ kimsÿnin nÿsibin yemÿz. *** Kiø-kiø ilÿ donuz darûdan ÷ûxmaz.***Kiøi kiøidÿn qorxmaz, amma utanar.

149

____________

***Kiøi þz sþzönön aüasû olar. ***Kiøi seldir, arvad gþl. ***Kiøini tez qocaldar axøamdan yatan arvad.***Kiøinin hþrmÿti þz ÿlindÿdir. ***Kiøinin malû gþz qabaüûnda gÿrÿk. *** Kiøinin sþzö bir olar. ***Kiøinin özönÿ baxma, sþzönÿ bax. ***Kor atû minÿn øahlûq iddiasû elÿr.***Kor atû minib kþndÿlÿn ÷apûr. ***Kor atûn kor da nalbÿndi olar.***Kor atlanar þz þlkÿsini ÷apar.***Kor da bilir balûq øordu. ***Kor dÿyÿnÿyini bir dÿfÿ itirÿr. ***Kor ÿlifÿ vav demÿyib. ***Kor gþzdÿn yaø ummazlar. ***Kor gþzön sahibinÿ nÿ faydasû?!***Kor ilÿ ÷þrÿk yeyÿndÿ Allahû arada gþr. ***Kor ke÷ÿli bitlÿyÿr ay qaranlûq gecÿdÿ.

150

____________

***Kor kimdir? – Nabÿlÿd. ***Kor kora dedi: cûrt bu yandakû gþzönÿ. ***Kor kora kor demÿsÿ baürû ÷atlar. ***Kor kora necÿ baxar, Allah ikisinÿ dÿ elÿ baxar. ***Kor qûz toyda donunu tanûdû. ***Kor leylÿyin yuvasûn Allah þz ÿliylÿ yapar. ***Kor nÿ istÿr? – Èki gþz! biri ÿyri, biri döz! ***Kor odu ki, döødöyö quyuya bir dÿ döøÿ.***Kor þlÿr, adû qalar badamgþz. ***Kor tutduüun ÿldÿn qoymaz. *** Kor tutduüundan kÿsÿr. ***Kor ya burda, ya Baüdadda.*** Kora gecÿ dÿ, göndöz dÿ birdir. ***Kora verirsÿn – mÿnÿ ver,

øilÿ verirsÿn – mÿnÿ ver. ***Korlar þlkÿsindÿ ÷aølar padøah olar.***Koru kor yanûnda hÿyan ö÷ön qoyarlar. ***Korun qabaüûnû ÿliaüaclû kÿsmÿzlÿr. ***Korun nÿ borcu ki, øam bahalanûb!?

151

____________

***Koroülu deyibdi: “basûlanû kÿsmÿ”.***Koroülu bir gÿlib, bir gedib. ***Koroülunu tutmaüa bir ke÷ÿl Hÿmzÿ gÿrÿk. ***Kosa getmiødi saqqal gÿtirmÿyÿ,

bûüûnû da östÿlik qoydu. ***Kosa kÿndÿ girmÿmiø illisini baøladû. ***Kosaya laü elÿyÿnin top qara saqqalû gÿrÿk.***Kotan nÿ bilir ki, qayûø nÿ ÷ÿkir?! ***Kovxa atlanar, þz kÿndini ÷apar. ***Kovxa ilÿ hesaba oturan borclu qalar.***Kovxa mÿnÿm, - nþvbÿt sÿnindir. ***Kovxasû gölöm olanûn baøûna kölöm olar. ***Kþ÷ dala qayûdanda axsaq ke÷i qabaüa döøÿr. ***Kþ÷ kþ÷ÿr, it yöyörÿr, ikisi bir mÿnzilÿ ÷atar. ***Kþ÷dÿn azan qarûya bundan da bÿdtÿr gÿrÿk!***Kþ÷ÿkþ÷dÿ malûnû saxla, qa÷aqa÷da baøûnû. ***Kþ÷ÿn yurdun qÿdrini qonan yurdda bilÿrlÿr.***Kþ÷ön yaraøûüû dananûn soncuqlamaüûdûr. ***Kþhlÿn atûn ÷ulu cûrûq olar.

152

____________

***Kþhnÿ bazara tÿzÿ nûrx qoyma.***Kþhnÿ dost döømÿn olmaz.***Kþhnÿ hamam, kþhnÿ tas. ***Kþhnÿ qar sovruq vermÿz. ***Kþhnÿ pambûq bez olmaz. ***Kþhnÿ sevgi kþhnÿlmÿz. ***Kþhnÿ tölkö hiylÿbaz olar. ***Kþhnÿ un ÷uvalûdû, vurduqca toz qopar. ***Kþksöz aüac tez yûxûlar. ***Kþlgÿdÿ bitÿn aüacûn meyvÿsi olmaz. ***Kþlgÿdÿ olanûn kþlgÿsi olmaz. ***Kþlgÿsindÿ yatdûüûn aüacû budama.***Kþmör÷önön evinÿ girÿn özö qara ÷ûxar. ***Kþmör÷önön qaralmaqdan nÿ arû?! ***Kþnlö balûq sevÿn könÿsin soyuq suya qoyar.***Kþnlö yemiø istÿyÿn dolanar taü baøûna.***Kþnöl bir saraya bÿnzÿr,

tikmÿsi zor, sþkmÿsi asan! ***Kþnöl bir øöøÿdi, sûndûrmaq olmaz.

153

____________

***Kþnöl dostun tanûr. ***Kþnöl gþzdÿn su i÷ÿr. ***Kþnöl sevÿn gþy÷ÿk olar dönyada. ***Kþnöl sevÿn gþzÿlin nÿ aüû, nÿ qarasû?***Kþnöl tutan ke÷ÿldÿ ayûb olmaz. ***Kþnöldÿn kþnölÿ yol var. ***Kþnölÿ göc yoxdur. ***Kþnölsöz hörÿn kþpÿk söröyÿ qurd gÿtirÿr. ***Kþnölsöz iøin axûrû olmaz. ***Kþpÿk elÿ kþpÿkdi, xaltasû qûzûl olsa da. ***Kþpÿk itin qarnû tox gÿrÿk. ***Kþpÿk kþpÿyin dayaüûdû. ***Kþpÿk qaya êþlgÿsindÿ yatar,

elÿ bilÿr þz kþlgÿsidir. ***Kþpÿk olmuødun, belÿ hörmÿmiødin. ***Kþpÿyin aüzûnû ki÷iklikdÿ yandûr. ***Kþpÿyin axmaüû qaysavadan pay umar. ***Kþpÿyin ayûlanû ÿlÿ döømÿz. ***Kþpÿyin duasû yerinÿ yetsÿ,

gþydÿn göndÿ sömök yaüar.

154

____________

*** Kþpÿyin kþnlö kÿpÿknÿn xoø olur. *** Kþpÿyin qarnû tox olsa, gecÿ ulduza hörmÿz. ***Kþrpönö ke÷incÿ ayûya dayû de. ***Kþøÿnidÿ danûøaq, xÿrmÿndÿ toz qopmasûn. ***Kö÷ÿ iti ev qorumaz.***Köl baøûna köllöklÿr, qarüalar sÿni dimdiklÿr. ***Köldÿn tÿpÿ olmaz. ***Kölö ocaqdan gþtör. ***Köpÿ girmÿmiø özöm sirkÿ olmaz. ***Kördön qocalanû qoyuna gedÿr. ***Körÿyÿ döømÿyÿn dÿmir yumøalmaz. ***Körk÷önön körkö olmaz, bþrk÷önön bþrkö.*** Kösölö qardaø, gÿl yökö ÷ataq, yenÿ kösömöz kösö. *** Köthakötnÿn it saxlayanûn bir tÿhnÿ ÿppÿyi gÿrÿk.

155

____________

Q

Qabaüa ke÷irsÿn, deyirlÿr bicdir, Dala qalûrsan, deyirlÿr gicdir.

***Qabaüûm qovurüa qovurur, dalûm saman sovurur. ***Qabaüûna baxmayanûn ayaüûna daø dÿyÿr. ***Qa÷aüû el saxlar. ***Qa÷an da Allahû ÷aüûrûr, qovan da.***Qa÷anû qovmazlar, yûxûlanû vurmazlar. ***Qa÷ûrûlan försÿt bir dÿ döømÿz ÿlÿ. ***Qa÷maq da hönÿrdÿndir. ***Qa÷maq da hönÿrdir, qovmaq da. ***Qafil baøûn aürûsûnû beyin bilÿr. ***Qafil quøun ov÷usu ÷ox olar. ***Qala i÷ÿridÿn alûnar. ***Qalan iøÿ qar yaüar. ***Qamûø bizim eldÿ bitÿr, sömsönö lÿzgi ÷alar. ***Qan eylÿ qanun ilÿ. ***Qan yol vermÿz. ***Qanû qan ilÿ yumayûblar.

156

____________

***Qanû su ilÿ yuyarlar.***Qanlû, qapûmda nÿ qayûrûrsan?

- Qan ayaqlûm var! ***Qanlûdan qada ÿskik olmaz. ***Qanlûnû qan tutar. ***Qanacaqlû hÿm qanar, hÿm qandûrar. ***Qanan ilÿ daø daøû, qanmazla yemÿ aøû. ***Qanan kim, qandûran kim? ***Qanana bir sþz yetÿr, qanmayana yöz oxu. ***Qanmaza yumruüunu ÿvvÿl döyönlÿ,

sonra sþz qandûr. ***Qanadû quødan kira istÿmÿz. ***Qapan it diøin gþstÿrmÿz. ***Qapûlan qapanûn, tapûlan tapanûndûr. ***Qar daüa ÷ûxar dadlanar. ***Qar ili – var ili. ***Qar yaümaüûynan qarüa aüarmaz. ***Qarlû qûø barlû olar. ***Qara dolaøaya qûrmûzû papuø yaraømaz.

157

____________

***Qara eøøÿk, aü palan?! ***Qara eøøÿyin baøûna yöyÿn vuranda qatûr olmaz.***Qara gönön þmrö az olar. ***Qara xÿbÿr tez yayûlar. ***Qara qûz bÿzÿnincÿ toy ÿldÿn gedÿr. ***Qara qûz gÿlin oldu, örÿyi sÿrin oldu. ***Qara qûz gÿlmÿsÿydi, kölbÿni kim odlardû. ***Qara qûzdan xatûn olmaz, boz eøøÿkdÿn qatûr olmaz.*** Qara qûzûn baxtû olsaydû, anadan aü doüulardû. ***Qara qul þzönö þldördö ki, aüasûna zÿrÿri olsun. ***Qara qula øahlûq versÿn,

ÿvvÿl nÿnÿsinin ÿmcÿyini kÿsÿr. ***Qara mÿni basûnca mÿn qaranû basûm.***Qaradan artûq boya olmaz. ***Qarabaxt daülara ÷ûxanda daülarû duman alar. ***Qaraca özöm var, doüruca sþzöm. ***Qara÷û qara÷ûya þpöø vermÿz. ***Qara÷ûnûn koyxasû qara÷û olar. ***Qaraquø sömöyö þl÷ÿr udar.

158

____________

***Qaraquøa xeyir þz dimdiyindÿn toxunar. ***Qaranlûqda halva yeyÿnin sirrini Xuda bilir.***Qardaø qardaøû bû÷aqlar, dþnöb yenÿ qucaqlar.***Qardaø qardaøûn yoxluüun istÿr, þlömön istÿmÿz. ***Qardaø olaq, yarû (tÿn) bþlÿk. ***Qardaøûm xandûr, xatunu sevinsin. ***Qardaøûn necÿ adamdûr? Yoldaø olmamûøam. ***Qarüa dþøön ÷ÿkmÿklÿ qaz olmaz. ***Qarüa gÿldi kÿklik yeriøi yeriyÿ, þz yeriøin dÿ itirdi. ***Qarüa ilÿ dost olanûn yediyi peyin olar. ***Qarüa, qarüa, mÿndÿ qoz var!***Qarüa qarüanûn gþzön ÷ûxartmaz. ***Qarüa qarüaya deyÿr özön qaradû.***Qarüa nÿdir qasûüû nÿ ola, birÿ nÿdir bözöyö nÿ ola?! ***Qarüa þzö nÿdi ki, qarûltûsû da nÿ ola.***Qarüadan gþzÿl quø istÿdilÿr, balasûnû gþstÿrdi. ***Qarüalar mÿnim toyuüumdu, yumurtasûn gþrmÿrÿm. *** Qarüanû yöz il bÿslÿ, yenÿ tÿrlan olmaz. ***Qarüûdalû unu it qudurdar.

159

____________

***Qarüûø tþkÿn alqûø gþrmÿz. ***Qarüûølû baø ÷ox yaøayar. ***Qarû at arpasûz?! ***Qarû dizinÿ dþymÿklÿ dÿvÿ pambûqdan ÷ûxmaz. ***Qarû döømÿn dost olmaz, ÿyridi bir damarû. ***Qarû var – arpa unundan aø elÿr,

qarû var – buüda unun daø elÿr. ***Qarûn baødan aøaüûdû – deyiblÿr.***Qarûn doyuran aøû gþz tanûr.***Qarûn qardaødan irÿlidir. ***Qarûnlar doyandan sonra yetimlÿr yada döøÿr. ***Qarnûm tox olandan sonra bal da olsa yemÿrÿm. ***Qarnûm ö÷ön deyil, qÿdrim ö÷öndör. ***Qarnûmdaykÿn qanûmû yeyÿr, ÷þlÿ ÷ûxar canûmû. ***Qarnûn doymayan yerdÿ aclûüûnû bildirmÿ. ***Qarûøqadan ibrÿt al; Yaz ikÿn qûøû döøön.***Qarûøqanûn il yûüûntûsûnû baqqal bir dÿfÿyÿ tÿrÿziyÿ qoyar.***Qarûøqanûn þlömö yetÿndÿ qanad gÿtirÿr. ***Qart kþpÿk yedÿyÿ gÿlmÿz.

160

____________

***Qaø dözÿldÿn yerdÿ vurdu gþzön dÿ ÷ûxartdû.***Qaø-daøû sÿrraf tanûr, nÿ bilÿr hÿr divanÿ. ***Qaøûq ÷þm÷ÿdÿn irÿli olub. ***Qaøûqla aø verib sapûyla gþz ÷ûxarma.***Qaøûyûram qanûm ÷ûxûr, qaøûmûram canûm ÷ûxûr.***Qaøqasû bþyök olanûn sþzö ÷ox danûøûlar. ***Qatûq sözölö – øoru qalar, ayran sözölö – nÿyi qalar? ***Qatûr atasûnû gþrmÿsÿydi, þzönö xanzada bilÿrdi.***Qatûr nÿ bilir xatûr? ***Qatûrdan soruødular: dÿdÿn kimdir?

Dedi: nÿnÿm atdûr. ***Qaydadan ÷ûxan peøman olar. ***Qayüû ilÿ borc þdÿnmÿz. ***Qayûø bilÿr kotan nÿ ÷ÿkir. ***Qaynayan qazan qapaq tutmaz.***Qaz u÷du, qarüa qondu. ***Qazan daøanda ÷þm÷ÿnin biri bir tömÿnÿ gedÿr. ***Qazan deyÿr: dibim qûzûldûr,

×þm÷ÿ deyÿr: bulanmûøam ÷ûxmûøam.

161

____________

***Qazan qarasû gedÿr, öz qarasû getmÿz. ***Qazan qazana deyÿr: özön qara olsun! ***Qazan olmayan yerdÿ gövÿc dÿ qazandûr. ***Qazan östöþrtölö qaynar. ***Qazana nÿ qoysan ÷þm÷ÿyÿ o gÿlÿr.***Qazanan qazandûüûn yesÿ xan, bÿy acûndan þlÿr. ***Qazanc qudurdu, mayanû basdû. ***Qazanclû yök yöngöl olar. ***Qazandûüûn darû olsun, ÷uvalûn sÿbÿt?! ***Qazanmayûnca qazan qaynamaz.***Qazû aüadan alacaüûn olsun, nÿ verÿr, nÿ danar.***Qazû evindÿ girdÿkan boldur, amma sayû var.***Qazûnûn ÷þrÿyini qarûøqa da yemÿz.***Qazûnûn yanûna tÿk gedÿn øad qayûdar. ***Qÿdirbilmÿzin baømaüûn cötlÿyÿndÿ deyÿr:

o yana dur, gþzömö ÷ûxartmûødûn. ***Q... tapûlanda xaraba tapûlmûr,

xaraba tapûlanda q... tapûlmûr.***Q…-÷ÿpÿl, Xanûm aüa! Pitik neynÿsin yaüa?

G...övö bÿrk bas yerÿ, cÿhd elÿ ÷alxamaüa.

162

____________

***Q...dÿn xÿbÿr aldûlar, nþøön q...lik elÿyirsÿn?

Dedi: özömön yumøaqlûüûndan.***Qÿlb ki var, øöøÿdir, sûndûrma, yamamaq olmaz. ***Qÿlbdÿn-qÿlbÿ yol olu. ***Qÿlÿm döømÿn ÿlindÿdir.***Qÿlÿm ÿyri kÿsilsÿ dÿ, doüru yazar. ***Qÿlÿm qûlûncdan itidir. ***Qÿlÿm yazanû qûlûnc poza bilmÿz. ***Qÿlÿmÿ gÿtirÿn eøøÿyin qabûq gÿmirÿn qoduüu olar. ***Qÿlÿmin ucu – qûlûncûn göcö. ***Qÿlÿndÿr dÿrd ÿlindÿn daüa ÷ûxûb,

gþrÿn deyir: bÿxtÿvÿr yaylaüa ÷ûxûb. ***Qÿlp mal yiyÿsinÿ qayûdar. ***Qÿlp odur ki, qÿlbindÿkin demÿyÿ. ***Qÿm daüû yerindÿn qopardar. ***Qÿm, hara gedirsÿn? Qÿm yanûna.***Qÿm sÿni yeyÿr sÿn qÿmi yeyincÿ. ***Qÿmli örÿk þlmÿsÿ dÿ, dirilmÿz. ***Qÿrib dÿrdin tÿk aülar.

163

____________

***Qÿrib dostu olmayandû.***Qÿrib it hörÿndÿ þzönÿ hörÿr. ***Qÿrib it yeddi mÿhlÿdÿn qovular. ***Qÿrib itin quyruüu qû÷ûnûn arasûnda olar. ***Qÿrib quøun yuvasûnû Tanrû þz ÿliylÿ tikÿr. ***Qÿribi baxûøûndan tanûyarlar. ***Qÿribi vurmuølar, “Vay, vÿtÿn” demiø. ***Qÿribin boynu bökök olar. ***Qÿribin dostu olmaz. ***Qÿribin kimsÿsi yox, Allahû vardûr. ***Qÿriblikdÿ þlÿnin bþrkö niøanÿ gedÿr. ***Qÿøÿnglik vardan olu, olmasa hardan olu. ***Qÿtrandan olmaz øÿkÿr, olsa da cinsinÿ ÷ÿkÿr. ***Qÿza ilÿ oyun olmaz. ***Qÿza iøin iølÿr, bizÿ qalar tÿøviølÿr. ***Qÿzadan qa÷maq olmaz. ***Qûfûl oüru ö÷ön deyil, doüru ö÷öndör. ***Qûldûüûn namaz hörkötdöyön qurbaüaya dÿymÿz.

164

____________

***Qûlûqlû quzu yeddi ana ÿmÿr, qûlûqsûz birindÿn dÿ qalar. ***Qûlûqlû min ev yeyÿr, qûlûqsûz bir ev yeyÿ bilmÿz.***Qûlûnc da þz qûnûn kÿsmÿz.***Qûlûnc - qurøananûn, at - minÿnindi. ***Qûlûnc – Misir, arvad – yesir, dþøÿnÿcÿk – hÿsir.***Qûlûncsûz qûrüûna getdik. ***Qûraüûna bax bezin al, nÿnÿsinÿ bax qûzûn al. ***Qûrx bacanaüû bir it par÷aladû. ***Qûrx il oüru oldu, bir kÿrÿ haram yemÿdi. ***Qûrx ilin yol÷usudur, indi soruøur

cömÿ gecÿsi nÿ vaxtdûr. ***Qûrx illik balûüa özmÿk þyrÿdir. ***Qûrx quldur bir ÷ûlpaüû soyammaz. ***Qûrx qurda bir aslan neylÿsin?***Qûrxûnda þyrÿnÿn gorunda ÷alar. ***Qûrqovul baøûnû kola soxar, quyruüundan xÿbÿri olmaz. ***Qûsüû göclö olanda qorxaq bacadan qa÷ar.***Qûsûla-qûsûla behiøtÿ gedincÿ

þyönÿ-þyönÿ cÿhÿnnÿmÿ gedÿsÿn.

165

____________

***Qûsraüa yanan canûm, day da dalûnca getdi. ***Qûø ÷ûxar, özö qaralûq kþmörÿ qalar. ***Qûø qûølûüûn yerdÿ elÿr, gþydÿ elÿmÿz. ***Qûøûn qarû – yayûn barû. ***Qûz aüacû – qoz aüacû, hÿr yetÿn bir selbÿ atar.***Qûz alan alana kimi, qûz verÿn þlÿnÿ kimi. ***Qûz alan gþznÿn baxmasûn, qulaüûynan eøitsin. ***Qûz alanûn ya bir ÷uval pulu gÿrÿk, ya bir ÷uval yalanû. ***Qûz anadan qorxmasa, þyöd almaz. ***Qûz evi – naz evi. ***Qûz evindÿ danqûr-dunqur, oülan evinin xÿbÿri yox.***Qûz qarûyanda dayûsûnûn boynuna döøÿr. ***Qûz qûzanda tez soyuyar, vay ondan ki, dul qûza. ***Qûz yökö – duz yökö.***Qûzû otaqlûya yox, papaqlûya ver.***Qûzû þzbaøûna qoysan,

ya halva÷ûya gedÿr, ya naüara÷ûya.***Qûzû saldûn beøiyÿ, cehizi ÷ÿk eøiyÿ.***Qûzûm, sÿnÿ deyirÿm, gÿlinim, sÿn eøit.

166

____________

***Qûzûn dþymÿyÿn dizin dþyÿr.***Qûzûn ismÿti – atanûn dþvlÿti. ***Qûzûnû vermÿ dÿli dÿvÿ÷iyÿ,

dÿvÿsi gedÿr, dÿlisi qalar. ***Qûznan qûzûl gizlin gÿrÿk. ***Qûzûl Xûzûrû oynadar.***Qûzûl inÿk qaraqabaq gÿlinÿ söd vermÿz. ***Qûzûl qÿfÿsdÿn hÿr quøun tikdiyi yuvasû xoø.***Qûzûl quøun ayaüûnda qumro olar. ***Qûzûl pal÷ûqda da parûldar. ***Qûzûldan ÷arûq geysÿn, yenÿ adû ÷arûqdû. ***Qûzûldan taxtûn olunca bir quruca baxtûn olsun. ***Qûzûllû ÿli bû÷aq kÿsmÿz. ***Qiblÿ pakdû. ***Qisas qiyamÿtÿ qalmaz. ***Qismÿt gþydÿn zÿnbillÿ enmÿz. ***Qismÿtdÿ olan gÿlir. ***Qismÿtdÿn artûq yemÿk olmaz.***Qismÿtdÿn qa÷maq olmaz.

167

____________

***Qiymÿtli yök yöngöl olar. ***Qoca at da arpa yeyÿr. ***Qoca ayrû, qocaman ayrû. ***Qoca qurd yuvasûndan ÿl ÷ÿkmÿz. ***Qoca þközö þldörmÿk olar, þyrÿtmÿk olmaz! ***Qoca tölkö tora döømÿz. ***Qocanûn biliyi, cavanûn bilÿyi.***Qocalûq gÿldi getmÿzdir,

cavanlûq getdi gÿlmÿzdir.***Qocalûq soruømaz – gÿlÿr. ***Qocalûqda yorüalûq. ***Qocaya gedÿn quyruq yeyÿr,

cavana gedÿn yumruq yeyÿr. ***Qocaya gölÿn þzönÿ gölÿr. ***Qo÷ dþyöøönÿ qo÷ dayanar. ***Qo÷ igiddÿn qo÷ tþrÿr. ***Qo÷un buynuzu qo÷a aüûrlûq elÿmÿz.***Qoduq bþyöyÿr, ÷ulu bþyömÿz. ***Qoduq bþyöyÿr eøøÿk olar.

168

____________

***Qoduq hörkÿndÿ anasûndan qabaq döøÿr. ***Qohum gÿlmÿyÿ-gÿlmÿyÿ yad olar,

yad gÿlÿ-gÿlÿ qohum olar. ***Qohumun kimdir? Yaxûn qonøun! ***Qol ÿti qolda gedÿr, bud ÿti budda gedÿr. ***Qoldan tutan azdûr, yaxadan tutan ÷ox. ***Qolun sûnûüû boyuna yökdör.***Qonaüa “get” demÿzlÿr, altûndan palazû ÷ÿkÿrlÿr.***Qonaüa hþrmÿt elÿrlÿr, ÿyÿr÷i kafÿr ola. ***Qonaüa öz versÿn, tax÷a-box÷anû gÿzÿr.***Qonaüû evÿ qoyan yox, øahqatarûn mûxdan asûr. ***Qonaüû gÿlmÿyÿn evlÿr yûxûlsa yaxøûdûr. ***Qonaüû xan olanûn anbarûnda arpa qalmaz. ***Qonaüû qonøuya tanûdarsan, hÿr ikisindÿn olarsan. ***Qonaüûn aüzûna baxarlar, atûna yem verÿrlÿr. ***Qonaüûn kþnlöndÿn ke÷ÿn

ev yiyÿsinin kþnlöndÿn ke÷mÿz. ***Qonaüûn ruzusu þzöndÿn qabaq gÿlÿr. ***Qonaüûnû ÿzizlÿyÿn itÿ dÿ sömök atar.

169

____________

***Qonaq, ÷þrÿk yeyirsÿn?***Qonaq, dur altûnû söpöröm. ***Qonaq evinÿ motal yöklö gÿlÿn buüda yöklö gedÿr.***Qonaq ÿvvÿl gÿlÿndÿ göl östÿ oturar,

sonra gÿlÿndÿ ÷ul östÿ, ö÷öncö dÿfÿ gÿlÿndÿ, köl östÿ.

***Qonaq göclö olsa, ev yiyÿsin evdÿn qovar. ***Qonaq qonaüû istÿmÿz, ev yiyÿsi he÷ birin.***Qonaq qonaüûn hesabûn kþnlöndÿ saxlar.***Qonaq þzgÿ evindÿ sÿliqÿli olar. ***Qonaq sevÿnin söfrÿsi boø olmaz. ***Qonaq umduüun yemÿz, olduüun yeyÿr.***Qonaqsan – xoø gÿlmisÿn, niyÿ ÿliboø gÿlmisÿn? ***Qonøu aøû dadlû olar. ***Qonøu ÷ûraüû qonøuya iøûq salmaz. ***Qonøu iti qonøuya hörmÿz. ***Qonøu, qonøu! – gÿl savaøaq.***Qonøu qonøudan tez durmaq þyrÿnÿr. ***Qonøu qonøunun itiyini bayatû ÷aüûra-÷aüûra tapar.

170

____________

***Qonøu qonøuya baxar, canûnû oda yaxar.***Qonøu qonøuynan boüuødu, qara÷ûya försÿt döødö. ***Qonøu muncuüun oüurlayan gorda taxar. ***Qonøu paxûl olmasa, baü ÷ÿpÿri neylÿr?!***Qonøu payû qarûn doyurmaz. ***Qonøuda biøÿr, bizÿ dÿ döøÿr. ***Qonøudan gÿlÿnnÿn þynÿli olmaz. ***Qonøum qonøu olsa, kor qûzûm ÿrÿ gedÿr.***Qonøum øah – mÿn dÿ øah. ***Qonøun tox – sÿn dÿ tox. ***Qonøuna genÿø, bildiyini ÿldÿn vermÿ. ***Qonøunu iki inÿkli istÿ ki, þzön dÿ bir inÿkli olasan.***Qonøunun quzusu qonøuya qo÷ gþrönÿr. ***Qonøunun øamûndan iøûq döømÿz. ***Qonøuya umud olan øamsûz qalar. *** Qora ikÿn mþyöz oldum. ***Qorx qorxmazdan, utan utanmazdan. ***Qorx payûzdan – qabaüûnca qûø gÿlir,

Qorxma qûødan – qabaüûnca yaz gÿlir.

171

____________

***Qorx Tanrûdan qorxmayandan. ***Qorxaüûn sÿsi gur olar. ***Qorxaq bÿzirgan nÿ xeyir elÿr, nÿ ziyan.***Qorxaq daøûn bþyöyöndÿn yapûøar.***Qorxaq göndÿ yöz yol þlÿr, igid þmröndÿ bir yol. ***Qorxaq hÿr øeyi dþrd gþrÿr. ***Qorxaq qa÷ar hay gÿlmÿmiø,

÷ûrmanar ke÷mÿyÿ ÷ay gÿlmÿmiø. ***Qorxan bÿzirgan olmaz. ***Qorxan it uzaqdan hörÿr, yaxûnnan quyruq bular.***Qorxu adama yalan dedirdÿr. ***Qorxulu baø salamat olar. ***Qorunan gþzÿ ÷þp döøÿr. ***Qovanûn göcö varsa, qa÷anûn da Allahû var. ***Qovurüanûn yananû ÷atlar. ***Qoy desinlÿr: Alabaø da yar yolunda can qoyur. ***Qoy mÿn qaøoy gþtöröm, sÿn øûllaq at. ***Qoy mÿnim inÿyim södlö olsun, vursun sÿrnici sûndûrsûn.***Qoyma xaldan xal olmaz, xal þzö ÿsli gÿrÿk.

172

____________

***Qoyun da ke÷i ayaüûna gedÿrmiø. ***Qoyun dediyin eømÿ baüûrsaqdûr, dalûsû he÷ özölmÿz. ***Qoyun deyir: mÿni ÷ÿk xarabaya, sÿni ÷ûxarûm abadanlûüa. ***Qoyun qûrxûlûq altûnda qurdu unudar. *** Qoyun quzusunun ayaüûnû tapdamaz. ***Qoyunu qoyun ayaüûndan, ke÷ini ke÷i ayaüûndan. ***Qoyunu qurda tapøûrmazlar. ***Qoyunun mÿlÿdiyin quzu mÿlÿmÿz. ***Qoyunun yaxøûsû gedib, ke÷i qalûb,

adamûn yaxøûsû gedib, bici qalûb. ***Qozbeli qÿbir dözÿldÿr. ***Quda qudurub qûzûn aparûb... ***Quduran gedÿr, giciøÿn qalar. ***Qudurasan, qurbaüa, gedir ilan vurmaüa. ***Qudurmuø kþpÿyin þmrö qûrx gön olar. ***Qul xatasûz olmaz, aüa kÿrÿmsiz. ***Qul qulluqda gÿrÿk.***Qulluq÷udan borc elÿmÿ, ya toyda istÿr, ya yasda. ***Qulun dediyi olmaz, Tanrûnûn dediyi olur.

173

____________

***Qulaq asma, þz sþzönö eøidÿrsÿn. ***Qulaq deyÿr: göndÿ bir sÿs eøitmÿsÿm,

qalxana dþnÿrÿm. ***Qumarû oynarlar eøqnÿn. ***Qurban xÿtaya qalxandûr. ***Qurban olum o qana, östöndÿn bir gön ke÷ÿ. ***Qurban olum zÿrgÿrÿ, saldû mÿni pÿrgara.***Qurbanû biz elÿdik, yaüûø Qaradaüa yaüdû.***Qurd anûlan yerÿ gÿlÿr. ***Qurd daddûüûn bilÿr, udduüun bilmÿz. ***Qurd dumanlû gön axtarar. *** Qurd ilÿ qoyunun nÿ aønalûüû?! ***Qurd ilÿ yeyÿr, yiyÿsiylÿ øivÿnÿ oturar.***Qurd qaranlûq sevÿr. ***Qurd qarûyanda kþpÿyin gölöncö olar. ***Qurd qocalanda kþpÿyÿ gölönc gÿlÿr. ***Qurd qonøusun yemÿz. ***Ãóðä ãîéóí éåìÿêäÿí òþâáÿ åëÿìÿç***Qurd quduranda elini qapar.

174

____________

***Qurd qurda dal ÷evirmÿz. ***Qurd quzuya dÿymÿsÿ, quzu Èsfahana gedÿr. ***Qurd nÿ bilir ki, qatûr bahadûr. ***Qurd þz þröøöndÿ ac qalmaz. ***Qurd söröyÿ gÿlÿndÿ

tÿk qoyunlunun qoyunun aparar. ***Qurd tutduüu yerdÿn qanûq olur. ***Qurd tökön dÿyiøÿr, xasiyyÿtin dÿyiømÿz. ***Qurd yûrtdûüûn bilÿr, udduüun bilmÿz. ***Qurd yuvasûndan sömök ÿskik olmaz. ***Qurda dedilÿr: sÿni ÷oban se÷ÿcÿklÿr,

dedi: bÿlkÿ mÿni aldadûrsûz?***Qurda qonaq gedÿn kþpÿyini yanûna alar.***Qurda qoyun tapøûrmaq olmaz. ***Qurda nÿ qÿdÿr yem ver, yenÿ gþzö meøÿdÿdir. ***Qurda sÿn tikmÿk þyrÿt, yûrtmaq dÿdÿsi peøÿsidir. ***Qurddan ÷oban olmaz. ***Qurddan qorxan qoyun saxlamaz.***Qurddan olan qurd olur, ÿgÿr adamnan da bþyösÿ.

175

____________

***Qurddan tþrÿyÿn qurd olur.***Qurdu gþrmÿk möbarÿk, gþrmÿmÿk daha möbarÿk.***Qurdu nÿ qÿdÿr bÿslÿsÿn, yenÿ gþzö meøÿdÿdir. ***Qurdun adû, yesÿ dÿ, qurddur, yemÿsÿ dÿ. ***Qurdunan qoyun olmaz, qûlûncûnan oyun. ***Qurdluca paxlanûn qurdluca alûcûsû olar. ***Qurdun sÿbÿbinÿ quø da yeyÿr. ***Quru qurbaüasû dÿniz tanûmaz. ***Quru oduna yaølar yanar, alûøar daølar yanar. ***Quru söfrÿyÿ nÿ bismillah?! ***Quru torbayla at bir kÿrÿ tutular.***Quru-quru qurbanûn olum.***Qurumuø aüacûn kþlgÿsi olmaz.***Quø dimdiyindÿn, insan dilindÿn. ***Quø qanadû ilÿ, adam adû ilÿ. *** Quø qûzûl qÿfÿsdÿ olsa, yenÿ dustaqdû. ***Quø quønan tutular. ***Quø þzö nÿdir, øorbasû da nÿ ola?!

176

____________

***Quø var ÿtin yeyÿrlÿr, quø var ÿt yedirÿrlÿr. ***Quø yuvasûndan u÷ar.***Quøa qûzûl qÿfÿs zindandûr. ***Quølara xÿbÿr gÿldi, gecÿquøu qanadûnû gþstÿrdi. ***Quøun bÿzÿyi lÿlÿkdi, insanûn bÿzÿyi bilikdi. ***Quøqun olub quyruüa ke÷incÿ, yöyÿn ol aüûza ke÷. ***Quyruüun kÿsmÿklÿ tula kþpÿk olmaz. ***Quyu qazûyan! Dÿrin qaz, gen dur, þzön döøÿrsÿn. ***Quyuya su tþkmÿklÿ sulu olmaz.*** Quzu otaranûmûz da var, yun darayanûmûz da.***Quzunun taxsûrû – qurdun acûmasûdû.***Quzusuna qûymayan kabab yeyÿ bilmÿz.***Qörbÿtdÿ ke÷ÿn þmör þmör sayûlmaz.

177

____________

L

La÷ûn balasûn vermÿz, bÿlkÿ zorla alarlar. ***La÷ûn qalada balalar. ***Lahûcû sel apardû, elÿ deyirdi: qiblÿ pakdû. ***Laxlayan daø ÿrkdÿ qalmaz. ***Lalûn dilini anasû bilÿr.***Laylayû bilirsÿn, niyÿ yatmûrsan?***Leø gþrÿndÿ qarüa quzüuna dþnÿr. ***Lÿlÿ kþ÷öb, yurdu qalûb. ***Lÿnÿt he÷ÿ. ***Lÿzgiyÿ dedilÿr: can øirindi, bÿkmÿz?

Dedi: iki dostun arasûna girmaü olmaz. ***Lÿzgiyÿ dedilÿr: gþyÿ ÷ûxa bilÿrsÿnmi?

Dedi: bÿkmÿz yesÿm ÷ûxaram.***Loxma qarûn doyurmaz, mÿhÿbbÿt artûrar.***Lotu lotunu tapmasa, qara geyÿr, yaslû olar. ***Lotu lotunun sþzönÿ inanar. ***Lotuluq tÿrg gþtörmÿz.***Lþyönsözÿ bþyöklök elÿmÿk olmaz. ***Löleyin aftafa yerin tutar, girov qoyanda – alan olmaz. *** Lötön dÿrdi olmaz. ***Lötdÿn kÿsÿn harda yeyÿcÿk?!

178

____________

M

Mal adama hÿm dostdur, hÿm döømÿn. ***Mal gedÿr bir yana, iman gedÿr min yana. ***Mal itdi, iman itdi. ***Mal yiyÿsinÿ oxøamasa haramdû. ***Malû gedÿnin imanû da gedÿr.***Malû qûrov þldörÿr, qûøûn adû bÿdnamdûr. ***Malû mal yanûnda tanûyarlar. ***Malû yox - oüru apara, imanû yox - øeytan apara. ***Malûm budu, yarûsû sudu, alsan da budu, almasan da. ***Malûn ÿziz tutan canûn zÿlil tutar. ***Malûn mal olunca bazarûn bazar olsun. ***Malûn tapûldû, özön qara oldu. ***Malûn yemÿzin malûnû yeyÿrlÿr. ***Malûnû bÿylÿr apardû, camalûna nÿ oldu?! ***Malûnû itlÿr yeyÿr, canûnû bitlÿr. ***Malûnû yaxøû saxla, qonøunu oüru tutma.***Mama÷a ÷ox olanda uøaq tÿrs gÿlÿr. *** Matahûn matah olunca bazarûn bazar olsun.

179

____________

*** Maya doüar, nÿr doümaz. ***Mayasûz fÿtir olar. ***Mehtÿrin sÿsi uzaqdan xoø gÿlÿr.***Meøÿ ÷aqqalsûz olmaz. ***Meøÿdÿ aüacûn dözön se÷ÿrlÿr. ***Meøÿyÿ gedÿn þz aüacûn kÿsÿr. ***Meøÿyÿ od döøÿndÿ quru da yanar, yaø da. ***Meyxana÷ûdan øahid istÿdilÿr, sÿrxoøu gþstÿrdi. ***Meyxana÷ûnûn øahidi özömayaqlayan olar. ***Meymuna dedilÿr oyna, dabanûnû qovzadû. ***Meymunun su xûrtdanaüûna ÷ûxanda

balasûnû ayaüûnûn altûna alar. ***Meyvÿli aüaca daø atan ÷ox olar. ***Mÿclisdÿ yerin tanû, demÿsinlÿr – dur burdan! ***Mÿcnun kimi dÿrs oxuyan axûr vÿlleylidÿ qalar.***Mÿhÿbbÿt gþzdÿ olmaz, kþnöldÿ olar. ***Mÿkkÿdÿn gÿlÿn mÿn, xÿbÿr verÿn sÿn! ***Mÿn Allah-Allah ilÿ day þyrÿdirÿm,

sÿn papaq atûb hörködörsÿn?!

180

____________

***Mÿn balamû istÿrÿm, balam istÿr balasûn. ***Mÿn belÿ holavar eøitmÿmiøÿm. ***Mÿn billÿm hansû inÿyin buzovusan. ***Mÿn bu evin þközöyÿm,

istÿr kotana qoøsunlar, istÿr cötÿ. ***Mÿn deyirÿm axtayam, bu soruøur:

oülun, uøaüûn nÿyin var?!***Mÿn dÿli, anam dÿli, bir dÿli bacûm da var. ***Mÿn qurd isÿm – alûram, mÿn ÷obanam – vermirÿm.***Mÿn mördÿøirÿm, yuyaram,

istÿr cÿnnÿtÿ getsin,istÿr cÿhÿnnÿmÿ getsin.

***Mÿndÿ elÿ tale hayandadû,

oynaø qoynuna girÿm, qonøum da östömö þrtÿ.

***Mÿndÿn sÿnÿ þyöt: dÿnini þzön öyöt.***Mÿnÿ bax nÿ göndÿyÿm, yara bax – nÿ sallanûr. ***Mÿnÿ bitmÿz iø deyir, adûmû qoyur yarûtmaz. ***Mÿnÿ dÿymÿyÿn qurd min yaøasûn. *** Mÿnÿmlik øeytana yaraøûr. ***Mÿni aparan suya dÿrya deyÿrÿm.

181

____________

***Mÿni bir ilan ÷aldû, dilimi bilÿn ÷aldû. ***Mÿni xublara mþhtac, gþzöm, sÿn elÿmisÿn! ***Mÿni sayanûn quluyam, saymayanûn aüasû. ***Mÿni yemÿyÿn qurda kþpÿk demÿrÿm. ***Mÿnim biømiø aøûma su calama.***Mÿnzil yaxûn, kira ÷ox, bunda bir ÿlamÿt var.***Mÿrd ÿlÿ yapûøar, namÿrd ayaüa, haray! ***Mÿrd ÿli kasad olmaz. ***Mÿrd igidlÿr söfrÿ a÷ar, ad alar. ***Mÿrd kiøi ÷þrÿyini daødan ÷ûxardar. ***Mÿrd qÿdrini mÿrd bilÿr.***Mÿrd mÿrdÿ qÿnim olar, Mörtÿza ßli hÿr ikisinÿ. ***Mÿrd þzöndÿn bilÿr, namÿrd þzgÿdÿn.***Mÿrdÿ arxa ÷evir, namÿrdÿ vermÿ yaxa. ***Mÿrdÿ göllÿ dÿymÿz he÷ körÿyindÿn.***Mÿrdi qova-qova namÿrd elÿmÿ. ***Mÿrdimazarû axtarmaqla deyil, rast gÿlmÿklÿdir. ***Mÿrdin gþzö tox olar, namÿrdin gþzö ac.

182

____________

***Mÿrdin qapûsû a÷ûq olar! ***Mÿrdin paxûlû deyilsÿn ki? ***Mÿrÿkdÿ itÿni dþllökdÿ axtar. ***Mÿrifÿt manqura dÿymÿz, simözÿr dþvranûdûr. ***Mÿscid qapûsûdûr, nÿ sþkmÿk olur, nÿ yandûrmaq.***Mÿscid tikilmÿmiø kor ÿsasûn dayadû. ***Mÿscidin qapûsû a÷ûqdûr, itin dÿ hÿyasû gÿrÿk.***Mÿsÿldÿ mönaqiøÿ îëìàç. ***Mÿzlumun ahû, devirÿr øahû.***Mil÷ÿk øirÿyÿ yûüûøar. ***Mil÷ÿyin oluøu bir øey deyil,

di gÿl örÿk bulandûrûr. ***Min bilsÿn, bir bilÿndÿn xÿbÿr al.***Min qapûda duz dadan bir qapûda bÿnd olmaz. ***Min ulduz var, bircÿ ay. ***Min yeyÿnin olsun, bir deyÿnin olmasûn.***Minarÿyÿ xÿrci ÷ûxmayan deyÿr

bÿs yerdÿn gþbÿlÿk ÷ûxûb. ***Mindin atûn saürûsûna, qatlaø yanûnûn aürûsûna.

183

____________

***Minmÿ qoduq, vermÿ cÿrimÿ.***Mis ki gÿldi, saxsû, qa÷!***Mis sûndû, ya cingildÿdi. ***Miyan÷ûnûn kisÿsi gen olar. ***Molla alacaüûn unutmaz. ***Molla bÿyÿ qoøuldu, xalqûn evi yûxûldû. ***Molla evindÿn aø ÷ûxmaz, kor gþzdÿn yaø.***Molla halvanû gþrdö, yasini unutdu.***Molla Qurandan kÿsÿr, øeytan imandan.***Molla Nÿsrÿddin saü ola, eøøÿklÿrin qurd yeyÿ?! ***Molla olmaq ÷ox hasand, adam olmaq ÷ox ÷ÿtin.***Molla tuluq zurnasûdû, qarnû dolmasa sÿsi ÷ûxmaz. ***Mollanû iki yerÿ ÷aüûranda baürû ÷atlar.***Mollaya dedilÿr: qonøuda bir kasûb þlmöø, dedi: naxoøam.***Motala dadanan kþpÿk bir dÿ gÿlÿr. ***Murdar ÿsgiyÿ od döømÿz. *** Murdarû murdar aparar. *** Musurmanûn øÿrrindÿn, ermÿninin paxûllûüûndan,

rusun zavtrasûndan - Allah, sÿn iraü elÿ.

184

____________

*** Muzdur, yerindÿ döz dur.***Möftÿ sirkÿ baldan øirin olar.*** Möxÿnnÿtin östönÿ getmÿ, igid edÿrsÿn. ***Mölk satan qûrx gön tox olar. ***Mördÿøir haqqû ilÿdir, þlö necÿ olur olsun.***Mörövvÿtÿ ÿndazÿ olmaz. ***Möøtÿridÿ gþz olsa, satan acûndan þlÿr.

185

____________

N

Nacins aüac döyönlö olar. ***Nacins qarpûzûn toxumu ÷ox olar.***Nahaq qan yerdÿ qalmaz. ***Naxûr yerli-dibli yoxdur, bu, ala dana axtarûr. ***Naxûr÷û qûzû naxûr÷û ÷þrÿyi arzular. ***Naxûr÷û qûzûndan xanûm olmaz. ***Naxûr÷û qûzûnû verdi, torba daüarcûüû da östÿlik. ***Naxûr÷ûnûn kþnlö naxûr ÷þrÿyi istÿr.***Nalûnû almamûø mûxûnû ÷alma. ***Namaz qûla-qûla yûxdûn þyömö,

indi baølamûsan Haca getmÿyÿ.***Namÿrd yoldaøûndan gþrÿr, mÿrd Allahûndan. ***Namÿrdÿ tuø olanûn ciyÿri qana dþnÿr. ***Namÿrdi bir gþrdön, bir dÿ gþrsÿn, namÿrdsÿn.***Namÿrdin ÷þrÿyi dizinin östÿ olar. ***Namÿrdin gþzö dar olar. ***Namÿrdin sþzönö sþz elÿmÿk olmaz. ***Namusu itÿ atdûlar, it yemÿdi!

186

____________

***Naøûya zurna verÿndÿ yoüun baøûndan yapûøar. ***Necÿ baxûm gþzöm gÿlin gþzönÿ oxøasûn?!. ***Necÿsÿn qanmayûm atan yansûn! ***Neylÿrÿm qûzûl teøti i÷inÿ qan qusam. ***Neylÿrÿm o imanû ki, yarûsû qardaøa yanmaya.***Neylÿyirÿm qûzûl taxtû, bir qûzûl baxtûm olsa. ***Neyniyÿsÿn döz ÿyrini kÿsÿcÿk. ***Nÿ aüacû tovla, nÿ iti hördör. ***Nÿ altda unsan, nÿ östdÿ kÿpÿk. ***Nÿ artsa ÷iydÿn artar, biømiødÿn he÷ nÿ artmaz.***Nÿ azüûn ol asûl, nÿ mÿzlum ol basûl. ***Nÿ baüûm var, nÿ dÿ ÷aqqalla davam. ***Nÿ balûn yeyirÿm, nÿ bÿlasûn ÷ÿkirÿm.***Nÿ bi÷inin bi÷irÿm, nÿ ayranûn i÷irÿm. ***Nÿ ÷apaüûm var ÷apam, nÿ bÿxtim var tapam. ***Nÿ ÷iy yeyim, nÿ dÿ qarnûm aürûsûn. ***Nÿ daø atdûn ki, qolun da aürûsûn.***Nÿ dÿrin suya gir, nÿ Xûdûr Nÿbini ÷aüûr.

187

____________

***Nÿ dÿvÿnin södön istÿ, nÿ ÿrÿbin özön gþr.***Nÿ diriyÿ hay verÿr, nÿ þlöyÿ pay. ***Nÿ ÿkÿrsÿn, onu bi÷ÿrsÿn. ***Nÿ ÿmmirÿm, nÿ ÿmiødirmirÿm. ***Nÿ gÿlÿndÿn öz ÷evir, nÿ gedÿni qovar ol. ***Nÿ iøim naqabilÿ sþz deyÿm;

damaüûna ya dÿyÿ, ya dÿymÿyÿ.***Nÿ itÿlÿ yûx, nÿ ÷ÿk durüuz.***Nÿ qanûr, nÿ qandûrûr. ***Nÿ qÿdÿr eøøÿyi vardû, palan axtarûrdû,

palanû tapan kimi eøøÿyi körd yedi.***Nÿ qorx, nÿ dÿ qorxunu örÿyindÿn ÷ûxart. ***Nÿ sal ilÿdir, nÿ mal ilÿdir,

gölöm, ululuq kamal ilÿdir.***Nÿ sþyöd aüacûndan bar, nÿ arsûzdan ar. ***Nÿ øaøqûn ol basûl, nÿ daøqûn ol asûl. ***Nÿ øeytan gþröm, nÿ qulfallah oxuyum. ***Nÿ øiø yansûn, nÿ kabab.***Nÿ titrÿrsÿn, ÿllÿrim, vermÿyincÿ ala bilmÿzsÿn.***Nÿ tþkÿrsÿn aøûna, o ÷ûxar qaøûüûna.

188

____________

***Nÿ ucudu, nÿ ortasû, qûrûlûb qarûn qartasû.***Nÿ umursan bacûndan, bacûn þlör acûndan.***Nÿ varlûya borclu ol, nÿ yoxsuldan alacaqlû. ***Nÿ versÿn adûndû, nÿ yesÿn dadûndû, qalanû yadûndû. ***Nÿ yada sirrini ver, nÿ namÿrdÿ bel baüla.***Nÿ yaraøûr arûüa, gedÿ girÿ qoruüa?! ***Nÿ yardan doyur, nÿ ÿldÿn qoyur.***Nÿ yaø olub sûxûlmalû, nÿ quru olub qûrûlmalû. ***Nÿ yatdû ki, nÿ yuxu gþrsön?! ***Nÿ yatdûq, nÿ uzandûq, hazûr oülan qazandûq. ***Nÿ yoüurdum, nÿ yapdûm, hazûrca kþkÿ tapdûm. ***Nÿ zalûm ol asûl, nÿ miskin ol basûl. ***Nÿcabÿt adamûn zatûnda olar. *** Nÿciblik canda deyil, qandadû. ***Nÿfÿsÿ Haqdan gÿlir. ***Nÿfs nÿfsdir, bÿdnÿfsin adû bÿdnamdû. ***Nÿrin dizi baülû gÿrÿk. ***Nisyÿ ÷axûr i÷ÿn iki yol keflÿnÿr.

189

____________

***Nisyÿ girmÿz kisÿyÿ.***Niyÿ elÿ yerdÿ yatûram ki, altûma su ÷ûxsûn?! ***Niyyÿtin hara – mÿnzilin ora. ***Nþkÿr nÿdi, bekar nÿdi.*** Nþkÿrsÿn, niyÿ bekarsan? A÷ qapûnû, þrt qapûnû. ***Nþvbÿ yetimÿ ÷atanda qaøûüûn dÿstÿsi sûnar.*** Nuh deyÿr, peyüÿmbÿr demÿz.

190

____________

O

O baø qorxsun ki, dost yolunda dayanmaz.*** O daüa yaüar, bu daüa yaüar, axûrda da bura yaüar. *** O gÿlsÿ daøla, sÿn get aøla.***O hacû, bu hacû, kim olacaq boyaq÷û?!.***O haqvermÿzdi, bu haqbatûrmaz.***O qardan bizim dÿ qapûya yaüar. ***O qÿdÿr dþvlÿtli deyilÿm ki, ucuz øey alam. ***O qÿdÿr köp yanûnda köpÿ÷ÿlÿr sûnûb ki?!***O øahlûq dÿvÿsidi ki, yöklÿnmÿz. *** O – verdiyin and, bu da buyurduüun qulluq. ***Oba durdu kþ÷mÿyÿ, qarû durdu gÿzmÿyÿ.***Oba kþ÷öb, yurd aülayûr. ***Oba yiyÿsiz qalanda donuz tÿpÿyÿ ÷ûxar. *** Oba yox, qara yox, sÿndÿn baøqa ÷ara yox. ***Obalar bizÿ, biz obalara. ***Ocaüûn altdan kþz, adamûn altdan sþz. ***Ocaq i÷indÿn tutuøar. ***Ocaq kþzsöz olmaz, gÿlin sþzsöz.

191

____________

***Ocaqdan köl ÿskik olmaz. ***Od, döødöyö yeri yandûrar. ***Od hÿr yana döøsÿ þzönÿ yer a÷ar.***Od olmasa töstö ÷ûxmaz. ***Oddan köl tþrÿr, köldÿn nÿ tþrÿr? ***Oddan, sudan yenÿ qar amannûdû. ***Odla pambûüûn nÿ aønalûüû?! ***Odu sþndöröb kölö ilÿ oynamazlar. ***Oduna gedÿr Daødÿmir,

suya gedÿr Daødÿmir, özövö yusun mördÿøir.

*** Oülan doüdum – oydu mÿni,

qûz doüdum – soydu mÿni. ***Oülan evlÿnÿr, bÿy oldum sanar. ***Oülanû kamal ilÿ, qûzû camal ilÿ. ***Oüru anasû gah dþø yeyÿr, gah dþøönÿ vurar. ***Oüru elÿ baüûrdû, doürunun baürû yarûldû.***Oüru elÿ bilÿr, hamû oürudur. ***Oüru ev olmaz, ev yiyÿsini evlilikdÿn salar.*** Oüru ÿyri kolda gizlÿnÿr.

192

____________

***Oüru it xoflu olar. ***Oüru it þzönö bildirÿr. *** Oüru qalana yanar, mal sahibi gedÿnÿ. ***Oüru ol, xoøu ol, dilin olsun. ***Oürudan qalanû rÿmmal aparar. ***Oürudan oüruya halaldûr. ***Oürunu oüru ÿliylÿ tutarlar. ***Oüruya and verdilÿr, evinÿ muøtuluq÷u getdi. ***Oüul atadan gþrÿr, söfrÿ a÷ar. ***Oüul atanûn kþvøÿnin ÿkÿr. ***Oüul döømÿn qapûsûna aparar.*** Oüul yþnlö olsa neynir ata malûnû,

Yþnsöz olsa neynir ata malûnû?! ***Oüulun ÿfÿli qohum yerdÿn qûz alar. *** Oüurluüa dayûn evinÿ get, tutulanda dþyölmÿ.*** Oüurluüa getsÿn, insafû ÿldÿn qoyma. ***Oüurluüun ÿvvÿli, o da ay iøûüûnda. ***Oüurluq ilÿ ÷ÿngilik qûrx gön gedÿr. ***Oxuduüunu demÿ, anladûüûnû de.

193

____________

***Oxunu atûb yayûnû gizlÿtmÿ. ***Olacaüa ÷arÿ yoxdur.***Olan yerdÿn olacaq. ***Olan yerdÿn umarlar. ***Olanda gþz qûzarar, olmayanda – öz.***Olar aøûm suyu, olmaz baøûm suyu. ***Oldu ilÿ þldöyÿ ÷arÿ yoxdur. ***Olma gþzÿl, incimÿyÿsÿn. ***Olmuø olacaqdan eyidir. ***On iki imamû qoyub, gþzönö Axûrazzamana tikib.***Ondan xeyir gþrÿn Allahdan bÿla ÷ÿkÿr. *** Oraüû körk vaxtû, körkö oraq vaxtû alarlar.***Orta oyunu orta yerdÿ oynanar. ***Ortada gedÿn dananû qurd yemÿz. ***Ortaqlû malû xalq yeyÿr.***Ortaqlû toyuqdan yalnûz yumurta yaxøûdûr. ***Ortalûq qazanû qaynamaz.***Oruc tutma, namaz qûlma, iøin belÿ rast gÿtirsin?!.

194

____________

***Oruc tutmayanûn oüluna Ramazan adû qoyarlar. ***Orucundan ÷ox razûyam, øeøÿsin dÿ tutaram. ***Ot þz kþkö östÿ bitÿr. ***Ot yolun gah altûnda bitÿr, gah östöndÿ. ***Otumu otdaðsan, kÿvøÿyimi gÿtirÿ bilmÿzsÿn.***Otuz iki diødÿn ÷ûxan otuz iki mÿhlÿyÿ yayûlar. ***Ov÷u ne÷ÿ al bilsÿ, ayû da onca yol bilir.***Ov÷u ovda, yol÷u yolda gÿrÿk. ***Ov÷uya daüû niøan verdilÿr, ovu niøan vermÿzlÿr. ***Ovu bÿrÿsindÿ vurarlar.***Ovurdunda yaxøû yer elÿyibsÿn,

baqqal armud versÿ. ***Oyaüû gþzöndÿn elÿr, yayaüû dizindÿn. ***Oynamaq bilmÿyÿn yerim dardûr deyÿr. ***Oynamayûn, gölmÿyin, kÿndÿ tÿzÿ darüa gÿlib. ***Oynaø yanûnnan gÿlib ÿr baøû yarûr. ***Oynaøa umudlu olan arvad ÿrdÿn olar.*** Oynayûram, gölörÿm, he÷ oynaø yadûmdan ÷ûxmûr.

195

____________

Þ

Þköz cûrûldamaqdan boyunduruq cûrûldayûr.***Þköz dÿvÿcÿn olanda, dÿvÿ daücan olar. *** Þköz þldö, ortaq ayrûldû. ***Þközlöyÿ gþn borc verÿrlÿr.***Þközö durüuzub altûndan buzov istÿmÿzlÿr. ***Þközö þlÿnÿ yol gþstÿrÿn ÷ox olar. ***Þközön bþyöyö pÿyÿdÿ qalûbdûr. ***Þközön cötÿ getmÿyÿni ÿtlik adûna satûlar.***Þközön qaøqasûnû dþyÿrlÿr. ***Þközön qocalanû dana-buzova qoøular. *** Þl mÿnim ö÷ön, þlöm sÿnin ö÷ön. ***Þldörÿn ox, gönahkar ox atan. ***Þldörrÿm deyÿndÿn qorxma, þllÿm deyÿndÿn qorx.***Þlÿn ilÿ þlmÿk olmaz.***Þlÿn inÿk södlö olur.***Þlÿn þldö, vay qalanûn halûna. ***Þlÿnin borcunu baqqal dirilÿrÿ yöklÿr. ***Þlÿr Koroülu, getmÿz bu yerdÿn.

196

____________

***Þlmÿ eøøÿyim, þlmÿ, yaz gÿlÿr yonca bitÿr.***Þlmÿk þlmÿkdir, xûrûldamaq nÿ demÿkdir?! ***Þlmöø eøøÿyi axtarûr nalûnû ÷ûxartmaüa.*** Þlmöø inÿk södlö olar. ***Þlö daüû ÷ÿkilÿr, diri daüû ÷ÿkilmÿz. ***Þlö dÿrdi dÿrd olmaz, haray dirinin dÿrdidi. ***Þlö kimi þlginÿn, mördÿøir kimi yuyum.***Þlö mÿnimdi, ayaüûnû yeyirÿm. ***Þlö þldö, diriyÿ dirilik gÿrÿk. ***Þlödÿn øeytan da ÿl ÷ÿkib. ***Þlölÿr elÿ bilir, dirilÿr halva yeyirlÿr.***Þlöm haqq, miras halal.***Þlöm qaøla gþz arasûndadûr. ***Þlöm var þlöm kimi, þlöm var zölöm kimi. ***Þlöm-dirim bizim ö÷öndör. ***Þlömdÿn baøqa hÿr øeyÿ ÷arÿ var. ***Þlömö gþrÿcÿksÿn ki, bayûlmaüa da razû olasan. ***Þlömön atû ÷aparaq olar.

197

____________

***Þlönö þz xoøuna qoysan, vurar kÿfÿni batûrar. ***Þlönön bþyöyö ki÷iyi olmaz. ***Þlösö olan bir gön aülar, dÿlisi olan hÿr gön aülar.***Þlösö þlÿn kiridi, yasa gÿlÿn kirimÿdi. ***Þmör qarûsa da, kþnöl qarûmaz. ***Þrdÿk qaz yeriøi yeriyÿndÿ pa÷asû aralû qalar. ***Þrkÿn nÿ qÿdÿr uzun olsa,

yenÿ dolanar doüanaqdan ke÷ÿr.***Þrtölö bazar – dostluüu pozar. *** Þyrÿnÿn aüûz ÷ÿrÿzsiz qalmaz. ***Þyrÿnmÿyÿ ar olmaz. ***Þyöndÿ yox urvalûx, kþnlöndÿn ke÷ir koyxalûx.***Þz ÷þrÿyini þzgÿ söfrÿsindÿ yemÿ.***Þz daø-tÿrÿzisiynÿn ÷ÿk. ***Þz evindÿ baøûn baülaya bilmÿz,

þzgÿ evindÿ gÿlin baøû baülar. ***Þz ÿliylÿ þz ayaüûna balta ÷alûr. ***Þz gþzöndÿ bayquøun balasû tavusdan gþzÿldir. ***Þz gþzöndÿ tiri gþrmör, þzgÿ gþzöndÿ qûl axtarûr.

198

____________

***Þz kþyøÿnindÿ otlayan mal ac qalmaz. ***Þz qÿdrin bilmÿyÿn þzgÿ qÿdrin he÷ bilmÿz.***Þz qurdu þzönö yeyibdi. ***Þz-þzönö bÿyÿnÿn aüam vay! ***Þzö it oüludur, amma indi qurd basûr.***Þzö lþlök olanûn kisÿsinin dibi dÿlik olar. ***Þzö þzönÿ elÿdiyini el yûüûla elÿyÿ bilmÿz. ***Þzö ö÷ön yatûr, þzgÿlÿr ö÷ön yuxu gþrör. ***Þzö yûxûlan aülamaz.***Þzömÿ yer elÿrÿm, gþr bir sÿnÿ neylÿrÿm. ***Þzön etdin þzönÿ, kölö sÿpdin gþzönÿ. ***Þzöndÿn yuxarû baxanda þzöndÿn aøaüû da bax. ***Þzönÿ baxma, sþzönÿ bax.***Þzönÿ bir iynÿ, yoldaøûna ÷uvalduz. ***Þzönÿ qûymadûüûnû þzgÿyÿ qûyma. ***Þzönÿ umac ova bilmir, baøqasûna ÿriøtÿ kÿsir.*** Þzönÿ yeyÿr, þzgÿyÿ minnÿt qoyar. *** Þzönö tanûmayan Allahûn da tanûmaz.

199

____________

*** Þzönö yorulmuø bilsÿn, yoldaøûnû þlmöø bil. *** Þzgÿ aüzûna baxan ac qalar. ***Þzgÿ atûna minÿn tez döøÿr. ***Þzgÿ buzovu ÷atû qûrar. ***Þzgÿ danasûnû baülûyanûn ÷atûsû ÿlindÿ qalar. ***Þzgÿ evindÿ tölködör, þz evindÿ aslan. ***Þzgÿ ÿlindÿ kþmbÿ bþyök gþrönÿr. ***Þzgÿ qapûsûn baülû istÿyÿnin þz qapûsû baülû qalar.***Þzgÿ þzgÿnin namazûn dÿstÿmazsûz qûlar.***Þzgÿ þzgÿnin þlösön holavarnan aülar. ***Þzgÿ pilovundan bizim øorba yaxøûdûr. ***Þzgÿnin qarüasû þzgÿyÿ qûrüû gÿlir.***Þzgÿnin yaman gönönÿ gölÿn, þz gönönÿ aülar. ***Þzgÿyÿ quyu qazan þzö döøÿr.

200

____________

P

Padarûn ulaüû zaüada yatar, qonaüû ÷þldÿ.*** Padøahû da arxasûnca sþyÿrlÿr. ***Padøahûn ayaüû dÿyÿn yerdÿ yeddi il ot bitmÿz. ***Padøahsûz naüûl olmaz. ***Paxûl artsa, qurd artar. ***Paxûl olma, qössÿn olmasûn. ***Palaza börön, elnÿn sörön. ***Paltarûn ÷irki yumaqla, örÿyin ÷irki demÿklÿ. ***Pambûq satan aü itdÿn qorxar. *** Pambûq÷ûnûn aü itdÿn zÿhlÿsi gedÿr. ***Pampaüa papaüû aüûrlûq elÿyÿr. ***Papaüû isti-soyuqdan þtrö qoymurlar. ***Papaq namus ö÷öndör. ***Papaq÷ûnûn kþnlö olsa,

bir dÿridÿn doqquz papaq tikÿr. ***Paslû dÿmirdÿn qûlûnc olmaz. ***Payûnû yalqûz yeyÿn tayûn yalqûz qaldûrar.***Peyüÿmbÿr þz canûna dua elÿyib.

201

____________

***Peyüÿmbÿrlÿrdÿ bÿs niyÿ Cÿrcisi tapdûn?! ***Pÿzÿvÿngin axûrû dÿrviø olar. ***Pû÷-pû÷ ev yûxar. *** Pû÷-pû÷ Mustafa xanû qa÷ûrtdû. *** Pilovun yaülûsûn yeyÿn yaxøû fatihÿ oxuyar. ***Pinÿ÷inin mayasû iynÿynÿn bizdi. ***Pir mÿnimdir, kÿramÿtin bilirÿm. ***Pis gönön þmrö az olar. ***Pis olmasa, yaxøûnûn qÿdri bilinmÿz. ***Pis sþz yèyÿsinÿ qayûdar. ***Pisi dalûna mindir, ya dalûna min, ikisi dÿ birdir. ***Pisliyi torpaüa ÿkdilÿr, gþyÿrmÿdi. ***Piøik atasû xeyrinÿ si÷an tutmaz. ***Piøik balasûnû istÿdiyindÿn yeyÿr.***Piøik balasûnû kölÿ bulayûb yeyÿr.***Piøik olmayan yerdÿ si÷anlar baø qaldûrar. ***Piøiyi dara qûsnayanda dþnÿr özönö cûrmaqlar. ***Piøiyin aüzû ÿtÿ ÷atmayanda deyÿr qoxuyubdu.

202

____________

***Piøiyin dÿrdi iti þldörÿr. ***Piøiyin gþzö si÷an deøiyindÿ olar. ***Piøiyin kþnlö samanlûq idi,

it dÿ qovdu saldû samanlûüa.***Piøiyin qonaq yeri samanlûqdûr. ***Pitiklÿ donuz darûdan ÷ûxmaz. ***Piyada atlûya gölmÿsÿ, baürû ÷atlar.***Piyadanûn qaydasûdûr atlûya gölÿr. ***Polad sûnar, ÿyilmÿz. ***Pul can yonqarûdûr. ***Pul kÿsÿni qûlûnc kÿsmÿz. ***Pul verÿndÿ mollanû me÷iddÿ aldadallar.***Pulda vÿfa olsaydû, ÿldÿn-ÿlÿ ke÷mÿzdi. ***Pullu adamdan bÿla da qorxar. ***Pulu pul qazanar, yaxøû igid pal÷ûq basar. ***Pulun getdiyinÿ baxma, iøin bitdiyinÿ bax.*** Pulun verÿn mal alar, he÷ vermÿyÿn nÿ alar?

203

____________

R

Rahat durmayan narahat olar. ***Rahatlûq istÿyÿn adam – kar, kor, lal gÿrÿk. ***Ramazanda yalan deyÿn bayramda özö qara ÷ûxar. ***Rast gÿlmÿyÿn iøÿ peøiman olma. ***Rÿhbÿrÿ yol gþrsÿtmÿ. ***Rÿhmÿt yazana, lÿnÿt pozana. ***Rÿngimÿ bax, ÿhvalûmû xÿbÿr al. ***Ruzi hÿllacbazarda gÿzir. ***Ruzi qismÿtnÿn gÿlÿr. ***Ruzi olsun, ocaqda olsun. ***Ruzinin gÿlÿn vaxtû kþpÿyi yuxu tutar.

204

____________

S

Sabun qara palazû aüartmaz.***Sa÷û þlönön östÿ kÿsÿrlÿr. ***Sadaüa qada qaytarar. ***Sadaüa saraydan ÷ûxmaz. ***Sadaüa verÿn ÿllÿr dÿrd gþrmÿz. ***Saü armud sapdan döømÿz. ***Saü ÿl verÿni sol ÿl gÿrÿk bilmÿsin. ***Saü ÿlin sol ÿlÿ xeyri yoxdu.***Saü gþzö sol gþzÿ mþhtac olmasûn. ***Saü gþzö tut, sol gþzdÿn ona iøûx yoxdu.***Saüalsa hÿkimÿm, saüalmasa mÿn kimÿm? ***Saülûüûnda kor Fatma, þlÿndÿ badam gþzlö?! ***Saülûüûnda nÿydi ki, sayrûlûüûnda nola?! ***Saümal inÿk bizdÿ, satdûq yaü sizdÿ. ***Saürûya minÿn g...önön aürûsûna qatlaøar. ***Saüsaüan kÿkliyÿ baxar, þz yeriøin itirÿr. ***Sahibindÿn qabaq bostana girmÿ. ***Sahibsiz qoyunu qurd yeyÿr.

205

____________

***Saxla gþnö, gÿlÿr gönö. ***Saxla samanû, gÿlÿr zamanû. ***Saxsûya verÿ-verÿ ÷ûxdû misin bahasû. ***Sakitliklÿ olan iø qûøqûrûqla baøa gÿlmÿz. ***Saqqal feyz olsaydû, ke÷i øeyxlik elÿrdi. ***Saqqalûm yoxdu, sþzöm þtmör.***Salam Allahûn adûdûr.***Salavat göcÿ baülûdû. ***Sallaqxana kþpÿyi arsûz olar. ***Saman sÿnin deyil, samanlûq ki sÿnindi.***Samanûn töstösö gþz ÷ûxardar.***Sambalû xoø, i÷ÿrisi boø. ***Sanûlû pul durumsuz olar. ***Sap özölÿn yerdÿn qûrûlar. ***Sarû yaünan yaülayûr, sarûmsaünan daülayûr. ***Sarûmsaüû gÿlin elÿmiølÿr,

qûrx gön qoxusu ÷ûxmamûø. ***Sarsaqlar olmasaydû, yaltaqlar acûndan þlÿrdi. ***Satdûüûn kimi al.

206

____________

***Savab tþkölöb, yûüanû yoxdur. ***Savaøanda barûømaüa da öz yeri qoyarlar.***Sayanûn quluyam, saymayanûn aüasû. ***Saydûüûnû qoy kÿnara, gþr fÿlÿk nÿ sayûr.***Sayüûsûz igidi döømÿn aldadar. ***Saymaz it adam tutar. ***Sel gÿtirÿn ucuz olar. ***Selbÿni meyvÿli aüaca atarlar. ***Sevÿnin gþzö kor olur. ***Sevgi od deyil, amma oddan yamandûr.***Sevgi adamû selÿ verÿr.***Sevindim – quøum var! Quøum var!

Aralûüa ÷ûxdû sÿr÷ÿ balasû. ***Seyid cÿddinÿ arxayûn olar. ***Sÿbir acûdûr, meyvÿsi øirin.***Sÿbir aüacû hÿr baüda gþyÿrmÿz. ***Sÿbir Allahdan, sÿbirsizlik Øeytandan. ***Sÿbir cÿnnÿt a÷arûdû. ***Sÿbir elÿyÿn muradûna yetiøÿr.

207

____________

***Sÿbir eylÿyÿnin aüzû bal dadar.***Sÿbir eylÿrÿm, sÿbir daøû, ÷atladû örÿyim baøû.***Sÿbir ilÿ halva olar, ey qora, sÿndÿn.***Sÿbir-sÿbir, axûr bir sûnûq qÿbir. ***Sÿhÿr gönöylÿ qûzmayan axøam gönöylÿ qûzûnmaz. ***Sÿhvi dÿyirman÷û elÿr; buüda aparar un gÿtirÿr. ***Sÿksÿn doxsan, bir gön yoxsan.***Sÿn aüa, mÿn aüa, inÿklÿri kim saüa. ***Sÿn aüacû ÿlinÿ al, oürunu it qapacaq. ***Sÿn aüacû gþtör, su÷lu þzön bildirÿr. ***Sÿn baø vurdun, mÿn ayaq, gÿl bunu ortalayaq. ***Sÿn bizim nÿhrÿmizi ÷alxala,

mÿn gedim bÿylik evinin nÿhrÿsini ÷alxalamaüa.***Sÿn burda dur, yamanca, mÿn bir yaxøûsûn tapûlûnca! ***Sÿn doüru ol, ÿyri bÿlasûn tapar. ***Sÿn gþrdöyön aüaclar körÿkliyÿ kÿsildi. ***Sÿn göndöz gedÿn yollarû mÿn gecÿ ilÿ gÿlmiøÿm.***Sÿn haqnan ol, haqq da sÿnlÿ olar. ***Sÿn ki qorxursan piøikdÿn, niyÿ ÷ûxûrsan deøikdÿn?

208

____________

***Sÿn qurd isÿn, al gþröm, mÿn ÷obanam, vermÿrÿm. ***Sÿn mÿni atûnûn tÿrkinÿ almûrsan,

mÿn sÿni itimin tÿrkinÿ almaram.***Sÿn mÿnim bir özömö aüarò ki,

mÿn dÿ sÿnin iki özönö aüardûm. ***Sÿn oxuyanlarû mÿn toxumuøam. ***Sÿn razû, mÿn razû, nÿ qÿlÿt elÿyir qazû?! ***Sÿn saydûüûnû say, gþr fÿlÿk nÿ sayûr.***Sÿn sþzö at, yiyÿsi þzö gþtörÿr. ***Sÿn yediyini bilmÿsÿn, mÿn doüradûüûmû bilirÿm. ***Sÿndÿn ehtiyacû olanû baøqasûna mþhtac elÿmÿ. ***Sÿndÿn hÿrÿkÿt, mÿndÿn bÿrÿkÿt.***Sÿndÿn qövvÿtli ilÿ tutuøma. ***Sÿndÿn þtrö xÿstÿ olana sÿn þl. ***Sÿnÿ gövÿndiyim daülar, sÿnÿ dÿ qar yaüarmûø. ***Sÿni istÿrÿm, ÷ox istÿrÿm, bir gþzönö yox istÿrÿm. ***Sÿni sÿndÿn soruømazlar, eldÿn soruøarlar.***Sÿnin atûn mÿnim arpamûn göcönÿ yorüa gedir. ***Sÿnin hÿftÿndÿn motal olmaz.

209

____________

***Sÿnin ö÷ön ya baüa yarpaüû, ya quzu qulaüû.***Sÿninki sÿndÿ, mÿnimki mÿndÿ. ***Sÿnÿtÿ kÿc baxan ac qalar. ***Sÿnÿtinÿ kim xor baxar, boynuna torba taxar.***Sÿr÷ÿ daüdan kösöb, daüûn da xÿbÿri yox. ***Sÿr÷ÿ nÿdi, bildir÷inÿ don bi÷ÿ?!***Sÿr÷ÿdÿn qorxan gÿrÿk darû ÿkmÿsin. ***Sÿr÷ÿnin nÿümÿsi yox, civ-civi ÷ox. ***Sÿrv aüacû nÿ qÿdÿr uca ola,

ÿsli yoxdu, budaüûnda bar olmaz.***Sûyûq ilÿ yûxûlan ev aø biøir viran olsun. ***Si÷an gþrÿndÿ pÿlÿngÿ oxøayan piøik

pÿlÿng gþrÿndÿ si÷ana dþnÿr.***Si÷an olmamûø daüarcûüû dÿlir. ***Si÷ana dedilÿr: Bu deøikdÿn ÷ûx,

gir o deøiyÿ, beø min altun verÿk sÿnÿ! Si÷an dedi: Bunda nÿ var?

mÿnzili yaxûn, pulu ÷ox?! ***Si÷andan olan torba kÿsÿr. ***Sidq ilÿ qara daødan mÿtlÿb almaq olar. ***Sifariø ilÿ hac qÿbul olmaz.

210

____________

***Sirkÿ nÿ qÿdÿr tönd olsa þz qabûnû ÷atladar. ***Sirkÿ-sarûmsaüûnû hesab elÿyÿn, pa÷a yemÿz. ***Sirr a÷andan el qa÷ar.***Sirrivi vermÿ yaruva, yaruvun da yarû var.***Siyavuø qanûdû – yatmaz. ***Sizin evdÿ yeyÿk, bizim evdÿ oynayaq. ***Sizin qazanûnûz var, biz vuraq gövÿcimizi sûndûraq?! ***Soüan gþyÿrdi, dedi: mÿn dÿ bir gölÿm.***Soüan seyrÿk olduqca baøû yekÿ olar. ***Soüan yemÿyibsÿn, i÷in niyÿ gþynÿyir?! ***Sonalayan ya kora, ya ke÷ÿlÿ. ***Sonanû gþldÿ, tÿrlanû ÷þldÿ. ***Sonradan gÿlÿn buynuz qulaüû ke÷di. ***Sonrakû peøman÷ûlûq fayda vermÿz.***Sonsuz adam dþvlÿti ÷ox istÿr. ***Soruøan daülar aøar, soruømayan dözdÿ ÷aøar. ***Soruøa-soruøa Èstanbula getmÿk olar. ***Sovqatûn adû birdi. ***Sþhbÿt ki var, darû torbasûdû, deøilsÿ – axacaq.

211

____________

***Sþhbÿtin øirin yerindÿ moltanû gÿldi: “Allah saxlasun!”***Sþylÿyÿndÿn dinlÿyÿn arif gÿrÿk. ***Sþylÿyÿnÿ baxma, sþylÿnÿnÿ bax. ***Sþymÿ nþkÿr babamû, sþymÿyim bÿy babanû. ***Sþyöd aüacû bar vermÿz. ***Sþz aüûzdan ÷ûxûncan sÿnindi. ***Sþz bir olsa, zÿrbi kÿrÿn sûndûrar. ***Sþz danûøûqdan ke÷ÿr.***Sþz dediyin dÿmirdir, dþyöldökcÿ uzanar. ***Sþz eøitmÿk ÿdÿbdÿndir. ***Sþz gÿldi, mÿqamûnda de gÿlsin. ***Sþz haqdan gÿlir. ***Sþz ki var, bir ucu yalandûsa, bir ucu doürudu. ***Sþz odur ki, haqqa vara. ***Sþz sahibi þlsÿ dÿ, sþz qalûr. ***Sþz sþzö ÷ÿkÿr.***Sþz sþzön sþykÿyidir. ***Sþz vaxtûna ÷ÿkÿr.***Sþz var el i÷indÿ, sþz var ev i÷indÿ.

212

____________

***Sþz var – gÿlÿr ke÷ÿr, sþz var – dÿlÿr ke÷ÿr.***Sþz var xalx i÷indÿ, sþz var xûlx i÷indÿ.***Sþz var øahid istÿr, sþz var øahidi þzöndÿndi.***Sþzÿ gÿlÿndÿ usta, iøÿ gÿlÿndÿ xÿstÿ.***Sþzö aüûzda biøir de. ***Sþzö at yerÿ, gedÿr yerin tapar.***Sþzö deynÿn alana, qulaüûnda qalana.***Sþzö unamadan yiyÿsini qûnama. ***Sþzö uzadarsan, bÿsdir deyÿrlÿr. ***Sþzö yerindÿ sþylÿ. ***Sþzön baøû axûrûndan anlanar. ***Sþzön bilmÿyÿn aüûz baøa toxmaq vurdurar. ***Sþzön damarû olar, ÷ÿkdikcÿ uzanar.***Sþzön doürusu dÿmiri dÿlÿr. ***Sþzön doürusunu de, atûnû min qa÷! ***Sþzön doürusunu uøaqdan xÿbÿr al.***Sþzön dözönö zarafatda deyÿrlÿr.***Sþzön yaxøûsû baldan dadlûdûr. ***Sþzön yanlûøû olar, yalanû olmaz.

213

____________

***Sþzönö bilmÿyÿnÿ aøaüû baøda da yer yoxdu.***Su axar, ÷uxuru tapar.***Su axdûüû yerdÿn bir dÿ axar. ***Su baødan aøanda ya bir qarûø, ya yöz qarûø. ***Su baødan bulanûqdûr. ***Su bulandûrmaqla balûq tutulmaz. ***Su bulanmayûnca durulmaz. ***Su ÷ÿkÿn dÿ mÿn olum, bÿrÿ gÿzdirÿn dÿ? ***Su ÷ûxmaz arxa cuvar qoydular,

adûmû da qoydular yarûtmaz. ***Su da bir yerdÿ qalanda iyiyÿr. ***Su gÿldiyi arxa bir dÿ gÿlÿr.***Su girdi qaba – oldu i÷mÿli.***Su hÿr øeyi tÿmizlÿr, öz qarasûn tÿmizlÿmÿz. ***Su ilÿ odun nÿ oyunu var?!***Su ki÷iyindir, yol bþyöyön. ***Su meymunun boüazûna ÷ûxanda

balasûnû ayaüû altûna alar.***Su murdarlûq gþtörmÿz. ***Su þzönÿ yol elÿr.

214

____________

***Su sÿnÿéi suda sûnar. ***Su yatar, döøman yatmaz. ***Suda boüulan ilana sarûlar. ***Sudan ayrûlan balûüûn oddan nÿ qorxusu?!***Susuz it kÿhrizÿ baxar. ***Suyu aüaølû yerdÿn, qûzû qardaølû yerdÿn. ***Suyun ÿvvÿli bulantû gÿlÿr. ***Suyun lal axanûndan, adamûn yerÿ baxanûndan. ***Suyun yavaøûndan qorx. ***Susmaq da bir cavabdûr. ***Söbhön a÷ûlmasûnû xoruz anlar. ***Söd ilÿ girÿn sömöklÿ ÷ûxar. ***Söddÿn aüzû yanan qatûüû öflÿyÿ-öflÿyÿ i÷ÿr.***Södÿ gÿldiyi yetmÿz, sÿrnici dÿ dalûnda tutur. ***Södlö inÿk ol, vur dolu sÿrnici daüût.***Södlö qoyun sörösöndÿn ÷ûxmaz. ***Södön qÿdrini qûsûr ÿmÿn dana bilÿr.***Södönÿ kÿm baxanûn gþzlÿrinÿ aü damar.***Söfrÿdÿ ÿlini saxla, mÿclisdÿ dilini.

215

____________

***Söfrÿnin baøû-ayaüû olmaz. ***Sörmÿni Allah aparûb paxlanûn gþzönÿ ÷ÿkib. ***Sörö axsaqsûz olmaz. ***Sörö ÷obansûz olmaz. ***Sörö qoyun sizdÿ, satdûq yaü bizdÿ?! ***Sörö sÿnÿ qurbandûr, amma ÷ÿpiøin biri bir tömÿnÿ. ***Sörö tama, dÿrd adama ÷þvøöyÿr. *** Sörödÿn ayrûlan qoyunu qurd yeyÿr.*** Söröyÿ qurd gÿlÿndÿ vay bir ke÷isi olanûn halûna!

216

____________

Ø

Øad gönön dostu ÷oxdu.***Øadlûüûna øitlik elÿmÿ. ***Øah Abbasa yaradû, ke÷ÿl Abbasa yaramadû?! ***Øah bilÿr, øahsevÿn bilÿr. ***Øah da bilir Øirvan sönnödör. ***Øah Xudabÿndÿ, sÿninki sÿndÿ, mÿnimki mÿndÿ. ***Øah-øah dediyim þz canûm ö÷öndör. ***Øahûn da dÿvÿlÿri ayaqyalûn gÿzÿr. ***Øahûn örÿyi Allahûn ÿlindÿdi. ***Øahsÿnÿm oülan doüub! ***Øalüam øorbasûnda turp þzönö yaü sanar. ***Øam aüacûndan aüûl olmaz, el oülundan oüul olmaz.***Øam bahadû – korun nÿ vecinÿ. ***Øey qurdlayar – duz sÿpÿrlÿr,

duz qurdlayar – nÿ sÿpÿrlÿr?! ***Øeytan baøqa, cin baøqa. ***Øeytan ÷ox bildiyindÿndi bir gþzö kor olubdu.***Øeytan ÿzabda gÿrÿk. ***Øeytan getdi, meydan bizÿ qaldû.

217

____________

***Øeytan karxanasû boø qalmaz. ***Øeytan olmasa qurd qoyunla gÿzÿr. ***Øeytanûn dostluüu dar aüacûna qÿdÿrdir. ***Øeytanla øÿrikli buüda ÿkÿn saman bi÷ÿr. ***Øÿfa Haqdandûr, hÿkim kþnöl xoøluüu. ***Øÿfa verÿn aüûdan da verÿ bilir. ***Øÿhÿr burclu-qalalû gÿrÿk, igid baøû bÿlalû. ***Øÿhÿri gþrdön gþzö qûpûq, sÿn dÿ ol gþzö qûpûq.***Øÿr demÿsÿn, xeyir gÿlmÿz. ***Øÿrik yaxøû olsaydû, Tanrû þzö ö÷ön tutardû.***Øÿrikli qazan gec qaynar. ***Øÿrti øumda kÿs, xûrmanda yabalaøma. ***Øûqqûldatmaüa qozum var, cûrûldatmaüa bezim.***Øir gÿrÿk pÿncÿ vura øir ilÿ. ***Øir qocalanda þzönÿ gölmÿyi gÿlÿr. ***Øirin dil ilanû yuvasûndan ÷ûxardar. ***Øirin dil yöz evi yeyÿr, acû dil bir evi yeyÿ bilmÿz. ***Øirin sþzön øirin dÿ cavabû olar.*** Øirin-øirin yemÿyin acû-acû qusmaüû da var.

218

____________

***Øirincÿ gÿl, øirincÿ get. ***Øor yer sönböl gÿtirmÿz.***Øoranlûqda eøøÿk tapdûn, erkÿk-diøiliyin axtarma. ***Øor yeyÿn suya gÿlÿr.***Øordu, øor deyirÿm. *** Øþpÿrÿk gecÿ gÿzÿr, göndöz gÿzmÿz,

elÿ bilÿr þzö bilÿr, þzgÿ bilmÿz. *** Øux tÿrlan yerindÿ cörÿ baülanûb.

219

____________

T

Ta yemÿsÿn bilmÿzsÿn. *** Tax÷a mÿnÿ qaldû, Øeydalû, box÷a mÿnÿ qaldû, Øeydalû.***Tax÷adakû qarnûnda, box÷adakû ÿynindÿ. ***Taxt mÿnimdi, östöndÿ yatmûram, altûnda yatûram. ***Tamahkarû yalan÷û aldadar. ***Tamarzûdan al, þyrÿnmiøÿ ver. ***Tanrû dÿvÿyÿ qanad versÿydi,

yûxmadûüû dam qalmazdû. ***Tanrû verÿn dþvlÿti bÿndÿ ala bilmÿz.***Tanrûdan gÿlmÿsÿ, bÿndÿdÿn nÿ gÿlÿr?! ***Tapan tapanûn olsa, ÷þldÿ ÷oban bÿy olardû. ***Tarû ac istÿyÿni bÿndÿ doydura bilmÿz. ***Tarû bilir kim qazana, kim yeyÿ?! ***Tarû bir yandan baülasa, bir yandan a÷ar.***Tarû eøøÿyi tanûyûrdû buynuz vermÿdi. ***Tarû qarüûyanû peyüÿmbÿr ÿsasû ilÿ dþyÿr.***Tarû mÿnÿm, yaümanam. ***Tarûnûn gönö bir ÷uval darûdan da ÷ox.

220

____________

***Tarûsûn tanûmayandan sÿn nÿ umursan?! ***Tarlada izi olmayanûn söfrÿdÿ özö olmaz. ***Tat ata mindi, Tanrûsûn tanûmadû. ***Tava dÿlik, tas dÿlik, boø da gÿldi östÿlik.***Taylû tayûn tapmasa, ah-vayla ke÷ÿr gönö.***Tazû heyiz olanda dovøan kÿnd qûraüûnda gÿzÿr. ***Tazûnûn heyizliyindÿn dovøan samanlûqda doüar.***Tazûnûn topal olduüu dovøanûn qulaüûna yetiøib. ***Tazûnûn yiyÿsi varsa, dovøanûn da Allahû var.***Tÿk daødan divar olmaz. ***Tÿk ÿlin sÿsi ÷ûxmaz.***Tÿk gÿzÿn dananû qurd yeyÿr. ***Tÿk qoyundan sörö olmaz. *** Tÿklik Allaha yaraøûr. ***Tÿkÿ söröyÿ bþyök olmazdû, qoyunlar qoyun olsaydû.***Tÿkÿdÿ qo÷ hönÿri olmaz. ***Tÿqdir ilÿ yazûlan tÿdbir ilÿ pozulmaz. ***Tÿlÿsÿnin köndÿsi köt gedÿr.

221

____________

***Tÿlÿsik iøÿ øeytan qarûøar. ***Tÿlÿsirsÿn, yavaø yeri. *** Tÿnbÿl daüda qar gþrdö, yorüanûna böröndö. ***Tÿnbÿl eøøÿk hoøu Allahdan istÿr. ***Tÿnbÿl gönortayacan neylÿyib ki,

gönortadan sonra neylÿsin?!***Tÿnbÿlÿ dedilÿr: qapûnû þrt, dedi: yel ÿsir þrtÿr. ***Tÿnbÿlÿ hÿftÿnin hÿr gönö cömÿdir. ***Tÿnbÿlÿ iø buyur, sÿnÿ aüûl þyrÿtsin.***Tÿrÿ yeyÿn dÿ yaza ÷ûxar, kÿrÿ yeyÿn dÿ. ***Tÿrÿkÿmÿ þz obasûnû Baüdaddan bþyök bilÿr. ***Tÿrÿkÿmÿ pendirindÿ qurd gþrmÿz. ***Tÿrlan yerin ÷alaüan tutmaz. ***Tÿzÿ ay doüanda kþhnÿ ayû doürayûb ulduz elÿrlÿr.***Tÿzÿ gÿldi bazardan, kþhnÿ döødö nÿzÿrdÿn. ***Tÿzÿ kuzÿ suyu sÿrin saxlar.***Tÿzÿk yûüan ÿllÿr, ipÿk gþrdö dolaødû.***Tikan ÿkÿn göl gþtörmÿz. ***Tikan olub ayaüa batûnca göl ol yaxaya sancûl.

222

____________

***Tikÿ östöndÿ dost olan il uzunu kösölö olar.***Tikÿ dostu dost olmaz. ***Tikÿ qarûn doyurmaz, mÿhÿbbÿt artûrar. ***Tox elÿ bilÿr he÷ acmaz, ac elÿ bilÿr he÷ doymaz. ***Tox ikÿn yemÿk yeyÿn mÿzarûn diøiynÿn qazar.***Tox it ac bÿydÿn yaxøûdûr. ***Toxun acdan nÿ xÿbÿri?! ***Toxum torbada gþyÿrmÿz. ***Òîõóìëóüà ùàðàì ãàòñàí áèòìÿç.***Toxumu gÿtir, yer axtar. ***Topal eøøÿklÿ karvana qoøulma.***Topalla gÿzÿn axsamaq þyrÿnÿr.***Tora döøÿn sÿbr elÿmÿsÿ, þzön þlömÿ verÿr. ***Torpaq deyÿr: – þldör mÿni, dirildim sÿni! *** Torpaq deyÿr: – Sÿn mÿnÿ tÿr ver, mÿn sÿnÿ zÿr verim!*** Tovuz quøunu tökönÿ gþrÿ kÿsÿrlÿr.*** Toy da olsa toyuüun vayûdû, vay da olsa. ***Toy gönön qoyub, vay gönön oynayûr. ***Toya getmÿ, yasa get.

223

____________

***Toydan sonra naüara, xoø gÿldin, Bayram aüa.***Toysuz ev tapûlar, vaysûz ev tapûlmaz. ***Toyuüun baøû kÿsilÿndÿ dÿ gþzö eøÿnÿkdÿ qalar. ***Toyuüun cÿrimÿsi yumurtasûdû. ***Toyuüun gþzö köllökdÿdi. ***Toyuüun qû÷û birdi ki, bir. ***Toyuüun u÷uøu zibilliyÿ qÿdÿr olar. ***Toyuq anasûndan söd gþrmÿyib. ***Toyuq bir su i÷ÿr, bir Allaha baxar. ***Toyuq bir yumurta yumurtlasa,

yöz þylö qonøuya xÿbÿr elÿr, gomuø doüsa he÷ sÿsi ÷ûxmaz.

***Toyuq istÿr qaz yeriøi yeriyÿ, vurar ÷ÿ÷ÿnÿyi ÷atlar. ***Toyuq yumurtasûna gþrÿ qaqqûldar. ***Tþkölÿn ÷anaq daha dolmaz.***Tþvbÿ toxluqdan ÷ûxar, dua yoxluqdan.***Tþvbÿsini sûndûran mÿlundu. ***Tþvlÿ dibindÿn yoxdur, deyir at yÿhÿrlÿ. ***Tula itdÿn äÿ murdar. ***Tuman÷aüûn yuxusuna beø arøûn bez girÿr.

224

____________

***Tumanûm, kþynÿyim þzömnÿn,

becÿ yerÿ döødöm xalxûn gþzönnÿn.***Turac ÿti yemisÿn? – u÷ducaüûn gþrmöøÿm.***Tutamalû arvad, etibarlû at kiøiyÿ addûr. ***Tutu, ÷iyÿlÿyi birdÿn dÿydi. ***Tutulmamûø oüru – xandan-bÿydÿn doüru.***Tölÿk tÿrlan yerinÿ sar baülamaq olmaz. ***Tölkö ÷ox bildiyindÿn tÿlÿyÿ döøÿr. ***Tölkö dÿliyÿ girÿ bilmir, quyruüuna söpörgÿ baülayûr.***Tölkö suvaxlû baüa girmÿz.***Tölkö tölkölöyönö bildirincÿ

dÿrisin boüazûndan ÷ûxardarlar. ***Tölkö tölköyÿ buyurar, tölkö dÿ quyruüuna. ***Tölkö var gþdÿn ÷ûxarûr, qurdun adû bÿdnamdûr.***Tölködÿn bic heyvan yoxdu,

cÿlÿyÿ döøÿndÿ dþrd ayaüûndan döøÿr.***Tölkönö dÿrisi xatirinÿ qovarlar. ***Tölkönön andûna inanûm, xoruzun quyruüuna?***Tölkönön gedib-gÿlÿcÿyi körk÷ö dökanûdûr. *** Tölkönön meydanda nÿ iøi var,

dÿrisinÿ qiymÿt qoysunlar?!

225

____________

***Tölkönön øahidi quyruüudur. ***Tölkönön zirÿngi iki ayaüûndan tÿlÿyÿ döøÿr. ***Tönd gedÿn tez yorular. ***Törk atûnûn samanû bol gÿrÿk. ***Törk bilir daüarda nÿ var. ***Törk gedÿn yerÿ bÿrÿkÿt gedÿr. ***Törk sþydökcÿ qûzar, durduqca bezÿr. ***Törkön gÿliøi, tatûn gþröøö. ***Törkön sonrakû aülû. ***Törkö at yûxar, tatû ÿt.*** Töstö kþtökdÿn ÷ûxar, budaqdan ÷ûxmaz.

226

____________

U

Uca daüûn baøû qarlû olar.***Uca-uca daülar baøû qarlû da olur, qarsûz da,

igidlÿrin canû saü olsun, varlû da olur, varsûz da. ***Ucuz aldûn; quyruüunu döyönlÿ.***Ucuz ÿtin øorbasû olmaz.***Ucuz illÿtsiz, baha hikmÿtsiz deyil.***Ucuz verÿn tez satar. ***Ucuzdan bahasû olmaz. ***Ucuzdur var illÿti, bahadûr var hikmÿti. ***Ucuzluqda alanûn özön gþrmÿ, bahalûãda satanûn.***U÷maqda turac, qa÷maqda ceyran. ***Ulamaüûn bilmÿyÿn kþpÿk söröyÿ qurd gÿtirÿr. ***Ulduzu barûømayanûn salamû da savaødûr. ***Ulu sþzönÿ baxmayan ulaya-ulaya qalar.***Umac þzön aø bilÿr, qarüa þzön quø bilÿr. ***Uman yerdÿn kösÿrlÿr. ***Umud qaldû kosaya, kosa saqqalûn daraya. ***Umulmayan daø yarar baø. ***Usta ÿli dÿymÿyÿn iø haramdûr.

227

____________

***Usta gþrmÿyÿn øÿyird ondan-bundan qarmalar.***Usta gþrmÿyÿn øÿyirdin gþzö ÿllÿrdÿ qalar. ***Uøaüa iø buyur, dalûyca yöyör. ***Uøaüa yoldaø olma,

sÿn yûxûlsan gölÿr, þzö yûxûlsa aülar.

***Uøaüû sevÿrlÿr beøikdÿ, ÿri sevÿrlÿr dþøÿkdÿ.***Uøaüû yemÿù bþyötmÿz, fÿrÿh bþyödÿr. ***Uøaüûn hþkmö padøahûn hþkmöndÿn artûq. ***Uøaq adamû qanlû qapûsûna aparar. ***Uøaq atasûndan göclösön bilmÿz. ***Uøaq gþrdöyön gþtörÿr. ***Uøaq olan evdÿ qeybÿt olmaz. ***Uøaq yûxûla-yûxûla bþyöyÿr. ***Uøaq yûxûldûüû yerÿ baxar. ***Uøaqdan al xÿbÿri. ***Uøaqlûqda yalan deyÿnÿ

bþyöyÿndÿ inanmazlar. ***Utan utanmazdan, qorx qorxmazdan. ***Utananûn oülu olmaz. ***Utanmasan oynamaüa nÿ var ki?!

228

____________

***Utanmaz özdÿn qara nÿ var?!***Uyuøar - qatûq yeyÿrik, uyuømaz - söd i÷ÿrik. ***Uzaqdan baxana dava asan gþrönÿr. ***Uzaqdan baxûrsan, sambalû xoødu,

Yaxûndan baxûrsan, quøqunu boødu. ***Uzun adamûn aülû topuüunda olar. ***Uzun axmaq olar, gödÿ fitnÿkar. ***Uzun sþzön qûsasû, gÿlin, sÿni sevmiøÿm.***Uzun yaøûn axûrû yenÿ þlömdö.

229

____________

Ö

Örÿk istÿyÿni ÿl eylÿr. ***Örÿk ki var, øöøÿdir, sûndûrarsan kim yamar?! ***Örÿk þz dostun tanûyar. ***Örÿk yanmasa, gþzdÿn yaø ÷ûxmaz.***Örÿkdÿ olmayanû dil demÿz. ***Örÿkdÿn örÿyÿ yol olur. ***Örÿyi yanan yaxøû fatihÿ verÿr. ***Örkötmÿsÿn sanamaq olmaz. ***Östömö unlu gþröb adûmû dÿyirman÷û ÷aüûrma! ***Öz dþndö, kþnöl dþndö.***Öz gþrÿn iman gþrmÿyib. ***Öz ki var, örÿyin aynasûdûr. ***Öz özdÿn utanar. ***Öz vermÿ - arsûz olar, az vermÿ - xûrsûz olar.***Özö bÿzÿk, i÷i tÿzÿk. ***Özö östÿ gÿlÿni arxasû östÿ ÷evirmÿzlÿr. *** Özök niøanÿsindÿn örÿk niøanÿsi yaxøûdûr.*** Özöyö qaøla tanûrlar.

230

____________

V

Vaxt ikÿn aüla, aøiq, el gÿlÿr, tönlök olar. ***Vaxt olar ki, øahûn da qara÷ûya iøi döøÿr.***Vaxtûnû itirÿn baxtûnû itirir.***Vaxtsûz a÷ûlan göl tez solar. ***Vaxtsûz banlayan xoruzun baøûn kÿsÿrlÿr. ***Vaxtsûz qonaq þz kisÿsindÿn yeyÿr. ***Var evi kÿrÿm evi, yox evi vÿrÿm evi.***Var var östöndÿn gÿlÿr. ***Var yûxmayanû fÿlÿk dÿ yûxmaz. ***Varûnû verÿn utanmaz, yoxdan verÿn axmaqdûr. ***Varkÿn yox demÿ, cavabû yoünuq olar. ***Varlûüa nÿ darlûq. ***Varlûüa tÿlÿsÿn yoxsulluüa tez döøÿr. ***Varlûnûn xoruzu da yumurta qoyar, toyuüu da.***Varlûnûn iti harûn olar. ***Varlûnûn kþnlö oluncaya qÿdÿr kasûbûn canû ÷ûxar.***Varlûnûn varû kasûbûn ÷ÿnÿsini yorar. ***Varsa hönÿrin, hara getsÿn var yerin.

231

____________

***Vay ondadûr ÷arvadar bacadar ola. ***Ver yeyim, þrt yatûm, gþzlÿ canûm ÷ûxmasûn!***Verdiyin bir yumurta, onu da yûrta-yûrta.***Verÿn ÿl alan ÿldÿn östön olar. ***Verÿn ÿl dÿrd gþrmÿz. ***Verÿn ÿli hÿr kÿs sevÿr. ***Verÿn ÿli kÿsmÿzlÿr. ***Verÿndÿ imam olar, alanda øömör.***Verÿrsÿn pendir – elÿrÿm kÿndir,

Verÿrsÿn aø – elÿrÿm baø.***Verim vara baxmaz. ***Vÿfalû dost yad olmaz, gþrmÿsÿ yöz il sÿni. ***Vÿsmÿ bol olanda qaøa da ÷ÿkÿrlÿr, gþzÿ dÿ. ***Vÿtÿn viranÿ dÿ olsa, yenÿ cÿnnÿtdi.***Vÿtÿn yadûna döøÿn qÿrib aülamasûn neylÿsin?! ***Vÿtÿnÿ gÿldim, imana gÿldim. ***Vÿtÿnsiz olan kÿfÿnsiz qalar. ***Vÿziri qarüa olanûn aüzû zibillikdÿ gÿrÿk. ***Vur babam, dþvran sÿnindir.

232

____________

***Vur dedik, þldör demÿdik. ***Vur deyÿnlÿ vuran yarûdûr. *** Vur ki beøik daldadû, Seyyid ßli xûrmandadû.***Vura bilmÿyÿn, daøûn bþyöyöndÿn yapûøar. ***Vuran igid dayûsûna gÿyÿømÿz.***Vuran oüul ataya baxmaz. ***Vuran þközÿ Allah buynuz vermÿz. ***Vurram þlÿr, kiø deyÿrÿm – getmÿz. ***Vurum uøaüûm þldöröm, qonøuma ad qazanûm!***Vuruøun kor vuruøuna oxøamûr.

233

____________

Y

Ya bu dÿvÿni gödmÿli, ya bu diyardan getmÿli.***Ya daü ÿtÿyindÿ, ya bÿy ÿtÿyindÿ. ***Ya dÿvÿ þlÿr, ya dÿvÿ÷i, ya da östöndÿki hacû. ***Ya qarnûmda, ya kþnlömdÿ. ***Ya lÿlÿ øÿlÿni basar, ya øÿlÿ – lÿlÿni. ***Ya un÷u þlÿr, ya dÿyirman÷û. ***Ya zatdan, ya söddÿn.***Yabûlarda qotur yabû mÿrd olar,

yorulanda yiyÿsinÿ dÿrd olar.***Yabûya tumar elÿsÿn øûllaq atar. ***Yad gÿlib aøna olunca aøna-yar ÿldÿn gedÿr.***Yad itin quyruüu qûsûlû olar. ***Yada arxa verÿn tÿk qalar. ***Yaddan yoldaø olunca qardaø ÿlindÿn gedÿr. ***Yaü yaü östÿ gedÿr, yarma yavan qalar. ***Yaü yeyÿn it tököndÿn mÿlum elÿr. ***Yaülû ÿlin var sört þz baøûna. ***Yaüûdan qalanû yaümur apardû. ***Yaüûødan ÷ûxdûq, yaümura döødök.

234

____________

***Yaxøû at kþhnÿ ÷ulun altda da bilinÿr. ***Yaxøû at þzönÿ qam÷û vurdurmaz. ***Yaxøû at yemin artûrar, pis at qam÷ûsûn. ***Yaxøû ata bir qam÷û, yaman ata min qam÷û. ***Yaxøû bez arøûnsûz da satûlar. ***Yaxøû bi÷in÷i xÿrcin yerdÿn ÷ûxardar. ***Yaxøû dost qardaødan ÿzÿldir. ***Yaxøû dost yaman göndÿ bilinÿr. ***Yaxøû elÿ yaxøûdû, ÷alûø yamanû yaxøû elÿ. ***Yaxøû getmÿyincÿ qÿdri bilinmÿz. ***Yaxøû göndÿ döømÿn gÿlÿr dost olar,

igid odur yaman göndÿ dayana.***Yaxøû göndÿ yad yaxøû, yaman göndÿ vay qohum! ***Yaxøû gönön yoldaøû, yaman gönöm döødö gÿl! ***Yaxøû igid dalû gþzlÿr, yaxøû at qabaüû.***Yaxøû igidin adûnû eøit, özönö gþrmÿ. ***Yaxøû niyyÿt – yarûm dþvlÿt. ***Yaxøû oüul – ata baüû, pis oüul örÿk daüûdû. ***Yaxøû olanda – xanûmdan, pis olanda – qaravaødan.

235

____________

***Yaxøû ov÷unun toruna ov þz ayaüûyla gÿlÿr. ***Yaxøû þvlad atasûnû vÿzir elÿr, pis þvlad rÿzil.***Yaxøû saxla adûnû; bÿdnam÷ûlûq el gÿzÿr. ***Yaxøû saxla aøûüû; bÿdnam÷ûdû – el gÿzÿr. ***Yaxøû, yaxøûlûüûn deyilir, yaman, nÿyin deyilir? ***Yaxøûlarû yer tanûyar. ***Yaxøûlûüa yaxøûlûq hÿr kiøinin iøidi,

Yamanlûüa yaxøûlûq ÿr kiøinin iøidi.***Yaxøûlûüa yamanlûq – kor eøøÿyÿ samanlûq! ***Yaxøûlûüûn ÿcrin Allahdan istÿ. ***Yaxøûlûq elÿ at dÿryaya, balûq bilmÿz, Xalûq bilÿr.***Yaxøûlûq baø ucaldar. ***Yaxøûlûq bilmÿyÿn adam adam yerinÿ sayûlmaz. ***Yaxøûlûq yerdÿ qalmaz. ***Yaxøûnû yada vermÿ - hayûfdû,

yamanû da vermÿ ayûfdû.***Yaxøûya yanaø, yamandan uzaø.***Yalan olmasa, doüru yerimÿz. ***Yalan sþzdÿ baülanan iødÿ a÷ûlar.***Yalan tez ayaq tutar, amma yerimÿz.

236

____________

***Yalan ki var, doürunun quludur. ***Yalan÷û kimdir? - Hÿr eøitdiyin danûøan. ***Yalan÷û olmasaydû doüru danûøan bilinmÿzdi. ***Yalan÷û øahidi uzaqda istÿr. ***Yalan÷û tamahkarû aldadar. ***Yalan÷ûlûq öz qûzardar. ***Yalan÷ûnû mÿnzilinÿcÿn qovarlar.***Yalan÷ûnûn evi od tutdu yandû, he÷ kim inanmadû.***Yalan÷ûnûn ipiynÿn quyuya döøÿn quyuda qalar. ***Yalan÷ûnûn iøûüû yarûyacan yanar. ***Yalan÷ûnûn yaddaøû olmaz. ***Yalanûn xoruzu yoxdur ki, banlasûn. ***Yalanla dönyanû gÿzmÿk olar, amma qayûtmaq olmaz. ***Yalavac ö÷ön yay da borandûr. ***Yalqûz quø yuva salmaz. ***Yalvaranûn tarûsû olmaz. ***Yaman atûn yolu uzun olar. ***Yaman baø yiyÿsinÿ donuz göddörÿr. ***Yaman gönÿ sÿbr edÿn yaxøû gönÿ tez ÷atar.

237

____________

***Yaman gönön þmrö az olur.***Yaman qonøu, kor oüul: qov yanûndan – qadadû.***Yaman yerdÿ ot bitmÿz. ***Yaman yeyÿnin olsun, yaman deyÿnin olmasûn. ***Yamanû yaman göndÿ. ***Yan mÿnÿ, yanûm sÿnÿ, qurbandû canûm sÿnÿ. ***Yanan þz dÿrdinÿ yanar. ***Yanan yerdÿn töstö ÷ûxar. ***Yanana yanmazlar. ***Yandûrdûüûn yovøan, aülatdûüûn – dovøan.***Yanûq mal, hara gedirsÿn? – Yandûrmaüa.***Yanmayanda yanmaz, ha yellÿ, ha ÿtÿklÿ. ***Yanlûø da bir naxûødûr.***Yanlûø hesab Baüdaddan qayûdar. ***Yanøaüû cÿhÿnnÿmÿ atdûlar, dedi: - odunu yaødûr! ***Yar baüû, sþhbÿt baüû. ***Yar getdi, yeri qaldû. ***Yardan danûøûram, yar gþrmÿmiøÿm. ***Yarû gþr þzön danûø, ev yûxar ara sþzö.

238

____________

***Yarûndan ayrûlan yeddi il aülar,

yurdundan ayrûlan þlöncÿ. ***Yara var baülarlar, yara var daülarlar. ***Yaralûnûn dÿrdini nÿ bilÿr yarasûzlar.***Yarasû avand olanûn tÿbibi qabaüûna gÿlÿr. ***Yaraøûüûn yaraøûüû – bÿzÿknÿn. ***Yarûmayan gÿlinin salamû sþyöø olar. ***Yas yiyÿsi ovunub, yasa gÿlÿn ovunmayûb.***Yaø aüac tez ÿyilÿr. ***Yaø aüaca balta vuran ÿl enmÿz. ***Yaø odun satmayûbsan, niyÿ qorxursan? ***Yaøûna-yaøûna, ÷ûxdûn ocaq baøûna. ***Yataüan aslandan gÿzÿyÿn tölkö yaxøûdûr.***Yatan aslan olursa försÿt hÿ oyaüûndû.***Yatan ilanûn quyruüunu basdama.***Yatan iti oyatma.***Yatan þközön baøûna duran þköz batûrar.***Yatan þlmÿz, yetÿn þlÿr. ***Yatmaüûna baxanda gþrdöyö yuxuya min øökör.

239

____________

***Yava it nÿ þzö yeyÿr, nÿ baøqasûna yedirÿr. ***Yava itin yava kö÷öyö olar. ***Yay faüûrûn yorüan-dþøÿyidi.***Yayda baøû biøÿnin qûøda aøû biøÿr. ***Yayda yatanû ilan vursun,

qûøda iøÿ gedÿni borana döøsön. ***Yayû iølÿ, qûøû ye.***Yayû kþlgÿdÿ oturan qûøû ocaq axtarar. ***Éàéëàã éîëóíóí éîõóøó âàðñà, åíèøè äÿ âàð.***Yaz ÿkin÷i – qûø dilÿn÷i. ***Yaz qûøûndan bÿlli elÿr, qûz qardaøûndan! ***Yaz gönönön yaüûøû, ÿr arvadûn savaøû. ***Yaza ÷ûxartdûq dananû, bÿyÿnmÿz oldu ananû. ***Yaza, qûøa bir aüûl neylÿsin. ***Yazûn hÿrÿkÿti - payûzûn bÿrÿkÿti. ***Yazan sÿn, pozan sÿn, kim deyÿr yalansan. ***Yazûlan yazû baøa gÿlir.***Yazûlana pozu yoxdur.***Yazûlandan qa÷maq olmaz.

240

____________

***Yekÿ baø yiyÿsinÿ donquz göddörÿr. ***Yel ilÿ gÿlÿn, sel ilÿ gedÿr. ***Yel qayadan nÿ aparar?!***Yelinÿn gÿlÿn yelinÿn gedÿr. ***Yelpÿnÿk puluna alûnan eøøÿyin þlömö sudan olar. ***Yemÿ namÿrd ÷þrÿyini, axûr baøûna vurar. ***Yemÿkdÿnsÿ ömidli olmaq yaxøûdûr.***Yemÿklÿ dost olan hÿr gön kösölö gÿzÿr. ***Éåìÿêíÿí äîéìàéàí éàëàìàãíàí ùå÷ äîéìàç.***Yemÿyin yalqûz yeyÿn yökön yalqûz qaldûrar. ***Yemÿyÿn qurd barama sarûmaz. ***Yeyÿn bilmÿz, doürayan bilÿr. ***Yeyÿr aüûz, utanar öz. ***Yeyici ö÷ön Allah yetirÿr. *** Yeyilÿnim yeyilir, qonaüûm kösölö gedir! ***Yemiø vaxtû xûr÷ûnûn qulaqlarû kar olar. ***Yengÿmiz Yetÿr oldu, gönömöz betÿr oldu. ***Yer bÿrk olanda þköz þközdÿn gþrÿr. ***Yer bÿyin, yurd xanûn, iølÿ ha, ÷ûxsûn canûn.

241

____________

***Yer qatû, gþy iraq. ***Yer var danûøarlar, yer var udarlar. ***Yerÿ döømÿklÿ gþvhÿr qiymÿtdÿn döømÿz. ***Yeri-yeri körkö yûrtûq, nÿyindi mÿndÿn artûq?

Atûm atûna barabar, tulam da sÿndÿn artûq. ***Yerin dÿ qulaüû var. ***Yeriyÿn at yemin þzö artûrar. ***Yersiz gÿldi – yerli, qa÷. ***Yersiz sþz dostu döøman elÿyÿr.***Yetim deyib: mÿn gölÿrÿm,

Allah demiø: mÿn hardayam.***Yetim, kimÿ zÿrÿr verÿrsÿn?

- Mÿnÿ ÷þrÿk verÿnÿ! ***Yetim qûzsan, qûvrûl yat! ***Yetim malû oddan yaman yandûrar. ***Yetim oüurluüa ÷ûxar, ay ilk axøamdan doüar. ***Yetim þlÿgÿn olar.***Yetim yarûmaz, yarûsa da, qarûmaz. ***Yetim yekÿlÿr, ßzrayûlûn pisliyi þzönÿ qalar. ***Yetimÿ ay da qaranlûqdû, gön dÿ.

242

____________

***Yetimÿ ÷þrÿk ver, borclu ÷ûx. ***Yetimÿ vay-vay deyÿn ÷ox olar, ÷þrÿk verÿn az. ***Yetimi vurma, dþymÿ, ÷þrÿyini ÿlindÿn al.***Yetimin aüzû aøa, baøû daøa.***Yetimin baürû yaü baülamaz. ***Yetimin qaydasûdû, gec gölÿr, tez-tez aülar. ***Yeyin at þzönÿ qam÷û vurdurmaz. ***Yezidin Øama getmÿyi ger÷ÿk oldu.***Yûüma dÿn ö÷ön xûrman a÷ûlmaz. ***Yûxûlan yûxûldûüû yerdÿn qalxar. ***Yûxûlana balta ÷alan ÷ox olar.***Yûxûlanûn dostu olmaz. ***Yûxûlmasa dikÿlmÿz. ***Yûrtûcû quøun þmrö az olar. ***Yiyÿsinin yanûnda piøik dÿ it basar.***Yox yerdÿn ßzrayûl da can almaz. ***Yoxa qÿlÿm iølÿmÿz.***Yoxdan Allah da bezardûr. ***Yoxsul ax÷a tapdû, yer tapmadû.

243

____________

***Yoxsul yoxsul, oduna, suya da yoxsul? ***Yoxsulun ahû taxtdan endirÿr øahû. ***Yoxsulluüa döømÿyÿn varlûüûn qÿdrin bilmÿz.***Yoxsulluüu yox olsun. ***Yoxsulun özö qaradûr.***Yol bilÿn karvana qatûlmaz. ***Yol oürusu ol, yoldaø oürusu olma.***Yol yemÿyi yök olmur. *** Yol÷udan yol÷uya pay olmaz. ***Yol÷uluüa gedÿn ÷þlmÿyin dalûsûnda tutmaz. ***Yol÷unun torbasûndan tutmasan, aüacûn ÿldÿn qoymaz.***Yoldan ÷ûxanû yol vurar. ***Yoldan ÷ûxmaq eyib deyil, yola gÿlmÿmÿk eyibdir.***Yoldan ÷ûxsan da, eldÿn ÷ûxma. ***Yoldan irÿli yoldaø, eldÿn irÿli qardaø. ***Yoldan qal, yoldaødan qalma.***Yoldaø yolda sûnanar. ***Yoldaøûma aüac dÿydi,

elÿ bildim saman ÷uvalûna dÿyir.***Yoldaøûnûn sþzönÿ inan, þzönköndÿ dayan.

244

____________

***Yoldaøûnû bab elÿ, gþrÿn desin ha belÿ. ***Yoldaøûnû gþstÿr mÿnÿ, sÿnin kim olduüunu deyim.***Yolsuz gedÿn tez yorular. ***Yolsuzu yola tapøûr. ***Yolunan gedÿn yorulmaz. ***Yþnlö cöcÿ yumurtasûnda cikkildÿr. ***Yorüun eøøÿk hoøu Allahdan istÿr.***Yoruldun sarvana, acûdûn ÷obana.***Yuxarû baxûb fikir elÿyincÿ, aøaüû baxûb øökör elÿ. ***Yuxarû evÿ baxûb aøaüû evi yûxma. ***Yuxarû qoymurlar, aøaüûda mÿn oturmuram.***Yuxarû töpörörÿm bûüdû, aøaüû töpörörÿm saqqaldû.***Yumru daø yosun tutmaz.***Yumurtanûn sarûsûndan pay uman cÿhÿnnÿmlikdir. ***Yumurtlamadû, yumurtlamadû, falûnû da yedi?! ***Yurd yiyÿsiz qalanda donuz tÿpÿyÿ ÷ûxar. ***Yusif bazarûdû; hÿr kÿsin matahû varsa gÿtirsin. ***Yuvanû erkÿk quø tikÿr. ***Yök aüûr olanda þköz þközdÿn gþrÿr.

245

____________

***Yök ÿymÿsÿ daø qÿribliyÿ döømÿz.***Yöknÿn gÿlÿn taynan gedÿr,

taynan gÿlÿn – vaynan gedÿr.***Yöksÿkdÿn baxan al÷aüa tez enÿr. ***Yökön yûüdû tÿpÿyÿ, elÿ arxa ÷evirdi.***Yöröø var ki, duruødan betÿrdir. ***Yöyörÿn at arpasûnû artûrar. ***Yöz aüac saürûya, saürû bir yol aürûya. ***Yöz bilici olsan, yenÿ bir bilmÿznÿn danûø.***Yöz birÿ qoøulmaz, bir yözÿ qoøular. ***Yöz dost azdûr, bir döømÿn ÷oxdur.***Yöz gön yaraq, bir gön gÿrÿk.***Yöz gön sel oyanû bir gön dÿrd oyar. ***Yöz iynÿ yûüsan bir ÷uvalduz olmaz. ***Yöz qayüû bir borcu þdÿmÿz. ***Yöz qoyuna da tûrûho, bir qoyuna da tûrûho.*** Yöz mama÷a yûüûla, göc doüana döøÿr.*** Yöz namÿrdin ÷þrÿyin doürasan, kasa dolmaz. ***Yöz þl÷, bir bi÷.***Yözbaøûnûn øahidi ÷ovuø olar.

246

____________

Z

Zalûma Allah bÿla verÿr. ***Zalûmûn ÷þrÿyi dizi östÿ olar. ***Zalûmûn qûlûncûndan kasûbûn ahû pisdi. ***Zaman ke÷ÿr, sþz qalar. ***Zaman sÿnÿ saz olmasa, sÿn zamana saz ol. ***Zamana ilÿ dözÿliøÿn hÿmiøÿ rahatdûr.***Zamanaya bax, ayûya qaval ÷aldûrûr. ***Zÿhmÿt ÷ÿkmÿyÿn bal yemÿz. ***Zÿhmÿt ÷ÿkmÿyÿn rahatlûüûn qÿdrin bilmÿz.***Zÿhmÿti bölböl ÷ÿkÿr, gölö qucar yenÿ xar. ***Zÿhmÿtlÿ yeyilÿn acû soüan

minnÿtlÿ yeyilÿn baldan øirindir.***Zÿhmÿtsiz bal yemÿzlÿr. ***Zÿhmÿtsiz rÿhmÿt olmaz.***Zÿncir aslan ö÷öndör. ***Zÿr ilÿ olan zor ilÿ olmaz. ***Zÿr qÿdrini zÿrgÿr bilÿr. ***Zÿrbÿ hÿmÿøÿ aürûyan yerÿ dÿyÿr.

247

____________

***Zÿrÿrin yarûsûndan qayûtmaq da qazancdûr.***Zindana sÿbr elÿyÿn axûrû taxta ÷ûxar. ***Zirÿk quø dimdiyindÿn tÿlÿyÿ döøÿr. ***Ziyan aüudan acûdûr. ***Ziyankardan qÿza ÿskik olmaz. ***Zoüal dÿrÿnimiz dÿ var, sÿbÿt hþrÿnimiz dÿ. ***Zor ilÿ gþzÿllik olmaz. ***Zor qapûdan gÿlÿndÿ haqq bacadan qa÷ar. ***Zora daülar dayanmaz. ***Zorla gedÿn kþpÿk qoyuna fayda vermÿz. ***Zurna÷û zorun özönÿ verÿr. ***Zölm ilÿ abad olan bir gön gÿlir bÿrbad olur. ***Zölmÿt daøûdû, gþtörÿn dÿ peømandû, qoyan da. ***Zölmön axûrû olmaz.

248

____________

ß L A V ß L ß R

YAZÛLÛ QAYNAQLARDANSE×Mß ATALAR SÞZLßRI

“DÈÂÀÍÈ-ËÖÜßÒÈÒ-ÒÖÐÊ”äÿí ñå÷ìÿëÿð

“A÷ ne yemÿs, tok ne temÿs”.***“Aüûz yesÿ kþz uyazur” (Aüûz yeyÿr, gþz utanar)***“Alplar birlÿ uruøma, beülÿr birlÿ turuøma”.***“Arkasûz ÿr ÷ÿriq suyumas” (Arxasûz ÿr qoøun yenmÿz).***“Arslan karûsa sû÷üan þtin ködÿzör”

(Aslan qocalanda si÷an dÿlmÿyin gödÿr).***“Aøu÷ ayur töböm altun, kamu÷ ayur mÿn kayda mÿn”

(Qazan deyÿr dibim qûzûldû, ÷þm÷ÿ deyÿr mÿn hardayam).***Avcû ni÷e al bilsÿ, aduü anca yol bilir”

(Ov÷u ne÷ÿ hiylÿ bilsÿ, ayû da o qÿdÿr yol bilir).***“Balûq suvda, kþzi taøtûn” (Balûq suda, gþzö dûøarûda).***“Bilmiø yek bilmÿdök kiøidÿn yeg”

“Tanûdûüûn øeytan tanûmadûüûn adamdan yaxøûdû).***“Biøernek töz ermÿs” (Beø barmaüûn beøi dÿ bir deyil). ***“Bir karqa birlÿ kûø kelmÿs”.***“Birin-birin minü bolur, tama-tama kþl bolur”

(Bir-bir yûüûlar min olar, dama-dama gþl olar).***“Bþri koønûsûn yemÿñ” (Qurd qonøusunu yemÿz).***“Endik uma evlikni aüûrlar”

(Axmaq qonaq ev sahibini aüûrlar).

249

____________

***“ßrdÿm baøû til” (ßrdÿmin baøû dildir).***“ßrdÿmsizdÿn kut ÷ÿrtilör” (ßrdÿmsizdÿn uüur uzaq olar).***“ßrmÿgöqÿ bulût yök bolur” (ßringÿnÿ bulud yök olur).***“Evdÿgi buzaüû þköz bolmas” (Ev buzovundan þköz olmaz).***“Èke ko÷nar baøû bir aøû÷ta piømas”

(Èki qo÷un baøû bir qazanda biømÿz).***“Èl kalûr, tþrö kalmas”.***“Kamuü kiøi töz ermÿs” (Hamû bir olmaz).***“Kanûü kan bilÿ yumas” (Qanû qan ilÿ yumazlar). ***“Karû þköz balduka korkmas”

(Yaølû þköz baltadan qorxmaz).***“Kiøi sþzlÿøö, yûlkû yûzlaøu”

(Ènsan dillÿøÿ-dillÿøÿ, heyvan iylÿøÿ-iylÿøÿ).***“Koø kûlû÷ kûnqa sûqmas” (Qoøa qûlûnc qûna sûümaz). ***“Kþzden yûrasa kþnqölden yeme yûrar”

(Gþzdÿn uzaq olan kþnöldÿn dÿ uzaq olar).***“Kurtqa bödik bilmÿs, yerim tar ter”

(Qarû oynamaq bilmÿz, yerim dardû deyÿr).***“Kuruü yûqa÷ egilmes” (Quru aüac ÿyilmÿz //

Aüac yaøkÿn ÿyilÿr).***“Kuø kanatûn, er atûn” (Quø qanadûyla, ÿr atûyla).***“Kutluüqa koøa yaüar” (Taleliyÿ qoøa-qoøa gÿlÿr).***“Kutsuz kuduqka kirse kum yaqar”

(Èøi tÿrs gedÿn quyuya girsÿ, östönÿ qum yaüar).

250

____________

***“Köz keliqi yayûn beleqölök”

(Payûzûn gÿliøi yaydan bÿlli olur).***“Ot tise aqûz keymes” (Od demÿklÿ aüûz yanmaz). ***“Ot tötönsöz bolmas, yigit yazuksuz bolmas”

(Od töstösöz, gÿnc gönahsûz olmaz).***“Þtlöü yincö yerdÿ kalmas”

(Dÿlikli muncuq yerdÿ qalmaz). ***“Suv birmeskÿ söt bir” (Su vermÿyÿnÿ söd ver).***“Suv gþrmÿkincÿ ÿtök tartma”

(×ay gþrmÿmiø ÿtÿyini ÷ûrmalama). ***“Sösÿgÿn udqa Tÿnüri möngöz bermÿs”

(Vuraüan þközÿ Tanrû buynuz vermÿz). ***“Taü taüqa kavuømas, kiøi kiøiyÿ kavuøur”

(Daü daüa qovuømaz, adam adama qovuøar).***“Tamu kapuüûn a÷ar tavar”

(Cÿhÿnnÿmin qapûsûn mal-dþvlÿt a÷ar).***“Taz keliqi bþrk÷ige”

(Ke÷ÿlin qa÷acaüû yer papaq÷û dökanû).***“Uluqnû uluqlasa kut bolur”

(Bþyöyönön aüûrlûüûn gÿtirÿn xoøbÿxt olar).***“Yûlan kendö egrisin bilmÿs, tevÿy boynûn egri ter”

(Èlan þz ÿyrisin bilmÿz, deyÿr dÿvÿnin boynu ÿyridi).

251

____________

“KÈÒÀÁÈ-DßÄß QÎÐÃÓÄ”dan ñå÷ìÿëÿð

Aülamaqla nÿsnÿmi olur?***Allah-Allah dèmÿyincÿ iølÿr þnmÿz. *** Alp ÿr ÿrdÿn adûn yaøûrmaq eyib olur. *** Alp ÿrÿ qorxu vermÿk eyib olur. ***Ana haqqû, Tanrû haqqû. ***Aslan ÿnigi yenÿ aslandûr. ***At iølÿmÿsÿ, ÿr þyönmÿz. ***At yemÿyÿn acû otlar bitincÿ bitmÿsÿ yey. ***Ata adûnû yörötmÿyÿn xoyrad oüul,

ata belindÿn enincÿ enmÿsÿ yey.***Baø ÿsÿn olsa, bþrk bulunmazmû olur? ***Bu dönyayû ÿrÿnlÿr ÿql ilÿ bulmuølardûr. *** ×ûxan can geri gÿlmÿz. *** Doüru yolu gþrörkÿn, ÿyri yoldan gÿlmiyÿlim. *** Dþvlÿtli oüul qopsa – ocaüûnûn kþzödör.

Dþvlÿtsiz oüul qopsa – ocaüûnûn kölidir.*** ßcÿl vÿdÿ irmÿyincÿ kimsÿ þlmÿz. *** ßr comÿrdin, ÿr nakÿsin ozan bilir. *** ßr malûna qûymayûnca adû ÷ûxmaz. *** ßski pambûq bez olmaz. *** ßski tonun biti, þksöz oülanûn dili acû olur.

252

____________

***ßzÿldÿn yazûlmasa, qul baøûna qÿza gÿlmÿz. *** Gÿlimli-gedimli dönya! Son ucu þlömlö dönya! *** Kþnlön yuca tutan ÿrdÿ dþvlÿt olmaz. *** Köl tÿpÿcik olmaz. *** Qadir Tanrû vermÿyincÿ ÿr bayûmaz. *** Qaravaøa don geyirsÿn qadûn olmaz. *** Qarû döøman dost olmaz. *** Qûrûmûndan dþnmÿsÿ, qa÷masa, ÿrlik yaxøû. *** Qûz anadan gþrmÿyincÿ þyöd almaz. *** Qonaüû gÿlmÿyÿn qara evlÿr yûxûlsa yey. *** Qurd özi möbarÿkdir. *** Oüul atadan gþrmÿyincÿ söfrÿ yaymaz. ***Oüul dÿxi neylÿsin, baba þlöb mal qalmasa,

Baba malûndan nÿ fayda, baøda aüûl olmasa?..***Þlÿn adam dirilmÿz. *** Su Haqq didarûn gþrmöødör. *** Tanrûnûn birliginÿ yoxdur göman. *** Tÿkÿbbörlök eylÿyÿni Tanrû sevmÿz. *** Yad oüulu saxlamaqla oüul olmaz,

bþyöyÿndÿ salûr gedÿr, gþrdöm demÿz. *** Yalnûz igit alp olmaz.

253

____________

“OÜÓÇÍÀÌß”dÿn ñå÷ìÿëÿð

Ac ilÿ dost olalûm dersÿn, qarnûn doyur.*** Allah saü gþzi sol gþzÿ mþhtac eylÿmÿsön.*** Azû bilmÿyÿn ÷oüû he÷ bilmÿz.*** Basûlan körÿøÿ doymaz. *** Baøa yazûlan gÿlör.*** Bÿglÿr xÿømi Tanrû xÿømindÿn artûqdûr. *** Bÿslÿmÿ qarüayû, axûr gþzön ÷ûqarûr. *** Bin haramdan bir halal yegdör.*** Bin yûl yaraq, bir gön gÿrÿk.*** Bir taø ilÿ iki quø urulmaz. *** Can yöki aüûr olur. *** ×oq þgölÿn ÷örök ÷ûqaüan. *** ×oq sþylÿyÿn ÷oq yanûlur.*** Dostun yoü isÿ, döømÿnin dÿ mi yoq?*** Dþgölmÿk eøÿgÿ yaraøur. ***El ke÷dögi kþprödÿn sÿn dÿ ke÷.*** Elön dilini kimsÿ tutmaz. *** Eøÿginÿ göcön yetmÿsÿ, palanûn dþgmÿ.*** Eøÿgön þlömi itÿ dögöndör.*** Eyibsiz yar istÿyÿn yarsûz qalur.

254

____________

*** ßblÿh ÷ÿkiøgÿn olur.*** Gþrdön ki, zaman sana uymadû, sÿn zÿmanÿyÿ uy.*** Gönÿø bal÷ûü ilÿ tutulmaz.*** Haq sþz acû gÿlör. *** Hÿr nÿ ki baøûna gÿlirsÿ, Haqdan bil. *** Èki sevgi bir kþnöldÿ olmaz. ***Ènsaf din yarûsûdûr.*** Èøi iølÿyÿn kþnöldör. *** Èt itÿ buyursa, it dÿ quyruüuna buyurar.*** Kiøinin hþrmÿti kÿndö elindÿ azdûr. *** Kþlgÿsindÿ yatacaq aüacû budama. *** Kþnöl kimi sevÿrsÿ, gþrklö oldur.*** Kþnöldÿn kþnölÿ yol var.*** Qaøûü ilÿ aø veröp, sapûyla gþzin ÷ûqarma.*** Qoca kafir mösÿlman olmaz. *** Qoca mösÿlman kafir olmaz.*** Quduzun þmri qûrq göndör.*** Qurd anarsan, qurd gÿlör.***Qurd ilÿ qoyunun nÿ oyunû var?!*** Qurd ilÿ yeyöb, qoyun ilÿ øivÿn urma.

255

____________

*** Nakÿsÿ ÿl a÷maqdan ac olmaq yegdir.*** Neylÿrsÿn eylÿ, yoldan ÷ûqma. *** Nÿsibindÿ var isÿ, qaøûüûnda ÷ûqa gÿlÿ. *** Oülan aülamayûnca mÿmÿ vermÿzlÿr.*** Oynaøûna inanan þvrÿt ÿrsiz qalur.*** Þgÿy ana, ocaüa yana. *** Þlmÿ, eøÿcigöm, yonca bitÿ, yeyÿsÿn. *** Sana sþylÿrÿm, qûzûm, sÿn eøit, gÿlinöm.*** Sevdögini göllÿ dÿ urma.*** Sÿni bir sevmÿyÿni sÿn iki sevmÿ.*** Sÿnin sÿndÿ, bÿnim bÿndÿ.*** Sþz ulunun, su ki÷inin. *** Su ilÿ odun nÿ oyunû var?*** Su÷ þlÿnindir, þldörÿnin degildir.*** Taü nÿ qÿdÿr yuca isÿ, özÿrindÿn yol aøar.*** Tanrûyû gþz ilÿ gþrmöø kimsÿ yoq, ÿqllÿ bulurlar.*** Toüruya zÿval yoqdur.*** Ulu gþzilÿ qûz al, ÿrgÿn gþzilÿ at al. *** Ulular sþzön tutmayan ulayu qalur. *** Vay ol kiøiyÿ kim, Tanrûdan qorqmaya.

256

____________

*** Yad fÿriøtÿdÿn biliø albûz yegdör. ***Yaxøû sþz ilÿ yûlan indÿn ÷ûqar.*** Yalnûzlûq bir Allaha yaraøûr.*** Yerö gþg gþtörmÿz anû ki, insan gþtörÿr. *** Yurdundan sörölÿn yurdûna varûnca aülar.*** Yöksÿkdÿn baqan al÷aüa tez enÿr.

“ßÌÑÀËÈ-ÒÖÐÊÀÍß”dÿn ñå÷ìÿëÿð

Aüac nÿ qÿdÿr bar gÿtörör, baøû al÷aqdadur.*** Aüûr ÿglÿn ki, batman gÿlÿsÿn.*** Allah-Allah demÿyincÿ iølÿr olmaz.***Anasûna bax qûzûn al, qûraüûna bax bezin.*** At tÿpigön at gþtörör.*** At ilÿn qatûr tÿpiøör, aralûqda eøøÿg þlör.*** Ayûn on beøi qaranqu isÿ, on beøi aydunluqdur.***Ayûnun oyunu armud östÿdör.*** Azacuq aøum, aürumaz baøum.*** Bir ÿldÿn sÿda ÷ûxmaz.*** Bulamaca nÿ bismillah?!*** Bunda yatar, handa hörÿr.*** Cöcÿni göz sayarlar.

257

____________

*** ×ûxmaüun döømÿgi dÿ var.*** Dÿmör qapunun aüac qapuya iøi döøÿr.*** Dinsizÿ imansuz gÿrÿk.*** Dovøanûn yögördigin gþrdöm,

ÿtindÿn zÿhlÿm getdi. *** Döømÿnön qarûnca isÿ, xar bilmÿ.*** El ilÿn duran yûxûlmaz.*** El qarûmûø, tþrÿsi qarûmamûø.*** Eøøÿgöm þlmÿ, yonca bitöncÿ.***Ev hesabûylan bazar hesabû döröst gÿlmÿz.*** ßgri ÿglÿnöb doürû danûømaq gÿrÿk.*** ßkmÿgi ÿkmÿg÷iyÿ, bir ÿkmÿg dÿ östÿlik.*** ßsil azmaz, yaü iyimÿz. *** ßt ilÿn dûrnaq arasûna girÿn ÷örör ÷ûxar.*** Fÿlÿk he÷ kimin rÿyincÿ getmÿz.*** Gövÿndögöm qara daü, sÿnÿ dÿxi qar yaüdû!*** Haram halalû aparur.*** Heyvan ilÿøÿ-ilÿøÿ, insan dillÿøÿ-dillÿøÿ. *** Xÿlq dilindÿn qurtulmaq olmaz.*** Èlan sancan alaca ipdÿn qorxar.*** Èøtansûzun döøinÿ beø arøun bez girÿr.

258

____________

*** Èt iyÿsi qapusunda göcli olur. *** Kþpÿgin kþnli kþpÿklÿn xoø olur.*** Qadir Allah vermÿyincÿ ÿr bay olmaz.*** Qaravaødan doüan xatun olmaz.*** Qûrx yaøûnda tÿnbura þgrÿnÿn axirÿtdÿ ÷alur.*** Qutlu gön doüuøundan bÿllö olur.*** Oüul fÿr olar, ata malun neylÿr.***Oynaøûna ömid baülayan ÿrsiz qalur.*** Savaø gendÿn baxana asan gÿlör.*** Sÿn dÿ sev sÿni sevÿni. *** Sþz gömöødÿn olsa, demÿmÿk qûzûldandur.*** Sörmÿ ki ÷ox olsa, hÿm qaøa, hÿm gþzÿ.*** Tanrû ac edÿni bÿndÿ doyura bilmÿz.*** Tikÿsin yalquz yeyÿn tayûn diøi ilÿn dutar.*** Uc ev kþ÷ÿndÿ orta ev uc olur.*** Uøaq ÿzizdör, tÿrbiyÿ andan ÿziz.*** Zölm ilÿn yapulan yapu tez xarab olur.

259

____________

KËÀÑÑÈÊ ßÄßÁÈ ÈÐÑÄßÍ

“×ön hÿr nÿ kim ÿkÿrsÿn, axûr bi÷ÿrsÿn anû”(Nÿsimi)

*** Bir mÿsÿldir kim deyÿrlÿr: “Gÿncin östÿ mar olur”

(Xÿtayi)*** Sinÿyi-÷akimdÿn ÿksik etmÿ tiri-qÿmzÿni,Ey gölö-rÿna bilirsÿn kim, “Göl olmaz xarsûz”

(Fözuli)*** Sinÿdÿ kþnlöm sarayûn rþvøÿn eylÿr øÿmi-daü, “Þz ayaüûn altûna hÿr÷ÿnd iøûq vermÿz ÷ûraü”.Etmÿyÿn sþz suzinÿ øurin nÿ bilsin mÿnini, “Aüzû øirin eylÿmÿz halva demÿk halva kimi”.

(Q.Tÿbrizi)*** “El bir olsa daü oynadar yerindÿn, Sþz bir olsa zÿrbi kÿrÿn sûndûrar”

(Aøûq Abbas Tufarqanlû)***“Canandan ayrûlan candan ayrûlûr”Xalq i÷indÿ bir mÿsÿldi, sevdiyim.

(Vaqif)*** Mÿsÿli-mÿøhurdur “quø dÿnÿ gedÿr”.

(Zakir)*** Bu mÿøhur bir mÿsÿldir, saqican kim, “þyrÿnÿn dþzmÿz”.

(S.ß.Øirvani)*** “Axtaxana, daüda dana bþyödö, Mÿn bþyök ollam ha÷ana, bilmirÿm!..”

(M.ß.Sabir)*** “Bizÿ dedilÿr ki, “×irkabÿ daø atma, özÿrinÿ sû÷rar!” Biz dÿ bu sþzö bir

hikmÿt zÿnn edÿrÿk atmûyoruz. Lakin... ×irkablara daø atmalûdûr, hÿm dÿ do-luncaya, yox edilincÿyÿ, ortadan vöcudlarû qaldûrûlûncaya qÿdÿr daø atmalûdûr,mömkön qÿdÿr bþyök daølar atmalûdûr, qayalar yuvarlatmalûdûr...”

(ß.B.Höseynzadÿ)

260

____________

XÀËà ÄÅÉÈÌËßÐÈ

Aüzû söd qoxumaq***Aüzûna it baøû almaq ***Aüzûnû Allah yolunda qoymaq*** Anasû namaz östÿ olmaq *** Aralarûndan qara piøik ke÷mÿk*** At gþrÿndÿ axsayûr, su gþrÿndÿ susayûr ***Aydan arû, sudan duru *** Baürûna daø baülamaq***Beli baülû olmaq*** Beødÿ alacaüû yox, ö÷dÿ verÿcÿyi*** Bostanûna daø atmaq *** Boynum qûldan incÿdi *** Dalaüû sancmaq*** Dÿlinin yadûna daø salmaq *** Dÿvÿni xÿlbirnÿn suvarmaq*** Dÿvÿnin quyruüu yerÿ dÿyÿndÿ *** Elÿ bil qûrx eøøÿyi saüûna gÿlir*** ßli ÿtÿyindÿn uzun *** Gþnö suya vermÿk *** Gþrdöyöndÿn gþz kirÿsi istÿyir*** Gþzdÿn tök qapûr

261

____________

*** Gþzönön qurdunu þldörmÿk***Èt aüzûna döømÿk ***Èt ilÿ ÷uvala girmÿk *** Ètimizin qurd dayûsû ***Ke÷ÿl baøa qurd döøöb ***Kor kor, gþr gþr*** Kþhnÿ palan i÷i tþkmÿk *** Qanûnûn arasûna girmÿk *** Qara qûzûn dÿrdi varmûø *** Qaragþz oyununa döømÿk *** Qulaüû darû dÿlmÿk*** Qurd ilÿ qiyamÿtÿ qalmaq *** Qurd gþrmöø it kimi daüûlûømaq *** Mindiyini saymamaq *** Nadiri taxtda gþröb, Øah Abbasû qundaxda ***Saqqûzûnû oüurlamaq *** Sÿbir kasasû dolmaq*** Su bulandûrmaq *** U÷an quøa borcu olmaq***Yel ÿsib qoz tþkölöb *** Yetÿnÿ yetib yetmÿyÿnÿ daø atmaq *** Yorüunu yoxuøa salmaq

262

____________

ßÄßÁÈÉÉÀÒ

1. Abbasqulu Maraüai. ßmsali-törkanÿ. Törk atalar sþzlÿri. Bàêû, 1992vÿ 1996-cû il nÿørlÿri.

2. Ahûska törk folkloru (toplayûb tÿrtib edÿnlÿr A.Hacûlû, A.Poladoülu),Bàêû, 1998, s.6-26.

3. Arazam Körÿ bÿndÿm (tÿrtib edÿn B.Abdullayev), Bàêû, 1986, s.77-100.4. Atalar sþzö (tÿrtib edÿn Mÿmmÿdvÿli Qÿmÿrli, 1899-cu il nÿørindÿn

transliterasiya edÿn R.Xÿlilov), Bàêû, 2003. 5. Atalar sþzö (toplayanû ßbölqasûm Höseynzadÿ), Bàêû, 1949, 1956,

1981, 1985-ci il nÿørlÿri.6. Azÿrbaycan atalar sþzö (tÿrtib edÿn Hÿnÿfi Zeynallû), Bàêû, Azÿrbay-

canû Tÿdqiq vÿ Tÿtÿbbþ Cÿmiyyÿti Xÿlqiyyat bþlmÿsi, 1926 (Bu nÿørin latûnqrafikalû Azÿrbaycan yazûsûnda transliterasiyasûnûn bþyök bir bþlömöylÿ hÿlÿÿlyazmasû halûnda ikÿn tanûø olmaq imkanû verdiyinÿ gþrÿ hþrmÿtli folklorøö-nas-alim Rza Xÿlilova minnÿtdarlûüûmûzû bildiririk).

7. Azÿrbaycan folkloru antologiyasû I (Nax÷ûvan folkloru), Bàêû, 1994,s.219-226; II (Èraq-törkman cildi), Bàêû, Sabah, 1999, s.214-239; III (Gþy÷ÿfolkloru), Bàêû, 2000, s.492-559; IV (Øÿki folkloru), Bàêû, 2000, s.314-326;V (Qarabaü folkloru), Bàêû, 2000, s.261-293; VII (Qaraqoyunlu folkloru),Bàêû, 2002, s.192-220; VIII (Aübaba folkloru), Bàêû, Sÿda, 2003, s.211-217.

8. Azÿrbaycan klassik ÿdÿbiyyatû kitabxanasû, I cèëä, Xalq ÿdÿbiyyatû,Bàêû, 1982, s.156-192.

9. El dözgölÿri, elat sþylÿmÿlÿri (toplayûb tÿrtib edÿn M.Qasûmlû), Bàêû,1993, s.67-73.

10. ßli ßsgÿr Möctÿhidi. Törk dilindÿ mÿsÿllÿr (ßmsal vÿ hikÿm),Tÿbriz, 1955, 286 s.

11. Xalqûmûzûn deyimlÿri vÿ duyumlarû (toplayûb tÿrtib edÿn M.Hÿkimov),Bàêû,1986, s.118-142.

12. Èraq-Kÿrkök atalar sþzlÿri (toplayûb tÿrtib edÿn Q.Paøayev), Bàêû, 1978.13. Kaøqarlû Màùìóä. Divanö-lögat-it-törk (÷evirÿn B.Atalay), I-IV c.,

Ankara, 1992. 14. Êèòàáè-Äÿäÿ Ãîðãóä Åíñèêëîïåäèéàñû. 2 úèëääÿ, I úèëä, Áàêû, Éåíè

Íÿøðëÿð Åâè, 2000.15. Kþ÷ÿrli Fèðóäèí. Balalara hÿdiyyÿ // Azÿrbaycan uøaq ÿdÿbiyyatû

antologiyasû, II c., Bàêû, 2002, s.247-316.16. Oüuznamÿ (×apa hazûrlayanû, möqÿddimÿ, löüÿt vÿ øÿrhlÿrin möÿllifi

Sàìÿò ßlizadÿ), Bàêû, 1987. 17. Söleymanlû Mþâëóä. Sþzön tarix yaddaøû // “Dÿdÿ Qorqud” toplusu,

2003/1-2.18. Ñáîðíèê ìàòåðèàëîâ äëÿ îïèñàíèÿ ìåñòíîñòåé è ïëåì¸í

Êàâêàçà, Òèôëèñ, 1894, â.18, ñ.51-53, 61-65; 1894, â.19, ñ.325-390; 1898,â.XXIV, ñ.1-211.

263

____________

ÌÖÍÄßÐÈÚÀÒ

Þí ñþç. Bötön sþzlÿrdÿn ulu sþzlÿr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17

B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

C . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69

× . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73

D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79

E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98

ß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105

F . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113

G . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .114

H . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .121

X . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130

È . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

K . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144

Q . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

L . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177

M . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

N . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185

O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190

Þ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195

P . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200

R . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203

S . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .204

Ø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216

T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219

U . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226

Ö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229

V . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .230

Y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233

Z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246

ßëàâÿëÿð. Yazûlû qaynaqlardan se÷mÿ atalar sþzlÿri . . . . . . . . . . . . . . . . . .248

Xalq deyimlÿri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260

ßdÿbiyyat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .262

____________

Áóðàõûëûøà ìÿñóë: ßçèç Ýöëÿëèéåâ

Òåõíèêè ðåäàêòîð: Ðþâøÿí Àüàéåâ

Òÿðòèáàò÷û-ðÿññàì: Íÿðýèç ßëèéåâà

Êîìïéóòåð ñÿùèôÿëÿéèúèñè: Ðÿâàí Ìöðñÿëîâ

Êîððåêòîðëàð: Åëìèðà ÒåéìóðîâàÏÿðèíàç Ñÿìÿäîâà

Éûüûëìàüà âåðèëìèøäèð 05.08.2004. ×àïà èìçàëàíìûøäûð 08.11.2004.Ôîðìàòû 60õ90 1/16. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 16,5. Îôñåò ÷àï öñóëó.

Òèðàæû 25 000. Ñèôàðèø 153.

Êèòàá “Øÿðã-Ãÿðá” ìÿòáÿÿñèíäÿ ÷àï îëóíìóøäóð.Áàêû, Àøûã ßëÿñýÿð êö÷., 17.