HALIL INALCTK'rr\T KESIFLERI vE iri OnxEK:BAFEUS/KOYUwHiSAR VE PELEKANON

MUHAREBELERT

Bii{ent AR[*

Konuqmamda Haiil Inalcrk'rn Osmanh tarihine getirdigi yeniliklerden ve yaptrgr kegiflerdenbahsedece$im. Sonra da bu kegiflerden iki muharebenin safhalannr 3 boyutlu harita uzerinde

canlandrraca{rz.

Inalcrk'm Osmanh sosyo-ekonomik tarihi bakrmrndan en buyuk kegfi, redyldan alman vergilerden

Qift vergisinin, koylr.intin hem igledigi topraktan ahnan bir vergiden, hem de baE vergisinden olugan

birlegik bir vergi oldugunu tespit etmesidir. Bunu da Qift-hdne sistemi olarak yeni bir terimle ortaya

koymugtur.t Bu sistemin Bizans'ta da bulunan ve Yugum-kaput adt verilen vergi drizenlemesinden

Osmanlrlar taraftndan benirnsendigini delilleriyle belirtir. Halil Bey, Qift vergisinin birleqik (combined) birvergi oldu$unu tahrir defterlerindeki bir ifadeden grkardr$rnr soyler: "Qift-ba-hdne". Burada O'nun birsozunu tekrar hatrrlatmakta fayda goruyorum: "Ilmin ash dikkattir". KeEiflerinin birEo$u, kaynaklan ve

vesikalan ristunkoni de$il, son derece dikkatli okumasr sayesindedir.

Halil Bey'in Osrnanh tarihine kazandrdr$r onemli katkrlardan biri olan "Hristiyan timarlar"dan ozellik-le bahsetmemiz gerekiyor. AgaSrda bahsedece$imiz "Arvanid Defteri" adh ve Amavutluk'taki timadarrnkaydedildigi icmal Defteri ilzerine gahgmasr srrasnda Hristiyan sipahileri tespit ederek Baikan tarihgileritaraftndan saptmlan hususlardan birisini daha aqrkhfia kavugturdu. Onun sayesinde, Osmanh devletinin,fetheni$i yerlerde, itaat eden aristokrasiyi kendi brinyesine katrp, timar sahibi sipahiler olarak gorevlendir-

digini ofreniyoruz.z

Inalcrk, akademik hayatrnrn bagrndan itibaren, sosyo-ekonomik tarihin onemini kavramrgtrr. Bu

gerEevede,Tanzimatve Bulgar Meselesi adh doktora tezinde, Bulgaristan'daki isyan ve gatl$malann millibir mesele olrnaktan gok bir toprak meselesi olarak bagladrgrnr vurgular.3 Son yilarda Cambridge Univer-

sitesi Yaymlan arasrndan grkana ve Turkgeye de tercrime edilen Osmanh imparatorlufiu'nnn Ekonomik

ve Sosyal Taribf adh kitabr, alanrndaki onemli bir boqluSu doldurmugtur. Inalcrk, bundan 55 ytl once

Ingiltere'de bulundu$u srcada dtizenlenen bir kongreye katrlmak uzere Paris'e gitmiq ve orada Braudel'in

' Dr., Qankaya Universitesi, Ankara1Bkz, Halil inalcrk, "Osmanlilarda Raiyet Rusfrmu", Belleten, ruil/1,02,1959, s 575-610; Halil inalcrk,"Koy Koylti ve impara-torluk", Osmanlt. imparatorlusu Toplum ue Ekonomi Eren, istanbul, 1993.2 Halil inalcr.k, "Timariots chr6tiens en A-lbanie au XVe sidcle d'aprds un registre de timars Ottoman", Mitteilungen des

Osterreichen Staatsarchiv, fV, 1952, s 118-138.i Halil inalcrk, Tanzimat ue Bulgar Meselesi, Ankara, 1943. ikinci baskrsr igin bkz. Tanzimat ue Bulgar Meselesi, Eren,

istanbul, 1993.4 Halil inalcrk, An Economic and Social History of tbe Ottoman Empire, CUP, Cambridge, 7994.5 Halil inalcrk, asmanh imparatorlupu'nun Ekonomik ue Sosyal Tarihi, Eren, istanbul, 2000.

Halil inalcrk'rn Kegifleri.r" iki Ornel' Bafeus/I(oSrunhisar ve Pelekanon Muhabereleri

IL Philip Zamantnda Akdenrz ve Akdeniz Dr.inyasr6 adh kitabr yaynlandrgrnda Annales Ekoh,i'ntin bubtiyuk temsilcisiyle tanrgmrgtr.T Fernand Braudel kitabrm yazarken Batr Akdeniz'i tasvir eni$ini, Osmanlr

argivlerini kulianamadrgr igin Levant krsmrnrn eksik kaldrgrnr itiraf eder. lqte Inalcrk'm bu eseri Braudel'ineksik brraktr$r Levant krsmrnr tamamlamasr bakrmmdan onem ta$r. Bu nedenle tablonun tamamlan-

abilmesi igin Braudel'in Akdeniz kitabryla birlikte Inalcrk'rn bu eseri mutlaka okunmahdrr.

Halil Bey'in diger oncmli bir katkrsr, Osmanh tarihinde muglak ifadelerle anlattlan ve birbirinekarrqtrnlan savaqlann yeri ve tarihini tam ve kesin olarak tespitidir. Mesela biraz sonra gorsel malzemeyle

birlikte anlataca$rmrz Pelekanon ve Bafeus muharebeleri bunlardan ikisidir.s

"The Conquest of Edirne (1351)"e makalesi, tarihimtzi tashih eden makalelerinden bir bagkasrdr.

"Edirne'nin Fethi: (1361)"0 baghgryla TurkEe'ye de gevrildi. Makalenin ismine de dikkatinizi gekerim:

"Edirne'nin Fethi: I36I"dir.Inalcrk hig bir gupheye mahal brrakmayacak gekilde gehrin fethi tarihini ortaya

Erkarmrqtrr. Btinin delilleriyle gostermesine ragmen bununla ilgili olarak maalesef ders kitaplanndahi.lA,farklr tarihler kullarulm ava dev am edilmektedir.

Hocamtzrn diSer bir onemli araEtrmasr "Inffoduction to Oftoman Metrology" adh yayrrudr.tt "Osmanlt

Metrolojisine Girig" adrylaTrirkge tercumesi de neEredilmigtir.'2 Osmanir aragtrrmalan igin elimizde olgriler,

vezinler bulunmasr lazrm; birimlerin sa$lam ve tam olarak bilinmesi laztm. Bu konudaki en onemliyayrndrr bugrine kadar yapian. Qok kapsamh bir gahgmasrdrr. Bu da tarih aragtrrmacrlan igin bir anahtar

mahiyetindedir.

Inalcrk'rn Osmanh hukukuna dair Eahgmalan malum, on begten faz\a makaleden oluquyor. Ttirklerde

Osmanhlarda hukuk ve kanun uzerine pek gok yayrm bulunmaktadrr. Iqte bir tanesi beg makaleyi ihtiva

eden ve sayln Roads Murphey'in bahsetti$i kitap.'3 Osmanh hukuku hakkrnda Halil Bey'le bir roportaj

yaprldr. Trirkiye Aragtrrmalan Literattir Dergisinde gelecek haftalarda gtkacak.

Haiil Bey'in en onemli katkrlanndan bir di$eri, Osmanh donemine ait kaynakyaynlartdrr. Ozer ErgenE

hocamrz bize biraz once Arvanid Defteri'nden bahsetti; zikredece$im hususlardan birisi de budur. Timar

kayrtlarrm ihtiva eden ve Amavutiuk'a ait defterin negri, bir Osmanh kayna$rnrn metodolojik olarak nasil

yaynlanaca$rna en grizel ornektir. Bunlan tn bagrndan itibaren srralayacak olursak, mesela Gazau2,tt

6 Fernand Braudel, La M1ditenane€ et le Mdditemanden a L'€poque de Philippe II, Librairie Armand Colin, Paris L949.7Annales ekol0niin Osmanh tarihEili$ine etkisi ile ilgili olarak yazdtpr makale iqin bkz. Haiil inalcrk, "The Impact of Annales

School on Ottoman Studies and New Findings", Reuiew,I, 1-978, s 69-96.8 Halil inalcrk, "Osman Gazi's Siege of Nicea and the Banle of Bapheus", TLJz Ottornan Ernirate (13O0-1389, Halcyon Days

in Crete I, A symposium held in Rethymnon 11-13 January 1991, ed. Elizabeth Zachariadou, Rethymnon, 7993, s 77-98;

yenibir baskrsr Halil inalcrk, Essays in Onoman History, Eren, istanbul, 1998, s 55-79; Turkge terctimesi Osman Gazi'rin

iznik Kugarmasl ve Bafeus Muharebesi, Osmanh Beytigi 1300-1389, ed. Elizabeth Zachadadou, istanbul, Tarih Vakfi Yurt

Yay., istanbul, 7997, s 78-101.e Halil inalcrk, "The Conquest of Edime (1361)", Archilum Ottomanicum, III, 1971, s. 1'85-210.l0Halil inalcrk, "Edime'nin Fettu (1361)", Edirne Armafiant, TTK, As*ara,1.993, s 137-159.ll Halil inalcrk, "Introduction to Ottoman Metrology" , Tu.rcicA, Rerrue des Erudes Turquies, XV, 1983, s, 311-348-t2 Halil inalclk, "Osmanl Metrolojisine Girig", Turk Dilnyast AraEtr.rmalan, T3 (Afustos 1'997), s. 21-51.t3 Halil inalcrk, Osmanlt.'da Deule4 Hukuk, Adalet, Eren, istanbul, 2000'

39

Btilent An

Sultan Murad Ha,n,'a Kanunndme-i Sultdni ber-Milceb-i Orf-i Osmant,'5 bir icmal defteri negrine omek

olarak Arvanid Defteri'6 ve Adaletnameler, bir bagkast Bursa $er'ij4te Sicillerinden Segmeler.Ilk $er'iyyeSicilierine dikkat gekip bunlar arasrndan yaptlgr bazr sicil kayrtlannl ne$retmesi yine tarih kaynaklarlnln

metodolojik olarak yayrnlanmaslna onculuk etmiqtir.lT Bu seriden son olarak Harvard Universitesi'nde

Kefe Defteri, yani grimnik defteri yaynlanmrgtr.ls Bu kaynaklar aslmda hep farkh alanlardadrr, ama her

biri Osmanh tarihi igin kaynak serisinin onemli pareaslnl oluqturur.

Bir di$er makalesi, Rhoads Murphey bahsetti$i az once, "Ho'w to Read Ashik Pasha-zldes History"dir.

lnalcrk bu gahgmasrnda kaynak tenkidinde takip edilecek metodu gosteriyor btze; kronikleri olduSu gibi

iktibas etmek yerine bu kaynaklarrn dikkatli bir bigimde ve sr"izgeEten gegirerek nasrl okunmasr

gerektigini dSreniyoruz.le

$imdi bu anlattrklanm gerqevesinde hocamrzr nastl de$erlendirmek icap edecek? Sayrn Raduchev bah-

setti, o bir Balkan tarihgisi; Ortadogu, bunin Osmanh co$rafyasrnr kapsadrgr igin bir Ortadogu tarihgisi,

ama aynt zamanda bir Selguklu tarihgisi, bir beylikler donemi tarihEisi, Rusya tarihgisi, Bizans tarihgisi ve

btitun bunlann iginde bir Osmanh tarihgisi, ama alan itibariyle hem bir iktisat tarihgisi, sosyal tarihgi, gehir

tarihqisi, hukuk tarihqisi, hem de mtiesseseler tarihgisi. Hocamrzrn gahqmalarmr krsaca ancak boyle 6zetle-

mek mtimktindtir.

Konuqmamrn ikinci bolumu, Halil Bey'in iki onemli bulugu olan Bafeus ve Pelakannon muhare-

belerinin ayrrnularnr dikkatlerinize sunmaktan oluqacaktrr. Bizim alanrmtzda yaprlan gahgmalar ve

yayrnlar hep tarihgiierin kendi kendilerine okudu$u eserler olarak kahyor, Asrl yaprlmasr gereken,

aragtrrmalan ve yeni bulgulan halka mal etmek; ders kitaplarrna mal etmektir. Bu husus Halil Bey'in de

stirekli gikayetlerinden birisidir. Senelerdir, belki 30 seneden fazladrr uzerinde gahgtrgr konulardan biri-sidir Bafeus muharebesi. Bu olay tarihlerimizde karmakanqrktrr, Aqrk Papazade'de ya da anonimlerde bumuharebelerle ilgili olaylar birbirine geeer. Bunlan Halil Bey uzun aragtrrmaiarr sonucu Bizans ve di$er

Batrlr kaynaklarla mukayese ederek kesin bir biEimde ortaya koymugtur, Osmanh Beyligi'nin kurulugu

igin Bafeus muharebesi btyuk onem arz eder. Tarih kitaplannda ve ders kitaplarrnda hdl2 senelerce once

Hammer'in yazdr$r ve asrl Kopinhisar muharebesiyle kangttrdr$r gekliyle geger Bafeus muharebesi.

Tarihgiler de maalesef hAlA bu eski ve yanhg anlatrmr kabullenmeye devam ederler,

$imdi her zaman riniversite-sanayi igbirliginden bahsedilir. Biz de bu noktadan hareketle Ertrirk Bey'le

t4 Halil inalcft-Mevlut O!uz, Gazaudt-t Sultan Murad bin Mebemmed Han, iztadi ue Varna Sauaglan (1443-1444) Uzer-

ine Anonim Gazauatnhme, Ankara: TTK, Artkara, 7978.15 Halil inalcrk-Robert Anhegger, KanLtnndme-i Sultdnt ber-Mficeb-i Of-i Osmdni, TTK, Ankara, L955.t6 Halil inalcil<, Sfiret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK, Ankara, 1954.17 "Osmanh idare, Sosyal ve Ekonomik Tarihi ile ilgili Belgeler: Bursa $er'iye Sicillerinden Seqmeler", I, Belgeler, X-XIV(1980), 1- 90; II, Belgeler, X\,TiI, (1988), 7- 41.tBHalil inalcrk, The Cusroms Register of Caffa1487-7490/ "Kefe Gtimnik BekAyd Defteri 1487/1490", Harvard Universitesi,

Cambridge, 1995.le Halil inalcik, "How to Read Ashik Pasha-zdde's History", Studies in Onoman History in Honour of Professor V. L. Menage,

istanbul. 7994, s.139-155; TurkEesi: "AgrkpaqazAde Tarihi Nasrl Okunmah", Sofut'ten istanbul'a Osmanh Devleti'nin

Kurulugu Uzerine Tartrgmalar, Ed. Oktay Ozel, Memet Oz, Ankara, 2000, s. 119-745.

Halil itralctL'- Kegifleri.r. iki Ornek' Bafeus/Ko.yunhisar ve Peiekanon Muhabereleri

muharebeleri gorsel olarak an),atanbir animasyon hanrladrk Erturk Qelenk Ankara'da coprafibilgi sistem-leri uzerine gahgan bir girketin sahibi. Temel olarak uydu harttalanuzerinden her rurlil alanda bilgi sistem-

lerini geiiqtiriyor. Ytiksek bilgisayar ile uydu teknolojilerine dayananve dtinyada oldugu kadar Turkiye'dede oldukga yeni bir sistem. Kendisi de tarihe Eok merakh oldu$undan, konugmalarrmtz srrasrnda bu siste-

mi tarihe uygulayarak muharebeieri ve askeri harekdtlan canlandffmayakarat verdik. Burada yapacagrmtz

sunuqta da bu sisternin ilk halkasr olmak tizere Bafeus ve Pelekanon rnuharebeleri ele ahndr. Bu qergevede

uydu ve yer haritalan birlegtirilerek, ug boyutlu g6rsel efektierle hazrlanmrq muharebelerin safhalan,

ordularrn sefer gizergahr ve muharebenin seyrini sunmaya gahqaca$rz. Bunun igin Erturk Bey tarihsevgisiyle aylarca gahqtr vebiraz sonra izleyece$iniz anrmasyonlan hazrladr. Kendisine huzurlannrzda birkez daha tegekkur etmek istiyorum.

Bapheus (Bafeus) / Koyunhisar Muharebesi t3OZ

$imdi bolgenin detayh haritasrna genel olarak bakacak olursak (Bkz. Koyunhisar resim 1), Izmit kor-fezinin guney tarafu, iznik gdlUnun kuzey tarufrndan bolge gorulecektir, Olayrn asrl geetigi yer,birazdandetaylr harrtaya geEece$iz; bakrn Hersek diii dediSrmiz, korfezin kargr tarafrnda Gebze'nin oldugu ve

bugun Eskihisar'dan kalkan feribotun da iglediSi yerdir. B6lgenin guney tarafindan gegiyor. Btzimbahsedecelirnrziki muharebe bu k6rfezin kuzey ve gtineyinde gergekleqiyor; birincisi korfezin gtineyindeoluyor. Hersek dili bu taraftadr. lkincisi Gebze tarafnda; kargrda Pelekanon tarafinda. Hocanln uzunstiredir tizerinde gahgtr$r bu konu son olarak lznik kitabrnda da yaynlandr. Maaiesef beg senedir bekliy-orduk sempozyilm tebliglerinin yayrnlanmaslnl. lznik'te yaprlan bir sempozyrmda bunu sundu ve nihaihale getirdi. Krsaca dikkat gekmek gerekirse, Iznik'in onemi quradadr: Biiiyorsunuz Malazgtt meydan

muharebesinden sonra Suleyman $ah buyuk bir hnla artrk Bizans orduiarmm kontroitinden grkan

Anadolu'da ilerledi ve 7-B sene iginde ta lznik'e kadar giderek burada bir devlet kurdu. Igte Osman

Gazi'nin iznik uzerinde durmasrnrn sebeplerinden bir tanesi SelEuklu mirasrna sahip olma arzusudur. Haiil

beyin bu husustaki katkrlanndan biri de Osman Gazi'yt koyun suruleriyle gezen gogebe bir aqiret reisi

durumundan kurtarrp bir devlet kurucusu, hanedan kurucusu, bir devlet adamr ve bri4ik kumandan mer-

tebesine yiikseltrnesidir. Inalcrk bu s0retle Osman Gazi'yi tarihi bir gahsiyet olarak yeniden ortaya

grkarmrgtrr.

Osman Gazi once Yenigehir'de bir ug merkezi kuruyor. Karacahisar'dan sonra Yenigehir'i fethedip

burasrnr Yenigehir'i bir r-rg merkezi olarak kuruyor ve bu ugtan ileriye do$ru Btzans'a kargr harekdt

yururup fetihler yapmaya baghyor. Osman Gazi lznik'i mutlaka fethetmek istiyor. Karamano$lu ile olan

rekabetten dolayr 1300'1U yilara gelindiginde, Iznik'i de fethederse, Selguklunun mirasrna sahip olmak ve

dolayrsryla bir ktiElik beylikten , temayiz eden bir devlet haline getirmek istiyor. O yuzden Iznik civartnda

yapn{t diger fetihler bununla ilgilidir. Halil Bey'in ortaya koydu$u onemli buluqlardan bir tanesi de,

Osman Gazi'ntn, briyuk bir stratejist olarak, btirun harekatlannr lznik'i ele gegirmek r.izere duzenlemiq

olmasrdrr. Bunun iEin oncelikie Koprtihisar'r ahyor. K6pruhisar, Bursa ile iznik arasrnda burLin bu kesigen

yollarrn kavga$rnda olrnasr bakrmrndan onemlidir. Daha sonra Osman Gazi Bursa'yt muhasarayabaqlaya-

caktrr. Fakat her iki muhasara da gok uzun surecek. Biliyorsunuz Bursa'nln fethi 1326'da gerEeklegti ve

Osman Gazi'ye nasip olmadr. Iznik aynr qekilde; 1331'de fethedildi. Osman Gazi zamantnda bunlann

muhasarasrna baqiandr. Fakat askefi teknoloji bakrmrndan ele alacak olursak, o zaman igin top teknolojisi

olmadrgrndan, bu gehirlerin ancak uzun srireli muhasara yoluyla ve aQ brakarak fethetme yoluna

41

Btilent An

gidildi$ini Halil Bey makalesinde gosterdi. Bunlar topla fethediiemeyecegine gore surekli muhasaraaltrnda ruruldu ve lznik ile Bursa'nrn fetih sureci 25 senedenfazlastirdil, Bunun igin gehrin karqr taraflanna,kaleyi goren yuksek yedere havale kuleleri yapank, kaleden grkanlara havale kuiesinden saldrn geklinde birharekat plaru izledi. Bu, kaleden grkanJara mecalverneyen brktrncr bir muhasara srireciydi.

Bolgenin krsa bir haritasrnr gordiik. $imdi detaylar uzerine gegelim. Arrlatacaglmrz, Bizans'Ia olan ilkmuharebenin onemi guradadrr: Osman Gazi'nin daha onceki muharebelertya Selgukiu Sultaruna tAbi olanmahalli tekfurlarla, ya da Bizans lmparatoruna tdbi olan tekfurlarla mricadelesinden oluqmaktadrc. Tabiibunlarrn her biri teker teker muharebe tarztnda olduSu igin, kolayhkla ve birer birer hepsini eie gegirmiqtiOsman Gazi. Fakat bu sefer yapian muharebe, bir Bizans kuweti ile yaprlan ilk muharebedir. YaniBizans'a karqr do$rudan ve daha once hig bir beyli$in cesaret edemeyecegi bir $eye cesaret ediyor. Busilahlr Catl$manrn sebebi de Osman Gazi'nin az once bahsetti$im lznik'i muhasara etmesidir. bir-iki yrlmuhasaradan sonra, Iznik kurtulamayacaprn anhyor. $ehirde aghk bag gosteriyor. Kagabilecekleri tekyon, az onceki haritada gordtinuz, adtnt gol kenannda olmasrndan alan G6lkaprsrdrr. Bu kaprdan grkarak,kaytklarla kargr tarafa gegip sonra kdrfezden gemilerle Istanbul'a ulaqabiliyorlar. Hem ricareti, hem ulagrmrson derece etkileyen ve gehrin iagesini neredeyse tamamen kesen bir muhasara tarzr. Bunun tizerine,boyle giderse gehrin driqeceginden bahisle qehir halkr kurnrlmak igin Bizans'a feryatglar gonderiyorlar,feryatgrlar diyor ki: "E$er bizi bu muhasaradan kurtarrnazsanLz teslim olacaprz". Bunun tizerine III.Andronikos, Muzalon kumandasrnda bir ordu gonderiyor. Ordunun gelecelini Osman Gazi haber ahyor.Ordunun gelece$i yer, haritadan gdniyorsunuz, Dil lskelesi'dir. Burada bir gegit var. Gegidi ise bir kalekoruyor. Osman Gazi bu geginen gegerek Bizans ordusunu ovada kargrlamayr drigrintiyor.

Bugrinkti feribot iskelesinin burada olmasr Laztm. Kargr tanfta da, yani lzmit korfezinin kuzeytaraftnda, Eskihisar'da. Bizans ordusunun hareket ettigi yer burasrdrr (Bkz Koyunhisar, resim 2).

Topografik olarak da yakrn bir yer oidugu igin bu iskeleler eskiden de kullanrlan bir yerdir. Osman Gaziiznik'i rnuhasaradan kurtarmak r.izere yaklagrk 2.000 kigilik bir kuwetin geldigini 6greniyor. Boylesine birkuwete kargr koyacak sayrda gazileri mevcut olmadr$r igin Selguklu sultarundan yardrm istiyor. SelEuklusultant, Halil beyin makalesinde detaylarrnr bulacaksrnr4 dort tane biiyuk ugtan biri olan SahibinKarahisar'dan yardrm gonderilmesini istiyor. Halil Bey'in kegiflerinden bir tanesi de o donemde beyliklerinfarklr stattilerinin oldugunu tespitidir. Her beylik egit statude defil o zaman. Bunlar Selguklu'ya tabi dortbuyuk beylik ve ug merkezidir: Kastamonu, Ankara, Afyonkarahisar, yani Sahibin Karahisar ve Denizli.SelEuklu sultant da Sahibin Karahisar'dan, Afyon'dan Osman Gazi'ye yardrm gonderilmesini istiyor. Bugelen Turkmenlerle beraber 5,000 kigiye yaklaqryor Osman GazI'nin kuwetleri. Osman Gazi guneyetaftan ilerleyerek Bafeus denilen ve haitada gordr,igrimiz gegimen ovaya ulagmak istiyor (gkz. Kolunhisar,resim 3).

Burast ovaya inen gegidi rutan kugtik bir hisardr. Oraya once bir oncu akrncrlar gdnderiyor. Krigrik birkuwetle burada bazt qarptqmalar oluyor. Osman Gazi, bu gegidin zorlanabiiecegini dugunuyor. Bu geqit-

ten oyaya ve oradan sahile geqerek, yakalayabiiirse Bizans ordusuna bir baskrn harekdn yapmaytdtigtintiyor, Bu lniEuk oncil harekatmdan sonra ordu ile birlikte agagrya dogru iniyor. Yani Yalakderededi$irniz derenin gegtigi yere do$ru ilerliyor. Yalakova'ya, Hersek dilinin ba::r taruftna askerlerini

yerlegtiriyor (Bkz. Koyunhisar resim 4). Bu strada Bizanshlar gemiierle gelmigler, baziarr gemileri hentiz

boqaltryorlar. Mtihimmat ve askerler gemilerden bogaltrlrrken bir gece garplgmasl, gece baskmr oluyor.Fakatanlagrlan, gece baskrnrnda tisrunluk saglanamlyor. Galibiyet saSlamadrgr igin de ertesi gtinti muhare-

Halil inalcrk'rn Kegifleri.r" iki Ornek: Bafeus/I(o;runhisar ve Pelekanon Muhabereleri

beye devam ediiiyor. Osman Gazl'ntn kuwetleri Bizanslilardan fazla olduSu igin, gemilerlegelenler Osman Gazi'nrn kuwetlerine kargr direnemiyor (Bkz Kol.unhisar resim 5).

Boylece 27 Temmuz 1302 tarihinde gergeklegen bu Bafeus muharebesinde Hammer'in bahseniSiKoyunhisar'da de$il, yani daha guneyde olan bir bagka Koy,rnhisar'da deSil, Yalakova'da meydana gelenKoy'unhisar, yanr Bafeus muharebesinde- Bizans kuwetleri darmada$rn oluyor. Kurtulabilenler gemilerebinip Istanbul'a kagryorlar (Bkz. Koyrnhisar resim 6). t<urrulamayanlann briyrik bir boltimti katlediliyor.Bu muharebenin onemi de qurada: Bir kere lznik'i kurtarmak rizere gelen Bizans ordusu puskurrulmugoldu. Ikinci onemli husus, Osman Gazi ilk defa olarak birBizans kuwetini yendi. Bundan sonra artrk di$erbeyliklerin yanrnda temayuz eden bir bey haline geliyor ve etrafina da diger beyliklerden Turkmenler vegaziler toplandr$t igin, bundan sonra qok kuwetli bir beylik kurmug oluyor. Bu muharebenin onemi: Iznikmuhasaraslnln devamrnrn sa$lanmrq olmasrdrr. Iznik daha uzun stire dayanacak ve muhasara7337'ekadardevam edecektir. $ehrin fethi kendisine degil, Orhan Bey'e nasip olacaktrr,

Biraz sonra anlata.ca\rmtz muharebe, yine lznik'in kurnrlmasr iEin Bizans'n yapaca$r son hamie ola-caktrr. Uzun suredir muhasara devam etmektedir. Savaqr isterseniz bir kere daha ozet halinde tekrar ede-

lim. Gemilerin geligini harita rizerinde krsaca goniyorsunuz. Krrmrzr okla Osmanh kurrvetlerinin ilerleyigitasvir ediliyor. Buradaki detayh haritada gergek olgtilerde, animasyonlarla birlikte sava$m ikinci safhasrnr,

Bizans ordusunun gemilerle kryrya intikalini goruyorsunuz. Bu sahile ulagan kuwetlerle bir garplgrna

oluyor fakat anlagrlan o ki, bu qarplqmadan bir netice alnamadr$r igin, ertesi gtin asrl muharebegergeklegecek. Maglup olanBizans kuwetleri gordrigtinr,iz gibi gemi ile aynhyor, kagabilenlerin sayrsr gok

az. Briyiik bir bohimti krnhyor muharebede. Bu noktada Halil Bey'in onemli bir kegiflerinden birisi de

budur. Inalcrk 27 Temmuz 1,J02'yi Osmanh Devletinin kuruluq tarihi olarak agrklar. Bu Cumhuriyetinkuruiugu gibi bir ilan geklinde olmayacagna gore, o beyligin kurulug tarihini 27 Temmuz 1302 olarakkaydeder. Qunku Osman Gazi bu muharebe ile ilk defa bir Bizans kuwetini maSlup etmiqtir. Bu zaferinlslam dtinyasr igin 6nem arzetti{ini, muharebenin Arap kaynakLanna gegmesinden ve Osman Gazi'yiovmelerinden anhvoruz.

Pelekanon Muharebesi 1'329

Ikinci olarak canlandrracafirmtz muharebe Pelekanon muharebesidir. Bu da Halil Bey'in kegiflerinden

birisidir. Qrinkri Hammer'de ve onu takip eden devlet kitaplannda, okul kitaplarrnda hep muharebe

mahalii olarak "Maltepe civan" gosterilir. Maltepe civarmm neresi oldu$u, garpl$manln tam olarak nerede

gegti$i anlagrlamryor. Bilinmeyen alakasrz bir yer, tarihi gergeklerle tam olarak orniqmriyor. Halil Bey hem

Bizans kaynaklarrndan -Kantakuzenos'dan- ve Osmanh anonimlerinden mukayese ederek bu muharebeyi

bunin detaylarrylabize agrkhyor (Bkz Pelekanon resim 1).

Bu muharebenin de yerine goz atacak olursak, yine Dil lskelesinin kargr taraftndadrr,Gebze civarmda

o zaman dort tane kale var. Bizans kuwetlerinin karg r tarafa gegmek iEin tespit ettikleri en uygun yerdir

burasr. Imparator IIL Andronikos bu sefere bizzat katrhyor. Bizans ordusu kargrya gegmek uzere karudan

ilerliyor. Bugunkr-i E-5 karayolunun geqtigi yerden degil, daha kuzeyden, mevcut otobant (TEM) takip

ediyorlar, eski yol orasrdrc. Gebze civannda kalelerin bulundugu mahalle ulagryorlar (Bkz. Pelekanon,

resim 2), Bu kalelerden bir tanesi hAl2 saglam durumdadr. Bu da bugun Eskihisar (Niketiaton) denilen

43

Bailent An

kaledir. Digerleri Gebze (Dakibyza),Darrca (Daritzon) ve Filokrene (Philokrene).

Aynen Osman Gazt'nrn Bafeus rnuharebesinde yapttgr gibi Orhan Bey deBizans ordusunu kargrlamak

igin Cok erken davranryor (Bkz, Pelekanon resim, 3), Btzans ordusu gelene kadar, hemen kuwetlerinitoplayrp, iskeleden kargrya gegerek tepeieri ele gegiriyor. Haritada goruyorsunuz kargr tarafta da bir vadivar; iskeienin gapraz koqesinde, daha batrsrnda bir kuEuk oyavar. Bizans ordusu geldigi zaman kryrda ve

ovada, yani dr.izlukte kahyorlar. Halbuki Orhan Bey qoktan gelmig, tepeleri futmuq ve askeri harp takti$ibakrmrndan stratejik ristrinltik elde etmig oluyor. Tepeler artrk Osmanh kuwetlerinin elindedir. Bu nokta-da Orhan Bey'in taktigi -Haiii Bey'in seminerlerinde vurguladrgr onemli hususlardan bir tanesi- Orta Asya

steplerinde de uygulanan geleneksel Tiirk muharebe us0ludur. Bu muharebe taktigi, kuwetlerinin birinioncti olarak gondermek, asrl kuwetlerini yanrnda bulundurmak ve uguncil bir kuweti de pusuya

yatnmaya dayanr. Bir aksilik oldu$u zam npusudaki kuwetler anslzln ortaya grkarak muharebenin seyri-

ni deligtirebilir.

Iqte haritada goruyorsunuz Bizans ordusu bu vadiye geldigi zaman Osmanh kuwetleri Eoktan kdrfezigegmiq ve tepeleri rutmug vaziyettedir. Osrnanh ordusu bu kalenin kuzey tarafndapozisyon almrg durum-da bekliyor. Orhan Bey'in yapmak istedigi gey gudur: Bizans ordusunun saflannr -Osmanh tarihlerindealay ba$lamak tabir edilen- dtzenini bozmak istiyor. Fakat Bizans ordusu duzenini bir turlti bozmuyor.Bunun uzerlerine kuguk kurrvetler gonderiliyor. Bu oncu kuwetler Bizans saflanna oklanm atrp kagryor-Lar, tekrar ok atrp kagryorlar ve onlan tahrik etmek istiyorlar. Fakat Andronikos bu Trirk taktigini bildigiigin ordusunun saflarrnr bozdurmuyor. Bu haritada ise Andronikos'un muharebeden sonraki tasarladr$r

harekAt planrnr goruyoruz. E{er daha erken davranabilseydi, aynr Bafeus da oldugu gibi gegmek istediSiyol haritada tasvir edilmigtir. Bu taraftan gemilerle karErya gegecek, Iznik'i muhasara eden Osmanh

kuwetlerim bozacak ve lznik tamamen kurnrlmug oiacak. Bunda geg kaldr$r igin bu planr muvaffakolmuyor. Osmanh kuyvetleri lzmit k6rfezinin kuzey kryrsrna gelmigtir artrk (Bkz.Pelekanon,resim 4).

Osmanh bncu kuwetleri Bizans saflannr bir nirlu bozamtyor. Orhan Bey bu harekntr birkag defa

tekrarlattlnyor. Bunun uzerine Bizans kuwetlerinden bazilart bu ok atrp kaEanlarr yakalamak tizere

harekete geEince butrin Bizans ordusu hareketleniyor ve sonunda saflar bozulmuq oluyor. Igte bu bozul-mug saflara saldrran Osmanh kuwetleri Bizans askederine r.isninluk sa$Iryorlar, bir gevirme harekatryaparak Bizanshiarr aruya abyorlar. Bunun ardrndan da pusudaki kuwetler ofiaya grkarak iII.Andronikos'un SaSrmrQ haldeki ordusunu tamamen bozguna ugratlyorlar. Bu durum karqrsrnda

Andronikos'un aldrsr tedbir Euydu: Burada dort tane kale oldugu igin, eSer bir aksakhk zuhur ederse, bukalelere srsrnrp kurtulabiliriz drye dugunuyor ve gergekten de, maSiubiyetin ardrndan kalelere srfrnmakistiyor. Ordu kagryor fakat, Andronikos'un kendisi yaralantyor. Imparatoru yaralt halde hemen bir hah

uzerine koFup kryrda bekleyen bir gemiye goruruyorlar ve imparator Istanbul'a kagryor. "lmparator kagtrl"

denilince Bizans ordusu panik halinde di$er kalelere ricat ediyorlar ve kalelerin igine sr$rnmak istiyorlar.

Kagtrklan kalelerden bir tanesi de Filokrene (Philokrene) (bugrin Bayramoglu'nda) kalesidir. Fakat kale

onune geldiklert zaman kalenin anahtarlannr bulamamrqlar. "Anahtar kimdeydiT" diye telaq iqinde arlyor-

lar. Kaledekilerde yok, kumandanlarda yok, ve kale kaprsrnda yi$rhp kahyor Brzans askerleri. Osmanh

kuwetleri arkaiarrndan yetiqip Bizans askerlerini krnyorlar. Bu muharebenin tarihi de 7Haziran1329'dur.

Muharebe mahalli de Maltepe deSil Gebze yakrmnda Eskihisar-Darrca arasrndadrr

(Bkz. Pelekanon resim 5).

Halil inalcrL'rn Kegifleri'ou iLi Ornek, Bafeus/I(o;runhisar ve Pelekanon Muhabereleri

Bu muharebenin detaylan da Halil lnalcrk'rn keqiflerinden bir tanesidir. Ona gore Pelekanon Istan-bul'un fethi kadar onemli bir muharebedir. Qtinku artrk btitun diger tekfurlar bertaraf olmug, lstanbul'ukoruyan higbir gey kalmarru€tlr. Lrada btyLik daghk ve engebeli arazi filan olmadrgr igin Istanbul'a kadarbrirun yollar agtktrr. Hakikaten gaziler Istanbul'a kadar geliyorlar. Uskudar kryrsrna iniyorlar; kuzeydeYoros kalesine kadar her tarafi iggal edip bu sefer doSrudan Istanbul'u tehdit altrnda brrakryorlar. Yanidaha 1329 gibi erken bir tarihte Istanbul Osrnanh tehdidi altrndadrr. Bu sartlar Pelekanon muharebesininbir sonucudur.

lstanbul halkr surlann arkasrna gekiliyor. Istanbul'un fethi iEin aradan 100 yidan fazla bir zamantngeEmesi gerekecektir, Ama daha Orhan Gazi ddneminde Istanbul tehdit alttna dugmugtur. Iznik'in artrkkurtuluq rimidi kalmryor ve yaklagrk iki sene sonra lznik teslim oluyor. Qtinkri gehirde ne ntifus kalmrg, nede halkta mecal kalmrqtrr. Zaten 7326'da Bursa dr-igmuqtru. Bursa'nrn fethiyle Osman Gazi btinin bu bol-geyi, yani lzmit korfezinin kuzey taraftm da ele gegirmig oldu. Orhan Bey'in ilk devirlerinde yani 7329'daIstanbul'a kadar ulagan bir Osmanh hakimiyeti goniyor.uz.

Bu muharebeler hakkrndaki genig bilgiyi hocamrzrn ilgili makalelerinde bulacakstntz.zo Biz bu muhare-beleri uydu ve yer harrtalarrnr birleqtirerek kuguk animasyonlarla canlandrrmaya gahgtrk. Kaynak sa$lan-abilirse animasyonlan genigletmeye ve di$er deniz ve kara muharebelerine de uygulamak istiyoruz. Butoplantryr drizenleyen Ktiltiir A.$'ye ve fum dinleyicilere tekrar teqekkur ediyorum,

20 Halil inalcrk, 'iznik igin Osman Gazi ve Bizans Mucadelesi', Tarib Boyunca iznik, ed, iqrl Akbaygil, Halil inalcrk, OktayAsianapa, T. ig Bankasr Yay., istanbul, 2003, s. 59-85; ingilizce metin: 'The Struggle Berween Osman Gazi and rhe

Byzantines for Nicaea', iznik Throughout History, s 59-85.

45

t'

l,iiir r'.l a

EF- -- <*

d:

isrexeur euruKgeHin nErnoimsi KULTUR A $ yAyrNLARr

Fulya Mahallesi,Mevlut Pehlivan Sokak, No:23, 80280 Gayrettepe/istanbr-rl

Tel: 0 ZIZ 3I7 77 00, Faks: 0 272 274 58 40, kultursanat@kultursanat.org-w-w-w.kultursan^t.org

Genel Yayrn Yonetmeni

Nevzat BAYHAN

Genel Yayn Dantqmant

Prof.Dr.iskender PALA

Yayn Koordinatoru

Hasan I$IK

Yayna Hazrlaya{r

Erol Ozven

Editor

Alper QEKER

Yaptm

Ant Kreattf Tanrttm Hizmetleri Drq. Tic. Ltd. $ti.

CTP Baskr ve Cilt

Mavi Ofset

ilk BasrmMayrs 2006

rsBN 97 5 -00587 -99 44-37 0 -04-5

1 Lit-1. l-trr-iLrqitte i L,.e t'riet-utrsf sL-L - L

Wffiffi-NMR $ ffiqh ilJr$ $ ffwFKs tudflLlL

# %#ffi

#W

'WffiffiffiffiffiffifutrffiIffiffiffi

ffiffiffiY ffirtuf,Affi.ffi&ffi-ffin frN-etffi*K

ffi#&ffi-ffin- ggr4*tLfrmmtu

ffiffiffiffiffiTffiffihilq

ffin-mffinORTAYLil

ffi 7 fdmvrs }00srisrnrusul&&uetrnmer Ksrsco TiVstrosu

as MAYrs aoosrisraNgulCemsi Regit Rey Konser Sqlonu

Yer: Muqmmer Korqcs Tiyotro Sqlonu Yer: Cemol Regit Rey Konser Sslonu

DOQ.DR. GOKHAN QETINSAYA. istanhul Teknik Universitesi, istanbul"hber Ortoyh ve Tiirk Modernlegmesi"

HAKAN KAYNAR. Hacettepe Universitesi, Ankara"Biyogrofi Bibtiyogrofyoyr Belirler mi? hber Ortqyh OrneSi"

PROF.DR. AHMET NEZIHI TUMN. Kmkkale lJniversitesi, Krrrkkale"Giift u G0 (Dedi, S6yle) ve Tqrih"

PROF.DR. MUMTAZER TURKONE . Gazi Universiresi, Ankara"Hoyotln Oqretmeni OlorokTorih ve ltber Ortoyh"

PROF.DR. MURAT CIZAKCA . Bahgeqehir Universitesi, istanbul" Mehmet Genq'in Ortoyo Koyduf u Osmonh Diinyo Gdriigiiniin Temel hketerinin-Provizyonizm, Fiskslizm veTrodisyonolizm- Di6er lmporotorluklordokiYonstmolon"

PROF.DR. EDHEM ELDEM. Bo$azigi Universitesi, istanbul"Meh met Genq'i n Osmon h Ktosi k Sistemi n i Alg r loyr gr"

DR. ANTONY GREENWOOD . American Research Institute, istanbul"Osmsnhdq Provizyon izm Uyg u lsmo Alqn lon no Ornekler"

DR. ARIEL SALZMANN . Queer's tJniversity, Kanada"Mehmet Genqve Osmontr MotiyeTorihi "

Yer:Muqmmer Koroco Tiyotro Solonu Yer: Cemql Regit Rey Konser Sqlonu

'' '''""'''tl :

PRO F. DR;,SIRAIYA FAROQH | . Ludr6g-Maximilians-Universitfit, Almanya"sosyol Tgrfh Aqtqp{on Hslit Sohillio$lu'nti4 Qolqmolorr"PRO F. Dru fnWl *CUMN . iiianbul tfu iversitesi, istanbul"Srvrg Yrh Bu#amtord'" | \1 ''i ri*

PROF.DR. $EVKET PAMUX. Bogazigi Universitesi, istanbul"Holil Sohillio{lu'nun Poro Tqrihi Ozerine Qokgmolon"

PROF.DR. AHMET TABAKOGLU . Marmara Universitesi. istanbul"Bir lktisotqr Olorok Hotil Sohillio$lu"

DR. B{IEENT ARI r Cankava Uniyersitesi. Ankara"HqliI Inolctk'tn lki Onemli liulugud

PROF.DR. OZER ERGENC. Antwa Universitesi, Ankara"Tiirk Torihqilisinde Hotil Inolok ve DOrt Nesil"

PROF.DR. CEMAL KAFADAR. Harvard Universitv, ABD"Holil Inolcrk'rn Osmqnh Torihgilif i lqindekiYeri"

PROF.DR. RHOADS MURPHEY . The University of Birmingham, ingiltere"Holil Inolcrk'rn Torihqili!inde Osmonh Toplumunun Yeri: Osmonh Devteti'ndeDevlet-Fert/Devlet-Hqlk higkileri ile ilgili G0riiglerive Onemli Buluglon"

PROF.DR. EVGENI RADUSHEV. Bilkent Universitesi, Ankara"HoliI Inolcrk'rn Bq]kon Torihqiteri Uzerindeki etkileri"