¹ 11 (35) 2010

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) 1961 îíä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû óëñûí õóóëü ¸ñíû äàãóó àíõ á¿ðòãýãäñýí, 5 ñàÿ ãàðóé ãèø¿¿í äýìæèã÷òýé, äýëõèéí 100 ãàðóéîðîíä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, îëîí óëñûí àøãèéí áóñ òîìîîõîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì.

Æèëä äóíäæààð 273 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ õºðºíãèéã äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò 1,200 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëæ áàéíà.

ÝÍÝ ÄÓÃÀÀÐÒ

V í¿¿ðò

Áóÿíò ãîëûíàäàãò øèíý

óñëàëòûí ñèñòåìáàðèãäàæ ýõýëëýý

II í¿¿ðò

Ìàõ÷èí øóâóóäûãõàìãààëàõààð

áîëîâ

XII í¿¿ðò

Á.×èìýääîðæ:Ìîíãîë áºõºí áèå

äààñàí òóñãààð ç¿éëãýäãèéã ýðäýìòýí,

ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí

Òóñãàé õàìãààëàëòíýðòýé

“ÌÎÍÃÎË SALE”

VI í¿¿ðò

Õîâä, Áóÿíò ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºë 2009 îíû 3-ð ñàðä ÁÎÀÆ-í ñàéäûí òóøààëààð áàéãóóëàãäàí àæèë-ëàæ áàéãàà áèëýý. Ñàâ ãàçðûí áîãèíî õóãàöààíä õèéñýíòîìîîõîí àæèë íü ñàâ ãàçðûí óñíû íººöèéí íýãäñýíìåíåæìåíò òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí ãàðãààä, ÿàìíûñàéäààð áàòëóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ øàòíû àæëàà ýõëýýäáàéíà. Ìåíåæìåíò òºëºâëºãººíèé ýðõýì çîðèëãî íü“Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä äàñàí çîõèöîí, óñíû ç¿éçîõèñòîé àøèãëàëò, õàìãààëàëòûã áèé áîëãîõ çàìààðñàâ ãàçðûí ýêîñèñòåìèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõ”ÿâäàë þì. Ìåíåæìåíò òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàæëûí õ¿ðýýíä ãîëûí ñàâ ãàçàðò íèéãýì ýäèéí çàñãèéí,ñàâ ãàçðûí ýêîëîãèéí, çºâëºëèéí àæèëëàõ õóóëü ýðõç¿éí îð÷èí ãýñýí 3-í òºð뺺ð ñóóðü ñóäàëãàà õèéñýí.Óã òºëºâëºãººã îðîí íóòàãò áîäèòîé õýðýãæ¿¿ëýõíºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ãîëûí ñàâ äàãóó çàñàãçàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºðèéíõºòºëáºðò òóñãàñàí õîëáîãäîõ ñàíàëûã àëáàí áè÷ãýýð,àðä èðãýäèéí ñàíàëûã õýëýëö¿¿ëýã õýëáýðýýð àâ÷,ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã òóñãàí Áàÿí-ªëãèé,Õîâä, Óâñ àéìãèéí ÈÒÕ-ð äýìæ¿¿ëýí ÁÎÀÆ-í ñàéäûíòóøààëààð 2010 îíû åñä¿ãýýð ñàðûí 3-íä áàòëóóëàíõýðýãæ¿¿ëýõ øàòíû àæëàà ýõëýýä áàéíà. Ìåíåæìåíòòºëºâëºãººíä àæëûã 2010-2015, 2016-2021 îí ãýñýí 2¿å øàòòàéãààð õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºëºº.

Ç.ÄÎËÃÎÐѯÐÝÍ

Í.ÝÍÕÁÀßÐÌîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñãàé õóðàëäààí ªìíºãîâü àéìãèéí Áàÿíäàëàé ñóìûí

íóòàã äàõü Ãàøóóíû õîîëîé õýìýýõ ãàçàðò ºíãºðñºí íàéìäóãààð ñàðä áîëëîî.Õóðàëäààíû ýõýíä Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä Ë.Ãàíñ¿õ Ìîíãîëä ¿¿ñýýäáàéãàà öºëæèëòèéí íºõöºë áàéäàë áîëîí ¿¿íèé ýñðýã Çàñãèéí ãàçðààñ àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæáàéãàà çàðèì àðãà õýìæýýíèé òàëààð òàíõèìûí ãèø¿¿äýä òàíèëöóóëñàí. Óóð àìüñãàëûíººð÷ëºëòèéí íºëººëëèéã áóóðóóëàõ áîëîí äàñàí çîõèöîõ àñóóäàë íü Ìîíãîë ÓëñûíÇàñãèéí ãàçàð äàíãààðàà øèéäâýðëýæ ÷àäàõ àñóóäàë áèø. Òèéìýýñ ýíý òàë äýýð õºãæèæáàéãàà îðíóóäûí òåõíèê òåõíîëîãè, ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã òóñëàëöààã àâàõûí òóëä Çàñãèéíãàçàð ýíý óäààãèéí õóðàëäààíààñàà äýëõèéí õàìòûí íèéãýìëýã, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,õàíäèâëàã÷ îðíóóäàä õàíäàí óðèàëãà ãàðãàæ, èëãýýëò ÿâóóëàõ ñàíàëûã Áàéãàëü îð÷èí,àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä ãàðãàñíûã ýýëæèò áóñ õóðàëäààíààð õýëýëöýí äýìæëýý. Äýëõèéíõàìòûí íèéãýìëýãèéí îðíóóä, ͯÁ-ààñ öºëæèëòòýé òýìöýõýä çîðèóëæ 2012 îí õ¿ðòýëíèéòäýý 60 òýðáóì àì.äîëëàð çàðöóóëàõààð çàðëààä áàéãàà. Ýíý ìºíãºíèé òîäîðõîéõóâèéã õºãæèæ áàéãàà áîëîí áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäàä òóñëàìæ áîëãîí ºãºõººðøèéäâýðëýñíèé äîòîð Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàð áàãòñàí þì áàéíà.

Õàð íóóð-Õîâä ãîëûíñàâ ãàçàð óñíû íººöèéí

íýãäñýí ìåíåæìåíòòºëºâëºãººòýé áîëîâ

Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ãîâüä õóðàëäëàà

Á.Ëõàãâàñ¿ðýí: Çýðëýã àìüòäûã ÿàæ õàìãààëàõòàëààð øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ñàíàë,

çºâëºìæ áîëîâñðóóëëà௿íèéãýý Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ëýýëãýí ºã÷ öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûíõ íü

÷èãëýëä òóñãóóëàõ íü áèäíèé çîðèëãî

Õ.ÕÓËÀÍ

“Ìîíãîë îðíû çýðëýãàìüòäûí õàìãààëàëä òóë-ãàð÷ áóé áýðõøýýë, öààøèäøèéäâýðëýõ àñóóäàë“ ñýäýâòîëîí óëñûí áàãà õóðàë ìàíàéóëñàä áîëñîí áèëýý. Ýíýõ¿¿õóðëûí ¿ð ä¿íãèéí òàëààðÄýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõñàí /ÄÁÕÑ/-ãèéí Ìîíãîë äàõüõºòºëáºðèéí ãàçðûí Áàé-ãàëü õàìãààëàõ àñóóäàë õà-ðèóöñàí çàõèðàë Á.Ëõàãâàñ¿-ðýíòýé ÿðèëöëàà.

-Îëîí óëñûí áàãà õóðëààñãàðñàí à÷ õîëáîãäîë, ãîë ¿ðä¿í íü þó áàéñàí þì áý. Ãà-äààäûí ÿìàð, ÿìàð îðíîîñòºëººëºã÷ íàð îðîëöîâ?

-1990 îíîîñ õîéø, çàõ çýý-ëèéí íèéãýìä øèëæñýíýýðìàíàé óëñ óðä, õîéä õºðøòýé㺺

îëîí ãàçðààð õèëèéí áîîìòòîéáîëñîí. ¯¿íýýñ ¿¿äýëòýéãýýðÌîíãîë îðíû çýðëýã àìüòäûíáàéäàë èõ õ¿íä áàéãàà. Äýýð íüçýðëýã àí àìüòäûã õàìãààëàõõóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéíýõ ¿¿ñâýð õîìñ ó÷ðààñ õóëãàéí

àíãèéí õÿíàëò øàëãàëò ñóë áàé-íà. Èíãýæ õóóëü áóñààð àí àãíàõ,ãàäààä äîòîîäîä àìüòíû ýäýðõòíèéã íü ýì÷èëãýýíèé çîðèó-ëàëòààð, ýñâýë àðèëæààíû øó-ãàìààð çàðàõ äàìëàõ ÿâäàë ãà-çàð àâñàí. Ìîíãîë îðíû çºâõºí

õîâîð, õîâîðäñîí òºäèéã¿é äýýð¿åä îëíîîð òàðõàæ áàéñàí àìüò-äàä ÷ ýíý íºëººëæ, òîî òîëãîéíü ýðñ áóóðñàí. ̄ ¿íèé íýã æèøýýíü òàðâàãà áàéíà. 1990-ýýä îíûýõýýð õýäýí àðâàí ñàÿàð òîî-ëîãäîæ, 2-3 ñàÿàð íü õ¿íñýíäáýëòãýäýã áàéñàí òàðâàãà ºíºº-äºð öººõºí ¿ëäñýí. Ýíý áîë áó-ñàä á¿õ àìüòàíä òîõèîëäîæ áàé-ãàà ç¿éë. Ñàÿ áîëñîí õóðëààðçýðëýã àìüòäûã öààøèä ÿàæõàìãààëàõ âý ãýäýãò øèíæëýõóõààíû ¿íäýñëýëòýé ñàíàë,çºâëºìæ¿¿äèéã áîëîâñðóóëñàí.¯¿íèéãýý Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ëýýë-ãýí ºã÷ öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõàæëûíõ íü ÷èãëýëä òóñãóóëàõ íüáèäíèé çîðèëãî. Íèéòäýý 120-èîä õ¿í õóðàëä îðîëöñîí. ßïîí,Àíãëè, Àìåðèê, ÎÕÓ, Õÿòàä,Àâñòðè ãýõ ìýò ãàäààäûí 7-8 îð-íîîñ õ¿ì¿¿ñ èðæ îðîëöëîî.

¯ðãýëæëýë íü III í¿¿ðò

2¹ 11 (35) 2010

ÁÎÀÆ-èéí ñàéä Ë.Ãàíñ¿õÓâñ àéìàãò ýíý îíû 7-ð ñàðûí1-íýýñ 5-íû ºäð¿¿äýä àæèëëàâ.ÄÁÕÑ(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõüÕºòºëáºðèéí ãàçðûí Óâñ àéìàãäàõü ñàëáàð ýíý àÿëàëûí áàãòîðîëöîæ, òºñºë õýðýãæèæ áàé-ãàà íóòãóóä äàõü áàéãàëü õàì-ãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä,áàéãàëü, çýðëýã àí àìüòàí õàì-ãààëàõ òàëààð ÿâóóëæ áàéãàà¿éë àæèëëàãààãàà òàíèëöóóëæáàéëàà. Ìºí “Ãóëçàò” ÎÍÕà íóò-ãèéã áàéãóóëæ óäèðäàõ çºâëº-ëèéí ãèø¿¿ä, õàìãààëàëòòàé ãà-çàð íóòãèéí ä¿ðýì, äîòîîä äýã-ëýì, ìåíåæìåíò òºëºâëºãºº

çýðãèéã òàíèëöóóëàâ. ÑàéäË.Ãàíñ¿õ èðãýäòýé õèéñýí óóë-çàëòàíäàà áàéãàëü õàìãààëàõèðãýäèéí íºõºðëºë¿¿äèéí ¿éëàæèëëàãààã äýìæèæ, ýíý íóòàãò

×.Íÿìäàâààã æóóõ áè÷ãýýð øàãíàâ

çýðëýã àìüòäûí òîî òîëãîé òî-äîðõîé õýìæýýãýýð ºñºæ õóóëüáóñ ¿éëäýë áóóð÷ áàéãààã îíö-ëîí íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äýäòàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéëàà.

Ò¿¿í÷ëýí ÁÎÀÆ-ûí äýä ñàéä×.Æàðãàëñàéõàí 2010 îíû 8-ðñàðûí 11-ýýñ 15-íû ºäð¿¿äýäÓâñ àéìàãò àæèëëàà. Òýðýýð Àë-òàé Ñî¸í òºñëèéí õýðýãæèëòèéíìîíèòîðèíãèéí àæèë áîëîí“Ãóëçàò” ÎÍÕÃ-ûí óäèðäàõ çºâ-ëºëèéí ãèø¿¿äòýé õàìò “Ãóëçàò”–ûí îðîí íóòãèéí õàìãààëàëò-òàé ãàçðààð òàíèëöàõ àÿëàëõèéëýý. Ýíý ¿åýð ÄÁÕÑàí(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºë-áºðèéí ãàçðûí Óâñ àéìàã äàõüñàëáàðò àðãàëèéí ìîíèòîðèíã,áàéãàëü îð÷íû çºð÷èëòýéòýìöýõ “Èðâýñ -1” áàãèéí áàé-ãàëü õàìãààëàã÷ ×.Íÿìäàâààãæóóõ áè÷ãýýð øàãíàñàí áàéíà.

Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí, Ñàãèë ñóìûí íóòãèéã äàìíàí îðøèõ“Ãóëçàò” îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí áàéãàëüõàìãààëàõ èðãýäèéí “¯¿ðýã íóóð”, “Àðãàëò õàðèã” íºõºðëºëèéíãèø¿¿äýä àíãèéí îòîã õýðõýí çîõèîí áàéãóóëàõ, îòãèéí¿éë÷èëãýýíèé ñòàíäàðòóóä áîëîí àíãèéí îëçâîðûã õýðõýíáîëîâñðóóëàõ çýðýã ¿éë÷èëãýý, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ñóðãàëòûãÄÁÕÑ(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü Õºòºëáºðèéí ãàçðààñ çîõèîíáàéãóóëëàà. Ñóðãàëòûã Çýðëýã Àìüòàí Õàìãààëàõ Ñàíãèéíã¿éöýòãýõ çàõèðàë, Àÿëàë æóóë÷ëàëûí êîìïàíèóäûí çºâëºõÁ.Ãàëáàäðàõ óäèðäàí ÿâóóëàâ. ̺í áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéííºõºðëºë¿¿äèéí èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷ íàðò òóñãàéçºâøººðëèéí ñïîðò àí õèéõýä óãàëçíû ýâýðíèé èí÷èéã õýðõýíòîäîðõîéëîõ, õýðõýí ãàçàð÷ àí÷èí õèéõ çýðýã ñóðãàëòûã õýýðèéííºõöºëä òàíèëöóóëëàà.

Ýíý îíä Óâñ àéìàãò äºðâºí óãàëç àãíóóëàõ ëèöåíç ãàðñàí áºãººä“Ãóëçàò” îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò óãàëç àãíàâàëáàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä áàéãàëü õàìãààëàõ,íºõºí ñýðãýýõ, çýðëýã àìüòàäûí ìîíèòîðèíã ñóäàëãàà õèéõ,áèîòåõíèêèéí àðãà õýìæýý õèéõ ñàíõ¿¿æèëòýý á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîðàíãèéí îòîã çîõèîí áàéãóóëàí àæèëëàõààð áîëñîí áàéíà.

Ýêî àÿëàë çîõèîí áàéãóóëëàà

ÌÝÄÝÝ, ÌÝÄÝÝËÝË

Õàðõèðàà, Ò¿ðãýíèé óóëñûã òîéðîí îðøèõ Òàðèàëàí, Õîâä,Áºõìºðºí, Ñàãèë, Ò¿ðãýí, Óëààíãîì ñóìûí áàéãàëü õàìãààëàõ ýêîêëóáûí ñóðàã÷èä Ò¿ðãýí óóëûí äàðõàí öààçàò ãàçðûí õÿçãààðëàëòûíá¿ñ äýõ ßìààò óóëàíä 2010 îíû 7 äóãààð ñàðûí 20-íîîñ 22-íûºäð¿¿äýä ýêî àÿëàë çîõèîí áàéãóóëëàà. Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºíñóìûí ñóðãóóëü ñàíàà÷ëàãà ãàðãàñàí þì. Ýíä ñóì á¿ðýýñ 8 ñóðàã÷,ýêîêëóáûí áàãø, ñóìûí áàéãàëü îð÷íû õýñãèéí àæèëòàí ãýñýí 10õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàã ýêî êëóáàà òºëººëºí îðîëöëîî. ßìààòóóë íü èðâýñ, àðãàëü, ÿíãèð çýðýã õîâîðäñîí àìüòàäòàéãààñ ãàäíàîëîí òºðëèéí õîâîð óðãàìàë á¿õèé ºíäºð óóë, óóëûí îé, óóëûíõýýðèéí á¿ñèéí øèíæèéã õàðóóëñàí áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí á¿ðäñýíãàçàð þì. Àÿëàëûí õóãàöààíä õ¿¿õä¿¿ä óðãàìëûí õàòààìàë õèéæ,áàãø íàðààñàà îëîí òºðëèéí óðãàìëûã íýðëýõ, òàíèõ àðãàä ñóðàëöàæáàéëàà.

̺í èðâýñèéí áîëçîîíû ìîäîí äýýð î÷èæ, èðâýñèéí óë ìºðºº¿ëäýýäýã îíöëîã áàéäëóóäûã ¿çñýíýýñ ãàäíà ÿíãèðûí ñ¿ðãèéã îéðîîñàæèãëàñàí þì. Ýíý àÿëàëûí îíöëîã íü äýýðõ ñóìäûí ýêî êëóáûíñóðàã÷èä ßìààò óóëàíä èðýõ áîëîí áóöàõäàà ººðñäèéí ñóìäûí ò¿¿õñî¸ë, áàéãàëèéí äóðñãàëò áîëîí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóäààð àÿëàæ íóòàãîðîíòîéãîî òàíèëöàæ, áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã äàâõàðñóðòàë÷èëæ ÿâëàà.Ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààíûîëîëò àìæèëòàà áóñàääàà òàéëàãíàæ, ñàíàë ñîëèëöîæ öààøèä õèéõàæèëäàà òóðøëàãà áîëîõ ç¿éëèéã ìýäýæ, ººðèéí ñóì, ýêîêëóáòààõýðýãæ¿¿ëýõ îëîí ñàíàà÷ëàãûã îëæ àâñàí áà õ¿¿õýä ñóðàã÷èä áàéãàëüîð÷íîî õàéðëàí õàìãààëàõ, àìüòàí óðãàìëûí òàëààð òîäîðõîéìýäëýãòýé áîëãîõîä ýíýõ¿¿ àÿëàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéëàà. Î.ÃÀÍÁÀÒ

Àíãèéí îòîã çîõèîí áàéãóóëàõñóðãàëò áîëîâ

Îðõîí ãîë áîõèðäîæ áóé àñóóä-ëûã Çàñãèéí ãàçðûí õóðàëäààíààðàâ÷ õýëýëöëýý. Ýíý ãîëûí óñààðçóðãààí àéìãèéí 20 ãàðóé ñóìûíèðãýí, ìàë óíäààëäàã áèëýý.Õóðàëäààíààð õîõèðëûí õýìæýýãòîãòîîæ, óóë óóðõàéí ¿éëàæèëëàãàà ÿâóóëñàí êîìïàíèó-äààð íºõºí òºë¿¿ëýõ òàëààð õîë-áîãäîõ ñàëáàðûí ñàéä íàðò ¿¿ðýãºãñºí àæýý. Ýíý òàëààð ÌÕÅÃ-ûíäàðãà ß.Ñîäáààòàð ”Îðõîí ãîëûãáîõèðäóóëæ áóé ãîë ýõ ¿¿ñâýð íüÀðõàíãàé àéìãèéí Öýíõýð ñóìûíØèéðòèé ãýäýã ãàçàðò áàéãàà “Àë-òàíäîðíîä Ìîíãîë”, “Ìîíãîë ãà-çàð” êîìïàíèéí õýðýãëýæ áàéãààäîðõèñîí óóðõàé äýýð àæèëëàæ áóé11 àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëà-ãàà áîëîõûã øàëãàëòààð òîãòîî-ñîí.

Ýäãýýð áàéãóóëëàãûí ëèöåí-

ÎÐÕÎÍ ÃÎËÛÍ ÑÀÂ ÃÀÇÀÐ ÎËÃÎÑÎÍËÈÖÅÍÇÈÉÃ ÖÓÖËÀÕÀÀÐ ÁÎËËÎÎ

çèéã öóöëàõ áîëíî.̺í áàéãàëü îð-÷èíä ó÷èðñàí õî-õèðëûã òýä áàðàã-äóóëàõ ¸ñòîé.“Ìîíãîë ãàçàð”,“Àëòàíäîðíîä Ìîí-ãîë”-ûí àøèãëàæáàéñàí óóðõàé-íóóäàä òóñãàéêîìïàíèàð íºõºíñýðãýýëò õèéëãýýäçàðäëûã íü äýýðõàæ àõóéí íýãæ¿¿-äýýñ ãàðãóóëíà. Åðíü óóë óóðõàéí ¿éëàæèëëàãààíààñáîëæ òîìîîõîí ãîë ìºðí¿¿ä, áàé-ãàëü îð÷èíä èõýýõýí õîõèðîëó÷èð÷ áàéãàà” ãýâ. Ò¿¿íèé ÿðüñ-íààð áîë Îðõîí ãîëûí áîõèðäëûíõýìæýý 70 õóâü áàéãàà àæ. Áàéãàëü

îð÷íû õîõèðëûã ÁÎÀÆß òîîöäîãæóðàìòàé. ¯¿íèé äàãóó òóõàéíáàéãóóëëàãà áàéãàëü îð÷èíä ÿìàðõîõèðîë ó÷ðóóëñíûã òîãòîîãîîäìºíãºí ä¿íã íýõýìæëýõ þì áàéíà.

Áóÿíò ãîëûí ñàâ äàãóóõü ãàçàð òàðèàëàíä óñíû çîõèñã¿éàøèãëàëò èõ áàéñíû óëìààñ òàðèàëàí÷äûí äóíä óñíû ìàðãààíáàéíãà ãàðäàã, óñíû õîìñäîë ¿¿ññýíýýñ Áóÿíò ãîë Õîâä ãîëäöóòãàõàà áîëüæ óëìààð áàðóóí Ìîíãîëûí íýí ÷óõàë óñ íàìãàðõàããàçðóóäûí íýã áîëñîí Õàð-óñ íóóðûã òýæýýäýã óñíû íººöõîìñäñîí áàéñàí. Èéìä äýýðõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõ, óñíûçîõèñòîé àøèãëàëòûã áèé áîëãîõûí òóëä ÄÁÕÑ, Øâåéöàðèéíõºãæëèéí àãåíòëàã, Áóÿíò ãîëûí ÑÃÇ çýðýã áàéãóóëëàãóóäààññàíàà÷ëàí îðîí íóòãèéí òºð çàõèðãààíû áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàíºíãºðñºí õóãàöààíä îëîí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. ¯¿íèé¿ð ä¿íä ÌÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðààñ Áóÿíò ãîëûí àäàãò øèíýóñëàëòûí ñèñòåì áàðèõ àñóóäëûã äýìæèæ òºñºâ õºðºíãèéã íüáàòàëñíààð ýíý àæèë ýõýëëýý. Óñëàëòûí ñèñòåìèéí çóðàãòºñëèéã “Çóóíû ò¿íøëýë” êîíñîðöèóì õèéæ îðîí íóòãèéí 4êîìïàíè áàðèëãûí àæëûã õèéæ ýõëýýä áàéíà. Ýíýõ¿¿ óñëàëòûíñèñòåìèéã áàðüæ áàéãóóëàõòàé õîëáîîòîé ¿¿ñýõ çîõèîíáàéãóóëàëò, øèíýýð ãàçàð çîõèîí áàéãóóëàëòûí òºëºâëºãººãàðãàõ çýðýã àæëûã øèéäâýðëýõèéí òóëä ºíãºðñºí 9 ñàðûí 3-íèé ºäºð Õîâä, Áóÿíò ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºë äýýð óóëçàëòçîõèîí áàéãóóëëàà. Óóëçàëòûí ¿ð ä¿íä Ãàçðûí õàðèëöàà,ãåîäåçè, çóðàã ç¿éí ãàçàð, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí,àéìãèéí Çàñàã äàðãà íàð õàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷èãòãàðûí ¿ñýã çóðëàà.

ÄÁÕÑ-ãèéí Àëòàé-Ñî¸íû á¿ñèéí ñàëáàðààñ Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Õºõìîðüò, Äàðâè, Òºãðºã, Øàðãà, Áàÿí-Óóë ñóì, Õîâä àéìãèéí Çýðýã, Ìàíõàí ñóìàíä àæèë-ëàõäàà áàéãàëü õàìãààëàõ ñóðàã÷äûí êëóáûí ãèø¿¿ä-òýé óóëçàæ “Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë, ò¿¿íèé õàì-ãààëàë, à÷ õîëáîãäîë” ñýäâýýð êëóáûí ãèø¿¿äèéã ÷à-äàâõæóóëàõ ñóðãàëò õèéëýý. Ñóðãàëòûí ¿åýð ñóðàã÷-äàä áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë ãýæ þó áîëîõ, ÁÎßÁ-ûí à÷ õîëáîãäîë, õàìãààëëûí àñóóäàë, “Áèîëîãèéíîëîí ÿíç áàéäëûí æèë – 2010”-èéí òàëààð ìýäýýëýëºãñíººñ ãàäíà ýíý æèëèéí àæëûí õ¿ðýýíä áàéãàëü õàì-ãààëàõ êëóáûí ñóðàã÷èä õýðõýí ÿìàð àðãà çàìààðîðîëöîæ áîëîõ òàëààð ñóðàã÷èäòàé ÿðèëöñàí. ̺í

Áàéãàëü õàìãààëàõ êëóáóóä àæëàà òºëºâëºâÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãààãàà ñîíèðõîëòîé, çàðäàëáàãàòàé õýëáýðýýð çîõèîí áàéãóóëàõ àðãóóäûã çºâëºæãàäààä, äîòîîäûí ýêî êëóáóóäûí øèëäýã àðãà òóðø-ëàãààñ õóâààëöëàà. ̺í ýíý ¿åýð êëóáûí æèëèéí àæ-ëûí òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí àæëóóäûã äýëõèé íèé-òýýð òýìäýãëýí îëîí íèéòèéí àíõààðëûã õàíäóóëäàãáàéãàëü îð÷íû òýìäýãëýëò ºäð¿¿äòýé óÿëäóóëàõ, øè-íýýð íýìæ îðóóëàõ òàëààð çºâëºëäºæ ÿðèëöñàíûä¿íä êëóáóóä 2010 îíû àæëûí òºëºâëºãººãºº ãàð-ãàõäàà àðàâäóãààð ñàðä Àìüä áàéãàëèéã õàìãààëàõ7 õîíîã, 3 ñàðûí 21-23-íû ºäð¿¿ä /Äýëõèéí Îéí ºäºð(3/21), Äýëõèéí óñíû ºäºð (3/22), Äýëõèéí öàã óóðûíºäºð (3/23)-èéã îíöîëæ òýìäýãëýõýýð áîëëîî.

Áóÿíò ãîëûí àäàãò øèíý óñëàëòûíñèñòåì áàðèãäàæ ýõýëëýý

¹ 11 (35) 20103

Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò

Ò¿¿í÷ëýí ìàíàé îðîíä ¿éëàæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà ãà-äààä, äîòîîäûí ÒÁÁ-óóä, òºðèéíáàéãóóëëàãóóä îðîëöñîí. ÓÌÕÃ,Öàãäàà, ãààëèéíõàí èëòãýë òàâü-ñàí. Ýíý ìýò÷èëýí îëîí ÿíçûíñàëáàðûíõàí îðîëöñîí òîìîî-õîí õóðàë áîëëîî.

-Òóõàéëáàë ÿìàð, ÿìàð ÷ó-õàë ñàíàë ñàíàà÷ëàãà ãàðñàíáý, ýíý õóðëààñ?

-Õóëãàéí ÷ áàé, õóóëèéí äà-ãóó ÷ áàé àãíóóð àí àìüòäûí òîîòîëãîéä ìóóãààð íºëººëæ áàéíà.ÁÎÀÆß-íû çºâøººð뺺ð æèëáîëãîí îëãîäîã àãíóóðûí ìåíåæ-ìåíòèéã íü ñàéæðóóëàõã¿é áîëòóõàéí àìüòíûõàà òîî òîëãîéäñºð㺺ð íºëººëæ áàéíà. Äàðàà-ãèéíõ íü óóë óóðõàéí íºëººëºëáàéíà. Àëáàí ¸ñíû, òîìîîõîíóóë óóðõàéãààñ ãàäíà íèíæà íàðàí àìüòíû òàðõàö áàéðøèë,áàéãàëüä èõýýõýí õîð õºíººëó÷ðóóëæ áàéíà ãýäãèéã áàðèìò-òàé, òîîòîé íü ãàðãàæ èðñýí.Äýýð íü Äîðíîäûí Òàìñàã áóëàã,ªìíºãîâèéí í¿¿ðñíèé óóðõàé-íóóä ãýýä àøèãò ìàëòìàëûí ¿éëàæèëëàãàà ýðõýëæ áàéãàà ãàç-ðóóä áàéãàëèéã àñàð èõ áîõèð-äóóëæ áàéãààãèéí çýðýãöýý àìüò-äûã ¿ðãýýæ, ä¿ðâýõýä õ¿ðãýæáàéíà. Òýíä æèë òîéðîí, 24öàãààð ìàøèí, òåõíèê àæèëëàæ,äýýðýýñ íü õºðñ øîðîîã íü õóó-ëààä àìüòíû àìüäðàõ îð÷íûã¿ã¿é õèéæ áàéíà. Òýíä àæèëëàæáàéãàà õ¿ì¿¿ñ, ÿëàíãóÿà íèíæàíàð çýðëýã àìüòäûã õóóëü áó-ñààð àãíàæ, õîîë õ¿íñýíäýý

Á.Ëõàãâàñ¿ðýí: Çýðëýã àìüòäûã ÿàæ õàìãààëàõ òàëààðøèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ñàíàë,

çºâëºìæ áîëîâñðóóëëà௿íèéãýý Çàñãèéí ãàçàðò õ¿ëýýëãýí ºã÷ öààøèä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûíõ íü ÷èãëýëä òóñãóóëàõ íü áèäíèé çîðèëãî

èõýýð õýðýãëýæ áàéíà. Áàñìàëûí òîî òîëãîé ºññºíººñáîëæ çýðëýã àìüòäûã áýë÷ýýð,óñààð èõ øàõàæ áàéãàà.

ßëàíãóÿà õóóðàéøèëò èõáàéãàà ñ¿¿ëèéí ¿åä ìàíàé îðíûèë, çàäãàé óñíû òîî öººðñºí.Ãîâüä àñàð îëîí áóëàã øàíäøèðãýæ, õóóðàéøèí, ýëñýíä äà-ðàãäñàí. Ýíý õýìæýýãýýð çýðëýãàí àìüòàíä óóõ óñ îëäîõã¿é áàé-íà. Èéì áàéõàä ìàíàé Òºð, çàñàãçýðëýã àìüòíàà åðººñºº àíõààð-äàãã¿é. Ìàëûí òîî òîëãîéã ë áàãàáîë÷èõëîî, ÿàæ ºñãºõ âý ãýæ ÿðü-äàã áîëîõîîñ áèø çýðëýã àìüò-íàà òîîöäîãã¿é. Áýë÷ýýðèéí äàà-öûã ãàðãàõäàà òýäýí ñàÿ ìàëáàéõ áàãòààìæòàé ë ãýæ ÿðüäàãáîëîõîîñ òýíä íü ºâñºí òýæýýë-òýé õý÷íýýí çýðëýã àìüòàí áîëîíìýðýã÷ õý÷íýýí áàéãàà áîë ãýä-ãèéã òîîöîîëäîãã¿é. Ýä á¿ãäýý-ðýý áýë÷ýýðò øóóä íºëººëæáàéãàà.

Äàðààãèéí íýã ÷óõàë ç¿éë íüàðä ò¿ìýíä ìààíü çýðëýã àìü-òàí, òýäãýýðèéã õàìãààëàõ òà-ëààð ìýäëýã, àëãà. ªâºã äýýä-ñèéí, ýðòíèé óëàìæëàë íü àëãàáîëæ áàéíà. Ãàäóóð ã¿éæ ÿâàààìüòíûã ìàõ, ìºí㺠áîëãîæ ëõàðíà. Èéìä íóòãèéí èðãýäèéíìýäëýã, ìýäýýëëèéã äýýøë¿¿ëæ,ñýòãýëãýýã íü ººð÷ëºõ àæëûãÒºð, çàñãààñ áàðàã õèéõã¿é áàé-íà. Õýâëýë, ìýäýýëëèéíõýí ÷ ýíýäýýð îíöãîé ¿¿ðýãòýé îðîëöîõ¸ñòîé ÷ òýãæ ÷àääàãã¿é, õàðèí ÷ñºðºã òàëûã íü äýìæñýí àæèëçàðèìäàà õèéäýã ø¿¿ äýý.

-Ìîíãîë Óëñûí èðýýä¿éíõºãæëèéã óóë óóðõàé òîäîð-

õîéëíî ãýæ áàéíà. Óóë, óóð-õàéí ¿éë àæèëëàãàà îäîî íý-ãýíò çîãñîõîîñîî ºíãºðñºí.Òýãýõýýð óóë óóðõàéòàéãàà çý-ðýãöýýä çýðëýã àìüòäûã õàì-ãààëàõ áîäëîãî õýðýãòýéáàéõ?

-Ìîíãîë Óëñûí èðýýä¿éããàíöõàí óóë óóðõàé òîäîðõîé-ëîõã¿é. Ìèíèé áîäëîîð áèä óóëóóðõàéãààð áàÿæèõ ÷ ¿ã¿é. Ýíýáîë ç¿ãýýð ë õýäõýí õ¿íèé, õýä-õýí óëñ äàìíàñàí êîðïîðàöèéíõàëààñàíä ë ìºí㺠íü îðóóëààääóóñàõ ç¿éë. Óóë óóðõàéãààðõºãæñºí, áàÿæñàí îðîí äýëõèéäìàø öººõºí. Àôðèê òèâèéí æè-øýý áàéíà. Õ¿í á¿ð ë ¿¿íèéã ÿðü-äàã. Òèéìýýñ óóë óóðõàé õºãæèõãàçðóóäûí äýä á¿òöèéã íü òºëºâ-ëºõ人 îäîîíîîñ àíõààðàõ ¸ñ-òîé ç¿éë¿¿ä áèé. Áààõàí òºìºðçàì, çàñìàë çàì áàðèíà ãýæòºëºâëºæ áàéãàà. ªíäºð õ¿÷-äýëèéí øóãàì àâàà÷èíà, óñûã íüàøèãëàíà. Òºìºð çàì òàâèëààãýõýä õî¸ð òàëä íü ìàëààñ õàì-ãààëñàí òîð ìýäýýæ áàðèíà. Òýðòîð àìüòíû í¿¿äëèéã òàñàëäàã.Æèøýýëáýë íýã óóëàíä àìüäàð÷áàéñàí àðãàëü õîíü íºãººóóëàíä î÷ëîî ãýõýä äóíäóóð íüòºìºð çàì áàðü÷èõñàí áîëîõîîðãàð÷ ÷àäàõã¿é. Òàñàðõàéòñàíàìüòàí óñòàõàä ìàø àìàðõàíáàéäàã. Çóãòààõ ãàçàðã¿é ó÷ðààñàãíàõàä õÿëáàð, ÷îíî áàðèõàäàìàð áîëíî. ªâ÷èíä àìàðõàííýðâýãäýõ áîëíî. Òèéìýýñ ìàíàéÇàñãèéí ãàçàð ýíý äýä á¿òýö äýýðýðäýìòäèéíõýý ñàíàëûã àâ÷õààíà, íü ÿìàð òºìºð çàì áàéõâý, äîîãóóðàà ãàðöòàé áàéõ þì

óó, äýýã¿¿ðýý ã¿¿ðòýé áàéõ óó,òýð ãàðöûã íü õýäýí êì õèéõ þì.Õýðýâ òîðã¿é áàðüâàë ÿìàðàþóë áàéõ âý, òîðòîé áàéâàë ÿàõâý ãýäãèéã ÿã îäîîíîîñ ñóäàëæõèéõã¿é áîë îðîéòîõ ãýýä áàéíà.Çàñìàë çàì òàâèëàà ãýõýä êì öàãõóðäòàé ÿâàõ ¸ñòîé þì ãýäãèéãõ¿ðòýë íàðèéí ãàðãàõ ¸ñòîé. Åðíü ýíý àìüòäûí àìüäðàõ õàì-ãèéí òààòàé îð÷íûõ íü äóíäóóð,æèøýýëáýë òºëëºäºã, ¿ðæèë,îðîî õººöºëäºë㺺 íü ÿâäàã ãàç-ðûã íü áèä íàð õºíäºæ áîëîõã¿é.Òîéðóóëæ, àëü áîëîõîîð òýíäýýñíü õîë çàéä çàì áàðèõ ¸ñòîé.Ãýòýë åðººñºº øóëóóí øóãàì òà-òààä ë, òýíä íü õóëàí òºëëºæáàéíà óó, ¿ã¿é þ¿ ãýäãèéã áîäîõ÷ ¿ã¿é áàéíà. Çàì èéì áàéõ¸ñòîé, ìºí㺠õýìíýæ áàéíà ãýýäë áàéäàã. Èíãýõã¿éãýýð, çýðëýãàìüòàí àìüäðàõ òààòàé îð÷íûãá¿ðä¿¿ëýõ á¿õ àæèëä óóë óóð-õàéíõàí ººðñ人 ìºí㺠ãàðãàõõýðýãòýé. Çàñàã, òºð òýð ìºíãèéãíü ãàðãàæ ºã÷ áàéõ ¸ñòîé.

-Òóðóóòàí àìüòäûí òîîòîëãîéä õèéñýí ñóäàëãààãõóðëûí ¿åýð òàíèëöóóëñàíáàéíà ëýý?

-ªíãºðñºí æèë äýëõèéí áàíê-íû ÍÅÌÎ-2 òºñºë, ÁÎÀÆß,Øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéíáèîëîãèéí õ¿ðýýëýí, ÄÁÕÑ,ͯÁ-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºðèéíÀëòàé Ñàÿíû òºñºë ãýõ çýðýãîëîí áàéãóóëëàãà õàìòðààäÌîíãîë îðíû òàë õýýðèéí ãîâüöºëèéí áîëîí óóëûí òóóðòíûíººöèéí ¿íýëãýýã õèéñýí. Óã íüìàíàé Çàñãèéí ãàçðààñ ìºíãºãàðãààä äºðâºí æèëä íýã óäààçààâàë ¿¿íèéã õèéæ áàéõ ¸ñòîéàæèë. Ãýòýë ìàíàéä ñàíõ¿¿ãèéíáîëîìæ, äýýðýýñ íü õ¿ñýë çîðèã,ýðìýëçýë áàéõã¿éí óëìààñ ìºí-㺠íü îëäîõã¿é 7-8 æèë áîë-÷èõñîí.

Óóëûí òóóðòàí ãýäýã íü àð-ãàëü õîíü ÿíãèð ÿìàà. Òàë õýý-ðèéí, ãîâü öºëèéíõºä ãóðàâõàíç¿éë áàéäàã íü õóëàí àäóó, õàðñ¿¿ëòèé, öàãààí çýýð. Ýäãýýðèéíòîî òîëãîéã îð÷èí ¿åèéí, äýë-õèéä õ¿ëýýí çºâøººðººä áàéãàààðãà ç¿éãýýð äýëõèéä íýðòýéýðäýìòäèéã óðüæ îðîëöóóëàíõèéëãýñýí. Îäîî åñä¿ãýýð ñàðûíñ¿¿ë, àðàâäóãààð ñàðûí ýõýýðîéí òóóðòàí àìüòíû íººöèéí¿íýëãýýã Ìîíãîë îðîí äàÿàðõèéõ ãýæ áàéãàà. Ìàíàé Ìîíãîëäçýðëýã ãàõàé, áóãà, áîð ãºðººñ,õàíäãàé, õ¿äýð, çýðëýã öàà áóãàãýñýí çóðãààí òºðºë áàéäàã þì.ßàãààä çààâàë òîîëëîãî õèéõ,íººöèéã íü òîíòîîõ õýðýãòýé âýãýõýýð, áèä õýäýí àìüòàíòàéãààìýäýõã¿éãýýð öààøäàà àøèãëàõóó, õàìãààëàõ óó ãýäãýý ìýäýõã¿éø¿¿ äýý. Òîäîðõîé òîî õýðýãòýé.Àìüòàí ñóäëàëûí øèíæëýõóõààíä òýäýýñ äýýø àìüòíûãàøèãëàæ áîëíî ãýäãèéã çàà-

÷èõñàí áàéäàã. ßäàæ ¿¿íèéãýýìýäýæ àâàõûí òóëä àìüòíûõààíººöèéã äºðâºí æèëä íýã óäààõèéãýýä áàéõ ¸ñòîé áàéãàà þì.Ýíý áîë àñàð èõ ìºíãº, õºðºíãºøààðäñàí àæèë.

-Àìüòíû àéìãèéí òóõàéõóóëüä ººð÷ëºëò îðóóëàõøààðäëàãà áàéãàà ãýæ ìýðãý-æèëòí¿¿ä õýëäýã?

-Åð íü ìàíàé áàéãàëü îð÷íûòýð äóíäàà àí àìüòàíòàé õîë-áîîòîé õóóëèóä íýëýýí äýýð ¿åä,1990-ýýä îí äºíãºæ ãàðàõàä áàò-ëàãäñàí. Öàã õóãàöàà íýã ÿíçàà-ðàà áàéãààä áàéõã¿é ø¿¿ äýý. Òý-ðèéãýý äàãààä õóóëüä áàñ íý-ìýëò, ººð÷ëºëò îðæ áàéõ øààðä-ëàãàòàé. Òýð óòãààðàà Àìüòíûàéìãèéí òóõàé õóóëèéí òýð ¿åäáàðüæ áàéñàí ¿çýë áîäîë ººðáîëñîí. Òýð õóóëèéã çîðèóëæãàðãàñàí àìüòàä íü ººðñ人ººð÷ëºã人ä àëãà áîëîõ íü àëãàáîëæ, óñòàõ íü óñòààä, öººðºõ íüöººð÷, ºñºõ íü ºñººä áàéãàà.Òºðèéí áîäëîãî òýðýíòýéãýýçîõèöîæ ººð÷ëºãäºæ áàéõ ̧ ñòîé.

-Àí àãíóóðààñ îëæ áàéãààîðëîãûã ýðãýýä àìüòàíäààçàðöóóëæ ÷àäàõã¿é áàéíà ãý-ñýí ø¿¿ìæëýë èõ áàéäàã?

-Íýã àëòàéí óãàëçûã ãàäàà-äûí õ¿íä àãíóóëàõûí òóëä Çàñ-ãèéí ãàçàð ëèöåíçèéã íü 18000àì.äîëëàðààð ¿íýëýí çàðæáàéíà. Ëèöåíç àâñàí êîìïàíè íüòýðèéãýý 2-3 íóãàëæ àøèã îëäîã.Æèëä íèéòäýý 5-60 óãàëç àã-íóóëæ áàéíà ø¿¿ äýý. Õóóëüäçààñíààð îðëîãîîñ äîîä òàë íü50 õóâèéã ýðãýýä àí àìüòíààõàìãààëàõ, áýë÷ýýðèéíõ íü äî-ðîéòëûã ñýðãýýõýä çîðèóëàõ¸ñòîé. Áàñ îðîí íóòãèéí èðãýä,îëîí æèë àìüòíàà õàìãààëààäèðñýí õ¿ì¿¿ñ òýíäýýñ àøèãõ¿ðòýõ ¸ñòîé. Òýð ìåíåæìåíòÌîíãîëä åðººñºº áàéõã¿é. ªíºº-äºð ÁÎÀÆß õýäýí àìüòàí àãíàæìºí㺺 òºñºâò îðóóëàõàà áîäíîóó ãýõýýñ áèø, õàìãààëàõ àðãàõýìæýýãýý åðººñºº áîääîãã¿é.

-Ñàÿûí õóðàëä ÁÎÀÆß-íûîðîëöîî ÿìàð áàéñàí áý?

- ÁÎÀÆß ýíý õóðëûã çîõèîíáàéãóóëàëöñàí, äýìæñýí. Àì-æèëòòàé áîëãîõîä ÿàìíû îðîë-öîî èõ áàéñàí. Òóõàéí ¿åäýý àæ-ëûí áîëîëöîîíîîñ øàëòãààëààäõ¿ì¿¿ñ íü òýð áîëãîí á¿òýí ñóóæ÷àäààã¿é ë äýý.

-Òýíäýýñ ãàðãàñàí ñàíàë,ñàíàà÷ëàãàä õýðõýí îðîëöñîíáý?

-Õîëáîãäîõ õ¿ì¿¿ñòýé íü áèóóëçñàí. Á¿ãäýýðýý ýíý õóðëûí¿ð ä¿íã õ¿ëýýæ áàéíà, õ¿ëýýæàâààä àëü áîëîõîîð àìüäðàëäõýðýãæ¿¿ëýõèéã áîäíî ãýæ áàé-ãàà. “Áèäíèéã ÿàæ ÷ ø¿¿ìæèëæ,äàéð÷ áîëíî. Ãýõäýý òà íàðûíãàðãàæ áàéãàà ñàíàë, õèéõ àæ-ëûí òºëºâëºãºº áîäèòîé, õýðýã-æèõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé” ãýæáàéãàà.

4¹ 11 (35) 2010

Î.̪ÍÕÒÎÃÒÎÕ

Õýðâýý õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëèéííºëººëëèéã ýñ òîîöâîë àìüòíûòîî òîëãîé ºñºõ, áóóðàõ íü òýäãýý-ðèéí èäýø òýæýýëèéí õ¿ðýëöýý,÷àíàð, òýð õàíãàìæèéã á¿ðä¿¿ëäýãöàã óóðûí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìàà-ðàëòàé îðøäîã áàéãàëèéí õóóëü-òàé. Àìüòíû òîî òîëãîéí ºñºëò,áóóðàëò íü òóõàéí àìüòàíä òàà-ëàìæòàé, ýñâýë òààëàìæã¿é áàéõæèëèéí õýìíýë, ¿ðãýëæëýëýýð òî-äîðõîéëîãääîã. Òààëàìæòàé, òàà-ëàìæã¿é æèëèéí õýìíýëèéã ãàð-ãàõàä ìîíãîë÷óóä áèäíèé öàã òîî-ëîë èë¿¿ çîõèìæòîéãîîð áàðàõ-ã¿é, æèíõýíý òóñ íýìýð áîëäîãáàéíà. Ó÷èð íü áèäíèé òîîëîëñàðíû ¿å÷ëýëýýð çîõèîãääîãò îð-øèíî. Õàðèí äýëõèéí íèéòýýðìºðäºæ áàéãàà Ãðèãîðèàí òîîëîëòýðõ¿¿ õýìíýëèéã ãàðãàõàä òóñ íý-ìýð áîëäîãã¿é áàéíà.

Òààëàìæã¿é æèë òîõèîõîäèõýíõ àìüòàä íàìàð íü òàðãà òý-âýýðãýý àâ÷ ÷àääàãã¿é. ªºðººðõýëáýë, äóíäàæ óòãààñ äîîãóóðòàðãà õ¿÷ àâäàã. Èéì àìüòäûí õàâ-ðûí òàðãà õ¿÷ á¿ð áàãà áàéíà. Õà-ðèí òààëàìæòàé æèë òîõèîâîîñàìüòàí íàìðûí òàðãàà á¿ðýíä¿¿ðýí àâíà, òýãñíýýð òºëºðõºã÷àäâàð íü íýìýãäýíý. Äàðàà æè-ëèéí òºëëºëò íü ñàðíû òîõèîë-òîéãîî äàâõöààä èë¿¿ òààëàìæòàéáîëäîã. Ýíý ¿çýãäýë ìîíãîë÷óóäáèäíèé ýðõýëäýã í¿¿äëèéí ìàë àæàõóéä èõ òîä àæèãëàãääàã. Õàëè-ìàãèéí áºõºíãèéí òîî òîëãîéíººð÷ëºëòèéí ¿å÷ëýë 19 æèëòýéáàéäàã ãýæ ãàðãàæýý. Ýíý 19 æè-ëèéí ¿å÷ëýë íü áóóðàëò (9 æèë ¿ð-ãýëæèëäýã ýíý øàòàíä 5 æèë íüòààëàìæã¿é), óíàëò (4 æèëèéã ýç-ëýõ ýíý øàòàíä 2 æèë íü òààëàìæ-ã¿é), ºñºëò (6 æèë ÿâàãääàã ãóòãààðøàòàíä 1 æèë íü òààëàìæã¿é) ãý-ñýí ãóðâàí ¿å øàò áàãòäàã áîëîâ÷òýðõ¿¿ ¿å øàò á¿ðä òààëàìæòàé,òààëàìæã¿é æèë íü òîäîðõîé õýì-íýëòýé áàéäàã áàéíà. Õàðèí Õà-ëèìàãèéí áºõºíãèéí 19 æèëèéíýíý ¿å÷ëýëèéã Êàçàõñòàíû áº-õºíãèéí òîî òîëãîéí ººð÷ëºëò,òºëºðõºã áàéäàëòàé õàðüöóóëàíñóäëàõàä ãóðâàí ¿å øàòíû ººðõîîðîíäîî øèëæèõ õóãàöàà íü 4æèë áàéñàí àæ.

Ñ¿¿ëèéí ¿åä Êàçàõñòàíû áº-õºíãèéí ºñºëòèéí îðãèë ¿å 1993îíä òîõèîñîí áîë õàëèìàãèéíõ1997 îíä áîëæýý (Áëèçíèê, 2009).Ìîíãîëûí áºõºíãèéí òîî òîëãîéíºñºëòèéí îðãèë ¿å 2000 îíä òî-õèîñíûã ñóäàëãààíû ä¿í õàðóóë-äàã (Ëõàãâàñ¿ðýí, Àìãàëàí, ×è-ìýääîðæ, 2007). Ýíý íü Õàëèìàã,Êàçàõñòàí, Ìîíãîëûí áºõºí óóðàìüñãàëûí ººð ººð ìóæèä îðø-äîãòîé õîëáîîòîé þì. À.Áëèçíè-êèéí (2009) òîîöîîëñíîîð áºõºí-ãèéí îéðûí æèëèéí òºëºâ äàðààõáàéäàëòàé áàéõ àæýý. ¯¿íä 2010îí òààëàìæã¿é, 2011, 2012 îíóóä

ÌÎÍÃÎËÁªÕªÍÃÈÉÍ

ÎÉÐÛÍ ÈÐÝÝįÉßÌÀÐ ÁÀÉÕ ÂÝ?

òààëàìæòàé, 2013 îí òààëàìæã¿é,2014-2016 îíóóä òààëàìæòàéáàéíà ãýæýý. Ãýõäýý ýíý áîë ìîí-ãîë áºõºíãèéí ïîïóëÿöèéí òºëºâáàéäëûã òîîöîîã¿éãýýð ãàðãàñàíòààìàãëàë.

Áºõºíãèéí îéðûí òºëºâ áàéä-ëûí òàëààðõ òîîöîîã áîëæ ºíãºð-ñºí ¿éë ÿâäàëòàé õàðüöóóëàí ¿çý-õýä ìîíãîë áºõºíä íýã ç¿éë èõ ÿâöàâ òîõèð÷ áàéõ þì. Òýð íü þó âý?ãýâýýñ 2009-2010 îíû ºâëèéí òº-ëºâ áàéäàë þì. 2010 îíû òàà-ëàìæã¿é æèë ãýäýãò 2009 îíû 9-ðñàðûí 1-íýýñ 2010 îíû 8-ð ñàðûí31 õ¿ðòëýõ õóãàöààã õàìðóóëæýý.Ýíý öàã õóãàöààíä ìîíãîë áºõºíäþó òîõèîëäâîî? 2009-2010 îíûºâºë õ¿íä áîëæ ºíãºðºõ人 áº-õºíã èõýýõýí ñàíäðàëä îðóóëëàà.Áºõºí ¿¿íèéã ýðòíýýñ ìýäýð÷ýý.2009 îíû 10, 11-ð ñàð ãýõýä ºâëèéãºíãºðººõ òààëàìæòàé íóòãèéíýðýëä òýä ìîðäîöãîîñîí. Öîî øè-íý ãàçàð íóòàã îëæ î÷ñîí áºõºí-ãèéí ºâºëæèëòèéí òàëààð öººí ¿ãºã¿¿ëð¿¿í. Çàðèì íü äàæã¿é ñàéííóòàã îëæ ýñýí ìýíä ãàðöãààëàà.Õ¿éñèéí ãîâü, ×àíäìàíû òàëûíáºõºí èéø òèéø èõ í¿¿öãýýëýý.Õîâä àéìãèéí Çýðýã, Äàðâè ñóìûííóòàãò õàìðàãääàã Áóìáàòõàéðõàíóóëûí ºâðººð 400 ãàðóé áºõºí îðæèðæ ºâºëæ뺺. Áóìáàòõàéðõàíûºâðººð öººí òîîíû õàð ñ¿¿ëòèéáàéäàã, õàðèí áºõºí áàéäàãã¿é íó-òàã. Íóòàã õàéí èðñýí òýä ýíýõàéðõàíû íºìºð íººëºã, èäýø òý-æýýë, òýíäýõèéí õ¿í àðäûí à÷ëàëäîð ñàéõàí ºâºë溺ä öàãààíñàðààñ õîæóóãààð ýõ íóòãàà çîðèíîäëîî. Õîâä àéìãèéí Ìàíõàí,×àíäìàíû íóòàã Æàðãàëàíòõàéð-õàí óóëûí ºâºðò 50 øàõàì òîëãîéáºõºí ºâëèéã ºíãºðººëºº.

Öààøëààä Õàð-Óñ íóóðûãõóâààí áàéæ îðøäîã Àêáàø àðàëä30-ààä, ×îíîõàðàéõûí ãîë ýðãý-ìèéí íóòàãò ìºí ë 30-ààä áºõºíºâëèéã àðàé ÿäàí ºíãºðººâ. ×àíä-ìàíû òàë, ×îíîõàðàéõûí ãîë, Àê-áàø àðàë ãýõ÷ëýí ãàçàðò øèíýýðèðæ ºâºëæèæ áàéñàí áºõºíä ºâñòàâüæ ºãö㺺뺺. Ýíý ïðàêòèêààñ¿çýõýä áºõºí áàéãàëèàñ áàãà ÷ãýñýí þì îëæ èäýæ ë áàéâàë õ¿íèéòàâüñàí ºâñèéã èäýõ òóí äóðã¿éàæýý. ßàõûí àðãàã¿éä òóëààä àìðóó õèéõ þìã¿é áîëâîë àìèà àâ÷¿ëäýõèéí òóëä ºâñ èääýã þìáàéíà. Àêáàø àðàëä èðñýí áºõºíòóñ àðëûí áàðóóí õîéä õýñãýýðáàéðøèí (òýíä õ¿í, ìàë áàéõã¿éáàéñàí) íóóðûí äàâàëãààãààð õº-⺺ äàãóó õàÿãäñàí îðîîìîã ìàÿ-ãèéí õàÿãäëûã çàäàëæ èäýæ áàé-ëàà. Òýð íü þó øàëèõàâ äýý õººð-õèé. Àðàë áîë ºâñ óðãàìàëã¿é í¿ö-ãýí øàë ë ãýñýí ¿ã. Òýð îð÷èìä ºâñòàâèõààð èäýæ áàéëàà. ×îíîõà-ðàéõûí ãîë îð÷èì áàñ ë èäýø òý-æýýëã¿é í¿öãýí õàéðãàí äýíæ, òîë-ãîä, ìàëààð áàëáóóëñàí ãîëûíøàëäàí õºâºº ë áîëñîí áàéâ. Ò¿¿-ãýýð õàÿñàí ºâñèéã èäýöãýýñýí.

Ýñýí ìýíä ¿ëäýõèéí òóëä èäýæ¿çýýã¿é þìàà ë èäýæ áàéãàà õýðýã.Èäýæ ¿çýýã¿é ãýäýã íü áèäíèéòàâüæ ºãñºí ºâñ áºõºíãèéí èäýø-ëýí äàññàí ãîâü íóòàãò óðãàäàãõóæèðëàã, ñîíãèíîëîã øèíæòýéàõàð òà÷èð, õóóðàéñàã óðãàìàëáèø ë äýý.

Áýðõøýýë ñààäòàé ÷ ãýñýíáàéãàëèàñ èäýõ þì îëäîæ ë áàé-âàë õ¿íèé òàâüñàí ºâñèéã òîîäîã-ã¿é íü ×àíäìàíû òàëä àæèãëàãä-ñàí. Áºõºíãèéí íèéò òàðõàö íóò-ãèéí õ¿ðýýíä õàìãèéí çóçààí öàñóðò õóãàöààíä òîãòñîí íü ×àíäìà-íû òàë áàéëàà. Òýíä 10-12 ñì-èéíçóçààí öàñàí á¿ðõ¿¿ë æèãä òîãò-ñîí. Ýíý òàëä õ¿íèé óðìàíä áºã-ñºº øóðãóóëàõ íýã ÷ áóò áàéõã¿é,øèðýýíèé òàâöàí øèã öàñàí öà-ãààí òàë öàéâàëçàæ áàéëàà. Äýí-ãèéí øèëèéí îðãèäîã õóäãèéã òîé-ðîí ºâºëæñºí áºõºíä ºâñ òàâüæºã뺺. Òýãø öàãààí òàëä òàâüñàíºâñ àëñûí àëñààñ ä¿íõèéõ óóë ëó-ãàà àäèë õàðàãäàõ òóë òýð ºâñèéãáºõºí îëîõã¿éí çîâëîí áàéñàíã¿é.

Àæèãëàëòààñ ¿çýõýä áºõºí æààõàíÿâààä ãàíö õî¸ð öàâ÷èíà, ãàð÷èðñýí óðãàìëûí ¸çîîðûã ãàíö íýãìýðíý. Ýíý íü òýäýíä òààëàìæòàéàæ. Òèéìýýñ áàãà ÷ ãýñýí ò¿¿íèé-ãýý ë õàéæ ºäðèéã áàðàõ íü ºâºë-òýé òýìöýëäýæ áóéí òýñâýð òýâ-÷ýýð, óðãàìëûí ¸çîîðûã ìýðæ îë-ñîí îëäîö íü õîäîîä ä¿¿ðãýõ äóðáóëààì õîîë íü àæýý. Ó÷èð èé-ìýýñ õàæóóä ä¿íõèéõ ºâñ òýäíèéäóðøëûã òàòäàãã¿é áîëîëòîé. Ãýõ-äýý îãò èääýãã¿é áèø ë äýý. Èäýæáàéíà. Íýã ÿíçàãà àìàíäàà ºâñçóóñàí ÷èãýýðýý ººä áîëñîí. ¨ñ-òîé ë àìòëààä ë, ãàíö íýã õàçààäë áîëäîã áîëîëòîé. ͺ㺺 ãàõàé,áóãà ìýò øèã òàâüñàí ºâñèéã Ẻíáººíººð íü èäýýä, ò¿¿íýýñýý ñà-ëàõàà áîëü÷èõäîã àìüòàí ÿàâ ÷áèø þì, õººðõèé áºõºí ãóàé.ßàäàã ÷ áàéñàí íóòàãòàà ÿñààòàâèíà õýìýýí ã¿ðèéñýýð òºðñºííóòàã ×àíäìàíû òàëäàà ¿ëäñýíõýäýí áºõºí äààð÷ áýýð÷, áàñ õàð-ñààð áàéòàë ¿õýæ ¿ðýãäýæ áàéëàà.Ýíäýýñ ¿çýõýä öàñ èõ îðñîí ýíý

ëóãàà í¿öãýí òàëä èäýø òýæýýëýýñèë¿¿òýéãýýð øºíèéã ºíãºðººõ íº-ìºð íººëºã ÷óõàë áîëîëòîé. Áèä-íèé òàâüñàí ºâñíèé õàæóóä õîíî-ñîí, õýä õýäýýðýý õýâòýð ìàëòñàíÿâäàë ãàðñààð áàéëàà. Ãýñýí õý-äèé ÷ òýð òàëä áàéñàí õàâàðæàà-íû ÷óëóóí õàøààíû (èõ îëîí áèé)íºìºð íººëãèéã àøèãëàõã¿é áàé-ñàí íü õ¿íèé ãàðààð á¿òñýí òóë ¿ëòîîõ, æèéðõýõ çýðýãöäýã áîëîë-òîé. Ýíäýýñ ¿çýõýä 2010 îí áº-õºíä òààëàìæã¿é æèë ãýäýã íüìîíãîë áºõºíãèéí íóòàãò íîòëîãä-ëîî. Õýðâýý òààëàìæã¿é æèëèéíýíý íîòîëãîîã òîõèð÷ áàéíà ãýæ¿çâýë 2011-2016 îíû õîîðîíä2013 îí õ¿íä áîëîõ íýý. ¯¿íèéãöàã õóãàöàà ë õàðóóëíà áèç ýý. Åðíü áàéãàëü õàìãààëëûí ìýðãýæèë-òýí, çóðõàé÷èä, îäîí îðîí ñóä-ëàà÷ íàð ñóóãààä ìîíãîë áºõºí-ãèéí òàëààðõ ìýäýý ñýëòýý ººðñ-äèéíõºº öàã òîîëîëòîé ä¿éö¿¿ëýí¿çýõ íü ç¿éòýé àæýý. Îëîí æèëèéíóðüä÷èëñàí ïðîãíîçûã õèéæ ÷àäàõàâààñ ýíý íü áàéãàëü õàìãààëàëä÷óõàë áºë㺺.

Òºâ Àçèéí îíöëîã ºâ ñî¸ëûí íýãýýõýí õýñýã áîëñîíýñãèé óðëàãèéí óëàìæëàë, ºâ ñî¸ëûã õàäãàëàíõàìãààëàõ, àâ÷ ¿ëäýõ, óëàì á¿ð õºãæ¿¿ëýõ, ýñãèéãýýðá¿òýýë òóóðâèë õèéäýã óðàí ãàðòàí, ìàñòåðóóäûãóóëçóóëæ õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ, õàðèëöàíñóðàëöàõ áîëîìæ îëãîõîä òóñ áàÿðûí çîðèëãî ÷èãëýæáàéâ. Ýíý ¿åýð ãàçàð ãàçðààñ èðñýí ìàñòåðóóä ýñãèé-ãýýð óðëàãèéí áîëîîä àõóéí õýðýãëýýíèé á¿òýýë õèéõ¿ç¿¿ëáýð ¿ç¿¿ëñýíýýñ ãàäíà ýñãèé, íîîñîí á¿-òýýãäýõ¿¿íèé ¿çýñãýëýí õóäàëäàà áîëñîí íü ¿çýã÷äèéíàíõààðëûã òàòàæ áàéëàà.

Ìàíàé óð÷óóä ýñãèé äýýð õºðºã çóðàõ, øèðìýëõèéõ, ýñãèé õèéõ, ºíãèéí íîîñ àøèãëàí áýëýã äóðñãà-ëûí ç¿éë õèéõ çýðýã ¿ç¿¿ëáýð ¿ç¿¿ëëýý. Ìîíãîëîîñîðîëöñîí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä óð õèéöýýðýý áóñàä îðíûìàñòåðóóäûí á¿òýýëýýñ äóòàõààðã¿é áàéñàí òºäèéã¿éòýð äóíäàà ÷àíàðûí õóâüä èëò äàâóó ñàéí áàéãàà íüá¿ãäýä èë áàéæ òýð ÷ óòãààðàà “Øèëäýã áîëîâñðóó-ëàëòòàé ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿í”, “Øèëäýã áýëýãäóðñãàëûí á¿òýýãäýõ¿¿í” íîìèíàöèéí øàãíàëûí ýçýíáîëñîí þì.

Õàìãèéí èõ ñîíèðõîë òàòàæ áàéñàí á¿òýýãäýõ¿¿ííü Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí “Æàðãàëàíò-Îðãèë”íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí õèéñýí èðâýñíèé ìºðòýéøèðìýë àÿíû ãóäàñ áàéëàà. ̺í íààäìûí ¿åýð “Ýñãèéóðëàëûí óëàìæëàë áà îð÷èí ¿å” ñýäýâò äóãóéøèðýýíèé ÿðèëöëàãà áîëæ Òóâàãèéí ýðäýìòýíñóäëàà÷èä îðîëöîæ ýñãèé õèéõ óëàìæëàë, ò¿¿õ, àðäò¿ìíèé ñýòãýëãýýíèé îíöëîã ýñãèé óðëàëä õýðõýí

òóññàí áàéäàë, îð÷èí ¿åä õ¿¿õýä çàëóóñò àðäûíóëàìæëàë, òýð äóíäàà ýñãèé óðëàëûã îéëãóóëàíìýäð¿¿ëýõ ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ÿìàð ¿éëàæèëëàãàà ÿâàãäàæ áàéãàà òàëààð èëòãýë òàâüñàí þì.Óëñ îðîí á¿ð ººðèéí îíöëîãò òààðóóëàí ýñãèé óðëàëûãõºãæ¿¿ëæ áàéíà. Òóõàéëáàë, Òóâàä ãîëäóó ãýðèéí ýñãèéõèéæ áàéãàà áîë Êðàñíîÿðñêèéíõàí õ¿¿õä¿¿äèéã ñóðãàõòàë äýýð àíõààð÷ áàéíà.

Ýñãèé óðëàëûã øèíý øàòàíä ãàðãàõûí òóëä ÀëòàéÑî¸íû ýêî á¿ñ íóòàãò õèë çàëãàí îðøèæ ýñãèé óðëàãèéãõºãæ¿¿ëýí áàÿæóóëæ áàéãàà óëñ îðíóóäûí ýíý ÷èãëý-ëèéí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ, ìàñòåðóóäûãóóëçóóëàõ, õàðèëöàí ìýäëýã òóðøëàãàà ñîëèëöîõ,ñóðàëöàõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, çàõ çýýëèéãíýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãà áàéãàà òàëààð ÿðèëöàæõàìòàðñàí ñàíàìæ áè÷ãèéã ¿éëäýæ îðîëöîæ áóé óëñîðíóóäûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõýýðáîëëîî. ̺í ýíý ¿åýð Êðàñíîÿðñêààñ èðñýíòºëººëºã÷èä Ìîíãîëîîñ èðñýí òºëººëºã÷äºä õàíäàí2011 îíû 7 ñàðûí ýõýýð Êðàñíîÿðñêò áîëîõ “Ñàÿíñêîåêîëüöî” ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõûã óðüñàí þì. Ýíýá¿õýí íü ìàíàé ìàë÷äàä îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ,àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ ºðãºí áîëîìæ áàéãààãýäãèéã õàðóóëæ áàéãàà þì. Ãàãöõ¿¿ áîëîìæèéã ñóä-ëàõ, áóñäûí ãàð õàðàëã¿é ººðñ人 õè÷ýýõ ë õàìãèéíãîë íü áàéíà ãýäãèéã Ìîíãîëîîñ îðîëöñîí îðîëöîã÷èäõýëæ áàéëàà.

Ë.ÀËÒÀÍÖÝÖÝÃ

Ìîíãîëûí ìàë÷äûí íºõºðëºë¿¿äÝñãèéíèé áàÿðò àìæèëòòàé îðîëöëîî

¹ 11 (35) 20105

-Ìîíãîë áºõºí ãýäýã àìüòàíñàÿõàí áèå äààñàí òóñãààð ç¿éëãýäýã íü áàòëàãäñàí. Õàðàìñàë-òàé íü óñòàæ ¿ã¿é áîëîõäîî òó-ëààä áàéãàà. Õàðèí 2010 îíûãáèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûãõàìãààëàõ îëîí óëñûí æèë áîë-ãîí çàðëàñàí. Ýíý õ¿ðýýíä õàì-ãèéí ò¿ð¿¿íä õàìãààëàõ ¸ñòîéõºõòºí àìüòäûí äîòîð Ìîíãîëáºõºí áàãòàæ áàéãàà þó. Áàññàÿõàí áºõºíòýé óëñ îðíóóäûíòºëººëºã÷èä ìàíàé óëñàä õó-ðàí öóãëàð÷ òîìîîõîí õóðàëõèéëýý?

-Äýëõèéí õýìæýýíä íýí òýð-ã¿¿íä õàìãààëàõ 100 àìüòíû æàã-ñààëòûã ãàðãàñàí áàéäàã. Ýíý çóóíàìüòíû æàãñààëòàä ìîíãîë áºõºíá¿ðòãýãäñýí áàéãàà. Ó÷èð íü Ìîí-ãîë áºõºíãèéí ñ¿ðãèéí òîî òîëãîéöººð÷ áàéãàà, óñòàæ áîëçîøã¿éç¿éë, çºâõºí ìîíãîë îðîíä áàéäàãõÿçãààðëàãäìàë òàðõàöòàé, ìºñò-ëºãèéí ¿åèéí ¿ëäâýð àìüòàí, Ìîí-ãîëûí óíàãàí ç¿éë ãýõ ìýò íýí òýð-ã¿¿íä õàìãààëàõ ¿íäýñëýë îëîíáèé. Òýð÷ëýí ºíãºðñºí ñàðä áº-õºíòýé óëñ îðíóóäûí òºëººëºã÷èäìàíàé óëñàä õóðàí öóãëàð÷ áºõºíõàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíû òà-ëààð õàðèëöàí òóðøëàãà ñîëèë-öîæ, õàìòðàí àæèëëàõ àæëûí òº-ëºâëºãºº áîëîâñðóóëñàí íýëýýäà÷ õîëáîãäîë á¿õèé òîì õóðàëõèéñýí. Äýëõèé íèéòýýð íýã ç¿éëáºõºí Ìîíãîë, Êàçàêñòàí, Õàëè-ìàã çýðýã óëñ îðíóóäàä òàðõñàí

Á.×èìýääîðæ: Ìîíãîë áºõºí áèå äààñàí òóñãààðç¿éë ãýäãèéã ýðäýìòýí, ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí

Ìîíãîë îðíû ãîâü íóòàãòíýí õîâîð àìüòàí,óðãàìàë öººíã¿é.Òýäãýýðèéí äîòðîîñäýëõèé äýýðýýñ óñòàæìàãàäã¿é, ýìçýã ç¿éëáîëîîä áàéãàà Ìîíãîëáºõºíãèéí òàëààð ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõüõºòºëáºðèéí ãàçðûíÇ¿éëèéí àñóóäàëõàðèóöñàí àæèëòàíÁ.×èìýääîðæèéí“Uptown” ñýòã¿¿ëä ºãñºíÿðèëöëàãûã òîëèëóóëæáàéíà.

õýìýýí ¿çäýã áàéñàí áîë õàðèíîäîî Ìîíãîë áºõºí áîë áèå äàà-ñàí òóñãààð ç¿éë áîëîõûã ýðäýì-òýí, ñóäëàà÷èä òîãòîîí ãàðãàæ,ýíý ýìçýã ñ¿ðãèéã õàìãààëàõàä àí-õààðàë õàíäóóëàõ öàã áîëñíûãîíöëîí òýìäýãëýñýí íü ýíý õóð-ëûí ãîë àìæèëò áàéëàà. ̺í Ìîí-ãîë Óëñ áºõºíòýé óëñ îðíóóäòàéõàìòðàí àæèëëàõ òàë äýýð àëáàí¸ñîîð íýãäýí îðæ, ãàðûí ¿ñýã çóðæáàòàëãààæóóëñàí íü îëîí óëñûíàíõààðëûã Ìîíãîë áºõºíä õàí-äóóëàõ ñàéõàí áîëîìæ á¿ðäýæáàéíà.

-Òýãâýë “Äýëõèéí áàéãàëüõàìãààëàõ ñàí” Ìîíãîë áºõºíãýäýã íýí õîâîð àìüòíûã ÿã õý-çýýíýýñ àëáàí ¸ñîîð õàìãààëæýõýëñýí þì áý?

-Ýõëýýä ñîíèí áàéõ áîëîâ óóãýäýã ¿¿äíýýñ áºõºíãèéí òóõàéòîâ÷õîí ÿðüñàí íü äýýð áàéõ ãýæáîäîæ áàéíà. Åð íü áèå ã¿éöñýíáºõºíãèéí æèí 40-60 êã áóþó äóíä-æààð îîíî 45 êèëîãðàìì, øàð-ãà÷èí 30-35 êã æèíòýé áàéäàã. Áº-õºí òàâààñ çóðãààí æèë íàñàëäàã.Øàðãà÷èí äîëîîãîîñ íàéìàí ñàð-òàéãààñ, îîíî 1.5-2.5 íàñòàéãàà-

ñàà ýõëýí ¿ðæèëä îðîõ ÷àäâàðòàéáîëäîã. Öàã àãààðûí òààëàìæòàéíºõöºëä èõýíõ øàðãà÷èí èõýðëý-äýã. Ǻâõºí îîíî íü ýâýðòýé. ̄ íýð-ëýõ, ñîíñîõ ìýäýðõ¿é ìàø ñàéíõºãæñºí àìüòàí þì. “Äýëõèéíáàéãàëü õàìãààëàõ ñàí” Ìîíãîëä1992 îíîîñ ýõëýí áàéãàëü õàìãàà-ëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãààÿâóóëæ áàéíà. Õàðèí Ìîíãîë áº-õºíã õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã1998 îíîîñ ýõëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàé-íà. Ìàíàé îðîí Ìîíãîë áºõºí ãý-äýã àìüòíûã àíõ 1930 îíîîñ ýõëýíõóóëèàð õàìãààëæ, àãíàõûã õîðèã-ëîñîí áàéäàã. ̺í 1987, 1997 îíûÌîíãîë Óëñûí “Óëààí íîì”-ä Ìîí-ãîë áºõºí íýí õîâîð àìüòàí õý-ìýýí á¿ðòãýãäñýí.

-Ìîíãîë áºõºí áàéãàëü äýýðîðøèæ áàéãààãèéí õóâüä ÿìàðàøèãòàé íºëºº ¿ç¿¿ëäýã âý?

-Òóõàéí ýêîñèñòåìä áàéãàà á¿-õèé ë ç¿éë òîäîðõîé ¿¿ðýã ã¿éöýò-ãýí ýêîñèñòåìä ÿâàãäàõ ¿éë ÿâöûíòîäîðõîé õýñãèéã õàðèóöäàã. Áº-õºíãèéí õóâüä öºëºðõºã õýýðèéíýêîñèñòåìä òîìîîõîí ¿¿ðýã ã¿é-öýòãýíý. Áºõºíãèéí õîðãîë áîëîíáºõºíãèéí ñýã çýì ìèêðî îðãàíèç-

ìóóäûí òóñëàìæòàéãààð çàäàð÷óðãàìàëä õýðýãòýé áîðäîî áîëîíõóâèðäàã. ̺í ÷èéã õàíãàëòã¿éýêîñèñòåìä óðãàìëûí óíàñàííàâ÷, èø óäààí ÿëçàðäàã òóë òýä-ãýýðýýñ ¿¿ññýí äàâõðàà óðãàìàëõýâèéí õºãæèõºä ñààä áîëäîã.Áºõºí ò¿¿íèéã òóóðàéãààðàà áóò-ëàí, ò¿¿ãýýð õîîëëîæ óðãàìàë óð-ãàõàä íü òóñàëäàã áàéíà. Ìàíàéíýã ýðäýìòýí áºõºí ãýäýã àìüòàíáîë öºëºðõºã õýýðèéí ýêî ñèñòå-ìèéí Ẻð þì ãýæ õýëñýí áàéäàã.Òýãýýä ÷ óíàãàí ç¿éë Ìîíãîëîîñººð õààíà ÷ áàéõã¿é ó÷ðààñ óñòàõë þì áîë äýëõèé äýýð ¿ëäýæ õîö-ðîõã¿é. Õàìãèéí ñ¿¿ëä àãààðûíòîîëëîãûí ñóäàëãààãààð Ìîíãîëáºõºíãèéí òîî òîëãîé 8000 îð÷èìáàéíà ãýæ ãàðñàí. 8000 ãýäýã áîëäýëõèé äýýð ìàø áàãà òîî. Íýãºâëèéí çóäíààð ë áàðàã àëãàáîëîõ òîî ø¿¿ äýý. Ýíý óòãààðààóñòàæ ìàãàäã¿é èõ ýìçýã ç¿éëàìüòàí þì.

-Õýðâýý áºõºí äýëõèé äýý-ðýýñ óñòàæ ¿ã¿é áîëâîë ýêîñèñ-òåìä ÿìàð õîðòîé ¿ð äàãà-âàðóóäûã àâ÷ðàõ âý?

-Íýã ç¿éë àìüòàí óñòàõàä öàà-íà íü º÷íººí îëîí ç¿éë äàãàëäààäóñòäàã ãýñýí ñóäàëãààíû áàðèìòáàéäàã. Õýðâýý Ìîíãîë áºõºí óñò-âàë ýêî ñèñòåìä áºõºíãèéí ã¿éöýò-ãýäýã äýýð äóðäñàí á¿õèé ë ¿éëàæèëëàãàà çîãñîæ áóñàä àìüòíûîðøèí òîãòíîõ áàéäàë, óðãàìëûíóðãàëòàíä ñºð㺺ð íºëººëæòóõàéí ýêîñèñòåì ºâ÷èëíº.

-Äýëõèéí õýìæýýíä õàì-ãààëáàë çîõèõ ýêîá¿ñ¿¿ä äîòîðìàíàé óëñààñ ÿìàð ãàçðóóäáàãòñàí áý. ̺í òýð ãàçðóóäàäÌîíãîë áºõºíãèéí òàðõàö õýðèõ áàéäàã âý?

-”Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõñàí”-ãèéí ç¿ãýýñ äýëõèéí õýì-æýýíä õàìãààëáàë çîõèõ 200 ýêî-á¿ñ òîäîðõîéëñíîîñ 35 íü íýíòýðã¿¿íä àíõààðàë õàíäóóëàõýêîá¿ñ áàéäàã. ¯¿íýýñ Ìîíãîëäõî¸ð á¿ñ áàéãàà. Íýã íü Ìîíãîëûíáàðóóí õýñýã äýõ Àëòàé Ñî¸íû ýêîá¿ñ íóòàã þì. Ýíý á¿ñ íóòàã ÎÕÓ,Êàçàêñòàí, Õÿòàä óëñûí íóòàãäàìæèí îðøäîã. ͺ㺺äºõ íü Ìîí-ãîë Äàãóóðûí õýýðèéí á¿ñ íóòàã.¯¿íä Õýíòèé, Äîðíîä àéìãèéí

íóòãèéã îðóóëààä öààøààãààÕÿòàä, ÎÕÓ-ûí á¿ñ íóòãóóä áàãòàæáàéãàà. Õàðèí Ìîíãîë áºõºí áîëÀëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòãèéí ºìíºäõýñýãò òàðõàí áàéðøäàã. Òèéìýýñýíý á¿ñ íóòãèéã õàìãààëàõàäàíõààðàë õàíäóóëàõ ÷óõàëò¿ëõ¿¿ð íü Ìîíãîë áºõºí þì.

-Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéä-ëûã õàìãààëàõ øèëäýã àðãûííýã íü ãàçàð íóòãèéã òóñãàé õàì-ãààëàëòàíä àâàõ ãýñýí áàéñàí.Òýãâýë Ìîíãîë áºõºíãèéíòàðõàö íóòãóóäûã òóñãàé õàì-ãààëàëòàíä àâñàí óó?

-Ãàçàð íóòãèéã òóñãàé õàìãàà-ëàëòàíä àâàõ àæëûã îíîâ÷òîé çºâìåõàíèçìòàé, çºâ ìåíåæìåíòòýéõèéõã¿é áîë åðººñºº ¿ð ä¿íäõ¿ðäýãã¿é. Òèéìýýñ ìàíàéáàéãóóëëàãà òóñãàé õàìãààëàëò-òàé ãàçàð íóòãèéí îðõèãäëûí ä¿íøèíæèëãýý õèéñýí. Òóõàéí òóñãàéõàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãòáèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûãõàìãààëàõàä ¿ð ä¿íòýé áàéíà óó,¿ã¿é þó ãýäýã ñóäàëãàà ãýñýí ¿ã ëäýý. Ǻâõºí Ìîíãîë áºõºíã õàì-ãààëàõ çîðèëãîîð “Øàðãà Ìàí-õàí”-û áàéãàëèéí íººö ãàçðûã1993 îíä áàéãóóëñàí. ̺í äýýðýýñíü 2007 îíä “×àíäìàíèé õ¿ðýíòàë” ãýñýí îðîí íóòãèéí òóñãàéõàìãààëàëòòàé ãàçðûã áàéãóóëñàíáàéãàà. Ýíý õî¸ð ãàçàð íóòãèéíõýìæýýíä áºõºí æèëèéí àëü ÷óëèðàëä òîãòâîðòîé áàéðøäàã.

-Òýãâýë ºíººãèéí áàéäëààðÌîíãîë áºõºí ºñºõ íºõöºëáîëîëöîî á¿ðäñýí ãýæ ¿çýæáîëîõ óó?

-ßã ºíººäðèéí áàéäëààðáºõºí ºñºõ íºõöºë á¿ðäñýí ãýæõýëýõýä èõ õýö¿¿ áàéíà. ªíãºðñºíçóäíààð àðâàí ñàÿ ãàðóé ìàë¿õëýý ø¿¿ äýý. Ýíý íü ìàë õýòýð-õèé ºñ÷, áýë÷ýýðèéí äààö íüõ¿ðýõã¿é áàéíà ãýñýí ñàíóóëãûãºãººä áàéíà ãýñýí ¿ã. ¯¿íýýñ õàð-âàë, Ìîíãîë áºõºí ºñºõ òààòàéíºõöºë á¿ðäýýã¿é . ßàãààä ãýâýë,áºõºíãèéí òàðõàö íóòàãò ìàë èõ,áýë÷ýýð äîðîé, óñíû õîìñäîë ÷ìàø èõ áàéãàà. Òýð óòãààðààÌîíãîë áºõºíãèéí òîî òîëãîéºñºõºä õàíãàëòòàé ãàçàð íóòàãáàéõã¿é ãýæ ¿çýýä áàéãàà þì.

“Öîîõîð èðâýñýíä ýýëòýé íóòàã”òºñëèéí 2-ð á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëîõ“Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë”çîðèëòûí õ¿ðýýíä Õîâä àéìãèéí Çýðýã,Ìàíõàí, Äàðâè, ×àíäìàíü ñóìûí ÅÁÑ-èéí áàãø íàðò òîãòâîðòîé õºãæèë áîëîíòîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûãñóðàëöàãñäàä õýðõýí îëãîæ ýçýìø¿¿ëýõòàëààð çààõ àðãàç¿éí ñóðãóóëü òºâòýéñóðãàëòûã îëîí óäàà ÿâóóëæ, íîì ãàðûíàâëàãààð õàíãàæ áàéíà. Ýíý ÷èãëýëýýðáàãø íàð Çààõ àðãûí íýãäýëýýðýý áîëîíáàãà äóíä àíãè á¿ëãýýðýý õàìòðàíõè÷ýýë¿¿äýä áàéãàëü îð÷èí, òîãòâîðòîéõºãæëèéí àñóóäëóóäûã èíòåãðàö÷èëàí

• Õîâä àéìãèéí Ìàíõàí, Çýðýã ñóìûí ñóð-ãóóëèéí áàéãàëü õàìãààëàõ êëóáûí õ¿¿õýäáàãà÷óóä ººðñäèéí ýíý æèëèéí àæëàà Îëîíóëñûí àõìàäûí áàÿðòàé äàâõöóóëàí ýõýë-æýý. Òýä ñóìûíõàà ºíäºð íàñòàíãóóäààñ ¿ðõ¿¿õýä íü àëñ õîë áàéãàà, òóñàëæ äýìæèõõ¿íã¿é, àìüäðàëûí áîëîìæ ìóóòàé àõìà-äóóäûã ñîíãîæ ñýòãýëèéí äýì ºã÷ýý. Çýðýãñóìûí “Ã¿åì” êëóáûíõàí ºíäºð íàñòàí Íà-ðàíõ¿¿ ýìýýä òóñëàæ ãýðèéã íü öýâýðëýæ, àð-ãàë ò¿¿æ ºãñºí áàéíà. ̺í êëóáûí ãèø¿¿-äèéí ñýòãýëèéí õàíäèâ 10.000 òºãðºãèéãøèíýõýí òàëõ, æèìñíèé ÷àíàìàë, 纺ëºí

æèãíýìýãèéí õàìò íàñòàíäàà áýëýãëýñýí íüãàíö áèå ýìýýã ¿íýõýýð áàÿðëóóëñàí õýðýãáîëëîî.

Õàðèí Ìàíõàí ñóìûí “Áºõºí” êëóáûíõàíñóðãóóëü äýýðýý ºíäºð íàñòàíãóóäàä òóñëàõóðèàëãà ãàðãàæ òýäíèé àÿíä Áàäàìñ¿ðýí 10âàíãèéíõíûã íýãòãýñýí áàéíà. Èíãýýä Áºõºíêëóáûíõàí ºíäºð íàñòàí Ãîìáîî ãóàéíõàøàà õîðîî, ãýðèéã íü öýâýðëýæ, õàøààí-äàà òàðüñàí õ¿íñíèé íîãîîã íü õóðààëöñàíáîë 10 â àíãèéíõàí ºíäºð íàñòàí Õàíäàà,Áàãàìàà íàðò òóñàëæ ãýðèéã íü áàðüæ ºãºõ,ãýð îðíûã íü öýâýðëýõ çýðãýýð àæèëëàñàí.

Ýêî êëóáûí ñîíèíîîñ...

Áàéãàëü õàìãààëàõ êëóáûíõàí õ¿ì¿¿íëýãèéí¿éëñýýð àæëàà ýõýëëýý

Ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýýîðóóëàõ òàëààð áàãàã¿é òóðøèëò áîëîíòîãòìîë õè÷ýýë¿¿äèéã îðæ áàéãàà áèëýý.Ýíýõ¿¿ òàíõèìààð îëãîæ áàéãààìýäëýãèéã ñóðàëöàãñäàä ïðàêòèê äýýðáîäèòîîð õàðóóëæ ìýäð¿¿ëýõ, ìºíñóðãóóëü ººðºº òîãòâîðòîé õºãæèõòóðøèëòûã õèéæ îðîí íóòàãò ¿ëãýð æèøýý¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð òºñºëä õàìðàãäàæ áóéñóðãóóëèóä áè÷èë òºñë¿¿ä áè÷èæ ÄÁÕÑ-ãèéí ÌÕÃ-ò õàíäñàí þì. Èíãýýä Çýðýãñóìûí ñóðãóóëèéí “Õ¿ëýìæ”, Ìàíõàíñóìûí “Íîãîîíû òàëáàé”, Äàðâè ñóìûíñóðãóóëèéí “×àöàðãàíà” òºñë¿¿äèéãäýìæèæ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëëýý.

6 ¹ 11 (35) 2010

Ë.̪ÍÕÇÀßÀ

-Ìîíãîë òàíä òààëàãäàâ óó?-Òààëàãäëàà. Õ¿íèé ãàð õ¿ðýý-

ã¿é áàéãàëü, îíãîí äàãøèí ãàç-ðààð àÿëàõàä òóí òààòàé áàéíà.Ìîíãîë ¿íýõýýð ñàéõàí îðîí þìàà.

-Àÿëàõàä õýð òîõèðîìæòîéþì áàéíà?

-Õÿìäõàí þì àà.Òàíàéõ ÷èíüèéì ãî¸ ãàçðàà ¿íýã¿é ¿ç¿¿ëäýãñîíèí õ¿ì¿¿ñ þì àà. Áè íàéçààñààäàì ñîíñîîä èðñýí þì. Õîòîä¿íýòýé, õàðèí ¿çýñãýëýíòýé áàé-ãàëü áàðàã ¿íýã¿é øàõóó þì. Áàñõºäºº àþóë áàãàòàé ñàíàãäëàà.Äóãóé óíàñàí Àìåðèêèéí íýãýíæóóë÷èí èíãýæ õýëýâ.

Òèéì ýý, Ìîíãîë ¿íýõýýðõÿìäõàí îðîí þì. Àÿëàõàä ø¿¿äýý. ¯¿äíýýñýý ýõëýýä ë (òóñãàéõàìãààëàëòòàé ãàçðóóä) õÿìäõàí.Õºâñãºëèéí òóñãàé õàìãààëàëòòàéá¿ñýýð íýâòðýõýä ãàäààä õ¿í3000, ìîíãîë õ¿í 300 òºãðºã òºëºõæèøýýíèé. Ìàøèíààñ òàòâàð õó-ðààìæ àâàõã¿é. Æóóë÷èä ãàíö àÿ-ãà êîôåíû ìºí㺠òºëººä ë Õºâñ-ãºë íóóð, Õîðüäîë ñàðüäàãèéíäàðõàí öààçàò ãàçàð, Äàÿí äýýð-õèéí àãóé ãýýä Ìîíãîëûí îíãîíáàéãàëèéí õààíà ÷ õýäèé õóãà-öààíä ÷ äóðààðàà òýíýæ áîëíî ãý-ñýí ¿ã. Ýíý ìýò÷èëýí õ¿í áàéãà-ëèéí õàðèëöàà, çîõèöîëäîëãîîãõàðèóöàæ õÿíàæ áàéäàã óëñûíòóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðóóäûíõàìãààëàëòûí çàõèðãàà ãýæ áàéíààà. Ýíý áàéãóóëëàãà åð íü þó õèé-äýã þì, òºñºâ ìºí㺺 ÿàæ çàð-öóóëæ áàéíà, òºñºâ ìºí㺠íü õ¿ð-äýã þì óó, ýä íàðò ñàíõ¿¿ãèéí

òîãòâîðòîé áàéäëàà õàíãàõ áî-ëîìæ õýð áàéäãûã ñóðâàëæëàõ õ¿-ñýëä õºòëºãäºæ Õºâñãºëèéã çîðè-ëîî.Õàìãèéí îëîí æóóë÷èí èðäýã,òýð õýðýýð ìºí㺠îëâîë îëæ áî-ëîõîîð ãàçàð ãýæ ýíý óäàà Õºâñãº-ëèéí óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàéãàçðûã ñîíãîñîí þì. Äýëõèéí áàé-ãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîëäàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí ñàíàà÷-ëàãààð ìàíàé ñîíèí, ÒÂ9 òåëåâèçáàã á¿ðä¿¿ëæ ÿâëàà.

Áèäíèéã î÷èõîä íàìðûí äà-ëàé òàéâàí áàéëàà. Ìîäîä øàðóëààí, ÿãààíààð ºí㺠õîëüæ ºâñ-íèé òîëãîé ñàëõèíä ñýð÷èãíýíý.Åñä¿ãýýð ñàðûí Õàòãàë ãýõýäõàðüöàíãóé äóëààí. Ãàäààä äî-òîîä æóóë÷äûí õºë òàòàðñàí.Íàìðûí íàìàðò íýã òèéì óéòãàð-òàé ¿å áàéäàã äàà. Õ¿¿õýä áàãà-

Òóñãàé õàìãààëàëò íýðòýé÷óóä õè÷ýýëäýý îðæ, õºãøèä áóé-ðàíäàà ¿ëääýã. Ýíý èõ óñûã ë ¿çýõãýæ ãàäààä äîòîîäîîñ õý÷íýýíìÿíãàí êì-èéã òóóëæ èðæ áàéãààþì ø¿¿ äýý, àÿëàã÷èä.

Õîðüäîë ñàðüäàã îðëîî, íóóðÁ¿ðýí õààíòàéãàà, ìîäîí, õàäàíàðàëòàéãàà, ç¿¿í áàðóóí ¿ç¿¿ðòýé-ãýý á¿õëýýðýý õàðàãääàã ×è÷ý îð-ãèë ººä ºãñ뺺, Äàÿí äýýðõèéíàãóé îðëîî. Ñàéõàí þì àà. Èéìáàéãàëèéã õàìãààëàõã¿é ãýýä ÿàõáèëýý. Áèäíèéã Õîðüäîë ñàðüäàãðóó õýð áàðãèéí ìàøèí, õýí õ¿íèéìºð õ¿ðýýã¿é ãàçàð 80 êì ãàçðûãíàìàã, ñàéð äóíäóóð çóðãààí öàãÿâæ àðàé ÷¿¿ î÷ñîí þì. Òýíäý-õèéí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä þóíñ¿ðòýé þì, 80-õàí êì ãàçàð äîîã-ëîíãóé ìàÿãòàé. ªºðñ人 ìîðèîðòàâàí òàëààñ çàìäàà íýã õîíîæèðæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ø¿¿ äýý. Áèä-íèéã ºã뺺 õî¸ð íîõîé çýýõ ÿâæáàéíà, º÷èãäºð õýí ÷ ãýíý âý õàðàëàã áààâãàé õàðñàí ãýíý ãýæ õóó÷äýëãýñýýð óãòñàí. Òýä õÿçãààð íóò-ãèéí áèäýíòýé óóëçàõ ãýæ ýíý õîëãàçàð èðñýíä õÿçãààðã¿é áàÿðòàéáàéíà ãýæ èðýýä ë õóó÷èëëàà.Àæèëëàñàí æèëýýñýý õàìààð÷ñàðäàà 150-200 ìÿíãà õ¿ðòýëõöàëèíòàé, áàíêíû çýýëã¿é õ¿í¿ã¿é. Õàìãààëæ áàéãàà ãàçàð íüáóóí äóó ãàðàõ þì óó, ñýæèã á¿õèéìºð õàðàãäàõ þì áîë õýä õîíî-ãîîð ÷ õàìààã¿é ñýæ¿¿ðèéã íü ãàð-òàë ÿâäàã áàéõ þì.

Óã íü Õºâñãºë íóóð áîë àÿëàëæóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòãóóäûí òîìîî-õîí òºëººëºë. Ìîíãîëûí Øâåé-öàðü ãýãääýã ãàçàð. Ãàäààäûí ãàí-ãàí õýýíöýð¿¿äèéí çîðüæ î÷äîã,ìºí㺺 ¿ðäýã ãàçðûã õàðèóöäàã

ãýõýýð òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàç-ðûí çàõèðãààã èõ ýðõ ìýäýë, ìºíãºòºãðºãòýé þì øèã òºñººëñºí ë人. Ãýòýë øàëèõã¿é þì àà. Îðîííóòàãò îðæ áàéãàà îðëîãî áàðàãàëãà. Õàòãàëûí æóóë÷íû áààçóó-äûí áîññ íü Óëààíáààòàðûíõàðúÿàòóóä. Õàíõûíõ áîëîõîîðòýð àÿàðàà îðîñóóä. ªíºº “øèíýîðîñóóä” ýíä èðýýä àëæààëàà òàé-ëààä ÿâäàã þì áàéíà. Ìóíäàã òîìáîññóóä èðäýã ãýñýí. Òýä ÿàãààäÁàéãàëü íóóðòàà àìðàõã¿é íàà-øàà ç¿ãëýýä áàéãàà íü íýãèéã õý-ëýýä áàéãàà õýðýã áèø ¿¿. Áààõàíë ìàøèí äàãóóëæ çóãààëààä ÿâñàíþì áàéõ. Òýð õ¿í ìîíãîë òºðèéíàð÷ààã¿é áàéäëûã õàðààä ìàãàä-ã¿é áèäíèé ºìíººñ õàðàìññàíáàéõ. Ìýäýýæ îðîñ ýçýíòýé áàà-çàä àìðààä ìºí㺺 îðîñóóääàà

ºãººä ÿâ÷èõàæ áàéíà. Äàì ñîí-ñîõîä Õºâñãºëä àðàé òàéâàí,àþóëã¿é áàéäàã ãýíý. Ãàíö õî¸ðæèëèéí ºìíº Îðîñûí Àíàòîëèé×óáàéñ áàñ ýíä èðýýä ÿâæýý. Áàà-õàí ë ìàøèí äàãóóëæ çóãààëààäÿâñàí þì áàéõ. Òýð õ¿í ìîíãîëòºðèéí àð÷ààã¿é áàéäëûã õàðààäìàãàäã¿é áèäíèé ºìíººñ õàðàìñ-ñàí íü ëàâòàé. Òóñãàé õàìãààëàëò-òàé ãàçàð ¿íýã¿éäýæ áàéãààãèéíáàñ íýã æèøýý ýíý.Ãýòýë áèä õàì-ãààëàëòòàé ãàçàð ãýæ ººðñäèé㺺õóóðñààð, òàéâàí ñóóñààð. Ýöýãºâãºäèéí öóñàà óðñãàæ õàìãààë-ñàí ãàçàð íóòãààñ îëæ áîëîõ ìºíãºõàðü îðîí ëóó óðññààð. Òóñãààðóëñ áàéíà äàà, äàðãà íàð íýãèéãáîäìîîð þì. Áèä ÿìàð äàìæèíºíãºðºõ áààç áèø äýý.

Òóñãàé õàìãààëàëòûí çàõèð-ãààíûõ íü äàðãà áàéíãà ñîëèãäîæáàéäàã. Ñ¿¿ëèéí äàðãà íü ãýõýäæèë õàãàñ áîëæ áàéãàà. Åð íü íàìäàãàæ äàðãà ñîëèãääîã ãàçàð þì-äàã óó äàà. Ìîä îãòëîõ, ãàçàð îë-ãîõ çºâøººðºë íü ñóìûí óäèðäëà-ãûí ãàðò. Òóñãàé õàìãààëàëòûí çà-õèðãàà íü áîëîõîîð óóëûí ìîäîíäõºðºº äóóãàðàõ, áóóí äóó ãàðàõ,íóóðûí õºâººíä õàøàà õàòãàõ çý-ðýãò õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõ ¿¿ðýã-òýé. Ýíý áàéãóóëëàãà òºñâèéíìºí㺺 ë çàõèðàí çàðöóóëíà,çºð÷ëèéí òîðãóóëü, õóðààìæèéíìºí㺠ãýýä îëñîí îðëîãîî øóóäòºñºâò òóøààõ æóðàìòàé.

Ìàíàé îðîíä æèëä òº÷íººíæóóë÷èí èðëýý. Ýíý íü ºìíºõ æè-ë¿¿äèéã áîäâîë ºññºí òîî þì ãýýäë ìýäýýëäýã äýý. Æèøýý íü, 2010îíû ýõíèé íàéìàí ñàðûí áàéä-ëààð Ìîíãîë Óëñàä æóóë÷ëàëààð315 ìÿíãàí õ¿í èðñýí áàéíà. Ýíýíü ºíãºðñºí îíû ìºí ¿åòýé õàðü-öóóëáàë 27.3 õóâèàð ºññºí ä¿í þìãýæ ÁÎÀÆß-íû ñàéòàä áè÷ñýíáàéõ þì.

Èíãýæ èðñýí æóóë÷äûã òîî-ëîîä ë áàéäàã, îðóóëñàí îðëîãûãíü íàðèéí òîîöîîëäîã þì àëãà.Äýýðõ õÿìäõàí ãýæ òîäîòãîñîíæóóë÷èí ãýõýä çàìûí ìàøèíääàéãäàæ Óëààíáààòàðààñ Õºâñ-ãºë, Õºâñãºëººñ Õàòãàë îðîîä ë,“áàéãàëü áóóäàëä” õîíîñîí øèã ýý,Ìîíãîëòîé òàíèëöàæ ÿâíà. Õºâñ-ãºë òèéø àëü áîëîõ õÿìä òºñðººðàÿëàõ çîðèëãîòîé æóóë÷èä “áýë-

÷èæ” áàéíà. Çàìä ÿâãàí, äóãóéòàéæóóë÷èä îëîí òààðíà. ßäàõàäÔðàíö õàìãèéí õÿìä çàðäëààðõààøàà àÿëàõ âý ãýñýí íîìîíäîîÌîíãîëûã îíöëîîä îðóóë÷èõàæ.Çàìûí ìàøèíä äàéãäñàí ôðàí-öóóä, ¿íýý äîîø íü ãýñýí Ñîëîí-ãîñóóä ýíä îëîí òààðíà.

Õîíîõ ãýð, õîîë óíäíû çàðäàëíü ÷ õÿìä. Áèçíåñ ë þì õîéíî íóóðòîéðñîí æóóë÷íû áààçóóä ººðõîîðîíäîî õÿìä ¿íýýðýý ºðñºëä-äºã. Ìàíàéõ õîíîãèéí 20 ìÿíãàãýâýë íºãººõ íü ìàíàéä 15-ààð áóó÷ ãýäýã þì óó, õàíø óíàãàíà. Ìî-ðèí àÿëàë õèéëýý ãýõýä õºòº÷人ºäðèéí 15 ìÿíãààð ÿâ ãýõýä öàà-íààñ íýã íü áè ºäðèéí òàâàí ìÿí-ãààð ÿâààä ºãüå ãýñýí õ¿í áàéõ.Èéì ë õÿìäðàëûí ñàëõè òýíä øóó-ðààñòàé. Õºâñãºë òèéø çîðüñîíàÿëàë õóâü, õóâüñãàëòàéãàà õÿìä-õàí áàéíà.

Ãàäíûí æóóë÷èä óëñàä ãóðâàíìÿíãàí òºãðºãèéí õóðààìæ òºëººäë Ìîíãîë Óëñûí óñíû íººöèéí 96õóâü äýýð àÿëàíà, îé ìîäíû 60-70 õóâü òºâëºðäºã îéãîîð çóãààë-íà, áîõèð øèíãýíýý îíãîí äàãøèíãàçàð ìààíü ºðãºíº. Òóñãàé õàì-ãààëàëòûí çàõèðãàà òîëãîé ìý-äýýä õóðààìæ àâíà ãýâýë õóóëüçºð÷ñºí õýðýã áîëíî. Õóóëèàð çºâ-øººðñºí õ¿íèé òîîãîîð àâäàã ãóð-âàí ìÿíãàí òºãðºãºº òºñºâò òó-øààõààð óëñààñ ýðãýýä ýíý ãàçàð-òàà áàãàõàí ìºí㺠òºñºâëºíº. Òº-ñºâëºæ áàéãàà ìºíãºíèé 76 õóâüíü àæèë÷äûí öàëèí, íèéãìèéíäààòãàëä, 20 õóâü íü øàòàõóóíáóñàä çàðäàëä, åð íü 98 õóâü íüàæ àõóéä çàðöóóëàãäàæ ÿã áàéãàëüõàìãààëàõàä õî¸ð õóâü íü ë íîãä-äîã. Õºâñãºëèéã õàìãààëàõàä çî-ðèóëñàí òýð õî¸ð õóâèéí õóâüä615 ìÿíãàí òºãðºãººð óðãàìëààõàìãààë, 810 ìÿíãàí òºãðºãººð óñíü öýíãýã áàéíà óó, óðãàìàë íü óð-ãàæ áàéíà óó ãýñýí ýðäýì øèíæèë-ãýýíèé àæèë õèé ãýæ õóâààäàãáàéõ þì. Áàéãàëü õàìãààëàõàäçàðöóóëàõ õºðºí㺺 òºñâèéíõººÿäàæ 20-30 õóâüä õ¿ðãý÷èõâýëó÷èð áàéíà àà. Õºâñãºë íóóðûãòîéðñîí áàéíãûí àæèëëàãààòàé28 æóóë÷íû áààçûí áîõèð, àÿ-ëàã÷äûí áàéãàëüä ó÷ðóóëæ áàéãààõîõèðëûã íºõºõèéí òóëä òóñãàéõàìãààëàëòûí ãàçàð ìºí㺠õýðýã

áîëæ òààðíà. Ãýâ÷ ººðèéí ãýñýíçàõèðàí çàðöóóëàõ ìºí㺠áàéõã¿é.ßäàõíàà õàæóóäàà áîõèð 纺äºã÷ þìóó, õîã à÷äàã ìàøèíòàé òóñ-ëàõ àæ àõóéòàé áîëâîë áàãàõàíõýìæýýíèé ñàíõ¿¿æèëò áîñãîæáîëìîîð, áàñ æóóë÷íû áààçóóäààõÿíàõ ñèñòåì ñàéæèðíà. ¯éëàæèëëàãàà ÿâóóëààä àðâàí æèëáîëæ áàéãàà ÷ ãàíö ÷ óäàà áîõèðòýýâýðëýýã¿é æóóë÷íû áààç ÷áàéäàã ãýíý, òýíä. ªíãºðñºí çóí ëãýõýä Åðºíõèé ñàéäûã î÷èõûíºìíº áóóäàëëàõ æóóë÷íû áàà-çûíõ íü áîõèð õàëèàä ººð íýãæóóë÷íû áààçûí áîõèðûí ìàøè-íûã ãóéñàí ÷èíü æîëîî÷ áàéäàãã¿éãýíý. Òýãýýä Òóñãàé õàìãààëàëòûíçàõèðãàà æîëîî÷ îëæ áîõèðûã íü纺ëãºñºí ÷ ãýõ øèã õàðãàíû íîîñöóãëóóëæ íàéçûãàà àâàðäàã ¿ëãýðäîìãèéí þì ÿðüæ áàéõ þì.

2030 îí ãýõýä Òóóë ãîëûí óñíûíººö äóóñíà ãýñýí ñóäàëãàà áèé.Áàñ îëîí ãîë ãîðõè øèðãýæ òààð-íà. ¯¿íýýñ õîéø ÿàõ âý, Õºâñãºëð¿¿ãýý ë äàéð÷ òààðàà. Ñòðàòå-ãèéí íººö ãàçàð ãýæ õýëýõýä áîë-ìîîð ýíý ãàçðàà õýí õ¿íä ¿íýã¿éøàõóó òàëõèóëæ áàéãàà íü çºâäºæáàéíà óó, áóðóóäàæ áàéíà óó.Èíãýæ õýëýõýýð æóóë÷äûã òàòàõàäñààä ó÷ðóóëëàà ÷ ãýäýã þì óó, íýãþì ÿðèõ áàéõ. ÃàäààäûíõàíÌîíãîëûí õàìãèéí ãî¸ ãàçàð ðóóíýâòðýõýä õî¸ðõîí äîëëàð òºëäºãþì áàéíà ãýýä èíýýä íü õ¿ð÷áàéãàà ø¿¿ äýý.

̺íãºã¿éí çîâëîíãîîñ áîëîîäòýð èõ óñ, îéã õàìãààëàõ ãàçàð óñ-íû, îéí ìýðãýæèëòýí áàéõã¿é.Íîðìîîðîî áîë 37 áàéãàëü õàì-ãààëàã÷ áàéõ ¸ñòîé ÷ ºíººäºð 20õ¿í ë õàìãààëæ áàéíà.Áàñ ë ìºí-ãºíèé áýðõøýýë.

Óëñàä òóøààäàã îðëîãûí ýõ¿¿ñâýð áîëñîí Õàòãàë, Õºõ ýðýã,Õàíõûí íýâòðýõ öýãýýðýý ºíººãóðâàí ìÿíãàà øîðãîîëæ øèã öóã-ëóóëñààð æèëä 25 ñàÿ îð÷èì òºã-ðºã îëäîã ãýõýýð òýð ñàéõàí áàé-ãàëèàñ îëæ áàéãàà ìºíãºíèé äýí-ä¿¿ áàãà òîî. Òýãýýä ¿¿íèéãýý àâ÷¿ëäýýä áàéãàëèà õàìãààëàõàä çî-ðèóëäàã áàéñàí áîë áàñ ÿàÿ ãýõýâ.Îðñîí õ¿í ìàøèíû ÿâäàë ñóóäàëîëñîí îðëîãîîñ èë¿¿ õîõèðîë ó÷-ðóóëæ íºõºí ñýðãýýëò øààðäàæ ëòààðàà. Ãàäààäûí èðãýäýýñ ÿäàæ

7¹ 11 (35) 2010

“ÌÎÍÃÎË SALE”10 ìÿíãà, ìîíãîëîîñîî ãóðâàíìÿíãà,áàñ ìàøèíààñ íü òàòâàðàâäàã áîë÷èõâîë ÷ áàñ ÷èã áîëæáàéíà. ßàæ ÷ áîäñîí õºðñ ýâäýæáàéãàà ìàøèíààñ õóðààìæ àâäàãáàéìààð þì. Òóñãàé õàìãààëàë-òûí çàõèðãàà íü ìàøèíààñ ìºíãºõóðààÿ, ãàäààäûíõíààñ àâàõ ìºí-㺺 èõýñãýå ãýñýí ñàíàë ãàðãàâàëÕóóëü ç¿éí ÿàì õóóëü áóñ ìºíãºîëëîî ãýýä çºâøººðäºãã¿é áàéíà.Õàòãàë òîñãîíû íýâòðýõ öýãýýðçóíû èä à÷ààëàëòàé ¿åä íýã ºäºðò100 ãàðóé ìàøèí îðäîã. Óã íü íýãìàøèíààñ 5000 òºãðºã àâààä áàé-âàë ÷ ïîä õèéñýí ìºí㺠áîë÷è-õîîð.

̺í㺠îëîõ áàñ íýã àðãààð òóñ-ãàé õàìãààëàëòòàé ãàçðûíõàà Ìý-äýýëëèéí òºâèéã àøèãëàæ áîëîõþì. Ìýäýýëýë ºãºõººñ ãàäíà ýë-äýâ ÿíçûí áýëýã äóðñãàë çàðäàãáàéæ áîëíî. Îäîî áîë ÿìàð ÷òºëáºð ìºí㺠ãýëòã¿é îðæ èðñýíæóóë÷èíä òýð¿¿ãýýð ÿâáàë àÿòàé-õàí, èéì çàãàñ áàéäàã þì ãýýäíóòàã îðíîî òàíèëöóóëäàã ãàçàðáàéãàà þì. ªíãºðñºí æèë àíãëèõýëòýé àæèë÷èí àâ÷ á¿ð ÷ àÿòàé-õàí áîëñîí áàéíà. Õóóëèàð çºâ-øººðâºë ¿¿ãýýð ìºí㺠îëîõîä áî-ëîõã¿é ãýõ ãàçàð àëãà. Òºðººñ áý-ëýã äóðñãàë õèéæ çàðíà ãýæ áàéõ-ã¿é þì áîë èíãýæ õèéäýã êîìïà-íèòàé íü ãýðýý áàéãóóëààä òîäîð-õîé õóâèéã íü àâäàã áàéõ õýðýãòýé.Ãàäààäûí òóñãàé õàìãààëàëòòàéãàçðóóä èéì áàéäàã.Áàéãàëèàñîðäîã îðëîãûã ýðãýýä áàéãàëüä íüçàðöóóëäàã ýð¿¿ë ìåõàíèçì.Ãýòýëõóâü õ¿íèé çàðäàã òýìýýíèé

íîîñîí îéìñ, ¿õðèéí ýâðýí õóíäà-ãà òýðã¿¿òýé õýäõýí ç¿éëòýéãýý õý-äèé áîëòîë áàéõ âý äýý, õàòãàëûí-õàí. Íýð òºðëèéã ºðãºæ¿¿ëæ ºð-ãºñãºæ áîëìîîð.

Ñàéøààëòàé íü Òóñãàé õàì-ãààëàëòûí çàõèðãàà “Õî¸ð íàðíûõîîðîíä” ãýñýí òºñºë õýðýãæ¿¿ëæîðñîí ìàøèí á¿ðò õîãèéí óóòºãäºã þì áèëýý. Òýð óóò íü áàé-ãàëü äýýð ãóðâàí ñàð áîëîõîä çàä-ðààä øèíãýäýã. Áóöàõäàà ýíýóóòàíä õîãîî õèéãýýä èðýýðýé ãýæîðñîí õ¿ì¿¿ñò ºãäºã þì áàéíà.¯¿íèéõ íü ¿íý ºíºº õóðààìæèéí300 òºãðºãººñ íü äàâààä ãàð÷èõ-íà. ¯íýí øîã ÿâäàë ýíä ë áàéíà.Áàñ óóò ºãººä áàéõàä ìîíãîë÷óóäçàãàñ æàðààõàéãàà õàäãàëàõ ñàâáîëãîîä àøèãëàõ ýí¿¿õýíä. Óã íüæóóë÷äûã îðîõîä ºíºº óóòààºãºí㺺 ãàðàõäàà àâààðàé ãýýä 15ìÿíãàí òºãðºã ÷ þì óó ÿìàð íýãýí

áàðüöàà àâäàã áîë õîãîî õîéøã¿é÷èðýýä èðíý äýý.

Õóóëèíä áîë òóñãàé õàìãàà-ëàëòòàé ãàçàð íóòãèéã ñàíõ¿¿æ¿¿-ëýõ ýõ ¿¿ñâýð íü óëñ, îðîí íóòãèéíòºñâèéí õºðºí㺠îðóóëàëò áàé-õààñ ººðººð èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,áàéãóóëëàãûí õàíäèâ, òóñëàìæèéã

öóãëóóëàõ àæèë îãò õèéãääýãã¿éáàéõ þì. Õèéå ãýõýýð õóóëü çºð-÷èõ áîë÷èõîîä áàéäàã. ÍààíàäàæÕºâñãºë íóóðò õºâæ ÿâàà 30 ãàðóéçàâüíààñ öýâýð óñûã ÿìàð íýãýíáàéäëààð áîõèðäóóëæ áàéãàà-ãèéíõ íü õóâüä õóðààìæ àâäàãáàéìààð. Äàëàé äýýð Ñ¿õáààòàðõºë㺺ñ ýõëýýä ìîòîðòîé, ìîòîð-ã¿é ãàíäàæ ºí㺺 àëäñàí æèøâýëõóó÷èí ÓÀÇ-469 øèã ë çàâüíóóäáàéõ þì. Õóó÷èí 469-èéí òîñ äîî-ãóóðàà ÿàæ ñàâèðäàã áèëýý. ßã ¿¿íøèã òýð çàâüíóóäûí òîñ, ýëäýâäýýäèéí õèìèéí õîðòîé áîäèñäàëàéã áîõèðäóóëæ áàéãàà ø¿¿äýý. ÎÕÓ çàâüíû óñàíä ñóóñàíñóóëòûí õýìæýýãýýð òàòâàð àâäàãþì áèëýý. Ìàíàéõ ÿàãààä èéìàðãààð òàòâàð àâ÷ áîëîõã¿é ãýæ.Óñààð çóãààëæ òîãëîíî ãýäýã òîã-ëîîì áèø ø¿¿. Áèäíèéã èðýýä¿éäóíäààëàõ, àìèíä îðîõ èõ óñ áîë

àëòíààñ èë¿¿ ¿íýòýé áàéìààð.Ìîíãîë÷óóä öýâýð óñàíäàà ø¿ë-ñýý á¿¿ õýë ñ¿¿ãýý ÷ õ¿ðãýäýãã¿éò¿ìýí. Èõèéã íü õàðààä òàéâø-ðààä áàéíà óó. Íýã ë ºäºð áîõèðä-æýý ãýæ äóóëäâàë õààøàà õàðæóéëàõ þì áý. Èíãýæ ãàäíà äîòíûõ-íûã ýðõë¿¿ëæ, ¿íýã¿éä¿¿ëñýýð

áàéãààä äóóñàõ þì áîë õàòàæ¿õýõýýñ ººð àðãà àëãà. Öýâýð óñíûíººöèéí 96 õóâü íü ø¿¿ äýý, èõÕºâñãºë ÷èíü. Õàðààä áàéõàä áàé-ãàëüäàà õîð õºíººë ó÷ðóóëàëã¿é-ãýýð ìºí㺠îëæ áîëîõ îëîí àðãàáàéõ þì. Äààí ÷ äýýðýýñ ñàíàà÷-ëààä õèéõã¿é þì äàà.

Õºâñãºë áîë äàëàé, áàñ íóóð.Òàëáàéí õýìæýýãýýðýý íóóð ã¿íèéõýìæýýãýýðýý äàëàé. Äàëàéí äàé-òàé öýíãýãýýñ öýíãýã óñàà ãàì-íàõã¿é, õàéðëàõã¿é, õàìãààëàõã¿éáîë õîæèìäîõ íü. ßäàõíàà òýðõàâèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóë-ìààð.¯¿íä ñààä áîëæ áàéãàà ç¿éë

íü ñàíõ¿¿ãèéí òîãòâîðòîé, íàéä-âàðòàé ýõ ¿¿ñâýð. Óã íü ìºí㺠îëîõàðãà èõ áàéíà.Ýðãýýä áàéãàëèàõàìãààëàõàä òýð ìºíãèéã çàð-öóóëæ áîëæ áàéíà. Äààí÷ òýðèéãíü ìîíãîë òºðèéí ãàæèã òîãòîë-öîîòîé ñàí, õîîðîíäîî ÿìàð ÷óÿëäààã¿é õóóëü, æóðìóóä õàà÷èõ-

ñàí áàéäàã.Í¿ä ¿íýí ÷èõ õóäàë ãýäýã. Äýýð

ºã¿¿ëñýí ç¿éë áîë ºíººãèéí Ìîí-ãîëûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàðíóòãóóäûí íèéòëýã ä¿ð òºðõ. Õýð-âýý áàéãàëèéã íü ç¿é çîõèñòîéàøèãëààä îëñîí îðëîãûã íü 100õóâü òýð ãàçàðò íü ýðãýýä áàéãàëüõàìãààëàëä çàðöóóëæ áîëäîãã¿éþì áîë óëñûí òºñ⺺ñ àõèóõàíõóâààðèëäàã áàéìààð áàéíà. Òý-ãýõã¿é áîë èéì õî¸ðûí õîîðîíäõàìãààëñàí ÷ þì øèã õàìãààëàà-ã¿é ÷ þì øèã áàéñààð, ãàäíûõàíä¿íýã¿é àøèãëóóëñààð áàéòàë ¿çýñ-ãýëýíò áàéãàëü ìààíü ãóíäàæ ýíä

òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð áàé-ñàí þì ãýíý ëýý õýìýýõ äóðñàìæë ¿ëäýõ íü.

Èéí Õºâñãºë äàëàé, ºíäºðñàðäèãóóä, ºâãºí óóëñ, àí àìüòàí,àðààòàí æèã¿¿ðòýí áàéäãààðàà ëáàéíà. Îí óäààí æèë áàéäãààð íüë áàéëãààä áàéìààð. Èíãýõèéí

òóëä ñýð ñýð ñàëõèòàé ñýð¿¿íáóìáûí îðîí, áóð áóð ñàëõèòàéáóðõàí áóìáûí îðîíä îäîî æàà-õàí ººðèéí ãýñýí ñýòãýë ¿íýðòñýíñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíò ë õýðýãáîëîîä áàéíà, ýðõ ìýäýëòí¿¿ä ýý.Òóñãàé õàìãààëòòàé ãàçðóóäàäí¿¿ðëýñýí ¿íèéí Ìîíãîë sale-ýýçîãñîî¸. ×àíàðòàé þì ¿íýòýé áàé-äàã. Õàðèí áàéãàëü áîë àìüäáðýíä. Áðýíäèéã õÿìä ¿íýýð çàð-äàãã¿é áèëýý. Õýðâýý õÿìä ¿íýýðçàðæ, õÿìä ¿íýýð õàìãààëæ áàé-ãàà áîë ìîíãîë òºðèéí ñóëüäààãýõýýñ ººð ÿàõàâ äýý, õàðàìñàë-òàé íü.

8¹ 11 (35) 2010

Ã.ÁÎËÎÐÒÓßÀ

“Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáº-ðèéí ãàçðûí Ç¿¿í á¿ñèéí ñàëáàð“Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýíáàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåí-òýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” òºñ-ëèéíõºº õ¿ðýýíä Õýíòèé àéì-ãèéí Íîðîâëèí ñóìûí Çàñàã äàð-ãûí òàìãûí ãàçàð áîëîí èðãý-äèéí òºëººëºã÷äèéí õóðàëòàéõàìòðàí “Íºõºðëºë õºãæèë-2010” íààäìûã 2010 îíû 9-ð ñà-ðûí 4-5- íä Íîðîâëèí ñóìàíäçîõèîí áàéãóóëëàà. Ýíý íààäàìÎíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ñóìäûííºõºðëºë¿¿äèéí õàìòûí àæèë-ëàãàà, íºõºðëºë¿¿äèéí áîëîíîðîí íóòãèéí çàõèðãààäûí àæ-ëûí óÿëäààã ñàéæðóóëàõ, òóðø-ëàãà ñîëèëöîõ, øèëäýã íºõºðëº-ë¿¿äèéã øàëãàðóóëàõ, Óëààí-áààòàð õîòîä çîõèîí áàéãóóëàã-äàõ ¿çýñãýëýí õóäàëäààíä îðîë-öîõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òîäðóóëàõçîðèëãîòîé áàéâ.

Íààäàìä Äýëõèéí áàéãàëüõàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõüõºòºëáºðèéí ãàçðûí çàõèðàë

Á.×èìýä-Î÷èð, Õýíòèé àéìãèéíÇàñàã äàðãà Ýðäýíýáàò òºñëèéíóäèðäàõ çºâëºëèéí çîõèöóóëàã÷Í.Öýíä íàðûí çýðýã õ¿ì¿¿ñóðèëãààð îðîëöëîî. ̺í ñóìäûííºõºðëºë¿¿äèéí 160 ãàðóéãèø¿¿ä îðîëöëîî. Íààäìûí¿åýð ¿íäýñíèé áºõèéí áàðèë-äààí, õóðäàí ìîðèíû óðàëäààíçýðýã ñïîðòûí îëîí àðãà õýìæý

“ͺõºðëºë õºãæèë -2010” íààäàìä“Õàæóó áóëàã” íºõºðëºë òýðã¿¿ëëýý

áîëëîî.Øàëãàðóóëàëòûã, êîìèññûí

ãèø¿¿ä íèéò íºõºðëºëèéíãèø¿¿äòýé áèå÷ëýí óóëçàæ,íºõºðëºë¿¿äèéí àæëûí òàéëàíòàíèëöóóëãûã ¿çýæ òàíèëöààäóðàëäààíû áîëçëûí äàãóóêîìèññûí ãèø¿¿í òóñ á¿ð 1- 5îíîîãîîð ä¿ãíýæ ýöñèéí ä¿íããàðãàâ. Øèëäýã íºõºðëºëèéíøàëãàðóóëàëòàä 7 ñóìààñ íèéò17 íºõºðëºë îðîëöñîíîîñ Õýí-òèé àéìãèéí Äàäàë ñóìûí “Õà-æóó áóëàã” íºõºðëºë Îíîí ãîëûíñàâ ãàçðûí øèëäýã íºõºðëºëººðøàëãàðàí íýã ñàÿ òºãðºãººð øàã-íóóëëàà. ªìíºäýëãýð ñóìûí“Áàÿí ºëçèéò“ íºõºðëºë 2-ð áàé-ðàíä øàëãàðàí 800 ìÿíãàíòºãðºãèéí òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ýð-õèéí áè÷èã, Áàòøèðýýò ñóìûí“Õàìòûí õ¿÷” íºõºðëºë 3-ð áàé-ðàíä øàëãàðàí 600 òºãðºãèéí òº-ñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ àâàâ. Òóñ-ãàé áàéð áóþó 300.000 òºãðºãèéíòºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõèéã Áàÿí-Óóë ñóìûí “Äºë㺺í Îíîí” íº-õºðëºë, Áèíäýð ñóìûí “ÄýëãýðÎíîí” íºõºðëºë, Áàÿí-Àäðàãàñóìûí “ªëçèéò õàéðõàí” íºõºð-

ëºë¿¿ä ãàðäàæ àâëàà.Íààäìûí îëîëòòîé òàë íü

èðãýä áàéãàëü õàìãààëàõ íºõºð-ëºëèéí äàâóó òàëûã èë¿¿ ñàéíîéëãîæ íºõºðëºë íü íóòãèéíèðãýä, õºäºº îðîí íóòãèéíõºãæèëä íýìýð áîëîõóéö àðãàçàì áîëîõûã èë¿¿ ñàéí ìýäýð÷÷àäñàí áàéíà.

ÌÎÄÎÍ ÒÓË ÇÀÃÀÑ 150ÌßÍÃÀÍ ÒªÃЪêªÐ

ÇÀÐÀÃÄËÀÀ“ͺõºðëºë õºãæèë-2010” íàà-

äàìä Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûíªìíºäýëãýð, Áàòøèðýýò, Áàÿí-Àäðàãà, Áèíäýð, Äàäàë, Íîðîâ-ëèí, Áàÿí-Óóë ñóìäûí íºõºðëº-ëèéí 160 ãàðóé ãèø¿¿ä õ¿ðýëöýíèðæ ýñãèé ãýð áàðüæ ººðñäèéíõèéñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýýðýý ¿çýñ-ãýëýí ãàðãàëàà. ¯çýñãýëýíä èð-ãýä ààðóóë, ýýçãèé, ºðºì, áÿñ-ëàã, æèìñòýé öºöãèé, íýðìýëàðõè, ãóðèëàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéòºð뺺ñ òàëõ, ¸ïîøèê, øîð-ãîîëæíû ¿¿ð, æèìñíèé òºð뺺ñìîéë, õàä, óëààãàíà áîëîí òºðºëá¿ðèéí æèìñíèé ÷àíàìàë,õàòààñàí æèìñ, æèìñíèé ø¿¿-ñýýð õèéñýí äàðñ, 캺ãíèé äàðø,ãàð óðëàëûí òºð뺺ñ ìîäîíàÿãà, õàòãàìàë, äýýë, ìàëãàé ãýõìýò äàâõàðäñàí òîîãîîð íèéò200 ãàðóé íýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íñîíãîæ îðîëöîâ. Õ¿ì¿¿ñèéíàíõààðëûã õàìãèéí èõ òàòàæáàéñàí íü ìàëûí áààñûã ¿ðòýñ-òýé õîëèîä ¿ç¿¿ðò íü ¿éñ, ìîäõèéæ õàòààñàí ò¿ëø, ãàçàð óðãà-äàã ø¿¿ã ãîãîäíû òîëãîé áîëîíààðöòàé õàòààñàí äîëîîö, ãàäààòàëáàéä óðãóóëñàí 32 êã æèíòýéòîì õóëóó, ìîäíû óðààð õèéñýíòàâàã, àÿãà, ãàçàð óíàñàí õàÿã-äàë øèëì¿¿ñýýð íýðñýí óíäààçýðýã á¿òýýãäýõ¿¿í áàãòàæ áàé-ëàà. Ýíý ºäð¿¿äýä íºõºðëºë¿¿äíèéò 2.500.000 òºãðºãèéí áîð-ëóóëàëò õèéñíýýñ ªìíºäýëãýðñóìûí íºõºðëºë¿¿ä íèéò800.000 òºãðºãèéí áîðëóóëàëòõèéæ áóñàä ñóìäûí íºõºðëºë¿¿-äèéã òýðã¿¿ëýâ. ¯çýñãýëýíäîðîëöñîí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ãà-ðààð õèéñýí ìîäîí òóë çàãàñäóóäëàãà õóäàëäààíä îðæ àíõíû¿íý áîëîõ 20000 òºãðºãèéã äîëîîäàõèí ºñãºæ 150 ìÿíãàí òºãðº-㺺ð çàðàãäëàà.

“ÄÝÂÆÝÝ” ÒÝÌÖÝÝÍÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÂ

“ͺõºðëºë-Õºãæèë” 2010íààäìûí ¿åýð Õýíòèé àéìãèéíªìíºäýëãýð, Áàòøèðýýò, Áèí-äýð, Áàÿí-Àäðàãà, Äàäàë, Íî-ðîâëèí, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäûí íºõºðëºë¿¿äèéíáàãóóäèéí äóíä äýâæýý òýìöýýíçîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíý òýìöýýíäíèéò 7 áàã îðîëöîæ àâúÿàñ ÷àä-âàð, õèéñýí ¿éë àæèëëàãààãàà-ðàà óðàëäñàíààñ Õýíòèé àéì-

ãèéí Íîðîâëèí ñóìûí íºõºðëº-ë¿¿äèéí áàã òýðã¿¿ëýí 1-ð áàéð,Áàÿí-Àäðàãà ñóìûí íºõºðëºë¿¿-äèéí áàã 2-ð áàéðàíä, Áàòøè-ðýýò ñóìûí íºõºðëºë¿¿äèéí áàã3-ð áàéðàíä øàëãàðàí ºðãºìæ-ëºë, ìºíãºí øàãíàëààð øàãíóóë-ëàà. Òýãýýä ýíý á¿ãäèéã çîõèöóó-ëàõ õýðýã ãàðààä áàéíà. Ýíýá¿ãäèéã ÿíçëàõ ÿìàð áîëîìæáàéãààã îéëãîõ õýðýãòýé áàéãààáèëýý.

¹ 11 (35) 20109

Á.ÃÀÍÕÓßÃ

Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò Íóòãèéíèðãýäèéí áàéãóóëëàãà (ÍÈÒÁ)-óóäûí ÷àäàâõè, íººöèéã áèé áîë-ãîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãûíõ¿ðýýíä: Ñàâ ãàçðûí íèéò ñóìäûíèðãýäýä “Õààí òóë çàãàñàà ýðõäóðààð íü áàéëãàÿ” íýýëòòýé ºäºð-ëºã, Ñóì òóñ á¿ðèéí íºõºðëºëõºãæèë íààäàì áîëîâ.Ò¿¿í÷ëýíÑóìäûí çàãàñ÷äûí êëóáûí ãèø¿¿äáîëîí Îíîí ãîëûí äàãóóõü íºõºð-ëºë¿¿äèéí èäýâõòýí áàéãàëü õàì-ãààëàã÷äûã îðîëöóóëñàí òóë çàãàñ-íû ýðã¿¿ë õÿíàëò áîëîí ìîíèòî-ðèíã õèéõ ñóðãàëòûã çîõèîí áàé-ãóóëàâ.ªäºðëºã íààäìûã 2010 îíû07-ð ñàðûí 30-íààñ 08-ð ñàðûí 14-íû õîîðîíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíº-äýëãýð, Áàòøèðýýò, Áèíäýð, Áàÿí-Àäðàãà, Íîðîâëèí, Äàäàë, Äîðíîä

Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí õî¸ðäóãààð õóðàëäààí 2010îíû 8 ñàðûí 19-íä áîëëîî. Ýíý óäààãèéí õóðàëäààíûã Îíîí ãîëûíñàâ ãàçðûí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíèé ñóóðü ñóäàëãààíû¿ð ä¿íòýé òàíèëöàõ, ñàâ ãàçðûí íýãäñýí ìåíåæìåíò òºëºâëºãººíèéá¿òýö àðãà ç¿éã õýëýëöýõ, ýíý îíä õèéõ àæëûí òºëºâëºãººã õýëýëöýæáàòëàõ çîðèëãîîð çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Õóðàëäààíä Îíîí ãîëûíñàâ ãàçðûí çºâëºëèéí ãèø¿¿ä, Îíîí Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðòãàçðûí õàìãààëàëòûí çàõèðãàà, ñóìäûí îð÷íû á¿ñèéí çºâëºëèéíãèø¿¿ä, Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õýðýãæèæ áóé “Íóòãèéí èðãýäýäò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ”òºñëèéí óäèðäàõ áîëîí õýðýãæ¿¿ëýõ íýãæèéí òºëººëºë, Äýëõèéíáàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéíãàçðûí òºëººëºë îðîëöëîî.

Îíîí ãîëûí áîõèðäëûí òàëààðõè òàíèëöóóëãûã ñîíñîæ, õý-ëýëöñýí áàéíà. ÎÕÓ-ûí Àøèíãèéí ãîëîîñ Îíîí ãîëä öóòãàæ áàéãààáîõèð óñíû áàéäëûã øàëãàõ àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàñàí ãèø¿¿-äýýñ òàíèëöóóëãà áîëîí øèíæèëãýýíèé óðüä÷èëñàí ä¿íã ñîíñîæòàíèëöëàà. Õóðàëäààíààð 2010 îíû ñ¿¿ëèéí õàãàñò õèéõýýðòºëºâëºñºí íàéìàí çààëòòàé àæëûí òºëºâëºãºº ãàðãàâ. Ò¿¿í÷ëýíÎíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíèé ñóóðüñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé òàíèëöàæ òîäîðõîé ñàíàë ãàðãàñàí áàéíà.¯¿íä, Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ìºíõ öýâäýãèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãîðóóëæ ºãºõ, óñíû íººöèéí áàëàíñûã ãàðãàõ, íèéãýì ýäèéí çàñãèéíñóäàëãààíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí äààö, ìàðøðóòûã äýä á¿òöèéíõºãæëèéí èðýýä¿éí õàíäëàãàòàé óÿëäóóëàí õèéæ ºãºõ çýðýã îëîíàñóóäëûã òóñãàõààð áîëæýý. ̺í Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí íýãäñýíìåíåæìåíò òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ àæëûí õýñãèéí á¿ðýëäõ¿¿íèéãýðäýìòýä, óñ àøèãëàã÷èä, õàìãààëàã÷èä, òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñáàéãóóëëàãà, çºâëºõèéí òºëººëëèéã îðîëöóóëñàí äîëîîí õ¿íèéá¿ðýëäõ¿¿íòýéãýýð áàéãóóëàõûã äýìæëýý. Ìåíåæìåíòèéíòºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõàä îëîí íèéòèéí îðîëöîîã õàíãàõ ¿¿äíýýñòîäîðõîé àæèë õèéõýýð òºëºâëºñºí áàéíà.

Õóðàëäààíààð Îíîí ãîëûí áîõèðäñîí óñíû äýýæèíä õèéñýíõ¿íä ýëåìåíòèéí àãóóëàìæèéí øèíæèëãýýíèé ä¿íã õ¿ëýýæ øèéäâýðãàðãàõ øààðäëàãàòàé áàéãààã îíöëîâ. Ýíäýýñ ãàðñàí ä¿ãíýëòýä¿íäýñëýí äàðààãèéí àðãà õýìæýý àâàõ, îëîí íèéòýä ¿íýí çºâ ìýäýý-ëýë ºãºõ, Îíîí ãîëûí óñàíä áàéíãûí àæèãëàëò õèéæ áàéõ ¿¿ðãèéãñàâ ãàçðûí òóõàéí ñóìààñ òîìèëîãäñîí òºëººëºëä ¿¿ðýã áîëãîëîî.

Òóë çàãàñàà õàìãààëàõºäºðëºã áîëîâ

àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäàä çîõèîíáàéãóóëæ íóòãèéí èðãýä, íèéò íº-õºðëºë¿¿äèéã õàìðóóëàâ. ÄýëõèéíÁàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí àæèëò-íóóä, òºñëèéí îðîí íóòãèéí çîõè-öóóëàã÷èä, îðîí íóòãèéí ñóðãàã÷áàãø íàð,îþóòíóóä ýíýõ¿¿ ºäºðëºãíààäìûã çîõèîí áàéãóóëàõàäèäýâõèòýé ñàéí îðîëöëîî.

ªäºðëºãèéí õºòºëáºðò ñóìûíøèëäýã íºõºðëºë øàëãàðóóëàõ,íºõºðëºë¿¿äèéí ¿çýñãýëýí õóäàë-äàà, ñïîðòûí òýìöýýí¿¿ä, ¿¿íä: ãàðáºìáºã, áºõèéí áàðèëäààí, ìîðè-íû óðàëäààí,ñïîðò çàãàñ÷ëàëûíóóðãà øèäýõ òýìöýýí,øàòðûí òýì-öýýí, øèëäýã òóë çàãàñ óðëàõ,íºõºðëºë¿¿äèéí õîîðîíä äýâæýýòýìöýýí çýðýã îëîí íèéòèéã îðîë-öóóëñàí, ñîíèðõîëòîé àðãà õýìæýýîðñîí áàéâ. Á¿õ õºòºëáºð íóòãèéíèðãýäèéã èäýâõèæ¿¿ëñýí, óðàìçîðèãèéã õºã溺ñºí, øèíý ìýäëýãòóðøëàãà îëãîñîí àðãà õýìæýýáîëñíûã îðîëöîã÷èä îíöîëæ áàé-ëàà. Òóõàéëáàë, òóë çàãàñàà õàì-

ãààëàõ òàëààð ìàøîëîí øèíýëýã ñàíàà÷-ëàãà, àðãà áàðèëûã óð-ëàãèéí òîãëîëòîîð¿ç¿¿ëæ áàéâ. ̺í íº-õºðëºëèéí à÷ òóñ, äà-âóó òàëûã îíöîëñîíîëîí àðãà õýìæýýã îëîííèéòýä õàðóóëæ ñóð-òàë÷èëæ áàéâ. Á¿õ ñó-ìàíä ºäºðëºãèéí ¿åýðîëîí õ¿í áèäýíòýé óóë-çàæ íºõºðëºëä ÿàæ íýã-äýæ áîëîõ âý?, íºõºð-ëºë ÿàæ áàéãóóëàõ âý?,íàìàéã àëü íýãýí íº-õºðëºëä ãèø¿¿íýýðîðóóëæ ºãºº÷ ãýõ ìýòñàíàëóóäûã õýëæ áàéñàí þì. Øèë-äýã öàãààí èäýý, õ¿íñíèé íîãîîíûá¿òýýãäýõ¿¿í, æèìñíèé á¿òýýãäý-õ¿¿í, ìîäîí ýäëýë, î¸äîë õàòãà-ìàë, àðüñ ñóðàí ýäëýë, íîîñ õÿë-ãàñàí ýäëýë çýðýã íîìèíàöè øàë-ãàðóóëæ áîëîõûã îëîí õ¿ì¿¿ñ çºâ-ëºñºí áºãººä ¿¿íèéã äàðààãèéí

ñàâ ãàçðûí õýìæýýíèé “Íºõºðëºëõºãæèë” íààäàìä õýðýãæ¿¿ëáýë õ¿-ì¿¿ñèéí óðàì çîðèãèéã óëàì áàä-ðààñàí, äýìæñýí àðãà õýìæýý áî-ëîõîîð áàéãààã îíöëîí òýìäýãëýâ.

“The Tributary Fund” áóþó “Ýõöóòãàë” íýðòýé òºðèéí áóñ áàéãóóë-ëàãà ºäºðëºãò õàìòðàí îðîëöîæá¿õ ñóìäûí àðä èðãýäýä ¿íý òºë-áºðã¿é ýì÷èéí ¿çëýã õèéæ ýð¿¿ëìýíäèéí çºâëºë㺺 ºãºâ. ̺íºäºðëºãèéí ¿åýð àíõ óäàà íóòãèéíèðãýäèéí äóíä, ººðèéí íóòãèéíõààáàéãàëèéí íººö áàÿëàã, áàõàðõàë

áîëñîí òóë çàãàñàà õàìãààëàõûíòºëºº õºðºí㺠áîñãîõ àæëûã çî-õèîí áàéãóóëàâ. Íèéò 230.820 òºã-ðºã õàíäèâò öóãëàðñàí áà ¿¿ãýýðíóòãèéí íºõºðëºë¿¿ä òóë çàãàñààõàìãààëàõàä õèéæ áóé àæëûã ñóð-òàë÷èëñàí ãàðûí àâëàãà õýâë¿¿ëý-õýýð ñàíàë íýãäýâ.

Îíîí ãîëûí óñàíä áàéíãûíàæèãëàëò õèéõ ¿¿ðýã ºã÷ýý

Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí èðãýäýä òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ,æèìñãýíèé òàðèìëóóäûã àð÷ëàõ, óðãàöûã íýìýãä¿¿ëýõ, ºðõèéíòàðèàëàíã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð àìüæèðãààíûõàà ò¿âøèíã äýýøë¿¿ëýõ,õºäººãèéí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ çîðèëãîòîéãîîð 2 äàõü øàòíûñóðãàëòûã 2010 îíû 7 äóãààð ñàðûí 14-íººñ 29-íèé ºäºð õèéëýý.Ñóðãàëòàä íèéò 169 õ¿í õàìðàãäñàí áºãººä ¿¿íýýñ ýðýãòýé 55, 114ýìýãòýé îðîëöñîí áàéíà. Ñóðãàëò òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ,æèìñãýíèé òàðèìëóóäûí çóíû àð÷èëãàà, õîã óðãàìàë, ºâ÷èíõîðòîíòîé òýìöýõ òàëààð ÿâàãäàâ. Ñóðãàëòàä îðîëöîã÷èä íüººðñäèéí òàðüñàí òàðèìëóóäûã õýðõýí àð÷ëàõ, ÿëàíãóÿà òàðèìëûã

áîðäîõ òºðºë á¿ðèéí /øèì áà ýðäýñ/ áîðäîîíû òóõàé, ò¿¿íèéãõýðýãëýõ àðãà, íîðì, õýìæýý, õóãàöààã òîãòîîõ, óñàëãààíû àðãà, íîðì,óñëàõ õóãàöàà, ¿ðãýëæëýõ õóãàöààíû òàëààð ìýäýæ àâàâ. ÑóðãàëòàäÌîíãîëä òàðèàëàãääàã á¿õ òºðëèéí òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ,æèìñãýíèé òåõíîëîãè, àð÷èëãàà, õîã óðãàìàë, ºâ÷èí õîðòîíòîéòýìöýõ àðãà òåõíîëîãèéã õàðóóëñàí çóðàãò ñàìáàð, VCD êèíî, áèåò¿ç¿¿ëýí çýðãèéã àøèãëàëàà. Ñóðãàëòûí ÿâöàä îðîëöîã÷ á¿ðèéíòàëáàéãààð ÿâæ çºâëºë㺺 ºãºõ, äàäëàãààð äóòóó áîëîí áóðóóõèéãäñýí ç¿éë¿¿äèéã ãàçàð äýýð íü çàñóóëàõ, òýðã¿¿íèé õ¿ì¿¿ñèéíàðãà òåõíîëîãèéã ÿðèóëàõ, òàëáàéã íü ¿ç¿¿ëýõ çýðýã àðãóóäûã ñóìá¿ðèéí ñóðãàëòàä õýðýãëýñýí íü ñóðãàëòàä õàìðàãäàãñàä íýëýýäýåðýã ¿ç¿¿ëýëò áîëæ áàéëàà.

ÌÝÄÝÝ, ÌÝÄÝÝËÝË

“Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéíìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíäÎíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí èðãýä, íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äýäçîðèóëàí çîõèîí áàéãóóëñàí “ªðòãèéí ñ¿ëæýý”áèçíåñèéí ñóðãàëò 2010 îíû 08 ñàðûí 12-31-íäáîëëîî. Ýíýõ¿¿ ñóðãàëòûã ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõüõºòºëáºðèéí ãàçðûí çàõèàëãààð Îíîí ãîëûí ñàâãàçðûí èðãýä, íºõºðëºë¿¿äýä ºðòãèéí ñ¿ëæýýáàéãóóëàõ õàìòðàí íýãäýæ, áèçíåñýý àìæèëòòàéÿâóóëàí çàðäëàà áàãàñãàõ, îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýä íüòóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð çîõèîí áàéãóóëñàíáàéíà. Ñóðãàëò íü ºðõèéí áîëîí õóâèàðàà õºäºëìºð

Æèìñ, õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëàõ,àð÷ëàõ ìýäëýãòýé áîëîâ

Îðëîãî íýìæ ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàäòóñòàé ñóðãàëò áîëîâ

ýðõëýã÷äýä õàìòðàí áèçíåñ ýðõëýõ, ¿ð àøèãã¿éçàðäëàà áóóðóóëàõ, ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñòàíäàðòûí øààðäëàãûí äàãóó øîøãî õàÿãòàé áîëãîí,ñàâ áàãëàà áîîäîëä ñàâëàí ºí㺠¿çýìæòýé ýð¿¿ë àõóéíøààðäëàãà õàíãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýí çàõçýýëä ãàðãàõàä èõýýõýí ò¿ëõýö ºãºõ¿éö à÷õîëáîãäîëòîé áîëëîî ãýæ îðîëöîã÷èä ÿðüæ áàéëàà.ªðòãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëñíîîð òóõàéí ¿éëäâýðëýã÷èäíýãäýí íèéëæ òàñðàëòã¿é ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàíòºâèéí çàõ çýýëä á¿òýýãäýõ¿¿íýý íèéë¿¿ëýõ áîëîìæá¿ðäýæ áàéãààãààðàà àøèã òóñàà ºãºõ þì.

10 ¹ 11 (35) 2010

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáº-ðèéí ãàçàð, Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí ýìýãòýé÷¿¿äèéíçºâëºë õàìòðàí Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãàóóëçàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà. 2010 îíû 7 ñàðûí 31-íýýñ 8 ñàðûí1-íèé ºäð¿¿äýä Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìàíä áîëñîí òóñ ÷óóëãàóóëçàëòûí çîðèëãî íü ¿íäýñíèéõýý õóâöñàà î¸æ, ºìñºæ, õýðýãëýõçàëóó õîé÷ ¿åäýý ºâë¿¿ëýõ,ñàâ ãàçðûí ñóìäûí ýìýãòýé÷¿¿äèéíçºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàæ òóðøëàãà ñîëèëöîõ ÿâäàëáàéëàà.Ò¿¿í÷ëýí îíãîí áàéãàëèà óíàãàí òºðõººð íü õàäãàëæáàéãàëü îð÷íîî õàéðëàí õàìãààëàõ, çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ òàëäýýð íýãäýí àæèëëàõ ñîíèðõëûã òºð¿¿ëýõ íü óóëçàëòûí áàñ íýã

÷óõàë òàë áàé-ñàí þì. 90 ãà-ðóé ýìýãòýé-÷¿¿ä îðîëöñîí÷óóëãà óóëçàë-òûí ¿åýð á¿ñ-ã¿é÷¿¿ä òýì-öýýí, ¿íäýñíèéõ ó â ö à ñ í ûóðàëäààí, ìºíáàéãàëü õàì-ãààëàë áà õý-ë ý ë ö ¿ ¿ ë ý ãçýðýã îëîí àðãà

õýìæýý çîõèîí áàéãóóëàâ. Ýíýõ¿¿ ÷óóëãà óóëçàëòûí ¿ð ä¿íäýìýãòýé÷¿¿ä òóëãàìäàæ áóé àñóóäàë, ãàðàõ àðãà çàì áîëîí õ¿ðýõ¿ð ä¿íãèéíõýý òàëààð õýëýëöýæ èðãýä, àæ àõóéí íýãæ, àëáàíáàéãóóëëàãàä õàíäàí áàéãàëèà õàìãààëàõ óðèàëãà, çºâëºìæãàðãàñàí íü îëíû àíõààðëûã èõ òàòñàí þì. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí÷óóëãà óóëçàëòûã óëàìæëàë áîëãîí çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëæäàðàà æèëèéí óóëçàëòûã ªìíºäýëãýð ñóìàíä õèéõýýð áîëëîî.

ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÀÕÀÍ Ä¯¯ÑÝÝÎíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õýðýãæèæ áàéãàà “Íóòãèéí èðãýäýä

ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûãáóóðóóëàõ” òºñëèéí áàðèìò áè÷èãò ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí ò¿¿íèéáàéãóóëëàãûã ÷àäàâõèæóóëàõ, áýõæ¿¿ëýõ òàëààð îëîí ÷óõàë çààëòîðñîí íü ýâ íýãäëèéí ýðõýì õ¿÷èéã èëýðõèéëñýí Àëóíãîî ýõèéíäîìîãò íóòãèéí ýõ÷¿¿ä,ýìýãòýé÷¿¿ä áèäýíä àõóé àìüäðàëàà ººäòàòàõ ñàéõàí áîëîìæ á¿ðäëýý. Ìîíãîë îðíû öýíãýã óñíû íººö,áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí òºãñ á¿ðäñýí Îíîí ãîëûí áàéãàëü îð÷íîîõàéðëàí õàìãààëàõ íü çºâõºí òºð çàñãèéí áóñ èðãýí á¿ðèéí àðèóí¿¿ðýã ìºí. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí àíõäóãààð÷óóëãà óóëçàëò Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìàíä áîëæ ýìýãòýé÷¿¿äáîëîí ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, áàéãàëü îð÷íû ºìíº òóëãàìäñàí àìèí÷óõàë àñóóäëûã øèéäâýðëýõ òàëààð õýëýëöýæ ñàâ ãàçðûíõààòºðèéí áîëîí ÒÁÁ, ÍÈÁ íèéò èðãýääýý õàíäàí óðèàëæ áàéíà. Õ¿íá¿ðò Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò àìüäàð÷ áàéãààãààðàà áàõàðõàõ,îíãîí äàãøèí áàéãàëü áîëîí óëàìæëàëò Pñ çàíøëàà õàéðëàíõàìãààëàõ ñýòãýëãýýã òºëºâø¿¿ëýõ àæèëä ýìýãòýé÷¿¿ä áèäòýðã¿¿ëýí îðîëöüP. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûã Ìîíãîë óëñûíõýìæýýíä çàãâàð ýêî-á¿ñ áîëãîõ, ýêî-¿éëäâýðëýë, æèìñ-æèìñãýíèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ, õºäºëãººí ºðí¿¿ëýõ, Ñàâãàçðûí èðãýí á¿ðèéã æèëäýý íýã ìîä òàðüäàã ñàéõàí Pñ çàíøèë,óëàìæëàëòàé áîëãîõ, ºðõ á¿ð àìüäàð÷ áóé îð÷íîî õîãã¿é öýâýðöýìöãýð áàéëãàõ îëîí ò¿ìíèé õºäºëãººí ºðí¿¿ëöãýýå.

Îíîí ãîëûí àõàí ä¿¿ñýý.Áèä íýã ãîëûíõîíÎíîí ãîë äýëõèéí ºâÎíîí ãîëûí ñàâ - Èõ ò¿¿õ - Èðýýä¿éí çàãâàð íóòàãÎíîí ãîëûí àõàí ä¿¿ñýý – ººð÷ëºëòèéã ººðñ人ñºº ýõýëüå.

Ö.̺íáèø: ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéíàìüäðàë ñàéæèð÷ áàéíà

-Òàíàé íºõºðëºë õýçýý áàé-ãóóëàãäñàí áý, õýäýí ãèø¿¿í-òýé âý?

-Ìàíàé íºõºðëºë àíõ 2008îíû 12 ñàðä 6 ºðõèéí 12 ãèø¿¿í-òýé áàéãóóëàãäñàí áîëîâ÷ ÿìàð÷ áè÷èã áàðèìò ãýõ ç¿éë òýð ¿åäáèäýíä áàéãààã¿é, ÿàæ á¿ðä¿¿-ëýõ òàëààðàà ìýäýõã¿é ÿâñàíþì. Õàðèí Äýëõèéí áàéãàëü õàì-ãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õº-òºëáºðèéí ãàçðûí Ç¿¿í á¿ñèéíñàëáàð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûíõýìæýýíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ

ýõýëñíèé ¿ð ä¿íä íºõºðëºëèéíáè÷èã áàðèìòûã òóñ áàéãóóëëà-ãûí õàìò îëíû òóñëàìæòàéãààðá¿ðä¿¿ëýí 2010 îíä çàñàãäàðãàòàéãàà ãýðýý áàéãóóëàí 12ºðõèéí 26 ãèø¿¿íòýé æèíõýíýíºõºðëºë áîëæ àæèëëàæýõýëñýí.

-Àíõ ÿìàð áýðõøýýëòýé

Ñàÿõàí áîëñîí“ͺõºðëºë õºãæèë -2010”íààäàìä Õýíòèé àéìãèéíÄàäàë ñóìûí “Õàæóóáóëàã” íºõºðëºë Îíîíãîëûí ñàâ ãàçðûíøèëäýã íºõºðëºëººðøàëãàðñàí áèëýý. Òóñíºõºðëºëèéí àõëàã÷Ö.̺íáèøòýé ÿðèëöëàà.

ó÷èð÷ áàéâ. ¯¿íèéã õýðõýíøèéäýæ ÷àäàâ?

-Áèä àíõ îéí íºõºðëºëèéíìºí ÷àíàðûã ìýäýõã¿é áàéñàí.Ǻâõºí Õàæóó áóëàãèéí îéðõàâèéã öýâýðëýõ, ìºí øàòñàí îéãöýâýðëýæ òàðüö òàðèõ þìñàíãýñýí õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé áàéñàí.Òýãýýä 2009 îíû õàâàð àíõíàðñíû ñóóëãàö òàðüæ ¿çñýí. Òýð¿åä ÿìàð ÷ ñóðãàëòàíä õàìðàã-äààã¿é, çºâõºí ìîä òàðèõ þìñàíãýñýí õ¿ñýë ýðìýëçëýýðýý òàðü-ñàí ó÷ðààñ ñóóëãàö ìààíü òº-äèéëºí ñàéí óðãààã¿é àëäàãäàëäîðñîí. Öààøèä ¿éë àæèëëàãààÿâóóëàõ ãýõýýð òåõíèê áîëîíñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàë ìàø õ¿íä-ðýëòýé áàéñàí. Ýíý áýðõøýý-ëèéã äàâàí òóóëàõàä áèäýíä òºñ-ëèéí ç¿ãýýñ ÿâóóëñàí ñóðãàë-òóóä ¿ð ä¿íãýý ºãñºí. Áèä õàì-ãèéí ò¿ð¿¿íä äóíäûí ñàíòàé áî-ëîõ õýðýãòýé þì áàéíà ãýæ ¿çýýäãèø¿¿í áîëãîíîîñîî 10 ìÿíãàíòºãðºã õóðèìòëóóëàí õàìòðàí¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõäàààøèãëàäàã áîëñîí. ̺í çóíûóëèðàëä íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äíèéëæ áàéãàëèéí äàãàëäàõáàÿëàã ò¿¿æ çàõ çýýëèéí ¿íýýðáîðëóóëàí ò¿¿íèéõýý 30 õóâèéãäóíäûí ñàíäàà õèéæ àðâèæóó-ëàõ áîëñîí þì.

-Òàíàé íºõºðëºëèéí ãîëçîðèëãî þó âý? Îäîî ÿìàð ¿éëàæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà âý?

-Ìàíàé íºõºðëºëèéí ãîë çî-ðèëãî áîë íºõºðëºëºº áýõæ¿¿-ëýõ, ýçýìøèæ áàéãàà ãàçàð íóò-ãàà ýíý õýâýýð íü áàéëãàõ, ìºíºðõèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýäîðøèíî. Ìàíàé íºõºðëºëèéíºðõ¿¿ä õàìòðààä ààðóóë, òºðºëá¿ðèéí æèìñíèé ÷àíàìàë,

캺ãíèé äàðø ñàâëàí çàõ çýýëäíèéë¿¿ëæ áàéíà. Ìàíàé íºõºð-ëºë Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí 7ñóìûí íºõºðëºë¿¿äýýñ øàëãàð÷øèëäýãèéí øèëäýã íºõºðëºëáîëñîí íü áèäýíä ìàø èõ óðàìºãñºí.

-Òºñëèéí õ¿ðýýíä òàíàéíºõºðëºëèéã ÷àäàâõèæóóëàõ

òàë äýýð ÿìàð ¿éë àæèëëàãààÿâóóëæ áàéãàà âý?

-Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáº-ðèéí ãàçðûí Ç¿¿í á¿ñèéí ñàëáàðáîëîí “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèã-ëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìå-íåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóó-ëàõ” òºñëèéí ç¿ãýýñ çîõèîíáàéãóóëæ áóé ñóðãàëò, ñåìèíàðòíºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä áàéíãàõàìðàãäàæ ìýäýýëýë, ãàðûíàâëàãààð õàíãàãäàæ áàéíà.¯¿íèé ¿ð ä¿íä áèä õ¿íñíèéíîãîî, æèìñíèé ìîäíû òàðèëòáîëîí àð÷èëãàà õèéæ ñóðñàí.̺í ñàÿõàí “Íºõºðëºë õºãæèë-2010” íààäàì çîõèîí áàéãóóëñàííü Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûíñóìäûí íºõºðëºë¿¿ä õîîðîíäîîòóðøëàãà ñóäàëñàí à÷ õîëáîã-äîëòîé àæèë áîëëîî.

- ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéíàìüäðàë àõóéä ÿìàð äýâøèëãàðñàí áý. Òà á¿õýí ñýòãýëõàíãàëóóí áàéæ ÷àäàæ áàéíàóó?

-ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿ä õàìò-ðààä ºâëèéí ò¿ëýýíèé ìîäîîáýëòãýõ, õàâàð òàðèàëàëòûí ¿åäòºðºë á¿ðèéí õ¿íñíèé íîãîîíû¿ðñýëãýýã õàìòðàí õèéäýã áîë-ñîí. Õàðèí íºõºðëºëèéí á¿õºðõ¿¿ä ººðñäèéí õýðýãöýýíäýýòºìñ, õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëæáàéíà. Ýíý íü àìüäðàëä èõíýìýð áîëæ áàéãàà þì. Åð íüíºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí àìüä-ðàë ñàéæèð÷ áàéíà ãýæ õýëæáîëíî.

-ͺõºðëºëèéí ¿éë àæèë-ëàãààã óëàì ñàéæðóóëàõàäÿìàð àæèë õèéõýýð òºëºâëºæáàéãàà âý ?

-Öààøèä íºõºðëºëèéí ãè-

ø¿¿ä áèä ººðñ人 íºõºí ñýð-ãýýëò õèéõ, òàðüöàà õ¿ëýìæèíäóðãóóëæ ñóðàõ, õ¿íñíèé íîãîîãîîñàâëàí çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõçýðýã ¿éë àæèëëàãàà õèéõýýðòºëºâ뺺ä áàéíà.

ßðèëöñàí: Ã. Áîëîðòóÿà

Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûíýìýãòýé÷¿¿ä áàéãàëèàõàìãààëàõûã óðèàëàâ

¹ 11 (35) 201011

Àëòàé Ñî¸íû á¿ñèéí àéìãóó-äàä áàéãàëü äýëõèéãýý õàìãààëàõ,àìüäðàë àõóéãàà äýýøë¿¿ëýõ çî-ðèëãîòîé ìàë÷èä, èðãýä ººðñäèéíñàíàë ñàíàà÷ëàãààðàà íýãäýæ,áàéãàëü õàìãààëàõ ìàë÷äûííºõºðëºëèéí çîõèîí áàéãóóëàëòàäîðîõ áîëñíîîñ õîéø äàðóé õýäýíæèëèéí í¿¿ðèéã ¿çýýä áàéíà. Ýíýõóãàöààíä Äýëõèéí áàéãàëü õàì-ãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºë-áºðèéí ãàçðààñ òýäãýýð íºõºðëºëá¿ëã¿¿äèéã áýõæèõýä íü äýìæëýã¿ç¿¿ëæ áàãàã¿é ç¿éë õèéñýí. Òó-õàéëáàë, ìàëûí ò¿¿õèé ýäèéã áî-ëîâñðóóëæ á¿òýýãäýõ¿¿í õèéõ, íº-õºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí ýêîëîãèéíáîëîâñðîë, áèçíåñ, óäèðäëàãà çî-õèîí áàéãóóëàëò, õàìòûí àæèëëà-ãààíû ÷èãëýëèéí ÷àäâàðûã äýýø-ë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã õèéæ, õàðèë-öàí òóðøëàãàà ñîëèëöîõ íºõöºëáîëîëöîîãîîð áàéíãà õàíãàæ èð-ñýí áèëýý. Ýíý á¿õ àæëûí ¿ð ä¿íäòýäíèé àìüäðàë àõóé äýýøëýíººðñ人 ÷ õóâü õ¿íèé õóâüä õºãæèæáàéíà. Òýäíèé çàðèì íü ººðñäèéíõèéñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ãàäààääîòîîäûí çàõ çýýëä ãàðãàæ îðëî-ãîî íýìýãä¿¿ëäýã áîëæýý.

¯¿íýýñ ãàäíà íºõºðëºë¿¿äºíººäºð îðîí íóòàãòàà áàéãàëüõàìãààëëûí áîëîîä áóñàä ÷èãëý-ëýýð ñàíàà÷ëàãà ãàðãàí àæèëëà-

ßâóóëûí ñóðòàë÷èëãàà îëíûñîíèðõëûã òàòëàà

Õîâä ãîëûí ñàâ ãàçðûí çºâëºë“Áóëàã òààðâàë í¿äèéã íü öýâýðëý,Áóÿí çàÿà íü ººðò òàíü èðíý” ñý-äýâò ÿâóóëûí ñóðòàë÷èëãààãàà2010 îíû 9 ñàðûí 1-íýýñ 8-íûõîîðîíä Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí Öýí-ãýë, Óëààíõóñ, Àëòàíöºãö, Äýë¿¿í,Áàÿííóóð, Ñàãñàé ñóìûí íóòàãòçîõèîí áàéãóóëëàà. Ýíýõ¿¿ ¿éëàæèëëàãàà íü Õîâä, Áóÿíò ãîëûíñàâ ãàçðûí çºâëºëººñ áîëîâñðóó-ëàí ãàðãàñàí “Õîâä ãîë-Õàð íóóðûíóñíû íººöèéí ìåíåæìåíò òºëºâ-ëºãºº”-ã àðä èðãýäýä ñóðòàë÷ëàíòàíèóëàõûí çýðýãöýý ìåíåæìåíòòºëºâëºãººíä ñóì òóñ á¿ðèéí îíö-ëîãò òóëãóóðëàí àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ¿éë àæèëëàãààíóóäûã òàíèëöóó-ëàõ, óðëàãèéí òîãëîëòîîð äàìæóó-ëàí ãîëûí ñàâ ãàçðûí áàéãàëèéííººö áàÿëàãèéã õàéðëàí õàìãàà-ëàõ òàëààð ñóðòàë-÷èëãàà õèéõ, àðä èðãý-äèéí îðîëöîîã íýìýã-ä¿¿ëýõ, ìºí òýäíèéáàéãàëü îð÷íû õèé-ãýýä óñ, ò¿¿íèé íºº-öèéã õàìãààëàõ òà-ëààðõ ìýäëýã õàíäëà-ãûã ñóäëàõ çîðèëãî-òîé áàéñàí þì. Ñóð-òàë÷èëãààíû àæèë íüóðëàãèéí òîãëîëò (äóó,ø¿ëýã, æ¿æèã), ìýäýýìýäýýëýë (èëòãýë, òà-íèí ìýäýõ¿éí òýì-öýýí), àñóóëãà ñóäàëãàà ãýñýí õýñ-ã¿¿äýýñ á¿ðäýæ áàéâ. Ìýäýýëëèéíõýñãèéí õ¿ðýýíä ñóðòàë÷èëãààíû¿éë àæèëëàãààíä îðîëöñîí èðãý-äýä çîðèóëàí “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿-øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìå-íåæìåíò”, “Õîâä ãîë-Õàð íóóðûí

óñíû íººöèéí ìåíåæìåíò òºëºâ-ëºãºº”, “Ìåíåæìåíò òºëºâëºãººíäòóñãàãäñàí ¿éë àæèëëàãàà” çýðýãñýäâýýð Õîâä ãîëûí ñàâ ãàçðûíçºâëºëèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàÇ.Äîëãîðñ¿ðýí, Ìîíãîë- Àëòàéííóðóóíû ÓÒÕÃÍ-èéí õàìãààëàëòûíçàõèðãààíû àõëàõ ìýðãýæèëòýíØ.Ìàðàò íàð èëòãýë òàâüñàí þì.

Ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã àëüáîëîõ îëîí õ¿íä õ¿ðãýõ, òàòàíîðîëöóóëàõ, ¿ð ºãººæèéã íü äýýø-ë¿¿ëýõ çîðèëãîîð õºäºº îðîí íóò-ãèéí îíöëîã, èðãýä îëîí íèéòèéíõ¿ñýë ñîíèðõîëä íèéö¿¿ëýí óðëà-ãèéí òîãëîëòòîé õàìòàòãàí çîõèîíáàéãóóëëàà. Èéì ÷ ó÷ðààñ ýíýõ¿¿ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã ÷èìñýí,áàÿæóóëñàí, ¿ð ºãººæèéã íü íýì-ñýí ç¿éë áîë ÿàõûí àðãàã¿éãàâüÿàò æ¿æèã÷èí Í.Ñýíãýäîðæ,

ÑÒÀ Á.Ãèéìàà, Ø.Ìàðàò íàðûíòîãëîñîí ¿ç¿¿ëáýð¿¿ä áàéëàà. Ýä-ãýýð óðëàãèéí àâúÿàñòíóóä ººðñ-äèéí îëîí ñàéõàí äóó, õººìýé,ø¿ëãýýð ¿çýã÷äèéí ñîíèðõëûãòàòàæ áàéñíààñ ãàäíà Õîâä ãîëûíàé ñàâûí óñíû íººöºä òóëãàìäàæ

áóé îëîí àñóóäàë áýðõøýýë, äó-òàãäàëòàé ç¿éëñèéã ãóðâàí ÿíçûíøîã õîøèí õýëáýðýýð òîãëîæ¿ç¿¿ëñýí íü ìýðãýæëèéí áàéãóóë-ëàãûí õ¿ì¿¿ñèéí òàâüñàí îéëãîõîäõýö¿¿ èëòãýë ìýäýýëëèéã ýíãèéíîéëãîìæòîé áîëñîí þì. Òóõàéë-áàë, ãîëûí ýõýí, äóíä õýñýãò òóë-ãàìäàæ áóé àñóóäàë áîëîõ ñóâàãøóóäóó òàòàæ õàäëàí, áýë÷ýýð, òà-ðèà íîãîîíû òàëáàéãàà óñëàõ, õîãõàÿãäëààð äàìæóóëàí áîõèðäóóëæ

áàéãàà ÿâäëûã îëîí æèë èéìáàéäëààð óñûã çîõèñã¿é àøèãëàæáàéñàí, øèíýýð àøèãëàæ ýõýëæáàéãàà ãýñýí õî¸ð õ¿íèé õîîðîí-äûí çºð÷èë ìàðãààí, ãîëûí ýõýíáîëîí äóíä õýñãèéí óñíû çîõèñã¿éàøèãëàëòààñ ¿¿äýí ãîëûí àäàãòàìüäàðäàã òàðèàëàí÷äàä òóëãàì-äàæ áóé àñóóäëûí òàëààð ààâäààáîëîí íóòãèéí àðä îëîíäîî õàí-äàæ áè÷ñýí á¿ñã¿éí çàõèäàë çýð-ãýýð äàìæóóëàí õàðóóëñàí þì.

Ýíý íü èðãýäèéí ñîíèðõëûã èõòàòàæ áàéâ. ̺í îðîëöîã÷äûíñîíèðõëûã ºðí¿¿ëýõ çîðèëãîîðàñóóëò õàðèóëòûí ÀÕÀ òýìöýýí,òýäíèé äóó õîîëîéã áóñäàä õ¿ðãýõçîðèëãîîð øèëäýã ìåññåæíèéóðàëäààí, àõìàä áóóðëóóäûíñàíàë ñýòãýãäëèéã íü ñîíñîõ çýðýãîëîí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàé-ãóóëëàà. Øèëäýã ìåññåæ, íóòãèéíçîí îëíîî óðèàëñàí óðèàëãàíûóðàëäààíä “Òóíãàëàã óñ, îé õºâ÷-

äàã, íèéãìèéí èäýâõòýé õýñãèéííýã áîëîîä áàéíà. ¯¿íä îëîí æè-øýý òàòàæ áîëíî. Óâñ àéìãèéíîëîí íºõºðëºë¿¿ä îðîí íóòãèéí-õàà áàéãàëü, àí àìüòàíã òîîëîõ,ñóäëàõ, öàã õ¿íäðýëòýé ¿åä áèî-òåõíèêèéí àðãà õýìæýý àâàõ çýðýãàæëóóäûã ñóì îðîí íóòãèéíõààáàéãàëü îð÷íû áàéöààã÷, áàéãàëüõàìãààëàã÷èäòàé õàìòàð÷ õèéäýãáîëîîä áàéíà. Õîâä àéìãèéí çà-ðèì íºõºðëºë ñóì îðîí íóòãèéíõààýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæèëäõóâü íýìðýý îðóóëæ îðîí íóòàãòæèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºãæ¿¿ëýõàæëûã õîøóó÷èëæ áàéãàà áîëÃîâü-Àëòàé àéìãèéí íºõºðëºë¿¿äñóì îðîí íóòãèéíõàà íèéãìèéíàñóóäàëä íýìýð õàíäèâàà ºã÷áàéíà. Òýä ñóðãóóëèéí ñóðàã÷èä,ºí÷èí ÿäóó, àìüäðàëûí áîëîìæã¿éàéëûí õ¿¿õä¿¿äýä ººðñäèéí õèé-ñýí äóëààí îéìñ, ãýðèéí øààõàé,õè÷ýýëèéí õýðýãñýë ºã÷ ñóð÷ áî-ëîâñðîõ íºõöºë áîëîëöîîã íü á¿ð-ä¿¿ëýõýä äýìæëýã áîëîõîîð õè-÷ýýæ ÿâíà.

Èéíõ¿¿ õºãæèæ äýâæèæ áàéãààìàë÷èä ìààíü ýíý æèë ººðñ人áèå äààæ ͺõºðëºë õºãæëèéííààäìàà õèéëýý. Ãîâü-Àëòàé àéì-ãèéí ñóìäûí ìàë÷äûí íºõºðëº-ë¿¿äèéí íààäàì ºíãºðñºí 9 ñàðûí18-24-íèé õîîðîíä áîëëîî. Íààä-

ìûí ¿åýð òýä îëîí òºðëèéí ¿éëàæèëëàãààã ñóì îðîí íóòãèéíõààóäèðäëàãà, àëáàí áàéãóóëëàãóóä,ñóðàã÷äûí ýêî êëóáóóäòàé õàìòàð÷õèéæýý. Íààäìûí ãîë çîðèëãî íüìàë÷äûí íºõºðëºë¿¿ä áàéãàëüõàìãààëëûí áîëîîä áóñàä ÷èãëý-ëýýð íºõºðëºëèéí õàìò îëîí õýð-õýí õºãæèæ áàéãààãàà õàðóóëàõ,õèéñýí ¿éë àæèëëàãààãàà îëîííèéòýä òàéëàãíàõ, öààøäûí ¿éëàæèëëàãààãàà òºëºâëºõ, íºõºðëº-ëèéí à÷ õîëáîãäëûã îëîí íèéòýäòàíèóëàõ ÿâäàë áàéëàà. Ýíý çî-ðèëãûíõîî õ¿ðýýíä òýä ººðñäèéí¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýýðýý¿çýñãýëýí õóäàëäàà ãàðãàõ çýðãýýðºíãºðñºí æèëèéí õóãàöààíä õèé-ñýí àæëàà òàéëàãíàñíààñ ãàäíàîëîí íèéò, ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûíäóíä ñïîðò, óðëàãèéí ÷èãëýëýýðîëîí óðàëäààí òýìöýýí çîõèîíáàéãóóëñàí þì. Õàìãèéí îëîíáóþó 4 íºõºðëºëòýé Äàðâè ñóìûí-õàí ýíý æèëèéí øèëäãýý øàëãà-ðóóëæ óðàìøóóëñàí áºãººä íºõºð-ëºëèéí õºãæ뺺𺺠“Áàÿíáóðãàñ”íºõºðëºë, áàéãàëü õàìãààëëûí¿éë àæèëëàãààãààðàà “Äýëãýð ñà-ëàà” áóñäûãàà ìàíëàéëàâ. ̺íÄÁÕÑ-ãèéí ÌÕÃ-ààñ ñàíàà÷ëàãà-òàé ñàéí àæèëëàæ áàéãàà íºõºð-ëºë, ñóì áàãèéã çàõèðëûí íýðýì-æèò “Íîãîîí ºðãºìæëºë”-ººð øàã-

íàæ óðàìøóóëëàà. Àëü ÷ ñóìàíäõèéãäñýí íààäìûí çîðèëãî èéíáèåëëýý. Ó÷èð þóí ãýâýë ¿çýñãýëýíõóäàëäààíä òàâüñàí á¿õ á¿òýýãäý-õ¿¿í îëíû àíõààðëûã òàòàæ õýðõýíÿàæ õèéäýã, õààíà ñóðñàí, íºõºð-ëºë áàéãóóëàõàä þóã àíõààðàõ ¸ñ-òîé çýðãèéã àñóóæ ñîíèðõñîí, ýðæñóðñàí õ¿ì¿¿ñ îëîí áàéñàí áºãººäá¿ð çàðèì íü ÄÁÕÑ-ãèéíõàí õààíàáàéíà, óóëçìààð áàéíà, çºâëºãººàâìààð áàéíà, íºõºðëºëèéí ãè-ø¿¿ä òà íàðûã çààæ ºã뺺 ãýñýýðòóñ áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èäòýéèðæ óóëçàæ áàéëàà. Ýíý íààäìûííýã îíöëîã íü áàéãàëü õàìãààëàõñóðàã÷äûí ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä àõýã÷ íàðûíõàà ¿éë àæèëëàãààã äýì-æèæ àìæèëò õ¿ñýí óðëàãèéí òîã-ëîëòîîðîî áýëýã áàðüæ áàñ íºõºð-ëºëèéí ãèø¿¿äèéí äóíä àñóóëò õà-ðèóëòûí òýìöýýí çîõèîí áàéãóóë-ñàí ÿâäàë áàéâ. ̺í Äýëõèéíáàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Àëòàé-Ñî¸íû á¿ñèéí ñàëáàðûí òºëººëºã-÷èä íààäàìä óðèëãààð îðîëöîæýíý 2010 îíûã Áèîëîãèéí îëîí ÿíçáàéäëûí æèë áîëãîí äýëõèé íèé-òýýðýý òýìäýãëýí ºíãºð¿¿ëæ áàé-ãààòàé õîëáîãäóóëàí “Óñ”, “Áèîëî-ãèéí îëîí ÿíç áàéäàë áà à÷ õîë-áîãäîë” ñýäâýýð ëåêö, ÿðèëöëàãàõèéëýý. ̄ ¿íýýñ ãàäíà àëèâàà àìüäàìüòàí áàéãàëèéíõàà çîõèëäëî-

ãîîð àìüäàð÷ áàéõ ¸ñòîé ãýäãèéãîëîí íèéòýä îéëãóóëàõ çîðèëãîîðýêî êëóáûí ñóðàã÷äàä óðüä÷èëàíõ¿ñýëò ãàðãàñíû äàãóó ñóðàã÷èäçîõèîë÷ Ä.Îþóíáàäðàõûí “Óõàà-ðàë” æ¿æãèéã òîãëîæ ñîíèðõóóëëàà.

Íààäìûí õààëòûí àæèëëàãàà“Ýõ äýëõèé - áèäíèé ãýð” ñýäýâò ¿ä-øèéí öýíã¿¿í áàéñàí áºãººä ýíý-õ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíä Äýëõèéí áàé-ãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí áýëýã òýì-äýã áîëñîí õóëñíû áààâãàé ººðèéííàéçóóä áîëîõ Ìîíãîë áºõºí, Öîî-õîð èðâýñ, Àëòàéí òàðâàãà, Àðãàëüõîíèíû õàìò îðîëöñîí íü ¿äøèéíöýíã¿¿íèé îðîëöîã÷äûí õóâüä òîìñþðïðèç áàéëàà. Àìüòàä ¿äøèéíöýíã¿¿íä îðîëöîã÷èä “ººðñäèéíõíü” òàëààð õýð ìýäëýãòýéã àñóóæáÿöõàí øàëãàëò àâ÷ àìæñàíààñãàäíà áàéãàëü îð÷èí, àí àìüòäûíòàëààðõè íóòãèéí èðãýäèéí ñýòãýã-äýë, íóòàã íóãûíõàíäàà õýëýõóðèàëãûã ñîíñîæ èõ ë áàÿðòàé áàé-ñàí þì. Áàéãàëü äýëõèéãýý ø¿òýæèðñýí ìîíãîë çàíøëàà ñýðãýýæàìüäðàë àõóéãàà òîãòâîðòîé àâ÷ÿâàõûã çîðüæ áàéãàà íºõºðëºëèéíãèø¿¿äýä áèå ýð¿¿ë, óõààí ñàðóóëáàéæ èõèéã á¿òýýõ ñàéõàí ñýòãý-ëèéíõýý ¿ðèéã òàðüæ óðãóóëàí ÿâà-õûã õ¿ñýæ öààøäûí çàì ìºð òàíü¿ðãýëæ ãýðýëòýæ áàéõûã åðººå.

Ë.ÀËÒÀÍÖÝÖÝÃ

ͺõºðëºë õºãæëèéí íààäìûí ñîíèíîîñ

òýé áàéãàëü - òà áèäíèé àìüäðàõíóòàã”, “Õîâä ãîëûí ñàâ ãàçðààñóñûã õàìãààëàõ, íººöèéã õýâýýðàâ÷ ¿ëäýýõ ¿éë àæèëëàãààíä èðãýíá¿ð çààâàë îðîëöú¸”, “Óñã¿é áîëàìüäðàëã¿é”, “Óñ áîë õ¿íèé ñóä-ñààð ã¿éæ áàéãàà öóñ. Öóñã¿éãýýðÿìàð ÷ õ¿í, àìüòàí àìüäàð÷ ÷à-äàõã¿é. ¯¿íòýé àäèë óñã¿é áîëàìüä àìüòàí îðøèí òîãòíîõã¿é”,“Àé äàà, õ¿ì¿¿ñ ìèíü! õàëóóí öó-ñàà õàéðëàäàã øèãýý õàòàí ñàéõàíãîë óñàà õàìãààëúÿ” çýðýã ýíãèéíàðä èðãýäèéí ÷èí ñýòãýëèéí îëîíñàéõàí ¿ã Õîâä ãîë øèã áÿëõàíóíäàð÷, ñîíññîí õ¿ì¿¿ñèéí àëãàòàøèëò ò¿¿íèéã òýòãýõ õóðûí óñøèã øààãèí áàéëàà.

̺í ýíý ¿åýð 70 îð÷èì õ¿íýýñîðîí íóòãèéí àðä èðãýäèéí óñ, ò¿¿-íèé íººö, óñíû íýãäñýí ìåíåæìåí-òèéí òàëààðõè ìýäëýã, õàíäëàãûãòàíäñàí ñóäàëãààã àâ÷ ä¿íã íýãòãýæáàéíà. Õîâä, Áóÿíò ãîëûí ñàâ ãàç-ðûí çºâëºë ýíý óäààãèéí ñóäàëãààáîëîí óðüä ºìíº àâ÷ áàéñàí ñó-äàëãààíû ä¿íã ººðñäèéí ¿éë àæèë-ëàãààíû çîðèëãî ÷èãëýëòýé óÿë-äóóëàí öààøäûí ìýäýýëýë ñóðòàë-÷èëãààíû ¿éë àæèëëàãààãàà õèéõþì áàéíà.

12 ¹ 11 (35) 2010

ÌÝÄÝÝ, ÌÝÄÝÝËÝË

ÁÎÀÆ-ûí ñàéä Ë.Ãàíñ¿õ ÀÍÝÓ-ûí Àáó ÄàáèãèéíÁàéãàëü îð÷íû àãåíòëàãèéí äàðãà íî¸í Ìàæèèä ÀëüÌàíñóóðèéí óðèëãààð 2010 îíû 9-ð ñàðûí 20-22-íûºäð¿¿äýä ÀÍÝÓ-ä àéë÷èëæýý. Ë.Ãàíñ¿õ ñàéä,Ìîõàììàä Àõìåä Àëü Áîâàðäè íàð ÀÍÝÓ-ûí ÀáóÄàáèãèéí Áàéãàëü îð÷íû àãåíòëàã áà Ìîíãîë ÓëñûíÁàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàì õîîðîíäÌîíãîë îðíû ìàõ÷èí øóâóóäûã õàìãààëàõ òóõàéÕàðèëöàí îéëãîëöëûí ñàíàìæ áè÷èã áàéãóóëæ, ãàðûí¿ñýã çóðñàí áàéíà. Ñàíàìæ áè÷ãèéí õ¿ðýýíä ìàõ÷èíøóâóóäûí òîî òîëãîéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîðáàéãóóëñàí 5000 õèéìýë ¿¿ðòýé õîëáîîòîéãîîðõàìãààëàë, çîõèîí áàéãóóëàëò, áàéãàëü õàìãààëàõ¿éë àæèëëàãààíä íóòãèéí èðãýäèéã îðîëöóóëàõ,óðàìøóóëàõ, òýäíèé äóíä ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààÿâóóëàõ, ìàíàé óëñàä çàëóó ìýðãýæèëòýí áèîëîãè÷áýëòãýõ çýðýã àæèë õèéõ þì áàéíà. Ãýðýýíèé íèéòºðòºã 2.4 ñàÿ äîëëàðòàé òýíöýõ áºãººä ãýðýýã 5æèëèéí õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëýõýýð áîëæýý. Ãýðýýãõàìòðàí õýðýãæ¿¿ëýõ Àáó Äàáèãèéí Áàéãàëü îð÷íûàãåíòëàã íü øóâóó õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ºðãºíõ¿ðýýòýé àæèë ºðí¿¿ëäýã.Òóõàéëáàë, Ìàðîêêî,

Ìàõ÷èí øóâóóäûãõàìãààëàõààð

áîëîâ

Êàçàõñòàí óëñóóäàä òîîäîã øóâóóã çîõèîìëîîð¿ðæ¿¿ëæ, áàéãàëüä íü ýðã¿¿ëýí òàâèõ çàìààðõàìãààëàõ àðãà àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà íü èõýýõýí¿ð ä¿íä õ¿ð÷ýý. Çýðëýã áàéãàëüä òîîäîã øóâóóäóíäæààð äºðâºí ºíäºã ãàðãààä ãóðâûã íü áàéãàëèéíõ¿÷èí ç¿éëèéí óëìààñ àëääàã áàéíà. Õàðèíçîõèîìëîîð ¿ðæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ¿åä ãàðñàíäºðâºí ºíäãèéã íü àâààä èíêóáàòîðò õèéæ 95 õóâèéíìàãàäëàëòàéãààð ºñãºæ, áàéãàëüä íü ýðã¿¿ëýí òàâüäàãáàéíà.

“Ìîíãîë îðíû õîâîð óðãàìëûãõàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ ¿éëàæèëëàãààíû õºòºëáºð”-èéã Ìîí-ãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ 2002îíû 105 äóãààð òîãòîîëîîð áà-òàëæ, óã õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õî-âîð óðãàìëûí óäìûí ñàíã õàìãàà-ëàõ, òýäãýýðèéí òàðõàö íóòãèéãîðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòàäàâàõ, íºõºí ñýðãýýõ, ¿ðæ¿¿ëýõ áî-ëîìæèéã ñóäëàõ áîëæýý. Ìîíãîëîðíû íýí õîâîð 127 ç¿éë óðãàìëûíòàðõàöûã óðãàìàë ãàçàð ç¿éí 15òîéðîãò õàìààðàãäàõ àéìãóóäààðÿëãàæ, áèîëîãèéí íººöèéí ¿íýë-ãýýã ãàðãàæ, ò¿¿íä òóëãóóðëàí õàì-ãààëàëò, àøèãëàëòûã ç¿é çîõèñòîé

Õîòûí ãîëóóäûã “àìèëóóëíà”Íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà Ã.̺íõáàÿð õîëáîã-

äîõ àëáàíä ¿¿ðýã áîëãîæ, Ñýëáý ãîëûã “àìèëóóëàõ”ñóäàëãààíû àæëûã ýõë¿¿ëýâ. Ñàÿõàí ÁÍÑÓ-ä õó-ðàëä îðîëöîõ ¿åýðýý Ѻ¿ë õîòûí äàðãàòàé óóëçàæÑýëáý ãîëûã ñýðãýýõ àæèëä ìýðãýæëèéí äýìæëýã,òóñëàëöàà àâàõûã õ¿ñ÷ýý. Òýðýýð óñàí îðãèëóóðîëíîîð áàéãóóëàõ, áàéãóóëëàãà á¿ð ãàäíàà óñàíîðãèëóóðòàé áîëîõûã óðèàëñíààð Óëààíáààòàðòõºãæìèéí õýìíýëýýð îðãèëäãîîñ ýõëýýä ºíãèéíñîëîíãî öàöðóóëàí îðãèëîõ öººíã¿é òîîíû óñàíñàíòàé áîëîîä áàéãàà. Õàðèí õîòûí øîðîî òîîñ,õóóðàéøèëòûã áàãàñãàõ, õ¿ì¿¿ñèéí õàéõðàìæã¿é¿éë àæèëëàãààíààñ áîëæ õàòàæ øèðãýõýä õ¿ðýýäáàéãàà õîò äîòîðõè ãîëóóäûã ñýðãýýõýä àíõààð÷,áàéãàëü ýõèéã ñýðãýýõ àæëàà íýãä òàâèõàà ñàÿõàíìýäýãäýâ. Èðãýä, îëîí íèéòòòýé õàìòàð÷ Òóóëãîëûã õàìãààëàõ àæëûã íèëýýä äàëàéöòàéãààð ºð-í¿¿ëýõýýð áîëñíû çýðýãöýý ýíý àæèëä íèéñëýëèéíòºñâèéí 15 õóâèéã çàðöóóëæ áàéõ ñàíàà÷èëãà ãàð-ãàí èðýõ æèëèéí òºñºâò ñóóëãóóëàõààð õººöºëäºæáàéãàà àæýý.

Õóëñíû áààâãàéí ¿õýëä ÿïîíóóä500 ìÿíãàí äîëëàð òºëíº

ßïîíóóä ýì ïàíäàãçîõèîìëîîð õýýë-ò¿¿ëýõèéí òóëä Êîó-Êîóä òàðèà õèéí óí-òóóëæ ¿ðèéí øèíãý-íèéã íü àâàõ ãýæáàéæýý. ßïîíû Êîáýõîòûí çàñàã çàõèð-ãàà ºíãºðñºí åñä¿-ãýýð ñàðä àìüòíû

õ¿ðýýëýíä íü ¿õñýí ýð õóëñíû áààâãàéí òºëºº Õÿòàäûíòàëä 500 ìÿíãàí äîëëàð òºëºõººð áîëëîî. 14 íàñòàéÊîó-Êîó õýìýýõ ïàíäàã Êîáý õîòûí àìüòíû õ¿ðýýëýí 2002îíä Õÿòàäààñ ò¿ðýýñëýñýí þì. ßïîíóóä ýì ïàíäàãçîõèîìëîîð õýýëò¿¿ëýõèéí òóëä Êîó-Êîóä òàðèà õèéíóíòóóëæ ¿ðèéí øèíãýíèéã íü àâàõ ãýæ áàéæýý. Ãýâ÷ òàðèàõèéñíýýñ õýäýí öàãèéí äàðàà òýðýýð àìüñãàë õóðààñàíàæ. Êîó-Êîóã 2015 îíä Õÿòàäàä áóöààæ ºãºõ ¸ñòîéáàéæýý.

Ìîíãîë óëñàä íèéò 2800 ãàðóé ç¿éëèéí óðãàìàë á¿ðòãýãäëýý

ÿâóóëàõ íýí ÷óõëààð òàâèãäàæáàéíà. Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíààñ2003 îíû çóí 17 àéìãèéí íóòàãäýâñãýðèéã õàìàðñàí íýí õîâîð,ãîö àøèãò çàðèì óðãàìëûí õýýðèéíñóäàëãààíû ýêñïåäèöèéã îéò õýýð,õýýð, öºëºðõºã õýýð çîíõèëñîí ãóð-âàí á¿ñýä àæèëëóóëæ, Õîâä, Ãîâü-Àëòàé, ªâºðõàíãàé, Áàÿíõîíãîð,ªìíºãîâü àéìãóóäàä 188 ç¿éë õî-âîð, 70 ç¿éë íýí õîâîð óðãàìàë óð-ãàäãèéã òîãòîîñîí. ̺í Òºâ àéì-ãèéí çàðèì íóòãààð, Ñýëýíãý, Îð-õîí, Áóëãàí, Àðõàíãàé, Çàâõàíàéìàãò 54 ç¿éë, Äóíäãîâü, Äîðíî-ãîâü, Ñ¿õáààòàð, Äîðíîä, Õýíòèéàéìãèéí íóòàãò 41 ç¿éëèéí íýí

õîâîð óðãàìàë áàéãààã òîãòîîñíûäîòîð Õàíãàéí òîéðîãò 23, Ìîíãîë-Àëòàéí òîéðîãò 28, Èõ íóóðóóäûíõîòãîðò 15, Îëîí íóóðûí õºíäèéä11, Ãîâü-Àëòàéä 28, Àëòàéí ªâºð-ãîâüä 12, Ç¿¿í ãàðûí ãîâüä 12 ç¿é-ëèéí íýí õîâîð óðãàìàë á¿ðòãýæýý.Ìîíãîë Óëñàä á¿ðòãýãäñýí íèéò2800 ãàðóé ç¿éëèéí óðãàìëààñ ýì-÷èëãýý áîëîí õ¿íñíèé çîðèóëàë-òààð àøèãëàãääàã óðãàìëûí æàã-ñààëòûã 382 ç¿éëýýð ãàðãàæ òýäãýý-ðèéí 195 ç¿éëèéã õàìãààëàõøààðäëàãàòàé áàéãààã òîãòîîíõàìãààëàõ ÷èãëýëèéã áîëîâñðóóë-ñàí áàéíà.

Õ ý í ò è éàéìãèéí Äàäàëñóìûí Ãóðâàííóóðûí ç¿¿ííóóðûí õîéòòàëä 2010 îíû 7äóãààð ñàðûí24-íèé îðîéí 19öàãò áàéãàëèéíîíö àþóëòàé¿çýãäýë áîëëîî.Ã ý ð ÷ ¿ ¿ ä è é íÿðüñíààð áîë

ãýíýò õ¿÷òýé ñàëõè ãàð÷ óðãàà ìîäíóóäûã ¿íäñýýð íü óíàãààñàíàæ. Ýíýõ¿¿ ñàëõèíû óëìààñ “Àëòàðãàíà” æóóë÷íû áààçûí ñàóíáîëîí ñóóäëûí àâòîìàøèí äýýð óðãàà òîì íàðñ óíàæ èõýýõýíõîõèðîë ó÷ðóóëñàí áàéíà. ̺í òýíä áàéñàí 15 ýñãèé ãýðýýñ 14íü ñàëõèíä õèéñ÷ íóðñàí áàéíà. Òýíä áàéñàí õ¿ì¿¿ñèéíìýäýýëñíýýð ñàëõè 2-5 ìèíóò ¿ðãýëæèëñýí áºãººä òýð ¿åäáàéøèíãèéíõàà õààëãûã íýýõèéí àðãàã¿é õ¿÷òýé, äóó ÷èìýýòýéñàëõèëæ îéðûí çàéä þó ÷ õàðàãäàõã¿é áîëñîí þì áàéíà.

Öºëæèëò, ãàçðûí õóóðàéøèëòòàé õàìãèéí áàãà çàðäëààðòýìöýõ íýã àðãà íü õºâ öººðºì áàéãóóëàõ áàéäàã. ¯¿íèéãñîöèàëèçìûí ¿åä ìîíãîë÷óóä àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ òîäîðõîé¿ð ä¿íä õ¿ð÷ áàéñàí þì. 1990-ýýä îíîîñ õîéø ìàðòàãäààäáàéñàí öàñ, áîðîî, øàð óñíû ¿åð çýðýã áàéãàëèéí óñûã òîãòîîíöººðºì áàéãóóëàõ àðãûã ºíãºðñºí æèëýýñ ñýðãýýñýí áèëýý.Áàéãàëèéí óñûã òåõíèêèéí àðãààð òîãòîîæ ýðã¿¿ëýí ãàçàðòàðèàëàí áîëîí áóñàä ç¿éëä àøèãëàõ íü çàðäàë áàãàòàé ãýäãèéãîëîí îðíû ýðäýìòýä áàòàëäàã. Õýíòèé àéìãèéí Ãàëøàð, Òºâàéìãèéí Áàÿíõàíãàé, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Áºìáºãºð, Çàã,ªâºðõàíãàé àéìãèéí Áàÿí-ªíäºð, ªëçèéò, Çàâõàí àéìãèéíÀëäàðõààí, Öàãààí÷óëóóò çýðýã ñóìàíä õºâ öººðºì áàéãóóëàõàæèë ýõëýýä áàéíà. ̺í õºâ öººðºì áàéãóóëæ áîëîõ ãàçðûã õàéæáàéãàà áºãººä ýíý æèëèéí õóâüä 16 ãàçàðò õºâ öººðºìáàéãóóëàõààð Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìíààñòåíäåð çàðëàæýý. Äàøðàìä äóðäàõàä, õºâ öººðºì áàéãóóëæ,ãàçàð òàðèàëàí áîëîí áóñàä ç¿éëä àøèãëàäàã òóðøëàãààðààÁîëãàð óëñ äýëõèéä òýðã¿¿ëäýã þì áàéíà.

Õºâ öººðºì áàéãóóëæ ýõëýâ

Àøèã õîíæîî õàéã÷ñóâäàã ñýòãýëòí¿¿äõîâîð àí àìüòàíäõàëäñààð áàéíà. Äîë-äóãààð ñàðûí 2-íäÕýíòèé àéìãèéí Áèí-äýð ñóìûí èðãýí Ä.Ñ,Á.Î íàð õóóëü áóñààðáààâãàé àãíàñàí õýðýã¿éëäæýý. Òýä øóíà-õàéí ñýäëýýð Õóòàéíäàâààíä õî¸ð áààâãàéàãíàñàí þì áàéíà.Èðãýäèéí ìýäýýëëèéíäàãóó áàéãàëü îð÷íûãýìò õýðýãòýé òýìöýõ“Èðâýñ-5” áàãèéíõàíñóìûí öàãäàà íàðòàéõàìòàð÷ öàã àëäàëã¿éøàëãàõàä ãýìò ýòãýý-ä¿¿äèéí ãýðýýñ áààâãàéí ñàâàð èëýðñýí àæýý. Ãýìò ýòãýýä¿¿äõýðãýý õ¿ëýýñýí áºãººä òýäýíä îäîî ýð¿¿ãèéí õýðýã ¿¿ñãýíøàëãàæ áàéíà.

Õóóëü áóñààð õî¸ð áààâãàé àãíàæýý

Áàéãàëèéí îíö àþóëòàé ¿çýãäýë áîëæýý