Σειρά μεγάλοι στοχαστές

Colin Crouch

Επιμέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης

Κοινωνιολόγος –Πολιτικός Επιστήμονας

Πολιτικές, Οικονομικές, Κοινωνιολογικές Αναζητήσεις στον 21ο αιώνα αρχισυνταξία: Μανόλης Μαυροζαχαράκης

www.24grammata.com

Ποιος είναι

Γεννημένος το 1944, ο Βρετανός Κόλιν Κράουτς είναι ομότιμος καθηγητής

Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γουόργουικ, ενώ είναι και

επιστημονικό μέλος του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ για τη Μελέτη των

Κοινωνιών.

Εχει τιμηθεί με το Βραβείο Πολιτικού Βιβλίου από το Ιδρυμα Φρίντριχ

Εμπερτ της Γερμανίας. Εισήγαγε στην πολιτική σκέψη την έννοια της

«Μεταδημοκρατίας», τίτλος και για το βιβλίο του που κυκλοφορεί στα

ελληνικά από τις Εκδόσεις Εκκρεμές, σε μετάφραση Αλέξανδρου Κιουπκιολή.

www.24grammata.com

http://www.efsyn.gr/?p=81300

28/07/13 ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΚΟΛΙΝ ΚΡΑΟΥΤΣ, καθηγητής Κοινωνιολογίας

«Τα κινήματα αντίστασης αμφισβητούν τη μεταδημοκρατία»

«Η μεταδημοκρατία είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας των πολιτικών μας δομών να συμβαδίσουν με τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές» τονίζει στην «Εφ.Συν.» ο Βρετανός καθηγητής, ο οποίος με την πρωτότυπη ανάλυσή του ακτινογραφεί τις κοινωνίες του αναπτυγμένου καπιταλισμού, με όλα τα φαινόμενα δυσλειτουργίας της δημοκρατίας και της αλλοτρίωσης των πολιτών που τον συνοδεύουν.

«Συχνά οι ιδιωτικοποιήσεις αντικαθιστούν το κρατικό μονοπώλιο με το ιδιωτικό

Συνέντευξη στον Τάσο Τσακίρογλου

www.24grammata.com

• Μπορείτε να μας δώσετε ένα σύντομο ορισμό του όρου «μεταδημοκρατία»;

Με τον όρο «μεταδημοκρατία» εννοώ μια κοινωνία στην οποία όλες οι μορφές δημοκρατίας –εκλογές, κυβερνητικές αλλαγές, κόμματα, κυριαρχία του νόμου, διάλογος, κριτική, διαμαρτυρίες– συνεχίζουν να λειτουργούν, αλλά στην οποία η πολιτική ενέργεια του συστήματος δεν καταναλώνεται σ’ αυτούς τους θεσμούς, καθώς έχει «χαθεί» μέσα σε μικρούς κύκλους των ελίτ, όπως οι επιχειρηματίες και οι πολιτικοί. Ετσι, ο όρος δεν ταυτίζεται με τις έννοιες της «μη δημοκρατίας» ή της «αντι-δημοκρατίας». Στο μυαλό μου έχω περισσότερο την ιδέα της «μεταβιομηχανικής κοινωνίας», όρος που δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι η μεταποιητική βιομηχανία δεν υφίσταται πλέον, αλλά στην οποία ο βιομηχανικός τομέας δεν βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της οικονομικής δυναμικής.

• Ποια είναι η σχέση μεταξύ του μεταδημοκρατικού διλήμματος και της ανόδου του νεοφιλελευθερισμού στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη τη δεκαετία του ’80;

Οπωσδήποτε συνδέονται στενά, χωρίς όμως να ταυτίζονται. Η μεταδημοκρατία είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας των πολιτικών μας δομών να συμβαδίσουν με τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές. Οι κομματικές μας διαφορές αντιπροσωπεύουν τους ταξικούς διαχωρισμούς μεταξύ της αγροτικής και της βιομηχανικής κοινωνίας, ή θρησκευτικούς διαχωρισμούς, ορισμένες φορές (όπως στις ΗΠΑ) ως αποτέλεσμα των παλιών εμφυλίων πολέμων. Οι διαχωρισμοί της σημερινής κοινωνίας δεν εκπροσωπούνται σωστά στις διαφορές μεταξύ των κομμάτων, κάτι το οποίο κάνει αυτά τα κόμματα και τις εκλογές να μοιάζουν άσχετες σε πολλούς ανθρώπους, ιδιαίτερα στους νέους. Επίσης, οι δημοκρατικοί μας θεσμοί έχουν παραμείνει βασικά εθνικοί, ενώ η οικονομία έχει παγκοσμιοποιηθεί, γεγονός που επίσης κάνει τη δημοκρατία να μοιάζει ανεπαρκής. Ο νεοφιλελευθερισμός, ο οποίος είναι ουσιαστικά η ιδεολογία και η πολιτική στρατηγική των πλούσιων ελίτ, μπόρεσε να ευδοκιμήσει σ’ αυτό το περιβάλλον. Η πλειοψηφία των πολιτών χάνει κάθε αίσθηση των πολιτικών της συμφερόντων, ενώ οι ελίτ γνωρίζουν ακριβώς ποιο είναι το συμφέρον τους και πώς μπορούν να το πετύχουν.

www.24grammata.com

• Υπάρχει σχέση ανάμεσα στον «Παράξενο μη θάνατο του νεοφιλελευθερισμού» (τίτλος βιβλίου σας) και στα προβλήματα της δημοκρατίας, που αναλύετε στο έργο σας για τη μεταδημοκρατία;

Ναι. Ετσι όπως η αδυναμία των δημοκρατικών θεσμών έδωσε τη δυνατότητα στον νεοφιλελευθερισμό να επιτύχει, έτσι στη συνέχεια προστάτεψε τα νεοφιλελεύθερα συμφέροντα –ιδιαίτερα αυτά του χρηματοπιστωτικού τομέα– από τις συνέπειες της συμπεριφοράς των τραπεζιτών, η οποία προκάλεσε την κρίση. Καλούμαστε όλοι να κάνουμε θυσίες για να σώσουμε τις τράπεζες. Οι συμφωνίες που διαμόρφωσαν αυτήν τη στρατηγική εκπονήθηκαν σε μικρούς κύκλους των πολιτικών και χρηματιστικών ελίτ, ενώ στη συνέχεια απαιτήθηκε από τα κοινοβούλια να υιοθετήσουν το αποτέλεσμα με τυπικά δημοκρατικές διαδικασίες. Αυτή η διαδικασία είναι το τέλειο παράδειγμα της μεταδημοκρατίας εν λειτουργία. Την ίδια ώρα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν ήταν μόνο οι χρηματοπιστωτικοί θεσμοί που επωφελήθηκαν από το ανεύθυνο σύστημα που κατέρρευσε το 2008. Οι περισσότεροι από εμάς κέρδισαν από την αυταπάτη της αυξανόμενης ευημερίας, την οποία παρήγαγε το σύστημα τις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Δεν υπήρχε τρόπος να αποφύγουμε τα δεινά μετά τη διάλυση αυτής της αυταπάτης, αλλά μόνο πολιτικά συστήματα που έχουν φθάσει τόσο κοντά στη μεταδημοκρατία θα είχαν επιτρέψει μια τόσο άνιση κατανομή των βαρών όπως αυτή που είδαμε –ιδιαίτερα στη νότια Ευρώπη, αλλά και στη Βρετανία και σε μερικές άλλες χώρες, οι οποίες έχουν τέτοια βαθιά εξάρτηση από το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

• Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα (και όχι μόνο) αποτελεί έναν ευφημισμό για τη λεηλασία του δημόσιου πλούτου. Υπάρχει τρόπος να αντισταθούμε σ’ αυτήν τη διαδικασία;

Ισως υπάρχει χώρος για ιδιωτικοποίηση –εκεί που οι δημόσιοι θεσμοί έχουν εφησυχάσει εξαιτίας της μονοπωλιακής τους θέσης ή όπου η ιδιωτική χρηματοδότηση μπορεί να βοηθήσει παρέχοντας επενδυτικές πηγές ή όπου μια επιχείρηση θέλει να επεκτείνει τις δραστηριότητές της σε άλλες χώρες (κάτι που είναι δύσκολο να κάνουν οι κρατικής ιδιοκτησίας επιχειρήσεις). Το πρόβλημα είναι ότι πολύ συχνά η ιδιωτικοποίηση απλώς αντικαθιστά το δημόσιο μονοπώλιο με το ιδιωτικό και ότι οι κυβερνήσεις συχνά καταλήγουν να χρηματοδοτούν τους ιδιώτες επενδυτές, αντί να συμβαίνει το αντίθετο. Εχουμε πολλά τέτοια παραδείγματα στη Βρετανία, αλλά και στην Ελλάδα.

www.24grammata.com

Αντί απλώς να αντιτίθενται στις ιδιωτικοποιήσεις από άποψη αρχών, εκείνοι που είναι σκεπτικιστές ως προς την αξία τους θα πρέπει να θέτουν μετ’ επιτάσεως δύο ερωτήσεις: Μια ιδιωτικοποίηση θα δημιουργήσει πραγματικό ανταγωνισμό, από τον οποίο θα επωφεληθούν οι καταναλωτές; Και ο ιδιωτικός τομέας θα παράσχει χρηματοδότηση, η οποία δεν θα απαιτεί (πρόσθετη) κυβερνητική υποστήριξη; Εάν η απάντηση και στα δύο ερωτήματα είναι «ναι», τότε υπάρχουν μικρά περιθώρια για να εναντιωθούμε στην ιδιωτικοποίηση. Ωστόσο, πολύ συχνά είναι πολύ δύσκολο για τους θιασώτες των ιδιωτικοποιήσεων να δώσουν πειστικά μια καταφατική απάντηση.

• Η Ελλάδα μοιάζει να αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα μεταδημοκρατικής διαδικασίας «ηθικοποίησης της πολιτικής». Πολλά σκάνδαλα, δωροδοκίες, διαφθορά και μια ατέλειωτη συζήτηση περί της ανάγκης να τιμωρηθούν οι ένοχοι. Πόσο αποπροσανατολιστικό είναι αυτό για τους πολίτες;

Αυτό αποτελεί ένα αυξανόμενο πρόβλημα σε πολλές χώρες. Η διαφθορά μάς συνόδευε πάντα, αλλά σήμερα γίνεται όλο και πιο ξεδιάντροπη και αυθάδης. Αυτή είναι μια συνέπεια της αυξανόμενης ανισότητας –οικονομικής και πολιτικής– του μεταδημοκρατικού νεοφιλελευθερισμού. Είναι άκρως αποπροσανατολιστική και ενθαρρύνει τη μίμηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς από ευρύτερους κύκλους του πληθυσμού.

• Ποια είναι η γνώμη σας για το κύμα αντίστασης σε διάφορες χώρες της Ευρώπης ή την «αραβική άνοιξη» και τους αγώνες στη Βραζιλία; Αποτελούν μια διέξοδο από τη μεταδημοκρατική κατάσταση;

Η θέση μου περί μεταδημοκρατίας αφορά παγιωμένες δημοκρατίες, οι οποίες εμφανίζουν πιθανώς σημάδια «κόπωσης», ιδιαιτέρως εκεί όπου τα κομματικά συστήματα έχουν γίνει εσωστρεφή και έχουν χάσει τους δεσμούς τους με τους πολίτες. Εφαρμόζεται στη δυτική Ευρώπη, τη βόρεια Αμερική, την Ιαπωνία και σε ένα μικρό αριθμό άλλων κρατών. Δεν ισχυρίζομαι ότι μας βοηθά να κατανοήσουμε αγώνες που διεξάγονται για μια νέα δημοκρατία (όπως στην «αραβική άνοιξη») ή πολύ νέες δημοκρατίες (όπως η Βραζιλία). Ομως οι διαμαρτυρίες στη νότια Ευρώπη, αλλά και κινήματα όπως το «Occupy Wall Street» στις ΗΠΑ, αφορούν τη μεταδημοκρατία και λειτουργούν ως προειδοποίηση προς τις ελίτ ότι πολλοί πολίτες έχουν οργιστεί με την

www.24grammata.com

αλαζονεία τους. Είναι το πιο ελπιδοφόρο μήνυμα που έχουμε έως τώρα ότι η μεταδημοκρατία μπορεί να αμφισβητηθεί.

• Εχουμε λόγο να αισιοδοξούμε, δεδομένου ότι η μάχη ανάμεσα στους επιχειρηματικούς ομίλους και τους πολίτες είναι «πολύ άνιση», όπως έχετε δηλώσει εσείς;

Συχνά επικαλούμαι τη διάσημη ρήση του Γκράμσι «να συνδυάζουμε την απαισιοδοξία της νόησης με την αισιοδοξία της θέλησης». Εάν δεν αντιμετωπίζουμε καθαρά και έντιμα τα προβλήματα που έχουμε μπροστά μας, είμαστε αφελείς και πέφτουμε εύκολα θύματα εξαπάτησης. Ωστόσο, εάν επίσης δεν αναζητήσουμε δυνατότητες και ευκαιρίες για να αγωνιστούμε να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα, είμαστε καταδικασμένοι να αποτύχουμε.

………………………………………………………………………………………………………………..

www.24grammata.com

Tετάρτη 14 - Αύγουστος 2013 Τελευταία ενημέρωση: 21:24 RSS feed

ΜΕΤΑΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 26 Μαρ 10 - 12:47

Πιστεύω, ότι δεν θα πάμε και πολύ μακριά τις συζητήσεις μας, αν συνεχίζουμε να μένουμε εγκλωβισμένοι στο δίπολο δημοκρατία, μη-δημοκρατία, χωρίς να εξετάζουμε το περιεχόμενο της δημοκρατίας όπως αυτό έχει εξελιχθεί από τον 19ο αιώνα και μετά, καθ’ ότι η έννοια της δημοκρατίας έχει έκτοτε αλλάξει πολλά πρόσωπα, μετακινούμενη άλλοτε περισσότερο προς τον φιλελεύθερο πόλο της, κι άλλοτε προς το εξισωτικό της όριο, που είναι και το πλέον επιθυμητό.

Kαι όταν καλούμαστε να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία, πέρα από τα εξωτερικά, τυπικά χαρακτηριστικά της, ένα εκ των οποίων είναι και οι εκλογές με καθολικό δικαίωμα ψήφου, καλό είναι να έχουμε κατά νου και το συγκεκριμένο περιεχόμενο το οποίο καλούμαστε να υπερασπιστούμε τη δεδομένη ιστορική στιγμή.

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τον εκδημοκρατισμό και τη σημαντική αύξηση του αριθμού των χωρών με εκλεγμένες κυβερνήσεις, είναι γενικευμένη η αίσθηση ότι η δημοκρατία δεν είναι πια υγιής και ότι έχει πολύ απομακρυνθεί από το ιδανικό της ισχυρής μαζικής δημοκρατίας, της λαϊκής συμμετοχής σε ομάδες δράσης με πολιτικό περιεχόμενο, και της δυνατότητας των πολιτών να επηρεάζουν επί ίσοις όροις τις πολιτικές αποφάσεις και να διαμορφώνουν την πολιτική ατζέντα προς ίδιον όφελος.

www.24grammata.com

Η μετεξέλιξη του δημοκρατικού πολιτεύματος στη μορφή που βιώνουμε σήμερα, δεν είναι παρά ένα υβριδικό μείγμα δημοκρατικότητας-αντιδημοκρατικότητας, διότι ναι μεν διατηρεί τους θεσμούς, στην πραγματικότητα όμως αποστερεί από τη μάζα των πολιτών τις περισσότερες από τις εξουσίες τους, καθιστώντας τους παθητικούς, χειραγωγήσιμους και αιωνίως διαμαρτυρόμενους θεατές.

Αλλά ας δούμε από κοντά μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του εν λόγω υβριδίου. Δεν πρόκειται να γράψω τίποτε περισσότερο από όσα είναι ήδη γνωστά, απλά, θα προσπαθήσω να τα μαζέψω όλα στο ίδιο τσουβάλι, ώστε σε πρώτη ζήτηση, να μπορούμε εύκολα να τα ανασύρουμε.

1. Οι πολιτικοί βρίσκονται σήμερα σε δυσμενέστερη θέση απ’ ότι στο παρελθόν, έχοντας χάσει το σεβασμό και το κύρος με τα οποία τους περιέβαλλαν οι πολίτες και τα ΜΜΕ. Αντιθέτως βρίσκονται διαρκώς εκτεθειμένοι στο κριτικό βλέμμα, στην καχυποψία και στα αιτήματα διαφάνειας και λογοδοσίας. Η εντεινόμενη κρίση νομιμοποίησης των πολιτικών δυσχεραίνει την από μέρους τους ανάληψη πρωτοβουλιών για την εκπόνηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων, μιας και συχνά-πυκνά καταφεύγουν στις δημοσκοπήσεις για την χάραξη της πολιτικής τους ατζέντας, συρόμενοι μάλιστα πίσω από αυτές.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι και η καλύτερη εποχή να είναι κανείς πολιτικός και αυτό το αντιλαμβανόμαστε από τη μειωμένη διάθεση των πολιτών να πολιτεύονται.

2. Μεγάλες μερίδες του κοινωνικού σώματος απέχουν από την ενεργό συμμετοχή στην πολιτική ζωή, αλλά και όταν συμμετέχουν καθοδηγούνται παθητικά από διάφορες ηγεμονικές ομάδες. Ο προεκλογικός αγώνας είναι ένα πλήρως ελεγχόμενο θέαμα που ενορχηστρώνεται από ανταγωνιστικές ομάδες επαγγελματιών, ειδικευμένων στις τεχνικές της πειθούς, και επικεντρώνεται σε ένα στενό φάσμα θεμάτων που επιλέγονται από ομάδες συμφερόντων. Η πλειοψηφία των πολιτών αντιδρά απλώς στα ερεθίσματα που οι άλλοι προκαλούν. Ενώ, πίσω από τις κουρτίνες του θεάματος, η πολιτική

www.24grammata.com

διαμορφώνεται στον ιδιωτικό χώρο από ομάδες πίεσης που ενισχύουν τη δύναμη των μεγάλων επιχειρήσεων, καταστρέφοντας συνάμα τις ισορροπίες.

Τη θέση της εποικοδομητικής πολιτικής καταλαμβάνουν οι καταγγελίες, οι διαμαρτυρίες, οι έρευνες και οι εξεταστικές επιτροπές, έτσι ώστε η προεκλογική αντιπαράθεση να εστιάζεται περισσότερα σε θέματα ηθικής παρά πολιτικού προγράμματος. Άντε και σε θέματα φορολογικής πολιτικής, για να σώζονται τα προσχήματα

Από άποψη ύφους, το περιεχόμενο των πολιτικών προγραμμάτων των κομμάτων και η κομματική διαμάχη καθίστανται όλο και πιο επίπεδα και ανούσια. Η δε προσωποποίηση της εκλογικής διαμάχης με την προβολή των υποτιθέμενων χαρισματικών ιδιοτήτων του κομματικού ηγέτη με τις κατάλληλες πόζες και ενδυματολογικούς κώδικες, τείνουν να υποκαταστήσουν τον διάλογο γύρω από ουσιαστικά θέματα και αντιτιθέμενα συμφέροντα. Με τη συνέργεια των ΜΜΕ ασήμαντα γεγονότα της ιδιωτικής ζωής των πολιτικών ή φραστικά τους γλιστρήματα καθίστανται κεντρικά ζητήματα μονοπωλώντας το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης.

3. Η συρρίκνωση και η πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης, λόγω αλλαγής της μορφής της απασχόλησης από τα μαζικά εργοστάσια στον τομέα των υπηρεσιών, αποδυνάμωσε το σώμα εκείνο, το οποίο θα μπορούσε να πρωτοστατήσει στις κοινωνικές διεκδικήσεις. Το κενό το κατέλαβαν οι εταιρίες, οι πολιτικοί σύμβουλοι και οι επικοινωνιολόγοι, με το κράτος να εκχωρεί όλο και περισσότερες εξουσίες στα επιχειρηματικά συμφέροντα, τα οποία και το εκμεταλλεύονται ασυστόλως.

4. Η εξάπλωση της διαφθοράς αποδεικνύει την ύπαρξη μιας πολιτικής τάξης κυνικής, ανήθικης και αποκομμένης απ’ τον λαό, ο οποίος απεναντίας βρίσκεται σε σύγχυση, αδράνεια, παθητικότητα, αλλά και απογοήτευση, ολοένα απομακρυνόμενος από την ενεργό μαζική συμμετοχή.

5. Η υιοθέτηση της οικονομικής πολιτικής του νεο-φιλελευθερισμού, με την κυριαρχία των εταιριών να υπαγορεύουν οι ίδιες πλέον την πολιτική ατζέντα και με την εκχώρηση όλο και μεγαλύτερων αρμοδιοτήτων του δημόσιου τομέα

www.24grammata.com

στον ιδιωτικό, έχει σαν άμεσο αποτέλεσμα στους μηχανισμούς διακυβέρνησης τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας, την περιθωριοποίηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων, την αύξηση των ανισοτήτων, τη μεταβίβαση φορολογικών βαρών στους ασθενέστερους, την αποδυνάμωση του αναδιανεμητικού ρόλου της φορολογίας και άλλα.

Τίποτα απ’ όσα ανέφερα δεν είναι άγνωστο και πρωτάκουστο. Θα νόμιζε κανείς ότι έχουν γραφτεί από κάποιον έλληνα που είχε σαν πρότυπο τη δική μας πραγματικότητα, αλλά, κι εδώ είναι το ενδιαφέρον, όλα αυτά έχουν επισημανθεί και αναλυθεί σε βάθος από κάποιον βρετανό με βάση τις εξελίξεις στη Βρετανία, την Ιταλία, τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες τόσο του βορά όσο και του νότου. Ο Colin Crouch, καθηγητής στο Institute of Governance and Public Management at the Business School of Warwick University και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, είναι αυτός που κάτω από το όνομα «Μεταδημοκρατία», συνόψισε όλες τις προαναφερθείσες παθογένειες της σύγχρονης δημοκρατίας, στοχαζόμενος παράλληλα

πάνω στην ποιότητα και το μέλλον της στον ανεπτυγμένο κυρίως κόσμο.

Το ομώνυμο βιβλίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εκκρεμές.

www.24grammata.com

kόλιν Κράουτς,Μεταδημοκρατία

04/03/2012

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ(ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ") πολιτική, πολιτική φιλοσοφία, Κόλιν Κράουτς, βιβλία, κοινωνική θεωρία πολιτική, πολιτική φιλοσοφία, Κόλιν Κράουτς, Μεταδημοκρατία, βιβλία, κοινωνική θεωρία 5 σχόλια

Colin Crouch, Μεταδημοκρατία, εισαγωγή-μετάφραση:Αλέξανδρος Κιουπκιολής,εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2006, ISBN 960-7651-51-0.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Η Μεταδημοκρατία είναι ένα έργο πολεμικής που ξεφεύγει από τα γνωστά παράπονα για τα ελλείμματα της δημοκρατίας μας και διερευνά τις βαθύτερες κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις που εξηγούν τη σύγχρονη δυσανεξία. Ο Colin Crouch υποστηρίζει ότι η παρακμή των κοινωνικών τάξεων που κατέστησαν δυνατή μια ενεργό και κριτική μαζική πολιτική συνδυάστηκε με την άνοδο του παγκόσμιου καπιταλισμού και δημιούργησε ως αποτέλεσμα μια αυτοαναφορική πολιτική τάξη, η οποία ασχολείται περισσότερο με την ανάπτυξη των δεσμών με τα πλούσια επιχειρηματικά συμφέροντα παρά με την εφαρμογή πολιτικών προγραμμάτων που ανταποκρίνονται στις ανησυχίες των απλών ανθρώπων. Δείχνει ότι στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα η πολιτική μας γυρίζει πίσω, από ορισμένες απόψεις, στον κόσμο που ξέραμε πολύ πριν

www.24grammata.com

τις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν η πολιτική ήταν ένα παιχνίδι εξουσίας ανάμεσα σε ολιγαρχικές ομάδες. Ο Crouch, ωστόσο, ισχυρίζεται ότι η εμπειρία του εικοστού αιώνα διατηρείται στην επιφάνεια και μας υπενθυμίζει τις δυνατότητες που υπάρχουν για την αναζωογόνηση της πολιτικής. Το συναρπαστικό αυτό βιβλίο θα αποτελέσει μια πρόκληση για όλους όσοι διατείνονται ότι οι προηγούμενες κοινωνίες έχουν κατορθώσει να πραγματοποιήσουν τον καλύτερο δυνατό κόσμο της δημοκρατίας, και θα είναι απαραίτητα ανάγνωσμα για οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να κατανοήσει τη μορφή της πολιτικής στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Απόσπασμα από τη σελ. 78 του βιβλίου:

(…) Σε ορισμένα επίπεδα, οι μεταδημοκρατικές μεταλλάξεις μάς οδηγούν ένα βήμα πέρα από τη δημοκρατία πρός μια μορφή πολιτικής σχέσης που επιτρέπει μεγαλύτερη ευελιξία απ’ ότι οι ανελαστικοί συμβιβασμοί των μέσων του αιώνα. Σε κάποιο βαθμό έχουμε αχθεί πέρα από την ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας πρός μια αμφισβήτηση της ίδιας της ιδέας της κυριαρχίας. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στις αλλαγές των ισορροπιών που παρατηρούνται στις συμπεριφορές και τα δικαιώματα του πολίτη: την υποχώρηση του σεβασμού και της υποτακτικότητας στην κυβέρνηση, που είναι ιδιαίτερα εμφανής στον τρόπο που αντιμετωπίζουν την πολιτική τα μέσα ενημέρωσης ∙ την επιμονή στην απόλυτη διαφάνεια των κυβερνητικών χειρισμών ∙ την εξομοίωση των πολιτικών με τους καταστηματάρχες, που προσπαθούν εναγωνίως να ανακαλύψουν τις επιθυμίες των “πελατών” τους για να μη χάσουν την πελατεία τους.(…)

Colin Crouch, Μεταδημοκρατία, εισαγωγή-μετάφραση:Αλέξανδρος Κιουπκιολής, εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2006,σελ. 78.

www.24grammata.com

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΕ ΠΑΡΑΚΜΗ ΝΕΟ

Έχουν περάσει 37 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην χώρα μας, και με αφορμή αυτήν την επέτειο θα θελα να παραθέσω κάποιες λίγες σκέψεις. Η δημοκρατία είναι η ιδέα που υπερισχύει σήμερα στο παγκόσμιο ιδεολογικό και πολιτικό στερέωμα .Όλες οι αναπτυγμένες και πλούσιες χώρες έχουν δημοκρατικά πολιτεύματα .Όμως παρά την οικουμενική της επικράτηση, η δημοκρατία σήμερα παρουσιάζει βαθιά συμπτώματα σήψης αφενός, αφετέρου έπαψε πια να εμπνέει και να δημιουργεί συλλογικά πάθη.Όσο περνάει ο καιρός παρατηρούμε όλο και περισσότερο την κρίση που διέρχεται η ιδέα της, με την πτώση της συμμετοχής των πολιτών στα κόμματα και τις εκλογές, στις πολιτικές συζητήσεις, την έκρηξη της πολιτικής διαφθοράς, την βαθιά δυσαρέσκεια για την πολιτική που εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις, την γενική ανυποληψία των πολιτικών, την άνοδο των λαϊκιστικών και αντιπολιτικών κινημάτων, την ενίσχυση του πολιτικού ρόλου των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων και την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να εκπροσωπήσει τους πιο αδύναμους κοινωνικά τομείς. Ο Αριστοτέλης είχε δει στην δημοκρατία το πολίτευμα στο οποίο κυβερνούν οι φτωχοί .Είχε διαπιστώσει οτι η αρχή της πλειοψηφίας ευνοεί τα ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα, τους λιγότερο εύπορους και τους φτωχούς. Σ' αυτή την σχέση βασίστηκε μέσα απο την ιστορία η πάλη του εργατικού κινήματος για την καθολική ψήφο και για την σύνδεση πολιτικής δημοκρατίας και κοινωνικής ισότητας. Στην εποχή μας όμως έπαψε να ισχύει η αριστοτελική ιδέα, οτι η κυβέρνηση των πολλών θα είναι και η κυβέρνηση των φτωχών ή έστω των μη προνομιούχων.Κι αυτό δεν συμβαίνει γιατί οι φτωχοί σήμερα δεν αποτελούν την πλειοψηφία στον δυτικό κόσμο , αλλά γιατί τα ισχυρά και οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα και τα προνομιούχα στρώματα, επωφελούνται από την ερήμωση της δημόσιας σφαίρας και κατορθώνουν να θέτουν υπό τον έλεγχο

www.24grammata.com

τους την πολιτική ζωή. Η δημοκρατία τυπικά εξακολουθεί να λειτουργεί αλλά οι κανόνες και οι διαδικασίες της κινδυνεύουν να εκφυλιστούν σε ένα είδος κάλυψης και νομιμοποίησης της εξουσίας των κυρίαρχων ολιγαρχιών. Η δημοκρατία δηλαδή η εξουσία του λαού, δεν υπάρχει σήμερα σε κανένα μέρος του κόσμου όπως γράφει ο Κορνήλιος Καστοριάδης .Αυτό που υπάρχει στον δυτικό κόσμο είναι φιλελεύθερες ολιγαρχίες.Τα δε φιλελεύθερα χαρακτηριστικά αυτών των καθεστώτων, γράφει, δεν παραχωρήθηκαν από τις κυρίαρχες τάξεις αλλά κατακτήθηκαν από τους λαϊκούς αγώνες. Οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούν ουσιαστικά όταν οι πολίτες συμμετέχουν μαζικά και ενεργητικά στην πολιτική ζωή, όταν μπορούν μέσα από τις αυτόνομες οργανώσεις τους να παρεμβαίνουν στον δημόσιο διάλογο και να συμβάλλουν καθοριστικά στον προσδιορισμό των συλλογικών προτεραιοτήτων και των πολιτικών στόχων. Με άλλα λόγια, η δημοκρατία λειτουργεί όταν οι οικονομικές ολιγαρχίες ή οι πολιτικές ελίτ δεν είναι σε θέση να ελέγχουν τον δημόσιο βίο και να εκμηδενίζουν τη συμμετοχή των πολιτών στην επεξεργασία των πολιτικών προγραμμάτων και στη λήψη των αποφάσεων. Ο Βρετανός κοινωνιολόγος Κόλιν Κράουτς χρησιμοποιεί τον όρο «μεταδημοκρατία» για να περιγράψει τη σημερινή πολιτική κατάσταση στην αναπτυγμένη Δύση (Κόλιν Κράουτς «Μεταδημοκρατία», «Εκκρεμές», 2006). Στις σύγχρονες «μεταδημοκρατίες» η συμμετοχή των πολιτών περιορίζεται στην εκλογική διαδικασία. Η προεκλογική συζήτηση με τη σειρά της είναι ένα θέαμα ελεγχόμενο και καθοδηγούμενο από αντίπαλες ομάδες επαγγελματιών, που είναι ειδικοί στις τεχνικές επικοινωνίας και χειραγώγησης. Η αντιπαράθεση των κομμάτων διεξάγεται γύρω από έναν περιορισμένο αριθμό ζητημάτων που έχουν προεπιλεγεί από αυτές τις ομάδες. Η μεγάλη μάζα των πολιτών παίζει έναν παθητικό ρόλο, καθώς περιορίζεται στο να αντιδρά στα μηνύματα που δέχεται. Οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται με τη συνεργασία και διαπραγμάτευση των εκλεγμένων κυβερνήσεων και των ελίτ που εκπροσωπούν σχεδόν αποκλειστικά τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Σε αυτές τις συνθήκες, όπου το μεγάλο επιχειρηματικό κεφάλαιο διεκδικεί ευθέως έναν όλο και αυξανόμενο πολιτικό ρόλο, περιορίζεται δραστικά η δυνατότητα να δοθεί προτεραιότητα σε πολιτικές που τείνουν στην αναδιανομή του πλούτου και της εξουσίας και που θέτουν φραγμούς και όρια στις αξιώσεις των πιο ισχυρών τομέων της κοινωνίας. Διόλου τυχαία άλλωστε, σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες δημοκρατικές κοινωνίες βλέπουμε να εφαρμόζονται πολιτικά προγράμματα που όχι μόνο δεν περιορίζουν τις οικονομικές ανισότητες, αλλά τείνουν μάλλον να τις επαναφέρουν στα προδημοκρατικά επίπεδα. Σχεδόν παντού στην αναπτυγμένη Δύση επικρατεί ένα ελιτίστικο μοντέλο «φιλελεύθερης δημοκρατίας», που ελάχιστα ενδιαφέρεται για την ευρεία και ενεργητική συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική διαδικασία, ενώ ταυτόχρονα ενθαρρύνει μια μορφή διακυβέρνησης που αποφεύγει τις παρεμβάσεις στη λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας. Οι συνέπειες είναι πλέον ορατές σε

www.24grammata.com

πολλές χώρες. Το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται, ενώ ενισχύεται το ποινικό και αστυνομικό κράτος, που προσφεύγει στην τιμωρία και στον σωφρονισμό, προκειμένου να αντιμετωπίσει την κοινωνική ανασφάλεια και εξαθλίωση. Μεγαλώνει διαρκώς το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Η φορολογία χρησιμεύει όλο και λιγότερο για τη δικαιότερη αναδιανομή του εισοδήματος, αφού πρωτίστως αποβλέπει στο να προσφέρει πρόσθετα κίνητρα στο κεφάλαιο. Οι πολιτικοί που κυβερνούν ανταποκρίνονται πρώτα απ' όλα στα αιτήματα των μεγάλων επιχειρήσεων, των οποίων τα ιδιαίτερα συμφέροντα αναγορεύονται σε επιτακτικό δημόσιο και γενικό συμφέρον. Οι φτωχοί παύουν να ενδιαφέρονται για την πολιτική. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα -όπως, για παράδειγμα, στην Αμερική- δεν συμμετέχουν ούτε καν στην εκλογική διαδικασία, επιστρέφοντας έτσι στην περιθωριακή θέση που ήταν υποχρεωμένοι να κατέχουν στην προδημοκρατική εποχή. Στο προδημοκρατικό παρελθόν, οι ελίτ που κυριαρχούσαν στην οικονομική και κοινωνική ζωή μονοπωλούσαν και την πολιτική επιρροή και τα δημόσια αξιώματα. Η γέννηση και η εδραίωση της δημοκρατίας τις υποχρέωσε τουλάχιστον να μοιράζονται αυτά τα πεδία ισχύος μαζί με εκπροσώπους άλλων κοινωνικών ομάδων. Σήμερα, ωστόσο, εξαιτίας της αυξανόμενης ισχύος της κεφαλαιοκρατικής επιχείρησης και της εξάρτησης των κυβερνήσεων από τις ροές και τις τοποθετήσεις του πολυεθνικού κεφαλαίου, οδεύουμε προς τη διαμόρφωση μιας νέας κυρίαρχης τάξης, οικονομικής και πολιτικής συνάμα, που κατέχει ιδιωτικό πλούτο και δημόσια επιρροή. Μία από τις βασικές αιτίες της παρακμής της δημοκρατίας είναι αυτή η πλουτοκρατική και νεο-ολιγαρχική της εκτροπή ή, με άλλα λόγια, η πελώρια ανισορροπία που υπάρχει ανάμεσα στην ισχύ των μεγάλων επιχειρήσεων και σε εκείνη των άλλων κοινωνικών ομάδων, και ιδιαίτερα των «κατώτερων» τάξεων. Για να πάψει η δημόσια ζωή να αποτελεί υπόθεση που αφορά μικρές και κλειστές ελίτ, για να αναζωογονηθεί η δημοκρατική πολιτική, χρειάζονται ριζοσπαστικά κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, ικανά να αντισταθμίζουν και να περιορίζουν την πολιτική ισχύ των οικονομικών συμφερόντων.

Βιβλιογραφία: Αριστοτέλης, Κορνήλιος Καστοριάδης, Θανασης Γιαλκετσής, Κόλιν Κράουτς.

- See more at: http://www.e-epikaira.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=544:%CE%B7-%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CE%B5-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%BC%CE%B7&Itemid=92&tmpl=component&print=1#sthash.hijJIeEn.dpuf

www.24grammata.com

Κόλιν Κράουτς: «Η Ευρώπη ανατινάζεται με τα ίδια της τα χέρια»

Δημοσιεύτηκε στις Τετάρτη, 28 Νοεμβρίου 2012 21:54 | Γράφτηκε από τον/την Administrator | |

Ζούμε ήδη σε μια Μεταδημοκρατία; Στο ερώτημα η απάντηση είναι: αυτή είναι η τάση. Ο όρος Μεταδημοκρατία- με βάση τον ορισμό του Βρετανού κοινωνιολόγου Colin Crouch – σημαίνει ότι συνεχίζουν να υπάρχουν οι τυπικοί θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας (μπορούμε να ψηφίζουμε σταυρώνοντας τα ψηφοδέλτια μας και να υφίσταται το κοινοβούλιο). Ωστόσο, οι πραγματικές αποφάσεις για τα μεγάλα πολιτικοοικονομικά ζητήματα δεν αποφασίζονται παίρνονται από τους εν λόγω θεσμούς, αλλά από άλλους, ιδιωτικούς φορείς, που αντιπροσωπεύουν στενά οικονομικά συμφέροντα- διεθνείς εταιρείες, θεσμικοί επενδυτές, οργανισμοί- αλλά και φαινομενικά «ανεξάρτητα» ιδρύματα, όπως η ΕΚΤ ή το ΔΝΤ, που μόλις είναι δημοκρατικά νομιμοποιημένα.

Βλέπουμε τώρα στην Ευρώπη μια ταχεία διαδικασία αποδημοκρατικοποίησης, η οποία παρατηρείται κυρίως στη Νότια Ευρώπη. Οι πολιτικές τύχες της Ελλάδας καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την τρόικα της ΕΕ, του ΕΚΤ και του ΔΝΤ, αντί τους εκλεγμένους εθνικούς αντιπρόσωπους. Πιέζουν παρασκηνιακά τις χώρες αυτές, απαιτώντας δραστικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που δεν μπορούν πλέον να γίνουν με δημοκρατικό τρόπο.

www.24grammata.com

Αναμφίβολα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση έχει συμβάλει, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ενίσχυση της δημοκρατίας στη Δυτική Ευρώπη. Αυτό ισχύει και για τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, την Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία, στις οποίες μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 υπήρχαν δικτατορικά καθεστώτα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης έχει αλλάξει σημαντικά. Η ΕΕ έχει γίνει όλο και περισσότερο μια κοινότητα του νεοφιλελευθερισμού, που περισσότερο ενδιαφέρεται για την ελευθερία των αγορών και λιγότερο για τα κοινωνικά δικαιώματα. Αυτή τη στιγμή βλέπουμε την ΕΕ να χρησιμοποιεί την κρίση που περνάμε και με «μεταρρυθμιστικά προγράμματα» σε ολοένα και περισσότερες χώρες, να καθορίζει την πολιτική, ενώ τα δημοκρατικά εκλεγμένα εθνικά κοινοβούλια μόλις και μπορούν να αποφασίσουν για κάποιο θέμα.

Σε όλη την Ευρώπη, έχουμε να κάνουμε με μια σημαντική μετατόπιση της εξουσίας που γίνεται σε βάρος των παραδοσιακών θεσμών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν πλέον ανεξαρτητοποιηθεί. Η πολιτική βέβαια σε αυτό έχει παίξει έναν σημαντικό ρόλο. Με ποιο τρόπο; Απορρυθμίζοντας από τη δεκαετία του ’70 τις άλλοτε πολιτικά ρυθμιζόμενες και ελεγχόμενες αγορές. Έτσι, έγινε δυνατή η ανεξαρτητοποίηση της οικονομίας.

Αυτή η απορρύθμιση έχει σχέση με την επικράτηση ενός συγκεκριμένου τύπου οικονομικής πολιτικής, που χαρακτηρίζεται νεοφιλελεύθερη. Από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Η πολιτική αυτή έχει ως στόχο να απαλλάξει την αγορά από πολιτικούς κανόνες και να οδηγήσει σε πρακτικές που μετρούν μόνο την οικονομική απόδοση.

Οι ευρωπαϊκές χώρες σήμερα είναι περισσότερο ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους. Επί του παρόντος, η κυρίαρχη ευρωπαϊκή πολιτική ενισχύει τις αυταρχικές, τις μη δημοκρατικές μεθόδους. Η Ευρώπη ανατινάζεται με τα

www.24grammata.com

ίδια της τα χέρια.. Η απάντηση στο φαινόμενο της Μεταδημοκρατίας δεν μπορεί να είναι παρά η επαναφορά των θεμελιωδών αρχών της δημοκρατίας.

Προέκυψαν μορφές οικονομικών δραστηριοτήτων που δεν μπορούν να ελεγχθούν. Για να αποφευχθούν τέτοιου είδους σοβαρές κρίσεις στο μέλλον, θα πρέπει να περιοριστεί η εξουσία των δυνάμεων της αγοράς. Αυτό θα γίνει με τη συμμετοχή και τον έλεγχο σε όλα τα επίπεδα της οικονομικής δραστηριότητας. Με τη συμμετοχή της πολιτικής αλλά και της μεγαλύτερης συμμετοχής των εργαζόμενων και των συνδικάτων στις οικονομικές αποφάσεις.

Πρέπει να σταματήσει η πολιτική λιτότητας, ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί μια οικονομική δυναμική. Η Ελλάδα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα έκανε τόσο μεγάλες περικοπές, όσο καμία άλλη χώρα στην Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το χρέος της χώρας όμως, μεγάλωσε, γιατί η οικονομία «λύγισε» και τα έσοδα μειώθηκαν στο ελάχιστο. Αυτή η πορεία πρέπει να αναστραφεί. Αντί να δίνονται χρήματα στην Ελλάδα, με τα οποία δεν βοηθούνται οι άνθρωποι, αλλά περισσότερο οι τράπεζες και οι πιστωτές, θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν επενδύσεις για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας (τύπου Σχεδίου Μάρσαλ).

Το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης μιας αυταρχικής ανταγωνιστικής κοινότητας δεν έχει μέλλον. Αυτό, με τη σειρά του, γεννά αντίρροπες αυταρχικές τάσεις που έχουν έντονα εθνικιστικά και δεξιά λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Ήδη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες τέτοια δεξιά λαϊκιστικά κινήματα έχουν ήδη ισχυροποιηθεί και μπορεί - βλέπε Ουγγαρία - να γίνουν μια απειλή για τις δημοκρατικές δομές. Η κυρίαρχη πολιτική στην Ευρώπη δεν έχει κατανοήσει τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Αποσπάσματα από συνέντευξη του Thorsten Schulten στο περιοδικό πολιτικής κουλτούραςCICERO.

Ο Thorsten Schulten σπούδασε πολιτικές επιστήμες, οικονομικά και κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ. Από το 1997 εργάζεται στο Οικονομικό και Κοινωνικό Ερευνητικό Ινστιτούτο του Ιδρύματος Hans Böckler.

www.24grammata.com

Colin Crouch: Μια μικρή ελίτ κατέχει την Ελλάδα! ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ | 08.02.2013 Share on facebook Share on twitter Share on email Share on print More Sharing Services 5

Πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του διάσημου Βρετανού Πολιτικού Επιστήμονα και Κοινωνιολόγου, Colin Crouch, φιλοξενεί το γερμανικό περιοδικό Cicero, δια της οποίας αναφέρεται στην λάθος πολιτική που ακολουθήθηκε στην Ελλάδα, στην «μικρή ελίτ που κατέχει την χώρα μας», στον αποτυχημένο φιλελευθερισμό αλλά και σε εγχώρια θέματα της γερμανικής πολιτικής.

Ο Colin Crouch θεωρεί ότι στην Ευρώπη βιώνουμε μια νέα δύναμη του νεοφιλελευθερισμού. Τυπικό παράδειγμα θεωρεί την χώρα μας, την οποία χαρακτηρίζει «εκροή ενός ατόφια δογματικού νεοφιλελευθερισμού». Στην Ελλάδα η οικονομική επιτυχία αξιολογείται αποκλειστικά με μέτρο την απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, την ώρα που ελάχιστη έμφαση δίδεται στις δομικές μεταρρυθμίσεις. Θεωρεί ότι στην ευρωπαϊκή πολιτική υπάρχει ένας μόνιμος υπερτονισμός νεοφιλελεύθερων μέτρων, κάτι που είναι φυσικό αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου, όταν δηλ. συνδυάζεται με τις απαραίτητες δόσεις

www.24grammata.com

κοινωνικές πολιτικής. Κατά την κρίση όμως σημειώνεται αταβιστική επιστροφή σε ατόφιο νεοφιλελευθερισμό. Ο διάσημος Πολιτικός Επιστήμονας αξιολογεί την κρίση που ζούμε ως το καλύτερο παράδειγμα για την επιβίωση του νεοφιλελευθερισμού.

Ερωτώμενος για την αντίθετη πορεία που ακολουθεί ο κύριος εκπρόσωπος του νεοφιλελευθερισμού στη Γερμανία, δηλ. το κόμμα FDP που καταρρέει στις δημοσκοπήσεις, ο Colin Crouch θεωρεί ανεξήγητη την προηγούμενη άνοδό του. Οι Γερμανοί έχουν επίγνωση, πιστεύει, της αξίας του κοινωνικού κράτους και δεν θέλουν να το χάσουν. Διεθνείς οργανισμοί, όπως το ΔΝΤ, έχουν διαπιστώσει ότι οι κοινωνικές ανισότητες στις ΗΠΑ και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες είναι τόσο μεγάλες, που απειλούν την οικονομία και αυτό είναι κάτι εντελώς καινούργιο.

Σε μια πραγματική, ανόθευτη αγορά, ισχυρίζεται εξάλλου, θα υπήρχαν μεν ανισότητες αλλά αυτές θα ήταν μικρότερες λόγω του υγιούς ανταγωνισμού. Ο τωρινός νεοφιλελευθερισμός δεν αποτελεί οικονομία της αγοράς, αλλά οικονομία των μεγάλων, σχεδόν μονοπωλιακών καρτέλ, γεγονός που αντιτίθεται πλήρως στην αγορά. Ζούμε ένα μείγμα πολιτικής και οικονομικής δύναμης, που είναι συνέπεια της συγκέντρωσης του πλούτου. Και αυτό είναι ενάντιο στις αγορές, γιατί σε μια οικονομία της αγοράς δεν θα έπρεπε να υπάρχει ένα τέτοιο μείγμα.

Όπως ο Colin Crouch καταλαβαίνει τον φιλελευθερισμό, σε αυτόν υπάρχει πάντα η πιθανότητα της αποτυχίας και του απρόβλεπτου. Δεν υπάρχει κανένα μεγάλο κράτος που τα σχεδιάζει όλα. Τα προβλήματα δημιουργούνται όταν ο φιλελευθερισμός μετατρέπεται σε δόγμα, που δεν επιδέχεται διορθώσεων. Το πού οδηγεί αυτό το βλέπουμε σήμερα.

Στην ερώτηση αν πιστεύει ότι η Ευρώπη έμαθε από τα λάθη της, απαντά ότι οι πολιτικοί της όντως κάτι έμαθαν, αλλά τα συμπεράσματα που εξήχθησαν ήταν αλληλοσυγκρουόμενα. Η πολιτική από μόνη της είναι σύνθετη, όμως σε περιόδους κρίσης ακόμα δυσκολότερη. Το μάθημα της παρούσας κρίσης είναι κατ’ αυτόν ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές χρειάζονται παγκόσμια ρύθμιση. Εξίσου σημαντική είναι η διαπίστωση ότι ο ένας χρειάζεται τον άλλο στην Ευρώπη. Δεν είναι τα κράτη αυτά που βρίσκονται σε ανταγωνισμό μεταξύ τους, αλλά οι επιχειρήσεις, οι οποίες ανταγωνίζονται για μερίδιο στην αγορά. Η Γερμανία έχει ανάγκη από εκείνους που αγοράζουν τα εμπορεύματά της. Αν οι άλλοι δεν έχουν χρήματα για να το κάνουν, τότε ούτε οι Γερμανοί μπορούν να πουλήσουν. Υπάρχει επομένως μια αμφίπλευρη εξάρτηση, με συνέπεια την ανάγκη ο ένας να στηρίζει τον άλλο. Οι άνθρωποι όμως μαθαίνουν από την κρίση, όπως πιστεύει, ακριβώς το αντίθετο.

www.24grammata.com

Με αφορμή ερώτημα για την δυσκολία της θέσης της Καγκελαρίου Merkel, η οποία καλείται να πείθει τους Γερμανούς να στέλνουν δισεκατομμύρια στην Ελλάδα, ο Colin Crouch προχωρά σε σημαντικές κρίσεις για την χώρα μας.

Θεωρεί κατ’ αρχάς την βοήθεια προς την Ελλάδα σωστή απόφαση. Η χώρα μας αποτελεί κατ’ αυτόν χαρακτηριστικό παράδειγμα σύνδεσης πολιτικής και οικονομικής δύναμης. Υπάρχει μια μικρή ελίτ. Η ελίτ αυτή κατέχει τη χώρα μας, την πολιτική, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Δεν πληρώνει καθόλου φόρους. Το σύνολο της περιουσίας της βρίσκεται στο εξωτερικό. Οι μοναδικοί που πληρώνουν στην πραγματικότητα φόρους είναι αυτοί που απασχολούνται στον δημόσιο τομέα και κάποιες μικρές επιχειρήσεις. Επομένως, είναι απολύτως ορθό να απαιτεί κανείς την αλλαγή συμπεριφοράς από τους Έλληνες. Αλλά ποια είναι η ελπίδα που τους δίνεται; Τους λέγεται μονίμως να διαλύσουν το κοινωνικό τους κράτος. Όμως έτσι δεν μπορούν να οικοδομήσουν καμία μοντέρνα οικονομία. Η Ελλάδα χρειάζεται βοήθεια για να αλλάξει το κρατικό της μοντέλο. Αυτό χρειάζεται, όπως λέει, πολύ ευρύτερες παρεμβάσεις στην αυτονομία ενός ανεξάρτητου ωστόσο κράτους.

Ο Colin Crouch, αφού αναφέρεται στην κρίση στις ΗΠΑ και στη Μεγάλη Βρετανία, αλλά και στη συμβολή των τραπεζών στην κρίση, κλείνει με μια εκτίμηση για την πορεία της ηπείρου μας.

«Η Ευρώπη δεν θα γίνει θρύψαλα, αλλά ίσως εξασθενήσει. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα, η Ευρώπη να αναπτυχθεί ομοσπονδιακά και να γίνει έτσι δημοκρατικότερη. Αν ξεκινήσουμε να ενδυναμώνουμε την Ευρώπη, θα ενισχύσουμε μέσω αυτού και τη Δημοκρατία».

Ο Colin Crouch έγινε παγκοσμίως διάσημος με το έργο του «ΜεταΔημοκρατία».

www.24grammata.com

Το τέλος των προσχημάτων και η αμφισβήτηση της δημοκρατίας 27 November, 2012

Γράφει ο Μαυροζαχαράκης Μανόλης, Κοινωνιολόγος – Πολιτικός Επιστήμονας

Η οικονομική κρίση κατέδειξε πρόδηλα, την φθίνουσα πορεία της οικονομικής και πολιτικής ηγεμονίας του δυτικού μοντέλου μαζί με τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά που το διέπουν. Ενίοτε μάλιστα η ίδια η Δημοκρατία ως η κυριότερο δομικό χαρακτηριστικό του δυτικού κόσμου διαπερνάται από ποικίλους κινδύνους κάτω από τις τραγικές πιέσεις και επιπτώσεις της κρίσης. Με αυτή την έννοια, αρχίζουν να καταρρέουν όλα τα προσχήματα που πρόβαλε κατά καιρούς η ευρωπαϊκή ελίτ γύρω από το ζήτημα θεσμοθετημένης προστασίας της δημοκρατικής τάξης πραγμάτων.

Όπως σημειώνει ο νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρυα Σεν, αξίες για τις οποίες η Ευρώπη πολέμησε επί δεκαετίες όπως η διατήρηση μιας δημοκρατικής Ευρώπης που ενδιαφέρεται για την κοινωνική ευημερία τίθενται σήμερα υπό αμφισβήτηση. Η πιο ανησυχητική πλευρά της τρέχουσας καχεξίας που διαπερνά την Ευρώπη είναι κατά τον Σεν «η αντικατάσταση των δημοκρατικών δεσμεύσεων με οικονομικές υπαγορεύσεις από ηγέτες της ΕΕ και της ΕΚΤ, και έμμεσα από οίκους αξιολόγησης, οι κρίσεις των οποίων έχουν υπάρξει περιβόητα εσφαλμένες». (Τα Νέα 24 Μαΐου 2012).

Όπως φαίνεται άλλωστε από τα ειδικά χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής κρίσης, έχουμε εισέλθει σε μια μεταβατική περίοδο η οποία θα μπορούσε να πυροδοτήσει υπό ορισμένες προϋποθέσεις το αργό τέλος της δημοκρατίας, μια εξέλιξη με σημαντικές εξωτερικές και εσωτερικές επιπτώσεις τόσο για το Σύνταγμα και την πολιτική οικονομία όσο και για τη σταθερότητα του κοινωνικού ιστού. Κατά τον Αντώνη Λιάκο «ο κόσμος υφίσταται πλέον τις συνέπειες μιας επανάστασης των αγορών που κατόρθωσαν σε όλα τα πεδία να ανατρέψουν τις μεταπολεμικές διευθετήσεις, και κυρίως το συμβιβασμό ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δημοκρατία, την έννοια του κοινωνικού συμβολαίου ανάμεσα στην εργασία, το κεφάλαιο και το κράτος. Η τεράστια πλέον διεύρυνση της ανισοκατανομής του πλούτου αποσυνθέτει όχι μόνο την

www.24grammata.com

έννοια του δήμου, αλλά και τη φαντασιακή του προβολή στη δημοκρατία. Αν στην Ανατολή βλέπουμε οικονομική ανάπτυξη χωρίς δημοκρατία, η Δύση έχει να ανταγωνιστεί χώρες όπου το ελάχιστο επίπεδο αμοιβών και η ανυπαρξία κοινωνικού κράτους την αναγκάζουν να κατεδαφίζει διαδοχικά, αλλά σταθερά, το βιοτικό της επίπεδο και το κοινωνικό κράτος, να περικόπτει από την ιδιότητα του πολίτη τα κοινωνικά δικαιώματα» (Α. Λιάκος, Η δημοκρατία και η κρίση, Εισαγωγή στο βιβλίο του John Keane «Γιατί Δημοκρατία» -Νεφέλη 2012).

Η επικράτηση της αρχής της απορρύθμισης και της ιδιωτικοποίησης, σε συνδυασμό με μια αδίστακτη προκυκλική πολιτική λιτότητας – μια στρατηγική που σκοπεύει αποκλειστικά στο να μην χαθεί άλλο έδαφος παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας εκ μέρους των ισχυρών κρατών της Δύσης, ειδικότερα απέναντι στις αναδυόμενες οικονομίες – έχει περιπέσει αξιακά, ηθικά και εμπειρικά σε ανυποληψία. Η ανυποληψία ωστόσο αυτή είναι μόνο επιδερμική, αφού η βαθύτερη λογική της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ισοπέδωσης ριζώνεται στις συνειδήσεις από τα τέλη του 20ου αιώνα μέσα από την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού. Κοντολογίς, ενώ έχει ωριμάσει πλέον στο δημόσιο χώρο και στους ακαδημαϊκούς κύκλους η κοινότοπη διαπίστωση ότι με τους κανόνες του νεοφιλελεύθερου συστήματος, δεν ανατρέπονται τα θεμελιώδη αίτια της κρίσης που κατασπαράσσει τον δυτικό κόσμο, δεν δημιουργούνται πραγματικές προϋποθέσεις μεταστροφής.

Πράγματι με τον νεοφιλελευθερισμό ως εργαλείο διαχείρισης δεν μπορεί να ξεπεραστεί η κρίση. Αντιθέτως η νεοφιλελεύθερη λογική θεωρείται από πολλούς αναλυτές ως η σκανδάλη και μέρος αυτής της κρίσης. Όμως ποιες εναλλακτικές διέξοδοι προσφέρονται; Μπορεί η κριτική στον νεοφιλελευθερισμό να είναι στη μόδα όσο ποτέ πριν, και να μην αποτελεί πλέον αποκλειστικότητα της αριστεράς, ωστόσο, ο διαποτισμός του κοινού και καθημερινού νου από τα νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματα έχει περιορίσει την πνευματική ικανότητα σύλληψης της βαθύτερης πραγματικότητας και δρα ανασταλτικά στην εξεύρεση στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων.

Το εν λόγω φαινόμενο εκδηλώνεται μερικές φορές στο γεγονός ότι ακόμη και η κριτική στον νεοφιλελευθερισμό υποστηρίζεται εν μέρει μέσα από νεοφιλελεύθερα επιχειρήματα. Είναι σαν να κινούμαστε μεταξύ δύο νεοφιλελεύθερων “λειτουργικών συστημάτων”. Ενώ η ορθόδοξη νεοφιλελεύθερη σχολή συντηρητικής- φιλελεύθερης προέλευσης τάσσεται σαφώς υπέρ μιας αναδιανομής από κάτω προς τα πάνω, ακόμα και η ήπια νεοφιλελεύθερη παραλλαγή του “Τρίτου Δρόμου” σοσιαλδημοκρατικής προέλευσης αποδείχθηκε αναξιόπιστη.

Στον συνδυασμό μεταξύ νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και εξομάλυνσης «κοινωνικών επιπτώσεων» δεν πιστεύει πλέον κανένας. Η νεοφιλελεύθερη

www.24grammata.com

ιδεολογία βρίσκεται εξ ολοκλήρου σε κρίση και έχασε την πειστικότητα της χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η απώλεια αποδοχής ισοδυναμεί άμεσα με απώλεια της ηγεμονίας – το αντίθετο μάλιστα. Καθοριστικό είναι, ότι εκτεταμένη επιστημονική και η δημόσια μεταβολή αντίληψης δεν οδηγεί σε μια αλλαγή σε θεσμικό και πολιτικοοικονομικό επίπεδο. Τίθεται επομένως με επιτακτικό τρόπο το ζήτημα της «παράξενης επιβίωσης του νεοφιλελευθερισμού» όπως επισήμανε και ο Colin Crouch στο περίφημο βιβλίο του για την μεταδημοκρατία..

Ειδικότερα ο Crouch διαπιστώνει το παράδοξο ότι, παρά την εμπειρική αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού κατά την περίοδο της κρίσης ως εργαλείο πολιτικής, ενισχύθηκε περισσότερο η ηγεμονική και θεμελιώδης θέση του στο όλο οικοδόμημα. Ο νεοφιλελευθερισμός εμφανίζεται ανθεκτικός απέναντι σε μακροοικονομικές πιέσεις και διεκδικήσεις της κοινωνίας των πολιτών.

Παρά ταύτα, οι λόγοι για αυτόν το συστημικό δογματισμό, είναι πολύ πιο ανησυχητικοί από ό, τι το ίδιο το δόγμα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με τη σύμπτωση της οικονομικής και πολιτικής σφαίρας ή την αφομοίωση της πολιτικής από την οικονομία και ως εκ τούτου με την «εκθρόνιση της πολιτικής» όπως την προδίκασε ο Hayek. Ακριβώς αυτή η εξέλιξη ωστόσο περιέχει άφθονους κινδύνους για τη μακρο-μεσοπρόθεσμη επιβίωση της δημοκρατίας.

Η αφομοίωση μεταξύ οικονομίας και πολιτικής εκδηλώνεται μεταξύ άλλων και μέσα από το ανοικτό ξεδίπλωμα των ιδιωτικών συμφερόντων του πολιτικού προσωπικού όπως φάνηκε άλλωστε από την διαχείριση της λίστας των φοροφυγάδων στην Ελλάδα ή την ανοικτή εισπρακτική πολιτική πολιτικών προσωπικοτήτων σε όλη την Ευρώπη με πρόσχημα εξειδικευμένες υπηρεσίες ή ομιλίες. Ανάμεσα στα προηγούμενα παραδείγματα τραγικότερα είναι μεταξύ άλλων, και ο διορισμός του Mario Monti στην ιταλική πρωθυπουργία και του Λουκά Παπαδήμου στην ελληνική.

Το δημοψήφισμα που προτάθηκε από τον Παπανδρέου ως διέξοδο στην παρατεταμένη ελληνική κρίση, εξοβελίστηκε ως άκαιρο και επικίνδυνο από τα διεθνή κέντρα εξουσίας ενώ η εγκαθίδρυση πολιτικά μη νομιμοποιημένων κυβερνήσεων εκτιμήθηκε ως «χρυσή συνταγή». Πέρα από κάθε δημοκρατική νομιμότητα, εγκαθιδρύθηκαν κυβερνήσεις «τεχνοκρατών» ή «ειδικών» με δικαιολογία την «επιβίωση» χωρών. Στην πραγματικότητα συγκαλύφτηκε ότι επρόκειτο για κυβερνήσεις των τραπεζιτών.

Στην περίπτωση της Ιταλίας μάλιστα «οι περισσότεροι από τους νέους υπουργούς προέρχονταν από διοικητικά συμβούλια των μεγάλων ιταλικών εταιρειών». Ορισμένοι αναλυτές κάνουν λόγο για οιονεί θεσμικά κατοχυρωμένα πραξικοπήματα, τα οποία συναντούν μόνο ελάχιστες αντιστάσεις υπό την

www.24grammata.com

δαμόκλειο σπάθη του ενδεχόμενου χρεοκοπίας. Μέχρι ποιο σημείο όμως μπορεί ο φόβος να προσφέρει χώρους για μη κατοχυρωμένες και μη νομιμοποιημένες μορφές εξουσίας; Είναι προφανές ότι το ίδιο το ερώτημα θίγει την υπόσταση της δημοκρατίας.

Από την στιγμή δε που οι κανόνες της δημοκρατίας παραβιάζονται από αυτούς που υποτίθεται ότι την φρουρούν, είναι αναπότρεπτο να αποθρασύνονται οι δυνάμεις εκείνες που επιδιώκουν την κατάργηση του δημοκρατικού κεκτημένου και της συνταγματικής τάξης. Πολιτικές συμπεριφορές τύπου Χρυσής Αυγής είναι το αποτέλεσμα.

Σε συνδυασμό με τα παραπάνω δεν προκαλεί καμία έκπληξη, ότι σταδιακά διαδίδεται το αίτημα να αποδυναμωθούν τα εθνικά κοινοβούλια θα και να διαθέτουν λιγότερες δυνατότητες πολιτικής συνδιαμόρφωσης όπως και λιγότερα δικαιώματα βέτο. Κατά αναλογία με την ηγεμονική ενίσχυση του νεοφιλελευθερισμού, εντάθηκε μια διαρθρωτική τάση στην Ευρώπη προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση αποδόμησης του δημοκρατικού κεκτημένου.

Τα κοινοβούλια εκφυλίζονται σε υπάκουα εργαλεία με δικαίωμα ψήφου – όπως έδειξαν οι ψηφοφορίες για το ESM και το δημοσιονομικό σύμφωνο. Οι βασικές αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες, σε επιτροπές εμπειρογνωμόνων και υπουργείων, εντός των οποίων η επιρροή της ιδιωτικής οικονομίας είναι σημαντική. Πολλές έρευνες άλλωστε έχουν δείξει ότι υπάρχει ένας ανοικτός δίαυλος ανταλλαγής προσωπικού μεταξύ οικονομίας και πολιτικής. Εκπρόσωποι των επιχειρήσεων παίρνουν θέσεις κλειδιά σε υπουργεία και το αντίστροφο.

Η λίστα των ατόμων που έχουν πάρει μετά την πολιτική τους καριέρα, προσοδοφόρες θέσεις στην οικονομία, είναι ατελείωτη. Ορισμένοι μάλιστα διατηρούν τις «προνομιακές τους σχέσεις με τον ιδιωτικό τομέα και κατά την διάρκεια της πολιτικής τους καριέρας. Ενδεικτικά και μόνο, ο ηγέτης του SPD, Peer Steinbrück, υπουργός Οικονομικών κατά το πρώτο υπουργικό συμβούλιο της Merkel είναι μέλος από το 2010 του Εποπτικού Συμβουλίου της Thyssen Krupp AG.

“Επειδή η θεσμοθέτηση των νεοφιλελεύθερων συνταγών από τη μία πλευρά, και η εντεινόμενη αλληλεπίδραση της οικονομίας και της πολιτικής από την άλλη, έχουν ήδη προχωρήσει τόσο πολύ οφείλουμε να εικάσουμε ότι μια σοβαρή πολιτική και οικονομική αλλαγή παραδείγματος θα αργήσει να φανεί στον ορίζοντα. Αντίθετα με μεγάλη πιθανότητα πρέπει να περιμένουμε μια περαιτέρω κλιμάκωση της κρίσης. Όσο περισσότερο περιορίζεται η ευημερία του δυτικού κόσμου άλλο τόσο μειώνονται οι ευκαιρίες επιτυχίας της δημοκρατίας με την έννοια ότι μειώνονται υπό την επίδραση της κρίσης τα δικαιώματα και η ιδιότητα του πολίτη.

www.24grammata.com

Η σύγχρονη ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη, συνδέεται αναμφίβολα με τα ποικιλόμορφα αστικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα που ιστορικά κατακτήθηκαν και θεσμοθετήθηκαν. Η κρίση όμως πλήττει και ακυρώνει τα κοινωνικά δικαιώματα και περιορίζει τα πολιτικά. Με αυτό τον τρόπο, πλήττει την ίδια την ιδιότητα του πολίτη. Προκύπτει συνεπώς το ζωτικό ερώτημα, με ακρωτηριασμένη την ιδιότητα του πολίτη, για ποιο είδος δημοκρατίας μπορούμε να μιλήσουμε; Εάν λοιπόν μας ενδιαφέρει να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα νηφάλια και χωρίς περιστροφές καλό είναι να προετοιμαστούμε για την πιθανότητα οριστικής επίθεσης κατά της δημοκρατίας.

Ο νεοφιλελευθερισμός ως οικονομικό και κοινωνικό σύστημα δεν προαπαιτεί στην πιο συνεπή και ακραία εφαρμογή του, ένα δημοκρατικό καθεστώς. Εντούτοις, πρόκειται για ένα σύστημα που εκπροσωπεί την οικονομική ελίτ, και συνεπώς, πολύ απλά εγγυάται το κέρδος και την αύξηση και θεσμοθέτηση της εξουσίας αυτών των ελίτ.

Ακριβώς αυτή η εγκόσμια διάγνωση εξηγεί το παραπάνω παράδοξο. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν σε μια περίοδο που η κατανάλωση λόγω της ραγδαίας πτώσης της αγοραστικής δύναμης φθίνει ως εργαλείο ενσωμάτωσης και εξουδετέρωσης αντιδράσεων, υπάρχουν άλλες ασφαλιστικές δικλείδες εκ μέρους του συστήματος που θα εξωθήσουν τους συστημικούς κινδύνους.

www.24grammata.com

Έντυπη Έκδοση Βιβλιοθήκη, Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010

Δημοκρατία ή καπιταλισμός; Το θανάσιμο δίλημμα

Από τον Φώτη Τερζάκη

Colin Crouch

Μεταδημοκρατία

εισαγ.-μτφρ.: Αλέξανδρος Κιουπκιολής

εκδόσεις Εκκρεμές, σ. 206, ευρώ 16,66

Η πολιτική των Νέων Εργατικών του Τόνι Μπλερ στην Αγγλία αποξένωσε αναπόδραστα μεγάλο μέρος της βάσης του κόμματος, που είχε γαλουχηθεί με σοσιαλιστικές ιδέες, και αρκετές επικρίσεις τα πρόσφατα χρόνια προήλθαν από τους ευρύτερους κύκλους του. Το βιβλίο του Michael Fitzpatrick, Η τυραννία της υγείας (Πολύτροπον 2004, μτφρ. Ασπα Γολέμη, επιμ. Β. Γεωργίου - Θ. Παπαγεωργίου), για παράδειγμα, είναι μια δριμύτατη κριτική των πολιτικών παρεμβάσεων στη δημόσια υγεία που, μέσα από την αυξανόμενη ιατρική παρέμβαση στον συλλογικό βίο (περιλαμβανομένης της αντικαπνιστικής υστερίας), μοιάζει να ενσαρκώνει το ολοκληρωτικό όνειρο μιας υγειονομικά ελεγχόμενης κοινωνίας-στρατοπέδου. Η Μεταδημοκρατία (2003), του κοινωνιολόγου και ακαδημαϊκού Colin Crouch, μολονότι έχει πολύ ευρύτερη σκόπευση, αντλεί εμφανώς από την ίδια φλέβα. Εναντιούμενη σε έωλες θεωρητικοποίησεις τύπου Τρίτου Δρόμου, που λειτουργούν ως αδέξιες συγκαλύψεις μιας σειράς χαμερπών υπαναχωρήσεων της λεγόμενης Κεντροαριστεράς, προσπαθεί να εννοιοδοτήσει τη βαθιά κρίση της δημοκρατικής πολιτικής κατά τη μετάβαση στον 21ο αιώνα.

Ξεκινάει επισημαίνοντας ένα πρόδηλο παράδοξο: στις ημέρες μας η δημοκρατία μοιάζει να βρίσκεται σε πρωτοφανή κοσμοϊστορική ακμή, καθώς η συντριπτική πλειονότητα των εθνικών κρατών έχει αποδεχθεί τυπικούς δημοκρατικούς θεσμούς, ενώ η αξιακή συναίνεση που έχει επιτευχθεί αναφορικά με το δημοκρατικό ιδεώδες είναι υψηλότερη από κάθε άλλη φορά στην ιστορία· και ταυτόχρονα, ποτέ οι κατ' όνομα δημοκρατικές διαδικασίες δεν ήταν σε τέτοιο βάθος φθαρμένες και υπονομευμένες από συνασπισμούς συμφερόντων, ποτέ η πραγματική, υλική ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων δεν ήταν μεγαλύτερη, ποτέ ο αυταρχικός προγραμματισμός και έλεγχος της ζωής δεν είχε πλήξει σε τέτοια βάθη τον ατομικό και συλλογικό βίο. Παρότι ο Colin Crouch δεν τολμάει να χρησιμοποιήσει έναν τόσο δριμύ όρο, κατ' ουσίαν μιλάει για ό,τι ευλόγως μπορούμε ν' αποκαλέσουμε ολοκληρωτική μετάλλαξη

www.24grammata.com

της νεωτερικής, δυτικής «δημοκρατίας». Για να περιγράψει αυτή τη δέσμη φαινομένων, εν πάση περιπτώσει, εισάγει τον όρο που δίνει τον τίτλο του βιβλίου του («μεταδημοκρατία»).

Ο όρος επιδιώκει να συλλάβει μια κυρίαρχη τάση μεταμόρφωσης των δυτικών δημοκρατιών -που αποτυπώνεται εύγλωττα στις πρακτικές της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, τύπου Σρέντερ ή Ζοσπέν, ας πούμε- όπου, κάτω από το κενό περίβλημα θεσμικών μορφωμάτων κατά το μάλλον ή ήττον δημοκρατικών, το πολιτικό σώμα αποκόπτεται όλο και περισσότερο από τη λήψη αποφάσεων και τη διαμόρφωση πολιτικών προτεραιοτήτων, η πολιτική γίνεται μια κλειστή υπόθεση «λίγων», τα κοινωνικά πράγματα ελέγχονται όλο και ασφυκτικότερα από μια οικονομική και πολιτική ολιγαρχία, που βάλλει κατά των πολιτικών ισότητας και αναδιανομής του πλούτου, ενώ χειραγωγεί με πρωτοφανούς ισχύος μηχανισμούς τα λαϊκά στρώματα, επιδιώκοντας τη μεγέθυνση των προνομίων της και την περαιτέρω ενίσχυση της ηγεμονικής της θέσης. Κεντρική σε αυτή τη δέσμη των εξελίξεων είναι η σταδιακή ώσμωση ανάμεσα στην πολιτική και τα εταιρικά συμφέροντα, το κράτος δηλαδή και τις διεθνοποιημένες επιχειρήσεις, που τείνουν να συμπήξουν μια ενοποιημένη οικονομικοπολιτική εξουσία, αίροντας τις παραδοσιακές διαμεσολαβήσεις, που επέτρεπαν τη σύνταξη πολιτικών υποκειμένων. Υπό τις συνθήκες αυτές, οι κοινωνικοί ανταγωνισμοί εκτρέπονται σε μη πολιτικές μορφές έκφρασης, οι οποίες κυμαίνονται από άναρθρα ξεσπάσματα τυφλής βίας μέχρι την ενίσχυση του εθνικισμού, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού κ.λπ., που στοχοποιούν ακόμη πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες και κατακερματίζουν ολοένα βαθύτερα το λαϊκό σώμα.

Το κρισιμότερο είναι να διαγνώσουμε τις αιτίες αυτής της ανησυχητικής μετάλλαξης των σύγχρονων κοινωνιών. Ο ίδιος ο Crouch την αποδίδει πρωτίστως στη συρρίκνωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης από τη δεκαετία του 1970 και μετά, εν πολλοίς χάρη στην επέκταση των νέων τεχνολογιών και την αυξανόμενη αυτοματοποίηση της παραγωγής. Η δομική ανεργία, παράπλευρη συνέπεια αυτού του μετασχηματισμού της εργασίας, αποδυνάμωσε ακόμα περισσότερο τις εργαζόμενες τάξεις και, σε συνδυασμό με την κατάρρευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, που ενσάρκωνε, έστω υποθετικά, ένα αντίπαλο δέος, διευκόλυνε τις κινήσεις φυγής των επιχειρηματικών ομίλων που, ενισχυμένοι απεριόριστα απέναντι στις δυνάμεις της εργασίας, είχαν κάθε συμφέρον από την άρση των μεταπολεμικών κεϊνσιανών συμβιβασμών της κοινωνικής δημοκρατίας. Από την άλλη πλευρά, το πλαίσιο διεθνούς διακυβέρνησης που εγκαθιδρύθηκε με την Παγκόσμια Τράπεζα, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη και την Ευρωπαϊκή Ενωση, είναι μονοσήμαντα προσανατολισμένο στην ελεύθερη δράση των επιχειρήσεων, πράγμα που στην πράξη εξυπηρετεί τα συμφέροντα

www.24grammata.com

των μεγαλύτερων εταιρειών και οδηγεί μοιραία στη σύμπηξη ανενδοίαστων ολιγοπωλίων.

Η διαγνωστική του συγγραφέα -που μόνο τα αδρότερα σημεία της παρουσίασα εδώ- είναι οπωσδήποτε οξυδερκής και ανασκευάζεται δύσκολα. Υπάρχει επιπλέον στη σκέψη του ένα τυπικά βρετανικό μείγμα ριζοσπαστικότητας και πραγματισμού, που τον ωθεί μέχρι του σημείου να μιλήσει για «άμεση δημοκρατία», δίνοντας έμφαση στο τοπικό επίπεδο, στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση και στις συμβουλιακές δράσεις των πολιτών. Εναποθέτει τις ελπίδες του στην προοπτική αναθέρμασης των πολιτικών πρωτοβουλιών «από τα κάτω», στη συγκρότηση νέων ταυτοτήτων και στην ανάδυση νέων συλλογικών υποκειμένων. Οι περιορισμοί του, όμως, αρχίζουν να διαφαίνονται όταν πρέπει να τοποθετηθεί στο πρώτιστο ζήτημα, στο οποίο οφείλει να πάρει θέση κάθε πολιτική σκέψη σήμερα, εάν τουλάχιστον έχει την αξίωση να ληφθεί σοβαρά υπ' όψιν - τη νομιμότητα ή μη του καπιταλισμού. Οπως το συνοψίζει στο εύστοχο εισαγωγικό του σημείωμα -όπου, εκτός από μια κριτική επισκόπηση των ιδεών του συγγραφέα, επιχειρεί μιαν ανίχνευση των όρων της «μεταδημοκρατίας» στην πρόσφατη ελληνική πραγματικότητα- ο Αλέξανδρος Κιουπκολής, σε συμπαράθεση με τις προβληματικές άλλων θεωρητικών του μεταδημοκρατικού γεγονότος, όπως ο Jacques Ranciere και η Chantal Mouffe: «Στη δουλειά τής Mouffe, λόγου χάριν, εξέχουσα θέση επέχει η έννοια του πολιτικού ανταγωνισμού και του ριζικού πλουραλισμού, η κριτική της ιδεοληψίας ότι οι ύστερες καπιταλιστικές δημοκρατίες είναι μονόδρομος, η επίθεση στη συναινετική κεντροαριστερά (...) Η ίδια, όμως, συγγραφέας περιχαρακώνει τους σημερινούς στόχους της ριζοσπαστικής πολιτικής στα όρια της "τιθάσευσης του καπιταλισμού" και παρουσιάζει τη ρύθμιση των αγορών μαζί με την αναβάθμιση του κράτους πρόνοιας ως τη λύση στο παρόν διακύβευμα. (...) Μια ανάλογη παλινδρόμηση συναντούμε και στον Crouch, ο οποίος, π.χ., περιγράφει διεξοδικά τις επιπτώσεις που έχει στη δημοκρατία η δράση των παγκόσμιων καπιταλιστικών εταιρειών, για να κλείσει λέγοντας (στο τελευταίο κεφάλαιο) ότι δεν υπάρχει εναλλακτική μορφή οικονομικής οργάνωσης, που να προσφέρει τα ίδια πλεονεκτήματα. Συνεπώς, το μόνο που μπορούμε σήμερα να επιδιώξουμε είναι η δημοκρατική επόπτευση των δραστηριοτήτων τους. (...) Στις προτάσεις αυτές των στοχαστών της μεταδημοκρατίας θα μπορούσε κανείς να διαγνώσει αφέλεια και για τον λόγο ότι μοιάζουν να μην έχουν αφομοιώσει το ιστορικό μάθημα των τελευταίων 30 ετών γύρω από τον σοσιαλδημοκρατικό συμβιβασμό: ακριβώς επειδή δεν έθιξε δομικά γνωρίσματα της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας στο πεδίο των σχέσεων παραγωγής, επέτρεψε την αντεπίθεση του ιδιωτικού κεφαλαίου και τη δυσμενέστατη ανατροπή των συσχετισμών σε βάρος της κοινωνικής πλειοψηφίας. (...) Η ασυνέπεια έγκειται στο ότι στις συγκεκριμένες προτάσεις, που συνομολογούν ότι η καπιταλιστική οικονομία της αγοράς αποτελεί αναπόδραστο ορίζοντα της πολιτικής σκέψης και δράσης, ο Crouch και η Mouffe προσυπογράφουν τους ίδιους τους βασικούς όρους της

www.24grammata.com

μεταδημοκρατικής συναίνεσης, που αμφισβητούν στην κριτική τους ανάλυση» (σελ. 21-23 passim). *

Νεανική βία στα χιόνια της Δημοκρατίας

Tου Τακη Καμπυλη

«Οι μαθηταί Α.Μ., ετών 16, και Σ.Μ., ετών 15, οι οποίοι προχθές την εσπέραν έρριψαν εις το πρόσωπον της καθηγητρίας Μ.Ζ., ετών 50, έναν κεσέ πλήρη γιαούρτης απεστάλησαν χθες εις την Εισαγγελίαν...»

(Αθηναϊκoς Τυπος, 1958)

Το φάντασμα που πλανιέται πάνω από τις «χώρες της Δημοκρατίας» (παλαιότερες και νεοεισελθούσες) φαίνεται να τροφοδοτείται όλο και περισσότερο από τη βία. Δεν είναι εχθρός αλλά φόβος και δεν είναι ορατό στους ενήλικες -τελικά, κι ας νομίζουν το αντίθετο- γι' αυτό είναι φάντασμα.

Η νεανική βία -στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα προάστια- ξεσπάει όλο και πιο συχνά, όλο και πιο ακραία στο κεντρικό νευρικό σύστημα των (σημερινών) δημοκρατικών κοινωνιών. Η εποχή του «κεσέ», του σχισμένου βιβλίου ή μερικών σπρωξιμάτων περιγράφει μόνο ένα παρελθόν. Το διαδέχθηκε ένα παρόν όλο και πιο δυσεξήγητο. Στις χώρες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας, η νεανική (μαθητική) βία σηματοδοτείται από κλοπές, συμμορίες, προστασία έναντι 20 ευρώ, εκβιασμούς μέσω Ιντερνετ, βανδαλισμούς. Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει με σιγουριά αν η βία αυξάνεται, αλλά σίγουρα γίνεται πιο ακραία.

Τα στοιχεία του εκπαιδευτικού - ερευνητή Χρήστου Κάτσικα δείχνουν, για παράδειγμα, ότι οι καταγεγραμμένες φθορές, το 1993, αφορούσαν 75 σχολεία, έναντι 130 το 2005.

Σε έρευνα (Χρήστος Κάτσικας, Δεκέμβριος 2006) από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο 2006, σε 730 μαθητές από 14 γυμνάσια και λύκεια της χώρας μας, το 48% δήλωσε ότι είχε υποστεί βία από συμμαθητές του μέσα και έξω από το σχολείο. Το 23% δήλωσε ότι τουλάχιστον μία φορά είχε δεχθεί επίθεση από ομάδα εξωσχολικών ή κάποιον μεμονωμένο εξωσχολικό.

«Δεν μπορεί -σημειώνει η Αφροδίτη Κουκουτσάκη (επίκουρος καθηγήτρια Εγκληματολογίας, Πάντειο)- να αρνηθεί κανείς ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι υψηλοί δείκτες εγκληματικότητας αποτελούν στοιχείο της συλλογικής εμπειρίας των περισσότερων ανεπτυγμένων χωρών. Πλέον εμπλέκεται συνολικά η κοινωνία και όχι περιορισμένα τμήματά της, όσο ελαττώνεται και η κοινωνική απόσταση ανάμεσα στον δράστη και το θύμα: φαινόμενα κοινής εγκληματικότητας, κλοπών, βανδαλισμών, νεανικής παραβατικότητας, αφορούν

www.24grammata.com

πλέον και τα μεσοστρώματα τα οποία παράγουν και δράστες, όχι μόνον θύματα».

Απο το 2001 μέχρι και πέρυσι στις ΗΠΑ μετρούν 84 νεκρούς σε μαθητικούς ή πανεπιστημιακούς χώρους. Στην Αγγλία, η κυβέρνηση Μπλερ πριν από τρία χρόνια αυστηροποίησε τις ποινές για τους παραβάτες στα σχολεία, ενώ το 2005 η Ευρωπαϊκή Ενωση το αφιέρωσε στην αντιμετώπιση της νεανικής βίας. Οι Γάλλοι έζησαν στο Παρίσι, αλλά και στη Μασσαλία και σε περιοχές υπεράνω υποψίας, τα βίαια ξεσπάσματα νέων ανθρώπων ενώ παράλληλα φούντωσε και η κουβέντα για την αποτελεσματικότητα (και τον σημερινό ρόλο) του δημόσιου σχολείου. Τα νερά τάραξε (και) μια νεαρή Γαλλίδα εκπαιδευτικός, η Natacha Polony. Ενας χρόνος εμπειρίας σε δημόσιο σχολείο των άγριων προαστίων της γαλλικής πρωτεύουσας ήταν αρκετός για ένα βιβλίο με τίτλο «Τα χαμένα παιδιά μας». Η Polony πήγε την κουβέντα ακόμη παραπέρα: «Μήπως παρερμηνεύσαμε τη συντήρηση και την πρόοδο μέσα στο σχολείο;»

Υπερπροοδευτικότητα και αδιέξοδα

Μήπως πρέπει να ξανασυζητήσουμε για πράγματα δήθεν συντηρητικά, όπως η μεταδοτικότητα του δασκάλου ή για τη γνώση καθαυτή και όχι μόνο για τη διαδικασία προς τη γνώση;

Η υπερπροοδευτικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος στις σύγχρονες δημοκρατίες κρίνεται και κατακρίνεται τελευταίως όλο και πιο συχνά. Και από τ' αριστερά! Ο εκ των κορυφαίων άθεων του 20ού αιώνα Ρεζίς Ντεμπρέ παραιτήθηκε από το Ινστιτούτο που διηύθυνε όταν αντελήφθη ότι στο γαλλικό σχολείο του μέλλοντος δεν θα είχε θέση η μελέτη του θρησκευτικού φαινομένου. Ο ίδιος δήλωσε πως «στο νέο γαλλικό σχολείο δεν υπάρχει καν μνεία στη σκοπιμότητα και το όφελος μιας κριτικής διδασκαλίας των θρησκειών ως στοιχείων πολιτισμού. Προφανώς δεν έχουν θέση σε ένα όραμα του κόσμου, που θέλει τον άνθρωπο κυρίως οικονομικό ον, αποκομμένο από τις συμβολικές διαστάσεις του».

Η βία -θυμίζει ο Θανάσης Τζαβάρας (καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθήνας)- «είναι μία από τις πιθανές εκφράσεις της επιθετικότητας. Θυμίζω πως η επιθετικότητα είναι μια δύναμη που διαθέτει κάθε ζωντανός οργανισμός, αλλά και που έχει πολλές επενδύσεις και χαρακτηριστικά. Μία από αυτές είναι η ιεροτελεστική έκφραση. Ενα ζώο που δείχνει βία με διάφορους τρόπους πριν την ασκήσει ή ένα παιχνίδι πυγμαχίας. Είναι η βία οργανωμένη από κανόνες, τελικά μια φυσιολογική κατάσταση που συμβολοποιείται. Το σχολείο είναι, μεταξύ άλλων, ο χώρος όπου ο νέος μαθαίνει να ρυθμίζει με κανόνες την επιθετικότητά του στο πλαίσιο της ομαδοποίησης. Κάθε φορά που ξεφεύγει προς τη βία, σημαίνει ότι δεν έχουν

www.24grammata.com

λειτουργήσει οι κανόνες συμβολοποίησης. Δεν είναι ότι πρέπει να είμαστε ήπιοι, αρκεί να νοηματοδοτούμε στους μαθητές τις απαγορεύσεις. Αυτή είναι η έννοια της αγωγής».

Αλλά οι σημερινοί νέοι βιώνουν στις χώρες της Δημοκρατίας μια μεγάλη αντίφαση, όπως την έχει περιγράψει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (διευθυντής της «Νέας Εστίας»): «Σήμερα η ιδέα ότι το παιδί είναι το κέντρο του σχολείου έχει αποβεί ένα ολέθριο ιδεολόγημα καταστρεπτικό της ίδιας της υπόστασης του σχολείου. Ο μαθητής πηγαίνει σχολείο για να μάθει γράμματα και όχι για να «μάθει να μαθαίνει», όπως λέει ένα τρέχον ευφυολόγημα, το οποίο είναι μια πελώρια ανοησία για τον απλούστατο λόγο ότι μόνο μαθαίνοντας συγκεκριμένα περιεχόμενα μαθαίνει κανείς τελικά να μαθαίνει. Η περιβόητη κριτική ικανότητα προϋποθέτει σπουδή, μαθητεία, κοπιαστική μελέτη. Αρα η σημαντική σχέση δάσκαλου - μαθητή είναι εξ ορισμού άνιση και ασύμμετρη». Και προϋποθέτει τη λειτουργική αυθεντία του δασκάλου.

Ομως, στις χώρες της Δημοκρατίας η αυθεντία και η παράδοση έχουν καταργηθεί. Ο κόσμος μέσα στον οποίο λειτουργούν τα σχολεία μας -γράφει ο Σταύρος Ζουμπουλάκης- και διδάσκουν οι δάσκαλοι, αρνείται την αυθεντία. Ηδη απο την προσχολική ηλικία τα παιδιά μαθαίνουν ότι η αυθεντία του πατέρα δεν υπάρχει, όπως ούτε της μητέρας.

Στην πολιτική επιστήμη υπάρχει ο όρος «δημοκρατία της λιακάδας», που ερμηνεύει σε περιόδους εύρυθμης λειτουργίας της δημοκρατίας το ευρύτερο ενδιαφέρον των πολιτών και για θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, κοινωνικής αλληλεγγύης κ.λπ. Μήπως θα έπρεπε να υπάρχει αντίστοιχα και ο όρος «δημοκρατία του χιονιά»;

Ο Τοκβίλ έλεγε -σημειώνει ο Νικόλας Σεβαστάκης (αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Αριστοτέλειο)- ότι «η δημοκρατία ευνοεί τις πολλές μικρές παλιανθρωπιές και λιγότερο τα μεγάλα και κεντρικά εγκλήματα, τουλάχιστον σε σχέση με τα δεσποτικά καθεστώτα του παρελθόντος. Για τους περισσότερους φιλελεύθερους -ήδη από τον αιώνα του Διαφωτισμού- η νέα κοινωνία των συναλλαγών και του ορθολογικού εγωισμού προοιωνίζεται μια πορεία εξημέρωσης των ηθών και κατευνασμού των άγριων και «πολεμικών» παθών. Θα ήταν ωστόσο τεράστια απλούστευση να ερμηνεύσει κανείς ακραία φαινόμενα όπως οι κατά συρροή δολοφονίες στα αμερικανικά λύκεια ή οι ξυλοδαρμοί καθηγητών από τους μαθητές τους στα γαλλικά προάστια με βάση μια πολύ γενική κριτική της δημοκρατικής και ατομικιστικής παθολογίας. Πιο δόκιμο είναι να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι πολλές από τις νέες μορφές «τζάμπα» βίας -μιας βίας και μιας βαναυσότητας που εκφράζεται όλο και περισσότερο με ναρκισσιστικές φαντασιώσεις παντοδυναμίας- ευνοείται από πολλούς παράγοντες».

www.24grammata.com

Ισως τον σημαντικότερο παράγοντα, εξήγησε κάμποσα χρόνια πριν η μεγάλη διανοήτρια Hana Arendt. Τον αποκάλεσε «κυριαρχία της ανευθυνότητας του κανενός».

Πρόκειται γι' αυτό που βιώνουν όλο και πιο συχνά οι πολίτες στις «χώρες της Δημοκρατίας»: Την απώλεια της εξουσίας τους, την απομάκρυνση του Πολιτικού, τη μονοδιάστατη κατεύθυνση προς ένα «οικονομικό» ον. Με λίγα λόγια, το σημερινό ψέμα στις χώρες της Δημοκρατίας παράγει βία, ιδίως στα πιο ευαίσθητα κομμάτια της κοινωνίας μας: Στους νέους… Πιθανόν αυτό να είναι και η πολυσυζητημένη κρίση της πολιτικής.

Ιnfo

-Alain Renaut «Το τέλος της αυθεντίας», Αθήνα 2004, εκδ. Πόλις.

-Natacha Polony «Τα χαμένα παιδιά μας» Αθήνα 2006, εκδ. Πόλις (με εξαιρετικό πρόλογο του Σταύρου Ζουμπουλάκη).

-Κόλιν Κράουτς «Μεταδημοκρατία», Αθήνα 2006, εκδ. Εκκρεμές.

-Χρήστος Κάτσικας - Κώστας Θεριανός «Κατανοώντας το σχολείο στον καπιταλισμό» Αθήνα 2008, εκδ. Επίκεντρο.

-«Σύγχρονοι Μηχανισμοί βίας και καταπίεσης» επιστημονικό συμπόσιο Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 2005.

-Δήμητρας Μακρυνιώτη (επιμ) «Παιδική ηλικία», Αθήνα 2001, εκδ. Νήσος.

Διόρθωση. Εκ παραδρομής σε δημοσίευμα με τίτλο «Παρούσα στη δίκη για όλη την αλήθεια» («Καθημερινή», 2 Δεκεμβρίου 2007) ως εισαγγελέας της έδρας στη δίκη Πλεύρη (τον περασμένο Σεπτέμβριο) αναφέρθηκε ο κ. Σπύρος Μουζακίτης αντί του κ. Λαζαράκου. Το σωστό είναι βέβαια, όπως έχω ξαναγράψει, πως ο κ. Μουζακίτης είχε παραπέμψει με βούλευμα την υπόθεση σε δίκη και δεν είχε βέβαια καμία σχέση με την ακροαματική διαδικασία. Δυστυχώς, μόλις πρόσφατα αντιλήφθηκα το συγκεκριμένο λάθος και ελπίζω (έστω και έπειτα από δύο μήνες) ότι ο κ. Μουζακίτης θα δεχτεί τη συγγνώμη μου.

www.24grammata.com

Προβληματίζει την Ευρώπη η άνοδος της άκρας δεξιάς Τετάρτη, 24 Οκτωβρίου 2012 21:27

Στην Ευρώπη διατυπώνεται ένας έντονος προβληματισμός για την ενίσχυση των πολιτικών άκρων και των αποσχιστικών τάσεων σε διάφορες χώρες της ΕΕ. Ειδικότερα η ενίσχυση της άκρας δεξιάς στην Ελλάδα, σε συνάρτηση με τα φαινόμενα άσκησης βίας σε βάρος μεταναστών είναι καθημερινά σχεδόν αντικείμενο των ρεπορτάζ στα Μέσα Ενημέρωσης.

Η ενίσχυση της άκρας δεξιάς αποδίδεται στις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, στην ανεργία, την όξυνση της φτώχειας και της ανασφάλειας, σε συνάρτηση με το γεγονός ότι στην Ελλάδα -και άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου- δεν υπάρχουν ισχυρά δίκτυα κοινωνικής προστασίας. Έτσι εντείνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των «χαμένων» της κρίσης και οι άνθρωποι σπεύδουν να υιοθετήσουν υπεραπλουστευτικές ερμηνείες. Δεν είναι μάλιστα λίγοι οι αναλυτές που εκφράζουν ανοιχτά φόβους για την υπόσταση της κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες που μαστίζονται από την κρίση.

«Υπάρχει κρίση δημοκρατίας»

Όπως γράφει σε άρθρο της στην εφημερίδα Die Presse η Ταμάρα Ες, αντιπρόεδρος της Αυστριακής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης, «η ενίσχυση των άκρων στην Ελλάδα ενισχύεται και από τη στάση που τηρούν τα παραδοσιακά κόμματα του μεσαίου χώρου, τα οποία υιοθετούν τις θέσεις των άκρων για να συντηρήσουν την εκλογική τους πελατεία». Από την άλλη πλευρά, τον λαϊκισμό ευνοεί και η ουσιαστική αποδυνάμωση των κοινοβουλίων, τα οποία καλούνται απλώς να εγκρίνουν προγράμματα λιτότητας, καθώς οι αποφάσεις λαμβάνονται πλέον από τους δανειστές. Άρα «υπάρχει κρίση δημοκρατίας», διαπιστώνει ο πολιτικός επιστήμονας Κόλιν Κράουτς.

www.24grammata.com

Κάπως διαφορετική ερμηνεία δίνουν οι επιστήμονες στο φαινόμενο της έξαρσης του ακροδεξιού λαϊκισμού στις πλούσιες χώρες της Ευρώπης. Σε συνέντευξή του προς την Deutsche Welle o Στέφαν Ζάιντεντορφ, ιστορικός και επικεφαλής του τμήματος «Ευρώπη» στο Γερμανογαλλικό Ινστιτούτο του Λούντβιγκσμπουργκ είχε επισημάνει πρόσφατα: «Το φιλελεύθερο όραμα μιας κοινωνίας που επικρατεί στις χώρες αυτές έδειξε τις αδυναμίες του στο πρόσφατο παρελθόν. Δεν ανταποκρίθηκε στην πραγματικότητα. Αυτό το παρατηρούμε και στη Γαλλία και την Ολλανδία, όπου είδαμε να ξεφυτρώνουν τα διάφορα γκέτο στα προάστια των πόλεων, την ώρα που συζητούσαμε για την παγκοσμιοποιημένη αστική τάξη, η οποία στην πραγματική ζωή δεν υπάρχει».

Δεν υπάρχει κοινή μεταναστευτική πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Τα προβλήματα της μετανάστευσης αποτελούν προνομιακό χώρο δραστηριοποίησης των ακροδεξιών σε όλη την Ευρώπη, ενώ η ΕΕ αδυνατεί να συγκροτήσει μια κοινή μεταναστευτική πολιτική, τονίζει ο Στέφαν Ζάιντεντορφ και διευκρινίζει: «Το πρόβλημα της μετανάστευσης στην Ευρώπη δεν έχει επιλυθεί μολονότι υπάρχει ο κοινός χώρος του Σένγκεν. Ωστόσο δεν υπάρχει κοινή μεταναστευτική πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο».

Μερίδα αναλυτών υποστηρίζει ότι η άρση των κακώς κειμένων και η επιστροφή στην ανάπτυξη και την ομαλότητα θα στερήσει από την άκρα δεξιά ένα μεγάλο μέρος της πελατείας της, ωστόσο ένα επίσης μεγάλο μέρος, κυρίως νέοι άνθρωποι χωρίς προοπτική, που έχουν κοινωνικοποιηθεί πολιτικά στα συμφραζόμενα της κρίσης, θα παραμείνουν πιθανότατα πολιτικοί «πελάτες» της, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Για αυτό και οι πολιτικοί επιστήμονες προειδοποιούν ότι σε τελική ανάλυση τα σκληρά προγράμματα λιτότητας υπονομεύουν τη δημοκρατία, κυρίως σε χώρες που ο λαϊκισμός δεν θεωρείται «αμάρτημα» και ο πολιτικός κόσμος δεν συνηθίζει να λέει την αλήθεια στον λαό.

Πληροφορίες από: Deutsche Welle

www.24grammata.com

Δημοκρατία της διαβούλευσης

Πεμπτη, 05 Νοεμβριου 2009 00:00

του Σωτήρη Βανδώρου

Kάνουμε λόγο διαρκώς για «κρίση αντιπροσώπευσης» στις σύγχρονες δημοκρατίες, εννοώντας κυρίως ότι τα κόμματα –ο βασικός αντιπροσωπευτικός θεσμός– έχουν χάσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Όμως, έτσι λησμονούμε ότι η κρίση είναι, πρώτα απ’ όλα, κρίση συμμετοχής, καθώς ολοένα και περισσότερο τείνει να αυτονομηθεί ο μικρόκοσμος της πολιτικής

ΔΙΑΒΑΣΤΕ Μοντέλα δημοκρατίας DAVID HELD ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ Αρχαία ελληνική και σύγχρονη δημοκρατία ΜΟGENS HERMAN HANSEN MEΣΟΓΕΙΟΣ Περί πολιτικής ισότητας ROBERT DAHL

www.24grammata.com

METAIXMIO Μεταδημοκρατία ΚΟΛΙΝ ΚΡΑΟΥΤΣ ΕΚΚΡΕΜΕΣ

–περιλαμβανομένων πολιτευτών, επαγγελματιών της επικοινωνίας και ισχυρών επιχειρηματικών συμφερόντων– από τις πλατιές μάζες, που βιώνουν αμέτοχες κι ανήμπορες, με δυσφορία και κυνισμό, τα «παιχνίδια της εξουσίας».

Εξαιτίας αυτής της συνθήκης, η πρωτοβουλία της νέας κυβέρνησης να εμπλέξει ενεργά τους πολίτες σε διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης, όσον αφορά την κατάρτιση νομοσχεδίων και υπουργικών αποφάσεων, δημιούργησε αίσθηση και παρακίνησε χιλιάδες να καταθέσουν μέσω διαδικτύου παρατηρήσεις και προτάσεις (www.opengov.gr). Βέβαια, δεν μπορούμε παρά να είμαστε επιφυλακτικοί. Λαμβάνονται πράγματι υπόψη και με ποιον ακριβώς τρόπο οι παρεμβάσεις των πολιτών; Πρόκειται μήπως για ενέργεια εντυπωσιασμού ή για επιχείρηση «νομιμοποίησης» των κυβερνητικών αποφάσεων;

Όπως και να 'χει, έρχεται στο προσκήνιο μια δυνατότητα που για πολλούς ήταν οριστικά χαμένη: η συμμετοχική, διαβουλευτική δημοκρατία. Στον πυρήνα της εντοπίζεται η ιδέα ότι η πολιτική νομιμότητα δεν πρέπει να περιορίζεται στον κανόνα της πλειοψηφίας και στα αποτελέσματα της κάλπης, αλλά παράγεται και μέσω της αντιπαράθεσης υπερασπίσιμων συλλογισμών κι επιχειρημάτων. Φυσικά, στις σημερινές πολυπληθείς και διαφοροποιημένες κοινωνίες, η δημόσια συνέλευση στο πρότυπο της κλασικής Αθήνας είναι ανέφικτη. Ωστόσο, οι ευκαιρίες που δίνει η τεχνολογία σε συνδυασμό με επινοήσεις πολιτικών στοχαστών μπορούν να μπολιάσουν την αντιπροσωπευτική με στοιχεία που προσιδιάζουν στην άμεση δημοκρατία. Δεν πρόκειται για απλή υπόθεση εργασίας, καθώς ήδη σε περιορισμένη κλίμακα έχουν υπάρξει υποσχόμενες εφαρμογές.

Αξιομνημόνευτη, μεταξύ άλλων, είναι η περίπτωση της λεγόμενης «διαβουλευτικής δημοσκόπησης», μοντέλο που ανέπτυξε ο καθηγητής του Στάνφορντ Τζέιμς Φίσκιν. Ο Φίσκιν βρίσκει προβληματικό τον συμβατικό τρόπο διεξαγωγής και χρησιμοποίησης των δημοσκοπήσεων, καθώς, «αντί η κοινή γνώμη να είναι άξια του ονόματός της ελέγχοντας τους ηγέτες, οι τελευταίοι, μαζί με τα μέσα ενημέρωσης, διαμορφώνουν προτιμήσεις που πολύ συχνά υπερισχύουν και απεικονίζονται στις δημοσκοπήσεις χωρίς την απαιτούμενη κριτική επεξεργασία και χωρίς να υπάρχουν οι πληροφορίες και η εξέταση που θα τις καθιστούσε σημαντικό μηχανισμό λαϊκού ελέγχου». Ενώ η απλή δημοσκόπηση εκλαμβάνει ως δεδομένες, προσχηματισμένες τις απόψεις του κοινού, η διαβουλευτική δημοσκόπηση διεξάγεται έτσι ώστε να

www.24grammata.com

αποκαλύπτει τι «θα σκεφτόταν το εκλογικό σώμα, αν μπορούσε, υποθετικά, να ενσωματωθεί σε εξαντλητικές διαδικασίες διαβούλευσης».

Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Συγκεντρώνοντας ένα μικρό, αλλά αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού σε ένα μέρος για μερικές ημέρες. Αρχικά, διενεργείται ψηφοφορία βάσει των προσχηματισμένων απόψεων των συμμετεχόντων επί του δημόσιου ζητήματος για το οποίο έχουν κληθεί να διαβουλευτούν. Σε δεύτερη φάση, ειδικοί επί του θέματος παρουσιάζουν τις θέσεις τους και κατόπιν δέχονται ερωτήσεις. Ύστερα ακολουθούν συζήτηση και ανταλλαγή επιχειρημάτων μεταξύ των συμμετεχόντων. Στο τέλος ψηφίζουν και πάλι. Το αποτέλεσμα αυτής της διαβούλευσης θεωρείται αντιπροσωπευτικό της στοχαστικής κρίσης του εκλογικού σώματος και αποκτά συμβουλευτική ισχύ.

Μια πρωτοβουλία παραχώρησης δημόσιου βήματος σε πολίτες που προέκυψε από «τα πάνω» μπορεί εύκολα και γρήγορα να αρθεί ή να αλλοιωθεί, αν η οργανωμένη κοινωνία πολιτών δεν αδράξει την ευκαιρία να ανταποκριθεί ενεργά, και ακόμη περισσότερο, να αξιώσει τη θεσμοθέτηση βελτιωμένων διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης. Είμαστε έτοιμοι να το πράξουμε;

Σωτήρης Βανδώρος

www.24grammata.com

Άρθρα - "Η «Μετα-Δημοκρατία»"

Posted by Κωνσταντίνος Μανίκας on 5:06 μ.μ. // 0 σχόλια

Του Μπάμπη Παπαπαναγιώτου Ο ΟΡΟΣ «ΜΕΤΑ-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» που εισήγαγε ο Κόλιν Κράουτς «δικαιώνεται» πολύ γρήγορα στη σύγχρονη Ευρώπη. Σε δυο χώρες της Ε.Ε. οι πρωθυπουργοί τους, ο Παπαδήμος και ο Μόντι «εγκαταστάθηκαν» και δεν εκλέχθηκαν, όταν την ίδια ώρα όλοι οι θεσμοί δημοκρατικού ελέγχου βρίσκονται σε άτακτη υποχώρηση, υπό το βάρος ή το πρόσχημα της κρίσης. Το Ευρωκοινοβούλιο έχει γίνει ακόμα πιο διακοσμητικό απ’ ό,τι ήταν και το «εξωθεσμικό» δίδυμο Μέρκελ-Σαρκοζί μπορεί και αγνοεί επιδεικτικά ακόμα και την Κομισιόν ή και τα Συμβούλια Κορυφής. Το δόγμα των «έκτακτων συνθηκών» που σαρώνει συντεταγμένες λειτουργίες και θεσμούς στο όνομα της αντιμετώπισης της κρίσης απειλεί να αφήσει πίσω του -όταν κάποτε ξεπεραστεί η κρίση- μια Ευρώπη θεσμικά διάτρητη και ανοχύρωτη και μια Ευρωπαϊκή Ενωση έρμαιο στα χέρια των ελαχίστων οι οποίοι κατάφεραν να διατηρήσουν στην κατοχή τους τον πλούτο. ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ότι η πιο άγρια μορφή καπιταλισμού διεκδικεί την ολοκληρωτική επιβολή της και την απόλυτη επικυριαρχία της για τα επόμενα 20 χρόνια. Χωρίς προσχήματα και χωρίς φραγμούς. Απέναντι σε αυτή την ωμή επίθεση οι ευρωπαϊκοί λαοί εμποδίζονται και αδυνατούν να γίνουν «ο λαός της Ευρώπης», όταν την ίδια στιγμή επιχειρείται άκομψα και βίαια η δημοσιονομική ενοποίηση των ευρωπαϊκών χωρών. Μια αντίθετη κίνηση, η οποία απειλεί να δημιουργήσει ένα κοινωνικο-πολιτικό εξάμβλωμα, έναν «ευρωπαϊκό Φρανκενστάιν». Η όποια προσπάθεια εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης παραμένει μονομερώς οικονομίστικη, σε βάρος των δημοκρατικών θεσμών και της συλλογικής συνείδησης. Τα αποτελέσματα αυτής της βίαιης προσπάθειας προσαρμογής μιας ολόκληρης ηπείρου στις απροκάλυπτες επιδιώξεις μιας μικρής ελίτ δεν μπορούν παρά να προκαλέσουν βία και μεγάλες αναταραχές. Καθώς εκτός των άλλων απειλείται να σπάσει και η βαλβίδα ασφαλείας του ευρωπαϊκού

www.24grammata.com

οικοδομήματος: Αν κρατάει κάτι ακόμα την Ευρώπη, αυτό είναι η αίσθηση που πλειοψηφεί στους ευρωπαϊκούς λαούς, πως στην Ευρώπη υπάρχει ακόμα δημοκρατία. Αν αυτή η ακόμα πλειοψηφούσα άποψη γίνει μειοψηφική ή και εξαφανιστεί, αν δηλαδή οι Ευρωπαίοι πεισθούν πως δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία, τότε εύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί τι μπορεί να συμβεί σε όλα τα μήκη και πλάτη της Ευρώπης. Καθώς δεν υπάρχει πιο επικίνδυνη κατάσταση από εκείνη την κατάσταση στην οποία κανείς δεν πιστεύει σε τίποτα και όλοι μαζί αισθάνονται παντελώς ανυπεράσπιστοι από τη «μεγάλη οικογένεια» που δημιουργήθηκε στο όνομα της Δημοκρατίας και της αλληλεγγύης των λαών… Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ μιας πραγματικότητας στην οποία κυβερνούν κάποιες ελίτ διορίζοντας ουσιαστικά κυβερνήσεις, οι οποίες δεν λογοδοτούν στους λαούς, είναι απλώς το πιο εμφανές και προκλητικό στοιχείο μιας πολύ βαθύτερης και ανησυχητικής κατάστασης. Η Ελλάδα και η Ιταλία μπορεί να αποδειχθούν μόνο η αρχή της νέας ευρωπαϊκής πραγματικότητας της «Μετα-Δημοκρατίας», που θα σημάνει και το τέλος της κανονικής Δημοκρατίας… ΠΗΓΗ: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ http://www.e-typos.com/Opinions.aspx?id=5912&title=%250D%250A%25CE%2597%2520%25C2%25AB%25CE%259C%25CE%25B5%25CF%2584%25CE%25B1-%25CE%2594%25CE%25B7%25CE%25BC%25CE%25BF%25CE%25BA%25CF%2581%25CE%25B1%25CF%2584%25CE%25AF%25CE%25B1%25C2%25BB

www.24grammata.com

Μεταδημοκρατία Συγγραφέας: Ηλίας Γιαρματζίδης.... Δημοσίευση στη κατηγορία

Και στο σύνολο των συστατικών του αξιέπαινου εγχειρήματος του Άρη Χατζηστεφάνου και της Κατερίνας Κιτίδη, προβλέπω ότι θα είναι αυτή με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής στο νοηματικό χάρτη του ντοκυμανταίρ, και πιθανότατα αυτή με τη σπουδαιότερη επιρροή. Δεν είναι δα μομφή αυτή προς τη Χρεοκρατία. Ίσα ίσα που την κατατάσσει συγγενή άλλων αυθεντικά αποκαλυπτικών έργων κινηματογραφημένης ειδησεογραφίας όπως το πρόσφατο “The American dream film” , τα παλαιότερα “Zeitgeist”, και το ακόμη πιο παλιό “Manufacturing consent”. Σ’ αυτό το τελευταίο, ο αμερικανοεβραίος διανοητής Noam Chomsky, προδιαγράφει με σαφήνεια τη συνταγή της οποίας αποτελούν de facto συστατικά τα ντοκυμανταίρ του είδους. Αποτελούν, λέει ο Τσόμσκι, το 4 τοις εκατό της παγκόσμιας ειδησεογραφίας που, ξεγυμνώνοντας την αλήθεια, εκτονώνουν την όποια λαϊκή αντίδραση πάνω στα φαινόμενα που καταγγέλλουν. Δημιουργώντας μια πρόσκαιρη αίσθηση ικανοποίησης στους θεατές-αναγνώστες-πολίτες, ότι, γνωρίζοντας πλέον τη συνωμοσία που διαπλέκεται στην πλάτη τους, δεν είναι πια τα κορόιδα, θεωρούν πως αυτή η απλή γνώση της συνωμοσίας αποτελεί την αρχή του τέλους για αυτούς που τη διαπράττουν. Χαμογελώντας αυτάρεσκα ο Νόαμ ολοκληρώνει τη δική του καταγγελία προς το σύστημα: Δεν αρκεί μια απλή αναφορά της αποκαλυπτικής αλήθειας μέσα στον ωκεανό της προπαγάνδας των ΜΜΕ για να βγει ο κόσμος στους δρόμους. Η αλήθεια, θα πρέπει να αποκτήσει έναν ανταγωνιστικό χρόνο δημοσιότητας στα μέσα έτσι ώστε να αντιπαρατεθεί επί ίσοις όροις στο ψέμα. Αλλά και πάλι τότε, τίποτε δεν μας εγγυάται πως το σύστημα θα ανατραπεί.

Λείπουν σημαντικά πράγματα στο δρόμο προς την ανατροπή. Ο Colin Crouch στο βιβλίο του “Μεταδημοκρατία”, απαριθμώντας τους βασικούς λόγους για τους οποίους οδηγηθήκαμε από τη μεταπολεμική δημοκρατία στη millennium μεταδημοκρατία (που όπως κάθε μετα-έννοια επιστρέφει την έννοια στην προ-έννοιας εποχή της) αναφέρει στην κορυφή της πυραμίδας τον κατακερματισμό της εργατικής τάξης με έμφαση στην ελαχιστοποίηση της χειρωνακτικής εργατικής τάξης. Αυτή ήταν που τη δεκαετία του 60 τροφοδότησε τα συνδικάτα, όχι απλά με μέλη, αλλά με την

www.24grammata.com

ορμή που απαιτεί κάθε κίνημα αλλαγής για να ανατρέψει το σύστημα. Το κίνημα εκείνο είδε στην κορύφωσή του τις κεϋνσιανές πολιτικές να αναβαθμίζουν την αγοραστική δύναμη των χαμηλότερων στρωμάτων και να δημιουργείται μια μεσαία τάξη με έντονη τη μνήμη της εργατικής της καταγωγής. Ο μετασχηματισμός αυτός της κοινωνίας δημιούργησε τον ρυθμό της τεχνολογικής ανάπτυξης που απολαμβάναμε μέχρι πρόσφατα και θέσπισε το κοινωνικό κράτος. Και σαν κάθε κοινωνικό ρεύμα που σέβεται τον εαυτό του, έκανε τον κύκλο του φέρνοντας τις υπέρογκες αμοιβές στα μεσαία στελέχη των εταιριών ή δημιουργώντας (εκεί στο νότο) τον υδροκέφαλο δημόσιο τομέα.

Ο καπιταλισμός, που φαινόταν να βαδίζει χέρι χέρι με τη δημοκρατία μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 80, εκτοξεύθηκε από την ώθηση που του προσέδωσε η ανταγωνιστικότητα των μεγαλοστελεχών των επιχειρήσεων την ίδια στιγμή που η δημοκρατία αφηνόταν στα χέρια μιας αλλοτριωμένης πολιτικής ελίτ. Αυτή η ελίτ, τους πολιτικούς απογόνους των οποίων απολαμβάνουμε σήμερα, συντάχθηκε με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων προσπαθώντας να εξασφαλίσει η ίδια τη βιωσιμότητά της. Στο ρόλο των μεσαζόντων ανάμεσα στους δύο ρολίστες του συστήματος (όπου και αν χρειάζεται), τα διαπλεκόμενα ΜΜΕ.

Με τον όρο μεταδημοκρατία, ο Κράουτς περιγράφει τη σημερινή παρακμή και απαξίωση τόσο της πολιτικής ως δραστηριότητας που, ενώ θα έπρεπε να αποβλέπει στην ικανοποίηση των αναγκών και την επίλυση των προβλημάτων των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, εντούτοις δεν το κάνει, όσο και των ίδιων των πολιτικών, οι οποίοι συγκροτούν πλέον μια κλειστή, ολιγαρχική τάξη, που – στην εποχή της αποθέωσης του καπιταλισμού που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση – ενδιαφέρεται κυρίως για την ικανοποίηση επιχειρηματικών συμφερόντων, με στόχο τη διασφάλιση της συντήρησης και της αναπαραγωγής της. Ο Γιώργος Ευαγγελόπουλος, στο δοκίμιό του “Καστοριάδης και σύγχρονη πολιτική θεωρία” επισημαίνει πάνω σ’ αυτό: “Το φαινόμενο αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση, αν όχι την εξάντληση, της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στη διενέργεια των εκλογών, που η θεματολογία τους καθορίζεται από επικοινωνιολόγους και διαφημιστές – στους οποίους τα κόμματα αναθέτουν τις προεκλογικές τους εκστρατείες – και περιορίζεται σε μικρό αριθμό ζητημάτων, όχι κατ’ ανάγκη των πιο σημαντικών για τους ίδιους τους πολίτες”.

Ένα ακόμη φαινόμενο που εκφράζει τον εκμαυλισμό της μαζικής πολιτικής επικοινωνίας – και θυμίζει σε μεγάλο βαθμό και τα πιο πρόσφατα καθ’ ημάς – είναι η εντεινόμενη προσωποποίηση της προεκλογικής διαμάχης. “Στο παρελθόν”, γράφει ο Κράουτς, “η οργάνωση της προεκλογικής εκστρατείας γύρω από την προσωπικότητα του ηγέτη αποτελούσε γνώρισμα των δικτατορικών καθεστώτων και των εκλογικών αντιπαραθέσεων σε κοινωνίες χωρίς αναπτυγμένο σύστημα κομμάτων και δημόσιου διαλόγου”.

www.24grammata.com

Και ο λαός, ο πολίτης, πού βρίσκεται σχετικά με όλα αυτά, το εύλογο ερώτημα. Εδώ ή θα επιλέξουμε να δούμε τις προσχηματικές θεσμίσεις αυτού που σήμερα καλείται “τυπική δημοκρατία” ή θα προτιμήσουμε τις νεωτερικές αφηγήσεις σχετικά με τη δημοκρατία. Στην πρώτη περίπτωση, η σύγχρονη δημοκρατία μεγαλώνει, διευκολύνοντας τη γένεση και διατήρηση λειτουργιών άμεσης δημοκρατίας. Η αποκεντρωμένη πχ τοπική αυτοδιοίκηση, όπως την ονειρεύεται ο Καλλικράτης, με τις πολυάριθμες πολιτοσυμμετοχικές επιτροπές αποδεικνύει της υπόσχεσης το αληθές. Ο Κράουτς από την άλλη, βλέπει σ’ αυτήν ακριβώς τη θεσμοθέτηση της δημοκρατίας των επιτροπών, τον κατακερματισμό της λαϊκής βούλησης σε μηχανισμούς ,με εργαλειακή μονάχα αξία, όταν αυτοί δεν είναι κατ’ όνομα και μόνον αμεσοδημοκρατικοί. Κατά την ίδια λογική, το συνδικαλιστικό κίνημα που συνομιλούσε απευθείας με την κυβέρνηση, έχει αντικατασταθεί με σωρεία εθελοντικών και απομακρυσμένων από το πρόβλημα συλλογικοτήτων (ΜΚΟ, οργανώσεις έκφρασης και προστασίας πολιτών), που για να επιστρέψουμε στο σκεπτικό που έθεσε ο Τσόμσκι στην αρχή του κειμένου, εκτονώνουν τη λαϊκή αντίδραση εκεί όπου δεν υπάρχει αντίκρισμα.

Όλο αυτό το σκηνικό περιγράφει τη σημερινή στάση του πολίτη απέναντι στα πράγματα ως “στάση της παθητικής συγκατάβασης”. Απαθής και αμέτοχος, συναινετικός και φοβούμενος τη σύγκρουση, ο πολίτης της μεταδημοκρατίας χειραγωγείται εύκολα πια από τα κυρίαρχα στρώματα. Απογοητευμένος από τους πολιτικούς, έχει χάσει το ενδιαφέρον του για την πολιτική και ασχολείται περισσότερο με τα θέματα της καθημερινότητας. Είναι η τάξη, που σύμφωνα με τη μοντέρνα δημοκρατική θεωρία, ο Walter Lippmann αποκαλεί “αμαθείς και ενοχλητικούς άσχετους”, που πρέπει να είναι θεατές και όχι συμμετέχοντες, και να εμφανίζονται κάθε τρία-τέσσερα χρόνια για να επισημοποιήσουν αποφάσεις που πάρθηκαν κάπου αλλού, ή να εκλέξουν μεταξύ αντιπροσώπων της κυρίαρχης τάξης, σε μια διαδικασία που αποκαλείται “εκλογές”.

Δεν αρκεί λοιπόν για το λαό, να «ξυπνάει» κάθε τόσο, μετά από μία “Χρεοκρατία” ή ένα “Zeitgeist”. Αυτό που λείπει κατά τον Τσόμσκι είναι η βούληση και συγκεκριμένα «η λαϊκή βούληση που θα προέλθει μέσα από τη συνεργασία». Γι’ αυτό και κατά την προσωπική μου άποψη, όσο και αν κατηγορούνται οι μοντέρνες συλλογικότητες για ανάληψη μόνον soft δράσεων, μπορούν να αποτελέσουν τους χώρους όπου θα προπονηθούν οι λογικές της άμεσης δημοκρατίας και της συμμετοχικότητας. Να κάνουν δηλαδή αυτό που έπαψε από καιρό να συμβαίνει στα ίδια τα κόμματα. Να θρέφουν και να προφυλάσσουν τη δημοκρατία. Αυτή η ανάδυση της βούλησης από τα έγκατα της λαϊκής ζύμωσης, απαιτεί με τη σειρά της μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που σχηματίζεται η μαζική αντίληψη των πραγμάτων. Κόντρα στις προπαγάνδες των μέσων και παρά τα σημαντικά ελλείμματα παιδείας, όπως αυτά καλλιεργούνται στα δυτικά συστήματα εκπαίδευσης (βλ. Ζαν Κλωντ Μισέα, “Η εκπαίδευση της αμάθειας”), μπορεί κανείς να διακρίνει μια μαγιά

www.24grammata.com

ανατροπής στις ηλικίες 25 με 50. Η ίδια η διαχείριση της πληροφορίας που κάθησε αυτή τη γενιά στον καναπέ, μπορεί να την (ξε)σηκώσει και να τη βγάλει στους δρόμους.

Θέμα: Αστική ολοκληρωτική δημοκρατία. Posted: January 6, 2013 / in: Κινηση Ιδεων, Το Θεμα / Comments Off

Οι λαϊκές αντιδράσεις και ο φόβος κλιμάκωσης οδηγούν στον έντονο συγκεντρωτισμό και την αυταρχική θωράκιση του συστήματος. Η πολιτική γίνεται υπόθεση ενός ολιγομελούς επιτελείου με κέντρο τον Καίσαρα – πρωθυπουργό.

Το πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα παραπέμπει στην απόλυτη μοναρχία. Ο πρωθυπουργός είναι στεγανοποιημένος ακόμη και από την κυβέρνησή του, αφού το υπουργικό συμβούλιο σπάνια συγκαλείται.

του Δημήτρη Γρηγορόπουλου

Κοινοβουλευτικός μανδύας

«Όταν χάνει την εξουσία ο καπιταλισμός, αντιδρά δεκαπλάσια», έγραφε ο Λένιν. Στις τελευταίες δεκαετίες ο καπιταλισμός δεν έχει χάσει πουθενά την εξουσία. Απεναντίας, μετά το 1989 προσχώρησαν στο καπιταλιστικό σύστημα και στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και της Κίνας. Με το μονοπώλιο πλέον της οικονομικής και πολιτικής κυριαρχίας, εξουδετερώνει με διάφορα προσχήματα, όχι μόνο με καπιταλιστική οικονομική πίεση αλλά και με την πολιτική των κανονιοφόρων τους όχι πάντα για τον ίδιο λόγο ανυπότακτους στο ιμπέριουμ. Απολαμβάνει μια πελώρια ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, έκρηξη των παραγωγικών δυνάμεων και υπερειδικευμένης (ιδίως πνευματικής) εργατικής δύναμης. Όχι μόνο στο διεθνές επίπεδο αλλά και στο εσωτερικό των εθνών – κρατών δεν αντιμετωπίζει σήμερα απειλητικούς

www.24grammata.com

αντιπάλους. Εύλογη φαινόταν η εσχατολογική πρόβλεψη περί «αιωνιότητας» του καπιταλισμού και της αστικής δημοκρατίας. Όμως «άλλαι μεν αι βουλαί των καπιταλιστών, άλλα δε η ιστορική αναγκαιότητα κελεύει». Ο καπιταλισμός απ’ τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έχει εμπλακεί σε μια διαρκή δομική κρίση με αναιμικές ανόδους, διαρθρωτική ανεργία, αυξομειώσεις λιτότητας, συρρίκνωση των κοινωνικών παροχών. Αντί του χρυσού αιώνα του καπιταλισμού, διαφαίνεται μια μακρόχρονη ιδιότυπη κρίση του Κοντράτιεφ, με κυρίαρχη τάση την πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους.

Ως κύριο αντισταθμιστικό παράγοντα το κεφάλαιο έχει επιλέξει την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, την αφυδάτωση των δικαιωμάτων της.

Αυτή η επιλογή οδηγεί σε παροξυσμό τη βασική αντίθεση κεφαλαίου – εργασίας, ιδίως μετά την κρίση του 2007. Οι υποκειμενικές όμως προϋποθέσεις, αν και αναπτύσσονται αγώνες και το κίνημα, απέχουν πολύ από την ωρίμανσή τους. Παρόλ’ αυτά, το αστικό κράτος, αν και δεν έχει χάσει την εξουσία, ούτε κινδυνεύει άμεσα να τη χάσει, την αντιδραστικοποιεί και πολλαπλασιάζει την αμυντική θωράκισή του. Αυτή η εξουσία είναι σύστοιχη με τον σηψαιμικό – παρασιτικό καπιταλισμό.

Δηλαδή, μια δημοκρατία δικτατορικής μορφής, ένα ιδιότυπο ολοκληρωτικό κράτος με κοινοβουλευτικό μανδύα, ένα κράτος, σύμφωνα με τη θεωρία του Γερμανού πολιτειολόγου Καρλ Σμιτ «έκτακτης ανάγκης». Τέτοιο είναι το σύγχρονο νεοφιλελεύθερο κράτος στις πιο ακραίες μορφές του.

Εκφράζοντας τους φόβους της κυρίαρχης τάξης για εξεγερσιακή αντίδραση της συνθλιβόμενης εργατικής τάξης, χωρίς τυπικά να καταργεί το κοινοβούλιο, το σύνταγμα, γενικά το αστικό θεσμικό πλαίσιο, χωρίς δηλαδή, να εγκαθιδρύει μια φασιστικού τύπου αστική δικτατορία, επιχειρεί να ελέγξει όλες τις κοινωνικές και πολιτικές δραστηριότητες απ’ τις οποίες ανησυχεί ότι μπορεί να εκπηγάσει μια αντισυστημική πολιτική ή ακόμη στη συγκυρία και μια απλώς αντιμνημονιακή πολιτική. Είναι γνωστή εξάλλου η απέχθεια της ευρωενωσιακής γραφειοκρατίας για δημοψηφίσματα και εκλογές. Για την έγκριση του Ευρωσυντάγματος, μόνο η Δανία και η Ιρλανδία διεξήγαγαν δημοψήφισμα, ενώ απέπεμπαν κακήν κακώς τον Έλληνα υποτελή Γ. Παπανδρέου, που τόλμησε να ζητήσει διεξαγωγή δημοψηφίσματος για επικοινωνιακούς βέβαια λόγους.

Κοινοβουλευτικού τύπου αστική δικτατορία

www.24grammata.com

Η κοινοβουλευτικού τύπου αστική δικτατορία αντιστοιχεί στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Αποστολή αυτού του κράτους ήταν η αναζωογόνηση της οικονομίας με ευρύ πρόγραμμα δημόσιων έργων –ειδικά στη ναζιστική Γερμανία με ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας– που το διεκπεραίωσε και το ιδιοποιήθηκε κυρίως ο ιδιωτικός τομέας, η καταπολέμηση της ανεργίας, η βελτίωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων, η θεοποίηση του εθνικισμού και του εθνικού συμφέροντος, η θωράκιση του κλυδωνιζόμενου συστήματος με την ενσωμάτωση των μαζών (παροχές – εθνικισμός) και την αυταρχική και βίαιη αντιμετώπιση αντισυστημικών και ταλαντευόμενων δυνάμεων (κομμουνιστές, αναρχικοί, συνδικαλιστές αριστεροί σοσιαλδημοκράτες).

Από πολιτική άποψη, ο ιμπεριαλισμός των δύο πολέμων χαρακτηρίζεται από αντίδραση σε όλα τα μέτωπα (Λένιν), από τη συρρίκνωση της αστικοδημοκρατικής μορφής διακυβέρνησης αλλά και την εγκαθίδρυση ανοιχτά δικτατορικών μορφών κυριαρχίας (φασισμός). Ο φασισμός, ιδίως από τη δεκαετία του ’30 ως τη συντριβή του ναζισμού κυριάρχησε στην Ευρώπη. Την έννοια του ισχυρού ολοκληρωτικού αστικοδημοκρατικού κράτους ανέπτυξε χαρακτηριστικά ο Καρλ Σμιτ. Θεωρεί ότι το κράτος της Βαϊμάρης αποδυναμώθηκε από την «κοινωνικοποίησή» του, τον εκδημοκρατισμό και την άσκηση σ’ αυτό επιρροής και από τις μη προνομιούχες ομάδες. Ασκεί κριτική στο κοινοβούλιο και τα συνδικάτα, γιατί μειώνουν την ισχύ του.

Το ισχυρό ολοκληρωτικό κράτος του Σμιτ παρεμβαίνει σε όλες τις κοινωνικές περιοχές, δέχεται την επίδρασή τους, καταργεί όμως τη θεσμική δυνατότητα διείσδυσης οργανωμένων κοινωνικών συμφερόντων στο κράτος και στον μηχανισμό λήψης των κρατικών αποφάσεων. Αναγνωρίζει όμως ότι η οικονομία του 20ού αιώνα, επειδή χαρακτηρίζεται από έντονες μονοπωλιακές τάσεις, είναι πιο επιρρεπής στην κρίση και γι’ αυτό χρειάζεται περισσότερο την κρατική υποστήριξη και παρέμβαση. Η οικονομία κυριαρχεί, μεταβάλλεται σε «μοίρα», γιατί μεταβάλλεται σε «πολιτικόν». Δηλαδή, συγκαθορίζει με το κράτος τον πολιτικό Εχθρό. Θεωρεί ότι η αστική δημοκρατία στρέφεται ενάντια στα οικονομικά συμφέροντα της αστικής τάξης. Χωρίς να απαιτεί κατάργηση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, εστιάζει την πρότασή του για ένα ισχυρό ολοκληρωτικό κράτος στη μείωση των άρθρων του συντάγματος και στην περιβολή του Προέδρου της Δημοκρατίας πρακτικά με απεριόριστες αρμοδιότητες. Τέλος, ο ορισμός του Σμιτ: «κυρίαρχος είναι αυτός που αποφασίζει για την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης» σε συνάρτηση με τον προσδιορισμό από το κράτος του πολιτικού εχθρού σχετίζεται με την έννοια της σύγχρονης ολοκληρωτικής δημοκρατίας και αποτελεί αντικείμενο θεωρητικών συζητήσεων.

Μετά το τέλος του Β~ Παγκοσμίου Πολέμου, η συντριβή του ναζιστικού ολοκληρωτισμού, το παράδειγμα κοινωνικής προστασίας από την ΕΣΣΔ, η

www.24grammata.com

απόδοση της κεϋνσιανής διαχείρισης, η ενίσχυση των κομμουνιστικών και αριστερών δυνάμεων δημιούργησαν το πλαίσιο για την ανάταξη της αστικής δημοκρατίας. Ιδρύθηκε ο ΟΜΕ, καθιερώθηκαν ρυθμιστικοί κανόνες για τις διεθνείς σχέσεις, κατακτήθηκαν πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες, διευρύνθηκε το εργατικό δίκαιο, οικοδομήθηκε, παρά τις ελλείψεις του, το κράτος πρόνοιας (ιδίως στον ευρωπαϊκό Βορρά), περιορίστηκε σε χαμηλά επίπεδα η ανεργία, βελτιώθηκε το βιοτικό επίπεδο. Οι δημοκρατικές και οικονομικές κατακτήσεις καλλιέργησαν τάσεις ενσωμάτωσης και αυταπάτες για τον χαρακτήρα και τα όρια (οικονομικά και πολιτικά) του καπιταλισμού. Έτσι, διατυπώθηκαν ουτοπικές θεωρίες και σε οικονομικό και σε πολιτικό επίπεδο. Για τη βαθμιαία αυτόματη εξέλιξη του καπιταλισμού σ’ ένα είδος σοσιαλισμού, τη σύγκλιση των δύο συστημάτων, την ουδετερότητα της αστικής δημοκρατίας, την ταύτιση του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού με την εξασφάλιση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και τη συμμαχία με τα κυρίαρχα αστικά κόμματα (ιστορικός συμβιβασμός), τη διατύπωση της θεωρίας «κράτος – σχέση» (Πουλατζάς) που ανήγαγε την κρατική κυριαρχία σε ζήτημα κοινωνικοπολιτικού συσχετισμού δυνάμεων. Όμως οι αιθεροβάμονες που λοιδορούσαν (όπως και σήμερα) τον μαρξισμό ως αποστεωμένο δόγμα, προσγειώθηκαν. Ο καπιταλισμός δεν μετεξελίχθηκε σε σοσιαλισμό, τα δομικά στοιχεία του αναπαράχθηκαν, οι κρίσεις δεν εξέλιπαν, από τα μέσα του ’70 εκδηλώθηκαν με βίαιη μορφή (πετρελαϊκή κρίση – στασιμοπληθωρισμός). Η αστική δημοκρατία δεν μεταλλάχθηκε σε σοσιαλιστική, κανένα ευρωκομμουνιστικό κόμμα δεν κυβέρνησε. Όλα, δυστυχώς, εκφυλίστηκαν και μετά εξαερώθηκαν, αφήνοντας κάποια υπολείμματα σε κεντροαριστερά κόμματα. Οι βάρβαρες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις δεν έλειψαν (Κούβα, Αλγερία, Μ. Ανατολή, Βιετνάμ κ.ά.), ενώ η πρώτη επανάσταση σε ανεπτυγμένη καπιταλιστική χώρα (γαλλικός Μάης) συντρίφθηκε στις ερπύστριες των Ντεγκολικών τανκς.

Τα διδάγματα είναι δύο: Είναι ανιστόρητη η αντίληψη για τη γραμμική οικονομική και πολιτική ανέλιξη του καπιταλισμού, χωρίς παλινδρόμηση. Αποδείχτηκε και με την επέλαση του βάρβαρου ολοκληρωτικού νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Από την άλλη, όποιος πραγματικά ενδιαφέρεται για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας από την καπιταλιστική αλλοτρίωση, δεν πρέπει να ερμηνεύει τις φάσεις ανόδου του καπιταλισμού και τις όποιες δημοκρατικές κατακτήσεις από τη σκοπιά του καπιταλισμού, δηλαδή ως απόδειξη της δυνατότητας ενός καπιταλισμού με «ανθρώπινο πρόσωπο», αλλά από τη σκοπιά του κομμουνισμού, δηλαδή ως δυνατότητα πάλης σε καλύτερες συνθήκες για την κομμουνιστική χειραφέτηση.

Μετά την παρένθεση της «χρυσής τριακονταετίας» που ήταν βέβαια καπιταλισμός με τα δεινά του, σε άλλη κλίμακα και όχι κοινωνία αγγέλων, από το τέλος της δεκαετίας του ’70 έχει κυριαρχήσει ο ολοκληρωτικός νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός με χρόνια κρίση, δομική ανεργία και λιτότητα,

www.24grammata.com

ολοκληρωτική αστική δημοκρατία. Ως άρνηση της άρνησης «επιστρέφει» σπειροειδώς στην ολοκληρωτική δημοκρατία του μεσοπολέμου. Η διαδικασία μετάλλαξης του αστικού πολιτικού συστήματος δεν έχει ολοκληρωθεί, αλλά οδεύει επί τα χείρω. Αντανακλά, με αυτοτέλεια και αντεπίδραση βέβαια, την εξέλιξη του ολοκληρωτικού καπιταλισμού.

Σ’ αυτής της μορφής τον καπιταλισμό η βασική αντίθεση του καπιταλισμού (κοινωνικοποιημένες – παγκοσμιοποιημένες παραγωγικές δυνάμεις, ατομική – καπιταλιστική ιδιοποίηση) έχει οξυνθεί στο έπακρο. Εκμεταλλευτικοί φραγμοί τίθενται στην πρόσβαση στη μη αγοραία πνευματική παραγωγή, ενώ συνεχώς διευρύνεται η διείσδυση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού στο πεδίο των δημόσιων αγαθών (ενέργεια, δίκτυα, επικοινωνίες, παιδεία, υγεία, συγκοινωνία κ.ά.). Η λιτότητα, η ανεργία, η συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας συνεχίζονται ή και επιδεινώνονται και στις προηγούμενες καπιταλιστικές χώρες. Πρώτα πρώτα, λοιπόν, από τον χαρακτήρα του ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός κουρελιάζει κάθε έννοια «κοινωνικού συμβολαίου», αφού επιβάλλει αυτή την πολιτική χωρίς καμιά νομιμοποίηση (εκλογικό πρόγραμμα, δημοψήφισμα), παραβιάζει συστηματικά το αστικό σύνταγμα και τους νόμους, αποξενώνει τους εργαζόμενους από την οποιαδήποτε συμμετοχή και γνώμη στη διαχείριση της δημόσιας οικονομίας και των δημόσιων αγαθών.

Οι λαϊκές αντιδράσεις και ο φόβος κλιμάκωσης οδηγούν στον έντονο συγκεντρωτισμό και την αυταρχική θωράκιση του συστήματος. Η πολιτική γίνεται υπόθεση ενός ολιγομελούς επιτελείου με κέντρο τον Καίσαρα – πρωθυπουργό. Το πρωθυπουργικοκεντρικό σύστημα παραπέμπει στην απόλυτη μοναρχία. Ο πρωθυπουργός είναι στεγανοποιημένος ακόμη και από την κυβέρνησή του, αφού το υπουργικό συμβούλιο σπάνια συγκαλείται. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από τον ίδιο και μια δράκα συνεργατών, τελευταία και από την τριμερή των αρχηγών. Διορίζει το υπουργικό συμβούλιο, το ανασχηματίζει κατά βούληση, τροποποιεί τη δομή του. Τελευταία, συγκροτήθηκε ένα ανώτατο επιτελικό όργανο παρά τω πρωθυπουργώ, που ουσιαστικά υποκαθιστά την κυβέρνηση. Με νομιμοποιητική βάση υποτίθεται την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης», που αυθαίρετα (βλ. Καρλ Σμιτ) καθορίζει ο πρωθυπουργός, η χώρα μετά τις εκλογές κυβερνάται με πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, για τις οποίες το σύνταγμα ορίζει ότι χρησιμοποιούνται σε ειδικές και έκτακτες (κατ’ εξαίρεση) περιπτώσεις. Βασικό γνώρισμα της ολοκληρωτικής δημοκρατίας είναι και η σχεδόν άρση της ανεξαρτησίας των δύο άλλων εξουσιών, της νομοθετικής και της δικαστικής. Η πρώτη έχει μετατραπεί σε διακοσμητικό όργανο. Οι βουλευτές λειτουργούν υπό τη δαμόκλειο σπάθη της διαγραφής, ψηφίζουν μνημόνια εκατοντάδων σελίδων με διαδικασία του κατεπείγοντος χωρίς καν να τα έχουν διαβάσει. Εξάλλου, έχουν υποκατασταθεί από τις Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου.

www.24grammata.com

Η δικαστική εξουσία ουσιαστικά ελέγχεται από την εκτελεστική. Τα ανώτατα όργανά της διορίζονται από την κυβέρνηση με κομματικά κριτήρια, ενώ κυβερνητικοί παράγοντες επεμβαίνουν απροκάλυπτα στο έργο της ή την αγνοούν ανενδοίαστα. Πρόσφατα ο Στουρνάρας απαίτησε από τη ΔΕΗ να αγνοήσει και να μην εφαρμόσει την απόφαση του Πρωτοδικείου για το χαράτσι.

Δείγμα της αυταρχικής εκτροπής είναι και η αδιαφορία της εξουσίας και η ελαφρά τη καρδία απάθειά της στην έντονη αμφισβήτηση του νομότυπου των αποφάσεών της από έγκριτους νομικούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συμβάσεις των μνημονίων δεν έχουν έρθει στη Βουλή προς ψήφιση, ενώ η κυβέρνηση παραιτήθηκε εκούσια από την ασυλία της δημόσιας περιουσίας στην περίπτωση μη αποπληρωμής των τόκων στους δανειστές!

Το εργατικό δίκαιο, καρπός πολυετών αγώνων, έχει γίνει συντρίμμια. Οι συλλογικές συμβάσεις των κοινωνικών εταίρων καταργούνται, τον κατώτατο μισθό καθορίζει η κυβέρνηση, είναι κανόνας οι επιχειρησιακές και ατομικές συμβάσεις, ενώ στην αγορά εργασίας κυριαρχεί η απόλυτη ασυδοσία των επιχειρηματιών.

Η αστυνομική βία ως κύρια έκφραση της καταστολής έχει αναδειχθεί σε κύρια μορφή επιβολής της κυβερνητικής πολιτικής. Οι απεργίες κηρύσσονται καταχρηστικές. Οι εργαζόμενοι απειλούνται με απολύσεις, ενώ λοιδορούνται συστηματικά από τα ΜΜΕ. Οι αγωνιστικές εκδηλώσεις καταστέλλονται με βίαιες επεμβάσεις της αστυνομίας και συλλήψεις. Η επίθεση κατά των διαδηλωτών γίνεται απρόκλητα και ασύμμετρα προς εκφοβισμό με διατεταγμένη υπηρεσία και παρακρατικών μηχανισμών. Το ηλεκτρονικό φακέλωμα έχει αντικαταστήσει με το παραπάνω το παραδοσιακό, τροφοδοτεί τις προληπτικές συλλήψεις και προσαγωγές. Αιχμή της καταστολής και της τρομοκρατίας έχει αναδειχθεί και η Χρυσή Αυγή σε αγαστή συνεργασία με τα ΜΑΤ.

Συνειδητή υποταγή στην ΕΕ

Η σύνδεση και συμμαχία της ελληνικής ολιγαρχίας με το ευρωπαϊκό κεφάλαιο από σαφώς υποβαθμισμένες θέσεις, η δανειοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αποπληρωμή των χρεών δημιουργούν σχέση κλιμακούμενης εξάρτησης απ’ αυτήν και ανισόμετρης σχέσης. Κατά συνέπεια, όχι μόνον η γενική πολιτική της χώρας καθορίζεται από τις Βρυξέλλες με τη διαμεσολάβηση των μνημονίων, αλλά και η τρέχουσα πολιτική με την Τασκ Φορς των Ράιχενμπαχ και Φούχτελ, τους εμπειρογνώμονες και τελευταία τους

www.24grammata.com

επιτρόπους στους δημόσιους οργανισμούς και την τοπική αυτοδιοίκηση, που θα ασκούν έλεγχο σε καθημερινή πλέον βάση. Η συνειδητή υποταγή του ελληνικού κεφαλαίου στο ευρωπαϊκό και ο ετεροκαθορισμός της ελληνικής πολιτικής αναιρεί τη δυνατότητα του ελληνικού λαού να καθορίζει σύμφωνα με τη βούλησή του την πολιτική της χώρας.

Κατ’ εξοχήν στοιχεία της ολοκληρωτικής δημοκρατίας είναι η συνύφανση μιας πολιτικής και επιχειρηματικής ολιγαρχίας, που προωθεί τα συμφέροντά της μέσα από την κυβερνητική πολιτική. Η σύμπραξη επιχειρήσεων ή στελεχών πολυεθνικών επιχειρήσεων και οργανισμών με το ελληνικό Δημόσιο και τα κόμματα δημιουργεί δεσμούς διαπλοκής παράνομης αλλά και νόμιμης, πλην συχνά αθέμιτης. Αυτή η διαπλοκή εντείνεται, αφού λόγω της υπερίσχυσης τη νεοφιλελεύθερης οικονομίας στον οικονομικό στίβο, αυξάνονται οι συμπράξεις οικονομικών παραγόντων και πολιτικών, για την αξιοποίηση προς όφελός τους των ιδιωτικοποιήσεων, τη δανειοδότηση επιχειρήσεων, την επιδότηση άλλων, την αξιοποίηση κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η διαπλοκή μεγάλων επιχειρήσεων με το Δημόσιο είναι διαχρονική με κυβερνήσεις διαφορετικών κομμάτων. Η διασύνδεση οικονομικών παραγόντων με τα κόμματα, αλλά και η συμμετοχή τους σε κυβερνήσεις χωρίς να είναι εκλεγμένοι, εξυπηρετεί συστηματικά τα συμφέροντα των επιχειρήσεων και υπονομεύει τον πολιτικό ρόλο του λαϊκού παράγοντα. Πρόσφατα, το διεθνές πρακτορείο Ρόιτερς έκανε σε εκτενές ρεπορτάζ ακτινογραφία της διαπλοκής στη χώρα μας, εντοπίζοντάς την κυρίως στο τρίγωνο πολιτικών, επιχειρηματιών και ΜΜΕ.

Τέλος, η διαμόρφωση της ολοκληρωτικής αστικής δημοκρατίας, που θα κυριαρχεί σ’ όλα σχεδόν τα κοινωνικά και πολιτικά πεδία, έχει ως κύριο όπλο την καταστολή, τον συγκεντρωτισμό, τον αυταρχισμό, την ανομία, τη διαπλοκή, τη συμμαχία με τον ξένο παράγοντα, χρησιμοποιεί όμως ιδιόμορφα και τη συναίνεση. Αν και η ηγεμονία της αστικής τάξης έχει σοβαρά κλονιστεί, αφού η πολιτική της πλήττει οδυνηρά όχι μόνο την εργατική τάξη αλλά και τον παραδοσιακό σύμμαχο της αστικής τάξης, τα μεσαία στρώματα, επιδιώκει ωστόσο μια μορφή συναίνεσης, όχι πλέον με μεγάλη αφήγηση, αλλά με την τρομοκρατία του μείζονος κακού, της εξατομίκευσης του κακού (ανεργία, δίωξη, περιθωριοποίηση) ή έστω της αποπολιτικοποίησης και της ουτοπικής ατομικής λύσης. Παράλληλα, πίεση πολλών ατμοσφαιρών ασκείται σε αριστερά κόμματα, ώστε να ενσωματωθούν πλήρως με δέλεαρ τη νομή της εξουσίας και σ’ άλλα, ώστε να συρρικνωθούν και να περιθωριοποιηθούν.

Σύγκρουση απαιτούν ακόμη και τα στοιχειώδη

www.24grammata.com

Για άλλη μια φορά μεταρρύθμιση ή επανάσταση;

Ο κοινοβουλευτικός ολοκληρωτισμός, το ισχυρό κράτος έκτακτης ανάγκης ή η μεταδημοκρατία κατά τον Κόλιν Κράουτς είναι όροι που αποδίδουν την αυταρχική ολοκληρωτική αστική δημοκρατία, που διατηρεί τυπικά κυρίως δημοκρατικές δομές (εκλογές, κόμματα, αρχή πλειοψηφίας, σύνταγμα, ελευθερία έκφρασης κ.ά.), στην ουσία όμως οι καταστατικές αρχές της αστικής δημοκρατίας νοθεύονται ή παραβιάζονται, με αποτέλεσμα τη μετεξέλιξή της σε αυταρχικό καθεστώς που υπηρετεί και κυβερνάται από μια οικονομική και πολιτική ολιγαρχία, η οποία ασκεί ολοκληρωτικό έλεγχο σε όλες τις βασικές πλευρές της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Η άρχουσα τάξη λόγω της τραυματισμένης ηγεμονίας της επιχειρεί να περιορίσει το πολιτικό διακύβευμα και να επικεντρώσει την αντιπαράθεση των κομμάτων όχι στην προβολή εναλλακτικών πολιτικών, αλλά στον τρόπο διαχείρισης και εφαρμογής της ίδιας πολιτικής σε γενικές γραμμές.

Έμφαση εστιάζεται και στο επικοινωνιακό προφίλ του ηγέτη και γενικότερα στην επικοινωνιακή (εποχή θεάματος – εικόνας) πολιτική ενός κόμματος, στην ικανότητά του να γεννά φρούδες προσδοκίες στα πλαίσια παρεμφερών κομματικών προτάσεων. Για παράδειγμα, το πρόβλημα για την Αριστερά δεν είναι η διαχείριση της λιτότητας (ανακοπή ή μικροβελτίωση), αλλά η ταξική σύγκρουση και πάλη για την υπέρβασή της, η αντιπαράθεση γύρω από εναλλακτικά προγράμματα. Ούτε αποτελεί βέβαια εναλλακτική αριστερή πρόταση η προσχώρηση της Αριστεράς σε μια αστικού τύπου αναπτυξιολογία, η οποία, ω του θαύματος, πραγματοποιείται (γι’ αυτό δεν πραγματοποιείται) με αγαστή συνεργασία των τάξεων και με τις ευλογίες του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, χωρίς ταξικά επίδικα και σύγκρουση προγραμμάτων. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη θα έχει ως άξονα τις ιδιωτικοποιήσεις του δημόσιου τομέα (έστω με «κοινοπραξίες») ή θα παραμείνουν δημόσιες και θα εθνικοποιηθούν επιπλέον μεγάλες επιχειρήσεις με εργατικό έλεγχο; Θα ωφελούνται όλοι απ’ αυτήν; Θα ωφελείται η άρχουσα τάξη και τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα ή η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα; Ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ουδέτερα και τεχνοκρατικά και όχι σε συνάρτηση με τις παραγωγικές σχέσεις είναι ουτοπία ή συνειδητή απάτη και χειραγώγηση των απελπισμένων.

Στη βαρβαρότητα της συγκυρίας όντως πρωτεύει η σωτηρία του λαού από την πείνα και την ανεργία. Σ’ αυτό το πρόγραμμα «μικρής» φαινομενικά εμβέλειας θεωρείται ότι μπορούν να συμπλεύσουν προτάσεις διαχείρισης του συστήματος και προτάσεις ανατροπής του.

www.24grammata.com

Όμως και αυτά τα στοιχειώδη προβλήματα δεν λύνονται με διαπραγμάτευση αλλά με σύγκρουση και ανατροπή της πολιτικής της ιθαγενούς και εξωτερικής ολιγαρχίας, που αδιαπραγμάτευτα και ανάλγητα τα επιβάλλει. Σ’ ένα σύστημα δομικής αναδιανομής εις βάρος των εργαζομένων, ολοκληρωτικής πολιτικής, παρόξυνσης των αντιθέσεων, η επαγγελία μιας αριστερής και θαυματουργής κυβέρνησης με ετερόκλητες μάλιστα συμμαχίες (μνημονιακών και εθνικιστών) που με βαθμιαίες, αβρόχοις ποσί, μεταρρυθμίσεις και κατακτήσεις θέσεων θα μας οδηγήσει στο λιμάνι της λύτρωσης και της αλλαγής, είναι ανιστόρητη και εξώφθαλμα μη ρεαλιστική. Ο κοινοβουλευτικός δρόμος εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού στην περίοδο 1945-75 είχε μιαν ευλογοφάνεια λόγω μιας πιο διευρυμένης και ανεκτικής αστικής δημοκρατίας. Στην τρέχουσα όμως συγκυρία, η αντίληψη των βαθμιαίων αλλαγών, περιέχει αντίφαση εν τοις όροις, αφού προϋποθέτει ανοχή, δημοκρατική ευαισθησία, αφέλεια, ιδιότητες δηλαδή ξένες στη συνείδηση και πολιτική της άρχουσας τάξης, που δεν ανέχεται «αθώες» διαφοροποιήσεις ούτε των δικών της πολιτικών (βλ. εκπαραθύρωση Γ. Παπανδρέου).

Βέβαια, και ο δρόμος της ρήξης και ανατροπής που προτείνουν οι αντικαπιταλιστικές δυνάμεις δεν είναι βασιλική οδός. Αν όμως πείσουμε ευρύτερες μάζες, που αναζητούν (ακόμη και στη Χρυσή Αυγή!) μιαν εναλλακτική πρόταση, για να επενδύσουν την οργή και την προσδοκία τους, ότι η αντικαπιταλιστική πρόταση είναι η μόνη εναλλακτική λύση, τότε όλα είναι δυνατά

www.24grammata.com

Για την υπέρβαση της Μετα-δημοκρατίας από τον λαό?εκλογέα στον λαό?veto

Του Στέλιου Παπαθεμελή Προέδρου Δημοκρατικής Αναγέννησης

Εφημερίδα "Ο Κόσμος του Επενδυτή"

Η Δημοκρατία γεννήθηκε στην κλασσική Αθήνα ως πράξη. Και ο έκτοτε βίος της είναι βίος πράξεως. Ποικίλα καθεστώτα στην ιστορία που νοσφίζονται το όνομά της χωρίς όμως καμιά λειτουργική αντιστοιχία με αυτό, λέγονται, αλλά δεν είναι δημοκρατίες.

Ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή το αντιπροσωπευτικό σύστημα των δύο τελευταίων αιώνων στη Δύση («κυβέρνηση του λαού από τον λαό και για το λαό») στην πράξη παρέμεινε πάντοτε μια ελλειμματική δημοκρατία, αλλά διαρκώς ενεργή και κατά περίπτωση αυτοβελτιοούμενη. Με χάσματα ανάμεσα σε κυβερνώντες και κυβερνώμενους, με υποαντιπροσώπευση μεγάλων ενίοτε ομάδων του πληθυσμού, με υπεραντιπροσώπευση κάποιων κατεστημένων συνόλων η αντιπροσωπευτική δημοκρατία άντεξε άχρι καιρού. Χρόνια δίσεκτα και μήνες οργισμένοι της άγριας παγκοσμιοποίησης που κυριαρχεί διεθνώς. Η αγορά εκτοπίζει και υποκαθιστά την πολιτική. Το εναπομένον είναι αυτό που ακούει στο όνομα διαχειριστική πολιτική, απορύθμιση, ελαστικοποίηση, ατομικές αντι συλλογικών συμβάσεων εργασίας, ιδιωτικοποιήσεις. Μιντιοκρατία, κατασκευή συναίνεσης, παραγωγή «προγραμματισμένων πολιτών». Και οι «προγραμματισμένοι» να κολυμπούν στον καταναλωτικό ευδαιμονισμό και στα υποπροϊόντα του ανάμεσα στα οποία πρώτος ο εθνομηδενισμός. Τον τελευταίο αυτόν στην Ελλάδα τον ονομάζουν τώρα «νέο πατριωτισμό». Κάτι σαν τον «νέο εργατισμό» των «Νέων Εργατικών» του Μπλερ και του Γκίντενς ή κάτι σαν τη σκορδαλιά χωρίς σκόρδο! Όλο αυτό το απαύγασμα των καινούργιων πραγματικοτήτων ακούει σ? ένα όνομα που αν και ακόμη δεν το έχουμε συνηθίσει το βιώνουμε: Μεταδημοκρατία. Τα τυπικά χαρακτηριστικά της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας διατηρούνται σχεδόν ακέραια. Η ουσία της όμως έχει βαθύτατα μεταλλαχθεί. Όπως επίσης και οι όροι του πολιτεύεσθαι. Οι μιντιακοί όμιλοι ανήκουν στους ίδιους που ανήκει και η αγορά. Στην Ελλάδα σε εθνικούς εργολάβους και εθνικούς προμηθευτές. Ραγδαία το πολίτευμα μεταλλάσσεται σε δημοκρατία του τηλεθεατή. Εδώ εισβάλλουν οι επικοινωνιολόγοι, οι δημοσκόποι και λοιποί ειδικοί κατασκευαστές πολιτικών ειδώλων. Ένα ολόκληρο σύστημα εντοπίζει, προβάλλει και αναδεικνύει ασήμαντες και λογικά χαζοειδείς λεπτομέρειες των

www.24grammata.com

«ειδώλων». Τι φορούν , πως το φορούν από πού το προμηθεύονται. Το είδωλο χθες το γνωρίζει μόνο η μαμά του . σήμερα μαθαίνει όλος ο κόσμος ότι προώρισται να τον σώσει. Αύριο ο μισός κόσμος σπεύδει να το ακολουθήσει? Έτσι το καλούμενο μαζικό πολιτικό υποκείμενο φθείρεται. Το κριτήριό του διαφθείρεται, αποϊδεολογικοποιείται. Ούτε του δίνουν, ούτε αποζητά όραμα. Και πορεύεται έρμαιο των δημοσκοπήσεων των «ίματζμέϊκερς» και των άλλων διαμορφωτών γνώμης. Η πολιτική, αφού έχει γίνει διαπλοκή, γίνεται θέαμα και βέβαια απολύτως ελεγχόμενο θέαμα. Π.χ. αφυπνίζεται αίφνης ένας εθνικός αταβισμός με το σκοπιανό, την ίδια στιγμή μπαίνει η απορρύθμιση ? τη λένε μεταρρύθμιση ? ενός κρίσιμου βιοτικού ζητήματος, του ασφαλιστικού. Η προσοχή του κοινού διχάζεται. Η «Εξουσία», εδώ εννοούμε το σύστημα και όχι απλά την κυβέρνηση, μπορεί να περάσει αβρόχοις ποσί αυτά που επιθυμεί. Ο Colin Crouch στο πολύ διαυγές δοκίμιό του «Μεταδημοκρατία» (Εισαγωγή-μετάφραση Α. Κιουπκιολής, Εκκρεμές) επισημαίνει το κενό στο πεδίο της μαζικής πολιτικής δράσης που προέκυψε από την εντυπωσιακή συρρίκνωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης και τη δημιουργία της νέας τάξης πολιτικών που είναι γεννήματα των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων. Τις δυο τελευταίες δεκαετίες έχουν επισυμβεί μεγάλες αλλαγές. Η παραδοσιακή κεντροαριστερά είναι σοσιαλφιλελεύθερη, όπου δεν είναι νεοφιλελεύθερη. Νανοτεχνολογία, βιοτεχνολογία, γνωστικές τεχνολογίες και πληροφορική προσγράφουν, το τέλος της μισθωτής εργασίας (Ρίφκιν). Πολύ γρήγορα θα διαπιστώσουμε ότι για την ίδια σημερινή παγκόσμια παραγωγή θα χρειαζόμαστε μείον 20% του απαιτούμενου χρόνου. Γι? αυτό είναι αναχρονισμός η θεσπιζόμενη, τώρα στην Ελλάδα, αύξηση του συντάξιμου χρόνου. Η τεχνολογία κατορθώνει ήδη,πράγματα που υπερβαίνουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο με χαμηλότερο κόστος απ? ό,τι ο άνθρωπος, εφ? ω και το αρχόμενο τέλος της μισθωτής εργασίας. Το εξαρτημένο από τους ομίλους της αγοράς πολιτικό προσωπικό «συνεταιρίζεται» με τα επιχειρηματικά συμφέροντα εκμεταλλευόμενο την πολιτική αποξένωση των μαζών οι οποίες συγκροτούν πλέον κοινωνίες χαμηλών προσδοκιών και μειωμένων αντιδράσεων. Στην μάλλον γοργά αναδυόμενη μεταδημοκρατία «ο προεκλογικός αγώνας είναι ένα πλήρως ελεγχόμενο θέαμα που ενορχηστρώνεται από ανταγωνιστικές ομάδες επαγγελματιών ειδικευμένων στις τεχνικές της πειθούς». Οι πολίτες είναι παθητικοί θεατές και «η πολιτική διαμορφώνεται ουσιαστικά στον ιδιωτικό χώρο με διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις εκλεγμένες κυβερνήσεις [και τις κομματικές ηγεσίες, προσθέτουμε εμείς] και τα κυρίαρχα στρώματα που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των επιχειρήσεων». (Τα παραθέματα από Κράουτς ενθ? αν. 58 επ.) Από καιρό ήδη στο πολιτικό σύστημα το δίπολο Δεξιά ?Αριστερά, η πάλη των τάξεων και οι από αιώνων παραδοσιακές μορφές πολιτικού διαλόγου και αντιλόγου δεν υπάρχουν. Κυριαρχεί η «τηλεοπτική δικτατορία των μετρίων» («φαίνομαι άρα υπάρχω») με τη «γλώσσα του πλήθους» και την «κολακεία των

www.24grammata.com

ενστίκτων» (Κ. Χατζηαντωνίου στο μεστό αφιέρωμα της ΕΥΘΥΝΗΣ Δεκ. 2007 «Από τη Δημοκρατία στη Μεταδημοκρατία» όπου πολλές ενδιαφέρουσες συμβολές). Στη μεταδημοκρατία η διαδικασίες κατά κανόνα λειτουργούν έως και άψογα. Όμως είναι ένα «πουκάμισο αδειανό». Το περιεχόμενο τους είναι βαθύτατα αλλοιωμένο. Ο εκλογικός ανταγωνισμός ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα προϋποθέτει άφθονο χρήμα που ο μέσος υποψήφιος δεν διαθέτει και του το (ανα)πληρώνει το σύστημα στο οποίο μετά αναγκάζεται να λογοδοτεί. Η παγκοσμιοποίηση είναι το ένα κακό του οποίου μύρια έπονται. Τώρα «η εξουσία δεν τυραννά, αλλά αποβλακώνει» (Χατζηαντωνίου ενθ ?αν.). ¶χρι καιρού η σχέση κόμματος και οπαδών παριστάνονταν με τα σχήματα των ομοκέντρων κύκλων όπου κέντρο βέβαια είναι η ηγεσία. Στην ήδη μεταδημοκρατία ο άμεσος περίγυρος της ηγεσίας διευρύνθηκε με πλήθος συμβούλων πολλών εξωκομματικών και εκπροσώπων συμφερόντων. Οι τελευταίοι μπαίνουν κυρίως στα κόμματα εξουσίας τα οποία υιοθετούν τις ιδιωτικοποιήσεις και ως εξουσία έχουν και το ατού συμβάσεων έργου, προμηθειών και υπηρεσιών. Εδώ θάλλει η αποκαλούμενη εταιρική ολιγαρχία (Κρόουτς ενθ? αν. 179) και η διαρκώς διογκούμενη πολιτική δύναμη της επιχείρησης. Η έξαρση της πολιτικής διαφθοράς συνδέεται και με το πολυδάπανο της εκλογικής καμπάνιας αν και αυτό αντικειμενικά υπερκαλύπτεται από τα λεφτά των φορολογουμένων που εισρέουν στα κομματικά ταμεία ως κρατική χορηγία. Μας βομβαρδίζουν με το αγγλοαμερικανικό μοντέλο εταιρικής διακυβέρνησης και οικονομικής ρύθμισης και επιδιώκουν να μας πείσουν ότι το συμφέρον των μετόχων είναι τάχα το κοινό συμφέρον. Η επισπευδόμενη αποδυνάμωση του κράτους το οποίο εμφανίζεται ως ανίκανο να διαχειρισθεί την ανάπτυξη και άρα αυτή να παραδοθεί στους νόμους και τους ανθρώπους της αγοράς μας εξωθεί απ? τη δημοκρατία στη μεταδημοκρατία. Να απαγκιστρώσουμε τον λαό κατά την στερότυπη έκφραση από τον καναπέ. Στο πολύ αισιόδοξο αλλά όχι εξωπραγματικό πρόσφατο δοκίμιο του ο Pierre Rosanvallon La Contre ? Democratie εκδ. Senul) βλέπει ογκούμενη τη δυσπιστία των πολιτών. Ο αναλυτής προσπερνά τον ατομικισμό, την ιδιώτευση και την αδρανοποίησή τους, τις εκπτώσεις της πολιτικής βούλησης και την περιχαράκωση των διαφόρων ελίτ και επιμένει ότι αυξάνεται η αντίσταση των πολιτών. Διαπιστωτικά δεν μας βρίσκει ομόφωνους. Συμφωνούμε όμως ότι το ξεπέρασμα της σημερινής πολύπλευρης κρίσης θα γίνει όταν στο λαό-εκλογέα θα αναδειχθούν και άλλες λειτουργίες του: του λαού-επιτηρητή, του λαού ? veto και του λαού- «δικαστή». Τελικά δεν μπορεί να υπάρξει αρετή χωρίς ενεργούς πολίτες. «Δεν μπορεί να υπάρξει πατριωτισμός χωρίς ελευθερία δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία χωρίς αρετή δεν μπορεί να υπάρξει αρετή χωρίς πολίτες δημιουργείστε πολίτες και θα έχετε ό,τι χρειάζεστε

www.24grammata.com

χωρίς αυτούς δεν θα έχετε τίποτε, εκτός από εξευτελισμένους δούλους, από τους άρχοντες του κράτους και κάτω». Το Δημόσιο στην εποχή της μετα- δημοκρατίας, του Κόλιν Κράουτς

Κεφάλαιο 5. Η πρόκληση της μετα- δημοκρατίας (1), επιμ. Μαν. Βαρδής [από το βιβλίο του Κόλιν Κράουτς, Μεταδημοκρατία, εκδόσεις Εκκρεμές, εισ.μετ. Αλ. Κιουπκιολή, 2006] Ορισμένες πρόσφατες εξελίξεις, όπως η αύξηση της δύναμης των επιχειρήσεων και η σύγχυση της ταξικής δομής, που αναλύθηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια, είχαν ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στο ομόκεντρο πρότυπο. Μία κύρια αλλαγή ήταν η μεγάλη διεύρυνση των κύκλων των συμβούλων και των εκπροσώπων διαφόρων συμφερόντων γύρω από τις ηγεσίες. Αν και οι ομάδες αυτές μπορούν να διακριθούν- ηγέτες, σύμβουλοι και εκπρόσωποι συμφερόντων-, στην πράξη τα μέλη τους κινούνται ανάμεσα στις διάφορες θέσεις και συναποτελούν τους επαγγελματίες της πολιτικής. Οι εν λόγω διεργασίες αλλάζουν τη μορφή του ηγετικού πυρήνα σε σχέση του με τους άλλους κύκλους του κόμματος, ο οποίος μετατρέπεται σε έλλειψη. Αυτή ξεκινά από εκεί όπου ξεκινούσε πάντα, από τους ηγέτες του κόμματος και τα επαγγελματικά στελέχη στην καρδιά του κόμματος, που επιδιώκουν είτε την άνοδο στην ηγεσία είτε την ψυχική ανταμοιβή της επιτυχίας των πολιτικών τους. Υπάρχουν επίσης κι ορισμένοι που, μολονότι διάκεινται φιλικά προς το κόμμα και τους στόχους του, εργάζονται σε αυτό κυρίως για τα χρήματα. Πέρα απ' αυτή την ομάδα, συναντούμε και καθαρούς επαγγελματίες που προσλαμβάνονται από το κόμμα για να κάνουν μία συγκεκριμένη δουλειά και που δεν είναι οπωσδήποτε πολιτικοί του συνοδοιπόροι. Το κυριότερο, όμως,

www.24grammata.com

είναι ότι όλες αυτές οι ομάδες συνδέονται και συνεργάζονται με εκπροσώπους επιχειρηματικών συμφερόντων που θέλουν να διατηρούν στενές σχέσεις με τους πολιτικούς. Όπως εξηγήσαμε [..] τα κόμματα εξουσίας προωθούν σήμαρα εντατικά προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων και συμβάσεων με ιδιώτες. Οι διασυνδέσεις με τα κυβερνητικά στελέχη είναι ζωτικής σημασίας για τις εταιρείες που θέλουν να επωφεληθούν από τα προγράμματα αυτά. Οι συμβάσεις έργου ή παροχής υπηρεσιών είναι οι σημαντικότερες γιατί αφορούν συνήθως νευραλγικές δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες δεν μπορούν να ιδιωτικοποιηθούν πλήρως και παραχωρούνται με συμβόλαια που ανανεώνονται περιοδικά. Τα στελέχη των εταιρειών εντάσσονται κατά περιόδους στους κύκλους των συμβούλων, και οι κομματικοί σύμβουλοι προσλαμβάνονται από τις εταιρείες ως εκπρόσωποι των συμφερόντων τους. Έτσι, ο εσωτερικός πυρήνας διευρύνεται και μετατρέπεται από εσωτερικός κύκλος του κόμματος σε σχήμα έλλειψης, που απλώνεται πολύ πέρα από τους κόλπους του κόμματος. Όλα τα κόμματα είναι εκτεθειμένα στους κινδύνους που ελλοχεύουν, γεγονός που εξηγεί πολλά από τα σκάνδαλα διαφθοράς που ξέσπασαν σε κόμματα όλων των αποχρώσεων σε διάφορες προηγμένες κοινωνίες. Από τη στιγμή που η ιδέα ότι οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γελοιοποιείται και αντιμετωπίζεται με κυνισμό, ενώ η επιδίωξη του προσωπικού κέρδους αναγορεύεται σε ύψιστη αξία, είναι απόλυτα φυσικό οι πολιτικοί, οι σύμβουλοι και άλλοι παράγοντες να θεωρούν ότι η αποκομιδή προσωπικών οφελών από την πολιτική τους επιρροή είναι μία βασική και τελείως νόμιμη διάσταση της πολιτικής τους δραστηριότητας. Αλλά το γενικότερο πρόβλημα της "ελλειπτικής" πολιτικής ηγεσίας δημιουργεί ιδιαίτερες δυσκολίες στα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, καθώς τα μέλη και ο πυρήνας των ψηφοφόρων βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση από τις κοινωνικές ολιγαρχίες απ' ό,τι οι υποστηρικτές των κεντροδεξιών κομμάτων. Μετά την συρρίκνωση της χειρωνακτικής εργατικής τάξης, οι κομματικοί ακτιβιστές, οι οποίοι στηρίζονταν κυρίως στην τάξη αυτή, δεν ήταν πια το ίδιο χρήσιμοι ως γέφυρες επικοινωνίας της ηγεσίας με το ευρύτερο εκλογικό σώμα. Όπως ήταν φυσικό, η ηγεσία ήθελε να αποφύγει αυτή την ιστορική παγίδα και κατέφυγε σε επαγγελματίες συμβούλους για την ανίχνευση των στάσεων της κοινής γνώμης. Εντάσεις αυτού του είδους είναι εγγενείς στο ομόκεντρο πρότυπο, αλλά μπορεί να γίνουν εκρηκτικές σε περιόδους μεγάλων αλλαγών της ταξικής δομής. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για τη διερεύνηση των απόψεων των νέων ομάδων ήταν παθητικές και είχαν φορά από τα πάνω προς τα κάτω. Η αυτόνομη συμβολή των ίδιων των ομάδων ήταν πολύ περιορισμένη. Και το αποτέλεσμα της καταφυγής σε επαγγελματίες συμβούλους ήταν ότι η δομή της ηγεσίας απομακρύνθηκε ακόμη περισσότερο από τους κύκλους του κόμματος και μετατράπηκε σε έλλειψη. Ιστορικά, η κύρια αξία που είχαν οι ακτιβιστές για τις κομματικές ηγεσίες ήταν η συνδρομή τους στις εκλογικές εκστρατείες, που μπορεί να ήταν άμεση, με την απλήρωτη εργασία που προσέφεραν ή έμμεση, με χρηματικές συνεισφορές

www.24grammata.com

και συγκέντρωση χρημάτων. Η νέα εκτεταμένη έλλειψη προσπαθεί να δώσει τις δικές της εναλλακτικές λύσεις και σε αυτό το θέμα. Οι εταιρείες που συνωστίζονται γύρω από τις κομματικές ηγεσίες μπορούν να προσφέρουν χρήματα για τις εθνικές εκστρατείες, και ιδιαίτερα για τις τηλεοπτικές καμπάνιες, που τείνουν ν' αντικαταστήσουν τις τοπικές δραστηριότητες για την άγρα ψήφων. Από την σκοπιά των κομματικών ηγεσιών, οι σχέσεις με τη νέα έλλειψη είναι πολύ ευκολότερες, αποδοτικότερες και στηριγμένες σε καλύτερη πληροφόρηση απ΄ό,τι οι παλιοί κύκλοι των ακτιβιστών. Ο επαγγελματισμός της έλλειψης κι οι ειδικές της γνώσεις είναι πολύ χρησιμότερες από τον ερασιτεχνικό ενθουσιασμό, που είναι το μόνο που έχει να προσφέρει ο συνηθισμένος τύπος κομματικού ακτιβιστή. Προβάλλοντας τις σύγχρονες τάσεις στο μέλλον, το κλασικό κόμμα του 21ου αιώνα θα αποτελείται από μία αυτοαναπαραγόμενη εσωτερική ολιγαρχία, που είναι απομακρυσμένη από τη λαϊκή κινηματική της βάση, αλλά βρίσκεται σε στενή συνάφεια με ορισμένες μεγάλες εταιρείες, οι οποίες με τη σειρά τους χρηματοδοτούν την παροχή επαγγελματικών υπηρεσιών σε θέματα πολιτικού σχεδιασμού, τις σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης και τις προεκλογικές εκστρατείες, με αντάλλαγμα την ευνοϊκή μεταχείριση των συγκεκριμένων επιχειρήσεων από το κόμμα όταν είναι στην κυβέρνηση. [..] Δέν έχει έρθει ακόμη η ώρα που τα κόμματα δεν θα χρειάζονται τους ακτιβιστές, κι αυτό ακριβώς φανερώνει και η εμπειρία των Νέων Εργατικών. Το κόμμα τους επιδόθηκε σε μία μεγάλη και επιτυχή εκστρατεία άντλησης πόρων από τις επιχειρήσεις, προκειμένου να ανεξαρτητοποιηθεί από τα συνδικάτα και την κομματική του βάση.Η νέα, όμως, μορφή πολιτικής που εφαρμόζουν οι Νέοι Εργατικοί συνεπάγεται μεγάλα έξοδα, καθώς εξαρτάται από την εντατική χρήση των ΜΜΕ και τις έμμισθες υπηρεσίες επαγγελματιών. Οι οικονομικές ανάγκες του κόμματος γιγαντώθηκαν. Οι εκατομμυριούχοι δεν αντικατέστησαν τα μέλη ή τα συνδικάτα, γιατί οι Νέοι Εργατικοί δεν έχουν πια την πολυτέλεια να παορρίψουν τη χρηματοδότηση από οποιαδήποτε πηγή όταν οι εκλογές έχουν τόσο μεγάλο κόστος [...] Η πρόκληση της μετα- δημοκρατίας (2), του Κόλιν Κράουτς Friday, 20 September 2013 19:27

www.24grammata.com

Η πρόκληση της μετα- δημοκρατίας (2), επιμ. Μαν. Βαρδής [από το βιβλίο του Κόλιν Κράουτς, Μεταδημοκρατία, εκδόσεις Εκκρεμές, εισ.μετ. Αλ. Κιουπκιολή, 2006]. To πρώτο μέρος: εδώ. […] Οι προσπάθειες να ενσωματωθούν καπιταλιστικές πρακτικές στις δημόσιες υπηρεσίες παίρνουν ποικίλες μορφές: δημιουργία αγορών μέσα στον δημόσιο τομέα, ιδιωτικοποιήσεις με ή χωρίς τελείως ελεύθερες αγορές, ανάθεση σε ιδιώτες διαφόρων επιχειρηματικών προγραμμάτων και υπηρεσιών, ενίοτε χωρίς ιδιωτικοποίηση ή δημιουργία αγορών. Η σχέση της αγοράς με την ιδιωτική ιδιοκτησία είναι πιο σύνθετη και αμφιλεγόμενη απ’ ό,τι θεωρείται συνήθως. Σίγουρα, οι τέλειες αγορές σε συνδυασμό με την ιδιωτική ιδιοκτησία των οικονομικών πόρων αποτελούν τις ουσιώδεις συνθήκες του καπιταλισμού στα εγχειρίδια της οικονομικής επιστήμης, και οι δύο αυτές προϋποθέσεις συνυπάρχουν σε αγαστή αρμονία. Είναι, όμως, απολύτως δυνατό να έχουμε αγορές χωρίς ιδιωτική ιδιοκτησία: ένας φορέας που έχει στην κατοχή του συλλογικούς πόρους μπορεί να αποφασίσει να χρησιμοποιήσει ένα σύστημα τιμών και πιστώσεων για να δημιουργήσει μία αγορά, με την οποία θα κατανέμει τους συλλογικούς πόρους στα πλαίσια μίας δημόσιας ή φιλανθρωπικής υπηρεσίας. Η ιδέα αυτή ενέπνευσε πολλές μεταρρυθμίσεις του κράτους πρόνοιας, τη δεκαετία του 1980, ιδιαίτερα στο Η.Β., που αποτελούσαν συχνά προδρόμους των σημερινών ιδιωτικοποιήσεων. Διάφοροι τομείς της κυβέρνησης και επιμέρους υπηρεσίες καλούνταν να ανταλλάσσουν υπηρεσίες με άλλες μονάδες σαν να είχαν μεταξύ τους σχέσεις αγοράς, εγκαταλείποντας έτσι τη λογική του επαγγελματικού συναδέλφου που ρύθμιζε μέχρι πρότινος τις συναλλαγές τους. Εξέχον παράδειγμα είναι η εσωτερική αγορά που δημιουργήθηκε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Για όλες αυτές τις πρακτικές θα χρησιμοποιήσουμε εδώ τον γενικό όρο «εμπορευματοποίηση», καθώς εδράζονται στην πεποίθηση ότι η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών θα βελτιωθεί μόνο αν οι σημερινές πρακτικές και το ήθος

www.24grammata.com

της δημόσιας υπηρεσίας αντικατασταθούν εν μέρει από το ήθος και τις πρακτικές του εμπορίου. Η έννοια «εμπορευματοποίηση» είναι ακριβέστερη απ’ ό,τι η «αγοραιοποίηση», γιατί ορισμένες από τις διαδικασίες που θεσμοθετούνται σήμερα συνεπάγονται τη στρέβλωση της αγοράς παρά τη δημιουργία γνήσιων αγορών. Πρόκειται, επίσης, για όρο γενικότερο απ’ ό,τι η ιδιωτικοποίηση, που, αν θέλουμε να ακριβολογούμε, αναφέρεται μόνο στη μεταβίβαση τίτλων ιδιοκτησίας. Ο καπιταλισμός εδραιώθηκε και σημείωσε τα μεγαλύτερα επιτεύγματά του κατά την περίοδο της εκβιομηχάνισης. Η διευρυμένη παραγωγή υλικών αγαθών που επέτρεψε, δημιούργησε τον αναπτυξιακό κύκλο: επένδυση σε εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, παραγωγή και πώληση αγαθών και επανεπένδυση των εσόδων από τις πωλήσεις- ένας κύκλος που έγινε η μεγάλη ατμομηχανή του πλούτου και της ευημερίας κατά τον δέκατο ένατο και τον εικοστό αιώνα. Η εξάπλωση του καπιταλισμού, όμως, δεν γίνεται μόνο με την ανάπτυξη νέων αγαθών και μεθόδων παραγωγής, αλλά και με την ενσωμάτωση όλο και περισσοτέρων τομέων της ζωής στην επικράτεια του. Μέσω της εμπορευματοποίησης περιέρχονται στην κυριαρχία του καπιταλισμού διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες που μέχρι πρότινος βρίσκονταν εκτός της αγοράς και του συστήματος συσσώρευσης. Κι αυτό ισχύει τόσο για την παραγωγή υλικών αγαθών όσο και για τις υπηρεσίες. Η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός ξεκίνησε στη μεταμεσαιωνική Ευρώπη από τον τομέα των υπηρεσιών, κυρίως των τραπεζικών συναλλαγών, που τις τελευταίες δεκαετίες απέκτησαν ξανά θεμελιώδη σημασία για τη λειτουργία του- άλλη μία παραβολική εξέλιξη. Η κυριαρχία του καπιταλισμού επεκτείνεται όταν υπηρεσίες που θα μπορούσαν π.χ. να αποτελούν κοινωνικές ή οικογενειακές υποχρεώσεις, μετατρέπονται σε έμμισθη εργασία και πωλούνται. Οι πολιτικές συγκρούσεις των προηγούμενων δύο αιώνων αφορούσαν σε μεγάλο βαθμό τους φραγμούς που ποικίλα άλλα συμφέροντα- όπως η εκκλησία κι η εργατική τάξη- ήθελαν να υψώσουν στη σαρωτική ορμή του καπιταλισμού, ο οποίος προσπαθούσε να θέσει υπό τον έλεγχό του όλο και περισσότερους τομείς της ζωής. Έτσι, διαμορφώθηκαν τελικά πολλοί συμβιβασμοί: οι Κυριακές και άλλες θρησκευτικές αργίες επιβίωσαν της καπιταλιστικής εβδομάδας εργασίας, Η οικογενειακή ζωή δεν εμπορευματοποιήθηκε, κυρίως λόγω της μη ένταξης των περισσοτέρων παντρεμένων γυναικών στην αγορά εργασίας, και στα μέσα του 20ου αιώνα, μία σειρά βασικών υπηρεσιών τέθηκαν εκτός της επικράτειας των νόμων του καπιταλισμού και της αγοράς, γιατί θεωρήθηκαν ζωτικές και καθολικές ανάγκες. Όπως υποστήριξε ο T.H.Mardhall (1963) στο αξιομνημόνευτο επιχείρημά του, τα δικαιώματα που είχαν τα άτομα σε αυτά τα αγαθά και τις υπηρεσίες, κυρίως τις υπηρεσίες, τα είχαν με βάση την ιδιότητα του πολίτη κι όχι γιατί μπορούσαν να τα αγοράσουν στο εμπόριο. Όπως ακριβώς είναι βασικό γνώρισμα της δημοκρατίας ότι το δικαίωμα ψήφου ή το δικαίωμα δίκαιης δίκης δεν διατίθενται προς αγοραπωλησία, έτσι έγινε συστατικό της δημοκρατίας και το δικαίωμα σε ορισμένες παροχές, καθώς η διάθεσή τους με αγοραία μέσα θα υπονόμευε τη σύνδεσή τους με τα πολιτικά δικαιώματα (στις

www.24grammata.com

περισσότερες καπιταλιστικές κοινωνίες η ιδέα ότι τα νομικά και δημοκρατικά δικαιώματα δεν θίγονται από την αγορά είναι στην πραγματικότητα ένας μύθος. Τα εύπορα άτομα και τα μεγάλα συμφέροντα μπορούν να προσλάβουν καλύτερους δικηγόρους, συμπληρώνουν επίσης τα δημοκρατικά τους δικαιώματα με την άσκηση πιέσεων στην κυβέρνηση και με ποικίλες διασυνδέσεις. Παραμένει, ωστόσο, ισχυρή η ρητορική ηθική απήχηση της ισότητας ενώπιον του νόμου και των ίσων εκλογικών δικαιωμάτων). Οι υπηρεσίες αυτές δεν παρέχονταν κατ’ ανάγκην δωρεάν, αλλά η οποιαδήποτε επιβάρυνση ήταν στα χαρτιά και δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως μέσο επιμερισμού ή διανομής. [..] Αν και οι συγκρούσεις γύρω από τα πεδία που είχαν εξαιρεθεί από τη δικαιοδοσία της αγοράς και της εμπορευματοποίησης ήταν συχνά σκληρές και έντονες, το έργο όσων προσπαθούσαν να περιορίσουν την εξάπλωση του καπιταλισμού στην κοινωνία γινόταν ευκολότερο, χάρη στο γεγονός ότι την περίοδο αυτή, οι μεγαλύτερες ευκαιρίες για κέρδος και επέκταση των αγορών εντοπίζονταν στον χώρο της βιομηχανικής παραγωγής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα χρόνια γύρω από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τη δημοκρατική στιγμή στο μεγαλύτερο τμήμα του δυτικού κόσμου, όταν οι τεχνολογικές ανάγκες του πολέμου έδωσαν μία εξωγενή ώθηση στην έρευνα και την ανάπτυξη σε πολλούς τομείς, τα αποτελέσματα των οποίων αξιοποιήθηκαν για ποικίλους άλλους σκοπούς εν καιρώ ειρήνης. Αυτήν ακριβώς την εποχή, που ο δυτικός καπιταλισμός χαλάρωνε και απολάμβανε τις νέες του δυνατότητες, επιτεύχθηκαν σημαντικοί συμβιβασμοί γύρω από τα εργατικά δικαιώματα και το κράτος πρόνοιας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και τις αρχές της δεκαετίας του ’70 η εξέλιξη αυτή έφθασε στο αποκορύφωμά της […] Ταυτόχρονα, πολλές νέες ευκαιρίες άρχισαν να δημιουργούνται στον τομέα της παροχής υπηρεσιών, καθώς ο λαός γινόταν όλο και πιο πλούσιος: περισσότερα ταξίδια, νέες μορφές οικονομικών και άλλων παροχών φαγητού, μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την χρήση των υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, νομικών και άλλων επαγγελματιών λειτουργιών. Οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις άρχισαν να στρέφονται στους τομείς αυτούς παράλληλα με το μεταποιητικό τομέα και, σταδιακά, στη θέση του μεταποιητικού τομέα. Αλλά αυτό δημιούργησε ένα πρόβλημα. Ορισμένες από τις εν λόγω υπηρεσίες, που μπορούν να φέρουν μεγάλα κέρδη και ενδιαφέρουν πολλούς, υπάγονται στο κράτος πρόνοιας και έχουν εξαιρεθεί από την ιδιωτική ιδιοκτησία και την αγορά ως μέρος της δέσμης πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων των μέσων του αιώνα. Όσο επιβιώνει το κράτος πρόνοιας, το κεφάλαιο δεν μπορεί να βάλει χέρι στους κερδοφόρους αυτούς τομείς. Για το λόγο αυτό, το μεταβιομηχανικό κεφάλαιο άρχισε να καταργεί τις συμφωνίες που είχε κάνει ο βιομηχανικός προκάτοχός του και προσπάθησε να γκρεμίσει τους φραγμούς στην εμπορευματοποίηση που είχαν ορθώσει οι αντιλήψεις περί δικαιωμάτων. Η προσπάθεια αυτή βρήκε ισχυρό σύμμαχο και αρωγό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), που οι κυβερνήσεις των ισχυρότερων χωρών έχουν επιφορτίσει με το έργο της απελευθέρωσης των διεθνών εμπορικών

www.24grammata.com

συναλλαγών σε αγαθά και υπηρεσίες. Δεν έχει άλλες ευθύνες και δεν αναγνωρίζει άλλες κοινωνικές προτεραιότητες. Είναι ένας θεσμός που γεννήθηκε με την άνοδο της μεταδημοκρατίας και έχει έναν εξ ολοκλήρου μεταδημοκρατικό σύνολο αρμοδιοτήτων[….]

[…] Η διάθεση αγαθών ή υπηρεσιών μέσω της αγοράς προϋποθέτει μία σύνθετη διαδικασία ύψωσης φραγμών πρόσβασης που αποκλείουν τη δυνατότητα απόκτησής τους χωρίς πληρωμή. Ορισμένες φορές, για το σκοπό αυτόν απαιτείται η αλλαγή του χαρακτήρα του αγαθού. Δεχόμαστε τις αλλοιώσεις αυτές γιατί αλλιώς πολλά αγαθά και υπηρεσίες δεν θα παράγονταν καθόλου. Είναι προφανές, π.χ., ότι οι έμποροι δεν θα άνοιγαν τα καταστήματα αν δεν δέχονταν την ύπαρξη ταμείων και την όλη διαδικασία των χρηματικών συναλλαγών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, η έκταση της απαιτούμενης αλλοίωσης βλάπτει την ποιότητα του αγαθού ή δημιουργεί φραγμούς σε βαθμό που εύλογα αναρωτιέται κανείς για το αν τα οφέλη από την αύξηση της αποδοτικότητας αντισταθμίζουν τις ζημιές: για παράδειγμα, όταν επιχειρηματίες αγοράζουν τμήματα της ακτογραμμής και μετά κόβουν εισιτήριο για την πρόσβαση στις παραλίες ή τους περιπάτους στα βράχια. Η Αρχή Μέριμνας Τέκνων (Child Support Agency) μας δίνει ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα. Η Αρχή αυτή ιδρύθηκε στο Η.Β. από τη συντηρητική κυβέρνηση της δεκαετίας του ’80, ως στόχο δε είχε την αύξηση των τροφείων που κατέβαλλαν όσοι γονείς (συνήθως πατέρες) είχαν σταματήσει να στηρίζουν οικονομικά τους πρώην συντρόφους τους για την ανατροφή των παιδιών. Ακολουθώντας τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη σε θέματα διοίκησης, η Αρχή δεν ενδιαφερόταν για τη δίκαιη και αμερόληπτη μεταχείριση των ατόμων, όπως θα όφειλε σύμφωνα με ένα δημοκρατικό πρότυπο νομικών δικαιωμάτων. Καθήκον της ήταν να λειτουργεί σαν ιδιωτική εταιρεία συλλογής χρεών, και στο προσωπικό της είχαν δοθεί οικονομικά κίνητρα για τη μεγιστοποίηση των κυβερνητικών εσόδων. Έτσι, η Αρχή θεώρησε ευκολότερο να διεκδικεί περισσότερα χρήματα από τους πατέρες που ήδη συνεισέφεραν οικονομικά σε κάποιο βαθμό και που μπορούσαν, συνεπώς, να εντοπιστούν ευκολότερα, αντί να καταδιώξει εκείνους που δεν συνεισέφεραν καθόλου. Από άποψη δικαιοσύνης και ίσης μεταχείρισης των πολιτών, η πρακτική αυτή συνιστούσε μία διαστρέβλωση των αρχικών στόχων, και η υπηρεσία ήταν γενικώς απεχθής και αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία. Αλλά με βάση τις αρχές του επιχειρείν, η Αρχή πήρε τα σωστά μέτρα για τη μεγιστοποίηση των κερδών της.

www.24grammata.com

www.24grammata.com

Η απώλεια της πολιτικής δύναμης των πολιτών

<< Πίσω στα ΝΕΑ & ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ

Αυτή η κατάσταση των πραγμάτων έχει σοβαρές συνέπειες για τα δημοκρατικά δικαιώματα του πολίτη. Ο Freedland (2001) αναφέρεται στην τριγωνική σχέση κυβέρνησης, πολίτη και ιδιωτικού φορέα παροχής υπηρεσιών. O πολίτης συνδέεται με την κυβέρνηση (εθνική ή τοπική) δια μέσου του δημοκρατικού εκλογικού και πολιτικού συστήματος. Η κυβέρνηση συνδέεται με τον ιδιώτη επιχειρηματία με τον νόμο του συμβολαίου. Αλλά ο πολίτης δεν συνδέεται με τον ιδιωτικό φορέα ούτε μέσω της αγοράς ούτε μέσω των πολιτικών του δικαιωμάτων και, μετά την ιδιωτικοποίηση ενός τομέα, δεν μπορεί να εγκαλέσει την κυβέρνηση για την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, επειδή η κυβέρνηση έχει εκχωρήσει σε τρίτους αυτές τις υπηρεσίες. Έτσι οι δημόσιες υπηρεσίες γίνονται μεταδημοκρατικές: εφεξής, η κυβέρνηση είναι υπόλογη στον δήμο μόνο για τη γενικότερη πολιτική της και όχι για την εφαρμογή της σε επιμέρους τομείς.

Ο Freedland εκπόνησε τη μελέτη του πριν τις διάφορες κρίσεις των βρετανικών σιδηροδρόμων μεταξύ 2000 και 2002, που ανέδειξαν μια επιπλέον διάσταση του ζητήματος: την αλυσίδα των υπερεργολαβιών. Μτά την ιδιωτικοποίηση ενός τομέα ή την ανάιεσή του σε ιδιώτες, οι εταιρείες εκχωρούν ορισμένα τμήματα του έργου τους σε υπερεγολάβους, έτσι η υπηρεσία απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από τον έλεγχο των πολιτών. Ένας από τους κύριους παράγοντες που δυσχαίρεναν την απόδοση ευθυνών στην κρίση των σιδηροδρόμων ήταν ακριβώς η δυνατότητα που είχε η διαρκώς επιμηκυνόμενη αλυσίδα των διάφορων υπερεργολάβων να απεκδύεται τις ευθύνες της μέσα στο νομικό λαβύρινθο των όρων των συμβολαίων που τη συνέδεαν. Το πρόβλημα των ευθυνών των επιμέρους υπηρεσιών θα μπορούσε να διαλευκανθεί μόνο μέσα από περίπλοκες δικαστικές διαδικασίες.

Ο δρόμος των συμβάσεων με ιδιώτες είναι, συνεπώς, στρωμένος με διάφορους κινδύνους. Παρόλα αυτά, ορισμένοι νέοι δελεαστικοί πειρασμοί θα κάνουν τις

www.24grammata.com

κυβερνήσεις να αδιαφορούν όλο και περισσότερο για τυς κινδύνους αυτούς. Με την προσπάθειά της να απομακρυνθεί από την περιοχή υπηρεσιών μέσα από μια μεγάλη σειρά συμβάσεων, η κυβέρνηση αντιγράφει μια ανακάλυψη των έξυπνων επιχειρήσεων της δεκαετίας του ’90, που εξετάσαμε στο κεφάλαιο 2: Απαλλάξου από τον ίδιο τον πυρήνα της επιχείρησης! Η εταιρεία μπορεί τότε να επικεντρώσει αποκλειστικά στο έργο της βελτίωσης της εικόνας της μέσα από διαφημιστικές τεχνικές και όχι με βάση την ποιότητα του προϊόντος της. Πόσο ευκολότερο θα γινόταν το έργο των κυβερνήσεωναν έπρεπε να φροντίζουν μόνο την εταιρική τους εικόνα και απαλλάσονταν από τις ευθύνες τους για την πραγματική ποιότητα των προϊόντων της πολιτικής τους. Είναι σαφές ότι οι εξελίξεις αυτές υπονομεύουν την ποιότητα της δημοκρατίας.

Η τελευταία παρατήρηση μάς οδηγεί με τη σειρά της στην τελική απάντηση στο ερώτημα τι προσφέρουν οι ιδιωτικές εταιρείες που δεν μπορεί να προσφέρει ο ίδιος ο δημόσιος τομέας: την παρουσίαση. Οι ίδιοι οι πολιτικοί, αν και ανήκουν στον δημόσιο τομέα, ζουν σε έναν κόσμο που είναι πολύ κοντά στον ιδιωτικό τομέα, γιατί πρέπει διαρκώς να πουλούν τον εαυτό τους και στηρίζονται όλο και περισότερο για το σκοπό αυτό στην προώθηση της εικόνας τους και το περιτύλιγμα. Τους ενδιαφέρει πολύ περισσότερο αυτή η ιδιαίτερη λειτουργία του ιδιωτικού τομέα παρά η στεγνή παροχή υπηρεσιών υγείας και σχολικών μαθημάτων. Και, το κυριότερο, γνωρίζουν ότι η επέκταση στις κρατικές υπηρεσίες της αντίληψης που εστιάζει στην εξωτερική εικόνα μπορεί να απομακρύνει το βλέμμα του κοινού από την πραγματική ποιότητα των υπηρεσιών και να το στρέψει στα διαφημιστικά σχήματα και τις μεθόδους προώθησης προϊόντων που φέρνουν μαζί τους οι ιδιωτικές εταιρείες. Σε μια απόλυτα στημένη, εικονική πολιτική ζωή, η υγεία, η εκπαίδευση και τα λοιπά θα εξακολουθούν να βρίσκονται στο επίκεντρο της πολιτικής, αλλά στο επίκεντρο μιας πολιτικής διαφημίσεων και προώθησης του εταιρικού ονόματος ανάλογης με τις διαφημίσεις της Coca-Cola, που σε καποιο σημείο αναφέρουν και κάποιο ποτό. Θα λειτουργούν ως πηγές παραστασιακών συνειρμών κι όχι ως ουσιαστικά θέματα πολιτικής. Η κομματική αντιπαράθεση στις εκλογές θα συνέχιζε να είναι έντονη και δημιουργική, καθώς τα αντίπαλα κόμματα θα επεδίωκαν να συνδεθούν με την ισχυρότερη εικονοποιία – αλλά η πολιτική διαμάχη θα τελούσε υπό τον έλεγχο των κομμάτων.

Για να μπορέσουν οι κυβερνήσεις και τα κόμματα να πραγματοποιήσουν αυτόν τον ονειρικό κόσμο, θα πρέπει πρώτα να παραχωρήσουν τις υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και τις υπόλοιπες λειτουργίες του κράτους πρόνοιας σε μια μακρά αλυσίδα ιδιωτικών εταιρειών, έτσι ώστε η κυβέρνηση να μην είναι περισσότερο υπεύθυνη για τις υπηρεσίες αυτές απ’ όσο η Nike για την κατασκευή των προϊόντων που προωθεί με το λογότυπό της. Αν εξετάσουμε το σενάριο αυτό μέσα από το τρίγωνο του Friedland, αντιλαμβανόμαστε ότι οι πολίτες χάνουν κάθε δυνατότητα να μεταφράσουν τα προβλήματά τους σε πολιτική δράση. Οι εκλογές γίνονται ένα παιχνίδι γύρω από ονόματα και εικόνες, παρά μια ευκαιρία να συζητήσουν οι πολίτες με τους πολιτικούς γύρω από την ποιότητα

www.24grammata.com

των υπηρεσιών. Το σενάριο αυτό μπορεί να φαίνεται ακραίο, αλλά δεν είναι παρά μια προέκταση της διαδικασίας που μας είναι σήμερα τόσο οικεία ώστε περνά πια απαρατήτητη: εννοώ τη σταδιακή εξομοίωση της δημοκρατικής διαδικασίας των εκλογών, της ύψιστης έκφρασης των πολιτικών μας δικαιωμάτων, με μια διαφημιστική καμπάνια η οποία στηρίζεται, ανοιχτά πια, στις τεχνικές χειραγώγησης που χρησιμοποιούνται στην προώθηση προϊόντων.

Κράουτς, Κόλιν (2006). Μεταδημοκρατία. Αθήνα: Εκδόσεις Εκκρεμές. σελ.174-177

www.24grammata.com