İ ş araş pivolka - başkent Üniversitesielyad.baskent.edu.tr/pivolka/pivolka10.pdf · hakkında...

Başkent Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi

Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

YIL 2 SAYI 10 11 2003

Editoumlrden Nejat Can Okay ncan_okayelyadalorg Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

Saat gece yarısını henuumlz geccedilmişti Karanlık ve uzun bir sokakta yalnız başıma yuumlruumlyordum Geleceğim hakkındaki soru işaretleri beynimde dolanıyordu Soruların hiccedil tanımadığım biri tarafından bir gecede cevaplanacağını bilseydim sıcacık yatağımda uyuyor olabilirdim Bomboş sokakta adeta in cin top oynuyordu Cinlere inandığım iccedilin değil sadece hepimizin bildiği bir masaldan hafızamda kalanlar yerde duran kuumlccediluumlk lambayı inceleme fikrini getirdi aklıma Belli ki birisi eskidiği iccedilin kapısının oumlnuumlne bırakmıştı Bir anda eğildim ve yanıma aldım onu Ccedilocukluğum goumlzuumlmuumln oumlnuumlne geldi O zaman karşıma ccedilıkmış olsaydı heralde avuccedillarımı suumlrterdim diye duumlşuumlnduumlm ve biraz da kendimce eğlenebilmek iccedilin aynısını yaptım Belki inanmayacaksınız ama avuccedillarımın arasındaki lamba neredeyse sokağın tuumlmuumlnuuml aydınlatacak kadar ışık saccedilmaya başladı Korktuğumu farkettim Hemen elimden fırlatıp kaccedilmak geldi iccedilimden Ama o anki şaşkınlığım bunu yapmamı engelledi Lambanın incecik ucundan birisi ccedilıkmaya ccedilalışıyordu sanki Oumlnce yuumlzuuml ardından vuumlcudu sıyrılarak ccedilıktı iccedilinden Hiccedil hareket edemiyor sadece dehşetle onu inceliyordum Sanırım bana sesleniyordu (devamı 2 sayfada)

PP II VV OO LL KK AA

Denardo ldquoFoggy Morning Walkrdquo

BU SAYIDA ψ Guumlvenlik Kuumlltuumlruuml ve

İklimi - 3

ψ Medya ve Uzmanlar - 5

ψ Avrupa ve Asya Arasında Bir Enerji Koumlpruumlsuuml Tuumlrkiye - 7

ψ Savaş ndash Barış ve Alfred Nobel - 9

ψ Yaşamın Zıtlığındaki Denge - 13

ψ Edward Chace Tolman ve Bilişsel Davranışccedilılık - 14

ψ Aynadaki Ben Teroumlre Anlam Vermenin Dayanılmaz Zorluğu - 17

ψ Aşırmacılık (Plagiarism) ve İnternet - 19

P I V O L K A Yayın Kurulu Zuhal Yeniccedileri (Ed) Doğan Koumlkdemir (Ed Yrd) Bahar Muratoğlu (Ed Yrd) Okan Cem Ccedilırakoğlu Guumller Işın Nejat Can Okay Guumllin Yoğurtccediluoğlu Bu sayının editoumlruuml Nejat Can Okay

wwwelyadalorg wwwpivolkacom

P I V O L K A Yıl2 Sayı 10 Sayfa 2

- Merhaba Sesim incelerek cevap verdim

- Size de merhaba Kusura bakmayın hala inanamıyorum - Sorun değil bu duruma alışkınım - Şey Siz gerccedilek misiniz - Hayır ama onun iccedilin ccedilalışıyorum - Anlayamadım - Evet bazıları anlamakta zorlanıyor Gerccedileklikten yola ccedilıkarak ccedilalışıyorum diyebiliriz - Gerccedilek olmayan bir şey gerccedileklik iccedilin nasıl ccedilalışabilir ki - Anlatayım Evrenin veya olayların bir boumlluumlmuumlnuuml konu olarak seccediliyor deneye dayanan youmlntemler ve

gerccedileklikten yararlanarak yasalar ccedilıkarmaya ccedilalışıyorum Kendimi ifade etmenin tek yolu bu da değil Başka şekille de anlatabilirim ama sanırım bu şimdilik yeterli

- Hayır değil Tanıdık geliyorsunuz ama yine de tam olarak anlayamadım kim olduğunuzu - Genel geccedilerlik ve kesinlik nitelikleri goumlsteren youmlntemli ve dizgesel bilgiyim desem Yani belli bir konuyu

bilme isteğinden yola ccedilıkan belli bir amaca youmlnelen bir bilgi edinen youmlntemli araştırma suumlreciyim - Anladım sanırım Peki ya ne işe yararsınız - Pek ccedilok işe Uumlzerindeki kazağın desenini bana borccedillusun mesela Geceleri odanı aydınlatan ışığı ya da

cebindeki paranın uumlzerinde yazan rakamları - Buumltuumln bunları siz mi yaptınız yani - Ben ve arkadaşlarım yaptık Kazağındaki desenin boyasını lsquokimyarsquo adlı arkadaşıma odandaki ışığı lsquofizikrsquo

adlı arkadaşıma rakamları ise lsquomatematikrsquo adlı arkadaşıma borccedillusun mesela - Anlıyorum Bir ekip ccedilalışması diyebiliriz sanırım - Tabii birlikte ccedilalışırız Takıldığımız yerlerde birbirimizden faydalanırız - Peki ya niccedilin boumlyle işlerle uğraşıyorsunuz Ne kazanıyorsunuz tuumlm bunları yaparak - Hem kendimizi geliştiriyoruz hem de insanlığı Yaşamı anlamlandırıyor ve kolaylaştırıyoruz Mesela lsquotıprsquo

adlı arkadaşım olmasaydı hepiniz bir hastalıktan oumllmuumlş olabilirdiniz şimdiye kadar - Değerinizi daha iyi anlamaya başlıyorum Peki biz sizin iccedilin ne yapabiliriz Yaptıklarınızın karşılığını

nasıl oumldeyebiliriz - Fazla bir şey istemiyoruz aslında Sadece bizi hep hatırlayın ve kendinizden sonrakilere de hatırlatın En

oumlnemlisi de yapmadığımız şeylerle bizi succedillamayın - Nasıl succedillayabiliriz ki - Hayaletler mesela Onları biz değil taklitlerimiz yaptı - Sizin de mi taklitleriniz var - Ne yazık ki evet Sahte bilim deriz onlara Daha koumltuumlsuuml onlara inanan insanlar var - Ya sizin isminiz nedir - Bilim - Bilimin bir cin olması tuhaf değil mi - Tuhaf olsa gerek Kuumlccediluumlk ayrıntılara takılma Zaten vaktimiz kalmadı alarmın ccedilalıyor uyanmalısın artık

lsquoNe alarmırsquo dememe kalmadan goumlzlerimi accedilmıştım Onun değerini daha iyi anlıyordum Gelecek hakkında da duumlşuumlncelerim değişmişti Bundan sonra vaktimi ona olan borcumu oumldemekle geccedilirmeliydim Sorularımın cevabını bulmam dışında başka olaylar da dikkatimi ccedilekmeye başlamıştı Oumlrneğin televizyonlarda zaman zaman duyduğumuz lsquohayırsever işadamı okul yaptırdırsquo cuumlmlesinin neler ifade ettiğini daha iyi anlıyordum İnşaa edilen taş bir bina değil yeni bilim insanları yetiştirecek bir eğitim merkeziydi aynı zamanda Orada yetişenlerin tuumlmuuml bilim insanı olmayacaklardı ama eğitimli birer birey olarak topluma her anlamda katkı sağlayacaklardı Bu sayede en basit anlamda sokak teroumlruuml ortadan kalkacaktı Toplumlar daha ccedilok gelişecek uumlretkenlik de artacaktı Gelişmek istiyorsak bilimin ne olduğunu hepimiz daha iyi anlamak zorundayız Bilim insanlığını sıradan bir meslek olarak goumlrmeyi bırakıp değerini kavramalıyız En azından trafik kurallarının geometri muumlziğin matematik cam şişenin kimya duumlşuumlncelerimizin psikoloji ve aklınıza gelebilecek diğerlerinin kısaca lsquoher şeyinrsquo bilimden yola ccedilıktığını unutmamalıyız Sahte bilime ilgi goumlstermeyecek bir toplum belki yeryuumlzuumlne gelmeyecektir ama bilimin ve bilimsel eğitimin oumlnemini kavradığımız suumlrece bu ilginin suumlrekli azalacağını daima hatırlamalıyız


Guumlvenlik Kuumlltuumlruuml ve İklimi Tuumlrker Oumlzkan ve Timo Lajunen Orta Doğu Teknik Uumlniversitesi - Psikoloji Boumlluumlmuuml ozturkermetuedutr Kuumlltuumlr ccedilok defa duyduğumuz bazen kullandığımız ama tam olarak ne anlama geldiğini etraflıca duumlşuumlnmediğimiz kavramlardan biri olarak goumlzuumlkmektedir Yuumlzlerce tanımı olmasına karşın sıkccedila kullanılan tanımlardan biri Kroeber ve Kluckhohn (1952) tarafından yapılmıştır Buna goumlre kuumlltuumlr ldquoİnsan gruplarının oumlzguumln yapılarını ortaya koyan yaratılan ve aktarılan sembollerle ifade edilen duumlşuumlnce duygu ve davranış biccedilimleridir Kuumlltuumlruumln temelini geleneksel goumlruumlşler (tarihsel suumlreccedilte oluşmuş ve seccedililmiş) ve oumlzellikle onlara atfedilen değerler oluşturmaktadır kuumlltuumlrel sistemler bir yandan davranışın uumlruumlnuuml diğer yandansa gelecekteki davranışın koşullayıcısıdırrdquo ldquoGuumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo veya ldquoguumlvenlik iklimirdquo kavramlarına yakın duumlşecek ilk araştırma Keenan Kerr ve Sherman (1951) tarafından yapılmış olmasına karşın kapsamlı bir teorik yapı ya da guumlvenilir ve geccedilerli oumllccediluumlmlerden soumlz etmek zordur Aslında ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo kavramı ile kamu oyunun tanışması Ccedilernobil kazasından sonra olmuştur (IAEA ndashUluslararası Atom Enerjisi Kurumu- 1986) Hazırlanan raporda kurumun guumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumln zayıflığından soumlz edilmiş ve bu kazanın nedenlerinden biri olarak goumlsterilmiştir Bu kavram ve oumlnemi ccedileşitli şekillerde vurgulanmasına rağmen detaylı bir şekilde tanımlanmamış ve oumllccediluumllebilirliği uumlzerine araştırmalar yapılmamıştır Ancak IAEA 1991 yılında bu kavramı tanımlamıştır ldquoGuumlvenlik kuumlltuumlruuml kurumun sağlık ve guumlvenlik programlarının yeterliliğine tarzına ve uygulamadaki ısrarına karar veren birey ve grupların değer tutum yetkinlik ve davranış oumlruumlntuumllerinin bir uumlruumlnuumlduumlrrdquo Diğer yandan ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo ve ldquoguumlvenlik iklimirdquo uumlzerine yapılan tanımlamalar ilgili boyutlar ve oumllccediluumlmler bir ccedilalışmadan diğer ccedilalışmaya değişiklik goumlstermeye devam etmektedir Uumlzerinde ldquouzlaşmardquo sağlanmış bir tanımdan soumlz etmek zordur Oumlrneğin bu konudaki ilk araştırmalardan birini yapan Zohar (1980) ldquoguumlvenlik iklimirdquo terimini tercih ederek bu terimi ldquoccedilalışanların ccedilalışma ortamları hakkında paylaştıkları temel (molar) algıların oumlzetirdquo şeklinde tanımlamıştır Kurumsal kuumlltuumlr ve iklime benzer şekilde değişimli olarak kullanılan ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo ve ldquoguumlvenlik iklimirdquo kavramlarının şimdiye kadar 20rsquoye yakın tanımı bulunmaktadır Tuumlm bu tanımları ortak bir başka tanımda toplamak istediğimizde ldquoguumlvenliği veya emniyeti tehdit edebilecek davranış veya uygulamalarla bunların yer aldığı lsquoortak kullanım ya da etki alanındarsquo bulunan canlıların veya nesnelerin (oumlrn teccedilhizat araccedil vb) zararını en aza indirmeyi amaccedillayan guumlvenlik veya emniyete oumlncelik veren algılar inanccedillar tutumlar kurallar roller sosyal teknik ve politik uygulamalarla yetkinlikler ve sorumluluk hislerinin buumltuumlnuumlduumlrrdquo Bu tanımda literatuumlrde yer alan tanımlara ilaveten ldquoortak kullanım ya da etki alanındardquo ve ldquonesnelerrdquo ibareleri eklenmiştir Ccediluumlnkuuml bazı durumlarda (oumlrn Ccedilernobil) meydana gelen kazanın sonuccedilları ilgili kurumun kendi binası veya coğrafi boumllgesinin dışına taşabilmektedir Ayrıca canlıları (aslında diğer tanımlarda sadece insan asli unsur olarak yer almıştır) esas alan uygulamalar prensipte uygulanmakla birlikte yapılan işte ldquoaraccedilrdquo niteliği taşıyan ldquonesnelerinrdquo gerektiği şekilde korunmaması dolaylı olarak riski artıracaktır Farklı tanımlar kullanılmakla birlikte ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo veya ldquoguumlvenlik iklimirdquo kavramlarının oumlzelliklerini ldquokuumlltuumlrrdquo kavramının oumlzelliklerinden ayrı duumlşuumlnmemek gerekir Bu noktada ldquokuumlltuumlrrdquo ve ldquoiklimrdquo kavramlarının halihazırda suumlruumlp giden tartışmasına değinmek faydalı olacaktır Bu kavramların birbiri yerine kullanılmalarına karşın ayrı oumlzellikler taşıdığı belirtilmektedir (bkz Guldenmund 2000) Oumlzetle kuumlltuumlr goumlrece daha soyut ve durağan ccedilok boyutlu ve youmlnleri olan bir buumltuumln paylaşılan oumlğrenilen aktarılan ve fonksiyonel bir yapıdır Scheinrsquoa (1992) goumlre iklim lsquokuumlltuumlrel varsayımların yansıma ve goumlstergesidirrsquo (p203) Dolayısıyla kuumlltuumlr daha ccedilekirdek bir yapı olarak varlığını suumlrduumlruumlrken iklim bu ccedilekirdeğin katmanı olarak ortaya konmaktadır Teorik ayrım araştırmalarda kullanılan youmlnteme de yansımakta anket uygulamaları ldquoiklimrdquoe daha uygun goumlzuumlkuumlrken ldquokuumlltuumlrrdquouumln ortaya ccedilıkarılması daha ldquokapsamlırdquo ve ldquoderinrdquo oumllccediluumlmlere gereksinim duymaktadır Kurumun bir kuumlltuumlr muuml yoksa kuumlltuumlruumlnuumln muuml olduğu iklim ve kuumlltuumlruumln hangi katmanlarda bulunduğu bireysel seviyede yapılan oumllccediluumlmlerin daha uumlst seviyelerde (oumlrn kurumsal seviye) nasıl ve hangi youmlntemlerle kullanılması gerektiği bu tartışmaları daha da derinleştirmektedir Bekleneceği gibi ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo ve ldquoiklimirdquo suumlregelen bu tartışmaların yansımalarını buumlnyesinde taşımaktadır Ayrıca araştırmacıların araştırmalarını oumlnceden belirlenmiş hedef bir kitle uumlzerinde yapmamaları ortak boyutların belirlenmesindeki zorluklar kapsamlı modellerin azlığı ve kuumlltuumlruumln hem neden hem de sonuccedil olarak etki etmesi (Guldenmund 2000) işleri daha da zorlaştırmaktadır IAEA (1991) raporunda ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumln goumlstergelerinirdquo farklı seviyelerde oumllccedilmeyi amaccedillayarak 143 soru belirlemiştir Soru sayıları ve bu sorulardan elde edilecek boyutların kuruma goumlre farklılık goumlstermesi beklenmekle birlikte oumllccediluumllmesi gerekenden ccedilok oumllccediluumllebilir olanlar uumlzerine yoğunlaşılması (Cox amp Flin 1998) cevap aranması gereken bir başka noktayı daha goumlstermektedir Cox ve Flin (1998) sektoumlrel ve bağlamsal etkenleri dikkate alarak geliştirilecek uygulamalarda ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumlnrdquo belirlenmesi iccedilin uumlccedil youmlntem oumlnermiştir 1) Olay ccedilalışmaları Niteliksel youmlntemlerin kullanıldığı ccedilalışmalardır Muumllakat arşiv veya dokuumlman analizi grup tartışmaları ve goumlzlem kullanılan ana youmlntemler olarak ortaya ccedilıkmaktadır Bu ccedilalışmalar a) kazaların meydana


geldiği kurumlarda b) guumlvenliği yuumlksek (kaza sayısı az) olan kurumlarda c) kurumsal değişimin sahne olduğu yerlerde ldquoguumlvenlikrdquo kavramının ccedilerccedilevesinde yer alan ilgili değişkenleri belirlemek şeklinde yapılmaktadır 2) Karşılaştırmalı ccedilalışmalar Bu tuumlr ccedilalışmalarda kaza sayısı yuumlksek ve duumlşuumlk olan birim veya kurumlar karşılaştırılarak birbirlerinden ayrıldıkları noktalar ve bunların guumlvenlik ile ilişkisi araştırılmaktadır 3) Psikometrik uygulamalar Bu youmlntemde halihazırda yapılandırılmış anketler kullanılarak ilgili kurumda guumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumln ana etmenleri belirlenmeye ccedilalışılmaktadır Reiman ve Oedewald (2002) literatuumlrde ccedilalışmalardan elde edilen lsquoiyi guumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumlnrsquo kriterlerini ldquoguumlvenlik politikaları youmlnetimin guumlvenlik iccedilin goumlruumlnuumlr dirayeti demokratik uygulamaları ve yetkinliği guumlvenlik youmlnelimli olumlu değerler tutumlar ve bağlılık zorunluluk ve sorumlulukların accedilık tanımı guumlvenlik oumlncelikli işlemler guumlvenlik ve uumlretim arasındaki denge yetkin ccedilalışanlar ve eğitim yuumlksek motivasyon ve iş tatmini youmlnetim ve ccedilalışanlar arasında karşılıklı guumlven ve adil yaklaşım kalite kural ve duumlzenlemelerin guumlncellenmesi duumlzenli ekipman bakımı gerekli olay (oumlrn atlatılan kaza) ve kuumlccediluumlk bile olsa kazaların rapor edilmesi ve etkin yorumu farklı kurumsal seviyelerden ve goumlrevlilerden sağlıklı bilgi akışı uygun tasarım yeterli kaynak ve suumlrekli iyileştirme ve otorite ile olan iş ilişkilerirdquo ana başlıklarında toplamıştır Bu yazıda ldquoguumlvenlik kuumlltuumlruumlrdquo kavramının gelişimi ve uygulamaları uumlzerine goumlruumlşler ve bulgular aktarılmıştır Farklı alanlardan araştırmacıların yapacakları ccedilalışmalarla bazı noktalar daha netlik kazanacaktır Yapılacak araştırmalarda kavramsal yapıya uygun oumllccedileklerin kullanılması veya niteliksel ve niceliksel youmlntemlerin beraberce kullanılması artı değer katacaktır ldquoGuumlvenlik kuumlltuumlruumlnuumlnrdquo incelenen ortam veya kurumdan bağımsız olması pek duumlşuumlnuumllemeyeceğinden araştırmaların farklı seviyeleri (oumlrn takım kuumlltuumlruuml birim kuumlltuumlruuml kurum kuumlltuumlruuml boumllgesel kuumlltuumlr uumllke bazlı kuumlltuumlr vb) dikkate alması gerekmektedir Farklı seviyelerde yapılacak olan karşılaştırmalı araştırmaların katkısı yadsınmaz olmakla birlikte bu karşılaştırmalarda elde edilecek ldquokuumlltuumlrel farklılıklarınrdquo kaynağının titizlikle belirlenmesine ccedilalışılmalıdır Bu noktada kurumların veya birimlerin veya takımların eşdeğerliği bazı değişkenler (oumlrn demografik bilgiler yıllık buumltccedile vb) kontrol edilerek sağlanmalı elde edilecek farklılık ya da benzerliğin ldquokuumlltuumlruumlnrdquo kendi iccedileriğinden kaynaklandığından emin olunmaya ccedilalışılmalıdır Bunlara ilaveten guumlvenlik goumlstergesi olarak sadece kaza sayısının kullanılması pek yerinde bir yaklaşım olmamaktadır Atlatılan kaza sayısı farklı nedenlerle rapor alma ekipman onarımına harcanan para miktarı vb değişkenler de dikkate alınmalıdır Ccediluumlnkuuml kaza sayısı değişkenlik goumlstermekte ve zaman aralığı artıkccedila aynı kişilerin kaza yapma olasılığı iyice azalmaktadır Buna ilaveten kazanın tuumlrlerine goumlre nedenleri de farklılık goumlstereceği iccedilin yapılacak değerlendirmelerde boumlyle bir tasnife ihtiyaccedil olabilir Ayrıca kuumlltuumlruumln hem neden hem de sonuccedil olabilme durumu goumlz oumlnuumlne alınarak literatuumlrde pek goumlzuumlkmeyen boylamsal ccedilalışmalara oumlncelik tanınmalıdır Yazılan ve yazılabilecek diğer noktalar dikkate alınarak ldquokuumlltuumlrrdquo veya ldquoikliminrdquo hangi noktaya kadar ne şekilde ve youmlnde ldquomuumlhendislikrdquo uygulamaları ile şekillendirilebileceği sorusu hatırdan ccedilıkarılmamalıdır Kaynakccedila Cox S amp Flin R (1998) Safety culture philosopherrsquos stone or man of straw Work amp Stress 12 189-201 Guldenmund FW (2000) The nature of safety culture a review of theory and research Safety Science 34 215-257 IAEA 1986 Summary Report on the Post-Accident Review Meeting on the Chernobyl Accident International Safety Advisory Group Safety Series 75-INSAG-1 (Vienna IAEA) IAEA 1991 Safety Culture International safety Advisory Group Safety Series 75-INSAG-4 (Vienna IAEA) Keenan V Kerr W amp Sherman W (1951) Psychological climate and accidents in an automotive plant Journal of Applied Psychology 108-111 Kroeber A L amp Kluckhohn C (1952) Culture A critical review of comcepts and definitions Cambridge MA Peabody Museum Vol 47 No 1 Reiman T amp Oedewald P (2002) The assessment of organizational culture A methodological study VTT Research Notes 2140 Espoo Finland Schein EH (1992) Organizational Culture and Leadership 2nd Edition Jossey-Bass San Francisco Zohar D (1980) Safety climate in industrial organizations Theoretical and applied implications Journal of Applied Psychology 65(1) 96-102


e

oumlyleyenler

u tuumlr

engelleyemiyor ne yazık kier

Medya ve Uzmanlar Okan Cem Ccedilırakoğlu okancbaskentedutr Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

90rsquolı yıllar medyanın duumlnyaya damgasını vurduğu yıllar oldu ve toplum yaşamındaki etkileri artarak devam ediyor O guumlnlerden buguumlne medyanın yayın teknolojisindeki ilerlemesine paralel olarak farklı alanlardan uzmanlar medyada daha ccedilok yer almaya başladılar Artık uzmanların hemen her oumlnemli olayın ardından yayında olmalarını kanıksamış durumdayız Yakın geccedilmişe şoumlyle bir goumlz atalım 1999 Marmara depreminin ardından uumlniversitelerden araştırma kurumlarından yerbilimcilerin psikiyatristlerin psikologların doktorların canlı yayınlara katılıp halka bilgi verdiklerini hepimiz anımsarız Bu doumlnem medyanın uzmanlara olan yoğun ilgisinin başlangıcıydı belki d11 Eyluumll saldırılarından sonra uluslararası ilişkiler uzmanları psikologlar emekli pilotlar teroumlr uzmanları askerler medyanın kendilerine olan yoğun ilgisiyle accedilıklamalarını suumlrduumlrduumller ABDrsquonin Afganistanrsquoı ve Irakrsquoı işgali oumlncesinde işgal sırasında ve sonrasında uzmanların accedilıklamaları izlemeye devam ettik Şimdi accedilıklamalar İstanbulrsquoda meydana gelen teroumlr olayları iccedilin yapılıyor Hemen her kanalda herhangi bir haber programında bir akademisyenin ya da bir uzmanın konu uumlzerinde konuştuğunu duymak muumlmkuumln Uzun soumlzuumln kısası TV izleyicileri artık bir bilimsel yaklaşım bombardımanı altında Hal boumlyle olunca medyadaki bu uzman bolluğunun toplumun duumlşuumlnuumlş biccedilimi uumlzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri neler olabilir uzman goumlruumlşleri her zaman amacına ulaşıyor mu diye duumlşuumlnmeden yapamıyorum accedilıkccedilası Her şeyden oumlnce bilimsel bakış accedilılarının televizyonlar aracılığıyla topluma daha sık aktarılması gerccedilekten buumlyuumlk bir adım Boumlylelikle toplum ldquoahkam kesmerdquo ve ldquobilimsel yaklaşımrdquo arasındaki farkı goumlrme fırsatı elde ediyor Bu yaklaşım farkını goumlrebilmek oumlnemli ccediluumlnkuuml medyadaki buumlyuumlme beraberinde getirdiği denetimsizliği ve varsayımları gerccedilekler gibi ifade etmeyi neredeyse meşrulaştırmış durumda Diğer yandan uzmanların medyada bu kadar sık yer almasından kaynaklanan olumsuzluklar da yaşanabilir Oumlncelikle uzmanların kritik konularda bilgi verirken toplumun iccedilinde bulunduğu duygusal ve duumlşuumlnsel durumun farkında olması ve dikkatli olması gerekir Olası bir İstanbul depremi ya da İstanbulrsquodaki bombalama olaylarından sonra neler olabileceği bu konuda verilebilecek iki yakın oumlrnek Guumlvenlik inanccedilları tamamen sarsılmış bir insan grubuna bilgi aktaran uzmanların onları kaygılandırmaması muumlmkuumlnse kaygısını azaltması ve kendisini nasıl koruyabileceği konusunda bilgilendirerek kontrol duygusunun guumlccedillendirmesi gerekir Aksi durumda uzmanların medyada olmalarının haklı gerekccedileleri ortadan kalkar ccediluumlnkuuml bu tartışmalar akademik ortamlarda zaten suumlruumlp gitmektedir Uzmanların accedilıklamalarını yaparken kullandıkları dil de kimi zaman verilen bilgiyi olumsuz youmlnde etkileyebilir Oumlrneğin ccedilok terminolojik bir dille ya da yoğun bir meslek argosuyla yapılan accedilıklamalar verilen bilginin halka ulaşmasını engelleyecektir Ayrıca izleyicinin akademisyenlere ve uzmanlara karşı olumsuz bir kalıpyargı geliştirmesi ve olumsuz tutum beslemeye başlaması soumlz konusu da olabilir Medyanın guumlndeme oturan her konuda defalarca akademisyenlere ve uzmanlara başvurmasının yaratabileceği bir başka potansiyel problem de halkın bilimsel bilginin değerine ve farklılığına karşı duyarsızlaşmasıdır Sık tekrar edilmesi nedeniyle uzmanların goumlruumlşlerinin giderek daha az ilgi ccedilekmesi ve amacına ulaşmaması boumlyle bir durumun olası sonuccedilları olacaktır

Ne yazık ki genel olarak haber programlarında uzman goumlruumlşlerine ayrılan suumlre ccedilok sınırlı Belki de belli bir izlenme oranını yakalama kaygısıyla ccedilok sayıda uzmana sınırlı suumlre iccedilinde başvurulması izleyiciye bir ccedilerccedileve ccedilizmekten ccedilok az oumlnce ifade etmeye ccedilalıştığım bilgi karmaşasına neden olabiliyor Bu yaklaşımda medya kuruluşları arasındaki rekabetin izlerini goumlrmek muumlmkuumln Televizyon izlerken bazen ldquokim daha oumlnce uzmana ulaşacakrdquo gibi bir yarışmaya tanık olduğumu hissediyorum Medyada bilime destek olma adına yapılan bir takım programlarda sahte bilim temsilcilerine uzun saatler ayrılması da başka bir trajikomik durum aslında Oumlrneğin Kuranrsquoın şifresini ccediloumlzduumlğuumlnuuml iddia eden bir şahıs defalarca ekrana getiriliyor ve bu programların yayın suumlreleri oldukccedila uzun olabiliyor Cinleri kontrol ettiğini sve medyumlar yuumlksek izlenme oranları uğruna saatlerce ekranda kalabiliyorlarldquoHalkın doğruyu goumlrebilmesi iccedilinrdquo bilimcilerin de bu programlara katılması bile bprogramların bilim dışı uygulamaların propagandasına daha ccedilok hizmet etmesini Ccediluumlnkuuml programların uzun suumlre yayında kalması izleyicinin bu garip ve tehlikeli

duumlşuumlncelere uzun suumlre maruz kalmasına ve giderek tutumlarının olumluya youmlnelmesine neden olabilir Diğ

)

ve rmal ı

et olarak medyada accedilıklama yapacak uzmanlara duumlşen goumlrev yalnızca ilimsel da

kesin

yandan bu programların sayısındaki artış da sahte bilimlerin halkın goumlzuumlnde normalleşmesine hizmet etmekten başka işe yaramayacaktır Normal dışı (paranormalinanccedilların (fal buumlyuuml medyumluk vs) toplum yaşamındaki etkisinin artmasının beraberinde bir başka tehlike getirdiği bilinmektedir Oumlrneğin araştırmalar HitlerMussolini gibi faşist diktatoumlrlerin iktidara gelmelerinden oumlnce toplum iccedilindeki nodışı inanccedilların şiddetlendiğini goumlstermiştir Bu diktatoumlrlerin iş başına gelmiş olmalaraslında beklendik bir sonuccediltur ccediluumlnkuuml rasyonel duumlşuumlnme suumlreccedillerinden uumlmidini kesmiştoplumların kendisini youmlnetecek insanlar konusunda doğru seccedilimler yapmasınıbeklemek de haksızlık olacaktır Oumlzb bilgi vermek değildir Bilgiyi en doğru biccedilimde ve etkili biccedilimde aktarmakuzmanların goumlrevidir ldquoBen konunun uzmanıyım Ben bildiğimi ifade ederim halk alması gerekeni alsınrdquo uumllkemiz iccedilin henuumlz ldquoluumlksrdquo bir duumlşuumlncedir Bilim ve din soumlylemleriyle şarlatanlık yapanların topluma verebileceği zararı duumlşuumlnmek her

beya

Hitler amp Mussolini


olduğu kadar medyanın da goumlrevidir Meslek oumlrguumltlerinin halkla ilişkiler konusunda lirli goumlrevlendirmelerde bulunmaları ya da oumlrguumlt olarak accedilıklama yapmaları bilgi karmaşasını oumlnlemek adına rarlı olabilir

bull Okan Cem Ccedilırakoğlursquonun bu yazısı 7 Aralık 2003 tarihli Radikal İkirsquode yer almıştır (S7)

Harry Zeitlin ldquoThe Beachrdquo


Avrupa ve Asya Arasında Bir Enerji Koumlpruumlsuuml Tuumlrkiye K Emrah Turna emrahturnayahoocom Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

Tuumlrkiye gelişmekte olan uumllkeler arasında uumlst basamaklara oynayan yaşadığı tuumlm krizlere rağmen ekonomisini ayakta tutmayı başarabilen ve bu yuumlzden de guumlccedilluuml bir devlet yapısına sahip olduğu soumlylenebilecek ve boumllgesindeki jeo-stratejik oumlnemini değişen tuumlm siyasi - ekonomik dengelere rağmen koruyan bir uumllke

Gelişen teknoloji ve değişen siyasi değerler sonucunda duumlnya uumlzerindeki birccedilok uumllke jeo-stratejik oumlnemini kaybetti Tuumlrkiye de belirli zamanlarda ve konularda bu oumlnem kaybını yaşayan uumllkeler arasında yer aldı Bu oumlnem kaybına karşın Tuumlrkiye enerji konusunda ccedilok ciddi bir rol uumlstlenmeye hazır Enerjirsquode Değişim Duumlnyada ama oumlzellikle Avrupa piyasasında doğalgazın oumlnemi gittikccedile artıyor Bunun ccedileşitli nedenleri var ama bunlardan en oumlnemlisi doğalgazın diğer tuumlm yakıtlara nazaran daha fazla doğa dostu olması ile birlikte doğalgaz haricindeki birccedilok enerji kaynağının rezervlerinin geleceğe youmlnelik kaygılar oluşturmasıdır Gelişmiş uumllkeler birer birer nuumlkleer enerjiden faydalanmaktan feragat ediyor Bunun nedeni nuumlkleer enerjinin taşıdığı riskin boyutu Bu risk kontrol altına alınabiliyor fakat ortadan kaldırılamıyor Bu yuumlzden oumlzellikle Avruparsquoda doğalgazın enerji piyasasından aldığı pay giderek artıyor Gelişmiş uumllkelerin dışındaki birccedilok Doğu Avrupa uumllkesi de nuumlkleer enerji kullanımından vazgeccediliyor Onların gerekccedileleri ise ccedilok daha ccedilarpıcı Hali hazırda kullandıkları nuumlkleer ccedilevrim santrallerinin buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml eski Rus teknolojisi ile yapılmış ve taşıdıkları risk gelişmiş uumllkelerdeki atom santrallerine nazaran ccedilok daha buumlyuumlk Bunun oumltesinde bahsi geccedilen bu risk maliyetin ccedilok yuumlksek olması ve Doğu Avrupa uumllkelerinin bu maliyetleri karşılayamaması yuumlzuumlnden kontrol altına alınamıyor Tuumlm bunlar gelişmiş uumllkelerin ya da gelişmekte olan uumllkelerin neden atom enerjisini terk ettiklerini goumlzler oumlnuumlne sererken doğalgazı tercih etme nedenlerinin de doğa dostu bir enerji olmasından kaynaklandığı goumlruumlluumlyor Avruparsquoda Doğalgaz

Avruparsquonın doğalgaz tuumlketimi 2001 rakamları ile yaklaşık 440 milyon metrekuumlp Buna karşılık uumlretimi ise 285 milyon metrekuumlp Başka bir deyişle Avrupa tuumlketiminin 13rsquouumlnuuml ithal ederken 23rsquouumlnuuml kendi kaynaklarından karşılıyor Avruparsquodaki uumllkelerin birkaccedilının dışında -oumlnemsiz de olsa- doğalgaz uumlretimi mevcut Ancak ana uumlreticiler İngiltere Hollanda ve Norveccedil Kıtadaki doğalgaz uumlretiminin 90rsquoından fazlasını bu uumllkeler gerccedilekleştiriyor Ancak Avrupa enerji piyasasında doğalgazın oranı artarken uumlretimde bir artış olmaması hatta kıtanın şu anda elinde bulunan doğalgaz rezervlerinin uzun bir oumlmruumlnuumln olmadığı bunun da oumltesinde yakın bir gelecekte tuumlkeneceği gerccedileği piyasada oluşacak arz accedilığının nereden karşılanacağı sorusunu guumlndeme getiriyor

Doğalgaz ithalinin oldukccedila buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml Rusyarsquodan boru hatları vasıtası ile karşılayan Avrupa tek bir uumllkeye bağımlı olmanın yaratacağı siyasi ve ekonomik sorunların farkında ve farklı alternatiflerin arayışında Şu an Rus doğalgazının en iyi alternatifleri Cezayirrsquoden deniz yoluyla ithal edilen LNG (Liquid Natural Gas ndash Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) ile birlikte Cezayir-İtalya ve Cezayir-İspanya arasındaki doğalgaz boru hatları olarak goumlruumlluumlyor Ancak bu boru hatlarının İtalya ve İspanyarsquonın kendi taleplerinden fazlasını karşılaması pek de muumlmkuumln değil Avruparsquoya Katar Nijerya ve bunun gibi uumllkelerden gelen LNGrsquonin ileride oluşabilecek talep accedilığını kapatması ise zor Tuumlm bu kaynaklar sonuna kadar kullanıldığında bir ihtimal oluşabilecek arz accedilığını kapatabilir ancak bunun ne kadar ekonomik ve uygun olduğu tartışılır İşte tam bu noktada Tuumlrkiyersquonin muhtemel roluumlnuumln oumlnemi ortaya ccedilıkıyor

Tuumlrkiyersquode Doğalgaz Tuumlketimi ve İthali

Tuumlrkiye 1992-2001 yılları arasında tuumlketimini yaklaşık 35 kat artırarak doğalgaz ihraccedil eden uumllkelerin goumlzuumlnde iyi bir alıcı oldu Uzun zamandır Tuumlrkiyersquode ciddi bir doğalgaz potansiyeli olduğuna dair duumlşuumlnceler ortaya konuluyor Boumlyle bir rezerve sahip olunsa bile bunun ekonomiye kazandırılmasının maliyeti oldukccedila fazla olacak Bu nedenle Tuumlrkiyersquonin doğalgazda dışa bağımlılığı tartışma goumltuumlrmeyecek bir konu Başta belirttiğim Tuumlrkiyersquonin jeopolitik oumlnemi tam bu noktada ortaya ccedilıkıyor

Tuumlrkiyersquonin doğusunda varlığı kanıtlanmış rezervleri olan uumllkeler bulunuyor Bunlar arasında buumlyuumlk bir rezerv potansiyeli bulunan İran doğalgazı da tuumlketim iccedilin bekliyor


Mevcut Anlaşmalar

Miktar (Plato) (Milyar m3yıl)

İmzalanma Tarihi Suumlre (Yıl) Durumu

Rus Fed (Batı) 6 14 Şubat 1986 25 Devrede

Cezayir (LNG) 4 14 Nisan 1988 20 Devrede

Nijerya (LNG) 12 9 Kasım 1995 22 Devrede

İran 10 8 Ağustos 1996 25 Devrede

Rus Fed (Karadeniz) 16 15 Aralık 1997 25 2002


Tuumlrkmenistan 16 21 Mayıs 1999 30 2005

Azerbaycan 66 12 Mart 2001 15 2006

(httpwwwbotasgovtrdogalgazdg_alim_anthtml)

Avruparsquonın ccedileşitli nedenlerle doğalgazda Rusyarsquoya alternatif bir arz kaynağı isteği ve ileride oluşması olası

arz accedilığı beklentisi yaşlı kıtanın enerji piyasasının guumlndeminin ortasında bulunuyor Bunun yanında doğalgaz potansiyeli ile anılan Asya uumllkelerinin Avrupa piyasasında oluşması beklenen yeni talepleri karşılama konusundaki yeterlilikleri ortaya yeni pazarlar ccedilıkartıyor Tuumlrkiye şuumlphesiz bu pazardaki en buumlyuumlk roluuml uumlstlenmeye en yakın aday

Coğrafi konumunun dışında Tuumlrkiyersquonin pazardan buumlyuumlk bir pay almasını sağlayacak başka bir olay da soumlz konusu Yukarıda da bahsi geccediltiği gibi uumllke iccedilerisindeki doğalgaz tuumlketimi son yıllarda buumlyuumlk bir artış goumlsteriyor Gerek sanayide gerekse hane kullanımında doğalgaz tuumlketimi artıyor Birccedilok şehre dağıtım şebekeleri kuruluyor Botaş tuumlketimdeki bu artışı karşılamak uumlzere yeni yatırımlar yapıyor ve yaptırıyor Bunları yaparken de ileriye doumlnuumlk talep hesaplamaları yapıyor Botaşrsquoın hesaplarına goumlre oumlnuumlmuumlzdeki 20 yıllık doumlnemde tuumlketim katlanarak ciddi bir patlama yapacak Botaşrsquoın bu hesapları ccedileşitli ccedilevrelerden konu hakkında uzman kişilerce abartılı bulunuyor ve bu kişilerin haklılık payı oldukccedila yuumlksek goumlruumlnuumlyor Goumlruumlşlere goumlre Botaşrsquoın bu hesapları ve yatırımları sonucu oumlnuumlmuumlzdeki yıllarda Tuumlrkiyersquode ciddi bir arz fazlası oluşacak

Take or Pay (Al ya da Oumlde) antlaşmalarına goumlre Tuumlrkiye almayı taahhuumlt ettiği gazı kullanmasa bile parasını oumldemek zorunda Botaşrsquoın yaptığı bu oumlnemli hatayı Tuumlrkiye accedilısından olumlu youmlne ccedilevirmek yine Botaşrsquoın elinde Sahip olduğu kontratların oumlzel sektoumlre devri sayesinde bu sektoumlrde ileride oluşması muhtemel olan arz fazlasını Avruparsquoda oluşacak talep fazlasına karşılık arz edebilir Tabii Botaş kendisi de bu arz fazlasını Avrupa piyasasının talebine sunabilir fakat oumlzelleştirmenin sektoumlre sağlayacağı getiriler -ortaya ccedilıkardığı riskler ile birlikte- oldukccedila buumlyuumlk

Avrupa piyasasında oumlnuumlmuumlzdeki yıllarda ciddi bir arz accedilığı oluşma ihtimali oldukccedila yuumlksek Tuumlrkiye coğrafi konumunu kullanarak oumlnemli ekonomik ccedilıkarlar sağlayabilir Bunun yanında yapılan hatalar tersine ccedilevrilebilir Yeter ki oyun liberal ekonominin kurallarına goumlre akıllıca oynansın ve olabildiğince ccedilabuk ve geccedil kalınmadan harekete geccedililsin

Kaynakccedila Boru Hatları ile Petrol Taşıma AŞ httpwwwbotasgovtr Enerji Piyasası Duumlzenleme Kurumu httpwwwepdkgovtr International Energy Agency httpwwwieaorg Energy Information Administration httpwwweiadoegov

Savaş ndash Barış ve Alfred Nobel Guumller Işın guler_1s1nyahoocom Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

İnsanoğlu tarihin başlangıcından beri hiccedil bitmeyen bir kargaşa iccedilindedir Suumlrekli amaccedillarına erişebilmek

iccedilin muumlcadele vermektedir Yaşamak soyunu suumlrduumlrebilmek yiyecek bulmak barınacak yer sağlamak Tarih ilerledikccedile yaşamak ve soyunu suumlrduumlrebilmek adına başlatılmış olan bu muumlcadeleler gitgide amacından şaşmış insanlar kendilerini ailelerini diğer insanların hayatlarını goumlrmezden gelip bir avuccedil toprak uğruna katliamlar yapmaya başlamışlardır Savaşlar duumlnyanın en oumlnemli oumlğesi haline gelmiştir zamanla İnsanlar ccedilocuklarına ilk olarak bu savaşların tarihlerini oumlğretmeye başlamışlardır Militarizmin getirmiş olduğu savaş etrafında yeniden yapılanma ilkesi ldquokatillerrdquoi gitgide ldquokahramanlarrdquoa doumlnuumlştuumlrmeye başlamıştır Guumlnuumlmuumlzde artık barış değil savaş oumlduumlllendirilmektedir En ccedilok prim yapan filmler savaş teması uumlzerine kurulmuş olanlardır Gerek efektleriyle gerek oyuncularıyla gerekse senaryolarıyla seyirciler sinema salonlarına ccedilekilmekte savaş olağan bir şey gibi goumlsterilmektedir

Savaş birccedilok dilde birccedilok şekilde ifade edilmektedir ldquoSavaşrdquo ldquowarrdquo ldquola guerrerdquo Savaş guumlnuumlmuumlzde birccedilok şekilde tanımlanabilmektedir Devletler arası silahlı ccedilatışma bu ccedilatışmayı youmlnetme sanatı insanlar arasındaki kavga- duumlşmanlık Peki savaşın gerccedilek anlamı nedir Evet yukarıdaki şekilleriyle savaşın birccedilok mekanik tanımını yapmak muumlmkuumlnduumlr Ancak savaş bir iki kelimeyle tanımlanıp geccedililebilecek kelimelerden değildir Duumlnya tarihinde yaşanmış binlerce savaş yukarıdaki tanımlardan birine veya birkaccedilına rahatlıkla uydurulabilir Ancak savaşın insanlardan alıp goumltuumlrduumlğuuml şeyler tuumlm dillerdeki tuumlm kelimeler bir araya gelse de anlatılabilir mi acaba Kaybedilen hayatlar sakatlanan ailesini evini yurdunu arkadaşlarını hatta dolayısıyla akıl sağlığını kaybeden savaş mağdurları iccedilin savaşın birkaccedil kelimeyle accedilıklanabileceğini tanımlanabileceğini iddia etmek pek de kabullenilebilir bir yaklaşım sayılamaz

İşte bu bağlamdan bakıldığında guumlnuumlmuumlz insanı yavaş yavaş savaşın ne anlama geldiğinin insanlar iccedilin nelere mal olduğunun farkına varmaya başlamıştır Savaşın etkilerinin bilincinde olan insanlar gitgide artmaktadır

İsviccedilreli bir huumlmanist olan Jean Henri Dunant Kızılhaccedil Oumlrguumltuumlrsquonuumln kurucusudur (1) ldquoTUTTİ FRATELLİrdquo (Herkes kardeştir) ilkesini benimseyerek buumltuumln uumllkelerde ırk ya da din ayrımı goumlzetmeksizin savaş ve barış zamanında ccedilekilen acıları dindirmeye ccedilalışacak goumlnuumllluuml yardım dernekleri kurulmasını oumlnermiştir (12)

Martin Luther King Jr siyah insanlarla beyaz insanlar arasında ayrım yapılan bir duumlnyada buumlyuumlmuumlş hayatı boyunca bu ve benzeri eğilimleri engellemek iccedilin ccedilalışmış ve hayatını yine bu ccedilabaları yuumlzuumlnden bir suikast sonucu kaybetmiştir King siyahilerin seccedilim hakları ırk ayrımını kaldırma daha iyi bir eğitim ve yerleşim iccedilin guumlneyde pek ccedilok aktivite duumlzenlemiştir Buumltuumln insanlara yasalar oumlnuumlnde eşit davranılma haklarının olduğunu soumlylemiş birccedilok insanı bu haklara inandırmıştır (3) Kingrsquoin buumltuumln bu muumlcadeleleri 1964 yılında Amerikan Kongresirsquonce kabul edilen bir yasayla sonuccedillanmış ırk ayrımına bu kanunla en azından yasal olarak bir son verilmiştir (13) Her yıl Ocak ayının uumlccediluumlncuuml Pazartesi guumlnuuml Dr Martin Luther King Jrrsquoın doğumunu yaşamını ve gerccedilekleştiğini goumlremediği hayalini kutlamak iccedilin tatil olur Buguumln Kingrsquoin haksızlığa savaşa ve eşitsizliğe karşı verdiği muumlcadeleyi ve

dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr

P I V O L K A Yıl2 S

ırkların oumlzguumlrluumlğuuml eşitliği ve saygınlığı iccedilin verdiği savaşı hatırlama guumlnuumlduumlr (2) Peki insanlığın bu kişiler iccedilin yaptıkları ne var Yani onları inandığı duumlşuumlnceleri savunduğu iccedilin oumllduumlrmek

şında 1901 yılından beri her sene beş kişi duumlnyaya fizik kimya tıp edebiyat ve barış alanında yaptıkları

tkılardan dolayı ccedilok buumlyuumlk bir oumlduumlle layık goumlruumllmektedir 1901rsquode beş alanda verilmeye başlanan bu oumlduumlller 68 yılından bu yana altı alanda - fizik kimya tıp edebiyat barış ve ekonomi - verilmektedir (12)

Bu oumlduumlller gerekli olan mali fonu ismini almış olduğu uumlnluuml fizikccedilinin bırakmış olduğu irastan sağlamaktadır Alfred Nobel Alfred Nobelrsquoin bu duumlnyaya katmış olduğu iki buumlyuumlk y vardır İlki savaşların en oumlnemli araccedillarından biri olan dinamittir ikincisi ise Nobel duumlllerirsquodir ki bu oumlduumlllerin verildiği alanlardan biri insanları savaşı engellemeye itmek

accedillı verilmektedir Buguumln kendi adıyla verilen Nobel Oumlduumllleri ile tanınan Alfred Nobel 1 Ekim 1833rsquote

as etmiş bir iş insanının oğlu olarak duumlnyaya gelmiştir (14) Alfred Nobelrsquoin babası itimi olmayan kendi kendini yetiştirmiş mucit bir kimyacıydı Bu mucit babanın yaşamı rccedillanmalar ve iflaslarla geccedilti Gırtlağına kadar dayanmış borccedillardan nasıl kurtulacağını şuumlnduumlğuuml sırada karlı bir iş olanağı ccedilıktı ve St Petersburgrsquoa gitti

1937rsquode Alfred henuumlz 4 yaşında bir ccedilocukken babası Immanuel Nobel Saint tesburgrsquoa taşınır ve burada bir mayın fabrikası kurar St Petesburgrsquoda kurduğu ilk atoumllyeyi ne batırıp iflas eder Ailesini ancak beş yıl sonra yanına alabilir (10) Alfred Nobel zayıf

Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9

buumlnyeli bir ccedilocuk olduğu iccedilin okula gidemez ve evde oumlzel dersler almaya başlar ve en ccedilok kimyada başarı goumlsterir (11)

Bu esnada babası daha buumlyuumlk bir atoumllye kurar ve sualtı mayını yapmayı başarır Bu uumlruumlnuuml Rus Deniz Kuvvetlerirsquone bol miktarda satar 1853-1856 yılları arasında Kırım Savaşı sırasında sattığı mayınlarla atoumllyesini buumlyuumltuumlp fabrikaya doumlnuumlştuumlruumlr Ancak savaştan sonra mayın satışı kesildiğinden Immanuel Nobel bir kez daha iflasla yuumlz yuumlze gelir ve eşini de alarak Stockholmrsquoe geri doumlner

Rusyarsquoda fizik- kimya eğitimi goumlren Alfred Nobel daha sonra Stockholmrsquoe doumlner ve kimya ccedilalışmalarını babasının laboratuvarında yuumlruumltuumlr Nitrogliserini geliştirerek 1864rsquote patlayıcı uumlretimine başlar 1866rsquoda dinamitin patentini alır (4) Dinamitin bulunmasıyla enduumlstriyel ve teknik alandaki atılımlar hız kazanır Bu hız Alfred Nobelrsquoe buumlyuumlk gelir olanağı sağlar Dinamiti bulduktan sonra boş durmayan Alfred Nobel Stockholm Hamburg Ardeer Paris Karlskoga ve San Remorsquoda laboratuvarlar kurar Sadece patlayıcıyla kalmayıp latik teknolojisini suni deri gibi sentetik maddeleri de geliştirir Oumllduumlğuuml zaman 355 patentin sahibidir Yirmi uumllkede 90 fabrika kurmuştur Mucitliğini başarılı ve dinamik iş insanlığıyla pekiştiren Alfred Nobel duumlnya ekonomisinde halen oumlnemli rol oynayan şirketler kurmuştur İngilterersquode ldquoİmpericel Chemical Indrdquo (ICI) Almanyarsquoda ldquoDynamit Nobelrdquo Fransarsquoda ldquoSocieteacute Centrale de Dynamiterdquo Norveccedilrsquote ldquoDyne Industrierrdquo o doumlnemde kurulan şirketlerden bazılarıdır Yaşamının son yıllarında Boforsrsquou satın almıştır (10)

Dinamiti bularak ccedilığır accedilan bıraktığı vasiyetname ile uzun vadeli duumlşuumlnen biri olduğu belli olan Alfred Nobel gerccedilekten kimdir peki

Pek ccedilok kimsenin ruhsuz ve gaddar olarak tanımladığı Alfred Nobelrsquoin bir dahi olduğunu herkes kabul ediyor İsveccedilccedile Rusccedila Almanca İngilizce ve Fransızcarsquoyı muumlkemmel konuşuyor okuyor ve yazabiliyordu Toplumu etki altına alabilecek bir guumlcuuml olduğu soumlyleniyormuş ama o topluluk iccediline girmekten hiccedil hoşlanmazmış (14)

Alfred Nobel anlaşılması zor bir insanmış Yaşamını kuvvetli bir patlayıcı bulmaya adamıştı Ancak bulacağı maddenin insanları oumllduumlrmek iccedilin değil ekonomik kalkınma iccedilin kullanılması gerektiğini duumlşuumlnmekteydi Uumlstelik Avruparsquoda gelişmekte olan barış hareketine derin bir ilgi duymaktaydı Hem tahrip edici bir patlayıcı bulmaya ccedilalışmak hem de barış hareketlerine ilgi duymak Birccedilok kişiye goumlre ki bunların arasında Albert Einstein da vardır Alfred Nobel dinamitin icadı sırasında yaşanan patlamada oumllen kardeşinin vicdan azabı yuumlzuumlnden tuumlm servetini insanlığa hizmet edenlerin oumlduumlllendirilmesi amacıyla harcanması iccedilin bağışlamıştır (10) Ancak Nobel dinamit konusunda başından beri yapılmakta olan eleştirileri hiccedilbir zaman kabul etmemiştir Dinamitin altyapı oluşturmakta enduumlstride tarımda kullanıldığını barışccedilıl amaccedillara hizmet ettiğini savunmuştur Duumlnyada barışı garanti altında tutabilecek tek şeyin de kimsenin kullanmaya cesaret edemeyeceği korkunccedil silahlar olduğuna inanarak bu bağlamda duumlnya barışını garanti altına aldığını savunmaktadır

Barış iccedilin duumlzenlenen konferanslara ldquocanı sıkıldığı iccedilinrdquo katılmaz sadece para yardımı yapmakla yetinirmiş Barış konferansları iccedilin ccedilaba harcayan bir dostunun yapmış olduğu konferans ccedilağrısına şoumlyle cevap vermiştir

ldquoDuumlnya barışı iccedilin benim fabrikalarım senin fabrikalarından daha yararlıdır Duumlnyadaki orduların birbirlerini bir saniyede yok edebilecekleri guumln tuumlm uluslar oumlylesine dehşete duumlşeceklerdir ki bir daha asla ordu kurmaya cesaret edemeyeceklerdirrdquo (11)

Kimilerine goumlre Alfred Nobelrsquoin hayatını 1888 yılında bir gazetede yayımlanan yanlış bir haber değiştirdi

Alfred Nobel 1888 yılında gazetede kendi oumlluumlm haberini okudu Başlık ldquoOumlluumlm Taciri Oumllduumlrdquo olarak atılmıştı Haber ajanslarına ulaşan haber Alfred Nobelrsquoin ağabeyi olan Ludwig Nobelrsquoin oumlluumlm haberiydi Ancak bu yanlış anlama Alfred Nobelrsquoin hayatını değiştirmeye yetecek bir olayla sonuccedillanmıştı O gelecekte bir ldquooumlluumlm tacirirdquo olarak anılacaktı Barış iccedilin ccedilaba goumlsterirken silah tacirliğinden para kazanıyordu ve bu bir guumln insanların onun oumlluumlm

haberini ldquoOumlluumlm Taciri Oumllduumlrdquo başlığı altında okumalarına sebep olacaktı (7) Yaşamı boyunca ldquogaddar ya da ruhsuzrdquo olarak nitelendirilen Alfred Nobel oumlluumlmuumlnden sonra tuumlm servetini oumlduumlllere bıraktığı iccedilin ldquodelirdquo yakıştırmasına belki de bu olayların sonucunda maruz kaldı Vasiyetin accedilıklanmasından sonra İsveccedil Kralı İsveccedil Bilimler Akademisi ve tıp oumlduumlluuml hakkında karar veren Karolinska Enstituumlsuuml bu olaya tepki goumlsterdi Kral vasiyeti yargı yoluyla bozdurmak iccedilin Nobelrsquoin yeğeni Emanuelrsquoi Rusyarsquodan ccedilağırdı Ancak Emanuel amcasının vasiyetini beğendiğini soumlyleyerek Kralı dinlemedi ve Nobel Oumlduumlllerirsquonin oumlnuumlnuuml accedilmış oldu (14)

Nobelrsquoin bırakmış olduğu buumlyuumlk miras 103 yıldır duumlnyaya somut katkısı olan insanlara dağıtılmakta Fizik kimya ve iktisat dalındaki Nobel Oumlduumlllerini kimin hakkettiğini İsveccedil Bilimleri Akademisi belirlerken tıp alanındaki oumlduumlluumln sahibini Stockholm Karolinska Enstituumlsuuml edebiyat alanındaki oumlduumll sahibini Stockholm Akademisi Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquonuumln sahibini ise Norveccedil Stortingrsquoin seccediltiği beş kişilik bir komisyon belirlemektedir (4)

Jean Henri Dunant


Guumlnuumlmuumlzde Nobel Oumlduumllleri daha ccedilok layık goumlruumllduumlkleri kişiler bağlamında kamuoyunda yankı yaratmaktadır İlk olarak Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllen kişi

P I V O L K A Y

ştur

Jean Henri Dunantrsquotır Kızılhaccedilrsquoın kurulması sırasında yaptığı harcamaların Orsquonu iflasa suumlruumlklediği ortaya atılan iddialardandır Ancak bilinen bir şey vardır ki hayatının bir kısmını İsviccedilrersquode yaşlılar iccedilin oluşturulmuş kuumlccediluumlk bir evde ccedilok kısıtlı bir gelirle geccedilirmiştir Daha sonra kendisine layık goumlruumllen Nobel Oumlduumlluumlrsquonuumln tamamını hayır kurumlarına bağışlamıştır (8)

Benzer bir şekilde Martin Luther King Jr ırk ayrımına son vermek amacıyla yaptığı ccedilalışmalar sebebiyle 1964 yılında Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlş ve Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquonuuml almış en genccedil insan olma ayrıcalığını kazanmıştır (13)

Kosta Rika Başkanı Oscar Arias ise Orta Amerika Devlet Başkanları arasında işbirliği sağlamak ve bazı kanlı savaşları oumlnlemek gerekccedilesiyle 1987 yılında Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlştuumlr (9)

ldquoUluslararası Kızılhaccedil Komitesirdquo 1944rsquote ve 1963rsquote olmak uumlzere iki kere Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlştuumlr 1938rsquode ldquoNansen Uluslararası Buumlrosurdquo 1969rsquoda ldquoUluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrdquo 1965rsquote ldquoBirleşmiş Milletler Ccedilocuk Fonu (UNICEF)rdquo 1934rsquote ldquoMilletler Cemiyeti Silahsızlanma Konferansırdquo 1910rsquoda ldquoDaimi Barış Buumlrosurdquo 1977rsquode ldquoUluslararası Af Oumlrguumltuumlrdquo Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlştuumlr

Nobel Barış Oumlduumlluuml verildiği guumlnden buguumlne kadar toplamda 13 defa sahibini bulamamış o sene oumlduumll iccedilin ayrılan fon Nobel Barış Oumlduumlluuml Vakfırsquona aktarılmıştır (12)

Oumlduumlle layık goumlruumllen buumltuumln isimler kendi duumlnya goumlruumlşleri ccedilerccedilevesinde duumlnya barışına katkıda bulunmaya ccedilalışmış bu bağlamda Nobel Barış Oumlduumlllerirsquoni dağıtan komite tarafından takdir edilerek Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlşlerdir Ancak elbette ki aldıkları bu oumlduumlller kimi ccedilevrelerce kabul goumlrmemiş bu kimi zaman verilen oumlduumlllerin uumlzerine goumllge duumlşmesine kararları veren komitenin tepki almasınasebep olmu

Oumlrneğin 2002 yılında Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllen Jimmy Carterrsquoın almış oldmaruz kalmıştır Carter Kuzey Korersquonin nuumlkleer silahlardan arınma anlaşmasının imzalademokrasiye geccedilişinde Bosna ve Sudanrsquoda ateşkes sağlanmasında oumlnemli rol oynamıştırveren komisyona goumlre bu icraatları onu demokraside oumlnemli bir araccedil kılmıştır kimi durukarşı ciddi bir alternatif oluşturan uluslararası pazarlıklarda oumlnemli bir rol oynaması gereBarış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlştuumlr Ancak kimi ccedilevrelerce Carterrsquoın oumlduumlle layık goumlruumllmesiKuzey Korelilerin nuumlkleer program başlattığı Haitirsquonin askeri tehditten korktuğu iccedilin anl(Amerikan askerleri yolda idi) Bosnarsquodaki ateşkesin ancak bir kış boyu suumlrduumlğuumlnuuml zatenccedilok zorlaştırdığı iddia edilmiş ve verilen oumlduumlluumln haksız olduğu savunulmuştur (9)

Diğer bir taraftan tartışmalı Nobel Barış Oumlduumlluuml sahiplerindAmerika Eski Başkanlarından biri olan Theodore Rooseveltrsquotir RNobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layık goumlruumllmuumlştuumlr Hayatı savaş ve sert poolan Rooseveltrsquoin bu oumlduumlle layık goumlruumllmesi birccedilok kişi tarafındanolarak Federal Kamu Hizmet Komiserliğirsquonde ardından New Yoccedilalışmıştır McKinley başkanlığa seccedililince Bahriye Bakanı Yardımgetirilmiştir İspanya Savaşırsquonın başlaması uumlzerine goumlrevinden issuumlvari alayını (Rough Riders) kurmuş ve bu alayla San Huan Sav(5) Kuumlbarsquoda İspanyollarla karşılaşmasını şoumlyle anlatmaktadır

ldquoHepimiz o anın buumlyuumlluuml etkisinde ve saldırının heyacanı iccedilindeydik Asetraflarından geccedilen kurşunlara aldırmadan bağırıyor ve ileriye doğru atılıyorlardı huşu iccedilindeki o yuumlz ifadelerini hiccedil unutmayacağımrdquo (6)

Daha sonra New York valisi ve ABD Başkan Yardımcılığıgoumlrevlerine getirilmiş ve son olarak ABD Başkanı olmuştur

Başkanlığı suumlresince izlediği sert politikalar ldquoBuumlyuumlk Sopardquo siyaseti olarak adlandırılmaktaBatı yarıkuumlresindeki duumlzeni korumak hakkını kendi eline almıştır Bu amaccedilla muumldahele eJaponya-Rusya Savaşırsquonın bitirilmesinde katkıları olduğu iccedilin Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquone layıkgoumlruumllmuumlştuumlr Başkanlıktan ayrıldıktan sonra ABDrsquonin I Duumlnya Savaşırsquona girişi sırasındazamanın ABD Başkanı Wilsonrsquoa goumlnuumllluuml bir tuumlmen toplama oumlnerisiyle gitmiş oumlnerisi kabuedilmeyince siyasetten ccedilekilmiştir (5)

Aslında 1938 yılında Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquonuumln sahibinin belirlenmesi sırasında yaşanoumlduumlllerin gerccedilekten şaibeli olup olmadığı sorusunu sorduran en somut oumlrnektir

İki aday var Gandhi ve Hitler Seccedilim ccedilok zorlu olduğu iccedilin oumlduumll ldquoNansen UluslaraMuumllteciler Ofisirdquone gidiyor

Bir tarafta ideolojisini şiddet karşıtlığı sivil itatatsizlik pasifizm uzlaşmacılık ccedililecdinlere saygı ve teknoloji karşıtlığı uumlzerine oturtan Gandhi var Diğer tarafta binlerce

Oscar Arias - Sanchez

ıl2 Sayı

uğu oumlduumll eleştirilere nmasında Haitirsquonin Nobel Barış Oumlduumlluumlnuuml mlarda askeri seccedileneğe kccedilesiyle Carter Nobel hiccedil de uygun değildir aşmaya yanaştığı kış şartlarının ccedilatışmaları

en bir diğeri yine oosevelt 1906 yılında litiklar uumlzerine kurulmuş eleştirilmektedir İlk rk Polis Muumlduumlrluumlğuumlrsquonde cılığı goumlrevine

tifa ederek ilk goumlnuumllluuml aşırsquonda uumln kazanmıştır

kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini

ve barış farklı ccedilevrelerden ve bakış accedilılarından bakıldığında insanları yanlış veya d

rışı isteye in

Farklı bakış accedilıları olayları farklı goumlrmemize yol accedilabilir Ancak bu duumlnyada sadece tek bir barış vardır ve Benja

oumltuuml bir barış yokturrdquo

aynakccedila

) Ana britannica İstanbul Ana Yayıncılık cilt 7 s 520 hatları Boumlluumlm XII httpwwwusemb-

(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]

azzdratamanredcrosshtm [25 Nisan 2003]

ews181747aspcp1=1BODY [25

(11) U 1) Kim sever Alfred Nobelrsquoi Buumltuumln Duumlnya (41) 71-75 on Company

erleriLutherhtm [25

(14) (2 k Alfred Nobel oumllduuml Tarihte Buguumln httpwwwntvmmsnbccomnews123522asp [25

milyonlarca insanın oumlluumlmuumlne neden olan tuumlm Avruparsquoyı bir harabeye ccedileviren II Duumlnya Savaşırsquona neden olan Adolf Hitler var Bu durum guumlnuumlmuumlz iccedilin kabul edilemez bir durum olabilir fakat o zamanlar Amerikalı yazar Gertrude Stein Mayıs 1934rsquote New York Timeslsquota Hitlerrsquole ilgili şunları yazıyor

ldquoBence barış oumlduumlluumlnuuml Hitler almalı ccediluumlnkuuml muhalefet ve muumlcadele unsurlarının tuumlmuumlnuuml Almanyarsquodan ccedilıkarıp atıyor Yahudileri ccedilıkarıp atarak demokratik ve solcu unsurları eleyerek herhangi bir faaliyete vesile olabilecek her şeyi yok ediyor Bu barış demekrdquo (6)

1938rsquode Time Dergisi Hitlerrsquoi ldquoYılın Adamırdquo ilan etmiş ve takdir dolu bir byayımlamış (6) Aynı ldquoYılın Adamırdquo birkaccedil yıl sonra milyonlarca insanı oumllduumlrmuumlş

Savaşoğru yollara sevk edebilecek kavramlardır Bir tarafta tuumlm hayatını barışa adamış

olan bir insan diğer tarafta buumltuumln benliğini soykırıma adamış bir ldquoYılın İnsanırdquo Alfred Nobel gerccedilekten bir dahiymiş Dinamitin mucidi olmasına rağmen ban bir insanmış Umarım bıraktığı bu miras gerccedilekten barış iccedilin uğraşan insanlar iccedil

kullanılır Eğer o komite kararsız kalmasaydı ve 1938 yılında Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquonuuml Hitlerrsquoeverseydi sanıyorum ki Nobel Barış Oumlduumlluumlrsquonuumln buguumln hiccedilbir geccedilerliliği ya da saygınlığı

kalmayacaktı

Adolf Hitler

min Franklinrsquoin de dediği gibi ldquoHiccedilbir zaman iyi bir savaş veya k

K (1(2) Amerikan Buumlyuumlkelccedililiği (2003) Amerikan tarihinin ana

ankaraorgtrOUTLINEOUTLNT12HTM [25 Nisan 2003] yuumlk larousse soumlzluumlk ve ansiklopedisi İstanbul Gelişim Yayınları c

(4) Buumlyuumlk larousse soumlzluumlk ve ansiklopedisi İstanbul Gelişim Yayınları cilt 14 s(5) Buumlyuumlk larousse soumlzluumlk ve ansiklopedisi İstanbul Gelişim Yayınları cilt16 s 9914 (6) Ali T İtibarsız nobel httpwwwntvcomtrnews191640aspcp1=1 [25 Nis(7) Altıner A T (2002) Nobel muumlkafatı Milliyet 26 Mart 2002 (8) Ataman A D (2003) Kızılhaccedil httpwwwangelfirecomj(9) Goldstein J (2001) International relations 4th edition New York Longman (10) İkiz O (2002) Alfred Nobelrsquoin huumlzuumlnluuml yaşamı httpntvmsnbccomn

Nisan 2003] ccedilkan G (200

(12) Wasson T (ed) (1987) Nobel prize winners New York The H W Wils(13) (2003) Martin Luther King Jr httpmehdiagasitemynetcomYAZILARDuumlnyaLid

Nisan 2003] 003) 10 AralıNisan 2003]


Heinz Scholnhammer

aşamın Zıtlığındaki Denge

uumllay Ccedilellek tr

si Sanat ve Tasarım Fakuumlltesi

ldquoZıtlıkrdquo deyince aklıma ilk gelen ldquobirlikrdquo soumlzcuumlğuuml olur Zıtlık deyince hemen ccedilağrışan ldquodengerdquo soumlzcuumlğuuml

zıtlık konusunda bana oumlrnek

a gidiyorsun Zıtlık ıda

n ben beyazını seven arkadaşla değiş tokuş yapardık Bu zıtlık işimize yarıyordu

tadır Zıtlık-karşıtlık kavramına

t

ası

rında

rı ilgi topladığı ve canlılık yarattığı in oumlne

yararlanılarak anlam bağlamında zıtlık

iyle

Y TtcellekyildizeduYıldız Teknik Uumlniversite yaşam bulur zihnimde Zıtlık karşıtlığını iccedilinde barındırır Ve karşıtlığını doğurur Oumlğrencilerime bariz bir şekilde zıtlığı goumlsteren saydamları izletirken yaşamdaverebilir misiniz diye sordum Soumlyleşilerde ccedilokccedila yaşanan derste de yaşanıyor Soru soramamak ve konuşamamak ve de oumlrnekleyememek Soru sorulduğunda şaşkınlık yaşamak Şaşkınlık zamanlarını geccedilirsinler diye erkek - kadın dedim Arkası gelmeye başladı yavaşccedila Islak - kuru gece - guumlnduumlz kapalı - accedilık gibihellip Zıtların birliği zıtların dengesi her olay kendi zıtlığını doğurur Zıt gitme zıddımyapma Ne kadar zıtlar değil mi Kontrast olmuş-zıt olmuş Yaşamda dilde yerini alıyor zıtlık Zıt derken dışarbırakılan aslında iccedilimizde olan Yumurtanın sarısını seveccediluumlnkuuml Bizi tamamlıyordu Uyku-uykusuzluk Guumlzel-ccedilirkin Yumuşak başlıdır - sert başlıdır Beyaz gibi iyimser siyah gibi karamsar Ekmeğin kıyısını sever Ekmeğin iccedilini sevenle iyi anlaşır Soumlzcuumlk anlamıyla zıtlık karşıtlık karşıt olma ccedilelişki olarak ele alınmakgeniş kapsamıyla bakıldığında evrende her şeyin karşıtlıklar dengesi iccedilinde oluştuğunu goumlruumlruumlz Bu sosyal yapıda da biccedilimsel yapıda da boumlyledir ve zıtlık yoksa hareket yoktur varlık yoktur suumlreccedil yoktur Sanki hayayoktur Yaşamla oumlluumlm zıtlığı gibihellip Sanat accedilısından değerli goumlruumllen her yapıtta kuşkusuz ccedilok iyi ccediloumlzuumlmlenmiş kontrast bir denge vardır Bir şeyin değerlendirilmesinde karşıtlıklar daima oumln plandadır Zıtlıkta denge kurulmbir ccedilok şeyi ccediloumlzuumlmleyecektir Ccediluumlnkuuml goumlrsel anlamda en oumlnemli belirleyici oumlzellik zıtlık kavramındadır Bu karşıtlığın boyutu alımlanması bireye goumlre değişir Bazılarında şiddetli bazılarında yumuşak olabilir Bazıladeğerli bazılarında sıradan bazılarında da değersiz olabilir Bir zıtlık daha Bireysel farklılıklara dayanan Bu ayrıcalıkla zenginleşen duumlnyamız Farklı renklerde zıtlığa dayanan boyutta Bir topluluğun ccedilorbayı yemekten oumlnce diğer topluluğun yemekten sonra iccedilmesi Birinin doğayı diğerinin insanı model alması Birinin sanatta diğerinin bilimde ilerlemesi Şu ccedileşitliliğe ve doğurduğu zenginliğe bakınız Oumllccediluuml zıtlığı aralık zıtlığı renk zıtlığı doku zıtlığı biccedilim uumlslup zıtlıklaiccedil mlidir Oumlrnekleri ccediloğaltmak muumlmkuumlnduumlr Uzun ndash kısa kalın ndash ince dar ndash geniş yuvarlak ndash koumlşeli sert ndash yumuşak mat ndash parlak kuru ndash ıslak hafif ndash ağır siyah ndash beyaz vs Zıtlık konusundaki uygulamalarda resim ve fotoğraflardanyaratacak bir yapıt uumlretilebilir Bir yaşam kurgulanabilir zıtlık oumlzuumlnde Anlam yanında biccedilimsel tarzda zıtlık kavramından yaralanılarak ccedilalışma yapılabilir Zıt malzemeler birlikte kullanılarak ccedilalışılabilir vs Hani birbirhiccedil ilişkisi goumlruumlnmeyen ama yaratıcılık bağlamında değer bulan ilişkilendirmelerle Biri yazar Biri ccedilizer Biri duumlşuumlnuumlr Biri yaratır diğeri uygular Tamamlayan zıtlıklar zenginleştiren zıtlıklar ccedileşitleyen zıtlıklar Ayıranzıtlıklar Ya sizin zıtlığınız

ldquoContrast IIrdquo


Edward Chace Tolman ve Bilişsel Davranışccedilılık Zuhal Yeniccedileri zuyenbaskentedutr Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı Edward Chace Tolmanrsquoın Hayatı Tolman 14 Nisan 1886 tarihinde Newton Massachusettsrsquode doğdu İyi halli bir İngiliz ailesinin uumlccediluumlncuuml ccedilocuğu ve ikinci oğludur Tolmanrsquoın babası Massachusettsrsquode bir imalat şirketinin başıdır Puumlriten mezhebine mensup baba ccedilok ccedilalışma ve uumlstuumln performans gibi Puumlriten ahlak anlayışının ilkelerini benimsemiştir ve oğulları Richard ile Edwardrsquoın da bu aile şirketinde aynı ahlak anlayışı ile kendisinin izini suumlrmelerini istemiştir Bu konuda Kuveykır mezhebine mensup eşi tarafından da cesaretlendirilmiştir ve ayrıca sosyal reform konusu ile de ilgilenmektedir Tolmanrsquoın annesi ccedilocuklarına kendi Kuveykır değerleri olan sade yaşam ve buumlyuumlk duumlşuumlnmeyi aşılamaya ccedilalışan sıcak ve koruyucu bir insandır Tolman ailesinin iki erkek ccedilocuğu da anne babalarının isteklerinin aksine akademik alanda ilerlemeyi tercih etmişlerdir İkisi de matematik konusunda başarılıdır ve yine her ikisi de deneysel ve kuramsal kimya uumlzerinde ccedilalışmışlardır Richard doktora derecesi alarak iş hayatına atılmaktan ve bir fizikccedili olmaktan kaccedilınmıştır Kariyeri Los Alamosrsquota atom bombaları uumlzerine bir projede Robert Oppenheimer ortaklığı ile doruk noktasına ulaşmıştır Edward ise William Jamesrsquoin ccedilalışmalarını okumuş ve Harvardrsquoa transfer olmuştur Burada felsefe ve psikoloji uumlzerine ccedilalışan Edward bu arada Gestalt Psikolojisi ile de ilgilenmiş ve bir yaz doumlnemini bir Gestalt psikoloğu olan Kurt Koffka ile birlikte Almanyarsquoda geccedilirmiştir Tolmanrsquoın tezi (PhD 1915) geriye doumlnuumlk ket vurma (retroactive inhibition) uumlzerine bir ccedilalışmaydı Edward Chace Tolman 1915 yılında Northwestern Uumlniversitesirsquonde ders vermeye başladı Savaş konusu ccedilerccedilevesinde yazdığı ve bir oumlğrenci yayınında yer alan makalesi 1918rsquode buradan ayrılmasına neden oldu Bunun uumlzerine Tolman kariyerinin devamını burada suumlrduumlreceği California Berkeley Uumlniversitesirsquone geccediliş yaptı II Duumlnya Savaşırsquondan hemen oumlnce Hilgard ile birlikte iki San Franciscorsquolu psikanalistin liderliğinde gerccedilekleşen ve resmi olmayan bir seminere katıldıktan sonra ldquoSavaşa Youmlnelik İtkilerrdquo (Drives Toward War) isimli kuumlccediluumlk bir motivasyon kitabı yazdı Savaş boyunca da Henry Murray ile birlikte Washintonrsquoda Stratejik Hizmetler ofisinde ccedilalıştı Tolman savaştan sonra da pek ccedilok onur oumlduumlluumlne layık goumlruumllduuml ve 19 Kasım 1959rsquoda vefat etti (httpwwwsonomaeduusersddaniels tolman_lecturehtm) Tolmanrsquoın Bilişsel Davranışccedilılığı (Cognitive Behaviorism) Edward Tolman sistemini doğru bir davranışccedilılık olarak tanımlamaktadır ccediluumlnkuuml odak noktası bilinccedil yerine davranıştır ve iccedilgoumlruuml yerine nesnel goumlzlemdir Ayrıca yine soumlz konusu sistemini Watsonrsquoın birimsel davranışccedilılığının (molecular behaviorism) tersine buumltuumlnsel davranışccedilılık (molar behaviorism) şeklinde nitelendirmiştir ldquoBuumltuumlnselrdquo (molar) terimi ile guumlndelik yaşamda her guumln goumlzlemlenebilen bir ccedileşit kuumlresel davranıştan bahsedilmektedir Tolman davranışın akla yatkın mantıklı bir bilimsel araştırma konusu olduğuna inanmıştır Dolayısıyla davranışı psikolojik suumlreccedillerle ilişkilendirmek elbette saygıdeğerdir ancak ayrıca bir bilimsel saygınlık getirmez (Viney amp King 1998) Tolman sistemini ldquoAmaccedillı Davranışccedilılıkrdquo (Purposive Behaviorism) olarak adlandırmıştır İnsan ve hayvan davranışının en ccedilok goumlze ccedilarpan oumlnemli oumlzelliklerinden biri amaca youmlnelik olmasıdır Bunun yanısıra soumlz konusu bu amaccedillar bilimsel analizlerin konusu olabilir (Hulse Egeth amp Deese 1987) Tolmanrsquoa goumlre buumltuumlnsel davranış (molar behavior) amaccedilsal niteliğe sahiptir ve ayrıca bilişsel ve uysaldır (docile) Bu iki terim buumltuumlnsel davranışı değişmez doumlnuumlşluuml (reflexive) mekanik davranışlardan farklı kılar Buumltuumlnsel davranış reflekslerden farklıdır Temel farklılık buumltuumlnsel davranışın kalabalık nedenlere dayanmasıdır oumlğretilebilir niteliğe sahiptir ldquoOumlğretilebilirrdquo terimi anlam bakımından Tolmanrsquoın uysal terimine (docile) yakındır ldquoBilişselrdquo (cognitive) terimi ise ayırt etme yerkonum bulma neyin neye rehberlik ettiğini anlama ve form beklentisi becerilerini ifade etmektedir (Viney amp King 1998) Ara Değişkenler (Intervening Variables) Edward Tolman canlı organizmaların davranışlarına pusula goumlrevi goumlren anlamlı psikolojik kavramları tanıdığını oumlne suumlrmuumlştuumlr (Schultz 1960) Başka bir ifadeyle basit uyaran - tepki ilişkisini tatmin edici bulmamıştır Psikolojik suumlreccediller uyaran ve tepki arasındaki ilişkiye muumldahale eder ve davranışı ortaya ccedilıkartır davranışa anlamlı olarak bağlanmıştır Ara değişken (intervening variable) ifadesi davranışı youmlnlendiren ve ccedilevresel uyaran ile goumlzlemlenebilen tepkiler arasında arabuluculuk eden psikolojik suumlreccedilleri tanımlamaktadır (Viney amp King 1998) Ara değişken oumlrnekleri bilişleri beklentileri amaccedilları varsayımları ve istekleri kapsar Oumlrneğin beklentiler Tolmanrsquoa goumlre bir beklenti her bir başarılı tepkiyi bir oumlduumll takip ettiğinde ortaya ccedilıkar İnsanlar ve hayvanlar tepkiler ve ccedilevresel uyaranlar arasında duumlzenli ilişkilerin olduğu her zaman beklenti oluştururlar (Viney amp King 1998) Bir beklenti bir kere ortaya ccedilıktığı zaman davranışın youmln bulmasında ve kontroluumlnde rol oynar

Gizil Oumlğrenme (Latent Learning) Tolman ve Honzikrsquoin 1930 yılında yaptıkları bir deneyde farelerden oluşan bir gruba bir labirent iccedilerisinde her bir başarılı koşuyu takiben yiyecek oumlduumlluuml verilmiştir On guumln boyunca devam eden bu işlemde koşunun hızı ccedilabucak artmıştır ve hataların sayısı da azalmıştır Farelerden oluşan ikinci bir grup iccedilin de ilerleyecekleri labirente herhangi bir yiyecek yerleştirilmemiştir (bkz Şekil 1) Labirentte her guumln zaman harcadıktan sonra bu gruptaki

fareler labirenti dolaşmışlar ve daha sonra da kafeslerine geri doumlnmuumlşlerdir Bu grubun koşu hızında ve hata sayısında herhangi bir gelişme goumlruumllmemiştir Bu noktada oumlduumlllendirilen grupta oumlğrenmenin gerccedilekleştiği ve oumlduumlllendirilmeyen grupta ise oumlğrenmenin gerccedilekleşmediği sonucuna varılabilir Ancak bu youmlnde bir yorum accedilıkccedila yanlış olacaktır Ccediluumlnkuuml yiyecek koyulmayan gruptaki fareler de labirenti oumlğrenmiştir sadece bunu bildiklerini goumlstermek iccedilin bir nedenleri yoktur Dolayısıyla Tolman ve Honzik daha oumlnce oumlduumlllendirilmeyen bu ikinci gruptaki fareler iccedilin labirentteki oumlduumll kutusuna yiyecek bırakmışlardır Bu gruptaki farelerin hızlarında ve hata sayılarında hızlı bir değişme goumlzlenmiştir (bkz Şekil 2) Ccediluumlnkuuml oumlduumlllendirilmemiş denemeler tekrarlar esnasında gizil oumlğrenme (latent learning) gerccedilekleşmiştir (Viney amp King 1998)

Tolman farelerin mekansal ilişkileri oumlğrendiklerini ve hatta labirentin bilişsel haritasını (cognitive map) geliştirdiklerini belirtmiştir (Tolman 1922 1948) Pekiştireccedil motivasyonu etkiler ve bu nedenle performansı da Ancak oumlğrenme kendi başına bağımsız bir suumlreccediltir Pratik amaccedillar iccedilin pekiştireccedil kullanırız ccediluumlnkuuml motivasyon uumlzerinde oumlnemli bir roluuml vardır

Deneysel Soumlnme (Experimental Extinction) Soumlnme (extinction) buumlyuumlk oranda beklentilerdeki değkoşullu uyaran bir işaret (sign) olarak hizmet etmeye devam eolarak değer sahibi olmadığı zaman beklentiler ve dolayısıylaeğer bir organizma bir işaretin artık bir pekiştirece klavuzluk gerccedilekleşir ve bu soumlnmenin nedeni organizmanın artık o dav

Sonuccedil Edward Chace Tolman lsquooumlğrenmersquo ve lsquomotivasyonrsquo albilim adamıdır ve psikoloji alanına birccedilok oumlnemli katkıda bulccedilalışırken ortaya attığı ldquoOumlğrenmenin Bilişsel Kuramırdquo (Cognitgeliştirmiştir Tolman oumlğrenmenin organizmanın ccedilevresi hak

Şekil 1 Tolmanrsquoın fareler ile yaptığı deneyi iccedilin labirent duumlzeneği Oluşturdukları bilişsel haritaya goumlre fareler ldquoBlock Ardquo engeli konduğunda yeşil rotayı seccedilerken ldquoBlock Brdquo engeli konduğunda mavi rotayı seccedilmektedirler (Kassin 2001)

Şekil 2 Deneydeki farelerin labirentteki ortalama hata sayıları (Kassin 2001)


işiklikler nedeniyle ortaya ccedilıkar Tepkinin guumlcuuml ttiği suumlrece yuumlksektir Uyaran artık daha fazla işaret tepkiler de değişir Tolmanrsquoın kuramına goumlre bu

etmeyeceğinin kesin olarak farkındaysa soumlnme ranışa ihtiyacı olmamasıdır (Viney amp King 1998)

anlarında oumlnemli ccedilalışmalar yapmış Amerikalı bir unmuştur Clifornia Berkeley Uumlniversitesirsquonde ive Theory of Learning) ile kendi davranışccedilı ekoluumlnuuml kındaki bilgi ve bilişleri ve bunlarla kendi arasında


nasıl bir ilişki kurduğu ile ilgili olarak gerccedilekleştiğini soumlylemiştir Tolmanrsquoın bu kuramı Thorndike ve Hullrsquoın oumlğrenmenin sıkı bir uyaran - tepki eşleşmesiyle gerccedilekleştiğini oumlne suumlrduumlkleri kuramlarının karşısındadır Oumlğrenme konusunda ccedilalışmak iccedilin Tolman fareler uumlzerinde araştırmalar yapmış ve ccedileşitli klasik fare deneyleri gerccedilekleştirmiştir En ccedilok bilinen ccedilalışmalarından bir tanesi de labirentte ilerlemeyi (maze running) iccedilermektedir Ayrıca farelerin karmaşık labirentler iccedilerisinde yollarını oumlğrenmelerinde pekiştirecin oynadığı rol uumlzerinde de durmuştur Soumlz konusu bu deneyler belirgin bir oumlduumlluumln olmadığı durumlarda gerccedilekleşen oumlğrenme olarak ifade edilen ldquoGizil Oumlğrenme Kuramırdquonın ortaya ccedilıkmasına neden olmuştur Edward Chace Tolman kırk yılı aşkın bir zaman suumlresince psikolojide ve oumlzellikle de oumlğrenme alanında hatırı sayılır bir etki bırakmıştır -ki etkisi buguumln bile halen hissedilmektedir Tamamen entegre kuramsal sistem geliştirmesindeki hatası nedeniyle eleştirilmiştir Bazı kişiler onun davranışı bilişsel durumlar gibi daha oumlrtuumlluuml gizli işlevlerle layıkıyla ilişkilendirmede başarısız olduğunu duumlşuumlnmektedir Bunun yanısıra Tolmanrsquoın kullandığı dil de oldukccedila oumlznel ve zihinsel bulunmuştur (Schultz 1960) Oumlte yandan Tolman oumlğrenme konusunda birccedilok oumlnemli araştırma başlıkları ortaya atmıştır ve psikolojiye ldquoara değişkenrdquo (intervening variable) ve ldquobilişsel haritardquo (cognitive map) kavramlarını kazandırmıştır (Schultz 1960) Tarihlerle Tolman1 1886 Newton Massachusettsrsquode doğdu 1911 Massachusetts Teknoloji Enstituumlsuumlrsquonden Elektrokimya alanında lisans derecesini aldı 1911 Felsefe ve psikoloji oumlğrencisi olarak Harvard Okulursquona girdi 1912 Doktora derecesi iccedilin Almanyarsquonın Giessen kentine gitti Gestalt Psikolojisi ile ilgilenmeye başladı 1912 Hugo Munsterberg and Langfeld ile birlikte ldquoanlamsız hece oumlğrenmesirdquo (unsense syllable learning) uumlzerinde ccedilalıştı 1915 Geriye doumlnuumlk ket vurma (retroactive inhibition) uumlzerine hazırladığı tezinden sonra Harvardrsquotan doktora derecesi aldı 1915 Northwestern Uumlniversitesirsquonde ders vermeye başladı 1918 Bir oumlğrenci yayınındaki barışccedilı makalesi nedeniyle Northwestern Uumlniversitesirsquonden ayrılmak durumunda kaldı 1918 California Berkeley Uumlniversitesirsquonde ders vermeye başladı 1923 Gestalt Psikolojisi uumlzerinde ccedilalışmak iccedilin Almanya Giessenrsquoe geri doumlnduuml 1930 Farelerle labirent deneylerinde oumlduumlluumln ve pekiştirecin rolleri uumlzerinde ccedilalıştı 1932 ldquoHayvanlarda ve İnsanlarda Amaccedillı Davranışrdquo (Purposive Behavior in Animals and Men) kitabını yazdı 1937 APArsquoya başkanlık etti 1940 ldquoLewins Society for the Psychological Study of Social Issuesrdquo başkanlığı yaptı 1942 Savaşa yol accedilan insan itkilerini anlamak hakkında ldquoSavaşa Youmlnelik İtkilerrdquoi (Drives Toward War) yayınlandı 1946 Tolmanrsquoın gizil oumlğrenme deneyleri ve teorisinin diğer yaklaşımları Spence ve Lippitt tarafından eleştirildi 1949 Oumlğrenme motor becerilerinin ve problem ccediloumlzmenin farklı kanunlar tarafından youmlnetildiğini belirttiği ldquoBir Ccedileşit Oumlğrenmeden Daha Fazlası Varrdquoı (There is More than One Kind of Learning) yazdı 1949 California Berkeley Uumlniversitesi tarafından empoze edilen bağlılık yeminini imzalamayı reddetti 1957 Uumlstuumln bilimsel katkılarından dolayı APA oumlduumlluumlne layık goumlruumllduuml 1959 California Berkeley Uumlniversitesirsquonce fahri LLD uumlnvanına layık goumlruumllduuml 1959 19 Kasımrsquoda oumllduuml Kaynakccedila

Hulse S H Egeth H amp Deese J (1987) The psychology of learning (5th Ed) Boston Mc-Graw Hill Kassin S (2001) Psychology (3rd Ed) New Jersey Prentice-Hall Inc Getting to know you says the rat to the situation An introduction to ldquopurposive behaviorism

httpwwwsonomaeduusersddaniels tolman_lecturehtm [20 Ekim 2003 WEB] Schultz D P (1960) A history of modern psychology New York Academic Press Inc Tolman E C (1948) Cognitive maps in rats and men Psychological Review 55 189-208 Tolman E C (1922) A new formula for behaviorism Psychological Review 29 44-53 VanderZwaag L Edward Chace Tolman httpfatescnsmuskingumedu

~psychpsycwebhistorytolmanhtm [20 Ekim 2003 WEB] Viney W King D B (1998) A history of psychology Ideas and context (2nd Ed) Massachusetts Allyn and

Bacon

1 httpfatescnsmuskingumedu~psychpsycwebhistorytolmanhtm adresinden alınarak ccedilevrilmiştir


Aynadaki Ben Teroumlre Anlam Vermenin Dayanılmaz Zorluğu Kuumlrşad Demirutku dkursadbaskentedutr Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

Teroumlr neden vardır Bir insan neden teroumlre başvurur Bu

sorulara ekonomik siyasi askeri sosyolojik veya felsefi accedilıklamalar getirmek muumlmkuumlnduumlr Teroumlruumln psikolojisini anlamak iccedilin bu yazıda son yıllarda sosyal psikologların geliştirdiği Teroumlr Youmlnetimi Kuramı incelenecektir (1) Varolan tuumlm canlılarda bir yaşamı suumlrduumlrme iccedilguumlduumlsuuml vardır İnsan da diğer canlılar gibi tehditler ve belirsizliklerle dolu bir duumlnyaya doğar Bu duumlnyayı onun iccedilinde olanları accedilıklamak ve kendini bu buumltuumln iccedilinde anlamlı bir yere koymak zorundadır İnsanın pek ccedilok canlıdan farklı olarak duumlşuumlnme imgeleme ve planlama gibi uumlst duumlzey bilişsel yetenekleri vardır Buguumlnkuuml insan uygarlığının temeli olan bu yeteneklerden en oumlnemlisi ise insanın kendi varlığının (benliğinin) farkına varabilmesidir Bu soyutlama

becerisi sadece bazı gorillerde ve insanda goumlruumlnen aynadaki imgenin ldquokendirdquo yansımamız olduğu bilincine sahip olmamızı sağlar Bu muhteşem farkındalık diğer canlılardan farklı olarak bir başka gerccedileğin daha farkına varmamız sonucunu doğurmuştur Yaşam sonlu insan oumlluumlmluumlduumlr Yaşamı suumlrduumlrme iccedilguumlduumlsuuml ile ccedilelişen bu muumlthiş farkındalık beraberinde bir varoluş dehşeti (teroumlruuml) oumlluumlm korkusu ve kaygısı getirir

Yine pek ccedilok canlıdan farklı olarak insan semboller yaratabilmekte ve evreni semboller aracılığıyla temsil edebilmektedir (nesnelere verilen isimler ulusların bayrakları vb) Kurama goumlre inanccedillar değerler ideolojiler gibi kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşleri insana duumlnya uumlzerinde fiziksel olarak erişemese de sembolik olarak oumlluumlmsuumlzluumlğe ccedilare olmuştur İster dini ister ideolojik isterse başka tuumlrluuml her kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşuuml insanın kendi varoluşunu ve iccedilinde yaşadığı evreni anlamlandırması iccedilin bir tanımlar buumltuumlnuuml sağlamaktadır Aksi taktirde duumlnya ve uumlzerindeki her olgu kaba doumlkuumllmemiş bir su kadar şekilsiz ve kaccedilamaktır Kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşleri sadece bir tanımlar buumltuumlnuuml değildir Bu tanımlarla birlikte insanın kendi varlığını da anlamlandıracak değerler ve kurallar iccedilermektedir Birey bu oumllccediluumltleri kullanarak kendi edimlerinin o duumlnya goumlruumlşuuml iccedilinde ne derece anlamlı iyi koumltuuml değerli veya değersiz olduğu yargısına ulaşır Bu değerlendirme suumlreci olumlu ise benlik saygısı denen benliğe karşı duyulan genel bir değerlilik duygusu oluşur Bu duygu insanın değerli bir varoluş iccedilin olduğu anlamıyla birlikte derinlere goumlmmeye ccedilalıştığı oumlluumlmluumlluumlk duumlşuumlncesini ve bundan kaynaklanan kaygıya tampon olma işlevi goumlruumlr Oumlzetle inanccedillarına ve değerlerine uygun yaşadığını duumlşuumlnen insan kendine karşı iyi duygular barındırır ve bu sembolik oumlluumlmsuumlzluumlk sağlar Teroumlruuml Accedilıklamak İnsanın yaşadığı coğrafyaların ve kuumlltuumlrlerin ccedileşitliliği elbette bunlarda doğup buumlyuumlyen bireylerin kişilik oumlruumlntuumllerinde davranışlarında ve kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşlerinde nuumlanslardan zıtlıklara kadar geniş bir yelpazede farklılaşmaya yol accedilabilmektedir (2) Hatta bazen bu farklılıklar daha kuumlccediluumlk gruplar arasında bile goumlzlenmektedir İnsan zihninin yaratıcılığının belgesi olan bu ccedileşitlilik aynı zihin iccedilinse accedilık bir tehdit oluşturmaktadır İnsan zihni birbiriyle uyumsuz ccedilelişkili veya ccedilatışmalı bilgileri aynı anda geccedilerli kodlayamaz Bunun yaratacağı bilişsel ccedilelişkiyi bir şekilde gidermek zorundadır (3) Bu ccedilelişkinin ise benlik saygısı accedilısından oumlnemli bir doğurgusu vardır Kuramın analiz ettiği şekilde bakılacak olursa benlik saygısı insanın geccedilerli olduğuna inandığı duumlnya goumlruumlşuumlnuumln sağladığı değerleri bir standart kabul ederek kendine dair bir değerlendirme yapması sonucu ortaya ccedilıkan bir duygudur Başka duumlnya goumlruumlşleri kendi duumlnya goumlruumlşuuml ile ccedilatışan birey iccedilin evrene yuumlklediği anlamın yitirilmesi tehdidi vardır Bunun en riskli sonucu ise benliğin olumlu değerinin ortadan kalkması sonucu accedilığa ccedilıkacak olan varoluşsal teroumlr oumlluumlmluumlluumlktuumlr İşte bu nedenle bireyin duumlnya goumlruumlşuumlnuuml yanlışlayan veya onun ccedilerccedilevesini belirlediği değerlere aykırı bu değerleri alccedilaltıcı davranışlar sergileyen diğerlerine karşı kızgınlık oumlfke soumlzel veya davranışsal şiddet en sonunda da yok etme davranışı sergilenerek zihnin varoluşa ve benliğe yuumlklediği anlam korunmaya ccedilalışılmaktadır İşte teroumlr bu davranışsal ifadenin en şiddetlisidir Teroumlr eylemleri karşıt kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşuumlnuuml onun sembollerini en oumlnemlisi de oumlluumlm tehdidiyle yaşamlarını hedef aldığı iccedilin karşıtlarının varoluş kaygısını arttırmakta ve aynı şiddeti kendine ccedilekmektedir Savaşları ve kan davalarını bu perspektiften ele almak muumlmkuumlnduumlr Kuramın bakış accedilısından incelendiğinde teroumlr benlik saygısı duumlşuumlk kendine ve başkalarına guumlvenmekte ve duygusal yakınlaşma kurmakta guumlccedilluumlk ccedileken hoşgoumlruuml limiti sınırlı totaliter duumlnya goumlruumlşlerine sahip ve sembolik oumlluumlmsuumlzluumlk araccedilları (ccedilocuk sahibi olma yaratıcı uumlretim dini veya spirituumlel inanccedillar vb) zayıf olanların daha fazla yatkın olduğu bir davranış tuumlruumlduumlr (4) Bu tuumlr bir oumlruumlntuumlye sahip bir bireyin varoluşuna tehdit olabilecek unsurları daha şiddetli tehditler olarak algılaması muumlmkuumlnduumlr Bu durumda totaliter rejimlerin olduğu oumlluumlmle


guumlvensizlikle accedillıkla ve muumlzmin savaşlarla yoğrulmuş toplumlardan teroumlre yatkın bireylerin yetişmesi oldukccedila muumlmkuumlnduumlr Teroumlruuml Anlamlandırmak Teroumlr eylemleri sadece onlara maruz kalanlarla yakınlarını değil medya yoluyla tuumlm insanları psikolojik olarak etkilemektedir Olayı yaşayanlar iccedilin oumlluumlmle burun buruna gelmenin yaratacağı psikolojik gerginlik travma etkileri ile belirebilecektir Teroumlruuml toplumsal bir olay olarak televizyonlardan ve gazetelerden yaşayanların da bu oumlluumlmle yuumlzleşme deneyimi ile başa ccedilıkmaları gerekmektedir Teroumlre yakın vade iccedilinde verilen savunmacı tepkiler teroumlr eyleminin travmatize edici sonuccedillarını yadsıma (ldquoBu bizim başımıza gelmiş olamazrdquo) dikkati başka işlerle dağıtma (alışveriş alkol tuumlketimi muumlzik dinleme vb) korunma iccedilguumlduumlsuumlyle kendi iccediline kapanma (aşırı guumlvenlik takıntısı) ve guumlvensizliğin yarattığı kontrol yitimi duygusu ile oumlzguumlrluumlkleri kısıtlama veya oumlnemini az algılama olarak oumlzetlenebilir Uzun vadede ise daha sosyal iccedilerikli tepkilerin belirdiğini soumlylemek muumlmkuumlnduumlr Teroumlr olayına bir değer ve anlam verme ccedilabası vatanseverlik ve milliyetccedililik duygularının şiddetinin artması muhalif duumlşuumlnceleri baskılamak oumlnyargıların kalıpyargıların bağnazlığın şiddetlenmesi bazı saldırgan tepkilerdir Daha ccedilok kendi incinmişliğini oumlluumlm kaygısını kuumlltuumlrel duumlnya goumlruumlşuumlnuuml geccedilerlemeye youmlnelik uzun vade tepkiler ise yardım etme davranışında artma ve kahramanlar ve kahramanlık oumlykuumlleri yaratma şeklinde oumlzetlenebilir (4)

Bir teroumlr eyleminin ilk etkileri eylemin doğası gereği insana kendi oumlluumlmuuml fikrini canlandırarak varoluşsal kaygıyı tetikleyecektir Bu kaygının toplumsal bir tehdidin yarattığı korkunun ve bunlara eşlik eden diğer olumsuz duyguların ifade edilmesi yakınlardan arkadaşlardan bu konuda destek alınması sarsılan benlik saygısını (oumlzguumlveni) toparlamada yardımcı olacaktır Sonuccedil olarak teroumlr bastırmak ve yaşamımızdan olduğu kadar bilincimizden de uzak tutmaya ccedilalıştığımız oumlluumlmluumlluumlk duumlşuumlncesinin uumlzerindeki oumlrtuumlyuuml accedilmaktadır Yaşadığımız toplumsal travmayı ve duygu durumunu anlamlandırmak ise aynadaki imgenin ben olduğunu kavramanın varoluşsal bir sonucudur

Kaynakccedila (1) Greenberg J Solomon S ve Pyszczynski T (1997) Terror management theory of self-esteem and cultural worldviews Empirical assessments and conceptual refinements M P Zanna (Ed) Advances in Experimental Social Psychology (Vol 29 pp 61-139) iccedilinde NY Academic Press (2) Triandis H C (1994) Culture and social behavior NY McGraw-Hill (3) Festinger L (1957) A theory of cognitive dissonance Stanford Stanford University Press (4) Pyszczynski T Solomon S ve Greenberg J (2003) In the wake of 911 The psychology of terror Washington DC American Psychological Association


Aşırmacılık (Plagiarism) ve İnternet Doğan Koumlkdemir kokdemirbaskentedutr Eleştirel - Yaratıcı Duumlşuumlnme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı

Bundan 5 ndash 10 sene oumlnce oumlğrenci oumldevlerinin hazırlanmasında yapılan aşırmacılıkla ilgili farkındalık daha rahat sağlanıyordu Kaynaklar belliydi ve oumlğrenciler eğer bu kaynaklardan bilgileri aşırıp kendi proje ve oumldevlerinde sanki kendileri yazmış gibi kopyalamaya kalkarlarsa bu davranışın ortaya ccedilıkarılması pek de uzun suumlrmuumlyordu Guumlnuumlmuumlzde ise internet gibi aslında bilgi paylaşımına youmlnelik olan bir aracın bilgi ccedilalınmasına olanak sağlayan bir guumlccedil haline gelmesi aşırmacılık konusunda yeni problemler ortaya ccedilıkardı Artık eğer bir aşırmacılık soumlz konusu ise bunun izini bulmak eskisi kadar kolay değil uumlstelik ldquokes-yapıştırrdquo oumlzelliği sayesinde bu iş artık daha da cazip Amerikan Psikologlar Derneği (httpwwwapaorg) bu konuda eğitmenlere birtakım oumlneriler sunuyor Her ne kadar bu oumlneriler sorunun oumlzuumlnuuml ortadan kaldırmak konusunda mucize sunmasa da olası aşırmacılık davranışını engellemeye youmlnelik fayda sağlayabilir

1 Oumlğrencilere aşırmacılık hakkında bilgi verin Ufak bir olasılık da olsa bazı oumlğrenciler bunun ldquoahlaksızlıkrdquo olduğunu disiplin succedilu olduğunu bilmiyor olabilirler

2 Aşırmacılık durumunda uygulanacak olan yaptırım accedilık ve kesin olsun Pek ccedilok uumlniversitede aşırmacılık durumunda dersin diğer gereklilikleri yerine getirilse bile aşırmacılık yapan oumlğrenci o dersten F notu alıyor

3 Kaynakları sınırlandırın ldquoNereden bulursanız olurrdquo yaklaşımı yerine oumldev ve projelerde oumlğrencilere sadece belirli dergiler veveya kitapları kullanmaları şart olarak getirilebilir Bu oumlzellikle internet tabanlı aşırmacılığı engellemek iccedilin oumlnemli bir yaklaşım

4 Oumlğrencilerin oumldevlerini kontrol edin Internet uumlzerinde internet aşırmacılığını engellemeye youmlnelik siteler de mevcut Bunlardan en oumlnemlisi Turnitincom (httpwwwturnitincom) Elinizdeki oumldevleri bu sitedeki veritabanı ile karşılaştırıp aşırmacılık yapılan oumldevleri yakalamanız muumlmkuumln Uumlcretli olan bu servisin deneme kullanımı da var Belki işinize yarar


Bağlıca Kampuumlsuuml Eskişehir Yolu 20km Ankara

Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721

Faks 0312 - 2341043 e-posta infoelyadalorg



Men With Umbrellas


- Merhaba Sesim incelerek cevap verdim

- Size de merhaba Kusura bakmayın hala inanamıyorum - Sorun değil bu duruma alışkınım - Şey Siz gerccedilek misiniz - Hayır ama onun iccedilin ccedilalışıyorum - Anlayamadım - Evet bazıları anlamakta zorlanıyor Gerccedileklikten yola ccedilıkarak ccedilalışıyorum diyebiliriz - Gerccedilek olmayan bir şey gerccedileklik iccedilin nasıl ccedilalışabilir ki - Anlatayım Evrenin veya olayların bir boumlluumlmuumlnuuml konu olarak seccediliyor deneye dayanan youmlntemler ve

gerccedileklikten yararlanarak yasalar ccedilıkarmaya ccedilalışıyorum Kendimi ifade etmenin tek yolu bu da değil Başka şekille de anlatabilirim ama sanırım bu şimdilik yeterli

- Hayır değil Tanıdık geliyorsunuz ama yine de tam olarak anlayamadım kim olduğunuzu - Genel geccedilerlik ve kesinlik nitelikleri goumlsteren youmlntemli ve dizgesel bilgiyim desem Yani belli bir konuyu

bilme isteğinden yola ccedilıkan belli bir amaca youmlnelen bir bilgi edinen youmlntemli araştırma suumlreciyim - Anladım sanırım Peki ya ne işe yararsınız - Pek ccedilok işe Uumlzerindeki kazağın desenini bana borccedillusun mesela Geceleri odanı aydınlatan ışığı ya da

cebindeki paranın uumlzerinde yazan rakamları - Buumltuumln bunları siz mi yaptınız yani - Ben ve arkadaşlarım yaptık Kazağındaki desenin boyasını lsquokimyarsquo adlı arkadaşıma odandaki ışığı lsquofizikrsquo

adlı arkadaşıma rakamları ise lsquomatematikrsquo adlı arkadaşıma borccedillusun mesela - Anlıyorum Bir ekip ccedilalışması diyebiliriz sanırım - Tabii birlikte ccedilalışırız Takıldığımız yerlerde birbirimizden faydalanırız - Peki ya niccedilin boumlyle işlerle uğraşıyorsunuz Ne kazanıyorsunuz tuumlm bunları yaparak - Hem kendimizi geliştiriyoruz hem de insanlığı Yaşamı anlamlandırıyor ve kolaylaştırıyoruz Mesela lsquotıprsquo

adlı arkadaşım olmasaydı hepiniz bir hastalıktan oumllmuumlş olabilirdiniz şimdiye kadar - Değerinizi daha iyi anlamaya başlıyorum Peki biz sizin iccedilin ne yapabiliriz Yaptıklarınızın karşılığını

nasıl oumldeyebiliriz - Fazla bir şey istemiyoruz aslında Sadece bizi hep hatırlayın ve kendinizden sonrakilere de hatırlatın En

oumlnemlisi de yapmadığımız şeylerle bizi succedillamayın - Nasıl succedillayabiliriz ki - Hayaletler mesela Onları biz değil taklitlerimiz yaptı - Sizin de mi taklitleriniz var - Ne yazık ki evet Sahte bilim deriz onlara Daha koumltuumlsuuml onlara inanan insanlar var - Ya sizin isminiz nedir - Bilim - Bilimin bir cin olması tuhaf değil mi - Tuhaf olsa gerek Kuumlccediluumlk ayrıntılara takılma Zaten vaktimiz kalmadı alarmın ccedilalıyor uyanmalısın artık

lsquoNe alarmırsquo dememe kalmadan goumlzlerimi accedilmıştım Onun değerini daha iyi anlıyordum Gelecek hakkında da duumlşuumlncelerim değişmişti Bundan sonra vaktimi ona olan borcumu oumldemekle geccedilirmeliydim Sorularımın cevabını bulmam dışında başka olaylar da dikkatimi ccedilekmeye başlamıştı Oumlrneğin televizyonlarda zaman zaman duyduğumuz lsquohayırsever işadamı okul yaptırdırsquo cuumlmlesinin neler ifade ettiğini daha iyi anlıyordum İnşaa edilen taş bir bina değil yeni bilim insanları yetiştirecek bir eğitim merkeziydi aynı zamanda Orada yetişenlerin tuumlmuuml bilim insanı olmayacaklardı ama eğitimli birer birey olarak topluma her anlamda katkı sağlayacaklardı Bu sayede en basit anlamda sokak teroumlruuml ortadan kalkacaktı Toplumlar daha ccedilok gelişecek uumlretkenlik de artacaktı Gelişmek istiyorsak bilimin ne olduğunu hepimiz daha iyi anlamak zorundayız Bilim insanlığını sıradan bir meslek olarak goumlrmeyi bırakıp değerini kavramalıyız En azından trafik kurallarının geometri muumlziğin matematik cam şişenin kimya duumlşuumlncelerimizin psikoloji ve aklınıza gelebilecek diğerlerinin kısaca lsquoher şeyinrsquo bilimden yola ccedilıktığını unutmamalıyız Sahte bilime ilgi goumlstermeyecek bir toplum belki yeryuumlzuumlne gelmeyecektir ama bilimin ve bilimsel eğitimin oumlnemini kavradığımız suumlrece bu ilginin suumlrekli azalacağını daima hatırlamalıyız






e

oumlyleyenler

u tuumlr






)

ve rmal ı


kesin


beya
















Mevcut Anlaşmalar

























dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr









Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas






e

oumlyleyenler

u tuumlr






)

ve rmal ı


kesin


beya
















Mevcut Anlaşmalar

























dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr









Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas

)

ve rmal ı


kesin


beya
















Mevcut Anlaşmalar

























dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr









Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas











Mevcut Anlaşmalar

























dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr









Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas








dı

ka19

mşeOumlam

ifleğboduuml

Pege

M Luther King Jr









Alfred Nobel

ayı 10 Sayfa 9













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas













Jean Henri Dunant



P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas

P I V O L K A Y

ştur
















ıl2 Sayı




kerler

dır ttiği l

anlar

rası

ilik

Mahatma Gandhi

Theodore Roosevelt

10 Sayfa 11


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas


iyografisini


rışı isteye in



aynakccedila


(3) Buuml ilt 11 8691

an 2003]




erleriLutherhtm [25








kalmayacaktı

Adolf Hitler









Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas


Heinz Scholnhammer









t

ası

rında



iyle





















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas



















Bacon





















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas




















Tel 0312 - 2341010 1726 - 1674 - 1721




Men With Umbrellas

İ ş araş pivolka - başkent Üniversitesielyad.baskent.edu.tr/pivolka/pivolka10.pdf · hakkında...

Documents