ﺔﻈﺣﻼﻣ @òîÜ–þa@Þaë‡Ûa ٠ ١ :...
TRANSCRIPT
��א�����א� ��א�����א���م�����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
òîÜ–þa@Þaë‡Ûa@ :متهيد
الدوال من فإننا نستطيع أن نأيت بعدد غري منتهيذس يساوي ) ميلها ( لو أردنا إجياد الدالة اليت مشتقتها األوىل : ولتوضيح ذلك، يكفي أن نالحظ أنه إذا كان لدينا ذس= اليت ميلها
٥ -@ س= } س{د ذ + @ س= } س{د ا ي ححيث ا + @س= } س{ د @ س= } س{د
لكل دالة من الدوال السابقة ،ذ س = } س{د فإنه وبال شك أننا سنالحظ أن املشتقة األوىل : ننا ميكن أن نعمم الصورة العامة لكل من الدوال السابقة على الصورة وبالتايل فإ
} ذس =}س{عائلة املنحنيات للدوال اليت ميلها د{وتسمى هذه الدالة ي ح ، ث حيث ث +@ س= }س{ د .}}س{ دهي دالة أصلية للدالة} س{د نقول أن { أو} }س{ د= م معادلة جمموعة املنحنيات اليت ميلها {أو
::::مالحظة مالحظة مالحظة مالحظة
لعدم معرفتنا باحلد الثابت فإننا نضع عنه رمز يدل عليه ألننا ال نستطيع أن حندد الدالة األصلية بالضبط وهذا احلد ميكن أن يساوي الصفر أو عدد موجب أو عدد سالب ونرمز له بالرمز ث
:تعريف oãb×@aˆg ح خ فففف الدالة د معرفة على الفترة ، æhÏ كل دالة ل حتقق العالقة : فففف للدالة د على}معكوس املشتقة {أو تسمى دالة أصلية أو تكامل فففف ي سلكل }س{د=}س{ل
���و��@@@@@@@@@ : : : :مترينمترينمترينمترين ������� ٠ي ح ����#��س� �ZE۲سFد@@@@����א���دא��
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
٦١
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... : : : :مالحظة
٠ لكل مشتقة يوجد عدد ال ائي من الدوال األصلية ~١
ء س}س{دت له بالرمز وسنرمزسبالنسبة لـ } س{دأوجد التكامل لـ = }س{د أوجد الدالة األصلية للدالة ~۲ ٠بالنسبة لـ س ) س(ل دوتقرأ تكام
}س{د= } س{ لؤئ} ث ثابت {ث+ } س{ل= ءس }س{دت ~ ������٣ ثابت التكامل: ث ، ) س(الدالة األصلية للدالة د: حيث ل
:نظرية ����
aˆgoãb×@ب ا (على الفترة صفرا )= س( الدالة د ، (æhÏ ب ا[ د تكون ثابتة يف الفترة ، [
�����א�����W مثال ����������+�א*()'��ذא����Z�E٥سFد���و���دא��,-.��/2)0�1�/�������3و������5��6؟����������������������
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................................................................................
٦۲
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
����������
::::نظرية نظرية نظرية نظرية �����������
òÛa‡Ûa@åØnÛ دالتني أصليتني للدالة د على ) س(٢ل ، ) س(١ إذا كانت لفففف د معرفة على الفترة ٠ ففففي ث لكل س ) = س(٢ ل –) س(١ ل : @æbÏ ففففالفترة
�����א��} س{٢ل ،} س{١ ل9ذא�078 : : : :ممممثثثثاااالللل ������� و078@ ذ ،+س٣= } س{د دא��
.. = } س{ه @ فإن }س{١ ل -}س{٢ ل =} س{ ه
٥ ~د ٣ ~ج ۲ ~ب صفر ~ ا..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................... ......................................................................... ٦٣
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
��
::::مالحظات مالحظات مالحظات مالحظات �����������
)س(د) = س(ل: فان ) س(دالة أصلية للدالة د) س( إذا كانت ل~١
أو اختصارا الدوال ،)س ( ث الصورة العامة للدالة األصلية د ) + س ( تسمى العبارة ل @@@@@@@@@@@@~۲ ٠أو معادلة جمموعة املنحنيات ) س( د األصلية للدالة
) يف كتاب الطالب ٧٣صفحة ( ليس من الضروري أن يكون لكل دالة معطاة دالة أصلية ~٣
: : : : مثال مثال مثال مثال ــــــ) = س( د<=�دא�������������א�� :@:س :- :١[ �=�Eس3�F>��7ن�א��א�����ل���
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
Wتساوي �Eس�Fدهي دالة أصلية للدالة %}س@جتا+ س @جا{= } س{ل الدالةالدالةالدالةالدالة ::::تدريب تدريب تدريب تدريب }س@جا -س @ جتا{٥~ د ١~ ج }$ س@جتا+ س @ جا{٥~ ب صفر~ ا
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
:@:س :- :١[ �
س - �
��א������� א� � א���� א���م�
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
Ûa@‡ÇaìÓ@�ÈiÝßbØn@
: قواعد التكامل أ أهم
ال تنس تكامل الدالة الثابتة دالة من الدرجة األوىل ث+ اس = اء س ت ~١
ن؛!؛= ء س ن س ت ~۲ س١؛ = ن ١-آل ، ن ث! + + ن؛
خاص التكامل غري احملدد
ث+ } س{د= ءس }س{د ت ~١
ءس }س{دت ا = ءس }س{ادت ~ ۲
ءس}س{رت _ ءس } س{دت = ءس }س{ر} _ س{دأت ~ ٣ ميكن توزيع التكامل على اجلمع والطرح
: ة على قواعد التكاملمثالأ
:أوجد التكامالت التالية ءس ٣ت أل١
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
س ءس ٨ت أل۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................. ...............................
؛ بب؛ا؛ +ب ؛=ا؛ بب+ ١
٦٥
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس} ٧ -#س ٤+ @ س٩{ت أل٣
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
٠ ١)=٠(لللل 9ذא�078، ٣-س۲)= س(د �و���א��א���א*��������א�� ::::مثال مثال مثال مثال
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ءسس[ ت :�و���א��?�/�א���=: مثال مثال مثال مثال أل١
...........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
îÛbnÛa@ÝßbØnÛa@‡uëc@ò@@@@@@@Z: تدريب تدريب تدريب تدريب
ءس )٨ – س + #س٥( ت ~٤ ءس٣[ ت ~٣ ءس& _س ت ~۲ ءس:#س[ ت ~١
م؛نن }س{ = : م:س[ ن
٦٦
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:ÝßbØnÛa@‡ÇaìÓ: تابع
: : : :تكامل حاصل ضرب دالتني أو أكثر ونأخذ فيها الفكرتني التاليتنيتكامل حاصل ضرب دالتني أو أكثر ونأخذ فيها الفكرتني التاليتنيتكامل حاصل ضرب دالتني أو أكثر ونأخذ فيها الفكرتني التاليتنيتكامل حاصل ضرب دالتني أو أكثر ونأخذ فيها الفكرتني التاليتني : : : : أأأأووووالالالال
:ب الدوال يف بعضها ونكاملنضر أل١
@@òîmŁa@pýßbØnÛa@‡uëc@Z@
ءس} ٤ –س ٥} { ٣+ @ س{ت ~١
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ءس}@ ۲ -@ س{ ت ~۲ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ءس} ٨+ @ س٣{س ت أوجد ::::تدريب تدريب تدريب تدريب
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ال ميكن توزيع التكامل على الضرب
٦٧
.
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:شتقتها شتقتها شتقتها شتقتها مممم على صورة دالة يف على صورة دالة يف على صورة دالة يف على صورة دالة يف التكاملالتكاملالتكاملالتكامليكون يكون يكون يكون أل۲
���������������������(?@8�,Bدא�/��9ذא�0ن�8?-�C�D��E��دא��F�GH�E��/��I(Jدא���دא(/�,>�������Eس��Hو�ن�������-�C�D��'()*وא�KL�7אM�٠�
:قاعدة ���������
ث!+ + ن }س{دأ؛ ١؛ = نن؛!؛= ءس } س{د ن }س{دأ ت �������������������������
��@@�ýßbØnÛa@‡uëcpîÛbnÛa@òZ :مثال�����
ءس} ١+ @ س٣{ ) }٥ –س + # س{ت ~ ١ ����
........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................ .............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................... ................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــ
ءس : ٣::+س:ذ:-:@:س [ } ١-س{ت ~۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ٦٨
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس}٤+ذس+@س} {ذ–س {ت ~ ٣ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـ ــ ــ ـــ ـــــــــــــــــ ــ ــ ـــ ــــــــــ ــ ـــ ــ ـــــــــــــــــ ــ ـــ ــ ـــــــــــــــــ ــ ـــ ــ ــــــــــ ــ ـــ ــ ـــــ ــــــــــــ ــ ـــ ــ ـــــ ــــــــــــ ــ ـــ ــ ـــــ ـــــــــ ـــ ــ ــ ـــ ـــــــ ـــ ــ ــ ـــ ــــــــــــــ ـــ ــ ــ ـــ ــــــــــــــ ـــ ــ ــ ـــ ـــــــ ـــ ــ ــ ـــ ــــــــــــــ ــ
:١:+:#س[ @س ~٤ ........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................ .............................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................... ...............................................................................................................................................................................................
ءس@ } س٣ -# س۲ { :٤:+:#:س: :ذ :-:$س[# ت W��� @@ÝßbØnÛa@‡uëcتدريب��
....................................................................................................................................................................................................................................................... ..................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................................................................................................... ......................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................�����............................................................................................................................................................................................................................. .............................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................������٦٩
������
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... ��
:تكامل دالة من الدرجة األوىل مرفوعة للقوة ن : نيا ثا���
:قاعدة قاعدة قاعدة قاعدة �������
ث!++ن }ب+اس{؛ ١؛ = نن؛! ؛× أ؛= !ءس ن}ب+اس{ ت
Oא*و���ط��ن�6?�ن�א��א����+�א��(DQ ١-آل ن
��îÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëc@@òZ :مثال
ء س ) )٧ + س ٣( ت ~١ �����
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................. ............................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس :٥:-:: س:ذ [ ت ~۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
: أوجد التكامل: تدريبتدريبتدريبتدريب
....................................................................................................................................................................................................... = ءس% }س۲ - ٣{ت
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
٧٠
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس @( )٤+ س ٤ - @س( ت ~٣
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس % )٧ + سس؛؛!؛ ( %س ت ~٤
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
املتطابقات األساسية للتذكري
@ب+ ذ ا ب + @ ا= }@ ب +ا { : مربع جمموع حدين ~ ١
@ب+ ب ذ ا-@ ا= }@ ب -ا { : مربع الفرق بني حدين ~ ۲
@ ب-@ ا= } ب -ا} { ب +ا { : جمموع حدين يف الفرق بينهما ~ ٣
ب+ @ ا ب٣+ ب @ ا ٣+ # ا= }# ب + ا { : مكعب جمموع حدين ~ ٤
# ب-@ ا ب٣+ ب @ ا ٣ -# ا= }# ب -ا{ : مكعب الفرق بني حدين ~ ٥ ٧١
��א���� א� � �א��� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:ل حاصل قسمة دالتني تكام: ثالثا
:حتليل البسط أو املقام واالختصار أل١
......... وميكن أن نستخدم حتليل فرق بني مربعني أو مكعبني أو جمموع مكعبني أو مكعب كامل أو مربع كامل ........ وذلك باستخدام املتطابقات
�òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëc��W :مثال س ^؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛٣+ ؛؛-سس؛؛؛ س%؛؛؛؛؛_؛؛@ س؛ ت ~١ ؛؛ ء
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــ ــــــــ ــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــ ــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــ ــ ــــــ ــــــــــــــ ــــــــ ــــــــــــــــــس ؛؛؛؛٢@؛١&؛؛؛؛؛؛؛؛-_سس؛؛؛؛؛؛@ ؛س؛ ٧؛# ت~ ۲ ؛؛؛ ء
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ء س؛؛ ) ؛؛؛٦+؛ ؛= ؛ ؛ سس؛س^؛؛٢؛ ؛؛+؛ @ت س؛؛؛؛؛ ~٣
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.... ................................................................................................................................................................................................................................................................. ....
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
��Wأوجد التكامالت التالية: : : : تدريب تدريب تدريب تدريب
ء س ت ~۲ ء س ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــت ~ ١
؛؛؛؛؛؛؛؛:::::::::+: :!؛٢ ؛؛؛؛؛؛؛سس؛# [ س ت ~٣ ؛؛؛ %؛؛ +؛ @ت س ~٤ ء س :::::؛؛؛؛؛سس ؛ ءس !؛ ؛$؛٢؛ _-؛س؛ سس
%)١-س( @)١-س(
(!} س -@ س { (! س
٧۲
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
: رفع املقام إىل البسط بإشارة سالبة أل۲
::::لتالية لتالية لتالية لتالية ويف هذه احلالة يكون عندنا احلاالت اويف هذه احلالة يكون عندنا احلاالت اويف هذه احلالة يكون عندنا احلاالت اويف هذه احلالة يكون عندنا احلاالت ا
�9�א��I(Rوא��?�/~ ا /��9�א��I(Rوא��?/��9�א��I(Rوא��?/�~ ب �9�א��I(Rوא��?-�C�D��E��دא��F�GHو��-�C�D��E��دא��F�GHو��-�C�D��E��دא��F�GHو��-�C�D��E��دא��F�GHج���������������������������������و� ~���������Oא*و���دא����+�א���/�?6�F�GHو������������Oא*و���دא����+�א���/�?6�F�GHو������������Oא*و���دא����+�א���/�?6�F�GHو������������Oא*و���دא����+�א���/�?6�F�GHو�������
�������������ýßbØnÛa@‡uëcpîÛbnÛa@òW�W�W�W : : : :مثالمثالمثالمثال
ء س � ت ~١
ث+ /)/س/( د[ ۲= ء س ت قاعدة ........................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــس����������������������� ت~ ۲ ء
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
٣+ س ۲ :٥::+س :٣:+:@س[
س{|د|| |{ /}س/{د [
٧ / /س/ /+/ خح٥[
٧٣
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ء س ����������������� ت ~ ٣
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
}س{د = ءس}س{دت ؛ء ؛سس �:نظرية
....................................... =} ٣{دæhÏ ث +/ص[= @؛ صص؛+ شش؛ ت س ¢sî} س{د=ص oãb×@aˆg :مثال
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ����:أوجد التكامل ::::تدريب تدريب تدريب تدريب
.........................................................................................................................................................................................= ء س ������������������������ ت
٥ - س #س
٧ ۲٥+ س١٠-@س
٧٤
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
òí‹öa‡Ûa@Þaë‡Ûa@ÝßbØm@@
<Ý^ŠÎ_<ì‚Â<±c<íén×n¹]<Ù]æ‚Ö]<løÚ^Ói<ÜéŠÏje<ÝçÏ߉<<
:تكامل الدوال املثلثية بصورة عامة
ث+ س جا = س ءس جتا ت ~ ۲ ث+ س جتا -= س ءس جا ت ~ ١
ث+ س قـا = س ظـا س قـا ت ~ ٤ ث+ س ظـا = س ءس @ قـا ت ~ ٣
ث+ سقتا -= س ءس ظتا س قتا ت ~٦ ث+ س ظتا -= س ءس @قتا ت ~ ٥ �òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëcZ@: مثال
ءس} س جا+ سجتا{ ت ~١ ����........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ءس}^ س @ جتا+ س @جا{ ت ~۲
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس}سجتا+ @ س٣{ت ~٣
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................................................
٧٥
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
سءس ظاسقات ~ ٤
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس ]س@س جتا@قتا + س@س جا@قتا[ت ~ ٥
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بعض العالقات املهمة بعض العالقات املهمة بعض العالقات املهمة بعض العالقات املهمة
سجناس جا۲=س۲ جا ~۲ ١=س@جتا+س@جا ~١
س@قتا=١+س@ظتا ~٤ س @قا=١+س@ظا ~٣
ـــ = قاس ~٦ ـــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــ =قتاس ~٥
١ جاس جاس
١
٧٦
��א�������� א� � א���� א���م
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
اليت زاويتها من الدرجة األوىل تكامل الدوال املثلثية أل١
ث+ س )ب + سا( جتا أ؛ !-= س ءس ) ب + س ا (جا ت ~ ١
ث+ س )ب + سا( جا أ؛= !س ءس ) ب + س ا (جتا ت ~ ۲
ث+ س )ب + سا(ظـا أ؛= !س ءس ) ب + س ا (@قـا ت ~ ٣
ث+ س )ب + س ا(قـا أ؛= !س ) ب + سا(ظـاس ) ب + س ا(قـا ت ~ ٤
ث+ س )ب + سا (ظتا أ؛ !-= س ءس ) ب + سا(@ قتا ت ~ ٥
ث+ س) ب + سا(قتا أ؛ !-= س ءس )ب + س ا ( ظتاس ) ب + س ا ( قتا ت ~٦
ث+ تكامل الدالة املثلثية بنفس الزاوية × ــــ =ل الدالة املثلثية اليت زاويتها من الدرجة األوىل تكام::::قاعدة قاعدة قاعدة قاعدة @@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@òîmŁa@pýßbØnÛa@‡uëc@Z@
............................................................................................................................................................................................ =ءس)س ۲ –١(جتـات ~ ١
................................................................................................................................................................................................ =ءس)٥+ س ۲(جـا ت~ ۲
.......................................................................................................................................................................................... =ءس) س ۲ – ١( @قـا ت~ ٣
........................................................................................................................................................................................ =ءس ) ٣+ س ٤ (@قتـا ت ~ ٤
...........................................................................................................................................= ءس )١+ س ٣( ظـا ) ١+ س ٣( ـا ق ت~ ٥
..................................................................................................................................................= ءس )س ۲ –١( ظتـا )س۲– ١( قتـا ت ~٦
١ معامل س
٧٧
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس }سس ؛ ؛ ؛ الذ؛ %+سس ؛ ؛ةذ ؛؛!{ ت ~ ٧
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــت ~ ٨ ءس ـــــــــــــــ
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
: : : :تدريبتدريبتدريبتدريب
ïÛbnÛa@ÝßbØnÛa@‡uëc���������W����������W����������W����������W� ءس س٥جا× س ٥ظات ����
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... .................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
س٧ جا س٧@ جتا
٧٨
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
مشتقة الزاوية× تكامل الدوال املثلثية أل۲
ءس �א��T�T�א��א�� ت = ءس ) א��وא���א�D� ( × )��T�T�C��א�Sאو��( ت ��������: : : : قاعدا قاعدا قاعدا قاعدا
�òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëcZ@: مثال
ءس @س٥س جا١٠ت ~١ �........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ءسس٣ جتا٣ت ~ ۲
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ءس ) ٣+@س٥( ظتا ) ٣+@س٥( قتا س۲ت ~ ٣
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ��Wأوجد التكامل: تدريب ٧٩ ..................................................................................................................................................................................... = ءس#س @قا @ست
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:مشتقة الزاوية × تكامل الدوال املثلثية اس ن أل٣
ث + !+ن) دالة مثلثية( ١؛ = نن؛! ؛= ءسمشتقة الزاوية × مشتقتها × ن) دالة مثلثية ( ت
: : : : مالحظة مالحظة مالحظة مالحظة
بينما إذا كانت الدالتني ، س هو الدالة املراد تكاملها فصاحب األ) جتا ، جا ( إذا كانت الدالتني املضروبتني مها ٠فإن ظتا هي الدالة ) قتا ، ظتا ( فإن ظا هي الدالة وكذلك ) @قا، ظا ( املضروبتني مها
: : : : فمثال
١- آل ن ث + } س{ د !+ن جا؛ ١؛ = نن؛!؛= ءس } س{د } س{دجتا} س{ دن جات ~ �١
١- آل ن ث + } س{ د !+ن جتا؛ ١؛ = نن؛!؛= ءس } س{د } س{دجا} س{ دن جتات ~ �۲
�òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëcW: مثال
س ءس٤ جتا س٤%جات ~ ١
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ : أوجد التكامل��W تدريب
٨٠ ....................................................................................................................................................................................................= س ءس جا س &جتات
.
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
سءس@قا}$ ٧ –س ظا {ت ~ ۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس} ٥+@س٣@{قا} ٥+@س٣^{اظ س ت ~ ٣
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.................................................................................................................................... ....................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... .................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... .................................................................................................................................
.......................................................................................................................................... .................................................................................................................................
........................................................................................................................................... ................................................................................................................................ ٨١
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:تكامل الدوال املثلثية من النوع أل٣
: لصورة عدد فردي موجب يف هذه احلالة نكتب التكامل على ان وكانت سنجـتا ، سنجـا
}س!_ ن جـتا × س جـتا {، } س!_ ن جـا × س جـا {
.١= س @جـتا + س @جـا: مث نستخدم املتطابقة
�òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëcW: مثال
سء س #جـات ~١
........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................... ..........................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
......... .................................................................................................................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سء س #جـتات ~۲
......................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................... ..................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................... ................................................................................................................................................. .........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... ٨۲
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
: ، ونستخدم التحويالت التالية س@ ظتا، س @ ظا، س @ جتا، س @ جا :تكامل الدوال املثلثية من النوع أل٤
س س@ جا ت ~١ ء س } س ۲ جتا – ١ { ٢؛ !ت= ء
ء س } س ۲ جتا+ ١ { ٢؛ !ت= ء س س@ جتا ت ~۲
ء س } ١ -س @ قـا { ت= ء س س@ ظا ت ~٣
ء س } ١ -س @ قتا { ت= ء س س@ ظتا ت ~٤
: مالحظات
: يف القوانني فوق فهي من األخطاء اليت يقع فيها الطالب مثل äfjÞ]ØèçvjÖ]<ð^ßm_<íèæ]ˆ×Ö>~ ا .}س ٨ جتا – ١ { ٢؛! = س٤@ جا
...... ،٦ ، ٤ ، ۲: نستخدم نفس القوانني إذا كان األس زوجي أي ~ ب
:òîÛbnÛa@pýßbØnÛa@‡uëc: مثال
سء س @جـات ~١
........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................... .........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU����
: أوجد التكامل�����W تدريب
.....................................................................................................................................................................................................= سء س ٢؛! @ـاتجت ٨٣
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
س } س٣@{ظات ~ ذ ء
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................... .....................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس }س@جتا+س@جا+س@ظا{ت~ ٣
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................... .................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ء س)٣-س۲( @ظتا ت ~٤
........................................................................................................................................................................................................................................................................
...................................................................................... ..................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــ
: أوجد التكامل�����W تدريب
٨٤ .....................................................................................................................................................................................= سء س ٢؛! @جتـات
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
التكامل بالتعويض
::::ابقتني ابقتني ابقتني ابقتني وهي للمسائل اليت ليست على الصورتني السوهي للمسائل اليت ليست على الصورتني السوهي للمسائل اليت ليست على الصورتني السوهي للمسائل اليت ليست على الصورتني الس: : : : طريقة التعويض طريقة التعويض طريقة التعويض طريقة التعويض أل٥
ونفكر يف طريقة التعويض إذا كان التكامل حاصل ضرب دالتني وال نستطيع أن نضرب الدالتني يف بعض وليست . على صورة دالة يف مشتقتها فنلجأ إىل طريقة التعويض
.ء س بـ ء ص واستبدال ص هو استبدال الدالة املعطاة بدالة جديدة يف املتغري
.ن تساوي القيمة اليت حتت اجلذر أو داخل القوس أس ص دائما نفرض : مالحظة
�ïÛbnÛa@ÝßbØnÛa@‡uëcW : مثال
ء س / ۲ /-/س [@ س ت ~١
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................. ..............................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
.................................................. ........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................... .............................................................................................................................................
............................................................................................................................ .............................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ٨٥
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس /٣/ /+/ خحس[} ٥+ س {ت ~ ۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................. .............................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................ ..............................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................... ................................................................................................................
........................................................................................................................................................ ................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................ ..................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................. ............................................................................................................................................................................
................................................................................... ...........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................................................
ء س*}ذ + س { ذس ت ~۲ ء س %}١ + ؛ سس؛!^ { س ت ~١ �Wو���א��?�/�א���=�:تدريب ٨٦
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
†‡�a@�Ë@ÝßbØnÛa@óÜÇ@pbÔîjĐm@ :تطبيقات هندسية : أوال
والفكرة كلها تدور حول إجياد قيمة، يف التطبيقات اهلندسية سندرس طريقة إجياد معادلة املنحىن اليت حتقق شرطا ما ٠ الثابت ث
:خطوات إجياد معادلة املنحىن أعطي ونقطة عليه
٠ نكامل املشتقة لنحصل على الدالة ويظهر فيها الثابت ث ~ا
٠نعوض بالنقطة املعطاة يف السؤال يف الدالة اليت وجدا يف اخلطوة األوىل ونوجد قيمة ث ~ ب
٠صلية إذا وجدنا قيمة ث نعوض بقيمتها يف الدالة بعد التكامل فنحصل على الدالة األ~ ج
:مالحظة
٠ميل املماس يعين املشتقة األوىل أل١
ب = } ا{دفإن } ا،ب {إذا مر املنحىن بالنقطة أل۲
ب = } ا{دفإن } ا،ب {إذا مر املنحىن بالنقطة أل٣
ءس} س{د ت = } س{د ، ءس } س{د ت = } س{د ت أل٤
٨٧
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
�.VC��@ أل١ Q�(W�XKא��Y.Z.د���א����و��/�`_^�F١�،٣�E��VC8�/0��.Gאو����� س١٠ -= د <�������������������������
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.... ......................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................ .........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. .............................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .............................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ .....+ ...... - @س٣= }س{دفإن ، ٥ =} ۲{ ، د ٤ - س ٦=} س{دoãb×@aˆg@oãb×@aˆg@oãb×@aˆg@oãb×@aˆg @ ::::تدريب تدريب تدريب تدريب ٨٨
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
�.VC� ،١+ س ۲= جد 9ذא�078 أل۲ Q�(W�XKص�א��Y.Z.د���א���و��/�א�,س� }٥، bc��}۲و����������������dK>��.G����������VC.א��Xوe� ٠ ٦
............................................................................... ...........................................................................................................................................................................................
................................................................... .......................................................................................................................................................................................................
....................................................... ...................................................................................................................................................................................................................
........................................... ...............................................................................................................................................................................................................................
............................... ...........................................................................................................................................................................................................................................
................... .......................................................................................................................................................................................................................................................
....... ...................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
............................................................................................................................................................................................... ...........................................................................
................................................................................................................................................................................... .......................................................................................
....................................................................................................................................................................... ...................................................................................................
........................................................................................................................................................... ...............................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
٨٩
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
وX }س،ص{ VC8�X���.G�} س{د= ص 9ذא�0ن���/�א�.Y.Z أل٣ e��^��G���Hس ، ۲ @@وא�Y.Z.وא�������������������(W��VC.�Q }-١ ،۲ { ،=>�Y.Z.د���א�@........+ ....... =ص fcن���
................................................................................... .......................................................................................................................................................................................
....................................................................... ...................................................................................................................................................................................................
........................................................... ...............................................................................................................................................................................................................
............................................... ...........................................................................................................................................................................................................................
................................... .......................................................................................................................................................................................................................................
....................... ...................................................................................................................................................................................................................................................
........... ...............................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................................................................ ..............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
................................................................................................................................................................................................... .......................................................................
....................................................................................................................................................................................... ...................................................................................
........................................................................................................................................................................... ...............................................................................................
............................................................................................................................................................... ...........................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ :تساوي } ٠{ د–} ١{ دفإن س ٤+ @س٣= } س{د إذا كانت :::: تدريب تدريب تدريب تدريب
٧ ~ د ٣~ ج١~ ب صفر ~ا
٩٠
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:تطبيقات فيزيائية: ثانيا
٠ يف التطبيقات الفيزيائية سندرس طريقة إجياد املسافة إذا أعطيت السرعة أو التسارع
ن، ت دالة يف الزمن ع كل من ف ،ع ء ن ت = ف ء ن ، ت ت = ع : معادلة املسافة خطوات إجياد
٠ إذا أعطي التسارع نكامل فنحصل على السرعة~ا
٠ نوجد قيمة ث مبعلومية السرعة والزمن من بدء احلركة ~ ب
٠ نكامل السرعة فنحصل على املسافة وإلجياد قيمة الثابت ث نعوض بالزمن عند بدء احلركة ~ ج
شتقاق ا ئ اشتقاق ئ اشتقاق ئ }ن{التسارع ت } ن{ع السرعة }ن {اإلزاحة ف تكامل ؤ تكامل ؤ تكامل ؤ
٩١
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
��+�VC8��א*�/�G.��א���Z� أل١ B��<����C�e��g)�Y�G���e��h(Z�� صفرا=ن �����G(eQ@@
. ٤= ن إىل ذ = ن �و���9زא���א���eL(�ل�א�@��Fi+ ذ ن + @ ن٣= ع
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
........................................................................................................................................................................................................... ...............................................................
.......................................................................................................................................................................................................... ................................................................
.............................................................................................................................................................................................. ............................................................................
.................................................................................................................................................................................. ........................................................................................
...................................................................................................................................................................... ....................................................................................................
.......................................................................................................................................................... ................................................................................................................
.............................................................................................................................................. ............................................................................................................................
.................................................................................................................................. ........................................................................................................................................
...................................................................................................................... ....................................................................................................................................................
.......................................................................................................... ................................................................................................................................................................
.............................................................................................. ............................................................................................................................................................................
.................................................................................. ........................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ فإذا كانت سرعة هو الزمن بالثواين،ن حيث ۲+ ن ٣= يتحرك جسيم على خط مستقيم بتسارع ت :::: تدريب تدريب تدريب تدريب
ة ثوان من بدء احلرك٨ث ، فأوجد إزاحة اجلسيم بعد / م١٠ ثوان تساوي ٥ بعد ماجلسي ٩۲
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
VC8�+��k��א*�/�G.��א��Z أل۲ B��<����C�e��g)�Y�G���e��h(Z���� ع صفر= نe�Q �bQن�_)G� ۲ – ن٦= ت ,�G�،�+�Sوא���G(eא���Q��Hو���א����@@��Q���eLא�)0�����������٣א�m�Q��+�3אن���� 7o�Q ۲ث / قدم١pزא���א�q���3و���א ��Q���eLא�-�VC�3٠אن����������٥
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
٩٣
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
G(eQ� صفر ، = ن ��e��g)�Y�G���e��h(Z�m�Q���Cא��+�VC8��א*�/�G.��א���Z� أل٣ ��m�Q�+�K)0�^�م ٩= א��eL @א���XK?�ن�9�d�.Gزא�� ن �و���א��S+ ث/ ذ ن م – ٦= ع
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
عند ٤+ذن -@ ن٣= } ن{ع جلسيم يتحرك بسرعة } ن{أوجد دالة املسافة ف ::::تدريب تدريب تدريب تدريب ٩٤ ٠ ٦= } ٠{ علمت أن ف إذا ن ، الزمن
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
†‡�a@ÝßbØnÛa@@
] : ا ، ب [جتزئية الفترة املغلقة: أوال
النقاط تسمى من الفترات اجلزيئية ويتم ذلك بتحديد جمموعة منن أن جتزئ هذه الفترة يعين تقسيمها إىل عدد قدره
٠) التجزئ (نقاط التقسيم
٠ س =ا ١ س ٢ س ٣س س ننس = ب
} ننس ، ... ، س ، ... ، ٣ ، س ٢ ، س ١ ، س ٠س { : نقط التجزيء
:ونكتب } ا ، ب { نن ونرمز له بالرمز ت } ] ا ، ب [التجزيء النوين للفترة { يسمى التجزيء الناتج
)اية الفترة( ب = ننسو )بداية الفترة( ا = ٠س حيث } ننس، ... ، ٣ ، س ٢ ، س ١ ، س ٠س { =}ا ، ب { ننت :ينقسم جتزئ الفترات اىل جزئني
جتزئ غري منتظم أل١ ٠لتجزئ يكون أطوال الفترات غري متساو ويف هذا ا
جتزئ منتظم أل۲
٠ ويف هذا التجزئ يكون أطوال الفترات اجلزئية مجيعها متساو
موستكون اغلب دراستنا على التجزئي النوين املنتظ
٩٥
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
:::: مالحظات
١+ ن = أي عدد نقاط التجزئ ١+ عدد الفترات = عدد نقاط التجزئ ~ ١
٠كل عنصر من نقاط التجزئ أصغر من العنصر الذي قبله ~ ۲
٠كذا وه....... ٢ س : والثالث هو ١ س :والثاين هو ٠س :العنصر األول من عناصر التجزئ هو ~ ٣
٠وهكذا ................. ]٢ ، س ١س [: والثانية ، ]١ ، س ٠س [: الفترة األوىل ~٤
فمثال: للداللة على طول الفترة مم س: يستخدم الرمز ~٥
١مم س + ٠س = ١س ئ ٠ س – ١س = ١مم س : طول الفترة األوىل
٢مم س + ١س = ٢س ئ ١ س – ٢س = ٢ مم س :طول الفترة الثانية
١ - س – س = س مم= تسمى الفترة الرائية وطوهلا ]١ - ، س س [الفترة ~ ٦
} ] ا ، ب [ التجزيء املنتظم النوين للفترة{ متساوية سمي التجزيء الناتج إذا كانت املسافات بني نقط التجزيء ~٧
}س مم× ر + ا = س : الحظ أن {؛ نن؛ا؛ _ ب؛ ؛= س مم: وسيكون حينها طول الفترة اجلزيئية
: : : : حيث حيث حيث حيث
٥ = ر ئسادس العنصر ال: فمثال ... العنصر املطلوب ويقل عن الرتبة بواحد : ر
٠اية الفترة : ب ،بداية الفترة :ا، طول الفترة : مم س
٩٦
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
א��ic@�mXStא��و0VC8�78������G����٦د<��} ٨، ١{ننت 9ذא�0�78א�@iא��א�����BSL��mXStא���so.��� أل١ �T�T٥؛ = )٣س ������������א� ��Qא�)א�mXSt�א��Ficن ٤؛%= ٤س مم و�2ل�fc ٤ س........... =
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
���������������icא�����١٠و�Gد�א�@iא��א�BSL� ٠,٤هو ٥أب، 9ذא�0ن��2ل�א�@�Fiא����BSL�.��mXSt������Fi@ أل۲ ������������,�H�,c ٠ ب
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................................................................................. ......................
٩٧
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... ���و��� } ٣۲ذ ، { ٢ ٠ ت 9ذא�0ن@ أل٣ ,��.��u�SvW
٠الفترة اجلزئية الثالثة عشر ~ ج العنصر السابع عشر~ بطول الفترة اجلزئية~ ا
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................ ٩٨
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
@
†‡�a@ÝßbØnÛa@
:جمموع رميان أو التكامل احملدد : ثانيا
٩٩
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
†‡�a@ÝßbØnÛa@
جمموع رميان أو التكامل احملدد:ثانيا
١٠٠
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
لتكامل احملددتابع ا
:تعريف جمموع رميان
١٠١
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
١٠۲
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
لتكامل احملددتابع ا
١٠٣
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
لتكامل احملددتابع ا
١٠٤
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
م�0/��+�א��وאل�א�����،� أل١ ����.w�<א��Fi@א��Y�G�/���Q��א��?H�#xא�����������Kو�و���K>��,�Hא�א��?�/�9ن���?+�����������������������������
]٥ ، ١[ على ٨= } س{د~ ا ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــ
]٤ ، ذ[ على س= } س{د~ ب ........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................ ـــ ــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــ ــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــ
]ذ، ٤-[ على / @س/ /-٤[ = } س{د~ ج ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................................................................................... ١٠٥
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... .
�6���و����وy أل۲ zא��0�E�F/��+�א��,)�.Vא���Fi@א��Y�G��א��א��/������3א��6?�_�.>�{e��������������eא���Fi@ق�א��cא��א���و�Y.Z.��7M���Hא��א�FVא��@P�
٥، ۲أ على ٣+س ) = س(د~ ا
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
٥، ۲أ على ٣+ س ) = س(د ::::تدريب تدريب تدريب تدريب
١٠٦
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... òîmŁa@pýßbØnÛa@k�yaZ@ :مثال
ءس٣$ ت ١ ~١
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ سءس%ت ٣ ~۲
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس^ ت٠ ~٣ ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ءس}٥+ذس {#ت ١قق ~٤
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس @}س٣ -$ س٥{@ ت ١ ~ ٥
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ءس }١+ س} {١-س٣{% ت ٢ ~٦
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ءس}س٤-@س١٥@} {س۲ -#س٥{@ ت٠ ~٧
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
سءس جتاس $ جا ططنت ٠ ~٨
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
@†‡�a@ÝßbØnÛa@™aì‚@6Èi@
:فإن أا،ب :قابلة للتكامل على الفترة ) س(لدالة دإذا كانت ا ء س } س{د ب تأ ك = ء س } س{ك د ب تأ ~ ١
::::احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل : : : : مثال مثال مثال مثال
.....................................................................................................................................................................................................................= = = = سءس ٥% ت ٣
صفر= ء س } س{د ا تأ ~ذ
::::احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل : : : : مثال مثال مثال مثال ....................................................................................................................................................................................................= = = = ؛ ءس ٢*؛؛ -_؛سس #س# ت ٣
امجس ب لكل ء س } س{د ب تأ - =ء س } س{ د ات بب ~ ٣
::::احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل : : : : مثال مثال مثال مثال .............................................................................................................................................................................................................= = = = ءس}#٧+س {( ت ٣
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
::::احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل احسب التكامل : : : : تدريبتدريبتدريبتدريب
..................................................................................................................................................................................................... = ءس@س ٣ -! ت ٣ ~ا
} ح ي ه ، م حيث {................................................................= مءس ۲٠٠٦% ت ٥+ ءس ه ١٤۲٧# ت ٢ ~ب ١٠٩
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
بعض خواص التكامل احملدد تابع
٤~ oãb×@aˆgس( د ( ñ�ÐÛa@óÜÇ@ÝßbØnÜÛ@òÜibÓ ] ا ، ب [ ج ي وكانت ] ا ، ب [ æhÏ:
ء س } س{د ب تحلس + ء س } س{د جلس ت أ= ء س } س{د ب تأ Ýà×c@ : ءس }س{د* ت ٢ –ءس }س{د* ت ٧+ ءس}س{د& ت ٢ =......
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU����
æb×@aˆg س{د$ ت ١ ، ١١= ءس}س{د& ت ١{ ٩= ءس æhÏ د& ت ٤}ءس }س =...... ۲٠ ~ د ۲~ ج صفر~ ب۲ - ~ا
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU����
æb×@aˆg س{د ٤% ت ٧ = ءس}س{د% ت ٣{١۲= ءس ، æhÏ د& ت ٣}ءس}س =..... ٤٨ ~ د ٩~ ج٣~ ب ٩- ~ا
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
٥ ~oãb×@aˆgس( د( æhÏ@ò톋Ï@òÛa†: -د مأ أ ت)صفر = سء )س
سء !&@$س ١٤۲٧ + !@$) س ١٤۲٩ أل! # $ ( ت ١ ٤ ٣ ٠ - ÝßbØnÛa@k�yaZ@: مثال مثال مثال مثال
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
٥ ~78 سء) س(د مأت- ٠ × ۲ = سء) س)د مأ أ ت- :@@@دא���زو����fcن@ (س( د9ذא�0
سء )١ +@س(# ت ٣قق א�e}�א��?�/: مثالمثالمثالمثال
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ء س} س{٢د ب تأ _ ء س } س{١د ب تأ= ء س ] } س{٢د } _ س{١د [ ب تأ~ ٦
...............= } } س{د٤+٣{ & ت ٢ æhÏ ٥= } } س{د& ت ٢ א�e}�א��?�/: مثالمثالمثالمثال
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ١١١
٧٧
��א� א� � א���� א���م�������
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
٧ ~oãb×@aˆg ٠ مجس} س{ د ÇóÜ] ب ٠ مجسء س } س{د ب تأ : @æhÏ] ا ،
٨ ~oãb×@aˆg ب آا æhÏ : ‘ء س‘}س{د‘ ب تأ محس ‘ء س } س{د ب تأ
٩ ~æb×@aˆg ٢ ، د ١ د كال من ñ�ÐÛa@óÜÇ@ÝßbØnÜÛ@òÜibÓ] ٢ د مجس ١ د وكان ] ا ، ب æhÏ: ء س} س{٢د ب تأ مجس س ء} س{١د ب تأ
مثالمثالمثالمثال Fi@א��Y�G�/�?������QH�78א��א����د� ٧ مجس} س{د و078 ، ٥ ، ۲ أ 9ذא�0وX@@@ءس}س{د ٣% ت ٢ fcن����C,����,�H�(oא ٥ ، ۲ أ يس �?/ e6���� ٦٣ ~ د ۲٤~ ج ۲١~ ب٩ ~ا
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................................................................................................... ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
::::واجب واجب واجب واجب
.....= ءس }س{د٥# ت ٥ ، فإن ٨ = ءس}س{د% ت ٣ إذا كان
١١۲ ٤٠ ~ د ٥~ ج٥ - ~ ب ٤٠ - ~ا
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... @uëdχ ،٧ = سء)س(ه# ت١ ، ٥ = سء)س(د# ت١ : æb×@aˆg مثالمثالمثالمثال
سء ) س(ه ۲) + س(د٣أ !ت٣ ~ج سء ) س(ه ٤ -)س(د٣أ# ت١ ~ب سء )س(ه)+ س(دأ# ت١ ~ا
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ...................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
س }س{ه @ت آإذا كان :::: تتتتددددررررييييبببب = ك فإن قيمة ١٠= ء س }٣+ } س { ه { ى ت ٢، ٥ =ء ب ٤~ ا ٧ ~ د ٦<~ ٥ ~
١١٣
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
.....= ءس سس ؛ !لو % ت ١+ س ءس لو % ت ١ مثالمثالمثالمثال
٤ لو~ د٥لو-١لو~ ج ٠~ ب ١لو -٥لو ~ ا
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................................................................................................................................... ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــ
ن مثالمثالمثالمثال �VC.�78א�,�ن��Y.Z.��O9א��א��، } ١-، ٣{ ، } ٨-، ١{ 9ذא�0�6. س }س{د # ت ١ fcن} س{د=ص ٩- ~ د ٧ -~ ج ٧~ ب ٩ ~ا .ء
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.......................... ................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ...................................................................................................................................................................................
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ : تدريبتدريبتدريبتدريب ءس }س{د # ت ١ فإن ٩=} ٣{د، ٥= }١{د وكان، ٣ ،١ أ متصلة على الفترةد إذا كانت الدالة
١١٤ ٤ ~ د ٣٥~ ج ۲- ~ ب ۲ ~ا
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ÝßbØnÜÛ@òĐ�ìn¾a@òàîÔÛa@òí‹Äã@
: حبيث أا،ب ي ٠س فإنه يوجد نقطة أا،ب إذا كانت الدالة د متصلة يف
} ٠س {د} ا–ب {= ءس }س{دت يب ]
:التفسري اهلندسي
وحمور السيناتب= ا ، س= سواحملصورة باملستقيمني } س{دعة حتت املنحىن هي املساحة الواق ءس }س{دت يب ]
} ٠س {، د} ا–ب {هي مساحة املستطيل الذي بعداه } ٠س {د} ا–ب { ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
:مثال حملول
ء س}٣ -ذس {# ٠ تينه نظرية القيمة املتوسطة للتكامل الذي تع٠س أوجد قيمة العدد
] ٣ ، ٠[ ، ٣ -ذس = } س{د :احلل
الدالة متصلة وقابلة للتكامل على الفترة املعطاة ألا كثرية حدود
صفر = } ٠-٠ { –} ٩-٩{ = # ٠ س ٣ -@ أ س= ء س } ٣ –ذس {# ٠ ت~ ١
٣ – ٠ذس = }٠س { د~ ذ
}٠س { د} ٠ – ٣{ = ء س } ٣ –ذس {# ٠تإ
٢؛# = ٠ ئ س ٦؛ = )٠ ئ س ٩ = ٠س ٦ئ ٩ – ٠س ٦= ٠ئ } ٣ – ٠ذس } { ٠ – ٣{ = ٠ ئ
/ / / / مالحظة مالحظة مالحظة مالحظة
��8)���א��C,��א���_V���9���٠ذא�0�78א��א����+�א�����א*وfc�Oن��H,��س�-CCM�pא��/�?������������E6?�ن����Fi@א��} �.��٠�١١٥
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
���א������?�/�@@���6�XK.^��8)���א��C,��א���_V�<��א���د�אذ = ٠ س 9ذא�078 أل١ @. ل bcو����H,�، ] ٣ ، ٠[ א�@Y�G������������Fi ٦+ س ٤ -@ سل = } س{د
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
................................. .........................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ...................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ...................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ...................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
....................................................................................... ................................................................................................................................................................................... ١١٦
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
....................................................................................... }٠س {د bcو����H,� ، ٦=} س{د@ ت ٠ و0ن ، ۲، ٠أ �� ����Y�Gא�@Fi }س{د 9ذא�078 � أل۲
#�x ٠ ۲، ٠أ ي ٠س
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................................. ١١٧
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
�/^�א���6�XK.د<��א��� ٠س 9ذא�0ن أل٣ ?�����V_��א���,�Cس{د ���א���@@���8)���א� {@@Fi@א��Y�G�@...........= ءس}س{ د% ت ٢ :@fcن ٤= } ٠س {د و078 ٥، ۲أ ���
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
هو العدد الذي يحقق نظرية القيمة المتوسطة في التكامل للدالة ٠س إذا كان تدريبتدريبتدريبتدريب
: =} ٤{د فإنذ ، +٠ س ٣= ء س }س{د @ ٠ت بحيث ذ،٠أ على الفترة} س{د ١١٨ ١٤~ د ٧~ ج ٤~ ب ذ ~ ا
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
ÝßbØnÜÛ@lb�¨@òî�b�þa@òí‹ÄäÛa@
:نظرية
: وكانت ي هي الدالة املعرفة بالعالقة أا،ب متصلة يف } س{د إذا كانت الدالة
}س{د = }س{ فإن ي أا،ب يس لكل ءع }ع {د مسست ]= } س{ يـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــ
:مثال حملول
}س{ى ء؛؛؛ ؛ ؛ سس؛ فأوجدء ع } ٥+ ع ٣+ @ ع { ست ١ = } س { إذا كانت ى : احلل
اجلزء األول–من النظرية األساسية للتفاضل والتكامل
٥+ س ٣+ @ س= }س { د = } س { ى ؛ ء؛؛؛ ؛ ؛ سس
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ــــــــ :مثال حملول
.}س { د فأوجد ٦+ @ س٦= ء ع } ع { د ست ١ إذا كان
اجلزء األول–من النظرية األساسية للتفاضل والتكامل :احلل
س١۲= } ٦+ @ س٦{ ؛ ء؛؛؛ ؛ ؛ سس = ع ء} ع { د ست ١ ؛ ء؛؛؛ ؛ ؛ سس = }س { د ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
)٥(فاوجد د ٦ -@ س٦= ء ع )ع( د مسس ت ١إذا كان مثال مثال مثال مثال
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................................................
١١٩
٧٧
��א���� א� � א���� א���م����
................................
.....................................................
................................
.......................................................................................
78 ......= } }۲ه fcنء ع { ١- ع۲+@ ع { مسس ت ١= } س{ه 9ذא�0
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
UUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUUU���� : أكمل ����������������
.....= } س{هإن فء ع )ع( د مسس ت ١= } س{ه إذا كانت ~ا
= .........}١{ه فإن ء ع ؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛ ١؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛؛=ع ؛ عع ؛؛؛؛؛؛ مسس ت ٠= } س{ه إذا كانت ~ب
.......) =س(فإن د ظا س = ء ع )ع( د مسس ت ١= } س{هإذا كانت ~ج ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
:= } ۲{ق فإن ءع } ٥ –ذع + @ ع { مسست ١ = } س{ق oãb×@aˆg@@ تدريبتدريبتدريبتدريب ٦~ د ٣~ ج صفر ~ ب ٥-~ ا
.........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................................................................................... ١۲٠