ԱՐՈՒՍՅԱԿ ԹԱՄՐԱԶՅԱՆ

ՁԱՅՆԻ ԵՐԱԺՇՏԱԿԱՆ ՀՆՉՈՂՈՒԹՅԱՆ ՓՈԽԱԿԵՐՊՈՒՄՆԵՐԸ ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑՈՒ ՊԱՏԿԵՐԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՒՄ

Բանալի բառեր` կճմոսխգվ կճմմղմխնրղ ինվծվբկճմգվ ծմշնրճէ-

յիվծմգվ Ննվ նագհգմ գվագտնհնրէճնրմ յմշռնվ անվլթւ ծնաօնվ յնրվէգվթ

ոսնրհ նագհգմ կճմգվմամգվ սթգդգվխմ ղգհգբթ կճմթ ցնիխգվոնրղմգվ մ-

ջոպ գվագտնհնրէճնրմ ծվծմշնհնրէճնրմ պթէղթ ւռնհ-ղւվանվլնհ դնվնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճմ ծմշճնրմճթմ laquoոսխգվմգվraquo սթգդգվխմ գվըյսնրէճնրմ

(սհգվ)

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվմ պծջվխ գժմգժնռ սթգդգվխմ

Բմթ ագվանրճմ վըգւթտ ծղխռլ գմ ինջւթ կճմթ գվըյսնրէճմ ղգ-

մինվնրմխ դատնհնրէճղՠ

Ձճմթ ղգմմնրվՠ էցմտնրղմգվզ մվ ծմշնհնրէճմ ծգս խոռլ

ղգմդաճնրմ ՠմնվնյնրղմգվզ ծպմնրղ գմ Նվգխտնր սհ-սգջթժմգվնրղ

նագհգմ նժնվսմգվնրղ կգպւ ՠգվգժնռ թվգմտ անրմգհ նր մվՠթմ յհվյմգվզ Սվմւ

բպմնրղ գմ ժնրջգհգմ սգջթժւթ ղգչ ՠտռնհ ծգպմխվ բմբհ ջծնրղ պթէ-

ղգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ ծնջւգվթ նր բվկգվթ ծմշճնրմճթմ խնրսխնրղ-

մգվթ նր սվլնրղմգվթ ղգչ Եռ ղգմ մաղ ոյգտմնրղ ե ՠմջսգհլ-ՠ-

պջսգհլթ ճջ ղնանրէճնրմզ նվնռ մ խգվսնրղ ե թվ խիվբռլ սվլնր-

էճնրմմգվզ կճմոսխգվմգվմ նր նագհգմ ղգհգբթմգվզ ջսռլխգվո ծճնրջ-

ռլւմգվթ ղգչ

laquoԾմմբգմraquo ղգհգբթնրղ ոսխգվմնրղ ե Աջսռլղնվմ զմլճռնհ laquoԵվա

դվղմժթ գվա շարժվարժենիraquo-մ1 Աճջ մնվջսգհլ ՠպնռ (laquoյվընրմ օ

ռվըraquo) զջս ենրէճմ վսծճսռնրղ ե գվաջտնրէճմ էգ նագհգմ մ-

մճնրէ-էգէօջծ յվընրմ ՠմնրճէզ էգ վռգջսթ ծղսնրէճնրմզ ագհագհմւ-

մգվթ laquoմՠպմդՠնջraquo վազմէտ խնհղզ Մվթղթ գվագտնհնրէճնրմզ ՠմնվնյ-

ռնրղ ե ՠպծճնրջռլւնռ նվ մօ դնրս ծմշնհնրէճղՠ ՠհկճմմգվթ խնր-

սխնրղմգվնռ դնրճա մղմխնրղմգվնռ ջսգհլնրղ ե գժօեչմգվթ տնժտժտնհ

մվՠխգվս իհտխնրմ դվբմիյճթմ սոռնվնրէճնրմզ laquoսթձհ-ո-

1 Աճջ օ ծգսա զմբալնրղմգվզ ղգվմ գմ Ս Գողձճմզ յգյսնրղ ե ճջ ՠպթ պչթմ

վղսթ մյմխնրէճնրմզ laquoյվըգժնր յս յվըղնրմւ զմնհraquo (սգջ Ս Գՠղձգմ Ննվ

ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ Կ Պփժթջ 1910) Լ Հնռծմմթջճմզ գվխվնվբ վղսթմզ

laquoռվըraquo (սգջ Լ Հնռծմմթջճմ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճ-

ռլ ՠպգվ Եվօմ 2010)

62 Ա Թղվդճմ

սթձհ ջսհթ-իսհթraquo Աճջսգհ ՠպթղջսմգվթմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե ՠ-

պմղմխնրղմգվթ մնրճմ ծմշնրճէմգվթ յնրվչ յվծվռնհ թղջսմգվթ յհէմ

laquoԱսթձհraquo օ laquoոսթձհraquo ՠպգվզ ՠտսվռնրղ գմ նվոգջ laquoնժնվնրմraquo

2

laquoիսհթraquo-մ laquoինվըգժթ ծգյսժթraquo 3

թջխ laquoջսհթraquo-մ Հ Աձպճմզ խոնրղ ե

laquoջսգհմraquo ՠպթ ծգս4 գվըյսխմ պնրղնռ ղգմզմբծմնրվ թղջսնռ ճմ

ղսմմյնրղ ե ծվնրջս ձճնրհռնվռլ գվագտնհնրէճնրմ (laquoջսգհմraquo-թ նրհթհ

մյմխնրէճնրմմ ե laquoձճնրհ լթժ տնհնրմraquo) laquoՍսգհմraquo ՠպթ ծգս ե խոռնրղ օ

laquoջսգհթraquo գվըյսխմ գդվզ նվոգջ laquoլմվ գհմխնռ ագհագհգժraquo նրէ-

կճմ ծթղմխմ ծղխվաթտ laquoձճնրհռնվռլraquo գվագտնհնրէճնրմ պռգժ

ՠվբ-դվբվնրմ գժօեչճթմ ծղխվա5

Աճջ գժօեչմգվզ ծնջնրղ ղթիպմռնրղ գմ գվխէգվէ ՠգվմթ յնրվէգվթտ լն-

վտնհ ռվբթ ժգդռթ ւհտվգվանհ սռհթ ղգչ

Ասթձհ-ոսթձհ ջսհթ-իսհթ գվանռ

Հնջեվ դգժօգժջմ զմբ ղթղգմջ

Հմբվսթխ իհճվ էթխմեէգխթմ ձգղեվ

Բգվմմ գվխէգվէթ ռվբմ թ յվէմտմ խէեվ

Լգդնրթմ յվընհթմ ւհտվգվամճվ սրթհմ

Խմխգժ թ խմբվխե ՠնրվնրպ ծվնռ ջսնրլճմնռ ժտգժ

Ձճմ ւհտվմնրա նվ թ մղմե ծմշեվ

(laquoՄգհգբթ Ծմմբգմraquo6)

2 Աճջ գվխնր ՠպմ նրմգմ մնրճմ մյմխնրէճնրմզ (գվխնրջմ եժ ռխճռլ գմ Ս Գողձճմթ

ՠպվմնրղ Պսթձհզ նվոգջ նժնվնրմ սթձհզ մվմ ծղվըգւ սգջ Ննվ ՠպ-

աթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) Գ Ջծնրխճմզ մյնրղ ե laquoսթձհ ցէէռլ նժնվնրմ Հռմ-

ՠվ laquoոսթձհraquo-թտ սթձհ-ոսթձհ խվխմնրէճմ ղգչ ո-մ խնվտվլ (Գ Ջծնրխճմ

Հճգվգմ ջսնրաՠմխմ ՠպվմ Եվօմ 2010) Հ Աձպճմզ laquoոսթձհզraquo ծղ-

վնրղ ե laquoմջսնճա ՠպraquo նվ ղգխ մաղ նրմթ Նվգխտթմ laquoՆԲՀԼ ճթյնրղ ե laquoսթձհraquo

ՠպթ ծգս ՠճտ ղնպմնրղ ե ղգխմգժ ՋԲ (Ջիչիգմ Բպաթվւ Հճ-թսժգվգմ Վգմգսթխ

1837 Ա Թ) ղգխմնրղ ե laquoնժնվոս աժվոս ցվգժ ոսգժնռ ոսգժ ոժժնրլ

նժզվսխլraquo Ննրճմզ ծգհթմխզ մյնրղ ե laquoսթձհraquo-թ ծգս խոռլ (սգջ Հ Աձպճմ Հ-

ճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Ա ծ Եվօմ 1971 Դ ծ Եվօմ 1979) 3 Տգջ Ս Մժիջգմտ Հճգվգմ ՠտսվխմ ՠպվմ Եվօմ 1944 մնրճմզ Ս Գ-

ՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ 4 Տգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ ծ

5 Ննրճմ սգհնրղ

6 Տգջ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԳմկսգսվraquo ՄՀ Ժ բվ ԺԲ ծ Գվթանվ Նվգխտթ Ամէթժթջ-

Լթՠմմ 2008 եչ 715-716 (ճջնրծգսօ ՄՀ ԺԲ) գվխթ մռմնրղմ նր եչզ Աճջ սհթ ղճնրջ

սվՠգվխնրղ մյռլ ե laquoԱսթձհ-ոսթձհ ջսհթ-ծսհթ ծնրպմraquo laquoծնրպմraquo ՠպզ Գ Ջ-

ծնրխճմզ ՠտսվնրղ ե նվոգջ laquoւհմտւraquo (սգջ Հճգվգմ ջսնրաՠմխմ ՠպվմ

Եվօմ 2010) Հ Աձպճմզ մյնրղ ե նվ ճջ ՠպթ պմկթմ անվլլնրէճմզ շթ ծմբթ-

ոնրղ օ ՠպզ ծթյսխռնրղ ե ղթճմ Մ Առագվճմթ ՠպվմնրղ (Ապկգպմ ՠպվմ ծճ-

խդմգմ ժգդնրթ Վգմգսթխ 1865 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Գ

Եվօմ 1977) laquoՀսհթraquo ՠպզ ՠտթ մյռլթ շթ ծմբթոնրղ ղգդ ծճսմթ նշ ղթ ճժ ՠպ-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 63

Ավբգմ մճնրէխմ սռհթ կճմզ Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ Նվգ-

խտթմ վէմտմնրղ ե ճժ ՠպխգվսռլւմգվնրղ Աճմ ոսխգվմնրղ ե մի

նվոգջ ծդմա նվթմ մգվծճնրջռնրղ ե Տթվնչ խգմբմսնր կճմզ

Սխդՠմդվբ անճթր մճվ գվՠգղմ թ մնճմ ռճվթ

Վայր ճոխ ճեմէին տաւիղ ղթմ ՠգվգժնճ րվծջ

Արվծջ ռհրես ռձթպ ջեվ ծղՠգվսվ ղծթմhellip

Քնվւ ւչծրս ճնրջնռ զմբ պչ գժմգմ Փվխշթմhellip

ndash Փվխթշ Տեվ Յթջնրջ Քվթջսնջ գէե ջս եթվ բթոգժ

Եհՠճվմ թղ նշ եվ ղգպգժ

Եխ օ սգջ դհես հեսխնլ ջվսթ

Սվսթտ ձմովծ ձայն աղերսագոչ ողբոցhellip

Ձայն կենդանատուն ձայնէր laquoՂդվ գխ վսւջraquo

Աճմնրծգսօ laquoջւմշգժծվյ իղՠթraquo ծվնրէճմ ռգսթջթտ ծգսն Քվթջսն-

ջթ ձմովծմ նրհգխտնհ գվամ նր սռհթ կճմզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoգպ-

ջսպթշraquo օ laquoՠղՠգվաճթմraquo Բղՠզ ւմվթ ղգմծջս էռ կճմ վկխնհ

ժվմ ե7 գպջսպթշզ նվոգջ գպգվանրէճնրմ (laquoջպթմշraquo ճջսգհ ղգմզմբծ-

մնրվ գվա թղջսնռ8) ցջսնվգմ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմմ նրհհռլ գվագտնհնր-

վմնրղ Բմջսգհլխմ սնհմ ճջ բգունրղ խվնհ ե խոռգժ մինվբթ ծգս laquoՁգպտմ

գհթյնճ խղվկօ խոեվ Ասթձհ-ոսթձհ ջսհթ-ծսհթ ծնրպմraquo Ապչթմ սվՠգվ-

խզ ջխճմ ռգժթ ծռջսթ ե էռնրղ 7 laquoԲղՠ ծջս էգժմ ւմվթ ինյնվկճմ օ կճմ ինյնվraquo (ՆԲՀԼ) laquoԽնյնվraquo ՠպթ թղջսմ ե

laquoմնհնվխ խնյս մծվէ ինվէնրՠնվէ ծջս իթջսraquo (մնրճմ սգհնրղ) laquoԲղՠգվաճթմraquo

ղՠնհչխմ ՠպզ մգվխճտռլ ե ՠպվմթ ծռգժռլնրղ laquoՠղՠգվաճթմ նվ ծմե

դՠղՠ խղ ողո կճմ գվանտ զջս ծջս հգտ ւմվթraquo ճջսգհ ծգհթմխզ սժթջ ե

մօ Նվգխտնր Հվնրէճմ սհթ ղթ սվզմէգտռլ laquoՋմվ ւմվ սրթհ ՠղՠ յվըն-

հթմ ւհտվկճմգժraquo (սգջ ՆԲՀԼ ծ Բ Մմտնվբւ օ ճրգժնրլ [Մմտնվբւ մնվաթրս

ՠպթտ օ ռխճնրէգմտ ճրնրվջ սոավնրէգմ թ ռգվ գվօգժնճ]) Չմճլ ջվմ ճջ ՠպզ

ծճսմռնրղ ե Լ Հնռծմմթջճմթ Հճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվթ ՠպ-

վմնրղ ՠմնրէավռգժնռ նվոգջ laquoՠղՠ կճմնռraquo ծմշնհնրէճնրմ (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ

Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) 8 Աճջ ՠպզ ծմբթոնրղ ե Ս Գողձճմթ ՠպվմնրղ (մօ laquoգպջպթշraquo կօնռ) նվ-

ոգջ laquoգվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) մվմ գվխվնվբնրղ ե Լ Հնռ-

ծմմթջճմզ` laquoգպկճմ գվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ

ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) laquoՍպթմշraquo ՠպծնբռլթ սխ laquoգպջսպթշraquo laquoգպջպթշraquo

ՠպգվզ ռխճռլ գմ Հ Աձպճմթ laquoՀճգվգմ վղսխմ ՠպվմraquo-նրղ Վգվչթմջ

ծհնրղ ե laquoջպթմշraquo գդվթ պչմճթմ հՠճնրվմգվթտ ղգխթմ (Դթնմթջթնջ Թվխտնր ւգվխ-

մնրէճմ ղգխմնրէճմ ծճգվգմ էվաղմնրէճմզ) նվսգհ laquoջպթմշraquo-մ փասանվլռնրղ ե

laquoղվղնրմչraquo ՠպթ ծգս` ջնջխ laquoջռջռնտraquo թղջսնռ (ζηγμόο սգջ Ն Աբնմտ Հճգվգմաթ-

սխմ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվխգվ Գ Եվօմ 2008 եչ 6-7) ճմնրծգսօ Մաթջսվնջթ

40-վբ էհէթմ նվսգհ ճմ փասանվլռլ ե laquoգվա ժխսթ գվաraquo թղջսնռ թջխ Նվգխտնր

ամկնրղ ջվմթտ ՠվբռլ laquoգպջպթշraquo laquoգպջսպթշraquo կօգվթ ծգս խոռլ սժթջ ե զմբ-

ծմնրվ laquoգվաraquo մյմխնրէճնրմզ զջս Եվգղթ ռվբոգսթ ՠպվմթ laquoղվղնրմչ օ ջպթմշ

ջթ դնվ կճմթր մնրագմraquo (Բպաթվւ Հճնտ վվգժ թ Ս Էչղթլթմ Երեմիայ վարդապե-

64 Ա Թղվդճմ

էճնրմմ ե Բնրմ մռազ ծմշճնրմռնվռնրղ ե կճմվկխղմ մղմխղղՠ մխ-

վավխմ laquoսռթհոձթպraquo ՠպնռ (նվոգջ սռհմռա laquoւմվթ էգժգվզ

դվմնհraquo9) ճջսգհ յգյսռլ ե կճմթ վսլղմ ոծզ ժվգվթմ ծոռգժնրտ

պչտնհ laquoհղնրխզraquo

Աճջ խնրսխնրղմգվզ լմնրղ գմ անրմգհ laquoյնյցգժթնրէճմraquo ջսթձմթ

ծջտռլ կճմոսխգվթ laquoղվղթմզraquo նվ պռգժ իստմնրղ ծվջստմնրղ

ե ՠմնրէճմ կօգվթ ցէէնրղթ սգջվմզ գպգվանրէճմ ՠմնվնյղմ ծղվ Ն-

վգխտթմ օջ զմսվնրղ ե նշ էգ laquoջպթմշraquo խղ laquoջպթշraquo ճժ ռգժթ laquoէմկվraquo

laquoջսպթշraquo կօզ (laquoՏրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ Տրթհոձթպ գվա

Գժթժգ դնրվձթտraquo)

Եռ ճջ ռպ մռազ բվռառնրղ ե ծնաօնվ օ դաճխմ յիվծմգվթ վե-

րածնության ՠնրճջգվթտ նր լհթխմգվթտ ջթվն ՠպմխնրղնռ լթլմթ նր վցթթ

գվմամգվթմ ղթիպմռնհ ժնրջգ վծգսմգվթ սգջվմնրղ

Խնրղՠջ գվղ սհճնտմ գվցմէգվէթտ լհխմտ

Ոջսթմխնսնվ վղրգմգտ մնձթhellip

Խնրպմ ծդվեռվբթմ ղմնրյխՠգվ ՠթրվթմ

Բթրվ ջթվնհճմնտ լեվ անճմ լթլմթմ իպմգժ

Խպմ թ ինրպմ ծթմ ծնճժ լգվնրմգտ ոգվձթտ

Տգվօ կթէգմգտ սվլմգմ զմբ նսթրւ

Ըմբ նսթրւ ղւվնհթմ ղւվթմձգղ ծվվցթմ

Տրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ

Տրթհոձթպ գվա Գժթժգ դնրվձթտ

Զնրվձ ավմմՠնճջ Ննվ Սթնմթ զմլճhellipraquo

(laquoԳմկ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 641-642)

տի սո թ ճԱժթխփպմճ 1698 եչ 217 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ

ծ Եվօմ 1979) laquoՍպթմշraquo-զ խ Հճխդճմ ՠպվմնրղ թվ միմխմ մյմխնր-

էճղՠ laquoջպթմշւ ջպթշւ ջպթձւ յպթմշ յպմշթրմ յյթրմ ջնրժնրղմ ծմշթրմ թՠվ ջվմաթ ձիվ-

խթ օ ճժմraquo (ՆԲՀԼ) laquoՇպթշraquo կօնռ ճջ գդվզ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե օ ճժնրվ ՠմնվնյգ-

ժնռ ղջմռնվոգջ Սնրվՠ Աջսռլլմթմ մռթվռլ թվ մգվՠնհզ laquohellipօ վբ ծ ջխջտնրւ

դխմթ ալավնրէգմ անրղվծնժնռ ոսղՠմնրէգմջ իպմգժ բնրմ թմշ ավնրէթրմջ

ծղպրսաթվ բվնրսթտhellip ջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ զմլճ ղսնրտգժ

ոսնրհ ծձնրէգմ խղտմ ենրէգմ մձպմ թջխնրէգմ դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ

յվէմտ թ ծնս մնրյթտraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Սնրվՠ Խշթմraquo

ՄՀ ԺԲ եչ 929) 9 Ըջս Ս Գողձճմթ laquoւմվթ էգժգվraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) զջս Լ Հնռ-

ծմմթջճմթ laquoսռհմռաraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ

շռխճռլ ՠպգվ) Հ Աձպճմզ մգվխճտմնրղ ե laquoոձթպraquo վղսզ նվոգջ laquoւմվթ էգժգվզ

դվմգժզ վղս պմկթմ մանվլլխմ նվթտ ոձպգժ ւմվթ էգժգվզ դվմգժraquo ճ-

մնրծգսօ մնրճմ թղջսնռ laquoսրթհոձթպraquo կօզ laquoւմվթ էգժգվզ դվմնհraquo (սգջ Հ Աձպ-

ճմ Հճգվգմ Ավղսխմ ՠպվմ Դ ծ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 65

Ապծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ոսխգվռնրղ ե ՠմնրէճմ դվ-

էնմւթ վէմտնհ ՠմնրէճմ նր խգմբմթմգվթ սվլլ դվղմծվյ գվագտթխ կճ-

մգվթ ջվմ ղթտնհ ծնաօնվ փվծմգվանրէճնրմմգվթ սգջվմզ Սվ ղգմագհգտթխ

փվթմխմգվմ գմ Սծխ Ձնվցնվգտնր laquoԱվղռգմճտraquo օ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվթ

Սնրվՠ Կնրճջթմ մռթվռլ ձպգվզ10

Ոհչ սթգդգվւզ ծղխռնրղ ե սվսգջխ ծմշն-

հնրէճնրմմգվնռ խճմւթ ՠնժնվ կօգվմ ճմ վսլնրղ գմ թվգմտ նժնվսմգվթտ նր սվ-

լռնրղ ե վվշնրէճղՠ ղգխ ՠդղկճմնրէճնրմզ Նղմ ոսխգվթ ծմբթոնրղ գմւ

Գվթանվ Նվգխտնր laquoԵվա Եվանտթraquo laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo սգ-

հթթ ղգխմնրէճմ ղգչ (Եվա Բ 12) Աճջսգհ ծգհթմխզ ագհգտթխ ծղգղսնրէճնրմ ե

մնրղ ջվՠջտ ճվգվթ օ ավմմ գվագտթխ ծռւգվթ ղթչօ թմշոգջ էպշնրմմգվմ գմ

սվլնրղ թվգմտ ձպռնհճնրմզ ճմոգջ ծնաօնվ ավմմզ սվլնրէճնրմմգվնրղ

ջցպռնրղ գմ ծվգյսխճթմ գվաջտնրէճնրմմգվզ laquoՈվոեջ ծրւ թ ըղ ավմճմնճմ

վրվմմ օ սվլմթմ զմբ գվխթվ մնճմոեջ օ թ աժ ծնաօնվ ավմճմնճջ տմլմ

ջնրվՠւմ ղմրմբ պւգժւ օ ղվավեւ օ ռվբոգսւ օ նվւ մնտ ւվնդնր-

էգղՠ ծվգյսխճթմ օ ծնաօնվ գվանռւ րվծմգմ դԱջսնրլ թ աթյգվթ օ թ սնրզմ-

չգմ Աճջ ե laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo Աճաթւ լհխգտթմ օ գսնրմ

դծնս թրվգմտ Աճաթ դծրստգժջ մնրմգտ նվւ լհխգտմ ճժ օ ճժ օ ոեջ-

ոեջ անրմնռւ օ ոսհնռւ օ ծնսնռւhellipraquo11

Ապծջվխ Նվգխտնր սհգվնրղ ծնաօնվ ավմմ ՠնրճջգվթ ցէէնրղթ անրճ-

մգվթ ձպաղմ գվմամգվզ ղյսոգջ նրհգխտռնրղ գմ գվըյսնրէճմ կճմգվմա-

մգվնռ Հնաօնվ գվագտնհնրէճմ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճմ սթգդգվխմ ժնր-

ջգվանրէճմ նժնվսմգվթմ կնրժռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդնրղ գմ Նվգխտնր ւգվէռլմգ-

վնրղ (սգջ ջսնվօ)

Բմնրէճմ լռժնրղթտ վվղմ դվղմժթ եչւթտ խէնհ խղ մվ ղգչ

դմատնհ գվըյսնրէճմ էվէպնրղմ ե ծպմնրղ Վվբռպթ օ Հվնրէճմ

սհգվնրղ Աճջսգհ գվըյսնրէճմ ինվծվբոսխգվզ խոռնրղ ե ռգժթ

ինվնրմխ նժնվսմգվթ ծգս Աճմ լմնրմբ ե պմնրղ laquoմնջվraquo-նագհգմ սվ-

լնրէճնրմմգվթտ սթգդգվխմ դվղմժթ ինվծվբոսխգվմգվթտ նր ՠմնր-

էճմ ղգչ ջվ մբվբվկնրղմգվթտ վցթթ ռվջգվթտ ռպռնհ անծվ ռվ-

բթտ գվխմճթմ լնռճթմ լհխթ լռժնրղթտ ղթմշօ ձճնրհթ ռվ յնհյնհտնհ

ոսնրհզ նվթմ ջմնրղ ե սգվօզ ճջսգհ եժ ծճսմռնրղ ե սռթհզ laquoՏգվօմ

սրթհ սնրնհթմ Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմraquo

Գնծվ ռվբմ ռպ պգժ

Ի ռգծթտ ռվջթտմ վցգմթտ

Ի ռգվ թ ռգվճ ռվջթտ

Եվցթմ գվցմնրմխ լհխթմ

Շնհյնհեվ ոզսնրհմ թ ձհթմ

Քվւնրղ ռխջթվ ոսնրհմ

10

laquoԵվմգժրնճմ Թգնբնվնջթ ղթճմխգտթ Գնռգջս թ Սնրվՠ Աջսնրլլթմմ օ թ ղթյս Կնճջմ

Մվթղraquo laquoՍծխճ ծճնտ խէնհթխնջթ ջտգժ Յվղրգմգտմ փվ նվ ե նհնան-

ղգմraquo սգջ Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 1953 11

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 788

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

62 Ա Թղվդճմ

սթձհ ջսհթ-իսհթraquo Աճջսգհ ՠպթղջսմգվթմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե ՠ-

պմղմխնրղմգվթ մնրճմ ծմշնրճէմգվթ յնրվչ յվծվռնհ թղջսմգվթ յհէմ

laquoԱսթձհraquo օ laquoոսթձհraquo ՠպգվզ ՠտսվռնրղ գմ նվոգջ laquoնժնվնրմraquo

2

laquoիսհթraquo-մ laquoինվըգժթ ծգյսժթraquo 3

թջխ laquoջսհթraquo-մ Հ Աձպճմզ խոնրղ ե

laquoջսգհմraquo ՠպթ ծգս4 գվըյսխմ պնրղնռ ղգմզմբծմնրվ թղջսնռ ճմ

ղսմմյնրղ ե ծվնրջս ձճնրհռնվռլ գվագտնհնրէճնրմ (laquoջսգհմraquo-թ նրհթհ

մյմխնրէճնրմմ ե laquoձճնրհ լթժ տնհնրմraquo) laquoՍսգհմraquo ՠպթ ծգս ե խոռնրղ օ

laquoջսգհթraquo գվըյսխմ գդվզ նվոգջ laquoլմվ գհմխնռ ագհագհգժraquo նրէ-

կճմ ծթղմխմ ծղխվաթտ laquoձճնրհռնվռլraquo գվագտնհնրէճնրմ պռգժ

ՠվբ-դվբվնրմ գժօեչճթմ ծղխվա5

Աճջ գժօեչմգվզ ծնջնրղ ղթիպմռնրղ գմ գվխէգվէ ՠգվմթ յնրվէգվթտ լն-

վտնհ ռվբթ ժգդռթ ւհտվգվանհ սռհթ ղգչ

Ասթձհ-ոսթձհ ջսհթ-իսհթ գվանռ

Հնջեվ դգժօգժջմ զմբ ղթղգմջ

Հմբվսթխ իհճվ էթխմեէգխթմ ձգղեվ

Բգվմմ գվխէգվէթ ռվբմ թ յվէմտմ խէեվ

Լգդնրթմ յվընհթմ ւհտվգվամճվ սրթհմ

Խմխգժ թ խմբվխե ՠնրվնրպ ծվնռ ջսնրլճմնռ ժտգժ

Ձճմ ւհտվմնրա նվ թ մղմե ծմշեվ

(laquoՄգհգբթ Ծմմբգմraquo6)

2 Աճջ գվխնր ՠպմ նրմգմ մնրճմ մյմխնրէճնրմզ (գվխնրջմ եժ ռխճռլ գմ Ս Գողձճմթ

ՠպվմնրղ Պսթձհզ նվոգջ նժնվնրմ սթձհզ մվմ ծղվըգւ սգջ Ննվ ՠպ-

աթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) Գ Ջծնրխճմզ մյնրղ ե laquoսթձհ ցէէռլ նժնվնրմ Հռմ-

ՠվ laquoոսթձհraquo-թտ սթձհ-ոսթձհ խվխմնրէճմ ղգչ ո-մ խնվտվլ (Գ Ջծնրխճմ

Հճգվգմ ջսնրաՠմխմ ՠպվմ Եվօմ 2010) Հ Աձպճմզ laquoոսթձհզraquo ծղ-

վնրղ ե laquoմջսնճա ՠպraquo նվ ղգխ մաղ նրմթ Նվգխտթմ laquoՆԲՀԼ ճթյնրղ ե laquoսթձհraquo

ՠպթ ծգս ՠճտ ղնպմնրղ ե ղգխմգժ ՋԲ (Ջիչիգմ Բպաթվւ Հճ-թսժգվգմ Վգմգսթխ

1837 Ա Թ) ղգխմնրղ ե laquoնժնվոս աժվոս ցվգժ ոսգժնռ ոսգժ ոժժնրլ

նժզվսխլraquo Ննրճմզ ծգհթմխզ մյնրղ ե laquoսթձհraquo-թ ծգս խոռլ (սգջ Հ Աձպճմ Հ-

ճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Ա ծ Եվօմ 1971 Դ ծ Եվօմ 1979) 3 Տգջ Ս Մժիջգմտ Հճգվգմ ՠտսվխմ ՠպվմ Եվօմ 1944 մնրճմզ Ս Գ-

ՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ 4 Տգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ ծ

5 Ննրճմ սգհնրղ

6 Տգջ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԳմկսգսվraquo ՄՀ Ժ բվ ԺԲ ծ Գվթանվ Նվգխտթ Ամէթժթջ-

Լթՠմմ 2008 եչ 715-716 (ճջնրծգսօ ՄՀ ԺԲ) գվխթ մռմնրղմ նր եչզ Աճջ սհթ ղճնրջ

սվՠգվխնրղ մյռլ ե laquoԱսթձհ-ոսթձհ ջսհթ-ծսհթ ծնրպմraquo laquoծնրպմraquo ՠպզ Գ Ջ-

ծնրխճմզ ՠտսվնրղ ե նվոգջ laquoւհմտւraquo (սգջ Հճգվգմ ջսնրաՠմխմ ՠպվմ

Եվօմ 2010) Հ Աձպճմզ մյնրղ ե նվ ճջ ՠպթ պմկթմ անվլլնրէճմզ շթ ծմբթ-

ոնրղ օ ՠպզ ծթյսխռնրղ ե ղթճմ Մ Առագվճմթ ՠպվմնրղ (Ապկգպմ ՠպվմ ծճ-

խդմգմ ժգդնրթ Վգմգսթխ 1865 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Գ

Եվօմ 1977) laquoՀսհթraquo ՠպզ ՠտթ մյռլթ շթ ծմբթոնրղ ղգդ ծճսմթ նշ ղթ ճժ ՠպ-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 63

Ավբգմ մճնրէխմ սռհթ կճմզ Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ Նվգ-

խտթմ վէմտմնրղ ե ճժ ՠպխգվսռլւմգվնրղ Աճմ ոսխգվմնրղ ե մի

նվոգջ ծդմա նվթմ մգվծճնրջռնրղ ե Տթվնչ խգմբմսնր կճմզ

Սխդՠմդվբ անճթր մճվ գվՠգղմ թ մնճմ ռճվթ

Վայր ճոխ ճեմէին տաւիղ ղթմ ՠգվգժնճ րվծջ

Արվծջ ռհրես ռձթպ ջեվ ծղՠգվսվ ղծթմhellip

Քնվւ ւչծրս ճնրջնռ զմբ պչ գժմգմ Փվխշթմhellip

ndash Փվխթշ Տեվ Յթջնրջ Քվթջսնջ գէե ջս եթվ բթոգժ

Եհՠճվմ թղ նշ եվ ղգպգժ

Եխ օ սգջ դհես հեսխնլ ջվսթ

Սվսթտ ձմովծ ձայն աղերսագոչ ողբոցhellip

Ձայն կենդանատուն ձայնէր laquoՂդվ գխ վսւջraquo

Աճմնրծգսօ laquoջւմշգժծվյ իղՠթraquo ծվնրէճմ ռգսթջթտ ծգսն Քվթջսն-

ջթ ձմովծմ նրհգխտնհ գվամ նր սռհթ կճմզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoգպ-

ջսպթշraquo օ laquoՠղՠգվաճթմraquo Բղՠզ ւմվթ ղգմծջս էռ կճմ վկխնհ

ժվմ ե7 գպջսպթշզ նվոգջ գպգվանրէճնրմ (laquoջպթմշraquo ճջսգհ ղգմզմբծ-

մնրվ գվա թղջսնռ8) ցջսնվգմ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմմ նրհհռլ գվագտնհնր-

վմնրղ Բմջսգհլխմ սնհմ ճջ բգունրղ խվնհ ե խոռգժ մինվբթ ծգս laquoՁգպտմ

գհթյնճ խղվկօ խոեվ Ասթձհ-ոսթձհ ջսհթ-ծսհթ ծնրպմraquo Ապչթմ սվՠգվ-

խզ ջխճմ ռգժթ ծռջսթ ե էռնրղ 7 laquoԲղՠ ծջս էգժմ ւմվթ ինյնվկճմ օ կճմ ինյնվraquo (ՆԲՀԼ) laquoԽնյնվraquo ՠպթ թղջսմ ե

laquoմնհնվխ խնյս մծվէ ինվէնրՠնվէ ծջս իթջսraquo (մնրճմ սգհնրղ) laquoԲղՠգվաճթմraquo

ղՠնհչխմ ՠպզ մգվխճտռլ ե ՠպվմթ ծռգժռլնրղ laquoՠղՠգվաճթմ նվ ծմե

դՠղՠ խղ ողո կճմ գվանտ զջս ծջս հգտ ւմվթraquo ճջսգհ ծգհթմխզ սժթջ ե

մօ Նվգխտնր Հվնրէճմ սհթ ղթ սվզմէգտռլ laquoՋմվ ւմվ սրթհ ՠղՠ յվըն-

հթմ ւհտվկճմգժraquo (սգջ ՆԲՀԼ ծ Բ Մմտնվբւ օ ճրգժնրլ [Մմտնվբւ մնվաթրս

ՠպթտ օ ռխճնրէգմտ ճրնրվջ սոավնրէգմ թ ռգվ գվօգժնճ]) Չմճլ ջվմ ճջ ՠպզ

ծճսմռնրղ ե Լ Հնռծմմթջճմթ Հճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվթ ՠպ-

վմնրղ ՠմնրէավռգժնռ նվոգջ laquoՠղՠ կճմնռraquo ծմշնհնրէճնրմ (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ

Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) 8 Աճջ ՠպզ ծմբթոնրղ ե Ս Գողձճմթ ՠպվմնրղ (մօ laquoգպջպթշraquo կօնռ) նվ-

ոգջ laquoգվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) մվմ գվխվնվբնրղ ե Լ Հնռ-

ծմմթջճմզ` laquoգպկճմ գվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ

ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) laquoՍպթմշraquo ՠպծնբռլթ սխ laquoգպջսպթշraquo laquoգպջպթշraquo

ՠպգվզ ռխճռլ գմ Հ Աձպճմթ laquoՀճգվգմ վղսխմ ՠպվմraquo-նրղ Վգվչթմջ

ծհնրղ ե laquoջպթմշraquo գդվթ պչմճթմ հՠճնրվմգվթտ ղգխթմ (Դթնմթջթնջ Թվխտնր ւգվխ-

մնրէճմ ղգխմնրէճմ ծճգվգմ էվաղմնրէճմզ) նվսգհ laquoջպթմշraquo-մ փասանվլռնրղ ե

laquoղվղնրմչraquo ՠպթ ծգս` ջնջխ laquoջռջռնտraquo թղջսնռ (ζηγμόο սգջ Ն Աբնմտ Հճգվգմաթ-

սխմ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվխգվ Գ Եվօմ 2008 եչ 6-7) ճմնրծգսօ Մաթջսվնջթ

40-վբ էհէթմ նվսգհ ճմ փասանվլռլ ե laquoգվա ժխսթ գվաraquo թղջսնռ թջխ Նվգխտնր

ամկնրղ ջվմթտ ՠվբռլ laquoգպջպթշraquo laquoգպջսպթշraquo կօգվթ ծգս խոռլ սժթջ ե զմբ-

ծմնրվ laquoգվաraquo մյմխնրէճնրմզ զջս Եվգղթ ռվբոգսթ ՠպվմթ laquoղվղնրմչ օ ջպթմշ

ջթ դնվ կճմթր մնրագմraquo (Բպաթվւ Հճնտ վվգժ թ Ս Էչղթլթմ Երեմիայ վարդապե-

64 Ա Թղվդճմ

էճնրմմ ե Բնրմ մռազ ծմշճնրմռնվռնրղ ե կճմվկխղմ մղմխղղՠ մխ-

վավխմ laquoսռթհոձթպraquo ՠպնռ (նվոգջ սռհմռա laquoւմվթ էգժգվզ

դվմնհraquo9) ճջսգհ յգյսռլ ե կճմթ վսլղմ ոծզ ժվգվթմ ծոռգժնրտ

պչտնհ laquoհղնրխզraquo

Աճջ խնրսխնրղմգվզ լմնրղ գմ անրմգհ laquoյնյցգժթնրէճմraquo ջսթձմթ

ծջտռլ կճմոսխգվթ laquoղվղթմզraquo նվ պռգժ իստմնրղ ծվջստմնրղ

ե ՠմնրէճմ կօգվթ ցէէնրղթ սգջվմզ գպգվանրէճմ ՠմնվնյղմ ծղվ Ն-

վգխտթմ օջ զմսվնրղ ե նշ էգ laquoջպթմշraquo խղ laquoջպթշraquo ճժ ռգժթ laquoէմկվraquo

laquoջսպթշraquo կօզ (laquoՏրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ Տրթհոձթպ գվա

Գժթժգ դնրվձթտraquo)

Եռ ճջ ռպ մռազ բվռառնրղ ե ծնաօնվ օ դաճխմ յիվծմգվթ վե-

րածնության ՠնրճջգվթտ նր լհթխմգվթտ ջթվն ՠպմխնրղնռ լթլմթ նր վցթթ

գվմամգվթմ ղթիպմռնհ ժնրջգ վծգսմգվթ սգջվմնրղ

Խնրղՠջ գվղ սհճնտմ գվցմէգվէթտ լհխմտ

Ոջսթմխնսնվ վղրգմգտ մնձթhellip

Խնրպմ ծդվեռվբթմ ղմնրյխՠգվ ՠթրվթմ

Բթրվ ջթվնհճմնտ լեվ անճմ լթլմթմ իպմգժ

Խպմ թ ինրպմ ծթմ ծնճժ լգվնրմգտ ոգվձթտ

Տգվօ կթէգմգտ սվլմգմ զմբ նսթրւ

Ըմբ նսթրւ ղւվնհթմ ղւվթմձգղ ծվվցթմ

Տրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ

Տրթհոձթպ գվա Գժթժգ դնրվձթտ

Զնրվձ ավմմՠնճջ Ննվ Սթնմթ զմլճhellipraquo

(laquoԳմկ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 641-642)

տի սո թ ճԱժթխփպմճ 1698 եչ 217 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ

ծ Եվօմ 1979) laquoՍպթմշraquo-զ խ Հճխդճմ ՠպվմնրղ թվ միմխմ մյմխնր-

էճղՠ laquoջպթմշւ ջպթշւ ջպթձւ յպթմշ յպմշթրմ յյթրմ ջնրժնրղմ ծմշթրմ թՠվ ջվմաթ ձիվ-

խթ օ ճժմraquo (ՆԲՀԼ) laquoՇպթշraquo կօնռ ճջ գդվզ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե օ ճժնրվ ՠմնվնյգ-

ժնռ ղջմռնվոգջ Սնրվՠ Աջսռլլմթմ մռթվռլ թվ մգվՠնհզ laquohellipօ վբ ծ ջխջտնրւ

դխմթ ալավնրէգմ անրղվծնժնռ ոսղՠմնրէգմջ իպմգժ բնրմ թմշ ավնրէթրմջ

ծղպրսաթվ բվնրսթտhellip ջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ զմլճ ղսնրտգժ

ոսնրհ ծձնրէգմ խղտմ ենրէգմ մձպմ թջխնրէգմ դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ

յվէմտ թ ծնս մնրյթտraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Սնրվՠ Խշթմraquo

ՄՀ ԺԲ եչ 929) 9 Ըջս Ս Գողձճմթ laquoւմվթ էգժգվraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) զջս Լ Հնռ-

ծմմթջճմթ laquoսռհմռաraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ

շռխճռլ ՠպգվ) Հ Աձպճմզ մգվխճտմնրղ ե laquoոձթպraquo վղսզ նվոգջ laquoւմվթ էգժգվզ

դվմգժզ վղս պմկթմ մանվլլխմ նվթտ ոձպգժ ւմվթ էգժգվզ դվմգժraquo ճ-

մնրծգսօ մնրճմ թղջսնռ laquoսրթհոձթպraquo կօզ laquoւմվթ էգժգվզ դվմնհraquo (սգջ Հ Աձպ-

ճմ Հճգվգմ Ավղսխմ ՠպվմ Դ ծ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 65

Ապծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ոսխգվռնրղ ե ՠմնրէճմ դվ-

էնմւթ վէմտնհ ՠմնրէճմ նր խգմբմթմգվթ սվլլ դվղմծվյ գվագտթխ կճ-

մգվթ ջվմ ղթտնհ ծնաօնվ փվծմգվանրէճնրմմգվթ սգջվմզ Սվ ղգմագհգտթխ

փվթմխմգվմ գմ Սծխ Ձնվցնվգտնր laquoԱվղռգմճտraquo օ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվթ

Սնրվՠ Կնրճջթմ մռթվռլ ձպգվզ10

Ոհչ սթգդգվւզ ծղխռնրղ ե սվսգջխ ծմշն-

հնրէճնրմմգվնռ խճմւթ ՠնժնվ կօգվմ ճմ վսլնրղ գմ թվգմտ նժնվսմգվթտ նր սվ-

լռնրղ ե վվշնրէճղՠ ղգխ ՠդղկճմնրէճնրմզ Նղմ ոսխգվթ ծմբթոնրղ գմւ

Գվթանվ Նվգխտնր laquoԵվա Եվանտթraquo laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo սգ-

հթթ ղգխմնրէճմ ղգչ (Եվա Բ 12) Աճջսգհ ծգհթմխզ ագհգտթխ ծղգղսնրէճնրմ ե

մնրղ ջվՠջտ ճվգվթ օ ավմմ գվագտթխ ծռւգվթ ղթչօ թմշոգջ էպշնրմմգվմ գմ

սվլնրղ թվգմտ ձպռնհճնրմզ ճմոգջ ծնաօնվ ավմմզ սվլնրէճնրմմգվնրղ

ջցպռնրղ գմ ծվգյսխճթմ գվաջտնրէճնրմմգվզ laquoՈվոեջ ծրւ թ ըղ ավմճմնճմ

վրվմմ օ սվլմթմ զմբ գվխթվ մնճմոեջ օ թ աժ ծնաօնվ ավմճմնճջ տմլմ

ջնրվՠւմ ղմրմբ պւգժւ օ ղվավեւ օ ռվբոգսւ օ նվւ մնտ ւվնդնր-

էգղՠ ծվգյսխճթմ օ ծնաօնվ գվանռւ րվծմգմ դԱջսնրլ թ աթյգվթ օ թ սնրզմ-

չգմ Աճջ ե laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo Աճաթւ լհխգտթմ օ գսնրմ

դծնս թրվգմտ Աճաթ դծրստգժջ մնրմգտ նվւ լհխգտմ ճժ օ ճժ օ ոեջ-

ոեջ անրմնռւ օ ոսհնռւ օ ծնսնռւhellipraquo11

Ապծջվխ Նվգխտնր սհգվնրղ ծնաօնվ ավմմ ՠնրճջգվթ ցէէնրղթ անրճ-

մգվթ ձպաղմ գվմամգվզ ղյսոգջ նրհգխտռնրղ գմ գվըյսնրէճմ կճմգվմա-

մգվնռ Հնաօնվ գվագտնհնրէճմ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճմ սթգդգվխմ ժնր-

ջգվանրէճմ նժնվսմգվթմ կնրժռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդնրղ գմ Նվգխտնր ւգվէռլմգ-

վնրղ (սգջ ջսնվօ)

Բմնրէճմ լռժնրղթտ վվղմ դվղմժթ եչւթտ խէնհ խղ մվ ղգչ

դմատնհ գվըյսնրէճմ էվէպնրղմ ե ծպմնրղ Վվբռպթ օ Հվնրէճմ

սհգվնրղ Աճջսգհ գվըյսնրէճմ ինվծվբոսխգվզ խոռնրղ ե ռգժթ

ինվնրմխ նժնվսմգվթ ծգս Աճմ լմնրմբ ե պմնրղ laquoմնջվraquo-նագհգմ սվ-

լնրէճնրմմգվթտ սթգդգվխմ դվղմժթ ինվծվբոսխգվմգվթտ նր ՠմնր-

էճմ ղգչ ջվ մբվբվկնրղմգվթտ վցթթ ռվջգվթտ ռպռնհ անծվ ռվ-

բթտ գվխմճթմ լնռճթմ լհխթ լռժնրղթտ ղթմշօ ձճնրհթ ռվ յնհյնհտնհ

ոսնրհզ նվթմ ջմնրղ ե սգվօզ ճջսգհ եժ ծճսմռնրղ ե սռթհզ laquoՏգվօմ

սրթհ սնրնհթմ Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմraquo

Գնծվ ռվբմ ռպ պգժ

Ի ռգծթտ ռվջթտմ վցգմթտ

Ի ռգվ թ ռգվճ ռվջթտ

Եվցթմ գվցմնրմխ լհխթմ

Շնհյնհեվ ոզսնրհմ թ ձհթմ

Քվւնրղ ռխջթվ ոսնրհմ

10

laquoԵվմգժրնճմ Թգնբնվնջթ ղթճմխգտթ Գնռգջս թ Սնրվՠ Աջսնրլլթմմ օ թ ղթյս Կնճջմ

Մվթղraquo laquoՍծխճ ծճնտ խէնհթխնջթ ջտգժ Յվղրգմգտմ փվ նվ ե նհնան-

ղգմraquo սգջ Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 1953 11

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 788

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 63

Ավբգմ մճնրէխմ սռհթ կճմզ Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ Նվգ-

խտթմ վէմտմնրղ ե ճժ ՠպխգվսռլւմգվնրղ Աճմ ոսխգվմնրղ ե մի

նվոգջ ծդմա նվթմ մգվծճնրջռնրղ ե Տթվնչ խգմբմսնր կճմզ

Սխդՠմդվբ անճթր մճվ գվՠգղմ թ մնճմ ռճվթ

Վայր ճոխ ճեմէին տաւիղ ղթմ ՠգվգժնճ րվծջ

Արվծջ ռհրես ռձթպ ջեվ ծղՠգվսվ ղծթմhellip

Քնվւ ւչծրս ճնրջնռ զմբ պչ գժմգմ Փվխշթմhellip

ndash Փվխթշ Տեվ Յթջնրջ Քվթջսնջ գէե ջս եթվ բթոգժ

Եհՠճվմ թղ նշ եվ ղգպգժ

Եխ օ սգջ դհես հեսխնլ ջվսթ

Սվսթտ ձմովծ ձայն աղերսագոչ ողբոցhellip

Ձայն կենդանատուն ձայնէր laquoՂդվ գխ վսւջraquo

Աճմնրծգսօ laquoջւմշգժծվյ իղՠթraquo ծվնրէճմ ռգսթջթտ ծգսն Քվթջսն-

ջթ ձմովծմ նրհգխտնհ գվամ նր սռհթ կճմզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoգպ-

ջսպթշraquo օ laquoՠղՠգվաճթմraquo Բղՠզ ւմվթ ղգմծջս էռ կճմ վկխնհ

ժվմ ե7 գպջսպթշզ նվոգջ գպգվանրէճնրմ (laquoջպթմշraquo ճջսգհ ղգմզմբծ-

մնրվ գվա թղջսնռ8) ցջսնվգմ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմմ նրհհռլ գվագտնհնր-

վմնրղ Բմջսգհլխմ սնհմ ճջ բգունրղ խվնհ ե խոռգժ մինվբթ ծգս laquoՁգպտմ

գհթյնճ խղվկօ խոեվ Ասթձհ-ոսթձհ ջսհթ-ծսհթ ծնրպմraquo Ապչթմ սվՠգվ-

խզ ջխճմ ռգժթ ծռջսթ ե էռնրղ 7 laquoԲղՠ ծջս էգժմ ւմվթ ինյնվկճմ օ կճմ ինյնվraquo (ՆԲՀԼ) laquoԽնյնվraquo ՠպթ թղջսմ ե

laquoմնհնվխ խնյս մծվէ ինվէնրՠնվէ ծջս իթջսraquo (մնրճմ սգհնրղ) laquoԲղՠգվաճթմraquo

ղՠնհչխմ ՠպզ մգվխճտռլ ե ՠպվմթ ծռգժռլնրղ laquoՠղՠգվաճթմ նվ ծմե

դՠղՠ խղ ողո կճմ գվանտ զջս ծջս հգտ ւմվթraquo ճջսգհ ծգհթմխզ սժթջ ե

մօ Նվգխտնր Հվնրէճմ սհթ ղթ սվզմէգտռլ laquoՋմվ ւմվ սրթհ ՠղՠ յվըն-

հթմ ւհտվկճմգժraquo (սգջ ՆԲՀԼ ծ Բ Մմտնվբւ օ ճրգժնրլ [Մմտնվբւ մնվաթրս

ՠպթտ օ ռխճնրէգմտ ճրնրվջ սոավնրէգմ թ ռգվ գվօգժնճ]) Չմճլ ջվմ ճջ ՠպզ

ծճսմռնրղ ե Լ Հնռծմմթջճմթ Հճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվթ ՠպ-

վմնրղ ՠմնրէավռգժնռ նվոգջ laquoՠղՠ կճմնռraquo ծմշնհնրէճնրմ (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ

Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) 8 Աճջ ՠպզ ծմբթոնրղ ե Ս Գողձճմթ ՠպվմնրղ (մօ laquoգպջպթշraquo կօնռ) նվ-

ոգջ laquoգվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) մվմ գվխվնվբնրղ ե Լ Հնռ-

ծմմթջճմզ` laquoգպկճմ գվգւ կճմ ծմնհraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ

ՠպվմնրղ շռխճռլ ՠպգվ) laquoՍպթմշraquo ՠպծնբռլթ սխ laquoգպջսպթշraquo laquoգպջպթշraquo

ՠպգվզ ռխճռլ գմ Հ Աձպճմթ laquoՀճգվգմ վղսխմ ՠպվմraquo-նրղ Վգվչթմջ

ծհնրղ ե laquoջպթմշraquo գդվթ պչմճթմ հՠճնրվմգվթտ ղգխթմ (Դթնմթջթնջ Թվխտնր ւգվխ-

մնրէճմ ղգխմնրէճմ ծճգվգմ էվաղմնրէճմզ) նվսգհ laquoջպթմշraquo-մ փասանվլռնրղ ե

laquoղվղնրմչraquo ՠպթ ծգս` ջնջխ laquoջռջռնտraquo թղջսնռ (ζηγμόο սգջ Ն Աբնմտ Հճգվգմաթ-

սխմ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվխգվ Գ Եվօմ 2008 եչ 6-7) ճմնրծգսօ Մաթջսվնջթ

40-վբ էհէթմ նվսգհ ճմ փասանվլռլ ե laquoգվա ժխսթ գվաraquo թղջսնռ թջխ Նվգխտնր

ամկնրղ ջվմթտ ՠվբռլ laquoգպջպթշraquo laquoգպջսպթշraquo կօգվթ ծգս խոռլ սժթջ ե զմբ-

ծմնրվ laquoգվաraquo մյմխնրէճնրմզ զջս Եվգղթ ռվբոգսթ ՠպվմթ laquoղվղնրմչ օ ջպթմշ

ջթ դնվ կճմթր մնրագմraquo (Բպաթվւ Հճնտ վվգժ թ Ս Էչղթլթմ Երեմիայ վարդապե-

64 Ա Թղվդճմ

էճնրմմ ե Բնրմ մռազ ծմշճնրմռնվռնրղ ե կճմվկխղմ մղմխղղՠ մխ-

վավխմ laquoսռթհոձթպraquo ՠպնռ (նվոգջ սռհմռա laquoւմվթ էգժգվզ

դվմնհraquo9) ճջսգհ յգյսռլ ե կճմթ վսլղմ ոծզ ժվգվթմ ծոռգժնրտ

պչտնհ laquoհղնրխզraquo

Աճջ խնրսխնրղմգվզ լմնրղ գմ անրմգհ laquoյնյցգժթնրէճմraquo ջսթձմթ

ծջտռլ կճմոսխգվթ laquoղվղթմզraquo նվ պռգժ իստմնրղ ծվջստմնրղ

ե ՠմնրէճմ կօգվթ ցէէնրղթ սգջվմզ գպգվանրէճմ ՠմնվնյղմ ծղվ Ն-

վգխտթմ օջ զմսվնրղ ե նշ էգ laquoջպթմշraquo խղ laquoջպթշraquo ճժ ռգժթ laquoէմկվraquo

laquoջսպթշraquo կօզ (laquoՏրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ Տրթհոձթպ գվա

Գժթժգ դնրվձթտraquo)

Եռ ճջ ռպ մռազ բվռառնրղ ե ծնաօնվ օ դաճխմ յիվծմգվթ վե-

րածնության ՠնրճջգվթտ նր լհթխմգվթտ ջթվն ՠպմխնրղնռ լթլմթ նր վցթթ

գվմամգվթմ ղթիպմռնհ ժնրջգ վծգսմգվթ սգջվմնրղ

Խնրղՠջ գվղ սհճնտմ գվցմէգվէթտ լհխմտ

Ոջսթմխնսնվ վղրգմգտ մնձթhellip

Խնրպմ ծդվեռվբթմ ղմնրյխՠգվ ՠթրվթմ

Բթրվ ջթվնհճմնտ լեվ անճմ լթլմթմ իպմգժ

Խպմ թ ինրպմ ծթմ ծնճժ լգվնրմգտ ոգվձթտ

Տգվօ կթէգմգտ սվլմգմ զմբ նսթրւ

Ըմբ նսթրւ ղւվնհթմ ղւվթմձգղ ծվվցթմ

Տրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ

Տրթհոձթպ գվա Գժթժգ դնրվձթտ

Զնրվձ ավմմՠնճջ Ննվ Սթնմթ զմլճhellipraquo

(laquoԳմկ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 641-642)

տի սո թ ճԱժթխփպմճ 1698 եչ 217 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ

ծ Եվօմ 1979) laquoՍպթմշraquo-զ խ Հճխդճմ ՠպվմնրղ թվ միմխմ մյմխնր-

էճղՠ laquoջպթմշւ ջպթշւ ջպթձւ յպթմշ յպմշթրմ յյթրմ ջնրժնրղմ ծմշթրմ թՠվ ջվմաթ ձիվ-

խթ օ ճժմraquo (ՆԲՀԼ) laquoՇպթշraquo կօնռ ճջ գդվզ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե օ ճժնրվ ՠմնվնյգ-

ժնռ ղջմռնվոգջ Սնրվՠ Աջսռլլմթմ մռթվռլ թվ մգվՠնհզ laquohellipօ վբ ծ ջխջտնրւ

դխմթ ալավնրէգմ անրղվծնժնռ ոսղՠմնրէգմջ իպմգժ բնրմ թմշ ավնրէթրմջ

ծղպրսաթվ բվնրսթտhellip ջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ զմլճ ղսնրտգժ

ոսնրհ ծձնրէգմ խղտմ ենրէգմ մձպմ թջխնրէգմ դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ

յվէմտ թ ծնս մնրյթտraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Սնրվՠ Խշթմraquo

ՄՀ ԺԲ եչ 929) 9 Ըջս Ս Գողձճմթ laquoւմվթ էգժգվraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) զջս Լ Հնռ-

ծմմթջճմթ laquoսռհմռաraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ

շռխճռլ ՠպգվ) Հ Աձպճմզ մգվխճտմնրղ ե laquoոձթպraquo վղսզ նվոգջ laquoւմվթ էգժգվզ

դվմգժզ վղս պմկթմ մանվլլխմ նվթտ ոձպգժ ւմվթ էգժգվզ դվմգժraquo ճ-

մնրծգսօ մնրճմ թղջսնռ laquoսրթհոձթպraquo կօզ laquoւմվթ էգժգվզ դվմնհraquo (սգջ Հ Աձպ-

ճմ Հճգվգմ Ավղսխմ ՠպվմ Դ ծ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 65

Ապծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ոսխգվռնրղ ե ՠմնրէճմ դվ-

էնմւթ վէմտնհ ՠմնրէճմ նր խգմբմթմգվթ սվլլ դվղմծվյ գվագտթխ կճ-

մգվթ ջվմ ղթտնհ ծնաօնվ փվծմգվանրէճնրմմգվթ սգջվմզ Սվ ղգմագհգտթխ

փվթմխմգվմ գմ Սծխ Ձնվցնվգտնր laquoԱվղռգմճտraquo օ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվթ

Սնրվՠ Կնրճջթմ մռթվռլ ձպգվզ10

Ոհչ սթգդգվւզ ծղխռնրղ ե սվսգջխ ծմշն-

հնրէճնրմմգվնռ խճմւթ ՠնժնվ կօգվմ ճմ վսլնրղ գմ թվգմտ նժնվսմգվթտ նր սվ-

լռնրղ ե վվշնրէճղՠ ղգխ ՠդղկճմնրէճնրմզ Նղմ ոսխգվթ ծմբթոնրղ գմւ

Գվթանվ Նվգխտնր laquoԵվա Եվանտթraquo laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo սգ-

հթթ ղգխմնրէճմ ղգչ (Եվա Բ 12) Աճջսգհ ծգհթմխզ ագհգտթխ ծղգղսնրէճնրմ ե

մնրղ ջվՠջտ ճվգվթ օ ավմմ գվագտթխ ծռւգվթ ղթչօ թմշոգջ էպշնրմմգվմ գմ

սվլնրղ թվգմտ ձպռնհճնրմզ ճմոգջ ծնաօնվ ավմմզ սվլնրէճնրմմգվնրղ

ջցպռնրղ գմ ծվգյսխճթմ գվաջտնրէճնրմմգվզ laquoՈվոեջ ծրւ թ ըղ ավմճմնճմ

վրվմմ օ սվլմթմ զմբ գվխթվ մնճմոեջ օ թ աժ ծնաօնվ ավմճմնճջ տմլմ

ջնրվՠւմ ղմրմբ պւգժւ օ ղվավեւ օ ռվբոգսւ օ նվւ մնտ ւվնդնր-

էգղՠ ծվգյսխճթմ օ ծնաօնվ գվանռւ րվծմգմ դԱջսնրլ թ աթյգվթ օ թ սնրզմ-

չգմ Աճջ ե laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo Աճաթւ լհխգտթմ օ գսնրմ

դծնս թրվգմտ Աճաթ դծրստգժջ մնրմգտ նվւ լհխգտմ ճժ օ ճժ օ ոեջ-

ոեջ անրմնռւ օ ոսհնռւ օ ծնսնռւhellipraquo11

Ապծջվխ Նվգխտնր սհգվնրղ ծնաօնվ ավմմ ՠնրճջգվթ ցէէնրղթ անրճ-

մգվթ ձպաղմ գվմամգվզ ղյսոգջ նրհգխտռնրղ գմ գվըյսնրէճմ կճմգվմա-

մգվնռ Հնաօնվ գվագտնհնրէճմ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճմ սթգդգվխմ ժնր-

ջգվանրէճմ նժնվսմգվթմ կնրժռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդնրղ գմ Նվգխտնր ւգվէռլմգ-

վնրղ (սգջ ջսնվօ)

Բմնրէճմ լռժնրղթտ վվղմ դվղմժթ եչւթտ խէնհ խղ մվ ղգչ

դմատնհ գվըյսնրէճմ էվէպնրղմ ե ծպմնրղ Վվբռպթ օ Հվնրէճմ

սհգվնրղ Աճջսգհ գվըյսնրէճմ ինվծվբոսխգվզ խոռնրղ ե ռգժթ

ինվնրմխ նժնվսմգվթ ծգս Աճմ լմնրմբ ե պմնրղ laquoմնջվraquo-նագհգմ սվ-

լնրէճնրմմգվթտ սթգդգվխմ դվղմժթ ինվծվբոսխգվմգվթտ նր ՠմնր-

էճմ ղգչ ջվ մբվբվկնրղմգվթտ վցթթ ռվջգվթտ ռպռնհ անծվ ռվ-

բթտ գվխմճթմ լնռճթմ լհխթ լռժնրղթտ ղթմշօ ձճնրհթ ռվ յնհյնհտնհ

ոսնրհզ նվթմ ջմնրղ ե սգվօզ ճջսգհ եժ ծճսմռնրղ ե սռթհզ laquoՏգվօմ

սրթհ սնրնհթմ Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմraquo

Գնծվ ռվբմ ռպ պգժ

Ի ռգծթտ ռվջթտմ վցգմթտ

Ի ռգվ թ ռգվճ ռվջթտ

Եվցթմ գվցմնրմխ լհխթմ

Շնհյնհեվ ոզսնրհմ թ ձհթմ

Քվւնրղ ռխջթվ ոսնրհմ

10

laquoԵվմգժրնճմ Թգնբնվնջթ ղթճմխգտթ Գնռգջս թ Սնրվՠ Աջսնրլլթմմ օ թ ղթյս Կնճջմ

Մվթղraquo laquoՍծխճ ծճնտ խէնհթխնջթ ջտգժ Յվղրգմգտմ փվ նվ ե նհնան-

ղգմraquo սգջ Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 1953 11

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 788

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

64 Ա Թղվդճմ

էճնրմմ ե Բնրմ մռազ ծմշճնրմռնվռնրղ ե կճմվկխղմ մղմխղղՠ մխ-

վավխմ laquoսռթհոձթպraquo ՠպնռ (նվոգջ սռհմռա laquoւմվթ էգժգվզ

դվմնհraquo9) ճջսգհ յգյսռլ ե կճմթ վսլղմ ոծզ ժվգվթմ ծոռգժնրտ

պչտնհ laquoհղնրխզraquo

Աճջ խնրսխնրղմգվզ լմնրղ գմ անրմգհ laquoյնյցգժթնրէճմraquo ջսթձմթ

ծջտռլ կճմոսխգվթ laquoղվղթմզraquo նվ պռգժ իստմնրղ ծվջստմնրղ

ե ՠմնրէճմ կօգվթ ցէէնրղթ սգջվմզ գպգվանրէճմ ՠմնվնյղմ ծղվ Ն-

վգխտթմ օջ զմսվնրղ ե նշ էգ laquoջպթմշraquo խղ laquoջպթշraquo ճժ ռգժթ laquoէմկվraquo

laquoջսպթշraquo կօզ (laquoՏրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ Տրթհոձթպ գվա

Գժթժգ դնրվձթտraquo)

Եռ ճջ ռպ մռազ բվռառնրղ ե ծնաօնվ օ դաճխմ յիվծմգվթ վե-

րածնության ՠնրճջգվթտ նր լհթխմգվթտ ջթվն ՠպմխնրղնռ լթլմթ նր վցթթ

գվմամգվթմ ղթիպմռնհ ժնրջգ վծգսմգվթ սգջվմնրղ

Խնրղՠջ գվղ սհճնտմ գվցմէգվէթտ լհխմտ

Ոջսթմխնսնվ վղրգմգտ մնձթhellip

Խնրպմ ծդվեռվբթմ ղմնրյխՠգվ ՠթրվթմ

Բթրվ ջթվնհճմնտ լեվ անճմ լթլմթմ իպմգժ

Խպմ թ ինրպմ ծթմ ծնճժ լգվնրմգտ ոգվձթտ

Տգվօ կթէգմգտ սվլմգմ զմբ նսթրւ

Ըմբ նսթրւ ղւվնհթմ ղւվթմձգղ ծվվցթմ

Տրթհ գպջսպթշ ՠղՠգվաճմնտ սրթհ

Տրթհոձթպ գվա Գժթժգ դնրվձթտ

Զնրվձ ավմմՠնճջ Ննվ Սթնմթ զմլճhellipraquo

(laquoԳմկ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 641-642)

տի սո թ ճԱժթխփպմճ 1698 եչ 217 սգջ Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ Դ

ծ Եվօմ 1979) laquoՍպթմշraquo-զ խ Հճխդճմ ՠպվմնրղ թվ միմխմ մյմխնր-

էճղՠ laquoջպթմշւ ջպթշւ ջպթձւ յպթմշ յպմշթրմ յյթրմ ջնրժնրղմ ծմշթրմ թՠվ ջվմաթ ձիվ-

խթ օ ճժմraquo (ՆԲՀԼ) laquoՇպթշraquo կօնռ ճջ գդվզ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե օ ճժնրվ ՠմնվնյգ-

ժնռ ղջմռնվոգջ Սնրվՠ Աջսռլլմթմ մռթվռլ թվ մգվՠնհզ laquohellipօ վբ ծ ջխջտնրւ

դխմթ ալավնրէգմ անրղվծնժնռ ոսղՠմնրէգմջ իպմգժ բնրմ թմշ ավնրէթրմջ

ծղպրսաթվ բվնրսթտhellip ջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ զմլճ ղսնրտգժ

ոսնրհ ծձնրէգմ խղտմ ենրէգմ մձպմ թջխնրէգմ դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ

յվէմտ թ ծնս մնրյթտraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Սնրվՠ Խշթմraquo

ՄՀ ԺԲ եչ 929) 9 Ըջս Ս Գողձճմթ laquoւմվթ էգժգվraquo (սգջ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) զջս Լ Հնռ-

ծմմթջճմթ laquoսռհմռաraquo (սգջ Գվՠվթ ՠպվմ Ննվ ծճխդճմ ՠպվմնրղ

շռխճռլ ՠպգվ) Հ Աձպճմզ մգվխճտմնրղ ե laquoոձթպraquo վղսզ նվոգջ laquoւմվթ էգժգվզ

դվմգժզ վղս պմկթմ մանվլլխմ նվթտ ոձպգժ ւմվթ էգժգվզ դվմգժraquo ճ-

մնրծգսօ մնրճմ թղջսնռ laquoսրթհոձթպraquo կօզ laquoւմվթ էգժգվզ դվմնհraquo (սգջ Հ Աձպ-

ճմ Հճգվգմ Ավղսխմ ՠպվմ Դ ծ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 65

Ապծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ոսխգվռնրղ ե ՠմնրէճմ դվ-

էնմւթ վէմտնհ ՠմնրէճմ նր խգմբմթմգվթ սվլլ դվղմծվյ գվագտթխ կճ-

մգվթ ջվմ ղթտնհ ծնաօնվ փվծմգվանրէճնրմմգվթ սգջվմզ Սվ ղգմագհգտթխ

փվթմխմգվմ գմ Սծխ Ձնվցնվգտնր laquoԱվղռգմճտraquo օ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվթ

Սնրվՠ Կնրճջթմ մռթվռլ ձպգվզ10

Ոհչ սթգդգվւզ ծղխռնրղ ե սվսգջխ ծմշն-

հնրէճնրմմգվնռ խճմւթ ՠնժնվ կօգվմ ճմ վսլնրղ գմ թվգմտ նժնվսմգվթտ նր սվ-

լռնրղ ե վվշնրէճղՠ ղգխ ՠդղկճմնրէճնրմզ Նղմ ոսխգվթ ծմբթոնրղ գմւ

Գվթանվ Նվգխտնր laquoԵվա Եվանտթraquo laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo սգ-

հթթ ղգխմնրէճմ ղգչ (Եվա Բ 12) Աճջսգհ ծգհթմխզ ագհգտթխ ծղգղսնրէճնրմ ե

մնրղ ջվՠջտ ճվգվթ օ ավմմ գվագտթխ ծռւգվթ ղթչօ թմշոգջ էպշնրմմգվմ գմ

սվլնրղ թվգմտ ձպռնհճնրմզ ճմոգջ ծնաօնվ ավմմզ սվլնրէճնրմմգվնրղ

ջցպռնրղ գմ ծվգյսխճթմ գվաջտնրէճնրմմգվզ laquoՈվոեջ ծրւ թ ըղ ավմճմնճմ

վրվմմ օ սվլմթմ զմբ գվխթվ մնճմոեջ օ թ աժ ծնաօնվ ավմճմնճջ տմլմ

ջնրվՠւմ ղմրմբ պւգժւ օ ղվավեւ օ ռվբոգսւ օ նվւ մնտ ւվնդնր-

էգղՠ ծվգյսխճթմ օ ծնաօնվ գվանռւ րվծմգմ դԱջսնրլ թ աթյգվթ օ թ սնրզմ-

չգմ Աճջ ե laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo Աճաթւ լհխգտթմ օ գսնրմ

դծնս թրվգմտ Աճաթ դծրստգժջ մնրմգտ նվւ լհխգտմ ճժ օ ճժ օ ոեջ-

ոեջ անրմնռւ օ ոսհնռւ օ ծնսնռւhellipraquo11

Ապծջվխ Նվգխտնր սհգվնրղ ծնաօնվ ավմմ ՠնրճջգվթ ցէէնրղթ անրճ-

մգվթ ձպաղմ գվմամգվզ ղյսոգջ նրհգխտռնրղ գմ գվըյսնրէճմ կճմգվմա-

մգվնռ Հնաօնվ գվագտնհնրէճմ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճմ սթգդգվխմ ժնր-

ջգվանրէճմ նժնվսմգվթմ կնրժռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդնրղ գմ Նվգխտնր ւգվէռլմգ-

վնրղ (սգջ ջսնվօ)

Բմնրէճմ լռժնրղթտ վվղմ դվղմժթ եչւթտ խէնհ խղ մվ ղգչ

դմատնհ գվըյսնրէճմ էվէպնրղմ ե ծպմնրղ Վվբռպթ օ Հվնրէճմ

սհգվնրղ Աճջսգհ գվըյսնրէճմ ինվծվբոսխգվզ խոռնրղ ե ռգժթ

ինվնրմխ նժնվսմգվթ ծգս Աճմ լմնրմբ ե պմնրղ laquoմնջվraquo-նագհգմ սվ-

լնրէճնրմմգվթտ սթգդգվխմ դվղմժթ ինվծվբոսխգվմգվթտ նր ՠմնր-

էճմ ղգչ ջվ մբվբվկնրղմգվթտ վցթթ ռվջգվթտ ռպռնհ անծվ ռվ-

բթտ գվխմճթմ լնռճթմ լհխթ լռժնրղթտ ղթմշօ ձճնրհթ ռվ յնհյնհտնհ

ոսնրհզ նվթմ ջմնրղ ե սգվօզ ճջսգհ եժ ծճսմռնրղ ե սռթհզ laquoՏգվօմ

սրթհ սնրնհթմ Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմraquo

Գնծվ ռվբմ ռպ պգժ

Ի ռգծթտ ռվջթտմ վցգմթտ

Ի ռգվ թ ռգվճ ռվջթտ

Եվցթմ գվցմնրմխ լհխթմ

Շնհյնհեվ ոզսնրհմ թ ձհթմ

Քվւնրղ ռխջթվ ոսնրհմ

10

laquoԵվմգժրնճմ Թգնբնվնջթ ղթճմխգտթ Գնռգջս թ Սնրվՠ Աջսնրլլթմմ օ թ ղթյս Կնճջմ

Մվթղraquo laquoՍծխճ ծճնտ խէնհթխնջթ ջտգժ Յվղրգմգտմ փվ նվ ե նհնան-

ղգմraquo սգջ Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 1953 11

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 788

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 65

Ապծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ոսխգվռնրղ ե ՠմնրէճմ դվ-

էնմւթ վէմտնհ ՠմնրէճմ նր խգմբմթմգվթ սվլլ դվղմծվյ գվագտթխ կճ-

մգվթ ջվմ ղթտնհ ծնաօնվ փվծմգվանրէճնրմմգվթ սգջվմզ Սվ ղգմագհգտթխ

փվթմխմգվմ գմ Սծխ Ձնվցնվգտնր laquoԱվղռգմճտraquo օ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվթ

Սնրվՠ Կնրճջթմ մռթվռլ ձպգվզ10

Ոհչ սթգդգվւզ ծղխռնրղ ե սվսգջխ ծմշն-

հնրէճնրմմգվնռ խճմւթ ՠնժնվ կօգվմ ճմ վսլնրղ գմ թվգմտ նժնվսմգվթտ նր սվ-

լռնրղ ե վվշնրէճղՠ ղգխ ՠդղկճմնրէճնրմզ Նղմ ոսխգվթ ծմբթոնրղ գմւ

Գվթանվ Նվգխտնր laquoԵվա Եվանտթraquo laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo սգ-

հթթ ղգխմնրէճմ ղգչ (Եվա Բ 12) Աճջսգհ ծգհթմխզ ագհգտթխ ծղգղսնրէճնրմ ե

մնրղ ջվՠջտ ճվգվթ օ ավմմ գվագտթխ ծռւգվթ ղթչօ թմշոգջ էպշնրմմգվմ գմ

սվլնրղ թվգմտ ձպռնհճնրմզ ճմոգջ ծնաօնվ ավմմզ սվլնրէճնրմմգվնրղ

ջցպռնրղ գմ ծվգյսխճթմ գվաջտնրէճնրմմգվզ laquoՈվոեջ ծրւ թ ըղ ավմճմնճմ

վրվմմ օ սվլմթմ զմբ գվխթվ մնճմոեջ օ թ աժ ծնաօնվ ավմճմնճջ տմլմ

ջնրվՠւմ ղմրմբ պւգժւ օ ղվավեւ օ ռվբոգսւ օ նվւ մնտ ւվնդնր-

էգղՠ ծվգյսխճթմ օ ծնաօնվ գվանռւ րվծմգմ դԱջսնրլ թ աթյգվթ օ թ սնրզմ-

չգմ Աճջ ե laquoՁճմ սսվխթ ժջգժթ գհօ ճգվխվթ ղգվնրղraquo Աճաթւ լհխգտթմ օ գսնրմ

դծնս թրվգմտ Աճաթ դծրստգժջ մնրմգտ նվւ լհխգտմ ճժ օ ճժ օ ոեջ-

ոեջ անրմնռւ օ ոսհնռւ օ ծնսնռւhellipraquo11

Ապծջվխ Նվգխտնր սհգվնրղ ծնաօնվ ավմմ ՠնրճջգվթ ցէէնրղթ անրճ-

մգվթ ձպաղմ գվմամգվզ ղյսոգջ նրհգխտռնրղ գմ գվըյսնրէճմ կճմգվմա-

մգվնռ Հնաօնվ գվագտնհնրէճմ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճմ սթգդգվխմ ժնր-

ջգվանրէճմ նժնվսմգվթմ կնրժռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդնրղ գմ Նվգխտնր ւգվէռլմգ-

վնրղ (սգջ ջսնվօ)

Բմնրէճմ լռժնրղթտ վվղմ դվղմժթ եչւթտ խէնհ խղ մվ ղգչ

դմատնհ գվըյսնրէճմ էվէպնրղմ ե ծպմնրղ Վվբռպթ օ Հվնրէճմ

սհգվնրղ Աճջսգհ գվըյսնրէճմ ինվծվբոսխգվզ խոռնրղ ե ռգժթ

ինվնրմխ նժնվսմգվթ ծգս Աճմ լմնրմբ ե պմնրղ laquoմնջվraquo-նագհգմ սվ-

լնրէճնրմմգվթտ սթգդգվխմ դվղմժթ ինվծվբոսխգվմգվթտ նր ՠմնր-

էճմ ղգչ ջվ մբվբվկնրղմգվթտ վցթթ ռվջգվթտ ռպռնհ անծվ ռվ-

բթտ գվխմճթմ լնռճթմ լհխթ լռժնրղթտ ղթմշօ ձճնրհթ ռվ յնհյնհտնհ

ոսնրհզ նվթմ ջմնրղ ե սգվօզ ճջսգհ եժ ծճսմռնրղ ե սռթհզ laquoՏգվօմ

սրթհ սնրնհթմ Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմraquo

Գնծվ ռվբմ ռպ պգժ

Ի ռգծթտ ռվջթտմ վցգմթտ

Ի ռգվ թ ռգվճ ռվջթտ

Եվցթմ գվցմնրմխ լհխթմ

Շնհյնհեվ ոզսնրհմ թ ձհթմ

Քվւնրղ ռխջթվ ոսնրհմ

10

laquoԵվմգժրնճմ Թգնբնվնջթ ղթճմխգտթ Գնռգջս թ Սնրվՠ Աջսնրլլթմմ օ թ ղթյս Կնճջմ

Մվթղraquo laquoՍծխճ ծճնտ խէնհթխնջթ ջտգժ Յվղրգմգտմ փվ նվ ե նհնան-

ղգմraquo սգջ Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 1953 11

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 788

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

66 Ա Թղվդճմ

Ծրժեվ լհթխ լնռճթմ

Ի ծղսվլ լնռեմ

Պհոչեվ անճմզմ ճմ լհխթմ

Սմմեվ ինրպզմ սգվօնռ

Տգվօ սրթհ սնրնհթմ

Զնվ գվաեվ Դրթէ ծվյժթմ

Աճջ մռգվչնվգմ թ ռգվ լռժռնհ ռպռնհ ոհոչտնհ ժնրջլհխթ ս-

վլնրէճնրմմգվ laquoՠտնհraquo ժնրջծգհնրղթտ ոսխգվզ սռհնռ մտմնրղ ե գվխ-

վճթմ անրճմգվթ բյսզ (laquoԻ ցնրմչ ինրպմգվղ ռվբթտ անճմդանճմ լհխնրմւ

լհխգտմ ճջ ջրջ օ սրջի լպգվբ ռվբանճմ նջսջ վկխգտթմraquo) Եռ

տնհնռ խվխթմ ռգվզմէտ էցպնրղ ե բգոթ ղո գվխթմւ վգախ ժնրջթմ

ջվ յնրվչ ջսհգվ օ ՠվկվանրճմ սթգդգվխմ գվըյսխմ գվխնր իշ-

կօ յվչոսնրճսմգվ (laquoանրմբ-անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ

յվչմխraquo)

Շնրյմզմ յնհեվ ծնռսթմ

Շնհյնհեվ բեղ վգախմմ

Աճմ ծթրջթջճթմ ծրեմ

Հնռ ծվգժ անծվ յնրյմթմ

Յճմ ծվրճթմ ժգպմեմ

Քհտվ րբնռ տրհեվ յնրյմթմ

Շնրյմզմ յհնռ ժտգժ

Շնհ յհնռ օ յվ ղվավսնռ

Ծհխնրմւբ ղեմ յհ պթմ

Շհմ ճղոեմ ղոմ ճվգամեմ

Աջսհնրմւբ ղեմ յնրվչ պթմ

Դեղ ժնրջմթմ անրմբ-անրմբ ՠնժնվթմ

Գնրմա-անրմբ իշկօ ամբխ

Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխ

(laquoՏհ Վվբռպթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 704-705)

Բմնրէճմ անրճմգվթ ցէէնրղթ նր լռժնրղթ ինվնրմխ ջվսնրղ ռճվեչւթ

նր ռգվգժւթ ծմանրճտմգվնրղ հնհմչնրղ ե դվղմժթ սռթհզ Աճմ ծմշնրղ ե

ինվզ վվշնրէճմ ջվսթ ղգչ ծգհռնհ մվ ջթվնռ ՠպմխռլ ձպանհ սվ-

լնրէճնրմմգվթ ժնրջգ յռթհմգվնրղ ՠմնրէճմ տնժմւմգվթ ղգչ

Ոհչ սթգդգվւմ ե ծղխռլ կճմնռ ծգհգհռլ գվխմճթմ մգվբյմխնր-

էճնրմմգվնռ Տթգդգվխմ գվըյսնրէճմ մսթխ նրջղնրմւզ յվբվռլ ե

Պժսնմթ laquoՏթղգնջraquo-նրղ սթգդգվւթ ծնաթմ խպնրտռգժ ե գվգւ ջխդՠնրմւ ովնր-

մխնհ իսմճնրէթտ նվ ծռջվշց զջս գվըյսխմ ծղղջմնր-

էճնրմմգվթ ՠըմռգժ նր խոխտռգժ ե ռգվջսթմ Աճմնրծգսօ ճմ խթջռգժ ե գվ-

խնր ղջթ օ ռգվլռգժ ղթղճմտ իշկօ ծսնհ թվվ ղգչ բվռլ գվխնր ի-

շկօ յվչմմգվթ (Plato Tim 35b-36c) Աճջ գվխնր յվչմմգվթ յվչոսնրճսմգ-

վթտ ղգխնրղ վլվլռնրղ ե գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ ղճնրջնրղ ՠնժնվ սթգդգ-

վխմ անճգվթ մվ ղգչ ջծնհ թվգվթ մկճմ ինջւզ Եվխնր իշկօ ամբգվթ

ոսխգվզ ծճնրջռնրղ ե թմշոգջ սգջմւ laquoՎվբռպթraquo սհնրղ (laquoանրմբ-

անրմբ իշկօ ամբխ Յրվթմնրլ գվխմթտ յվչմխraquo) Աճմնրծգսօ ճջ ղ-

ւնրվ յվչմմգվթ ծմանրճտմգվնրղ եժ զջս Պժսնմթ սգհբվռնրղ գմ գվխմճթմ

ժնրջսնրմգվզ նվ վլվլնրղ գմ վբգմ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմզ Նվմտթտ

ճնրվւմշճնրվզ զջս գվխվամբթտ թվ ծգպռնվնրէճմ վկխնրղ ե սթգդգվ-

խմ ժվթ ղգչ թվ ծմշճնրմզ ղճնրջմգվթ ծգս խդղգժնռ գվխմճթմ ծգոսինվբզ

(Plato Tim 37d-38e)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 67

Նվգխտթմ ջ ռգվխգվսնրղ ե սռհթ ոսխգվթ ղգչ նվ սվլռնրղ ե

ՠնժնվռլ ջսհգվթ ջթվն յվչմթ ղգչ բգոթ ռգվ նր ռվ սգհթտ սգհ մինվբ

սհնրղ ճմ ջցպռլ եվ ՠվկվանրճմ գվխմճթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ12

Մթէե ճճմ թ ռճվ

Մթէե ճճմ թ ռճվ ռճվթ

Տրթհ սվլգժ

Կղ ջթվնճ յվչմ

Կղ ջթվնճ յվչմ պգժ

Աջսգհՠւ ՠնժնվգժraquo

(laquoՏհ Յվնրէգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 651)

Սւմշտղմ ճջ յվչմկօ ոսնրճսմգվնրղ թվվ խտռնհ ծմբվս լ-

ռժռնհ սվլնրէճնրմմգվթ ղգչ (գպսնհ սմգվթ ղգչ խմխռնհ ջխդՠմղջգվնռ

վկամւնհ սնհգվնռ) ճջ կճմզ դմանրղ ե վօթ յնհւթտ ծճնրջռնրղ ՠմնր-

էճմ ժնրջգ տմտթմ ղթմնրղ խվխմսվլնրէճնրմմգվթ վկամւթմ

Ահգվջ կճմհթ

Ահգվջ կճմհթ պմեվ

Ի լճվջ վօնր

Ի դվբ յրթհթտ

Ի դվբ յրթհթտ ցճժգժ

Ոջխգէգժ յնհթտ

(ՄՀ ԺԲ եչ 652)

laquoՔպջմփվճ աժջսճմraquo սհնրղ Լնանջթ դվղմժթ սթգդգվխմ

եչւթ սգջվմնրղ նվ ծջմնրղ ե ղթմշօ Քվթջսնջթմ ոսջովլ Մվթղթ

ղվղթմ ճջ ճնէմգվաճ հթմ խոռնրղ ե ավելի խորին հնչույթի դեռևս տա-

րածություններից վեր տիեզերական Բանի հետ

Մթմմ եթմ գժ թ մղթմմ թ ճգվխնրտ

Մթ գվխխթ ծմանճմ եթտ դնրվձ ղթյս

Միշտ անբաւ այսր հրաշունակի բան

Բան խորհրդաբեր ևթներգին աղի չափ

Չց ռճվ ջովեդ թչգժ թ սգհթ

սվվճմնճ սվց

Տվց թ ռգվ վցճթմ սվց

Տվց թ ռճվ մնրջիճրվեմ ձեղ

Ճեղ խնրջթմլնտ լհթխ ռվբ ցէէգժ թ

աթվխջ ղրվ

(laquoՏհ ւպջմրվգճ Գժջսգմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 63513

)

12

Աճջ ղջթմ սգջ Ա Թղվդճմ laquoԹթռզ նվոգջ սգջնրէճմ օ ջսգհլանվլնրէճմ ծթղւ

Ամսթխ ռմբնրճէթ վստնժնրղմ նր ռգվխգվոնրղմգվզ ծճ ղթչմբվնրղraquo ԲՄ 20

2014 եչ 319-321 13

Աճջ օ ծչնվբնհ ամկթ ռգվժնրլնրէճնրմզ մնվոժսնմխմ անճՠմխմ ծղխվաթ լթվնրղ մգվխճտվգժ ե Հ Թղվդճմզ (սգջ մվ laquoԹռթ ցթժթջնցճնրէճնրմզ օ վռգջսթ անճՠմխմ սգջնրէճնրմզ Գվթանվ Նվգխտնր գվխգվնրղraquo Գվթանվ Նվգխտթմ օ մնվ-

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

68 Ա Թղվդճմ

Աճջ մձպգժթ եչւզ բվկճժ ինվծվբռնվ ՠպյհէմգվնռ ոսխգվ-

մնրղ ե Ղդվնջթ Հվնրէճմ ամկնրղ ճջ մաղ ճմ ծմավռմնրղ-թչմնրղ

ե ղթմշօ ռմխթ ռվ ՠդղլ Քվթջսնջթ գվխվճթմ վծգսմգվ մեթտ

գհնհ Է-թտ բգոթ սթո սթոթտ մգվզմբնրմխ մգվ մգվզմբնրմխ մգվ-թտ մգվՠն-

հխմ մռջսսթո խգվո խգվոթտ յնրւ վբգմ սվլնրէճմ ղգչ յնրւթտ խգս

օ ռգվչոգջ խգսթտ եժ ղգս խյթպ ճջթմւմ նվնյխթ մճնրէխմ էմկվտնրղ

Ավվշնրէճմ ճջ անսնրտ եժ վբգմ ծավալային-զանգվածային դաշտ

մտնող մետ-կշռից (նաև ռիթմի նշանակություն կարող է ունենալ) ծնունդ է

առնում երաժշտությունը Եռ սթգդգվխմ ձղցնվբնրէճնրմթտ սգջվմզ

սգհցնիռնրղ ե Է-թ գվխվճթմ ձմովծնվբնրէճմ ռճվգվ նվմ նրհգխտռնրղ

ե գվըյսխմ անրմգհ սնմիղՠնրէճղՠ կթէգմնր նջսգվնռ laquoնջսդռվձraquo

գվանռ օ թվ վւճձգղ վծգսմգվնռ կնրժռնրղ գվխմճթմ լթլմցճժ

յռթհմգվթմ Եռ ճջսգհ խվխթմ գվըյսնրէճնրմզ սվլռնրղ ե սթգդգվխմ

յմշպնրէճմ գժ օ եչւգվթ ջվսնրղ14

Կէտ խսվգժնտ խտնվբխտգժ օ եխտգժ մէտ15

Մէտ տաղերամին կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւ

Տհճւ անռջմխմ ծղմաղճմ ձիթաստանեան ոստազուարճ երգ

Եվա նռջմմճՠգվ վւճձգղ պծ16

ոժսնմխմնրէճնրմզ Եվօմ 2004 եչ 124-128) Հգհթմխզ մյնրղ ե laquoՍվՠդմանրճմ Էնրէճնրմզ ղգխզ բպմնրղ ե գվխնրջ նվզ գժմնրղ ե ՠինրղ ե ղգխթտ laquoդռվձնրէճղՠraquo օ ճբ ջսռլճթմ ՠիղմ ծգս ե խոռնրղ մօ laquoծվյնրմխ ՠմթraquo ինջւթ օ ջսռլճթմ շցթ ինվծնրվբզ նվ խոռլ ե էռգվթ ջսռլճթմ ինվծվբթ ծգս օ ճբ սհնրղ պմշռնրղ ե մօ ճնէ էռթ laquoինվծվբՠգվraquo դնվնրէճմզ նվնռ ջսգհլռնրղ ե գվազ ղգհգբթմraquo (մնրճմ սգհնրղ եչ 124-125) laquoԱջսռլ թվ ղվբգհնրէճղՠ թվվ ե խոնրղ ջսռլճթմ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ ծմշգտմգժնռ ջսռլճթմ laquoդնրվձ ծվյնրմխraquo ինջւմ նր ղգհգբթմ Եռ ինվծվբռնվ ճբ խոզ ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ ճբ յվընրղզ նվնռ անճ-ռնվռնրղ օ յվըռնրղ գմ ենրէճնրմմգվթ յիվծմ նր ՠմնրէճնրմզ գմէվխռլ ջսռլճթմ շցթմ խճմնրղ ե ջսռլճթմ ենրէճնրմմգվթ ռճվեչւնռ բգոթ սվլնրէճնրմզ (laquoռճվ ջովգդ թչգժ թ սգհթraquo) նվթ ղթչնտնռ խդղռնվռնրղ ե սվվմնրղ ե ՠմնրէճնրմզ (laquoսվվճմնճ սվցraquo) Եռ ճջ ղգմզ խսվռնրղ ե ջսռլճթմ ջթվնռ սվցմւնռ նվնռ ժթ ե նհչ ՠմնրէճնրմզraquo (եչ 143-144) 14

Աճջ ամկթ պչթմ ծսռլթ ծգս խոռլ (laquoԷմ մնվնճ մնվթմ մնճմ մթրէhellipՄես սհգ-վղթմ կճմջսգհլգժ գՠվճխմ սհճւraquo) Հ Թղվդճմզ մյնրղ ե laquoՍսգհլռնրղ ե ռգվզմէտ օ ռճվզմէտ յվըղմ ղթ խպնրճտ մճնրէգհգմ օ մմճնրէգհգմ յիվծմգվթ մռգվչ ղթ յվչոսնրճսhellip Աճջ ծսռլնրղ օջ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե սհթ ղգհգբնր ջսռլճթմ ենրէճնրմզ նվմ ճջ բգունրղ մվ անճՠմխմ ծմանրճտմ ե Գգվանրճմ ենրէճմ օ մվմթտ ՠիլ ենրէճնրմմգվթ յիվծթ ծգս էռգվթ ոգջ թՠվօ վվշանվլ դնվնրէճմ խոռլ ե շցթ (ղես) ահցվզ նվնռ laquoկճմջսգհլռնրղraquo ե սհզhellip ջ օջ վռգջսթ laquoանճՠմխմraquo սգջնրէճմ ղթ մղնրյ ե մգվղցնցռլ Գվթանվ Նվգխ-տնր ջսռլճթմ վվշանվլնրէճմ յհէճթմ laquoեխտռլraquo սհթ ղթ ւմթ սնհգվնրղhellip Աճջ ղգմթ ծգս ծ եխտռլ ե վռգջսթ գվխզ մգվծճնրջռլ ինջւթտ ոսխգվթտ ղգ-հգբնրտ նվ ջսգհլռլ ե ջսռլճթմ շցնռ և ղթչմխճժ ե մմճնրէգհգմ և մճնրէգհգմ յիվծմգվթ ղթչևraquo (զմբալնրղմգվզ ղգվզ սգջ Հ Թղվդճմ մնրճմ սգհնրղ եչ 126-127) 15

laquoՄես ղթչթմ խես խյպնտ նվ բնճդմ թվփւ ղթսե ճջթմւմ ծխթ թ ղթ խնհղմ շց խյթպhellipraquo (ՆԲՀԼ) 16

laquoՃմովծ նրհթ վծգսraquo (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 69

Ռծ վւճձգղ կնվկկնրխ լթլմթմ ամտւ

Գմտւ ժնրջյրթհ ճրմխր գխւhellip

Ժնհնռւ գՠվճխմ ծնճժւ ՠթրվնտ գվաՠմգմ ցպւ

Փպզւ ժնրջսնրթմ ճըղ ճրթսգմջ Աղեմ

(laquoՏհ թ Յվնրէթրմ Ղդվնրraquo ՄՀ ԺԲ եչ 645-646)

Եվըյսնրէճնրմզ խյթպ-laquoղգսraquo-թ պթէղթ ճնէմհթ խգմբմտլ ւմվթ

նվոգջ Սնրվՠ Հնանր ճնէ յմնվծմգվթ ծգս ե խոռնրղ մօ Սնրվՠ Հնանր

Գժջսճմ սհնրղ (laquoՀվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ թմմՠվ գվա թ մ ղես

գրէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճhellipraquo)17

Աճջ գվխնր սվթՠնրսմգվթմ ղթմնրղ ե

օ թմզ ինվծվբմյխմ էթռզ նվ խվլգջ էգ ռգվՠգվնրղ ե գվըյսխմ

խյպթմ (laquoԻմմՠվ գվա թ մ ղեսraquo)

Ըջս սնմթ ինվծվբթ` Նվգխտթմ խգվսնրղ ե ջսռլճթմ մգվյմշմւթ

ծնվկմւմգվնրղ լռժռնհ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճնրմզ ռգվթմ նժնվսմգվթ

ծճվյվը ՠիղմ ծմխվլծմշճնրմ կճմթտ մվ ծնհղծնրմշ ՠնտնռ

մգվյմշռնհ-լռժռնհ իպմթինրպմ ժգդնրմգվթտ (laquoՠնտսթո ինրպմղ-

մնրլraquo) ջվմտ ՠճնրվխգվո ռգսւվնդ վկամւմգվնռ ժտռնհ փբթտ նվ

ոջխռնրղ ե ճջ ծվնռ ղւվանվլռլ ծվնռ ղւվանվլնհթմ պւռնհ

թմմշց ճնէմյմնվծ գվանռ Աճջ ծսռլզ Գնվլւ Ապւգժնտթ Հնագ-

աժջսճմզ մռթվռլ ոսխգվթ ծվջնրէճնրմ ե գվՠ ՠնտգհգմ ժգդնրմգվմ

թչմնրղ գմ պւճժմգվթ ռվ օ մվմտթտ ճնրվւմշճնրվզ Սնրվՠ Հնանր մգվ-

յմշմւնռ ջխջնրղ ե ինջգժ սվՠգվ ժգդնրմգվնռ

Յմխվլծմշգտ ծճվյվը ՠհինրղմ

Հվծնջռսխ ՠնտյրթհ գպմբմ նվնճ բվմբմ թ ճգվխմթտ

Հնհղծմշգտ ՠնտ թ ՠնտսթո ինրպմղմնրլ ժգդնրտմ

Ի կճմ ՠթրվխգվո րբթմսթո18

ժվնրղմ

Արգսւվնդ սվսղխմտ բջնրտ

Պգսվնջգմ գվղ ծվրթվնհխ ՠվգտ

Հվնռ ղւվնհթմ ռգվ պւգղւ

Իմմՠվ գվա թ մ ղես

Երէմհթ յմնվծտ Հնարնճմ Սվՠնճ

(laquoՏհ Սնրվՠ Հնարնճմ Գժջսգմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 67419

)

17

Աճջ ինվծվբմթյմգվզ նրմթռգվջժ գմ ծճ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ (ճջ

ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջս-

ռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo laquoՏջմհթ ջհղնջվմթ օ

ճնէմհթ ւմվթ ինվծնրվբզraquo Ա Թղվդճմ Էջջգմգվ օ նրջնրղմջթվնրէճնրմմգվ Եվօմ

2013 եչ 244-254) 18

laquoՕբթ մղմraquo (սգջ փվթմխ Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 19

Հղղս Գնվլւ Բ 2-6 laquoօ գհօ ճմխվլխթ ծմշթրմ ճգվխմթտ գխգժ թՠվօ ջջսթխ ծնհղնճ

օ գժթտ դղգմճմ սնրմմ ճնվնրղ մջսեթմ օ գվօգտմ մնտ ՠըմգժ ժգդնրւ թՠվօ թ ծվնճ

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

70 Ա Թղվդճմ

Սնրվՠ Հնանր ցպՠմնրէճնրմթտ մվ մնրմմգվթտ ծգսն ւգվէնհզ

իմբվնրղ ե էնրճժ սժ թվգմ Եվվնվբնրէճմզ ծհգժ թվ ղյսսօ գվագտնհնրէճնրմզ

Կղգտնհ ՠվգտ ՠվգանվլգ ճթջ թ ՠդղղգհջ

Եվագժ գվագմթտ ոսթր ղթյս եխմթբ խղր ւն

օ դթջ ռգվմնվնագ թ ցպջ20

Տվլնրէճնրմմգվզ ժտմնհ ՠվՠպմգվթ վկամւմգվթ լռժնրղզ օջ

Նվգխտթմ մգվխճտմնրղ ե դվղմժթ իսնրէճղՠ ղթճմ ղթ ցնւվ ծսռ-

լնրղ ՠպՠվբնրղմգվթ ՠպոսխգվմգվթ ծնվկմւմգվթ ղգչ (laquoծմխվ-

լծմշգժզraquo laquoծնհղծմշգժզraquo laquoՠճնրվխգվոraquo laquoփբսթոraquo կճմթ սվլգժզ

սվլնրէճնրմմգվզ ժտմգժզ [laquoրբթմսթո ժվնրղմraquo] ծվթ ծնվկմւմգվնռ

սվլռնհ [laquoծվծնջռսխraquo] ՠնտգվթ ձմովծմգվնռ զմէտնհ

[laquoՠնտյռթհraquo] իպմթինրպմ ծճնրջռլ [laquoինրպմղմռլraquo21

] ժգդնրմգվթ

ՠըմռնհ ջսռլճթմ laquoգպմբզraquo) Սվմւ ջսգհլնրղ գմ գվխմւթտ գվխթվ

կառնհ մգվյմշմւթ ծվգհգմ ծնհղոսնրճսթ ղգչ ՠճնրվռնվ ժգդնրմգվթ

ՠըմղմ նր ղթըղմխճ ծմշնհնրէճմ ոսխգվզ նվթ գսօնրղ ՠտռնրղ

ե գվխվթտ ծպմնհ գվազ

Ննրճմ ինվծվբթմ մռթվռլ ղգխ ճժ սհնրղ օջ մգվխճտռնրղ ե laquoղգլ-

ծմշճնրմraquo ծնհղթմ ծվգհգմ ժգդնրմգվնռ մնվնառնհ գվխվթ հղնրխթմ ղթտնհ ծվգյ-

սխճթմ ովգվանրէճնրմզ ջգվնռՠգխմ ջվՠջտնրէճնրմզ

Ձճմթր տմլնրէգղՠ ւհտվմնրա ծմշղղՠ

Քգդ գհմխգղւ դջվնռՠեխմ ՠվՠպմ

Եպխթ ծթրջղղՠ գվգւմկմգ ոգսթմ

Մթ ջսռլնրէգմ օ ծղանճ ՠմնրէգմhellip

Ձճմ րգսրնվ ճջրվ ծմշգտ Սթնմ

Ադատ օ դմտ ճԵվնրջհեղ ւհւ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ մնվ մնվնաթ գվխթվ

Պվե տմլժնռ ծվգյսխխմ գվանռւhellip

Ծանրղմ ցպտ ճջրվ ճվցրնճմ ցճժգտ

Լգդնրրւ ծվգհթմրւ ղգլծմշթրմ ծնհղնռhellip

(laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742)

Սնրվՠ Հնանռ մգվյմշռնհ ծդվժգդնր հղնրխնռ ժտռնհ յիվծթ լագվթ

պւճժմգվթ յնրվէգվթտ սթգդգվլռժ ւվնդմգվթ ՠիղմ ջվ ղգչ ծգհ-

ռնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճնրմմգվթ ոսխգվզ ծմբթոնրղ ե օ ճժնրվ22

օ մջսր թրվւմշթրվ թ ռգվճ մնտ օ ժտմ ղգմգւգմ Հնարնռ Սվՠնռ օ ջխջմ իրջգժ

ճճժ ժգդնրջ նվոեջ օ Հնաթմ սճվ ՠվՠպգժ մնտraquo 20

Ննրճմ սգհնրղ 21

laquoԽթս թվվնր ծգս ծթրջնրլ իպմնրլraquo (Ս Գՠղձգմ Ննվ ՠպաթվւ ծճգվեմ ժգդնրթ) 22

laquoՍնրվՠ Հնարնճ ջջսթխ օ ծրնվ ծմշղղՠ օ նվնսթրւ օ յվըղղՠ օ ծվՠնրհի օ խճ-լխմսվց տնժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրտմ ՠդղնրէգղՠ ՠվըմգժhellipraquo laquoԻ սրմ ծմբթջթ ղգլթ անռգջսթ օ թ ՠմխմտջ բջնրտ իղՠգժ մնրաթ ջս րվծմթ խվխթմ

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 71

Հմշճնրմզ ձգհւնրղ ե սթգդգվւթ ջթվսզ սվլռնրղ-լռժռնրղ ՠպմխռնրղ

վվշնրէճմ լագվնրղ ծգհգհնրղ մվ ղգմ ղջմթխզ հղխնրղ ղգմ

լմնրմբթ նր լռժղմ ղգչ օ ծմշնրղ խմշնրղ մվ ղգմինվնրմխ սգջվմ-

մգվթ գսմինվյթտ

Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ սհնրղ ճջ խմշզ Գՠվթգժճմ ցնհթ ոգջ նհնվ-

ղթխ կճմ ե վկխնրղ Խշթտ ծռւզ խմշնրղ ե թվ ծվջմտնրթմ գխգհգտնրմ

Եռ ճջ կճմզ ովնրվռնրղ ե թվգմ ծղոսջիմ ղթչռճվնռ ճմ ծմշնրղ

ե մվՠծճնրջ laquoմնջվraquo ժպնրէճղՠ ղւնրվ էիթլնռ ծագտլ սվլնրէճնրմ-

մգվնրղ նվ ծգհթմխզ խգվսնրղ ե կճմվխնրղմգվթ խվխմնրէճնրմմգվնռ զմբալգ-

ժնռ մօ ծգպռնվ խմշթ ծգպռնվ բսվխ ՠտ սվլնրէճմ սոռնվնր-

էճնրմզ (laquoԱմմզղմթմ նռ մզղմ Ամմզղմraquo բվկգվնռ նվ խվխմոսխռնրղ

գմ ցնիթ ծռւթ ոսջիմթ ղգչ23

)

Հրթխ ղթ ոճլպ խտգժ

Ի ճճմ իշէօթմ ռգվճ

Թօջ վլէլժ նրմեվ

Ավգախմ յնհնճմ մղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

Զկճմթխմ նհնվղթխ լեվ

Գՠվթեժգմ ցնհնճմ մզղմ

Զշգվմ վսջնրրւ ժզմնճվ

Ապրրսնրմ տրհնճմ մզղմ

Ամմզղմթմ նռ մղմ

Ամմզղմ

(laquoՏհ Սնրվՠ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 735)

Աճջոգջ Նվգխտնր սհգվնրղ ամկգվնրղ ղգմնրվգւ ծնանր ծճտւթ

պչօ սգջթժմգվթ լռժղմզ դնրածգպ վէմմնրղ ե ծգպռնվ խղ մգվջթտ

ՠինհ թվ գսօթտ սմնհ-ռգվտվխնհ խղ ղնսգտնհ-ծամտնհ խվխմ-

ոսխռնհ խղ բսվխնրէճմ ղգչ մվՠաթլ ալավնհ կճմզ Սնռնվՠվ

սգջթժւթ laquoյմշռնվնրղզraquo ջվ ղգչ կճմթ վէմտնրղզ ծմշգտնրղզ Նվգխտնր

ւգվէռլմգվնրղ միոսվջսռնրղ ե թվ ծղոսջիմ laquoսվլնր-

էճղՠraquo ՠպյգվսգվնռ պթէղգվնռ մգվւթմ յհէճխմ բվկգվնռ անրտռնհ

սնհգվնռ ՠտռնհ ծմշճնրմճթմ ղթչռճվնռ նվնմտ անրմճթմ-սվլխմ

լժւգվնրղ խվնհ ե ղվղթմ պմգժ ծղոսջիմ կճմզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ փըսռնրղ ե անճՠմխմ ղգմինվ թղջս-

մգվնռ օ ծմշնհնրէճնրմմգվթ ղգմՠդղդմ ղվղմտնրղմգվնռ

ՠհկմրւ ւմ թ բվիսմ ռճգժշխմraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) laquoԵրէմջմգխթ գվխխթ ժգդնրտմ ճժջգպմ կճմթտմ թ ղթ սգջխ դնրայնրվէմ իրջ-խտնրէգմ ծղծրւթշւ ՠվըմգժնտ ճնւմխթ դատ մջջմգժթ յհխու ջթվնճ բջւ օ բջոգսւ ռճգժշխմւ ովնրտhellipraquo (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984) 23

Եջ իշ խմազմգժ խղթղ

Ամմզղմ

ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մզղմ

ndash Ի իշ գժմգժ խղթղ Ամմզղմ ndash Ամմզղմ ե Ամմզղմթմ նռ մղմhellip

(մնրճմ սգհնրղ եչ 737)

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

72 Ա Թղվդճմ

Ձճմթ ձղցնվբնրէճնրմզ

Ձճմթ անճՠմխմ ինվզ մյմխնրէճմ ծգս խոռլ դվղմժթ

ոսխգվ ե ծպմնրղ մօ Սնհնղնմթ սձվթ մխվավնրէճմ ղգչ Աճջսգհ

ղսւթ ծճտւթ պչ ջսթձմխմ խմամգտռնրղ-մխվռնրղ ե սձվզ նվ-

ոգջ սթգդգվւթ ջվսնրղ դգսգհռնհ մվ ծնաօնվ իսմճնրէզ ովնրմխնհ

ջվՠդմ խսվգժսթո-սվլնրէճնրմ Աճմ ինվծվբմյնրղ ե նագհգմ

վվշանվլնրէճնրմզ Եռ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնրղ ե կճմթ ռգվթղջս-

ռնվղմ ինվծվբռնվ նրհթմ Ավվղմ ջսգհլՠմնրէճմ ծթղւնրղ զմխլ ե

կճմթ ձմովծնվբնրէճնրմզ թվ ւնջճթմ մսվմչս հղխճթմ

խնրսխնրղմգվթտ ղթմշ խվառնվռլ-պթէղռնվռլ նագհգմտլ ծմշճնրմզ

Զրվւմ թ ռգվնրջս թչգժ պ Սնհնղնմ վւճմ

Շթմեթմ դսձվմ վխեթմ դւվմ

Քգվեթմ դռեղզմ վկմբվգժ ցճսթտմ24

Տձվթ ծթղւզ բմգժթջ կճմզ բվջօնվռնրղ ե բգպօջ թվ մսվմչս

սվգվճթմ միմխմ-ւնջճթմ նրըթ ղգչ Պսխգվռնրղ գմ ղգլ laquoհղխ-

ճթմraquo սվլնրէճնրմմգվզ ջվմտ ղգչ խնյս մճնրէթտ կօխգվսնրղզ ծնհ գվխթվ

ւվթմ ծվռլմգվ ղնրվձնռ

Դնհտր գվխթվ յվըգտմ ժգվթմւ

Հպշխգտմ ՠվկնրմւ ոսպգտմ վկմւ

Ի կճմե նրպմճբզհզվբ25

ձճէղմտմ

Սվմ ծչնվբնրղ ե սձվթ ջսթձմխմ մխվխգվսնրէճնրմզ ռգվ-

ռվ թվվ յվխտռնհ ղջմթխմգվնռ խոգվնռ խղվմգվնռ ճջ ջսռ-

լճթմ ձվսվյթմնրէճնրմզ լռժռնրղ ե պթէղթ խվառնվ ՠմջսգհ-

լխմ ծնջւթ ղգչ

Ի ռգվմխմ ջգղնտմ դռվջմ ծսմեթմ

Ի մգվւջխմ ջգղնտմ դմնրյմ ւմբխեթմ

Ոջխեիհտ պմեթմ դվլէոս ՠօգպջմ

Ի ժզլխե թ ժզլտմ

Շնհմմղմ յվգվ դՍնհնղնմ խջմ խղվխո խոեվ

Ի խնդխե թ խնդխ26

Հր էթէհնրմջ պմեվ դճմ ղվավսյվգվմhellip

24

ՄՀ ԺԲ եչ 731 25

Աճջ ՠպՠվբնրղնռ բվկճժ մգվխճտռլ ե ղՠնհչխմ ՠպոսխգվ անվլթւթ մվ անվլնհնրէճմ վկխլ կճմթ (laquoնրպմraquo մյմխնրղ ե laquoղնրվձraquo մօ laquoնրվաraquo) 26

laquoՇգմւթ ոծմա խո ՠվրնվմգվթ ռգվմիվթջիզ ռգվօթ յգղւզ յթմնրլւթ բնրվջ խվխպնրլ ղջզraquo (Հ Աձպճմ Հճգվգմ վղսխմ ՠպվմ ծ Բ Եվօմ 1973) Ննրճմզ ՆԲՀԼ laquoոծմա խո յթմնրլնտ օ ռգվմիվթջի ՠվրնվտ նվոեջ խդխ բվմմ օ թ բնրվջ գժգժ խնհղմ յթմնրլնճraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 73

Եռ անրճմգվթ ձպանրղթտ ծգսն (laquoդվբ դղգմճմ անրմնտմ զդյնհմ օ

դյնրյմմ զդճնվբմմ օ դլթվմթմ օ դՠգծգդմ օ զդՠնտանճմ խվղթվմraquo) ճջ-

սգհ նվոգջ սձվթ ղջմթխմգվ բվռառնրղ գմ նագհգմ սթգդգվւթ ՠմխթշ-

մգվզ դվղմւ-ծվտբվնրղնռ

Որղ մզղմ գմ գվխթմւմ նրղ մզղմ գմ ինվմւմ

Որղ մզղմ գմ ղվբխմ նրղ մզղմ գմ ոզջխւմ

Որղ մզղմ գմ ջթրմւմ նրղ մզղմ գմ ագվմւմ

Որղ մզղմ գմ իվթջիզմ խղ նրղ ռճգժ ե սձվմ

Սվմ թ ոսջիմ ոսխգվմնրղ ե նագհգմ յմշռնվ սձվզ ղվբխ

-ղվավգմգվթ ոջխ-պւճժմգվթ ջճնրմ-ղվսթվնջմգվթ ագվմ-ւգվնռՠգմգ-

վթ իվթջի-Սնրվՠ Կնրճջթ սձվ-Փվխշթ կօնռ նվնմտ մխվավնրէճմմ մտ-

մնրղ ե ւգվէնհզ օ մնրճմ ծմբվս-դվղտխմ պթէղթ ղգչ ծվտմնրղ ճջ ՠն-

ժնվթ ինվմմգվթ խղվմգվթ խնդխմգվթ ռվանրճվմգվթ խմէգհմգվթ դմ-

ախմգվթ էթռզ Աճջ խվխմնրէճնրմմգվթ ղգչ ռգժթ բմբհ ջգջ խիվբռլ

յվընրղմգվթ ղգչ ե ՠտռնրղ սձվթ ոսխգվզ մվ մգվւթմ ռգժթ նր ռգժթ

լռժռնհ սվլնրէճնրմմգվզ զմբալռնրղ ե ջվմտ ոճլպխգվսնրէճնրմզ

ndash Եվխթմւմ գվխմթտ մզղմ ինվմւմ ինվմտ մզղմ

Մվբխզմ ղվավեթտ մզղմ ոզջխւմ պւգժնտ մզղմ

Սթրմգվմ ղվսթվնջտ մզղմ ագվմւմ ջգվնռՠեթտ մզղմ

Խվթջիմ Սվՠնճ Կնրջթմ սձվզջ ռճգժ ե Փվխշթմ

Խնճխւմ ինճմզղմ օ ջթրմւմ ՠօգպոթմբ

Խվթջիմ ե ղվավսծս ծթղնրմւմ ե մզմբծս էհղղՠ

Դնրպմ օ ղնրսզմ ագհգտխսգջթժ

Եվխթվմ լթվմանճմ նվոեջ լնռնր մզղմ

Քմթ էթր ինվմտմ ւմթ էթր խղվտմ

Քմթ էթր խնդխտմ ւմթ էթր ռվանրվտմhellip

Աճջոգջ ՠվկվտռնրղ-խտռնրղ անրճմ-թղջս-էթռ գմ պմնրղ սձվթ

ոսխգվմգվզ ծճգտնհնրէճմ պչ Եռ ռգվչնրղ ճջ լթջխմ ցխ սվ-

լնրէճմզ ծղխնրղ ե վբգմ նագհգմտռլ ծմշճնրմզ օ ՠնժնվնռթմ ճժ մգվ-

բյմխնրէճնրմմգվնրղ ե էմբնրղ սձվզ

Կվագտմ զջոջրնվւմ ղգլթ ջվՠնճ սձվթմ

Քվյեթմ դժվգվմ ձնիճթմ ձիվխւմ

Դհզվբճվ սձվմ ձթշեթմ լթլգպմթւմ

Հզմշեթմ դմախւմ օ տմլճվ Սնհնղնմ վւճմ

Եվազջ թ ՠվկնրմջ գվաեթմ մնրագժնռ Աջեթմ ժեժնրթգճ ժեժնրթգճ

(laquoԳնռջմնրէթրմ թ Սնհնղնմթ սձվթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 731-732)

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

74 Ա Թղվդճմ

Ձճմզ ռգվխգվսռնրղ մվՠմնրղ ե էպշմթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ

անրմգվմամգվնրղ (էպշմթ կճմզ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ծղխվանրղ

ծվգյսխճթմ ժգդռթ թղջսճթմ ճժ նժնվսմգվ էցմտգժնր ինվծնրվբմ նրմթ

ջվ փվթմխմգվզ ՠդնրղ գմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ սգջ մօ ռգվզ)

Աճջոգջ ծմբվսծնջ պթէղգվնրղ ւմբխռնրղ ե նագհգմ մնէզ յվ-

ծվռնրղ գմ ղթղճմտ մվ պգհլռլճթմ դվբմիյ-ենրէճնրմմգվզ օ նհնհ-

ռնրղ ոճլպ մգվբյմխնրէճնրմմգվնռ Կվխմռնհ կճմվխնրղմգվթ բվկգ-

վնրղ ծճնրջռնրղ ե ջսթձմխմ ծպմնրղթ խիվբմւզ սձվմ թվ

անրմճթմ-ծմշճնրմճթմ ղՠնհչնրէճմ ղգչ ճմ ղվղմմնրղ ե ՠմջսգհլնր-

էճմ նհչ խպնրճտնրղ ոսխգվմգվթ էվէնրղթ ղգչ խվխմնրէճնրմմգվթ յհէմգ-

վնրղ օ կճմմ մտմնրղ ե թվ զմէտւզ ջվ գսմինվւնրղ

Նվգխտնր սհգվզ յմշնրղ գմ ծնվբնրղ գմ կճմճթմ ժթւմգվթ ղգհգ-

բթմգվթ վկամւմգվթ ղգչ նվ մգվծճնրջռնրղ գմ անրմճթմ ծղխվաթմ Գգ-

հվռգջսխմ ղսծհտնրղմ թվանվլռնրղ ե օ պթէղխմ-ՠպվղսճթմ

ծճնրջռլւմգվնրղ օ ջվմտ ղգչ վսծճսռնհ թղջսմգվնրղ ճջ գվխնրջմ

զմէմնրղ գմ դնրածգպ բմբհ ՠտգժնռ ժգդռջսգհլնրէճմ թվգմտ պգհլ-

ռլճթմ ծմանրճտմգվնրղ ոսնրղ-ոսխգվմգվզ

Նվգխտնր laquoՄսգմզraquo սհգվզ մգվՠնհմգվզ օ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծպ-

մնրղ գմ նվոգջ յվընրմ-ղյսՠնրի խգմբմթ ծմշգհ-ջնրմ մնէմգվ Ըջս

Հվշճ Թղվդճմթ ճջսգհ ՠպ-ոսխգվմգվնրղ իստռլ անրմիհգվզ

laquoՠպյիվզ անրմյիվծզ ոնգսթխճթ սվվգվթ պկճմնրճէթ օ ՠհ-

կճմնրճէթ ՠվկվվռգջս խթվպնրէճղՠ մօ ղգհգբճթմ ծնջւգվ գմ կօռն-

վնրղ նր սվլնրղ ծջտմգժնռ խսվճժ վսծճսշխմնրէճմraquo27

Ձճ-

մճթմ ծնջմւմգվզ էցպնրղ գմ ՠնժնվ մգվջնրդնրղմգվթ նր վսդգհնրղմգվթ

ղգչ նվոգջ գսթմ ոժմնրղ ՠտռնհ ինվծվբոսխգվ օ նհչ ՠմջսգհլ-

խմ ծճնրջռլւզ ովնրվնհ նագհգմ ղթչռճվ մգվւթմ ինվնրմխ կճմ օ դնրս

վսւթմ ծմշճնրմճթմ սվլնրէճմ քնմ օ ռգվչոգջ ւգվէռլթ ծմշճնրմ-

ճթմ-պթէղխմ զմէտւզ լռժնհ ջխթդՠ խղ ծամտնհ պթէղխմ ծնվ-

կմւմգվ լմնհ սվգվւ թմշոգջ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ ղնախմ յհվյմգվզ մգվծնջգժ-ւվտգժ գմ ՠմջսգհլխմ

մխվգմ տմտթ ղգչ պթէղռնվգժնռ էվէնհ ոսխգվյվգվթ մգվբյմխ

ծնջւգվզ ջվմւ խգվսգժնռ թվգմտ շցգվնրղ նր բվկգվնրղ ծճնրջգժնռ ոս-

խգվմգվթ ղգչմ նր յնրվչզ

Եվըյսնրէճնրմմ ճջսգհ ծպմնրղ ե նվոգջ ինվոսխգվ գվխնր յ-

իվծմգվթ ծմանրճտթ խգսնրղ ՠվկվանրճմ նժնվսմգվնրղ օ ՠմնրէճմ ովնր-

մխմգվնրղ Եռ մվ ծմշնհնրէճնրմմգվզ ռգվվէմտռնրղ գմ ղգմանրմգհ նր

ՠդղդմ կօգվնռ

27

Տգջ Հ Թղվդճմ Գվթանվ Նվգխտթմ օ Նվգխճմ բովնտզ Գթվւ Ա եչ 269

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 75

Մվբ ծնաևնվ ւմվ Տթգդգվխմ ՠդղկճմնրէճնրմ (մգվՠնհմգվ)

Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ վստնժռլ գմ օ գվըյսնրէճմ ծգս

խոռնհ ճժ պգհլռլճթմ ինվծվբոսխգվմգվ նվ ՠինրղ գմ ւվթջսնմգ-

խմ ծնաօնվ խգմտհռվնրէճմ ճջսգհ ՠճնրվգհտլ գվըյսնրէճմ ղ-

ջթմ նրջղնրմւթ ինվզ խնրմւմգվթտ

Ձճմթ գվըյսնրէճմ զմխժնրղմգվզ ւվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ

կգպւ գմ ՠգվնրղ թվգմտ ղգմռգվտվխռլ օ ղթըղմխ ղգմխգմբ-

մթ ղգմնրվ էվէպտնհ օ գվօխռնհ գվմամգվզ Եվըյսնրէճնրմզ էցմ-

տնրղ ե ղգմնրվ թղջսմգվթ ղգմինվթմ նր մվսծճսգժթ ղգմմգվ-

ւթմ նր ծգպռնվ յգվսգվ բպմժնռ ճժ ծմշնհնրէճնրմ Աճմ մի օ պչ խո-

ռնրղ ե սթգդգվխմ laquoԲմթraquo ծգս նվ ղվղթմ ե պմնրղ վէմմնրղ օ ղվ-

բնր մվմթտ վսլռնհ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէմգվնրղ

Քվթջսնմգխմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ծղխռլ գմ ճջ դատնհնրէճղՠ

գվըյսնրէճնրմզ ծնվբնրղ ե ղգմթ ղգչ նր ղգմթտ բնրվջ աժթջ թվ ծմշնհնր-

էճմ ջծղմմգվթտ ցվռնրղ թվ ժպնրէճնրմմգվթմ ւվտլ-խիվբռլ

թվգվթմ ՠդղկճմնրղ վվլմգվթ ղգչ նր ռգվբպմնրղ թմւմ թվգմ ջսգհ-

լնրղ ճժ վսըղմխճ ծմանրճտմգվ Եռ մվմնռ ծղխռլ ծնաթմ

ՠմխռնրղ ե ճջ ղգմթ ջվսնրղ Աճմ բպմնրղ ե ծղխ ժջնհնրէճնրմ Աճջոգջ

կճմմ թվգվթ ղգչ ծնանր խգմբմնրէճմ ջսռլճթմ խմշթ ինվծվբմթյմ ե

ռգժթ նր ռգժթ մնրվՠ նր մնվջժթ ռգժթ նր ռգժթ մգվւթմ խիվբռլ

բվկնհ ցնիխգվոնրղմգվնռ ծվգյսխճթմ դգհնրղմգվթտ ղթմշ սթգդգվւթ ին-

վնրմխ վռվկմմգվնրղ թղջսմգվթ նր թվգվթ ժնրպ ղգվկգտնրղմգվզ28

Աճջ

ջվՠդմ բյս ղսմգժնր փլռգժնր ինվծնրվբզ ոսխգվռնրղ ե ծնանր laquoգվըյս-

մժնրraquo մնվ ծմշնհնրէճնրմմգվնռ ծագմժնր ճժՠմնրէճղՠ Կգմբմտնհ

գվագտթխ-ջտնհ ծնաթմ Աջսլն ւմվզ ծմշնրղ ե Բմթ ղսմգվթ սխ թվ զմ-

բգվւմգվթտ բնրվջ ՠգվնրղ մվ թղջսմգվզ էցմտնրղ նագհգմ ովգվանր-

էճնրմմգվթ օ մճնրէխմ laquoմՠմraquo յիվծմգվթ մկճմ խմվխմգվթ ծռգվը

յվչոսնրճսմգվթ բյս29

28

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ նրջնրղմջթվնրէճնրմզ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվ-

թղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 159-306 402-490 29

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնրղ սվլռլ ե վվշանվլնրէճղՠ ղգխ ջցպռլ ս-վսգջխ ցնիխգվոնրղմգվնռ մվ անճնրէճմ մջոպնրէճնրմմ նր նագհգմնրէճնրմզ ՠ-վգծպշխնհ թվգվթ սթգդգվխմ ժնրջսնրմգվթ սգջվմզ ջվմւ ջգջ թվգմտ խվա-ռնվ ղվղմնրղ տնրճտ գմ սժթջ թվգմտ ծհտլ վվշթմ դբվվնրղ մվ ղջթմ Ս լմնրղ ե վվշնրէճմ ինվնրմխ ժպնրէճմ Աջսլն մթղմժթ մզմբծսխմ մգվխ-ճնրէճմ ժնրպ լռժռնհ սթգդգվւթ ՠնժնվ լագվզ ժտմնհ հհխնհ փվծմգվանրէճմ ճնրվ-փվթմխ ռգվովնրղզ Մվբմ ճջսգհ բպմնրղ ե սթգդգվխմ նրմխմբթվ Հճ ղսգմ-ավնրէճմ ղգչ ՠդղթտջ ռգվվլվլռնրղ ե սթգդգվխմ ղնրմգսթխմգվթ սվլնրէճնրմմգ-վնրղ ծմշնհ մկճմ ոճլպ ւվնդթ սթգդգվխմ ավգվթ ոսխգվզ նվ ռգվվէմտմնրղ ե մօ Գվթանվ Նվգխտթմ laquoՎջմ նրհթհ ծրսնճ օ ղւնրվ ռվնրտ պւթմնրէգմraquo ղգխմնրէճմ ղգչ (սգջ Մսգմաթվւ ծճնտ Ժ ծ Ամէթժթջ-Լթՠմմ 2009 եչ 1052-1053 ճջնրծգսօ ՄՀ Ժ)

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

76 Ա Թղվդճմ

Իվ laquoյմշռնվraquo անվլթւնռ ղվբմ վսլնրղ ե Ննվ ծնաօնվ գվագտնհնր-

էճնրմզ Աճջ ծղսգւջսնրղ ղվբ-ւմվզ ծխբվռնրղ ե ծգէմնջ մճնրէխմ

-դաճխմ անվլթւմգվթմ ծղւվթջսնմգխմ ճջ ինվծվբոսխգվզ30

ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Աճջոգջ պւճժմգվզ ՠմնվնյռնրղ գմ նվոգջ laquoսպ ղմխտ լմմբնտ

ղվբխնրէգմ մնրաւraquo31

իշթ մգվւն ընհնռռնհ գխգհգտթմ ծռստճժմգ-

վզ ջհղնջմգվթ ծնագսռթհ ւմվծվնրէճմ անվլթւմգվ32

(ջսնվօ) Աջսլն

ինվծնրվբմգվթ ղգչ ՠմխռնհ ծնանրտ լմնրմբ պմնհ մգվՠնհզ laquoծվյոսնրղ

բվնրսխմթraquo laquoծվգյսխխմ ժգդնրթմ բթրվգվա օ ծվմթրէխմ գվանտ

անվլթ ՠվգՠմ ՠմթ ճհէխմ կճմթraquo33

Սնրվՠ պւճժմգվթ մգվՠնհնրղ

Նվգխտթմ թվ գվամ մռմնրղ ե laquoսպթ գվաթ ոսհլթմ ձճնրհ Սնրվՠ Եվվնվ-

բնրէճմ մռմ ենրէճմ ոջխնհ նր մնվնանհraquo նվ ղթմնրղ ե գվխմճթմ ծվ-

ջմգխմ ովթմ խտնվբռլ պւճժմգվթմ34

Աճբ գվագտնհնրէճղՠ ծնաթմ ՠվկվմնրղ ե ռգվթմ ջվՠվմմգվթ նժնվս

ջգվնռՠգմգվթ ծգս ղթջթմ ցնհ ծմշգտմնրղ գվգւջվՠճմզ գվագժնռ բպմնրղ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէճմ ծնաօնվ ծմշնրղմգվթ Քմվ

ԶՀնաթբ խգմվվ պ թ Հրվե ՠհինրղմhellip

Ի ջվՠվմթբ ռգվ ծղՠվկգժ ջնրվՠ

Ի կճմ ցնհնճ գվագղւ ւգդ դգվաջ

Ըմբ ջգվնռՠեթտմ գվգւջզվՠգմզջ ջնրվՠ

Սնրվՠ Եվվնվբնրէգմբ վըմջտնրւ ժթմգժ

Քզմվ ղթյս ծնաօնվ ծմշղտ

Յճըղնրջ օ ճրես գվագժ դցպջ ճրթսգմթտ

(laquoՏհ Հղՠվկղմմ Քվթջսնջթ Աջսնրլնճraquo ՄՀ ԺԲ եչ 665) Սհղնջգվանրէճնրմզ բպմնրղ ե մփանրս գվՠ ծնաթմ մոսնրհ ե ղմնրղ

սթգդգվխմ ճջ ՠդղգվանրէճմ ղգչ (թմշոգջ ոսհժթտ ձճնրհ ե ճջ ծմշնրճէ-

մգվթ ղգչ մնվնառնհ գվազ)

Քմդթ դթվբ թ ճվբթրմջ թմկ րասթտ ջհղնջմ գխգջտե

Յնվըղ մոսնրհ թ ՠդղգվանրէգմեմ ժթմթտթղ

Ոշ մնրագժ Հնարնռ զջս էգժբվգժնճմ Պրհնջթ (ծղղս Ա Կնվմէ ԺԳ 15)

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo Կ Գ)

30

Աճջ ղջթմ սգջ ղգվ մյռլ յիսնրէճնրմզ եչ 216-217 225-244 օ ճժնրվ 31

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 979 32

Հղղս laquoՍհղնջգտ գվՠգղմ Դրթէ ջհղնջգղւ օ ղգւ զմբ Դրէճ ճջփվ Ն ւմվ

նրմգժնռ ճմյնրմշ մգվբթտ օ գխգհգտթ ւմվ նրմթ թ յմշռնվ մգվբթտ Լգդնրւ ղգվ հթւ ւմվթ

գմhellipraquo (Յնռծմ Ոջխգՠգվմ laquoԻ ջհղնջմ ՃԽԵraquo սգջ Յովհաննու Ոսկեբերանի Ճպւ Վգ-

մգսթխ 1861 եչ 113) 33

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Յխնՠ Մլՠմճ ՠմ մնրթվխմ անռգջսթraquo ՄՀ

ԺԲ եչ 1002 34

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ պւգժջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 984

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 77

Եր զմբեվ ե թմկ ՠմրմ նվ թ ջհղնջթմ

Աճմոթջգտ ՠմթտմ թ խթվ վխմգժhellip

Հմոդ գվագժ թղնռւջ սրհրւ

Զթվբ նվ նշ ղթտնրտթ ճթղնտջ խվթտ խէթժ ղթ ոհսնվ

Ըմբ ճջսխ վսրջվ հՠգվտ գվանհթմhellip

(laquoՄսգմ նհՠգվանրէգմraquo ԿԱ Ա)

Աճջսգհ յիվծմգվթ մգվջնրղ մվմտ ծղմռամգվթ պգհլռլճթմ-

ջվՠդմ ծմանրճտմգվթ ղգչ նրվ էցմտնրղ նր ՠմխնրէճնրմ ե ծջսսնրղ

ծնաթմ թվ ւմվնռ տմխտլ մգվւթմ-վսւթմ կճմ ղթսւ ժպնրէճնրմ բպ-

մնրղ ե ճբ ծղծմշնրճէթ ղթ տնժվկխնրղզ յճնրհզ մգվծճնրջնրղզ մվ ջվսթմ

Աճջսգհ մջոպ ՠինրղթ նժնվսմ ե նրվ շթ իղվնրղ շթ ժպնրղ ցպՠմնր-

էճնրմզ օ ւգվէռլզ բպմնրղ ե ՠտվկխ սվլնրէճնրմ

Եվագտնհնրէճղՠ սթգդգվւթ ղգմմնրվՠ փվծմգվանրէճմ նժնվսմգվզ է-

ցմտգժնր օ մժպգժթ ովգվանրէճմզ խտռգժնր ոսխգվմգվզ ՠդղէթռ գմ

Նվգխտնր մգվՠնհմգվնրղ

Գվթանվ Նվգխտթմ ՠդղթտջ մյնրղ ե թվ մգվՠնհմգվթ նհՠջտնրէճնրմ-

մգվթ նվոգջ խգմբմթ ծմշնհ նագհգմ ղվղթմմգվթ ղջթմ Սվմւ ղցնցնրղ

գմ ՠնժնվ նհՠգվմ նր ծգլգլմւմգվզ խմշգվզ խմիկճմնրէճնրմմգվմ նր մն-

վջտթխ գվագվզ սթգդգվխմ մգվբյմխնրէճնրմմգվթմ ծղյնրմշ կճմվ-

խնրղմգվմ նր մվՠթմ ղթկնրժնրղմգվզ Եռ ղծխմտնր ղվբնր ցնիվգմ ղթյս

հհխնրղ գմ laquoմբբվ ծմշղղՠ ծգլնրէգմ ժժնճ պմտ ժպգժնճraquo (laquoՄ-

սգմraquo ԿԶ Ա) Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհթ ռվսթմ մյռնրղ ե ճջ

laquoգվաավնրէճմraquo նագհգմ ղվղմթ ծվծմշնհնրէճնրմզ ճմ խգմբմթ եխ ե

ւմթ նվ ջվ ոգջ ծճնրջռլ ե ղվղմթտ նր ծնանրտ ջտնհթ laquoցնիսվռլraquo

(Բ սվՠ զմլճռլ) ղվղմթ էմւնռ յվռլ ավթտ նր դաճխմ յմշթ

ինջւթ ոսխգվթտ նվոգջդթ ճջ գվխնրջթ ղվղմթ նր յմշթ ղգխ խգմբմթ վ-

վլթ ղգչ ղթիպմնրէճնրմթտ ծվըղ ցպռնվռթ Աջսռլղճվզ թմշ-

ոգջ մգհլ ոյսնմճմգվթ փվծմՠմնրէճնրմթտ (Ա սվՠ թմշոգջ մգհլ-

խմ ցպՠմնհթտ)35

Խշթ մգվՠնհնրղ մվ ծգս խոռլ ՠնժնվ ինվծվբ-

ոսխգվմգվզ ծճնրջգժնրտ ծգսն ւգվէնհզ մյնրղ ե ճջ մռամգվնռ ե ճջնրծգս

ծռգս ղւվանվլռգժնռ օ մռթվխմ ոսվա ղսնրտգժնռ ղվբզ անռ-

35

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 962 974 Աճջ մգվՠնհմ մռ-

մնրղ ե laquoդՠմ գվանրէգմ ՠգվմնճ յվէմտ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo laquoդգվաավնրէթրմ ջխր-

ղջմգճ ղգվջ անռգջսթ մչմչխմ սպraquo նվնռ ղթյս ցպռնվռգժնր ե Աջսռլ-

ղճվզ օ թվ իմբվմւմգվթ ղթչնտնռ ովաօգժնր ե ղվբնրմ մբսովս ծղվկխնր-

էճնրմ Դսռնվթ սճմթ պչ ճմսգհ եժ վըմմտմգժնռ թվ գվմնրէճմզ ծմբթ-

ոգժնրմ օ ինջւթ զմլմգվնռ ցպՠմգժնրմ (ՄՀ ԺԲ եչ 962-963)

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

78 Ա Թղվդճմ

ՠմգժնր իշզ36

ճջոթջթ ճջւմ laquoզմսվխմraquo laquoՠվգդվբraquo ՠպգվնռ ե

ճմ ղթյս ՠվգՠմռնրղ37

Աճջ նժնվսմգվնրղ ղթծճնրջռնրղ գմ կճմզ յմշռնվ

ոսխգվզ ղվղթմ-աթվզ գվա-պթէղգվմ նր ջվմտ գսօնրղ ՠտռնհ թղջսմգ-

վզ Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհզ ծգհթմխզ laquoյպթշraquo թջխ Խշթ մգվՠնհզ

laquoգվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմraquo ե մռմնրղ

Հմշնհնրէճմ ղգմինվթմ նր ղւնրվ սթվնրճէմգվ էցմտլ մռգվչ-

մժթ գվագտնհնրէճնրմզ ծխբվռնրղ ե թմշոգջ մյգտթմւ laquoմճնրէխմraquo

գվըյսնրէճմզ Աճմ վսլռնրղ ե ղթճմ յմշռնվ անվլթւնռ ղվբխճթմ

կճմնռ օ ղթկնրժռնրղ ծվգյսխմգվթ կճմգվթմ Աճջ ծղսգւջսնրղ Նվգխ-

տթմ խգվսնրղ ե ՠպգվ մնվ վսծճսնրէճնրմմգվ թմշոգջ laquoծնաթսրթհ

ւմվծվնրէճնրմraquo38

laquoռվբթ ժգդռթ ւհտվգվատնհ սռթհraquo laquoծնագյվը

ւմվraquo39

Աճջսգհ խվօնվ գմ գվգւ սվթՠնրսմգվ գվագտնհնրէճմ laquoմմճնրէraquo ճ-

մնրծգսօ մջոպ ծվըղ ժթմգժզ օ ղւվանվլռլ-գվըյստլ ղվղ-

մթ խգմբմթ մբղմգվնռ ջվ թվանվլնրղզ Սվմտ ծղվ Գվթանվ Նվգխ-

տթմ նրմթ ՠդղէթռ ագհգտթխ կօխգվոնրղմգվ գվագտնհնրէճնրմ laquoմէվէ

ՠգվմնռraquo laquoմվագժ յնրվէգվնռraquo laquoմմթվծգժթ ցպՠմնրէճնրմraquo հրանյութ

դաթ laquoանհանգչելի մռա մգվՠնհթտraquo մգվյմշմւթ շոխջնհ ծնվկմւզ ճմ

ՠիգտմնհ անվլթւթ ղւվանվլնրղզ ոսխգվմնրղ ե laquoժթ ՠգվմraquo laquoՠգվխվժթվ

ՠգվմraquo laquoզմսթվ յնրվէգվraquo laquoղւնրվ ժգդնրraquo laquoզհկկճմնրէճնրմraquo laquoկճմ ղ-

ւնրվ զմլճթraquo օ ճժ վսծճսնրէճնրմմգվնռ

Աղՠնհչնռթմ նագհգմ գվագտնհնրէճմ ոսխգվմգվնռ նր ջվմտ ոճլպ

ծմշնրճէմգվնռ գմ էցմտռլ Նվգխտնր մգվՠնհմգվզ Սնրվՠ Խշթմ մռթվ-

ռլ ւգվէռլնրղ օջ ծխբվռնրղ գմ անկենդան գվըյսնրէճնրմզ օ բանավոր

մարդու ոսվա-ցպսվնրէճնրմզ նվ սգջգժ ե Կենդանի փայտը ճժ նշ

անշունչ տապանակը խղ սիսխթ ռվ ավռլ փվգմւզ Աճջ ձպթ ցպ-

ՠմնրէճնրմզ իվջիռլ ե Եջճնր laquoԵվխթմւմ թղ էնպմ ե օ գվխթվզ նսւգվթ

36

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 Նղմսթո կօխգվոնրղ ե Նվգխտթմ սժթջ Մ-

վթղթ ՠմնվնյնրղմգվթտ ծգսն laquoԱվբ ճճջւմջ օ թ ջնճմոթջթջ օ ճօջ զմսվգժխմ գվաջ

ՠմծթրջթտ ագվծպշխգժ գջraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 959) 37

Ննրճմ սգհնրղ 38

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՃպ ժնրջնճ Խշթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 939 39

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 958 Բդղէթռ գմ մղմ

փվթմխմգվմ պծջվխ ծճ ղսգմավնրէճմ ղգչ Թգնբնվնջ Քպէգմռնվմ փվթմխ

ճջ ծղսգւջսնրղ փասանվլնրղ ե laquoծնաթմգվխ օ ղվղմւմվraquo գվանհ ծթմ ըղ-

մխմգվթտ կճմնհ Դռէթ ոսխգվզ (սգջ Թգնբնվնջ Քպէգմրնվ laquoՆգվՠնհգմ թ Սնրվՠ

Խշմ ջսնրլզմխժ օ թ սմփվեմնրէթրմ Տգպմ ղգվնճ օ Փվխշթմ Յթջնրջթ Քվթջսնջթraquo

Յովհաննու Իմաստասիրի Աւձնեցւոյ Մսգմավնրէթրմւ Վգմգսթխ 1833 եչ 159) Ըջս ՆԲՀԼ-

թ ճջ ՠպզ ռխճռլ ե բգպօջ Աաէմագհնջթ գվխնրղ laquoԸջս ջհղնջթ ղվղմւմվ

բրէգմ գվանտմraquo` խոռլ բվկճժ Դռէթ ջհղնջմգվթ ծգս

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 79

ոսռմբմզraquo (Եջ ԿԶ 1) ինջւգվթ ռվ Սվմւ Աջսլնրմ փէօմգժնր ո-

վնրմխգժնր սգջվմնռ պռգժ ղնս գմ սթգդգվխմ իշթ ինվծվբթմ օ

laquoծնագժթտ ժգդռնռraquo laquoՠմթ ՠինրղնռraquo ղցնցնրղ գմ Քվթջսնջթ գվխմճթմ ենր-

էճմ ջսռլճթմ եչւթ իշթմ ՠդղգժնր խմիսգջնրէճնրմզ40

Եվըյսնր-

էճմ ծգս խոռնհ ինվծվբՠմնրէճմ գվխվնվբ ծմանրճտզ ՠինրղ ե ճջ -

ջնրճէթտ Խշթ ոսխգվթ ղթչնտնռ թվվ գմ խտռնրղ ղթղճմտ մգվծճնրջռնրղ ՠն-

ժնվ յիվծմգվզ մվմւ ովնրմխնրղ գմ ղվբգհտլ Տթվնչմ նր ովնր-

մխռնրղ մվմնրղ օ ճջ ջգվսձնրղ-մբվբվկնրղմգվնրղ լռժնրղ թվ-

խմ դվղմժթ ՠդղկճմնրէճնրմզ Խշզ բպմնրղ ե սթգդգվւթ ծմանրճտզ

խթդխգսզ նվթտ ՠինրղ ե ՠդղյգվս նր ՠդղմթջս ծղկճմնրճէզ

Աճջ ձպթմ մգվծճնրջռլ գմ ծմշնհնրէճմ գվըյսնրէճմ ւվթջսնմգ-

խմ ցնվկպնրէճմ ղգչ ծջսսռլ ՠնժնվ ոսխգվմգվզ ջխջլ մխգմբմ

գվըյսխմ անվլթւմգվթտ ՠմնրէճմ մկճմ ցպՠմնրէճնրմթտ ռգվչտ-

վլ գվխմճթմ ցպՠմնրէճղՠ օ մնվ նագհգմ գվագտնհնրէճղՠ Գվթանվ

Նվգխտթմ մյնրղ ե գէգ Եջճթմ ճջ ինջւգվնռ laquoձյավսՠմգտraquo օ laquoգվա-

ավգտraquo ՠնժնվ ենրէճնրմմգվզ ովնրմխնհթ ճջ ենրէճնրմմգվթ ղգչ ովնրմխ-

ռգժզ (laquoդՈրմնհմ եթտ ովնրմխգժ ճեխտ գվաավգտraquo) ճջ ջսռգվխմ

միսթոզ (laquoդնրվնրխմ սգջխraquo) ո նվւմ պռգժ ղգմւ գմւ խվնս

ծճսմՠմխմ ինջւթ դնվնրէճմզ իշթ ինվծվբթ դնվնրէճմ ոճլ-

պնրէճնրմզ ծղՠռգժնրմ41

Սթնմնրղ ղթճմ ոաճթ գվօնրճէմգվթ տմխնրէճնրմմ եվ սնմռնրղ laquoղգ-

մոսխպ ոսռջթվնրէճղՠraquo մդաճխմ սռհնռ (laquoսրհտ գվա-

վմրւմ ծմշեվ օ դանրյոեջ ջվսթ ջվջցղղՠ ղթյս գվխվոաեվraquo) Եռ

զջս ճժ սգջնրէճմ ղվավգխմ (ինջւզ ջհղնջջտ Դռէթ ղջթմ ե)

խմվխթ մսպթ լպգվմ գմ ծվձռմւնռ տմլնրղ ձմշգժնռ ջսգհլնհթ

ծճսմնրէճնրմզ (խմվխնրղ ե Սհ ՂԷ 12-13 laquoԴյսմ նրվիմճ օ ղգմմ

նվ մնվմնրղ խճ էնհ տմլմ մսպթ ղգմ լպգվզ Տթվնչ պչթմ նվ մ

աժթջ եhellipraquo42

) Եռ գէգ ճջ ղգլ վվշնրէճմ ցնւվ վվլմգվզ զմբնրմգժնռ

ջսռգվխմ Գվթ ծվղմզ ռճգժշխմ օ նրվիժթտ իմբնրէճղՠ Տմխնհթ օ

Սսգհլնհթ խգմջՠգվ աժնրջսմ գմ մռանրղ laquoՠդղբվռսraquo կճմնռ մՠմ

ՠգվմթ կճմթ ՠվՠպնռ մծճս մսթո սգջխթ կգպւգվնրղ օ [մվմթտ]

մղջմ ՠմնրէճմ նսւգվնրղ (խմվխնրղ ե laquoօ գվխթվմ թղ նսւթ ոսռմ-

բմմ եraquo ծսռլզ Եջ ԿԶ 1) ո նվւմ պռգժ ոգսւ ե մգվՠնհռթ իշթ

40

laquoԱո նրվգղմ թ ծնագժթտմ ժգդնրե ՠհինրղմ խճժխտ ՠմթտ ռսխտ ՠդղխմ Էթմ

բրմգտ դգվխթմ օ ծմաշվմ նսթտ ոսնրմբմ դծվյդմ իշջ ցվխխմ

մղծմ թջխնրէգմ ճրբրնվ ղվղմնճմ իպմղղՠ գբգժ րէվմraquo (Գվթանվ Նվգ-

խտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 942) 41

Ննրճմ սգհնրղ 42 Աջսնրլյնրմշ ղսգմ Հթմ գր Ննվ Կսխվմմգվթ եչղթլթմ 1994

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

80 Ա Թղվդճմ

ծճսմնրէճնրմզ ղգլ մյմզhellip թմշոթջթ զհկխմ կճմթ մռգվ ոգսւ ե զմկգպթ

Աջսլն ոսխգվմ նրմգտնհ ՠմխմ ղվբզ ճջւմ յմնվծմգվթ ծհնվբ բպ-

մժնռ Քմթ նվ գվաՠմնրէճմ ՠիղմ ծնվթմռլւթ յվբվմւթ ծնժն-

ռնրղզ (laquoծնժնռնրղմ ճրբնրլնճ ՠհիղմ գվաՠմնրէգմջraquo) խվլվմճնրէ

ռգղթ ւվթտ ւգվլթմ շթ ռգվՠգվնրղ43

Խշթմ զջս ղվբխճթմ խվնհնրէճմ մռթվՠգվռնրղ ե ւհտվՠվՠպ

փվծմնրէճմ ինջւգվթ ղւնրվ զմլճթ կճմզ (laquoկրմգջտնրւ կճմ ղւնրվ զմ-

լճթտ ւհտվՠվՠպ րվծմնրէգղՠraquo44

)

Աճջոգջ Բմթ ջսռգվմ փվծմՠմնհ մՠմ անվլթւմգվզ ռգվցնիռնրղ

գմ Բմթմ սգջլ ՠմխմ յմշռնվ գվըյսխմ անվլթւթ փվծմգվանրէճմ

Մճնրջ յգյսբվնրղզ իշթ ղթչնտնռ ջգվսձլ յիվծմգվթ ղթղճմտ ղգչ

ՠդղկճմնրէճմ լռժնրղզ վսծճսռլ ե ծչնվբնհ յվբվմւնրղ

Բճնրվ ծդվռնվ ՠնտգհգմ դռվէնրմմգվթմ անրղվռնրղ գմ իշնռ բջ-

սթվխռլ խթվէ խտնվբնրէճղՠ թվգմ ծհնվբ ժթմգժնրմ վըմտլ յպ-

ռթհմգվզ ղվբջգվղ ՠնրճջգվթտ ջգվնհ դռխթ սնծղզ ՠմխմ ՠդղէթռ

ՠմնրէճնրմմգվզ ղթինրղՠ բջխտնրէճղՠ նր գվախտնրէճղՠ զմլճռնրղ գմ

թվ խնհղթտ թվ ղթչնտնռ թվգմ laquoԲվգՠմգժ գջ խգմբմխթվ ջսնրլգմ

մյմ ցճսթբ ցվխնրէգմ նվ թ ծդվրնվջ ՠթրվնտ ՠնտգհեմ դնրվէմնտ

դդվղ դրխթ ղվբխջգվղ ՠնրջնտ ՠմխմ ՠդղէթր ՠմնրէգմջ ւգր

բջսթվխգժ թ խթվէ խտնվբնրէթրմ ւնրղ ծհնվբնրէգմ իվինճջ ծմ-

բթջթր ղթինրղՠ բջխտնրէգղՠ ղթով գվախտնրէգղՠ զմլճգտնրտ-

մգջ թ ւգդ ՠդղգժնճբ ղւնրվ րվծմՠմջraquo45

Աճջոգջ Բմթ սթվնրճէմգվնրղ լռժռնրղ գմ մվմ ովնրմխնհ նր մվ

ղգչ ովնրմխռնհ մվմնռ թվվ ղգչ բվռառլ նր ահսմավռլ ծվգյս-

խճթմ ՠմխմ նր մՠմխմ յիվծմգվթ կճմգվզ իշզ խսվգժ-

ոգջ ովնրմխգժթ ե բվկմնրղ մՠմ յիվծմգվթ ղգչ ծճսմռլ Բմզ

Աճմնրծգսօ Նվգխտթմ մբվբպմնրղ ե իշթ ցպՠմնրէճմ մի-

փվթմխմգվթմ Սնհնղնմ թղջսնրմթ laquoգվաաթվ սպգվնռraquo Եդգխթգժթ սգջթժթ

Աջսլն ոսռմբմթ laquoագհգտթխ գվաՠմնրէճղՠraquo մնրճմզ բռմնհ ճջ

ղգմզ ոջխնհ ջգվնռՠգմգվթ laquoյվչովնրէճղՠ ոյսոմռլraquo նժնվսմգվթ

գպխթ ջվՠջտնրէճղՠ46

Եռջ ղգխ մաղ ծճսմռնրղ ե նագհգմտլ մգվբյմխ թղջսմգվնռ

էցմտռլ ղվբնր նվոգջ խգմբմթ անվլթւթ ոսխգվզ իշթ դնվնրէճղՠ

գխգհգտնր ղգչ ծռւռլ ՠդղժգդնր մբղմգվզ ծղգղսռնրղ գմ անվլթւ-

մգվթ ծգս նվ ղյսոգջ ջհղնջմգվթ թղջսմգվնրղ վկխնրղ գմ թվգմտ ծնագ- 43

Ննրճմ սգհնրղ եչ 943 44

Ննրճմ սգհնրղ եչ 946-947 45

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 46

Ննրճմ սգհնրղ եչ 947 ծղղս Ա սվՠ եչ 935

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 81

սռթհ մռալնրէճնրմզ Աճջոգջ մյնրղ ե իշմ պչմնվբնրղ ե նշ մՠմ-

խմ ցվիմգվզ ճժ ինծխմնրէճնրմ նրմգտնհ ղվբխճթմ ծնսզ նվոգջ

ջհղնջմգվթ գվագվթ հոգիատավիղ քնարահարության գործիքների (laquoանվլթ

ծմշղմ ջհղնջտ ծնաթսրթհ ւմվծվնրէգմraquo47

) Նվմ ցպՠմնրղ

գմ ՠվգդվբ զմսվխմ ՠպգվնռ ղւվանվլռգժնռ ծռգս ճջ մռամգ-

վնռ օ ոսվա ղսնրտգժնռ48

Նգվՠնհզ ոջխռնրղ ե ցպՠմնրէճմ սգջվմնռ ւգվէնհզ իմբվնրղ ե

էնրճժ սժ ղթմժ նր գվախտգժ ծվգյսխմգվթ գվխճնրհլ (laquoդանրյխմraquo) մ-

մթվծգժթ ցպՠմնրէճմզ ովխտգժ մվմտ ծգս ՠվգսվխմ գվաՠ-

մնրէգղՠ ցպռնվգժ Զնվտնրտշթմ իշթ ռվ իշթ ծգս պ մ իշնռ

ղթմժնռ մվմ մռիձմ կճմթ ցպռնվղղՠ մգվՠնհգժնռ ղթյս ծթյ-

սխգժնռ Քվթջսնջթմ Հնվ օ Հնանր ծգս գվխվոագժթ Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ

laquoնվնրղ մջծղմ անռնրէթրմ գվանտhellipraquo49

Աճջոգջ ճջ ձպթ ջսթձմխմ զմէտւնրղ խգմբմտնհ ՠվՠպթմ

ղթծճնրջռնրղ գմ ղճնրջ ՠնժնվ laquoռհՠվՠպraquo ղվավգխմ գվագվզ50

ՠմնրէճմ կճմգվզ բպմժնռ ղթխմ նագհգմ ղվղթմ օ խգմբմտռնրղ խգմ-

բմթ ենրէճմ ծճգտնհնրէճմ ղգչ

Ննրճմ ղնբգժզ խթվպռլ ե Մվթղթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Աճջսգհ օջ

սթգդգվխմ ցպՠմնրէճմ ոսխգվնրղ ծճսմռնրղ ե ՠդղկճմնրէճմ

ռգժթ ինվթմ զմխժնրղզ ղվբգհտղղՠ կճմ ՠմխմնրէճնրմ գմ պմնրղ

վվշնրէճմ ՠնժնվ յգվսգվզ զմբավխռնրղ գմ սթգդգվխմ ՠնժնվ լռժմգվզ

օ ծմշնրղ լճվգլճվ Բմթմ ծհնվբ բվկլ ՠնժնվ ղջմթխմգվնռ մվ ղգչ լ-

ռժռգժնռ մվմ խվխմնվբգժնռ Աճջոգջ զջս Նվգխտնր գէգ գվխթմւզ ոս-

ղնրղ ե Աջսլն ցպւզ51

օ ծնրբճթ ընհնռնրվբզ սգջմնրղ եվ մծնբթ ցպւմ

զջս laquoբթղպնրէճմraquo (ճջթմւմ գվխթմւզ laquoոսղնրղ եraquo ցնիՠգվՠվ ղվ-

բնր ղթչնտնռ Ա Թ) ո մկմռնվ Բմթ ղվղթմ պմգժնռ ոգսւ ե տիրա-

կիր գվխթվմ վըմթ զհկխմնրէճղՠ ծմշգտմթ ՠգվխվմւթ ՠվՠպնրղմգվզ

ժլխտգժնռ թվգմ ռգվթմ գվխթմւզ (Բ սվՠ ծմշգտմթ laquoծնճը ձծնհոգջraquo մգվ-

բյմխ ծղծնրմշ52

) Աճջ ոսձպնռ ծնաօնվ ծվձռմւնռ իվինրջռգժնռ

47

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 48

Ննրճմ սգհնրղ Ա սվՠ եչ 940 49

Ննրճմ սգհնրղ եչ 952 ծղղս Ա սվՠ եչ 940-941 50

Ննրճմ սգհնրղ եչ 951 51

Ա սվՠգվխնրղ մյնրղ ե laquoԵվխթմւզ ոսղնրղ ե Բմխռնհթ վբվնրէճմ ղջթմraquo

(laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 953) 52 Սնրվՠ Կնրճջթմ թմշոգջ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվզ ոծոմռգժ գմ գվխնրխմ

սվՠգվխնռ (սգջ ՄՀ ԺԲ Գվթանվ Նվգխտթ laquoԱպզմէգվ ավնրէթրմ ջխր ջնցգջսթջ

ճվխտգժ ծթրէթ դմգվՠնհգմթջ ձպ ժնրջնճ Խշթraquo եչ 930-941 Նգվՠնհ թ Սնրվՠ Խշմ [Բ

սվՠ] եչ 942-952 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo եչ 953-964 laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo [Բ

սվՠ] եչ 965-975)

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

82 Ա Թղվդճմ

գվխնր բջթտ ղգխ ինրղՠ [խդղգժնռ] թվանվլնրղ գմ ճջ սնմզ գհխմմգվթ

դաճխմ ջգպզ օ ծվգյսխմգվթ մղվղթմ բջզ laquoԸմբ նվջ օ ղգւ խտնվբւhellip

ովգղւ ծնագոեջ սվցղղՠ գվագժնռ ւգդ զմբ գվխմճմնտբ կճմ ջվՠջտraquo53

Աճջ ձպզ ՠտռնրղ ե գվխմճթմմգվթ սռհծվնրէճղՠ ՠմխվա օ

ՠճնրվՠգհնրմ անռգջսնռ (ջսնվօ) Եռ բվկճժ թմշոգջ Խշթ մգվՠնհնրղ Ն-

վգխտթմ մյնրղ ե գէգ ճջ ծնաթմճնրէ վազմէտ ռգվմէպթշ մգհլ-

խմ ցպՠմթշմգվզ նվոգջ գվխվնվբ ժնրճջթ մյնրճժմգվ թվգմտ խճմնռ ջսն-

վճթմմգվթտ ռգժթ ռգծ ժթմգժնռ laquoծնրճը մսգջՠվ ջոջռնվնրէճղՠraquo գմ

ՠվկվճժ Բմթ ՠմխնրէճմզ (Մվթղթմ) բթղնրղ ՠվգդվբ ՠգվխվմւնռ

զմբվկխ մչվոգս նրմգմժնռ մվ նր թվգմտ ղթչօ ո նվ գվազ խվնհ ե

զջս վըմռնրճմ ծղոսջիմ անռՠմնրէճղՠ (laquoնվ գվա ոսխմ-

աթվ թ ձծ անռգջսթտraquo) զմսմթ ծվդսնրէճղՠ ոսղգժ Ամսգջթ ղվղ-

մվմթ նր ղգլթ ձգղվմթ (ճժ էռվխնրղմգվ) ճջւմ գվմնրէճնրմմգվթ

ջխդՠմոսձպթ ղջթմ54

Պգսւ ե գվագժ նհչ դնվնրէճղՠ laquoօ վբ գվագջտե

ՠմջ զմլճնրէթրմ րվծմպւ ցպտ սնրշնրէգմ թ ՠհկմտ ցցա-

ղմ ջվսթ նվւմ դրվգջտեraquo

Ապծջվխ ճջ ձպմ թվ պթէղգվնրղ ինճմնրղ ե նվոգջ ձվսվ-

ոգսխմ խպնրճտ մռգվչ էռվխնրղմգվթ ծվխվխմնրէճնրմմգվթ մնրճմ յ-

վծճնրջխմ խպնրճտմգվնրղ ծմբթոբվնրղ-ծղբվնրղ-ծխբվնրղմգվթ

դմառլմգվնրղ Սվմւ պռգժ թմսգմջթռ գմ բպմնրղ ձպթ ռվսթմ

ռգվլռգժնռ պթէղխմ խնրսխնրղմգվթ Աճջոգջ ՠմաթվզ ռգվձնրղ ե խգմ-

բմթ ՠվՠպթ գվաթ հնէջտնրէճմ նվ ղթիպմգժ ե մգվՠնհխմ վ-

ծգջսծճնրջխ պջտնրէճնրմզ ցնիսվՠվ ճժՠմնրէճմզ ճջ -

պնրղնռ ճջ օ իշթմ մռթվռլ մգվՠնհմգվթ ղջթմ Նվգխտթմ ինջնրղ ե բգպ

Աովմւթ Ս Խշթ ոսղնրէճմ ղգչ laquohellipջվՠնճ Տթվնրծրնճմ օ Աջսնրլլմթմ

զմլճ ղսնրտգժ ոսնրհ ծձնրէգմhellip դյպթշ յմնվծտ ՠգվխվժթվ յվէմտ թ

ծնս մնրյթտhellip ՠվկվկճմգջտնրւ գվանհՠվՠպ ՠվգՠմնրէթրմջ ճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվնամնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա

մգվՠնհթraquo55

Եռ ճջ պթէղգվզ խտռնրղ գմ սթգդգվխմ գվաջտնրէճնրմմգվթ

մվՠթմ նագհգմ մգվյմշմւթ ծմանրճտմգվթմ նվնմտնռ ծագտլ ե մգվՠնհթ նհչ

ծճնրջռլւզ Օվծմՠմնրէճնրմմգվզ մգվինրընրղ գմ պթէղռնվռլ խպնրճտ-

մգվթ ղթխգվո-խվխմռնհ ծմանրճտմգվթ ղգչ մվմտ ռվսթմ կնրժնրղ զմբծ-

սնրղ բվմւ թվգմտ սգջթժմգվնրղ բնրվջ ժթմգժնռ ճբ պթէղգվթտ (ջսնվօ բվմւ

զմբլռլ գմ էռ սպսգջխնռ)

53

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966 Հղղս Ա սվՠ laquoԱվբ

ովգջտնրւ ծնագոեջ սվցղղՠ ՠմխւ ՠմխնրէգմ իղՠթ գվխմճթմ պաջսթմ

Զծնաօնվ ծվջմգտմ դթհկջ ւգդ ղգմջնրվՠ օ վվշզմխժ Տթվնրծթ օ Աջսնր-

լլթմraquo ( ՄՀ ԺԲ եչ 953-954) 54

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953 965 55

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 929

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 83

Ռթէղռնվռլ ծնջւզ ջսգհլռնրղ ե ովՠգվնրէճմ մնրճմ ջխդՠմկօ-ռգվչմ-

կօգվնռ (laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանտջ րվծմնրէգմ ւնրղբ գվմնրէգմ

ՠմանռնրէգմ իվիտթվ օ կճմթր նհչնրմթ Գՠվթեժգմ րգսգտմ56

hellip

Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Նգվՠնհգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվ Բգվծղՠրգժ գջhellip

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ Եվմգժ գջhellip ջնրվՠ Աջսնրլղճվraquo57

) խղ մնրճմ խնշնռ

(ծչնվբնհ laquoԽվիտթվraquo-մգվթ յվւզ laquoԽվիտթվ ճրես ծվձնրմրւraquo laquoԽվի-

տթվ ծղճմ սվցմրւraquo laquoԽվիտթվ մՠր ՠգվխվմրւraquo laquoԽվիտթվ ճնհչնճմ

միզմլճ գվխմճթմhellipraquo եչ 967-968) նվ ռվսռնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմմգվնռ

laquoՎջմ ճջնվթխhellip ծվգյսխտմ ովւ ոյսոմգժ զմբ պւգժնտմ անրղվ

բջխտգժ դղթճմ վըմթբ ոսնրգժ անռեթմ Սնրվՠ Աջսնրլլթմraquo

laquoՎջմ նվնճ յմնվծ նրմգժնռ ւգդ րվծմգժւջhellip գվմգղւ ւգդ Սնրվՠ Աջսնրլ-

լթմraquo laquoՈրջսթhellip մնվնա ծջսսգժ անծՠմգղւ դջնրվՠ Տթվղճվբraquo laquoՎջմ

նվնճ ՠտգժ դՠգվմ ոպրնճմ ղժլթմ նվբրնճմ րվծմեվ դրվծմգժբ թ խ-

մճջ Սնրվՠ Աջսնրլլթմ Ն օ բնր ժտգվhellip ՠվՠպնռմ անծնրէգմhellip ճրվթ-

մխ ծմվխմ գխգհգտրնճ նվ ե ւն ղթյս րվծմՠմ Զթ գվմգմhellip ւգդ ղգմճմ

դաւhellip թ ՠգվխվգժ ժգդնրջ յվէմտ դնրվէմնտ ղթյս ՠվգՠմգժhellipraquo (եչ 968)

Հչնվբնհ յվբվմւնրղ ռգժթ գմ իսմնրղ պթէղխմ խպնրճտմգվզ կագժնռ

թվգմտ տմտմ վբգմ միբջնրէճնրմմգվթ ղգչ օ ավգէգ ՠնժնվմ ռվսռնրղ գմ

գվաՠմնրէճմ սգջվմնռ Սվմւ ծճնրջռնրղ գմ ծվխվխմնրէճնրմմգվթտ laquoՎջմ

դթ նշ զմբ ւգդ ղթճմ ճժ գր թ ւգդ ոչ միայն ցվգտր ՠդղգժ ճժ գր ՠմխգտր

սհրվգժ ոչ միայն ղթտր թ դմանրլ ղվղմնճ ճժ գր ղվբտրhellip թ ւեմ

ջխջգժնճ նշ ղթճմ դրբգտրhellipճժ գր զմխհղգտրhellip58

Յհաջ նվնճ գր ղգւ գվխվրնվւջ

դղսխվվբ գր դջոջրնվ ղգլջ ինվծվբնճ գվմգղւ զհկխմ գվարւhellip նվ

դղգմճմթ գր ղգմգտնրմ ոջխգժմ ծնագյնրմշ գվարւ թ ւգդ զմխժվ ոչ ի ղջ-

մե ճժ թ ժվնրէգմե նշ ծսղղՠ ճժ ծջսսնրէգղՠ նշ ՠըմՠվ ճժ ղՠնհ-

չոեջhellip Քմդթ hellip դգվխթվ գր դգվխթմ սվվ ճվամբթ գր նշ ղթճմ թ սգջhellip ճժ գր

յրյցղղՠ նշ ղթճմ նհչնրմգժ ճժ գր զղՠպմգժhellipraquo (եչ 968-969) Աճջ պթէղգվզ

ռգվխգվսռնրղ գմ կճմվխնրղմգվթ ծմառնվռլ ռվսմգվթ ՠմջսգհլխմ

մգվյմշռլ ոսխգվմգվնրղ laquoնռ յմնվծյնրւ ագհնռhellip ցհցհգժ նռ ծղգջս ծգ-

դնրէգղՠhellip ովջւնհգտգժ նռ դվբնրւ գվխմճմնռւhellip զմխժգժhellip Արվծմգժբ

ղթճմ թ խմճջ յվէղՠւ ւծմճնրծրնճ ղրվ ղվավեթմ Յնռծմմնր ց-

պրնվ գր թ բջնրտ ծղդվղ մղմտգհթտջ տմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ

սրհրւraquo (եչ 969) Ռթէղզ ովՠգվՠվ բպմնրղ ե ռգժթ սվլնրմ խղ թմսգմ-

ջթռ խվձտնհ նր լռժռնհ laquoմբղմգվթraquo ծյռթմ ճջոգջ ճմ թմսգմջթռմնրղ ե

մնրճմ ջխդՠմկօգվնռ laquoԻ ղվբխճթմ դվղե ծվգյսխ գվխմճթմ ճգհլխմտ ջգպթտ

56

Հղղս Ա սվՠ laquoԽմբ օ նրվի ժգվ կճմթր գվանրէգմ ոսվջսրհտջ ՠմ ան-ռնրէգմhellipraquo (laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 954) 57

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 966-967 Աճջ ծսռլնրղ ճջնրծգսօ եչզ սվռնրղ ե մգվՠնհթ ՠմավթտ ծգսն 58

Աճջսգհ օ ծչնվբնհ փվթմխմգվնրղ շգմ ՠգվռնրղ ՠնժնվ մնրճմսթո էռվխնրղմգվզ նվ ծձի ղգլ խպնրճտմգվ գմ խդղնրղ

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

84 Ա Թղվդճմ

մղծ ջգվնռՠե թ ծնհճթմ մթրէնճ նջխթ Սնցգվճ թ լնռճթմ ՠգվղմտhellip Սխջ նվնճ

թՠվ դմթրէ անվլրմգճ ճջւմգտ ՠվգտ րվծմգժ գջ բնր թ խմճջraquo (եչ 970)

ճմնրծգսօ ծճնրջռնրղ ե մնրճմ ծմակօգվնռ նվ ծմբգջ գմ աժթջ ցնիմթցնի օ

ղթղճմտ ղգչ laquoԱմմթծգժթ բթսղղՠhellip մխսգժ խսխ ղխաթլhellip ծջսսգժhellip

սպ սվՠգվխմ սնհթր կօտգժ սնրղվ սգմշժթ մջիժ բվնյղգժhellip Զագջս

ժնրջմթրէ գվխթտ վւճթմ րէնտhellip ՠմխնհթմ ճվխhellip յթմնհթմ պթէhellip մգհթմ

անվլթhellip ՠմնրէգմhellip րվթմխ նրհհնրէգմ մճժճժխ ռվթոնրէգմ մոխջhellip

էգվնրէգմ թջխնրծթhellip արպթմ ղջմխթտhellip աէնրէգմմ մովսխթվմhellip

ռգվջսթմ մղմխմhellip լմմբգմ Դնրhellip բթգտնրտգվ գրhellip ովցխգտգվ Եր դխգմտ-

հնճջhellip կագտգվ գրhellip ցնիգտվ գրhellip լմնրտվ գրhellip ծղՠվկվ գրhellip ծմանրտվ hellip

գրhellip էանրտգվ գրhellip ծջնրտգվ գրhellip ծղվկխգտվ գրhellip խտնրտվ գրhellip ոսնրգ-

տվ Ավբ ճճջւմջ գր թ ջնճմոթջթջ գր ճօջ զմսվգժխմ գվաջ ՠմծթրջթտ ագ-

վծպշխգժ գջraquo (եչ 970-971) laquoՔգր դմղսնճտ ծնրվմ խթդմնհ մոխմ լջւ-

ղղՠ լիգտւ ւգր դվագժմhellip սգջւ ւգր դմխտնվբմhellip մխսգտւhellip ւգրhellip րվծ-

մՠմգտւhellip Ավբ ճջւմգտ ջվՠդմխմ ղջմտջ ձպգտգժնտ բնր ղթճմ ոս-

ձպhellip Տթվղճվ ջնրվՠ Աջսնրլլթմraquo (եչ 971) Ռթէղմ թմսգմջթռմնրղ ե Քվթջսն-

ջթմ ռգվՠգվնհ ծսռլնրղ խվխմխթ մբղմգվնռ ծվխվխմնրէճնրմմգվնռ նվնմւ

թվվ ղգչ մօ խո գմ ծջսսնրղ (ՠճտhellip նվւմhellip մնրճմ գրhellip զջս նվնրղ թջխhellip նվ

գրhellip մնճմ թջխhellip նվոեջ) օ ճնրվւմշճնրվթ ծմակօգվնռ laquoՔմդթ էե շեվ թ ւեմ -

ձգժhellipնշ եվ ոսհՠգվգժhellip գր էե շեր ծղՠնրվգժhellip նշ եվ ձպգտգժhellip գր էե շեվ

ծգսօգժhellip նշ եվ ւվնդգժhellip Բճտ ղվղմտր նվւմ ղվբտր մնճմ գր ճճսմգ-

տր զջս նվնրղ լմնրտրhellip Իջխ ղւվգտր նվոեջ գվագտր թջխ ղխվսգտր նվ գր

ռխճգտր մնճմ թջխ ոսղգտր նվոեջ ձպգտր թջխ սմմխտր նվնռ ձնիտր

թջխ ծմդմբգտր նվնռ ոյսգտրhellip թջխ ղշգտնճտ նվնռ ոսխպգտ թջխ

ՠգվխվգտնճտ նվնռ սվսղգտր թջխ դագտնճտ նվնռ ղգվխտրhellipraquo Մթղճմտ ղգչ ովնր-

մխռնհ ծխբվնրէճնրմմգվթ ճջ ծնվկմւթտ ծգսն պթէղզ բպմնրղ ե պռգժ ղթ-

աթլ-ջվզմէտ բգոթ ռգվ յվընրղնռ ղթճմ ղգխ մբղմգվնռ laquoգր ջժտր նվոեջ

ռգվմճթմ էպգր նվոեջ ծնագհեմ լլխգտր նվոեջ դմւմթմ ցիգր նվոեջ

դմծջhellip ՠնջնվՠնրհի խճժխրւ մգվխգր մխթտ ռթվտմ ինտնռ ծվտւմմգտր

թ ռգծթտ մղծ ծվգյսխտմ ծրստրhellip 59

Որջսթ գր ւգդ ՠգվխվգտգժնճբ դջնռն-

վխմմ րվծմՠմնրէթրմ ՠմթջ գվխվնվբգղraquo (եչ 972) Առվսթմ վբգմ նհչ

ծճնրջռլւզ էցմտնհ ճջ պթէղգվզ խպնրտռնրղ գմ մօ ՠմժթ ՠպգվնռ laquoԱրվծ-

մգժ գջ բնր թ խմճջ աժնրի մնտթմ ոմլմտ գր ոճլպ ոջխ Պջխ խնրջնր-

էգմ ղւնրվ ծվջմնրէգմ ոջխ զմսվնրէգմ ցնվկ անռնրէգմ ոջխhellip Ավբhellip

ճվըմծճտ գր ճղգմդրվ ւնճ ՠվգիրջնրէգմբ ղթյս որթմգժ ղմղւ թ

ծջսսնրէգմ իմղգժւ գր ծանրտգժւ զմբ ծնռմգր ոյսոմնրէգմ ղնրվ

ոսնրվթ ջնրվՠ Աջսնրլլմթբ Պսնրվ ոձմճրվեմ թ դմդմ ղւվ-

դվբ խմտ ճվղվգժ ոսնրվ ծվովցխhellip ոսնրվ ՠնտմյնճժhellip Ովնճ

հար րվծմգտր վբվբ ւնճ խնրջնրէթրմ թ յվէնրմջ մնտթմhellip Զւգդ ճրես րվծ-

59

Հղղս եչ 960

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 85

մՠմնրէգղՠ ղթյս ոջխգղւ թ մնրթվգժ սգհթջ ջվՠնրէգմ ւնրղ սձվթhellip

Ավբ հշգղւ զմխժ դգվաՠմ րվծմնրէթրմջ ղգվնրղջ ժգդնրթraquo (եչ 972-973)

Եռ ռվսռնրղ ե ձպզ ծգհթմխթ մռմսպգվթ լճվխոնռ խպնրտռլ

գէգվճթմ սգջթժմգվնռ օ ձպթմ մգվծճնրջռլ թվ ճջ մնրմզ իմբվնրղ ե ռգվմխվգժ

ռգվմճթմ բովնտթ ղսճմնրղ Նգվՠնհզ զջս մվ ծճնրջռլ ե թվ ղվղմթ ավթտ ջ

զմբալնրղ գմ մօ թվ մռմսպգվզ օ յմշթտ նվոգջ խգմբմթ եխ ղթյս Աջսռ-

լղնվզ լպճնհ

Աճջոգջ ղՠնհչնրէճղՠ ծղբվոսխգվմգվթ անրճմգվթ կճմգվմա-

մգվթ պթէղգվթ մվՠթմ էհմէնռ ոսռլ ճջ ձպթ նվոգջ ՠտպթխ ՠ-

մջսգհլխմ մնէթ ծճնրջռլւմ ղգմնրվ յվչմխռլ ե գվխմճթմ-գվխ-

վճթմ ծղմռամգվնռ Ապծջվխ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմ մգվ-

յմշռլ ոսխգվմգվզ նվոգջ կճմճթմ ձմովծնվբնրէճնրմմգվթ մվ ցն-

իխգվոնրղմգվթ յհէճթ ռգվչթմ ծմավռմ ջնռնվՠվ ոջխնրղ գմ մինվ-

բնհ մճնրէզ ծգլգլմւզ նհՠկճմ ծջխնրղզ խղ ջվՠթմ գխգհգտնր ինվծվբթմ

մռթվռլ մգվՠնհզ Ձճմզ ջնրդռգժնռ սթգդգվխմ ովնրմխմգվթ ղգչ մտ-

մգժնռ հնէջտնրէճմ պթէղգվթ զմէտւմգվնռ ծմավռմնրղ-կնրժռնրղ ե

ժնրջգվանրէճմ ռգվչթմ խճմմգվթմ

Եվագտնհնրէճղՠ բգոթ ճջ նժնվսմգվմ ե ձմովծռնրղ ծնաթմ laquoօ նվ

ժնրջնռ դագտճտ օ թյիմնրէթրմ նրմթղ ճգվխթմջ նրհօնվգժ օ ընդ հրեշտակս

պարելraquo60

նրվ ղվբխճթմ գվաջտնրէճնրմզ բպմնրղ ե laquoծվգյսխխմ ՠդ-

ղոսթխ մնրագվանրէթրմraquo61

իպմռնրղ-ղթխտռնրղ ե նագհգմմգվթ կճմգ-

վթմ նր զմբնրմռնրղ մվմտ ծգս ղթջթմ laquoԱմթղմժթ էարնվ Ով ռգվրվծ-

մթջ թ ծվգհեմ դրվտմ մժզպգժթ կճմթր Հձգտվ օ թ ջսնվմճմնտջ Ապմնրժ

ւգդ րվծմՠմթշջhellipraquo62

Հնաևնվ գվագտնհնրէճնրմզ նվոգջ ծվգյսխճթմ խգտնրէճնրմ laquoՆնվraquo գվագ-

տնհնրէճնրմ63

Օվծմգվանրէճղՠ ղվբզ խտռնրղ ե ծվգյսխմգվթ յմշպնրէճմզ ճմ ծվգյ-

սխճթմ խգտնրէճմ միսնրէճմ նր դսնրէճմ նվօե խվթւթտ դգվլ

60

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 817-818 61

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 917 62

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ պւգժնտ օ ծճվոգստraquo ՄՀ ԺԲ եչ 743 63

Հնաօնվ laquoՆնվraquo գվաթ ոսխգվզ նվ ծթղմռնրղ ե Սհ ՂԵ 1 ծվջնրէճմ ռվ ւվթջսն-մգխմ ղգխմնրէճնրմմգվթ խճնրմ ինվծվբոսխգվ ե (սգջ փվթմխ Կհգղգջ Աժգւջմբ-վտթ laquoԽվս ծգէմնջտraquo Cleacutement d‟Alexandrie Le protreptique ed C Mondeacutesert 2

nd edn Paris 1949 p 52-193 15-16) laquoՆնվraquo փվծմնրէճմ սգջվմնռ ե ՠտռնրղ

Ամմթ Նվգխտնր խէնհթխգ գխգհգտնրմ մռթվռլ մգվՠնհզ ջվմ ղթմնրղ ե մի-սգջ ւվնդնրէճղՠ սթգդգվւվնդ նր ծնագծմշնհ Դռթէ մռագվանհզ նվ ծվյկճմգտ laquoծնագմնրամ սրհթրւ ծվյդվբոեջ իվիմժ օ ՠգվխվթժ թ իվիձմջ ջվՠնր-էգմ ջսնրլխգվս նրվինրէգմտմ պմնրժ դոսվաջhellipraquo (ղգչՠգվնրղ ե մնրճմ ջհղնջթ laquoԱպգւ դոսվաջ օ ղսգւ թ ջվծջ մնվraquo սգհթմ ՂԵ 8 սգջ Ամմթ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհգմ ջտգժ թ ջնրվՠմ խէնհթխգ գխգհգտթraquo ՄՀ Ժ եչ 619)

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

86 Ա Թղվդճմ

ժթմգժնռ ղթճմ ՠգվխվմւթ ոսնրճսմգվթ ղգչ ՠմխնրէճմ կօմ ե ղգխմգժնռ Եվա

Եվանտթ laquoօ խնխնվբւ ւն թՠվօ դաթմթ դմթրraquo սգհթմ [Եվա Է 9] Նվգխտթմ

մյնրղ ե թմշոգջ աթմթմ նրվիտմնրղ ե իղնհմգվթմ ճմոգջ մվսմգվթ

ջվՠգվթ գվագվզ մվմտ խնխնվբմգվթ laquoՠմզraquo նրվիտմնրղ գմ գվխմռնվ ցգ-

ջճթմ պռգժ ւմ ծվգյսխմգվթ ջվՠջտնրէճնրմզ Զվղմժթ շե ւմթ նվ

ծվգյսխմգվզ ցպՠմնրղ գմ խվնհնրէճղՠ օ միսնրէճղՠ թջխ ղվբզ

ծնհգհգմ դմառլզ ոսռլ ժթմգժնռ իսնռ մղմռնրղ ե միսմգվթմ նր

խվթւ շնրմգտնհմգվթմ Մվբնր ջգվնռՠգմգվթ խնխնվբմ պմգժմ նր մվմտ գվ-

աթմ կնրժռգժզ ժթ ե ջւմշտղղՠ laquoԿվթ ջւմշղղՠ ժթ ե խնխնվբ դջգվնռՠեթտ

պմնրժ օ դմնտճմ գվագժraquo64

Օվծմգվանրէճնրմզ Աջսլն խգվխնրվմ ե ճջոգջ

Գվթանվ Նվգխտթմ ղգխմնրղ ե Հնՠթ ավւթ ւվմկռթ լլնրխ սգհգվնրղ

ՠմխռնհ նր թվ խգվխնրվզ ցմսվնհ մահթ սգջվմզ (Յնՠ ԼԹ 27-28)

ՠվկվանրճմ փվվմմգվնրղ ղէտգժ մձմշգժթ իռվճթմ ղգաթ ղգչ

ՠմխռնհ Հնվ խգվխնրվմ գմ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ ցպՠմնրէճնրմզ

ծվգյսխմգվթ ղյսմչգմռնվ մժպգժթ փվծմՠմնրէճնրմմ նր ջվՠգվթ ՠվթ

անվլգվմ նր ոսհՠգվնրէճնրմզ65

Աճջսգհ հնէւզ ոսխգվմնրղ ե նվոգջ

ծնաօնվ յնրվէգվթ ոսնրհ ճմ վծգսմգվ ե մգսնրղ ծնանր սթգդգվխմ ղգլ

ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ճջ գվազ ծթղմռգժնռ բվկճժ ՂԵ 1 սգհթթ ռվ Ն-

վգխտթմ մռմնրղ ե laquoՠմ մնվջտթխ օ րվծմնրէթրմ մնվraquo laquoԱվբ նռ գվ-

մգժթ ըպմաւ օ նվբթւ Վգվթմ Եվնրջհեղթմ օ ղմխնրմւ ժնրջգհեմ օ ոմլժթ

պաջսթ ժնրվնրւ դճջ բան նորասացիկ և աւրհնութիւն նոր դթ ավգժ ե

գէե laquoԱրվծմգտեւ դՏեվ ճրվծմնրէթրմ թ մնվraquo (ՂԵ 1) օ ընծայաբանական և

պտղաբերութիւն հոգևոր շրթանցraquo laquoդրվնրէգղՠմ Աջսնրլնճ պ նսմ խնիգջ-

տնրւ թՠվօ դծվգհեմ ժվջ դջնրվՠ դհրէջ ճգվխթմջ պւգջտնրւraquo laquoզմբ

ծվգյսխջ րվծմգջտնրւ դԱջսնրլraquo laquoԲտտնրւ դյսգղվմջ ղստ ղգվնտ օ

մտտնրւ թՠվօ դՄդնվրէմ ցճժգժնռ զպտուղ աւրհնութեան ի շրթանց մե-

րոց օ թՠվօ դաթյգվռվմ ոճլպջտնրւraquo (ծղղս Յնՠ ԼԸ 32)66

Իվ ճջ ՠ-

մռնվ ոսհնռ սթգդգվւնռ ղգխ կառլ հնէւթ ծվգհգմ ժվնռ ծնաթմ խճմւթ

ժթւմգվթ լնռթտ ՠվկվմնրղ ե գվխմճթմ նժնվսմգվ ցճժգժնռ ժնրջսնրմգվթ

ղգչ փվծմգվագժնռ ծվգյսխմգվթ ծգս տմլժնռ Աջսլն պչ օ մվմնռ ջնրդ-

ռգժնռ Սնրվՠ Հնանր թղջսնրէճմ մբնրմբմգվզ67

Սվմ մգվծճնրջռնրղ գմ ռգ-

վթմ նժնվսմգվթ պռգժ դբգտթխ կճմճթմ ծնջմւմգվ ՠտգժնռ ղսւթ յսգ-

64

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ Եվանտ Եվանճմ Սնհնղնմթraquo ՄՀ ԺԲ եչ 856-857 65

Աճջ ծսռլնրղ ՠռխմ գհլռլ ե կգպաթվզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ

ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 904-905) 66

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 908 909 910 Ննրճմ խգվո

Աջսռլլմթմ մռթվռլ մգվՠնհմ մռմռնրղ ե մձպ թջխնրէճմ ՠվգծձ խղւթ

ոսհթ զմլ ՠգվխվժթ յնրվէգվթ յմնվծմգվթ զմլ թջխ իշթմ ՠվկվկճմռնհ գվազ laquoճջ

իշմթյ մնվնա մյմթ մնվմնրա մխվջ ՠմթ թ խվա անռգջսթ մնվնա մգվՠնհթraquo (ՄՀ

ԺԲ եչ 929) 67

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo եչ 909

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 87

ղվմմգվզ օ մտմգժնռ ծվռճթմ ծղջսգհնրէճնրմմգվնռ ցճժգժնռ փվծ-

մնրէճմ ոսհնռ ըղմնրղ գջ Հճվ ջսռլնրէճմ ծռնվնրէճմ ղգչ նվ

մղմ ե մահթ Նվ կագվզ վճմ ռդմթ ղգչ մնվ լմնրմբնռ էնէցռլ

մժպգժթ laquoղգլկճմնրէճղՠraquo աթյգվ-տգվգխ հհխնրղ գմ Եվվնվբնրէճմ

ցպւզ68

Նվգխտթմ խգվսնրղ ե դվղմժթ վսպնտ սթգդգվխմ ս-

վլնրէճնրմմգվ նվ լմռգժ գմ Հնՠթ ավւթ ծղոսջիմ սգհթթ ինվծվբ-

ոսխգվմգվթտ ղգմ մաղ մնվ ինվծվբկճմգվնռ դվղմծվյ վս-

պնտ ծմշնրճէ-յիվծմգվնռ իճսՠհգս ծղմռամգվնռ Ձճմճթմ նժնվսմգ-

վզ ռգվլռնրղ գմ նագխնշնրղմգվթ նրմթռգվջժ վծգսմգվթ օ ղվբմ ճբ ժ-

ՠթվթմէնջնրղ բվմւ ծջխնհ նր ծռգվը պթէղգվնրղ վկմտմնհ կճմվխնրթ

Ովոգջ սթգդգվխմ ծնաթ գվխմճթմ գվըյսնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե ՠնժնվ

ծնաօնվ թվբվկնրէճնրմմգվզ վէմտռնրղ ղգմ ծվյցպ սգջթժթ պչ

laquoՄգխմնրէթրմ Ոռ ե բraquo-թraquo գվխմ ղՠնհչնռթմ էցմտռլ ե կճմթ գվագտն-

հնրէճմ խվխմսվլնրէճնրմմգվնռ Օվծմՠմնրէճնրմմ նրհգխտնրղ ե Քվթջ-

սնջթմ նհչ ձմովծթ զմէտւնրղ ջգջ թվ ծնագհգմ տմտնռ յհվյգժնռ

մվ ծգսաթլզ

Նվ լմնրմբզ ռգսնրղ գմ ծվգյսխմգվզ ջւմշմժնռ ջնջխժնռ պ ղվբթխ

Աջսլնր ջթվնրտ գվագժնռ հհխնրղնռ laquoՠվկվկճմ ղգլկճմնրէճղՠraquo laquoՓպւ թ

ՠվկնրմջraquo69

բվկճժ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ գմ ղխվսնրէճնրմզ laquoԱծռնվնրէճղՠraquo

ղգլ ջնջխմւնռ փվծմնրղ գմ մվմ Խշզ ՠվկվմժթջ գվՠ ժպնրղ գմ ՠնժնվ վվլ-

մգվմ նր ջջմռնրղ ե գվխթվզ գվՠ ջնրա պմգժնռ իռվնրղ գմ ժնրջսնրմգվզ

խվխթմ laquoղգլկճմraquo փվծմնրղ ագվգդղմթ ճվթ յնրվչմ նր մգվջնրղ ցնհթ կճմթ ոգջ

փվծմնրէճղՠ գվա գմ ծմշգտմնրղ Հվնրէճմ ըղմխ ղգլ տմլնրէճղՠ խմմտ

ռգսթջ ղսնրտգժնռ խմճւ եժ պւճժմգվթմ Մգլկճմ փվծմնրղ գմ Հղՠվկ-

ղմ ըղմխ գվՠ laquoծդվւ ծդվտ օ ՠթրվւ ՠթրվնտ ծվգյսխտ օ ծվգյսխ-

ոգստ պչթ օ դխմթ հհխեթմ էե laquoՀղՠվկեւ թյիմւ դբվնրմջ կգվ թ ռգվraquo

(Սհղ ԻԳ 7) Եռ ռգվչոգջ փվծմռնրղ ե Սնրվՠ Եվվնվբնրէճնրմզ ծռթսճմջ ծռթսգ-

մթտ ՠնժնվ վվլմգվթ ծվգյսխմգվթ օ ղվբխմտ խնհղթտ70

Ձճմճթմ ոսխգվմգվմ վէմմնրղ գմ ջսռլղգվկգտղմ ծգհ ոծգվթմ

Եվՠ Աջսռլ թչմնրղ ե laquoիռվճթմ փբնռ օ չվժթտ ղգանռraquo Սթմճնրղ դվ-

ծնրվլ ծմշգտռնրղ գմ laquoդկճմ րվծմնրէգմ թՠվօ դցնհ ւհտվ օ դծգյսժթ դՠվ-

ՠպմ յնրվչմխթraquo օ ժգպզ յվըռնրղ ե բհվբժնռ Աջսլն ծգհ ցպւթտ Աճբոգջ օ

գվխմճթմ դնվւմ նր միս ծվջմթւթ մղվղմխմ ծռգվըխմ ծվջմգվզ բն-

68

Ննրճմ սգհնրղ եչ 909-910 69

Քվթջսնմգխմ ռմբնրճէնռ ճջ ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճմմ ե խտռնրղ գխգհգտթմ

ծղմռա laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo գվանռ (laquoԸմբ բջջ գվչմթխ դրվտմ գվախտժ ծնհգ-

հգմւջ laquoՓպւ թ ՠվկնրմջraquo ջգժնռ Ի դրվջ ռգվթմջ գվաՠմգժ ճմղվղմնտ ծվգյ-

սխտraquo Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ Սնրվՠ Ծմնրմբմ օ Մխվսնրէթրմմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 628) 70

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՄգխմնրէթրմ laquoՈռ ե բraquo-թraquo ՄՀ ԺԲ եչ 885

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

88 Ա Թղվդճմ

հժնռ խթդմնհ մյգչ մղգվկխ ջսռլճթմ ծվթտ ջնջխժնռ ղթճմ գպխթ

ջվՠջտնրէճնրմ գմ հհխնրղ դվծնրվլ սամոնռ laquoՍնրվՠ ջնրվՠraquo գմ հ-

հխնրղ71

Մվբխճթմ նր ծվգյսխճթմ գվագտնհնրէճնրմմգվզ կնրժլ ճջ ծռգվըխմ

ւհտվմռա ցպՠմնրէճնրմմ նր սվցմւզ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ՠգվխ-

վմւթ դռվէնրէճմ մջոպ ժնրջծգհղմ մբբվ գվաՠմնրէճմ ՠդղ-

էթռ սգջվմմգվնրղ

laquoՆգվՠնհգժ գջhellip Բգվծղՠրգժ գջhellip Եվմգժ գջ ի լեզուս անբիծս ընտրա-

կան շրթանցhellip Խվիտթվhellip նվ թ ժնճջ ցպտ տմլնրէգմ յվչոսգտվ օ գվխ-

վրնվ ղվղմնռ գվխմճթմ անժ անռգտվ գվանռhellip զջս ՠմթ ջսնրլդբգտթխ ւնրղբ

ՠվՠպնճhellip ըղձական սրտիւ ի զուարթ լեզուս շրթանց բերկրելոց ղթյս գվմգջտե

դւգդ Եխգհգտթ բջնրտմ մբվմխտ նվւhellip ախորժալուր և քաղցրանուագ աւրհնա-

ձայնութեամբքhellip ցպսվգմraquo72

laquoԵվմգժ գջhellip նվ ղգմճմթր դղգմճմմ ճղգմգ-

տնրմտ ոջխգժ հոգեշունչ երգով թ ւգդ զմխժվhellipraquo laquohellipտմխժթ գվանռւ մգվՠնհգժ

սրհրւ hellip օ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ

ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ բազմամասնեայ երգով միշտ աւրհնաբանիւր մարմնով և

շնչով շնորհապատում վերանորոգեալhellip Ած ճջնւթրւ զջս ւնրղբ ՠմթ ճթվրթ

անարգել շրթամբք դւգդ գվմգջտնրւraquo73

laquoՍխջ նվնճ լի բերանովhellip գվմգղւ դՏթվնր-

ծթբ ջնրվՠ Աջսնրլլթմhellipraquo74

laquoՓպրնվգղւ ռգվկճմգժ մնրարւ րվծմնրէգմ

գվանռhellip րվծմկճմ անծՠմնրէգղՠ մւմթմ մգվՠնհթր անռգժraquo (ՀԵ Դ) laquoրվծ-

մգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellipraquo (ԻԶ Գ)

Եվՠգղմ ճջ ծղկճմնրճէզ խգվսռնրղ ե գվխմճթմ-գվխվճթմ ծմշճնրմմգվթ մգվ-

բյմխ ղթիպմնրէճղՠ

Տթգդգվւզ նհնհռլ ե նագհգմ կճմգվմամգվնռ ռգվմճթմմգվթ ժնրջՠգվմ ՠն-

տյմշնրէճղՠ օ ջվմ խտռնհ գվխվճթմմգվթ laquoծվգյսխնվգմraquo laquoծջսխղսՠվraquo

ովգվանրէճղՠ (ՂԳ Բ) laquoՄսգմթraquo ճջ մնրճմ աժնրիզ ՠտռնրղ ե ջգվնռՠգխմ

գվագտնհնրէճմ սգջվմնռ laquoՍնրվՠ ծրնվ մնրմhellip ցցա ճվինվըգժթ թ

ջվՠգվագմթտմ ցպսվնհտ ղթյս ջվՠՠմգժraquo (ՂԲ Ա) նվթմ խտռնրղ ե ղվբխճթմ

մբբվ ծգլնրէճնրմզ ՠնժնվ մբղմգվնռ նր ծնանր նրըգվնռ կճմվկխնրէճնրմմ նր

գվակճմնրէճնրմզ անծնրէճմզ իպմռնհ հգվջզ laquoօ վբhellip կգպմ ծղՠպմղ

սվլղղՠ ՠդխտջ գվթխղմտջ անվլխտնրէգղՠ ջվսթջ ծգլնրէգղՠ ժգդնրթջ

օ յվէմտջ կճմվկխնրէգղՠ75

hellip անծՠմնրէթրմ Քգդ ռգվզմլճգղhellip Սնրվՠ Սնրվՠ

71

Ննրճմ սգհնրղ եչ 904 72

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ ջնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 955-956 73

Ննրճմ սգհնրղ եչ 958 74

Ննրճմ սգհնրղ եչ 970 75

Աճջսգհ զջս ենրէճմ վստնժռլ գմ ծնանր գվգւ ղջգվզ մսթխ-ւվթջսնմգխմ

ծղխվանրղ ծնաթմ ՠհխտլ ե laquoտմխխմraquo laquoվթխմraquo օ ՠմխմ ծսռլմգ-

վթտ Սսնվթմ տմխխմ ծսռլզ խոռնրղ ե գվթխղմգվթ ծգս ծնանր laquoվթխմraquo

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 89

օ ղթճմ ղթյս Սնրվՠ րվծմգժ ծմոդ ճրեը մբբվ գվակճմնրէգղՠhellip

անծնրէթրմ իպմգժ զմբ հգվջ ջգժ զջս Դրէթhellipraquo (ՂԳ Թ)

Հռգվը գվագտնհնրէճմ յվչոսնրճսմգվթմ ղթտնհ կճմգվզ ոսխգվմնրղ գմ

ղգմսվՠգվ կօգվնռ մէվէ ՠգվմնռ ծվդռվձ ՠվՠպնհ ցպՠմթշ-

մգվթ76

Սնրվՠ Հնանր ջջսթխ օ ծռնվ ծմշղղՠ ծվՠնրի խճլխմսվց տն-

ժտղղՠ խթդմնհ ժգդնրմգվթ ՠդղնրէճմ ՠըմղմ օ ՠմխմմգվթ մռանռ

(laquoՄսգմraquo ՀԵ ԺԱ) խղ մնվ ծվգհգմ ժգդռնռ մնվնառնհ գվխվթ ճջ ղգլծմշճնրմ

ծնհղթմ ղթտնհ ծվգյսխճթմ ովգվանրէճմ ջգվնռՠգխմ ՠվՠպնռ տմլնրէճմ

կճմթ ւհտվմռա ծմշղղՠ77

ծվմճնրէթ դաթ մծմաշգժթ մգվՠնհմգվթ մռանռ

ոմլժթ գվանռ78

ծնհղծնժնռ ծմշղղՠ պւճժմգվթ մկգվթմ ղթռնվղղՠ Տթվ-

ղնվզ ցպՠմնհ ջսնվմճթմմգվթ ծվյկճմ գվագվնռ պւգժինրղՠ մռաթ գվ-

աՠմնրէճղՠ ջվՠգվթ ղյսխմ փվծմնրէճղՠ ծռգվը դռվձ ՠգվխվժթտ սնմթմ79

գվխվճթմ ովռնվմգվթ ՠդղինրղՠ ցպՠմնրէճղՠ ծնագհգմմգվթ ծնրճժթ

վցթցճժ ջգպթ ծգս ծվյդմնրէճղՠ ովխտգժնռ նր փվծմգժնռ սթգդգվւթ ղգչ

դգսգհռլ գխգհգտնրտ ռգվթմ ցպՠմնրէճմ նժնվսմգվթմ նրհհռլ ՠդղկճմ

ծմշնհնրէճմ (laquoճնամկճմթր չնխւ նվ թ ջղ դռգվմխմջմ ծզմշգտնրտմգմraquo) գվխ-

վճթմ ովռնվմգվթ ոճլպդռվձ ծղվկխնրէճղՠ վցթցճժ ջգվնռՠգմգ-

վթմ ովխտնհ laquoջգվնռՠգձնիraquo ռգվթմ ծվյւմգվթմ laquoջվնռՠգձնիraquo ռգծգվթմ ո-

վխտնհ ծղանրմբ ցպՠմնրէճղՠ80

ծվմճնրէթ դաթ մգվՠնհմգվթ մծմաշգժթ

մռանռ ոմլժթ գվանռ81

օ ճժմ

Հվգյսխճթմ խգտնրէճմ մՠըմգժթ սվթՠնրսմ ե ծնանր իճսմւզ

ովզ նվթմ ղթմնրղ գմ ՠնժնվզ laquoՊվե Եր բջսգվրւ թրվնռւ թ իմձնճջ

նրվինրէգղՠ դվբվգժ Պվխթտ գհգժ բջնրտ ջգվնռՠեթտմhellipraquo82

Աճմ

օջ նագհգմտռլ ե վսծճսռգժնռ նշ ղվղմթ յվընրղմգվնռ ճժ գվխմճթմ

յպռթհմգվնրղ ծնանր ոսնրճսմգվնռ

Ոագհգմ գվագտնհնրէճմ ճջ ռգվովնրղզ լմնրղ ե ղթչմբվճմ ծնաօնվ-

ագհաթսխմ ցնվկպնրէճմ ղթ ղՠնհչ յգվս ղվբնր ղգչ ինվթմ ծմշնրճէ-

մգվթ վէմտղմ մվ սվՠգվ ծսռլմգվթ նվոգջ գվըյսխմ անվլթւ-

մգվթ ծմշնհնրէճմ ծնաօնվ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմվմւմգվթ ղթչ-

մբվճմ վռգջսզ Ըջս ջվ ջհղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ՠնժնվ laquoմյնրմշraquo

խղ laquoջվսղսխմraquo ղջզ ջվսթ ռգվթմ ՠմխմ ծսռլթ նժնվսզ աժնրիմ ե նվ ճջ-

սգհ վստնժռլ ե Աջսլնրմ ծհռնհ ինջւթ ոսխգվնրղ 76

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 655 77

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՏհ Գժջսգմ Սնրվՠ Հնարնճմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 741-742 78

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճմ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 79

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ծղրվեմ ջնրվՠ պւգժնտմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 723-726 80

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ գխգհգտրնճ օ սոմխթմ Տգպմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 691-693 81

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ Սվՠնճ Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 717 82

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՔվնդ ջտգժ թ ցնինրղմ ղգմրվծմգժ Սնրվՠ Աջսնրլլ-

մթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 707

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

90 Ա Թղվդճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ ղթչմբվճմ ղսգմավնրէճմ ղգչ ղգխմռնրղ գմ

նվոգջ յմշռնվ ղվղմթ ծսռլմգվ կճմվսՠգվղմ փվամմգվ խղ ծն-

անր նրըգվ Մվբզ laquoկնրժնրղraquo ե թվ ղգչ ՠնժնվ անվլթւմգվթ կճմգվմամգվմ նր

ղթմնրղ ծվգյսխճթմ բջթմ

Եվըյսխմ անվլթւմգվզ ռգվլռնրղ գմ նշ ղթճմ կճմգվմա-ինվծվբ-

ոսխգվմգվթ ճժօ ղվղմթ ղգչ վէմտնհ ծմշճնրմճթմ-անրմճթմ ղՠնհչ

սվլնրէճնրմմգվթ գվագտնհ հնէւթ դգհնրղմգվնրղ խգմբմթ էվէպտնհ

կճմ-նժնվսմգվթ83

Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ նշ ղթճմ գվագտնհնրէճմ մվՠթմ

վռգջսթ ճժօ գվըյսխմ անվլթւմգվթ կճմվսՠգվղմ սգղՠվթ զմ-

խժղմ անրմգհ ծգսւվւթվ մղնրյմգվ գմ Նղմ ղգխմնրէճնրմմգվթ վկամւ-

մգվ ծճսմՠգվնրղ գմւ Նվգխտնր ւգվէռլմգվնրղ

Հնաևնվ գվըյսխմ անվլթւմգվ

Հնռծմմգջ Մխվսշթմ մռթվռլ ւվնդնրղ Մվթղզ ՠմնվնյռնրղ ե նվոգջ

laquoմինմռ էղՠնրխraquo ճջսգհ ծգհթմխմ խմվխնրղ ե Կվղթվ լնռնռ մտլ

նր շէվչռլ ծղմնրմ Մվթղ ղվավգնրծնր էղՠնրխզ (լնռմ մտմգժնրտ

ծգսն զջս Եժթտ ավւթ Մվթղմ փվծմգվանրղ ե Աջսլնրմ էղՠխծվնրէճղՠ նր

ովնռ Եժւ ԺԵ 2084

) Աիսգվթ լնռթ ղգչ շէվչռլ ճջ անվլթւզ ծղբվռնրղ

ե laquoմյհիraquo խնրջնրէճմ ծգս

Յմնրմե միմնճմ Մվթղ

Լնրջրնվ թղմ էվաղմՠվ օ ճմինմր էղՠխեմ

Ամյհիբ ճճսմգտր խնրջնրէթրմhellip

Ահգվջթր օ վսջսնրանշ կճմթր ոհսթղւ պ ղճվբ Աջսնրլնճ

Եվաՠմջ օ գվաթշւջ

օ ՠմր իղՠգժւջ թ ճթյսխթ ղգլթջ Յնռծմմնրhellip

(laquoՔվնդ թ ջնրվՠ Հնռծմմգջ Մխվսթշմraquo ՄՀ ԺԲ 660-661)

Հնռծմմգջ Մխվսթշմ ճջ ւվնդնրղ մռմռնրղ ե laquoսսվխ ւհտվ-

իրջ զջս խմիկճմնրէգմ ծնագոսնրղ գվանհթմ խսվղմraquo85

83

Պգսւ ե մյգժ նվ պռգժ ծձի մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ բթսվխռգժ գմ նվոգջ գխգհգ-

տնրղ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ՠտխճնրէճմ ոճղմմգվնրղ ջվմւ ովդ ճժՠ-

մնրէճմ ռգվլգժնր մծվըգյսնրէճնրմ Աճջ գվօնրճէզ ջխճմ յս ռգժթ ինվզ զղՠպմնրղ-

մգվթ վկամւ ե օ լմնրղ ե թ ռգվչն ղվբխճթմ կճմթ ագվդաճնրմ զմխժղմ ղվղմթ

սվՠգվ ծսռլմգվնրղ մվ պչտղմ ղթկճմ գվագտնհնրէճմ սվսգջխ ծմ-

վմւմգվթ ղթչմբվճմ ՠտպթխ ցնվկզ թվ սգջխթ ղգչ ՠտվկխ ցխ յիվծզ 84

Ապծջվխ Կվղթվ լնռզ ւվթջսնջՠմխմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ մգվխճմնրղ ե

նվոգջ ղգհւգվթ ծնվկմւ ճմ ՠտռնրղ ե Քվթջսնջթ իշնռ Մնռջգջթ առդմնռ նվ

զմխհղնրղ ե ղվբնր իսգվզ ցվռնմթ գվթռվմգվզ օ էնրճժ ե սժթջ մռմջ մտմգժ

ծնանրմ մինմռ էղՠնրխմ ճջ ծղսգւջսնրղ բպմնրղ ե ծնանր կճմզ 85

Ննրճմ սգհնրղ եչ 656

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 91

Աճջ ոսխգվթմ նվոգջ ծխպխսթո Մսգմթ ղգպնմթմ մռթվռլ

աժինրղ ծճսմռնրղ ե նրըամՠվՠպ իվնիսծմշճնրմ դվխնհ էղՠնրխզ նվմ

թվ laquoչվտթվraquo ինմռնրէճղՠ դաճխմ laquoմռճգժնրշraquo էնրժտմնհ պթէղգ-

վնռ (փասանվլնրղ ե laquoթուլադաշնակելraquo ՠպՠվբնրղզ) մգվւօ ե ւյնրղ նր

խնվջսճմ ղսմնրղ ղվբնրմ Սվմ ղթմնրղ ե բվկճժ laquoփբինմռ ղգհխնր-

էճղՠraquo աճէխհնհ ւմվզ Աճջսգհ յգյսռնրղ գմ օ անվլթւմգվթ մռալնր-

էճմ կօգվզ ւմվթ կճմվկխնրղզ laquoկճմսվնրէճնրմզraquo օ էղՠխթ էհմ-

էոսռլնրէճնրմզ laquoղդմվծգջսնրէճնրմզraquo

laquoՔմդթ ճջնր րլղղՠ ծնաօնվխմր իդգժ խղ ծսգժ թ ջմնսթջեվ

ղծխգվովմ սհսխդդվխմ ծգյսնրէգմտ ծխպխնհթմ86

նվ րբին-

մր ղգհխնրէգղՠ դւմվջ կճմսվխմ87

օ խղ դվխնրլ վերածածկութեան

մզնարհեստ88

ուժգնաբարբառ խրոխտահնչական կազմածոյ թմբկիս գործականու-

թեան ջրացիր իմ գիջութեամբ անվայելուչ թուլադաշնակեալ թ ջսնվօ խնվջսգմ

ւվյե դրվթմխ ղգվջ անճնրէգմ խոթղւ ճնրջնռ ռգվջսթմ բվկգժ զմբ մձպ

ինվծվբնճ Խշթ Քնճraquo (laquoՄսգմraquo Բմ ՂԳ laquoԱհրէւ էվաղմրվեմ ռջմ ջվՠժնճջ

թրհնճմ ղթրպնմթraquo)

Գժիթ ռվսթմ ճջ մճնրէխմ անվլթւմգվթմ ծխբվռնրղ ե մմճնրէ-

նագհգմ գվագտնհնրէճնրմզ նվ վսլռնրղ ե ժգդռնռ կճմնռ յնրվէգվնռ

laquoԵր ւգդ ղթճմնճ ղթճմ րլգժնճ ճղգմգտնրմտ րվծմնրէթրմւ գվանտ ժեժնրւ ժգ-

դնրտ ծմշղնրմւ կճմթտ ճհէխմնրէթրմւ անռգջսթտ ՠվգՠջսնրէթրմւ յվէմտ

ջվՠՠմնրէթրմւ ջհղնջտ զջս Հրվ օ Հնարնճբ Սվՠնճ ճրթսգմջ ճրթսգմթտraquo

Նգվւթմ մռավմմգվթ ղգմմգվյմշռլ ոսխգվզ ծպմնրղ ե Գվթանվ

Նվգխտնր Աովմւթ Սնրվՠ Խշթմ մռթվռլ մգվՠնհնրղ Շգյսռնրղ գմ

բվկճժ ՠգվմզ յնրվէգվզ ժգդնրմ ՠվՠպզ նվնմտթտ ոգսւ ե ՠիգտռթ փվծ-

մնրէճնրմզ ճջսգհ գմ իսմնրղ մճնրէխմ գվըյսխմ անվլթւմգվզ Բգվխ-

վժթվ ՠգվմնռ փվծմպւ ՠվՠպնռ զմսթվ յնրվէգվնռ ղւնրվ ժգդռնռ

ցպՠմնրղ գմ ղվբթխ փվծմնրէճմ սռհնռ անշնրղնռ տմլնրէճմ կճմնռ

նվոգջ շնչավոր քնարներ անձնավոր փողեր մարմնեղեն ծնծղաներ լց

սժնռ նր նսւգվնռ ովգժնռ

laquoԵր ղսնրտթմ զմլճգտթմ յնրվչ դմնռր խնրղՠ դՠնրվնրղմ իմխնտ չծթրւ ռպգ-

ժնռւhellip օ հհխգտթմ ՠգվխվժթվ ՠգվմնռ րվծմպւ ՠվՠպնռ թ յվէնրմջ զմ-

սթվջ թ ժգդնրջ ղւնրվջ թ ծմշնրղմ գվանտ թ սրթհ րվծմնրէգմտ թ անշնրղմ դբ-

86

Աճջսգհ ծգհթմխզ laquoղթրպնմraquo ՠպմ լմտնրղ ե laquoղգպմգժraquo ՠճթտ նվսգհթտ եժ լմնրմբ ե

պմնրղ ճջ ղգխմնրէճնրմզ 87

laquoՈվ թմշ խվե կճմսնրվ ժթմգժ ծմշնհխմ յպշխմraquo (ՆԲՀԼ) 88

laquoՄթդմ membrana Պվնրսխ մնրվՠ ոսթշ էհմէ ղյխ ՠվխraquo նվթտ ՠվբռլ

ե laquoղդմվծգջսraquo ՠպզ նվոգջ laquoղդմկօ վծգջսանվլգժ նվոեջ ղյխմ էղՠխթ նրմխմ

ղդմկօ նվ թմշ ե թՠվօ դղթդմ մնրվՠ օ ՠվխ մղմ էհմէթ խղ ղյխթraquo (ՆԲՀԼ)

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

92 Ա Թղվդճմ

ղմ թ կճմ տմլնրէգմ թ ւմվ յմշրնվ թ ցնհ մկմրնվ թ իմձնճջ ծնաօնվ թ

լմլհճջ ղվղմգհեմ թ լցջ կգպթմ թ սվնցնրղմ խճէգժնճ խւրղմ նսթմ ջգժնռ

դծնագովաօմ օ դջսնրլյնրմշմ ջհղնջraquo89

Աճջսգհ ծգհթմխզ մխվավնրղ ե ջհղնջջտնրէճնրմզ (laquoջգժնռhellip ջհ-

ղնջ laquoԵսնրվ գվխթրհլտ ւնտhellip [Սհ ԾԹ 6]raquo) օ ծթյսխնրղ ե ճմ

գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվնմւ զջս Դռէթ ջհղնջմգվթ ջնռնվՠվ

նրհգխտնրղ եթմ մվ գվազ Ննվ գվագտնհնրէճմ սթվնրճէնրղ ջվմւ փըսռնրղ գմ

ՠնժնվնռթմ ճժ մյմխնրէճղՠ մղմ ղգխմնրէճնրմմգվզ ՠդնրղ գմ ծղւվթջ-

սնմգխմ ռմբնրճէնրղ90

Դռէթ ջհղնջվմզ փվծմնրէճմ անվլթւ ս-

ռթհմ ճջսգհ խոռնրղ ե ծգմտ փվծմգվանրէճմ նրմթռգվջժ անվլպնրճէթ ծգս

ւմվզ թմշոգջ ջնռնվՠվ ղթչմբվճմ ղգխմնրէճնրմմգվնրղ ծնանր նհչ

մկզ ցնհթ լմլհմ ղվղմթ ծգս Աճջ ղգմմ եժ թվանվլռնրղ ե ծվգյսխ-

ճթմ ովթ յվչոսնրճսմգվնրղ ովզ օջ խգմբմթ լթջխմ ղթչռճվնրղ

ՠտխճգժնր ոճղմմգվնրղ ղգխմռնրղ ե laquoնագհգմտլraquo անվլթւմգվթ մղմ

նվոգջ սվլնրէճմ ղգչ խայտացող թևածող հոգու ժնրջգհգմ սգջթժ

Ննրճմ անվլպնրճէմգվմ նրմգմ սռթհմ նր ւմվզ մօ Սնրվՠ Կնրճջթմ

մռթվռլ մգվՠնհնրղ Տռթհզ ինվծվբմյնրղ ե փվծմՠմնրէճնրմզ ւմվզ ծն-

անր յվընրղմգվզ ճջ գվագտնհնրէճղՠ մարդը նորոգվում է շնչով ու մարմ-

նով laquohellipրվծմգժ բնր թ խմճջ թ յվէնրմջ ղվավեՠգվ ւծմճնրծրնճմhellip

թ բջնրտ ՠմլմտ ծջվխխմ ծղդվղմ մղմտգհթտ տմխժթ գվ-

անռւ ներբողեալ տաւղաւք91

raquo laquoօ վբ վբվՠվ օ վըմոեջ հոգեշարժ

քնարաւ դւգդ ծղՠրգղւ ջնրվՠ Աջսնրլլթմ նվ ՠդղղջմգճ գվանռ

ղթյս րվծմՠմթրվ ղվղմնռ օ յմշնռ յմնվծոսնրղ ռգվմնվնագժhellipraquo92

Աճջ մգվՠնհնրղ գվըյսխմ մճնրէխմ անվլթւմգվզ սգհբվռնրղ գմ

սրտի մեջ Ա սվՠգվխնրղ մյռնրղ ե կճմզ շունչը շարժող զգայական սրտի

տավիղը laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվՠվ ՠմխվա

օ ՠթրվՠգհնրմ անռգջսթր դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհկ-

կճմնրէգմտ իբր զգայական շնչաշարժ սրտին տաւղեաւք դագվդմտգժմ թ

ճմղսնճտմ լանրղմ ժնրջնճ ռգվբվնրսթմhellipraquo93

Նգվՠնհթ Բ սվՠգվխնրղ

սռհթտ ՠտթ մյռնրղ գմ ցնհգվմ նր ւմվմգվզ նվ բվկճժ դգսգհռնրղ գմ

ջվսթ ղգչ ճջ սվՠգվխնռ մվմւ գմ մյռնրղ նվոգջ դաճխմ ջվսնռ

89

Գվթանվ Նվգխտթ laquoՊսղնրէթրմ Աովմթտ Ս Խշթմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 927 90

Նղմսթո ղգխմնրէճնրմմգվ սգջ ղգվ յիսնրէճմ ղգչ laquoՄվբնր խդղնրէճմ

սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo

եչ 198-206 216-217 225-254 91

Ճպթ Բ սվՠգվխնրղ փասանվլռլ ե laquoտմխժթւ գվարւ մգվՠնհխմջ սրհրւraquo

վսծճսնրէճնրմզ (Գվթանվ Նվգխտթ laquoՆգվՠնհ թ Սնրվՠ Կնճջմraquo ՄՀ ԺԲ եչ 969) 92

Ննրճմ սգհնրղ եչ 957-958 սգջ մօ ձպթ գվխվնվբ սվՠգվխզ եչ 969-970 93

Ննրճմ սգհնրղ եչ 953

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 93

յվըռնհ անվլթւմգվ laquoԳնրղվւ իղՠթտ բջնր գվչմխտմ ոսնրջթվգմ

ՠթրվՠգհնրմ ՠմթրւ անռգջսթ դջխդՠմժնճջմ խգմտ անճթտ թ խթտջ ՠմթտ զհ-

կկճմնրէգմտ օ նվոեջ փողովք տաւղաւք և քնարիւք զգայական սրտի շար-

ժեալ զգործի դագվդմտգժմ թ ժնճջ մղսնճտ նրվինրէգղՠ ռգվբվնր-

սգմraquo94

Սթվսմ եժ նագհգմմնրղ ե ճջ կճմգվմ պմգժնռ

Աճջոգջ գվըյսխմ անվլթւմգվզ նվոգջ ծմշնհնրէճմ ջխդՠնրմւմգվ

ծգհռնրղ գմ յմշռնվռնրղ վսւթմ սվլնրէճնրմմգվնրղ օ մգվւթմ ծմշգվմա-

մգվնրղ laquoժտռնրղraquo ղվղմթ ջվսթ նր մվմթտ ՠինհ ինջւթ ոգջ-ոգջ գվմամգվթ

ղգչ ձպանրղ ղվղթմ-անվլթւմգվթտ յնրվէգվթ ժվգվթտ ժգդռթտ նր ջցպռնրղ

նագհգմ կճմգվմամգվնրղ ծմշնհնրէճմ ղգմմնրվՠ ջծղմմգվթմ կնրժռնրղ

թվգմտ ՠմսթոգվթմ Սվմւ ղվբնր ղթչնտնռ փլռնրղ գմ վսւթմ-մգվւթմ

ճջ սթվնրճէմգվթ խգմբմնրէճմ ՠնժնվ յմնվծմգվնռ Իվ ծգվէթմ ղվբմ եժ նվ-

ոգջ գվըյստլ մնէ յմշռնվռնրղ ե ճջ ժնրջգվանրէճնրմմգվթ ծմշգվմա-

մգվնրղ վսլնրղ թվ կճմթ ղւնրվ զմլմ

Բմնրէճմ ծնաևնվ սվլնրէճնրմմգվնրղ նագխնշռնհ կճմզ

Հթմ լգջթ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ռգվվէմտղմ ծգսւվւթվ փվթ-

մխ ե մգվխճտռլ Մսգմթ ըղծվթ խնշմխթմ մռթվռլ աժինրղ (laquoԻ

ցճսմ գվչմթխ ՠվգՠջսնրէգմ ըղծվթմ ինվծվբլնրէգմ հշմջ

գբգժ զմբ խգվովմջ էվաղմնրէգմմraquo ՂԲ Ը) Աղՠնհչ աժիթ գսմինվ-

ւնրղ գժմգժնռ ջվ ծթղւնրղ զմխլ ճժՠմխմ փվթմխթտ կճմոսխգվ-

մգվթ հղխճթմ յգվսգվթ ղգչ նագխնշռնրղ ե մնվ սթգդգվլռժ խմշզ մգվ-

ծճնրջռգժնռ անվլթւմգվթ ծմշճնրմթ ծգս խոռլ ջնրվՠավճթմ սվՠգվ ծվ-

ջնրէճնրմմգվթմ

Աճջ աժնրիզ ջխջռնրղ ե ղվբնր ՠմնրէճնրմզ էղՠթվթտ վէմտմնհ ջսռ-

լճթմ հնհմչնռ նվ ղվբնրմ խմշնրղ ե փվծմՠմնրէճմ95

Եվխվնվբ գմէաժինրղ յվնրմխռնրղ ե վէմտմնհ կճմթ ոսխգվզ (ճմ

ՠմնվնյնրղ ե laquoջջսթխ նվնսնրղraquo laquoնրըամնրէճնրմ ձճէղմraquo գվխնր լճվծգ-

հնրէճնրմմգվթ ղգհղխմ ռմխնռ մթվծթ ղգչ զմխհղնհ նր ծռնվնրէճղՠ ծն-

աթմ դվծնրվգտմնհ ՠինրղթ ղթչօ laquoզմբնջս դվխռլraquo ծվնրէճմ փվռ

ծգհ ՠվՠպթ միփվթմխ96

ՂԲ Բ laquoհհխ ՠվկվնրէճմ անշղմraquo ՂԲ

94

Ննրճմ սգհնրղ եչ 965 95

laquohellipԶվէնրտգժ մկխնրէգղՠhellip թ ժվնրէթրմ ծմշղմ ցճսթբ ծվրթվղմ նվնռ ՠ-

իգժ դկճմվկխնրէգմտմ դդբնհվմ ջէցգտւ խմամգտւ թ ռգվ ճվնրտգժ թ

ղգպգժ րվթմխջ էղՠվղմեhellip ՠգվգժ կագտւ թ ըղ ոյսղմմ րվծմՠմնրէգմ

ճմբթղմ ժթմգժ Քգդ նրվինրէգղՠ ծմբեո ծսնրտղմ ՠգղթraquo (ՂԲ Ա) 96

Կնշմխթ ղթչնտնռ ոսխգվռնրղ գմ Տթվնչ ծսխմթյմգվզ զջս ջվ ճմ ծղգղսռնրղ

ե օ իշցճսթ ծգս ճջ ճժՠմխմ ղգխմնրէճնրմզ վսծճսռլ ե օ աժիթ ինվ-

ավնրղ

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

94 Ա Թղվդճմ

Գ) Բգվնրղ ե Եվթւնռթ բվոջմգվթ յնրվչ ծմշլ յգցնվմգվթ ինվծվբոս-

խգվզ նվթտ ցժնրդռնրղ գմ ովթջոմգվզ ջվմթտ պռգժ նրըաթմ ե սոժնրղ

խնշմխզ (ՂԲ Դ) նվթ խմշզ դվծնրվգտմնրղ ե էյմղնրմ (ՂԲ Զ) Յնէգվնվբ

գմէաժինրղ ծպմնրղ ե սթգդգվլռժ կճմզ Հթմ Կսխվմթտ ծվջնր-

էճնրմմգվնռ (ցնհթ ղվբխճթմ տմլնրէճմ կճմգվթ օ մղմ փվթմխմգվնռ)

Կգմբմթ laquoմվագժ ձճէղղՠraquo ՠնժնվ լագվմ նր ինվւգվզ լնռգվզ խճմւթ

դգհնրղմգվմ նր ծնվկմւմգվզ ժգտմնհ հնհմչմ թվ դնվգհնրէճղՠ ծխբվռնրղ

ե ծթմխսխվմճթմ ղգմնրըաթմ մճնրէխմ 77 գհչգվցնհգվթ խմշթմ

(ՂԲ Է) նվթտ պռգժ դնվգհ ե խնշմխթ ծղջցճնրպ կճմզ Սվմթտ մտմնրղ

ե ղվբնր նժնվսթմ ինջւթմ նր գվըյսխմ անվլթւմգվթմ (ՂԲ Ը)

Աճջ գմէաժինրղ մնվ խմշզ ծպմնրղ ե ծթմ նր մնվ ծմշնհնրէճմ ծղ-

բվյվգվնրղ մռալնրէճմ լթջխմ ջսռգվմգվթ հղնրխթ ղգչ Սխդՠնրղ

մգվխճմնրղ ե ղվբնրտ ՠինհ ծնագդնրվխ կճմզ օ ջվ մտլ ձմովծզ

ղվղմթ ինվւգվթտ փբթ ռթվռնվնրէճղՠ97

ղթմշ նրմխմբվթ խմչզ

Աջտնհմ Աջսլնրմ laquoիթջսraquo ճջթմւմ խվլվ ոթմբ խղ լմվ մծվէ ինվւգ-

վթտ շթ ծհնրղ թվ մկթ վկամւզ (laquoՈշ վկամւ մկմտ թ ինվնտ թմշ ամշնր-

էգմե իթջսջ պւգտգժraquo) օ նշ բըմբխոեջ փբզ ռթվռնվգժնռ թմշոգջ նղմ թղջ-

սխ նշ laquoմինվը ջվնրէգղՠraquo խմչզ ղսմգժնռ օ նրհգհթ ղմզ շվ մխղ-

խնրէճղՠ98

էմբտմգժնռ նշ դմախթ ոհմկգ մճնրէզ laquoբմբշգտմգժնռraquo սվնրՠգ-

վգժնռ նշ ւվզ ջժթ ւվթմ պմտ ւհտվնրէճմ դվխգժնռ ճժ ճջ մնվ Սթնմթ laquoմ-

ինվսխգժթ ովցխվմնռraquo Աջսլն ջոջռնվմգվթ խնհղթտ խդղռլ նվթ ղ-

ջթմ դանրյնվգմ ճմ ռգվտմգժնռ ւվթջսնմճ գխգհգտխմմգվզ հօստթմգվթ ցնի-

վգմ ջթվնռ ծնա գմ սմնրղ (laquoղթմ ջ թ ջոջնրտ խդղնրլնտ վվշրմբթտմ

աժիրնվտ դնվ գխգհգտխմւջ ւվթջսնմեթտ զմբ հօսխմտմ դանրյրնվոեջ

ՠվկգժ ճմկմկգմraquo) Աճջ մնվ կճմթմ ինվթմ ոժմմգվ գմ ծհնվբնրղ Ժնհնռնհթ

սգջթժւթ ւժնվխմշթ ծգս ծղգղսնրէճնրմզ (Ժնհ ԺԲ 4) նվ զջս Ժնհնռնհթ

ավւթ վէմտմնրղ ե պռնսճմ գվՠ ղվբզ ամնրղ ե թվ ծռթսգմխմ սնրմզ

(զջս Նվգխտնր ջ ծվգյսխթ կճմմ ե) թմշոգջ մօ մնվ Առգսվմթ յմնվծթ անվ-

լթւթ ոսխգվզ նվ ռգժթ ե վէմտմնրղ ծնաթմ ւմ Եհթջգգթ ւմվզ (զջս Թա-

ռնվտ ավւթ Եհթջգգմ ղվավգմնրղ ե ղթճմ ւմվծվնրէճնրմթտ ծգսն Դ Թա Գ

15) Աճջ խմիջտնրէճնրմմգվթ ինվոսխգվնրղ ե նագխնշռնրղ laquoմնվraquo ծմշճնրմզ

97

Հղղս laquoջտթմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ րբնճraquo Գվթանվ Մաթջսվնջ laquoՄգխմնրէթրմ ւգ-

վխմթմraquo Մսգմաթվւ ծճնտ ծ ԺԶ Եվօմ 2012 եչ 391 (ղգչՠգվնրղ Դռթէ ղգխմթշթտ

ՠմաթվզ խդղգտ Գ Մուրադյան) մօ laquoւգվէնհւ թ ջծղմգժմ դկճմ ռթվրնվնրէթրմ

փբնճ ջտթմraquo (Դրթէ Ամճհէ laquoՍծղմւ թղջսջթվնրէգմraquo Եվխջթվնրէթրմւ ցթժթ-

ջնցճխմւ ծղծռւ ւմմխմ ՠմավգվզ օ պչՠմզ Ս Ավևյսճմթ Եվօմ

1980 եչ 75) 98

Ամծնըվնրէճղՠ բըխղնրէճղՠ (ՆԲՀԼ) laquoխղխraquo ՠպմ նրմթ մօ laquoծգյսժթ դռվ-

ձժթ ւհտվraquo մյմխնրէճնրմմգվզ (ՆԲՀԼ)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 95

Սվմթտ ծգսն ծգհթմխմ մտմնրղ ե խնմխվգս գվըյսխմ անվլթւմգվթ

ղթծճնրջգժնռ ջվմւ խնշմխթ կճմթմ Նյռլ ծսռլզ անվլթւմգվթ ենրէճմ

զմխժղմ ծգսւվւթվ մղնրյ ե Աճջսգհ մգվխճտռնրղ գմ պչմնվբ չնրէխ-

մգվթ մգվբյմխռլ ժվգվթ միգվազ (laquoջխդՠմով միզմէտնրէգմ

հեճվղվ չնրէխտraquo) ՠվգծնրմշ սռթհմգվթ նհՠգվազ (laquoՠվգսրթհ

նհՠգվավխնրէգմտraquo) laquoՠվտնրտխմraquo ՠվւգվզ տնրճտ սռնհ եէթխխմ

նժնվսթ ծգս պմշռնհ99

ՠղՠթպզ ցմբթպզ (նվմ պռգժ ծղվըգւ ե ջհ-

ղնջմգվնրղ ծթյսխռնհ ւմվթմ) ճմ գվանրղ ե laquoՠվպմՠվraquo ճջթմւմ

ջգջ յմշռնվ եխթ ոգջ (laquoՠվտնրտխմ ՠղՠպմ ՠպտթ ՠվպմնր-

էգմտraquo100

) Եռ ռգվչոգջ laquoռգվթղջսռնվռլraquo ջվթմազ ինվծվբմյնրղ ե

պծջվխ մնվ ծմշճնրմզ մնվնառլ ղվբնրմ նվ ռգվտմնրղ գմւ ծմթ ցնի-

վգմ (laquoջվթմա մնվնա ճժ թղմ սգջխր պգժ ղգդ զմբ ծմնճմ ցնիմնվբնր-

էգղՠraquo) Աճմ կճմ շթ վկխնրղ ծգէմնջխմ ջսռգվխմ-խպոյս

կօնռ (laquoծգէմնջրվեմ նրվնրկճմ ծմշղմraquo) խղ ծվգխմ սծջնրէճղՠ նվ

ինսմնրղ ե Տգվզ ջգժնռ laquoծգպտվնր թմկմթտ ւն գվագվթ կճմզraquo (Աղնռջ

Ե 23) օ ջթվնրղ ճջ ղգխզ (laquoճժ դջ ջթվգտ օ խվխթմ ոսնրգտ ղւվխմ

սլղղՠraquo) Աճջոթջնռ ջվթմազ բթսռնրղ ե նվոգջ ղգմզմբծմնրվ

ինվծվբմթյ սռթհզ խոռնրղ ե բվկճժ զմբծմնրվ ւգվէնրէճմ ՠվկվ

նհՠգվանրէճմ (ղճնրջ փվթմխմգվնրղ փվծմգվանրէճմ) ծգս laquoչնրէխզraquo իղՠ-

խճթմ միգվաթ թջխ ւմվ-ցմբթպզ բվկճժ ղվբնր նժնվսթ ճջ բգունրղ

ՠվւգվթ ղւվանվլղմ ծգս Աճջսգհ օջ Նվգխտթմ փասանվլնրղ ե կճմ-

մղմխղմ ծմվմւ (թմշոգջ սռհծվնրէճմ ոսխգվնրղ) Աճջ մաղ

մգր ՠհկճմնրճէնռ յգյսռնրղ ե նրըգհ ՠիճնրմզ (խնշմխթմ ռգժթ ղնս)

զջս ճջ ծսռլթ ոէգսթխ ոսխգվճթմ իսնրէճմ laquoբավտնրտխմ

բաղՠպմ բապտթ բավպմնրէգմտraquo

Հչնվբ գմէաժինրղ Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե ջսռլճթմ կճմթ

էցմտնրղզ ղվբնր ծմանրճտմգվ (laquoՄստե կճմբ ճբ ջսնրլվգժ զմբ

ոսնրջս ճրբթտջ յհխոնրէգմhellipraquo ՂԲ Թ) ծղգղսնրղ խնշմխզ laquoչ-

ծռնվխմraquo ւմվթ ծգս մվ գվչմթխ ՠվգդգխնրճտ կճմվկխնրէճնրմթտ

ծգպնր գմ ցիշնրղ ՠնժնվ իռվլթմ նրըգվզ Վգվչթմ Աջսլն իհհնրէճմ

99

laquoՑնրտթշ խղ գվօգտնրտթշ ՠվնրտ ճմբթղմ խտնրտթշ խղ յվըթտ խվթտraquo (ՆԲՀԼ) 100

laquoԲվպմնրէթրմ պմգժմ ճջթմւմ կօտնրտմգժ օ մղմգտնրտմգժմ ջսգհլՠմնր-

էգղՠ դՠվջ ղգպգժնտ խղ մյմշթտ իփջւ պ մխգմբմջ խղ թ բթղտ միփջ խգմբ-

մգտ օ սմխնտ laquoԲվպմնրէթրմ ե մղմնրէթրմ ՠվնրտ գմէխճ բթղտ Եր ՠվպմնր-

էգմ դմդմնրէթրմւ գմ գվգւraquo (Պթսնճթտ) ժճմՠվ նվոեջ ճժՠմնրէթրմ մղմ-

ՠմնրէթրմ թղջս ինվծվբռնվ օ ջսգհլՠմնրէթրմraquo (ՆԲՀԼ) Դթղպմնրէթրմ laquoՈվոեջ

էե բթղպմգժնրէթրմ կօտնրտմգժմ զդբեղջ ճժնտ կօ իփջգժնճ թ բթղտ միփջթտ laquoօ

ՠվպմնրէթրմ ե օ նրվմփվ բեղւմ լմփէւ գմ ՠճտ դՠվջմ ճսնրխ ջսգհլմգղւhellip օ բթ-

ղպմնրէթրմ նրվմփվ դՠվջմ ղթմաղճմ օ դբեղջ ջսգհլմգղւraquo (Գթվւ ոթսնճթտ ՠմ-

աթվզ պչՠմմ նր լմնէավնրէճնրմմգվզ Գ Մուրադյանի Եվօմ 1993 եչ 184)

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

96 Ա Թղվդճմ

սվլւմգվթմ ղթխտղմ սգջվմնրղ կճմ-ծդմաթ վկամւմգվզ

ծղոսջիմ գվմա գմ ջսմնրղ laquoԲտտթմ խղրւ Քն ծդրվ թ յայս

ձայն կենաց ժջգժթւ ջվսթտ ճղպգտգժնտ Լնրթտգմ ճճջ ղգլթ ՠվնրէգմ թ

ւնրղբ խմվխնրէգմ խմչւ իժթտ (Եջ ԼԵ 15)hellip Եհթտթ Քգր ջ ղգդ լուր

ցնծութեան ձայն ուրախութեան բարբառ բերկրութեան նուագ հանգստեանhellip

թեթեւութիւն թառաչմանցhellipraquo (ՂԲ Ժ)

Աճջոգջ Նվգխտթմ ճջ laquoինվծվբկճմզraquo մտխտմնրղ ե սթգդգվւթ

ըղմխմգվթ ղթչնռ հհխնհ ՠՠինհ դբվվնհ նր սոժնհ թվ

լռժնրղմգվթտ գվըյսխմ անվլթւմգվթ ծղմռամգվթտ ղթմշօ իհ-

հվվ հնհմչմգվզ

Ձճմճթմ ձղցնվբնրէճնրմմգվնրղ ծմշճնրմթմ մգվծճնրջռնրղ գմ ջնրվՠավ-

ճթմ ինվծվբմթյմգվ սգջթժմգվ նր ռպ ոսխգվմգվ օ ջվմտ ղթչնռ ղվբմ

մտմնրղ ե թվգմթտ վսլռնհ ՠինրղմգվթ սվխգվո ծմվմւմգվնռ մգվ-

ւթմ ովնրմխմգվթ ՠնժնվ յիվծմգվթ վէմնրէճղՠ նր ծգհնրղնռ ջսգհլգ-

ժնռ կճմճթմ laquoծճսմսգջնրէճմraquo դվղմժթ դնվգհ ծղմռամգվ Այ-

իվծմգվթ վկամւմգվթ նր մգվւթմ ինվծվբռնվ մգվբյմխնրէճնրմմգվթ

յվչոսնրճսթ ղգչ մգսռլ ծնաթմ իպմնրղ ե թվ ղգչ սթգդգվւթ ՠնժնվ կճմգվզ

օ ծմշգտմնրղ ջվմւ թ ժնրվ Ավվշթ Աճջսգհ վստնժռլ գմ ղթչմբվճմ

ինվ նրջղնրմւթ վկամւմգվ զջս նվթ ղվբ-ցնւվ սթգդգվւզ խվնրղ ե թվ ղգչ

վվշնրէճմ ՠնժնվ ՠնրջխմ խգմբմխմ օ ՠմխմ յգվսգվզ Իվ յնրվչ

ցպռլ ճջ մՠմ յիվծմգվզ ծմկմռլ գմ թվ իմղւթմ նվթտ անճմնրղ

գմ օ թվ մճնրէխմ ովնրմխմգվզ թվ ղգչ օ թվ ղթչնտնռ ծհնվբռնրղ ինջւթմ

նր ռգվպւռնրղ Աջսլնրմ101

Աճջ ինվծվբռնվ ոսխգվզ ծճսմռնրղ ե Գվթանվ Նվգխտնր laquoՀճգտ թ

ւգդraquo ղգխմնրէճմ ղգչ ռգվչթմջ յգյսնրղ ե մճնրէխմ էհմէմգվթ ղմվ-

խվխթս ջսթձմխմ ՠըմնրղմ նր խդղւմբնրղզ նվնմտնռ ջտնհզ

ճնրվտմնրղ-ընհնռնրղ ե ջվմւ թվ ղգչ ղՠնհչնրէճղՠ ժգդնր ՠյինրղ նր ձ-

յխնրղ անծնրէճնրմ ղսնրտգժնռ ճջ ղգմզ ովաօնհթմ Աճջոգջ մխվավնրղ

ե թմշոգջ ղվբզ ՠնժնվ անճգվմ թվ ղգչ ՠըմնրղ ե ղջգվթ ջ եժ ղջմսնրղ

սվվգվթ խնսնվխնրղ ղմմգիթ ծսթխթ շցնռ (ջ զջս ենրէճմ ջնրվՠ-

ավճթմ ինվծվբՠմնրէճղՠ շցղմ մռդանրճմ ղթռնվմ ե) նր մվմտ

ՠնժնվթմ ինջնրմ ժգդնր ՠյինրղ մվմտնռ ցպՠմնրէճնրմ ռգվպւնրղ

laquoՅհաջ նվնճ զմբ թջ պգժ դՠնժնվ անճջջ թ ղջնրմջ ՠըմգժնռ օ թ ջսթւջջ

խնսնվգժնռ ւմ դխթսնրլջ ղմվնրէգմ ծսնճ ղմմինճ սժնռ ՠմրթտմ

իրջնրմ ժգդնրջ օ ղգմգւնրղՠւ անծմղւ դմղմե նվ գս թմկ թ ռճգժջ դճջ 101

Հղղս Նգղգջթնջթ Գվթանվ Նճնրջտնր Վվբմ Ավօգժտնր ղգխմնրէճնրմմգվզ ջվմւ

Հնռծմմգջ Պժնրդ Եվդմխտթմ ռգվձգտմնրղ ե ռպ նր մգվյմշռլ ոսխգվմգվթ (սգջ Ա

Թղվդճմ laquoՄվբնր խդղնրէճմ սգջնրէճմ ռգվթղջսռնվնրղզ ծճ ղթչմբվճմ

ղգխմնհխմ ռմբնրճէթ ղգչraquo եչ 116-131 278-292 296-306)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 97

ղգմճմraquo102

Եռ մճնրէխմ յգվսգվթ ճջ ՠվՠպմգվնռ ջտնհզ ղթծճնրջ-

ռնրղ ե ւվթջսնջընհնռ ծճվգվթ հգխթդճժ փվծմնրէճմ կճմգվթմ թջխ նհչ

ձպզ թմշոգջ ղգմնրվ ոջխռնրղ ե գվխմճթմմգվթ ղյսդռվձ ՠգվխվմւթ

մժպգժթ ցպսվնրէճղՠ ովգվանրէճմ ղգչ103

Աճջ ղգխմնրէճնրմմ պծջ-

վխ նվ մռթվռլ ե թմւմ թվգմ մճգժնր ծնաօնվ շւթ ՠնժնվ մգվւթմ-վսւթմ

ծճգտնհնրէճնրմմգվթ ւմմնրէճմզ թվ պմկթմ ծսռլմգվթ օ ղՠնհչթ

ռվսթմ բվկճժ յվչմխռնրղ ե նագհգմ ցպՠմնրէճմ սգջվմմգ-

վնռ Իջխ ծնանր նր ղվղմթ ՠնժնվ ովնհմգվթ նր ղծտլմգվթ ծճգտնհնր-

էճմ նժնվսնրղ Աջսլնրմ բթղգժզ ցնիխգվոռնրղ ե խմշթ laquoբազմաւրինակ

հնարիւք ողոքական սաստկական բանիւք հրաժարական և մերձաւորիչ բա-

նիւք և խաւսիւք ի տուէ և ի գիշերիraquo104

Աճջոգջ վսւթմթտ մգվւթմ բյս մտմգժնռ կճմզ սվխգվոռնրղ ե

դմդմ ծմվմգվնռ ծճնրջռնհ ծգլգլմւմգվթ ոյիվմւթ պթէղխմ

ծնջւգվթ թվ ղգլտնհ լռժնրղմգվնռ մնվթտ ծգհռգժնռ վսւթմ սվլնր-

էճնրմմգվնրղ նր թվգմ ղթծճնրջգժնռ սթգդգվխմ ծդմագվզ Աղգմզ սգ-

հբվռնրղ ե ղվբնր ղգչ մտմնրղ-իսմնրղ ւռնրէճնրմ պմնրղ մվ ՠպ-

ծնջւգվնրղ նր ղվբնր կճմմ եժ ռգվձնրղ ե սթգդգվհնհմչ լռժմգվթ Սվ

ղգմռպ փվթմխմգվմ գմ ղվղմռնվռլ նհՠգվանրէճմ laquoՄսգմնրղraquo

Ձճմճթմ սվլնրէճնրմմգվզ laquoՄսգմնրղraquo Ռթէղ-ւռնրէճնրմ

Հմշճնրմճթմ-ոսխգվճթմ ծնջմւմգվթ օ պթէղգվթ խգվսղմ սգջխգսթտ

Մսգմմ փըսռլ ե մգվանվլնրէճմ մծմվթմ նրընռ սթգդգվւթ ղգմին-

վնրմխ ռճվգվթտ ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ նր մվ լագվթմ ծջմնհ-հհխնհ

ՠինհ ծնանր ղգչ ջնրդռնհ ճմսգհ ՠմկօ պթէղգվնռ ւռնրէճմ զմէտւ

վվնհ նր ծվգյսխճթմ ժնրջգհգմ ովգվանրէճմ ղգչ ծգհռնհ ՠպմխռնհ Աճջ

ձմովծթմ ջվմ դնրածգպ ծճնրջռնհ ծվջնրէճնրմմգվթ խմիկճմնր-

էճնրմմգվթ սսմղմ ռգժթ նր ռգժթ ղգլ ժճմնրճէնռ ճջ պթէղգվզ ռգվ-

ձնրղ գմ սթգդգվխմ ջւթ ՠինրղ ջտնհթ ւնրմւգվնրղ բպմնրղ սթգդգ-

վխմ անմա Եռ ճջ ղգմթ ՠմխսգհթմ laquoկճմվխնրթraquo ծնաթմ ե

Աճջոգջ Մսգմթ ԼԹ աժինրղ կճմճթմ ղթչռճվզ ոսխգվմնրղ ե

ծվովխճթմ ծգլնրէճնրմ-հհխնռ (ԼԹ Ա laquoՈհնվղգժթ ծգլնրէգղՠ էի-

լգժ թ ծնաթ մշպ իճսպխմրւ ծվովխր թ ճգխգհգտթջ ՠդղնր-

էգմ դատ ռգվոսղգտթտ ՠվկվ կճմթր ՠվՠպնռ ղգլր հհխգ-

ժնռraquo) Աճմ վսլռնրղ ե սթգդգվխմ ՠնժնվ ծպշմւմգվմ ղցնցնհ

ղսճմ բվկլ ղվղմնռ (ԼԹ Բ) Սվմ ղթծճնրջռնրղ գմ գվխմճթմ ծ-

102

laquoՃպ ջվՠնճմ Գվթանվթ Նվգխտրնճ ջտգժraquo ՄՀ Ժ եչ 1042 103

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1072 104

Ննրճմ սգհնրղ եչ 1071

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

98 Ա Թղվդճմ

դմամ նր ըղմխմգվթ ինվւթտ վկամւնհ թ մգվւնրջս մբվբվկնհ

Տճնրվնջթ բջսգվ 70-ղճ ջոջղմ խմշզ` ջսգհլգժնռ ւպյգվս ծմշնհնր-

էճնրմզ (ԼԹ Գ Դ)105

Աճջ ւմվծվնրէճնրմզ Նվգխտթմ ՠմնվնյնրղ ե նվոգջ

կատակերգություն ջնարահարություն կոծ քաջ հնչող ողբ ողորմելի և կծե-

ցուցիչ նվ ՠնհնւնրղ եվ սգջխ-սգջխ laquoբթղխջ-բթղխջ խգվոթտ-խգվոթտ

րհխմտ (laquoրհխմraquo laquoնհՠխմ տռաթմraquo) զջս խնլնհտմ խ-

ւրգժնճraquo Մճնրջ ղսճմ ղվղմթ ծվջնրէճնրմզ մգվծճնրջռնրղ ե Եդգխթգժթ

սգջթժթ ծթղմ ռվ (Եդ Բ 8-9 Եդգխթգժթմ ծվծմա ե սվռնրղ նրսգժ ղա-

հէզ նվթ ռվ մգվւօնրղ նր ռգվօնրղ ավռլ գմ նհՠգվ հհխմգվ նր

ռճգվ) Նվգխտթմ ոսխգվնրղ ե թմշոգջ գվագտնհզ ինջնրմ նհՠջտնր-

էճնրմմգվթ ծմշնրճէմգվզ իստվլ ղսճմզ խժմնրղ-յմշռնվնրղ ե ղվղմնրղ

ՠվբգժնռ ջվ ՠնժնվ ռճգվմ նր կճմգվզ (laquoՄսգմջ յմշխմ ՠվբգժ թ

ճթմւգմ մգվւնճ օ վսւնճ նհՠջ օ ռճջ օ կճմջraquo ԼԹ Բ)

Ոհՠմ ճջոգջ սվխգվոռնրղ ե վսւթմ հգխնլնրէճմ մգվւթմ ծգլգ-

լմւմգվթ գվխմճթմ ծդմամգվթ օ գվխվճթմ նագխնշնրղմգվթ սթվնրճէմգվթ

ղգչ Աճջոթջթ լթջխմ-սվլխմ անրմգվմամգվնռ ե ռգվվէմտռնրղ

ջվսթ ինվւթտ ծպմնհ կճմզ ճջ աժինրղ

Հգլնրէճմ ժժճտ գվագվզ ժժխմ ՠմծճնրջ խմմտ գհգվխմ

ինրղՠզ ՠդղթտջ ծթյսխռնրղ գմ նհՠղսճմնրղ ջվմտ ծգս խոռլ

ղգմնրվ յգյսռնրղ ե մի ողբերը տարատեսակ հյուսելու կանանց հմտությու-

նը ճմնրծգսօ ծսխոգջ ռիթմի հանգի դերը տարատեսակ բանաստեղծա-

կան չափերի մեջ խոսքը հանդերձավորելու արվեստը որ և սա շատ կարևոր

է զորեղացնում է ապաշխարանքի ներգործության ուժը ՠգվնրղ ղւվանվլ-

ղմ Խնջւթ ոգջոթջնրէճնրմմգվմ նր ծմվմւմգվզ նրհգխտնրղ գմ նհՠգվթ խմ-

շգվզ թմւմիվդմնրղմգվզ laquoղգհմգվզraquo ծխպխսթո-մնրճմսթո

ՠպյհէմգվմ նր ինվծվբոսխգվմգվզ ջսգհլգժնռ իստնհ ՠպդմա-

ռլմգվ ոսխգվճթմ յթխտնրղմգվ դբգտնրէճմ նրըզ ռգժթ նր ռգժթ

դնվգհտմնհ ծվխվխմնրէճնրմմգվ նվ բմնրղ գմ ծնաթմ նվնյխթ նրհնր ղգչ (ջ

ղթմաղճմ աթսխտռլ փասանվլնրղ ե Նվգխտթմ)

Աճջոգջ Մատեանի ԻԶ գլխում Նվգթտթմ մյնրղ ե ղթմնրղ ե ժժճտ

ՠմջսգհլնրէճնրմ գհմխնհ իղՠթմ նվ ըստ ձայնի կողկողանքի հանդեր-

ձում են և խոսքի ներդաշնակությունը սմգվթ ռվսզ մնրճմ ավթ ՠգվգժնռ օ

ջվմնռ պռգժ ջջսթխ ղնվղնւգժնռ ձղժգտմնրղ գմ ջվսթ տռխտնրէճմ

սիվնրէճմ խթվւզ վսջնրւ ՠիգտմգժնռ (laquoձղժգտնրտմգմ դհգսջ խվգտմ

ջվսթմ զհկթտ պ վսջնրտմ ՠհիղնրմջraquo) Նվմտ ծգս մվմտ ծգլնրէճղՠ

105

Ըջս Եջճնր ղվավգնրէճմ Տճնրվնջ ւհւթ բնրջսվմ թվ ւհւթ խնվլմնրղթտ 70-

ղճ ժւնրղթտ ծգսն ոգսւ ե ւմվ ռգվտմգվ յվչգվ օ խնլգվ մնվթտ նր մնվթտ գվագվ ոծգժնր

ծղվ մվ ծթյսխզ օ ճնէմջնրմ սվթ ծգսն Տգվզ մնվթտ ոգսւ ե ճտգժթ Տճնրվնջթմ օ

ճմսգհ ոգսւ ե խսվռթ յիվծթ ՠնժնվ էառնվմգվթ պօսնրվզ (Եջ ԻԳ 15-17)

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 99

laquoրհխմraquo կճմվկխնրէճղՠ սվլնրղ գղ մկթջ ռյսխվնրէճնրմզ (ԻԶ

Ա) laquoցնիսվնրղraquo ցնիմխնրղ խնլնրէճնրմզ նհՠխմ գհմխմգվթ ծմ-

վմւմգվթ Աճջոգջ ռյսխվնրէճնրմմ թվ խթդխգսնրղ նագհգմմնրղ ցնի-

խգվոռնրղ ե ՠվկվ ւգվէնրէճմ պթէղռնվռլ-գվագտթխ ինջւթ Պէնջթ

ագվանրճմ ժվղմ պթէղթ ծամտնհ ՠինրղմգվնրղ ճմ ջսգհլնրղ ե ւ-

ռնրէճմ մխջգժթ զմէտւ Աճջսգհ Նվգխտթմ յգյսնրղ ե ծմագվթ laquoթraquo 20

laquoինվծվբխմraquo էթռ մյմխնհ ռգվչռնվնրէճնրմզ (ԻԶ Բ ԻԶ Գ)

Ռթէղթ դբգտնրէճմ օ բգվթ ղջթմ ծջսխ ինջռնրղ ե մօ ծչնվբ

աժինրղ նվսգհ թմշոգջ Նվգխտթմ ե մյնրղ մգվբյմխնրղ ե էռգվթ բվնր-

էճնրմզ ռգվզմլճռնհ նհՠկճմ ՠմջսգհլնրէճնրմմգվթմ (մռմնրղ ե laquoխ-

խմ գր ծգլնրէթրմraquo laquoծպշմւ խնհխնհաթմւraquo laquoբպմնրէգմ ժժնրղմ գր

վսջնրտ գվաraquo) օ մնվթտ ահսմլլնրխզ բվկմգժնռ ծճսմՠվՠպ

ջխջնրղ ե ոհսմւմգվթ ձպզ laquoինջսնռմրվեմ laquoդհչխմՠվraquo ջխդՠթ

օ ՠպգվթ ռգվչռնվնրէճմ մբվբվկնրէճղՠ մնրճմ ծղկօնրէճնրմզ

բմնրղ ծնագխգտնրճտ ինմվծնրէճմ էիմկմւթ ղգչ

Ած ճբ ջխդՠթ օ ռգվչթ մբվբվկնրէճնրմզ laquoՄգհճ ղգլթբ ՠվգ-

վվնրէգմ մվաջ ղգհճ Մգհճ լաղմբ ձպաճէթտ իրվջ ղգհճ

Մգհճ յմնվծտբ մՠր գվիսգտ վբվգր ղգհճhellipraquo Աճջ պթէղռնվռլ

բվկգվնռ ինջւմ փըսռլ ե միմխմ ղւվանվլնհ դնվնրէճղՠ ճջոգջ

ճջ laquoղգհճraquo-մգվթ ՠմկօզ Նվգխտթմ խնշնրղ ե laquoմծգվւգժթ ինջւraquo (laquoմ-

ծգվւգժթ ՠմraquo) laquoխգմբմնրէգմ խղնրվչraquo laquoմիդգժթ խոraquo laquoծվյժթ ՠվ-

ՠպraquo laquoՠհկժթ հգվջraquo laquoջվսՠգխ ծմշնրղմraquo laquoկճմ ՠվգոսգծ ծվյրն-

վխմraquo օ ճժմ

Ապծջվխ Մսգմթ ՠդղէթռ ծսռլմգվնրղ նհՠգվագվթ ծգս գմ

ղգմյսզ խոռլ կճմթ վսլղմ սվսգջխ ՠմնվնյնրղմգվզ խ-

խմղմ կճմթ հթնհնվղ էյռպնրէճնրմ (ԺԸ Ը) ողբական ձայն ծպշմւ-

մգվ մռհ կճմթ (ԺԴ Ա) նհՠխմ laquoււռխմraquo (ծգլնհ ցհկխտնհ) կճմ

(ԺԸ Է) անշնրղ օ ծգլնրէճնրմ (Ի Ա) նհնվղգժթ կճմնռ գվա յմշցնհթ ղգչ

laquoինյնվraquo մծվէ խնյս ծմշնհ laquoրհջ կճմթտ ժւնրտմնհտraquo (ԻԶ Գ) laquoհ-

հխ կճմթ ծպշղմ ժժգտraquo (ՀԴ Բ) մղպնրմշ կճմ (ԿԶ Ա) laquoված-

սմւնռraquo (հգխգդ) գհմխնրղ (ՀԳ Գ) մռդ ծգլնրէճնրմ ծգլնրէճմ անշնրղ

(Ի Ա) նրբական ձայն նհնվղգժթ կճմնռ գվա (ԻԶ Գ) ոհսմւթ ծ-

պշղմ գվաթ ՠվկնրմւմգվթմ հհխնհ ծգլգլմւմգվթ գհմխմգվ (ԺԲ Գ)

օ ճժմ

Հգլնրէճմ ռգվխգվսնրղզ ռգվտվխնրղզ ՠվկվ ւգվէնրէճմ ջս-

ռլճթմթ ծգս գվխինջգժնր ոէնջթ ջսթձմթ ծջտռլ ժվղմ Նվգխ-

տթմ վսծճսնրղ ե սվՠգվ խգվո նվոգջ ծգլնրէճմ կճմթմ դռվձիպզ

գվխճնրհթ ղթիպմնրղ (laquoգխմ գծջ ըղ ՠվգոսգծ ավգժ թմկ դճջ մնրա

կճմթ ծգլնրէգմ դնրվձիպմ գվխթրհթրraquo (ՀԷ Ա) laquoանծնրէթրմ իպմգժ

զմբ հգվջraquo (ՂԳ Թ) օ ճժմ)

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

100 Ա Թղվդճմ

Աճջոգջ կճմզ նվոգջ սթգդգվխմ հհխնրղ խմշ մծմվթմ խ-

վնս նհՠ ծդմա ըղմխմգվզ ձգհւնհ ղվավգնրէճնրմ նր մնվջտթխ

գվա կճմ ՠվՠպնհ մոսնրղ ջսռլճթմ մգվխճնրէճմ ժնրպ ոճ-

լպ դբվվնրղ զմբգվւմգվթտ ծպմնհ նր վվշթմ ռգվբվկնհ ծնաօնվ

յնրվէգվթ ոսնրհ նվնռ ճմ ձղցնվբնրղ ե ծռգվը ջսռլնվնմղմ նրհթ-

մգվնռ ծնանր ղգմինվնրմխ ժպնրէճնրմմգվնրղ վէմտռնհ մռա ծգհգհնրղ ե

Նվգխտնր ւգվէռլմգվզ Սվմւ ղՠնհչնռթմ ծղխռլ գմ կճմթ սվ-

սգջխ ցնիխգվոնրղմգվթ ղգմմվՠթմ նր դնվգհ ծղմռամգվնռ կճմմ

ղգմ մաղ ծպմնրղ ե ջվսթ ինվւթտ նր ժնրջծգհռնրղ ռգվթմ սթվնրճէմգվնրղ

ղգմ մաղ ճջ ձմովծթմ մնվ ՠդղկճմնրէճնրմմգվ ծռւգժնռ թվ

յնրվչզ Աճմ մօ բպմնրղ ե խիվբմւ ւգվէնհթ կգպւգվնրղ մգվծնջգժնռ

կճմպթէղխմ սվգվւթ ղգչ նր խգվսգժնռ ւգվէռլմգվթ ծմշնհ ղվղթմզ

Եռ ջտնհթ նանր ՠտպթխ նրըզ ճջ ժնրջգհգմ-խգմբմթ ենրէճնրմմգվթ

ջսգհլղմ ղգչ ե ծռգվը խգմբմթ ինջւթ նվ ծնվբգժ-զմբավխգժ ե սթգդգվւթ

ՠնժնվ ղջմթխմգվզ լճվգլճվ ջտնհթ նանր լռժմգվզ սվլգժնռ թվ

մռամգվթ նհչ ժճմնրճէնռ Որ ծմշնրղ-ռգվմխվռնրղ ե ծվըղ ռգվթմ սթ-

վնրճէմգվնրղ նվոգջ միյդվբ սթգդգվխմ սվլնրէճնրմմգվնրղ նվոգջ

մվ իթհձ նվոգջ մվ ղգմինվնրմխ ոսխգվ նվոգջ գվՠգւ շխնվջռնհ

խճմւթ խվնս նվոգջ ջթվն նագխնշղմ մծմվթմ ՠպմխնրղ

АРУСЯК ТАМРАЗЯН

ПРЕОБРАЖЕНИЕ ЗВУКА МУЗЫКАЛЬНОГО ЗВУЧАНИЯ В

ОБРАЗНОЙ СИСТЕМЕ ГРИГОРА НАРЕКАЦИ

Ключевые слова звуковой образ звукоподражание символ-

звук звуковые пространства Новое духовное песнопение одушев-

ленный инструмент плод духовных уст ―душеарфическая игра

духовные оттенки звуков космическая мелодия путешествие-

преображения звука неиссякаемое песнопение вечное звучание

катартическая сила ритма архитектурно-ритмическое звучащее

―тело стиха

Христианская экзегетическая традиция проникнута глубочай-

шим чувством звука слова музыки как скрытого бестелесного

смысла звона возгласа божественного в слоях материи как враще-

ния и расслоения Логоса В исследовании представлены образы

голоса музыки космической арфы и мелодии красочные описания

духовного песнопения в стихах (тагах) Григора Нарекаци Эти

яркие ―осязаемые звукообразы и звукосимволы живое ―звучащее

тело стиха постепенно раскрываются и воссоздаются в таинствен-

ных слоях ритмико-словесной ткани различными способами звуко-

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

Ձճմթ գվըյսխմ ծմշնհնրէճմ ցնիխգվոնրղմգվզ 101

подражания звуковых сгущений новых словообразований В тагах

одах и толкованиях Григора Нарекаци отображаются все стороны

средневековых представлений о музыке в контексте эстетического и

духовного опыта ее освоения ее онтологическое значение образ че-

ловеческого музыкального инструмента (―перерождение музыкаль-

ных инструментов в одушевленном инструменте Бога в речепроиз-

водительных органах человека в голосе сердце теле) и тп Каждый

раз согласно особому замыслу Григор Нарекаци пробуждает все-

ленскую полифонию что рождается в человеке переливается в кос-

мических пространствах струится обволакивает видения духовной

средой звучит в небесных песнопениях и голосах библейских

музыкантов-пророков Развертываясь в нарастающих ритмических

смысло-звуковых пульсациях она достигает небывалого резонанса

вселенной и самых потаенных глубин человеческого бытия

AROUSSIAK THAMRAZIAN

LES MEacuteTAMORPHOSES DU SON ET DE LA SONORITEacute MUSICALE

DANS LE SYSTEgraveME D‟IMAGES DE GREacuteGOIRE DE NAREK

Mots cleacutes images sonores imitations sonores symboles sonores

univers sonores Nouveau chant spirituel instrument animeacute fruit de

legravevres spirituelles nuances sonores spirituelles meacutelodie cosmique

meacutetamorphoses du son chant ineacutepuisable reacutesonance eacuteternelle pouvoir

cathartique purificatoire du rythme

Les exeacutegegraveses chreacutetiennes sont profondeacutement impreacutegneacutees de la

perception de la voix de la parole et de la musique en tant qulsquoeacutemanation

et eacuteternel deacuteploiement du Logos universel dans les strates de llsquoecirctre en

tant que preacutesence du sens immateacuteriel prolongement de la voix et de

llsquoeacutecho divin dans les sphegraveres mateacuterielles

La preacutesente eacutetude interroge les images de la voix de la musique les

meacutetaphores de la harpe et de la meacutelodie universelles dans les chants de

Greacutegoire de Narek les caracteacuteristiques vives et eacuteclatantes du chant sacreacute

qulsquoon relegraveve dans ses eacutecrits

Ainsi gracircce aux imitations sonores aux mots composeacutes creacuteeacutes par le

poegravete gracircce aux accumulations sonores naicirct se tisse le corps sensible

sonore du poegraveme se deacuteployant dans les plis mysteacuterieux de la texture

rythmique-verbale agrave travers des myriades dlsquoimages et de symboles

sonores doteacutees dlsquoune preacutesence vive tangible

Les chants les exeacutegegraveses les odes de Greacutegoire de Narek reflegravetent tous

les aspects de la repreacutesentation meacutedieacutevale de la musique dans le contexte

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine

102 Ա Թղվդճմ

de llsquoappropriation de llsquoexpeacuterience estheacutetique et spirituelle de celle-ci On

relegraveve en particulier certains de ces aspects la signification ontologique

de la musique la repreacutesentation de llsquohomme en tant qulsquoinstrument

musical (llsquoinscription et le reacuteveil des instruments musicaux dans

llsquoinstrument animeacute de Dieu (llsquohomme) dans ses organes dlsquoeacutelocution les

cordes vocales le cœur le corps) etc

Chaque fois Greacutegoire de Narek eacutevoque selon sa propre conception

poeacutetique la polyphonie cosmique Naissant dans llsquohomme celle-ci se

verse dans les espaces cosmiques les emplissant en tant que fond et

perspective sonores slsquoy inscrivant en arriegravere-fond pour se mecircler agrave ses

visions pour slsquoen emparer pour retentir en eacutecho dans les chants

ceacutelestes et les voix des musiciens-prophegravetes

Se deacuteployant agrave travers les structures croissantes rythmiques

seacutemantiques sonores elle atteint agrave une incroyable reacutesonance de sonoriteacutes

qui restent ensevelies dans les profondeurs de llsquoecirctre et de la creacuteation

divine