Семиотикийн

тухай ойлголт

Соѐл судлал 2Н.Мөнхзул

Соѐл урлагийн их сургууль- Соѐл иргэншлийн сургууль

Соѐл судлалын профессорын баг

Семиотик (грекийн semeon тэмдэг гэсэн үгнээс

гаралтай) гэдэг нь хамгийн энгийн дохио

тэмдгээс эхлэн байгалийн болон шинжлэх

ухааны хэлбэржсэн хэл болох дохио, тэмдгийн

тогтолцоог харьцангуйгаар судалдаг шинжлэх

ухаан мөн.

Тэмдгийн тухай ойлголт

Тэмдэгийн тухай ойлголт

Семиотик нь хэмээх нь тэмдэгүүдийн

тогтолцооны тухай бусад зүйлс, үйлдэл үйл явц,

субьектив дүрийг тэмдэглэхэд хэрэглэдэг материаллаг

бөгөөд, мэдэрч хүртэгдэх зүйл, үйл явц мөн бөгөөд

хамгийн энгийн дохио тэмдгээс эхлэн байгалийн болон

шинжлэх ухааны хэлбэржсэн хэл болох дохио тэмдэгийн

тогтолцоог харьцангуйгаар судалдаг шинжлэх ухаан

юм . Өөрөөр хэлбэл соѐлуудыг янз бүрийн тэмдэгүүдийн

тогтолцоо гэж үздэг. Семиотик нь тэмдэг текст гэсэн

бүтэцтэй байдаг.

20-р зуунд семиотик тэмдэгийн өвөрмөц шинжлэх

ухаан үүсэж, төлөвшсөн байна.

Тэмдэг зүй нь шинжлэх ухаанд доорхи хоѐр харилцаанд

оршдог байна. Үүнд:

•Бусад шинжлэх ухаантай зэрэгцсэн байдлаар оршдог биеэ

даасан шинжлэх ухаан болдог.

•Тэмдэг нь шинжлэх ухааны үндсэн арга хэрэгсэл болдог.

Ямар нэг зүйл тэмдэг хэмээн ойлгогдох үйл явцыг

“семиозис”гэж нэрлэж болно.

Энэхүү үйл явц нь 3 хүчин зүйлтэй. Үүнд :

•Тэмдэг

•Тэмдэг юуг зааж буйг

•Тухайн тэмдэг тайлбарлагчийн хувьд тэмдэг хэмээн

ойлгогдох үйл явц эдгээр ордог. Энэхүү семиозисийн 3

зүйлийг тэмдэгийн орчин, десигнат, интерпретант гэж

нэрлэж болно.

Дохио тэмдгийн тогтолцооны vндсэн vvрэг

1. Мэдээллийг дамжуулах буюу санаа бодлыг

илэрхийлэх үүрэг

2. Дамжуулагдаж буй мэдээллийг сонсож буй талд

ойлгомжтой хүргэх харилцааны үүрэг эдгээр болно

Эдгээр үүргүүдийн аль нэгийг хэрэгжүүлэх явдал нь

дохио тэмдгийн тогтолцооны дотоод, тодорхой зохион

байгуулалтыг илэрхийлж, янз бүрийн

дохио, тэмдэг, хуулиудын тохиргоог хангаж байдаг.

Тэмдэг зүйн шинжлэх ухааны гол

төлөөлөгчдийн vзэл баримтлал

Тэмдэг зүйн шинжлэх ухааны гол

төлөөлөгч болох Ю.М Лотман, Ч.С

Пирс, К.Ясперс, М.К Петров гэх мэт

эрдэмтэн судлаачид соѐлыг тэмдэг зүйн

тогтолцоо хэмээн үзсэн байдаг. Энэ үзэл

баримтлалын тухай дурдая

Ю.М Лотманы vзэл баримтлал

Судлаач Ю. М Лотманы

үзлээр бол бичиглэлийн бүтэц

нь соѐлын дохио, тэмдгийн

бүтэцтэй төсөөтэй байдаг

учраас соѐл ба бичиглэл

хоѐрыг хооронд нь адилтган

үзэх бололцоог олгодог байна.

Ю. М Лотман соѐлыг үйл

ажиллагааны ухамсарлагдсан

ба ухамсарлагдаагүй загвар

хүн хүрээлэн буй орчиндоо

хандах харилцааны

хэлбэр, хэв маяг хэмээн

ойлгодог.

Соѐлын семиотик чиглэл нь соѐл дохио, тэмдгийн

тогтолцоо байдаг хэмээн авч үздэг төдийгүй мөн

бүхий л бодит байдал бол бичиглэл юм гэсэн

байдлаар авч үздэг.

Ю. М Лотманы үзэл баримтлалын хүрээнд соѐл нь

нэгэн өвөрмөц маягийн бичиглэл бөгөөд олон

төрлийн бичиглэлийн идэвхэт шинжийг хангаж

байдаг код мэтээр илэрдэг. Түүний бүтэц

дохио, тэмдгийн онолд чухал байрыг “дохио

тэмдгийн хүрээлэл ” гэсэн ойлголт эзэлдэг байна.

Дохио тэмдгийн хүрээлэл нь үргэлж идэвхтэй

байдаг бөгөөд учир нь түүний дотоодод үргэлж

хурцадмал байдал ноѐрхож байдаг.

Ю. М Лотманы үзэл баримтлалыг дараахи

тогтсон үндэслэлүүдээр дамжуулан илэрхийлж

болно. Үүнд:

1. Соѐл бол өвөрмөц бүтэц бүхий байгууламж

2. Соѐлын тухай ойлголт нь дохио, тэмдгийн

хүрээлэл ба соѐлын загварчлал гэсэн

ойлголттой адил төсөөтэй

3. Монада гэдэг нь соѐлын бүтэц

дохио, тэмдгийн хэв маягийн үндэс мөн

4. Соѐлын дохио-тэмдгийн хэв маяг нь соѐлын

харилцааны үндэс суурь болдог.

Судлаач М.К Петровын vзэл баримтлал

Судлаач М.К Петров нь “нийгмийн код” хэмээх

үзлийг авч үзсэн. Нийгмийн код нь соѐл иргэншлийн

эрин үед ертөнцийг үзэх үзэл түүний түүхэн

хэлбэрүүд болох домог зүй, философи, шинжлэх

ухааны ертөнцийг үзэх үзэлтэй холбоотойгоор

сэтгэгддэг хэмээн үзжээ. Харин түүний соѐлын дохио

тэмдэгийн үзэл хримтлалын хүрээнд хэл яриа,

харилцааны чухал хэрэгсэл, мэдлэгийг жирийн

зүйлээс ухамсарлагдсан хэлбэрт шилжүүлэх арга,

хүний бүтээлч чадварын хэрэгжилт болох хувьдаа хэл

нь голлох үүргийг гүйцэтгэнэ.

М.К Петров :

Соѐлын үзэгдлүүдийн энгийн дохиоллын

цөмийг илэрхийлэх зорилт тавьж ингэснээрээ соѐл

ба хэлний баримтуудыг зэрэгцүүлэн тавих зорилт

биелнэ хэмээн үзэж байсан. Дохио тэмдэгийн

суурийг тодорхойлох асуудлыг нухацтай авч үзэн

үүнийг шийдэх өөрийн хувилбарыг дэвшүүлжээ.

Тэрээр соѐлын суурь дохио тэмдэг гэсэн

нийгмийн кодын тухай ойлголтыг бий болгож

, түүний хэл яриатай холбогдох онцлогийг

тодорхойлох оролдлого хийсэн байна.

Соѐлыг дохио тэмдэгийн

тогтолцоо гэж үзэж болно.

Семиотик бүтцийг ашиглан соѐл

нь эс мэдээллийг мэдээлэл

болгон хувиргадаг.Үүнтэй

холбоотой тэмдэгийн тухай

асуудал гарч ирдэг бөгөөд

Э.Кассирер “Тэмдэг гэдэг бол

хүмүүс хоорондын харилцаа

холбоо болон танин мэдэхүй дэхь

мэдээлэл, мэдлэгийг олж

авах, хадгалах, боловсруулах, да

мжуулахад ашиглаж

мэдэрч, хүртэгдэж буй биет зүйлс

юм” гэж .

Э. Кассирер

К.Ясперсийн үзэл баримтлал Хамгийн эртний бөгөөд

анхдагч код бол хүний биеийн дохио

тэмдэг юм хэмээн дээр дурдсан

билээ. Энэ үзлийн гол төлөөлөгч бол

К.Ясперс юм.

К.Ясперс үзэхдээ хүний бие бол

дохиоллын шинжийг агуулсан

байдаг гэдгийг тэмдэглэж байв.

Хүний бие аливаа нийгэмд соѐл

дохиоллын чухал үүрэг гүйцэтгэж

байжээ. Ийнхүү хүний биеийн дохио

тэмдэгийн шинж нь эрт дээр үеэс

эхлэн нийгэм соѐлын тогтолцооны

нэг чухал хэсэг болсоор ирсэн

Дvгнэлт :

Хүний биеийн дохио, тэмдгийн шинж нь эрт дээр

үеэс эхлэн нийгэм соѐлын тогтолцооны нэг чухал

хэсэг болсоор ирсэн. Үүний нэг үндсэн элемент бол

эрт үеийн зан заншлыг үзүүлэх тоглолтууд байсан.

Нөгөө талаас зан үйл гэдэг нь өөртөө дохио тэмдгийн

талыг агуулах бөгөөд энэ нь тэдний зан төрхийн хэв

маягийг илэрхийлдэг юм.