Ақмола облысыАршалы ауданы

„Үздік тарихшы“(интеллектуалды ойын)

№3 Аршалы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі: Муратова М.А.

Үздік тарихшы(интеллектуалды ойын)

Мақсаты. 1. Білімділік: Оқушылардың тарих сабағында алған білімдерін саралау, жылдам ойлауға, ұшқыр ой құрастыруға, әдемі де әдеби сөйлеуге үйрету.2. Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, таным қызметін дамыта отырып, пәнге деген қызығушылығын арттыру, ізденімпаздық қасиет қалыптастыру3. Тәрбиелік: Партиоттық сезімін дамыта отырып, елжандылыққа, отан сүйгіштікке, өзін-өзі бағалауға тәрбиелеу

Ойынның барысы:1. Қатысушыларды таныстыру2. Әділқазылар таныстыру3 Ойының кезеңдерімен және шарттарымен таныстыру3. Жеңімпаздарды марапаттау рәсіміӘділ-қазылар алқасы: Оқушылардың көңілін саббаққа аудару мақсатында сергіту. „Ұйқы ашар“І-кезең “Шынығу” кезеңі ІІ-кезең “Көкпар” кезеңіІІІ-кезең Суреттер сөйлейдіIV-кезең Тарихтан хатV-кезең Жылдам тап!

Ұйқы ашар (шарты: сөздердің мағанасын тап)І –топ ІІ-топ1. Темучин-Шыңғысхан 1. Томирис- патшайым2. Кир- парсы патшасы 2. палеолит - тас дәуірі3. Абылай- Әбілмансұр 3. Ғасыр-100 жыл 4. Мезолит- орта тас ғасыры 4. Неолит- жаңа тас ғасыры5. Энеолит-мыс-тас ғасыры 5. Геродот- грек тарихшысы 6. Албан-тайпа 6. Шапырашты-тайпа7.Сыма Цянь- қытай тарихшысы 7. Аттила – ғұндар басшысы 8. Түрік- теле 8. Тигрохауда – сақ тайпасы І-кезең „Шынығу“1-топ1 . Қазақстандағы ең алғашқы тайпалық одақ? Сақтар2. Тиграхауда сақтары қай жерлерде мекендеді? Жетісу, сыр бойы3. Сақтарда «Аң стилі» қай ғасырда пайда болды? Б.з.б. 7 ғасыр4.Үйсіндердің астанасын атаңыз? Чигучен Қызыл аңғар5. Қаңлылардың билеушісінің титулы? Хан6. Қаңлылар қай жерлерде мекендеді Сыр бойын7. Анрондықтардың бет-бейнесін сипаттаған ғалым? Алексеев 8. Ғұн билеушісінің титулы? шаньюй9. Қаңлылардағы металл өндірісінің орталығы болған қала? Құлата, шаш илах10. І Дарий әскерін шөл далаға апарып қырған сақ малшысы? Шырақ

2-топ1. «Алтын киімді адам» кімдердің ескерткіші? сақтар2. Парадарайа сақтары қай жерлерде мекендеді? Арал теңізі жағалауын3. «Аң стилі» сақтарға қай жерлерден таралды? Алдыңғы Азия мен Иран4. Үйсіндердің билеушісінің титулы қандай? Гуньмо5. Қаңлылардың астанасын атаңыз? Битянь6. Үсіндер қай жерлерде мекендеді? Жетісу7. Ботай ескерткіші қай кезеңге жатады? Энеолит8. Сақтарды «құдіретті еркектер» деп атаған? парсы9. Шығыс Рим империясын жеңген тайпа? Ғұндар10. Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы Томирис соғысын басқарған кім

ІІ-кезең “Көкпар” кезеңі Қалалар 10- Найман мемлекетінің астанасы: \Балықты20- ХІ-ХІІ ғасырлардағы екі шығыс моншасы табылған қала. \отырар30- Маңызды сауда орталығы болған “көпестер қаласы” атанған қала. \тараз40- Шайбан Әбілқайыр хан қайтыс болған жер. \Алматы маңында Аққыстау деген жер50- 1864 жылы көктемде Ресей үкіметі басып бекініс. \ Түркістан

ХІХғ. көтерілістер10-1843 жылы халықтың қолдауымен Жанқожа батыр құлатқан бекініс. \Хиуа бекінісі20-Исатай қаза тапқан шайқас \Ақбұлақ30-1858 жылғы Қоқан езгісінде қарсы ең ірі көтеріліс болған жер \Әулиеата маңында40-1868-1869 жылдардағы Орал, Торғай облыстарындағы халық қозғалысын басқарғандар\Д.Тәжіұлы, Иса Тіленбайұлы50-1794 жылы Ералы ханның өлімі, 1795 жылы Нұралының ұлдарының бірі-Есімнің хан болып сайлануы Кіші жүздегі күш арасалмағына біршама әсер етті. Патша үкіметін қолдаған Нұралы тұқымының хандық билікке қайта келуі көтерілісшілер қарсылығын бұрынғыдан да өршітті. Қай көтеріліс туралы айтылып тұр? С.Датұлы көтерілісі

Қазақ хандығы10- Қазақ хандығының алғашқы территориясы \ Шу мен Талас өзендерінің маңы20-ХVІІІ ғасырда қазақтардың кіші жүзін басқарған ханның ең басты мақсаты-батыстағы көршісі Ресеймен сенімді байланыс орнатып, бар күшті ойраттарға қарсы күреске жұмылдыру болатын. \Әбілқайыр30-Қазақ хандығының аумағын қалпына келтірген, үш жүзді біріктіруге көп еңбек сіңірген саясаткер, мемлекет қайраткері, қол бастаған батыр. Қазақ мемлекетінің дербестігін сақтауды басты мақсат етіп қойған. Жоңғарларға қарсы күрескен қазақ ханы. Бұл кім туралы? \Абылай40- Бейне сұрақ. Бұл хан тұсында хандықтың бөлшектенуі тоқтатылып, бір орталыққа бағындырылды. Жоңғар шапқыншылығы бәсеңдеп, тыныштық

орнады. Мемлекеттік құрылыстың негізгі ұстанымдарын анықтайтын заңдар жинағын жасады. Кім туралы айтылған? 50- Қазақ хандығы мен Өзбек хандығы арасындағы ұзақ жылдар жүргізілген соғыстың нәтижесі? \Қазақ хандығы жеңіске жетіп, Ташкентті қосып алуыІІІ-кезең Суреттер сөйлейдіIV-кезең „Тарихтан хат“ (шарты хатты кім жазды ,соны табу керек)1. Кир әскерлерімен Сырдарияға дейін келіп, өз елшілерін Томириске

жіберді. Бірақ Томирис „әйел болса да жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ“ деп жазды. (Рим тарихшысы Помпей Трог.)

2. „Үйсіндердің басшысын гуньмо деп атайды. Оның әкесі сюннудың батыс шекараларындағы шағын патшалықты билеген. Сюнну оның әкесіне шабуыл жасаған кезде гуньмо туған, әкесі оны далаға тастап кеткен. Тұмсығымен ет тістеген қарғалар оның үстінде айналып ұшып жүрді, ал қасқырлар оны емізген. Шанью (сюннулардың билеушісі) бұған таңғалып , мұны ғажайып нәрсе санап, оны тәрбиелеп өсіреді“. ( Қытай тарихшысы Сыма Цянь)

1. „Ертелі - кеш ат үстінен түспейді. Маңызды істер туралы кеңесетін болса, кеңесті де ат үстінде отырып өткізеді Олар өздеріне төніп тұрған патшаның қатал әмірін сезбейді, ал егер тайпа ақсақалдарының біреуі басшылық жасаса, жолында кездескеннің бәрін жайпап өтеді“. (А.Марцеллин)

2. „Бір көрген адам оның нағыз азиялық екенін бірден айтады. Басы үлкен, орта бойлы, мығым денелі. Қараған жерін тесіп өтетіндей, көзқарасы сұсты. Қозғалысы шапшаң, сенімді. Дауысы күмістей сыңғырлайды әрі құлаққа жағымды“. (Византия елшісі Прииск)

Тарихи БИНГО1-кезең1.Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлерінің басып кірген уақытыб.з.б. 530 ж. 2.Қаңлы мемлекетінің өмір сүру хронологиялық шеңберіб.з.б. ІІІ-ІІ ғ. б.з. У ғасыр3.Қасым хан тұсындағы бастапқы астана Сығанақ қаласы болды, одан кейін көшірілді:Түркістан қаласына

4.Өзінің зардабы жағынан жоңғарлардың «Ақтабан шұбырындыдан» кем түспейтін шабуылы қай жылдары болды?1741-1742 жыл5.1785 жылы наурызда Сахарная бекінісне шабуыл кезінде тұтқынға түскен сұлтан:Айшуақ6.1843 жылы маусымда І Николай көтерілісті басу үшін кімдерді жіберуге келісім бердіСтаршина Лебедевтің7.«Орынбор және Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша Ереже бекітілген жыл1868 жылы 21 қазан8. .Ұйғыр халқының дүние жүзілік мәдениет қорына жататын туындысы «Он екі мұқам»9. ХІХ ғасырдың 60 жылдарында поляк күресі өкілдерінің ішіндегі ерекше көзге түсетіні:С.Гросс10. Ўжымдстыру жылдары лаѕкестік јрекеттерді,ґрт салуларды есептемегенде , республика аумаєындаєы толќулар мен кґтерілістер саны:A) 372 11. Батыс Қазақстандағы атом полигоны : Капустин Яр 12. Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдарда жалпыға бірдей міндетті жетіжылдық білім беру ісі қайтадан қолға алынды:A) 1949 жылы 13. Семей облысы, Шўбартау ауданыныѕ комсомол ўйымы бастама кґтеріп,мектеп бітіретін жастарды ќой шаруашылыєына келуге шаќырды:1971ж. 14. КСРО өмір сүрген жылдар:1922-1991 жж15. 1991 жылы Қазақстанда өрекпіген саяси ахуалдың қалыптасуына жел берген дисседент жазушы А.Солженицынның мақаласы: «Біз Ресейді қалай көркейтеміз»

«Орнын тап!»1 1773-1775ж. 1 Ақтабан шұбырынды жылдары

2 1836-1838ж. 2 Махамбет пен Исатай бастаған көтеріліс

3 1783-1797ж. 3 Е.Пугачев бастаған көтеріліс

4 1837-1847ж. 4 Сырым датұлы бастаған көтеріліс

5 1635-1758ж. 5 Нұрмұхамедұлы бастаған көтеріліс

6 ХІХғ. 50 ж. 6 К. Қасымұлы бастаған көтеріліс

7 1791-1838ж. 7 Жоңғар мемлектінің өмір сүрген жылдары

8 1723-1727ж. 8 Аңырақай шайқасының жылдары

9 1729-1730ж. 9 Исатай Тайманұлы өмір сүрген жылдары

Сұрақ-жауап1. Тентектөре батыр басқарған Орта Азия хандықтарына қарсы Ұлы Жүздегі шаруалар көтерілісі қашан болды? 1821 жылы2. «Ленфильм» қазақтың бірінші дыбысты фильмі «Амангелді» кинокартинасын жасап шығарды: 1938ж.

3. Ауылшаруашылығын ұжымдастыру бағыты жарияланды: 1927ж 4. 1827 жылы Бөкей хандығында құрылған хандық кеңестің мүшелерінің саны 12 би5. Түркеш қағанаты бөлінген аймақ саны: 206. Ырғыз, Торғай уездерінде ақсүйектердің қанша өкілін хан көтерді: 9 7. Астананың салтанатты жағдайда тұсаукесері өтті: 1998 жылғы маусымда 8. 1991 жылдың аяғына дейінгі екі аптаның ішінде Қазақстанның тәуелсіздігін таныған мемлекеттер саны 18 9. «Қазақстан 2030» даму стратегиясы қашан қабылданды: 1997 жылы10. Түрік қағанатының өз ішінде билік үшін талас басталған уақыт: 581ж11. Бөкей ордасы қашан құрылды? 1801жылы12. Абылай хан дүниеге келген жыл? 1711ж13. Ақтабан шұбырынды басталған жыл: 1723ж.14. Түргеш қағанаты қашан құрылды: 704ж15. Орынбор қырғыздарының жарғысы қашан қабылданды? 1824 жКезеңдерден ең жоғары ұпай жинаған ойыншы үздік тарихшы атанады.

1.