INGENAES का सहकर्मि�� गैर सरकारी संस्थाहरुको लागिग संगठनात्�क क्ष�ता अभि�वृद्धी

कार्य शाला

�ुथुसा�ी कु�ारन , गि$ एच गि' ('ा. के )

साझेदार संस्थाहरु

सत्र एक : कार्य�शाला संक्षि�प्त अबलोकन तथा नेपालमा गैर सरकारी संस्थाहरुको भूमिमका

• स्वागतम!• परिरचर्य • पूव� कार्य�शाला सव(�ण• कार्य�शाला पस्चातको सव(�ण• नेपालमा गैस�का�री संस्था �ेत्र

परिरचर्य• म ....के!• म किकन गैर सरकारी संस्था ब्र्यबस्थापन पढाउछु? • शैक्षि�क पृष् ठभुमी• अध्र्यापन भूमिमकाहरु • रुचिचका अनुसन्धान �ेत्रहरु • गैर सरकारी संस्थाहरुको पहुच • अध्र्यापन दश�न• प्रकितदाबी

परिरचर्य• अब, तपाईं! • तपाईं…. तपाईं… तपाईं… !• हामीलाई थाहा दिदनुस् ..• तपाईंको नाम • तपाईं काम गन( अथवा तपाईं सम्बन्धीत संस्थाको नाम • गैर सरकारी संस्था �ेत्रमा लाग्नुका कारणहरु

केही किनर्यमहरु • समर्यमै आउनुहोस् !• कार्य�शाला अवमि@मा मोबाईल फोन प्रर्योग नगनु�होस् • छेउछाउका साथीहरुसँग कुरा नगनु�होस् • सबैलाई आदर गनु�होस् • कार्य�शाला जानकारीमुलक, अनौप�रिरक र अन्तकृ� र्यात्मक हुनेछ • त्र्यसैले सकृर्यरुपमा भाग चिलनुहोस् • प्रदर्शिशHत सबै सामाग्रीहरु तपाईंलाई प्रदान गरिरएका फाइलक्षिभत्र छन, केही परिरवत�न

हुनसक्नेछन तेसैले र्यदी आबश्र्यक परेमा नोट दिटपोट गन� सक्नुहुनेछ • कार्य�शाला तथा किबश्रामको ढाँचा

कार्य शाला तालिलका

• सत्र १ : अबलोकन र नेपालमा गैर सरकारी संस्था �ेत्र • सत्र २ : गैर सरकारी संस्थाका आ@ारहरु • सत्र ३ र ४ : गैर सरकारी संस्थाको लागी सुशासन १,२ • सत्र ५: कार्य�क्रम र्योजना • सत्र ६ : कार्य�क्रम मुल्र्याङ्कन • सत्र ७ : रणकिनकितक र्योजना • सत्र ८ : रणकिनकितक साझेदारी र कृकि[ किवस्तार प्रणालीसँग सहकार्य� • सत्र ९ : संगठनात्मक नेतृत्व• सत्र १० : मानब सन्सा@न तथा श्रोत ब्र्यवस्थापन• सत्र ११ : को[ संकलन • सत्र १२ : अनुदान लेखनका तत्वहरु • सत्र १३: चिसकेकाकुराहरुलाई प्रर्योग गन( • सत्र १४: कार्य�शालाको किनचोड्

गैर सरकारी संस्थाहरुको रमाइलो दुकिनर्याँमा तपाईंलाई स्वागत छ!

गैर सरकारी संस्थाहरु के हुन?

गैर सरकारी संस्थाहरु: $री�ाषा• गैर सरकारी संस्थाहरु के हुन….• संस्थाहरु हुन• फाईदाका लाकिग होइनन • नाफा बाढ्नका लाकिग होइनन • सरकारबाट संस्थागतरुपमा किबभाजिजत • स्व-शासक, किनर्यन्त्रक• अवाध्र्य (आफ्नै इच्छाले चल्ने )• कुनै समुहका माकिनसहरुको सेवा/ किबकास/ किहत/ बातावरणमा केजिन्dत • राजनैतीक दलहरुसँग अनुबन्धिन्धत नभएको

गैर सरकारी संस्था ना�करण• नाफारकिहत संस्था • नागरिरक समाज संस्था, संघ• किनजी स्वतन्त्र संस्था • तेस्रो �त्रका संस्थाहरु • समुदार्य केजिन्dत संस्थाहरु • किफल्ड गैर सरकारी संस्था • बातावरlणo गैर सरकारी संस्था

फरागिकलो/ व्या$क प्रकारका गैर सरकारी संस्था

• किबकास • किबकास र्योगनाहरुको ढाचा तर्यार गनु� तथा लागु गनु� • सेवा को पहुच नपुगेकाहरुको सेवामा केजिन्dत हुनु

• वकालत • जनचेतना, मन्जुरी तथा ज्ञान बढाउनु • सब�सा@ारणालाई राजनैतीक प्रकृर्यासँग जोडनु • सन्चारमाध्र्यम तथा कार्य�कता� समुहसँग सहकार्य� गनु� • साव�जकिनक किहतको लाकिग अक्षिभभावक वा सुर�ागाड�को भूमिमका किनबा�ह गनु�

• उत्पती • समुदार्यका बाचिसन्दाहरुको छोटोसमर्यको ससचिjकरण • समुदार्यको लामोसमर्यको किबकास

• अन्तरामिkर्य गैर सरकारी संस्थाहरु• बहु छेत्रीर्य • किवश्वब्र्यापी

गैर सरकारी संस्थाका लिसद्धान्तहरु • सम्झौताको असफलता

• बजारको असफलता

• सामाजिजक न्र्यार्य

• बैकल्पिल्पक किबकास

• सामाजिजक पुजी

आजका गैर सरकारी संस्थाहरु • किवश्वाका हरेक भागका सोच्न र्योग्र्य मुद्दाहरु लाई सम्बो@न गनु� • किबकिवन्न किब@ी तथा लक्ष्र्यहरु सँग परिरचाचिलत् हुनु • एक्लै अथवा सम्झौतामा परिरचालन् हुने • अती किबकिब@ हुन्छन तेसैले सामान्र्यकरण गन� सकिकदैन • कानुनअनुसारको अवस्थाको अक्षिभन्न पाटो हुन(B B. Ghali) किवश्वको नर्याँ शjी (K. Annan)• बढ्दो �ेत्र र पहुच सँग ५०००० भन्दा बढी अन्तररामिkर्य गैर सरकारी संस्थाहरु -उदाहरण अंनेस्टी इन्टरन्र्यासनल (Amnesty International)• Edelman Barometer का अनुसार किवश्वाका माकिनसले अरु सरकारी वा ब्र्यापारिरक् भन्दा गैर सरकारी संस्थाहरुलाई किबश्वास गछ�न्

केही गैर सरकारी संस्था क्षत्रहरु• अ�ेरिरका

• ३८ अन्तग�त १। मिमचिलर्यन गैर सरकारी संस्थाहरु दता� भएका छन • रामिkर्य जनवलको 1/10 र कुल ग्रहस्थ उत्पादनको ५।५% भाग • सम्पक्षिuहरु : ३ कित्रल्पिल्लअन डलर, बाकि[क राजस्व-१।६ कित्रचिलअन डलर र खच� १।५ कित्रचिलअन डलर • स्वर्यम्सेवक दर २७%

• �ारत • 1.3 million गैर सरकारी संस्थाहरु को[ , समाज वा किनजी नाफारकिहत कम्पकिनको रुपमा दता� भएकाछन • ¾ पूण�रुपमा स्वर्यम्सेवकहरुबाट चलेकाछन • वार्षि[Hक राजस्व करीब $6.5 B (Rs. 30K Cr.)

• क्र्याना'ा • दोस्रो ठुलो गैर सरकारी संस्थाहरुको कामदार भएको ठाउँ • १६१,००० गैर सरकारी संस्थाहरु• अथ� ब्र्यवस्थामा $112 B र्योगदान

ने$ाल�ा गैर सरकारी संस्था क्षत्रस्रोत: www.icnl.org

• आकार:• अनौपचारिरक गन्ती ८४,००० • समाज कलर्याण परिर[दमा दता�भएका ४०,००० गैर सरकारी संस्थाहरु र २११ अन्तरामिkर्य गैर

सरकारी संस्थाहरु• एक दसक अगाकिड जती मात्र र १९९२ मा ३९३

• १९९० को बहुदचिलर्य प्रजातन्त्र र २००७ को किनरपे�वाद/ @म� किनरपे� पछी चिशघ्र किबकास• गैर सरकारी संस्थासँग सम्बन्धिन्धत नर्याँ संकिब@ानमा भएको कानुन - @ारा ५१ क)

सामाजिजक न्र्यार्य र समाबेचिशताका सम्बन्धमा 'किनकितहरु'

गि7कासका लागिग केही 7ाधाहरु • प्रबेशका लाकिग बा@ाहरु

• वाध्र्यकारी दता� र दता� नगन(हरुकालाकिग सजार्य• अनुमती पाएका संस्थापकहरु - किबदेचिशहरु संस्थापक हुन नपाउने•

• कृर्याचिशल कृर्याकलापहरुमा बा@ा• वाध्र्यकारी वार्षि[Hक पुनद�ता� ( प्रगती रिरपोट� , अकिडट , मीदिटङ माइन्र्युटहरु , अकx ब[�को र्योजना आदी • रेपोर्टिटHङ् को आवश्र्यकता• समाप्ती, किवघटन ( सम्पक्षिu नेपाल सरकारको स्वमिमत्वमा जानु),सरकारको किब[र्यगत साव@ानी• किबदेशी संस्थाहरुबाट आउने रकम स्थाकिनर्य गैर सरकारी संस्थाबाट लागु हुनुपन( र सात किबक्षिभन्न मन्त्रालर्यहरुबाट स्विस्वकिक्रती चिलनु

पन(

• स्रोतहरुमा बा@ा• नेपाल सरकार , किबदेशी सरकारी तथा अन्तरामिkर्य गैर सरकारी संस्थाबाट आउने कोश रकमा मा बन्देज/ प्रकितबन्ध

गैर सरकारी संस्था क्षत्रका लागिग SWOT (strength-7ल/शक्तीweakness क�जोरी opportunities- अवसरहरु threats- चुनौगितहरु

• बल/शjी• सम्भाब्र्य कि|द्धी• सम्बन्ध तथा समुदार्य र माकिनसहरुसङको किवश्वाश

• कमजोरिर • संगठनात्मक �मताको कमी• श्रोतहरु परिरचालन गन( चिसपको कमी • जवाफदेकिहता र पारदर्शिशHताको कमी • �ेत्रगत रुपान्तरण मा असक्�मता

• अवसरहरु• सहकार्य� • वकालत र सामाजिजक परिरवत�न

• चुनौकितहरु • भ्रष्टाचार तथा राजनैतीक प्रभाव • कमजोर कानुनी समरचना • स्थाकिनर्य- रामिkर्य र अन्तरामिkर्य गैर सरकारी संस्थाकिबचको खाडल/फरक

गैर सरकारी संस्था क्षत्रका �ुख्र्य �ूमि�काहरु

• सेवा को भूमिमका : • स्वास्थ्र्य सेवा ,गरिरबी किनवारण ,चिश�ा• समुदार्य सेवा संस्थाहरु

• कृकि[मा सहर्योकिग भूमिमका :• सहकारीहरु , कृकि[ संघ,परिर[दहरु ,ग्रामीण किबकास

• वकालत को भूमिमका: • समुदार्यका चासोमा रहेका सामाजिजक , लैकिङक , राजनैतीक, बातावरणइर्य किब[र्यबस्तुलाई

आवाज दिदने

गैर सरकारी संस्था क्षत्रका �ुख्र्य �ूमि�काहरु

• समुदार्य किनमा�ण गन( भूमिमका • गुणस्तरीर्य जिजबनको प्रब@�न गन( तथा सामाजिजक पुँजिज किनमा�ण गन(

• सुचकको भूमिमका : • संवेदनचिशलता र आवेश,@र्मिमHक , सामाजिजक , कलात्मक को किबचमा पुल बने्न

• गुणकारी अक्षिभभावकको भूमिमका :• दान तथा परोपकार

• किबपत ब्र्यबस्थापना तथा मानवीर्य सहार्यताको भूमिमका :• आराम, पुनस्था�पना ,पुन प्राप्ती र पुनर्षिनHमा�ण

गैर सरकारी संस्थाका प्रचलनहरु

• समाज मा गैर सरकारी संस्थाको बारेमा बढ्दो सचेतना • रु्यवाहरुको किबचमा बढ्दो सेवा केजिन्dत भावना • गैर सरकारी संस्थाहरु अन्लाईन हुनु • जवाफदेकिहता र पारदर्शिशHता • गैर सरकारी संस्थाका संघ तथा संगठनहरु: http://www.ngofederation.org/)• सन्जाल/ नेट्वोक� र सहकार्य� • सु@ारइरहेको गैर सरकारी संस्था र सरकार किबचको सम्बन्ध

त$ाईंको संस्था

• सहभाकिगहरुले छोट्करिरमा आफ्नो संस्थाको बारेमा जानकारी बाडनेछन (लक्ष्र्य ,कार्य�क्रमा तथा प्रभावहरु, लल्पिक्छत समुदार्यहरु )

• चिचर्या |ेक…..आफना साथी सहभाकिगहरु सँग नेट्वोक� बढाउनुहोस् !

This presentation was produced as part of the United States Agency for International Development (USAID) and US Government Feed the Future project “Integrating Gender and Nutrition within Extension and Advisory Services” (INGENAES) under the Leader with Associates Cooperative Agreement No. AID-OAA-LA-14-00008. The University of Illinois at Urbana-Champaign is the prime awardee, and partners with the University of California-Davis, the University

of Florida, and Cultural Practice, LLC. www.ingenaes.illinois.edu

The research and this report were made possible by the generous support of the American people through USAID. The contents are the responsibility of the authors and do not necessarily reflect the views of USAID or the United States government.

© xxx and INGENAES

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 Unported License.Users are free:To share — to copy, distribute and transmit the work (without participant contact information)To remix — to adapt the work.Under the following conditions:Attribution — users must attribute the work to the authors but not in any way that suggests that the authors endorse the user or the user’s use of the work.