1

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» АҚ ФИЛИАЛЫ

АТЫРАУ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН

АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

«ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БІЛІМ

БЕРУ ЖҮЙЕСІ: МӘСЕЛЕЛЕРІ, БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ,

ДАМУ БОЛАШАҒЫ»

тақырыбындағы

халықаралық ғылыми-тәжірибелік online конференция

МАТЕРИАЛДАРЫ

1 ТОМ

Атырау қаласы

2016 жыл

2

Жалпы редакциясын басқарған:Галимжанова М.А.-педагогика

ғылымдарының кандидаты, профессор, академик

Редакциялық алқа мүшелері: Н.С.Сарсенова-доцент,п.ғ.к.,профессор,

О.М.Ташмуханова- доцент, Г.С.Қаленова-магистр

Жаһандық бәсекелестік жағдайындағы білім беру жүйесі: мәселелері,

басымдылықтары, даму болашағы: халықаралық ғылыми-тәжірибелік

конференция материалдар жинағы/ құраст.Г.Б.Исмурзина, И.Т.Юсупова,1-

том, Атырау, 2016. 275 б

Жинаққа ҚР бойынша мектепке дейінгі, жалпы орта білім беру

ұйымдарының педагогтары сонымен бірге техникалық және кәсіптік білім

беру мекемелер педагог мамандары, еліміздің және шетелдік жоғары оқу

орындарының ғалымдары, «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалдарының профессор-

оқытушылар құрамының ғылыми баяндамалары мен іс-тәжірибелері енген.

Жинақ білім беру жүйесі біліктілікті арттыру қызметкерлеріне, ғылыми

қызметкерлерге, жоғары оқу орындары мен колледж оқушылары мен

студенттеріне және барлық тәрбие және білім беру саласы қызметкерлеріне

арналған.

Жинақ үздіксіз білім беру жүйесінің қызметкерлеріне және көпшілік

оқырманға арналған.

Барлық материалдар авторлар ұсынған нұсқада жарияланған.

© «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты, 2016 жыл

3

ВСТУПИТЕЛЬНОЕ СЛОВО

Галимжанова Маржан Анесовна директор ИПК по Атырауской области филиала АО «НЦПК «Өрлеу»,

кандидат педагогических наук, профессор,

академик Международной Академии Информатизации

Уважаемые коллеги!

Филиал Акционерного Общества «Национальный центр повышения

квалификации «Өрлеу» Институт повышения квалификации педагогических

работников по Атырауской области» приветствует вас на международной

научно-практической он-лайн конференции на тему «Система образования в

условиях глобальной конкуренции: проблемы, приоритеты, перспективы

развития».

Как вы знаете, сегодня уровень развития образования используется в

качестве одного из факторных показателей в рейтинговых оценках уровня

конкурентоспособности различных экономических систем.

Поэтому, перед современной образовательной политикой стоит задача

создать такие условия для развития системы образования, которые бы

активировали возможности интеграции в мировое образовательное

пространство, а также стимулировали рост качества образования.

Глобализация образования выносит процессы конкуренции в

данной сфере на международный уровень. Повышается роль

образовательных учреждений в борьбе за лидерство в мировой системе

образования, обеспечении стратегических конкурентных преимуществ на

рынке образования.

Процессы глобализации, нашедшие отражение в трансформации

мировой системы образования, представляют собой вызов для отечественных

систем образования.

Ответом на вызовы времени может стать инновационная модель

образования, которая выполняет помимо собственно образовательных целей

ещё и важнейшие социальные функции, и в этом смысле выступает как

функциональный механизм, который делает возможным дальнейшее

развитие государства, общества и личности.

Как отметил Президент Республики Казахстан Нурсултан Абишевич

Назарбаев: «Сегодня важно взглянуть на образовательные процессы как

можно шире. Каждому человеку надо привить умение делать, умение

учиться, умение жить вместе в современном мире… Поэтому первостепенная

задача современной системы образования - это подготовка людей,

обладающих критическим мышлением и способных ориентироваться в

информационных потоках».

В настоящее время система образования Республики Казахстан

проходит путь постепенной интеграции в международную образовательную

4

систему. Казахстан, подписав Болонскую декларацию, открыл для себя дверь

в мировую образовательную систему.

В результате в нашей стране начался процесс модернизации

отечественного образования и приведения его в соответствие с

международными стандартами.

Так какой же должна быть обновленная система образования с учетом

того, что в современных условиях важно найти определенный баланс: с

одной стороны, интегрироваться в мировое образовательное пространство, а

с другой– охранить достоинства собственной системы, без которых

невозможно существование национальной культуры?

Ответы на этот, волнующий всех педагогов вопрос, мы надеемся

получить на нашей конференции, целью которой является обсуждение

актуальных аспектов внедрения эффективных практик в условиях

обновления содержания воспитания и образования.

5

ФОРМИРОВАНИЕ КОГНИТИВНЫХ КЛЮЧЕВЫХ

КОМПЕТЕНЦИЙ НА УРОКАХ ФИЗИКИ

Гребенникова Наталья Борисовна, г. Омск, ФГБОУ ВПО «Омский государственный университет

им. Ф.М. Достоевского», доцент кафедры социальной работы,

педагогики и психологии

Ланкина Маргарита Павловна, г. Омск, ФГБОУ ВПО «Омский государственный университет

им. Ф.М. Достоевского», профессор, заведующий кафедрой общей физики

Николаева Тамара Николаевна,

г. Омск, БОУ «Гимназия № 147», учитель физики

В современной системе непрерывного образования основным

направлением инновационных изменений является компетентностный

подход, при котором основной целью становится освоение учащимися

комплекса компетенций.На компетентностном подходе строятся

Федеральные государственные образовательные стандарты высшего

профессионального образования большинства направлений подготовки в

высших учебных заведениях Российской Федерации.Однако

методологической основой Федерального государственного

образовательного стандарта (ФГОС) среднего (полного) общего образования

в РФ является системно-деятельностный подход, который обеспечивает

формирование готовности обучающихся к саморазвитию и непрерывному

образованию, активную учебно-познавательную деятельность обучающихся

[1].

Для того чтобы понять механизм обеспечения готовности обучающихся

к непрерывному образованию, необходимо выявить общее в

компетентностном подходе, принятом в вузах, и системно-деятельностном

подходе, на котором строится школьное образование.

В структуре компетенций можно выделить когнитивный,

деятельностный и личностный компоненты. Когнитивный компонент связан

со знаниями, интеллектуальным развитием обучающегося, его творческими

способностями. Деятельностный компонент – с формированием и

применением умений, в том числе в интегративных областях знания, в

ситуациях неопределенности и неоднозначности. Личностный компонент

связан с отношением обучающегося к выполняемой деятельности [2]. ФГОС

среднего (полного) общего образования РФ требует, чтобы по окончании

средней школы выпускник мог предъявить личностные, метапредметные и

предметные результаты обучения. В метапредметные результаты

включаются межпредметные понятия и универсальные учебные действия

(регулятивные, познавательные, коммуникативные), способность их

использования в познавательной и социальной практике, самостоятельность

в планировании и осуществлении учебной деятельности и организации

6

учебного сотрудничества с педагогами и сверстниками, способность к

построению индивидуальной образовательной траектории, владение

навыками учебно-исследовательской, проектной и социальной деятельности

[1].

Таким образом, интересующими нас общими составляющими в

школьном и вузовском образовании являются когнитивный и

деятельностный компоненты компетенций. Именно они обеспечивают

преемственность и непрерывность школьного и вузовского образования.

Кроме того, когнитивный и деятельностный компоненты допускают четкое

структурирование и, следовательно, формализацию, количественное

описание, прямое управление и диагностику при их формировании. Поэтому

обратим внимание, прежде всего, на формирование этих составляющих

компетенций обучающихся.

Перечисленные выше элементы компетенции согласуются с

предметными компетенциями, сформулированными в категориальном базисе

учебной дисциплины «Физика». К предметным когнитивным и

деятельностным элементам компетенций следует отнести:

-понимание физической сущности наблюдаемых во Вселенной явлений,

понимание роли физики в формировании кругозора и функциональной

грамотности человека для решения практических задач;

-владение основными физическими понятиями, законами, теориями;

уверенное пользование физическими терминами и обозначениями;

-владение основными методами физического научного познания:

наблюдение, описание, измерение, эксперимент; умения обрабатывать

результаты измерений, обнаруживать зависимость между физическими

величинами, объяснять полученные результаты и делать выводы;

- умение применять формулы, законы, модели для решения задач по физике;

-сформированность собственной позиции по отношению к физической

информации, получаемой из разных источников [1].

Специфика учебной дисциплины «физика» такова,что задачи

формирования перечисленных выше элементов компетенций могут решаться

комплексно в рамках изучения одной темы.

Получение информации обучающимися по данной дисциплине

возможно из различных пространств личностного опыта.

Ориентируясь на классификацию пространств индивидуального опыта

человека, предложенную К.Я. Вазиной, мы выделяем три вида опыта

обучающихся:

- индивидуальный опыт накопления через тексты;

-индивидуальный опыт накопления через предметно-практическую

деятельность;

-индивидуальный опыт накопления через восприятие, наблюдение за

явлениями, через самостоятельно выработанные идеи, позиции, смыслы [3].

Таким образом,каждый ученик может получить задание от

преподавателя с учетом его личностных особенностей в получении и

7

переработки информации,что является условием активизации его

познавательной деятельности и обеспечивает заинтересованность и ситуацию

успеха.

Интеграция перечисленных выше пространств индивидуального опыта

позволяет обучающимся ощутить себя не только в роли воспринимающего

объекта, но и в роли действующего, производящего нечто и умеющего

самостоятельно мыслить.

Проявление различных видов активности обеспечивают обучающимся

возможность «выхода в рефлексивную позицию». Суть данного явления

состоит в том, что человек перестает осуществлять какую-либо деятельность

и делает её объектом исследования с точки зрения перечисленных выше трех

позиций. «Рефлексия начинается с того момента, когда фиксируется

некоторое «незнание»,появляется «знание о незнании» [3]. При

возникновении такой фиксации рождается потребность познавать и

понимать.

В качестве примера приведем элементы урока по теме: «Величины,

характеризующие колебательные движения», проведенного в 9 классе одним

из авторов статьи.

После актуализации знаний школьников о различных колебательных

системах учитель вместе с обучающимися спланировал цель и задачи урока.

Далее проводилось изучение нового материала на основе аналогии

вращательного и колебательного движений – были определены понятия

амплитуды, периода, частоты и разности фаз колебаний. В ходе объяснения

применялись основные логические приемы – реляционно-логический анализ,

фрагментарный синтез, сравнение, обобщение, абстрагирование, а также

различные виды умозаключений – дедукция, аналогия.

Школьникам были предложены различные задания:

1.Поработать с текстами учебников и научно-просветительской литературы и

подготовить презентации с интересной информацией по теме («Маятник

Фуко»).

2.Выполнить тест по теме урока, провести взаимооценку работ в парах.

3.Провести сравнительный анализ величин, характеризующих колебательное

движение и движение по кругу.

4.Составить алгоритм исследования зависимости периода колебаний

маятника от его параметров (для математического маятника – от его длины и

массы груза; для пружинного маятника–от массы груза и жесткости

пружины).

5.Провести исследование и выполнить расчеты периода колебаний. Разные

группы школьников получили разные задания для микроисследований.

Результаты исследований были доложены представителями групп.

По результатам групповой работы учитель вместе с учащимися провел

обобщение материала и анализ успешности выполнения заданий.

На следующем этапе урока проводилось закрепление материала

средствами решения ряда физических задач.

8

Оценивание работы учащихся на уроке проводилось по балльно-

рейтинговой системе. Каждый школьник самостоятельно рассчитал свою

отметку за урок.

На всех этапах урока учитель выводил обучающихся в рефлексивную

позицию – при формулировании цели и задач урока, при изучении нового

материала, в процессе применения знаний, проверки знаний и умений, в ходе

микроисследований, решения задач, взаимооценки и самооценки.

На уроке были реализованы все этапы планомерного формирования

элементов когнитивных ключевых компетенций:мотивирование

обучающихся к изучению материала; ориентировочная основа деятельности

как на урок в целом, так и для микроисследования; работа с объектами в

материальной и материализованной форме (оборудование для

микроисследования – математические и пружинные маятники на штативах,

наборы грузов и пружинок; презентации, содержащие рисунки, формулы,

графики, определения физических понятий – на каждом столе в классе был

ноутбук); внешнеречевой этап – после формулирования определений новых

понятий учитель просил учеников повторять эти определения в парах друг

другу; внешняя речь «про себя» реализовалась при решении задач – учитель

дал разные задания разным учащимся: ученикам, у которых возникли

вопросы, предложил работать над задачей вместе (одного из них вызвал к

доске), остальные школьники решали задачи самостоятельно.

Таким образом, на уроке решались задачи формирования в той или иной

степени всего комплекса когнитивных ключевых компетенций. Иными

словами, если педагог ставит перед собой цели формирования комплекса

когнитивных ключевых компетенций и успешно их решает, то он формирует

у учащихся активную, самостоятельную и инициативную позицию по

отношению к учению.

Литература:

1.Федеральный государственный образовательный стандарт среднего

(полного) общего образования. Приказ Минобрнауки РФ от 17.05.2012 г. №

413. Режим доступа: http://rg.ru/2012/06/21/obrstandart-dok.html 2.Ланкина М.П., Эйсмонт Н.Г. Компетентностный подход: особенности

реализации в физическом и техническом образовании: монография / М.П.

Ланкина, Н.Г. Эйсмонт. – Омск: Изд-во Ом. гос. ун-та, 2015. – 148 с.

3.Вазина К.Я. Единство творчества человека и рефлексивных способностей

//Вестник Оренбургского государственного университета. – 2007. - № 4. – С.

51-57.

9

ОРГАНИЗАЦИЯ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ В УСЛОВИЯХ

ХОЛИСТИЧНОЙ ИНФОРМАЦИОННО-ОБРАЗОВАТЕЛЬНОЙ

СРЕДЫ ФАКУЛЬТЕТА ВУЗА (НА ПРИМЕРЕ ФМФИ СГСПУ)

Аниськин Владимир Николаевич г. Самара, Самарский государственный социально-педагогический университет

(СГСПУ),

декан факультета математики, физики и информатики (ФМФИ)

Известно, что воспитательная работа является неотъемлемой частью

повседневной профессионально-педагогической деятельности преподавателя

любого образовательного учреждения (образовательной организации):

детского сада, школы, лицея, колледжа, техникума, вуза. В.А. Сластёнин,

И.Ф. Исаев и Е.Н. Шиянов в своём учебном пособии по педагогике для

студентов высших педагогических учебных заведений рассматривают

воспитание как «специально организованную деятельность педагогов и

воспитанников для реализации целей образования в условиях

педагогического процесса», а «деятельность педагогов в этом случае»

называют «воспитательной работой»[1].Виды воспитания классифицируются

названными учёными следующим образом:

-обобщённо, (умственное, нравственное, трудовое, физическое воспитание);

-по направлениям воспитательной работы в образовательном учреждении

(гражданское,политическое, интернациональное, нравственное, эстетическое,

трудовое, физическое, правовое, экологическое, экономическое воспитание);

-по институциональному признаку (семейное, школьное, внешкольное,

конфессиональное, воспитание по месту жительства, воспитание в детских,

юношеских организациях, воспитание в специальных образовательных

учреждениях) [2];

-по стилю отношений между воспитателями и воспитанниками

(авторитарное, демократическое, либеральное, свободное воспитание);

-в зависимости от философской концепции (прагматическое,

аксиологическое, коллективистское, индивидуалистическое) и другие виды

воспитания [1].

По-нашему мнению все перечисленные виды воспитания являются

актуальными и значимыми для высших учебных заведений и их факультетов,

независимо от направлений и профилей подготавливаемых ими бакалавров,

специалистов, магистров. При этом организация воспитательной работы в

вузах регламентируется такими основоопределяющими для всей

деятельности образовательного учреждения документами, как, например,

устав вуза, концепция развития вуза, правила внутреннего распорядка для

преподавателей и студентов вуза. На основании этих общих для всех

образовательных учреждений документов каждый конкретный вуз

разрабатывает и использует свои локальные акты, учитывающие его

специфику, возможности и конкретизирующие механизмы организации

воспитательной работы. В Самарском государственном социально-

педагогическом университете к таким локальным актам относятся:

10

- Кодекс корпоративной культуры ФГБОУ ВО «СГСПУ» на 2012-2017 годы;

- Положение об управлении по воспитательной и социальной работе СГСПУ;

- Положение о факультете СГСПУ;

- Положение о кафедре СГСПУ;

- Положение о совете по воспитательной работе СГСПУ;

- Положение о спортивном клубе СГСПУ;

- Положение о студенческом трудовом отряде СГСПУ;

- Положение о центре содействия занятости и трудоустройству выпускников;

- Положение о кураторе академической учебной группы;

- Положение о студенческом совете общежития и некоторые другие.

В качестве примеров документов, определяющих основные направления

воспитательной работы в СГСПУ, можно привести такие, как:

- Целевая программа «Я – гражданин России, я – студент СГСПУ»;

- Целевая программа «Культурное наследие России»;

- Целевая программа «Здоровое поколение»;

- Целевая программа «Таланты нашего вуза»;

- Целевая программа «Формирование социальной зрелости в условиях

вуза у студентов из числа детей-сирот и детей, оставшихся без попечения

родителей» и другие.

Кроме того, в настоящее время в СГСПУ подготовлена Концепция

воспитательной работы, основывающаяся на том, что воспитательная работа

в университете является частью системы профессиональной подготовки

студентов и направлена на формирование специалиста, обладающего научно-

философским мировоззрением, нравственным сознанием и культурно-

просветительской компетентностью. Поэтому целью этого документа

является создание условий для развития и реализации личностного

потенциала обучающихся, становления профессионально- и социально-

компетентной личности студента, способного к творчеству, обладающего

научным мировоззрением,высокой культурой, нравственностью и

гражданской ответственностью, а задачами–обеспечение преподавателей

(воспитателей) методологическими и методическими основами качественной

организации системы воспитания будущих выпускников-профессионалов

вуза в соответствии с основными направлениями воспитательной работы

СГСПУ, к которым относятся:

1.Формирование и развитие социально-педагогической воспитывающей

среды, направленной на творческое саморазвитие и самореализацию

личности студента;

2. Организация умственно-интеллектуального, гражданско-патриотического,

нравственно-эстетического, политического, трудового, физического,

правового, экологического воспитания студентов;

3.Анализ проблем студенчества и оказание им консультационной помощи;

4.Содействие работе студенческих объединений и коллективов;

5.Организация культурно-творческих, спортивных, иных общественно-

значимых коллективных мероприятий;

11

6.Формирование и развитие информационно-образовательной среды вуза для

гарантированного информационного обеспечения студентов теоретическими

и практическими знаниями в различных сферах деятельности;

7.Социальная работа и создание условий для трудовой деятельности и

занятости студентов университета;

8.Совершенствование системы морального и материального стимулирования,

оптимизация мер поощрений и дисциплинарных взысканий, применяемых к

студентам;

9.Организация работы с родителями студентов с участием попечительского

совета.

При этом воспитательная работа предполагает единство и

согласованность действий всех субъектов воспитания и представляет собой

важнейший способ социализации и адаптации молодого человека в

постоянно меняющемся обществе.

Концепция предусматривает формирование факультетами СГСПУ

собственных стратегий воспитательной работы с учётом целей, задач и

приоритетных направлений деятельности вуза, а также самостоятельную

позицию преподавателей университета в выборе конкретных задач, форм и

методов воспитательной работы. На основании этого положения ФМФИ

СГСПУ разрабатывает свою стратегию воспитательной работы с учётом того

обстоятельства, что на факультете успешно развивается холистичная

информационно-образовательная среда (ХИОС) и информационное

обеспечение студентов знаниями реализуется в её условиях.

Известно, что под информационно-образовательной средой (ИОС) вуза

понимается совокупность всевозможных образовательных, учебных,

научных и иных ресурсов; средств их разработки, хранения и обеспечения

дистанционного и непосредственного доступа и обмена необходимой

субъектам образовательного процесса информацией; учено-лабораторного и

иного оборудования;а также современных и перспективных информационно-

коммуникационных технологий (ИКТ). Основное отличие холистичной

информационно-образовательной среды вуза от продифинированной выше

ИОС заключается в том,что в её структуру заложен принцип

комплексирования (интеграции или холизма, как философии целостности)

методов, форм, средств и технологий обучения, в первую очередь, средств

реализации ИКТ и программных средств учебного назначения. По-нашему

мнению, этот принцип наиболее оптимален не только для организации

концентрированного обучения и достижения более высоких образовательных

результатов по сравнению с применением в отдельности самых совершенных

современных и перспективных средств ИКТ, а и для оптимизации и

рационализации воспитательной работы [3].

Именно для оптимизации решения образовательно-воспитательных

задач в компетентностно-ориентированной подготовке бакалавров

педагогического образования на ФМФИ СГСПУ применяется холистичная

компоновка компьютерных аудиторий. Её суть заключается в интеграции

12

современных электронных и традиционных учебных, научных, культурно-

просветительских информационных ресурсов, объектов изучения и средств

обучения в рамках одной или нескольких компьютерных аудиторий. Тем

самым повышается синергетический потенциал информационно-

образовательной среды факультета, и создаются дополнительные

возможности для реализации принципа эмерджентности в профессиональной

подготовке студентов педагогического вуза, неотъемлемой частью которой

является подготовка будущего педагога-воспитателя. Под руководством В.Н.

Аниськина, Т.В. Добудько, В.И. Пугача на факультете созданы и в течение

четырёх лет успешно эксплуатируются девять компьютерных аудиторий с

предметно-тематической холистичной компоновкой по восьми

направлениям: естественнонаучное образование; информатика и

вычислительная техника; ИКТ, физика; филология; искусство; история;

археология. Такой холистичный подход даёт веские основания для

предположения о том, что комплексирование современных электронных

(компьютерных) средств реализации образовательных ИКТ с традиционными

средствами обучения (бумажными, техническими, лабораторными и т.п.)

является одним из способов повышения эффективности учебно-

воспитательного процесса вуза. При этом обязательным условием

эффективности холистичной информационно-образовательной среды

является возможность предоставления преподавателю использования всего

комплекса средств обучения и воспитания по мере их необходимости.

Комплексирование различных по своим дидактическим свойствам и

функциям традиционных электронно-коммуникативных средств обучения

(ЭКСО), а также аппаратных и программных компьютерных средств ИКТ не

только расширяет и обогащает их дидактический и воспитывающий

потенциал. Создание подобного комплекса обеспечивает реализацию

синергетического эффекта в образовательном процессе за счёт интеграции

средств ИКТ в единую систему. Для обеспечения активного освоения

студентами учебного материала комплексирование средств ИКТ выполняется

с учётом предметных особенностей тех учебных занятий, на которых они

применяются, а также специфики гуманитарного и естественнонаучного

познания [4].

По сути, ХИОС вуза можно определить как системно-интегративный

комплекс современных и перспективных ИКТ, аналоговых и цифровых

средств их реализации, учебных, научных, воспитательных и иных бумажных

и электронных ресурсов, в том числе программных средств учебно-

воспитательного назначения; средств их разработки, хранения и обеспечения

сетевого дистанционного, и непосредственного доступа к информации,

необходимой преподавателям и студентам; а также традиционных ЭКСО и

ТСО, лабораторного и иного учебно-производственного и специального

оборудования [5]. Подобный системно-интегративный комплекс выполняет

функции единого инструментария информационного обмена между

субъектами учебно-воспитательного процесса с использованием баз

13

метазнаний и метаданных учебного, научного, воспитательного и культурно-

просветительского назначений. Несомненно, что особую роль при этом

играют современные и перспективные мультимедийные и интерактивные

компьютерные средства, которые определяют отдельную категорию средств

реализации образовательных ИКТ, в том числе и сетевых технологий,

занимающих особое место в учебно-воспитательном процессе вуза. Стоит

отметить также, что в условиях ХИОС значительное место в организации

воспитательной работы факультета отводится, кроме уже привычных

компьютерных аудиторий, таким компонентам этой среды, как: библиотека,

медиатека, музеи, научные и учебно-производственные, общекультурные и

культурно-просветительские объекты, как входящие в инфраструктуру вуза,

так и выходящие за её пределы. В этом случае речь идёт уже о холистичном

информационном пространстве (ХИОП) города, региона, страны [4].

Описываемая нами ХИОС ФМФИ СГСПУ полностью соответствует

критериям, предъявляемым к современной информационно-образовательной

среде вуза, однако в рамках исследуемой нами проблемы, в ней можно

выделить и специфичные возможности для организации воспитательной

работы,а также некоторые этические аспекты, тесно связанные с

воспитанием личности будущего педагога.

Одним из таких аспектов является необходимость освоения субъектами

учебно-воспитательного процесса этической и нормативно-правовой

компоненты при использовании учебной, воспитательной и иной

информации, полученной в условиях ХИОС [3]. Действительно, возможность

почти неограниченного сетевого доступа к учебным, научным, иным

информационным ресурсам, электронным изданиям и программным

средствам, в соответствии с одним из признаков информационного общества,

заключающимся в свободе циркуляции информации в нём, порождает у

субъектов ХИОС определенную иллюзию лёгкости получения необходимой

информации и оперирования ею без учёта требований и ограничений

правообладателей и разработчиков. Как отмечает В.В. Лаптев: «Радикальное

изменение доступа к научной информации, благодаря развитию сети Internet,

привело к ˂…˃ доступности разнообразных источников информации

практически каждому заинтересованному исследователю. Развитие данной

тенденции усиливает внимание к этическим проблемам научного

исследования, например, к проблеме точных ссылок не только на

публикации, но и на идеи. Поэтому, в подготовке аспирантов (студентов –

В.А.) должно быть предусмотрено обсуждение вопросов научной

нравственности и этики» [6]. При этом следует подчеркнуть, что жёсткого

ограничения и нормирования в добросовестном применении субъектами

ХИОС сетевой информации, получаемой ими практически в неограниченных

объёмах, не должно быть. Последнее требование может являться

эффективным условием для рефлексии субъектов учебно-воспитательного

процесса в определении ими уровня своей информационно-

коммуникационной компетентности. По нашему мнению, в этом заключается

14

одна из дополнительных и существенных возможностей ХИОС в

организации воспитательной работы.

Следует также подчеркнуть то обстоятельство, что образующие ХИОС

современные ИКТ, относящиеся по классификации Г.К. Селевко к группе

педагогических технологий основывающихся на эффективности управления

учебно-воспитательным процессом, являются наиболее рациональным

инструментом организации самостоятельной учебной деятельности

студентов, т.к. они имеют общепедагогический уровень применения и

рассчитаны на все категории обучающихся [7]. По ориентации на

личностные структуры ИКТ могут рассматриваться в условиях современной

ХИОС как система многофункциональных методов и средств, наиболее

целесообразных для развития способов умственных действий студентов,

управления их познавательной деятельностью, её мотивации и активизации

на основе интерактивного взаимодействия обучающегося и компьютера в

единой образовательно-исследовательской системе. Подобный функционал

имеет самое непосредственное отношение к воспитательной составляющей

учебного процесса вуза, и это вторая дополнительная возможность ХИОС

для организации воспитательной работы [3].

Ещё одну особенность современной ХИОС определяют возможности

ИКТ в расширении границ таких фундаментальных категорий, как знание и

язык. Получение и передача знаний при помощи языка является основой

коммуникаций в любой педагогической системе, а, следовательно, её субъект

должен овладеть в процессе своей подготовки таким качеством, как

социокультурная компетенция. Являясь по своей сути предметной

актуализацией общего понятия «компетенция» социокультурная

компетенция представляет собой некое интегративное качество личности. В

семантическом плане, – это качество характеризуется готовностью личности

к решению задач в коммуникативной и преобразовательной деятельности

среди носителей другой культуры с опорой на общемировой

социокультурный опыт, а в структурном плане оно представляет собой

объединение деятельностных, информационно-когнитивных и

аксиологических компонентов [8]. Фактически, речь здесь идет о проблемах

языковой подготовки студентов, которая пока ещё не отвечает требованиям

социального заказа общества, да и не позволяет «читающим и переводящим

со словарем» субъектам образовательного процесса свободно общаться и

вступать в профессиональные коммуникации с зарубежными партнерами. В

условиях информационного общества современные и перспективные ИКТ,

как основа ХИОС, являются не только необходимым и эффективным

инструментарием, который позволяет интенсифицировать и оптимизировать

языковую подготовку обучающихся, а и определяют совершенно иной тип

коммуникаций, при котором человеку гораздо легче овладеть хотя бы одним

иностранным языком. Данная мотивация, генерируемая ХИОС, определяет

третью возможность среды в организации воспитательной работы, а именно

15

усиливает воспитательное влияние преподавателя на студента в отмеченном

направлении.

В заключение хотелось бы отметить ещё один воспитательный аспект

ХИОС, заключающийся в необходимости формирования у её субъектов

культуры компьютерного тестирования. Как отмечают В.И. Васильев, А.А.

Киринюк, Т.Н. Тягунова: «нормативные требования к программно-

дидактическим тестовым материалам и технологиям компьютерного

тестирования, а также методологические требования соответствующего

поведения участников культурного пространства тестирования» [9] уже

давно стали одной из обязательных составляющих профессиональной

компетентности педагогов.

Список литературы

1. Сластёнин В.А. и др. Педагогика: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб.

заведений / В.А. Сластенин, И.Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов; Под ред. В.А.

Сластенина. – М.: Издательский центр "Академия", 2002. – 576 с.

2. Российская педагогическая энциклопедия: в 2 т. / гл. ред. В.В. Давыдов. –

М.: Большая Российская энциклопедия, 1993. – Т. 1. – С. 165.

3.Аниськин В.Н. О некоторых воспитательных аспектах холистичной

информационно-образовательной среды вуза // Воспитательные аспекты

процесса обучения дисциплинам естественнонаучного цикла. – Самара:

ПГСГА, 2012. – С. 30-33.

4.Аниськин В.Н., Богословский В.И., Добудько Т.В., Пугач В.И.

Холистичная компоновка компьютерных аудиторий для повышения

потенциала информационно-образовательной среды вуза //

Высокотехнологичная информационно-образовательная среда. – СПб.: ООО

«Книжный Дом», 2015. – С. 140-146.

5.Аниськин В.Н., Богословский В.И., Иванов Д.В. Холистичная

информационно-образовательная среда и её синергетический потенциал в

профилактике употребления психоактивных веществ обучающимися на

основе метода биологической обратной связи / Научное мнение – № 8, 2014.–

С. 220-227.

6.Лаптев В.В. Тенденции развития системы подготовки кадров высшей

квалификации на современном этапе развития науки и образования //

Аспирантура: проблемы развития. – СПб.: ООО «Книжный дом», 2004. – С.

10-20.

7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное пособие.

– М.: Народное образование, 1998. – 256с.

8.Вершинин И.В., Аниськин В.Н. О некоторых особенностях подготовки

кадров высшей квалификации в условиях современной информационно-

образовательной среды // Совершенствование подготовки и аттестации

научных и научно-педагогических кадров высшей квалификации. Вып. 1. –

СПб.: ООО «Книжный Дом», 2006. – С. 129-139.

16

9. Васильев В.И., Киринюк А.А., Тягунова Т.Н. Требования к программно-

дидактическим тестовым материалам и технологиям компьютерного

тестирования: Учебное издание. – М.: МГУП, 2005. – 29с.

О НЕКОТОРЫХ АСПЕКТАХ ФОРМИРОВАНИЯ

ЛИЧНОСТНОГО КОМПОНЕНТА ИКТ-КОМПЕТЕНТНОСТИ

БУДУЩИХ МЕНЕДЖЕРОВ ТУРИСТСКИХ УСЛУГ ПРИ ИЗУЧЕНИИ

КУРСА «ИНФОРМАТИКА»

Замара Елена Викторовна г. Самара,

ГБПОУ «Самарский государственный колледж сервисных технологий и дизайна»,

преподаватель

Личностный компонент является обязательной составляющей модели

формирования информационно-коммуникационной компетентности (ИКТ-

компетентности) будущих менеджеров туристских услуг наряду с

когнитивным и деятельностным компонентами. Он может рассматриваться

как совокупность ценностно-мотивационной и рефлексивной составляющих,

которые включают в себя ценностные установки и ориентации на

использование возможностей информационно-технологической среды (IT-

среды) туристических фирм для оптимизации профессиональной

деятельности менеджеров, мотивацию использования ее компонентов для

формирования и продвижения турпродукта,рефлексию собственной

деятельности, активизацию волевых усилий, направленных на решение задач

в профессиональной деятельности. Личностной компонент во многом

определяет успешность профессиональной деятельности специалиста

(менеджера туристских услуг),в том числе и информационно-

технологической.

Для будущих менеджеров туристских услуг к личностно-

деятельностному компоненту информационно-коммуникационной

компетентности относятся следующие составляющие:

1.Ценностно-мотивационная, включающая в себя: мотивацию использования

основополагающих знаний информатики для нахождения менеджером

оптимальных решений информационно-технологических задач (ИТ-задач)

туристической сферы из их множества; осознание ценности,

своевременности доступа, защищенности, релевантности информации для

индустрии туризма; заинтересованность, а в дальнейшем - потребность

специалиста, в получении знаний и опыта использования компьютерных

информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) для создания

турпродуктов; убежденность в необходимости их использования для

оптимизации деятельности туристических фирм; заинтересованность в

качественном выполнении профессиональной информационно-

17

технологической деятельности, направленной на создание и продвижение

туристического продукта и туристической услуги.

2. Рефлексивная, отражающая стремление менеджера к совершенствованию

собственных умений и навыков (компетенций) использования программных

туристических систем, локальной и сетевой IT-среды турфирмы в процессе

создания и продвижения турпродуктов; потребность в саморазвитии,

самосовершенствовании, повышении квалификации на основе интеграции

профессиональной и информационно-технологической деятельности в

туристической сфере; стремление к ликвидации психологических барьеров,

мешающих повсеместному использованию персонального компьютера в

профессиональной деятельности; проявление стремления к достижению

высоких результатов в использовании IT-среды турфирмы и карьерному

росту специалиста.

Для формирования у будущих менеджеров туристических услуг

личностного компонента ИКТ-компетентности в процессе изучения курса

«Информатика» необходимо имитировать их будущую профессиональную

деятельность с использованием разнообразных ситуаций, которые часто

возникают в динамично развивающейся и зависимой от самых различных

социально-экономических и иных факторов сфере туризма, что, в свою

очередь, возможно при использовании активных и интерактивных форм

обучения, а также метода проектов на занятиях по информатике [1].

В связи с тем, что данная дисциплина относится к разряду учебных

курсов выраженного деятельностного типа [2], нами на занятиях по

информатике с будущими менеджерами туристических услуг для

формирования их личностного компонента ИКТ-компетентности

применяются профессионально-ориентированные задания, выполняемые

парами или небольшими исследовательскими группами (интерактивная

форма обучения) с распределением обязанностей и четкими критериями

оценивания вклада каждого обучающегося в общее дело. При этом

обучающимся могут быть определены согласованные с ними личностные

роли (например, менеджера, руководителя, туриста и т.д.), определены их

параметры и введены конкретные числовые коэффициенты для их

оценивания.

В ходе таких занятий происходит перераспределение ролей

преподавателя и обучающегося и предполагается обучение в сотрудничестве

с преподавателем, который является консультантом обучающегося, а также

менеджером учебного процесса. Фактически при этом происходит смещение

традиционных акцентов, когда главным действующим лицом учебного

процесса становится обучающийся, проявляются его предпочтения и

собственная инициатива, что позволяет активно формировать личностный

компонент ИКТ-компетентности будущих менеджеров туристских услуг при

изучении ими курса «Информатика».

При такой организации занятий задача преподавателя заключается в

том, чтобы помочь обучающемуся в выборе правильной стратегии овладения

18

ИКТ-компетентностью, а также раскрытии своего личностного потенциала

[2]. В отличие от традиционных форм обучения, когда зачастую содержание

учебного курса транслируется обучающимся по одностороннему каналу

связи, в процессе формирования личностного компонента следует

ориентироваться на технологию личностно-ориентированного обучения,

которая предполагает индивидуальный подход к каждому обучающемуся.

Взаимодействие преподавателя и обучающегося в традиционной

педагогике обычно осуществляется через выбранные преподавателем

средства обучения, в то время как в личностно-ориентированном обучении

это взаимодействие (учебная коммуникация) реализуется с применением

индивидуальных средств и методов обучения по двухстороннему

трансляционному каналу с установлением обратной связи [3].

Кроме контекстных IT-задач на занятиях по информатике с будущими

менеджерами туристских услуг преподаватель целенаправленно организует

специально-профессиональные технологические ситуации

неопределенности, которые характеризуют на базовом этапе умения

студентов младших курсов ориентироваться в аппаратно-программных

средствах ИКТ и периферийных устройствах персонального компьютера.

Таким примером может служить следующая ситуация: при оформлении

заявки и договора на предоставление туристических услуг необходимо

сделать копии документов клиента, но неожиданно вышел из строя

ксерокопировальный аппарат, будущий специалист должен уметь

использовать другое офисное оборудование (принтер, сканер, фотоаппарат)

для выполнения работы. Решение подобных проблемных заданий позволяет

создать условия для ликвидации психологических барьеров у будущих

менеджеров туристских услуг по использованию аппаратных и программных

средств и периферии персонального компьютера в своей профессиональной

деятельности, а также способствует проявлению волевых усилий студентов к

оперативному и качественному выполнению порученной им работы и

сохранению эмоциональной устойчивости в преодолении трудностей.

Использование подобных ситуаций позволяет будущим менеджерам

актуализировать свои теоретические знания, практические умения и опыт

применения ИКТ для принятия эффективных IT-решений по оказанию

туристических услуг в моделируемых преподавателем неординарных

условиях.

Кроме того, формируемый таким образом у будущих менеджеров

туристских услуг личностный компонент ИКТ-компетентности вырабатывает

у них навыки позитивного профессионально-ориентированного общения с

клиентами, коллегами, подчиненными и руководителями.

Список литературы:

1.Кныш А.Е. Особенности формирования компонентов личностной

готовности к профессиональной деятельности будущих психологов-тренеров

// Молодой ученый. – 2014. – №9. – С. 420-423.

19

2.Алмазова Н.И., Попова Н.В. Пути формирования личностного компонента

компетенций как важная педагогическая проблема современного высшего

профессионального образования // Фундаментальные исследования. – 2015. –

№ 2-24. – С. 5482-5487.

3.Лапчик М.П. Методика преподавания информатики: учеб. пособие для

студ. пед. вузов / М.П. Лапчик, И.Г. Семакин, Е.К. Хенкер; Под общей ред.

М.П. Лапчика. – М.: Издательский центр «Академия», 2011. – 624 с.

ОРТА БІЛІМ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ АЯСЫНДА «БЕЙНЕЛЕУ

ӨНЕРІ» ПӘНІ БОЙЫНША «БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ» ПӘНІ

МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Абдраимова Асем Бауржановна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

«Ақмола облысы бойынша ПҚ БАИ» тренері,

Көкшетау қаласы

Аңдатпа. Бұл мақалада «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ

Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридждің Халықаралық емтихан

кеңесімен бірлесе отырып əзірлеген Қазақстан Республикасында орта білім

мазмұнын жаңарту аясында «Бейнелеу өнері» пəні мұғалімдерінің

біліктілігін арттыру бағдарламасы бойынша мəселелер қарастырылған.

Бүгінгі таңда Қазақстанның дүниежүзілік білім кеңістігіне ену

қажеттілігі көтеріліп отырған кезеңде білім беру мәселесін, әдіс-тәсілдерді

инновациялық үрдістермен алмастыру арқылы жалпы білім сапасын арттыру

көзделген. Елбасымыз Н.Назарбаев өзінің Жолдауларында білім саласына

айрықша көңіл бөліп, еліміздің жарқын болашағы білікті де парасатты

жастардың қолында екенін назардан тыс қалдырған емес.

Сол ұрпақты тәрбиелеуде ұстаздар сан түрлі әдіс- тәсілдер қолдануда.

Мұғалімдер алдында білім жүйесін, заман талабына сай үйлестіре, жаңа

үлгіде жүргізу міндеті туындап білімге бүкіл оқу-әдістемелік жүйеге жаңа

талаптар қойылуда. Бұл мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын қарастыру

деген сөз.[1]

Біліктілікті арттыру курсының мақсаты оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін

енгізу арқылы Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесіне арналған орта білім

мазмұнын жаңарту бағдарламасымен таныстыру болып табылады.

Бағдарламада білім беру саласындағы өзгерістердің шарттары мен

алғышарттары қарастырылады және төменде келтірілген мәселелер туралы

сөз қозғалады:

• Білім беру саласындағы халықаралық үрдістер;

• Білім беру бағдарламасын құру теориясы;

• Оқыту тәсілдерін енгізуге негіз болатын теориялық алғышарттар.

Бағдарламаның мақсаты:

20

«Бейнелеу өнері» пәні бойынша білім беру бағдарламасын жаңарту және

критериалды бағалау жүйесін енгізу тұрғысынан мұғалімдердің

педагогикалық шеберлігін жетілдіру.

Бағдарламаның міндеттері:

•пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымымен,

ондағы материалдардың күрделілігінің өсу ретімен, мазмұнымен және

мақсаттарымен таныстыру;

•пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес келетін

педагогикалық тәсілдерді түсінуін және қолдана білуін қамтамасыз ету;

•пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасындағы оқу

мақсаттарына қол жеткізу мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсініп,

қолдана білуін қамтамасыз ету;

• мұғалімдердің бойында орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында пән

бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру үшін қажетті

дағдыларды қалыптастыру.

Оқудан күтілетін нәтижелер:

•мұғалімдер жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымын,

ондағы материалдардың күрделілігінің өсу ретін, мазмұнын және

мақсаттарын біледі және түсінеді;

•пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасына сәйкес

педагогикалық тәсілдерді, оқу материалдарын қолдана біледі;

•пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасындағы оқу

мақсаттарына қол жеткізу мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсінеді

және қолдана біледі;

•мұғалімдердің орта білім мазмұнын жаңарту жағдайында жағдайында

пән бойынша жаңартылған білім беру бағдарламасын іске асыру үшін

қажетті біліктері мен дағдылары қалыптасқан.[2]

Бағдарлама материалдары Қазақстан Республикасының жалпы білім

беру ұйымдарында қолдану үшін әзірленген жаңартылған оқу

бағдарламаларына,оқу жоспарларына және бағалау модельдеріне негізделген.

2016 жылдың 29 ақпанында Республикамыз бойынша басталған орта

білім мазмұнын жаңарту аясындағы мұғалімдердің біліктілігін арттыру

курстары біліктілікті арттырудың жаңа бір парағын ашқандай болды.

Осы орайда, орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Бейнелеу өнері»

пәнінің мұғалімдеріне өткізілген алғашқы біліктілікті арттыру курсы жайлы

ой бөліскім келді. Бұл әсіресе, ауылды жерлерден келген мұғалімдер үшін

бастауыш буын оқушыларымен бейнелеу өнерінің түрлі бағыттарында

шығармашылықтарын дамытуды жан-жақты зерттеп, талдау мен саралау

тәсілдері қызығушылық тудырды.

Оқу барысында тыңдаушылар мұғалімдердің біліктілігін арттыру

бағдарламасының барлық бөлімдерімен танысып, оқу қағидаттары жан-

жақты зерделенді.

Мұғалімдердің біліктілігін арттыру курсын жүргізу үшін бірқатар

қажетті құжаттар бар. Мұғалімдер сабақты жоспарлап, оқушылардың

21

үлгерімін бағалау үшін қолданатын құжаттар:

-«Бейнелеу өнері» пәні бойынша оқу бағдарламалары;

-«Бейнелеу өнері» пәні бойынша оқу жоспарлары;

- Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы;

- «Мұғалімге арналған нұсқаулық» (пәнді оқыту барысында қолданылатын

педагогикалық тәсілдер туралы мұғалімдерге арналған тәжірибелік

кеңестер);

- Таныстырылымдар мен үлестірме материалдар;

- Біліктілікті арттырудан күтілетін нәтижеге қол жеткізу деңгейін бағамдауға

арналған тапсырмалар.

«Бейнелеу өнері» пәні мұғалімдерінің біліктілігін арттыру курсының

ұзақтығы 5 күн, әр күн ұзақтығы 2 академиялық сағаттық төрт сабақтан

тұрады. Тренер әр күннің сабақтарын талдап, оларға шолу жасауға, сондай-ақ

мұғалімдердің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін келесі сабақтарды

түрлендіріп, бейімдеуге назар аударады.

«Бейнелеу өнері» пәнін оқыту ең алдымен баланың бірегей бейнелеу

тілін, сол арқылы оның өз ой-пікірін, идеяларын, сезімдерін білдіру қабілетін

дамытады. Бейнелеу өнері пәні бойынша біліктілікті арттыру курсының

тренері әуел бастан-ақ осы идеяны ұстанып, осы философияны дамытуға

барынша ықпал ете білгені маңызды – тәжірибелік жұмысқа бойлай отырып,

курс барысында жасалған жазбаларды жинақтап, рефлексиялық тәжірибе

циклінің бір бөлігі ретінде оны курс тыңдаушыларымен бөліседі. Бұл сурет

дәптеріне сурет салуды да қамтиды.

Сонымен қатар, бейнелеу өнерін оқыту оқушының білім-білігі мен

дағдыларын дамыту және осы дағдыларын, білімі мен түсініктерін ерекше

бір жаңашыл тәсілмен жеткізу үшін жеке шығармашылығын дамытуға

жетелеу арасында теңгерім орната білуді көздейді.

Бейнелеу өнері сабағының негізгі визуалды тілмен қуаттала отырып

шығармашылық тұрғыдан оқытылып, осы тұрғыдан бағаланғаны аса

маңызды. Тренерлер өздерінің бейнелеу өнері пәніне деген көзқарасы, оған

мұғалімдерді қалай дайындайтыны басқаларға үлгі болып, бейнелеу өнері

пәнінің құнын түсінуге жол ашатынын ұмытпағаны абзал. Оның үстіне,

бейнелеу өнері сабағын бағалау тәсілдері адамдардың өнер туындыларын

қалай қабылдайтынын, сондай-ақ суретші ретінде өздерін қалай сезінетінін

түсінуге көмектеседі.

Бейнелеу өнерін оқытудағы ең үздік тәжірибеде оқушылар суретшілер

сияқты ойлап, әрекет етуі барысында көркемдік тұрғысынан оқыту жүзеге

асады.

Мұғалімдер үшін оқушылардың бейнелеу өнеріндегі идеялары мен

тәжірибесін, жеке мүдделерін жоғары бағалау және сынып бөлмесінен

көркемөнер сыныбына көшіру маңызды болып табылады. Біз бұл жерде

мектептегі бейнелеу өнері тек оқушылардың білетінін сақтап қалумен

шектелмеуі тиіс екендігіне назар аударамыз. Оқытудың үздік әдістемелері

оқушылардың бейнелеу өнері туралы танымын кеңейтіп, түрлі өнер

22

түрлерінің, қолөнер мен дизайнның арақатынасын түсінуіне көмектеседі.

Бейнелеу өнеріндегі тиімді саралау әрбір оқушымен жұмыс істеуді және

тиісті ынталандыру тәсілдерін қамтамасыз етуді білдіреді.

Мұғалім бейнелеу өнерін зерделеудің көптеген тәсілдері бар екендігін

есте ұстауы тиіс. Көркем оқытудың құрылымдастырылған тәжірибесінің

ауқымды перспективасы сескендіруі мүмкін. Идеяларды зерделеу және

дамыту, қалыптастыру және жүзеге асыру, шолу, талдау жасау және бағалау

шығармашылық үдерістің кез келген кезеңінде жүргізіле алады.

Бастауыш мектептің барлық кезеңінде спиральді оқу бағдарламасы

оқушыларға дағдылардың кең ауқымын дамытуда және қарастырылатын

салада күтілетін нәтижелер мен әсерлерге қалай қол жеткізуге болатыны

туралы білім мен сенімділікке қол жеткізуге көмектеседі. Олар өздерінің

кәсіби идеяларымен еркін эксперимент жүргізіп, өз идеяларын айқындығы

мен құрылымы жағынан біртіндеп жаңартып және дамыта отырып, өздерінің

не істегендерін және неліктен істегенін негіздей алады.

Тренер оқу барысында мұғалімдердің қажеттіліктеріне орай көмек бере

алу үшін мұғалімдермен байланыс орнатады. Өзара түсіністіктің орнауы,

өзіңіздің оқу мақсатына қол жеткізудегі және мұғалімдердің күткен үміті мен

сенімін ақтай алудағы тренердің өзіне сенімді болуы – тренер үшін де,

мұғалімдер үшін де оқудың жағымды, өнімді және нәтижелі ахуалын

қалыптастыруға жағдай жасайды.

Төмендегі ұсыныстар тренердің тиімді байланыс орнатуына

көмектеседі: • мұғалімдерге өз аты-жөндері жазылған есімхат дайындатып,

әрқайсысының тұсына қойғызу;

• әр тыңдаушының есімін атап сөйлесу;

• оқудың басында тренер мұғалімдердің қандай нәтиже күтетінін және

олардың қойған мақсаттары қандай екенін анықтап алуы керек. Курс

аяқталғанда олардың неге қол жеткізгілері келетінін анықтап, деректерді

флипчартқа енгізеді.

• оқудың аяғында тренер оқыту мақсаттарына қайта оралып, қойылған

мақсатқа қол жеткізілгендігіне көз жеткізеді.

• мұғалімдермен алған әсерлерімен бөліседі.

• тренер мұғалімдердің іс-тәжірибесін қолдануға тырысуы керек –

оларды тыңдап, сабаққа белсенді қатыстырады;

• біліктілікті арттыру курсының барысында біреуді «оқытуға» емес, оқу

барысында тыңдаушыларға қолдау көрсетуге баса назар аударуы тиіс.

Сабақты жүргізудің өзіндік стилін қалыптастыру Әр тренердің сабақ жүргізуге қатысты өзінің жеке көзқарасы бар, бірақ

келесі тармақтар бәріне ортақ болуы тиіс:

• сабаққа тыңдаушы мұғаліммен сөйлескенде оған тура қарап сөйлесу;

• сабақ кезінде мұғалімдермен тікелей көздеріне қарап, байланыс

орнату;

• мұғалімдерге жылы шыраймен қарым-қатынас жасау және тілектес

23

болу;

• сөйлеу мәнеріне назар аудару және ересектермен сөйлесіп отырғанын

ұмытпай, ғибратты сарында сөйлеуден аулақ болуы тиіс;

• тренер өз сөзінің анық шығуына назар аударып, интонация, сөйлеу

қарқынын және сөйлеу мәнерін өзгертіп отыруы керек, себебі мәдениетті

сөйлеу шеберлігі сабақ жүргізудің тартымды стилін қалыптастыруда аса

маңызды болып табылады.

Сабақты өткізу Төменде тренерге пайдалы болуы мүмкін бірқатар кеңестер мен

ұсыныстар берілген:

• мұғалімдердің біліктілікті арттыру курсынан нені күтетіндігі анық

болуы үшін, олардың сабақтың басынан бастап әр сабақтың құрылымын

түсініп отырғанына көз жеткізу керек;

• сабақ барысында мүмкіндігінше мұғалімдердің рефлексиясына уақыт

жоспарлау керек;

• әр сабақтың соңында қорытынды жасауға жеткілікті уақыт қалдыру

керек және қойылған мақсаттарға қаншалықты қол жеткізілгендігін талқылап

отыру керек. Оқытудағы кемшіліктерді толтыруға назар аудару қажет;

• сабақта мүмкіндігінше бүкіл топтың талқылауына арналған қызықты

жаттығулар орындатуға тырысыңыз. Тренер оны «тренер» мұғалімдер

тобымен дебат жүргізу нысанында өткізе алады;

• ерминдер жинақталған глоссарийді бүкіл сабақ барысында үнемі

толықтырылып отыратын флипчартта жасауға болады, ол мұғалімдердің

түсініксіз жаңа ұғымдармен танысып отыруына мүмкіндік береді;

• тренер тыңдаушылар өзінің айтқанына түсінетіндігіне көз жеткізіп

отыруы тиіс ақпаратты өз сөзімен айтып қайталауын сұрайды;

• тренер белгілі бір ойды әртүрлі жолдармен қалай жеткізуге болатынын

ойластыруы керек; өз ойын басқа сөзбен немесе мұғалімдердің түсінуіне

оңай болатындай қарапайым сөзбен жеткізу қажет болуы мүмкін. [3]

Біліктілікті арттыру курсында қолданылатын ресурстарды

анықтау «Бейнелеу өнері» пәні мұғалімдерінің біліктілігін арттыру курсының оқу

жоспарында ұсынылған білім беру шараларына қажетті ресурстар

берілгенімен де, мұғалімдерден сабаққа арналған өздерінің ресурстарын

ұсыну талап етілуі мүмкін. Бұл материалдар оқушылар қызығушылық

танытатын тақырыптарды қамтып, сондай-ақ осы тақырып бойынша

белгіленген оқу мақсаттарында сипатталған дағдыларды, білім мен

түсініктерді дамытуға мүмкіндік беруге тиіс.

Тренерлер біліктілікті арттыру курсы аясында мысал ретінде

қолданылатын материалдарды қалай жинағанын көрсету арқылы

мұғалімдерге бұл тәсілді модельдей алады.

Төмендегі ұсыныстар сабақта қолдануға арналған материал

таңдауда көмектесе алады: -Оқыту барысында тәжірибелік тапсырмаларды орындауда қолданылатын

24

материалдар мен ресурстар, оның ішінде бояу, қылқаламдар, суға арналған

ыдыстар және палитра

-Қатты қағаз, газет қағазы және ватман (әртүрлі түстегі қағаздар);

-Калька мен қатты қағаз рулондары;

-Бедерлеме салуға арналған түтікше, сорғыш, таяқшалар, қалам мен сиядан

тұратын жиынтық;

-Бедерлеме салуға арналған қарындаштар, балауыз борлар мен қағаздан

тұратын жиынтық;

-Басуға арналған материалдар мен құралдар, оның ішінде басуға арналған

роликтер мен подностар, жемістер, көкөністер, басуға арналған түрлі-түсті

қағаздар мен мата қиындылары;

-Оқу тақырыптары бойынша әртүрлі техникалар, материалдар мен

идеялардың үлгілері жинақталған тренердің альбомы;

-Суретшілердің жұмыстарының үлгілері;

-Белгілі тақырыптар бойынша фотосуреттер/ YouTube материалдар;

-Мұғалімнің альбомы (әр тыңдаушыға біреуден);

-Сандық фотоаппараттар немесе ұялы телефондар/ суретке түсіруге арналған

құрал-жабдықтар қойылған үстел;

-Бейнемагнитофон немесе iPad.

Тренердің рөлі

Мұғалімдердің біліктілігін арттыру курсының барысында тренерден

жоғары кәсіби деңгейдегі мінез-құлық пен өзін ұстау мәнері талап етіледі.

Тренер үнемі:

• стандарттардың және оқу курсының біртұтастығын сақтауы керек;

• барлық әріптестері мен тыңдаушыларға сыйластықпен қарауы керек;

• сабақ кестесін қадағалауы керек;

• білім берудің жоғары стандарттарына сәйкес сабақ өткізуі керек;

• курста оқыту барысында мұғалімдерді бағалауы және қысқа мерзім

ішінде кері байланыс орнатуы керек.

Жаттығулар бойынша мұғалімдердің жетістіктерін бағамдау Мұғалімдердің жетістіктерін бағамдау сегіз аспектіге шоғырланған:

оқыту дағдылары, ойлау сипаты, жаңартылған білім беру бағдарламасын

түсіну, жоспарлау, белсенді оқу, пән бойынша педагогикалық білім,

оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және критериалды бағалау.

Тренерге мұғалімдердің әдістемелерінің деңгейін бағамдауда көмектесу үшін

ықшамсабақ бағамдау құралына айналады. Бағамдау критерийлері: бастапқы

деңгей, қалыптасу деңгейі, қалыптасқан деңгей, жетілген деңгей.[4]

Тренерлер үшін топтық талқылау мен кері байланыс барысында

жекелеген мұғалімдердің айтқан пікірлері мен түсініктемелерін жазып

отырғаны дұрыс. Бейресми мәліметтерді жинақтау тренерге мұғалімнің

кәсіби даму деңгейін бағалауда тиімді.[5]

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Ақмола облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты» 2016 жылы орта білім

мазмұнын жаңарту аясында «Бейнелеу өнері» пәні бойынша жалпы орта

25

білім беретін мектептердің 275 мұғалімін біліктілікті арттыру курстарынан

өткізеді. Ұлы ағылшын ағартушысы Уильям Уарт жай мұғалім хабарлайды,

жақсы мұғалім түсіндіреді, керемет мұғалім көрсетеді,ұлы мұғалім

шабыттандырады деген екен.

Ал XXI ғ. нағыз ұстазы қандай болмақ, Егеменді еліміз тәуелсіз

жеріміздің болашағы өсіп келе жатқан ұрпақ қолында. Өркениетке бастар

жолдың бастауы – мектеп десек, мектептің басты тұлғасы, жүрегі – мұғалім.

Мұғалімнің заман талабына сай болуы үшін - әрқашан ізденуді, білімдерін

жетілдіруді, жан-жақты, білікті болуды талап етуде. Әрине, білім беру

жүйесіне енгізілгелі отырған жаңалықты мұғалімдер қызығушылықпен

қабыл алды. Бүгінгі таңда Қазақстанның дүниежүзілік білім кеңістігіне ену

қажеттілігі көтеріліп отырған кезеңде білім беру мәселесін, әдіс-тәсілдерді

инновациялық үрдістермен алмастыру арқылы жалпы білім сапасын арттыру

көзделген. Осы орайда әрбір мұғалім озық технологияларды терең талдаудан

өткізіп, өзіне тиімдісін таңдауы керек. Сонау ХХ ғасырдың басында

Ж.Аймауытов:«Сабақ беру–жай үйреншікті нәрсе емес, ол – жаңадан жаңаны

табатын нәрсе» деген екен. Сондықтан да әріптестерімді отандық білім беру

жүйесін алдыңғы қатарлы елдердегі жүйемен теңестіру үшін мұғалімдік

миссиямызды адал орындауға шақырып, еліміздің жарқын болашағы үшін

қолға алынып отырған үлкен бастамаға сәттілік тілеймін!

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Тренерлерді оқыту бағдарламасы. НЗМ ДББҰ, 2015.

2.Тренерге арналған нұсқаулық. НЗМ ДББҰ, 2015.

3.Мұғалімге арналған нұсқаулық. НЗМ ДББҰ, 2015.

4.Бешімбаева Қ.Е. Білім алушының тілдік құзыреттілігін жетілдірудегі

критериалды бағалау жүйесі . Әдістемелік нұсқау.

5.Красноборова А.А. Критериальное оценивание в школе. Учебное пособие.

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ МЕН

БІЛІМНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК

БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ

Джуманова Клара Демеуовна Атырау қаласы,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау Мемлекеттік университеті, магистр

Осы күні өлкемізде білім беру жүйесі жаңартылып, мемлекетіміздің

оқыту жүйесі дүниежүзілік білім беру аумағына кіруге негіз алуда. Демек,

оқу-тәрбие үрдісі мен педагогика теориясында аса маңызды

айырмашылықтарға сәйкес: оқыту жүйесі айтарлықтай өзгерді, оқытудың

мәні, мазмұны жаңашаланып, жаңаша қарым-қатынас, жаңа көзқарас,

туындады.

Мемлекеттік оқыту жүйесіне негізді жаңашаоқыту технологияларды

кіргізуді, сондай-ақ білім беру процессін қалыптастыру міндеттейді.

26

Балалардың білімі дамып, ой-өрістері артылған сайын олар әрі қарайғы

білім алуын жалғастыру, сондай-ақ еңбек етуге жақсы дайындалып шығатын

болады.

Оқу құралдары да жетіспейтін дәл осы уақытта оқыту программасын

толыққанды іске асыру және жаңа оқыту технологияларына бағытталған

дидактикалық және әдістемелік материалдарды істеп, соларды пайдаланып

керек.Балалардың білім алу үрдісін әрі қарай дамытып, білімді игеруді

тездетуге артықшылық беретін жаңа педагогикалық әдістер оқушыларға

информациялық технологияларға байланысты толыққанды білім алуға

көмектесіп, әрі қарай ЖОО-да табысты түрде білім алуға кепілдік береді.[1]

Осындай технологияларға Жобалар әдістерін, оқытудың ерекше түрін,

үлкен проблемаға ерекше көңіл аударту бойынша оқыту, әр оқушыны

деңгейіне байланысты әрі қарай жетілдіру , сондай-ақ тұлғаға негізделген

оқыту элементтері, ойы тест, сондай-ақ бағдарламалар бойынша жаттықтыру

бойынша жатқызу керек. Балалардың білімге деген құштарлығын арттыра

алатын біріктірілген жаңа ақпараттарды мұқият түсініп, ақпараттарды бекіту

кезінде оңтайлы қорытындылардың туындауына себепші болады.

Оқыту шеңбері мамандарының алдында қойылып отырған негізгі

мақсат-міндеттерінің бірі-оқытудың тәсілдері мен әдістерін жиі жетілдіріп

отыру, сондай-ақ осы таңдағы педагогикалық технологияларды игеру болып

саналады.

Бүгінгі таңда елімізде оқытудың жаңаша бағыты қоолға алынып, бүкіл

әлем халқының алған бағытына бой түзетуде. Оқу-тәрбие процессінде,

сондай-ақ оқыту теориясындағы маңызды, үлкен өзгерістерге сәйкес болмақ.

Оқытудың жаңаша басқаша бағыты пайда болып, бұл жүйе белгілі түрде

өзгерді.

Білімнің мазмұны жаңа дүниелермен, ақпаратты жеңіл қабылдау

қабілеттерінің дамуымен,нарық кезінде оқыту бағдарламаларының

нақтылығына түсуімен,ғылымдағы жаңа өзгеше шығармашылықтармен

толыға түседі.

Радиобайланыс пен телефон, ауызша және жазбаша ақпараттық тәсілдер

жаңа заманғы компьютерлік құралдармен ауыстырылуда.

Әр оқушыны тәрбиелеуде, оның өзінше дербес тұлға болып жетілуіне,

ішкі дүниесінің дамуына басты назар аударылуда.

Қоршаған әлеуметтік орта, отбасы мен мектеп әр баланың тәрбиесіне

бірігіп, үлкен үлес қосуда.

Педагогика технологияны қолданып, білімді тереңдете түсуде. Ғылымға

көп көңіл бөлуде. Білім беру ақпараттық технологиясын жетілдірудің білім

беру бағытындағы негізгі басымдылықтар келесідей бойынша анықталады:

бұрынғы үйренгендерді пайдаға асыра отырып, есте сақтап қалуға

бағытталған, ой мен ақылды дамытатын оқуға көшу.

Еліміздіе қалыптасқан білім берудің статистикалық түрінен, ақыл-ойды

дамытудың өркениетті құрылғы желісіне жету.

27

Орта мектептердегі орташа білім беретін бағдарламадан тереңдетіп,

саралап, даралап оқыту программасына өту. Қазіргі кезде мектепте оқытудың

әртүрлі педагогикалық иехнологиялары жасалып, мектеп өміріне тереңдеп

енгізілуде. Оларға мыналарды жатқызуға болады: Лысекованың алғашқы

оқыту, есептер шығару, Палтышев бойынша физикадан есеп шығару,

Шаталовтың қарқынды оқытуы, Эрдениевтің ірі блоктан оқыту, оқытудың

қарқынды тәсілі тағы сияқтылар.

Ал кейінгі жылдары оқытудың модульдық технологиясы мен,

Дьяченконың, В.М.Монаховтың бірігіп оқыту тәсілі, сонымен бірге оқытушы

Ж.Қараевтың оқытуды дифференциялауға негізделген жаңа компьютерлік

педагогикалық технологиясы республикамыздың көптеген мектептерінде

қолданылуда. Еліміздің мектептерінде жүргізіліп отырған бүгінгі

тәжірибелік-сынақ жұмыстарының басты міндеті жаңаша білім берудің

оқыту технологиясын оқыту қарқынына қосу болмақ. Мысалға алсақ,

Д.Б.Эльконин, Л.В.Зенков, В.В.Давыдовтардың қосыла жасаған «Дамыта

ББЖ» ара-араларында тығыз, тұрақты байланысты және мынадай

ұстанымдардан тұрады:

1.Оқу мәліметін жылдамдатуды оқыту

2.Әдістемеләк және теориялық білімнің басшылық рөлі

3,Жоғары қиындықта білім беру

4.Оқушылардың барлығының дамуы үшін жұмыс істеу

5.Оқу үрдісін әрбір оқушының сезіне білуі

Педагогикада оқушыны тәрбиелеу мен оқытудың міндеті әр-қалай

дамыған, жеке тұлғаны дамыту болғандықтан, жаңаша технология арқылы

теориялық және әдістемелік басымдылықтарының негізгі бөлігі оқыту

мақсаты-міндеті болып саналады.Бұл әдістемелік жүйенің мазмұны әдісі,

білім беру түрі мен құралдарының арасындағы байланысының өзгеруін талап

етеді.

Бұл талаптарды орындау үшін мынадай істер іске асырылуы керек:

1.Жаңаша білім берудің негізгі түрлері: дербес , сондай-ақ топпен оқыту

түрлері болып табылады. Мұндағы алға қойылатын мақсат – әрбір білім

алушыға деген сенім білдіру болуы тиіс және өз іс-қимылдарына жауап беру

шартына негізделе отырып, ой-парасат сезімін ояту.

4.Оқушылардың барлығының дамуы үшін жұмыс істеу.

5.Оқу үрдісін әрбір оқушының сезіне білуі.

Педагогикада оқушыны тәрбиелеу мен оқытудың міндеті жақсы

дамыған, дербес тұлғаны қалыптастыру болып есептелгендіктен, жаңаша

өзгеше технология арқылы теориялық және әдістемелік жүйенің негізгі ,

ерекше сыныбы оқыту мақсаты мен міндеті болып саналады.

Бұл әдістемелік жүйенің мазмұны, әдісі, білім берудің құралдары мен

түрінің арасындағы байланысының өзгеруіне талап етеді.

Бұл талаптарды орындау үшін үшін мынадай істер іске асуы керек:

1.Жаңаша білім берудің басты түрлері: жеке, сондай-ақ то бойынша түрлері

болып бөлінеді.

28

Мұндағы алға қойылатын мақсат – әрбір білім алушыға дейтін сенім,

болуы тиіс және оның істеген іс-қимылдарына жауап беру мүмкіндігіне

негізделе отырып, абырой сезімін әрі қарай дамыту. Бұл жоба бағыт беру,

түзету және талқылауды енгізуді пайдаланады.

2. Балалардың жан-жақты ізденуі әдістерін меңгеру талап етілуде. Өйткені

бұл әдістердің бұрыннан келе жатқан оқу тәсілдерінен ерекшелігі бар.

Демек, бұл «жаңаша оқыту әдістемесі» дегеніміз – оқытушы және білім

алушы арасындағы өзара тығыз байланыс.

Бұл жерде алдыңғы рөлді оқушы ойнайды, сондай-ақ оқушының өз

бетімен оқуына көп көңіл бөлінеді.

3.Қазіргі технологияның міндеті «оқытуды ізгілендіру». Осы жағдайлар үшін

оқу құралдарының өзі оқушының әс-әрекетін өздігінен өткізетінде болуы

тиіс. Ескі басылымда шыққан оқулықтар мұндай талаптарды қанағаттандыра

алмайды және қазіргі жобаға аса ыңғайлы негізделген жаңаша түрдегі,

типтегі кітаптар қажет. [2]

Оқыту жүйесін жаңашалау жағдаяттарындағы тәрбие мен білімнің негізі

болып табылатын теориясы – Л.С.Высотскийдің оқу үрдісінде оқушының ой

өрісінің артуы өзекті даму» ауданынан жақын жақын арадағы даму айғағына

ауысуы туралы теориясы.

Ауысу теориясы–тапсырмаларды қайталап орындауға арналған

деңгейден іс –әрекетті керек қылатын деңгей бойынша атқарылады.

Бұл деңгейлерді В.Беспалько төрт түрге айырып көрсетеді: бірінші

саты– «міндетті және мақсатты оқушылық», 2-ші саты – «алгоритмдік», 3-ші

саты – «эвристикалық,төртінші саты– «шығармашылық».

Осылайша оқушылардың білімін жетілдіру үшін оқытудың жаңарту

жағдайында әртүрлі сабаққа арналған оқу құралдары мен оқулықтары болуы

тиіс.

Бұларға – әңгімелесуші-оқулықтар мен оларға берілетін қосымша төрт

деңгейлі жұмыс дәптерлері жатады. Іңгімелесуші-оқулықтар арқылы әр

оқушы жаңа тақырыпты өзі меңгеріп, тапсырмаларды өзі есептеп шығарады.

Кәдімгі мысалдарды аяқтағаннан соң, оқушы жұмыс дәптерлеріндегі

тапсырмаларды орындауға көшеді. Оқыту жүйесін жаңашаландыру

жағдайында оқушылардың іс-қимылы үшін жаттығулар төрт деңгей

бойынша күрделендіре құрастырылып және мұндағы барлық деңгейдегі

тапсырмалардың мазмұны қызықты болса, онда оқушыларда ынталандыру

пайда болады. Өткені, оқушылар бір-бірімен бәсекелесе, әртүрлі

тапсырмаларды шешуге тырысатындары сөзсіз.

Жаңарту жүйесі жағдайында жаңаша технология арқылы оқытып

жүрген оқытушылар да үзіліс кезінде білім алушылардың оқудан босамайды

деп атайды.

Үлгерімі нашарлап қалған, кез-келген бір салдармен қуып жете

алмайтын оқушыларды не істеу керек деген сұрақ туындайды. Бұл мәселенің

де шешімін ойластырылып қойылған.

Оларға мыналар жатады:

29

Барлық-тапсырмаларды уақытында орындап үлгергендер

үлгермейтіндерге уақыт бөліп көмектеседі.

Сыныптағы оқушылар өз беттерімен жұмыс істеп отырған уақытта

мұғалім нашар оқитын оқушыларға көмек көрсете алады.

ББЖ жаңашалау жағдайын да деңгейлік тапсырмаларды енгізудегі алға

қойылған мақсат – оқушыларды «қабілетті» және «қабілерсіз» деп әртүрлі

топқа бөлуді болдырмау.

Деңгейлеп білім беру арқылы жекелеп оқыту және бұл жерде білім

алушыға қатысты білім беру, дамыту ұстанымдары сақталады.

Мұндай оқыту барысында әрбір оқушының бірінші деңгейдегі

тапсырманы дұрыс орындағаны саналады.Соңында бұл оқушыларға білім

беруге ықпал етеді және мемлекетіміздің «Білім жөнінде» Заңнамасының

талаптарына қатысты бірінші деңгейдің орындалуын іске асырады. Осындай

жүйені енгізудің пайдасы да көріне бастады. Үлгерімі нашар оқушылар, білім

алушылық» сатыға сәйкес білімді және біліктілікті толыққанды меңгерді.

Алғашқы деңгейдің тапсырмаларын толық орындай алмаса келесі деңгейге

өте алмайды.

Алға қойған «деңгейді» меңгерген оқушы алға қарай ұмтылады және

өзіне өзінің сенімі молырақ болады.

ББЖ жаңашалау жағдайында бағалау үрдісі «қосу» тәсілі бойынша іске

асырылады. Жаңаша бағалау жүйесінде оқушының білім деңгейінің төменгі

сатысы негіз болады және ол мемлекеттік стандарттардың ең төменгі

талабына сай болады.

Оқушылардың барлығы дарынына, бейімділігіне, даму деңгейіне

қарамастан барлығы бірінші деңгейлі тапсырманы орындаулары тиіс. Бұл

деңгейді уақытында орындаған тапсырмалар «есепке» алынып отырылады.

Мұның «екі» деген бағадан айырмашылығы бірінші деңгейде орындалмаған

тапсырмаларын толық орындамайынша ккейінгі сатыға өтпейді. «Міндетті»

сатыны толыққанды игеріп, меңгерген оқушылар алға қарай жүріп, өзіне-

өзінің сенімі арта түседі.

Сол себепті оқыту міндетінің алдындағы үлкен мақсат 21 ғасыр

талабына сәйкес жаңа оқулықтар жазу болып отыр.

ББЖ–гі жаңа технология әрбір оқушының өз-өзін дамыиуға,

шығармашылық қабілетін арттыруға, қалыптасуға оңтайлы жағдаят жасауға

қажетті әдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.

Яғни, бірінші сыныптан бастап он бірінші сынап аралығында

өткізілетін педагогикалық теориялары мен әдістемелерді келесідей

бағдарлауға болады:

1.Бастауыш сыныптар:түсініктерді қабылдау, іс-қимылды бағалау, дамыта

отырып білім беру, өсиеттік бірліктердің кеңейтілуі, нәтижелі әдістемелеу,

сондай-ақ оны қабылдау, кітапсыз, ойын арқылы оқыту тәсілі, әдістемесі,

сонымен бірге оны қабылдап, әрі қарай дамыту.

2.Орта сынып:проблемалық оқыту, қорытындығы алып келетін

технологиялар, дискуссиялық тәсіл, зерттеу әдістері, іздену әдістері. топпен

30

оқыту әдісі, ұжымдық оқыту, өз бетімен жұмыс істеу әдістері, бағдарлы

оқыту, оқытудың коммуникативті тәсілі, насихаттықойындар.

3.Жоғары буын: білім алушының іс-қиымлы арқылы ұйымдастырылған

ойындар,іздену әдістері, өзіндік жұмыстың әдістемесі, зерттеу тәсілдері,

нәтижелі технология, жобалау тәсілі, даралап оқыту, "өнер іздегіш

жаттығуларды талдау теориясы" адістемесі, бағдарламалы оқыту, кәсіптік ,

модульдік технология, сондай-ақ негізгі бағыт-бағдар бере отырып білім

беру, тірек конспектісін пайдалану, байланыс, сөйлесу, араласу әдістеме,

талқылау негізінде оқыту, семинар-сынақ типтері, өз бетімен оқу. [3]

Еліміздің дамып, көркейіп өркениетті, бәсекеге қабілетті мемлекеттер

санатына қосылуы қазіргі заманғы буын бейнесінен байқалады. Осы

таңдағы білім беру шеңберіндегі мәселе- ұйымдастыру және әлеуметтік

педагогикалық тұрғысынан, білім беру мәніне жаңа серпіліс кіргузідің жаңа,

оңтайлы тәсілдерін іздестіру, оларды іске асыра алатын оқытушыларды

әзірлеу. Оқытушыларды дайындау қай кезде де актуалды проблемалар

санатына жататынын ап-айқын. Бұл, қоғамның экономикалық-әлеуметтік

мақсат-міндеттері заманына сай ерекшеліктерге ұшырап, жаңа буынды соған

сәйкес өмірге үйретудің жаңа талаптары пайда болып отыр. Осы таңда

ұстанымдар кәсіби педагог мамандарын дайындау жүйесіндегі

көзқарастардан белгілілігі сөзсіз.Осы мектеп жағдайындағы оқытудың

ұлттық моделіне өту тәрбиелеудің және оқытудың ақырғы тәсіл-әдістерін,

инновациялық педагогикалық технологияны меңгерген, педагогикалық және

психологиялық тексеруді қабылдауға мүмкіндігі бар, білім беру жұмысында

пайда болған ескі сүрлеуден жылдам құтылуға нақты және қабілетті

тәжірибелік іс-қимыл үстінде өзіндік бір ерекшелігі бар бағыт салуға икемді,

ойшыл мұғалім , шығармашыл зерттеуші-педагог болуын талап етеді. Елдің

білім жүйесі сатысында білім беру үрдісін ұйымдастыру жаңаша, өзгеше

оқыту технологияны кіргізуді бағыт-бағдарға алады.

Заманға сай негізделе отырып,өте ерекше, жаңа бағдар- бағытта жұмыс

істеу–бүкіл мұғалімдер алдындағы негізді әрі негізді басты мақсаттардың

негізгісі болып есептелінеді. Осы мақсат-міндеттерді іске асыруда мектептің

теориялық және әдістемелік ісінің алатын орны өзгеше.Мектеп

оқытушылары ішінде өтілетін түрлі әдістемелік жиналыстар өзгеше, жаңаша

сипатта ұйымдастырып жүргізуді дәстүрге айналдыру қажет.

Еліміздің «Білім жөнінде» Заң намасында білім беру нысанын, типтерін,

ақпараттық технологияларын таңдаған кезде біршама нұсқалық пинципі

тіркелген болатын, аталған білім беру орындарының оқытушыларына өзіне

оңтайлы форманы пайдалануға, оқыту процессін кез келген нұсқамен,

сонымен қатар авторлық нұсқамен құруға мүмкіндік береді.

Алуан түрлі тәжірибелер көрсеткендей, осы технологияны пайдалану

кезінде білім беру сапасын әжептәуір арттыруға, соынмен қатар білім беру

стандарты негіздеген оқу материалын түгел балалардың 100% игеруін

31

қамтамасыз етуге болады.Осы технологияның айта кетерлік бір өзгешелігі

аса білімді оқушылармен жүйелі, сондай-ақ тұрақты жұмыс істеу мүмкіндігі

болып саналады.

Әр мемлекеттің ұлтының тіршілік ету құрылымының жоғарылығы,

экономикалық қуаты, әлемдік қауымдастықтағы салмағы және орны сол

мемлекеттің технологиялық даму деңгейімен белгіленбек. Негізінен жаңа

технологияны енгізу мен қоғам дамуы сапалылығы аталған мемлекеттегі

оқыту желісінің алға қойылғандығы, сонымен қатар осы саланы

информацияландыру деңгейіне әкеледі.

Экономикалық аса дамыған мемлекеттердің тәжірибесі білім жүйесін

информацияландыру ғылым, экономика және мәдениеттің интенсивті

дамуының басты көзі екендігін анықтап отыр. Демек осы заманның

ақпараттық технологиясын меңгеру міндетіміз.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. ҚР «Білім жөнінде» Заңнамасы // Алматы 2010/.6-б

2. ҚР 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Астана. 2004.

3-4б.

3. ҚР Білім және ғылым министрлігі ЖОБАҚР ББЖ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ 2013-

2015 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН КЕШЕНДІ БАҒДАРЛАМАСЫ, Астана,

2013/

ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕРДІ ҚОЛДАНУ

ҚАЗІРГІ ЗАМАН ТАЛАБЫ

Сембаева Жібек Пернебекқызы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

«Жалпы биология жəне геномика» кафедрасының б.ғ.к., аға оқытушы

Жұмажан Гүлнар Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің

«Биология» мамандығының 2 курс магистранты

Астана қ, Қазақстан

Қазақстанның жалпыеуропалық білім беру кеңістігіне кіру үдерісінде

мемлекеттің құзырлы, мобилді, бәсекеге қабілетті мамандарға деген

мұқтаждығы анық байқалып отыр. Кәсіби және ерекше құзіреттілікті

қалыптастыру өзектілігі кәсіби тұрғыдан мойындау, дипломдар мен

біліктіліктің сәйкестігі мен салыстырмалылығын кеңейту қажеттілігімен

байланысты.

Президенттің Жолдауында атап көрсетілгендей, оқытушылар жаңа

әдістер мен технологияларды енгізуі тиіс. Бүгінгі таңда біздің көптеген

оқытушылар мәселелік оқыту және жобалық әдіс технологияларын оқу

үдерісінде кеңінен пайдаланады. Оқытушылар арасында, университеттік

конференциялар мен семинарларда тәжірибе алмасу белсенді түрде

жүргізілуде [1].

32

«Мәңгілік Қазақстан» жобасы, ел тарихындағы біз аяқ басатын жаңа

дәуірдің кемел келбеті екенін айқындап, Елбасымыз нақты жоспарларды

баяндады, сондай-ақ, «Мәңгілік Қазақстан» жобасында 50 елдің қатарына ену

басты мақсат етіп қойылған [2].

«Басты құзіреттіліктер» (key skills) ұғымы оның басқалар үшін негіз,

кілт, арнаулы, пәндік бағытталған болуымен анықталады. Сонымен қатар,

оны меңгеру адамға іс жүзінде кез-келген салада: кәсіби, қоғамдық және

жеке өмірде де табысты болуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта «басты

құзіреттілік» анықтамасын түсіндіруде біржақты пікір жоқ. Алайда оның

келесідей маңызды белгілерін атап өуге болады: басты құзіреттілік дегеніміз

адамның өзіне маңызды мақсаттарға (нәтижелерге) жетуге арналған әр түрлі

әмбебап менталдық құралдар, инструменттер (әдіс-тәсілдер, амалдар);

Басты құзіреттілік айқын емес, мәселелі жағдайларда нәтижелерге

жетуге мүмкіндік береді.Олар өздігінен немесе басқалармен бірлесе отырып,

мәселені шешуге, яғни қалыптасқан жағдайды оңалтуға жол береді [1].

Отандық және шетел зерттеушілерінің пікірін жинақтай келе (В.И.

Байденко, Э.Ф. Зеера, А.И. Зимней, Д.А Иванова, Г.И. Ибрагимова, А.М.

Новикова,О.Н. Олейниковой, Ю.Г. Татура, А.В. Хуторского, С.Е. Шишова,

Дж.Равенна,С.Шо және т.б.) және еуропалық TUNING жобасының

материалдары негізінде басты құзіреттілікті былай деп қорытуға болады:

яғни басты құзіреттілік-кәсіби және басқа да салаларда оң нәтижелерге

жетуге мүмкіндік беретін базалық білім, жалпы (әмбебап) біліктілік, жеке бас

қасиеттерінің жиынтығы. Біздің ойымызша, басты құзіреттілік құзіреттілік

баспалдақтарындағы ең жоғарғы сатысы, өйткені оның пәннен жоғары,

пәнаралық сипаты басым және де әр түрлі салаларда көрініс береді. Оның

болуы адамға өмір бойы өзін көрсете білу, өнімді кәсіби іс-әрекет, қоршаған

айналамен өзара қарым-қатынас орнату, кәсібін ауыстыру үшін аса қажет.

Білім берудің – құзіреттіліктің жаңа мақсаттарына назар аудару зерттеп

отырған пәннің мазмұнын өзгертуді ғана емес, сонымен қатар, білім беру

үдерісін ұйымдастырудың түрі мен әдістерін, сабақ барысында оқушылардың

немесе студенттердің іс-әрекетін белсендіруді, зерттеп отырған тақырыптың

нақты өмірге жақын болуын және туындаған мәселелерді шешу жолдарын

іздеуді де қажет етеді.

Жүргізілген зерттеулер нәтижелері мен осы мәселеге қатысты ғылыми-

педагогикалық әдебиеттерді талдау жеке басқа негізделген дамытушы

технологияларды кеңінен енгізу заман талабынан туып отыр деп қорытынды

жасауға негіз болады [3].

Осындай оқыту кезінде студенттердің өз беттерімен жұмыс істей алуы,

қабылдаған шешімге жауапкершілік; танымдық шығармашылық,

коммуникативтік, оқушының жеке бас белсенділігі сияқты еңбек нарығында

құзіретті жұмысшының мінез-құлық сапасын анықтайтын және жеке

тұлғаның әлеуметтенуіне ықпал ететін сапалық қасиеттер дамып,

қалыптасады.

Даму үстіндегі оқыту жағдайында басты құзіреттілікті қалыптастыру

33

үдерісінде студенттің өзінің белсенділігін барынша қамтамасыз ету қажет,

өйткені ол өзіндік іс-әрекет барысында ғана қалыптасады. Осыған сәйкес

көптеген зерттеушілер білім берудегі инновацияларды оқытудың

интерактивті әдістемесімен байланыстырады, яғни «... материалға

шығармашылық қадамдар талап ететін іс-әрекеттің барлық түрі және әрбір

оқушының немесе студенттің жан-жақты ашылуына қажет жағдайды

қамтамасыз ету» [4].

Интерактивті («Inter» - өзара, «act» - әрекет жасау) – өзара әсерде болу,

біреумен диалог, әңгіме құру дегенді білдіреді. Интерактивті және активті

әдістердің ұқсас тұстары көп. Белсенді әдістерге қарағанда интерактивті

әдістің ерекшелігі ол оқушылардың және студенттердің өзара іс-әрекеттері

тек оқытушылармен ғана емес, өзара бір-бірімен де белсенді болады, әсіресе

студенттердің белсенділігі оқыту үдерісінде айқын байқалады, 1 суретте

көрсетілген.

б)

1-сурет. Оқытудың белсенді (а) және интерактивті (б) әдістері

Осылайша, интерактивті әдісті активті әдістердің ең заманауи түрі деп

қарауға болады.

Интерактивті әдістерге келесілерді жатқызуға болады: пікір талас,

эвристикалық әңгіме, «миға шабуыл», рөлдік, іскерлік ойындар, тренингтер,

кейс-әдістер,жобалар әдісі,иллюстративті материалдармен топтық

жұмыстар,бейнефильмдерді т.б. талқылау.Осылардың ішінен

жаратылыстану-ғылыми пәндерді зерттеу кезінде басты құзіреттілікті

қалыптастыру тұрғысынан маңызды деген интерактивті әдістерді

қарастырайық.

1. Жобалар əдісі. Заманауи педагогикалық технологиялардың ішінде

оқушылардың және студенттердің жобалық іс-әрекеті басты құзіреттілікті

қалыптастыруда негізгі мақсатқа сай келетіні болып табылады. Жобалар

әдісін негізінде оқушылардың танымдық дағдыларын дамыту идеясы,

шығармашылық инициатива, өздігінен ойлай білу, мәселені көре білу және

шешу, ақпараттық кеңістікке бағдар ұстау, өзіндік іс-әрекет нәтижелерін

бағалау және болжау жатқан жеке басқа бағытталған дамушы

технологиялардың бірі деп қарауға болады. Жобалар әдісі әрқашанда

оқушылар және студенттер белгілі бір уақыт аралығында орындайтын

оқушылардың жеке, жұптық, топтық өзіндік іс-әрекетіне негізделген. Бұл

әдіс шешуі үшін зерттеушілік ізденістерді қажет ететін шынайы маңызды

мәселе (практикалық, ғылыми, шығармашылық, өмірлік) болған кезде

34

қолдануға ыңғайлы (Е.С.Полат).

Басты қорытындысы шындыққа жету болып келетін оқу-зерттеушілік іс-

әрекеттен айырмашылығы жобамен жұмыс істеу мәселені жан-жақты жүйелі

түрде зерттеу және білім беру өнімі ретінде нақты практикалық нәтиже алу

болып табылады. Ондай өнім болып бейнефильм, альбом, плакат, газеттегі

мақала, нұсқау, театралдық қойылым, ойындар (спорттық, іскерлік), web-сайт

және т.б. бола алады.

Жобалық іс-әрекет баяндамалар, реферат, зерттеулер жүргізу және т.б.

шығармашылық іс-әрекет түрлерінде болады. Жобаны орындау барысында

оқушылар және студенттер тек қана оқулық қана емес, оқу-әдістемелік,

ғылыми, анықтамалық әдебиеттерді қолданады. Оқушының рөлі қажет

кезінде бақылаудан, кеңес беру, нәтижелерде талдауда бағыт беруден

тұрады. Жобаны орындау кезінде оқушылар және студенттер белсенді

танымдық шығармашылық үдеріске беріліп қана қоймай, пән бойынша алған

білімдерін бекітіп және жаңа білімдерді де алады. Сонымен қатар, пәннен

тысқары құзіреттіліктер де қалыптасады: зерттеушілік (ізденгіштік),

коммуникативтік, ұйымдастыру-басқарушылық, рефлексивтік, командада

жұмыс істей білу т.б.

2. Кейс-əдіс (Case study)-нақты экономикалық, әлеуметтік, тұрмыстық

немесе басқа да мәселелік жағдайлар (case - ағылшын сөзі, «жағдай»)

сипаттамасы қолданылатын оқыту техникасы. Кейспен жұмыс кезінде

оқушылар білімнің әр саласы бойынша соның ішінде болашақ мамандыққа

қатысты салалар бойынша ізденістер жасап, қосымша ақпараттарға талдау

жүргізеді. «Бұл әдістің негізі мынада, яғни студенттерге сипаттамасы қандай

да бір практикалық мәселені ашып көрсететін ғана емес, сонымен бірге осы

мәселені шешу кезінде игеруге қажет белгілі бір білім кешенін іске қосуға,

солайша нақты өмірлік жағдайды ой елегінен өткізуді ұсынады. Бұл кезде

мәселенің өзінде біржақты шешімі болмайды» [5].

Кейс-әдісте әртүлі көздерден (ғылыми, арнаулы әдебиеттер, ғылыми-

көпшілік журналдар, БАҚ және т.б.) алынған алуан түрлі сипаттамасы бар

материалдар пакеті (кейс) негізінде мәселенің қалыптасуы және оны шешу

жолдары қарастырылады. Кейсте белгілі бір мәселе туралы ақпарат болады.

Ондай кейс бір мезгілде тиімді әрекеттердің нұсқаларын таңдау бойынша

тапсырма және ақпарат көзі болып табылады. Кейс-əдісті басқа

технологияларға қарағанда танымның бірнеше әдістері біріктірілген күрделі

жүйе ретінде қарауға болады. Оған кіреді: моделдеу, жүйелік талдау,

мәселелік әдіс, ойша тәжірибе, сипаттау әдістері, жіктеу, дискуссия, ойын

әдістері және т.б. Студенттердің (топтың) тапсырмасы ретінде баяндама

жасау, жоба әзірлеу немесе компьютерлік презентация әзірлеуді ұсынады.

Кейспен жұмыс істеу кезінде оқушыларда келесідей басты

құзіреттіліктер қалыптасады: мәселені шеше білу, тіл табысу, практикада

пәндік білімді қолдану, келіссөз жүргізе білу, өзіне жауапкершілік ала білу,

толеранттылық, рефлексивті біліктілік.

3. Зерттеу əдісі. Қазіргі уақытта шығармашылықпен ойлай білетін жеке

35

тұлғаларды қалыптастыру өзекті міндеттердің бірі. Осыған байланысты

біршама қолданысқа ие болып ізденушілік әдістер табылады, яғни негізінде

мәселелік оқу зерттеушілік және эвристикалық (жартылай-ізденгіштік)

әдістер. Бұл әдістер шешім қабылдаудағы батылдық, жауапкершілік және

белсенділікті дамытуға бағытталған құзіреттілік қадамдарындағы талаптарға

барынша жауап береді. Бұл екі әдіс өзара ұқсас, айырмашылық тек

студенттердің өз беттерімен жұмыс істеу дәрежесінде ғана.

Мәселелік оқытудың элементтерін қолдана отырып сабақтың

зерттеушілік түрін өткізу студенттердің келесідей іс-әрекеттерін қамтиды:

-пәндік зерттеудің саласы және мазмұнымен танысу;

-зерттеудің мақсаты мен міндеттерін құру;

-зерттеп отырған нысан (құбылыс, үдеріс) жайында деректер жинау;

-зерттеулер жүргізу (теориялық немесе эксперименттік) – зерттеу

факторларын бөліп алу, гипотеза ұсыну, моделдеу және эксперимент өткізу;

-алынған дерекетерді түсіндіру;

-қорытындылар шығару, жұмыс нәтижелерін рәсімдеу.

Зерттеушілік әдісте студенттерден барынша өз бетімен жұмыс істей білу

талап етіледі. Білім деңгейі әр түрлі студенттерден құралған топтарда, әсіресе

пәнді зерттеудің бастапқы кезеңінде студенттің белсенді қатысуымен

эвристикалық әдістер қолданған жөн. Эвристикалық әдіс ретінде әңгіме,

зертханалық жұмыстар, есептер, жаңа білім алушылардың өзіндік ізденістері

бола алады. Мәселен, зерттеу барысында эвристикалық сипаттағы

зертханалық практикум әзірленген және енгізілген [6].

4. Пікір-таластар. Оқу дискуссиялары білім беру үдерісінің

субъектілері талқылап отырған оқу мәселесі жайлы өз пікірлерімен,

ойларымен, көзқарастарымен тәртіпті және мақсатты түрде алмаса отырып

жүзеге асырылады. Дискуссиялар субъектілердің өзара әсер ету формасы

түрінде соңғы уақыттарда кәсіби білім беру мекемелерінде оқытушылардың

практикалық іс-әрекетінде кеңінен қолданылып келеді. Оларды әсіресе,

кешенді пәнаралық сипатқа ие мәселелерді талқылауда, симпозиумдар мен

мәселелік оқу конференцияларында қолданған дұрыс.

Баяндамалар мен хабарламалар мазмұны зерттеп отырған материалмен

байланысты болуы мүмкін, алайда кәсіби бағытқа ие бола отырып,

бағдарлама шеңберінен шығуы да мүмкін.

Дискуссия педагогикадағы іскерлік байланыс элементтерін «оқытушы-

оқушы» және «оқушы-оқушы» типі бойынша қолдануға мүмкіндік береді,

яғни оқытушы мен оқушы арасындағы қайшылықтарды жояды, ал білім беру

үдерісіндегі қатысушылардың таным көкжиегі ортақ игілікке айналады.

Дискуссия кезінде келесі құзіреттіліктер қалыптасады: коммуникативтік (тіл

табыса білу, сұрақ құрастыру және қоя білу, өзінің көзқарасын дәлелдеу,

әңгімелесушіні құрметтеу және қабылдай білу және т.б.), анализ және синтез

жасау қабілеті, өзіне жауапкершілік ала білу, мәселені анықтай білу және

оны шешу, яғни әлеуметтік байланыс және т.б.

5.Ойын əдістемелері. Ойын балаларға да ересектерге де тән іс-әрекет

36

түрі, сондықтан білім беру үдерісінде бұл іс-әрекет түрін қолдану бұрыннан

белгілі, алайда жаратылыс ғылымдарын тануға еріксіз қызығушылық тууына

ықпал ететін, аспектілерін қолдану аса маңызды. Бұл кезде зерттеп отырған

материалды терең ұғынып, қабылдау керек. Ойын қандайда бір мәселені

бұрыс түсінуге алып келмеуі керек, оқушылар үйрену үдерісі тек қана

қызықты ойын емес екенін, зерттеп отырған материалды терең түсінуі қажет.

Ойындардың әр түрін, яғни оқу мәселесін шешу үшін іскерлік, имитациялық,

рөлдік қолданады және бұл пәнді зерттеуде оң мотивация қалыптастырады.

Ойын оқу үдерісінде оқушылардың белсенді қатысуын ынталандырады және

тіпті енжжар оқушыларды да оқу үдерісіне жұмылдырады [6].

6.«Ми шабуылы» əдісі. Мәселелерді шешу бойынша идеяларды жасауға

бағытталған бұл әдіс мәселелі міндеттерді ұйымдасқан дискуссия түрінде

бірлескен шешімге негізделген. Тапсырмалар кәсіби маңызды немесе

пәнаралық сұрақтарды қамтуы мүмкін. Бұл кезде топтағы қатысушылардың

айтқан барлық ойлары мен ұсыныстарын кейінірек жинақтап, талдау

мақсатында тақтада (немесе қағаздың үлкен парағында) жазылады. Ойларды

ретімен бекітіп отыру бір ой екінші ойды қалай тудырғанын көруге болады.

Бәсекелестік рухы оқушылардың ойлау іс-әрекетін белсенді етеді. «Ми

шабуылы» аяқталған соң барлық ойларға, яғни шешімдерге топтың

қатысуымен талдау жасалады. Оқушыларға мәселенің дұрыс шешімі

хабарланады [7].

«Ми шабуылы» әдісі белсенді іс-әрекетке оқушыларды барынша көп

тартуға жол ашады. Бұл әдісті қолдану сабақтың әр түрлі кезеңінде жүзеге

асырылады: жаңа білімді алу үшін, білімді меңгеру сапасын аралық бақылау,

алған білімдерін бекіту.

Солайша «Ми шабуылы» төменгі және жоғарғы топтарда оқитын

студенттерде шығармашылық біліктілік қалыптастыру, танымдық

белсенділігін ынталандыруда тиімді әдіс екенін көреміз. Сонымен қатар, өз

көзқарасын білдіру, қарсыласын тыңдай білу, рефлексивтік біліктілік сияқты

қасиеттерді де қалыптастырады.

Осы аталған интерактивті әдістер Астана қаласындағы орта мектептер

мен колледжде жалпы білім беру пәні болып табылатын биология сабағын

оқыту үдерісінде қолданылып, апробациядан өткізілді және заманауи білім

беруде жақсы нәтижелерге қол жеткізуге ықпал ететіндігі дәлелденді.

Интерактивті сабақтарда оқытушының орны сабақтың мақсатына жету

үшін оқушылардың іс-әрекетін бағыттау болып келеді. Егер енжер әдістер

өзара іс-әрекеттің авторитарлық стилінде болса, активті, соның ішінде

интерактивті әдісте қатысушылары бар субъект-субъект арасындағы өзара

қарым-қатынасқа негізделеді. Бұндай қарым-қатынас кезінде оқытушы тек

қана ментор емес, қарым-қатынастың тең құқықты қатысушысы, әрі

оқушының жеке даму деңгейіне де ықпал ете алады.

Осылайша, интерактивті әдістермен оқыту кезінде білім беру үдерісіне

іс жүзінде барлық студенттер танымдық үдеріске тартылатынын көріп

отырмыз. Оқу материалын игеру барысында студенттердің біріккен іс-әрекеті

37

әркімнің өзіндік жеке үлестерінен тұратынын, ой-білім алмасу, қабілетін

шыңдаудан тұрады. Шындық жолындағы ұжымдық ізденістер іс-әрекет

барысында субъектілердің зерделік белсенділігін ынталандырады. Мұндай

өзара әсерлер оқушылар үшін тек қана жаңа білім алу ғана емес, өздерінің

коммуникативтік біліктіліктерін дамытуға ықпал жасайды, яғни басқаның

пікірін тыңдай білу, әр түрлі көзқарас-ойларды сараптап, бағалай білу,

дискуссияға қатысу, бірікен шешім шығару, төзімділік және т.б.

Қорытынды. Аталған әдістерді талдау және оқыту практикасына

сүйене отырып, жобалар әдісі мен кейс-әдіс басқаларына қарағанда мынадай

құзіреттіліктерді ерекше қалыптастыруға ықпалын тигізеді, яғни мәселені

айқындай және оның шешімін таба білу, өзіндік іс-әрекетті, жауапкершілікті

бағалау. Зерттеу әдісі–жалпы ғылыми біліктілік, іс-әрекетті жүзеге

асырудағы шығармашылық қадам және дискуссия, «ми шабуылы»,

ойындармен қатар жеке тұлғаның коммуникативтік қасиетін,

толеранттылығын дамытады.

Сонымен жоғарыда келтірілгендер негізінде оқытушыға жақсы

нәтижеге, әсерге жету үшін білім беру үдерісінің әр түрлі әдістері мен

ұйымдастыру түрін үйлестіре қолдану қажет деп білеміз. Біз қарастырып

өткен интерактивті әдістер құзіреттілік қалыптастыру үшін орта және

бастауыш және жоғары кәсіби білім беру мекемелерінде әр түрлі пәндерді

оқыту кезінде кеңінен қолдануға болады.

Әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2006 жылы

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде «Инновациялар мен

оқу білімді жетілдіру арқылы білім экономикасы» тақырыбындағы дәрісі. -

Астана, 2006.

2.«Қазақстан 2050. Мәңгілік ел» стратегиясы. Астана, - 2014.

3.Иванов Д.А. На какие вызовы современного общества отвечает

использование понятий ключевая компетенция и компетентностный подход в

образовании / / Компетенции и компетентностный подход в современном

образовании //Серия «Оценка качества образования» / Отв.ред. Курнешова

Л.Е. М.: Моск. центр качества образования, 2008. С.3-56.

4.Настройка образовательных структур в Европе. Вклад университетов в

Болонский процесс [Электронный ресурс] Электрон. текст. дан.-

Режимдоступа: http://

www.iori.hse.ru/tuning/materials/Introduction_Tuning%20 Educational%20

Structures.pdf

5.Двуличанская Н.Н.,Тупикин Е.И. Теория и практика непрерывной

общеобразовательной естественно-научной подготовки в системе «колледж -

вуз» (на примере химии): монография. М.:МГТУ им.Н.Э.Баумана, 2010,254 с.

6.Иоффе А.Н. Активная методика - залог успеха / Гражданское образование.

Материал международного проекта. СПб.: Изд-во РГПУ им. А. И. Герцена,

2000. 382 с.

7.Ситуационный анализ или Анатомия кейс-метода / Ю. Сурмин [и др.].

38

Киев: Центр инноваций и развития, 2002. 286 с.

ЖАҺАНДАНУ ДӘУІРІНДЕ БІЛІМ БЕРУ МЕН ТӘРБИЕНІҢ

ӨЗЕКТІЛІГІ

Бегебаева Бақтылы Насырбаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша ПҚБАИ «Инновациялық технологиялар жəне

жаратылыстану – (гуманитралық) ғылымы пəндерін оқыту əдістемесі»

кафедрасының аға оқытушысы

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев 2006 жылы 26 мамырда Л.Гумилев атындағы

Евразия ұлттық университінің студенттерімен кездесуінде еліміздің барша

студенттерінмен кездесуінде еліміздің барша студенттеріне арнап:

«Білімді,сауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының,қозғаушы

күші . Бүгінгі күн – талантты,жігерлі,өзіне сенетін адамдардың, арманға бай

және оларды жүзеге асыруға ерік-жігері бар адамдардың уақыты» [1], - деген

болатын. Бұл барша жастарға, сонымен қатар, оларды тәрбиелеп жатқан

ұстаздар қауымы мен ата-аналарға, жалпы қоғамға қаратылып айтылған сөз

деп білеміз.

Қазақстан Республикасы стратегиялық мақсаттарының маңыздысы

дамыған отыз елдің қатарынан табылу болса, онда қазақ халқының ұлттық

мәдениеті де басты құндылық ретінде көрніс беруі тиіс. Бұл – жаһандану

үдерісінде ұлттардың жоғалып кету қаупіне қарсы тұратын басты

талаптардың бірі.Бүкіл әлем халықтары өміріне жаһандану үдерісі дендей

еніп келе жатқан бүгінгі күнде өз тәуелсіздігіне кеше ғана, өткен ғасырдың

соңында қол жеткізген Қазақстан үшін Елбасы ескеріп отырғандай, өз

қабілетінен айырылып қалмау мәселесі–өзекті де өткір мәселе. Демек, ұлт

ретінде жойылып кетуге апарып соқтыруы мүмкін жаһандану соққысына әзір

болып, рухани мәңгүрттіктен сақтану, оның алдын алу шараларын бүгінгі

күннен бастаған жөн. «Қазақстан-2030» стратегиясындағы негізгі

бағыттардың бірі ретінде білім мен білігі жағынан шетелдердегі

замандастарымен бәсекеде жеңілмейтін, сонымен қатар бойында ұлттық ділі

сақталған, отаншылдық рухы кемел қазақстандықтардың жаңа ұрпағын

тәрбиелеу қажеттілігі баса айтылған. Тек осында ұрпақ қана еліміз мерейін

бүгінгі жеткен биігінен аласартпай,жаһандану аталатын үрдісті бойына

дарытпай, әлемді даму көшіне ілестіре алмақ.

Қазіргі заман – тек білім мен ғылымның ғана заманы.Бүгінде, «білім

экономикасы» ғаламдық дамудың тегеурінді тегершігіне айналуда.

Бәсекелестіктің жаһандық индекісіне енген 135 шарттың сегізі тікелей білім

беру саласына қатысты болып отыр.Сондықтан Елбасының алға қойып

отырған талабы да елімізде интелектуалдық ұлт қалыптастырудың

инновациялық-индустриялық даму стратегиясын жүзеге асырудың, әлемдегі

бәсекеге қабілетті ел болудың қамы екені баршаға аян.

39

Қай халықтың болмасын, өзге жұртқа ұқсамайтын бөлек,болмыс-бітімін

даралап, өзіндік тағдырын айқындайтын басты белгі – оның тарихи жады,

тілі мен әдебиеті, өнері мен мәдениеті.Тіл, тарих пен әдебиет –ұлттық

сананың негізі үштағаны. Сондықтан ұлттық сана мен жауапкершілікті

дамытудың соны стратегиялық ұстанымын айқындайтын маңызды

жобалардың қолға алынуы маңызды болмақ.

Қазақ халқының ұлттық мәдени құндылықтарын қалпына

келтіру,зерттеу кеінгі ұрпаққа таныту, сондай-ақ адамзаттың ортақ рухани

игілігіне айналдыру мақсатында жан-жақты насихаттауға ранлаған

мемлкеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша елімізде бірқатар

жұмыстар жүргізілуде.

Бүгінгі таңда білім беру мен ғылымды дамытудың басым бағыттары

инновациялық-индустриялық,техника мен технология салалары

болғанымен,гуманитарлық саланың дамуына жастардың рухани-мәдени

құндылықтарға тәрбиелеу және дәстүрлі мәдениет пен заманауи ұлтаралық,

көпмәдениетті, толеранттылық қатынастарға баулуға да тиісті дәрежеде

көңіл бөлініп отыруы маңызды.Олар бірін –бірі толықтырып, өзара тығыз

ықпалдасқанда ғана ұлттың болашағына қаяусыз қызметете алады.Өйткені,

технократияның біржақты билеуінің жеткізер межесі қай тұстан

шығаратынының мысалы әлемдік тәжірибеде аз болған жоқ. Бүгінгі

қоғамның рухани мәдениетке назар аударып отырғаны, сол ұлттық-рухани

құндылықтарды екінші кезекке ығыстырып, бұқаралық-тобырлық

мәдениетке өріс берген Батыс пен Американың рухани күйреу алдында

екенін айтып, әлем ойшылдарының дабыл қағуы да тегін емес.

Дүниежүзі қазақтарының ІҮ құрылтайында Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев:

«Тәуелсіздіктің тірегі ұлттық сана сезім екенін білесіздер.Ал ұлттық сана

тарих пен мәдениет арқылы қалыптасады .Осыған орай еліміздегі «Мәдени

мұра» мемлекеттік бағдарламасы жүзеге асырылуда.Мемлекет тарапынан

ұлан-ғайыр қаржы бөлінген»,- деп атап өткен болатын.

Отандық білім бердің қазіргі таңдағы талаптары Қазақстанның

әлеуметтік-экономикалық жедел дамуын қамтамасыз ету қажеттігінен,

ғылымға негізделген жоғары технологиялық өнеркәсіп пен нарықтық

инновациялық даму жағдайындағы басқарушылық құзырлы және

бейімделуші-шығармашылық даярлықтағы кәсіби мамандар дайындау

сұраныстарынан туындайды.

Экономиканың жаһандануы білім беруге сапалық жаңа талаптар қоюда,

ол ұлттық жүйелердің елеулі түрде бәсекелестікке қабілеттілігіне, олардың

халықаралық білім нарығына енуіне алып келеді.Ұлттық білім беру

жүйесінің уақыт талабына сай икемделуінің белгілері:білім берудегі

интеграциялық үдерістердің тереңдеуі, білім берудің жаңа деңгейге өтуі мен

интернационалдық сипат алуы, ұлттық білім беру жүйесіне әлемдік сапа

стандарттарының ендірілуі, бәсекеге қабілетті білім беруді қамтамасыз ету

болып табылады.

40

Еліміздің интеллектуалдық – білім әлеуетін қалыптастыратын және

сапалық жаңа деңгейдегі мамандар дайындаудың ұлттық экономиканың

бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің стратегиялық маңызды міндетін

жүзеге асырушы отандық білім беру жүйесі Елбасының жыл сайынғы

Жолдауларында нақты мақсатты бағдар алып отырады.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы

№1118 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың 2011-2020 » жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында»

атап көрсетілгендей, «Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек

жасқа дейін адами капиталға, атап айтқанда білім беруге бөлінетін

инвестицияның экономика мен қоғамға елеулі қайтарымы болатынын

дәлелдеп отыр... Адами капиталға бөлінетін инвестияларжылдам өзгеретін

әлемде бейімделе алатын прогессивті, өнімді жұмыс күшін құру үшін аса

қажет.Болашақтың табысты экономикасы білім беруіне, халықтың

дағдылары мен қабілетіне инвестициялайтындар болмақ. Білім беруді

әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар ретінде ғана

емес,экономикалық инвестициялар ретінде түсіну қажет» [2].

Елбасымыз өзінің «Қазақстандық жол» еңбегінде жаһандану

жағдайында ұлтты сақтап қалыпты бәсекеге қабілеттілік сапа туралы былай

деп жазды: «Өзіндік ортада туған, бәсекеге қабілетті тұлға, алдымен, өз

халқының мәдениеті мен тілін білу керек. Білім беру жүйесі арқылы

сіңілетін, туған тілдің мәдени бастаулары мен рухани дәстүрлерін сақтау жас

ұрпақтың бойында жаһанданудың барлығын жұтатын, біріңғайлайтын және

кіріктіретін үрдістеріне қарсы тұра алатындай иммунитеттің қалыптасуына

көмектеседі» [3].

Жаһандану дәуірінде қоғамдағы елеулі өзгерістер мен адамдар

арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап дамуына байланысты

жан-жақты дамыған жас ұрпақты қалыптастыруды көздеген уақыт талабы.

Орта мектептен-ақ баланың өзіндік бағдарын айқындауына,11-12

сыныптарда қабілетіне қарай болашақ мамандығына бағыт алуына жағдай

туғызуды көздейтін Жаһандану дәуірінде білім беру жүйесін,еліміздің

өркендеуіне еркін ат салысатын жастарды тәрбиелеп, ақылына білімі сай

тұлға етіп өсіруді көздейді.

Жаһандану дәуірінде жаңартылған бағдарламамаен Қазақстандық білім

беру реформаларының стратегиялық міндеттерін ойдағыдай шешуге

мүмкіндік береді.Ал оның мәнісі – әлемдік білім беру стандартына сәйкес

келетін білім берудің жоғарғы сапасын қамтамасыз ету,өзін-өзі тәрбиелеуге,

өздігінен білім алуға,өзін-өзі тануға, өзін-өзі іске асыруға,өзін-өзі дамытуға

және кәсіптік білім беру бағдарламаларын меңгеруге дайын,жеке және

қоғамдық мүдделерін үйлестіре білетін жан-жақты мәдениетті,

шығармашылық тұлғаны қалыптастыру.Жеке тұлғаға бағытталған оқыту

парадигмасының негізінде әрбір оқушының бірегей мәнін және оның оқу

өрісінің даралығын тану ниеті жатыр.Мұғалімнің рөлі білім беру,

біліктіліктер мен дағдыларды сіңіруде ғана емес,оқушы өзінің жеке әлеуетіне

41

сүйенетін және оқытудың тиісті технологиясын пайдаланатын тиісті білім

беру ортасын құруда болып табылады.

Білім беру жүйесінің негізі ретінде мектеп Қазақстан Республикасының

болашақ азаматтарына білім беру,оларды тәрбиелеу және дамыту бойынша

негізгі қоғамдық міндеттерді орындауы тиіс. Бұл міндеттер білім беру

жүйесін түбегейлі жаңартуға және жаңа педагогикалық ойлау мен танымға ие

педагогты қалыптастыруға бағытталаған. Қоғамдағы өзгерістер шапшаң және

ұтымды әлеуметтенуге,қ оғамның, ата-ананың және балалардың

сұраныстарына икемді жауап беруге қабілетті мамандармен жұмысты

жеделдетуді талап етеді.

Жалпы адам баласын адам етіп ұстап тұрған төрт діңгектің бар екені

белгілі олар: бірінші –туған жер, екінші– ананың ақ сүтімен дарыған туған

тілі, үшінші – аялап өсірген ата-анаң, төртінші – тарих пен таным.Осы төрт

қасиетті бүгінгі мектеп оқушысы, ертеңгі егеменді еліміздің иесі, болашақ

азаматтарымыздың бойына сіңіре алсақ, Абай атамыз айтқан «толық

адамды» тәрбиелеп шығарар едік деп сенімді түрде айта аламыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Назарбаев Н. Инновациялар мен оқу-білім жетілдіру арқылы білім

экономикасына// Егемен Қазақстан -27 мамыр, 2006 ж.

2.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға

ранлаған мемлекеттік бағдарламасы. –Астана,2011 ж.

3.Назарбаев Н. Қазақстан жолы, -Астана, 2007 ж. -367.

4. Назарбаев Н. Тарих тоқынында, -Алматы, Атамұра, -1999. 56 б.

5. «Тәуелсіздік талаптары контексіндегі гуманитарлық білім мен тәрбие» (ҚР

тәуелсіздігінің 20 жылдығына арналған Республикалық ғылыми-практикалық

конференция материалдары) І-ІІ кітап. Ақтау,2012 ж. 16-20 б.

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІН ДАМЫТУДЫҢ ЖАҢАША БАҒЫТТАРЫ

МЕН МІНДЕТТЕРІ

Шеркешбаева Бағыт Кеңесқызы Cаламат Мұқашев атындағы Атырау политехникалық колледжі директоры,

қалалық мəслихат депутаты, физика-математика ғылымдарының кандидаты

Еліміздің өмірінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер мамандар

даярлауға жаңа талаптар қойып отыр.Оларды орындау кәсіптік және

техникалық білім беру саласының барлық жағына жаңаша көзқарас, жаңаша

қарым-қатынас, жаңаша ойлауды талап етеді. Қазіргі білім беру жүйесіндегі

реформалар мен сындарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар негізінде

жаңа жүйелермен жұмыс жасауды басты бағытына айналдырған колледжіміз

білімнің сапалы берілуіне атсалысып келе жатырған техникалық және

кәсіптік білім беретін оқу орындарының бірі. Біздің мақсатымыз – бәсекеге

қабілетті, адамгершілігі мол және ойлау қабілеті жоғары тұлғаны тәрбиелеу

мен оқытуды қамтамасыз ету.

42

Еліміздегі білім берудің, ғылым мен техниканың қарқынды дамуы

кәсіптік білім саласында қызмет атқаратын инженер-педагогтарға қарқынды

дамып, үнемі өзгеріп отыратын жағдайда өз бетімен және шығармашылық

тұрғыда кәсіби міндеттерді шешуге қабілетті, әрі өзін-өзі жетілдіруге және өз

бетімен білім алуға дайын құзыретті, сауатты, әрі жоғары білікті маман

болуды талап етіп отыр. Сондықтан да кәсіптік білім беру саласының

педагогтарына жақсы техникалық және технологиялық біліммен қатар сол

білімді студенттерге жеткізе алатын әдістемені де жақсы меңгеруді және

мамандық пен кәсіби іскерлікке тәрбиелеудің жалпы стратегиясын түсінуді

де меңгеруге тура келеді.

Қазақстанның интенсивті, инновациялық дамуының негізгі адами

әлеуеті–бұл бәсекелестікке қабілетті мамандар. Елбасы өзінің халыққа

жолдауында мамандардың біліктілігін негізгі басымдық ретінде күн тәртібіне

қоюда. Кәсіби біліктіліктің оңтайлы шешілуіне, болашақ мамандардың

кәсіби бағдарын уақытында диагностикалау, оларға психологиялық кеңес

беру және әлеуметтік көмек көрсету мәселесі Мемлекет тарапынан жан

жақты шешілуде. Солардың бірі биыл 2017 жылдан бастап қоғамның басым

бөлігін қамтитын «Баршаға арналған тегін кәсіптік - техникалық білім»-

жаңа жобасы іске қосылады. Егер бұған дейін Конституцияда баршаға

тегін орта білім беру міндеттелсе, енді оған кәсіптік білім беру қосылып

отыр.Бұл жоба қоғамды жаңа жағдайға бейімдейді, әрі жаппай

мамандандыруды қамтиды. Қарапайым адамдардың өмірде өз орындарын

тауып, тегін кәсіби білім алып, өзі және қоғам игілігі үшін еңбек ету

мүмкіндіктерін мемлекеттік тұрғыда кепілдік беруі деп білеміз.

Сондықтан біздің енді оған жан - жақты дайындалуымызға мүмкіндік

бар.Бұл үшін көптеген мәселені шешуге тура келеді. Мәселен, білікті педагог

кадрларын даярлап, жаңа оқулықтар, оқу құралдарын жазып шығару қажет.

Ең алдымен барлық пән бойынша білім сапасын арттыру керек. Осындай

үлкен жауапкершілік жүктеліп отырған мұғалімдерге жаңашылдықпен

жұмыс жасауға тура келеді. Өйткені білікті маман даярлау үшін білімді ұстаз

керек.

Техникалық кәсіби білім беру жобасын іске асыру аясында

студенттердің кәсіби білімі және дағдыларын дамыту үшін оқу

зертханалары, шеберханалары бүгінгі өндірісте бар заманауи жабдықтармен

жарақтандырылуда. Бұлардың бәрі - Елбасы жоспарын жүзеге асыру

бағытында жасалған алғашқы қадамдар.

Оған мысал ретінде колледжде:

-ТжҚББ-ді модернизациялау аясында Институционалдық даму жоспары

бойынша колледждің материалдық-техникалық базасы жаңартылып,

«Гидравлика және станоктар мен құралдар, металды кесу арқылы өңдеу»,

«Бұрғылау ерітінділері», «Мұнай және газ скважиналарын пайдалану»

зертханалары, «Бұрғылау машиналары мен механизмдері» АМТ -100 оқу

тренажер-имитаторы, «Мұнай және газ кәсіпшіліктерін жабдықтарына

43

техникалық қызмет көрсету және жөндеу» зертханасы АМТ - 601 тренажер –

имитаторы алынды;

- химия кабинеті жабдықталды;

- физика кабинеті NCOC компаниясының демеушілігімен жабдықталды.

Осындай ауқымды жұмыстар тоқталмайды, әрі қарай жалғасын табады.

- 2012-2013 оқу жылынан бастап дуалдық оқыту жүйесі енгізілді. Қазіргі

кезде әлемде оқытудың дуальды жүйесі – кәсіптік-техникалық кадрлар

даярлаудың ең тиімді жолдарының бірі. Оның ерекшелігі сол, кәсіптік оқыту

үдерісінің басым бөлігі оқу орында емес, кәсіпорындарда өтеді.

Іс жүзінде, дуальды модель – бизнестің болашақ маман мен мемлекеттің

мүдделерінің бірлестігі. Мамандарды дайындаудың дуальды жүйесі дәстүрлі

оқыту формалары мен әдістеріндегі кемшіліктерді, яғни теория мен практика

арасындағы алшақтықтарды жояды.

Дуальды жүйенің негізі- студенттерді оқу орны мен өндірісте қатар

оқыту. Студенттер колледжде алған теориялық білімдерін өндірісте практика

жүзінде пайдалана білулері үшін үнемі жан-жақты дайындық, көп ізденіс

қажет.

Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе-білім беру мазмұнына

жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін іздестіру және оларды жүзеге

асыратын болашақ мамандарды даярлау. Қазіргі педагогиканың негізгі

мақсаты– білімді сапалы ету, олар-баланың өзіндік жалпы дамуы, жан-жақты

дүниетанымын қамтамасыз ету, оны болашақ белгілі бір кәсіпке даярлау.

Колледждегі маманды даярлауды ұйымдастыру жүйесінің ерекшелігі білім

берумен өндірістік тәжірибе барынша жақындастырылған. Кәсіптік

оқытудың дуалды жүйесін енгізу арқылы әлеуметтік әріптестікті дамыту

көзделген.

-2013-2014 оқу жылынан бастап электрондық оқыту жүйесі енгізілді;

Жолдауда техникалық кадрлар даярлау жүйесін барынша дамыту

мәселесіне көңіл бөлінді. Инвестициялық саясаттың негізгі бағыттарын

ескере отырып, Германиямен, Канадамен, Австралиямен және Сингапурмен

бірлесіп кадрлар даярлау бойынша орталықтар құру керектігі айтылды.

Сондықтан колледж ұжымы-инвестициялық саясаттың негізгі бағыты-

техникалық және кәсіптік білім беру тапсырмасына үлкен мән бере отырып,

өз біліктілігін арттыру жұмыстарын ұдайы жүргізуде.

Колледж оқытушылары бүгінге дейін де халықаралық деңгейде

біліктілігін көтеру мақсатында тағылымдамадан өтіп келеді. Мысалға,

дуалдық оқыту жүйесін енгізу мақсатында Германияға 3 мезгіл 5 оқытушы;

«Сингапур мемлекетінің ТжКБ жүйесінің даму тәжірибесін зерделеу»

жобасы аясында 6 оқытушы,SAIT Polytechnic–Оңтүстік Альберта технология

институтымен (Канада) «Сабақ беру дағдыларын дамыту» бағдарламасы

бойынша 13 оқытушы, 2015 жылы Германиялық SES (SeniorExpertenService)

компаниясының.сарапсышысының өткізуімен «Халықаралық мұнай өңдеу

және мұнай-химия өнеркәсібі саласындағы қазіргі тенденциялары»

тақырыбында 13 оқытушы мен өндірістік оқыту шеберлері халықаралық

44

сертификатқа ие болды.Алдағы уақытта осындай жұмыстар өз жалғасын

табатынына сенеміз.

Қорыта айтқанда, кәсіптік білім беру сапасы- қоғамдағы білім беру

үрдісінің жағдайын, нәтижесін, сондай-ақ жеке тұлғаның кәсіптілігінің

қалыптасуын және даму болашағының қажеттілігін анықтайтын әлеуметтік

категория. Кәсіптік білім беру сапасы білім беру мекемелеріндегі жастарды

оқыту мен тәрбиелеу қызметтерінің әр түрлі көрсеткіштерінің жиынтығы,

яғни білім беру мазмұны, оқыту формасы мен әдістері, материалдық

техникалық базалары, т.б. бойынша анықталады.

Инновациялық технологиялардың қай түрін алсақ та, олардың тиімділігі

тек қана оқытушының әдістемелік шеберлігімен және осы шеберлікті

шыңдай түскендігімен ғана күшіне ене алады.Қазақта «Баланың бас ұстазы

ата-анасы» деген сөз бар. Ал француз педагогі Жан Жак Руссо «Бала

туылғанда ақ қағаздай таза туылады, оның үстіне шимақты қалай салсаң,

қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі де сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең

ол да солай тәрбиеленеді», деген екен. Бұдан шығатын қорытынды, бала

тәрбиесіне ең әуелі ата-анасының еңбекқорлығы, ұстамдылығы, ақыл-ойы,

сана-сезімі, адамгершілігі әсер етеді. Білім сапасы оқытушының қызметінің

сапасына да тікелей байланысты. Оқытушы жайлы Ахмет Байтұрсынов

былай деген... «Оқытушы қандай болса, мектеп те сондай болмақшы.Яғни,

оқытушы білімді болса, ол мектептен балалар көбірек білім алып

шықпақшы.Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі білімді,

педагогикадан, әдістемеден хабардар, жақсы оқыта білетін оқытушы». Демек

білім сапасын көтерудің негізгі тетігі-ұстаз, сондай-ақ, оның теориялық

білімі мен кәсіби шеберлігі, шығармашылық қызметі.

Жаңа ғасырдағы кәсіптік техникалық білім беру орындарының

алдындағы міндет- егеменді еліміздің жас ұрпағын жан-жақты дамыта

отырып тәрбиелеу.Ал жас ұрпақты жан-жақты, терең білімді, интелектуалық

деңгейін жоғары етіп қалыптастырудың бірден-бір жолы- студентке білімді

терең игертудің тиімді әдіс тәсілдерін іздестіру, шығармашылыққа жетелеу.

Бұл ретте оқытушының терең біліктілігі қажет.Біліктілік- бұл білімдегі,

тәжірибедегі,берілген білімді меңгертудегі бейімділік,құндылықты

бейнелейтін жалпы қабілеттілік.

Елдің қалыпты экономикалық дамуын, қазақстандық қоғамның тұрақты

әлеуметтік дамуын қамтамасыз ететін негізгі факторлардың бірі - мемлекет

бағдарламаларын жүзеге асыру жолында кәсіби біліктілігі жоғары, бәсекеге

қабілетті, құзіреттілік мүмкіндігі кең және фундаменталды біліммен

қаруланған мамандар даярлау қажет. Біліктілік пен жаңашылдықты басты

ұстанымына айналдырып, модульді, дуальді және ақпараттық-

коммуникациялық технологияларды тәжірибесіне енгізген Саламат Мұқашев

атындағы Атырау политехникалық колледжі ұжымы Елбасымыздың

халыққа арналған Жолдауындағы жаңа мақсаттарды табысты шеше отыра,

болашаққа үлкен сеніммен қарайды.

Әдебиеттер тізімі:

45

Журналдағы мақалаларға сілтеме:

1.«Техникалық және кәсіптік білім» ақпараттық-әдістемелік журнал// Астана,

2015.№2(21).-б.3.

2.«Техникалық және кәсіптік білім» ақпараттық-әдістемелік журнал//

Астана,2015. №2(21).-б.24.

3.«Техникалық және кәсіптік білім» ақпараттық-әдістемелік журнал// Астана,

2015.№3(22).-б.3.

4. ҚР Президентінің «Қазақстан жаңа жаhандық нақты ахуалда: өсім,

реформалар, даму» Қазақстан Президенті Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың

Қазақстан халқына Жолдауы, 2015. №230(28708).-б.1.

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ИНТЕРАКТИВТІ

ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Бижанова Гулайым Газизовна Ақтөбе облысы,

Ақтөбе қаласы, №42 орта мектебінің орыс тілі мен əдебиет пəнінің мұғалімі

Қазіргі кезеңде еліміз тәуелсіздігін алғаннан бері білім берудің жаңа

жүйесі жасалып, Қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру

кеңістігіне енуге бағыт алуда.Бұл оқу- тәрбие үрдісіндегі өзгерістерге

байланысты болып отыр: білім берудің мазмұны жаңарып, педагогикалық

технологияларды ендіруді міндеттейді.

Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында оқушыларға

тек білімді тарату емес, сонымен бірге білім алушыларды білімді өздігінен

алу тәсілдеріне үйрету екені көрсетіледі. Бұл міндетті табысты жүзеге асыру

үшін білім алушыларды оқу уақытын тиімді пайдалануға, жеке пәндерге

оқытуда танымның ғылыми әдістерінің негіздерің меңгертумен бірге оқу

үрдісіне енетін іс-әрекеттің барлық түрін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін

білім, оқу іскерліктері және дағдылары мен қатар іс-әрекет тәсілдерімен де

қамтамасыз ету қажет.[1]

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа формация мұғалімі – бұл рухани

дамыған әрі әлеуметтік тұрғыдан есейген, педагогикалық құралдардың

барлық түрлерін шебер меңгерген білікті маман, өзін-өзі әрдайым

жетілдіруге ұмтылған шығармашыл тұлға. Ол жоғарғы білімді шығармашыл

тұлғаны қалыптастырып дамуы үшін жауапты» деп, педагогтардың

жауапкершілігін арттырды. [2]

Мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттердің бірі –

оқытудың әдіс–тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы

педагогикалық технологиялардың түрлерін меңгеріп, оқу – тәрбие үрдісінде

оқытудың инновациялық әдіс – тәсілдерін пайдалану.

Белгілі психолог Выгодский: «Дұрыс ұйымдастырылған оқыту процесі

ғана баланың жеке басының дамуын ілестіре алады» - дейді. Оқушының

46

психологиялық ерекшеліктері мен табиғи қабілеттерін ескере отырып, жаңа

технологиялық әдіс-тәсілдерді тиімді қолдана отырып, балалардың сабаққа

ынта-ықыласын арттыру, ой-өрісін, логикалық ойлау дәрежесін кеңейту

арқылы шығармашылық қабілетін арттыру, экономикалық, экологиялық,

эстетикалық, халықтық педагогикалық тәрбие беру. Қазіргі технологияны

қолдану дегеніміз келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім

алуына,белсенді шығармашыл болуына жағдай жасау. Педагогикалық

технология оқу үрдісінің, яғни мұғалім мен оқушының іс-әрекетімен тығыз

байланысты.

Кез келген оқыту технологиясы оқу тәрбие үрдісінің қарқындылығы мен

нәтижелігін арттырады. Бір технологияның өзі атқарушылардың шеберлігіне

байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін.

Кейбір технологияларда бұл іс әрекеттер басты құндылықты және

нәтиже тиімділігінің негізін құрайды.Ондай технологиялар: ойын

технологиясы, проблемалық оқыту технологиясы, коммуникативтік

технология, сын тұрғысынан ойлау технологиясы, модульдық оқыту

технологиясы,т.б.технологияларды қолданудағы басты мақсат–

оқушылардың танымдық қабілеттері мен қызығушылықтарын арттыру,

шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру, іздестіре отырып үйрету.

Уақыт талабына сай жаңа инновациялық технологияны қолдану арқылы

оқытуды ұйымдастырғанда ғана оқыту нәтижелі болмақ. Кез келген

технологияның нәтижесі- оқушының сапалы білім алуы, шығармашылық

деңгейінің жоғары болуы.Педагогикалық технологияларды қолдану негізінде

оқушылардың жан-жақты білім алуына белсенді, шығармашылық әрекетіне

жағдай жасалады. Әр мұғалім өзінің кәсіби деңгейін көтеріп, шәкірттерінің

білім сапаларын арттырады. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің оқу-

тәрбие үрдісін жүйелі ұйымдастыруына көмектеседі. Оқытудың озық

технологиясын меңгеру мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты. Бұл

әрбір ұстазды ойландырып, жаңаша жұмыс істеуге, жаңа ізденістерге

жетелейді. Осы орайда Жүсіпбек Аймауытов: «Сабақ беру үйреншікті жәй

ғана шеберлік емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер», - тұжырым жасайды.

Сондықтан мұғалім өз пәніне психологиялық тұрғыдан қарап, әдістемелік

шеберлікпен келу керек.

Интерактивті оқыту әдісі–оқыту мақсатындағы белсенді әдістің

негізінде істі шығармашылық түрде шешу, жағдайларды модельдеу,

танымдық жағдайларды қалыптастыру және дамыту болып табылады. Оқу

сабақтарына ұжымдық түрде қатысып, қойылған міндеттерді шешеді.

Сонымен қатар интерактивті оқыту әдісін қолдану мақсатында ақпаратты

жинау және бағалау, ақпаратты талқылауда белсенді қатыса білу; түйінді

мәселеге қатысты және сол түйінді мәселе төңірегінде шешім қабылдау;

адамзат құндылығын негізге ала отырып, кез келген іс-әрекет құрылымдарын

бағалауға, өзінің таным жүйесін басқа топ мүшелеріне жеткізе білу, қойылған

жалпы мақсатқа жету үшін топтың басқа мүшелерімен ынтымақтастықта

47

жұмыс істей алу. Интерактивті оқыту әдісін дұрыс таңдау оқыту мақсатын

қоя білуге тікелей байланысты. [3]

Оқушылардың шығармашылық қызығушылығын қалыптастырудағы

интерактивті оқыту әдістері:

ой қызметі;

пікірсайыс;

кіші топтармен жұмыс;

кейс-саты;

презентация;

іскерлік ойын;

қысқа баяндама (мини-баяндама);

жаттығулар (логикалық есеп).

Сабақты тиімді ұйымдастыру барысында оқушыны

жалықтырмайтындай жағдай туғызу керек. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей,

оқытудың тиімді әдістерінің бірі тренинг (ағылш. «to train»-оқыту,

жаттықтыру). Егер оқыту интерактивті жүргізілсе, яғни ақпарат ала отырып

түсініксіз сәттерді талқылауға, сұрақ қоюға мүмкіндік алса, берілген

ақпаратты тез меңгереді және алған білімдерін бекіте отырып, мінез-құлық

дағдылары қалыптасады. [4]

Тренингте оқыту міндеттері: ақпарат беру, жасөспірімдердің мінез-

құлқының қауіптен қорғану бағытына өзгеруіне ықпал ету, мінез құлқында

жауапкершілік дағдыларын қалыптастыру.

Әрбір сабақ тақырыпты, мақсаты мен міндеттерін белгілеуден

басталады. Сабақ басталғанға дейін оқушылардың ақпараттану деңгейін

алдын ала білу үшін сауалнама жүргізуге болады. Сауалнамалар тренинг

толық аяқталғанға дейін сақталады, соңында оқушылардың білім деңгейі

қайта бағаланады. Нәтижесін салыстыра отырып, оқушылардың білімі мен

дағдыларында қандай өзгерістер болғанын білуге, тренинг тиімділігіне баға

беруге болады. Осы кезеңде ақпарат беруді практикалық дағдыларды, дұрыс

шешім қабылдау шеберліктерін қалыптастыру жаттығуларымен

ұштастырудың маңызы зор. Тренингтің кез-келген сабағының соңында

қортынды жасалады.Әдетте, бұл процедура оқушылар өздерінің әсерлерімен,

сезімдерімен бөлісуіне, талап–тілектерін ортаға салуға есептелінген.

Сауалнама, «сыр ашу» парақтарын толтыру түрінде де өткізуге болады.

Тренинг жүргізуге қойылатын талаптар:

Оқушы бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп айналдыра орындықтар

қоюға мүмкіндігі бар кең бөлме (бұл жағдайда еркін пікір алмасуға,

жаттығулар мен сергіту кезеңдерін жүргізуге ыңғайлы болады. Бір-біріне

сенімділік артып, қызығушылық танытады, ынталы болады);

Бүкіл тренинг бойына достық көзқарастағы сенімді атмосфераны

жасау және қолдау;

Тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының оған

қатысуын қадағалау;

48

Оқытушы-жаттықтырушы өз пікірін күштемей-ақ қатысушыларды

сабақтың мақсатын орындауға тиіс;

Оқытушы-жаттықтырушы әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы

керек;

Тренингтің бірінші сабағында «танысу» жаттығуы өткізіледі және

«келісім» (топтық жұмыс ережесі) қабылданады;

Теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың сергіту сәттері

арасында сабақтастық болуы керек;

Кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен

міндеттері айтылады, ал соңында қорытындылады;

Кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен

жұмыс ережесін жасаудан басталады.

Интерактивті оқыту әдістемесінің артықшылығы:

Жадығаттың тиімді меңгерілуіне мүмкіндік береді;

Қызығушылық туғызады;

Белсенді қатысқандар марапатталады;

Сезімге ықылас аударылады;

Жан-жақты, әсіресе мінез-құлыққа әсер етеді;

Кері байланыс (дәрісхананың жауап қайтару әрекеті) жүзеге

асырылады;

Арақатынас және өзіндік пікір қалыптастрады;

«Танысу». Танысу кез-келген тренингтің бірінші сабағының қажетті

бөлігі болып табылады. Қатысушылар бір-бірін танитын болса да танысу сәті

жүргізіледі. Танысу топты жинақтауға, қатысушыларды оқыту процесіне

тартуға,қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Егер

қатысушылар оқыту процесінің ары қарай жалғасуына қызығушылық

танытса, онда танысу сәтінің мақсаты орындалған деп есептеуге болады.

«Қарлы кесек» ойыны. Барлық қатысушылар өз кезегімен есімдерін атап

шығады. Әрбір келесі отырған оқушы өз есімінен бұрын алдыңғы

қатысушының есімін қайталайды.

«Тренинг шеңбері» бойынша көршісін таныстыру. Бұл жаттығу

жұптасып өткізіледі. Бір минут өзара әңгімелескеннен кейін әрқайсысы

көршісінің аты- жөнімен, шұғылданатын сүйікті ісімен таныстырады.

«Келісім» (топтың жұмыс ережесін) қабылдау. Оқушылар сабақтың

басынан бастап өзінің оқуына жауапкершілігін сезіну үшін және жадығатты

меңгеру тиімділігін арттыру үшін келісім, яғни тренинг сабағында мінез-

құлық ережесін қабылдау ұсынылады. Келісім мәтіні алдын ала тақтаға

немесе қағазға жазылады. Қағазда болса көрінетін орынға ілінеді. Келісімнің

әрбір тармағы оқылады және бірлесіп талқыланғаннан кейін қабылданады.

Оқушылар ұсынған жаңа тармақтар қабылдануы да мүмкін. Дауыс бергеннен

кейін барлық қатысушылар келісімнің тармақтарының орындалуына

жауапкершілікте болатынын топқа түсіндіру қажет. Келісімнің қабылдануы

әрбір қатысушы өз сезімдері мен көзқарастарын білдіруге, сын мен мысқыл

нысаны болудан қаймықпауға, әрбір артық әрекеті сабақта талқыланып

49

топтан тысқары шықпайтынына сенімді болуына ықпал етеді. Келісім

тренинг толық аяқталғанша ілулі тұрады.

Келісім үлгісі: 1. бәріміз де өз оқуымызға жауаптымыз; 2. бір-бірімізді

тыңдаймыз; 3. «көтерілген қол» ережесімен біреу ғана сөйлейді; 4. тек істің

мәні бойынша айтамыз; 5. өз пікірімізбен бөлісеміз; 6. мағынасыз сұрақтар

қойылмайды;7.басқалардың сезімін бағалаймыз;8. құпиялылықты сақтаймыз;

9. уақыт шектеуін сақтаймыз.

«Ойға шабуыл». Бұл әдісте оқушының қойылған сұраққа қайтарған кез-

келген жауабы есепке алынады. Айтылған пікірге бірден баға бермей, оны

қағазға немесе тақтаға жазып түсірудің маңызы бар. Олардан берген

жауаптарына түсіндірме сұралмайтынын оқушылар білуі тиіс. «Ойға

шабуыл» 4-5 минуттан аспауы керек, аяқталғаннан кейін жауаптардың

барлық нұсқаларын талқылап, бастылары таңдап алынады да, қосалқылары

қалдырылады, яғни жауаптың тиімді нұсқасын топ талқысы таңдайды.

Шағын топтардағы жұмыс. Оқушылар 4-5 адамнан шағын топтарға

бөлінеді. Оларды бөлуге әртүрлі әдіс қолданылады. Мысалы, мұғалім

оқушыларға бір, екі, үш, төрт деп санауды ұсынады. Санақ саны қанша топ

құру қажетіне сәйкес алынады. Біріншілер бір топқа, екіншілер екінші топқа

т.с.с. топтасады. Шағын топтардағы жұмыс барлық қатысушыларды белсенді

іс-әрекетке, ашық пікір алмасуға, пікір сайысқа тартуға мүмкіндік береді.

Тапсырма орындалғаннан кейін әр топ орталарынан жұмыс қорытындысын

хабарлайтын жетекші таңдайды.

Рөлдік ойын. Шағын топтарда (3-4 оқушы) жүргізіледі. Қатысушылар

кескіндегі (тақтадағы, парақтағы) тапсырмаларды алған соң, рөлдерді

бөліседі, жағдаятты рөлде ойнап, бүкіл топқа көрсетеді. Мұғалім рөлдерді

балалардың мінез-құлқына сәйкес өзі бөліп бере алады. Бұл әдістің

артықшылығы, қатысушылар нақты ұсынылған жағдайда өзін көрсете алады.

Шын мәнінде жағдаятты ұғынады, қайсыбір әрекет болғанда да оның

салдары қандай болатынын сезініп, дұрыс шешім қабылдауға жаттығады.

Ойын аяқталған соң, осындай жағдайларда тиімді әрекет жасау жолдары

бірлесіп талқылайды. Рөлді орындағандарды талқылаудан бұрын рахмет

айтып босатқан дұрыс.

Жобалар жасау. Бұл әдіс оқушылардың ойша мектептен тысқары

шығарып, талқыланып отырған мәселе бойынша өз әрекеттерінің жобасын

жасауына мүмкіндік береді. Ең бастысы, топ немесе жеке қатысушы өзінің

жобасын қорғауға, оның артықшылығын басқалар алдында дәлелдеуге,

достарының пікірін білу мүмкіндігіне ие болады.

Серігу. Тренинг-сабақ барысындағы психологиялық және физикалық

жүктемесін азайту мақсатында серігу жаттығулары жасалады. Серігу кезеңі

де өзара қатынас дағдыларының дамуына септігін тигізеді. Назар аудару

қажеттігі бар жаттығу жұмыстары алдында қозғалысы көп серігу ойындарын

жүргізудің қажеті жоқ.

«Сын есімді қос». Оқушылар шеңбер жасап орналасады. Ортасындағы

жүргізуші допты кез –келген біреуіне лақтырады да, өз есімінің бірінші

50

әрпінен басталатын сын есімді қосып айтады. (Мысалы, Асқар-алтындай,

Берік-болаттай, Ескендір-есті, т.б.) Допты қағып алғаны өз кезегімен есімін

сын есім қосып айтады да, келесіге тастайды. Ойын 3-4 минут жалғасады.[5]

Жоғарыда айтылған интерактивті оқытудың әдіс-тәсілдерін түрлендіріп,

күрделендіріп жүйелі түрде ұйымдастыру мұғалімнің шеберлігіне

байланысты. Ең бастысы, мұғалім белгілі бір нәтижеге жету үшін сабаққа

үздіксіз дайындалып, көп ізденіп, тиімді жолдарын тауып ұстаздың

мәртебесін түсірмеуге тырысып, оқушыларға дәріс беруі қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 2007 ж.

2.Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан

Халқына Жолдауы. 2009 ж.

3.Омарова С.О. Мектеп оқушыларының шығармашылық қызығушылығын

қалыптастыру: теориясы мен практикасы. –Ақтөбе, 2008 ж.

4.Иманбеков Б.И. мектептегі ғылыми-әдістемелік жұмыс. – Алматы, 2003 ж.

5.Бұзаубақова Қ.Ж. «Жаңа педагогикалық технология» тренингі. – Алматы,

2004 ж.

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ОТБАСЫ МЕН МЕКТЕПТІҢ ӨЗАРА

БАЙЛАНЫСЫ

Жуманбаева Айгуль Оразовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Ақмола облысы бойынша ПҚ БАИ,

Көкшетау қаласы ДБО ІІІ-деңгей тренері

Қазіргі таңда білім тұлға, қоғам және мемлекет дамуының басты

стратегиялық ресурсы ретінде қарастырылады. Заманауи жағдайлардағы

оның мақсаты – шығармашылыққа, өзгермелі заман жағдайында өз тағдырын

өзі шешуге қабілетті әлеуметтік құзыретті тұлға қалыптастыру.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев әйелдер

қоғамының өкілдерімен кездесуінде: «бізге ойшыл, жауапты, елін сүйетін

азаматтар қажет. Мұның барлығы тек тәрбиемен беріледі... Тәрбие беру

51

ісінде мектеп ата-ана жауапкершілігі жөнінде айтады, ата-ана мектепке

сілтейді. Дұрысында, тәрбие үшін барлық жауапкершілік жүгі отбасына да,

мектепке те жүктелуге тиіс. Мұғалімнің рөлін білімді тек қана «таратушы»

деңгейіне түсіруге болмайды. Бізге мүлде басқа педагогика керек»,− деп атап

көрсетті.

Мектептің тәрбиелік әлеуетін күшейту, әрбір білім алушының дара

психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуін қамтамасыз ету–заманауи

мектептің жетекші басымдықтары ретінде көрсетілген. Патриоттық, мораль

және адамгершілік нормалары, ұлтаралық келісім және толеранттылық, дене

бітімі және рухани даму, заң сыйлаушылық сияқты құндылықтар, меншік

түріне байланыссыз, барлық білім беру мекемелері қалыптастыруы тиіс.

Өскелең ұрпақтың функционалдық сауаттылығын қалыптастыруды

тәрбиелеу процесінде отбасы мен мектептің ынтымақтастығына үлкен рөл

бөлінеді. Отбасы мектепке оқушылардың іс әрекетін ұйымдастыруында

«Білім туралы» Заңды ойдағыдай жүзеге асыруына көмек көрсетеді. Алайда

ата-аналардың педагогика негіздерін нашар білуі қазіргі кезеңде әлеуметтік

тәрбиелеу мен мектепке бейімдеу ісіне кедергі келтіріп отыр. Сондықтан

дәл қазір отбасы мен мектептің өзара әрекетін нығайту, бала тәрбиесіндегі

әкелер мен аналардың жауапкершіліктерін арттыру қажет. Және бұл

шараны мектеп ұйымдастыруы тиіс. Осыған орай бұл істі ұйымдастыруда

мектеп мұғалімі, психологы, әлеуметтік педагог жұмысының маңызы

артады, көптеген маңызды мәселелер мен сұрақтардың шешімі осыған

байланысты. Ал бүгінгі күні қаланың кейбір мектептерінде ата аналармен

байланыс жоқ деуге болады. Мұғалімдер жылына төрт рет тоқсан

аяқталғанда оқушылардың үлгерімі туралы айтып, табельдеріне қол

қойдырту үшін жинайды. Тікелей балалармен жұмыс жасайтын әлеуметтік

педагог, өзінің кәсіби қызметіне орай, отбасын нығайту ісіне өзіндік үлесін

қосып, мектепте отбасы мен сынып жетекшісінің бірлескен жұмысын

ұйымдастыра отыра, ол соңғы нәтижеге-әр баланың барынша тұлға ретінде

дамуын қамтамасыз етуі керек. Ал ата аналар мектепте ондай қызметкердің

бар екенін біле ме екен. Әлеуметтік педагог бүгінгі күні отбасын тұлғаның

балалық шағындағы даму жағдаятын анықтайтын әлеуметтік орта ретінде

қарастыра отырып, қандай да бір проблеманың мәнін белгілеуде,

жөнсіздіктің себебін анықтауда қиындықтар көреді, себебі әр баланың

отбасы жағдайын толық білмеуінен. Психологтар анкеталарды әкімшілікке

есеп беру үшін ғана алғандай үстіртін сараптама жасап, ата аналар

жиналысында жасөспірімдер психологиясы туралы дәріспен ғана

шектелетіндері қаншама.

Отбасы рөлінің төмендеуі және кей жағдайларда оның өз қызметін

орындауының объективті түрде мүмкін болмауы – даусыз мәселе. Қазіргі

отбасы бала дамуы мен тәрбиесі бойынша барлық салмақты өзіне алуға даяр

емес. Себебі ата-аналардың көпшілігі баланың біліміне емес, киімі мен тамағы

үшін қам жеп жүргендер. Қалыптасқан дәстүр бойынша, педагог отбасы

тәрбиесіне жетекшілік, басшылық жасауы, өз тәрбиеленушісіне және оның

52

ата-анасына қоғам атынан талап қоюы тиіс болды [2]. Бүгінгі ахуал педагог

алдына көрсетілген көзқарастарды қайта қарау қажеттілігін қойып отыр.

Педагогтар, тәрбиешілер мен ата-аналар баланың әлеуметтену процесінің

біртұтас аясында серіктестер ретінде қарастырылуы тиіс. Тек сонда ғана біздің

болашағымыз функционалды сауатты азамат болып тәрбиеленеді.

Отбасы саласындағы мемлекеттік саясат тікелей отбасымен жұмыс

жасайтын мамандарға сүйенуі қажет, қазіргі таңда оларға деген қажеттілік өте

жоғары. Сол себепті, әр тәрбиеші, педагог өзінде бар кәсіби білімі мен

педагогикалық тәжірибесіне сәйкес ата-анаға баланың дамуы мен тәрбиесіне,

олардың әлеуметтік-мәдени бейімделуіне көмек көрсетуге міндетті. Бұл

педагогтың отбасымен тиімді ынтымақтасуына дайындалу сапасын көтеруді

талап етеді. Отбасы мен білім беру мекемесінің серіктестік пен өзара көмек

тұрғысынан басымдық бағыттардағы баланың әлеуметтену процесінде тиімді

ынтымақтасуына көңіл бөлу маңызды. Отбасы мен отбасылық тәрбие

моделінің әлеуметтік-психологиялық диагностикасы қажет.

Отбасы проблемасының, оның әлеуметтік-мәдени рөлінің пилоттық

талдауы бұл институт әлеуметтік құндылық болып есептелінетінін көрсетті, ол

бала дамуы, оның өздік өмірге, кәсіби бағдарлануға дайындалуы үшін жағдай

тудыруы керек. Мысалы, отбасы және мектептің өзара іс-әрекетінде білім беру

мекемелерінде құрамына ата-аналар кіретін ата-аналар комитеті бар. Бірақ бұл

органдардың құрамында негізінен, тұрмысы жақсы оқушылардың ата-аналары

болады. Қиын балалардың ата-аналары мектеппен тұрақтыеді байланыс

жасамайды. Себебі, ондай балалардың ата-аналарын мектепке тек баласының

нашар оқуы мен бұрыс қылықтары үшін ғана шақырады. Ал егер де, әр

мектепте тәрбиелеу және білім беру міндетіне бағытталған әртүрлі ата-аналар

клубтары мен қауымдастықтарын дамытса, әр пән мұғалімі өз сабағында әр

баланың қызығушылығын арттыра алатындай сабақ жоспарлап өткізсе, оқыту

міндеттерді репетиторға аудара салу үрдісін жойса. Ата-аналар бірлестігінің

мүшелері түрлі білім беру құрылымына: мектептік және сыныптық кеңестерге,

т.б. комиссияларға кірсе. Мектептерде ата-аналар балалар үйірмелеріне,

клубтарға жетекшілік етсе, спорттық үйірмелер жүргізсе, оқу саяхаттарын

және т.б. ұйымдастырса, метептегі ата-ана рөлін жоғарылатар еді.

Әр елдің білім беру жүйесі бірегей, себебі түрлі елдердің білім беру

жүйесі қандай да бір дәрежеде түрлі мақсатты көздейді, сонымен қатар, оларға

қайталанбас сипат беретін, қалыптасуы мен дамуының өзіндік тарихы бар [1].

Мысалы, Сингапур елі білім жүйесі әлем бойынша ең үздіктердің бірі

болғандықтан, білім беру саласындағы сарапшылардың назарын өзіне ерекше

аударып отыр. Білім беру процесінің тиімділігін арттыру мақсатында 1979

жылы жаңа білім беру жүйесі қабылданды. Ол бастауыш және орта мектепте

балалардың білім баспалдағы бойынша өз қабілеттеріне сәйкес жылжуына

мүмкіндік беретін, сатылы оқытуды қарастырды. Оны енгізудің басты мақсаты

– әр балаға орта мектепті бітірте отыра, одан әрі қарай кәсіптік оқуы мен

жұмысқа орналасуы үшін базалық білім алуына мүмкіндік беру.

Сингапурдағы білім беру жүйесі заманауи кезеңінің негізгі мақсаты – әр

53

адамды өмір бойы оқуға, жаңа білім және дағдылар алуға, технологияларды

меңгеруге, инновация және кәсіпкерлік рухын дамытуға, тәуекел ету және

өзіне жауапкершілік пен міндеттеме ала білуге уәждейтін ынталандыру

ортасын құру болып табылады. Кезеңнің мәнін қысқаша мектептегі білім беру

кезеңнің әрқайсысында баланың қабілеттерін және дарынын анықтау мен

дамытудың институционалдық механизмдерін жасау ретінде сипаттауға

болады. Түрлі білім беру мүмкіндіктерін жүзеге асыруға ықпал ету үшін

үкімет Edusave ынталандыру гранттық жүйесін әзірледі, ол оқушыларға оқуға,

соның ішінде қосымша білім мен шетелге іс-сапарына байланысты барлық

шығынды өтеуіне мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ата-аналар балаларын

мектепке жібере отыра, оларды туған мәдениетіне менсінбей қарауға

тәрбиелемейтініне және ана тілін оқитынына сенімді болуы тиіс. Сингапур –

функционалдық сауаттылық деңгейі әлем бойынша ең жоғарылардың бірі.

Әрине, функционалдық сауаттылықты қалыптастыру мақсатындағы

мектеп және отбасы әрекеттестігі бойынша Қазақстан Республикасы білім

беру ұйымдарында да нақты жұмыстар атқарылуда. Оқушылардың

функционалдық сауаттылығын қалыптастыру бойынша мектеп және отбасы

әрекеттестігінің талдауы мен республикадағы бар тәжірибелерді зерттеу

қазіргі таңда педагогтар ата-анамен байланыстың мазмұны, түрлері мен

әдістерін жеткілікті дәрежеде толық меңгермегенін көрсетті.

Отбасымен, оқушылардың ата-аналарымен байланыс орнату –

барлығының бастауы. Отбасына «ену» қажет қана емес, сонымен қатар, ата-

аналардың барлық арман-тілегінің басты шарты – өз баласының тәлімгері

бойынан ең алдымен, өзіндегі қымбатты сеніп тапсыруға болатын Адамды

көргісі келетіні. Ал ата-аналар – отбасында бала тәрбиесіне қажет қолайлы

жағдай тудыру және отбасылық тәрбиеде қателікке жол бермеу үшін белгілі

бір психологиялық-педагогикалық білімдерді, педагогикалық іс-әрекеттің

практикалық дағдылары мен біліктерін толық көлемде меңгеру бойынша

жұмыс жүргізеді. Қойылған мақсатқа орай, оқушылардың функционалдық

сауаттылығын қалыптастыру бойынша мектеп және отбасының өзара

әрекеттесу формасын анықтау міндетін шешу қажет.

Жақсы отбасы көрсеткішінің бірі – ондағы қолайлы ахуал болып

табылады.Дегенмен, Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының

жоғары сынып оқушылары арасында «Біз өз балаларымызды білеміз бе?»

тақырыбында жүргізген сауалнама нәтижелері қуантарлық емес.

«Отбасында біз күн сайын отбасылық өмір мәселесі, мектептегі істеріміз,

күнделікті оқиғалар туралы ой бөлісеміз бе?» деген сауалға

респонтенттердің 62% «иә» десе, 38% «жоқ» деп жауап берген. «Каникул

кезінде отбасымен бірге демаламыз ба?» сауалына жоғары сынып

оқушыларының 18% – «иә» десе, қалған 82% – «жоқ» деген және т.б. [3].

Мектептің отбасымен өзара іс-әрекет формалары оқушылардың

функционалдық сауаттылығын, бала мен ата-ана арасындағы қарым-

қатынасты нығайту мен сауықтыру үшін қажет іс-әрекеттің оңтайлы түрлері

54

мен әдістерін қалыптастыруда белгілі қызмет атқарады. Бұл үшін отбасында

бала тұлғасының қалыптасуына және дамуына кері әсер ететін әлеуметтік-

педагогикалық және психологиялық проблемаларды диагностикалау және

анықтау қажет.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастырудағы іс-

әрекеттің негізгі басым бағыттары: отбасына практикалық көмек және

педагогикалық қолдау көрсету; ата-аналарды отбасы тәрбиесі мәселесі

бойынша оқыту, бала тәрбиесіндегі оң тәжірибемен таныстыру;

отбасындағы сәтсіздіктің себептерін, отбасындағы балаға деген қарым-

қатынасты зерттеу; қамқоршы, қабылдайтын отбасыларын және т.б. құру

бойынша ақпарат тарату, көмек көрсету.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастырудағы

мектептің отбасымен өзара іс-әрекеттерінің түрлері:

– педагогтарға, оқушылар мен ата-аналарға бірін-бірі жақсы білуіне;

– отбасылардың бала тәрбиелеудегі мүмкіндіктерін анықтауға;

– педагогтық ұжым мен ата-аналардың өзара іс-әрекетінің міндеттерін

анықтауға;

– ата-аналардың педагогикалық көзқарастарын түзуге;

– ата-аналардың педагогикалық оқытуын ұйымдастыруға;

– оқушылардың ата-аналарын оқыту-тәрбиелеу процесіне қатыстыруға;

– мектептегі өзін-өзі басқару органдарының жұмысына оқушылардың

ата-аналарын қатыстыруға;

– оқушылардың сапалы білімін қамтамасыз етуде, балалардың саналы

түрде кәсіп таңдауында кәсіби мүддемен даярлығын дамытуда, адамгершілік

және мәдени мінез-құлқын, салауатты өмір салты қажеттілігін тәрбиелеуде,

мектеп оқушыларын отбасылық өмірге дайындауда педагогтар мен ата-

аналардың бірдей көзқарасын қалыптастыруда;

– оқушыларды тәрбиелеу процесінде, біртұтас педагогикалық

көзқарас негізінде мектеп және отбасының өзара іс-әрекетін ұйымдастыруда

педагогтар мен ата-аналардың шынайы ынтымақтастығын құруға

көмектеседі.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Джуринский А. Сравнительная педагогика /А.Джуринский// Школьное

воспитание: уч. пособие для студентов. – М: Просвещение, 2007. – Гл.1;

2.Результаты Международного исследования PISA 2009 в Эстонии

//Электронный ресурс. – Режим доступа: ttp://www.hm.ee/index.php.2512166;

3.Кусаинов А.К. Знаем ли мы своих детей? /А.К.Кусаинов,

К.Ж. Кожахметова, М.Е. Демеуова. – Алматы: Изд-во РОНД, 2004г.

ОҚУ ҮДЕРІСІНДЕГІ ЖАҢА БАҒДАРЛАМАНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ

Сагинова Гүлшат Сагилашовна Мұнайлы ауданы

55

№6 жалпы білім беретін орта мектебінің

бастауыш сынып мұғалімі

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында: « Білім беру

жүйесінің басты міндеті- оқытудың жаңа технологияларын енгізу,

білім беруді ақпараттандыру,ұлттық жəне жалпы адамзаттық

құндылықтарды ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке

адамды қалыптастыуға, дамытуға жəне кəсіби шыңдалуға бағытталған

білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау», деп атап көрсетілген.

Сондықтан қазіргі заманға сәйкес мұғалімдердің басты міндеттерінің

бірі - жаңа оқыту технологиясын меңгеру, құзыретті мұғалім болу.

«Қазақтың қаны бір, жаны бір жолбасшысы- мұғалім... алты

алаштың баласы бас қосса, қадірлі орын- мұғалімдердікі» - деп Мағжан

Жұмабаев айтқандай мұғалім-сан қырлы,мәртебелі мамандық. Сондықтан

ұстаз адам- кәсіби мамандығын жан-тәнімен сүйіп, барлық өмірін

соған арнауы тиіс.Мұғалімнің өз пәнін терең меңгеруі- оның ең

алғашқы қыры, кәсіби шеберлігін үздіксіз ұштап, шыңдай түсуі-екінші

қыры. Мұғалімнің басты міндеті– оқушыларды біліммен қаруландыра

отырып, ойлауға, сөз шеберлігіне,еңбек ете білуге үйрету және тәрбиелеу.

Ұстаз бүгінге емес, ертеңге, болашаққа қызмет істейді. Ол заман

дамуынан артта қалмас үшін, өзін-өзі жан- жақты дамыту үшін саяси-

идеялық дәрежесін,ғылыми теориялық білімін және педагогтік

мамандығын күнбе-күн жетілдіріп отыруы қажет. Мұғалім өзінің

білімімен, ақыл – парасатымен, бүкіл болмысымен қоғамның болашақ

азаматын дайындауы қажет.Себебі, оқушыларға ақпараттық білім

негіздерін беру, логикалық ойлау-құрылымдық қабілеттерін дамыту,

ақпараттық технологияны пайдалану дағдыларын қалыптастыру және

оқушыны ақпараттық сауатты болып өсуге, ғасыр ағымына бейімделе

білуге тәрбиелеу, яғни ақпараттық қоғамға бейімдеу. Ағылшындардың

озық тәжірибесі осыған сәйкес келеді. Бағдарлама нұсқаулығының

алғашқы бетінен-ақ:« Бұл бағдарламаның басым бөлігі түрлі тəсілдер

қарастыра, сындарлы оқыту теориясы негіздерін қамтыған. Дайын

білім беруге негізделген «дəстүрлі»əдіс арқылы алынған білім оқушылардың

жинақтаған өзге білімдерімен тиімді сіңісе алмайды, сол себепті де

механикалық түрде есте сақталған мəліметтерді емтихан кездерінде

ұтымды пайдалануға болады, бірақ мəн-мағынасы терең меңгерілмей,

жай ғана жатталғандықтан, тақырыпты оқыту аяқталған соң

немесе емтихан біткен соң керексіз болып қалады жəне оқушы оны

өмірде пайдалана алмайды. Сындарлы оқытудың мақсаты- оқушының

пəнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс

жерде, кез келген жағдайда пайдалана білуін қамтамасыз ету», -

деген сөздері қуантарлық жағдай. Бағдарламаның оқушыға қаншалықты

тиімді боларын, оның білім мен тәрбие берудегі үлесінің жақсы

екенін түсіндім. Себебі, оқыта отырып тәрбиелеуді қатар алып жүрудің

кыр-сырын ағылшындар терең меңгеріпті. Мысалы, зертеуші-психолог

56

Щульманның айтуы бойынша «Мұғалімнің үш көмекшісі» деп отырғаны

менің ойымша, әр мұғалім теория мен тәжірибені ұштастыра отырып,

оқушыларға мейірімділік, жанашырлық, құрмет көрсетуі тиіс. Яғни, біздің

біліктілігіміз бен рухани құндылығымыз мықты болуы керек деген сөз.

Сонымен бүгінгі күні білім беру жүйесіндегі мәселені былай айтуға

болады: «Үйрену мен үйрету тек өзара белсенді әрекеттерге негізделген

қарым – қатынас арқылы жүзеге асырылады» .

Білім беру философиясы мен когнитивтік психология адамның өз

қолымен жасағанын есте сақтайтындығын, бірлескен топтық әрекеттер

арқылы үйренетіндігін, оған өзі жасағаны қызық екендігін дәлелдеді.

Халық даналығы да осыны растап тұр: «Тісі шыққан балаға шайнап

берген ас болмас!»

Екі жарым мың жыл бұрын қытай ғұламасы Конфуций былай

деген екен: «Маған айтып берсең–ұмытып қаламын, көрсетсең – есімде

сақтаймын, өзіме жасатсаң– үйренемін!» Бұл идеяны ХХ ғасыр басында

Мария Монтессори өзінің тамаша үйрету жүйесінің негізгі қағидасы

ретінде қайталанған: «Менің өзім жасауым үшін маған көмектес!»

Жаңа Бағдарлама мазмұнымен жете танысқан мұғалім және ата-ана үшін

баланың «Мені үйрет» демей, «Өзім жасаймын» деген сөздері құлаққа

қонымды. Мұны мен өз сабақтарымнан айғақтар келтіре дәлелдеуіме

болады.

Биылғы оқу жылының қыркүйек айында математика сабағындағы

«Көп таңбалы сандарды разрядтық қосылғыштарға жіктеу» тақырыбын

өткенімде, алдымен оқу ортасын құрып, топқа бөлдім де, сынау үшін

тапсырмалар бердім. Сонда байқағаным, оқушылар шағын топ құрамында

сабақ тақырыбы бойынша өз ойларын ортаға салып, мұнымен бірге бірін

– бірі үйретіп отыр, бірін – бірі тыңдап, бір–бірінен үйреніп отырды,

есептің, теңдеудің, амалдың мәнінің қалай шыққанын дәлелдеп отырды.

Әр сабақта оқушылардың өз бетінше, өз басы, ойымен, өз қолымен

жасайтын әрекеттері: мәтін оқу, ойлану, ойластыра мәтін, есептерді

құрастыру мен тұжырымдау, сурет салу,сызбалар, схемалар мен кестелерді

құрастырып сызу және толтыру, көркемдеп, шығармашылықпен жазу, т.б.

Осындай белсенді әрекеттерге ерекше мән беріп, оларды кез келген пән

бойынша әр сабақта қолданып отыру–бүгінгі күннің талабы және сырттан

бақылап қарағанда мұғалім еңбегінің нәтижелі, айшықты көрінісі.

57

Әдетте дәстүрлі сабақта бірнеше үйренуші ғана әрекет жасайды:

олар ұстаз талабы бойынша берілген тапсырманы жеке – жеке орындап,

жасалған жұмысы бойынша есеп немесе жауап береді. Ал бұл уақытта

қалған оқушылар белсенді әрекеттер атқармайды. Бұған керісінше топтық

жұмысқа барлық оқушылар қатысады,өйткені берілген тапсырма бірлескен

жұмыс арқылы ғана орындалуы тиіс. Әр оқушы өз идеясын айтып,

оларды талқылау, таңдау және шешім қабылдау ісіне белсенді қатысады.

Топтық жұмыста әрбір пікір құнды.

Дәстүрлі сабақта оқушыларды жұмысқа жұмылдыру ұстаз тарапынан

қатаң талап қою арқылы жүзеге асырылады. Ал топтық жұмыста

оқушыларды қызықтыру кеңес, сұраныс, ұсыныс арқылы жасалады.

Дәстүрлі сабақта өзіміз оқушылардың жұмысын бақылауға алсақ, топтық

жұмыста бақылауды топ мүшелерінің өздері жүргізеді.

Топтық жұмыс оқушыларды ұжымдық сезім қалыптастырып,

бірлескен жұмыстың қызықты әрі тартымды әрекет екендігін көрсетеді,

оқушылардың еңбекке деген қызығушылығын арттырады. Оқушылар

өмірде «МЕН» қағидасынан гөрі «БІЗ» тұжырымының пайдалы екендігін

аңғарады.

Топтық жұмысты тиімді ұйымдастыру барысында бірнеше

ережелері:

Бірінші ереже. Тиімді жұмыс жасау үшін сынып бөлмесін

дайындау.Мысалы, әр сабақта оқушылар шағын топтар құрамын бірнеше

рет өзгертуі мүмкін, сондықтан да парталар мен үстелдер олардың емін–

еркін қозғалуына кедергі болмай, ыңғайлы, қолайлы болуы керек.

Парталарды орналастырудың да көптеген тәсілдері бар. Ең бастысы -

үйренушілердің бәрі де бір мезгілде сабақ жүргізушіні көре отырып, топ

ішіндегі жұмысқа белсене араласуға мүмкіндік алуы керек.

Екінші ереже. Топқа бөлу.

Әр сабақта оқушыларды топтарға бөліп, сол арқылы олардың

бірлесе жұмыс жасауына қолайлы жағдай жасау керек.Топқа бөлу әдетте

кездейсоқ түрде жасалынады.Мұндағы мақсат– оқушылардың бір – бірімен

қарым–қатынас құрып, ортақ тіл таба білуіне ықпал жасау. Кез келген

адаммен тіл табыса білу – ең басты дағды мен құзырлылықтардың бірі.

Үшінші ереже.Мақсаттарды және күтілетін нәтижелерді айқындау.

Төртінші ереже.Жұмыс ережелерін қабылдау. Ережелер әр түрлі

болуы мүмкін.

- Біреу сөйлегенде, оның сөзін бөлмейік!

- Сабаққа кешікпейік!

- Берілген тақырыптан ауытқымайық!

- Тыңдай білейік!

- Берілген тапсырманы мүлтіксіз орындайық ! т.б.

Бесінші ереже. Сенім мен жұмыс атмосферасын қалыптастыру.

58

Оқушыларды психологиялық тұрғыдан интербелсенді оқуға дайындау

қажет.Әдетте сабаққа келгендердің барлығы оқуға белсене араласып кете

алмайды,өйткені ыңғайсыз сезінуі мүмкін.Мұның себептері де бар:

- назарын жинақтай алмау;

- еріншектік пен шаршағандық;

- мазаққа қалудан қаймығу.

Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыруды, бірінші

мезетте, ойсергектер арқылы жүзеге асыруға болады.Ойсергектер арқылы

оқушылар өздерін жеңіл сезінеді, ашылады, әрқайсысы алда күтіп тұрған

бірлескен тапсырмаларды атқаруға дайындалады.

Алтыншы ереже. Барлық оқушылар жұмысқа қатынасады.

Жетінші ереже. Тыңдай білу.

Сегізінші ереже. Жазбаша жұмыстар.

Жазба жұмыстары–ойлаудың шырқау биігі. Жазуда оқушының «Мен»

тұрғысынан өзінің ішкі жан- дүниесін ашып, оны асқақтата түседі.Сол

себепті де әр сабақта жазу жұмыстарын жиі қолданып отырған жөн.

Жазу жұмыстары – оқушы білімін бағалаудың дәлелді нысаны.

Тоғызыншы ереже. Кері байланыс.

Кері байланыс дегеніміз сабақтың мазмұны немесе әдіс –тәсілдері,

оның тиімділігі мен қандай дәрежеде өткендігі туралы оқушылардың ой-

пікірлері мен эмоциялары,олардың келесі сабақтардағы мүмкіншіліктерінің

артуы. Бұл пікірлер мұғалімге өткізген сабағына баға беріп, оның

ұтымды жақтары мен кем-кетіктерін анықтап, өз жұмысына өзгерістер

енгізу мүмкіндігін береді.

Оқу сапасы және оқушылардың білімін бағалау, яғни кері

байланыстан кейін оқушыларды бағалаймыз. «Бағалау не үшін керек?»

деген сұраққа дәстүрлі оқыту жүйесінде «Оқушылардың білімін тексеру

үшін» деген жауап беріледі, өйткені мұнда бағалау оқушының білім

деңгейін мұғалім тарапынан ғана анықтау деп қарастырылады.

Осы тұрғыдан мұғалімдер өз әрекеттерін бақылауда немесе

сұрақтарға ауызша жауап алумен немесе тест қабылдаумен шектейді.

Алайда мұндай тексеріс көп жағдайда оқушылардың есте сақтау

қабілетін ғана анықтайды, олардың не үйренгендігін, білімділігі мен

біліктілігінің жалпы деңгейін айқындамайды. Бұған қоса бұл жерде

«бағалау» ұғымы «баға қою» ретінде қабылданады, ал мұндай түсінік

бағалаудың мазмұны мен барлық ерешеліктерін айқындамайды.

Бағалау бірінші кезекте білімнің сапасын айқындау үшін қажет.

Егерде біз өз жұмысымызда жақсы табыстарға қол жеткізгіміз келсе,

онда өткен уақыттағы және қазіргі нәтижелерімізді анықтауымыз қажет.

Сонымен қатар бағалау жоспарланған стандарттармен салыстырғанда

білім деңгейі мен оқудың, оқытудың қаншалықты дәрежеде екендігін

білу үшін қажет.

Оқу жүйелеріндегі бағалау ерешеліктері:

Оқу жүйелері Дәстүрлі оқыту Сындарлы оқыту

59

Әрбір сабағымызды сәттілікке бағыттауымыз керек. Біз әдетте

шәкірттеріміздің тек кемшіліктеріне назар аударып, көп жағдайда жараға

жабысқан шыбындарға ұқсап кетпейміз бе?

Шәкірттеріміздің қателіктеріне ерекше көңіл бұрамыз да, оларды

бетке айтуға әуеспіз...Сонда біз сүйікті Пайғамбарымыздың «Адамдар

туралы ұдайы жақсы пікірде бол!» деген өсиетін ұмытқанымыз ба?

Оқу процесінде сәттілікке ниеттелу керек және оқушыларда

нәтиженің ойдағыдай болатындығына сенім қалыптастыру қажет. Көп

жағдайда қате жасағанда оған налып, оны жібергені үшін ескерту жасап

отырамыз. Жазалаудың орнына жіберген қателерді талдап, дұрыс

қорытынды шығарып, оларды болашақта қайталамаудың жолдарын

қарастыру қажет. Егер оқушының бойында өз ісінің ұтымды әрі игі

нәтижелі болатындығы туралы сенім қалыптаспаса, оның үйренуге деген

ықыласы мен ынтасының төменгі дәрежеде болуы хақ.Сол себепті де

үйрену процесінде сәттілік жағдайын қалыптастыруға әр уақытта көңіл

бөліп тұрған жөн.

Сәттілікке бағыттау мәселесі педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Аршагүл Рысбаеваның оқу құралында жан-жақты қарастырылған.

Кеңестер:

1.Кәсіби қызметке жан-тәніңізбен берілу керек!

Не бағаланады? Мұғалім тарапынан

берілген білім, білік,

дағды.

- Өзіндік көзқарас, пікір, идеялар;

- Білімді игерудегі әрекеттер, қатынастар.

Қандай білім

бағаланады?

Алған теориялық

білімді жаттығулар

орындауда және

мәселелерді шешуде

қолдана білу.

-Топ құрамында жұмыс жасай білу;

-Таңдау жасап, шешім қабылдай білу;

-Өзіндік түсінік, пікір, идея қалыптастыру

және құрастыру, оларды дәлелдей білу.

Қандай тәсілдер

арқылы?

-Ауызша сұрау;

-тестілеу;

-бақылау

жұмыстары;

- Жазба жұмыстары;

-тестілеу;

-бақылау;

- сауалнама;

- өзін- өзі бағалау.

Не үшін? -Білім деңгейін

анықтап, баға қою;

- Ынталандыру;

- Жазалау (тағы да

тапсырма беру).

- Білім игерудегі жетістіктерді анықтау;

- Белгілі бір уақыт аралығында оқушының

өсу және даму қарқынын анықтау;

- Белсенділендіру;

- Ынталандыру;

-Топ жұмысына қосқан жеке үлесін

анықтау;

-Алдағы білім игеру әректтерінде

жетістіктерге жету үшін;

-Оқушының білімін қалайша әрі қарай

дамытуға болатындығын білу үшін.

60

2.Шаршамаңыз, талмаңыз, әрекеттеріңізді еш толастатпаңыз! Сәттілік

ешқашан да бекерден бекер, аяқ асты келе салмайды!..

3.Оптимист болыңыз! Үлкен жетістіктерге қол жеткізу тіпті де қиын

емес!

4.Шыдамдылыққа үйреніңіз! Сіз өзіңіз танитындардың ішінен ең

шыдамды болуға тырысыңыз!

5.Тәкаппар болмаңыз!

6.Кешірімді болыңыз!

7.Табандылықпен және толассыз еңбектеніңіз!

Сонымен мұғалім мына қағидаларды есте сақтау керек:

- Баланың бойындағы қызығушылығын жойып алмай, оның үнемі алға

жылжуға деген талап-тіліктерін, шығармашылығын жетілдіру. Білімді өз

бетінше іздену арқылы алуға қолайлы жағдай жасау.

Міне, осындай күрделі де қызықты бағдарламаны жүзеге асыру –

біздің міндетіміз. Білімнің мазмұнымен қоса, түрлі әдіс-тәсілдер арқылы

ақпараттық технологияны пайдалана отырып, мағынасына терең мән бере

оқытуды көздейтін бұл бағдарламаның бізге берері көп.Сондықтан да

әрбір мұғалім оқытудың Кэмбридждік әдісін меңгеруі тиіс деп

ойлаймын.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Бастауыш сынып мұғалімдеріне интербелсенді әдістемесі

2.Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл.№1

3.Мұғалімге арналған нұсқаулық.

МҰҒАЛІМДЕРДІҢ ІС –ТӘЖІРИБЕСІН ЖЕТІЛДІРУДЕГІ ЖАҢА

ӘДІС – ТӘСІЛДЕРДІҢ ПАЙДАСЫ

Нурлыбаева Шырынгул Толековна Мұнайлы ауданы №6 жалпы білім беру мектебі

Ізденсе, талаптанса қолдан жасалмайтын шарт жоқ. Құнттамаған

ізденбеген,соңына түспеген адамның жұмысы еш уақытта берекелі

болмайды.

Ж. Аймауытов

Біздің міндетіміз–дүниежүзіндегі жаңалықтар мен дамуларды назарға

ала отырып, одан да жақсысын, тиімдісін ұсыну. Өйткені ғасырымызда

барлық салада даму өте жедел жүзеге асуда. Әрине, дамудың негізі – білімде.

Әр бала жас кезінен еркін ойлауға, алдына қойған істі жоспарлап, оны

соңына дейін жеткізуге, кедергілерге қарсы тұруға бейімделгені жөн.

Сондықтан да әр сабаққа оқушылардың әр мәселеге сыни көзқарасын

қалыптастырып, оларды ашық, еркін сөйлеуге баулу – әр ұстаздың міндеті.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты

халыққа Жолдауында оқушыларды қазіргі заманға сай жаңа технологиямен

оқыту маңызды екенін атап көрсетті. Қазақстан Республикасы «Білім

61

туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеті–оқудың

жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық

коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткендей-ақ, қазіргі

кезеңде әрбір мұғалімнің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі –

оқытудың әдіс-тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық

технологияны меңгеру.

Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дәлелденіп,тәжірибеде жақсы

нәтижелер беруде.

Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде

пайдалану үшін, әр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас

ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай, өзінің

шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар-оқушылардың

шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін,

эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық

белсенділігін дамытуға бағытталған. Жалпы білім беретін мектептердегі оқу-

тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни оның нәтижесінің жоғарғы деңгейде

болуын қадағалау жаңашыл педагогтардың қолында болды. Олар

педагогикаға «жаңа технология»терминін енгізді.Бұл жаңашыл

педагогтардың мақсаты-оқушылардың алатын білімдерін сапалы ету, оның

толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз болу. Осыған орай қазірде

педагогикалық технологиялар көптеп саналады.

Қазақстан Республикасы педагог кадрларының біліктілігін арттырудың

деңгейлік бағдарламалары аясында бірінші ( ілгері ) деңгей бағдарламасы

бойынша мұғалімдерді оқыту курсын аяқтағаннан кейін, сабақ үдерісіне

өзгерістер енгізу керек деп шештім. Өз мектебімнің жетілдіруді қажет ететін

басымдық тұстарын анықтап, нәтижеге жеткізетін ақылды мақсатымды

жүзеге асырып келемін.

Деңгейлік курстардан өткен мұғалімдер санының аздығына қарамастан

қарқынды жұмыстар жүргізудің жолдарын бірлесіп іздестіру арқылы басқа да

әріптестеріміздің тәжірибелеріне өзгерістер енгізу жолдарын қарастырдық.

Ұстаздар өз іс-тәжірибелерінің жетістіктері мен кемшілік тұстарына көбіне

сыни көзқараспен қарап сыни баға бере алуы керектігін түсіндім. Сабақ

Бірінші деңгей бағдарламасында негізгі айтылған ойларға сүйенер болсақ,

табысты оқытуда мұғалімдер шеберлігін арттыру .

1) оқыту мен зерттеуге ынта жігерін салып, белсенді жұмыс істейтін және

оқушыларға қамқорлық көрсете отырып, ықпал ететін және бағдар беретін

мұғалімдерді;

2) әрбір оқушының пәнді түсінуді қалай құрылымдау қажеттігін ойластыра

білетінін сезінетін, осы көзқарастар тұрғысынан білімі мен тәжірибесін

қалыптастыратын; сондай-ақ оқушының білім беру бағдарламасы деңгейлері

бойынша ілгері жылжуын дамыту мақсатында мазмұнға сәйкес кері

байланыс орната алатын кәсіби білімі мен түсінігі бар мұғалімдерді;

3) оқытудың мақсаты мен сабақтың нәтижелі де табысты өту өлшемдерін, өзі

мен оқушыларының бұл өлшемдерге қандай дәрежеде сәйкес келетіндігін

62

білетін, оқушылардың игерген білімі мен оқушылар мойындаған «Біз қайда

бара жатырмыз?», «Қандай іс-әрекет жасау керек?», «Одан әрі не істеу

керек?» деген сияқты табыс критерийлері арасындағы алшақтықты жою үшін

не істеу керек екенін білетін мұғалімдерді;

4) бастапқы идеядан туынды идеяларды өрістете байланыстыратын және сол

идеяларды оқушылардың өздері құрастырып, жандандыра алатындай етіп

жинақтап, толықтырып, тереңдетіп бере алатын, дайын білім мен идеяларды

ұсынбай, сол білім мен идеяларды оқушылардың өздерінің құруына түрткі

болатын мұғалімдерді даярлауға бағытталған.

Мұғалімдердің, оқушылардың және ата-аналар сауалнамалардың

нәтижелері менің мектебімнің жетілдіретін тұстарына қарай мектебімнің

даму жоспарын жасақтауыма көмектесті. Топтық жұмыстардың бірлескен

оқудың мәні екендігін түсіндіре келе оқушылар мен мұғалімдердің оқу

үдерістеріне енгізудің жолдарын жүйелеп нақты мақсаттарымды

жасақтадым.Алғашқы мектеп мұғалімдері мен жұмыс жүргізудегі кедергілер

өте көп болды. Осы кедергілерден өтудің жолдарын табуға деңгейлік курстан

алған білімім көмектесті.

Бірінші жарты жылдықтағы жоспарымда көбіне басымдықты топтық

жұмысты жүргізуге арнадым. Жасаған жұмыстарым өз нәтижелерін бере

бастады. Мұғалімдер арасында жаңа әдіс- тәсілдерді үйренуге деген

сұраныстары арта түсті. Топтық жұмысты ұйымдастыру жолдары мен

ерекшеліктерін меңгерген мұғалімдердің сабақ үдерісінде өзгерістер көрініс

берді. Бұл менің коучинг сабақтарымның бере бастаған жемістері деп

білемін.Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынастың да өзгеше

екендігіне куә болдым.

Жалпы мектеп мұғалімдері жаңа бағдарлама бойынша толық түсіну

үшін, әріптесім Зорбаева Дина екеуіміз бірлесе отырып,метринг өткіздік.

Метринг тақырыбы: « Мұғалімдерді деңгейлік оқу бағдарламасымен

таныстыру және мұғалімдерді өзгеріске шақыру.» деп аталады. Метринг

мектеп залында өткізілді.Бұл шараға жиырма мұғалім қатысты. Мұғалімдерге

әлем өзгерістері мен еліміздегі білім саласына енгізіліп отырған бағдарлама

бойынша бейнетаспа көрсету арқылы ой қозғау жүргіздім. Мұғалім не үшін

өзгеру керек? деген сұраққа жауаптар алу арқылы мұғалімдердің

жаңашылдыққа бетбұрысын байқадым.Мұғалімдер өз ойларын ашық

айтып,деңгейлік курстардың стратегияларының тиімді болатындығына сенім

мен қарайтындығын жеткізді. Зорбаева Дина жеті модуль туралы атап айтып

түсіндірді. Сол модульдер ішінде сындарлы оқытудың негізі бола алатын

сын тұрғысынан ойлауға толық түсініктеме берді. Ал өз зерттеуім бойынша

жоспарымның басымдық бөлігіне, топтық жұмыс жүргізу жолдарына

тоқталып өттім.

Деңгейлік курстан өткен мұғалімдердің «Ұлағат» тобының жемісті

жұмыстарының арқасында мұғалімдер сабақ үдерісіне жаңа әдістерді

қолдануды жүйелі пайдаланып келеді.Осы еңбектер арқасында оқушылардың

да сабаққа деген қызығушылығы артып, өздеріне деген сенімдері нығая

63

түскен. Бұл өзгерістерді ата-аналар да байқағандығын атап айтты. Жаңа

әдістерді қолданудың тиімділігі жайында айтылған кері байланыстар

мұғалімдердің іс –тәжірибесін шыңдай түсуге пайдасын тигізді.

Мектебіміздегі топтық жұмыстардың жүргізілуінен көрініс.

Жас мамандарға көмек ретінде жаңа педагогикалық технологиялардың

өз іс-тәжірибемдегі қолдану мен тиімділігі жайлы бөлісе отырмын.

Жаңалыққа жаны құмар әрбір ұстаз жаңаша сабақтарды өзінің күнделікті

сабақтарына енгізу арқылы шәкірт жүрегінен жол табады.

Әр оқушының ойы құнды екендігін ескере отырып, кері байланыс алу

келесі сабақты жоспарлауға оң ықпалын тигізеді. Сондықтан да

мұғалімдердің сұраныстары бойынша бағалау әдістеріне байланысты

коучинг сабақтарын жүргізуді жоспарлап отырмын.Бағалауға байланысты

өткізген коучинг сабақтан кейін мұғалімдер бағалаудың жай ғана санды қоя

64

салу емес екендігін түсініп, өз ойларын ортаға салды. Нақты бағалау

жолдарын жүзеге асыру үшін де көп еңбектену керектігін атап айтты.

Қорыта айтқанда, педагогикалық жаңа технологиялардың барлығы жеке

тұлғаның өзін-өзі дамытуына, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей білу

қабілетін және біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған алға

қойған мақсатқа жетудің тиімділігін, нәтижелілігін қамтамасыз етуді

көздейтін, берілген материалды жедел, әрі сапалы меңгертуге бағытталған.

Пайдаланылған әдебиет:

1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. I деңгей.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БАҒДАРМА – БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАҢА

МАЗМҰНЫ

Жалмуханова Балауса Хоныспаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

«Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру»

кафедрасының аға оқытушысы

Білім беру жүйесін жаңартудағы «Бұған дейін жасалғандардың бәрін

одан да жақсырақ етіп жасауға болады»

Генри Форд Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс

істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бәсекеге қабілеттілігі оның

азаматтарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі

болашақтың талабына сәйкес дамуы тиіс. Қазіргі білім беру жүйесінің

мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның

жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс -

оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана

білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы.

Ол өз кәсібін, өз пәнін, барлық шәкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам.

Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі–педагогикалық құралдардың

барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани

дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті.

65

Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады,

дамиды.Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар:бәсекеге

қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы,кәсіби шеберлігі,

әдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа

формация мұғалімі-рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған

әдіснамалық, зерттеушілік, дидактикалық-әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,

коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары

деңгейімен сипатталатын рухани-адамгершілікті, азаматтық жауапты,

белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға. Нәтижеге бағытталған білім моделі

мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен

нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін

педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері

туындылап отыр.[1]

Оқушыларды заманауи әдіс –тәсілдермен оқытып, ой –өрісі кең, саналы,

еркін азамат етіп тәрбиелеу қажеттілігі де осы себептен де деп айтуға

болады. Еліміздің жарқын болашағы, мектеп болашағы – ұстаздардың

ізденісінде,балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік деңгейіне байланысты

екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие

беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге

байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге

қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Оқушылардың мектепте табысты оқуы

ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның

құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік.

Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пән бойынша білім беретін адам

ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйымдастыра

алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман

мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас барысында әрбір

ситуация үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім

қабылдай алуын талап отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның

мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын,, жан-жақты, жаңа

педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы

керек. Соңғы жылдары педагогикалық теорияда және оқу-тәрбие үдерісінде

айтарлықтай өзгерістер болып жатыр.Білім берудегі жаңғырту мен

инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының

бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне

пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен

дағды ғана емес,педогогтің жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары

да жатады. [2]

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі

жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика

теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып

отыр: білім беру жүйесі өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда:

66

•білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің

дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім

беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;

•ақпараттық дәстүрлі әдістері-ауызша және жазбаша, телефон және

радиобайланыс–қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын

беруде;

• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани

баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;[3]

Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы

бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема -

әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан, білім мазмұнына

жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра

алатын мұғалімдерді даярлау. Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті

мәселелер қатарына кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны, қоғамның

әлеуметтік – экономикалық міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап,

өскелең ұрпақты соған лайықтап өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап

отырады. Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау

жүйесіндегі көзқарастардан айкыңдалары даусыз.

Заман көшіне ілесе отырып, жаңашыл бағытта жұмыс жүргізу – барша

ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі.

Былтырғы жылы наурыз және мамыр айларының аралықтарында

Астана қаласында өткізілген «Қазақстан Республикасында орта білім

мазмұнын жаңарту аясында қазақ тілінде оқытатын мектептердің бастауыш

сынып мұғалімдерінің біліктілік арттыру» және «Критериалды бағалау

жүйесін енгізу бойынша бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілік

арттыру»курсына қатыстым. Бағдарлама «Назарбаев Зияткерлік мектептері»

ДББҰ педагогикалық шеберлік орталығы Кембридждің Халықаралық

емтихан кеңесінде бірлесе отырып құрастырылған.

Бағдарламаның мақсаты: Жаңартылған оқу бағдарламасының

құрылымын, мақсат-міндеттерін меңгерту. Курста жаңартылған оқу

бағдарламасы, оқу жоспарлары, тілдік дағдылар, педагогикалық әдіс-тәсілдер

және белсенді оқыту техникалары қарастырылды.

Биылғы 2016 жылдың ақпан айынан бастап Жалпы білім беретін

мектептердің бастауыш сынып мұғалімдерінің «Жаңартылған бағдарлама»

бойынша біліктілігін арттыру курстары басталып та кетті. Бұл біліктілікті

арттыру курсының мақсаты оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін енгізу арқылы

Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесіне арналған орта білім мазмұнын

жаңарту бағдарламасымен таныстыру және критериалды бағалау жүйесін

енгізу тұрғысынан мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін жетілдіру.

Курс кезінде ұстаздарға үлкен жауапкершіліктер міндеттелді .

Мұғалімдер жаңартылған білім беру бағдарламасының құрылымын, ондағы

материалдардың күрделілігінің өсу ретімен, мазмұнын және мақсаттарын

біліп түсінумен қатар бастауыш сынып пәндері бойынша жаңартылған білім

67

беру бағдарламасына сәйкес педагогикалық тәсілдерді, оқу материалдарын

қолдана білуге машықтанды.Сонымен қатар, оқу мақсаттарына қол жеткізу

мақсатында критериалды бағалау жүйесін түсініп және қолдану жолдарын

меңгерді.Мұғалімдер критериалды бағалау қағидаттары тақырыбында

әріптестерімен бірлескен білім ортасында жаңа бағдарламаны талдай

отырып, талқылап, тәжірибелерімен бөлісу кәсіби тұрғыда шыңдала

түсулеріне көп ықпалын тигізді деп ойлаймын. Жеке және жұптық жұмыс

арқылы ықшамсабақтар құру кезінде, өздерінің оқыту тәжірибесіне

«эксперимент» жасай отырып , бір-бірімен тәжірибе алмасып, идея бөлісу

жұмыстары мұғалімдер үшін, өте тиімді болды. Сабақ кезінде «Белсенді

оқу», «Бірлескен оқу» жүзеге асты.

Курс соңында мұғалімдер өздерінің алған білімдерін қорыта келе

оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты

болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз

еңбектену керек екендігін, жаңартылған оқу бағдарламасы аясында тек өз

пәнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті

деп санайтын білімді мұғалімдер ғана жұмыс істей алатындығы туралы

ойларын ортаға салды.

Білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім

беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады.

Ата-бабамыз «Оқу – инемен құдық қазғандай» демекші, шығармашыл,

ізденімпаз ұстаз ғана табысты болады, нәтижеге жетеді.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан жолы- 2050:

Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»,17.01.2014 ж.

2.ҚР Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2011.

3.ҚР Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы, Астана, 2010.

ЖАҢА ӘДІС - ЖАҢА БАСТАМА

Ақжанова Гүлнара Серғазықызы Ақтөбе облысы, Ақтөбе қаласы

№41 жалпы білім беретін орта мектебі

математика пəні мұғалімі

Қазіргі таңда орта білім беру жүйесінде әлемге тиімді деп бағаланған

танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы теориялық оқытуға

негізделген тәсіл кең тараған. Елбасының қолдауымен елімізде білім

сапасын арттыру, жеке тұлғаның кез келген уақытта бәсекелестікке қабілетті

болуына бағытталған ұстаздар біліктіліктерін арттыру үшін үш айлық

деңгейлік бағдарламамен курстан оқытылуда. Мен осы курста оқу

барысында өзіміздің біліктілікті арттырудың маңыздылығы мен жаңа

68

заманауи әдіс-тәсілдерді басшылыққа алу керектігі білім сапасын

жоғарлатып қана қоймайды, сонымен қатар оқушылардың сыни тұрғыда

ойлау қабілеттерін дамытып,функционалдық сауаттылығын

қалыптастыратын ұғындым. Бұл бағдарлама негізінен сындарлы оқыту

теориясына негізделген және күтілетін нәтижелері: оқушы қалай оқу

керектігін үйренеді, ынталы, өзіне сенімді, еркін өз ойын дәлелдей алады,

сыни көзқараста пікір айта отырып тұжырым жасай біледі. Сонымен қатар

білім беру мен оқытудың қазіргі замандағы әдістері мұғалімнің күнделікті

тәжірибесі және кәсіби құзіреттілігімен өзара байланыста қарастырылады.

Жаңа деңгейлік бағдарламада қазіргі заманғы оқыту әдістері ретінде жеті

модуль арқылы берілген. Жалпы орта білім беру мемлекеттік стандартының

жаңа жобасын алып қарасақта оқушылардың функционалдық сауаттылығына

баса назар аударылған. Елбасы 2012 жылғы 27 қaңтардaғы Қазақстан

халқына Жолдауында мектеп оқyшылaрының функциoналдық сауаттылығын

дамыту мақсатында бес жылдық ұлттық жоспар қабылдағаны баршамызға

белгілі. Сонымен бірге Елбасы Н. Назарбаев оқулықтың мақсаты, міндеті,

мазмұны, құрылымы функционалдық сауаттылықтың құзыреттілігіне сай

жазылуы тиіс екендігіне ерекше тоқталған болатын.

Ұлттық жоспaрдың мақсaты - Қaзақстанда білім сапасын жетілдірудегі,

оқушылардың функционалдық caуаттылығын дамыту жөніндегі атқарылатын

іс-шаралардың жүйелілігі мен тұтастығын қамтамассыз ету болып табылады.

Oсыған орай, Ұлттық жоспарда функционaлдық сaуaттылықтың төрт негізгі

механизмін бөліп көрсетеді.

Бірінші механизмі - оқыту әдістемесі мен мазмұнын түбегейлі жаңарту.

Ол үшін мұғалім оқушыны әлеуметтік ортаға бейімдеп, алған теориялық

білім, білік, дағдыларын практикада тиімді пайдалана алатындай негізгі

құзыреттіліктерді сіңіруі керек.

Олар:

1.Көшбасшылық /жағдаяттан шығу немесе шешу құзіреттілігі/;

2.Ақпараттық құзіретілігі /өз бетімен ақпарат көздері арқылы білімін үнемі

толықтырып отыруы, сол арқылы танымдық қабілетін дамыту/;

3.Коммуникативтік /үш тілде ауызша, жазбаша қарым-қатынас жасау;

4.Әлеуметтік / кез келген ортада, қоғамда іс-әрекет жасай алу қабілеті/;

5.Тұлғалық / өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға, қажетті білім, білік,

дағдыларды игеру, болашақта өзі таңдаған кәсібін өзі анықтау, оның

қиыншылығы мен күрделілігіне төзімді болу/;

6.Азаматтық /қазақ халқының салт-дәстүрі,тарихы, мәдениеті, діні мен тілін

терең меңгеріп, Қазақстанның өсіп өркендеуі жолындағы азаматтық парызын

түсінуі/

7.Технологиялық / ақпараттық технологияларды, білім беру технологияларды

сауатты пайдалану/;

Оқушы осы аталған негізгі құзыреттіліктермен қатар пәндік

құзыреттіліктерді /әр пәннің мазмұны арқылы/ меңгеруі тиіс[1].

69

Мен өз тәжірибемде осы құзіреттіліктерді басшылыққа ала отырып,

сыныпта топтық жұмыс арқылы сынып оқушыларының ішінен көшбасшы

оқушыны көріп отырамын. Көшбасшы оқушы кез келген уақытта сыни

тұрғыда ойлап, өз пікір уәжін айта алады, ақпараттық құралдарды тиімді

қолдана алады, құрдастарының еңбегін әділ бағалай біледі, өз білімін саралап

тұжырым жасай біледі. Топтық жұмыс пен диалог арқылы оқушы кез келген

ортада өз ойларын ашық айтуға ғана емес, сонымен қатар өз қатесін

түсініп,өзгенің жұмысын әділ бағалауды меңгереді.

Ұлттық жоспарда көрсетілген функционалдық сауаттылықтың екінші

механизмі-оқу нәтижелерінің бағалау жүйесін өзгерту. Бағалау жүйесі

функционалдық сауаттылықта сырттай бағалау және іштей бағалау болып

бөлінеді. Іштей бағалау- оқу пәні бойынша оқыту сапасын диагностикалау.

Ал сырттай бағалау- әрбір деңгейді аяқтау бойынша білім алушының оқу

жетістіктерінің нәтижелері /ҰБТ,ОЖСБ/. Сондай-ақ халықаралық /TIMSS ,

PISA және PIRLS/ зерттеулерге қатысуы. Қазіргі біз қолданып отырған

жүйеде оқушы білімін бағалау 5, 4 және 3 деген бағаларды не үшін қоюға

болатыны /жазба жұмыстарынан басқа/ нақты анықталмаған. Жаңа тәсілде

бағалау оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау болып екіге бөлінеді.

Оқытуды, әдістерді және осы мүмкіндіктерді іске асыру түрлерін жақсарту

мүмкіндіктерін анықтауға бағытталған бағалау формативті немесе оқыту

үшін бағалау болып табылады. Ал бағалау мақсаты баға қою, сертификаттау

немесе оқытудың алға жылжуын тіркеу үшін оқыту қорытындысын шығару

болса, онда өзінің функциясы бойынша жиынтық бағалау немесе оқуды

бағалау деп аталады[2]. Жалпы бағалаудың негізгі мақсаттары: оқытудың

қиындықтарын анықтау, жетістікке жеткендігін көрсететін кері байланыс

жасау немесе уәж айта білу, бағалау арқылы оқушының дамуын сұрыптау

және дамуын болжау, стандартты бақылау және орындау, оқыту

бағдарламаларының мазмұнын бақылау. Оқыту үшін бағалау немесе

формативті бағалауда оқушылар өздерінің білім деңгейлерінің қандай сатыда

тұрғанын, қандай деңгейге әлі алда жету керек екендігін, кездескен

қиындықты қалай жеңу керек екенін, топтың немесе сыныптастарының

жұмысын бағалайды. Өз тәжірибемде оқушылар білімдерін формативті

бағалауға үнемі бағыттап отырамын.Оқушылар үй тапсырмасын тексеруде

"басбармақ" әдісі; топтық жұмыста, мәтінмен жұмыс-постер қорғауда "екі

жұлдыз, бір тілек"әдісі;бекіту бөлімінде немесе жұппен жұмыста

"бағдаршам" әдісімен бағалап отырады. Сабақ соңында сабақтың тиімділігі

туралы кері байланысқа түрткі сұрақтары арқылы шығып отырамын. Түрткі

сұрақтары: сабақта не ұнады, не қиын болды, қиындықты қалай жеңдің,

алдағы уақытта тағы не білгің келеді, болашақта сабаққа қандай өзгерістер

енгізер едің деген сұрақтар бөлініп беріледі. Келесі сабақтың жоспарын

жасауда кері байланыстағы уәж ескеріліп отырады.

Функционалдық сауаттылықтың үшінші механизмі - ата-аналардың

балаларды оқыту мен тәрбиелеуге белсенді қатысуын қамтамасыз ету. Ата-

ананың ұрпақ алдындағы парызы оның бойына сәби кезінен ұлттық адами

70

құндылықтарды дарытып,саналы өмір сүруге баулу және баланың

функционалдық сауаттылығын дамыту үшін мектеппен, мұғалімдерімен

тығыз қарым қатынаста болып, байланыс жасауы. Ата-ана баласының ең

бірінші қасиеті танып, қабілетін дамытатын, қоршаған ортадағы жағымсыз

әдеттерден қорғап, бала бойына ұлттық рухани құндылықтарды, әдет-

ғұрыптарды дарытып, жағымсыз қылықтардан арылтуға күш салатын бірінші

адам. Өкінішке орай, барлық ата-ана ұрпақ тәрбиесіне, білім алуына бірдей

көңіл бөліп отырған жоқ.Ата-ананың бойында еліміздің болашағы -

ұрпағымыздың қолында екенін, ол үшін ұрпақ сауатты, бәсекеге қабілетті,

мәдениетті жеке тұлға екенін түсінетін фукционалдық сауаттылық болуы

тиіс. Ата ананың да функционалдық сауаттылығын дамыту үшін мемлекет

жаңа әдістемені әзірлеуге кірісті және әдістеменің негізінде ата-аналарға

арналған семинарлар мен тренингтер ұйымдатырылып, өткізіледі. Аталған

жұмысқа Үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) және азаматтық қауымдастықтың

басқа да секторлары белсенді тартылады.

Төртінші механизм - қосымша білім беру жүйесін дамыту. Баланың

дарындылығы мен талантын ашу мен дамыту мақсатында Ұлттық жоспарда

мектептен тыс оқу тәрбие ұйымдарының жұмыстарын түбегейлі өзгерту

қарастырылған. Қазақстанның тарихында алғаш рет мектептен тыс оқу-

тәрбие ұйымдардың материалдық-техникалық базасы жаңартылатын болады.

Бұл оқушылардың білімге, өнерге деген қызығушылықтарын арттырады,

мектептен алған білімін дамытады, өмірде қолдана алатын болады. Бұл үшін

жаңа технологиялар мен инновациялық және интерактивтік формалары

енгізіледі.

Оқушылардың математика пәніне қызығушылықтарын ояту үшін сыни

тұрғыдан ойлау және ізденушілік дағдыларын қалыптастыру менің алға

қойған мақсаттарымның бірі болып табылады. Математика пәнін оқыту үшін

"пәнді қалайша терең меңгертуге болады, оқушылардың пәнге, оқуға деген

қызығушылықтарын қалай арттыруға болады?" деген сұрақтар туындайды.

Осы сұрақтарқа жауапты оқытудың жаңа тәсілдерінің бірі сыни тұрғыдан

ойлау стратегиясын қолдану арқылы алуға болады деген тұжырымға келдім.

Оқушыларды сыни тұрғыдан ойландыра білу әрбір мұғалімнің

құзыреттілігінде. Оқушылардың сыни ойлауын дамытуды диалог арқылы

жүргізіп отыру үлкен нәтиже беретінін сабақтарымның соңында көре

бастадым. Оқушылардың сыни тұрғыда ойлауын дамыта түсу үшін жас

ерекшелігін ескере отырып, әр түрлі деңгейде сұрақтар дайындап отырдым.

Әрбір оқушының бақылау,таңдау,қорытынды және интерпретация

дағдыларын қалыптастыру арқылы сыни ойлай алуын зерттедім. Үлгерімі

орташа оқушылар сұрақтарға тез жауап беріп, өз қателерін тауып түзетуге

ұмтылды. Сондықтан сабақтың мазмұнына сай сыни тұрғыдан ойлау

стратегиясын ЖИГСО, ассосация, эссе жазу, семантикалық кесте, Блум

таксономиясы, постер жасау әдістерін қолданып отырдым. Оқушыларды

топтарға бөліп топпен жұмысты жаңа сабақ меңгеруде қолдансам, жеке

жұмысты бекіту бөлімінде қолдандым. Тәжірибеден өткен кездегідей емес

71

оқушылар жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеруге бағытталған, жұптық әрі

топтық талдау жасау арқылы тақырыптың мазмұнын ашып отырды,

көшбасшы ретінде тақырыптың ашылуына диалог орнату арқылы бағыт

бердім. 8-сынып оқушыларының жаңа әдіске бейімділігі басым екені көрініп

тұрды, қызығушылықтары да артып, белсенділіктері сабақ барысында

жоғары болды. Өз ойларын ортаға салуда, мысал келтіріп, қолдау көрсету

мен көмекке баруда да қабілеттерін көрсетіп отырды. "Квадрат теңдеулер"

тарауында мысалдар арқылы амалдардың орындалу алгоритмін тұжырымдап

отырды. Жоғары сынып оқушылары жаңа тақырыпты ашуда түгел

қатыспағанмен, жаңа тақырыпты бекітуде постер арқылы тұжырымдауда,

бағалауда сыни тұрғыда ойларын ашық айтып, әділ бағалады. Тәжірибе

кезінде көшбасшы оқушылар көбіне баяндаушы, қорғаушы ретінде өз

ойларын үнемі ортаға салып отырса, енді үлгерімі орташа оқушылар да өз

ойларын айтып, пікірталасқа қызу қатысатын болды.Әсіресе 10-сыныптың

геометрия пәнінде "жазықтықтар мен түзулердің өзара орналасуының әртүрлі

жағдайларында"пікірталас болып, өз тұжырымдарын дәлелдеуге

дағдыланды. Формативті бағалауда оқушылар әділ бағалап, бағалау

критерийлерін өздері бекітіп отырды.

5-сынып оқушылары қайталау сабақтарында мысалдар мен тест

тапсырмаларын құрастырып, жұппен көршісінің білімін тексеріп бағалап

отырды. Бұл жұмыстануда үлгерімі орташа оқушылар қосымша

материалдарды қолданып, өздерінің сабаққа деген құлшыныстарының

оянғанын көрсетті. Мысалға, 7-сыныптағы орташа оқитын оқушы бұрын үй

тапсырмасын жазуға ерініп басқалардан көшіруге әзір тұратын, енді кітапх-

+-анадан есептер жинағын алып, сабаққа құлшыныспен даярланып келетін

болды.

Дәстүрлі сабақ барысында сұрақты бір-біріне оқулықтан қарап қоя

беретін оқушылар, енді жауабын өзі түсіне отырып қоятын болды, яғни

жауап беруге қарағанда сұрақ қоюдың қиын екенін түсіне бастады. 10-

сыныптағы зерттеушілік конференция арқылы оқушылыр рефлексия, зерттеу

жасау, талдау, талқылауды білді.

Топпен жұмыс жасауда оқушылар топ ережесін ескеріп, формативті

бағалауда бір-бірінің көңіліне қарамай әділ бағалауды меңгерді және өз

білімін бағалау кезінде де сыни тұрғыдан әділ бағалады, деңгейлік

тапсырмалар орындау кезінде оқушылар өз қабілеттерін анықтай отырып,

ашық және жабық сұрақтар қоюға дағдыланды. Оқушыларды сындарлы

сөйлеуге, зерттеуге дағдыландыру, қызығушылығын ояту, сыни тұрғыдан

ойлауға ынталандыру мақсатында қайта бағыттау сұрақтарының маңызы зор.

Сабақты талдау кезінде жіберілген кемшіліктер мен сәтсіздіктердің

орнын қалай толтыру керек және келесі сабақты қалай жоспарласам

мақсатыма жетем деген ой мені үнемі мазалап отырды және сабақты

мазмұнды, қызықты өткізуге деген талпыныс арта түсті. Оқушылар

рефлексия парағында дәстүрлі сабақтан жаңа әдіспен өткен сабақтың

қызықты екенін жиі айтып отырды. Басқаша айтқанда, білім беруде басты

72

мақсат "не нәрсеге оқыту", яғни мазмұн емес, "қалай оқыту", яғни әдістеме,

сабақ барысының өзі. Бүгінгі күні педагогикада білім алу мен қоғам

мүдделері тығыз қарым-қатынаста қабылданады. Мұндай көзқарас бойынша

қандай да болмасын білім қоғамда өмір сүріп, әлеуметтік прооблемаларды

шешумен тығыз байланыста болуы керек. Бұл ұстанымның екі атауы бар:

оның бірі "Сыни сауаттылықты дамыту", ал екіншісі "Қоғамға қызмет жасау

негізінде білім беру"[3]. Өмірде білім өз қажетін таба алатын білік пен дағды

болып қалыптасу керек, яғни не оқып үйренсек те, оны өмірмен

байланыстырып қолдана білуіміз керек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. adilet.zan.kz сайты

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Үшінші (негізгі)деңгей. Үшінші басылым.

3. Асхат Әлімов. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану мәселелері.

Алматы-2013

БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА

СЫНЫП ЖЕТЕКШІСІНІҢ ТӘРБИЕЛІК ҚЫЗМЕТІ

Мусаева Камшат Сейилхановна Бейнеу ауданы,«Абай атындағы орта мектебі» ММ,

тарих-құқық пəні мұғалімі

Білім мен тәрбие-қашан да егіз ұғым.Адамзатты ежелден

ойландырып,толғандырып келе жатқан,қоғамдық құрылыс өзгеріп жатса да

қажеттігін жоймайтын маңызды мәселе-жас ұрпақты өмір сүруге

дайындау.Бұл- қиынның қиыны.Себебі әр адам-қайталанбас жеке тұлға.Әр

адамның жан дүниесі өзінше бір әлем.Уақыт озған сайын,қоғамдағы саяси-

әлеуметтік қарым-қатынас дамыған сайын бүкіл дүние жүзінде ұстаздардың

қызметі қиындай түсуде.Сондықтан біздің басты міндетіміз-білім алушы

шәкірттеріміздің жан-жақты дамыған,ақыл-ойы жетік,рухани

құндылықтарды қадірлей білетін,адамгершілік қасиеттермен қаруланған

жеке тұлға қалыптастыру.Мектептегі оқу-тәрбие жұмысының бала тәрбиесі

мен оның жан-жақты дамуына отбасы мен мектептің ынтымақтастығын

арттыра отырып,ата-аналарға,оқушыларға оқу-тәрбие үдерісінің мазмұны

мен әдістемесін таныстыру.Балаларға салауатты өмір салтының машықтарын

сіңіру және насихаттау.Оқушылардың туған жерге деген сүйіспеншілігін

арттыра отырып,экологиясы нашар аймақтармен таныстыру,жерге деген

мейірім мен ықыласын,байлығы мен әсем табиғатын қорғай білуге

үйрету.Оқушылардың шығармашылықпен ойлау қабілетін,санаткерлік және

жалпы даму көрсеткіші негізінде тілін дамыту.Оқушыларды отбасы

бюджетін үнемді,ұқыпты,дұрыс жұмсай білуге тәрбиелеу.Адам бойындағы

ұнамды,ұнамсыз қасиеттерді айта отырып,оқушыларға әдеп әліппесі

бойынша ықпал жасау.Мектеп өмірінде мұғалім-басты тұлға.Мектеп

мұғалімі балаларды оқытып қана қоймайды,сонымен бірге оларды

73

тәрбиелейді.Ол белгілі бір сыныпта оқушылардың оқу-тәрбие жұмысын

ұйымдастырушысы әрі ақылшы-кеңесшісі болып саналады.Ол өзіне қатысты

сынып оқушылар ұжымын ұйымдастыра отырып,осыған сол сыныпқа дәріс

беретін пән мұғалімдерін,оқушылардың ата-аналарын бала тәрбиесіндегі

ықпалын біріктіреді.Сынып жетекшісі жұмысының негізгі мақсаты-мектеп

оқушыларын қоғамның белсенді және саналы құрылысшылары етіп

тәрбиелеуге барынша ықпал жасау.

Сынып жетекшісі жұмысының міндеттері қандай? 1.Сыныптағы оқушылардың талап-тілектері мен мүдделерін,олардың жеке

басының ерекшеліктерін жан-жақты зерттеп білу.

2.Сыныптағы оқушылардың не нәрсеге бейімділігін анықтап,оларды

ынтымағы жарасқан,белсенді,саналы ұжымға ұйымдастыру.

3.Тәрбие үрдісінде мектептің,жанұя мен жұртшылықтың тығыз қарым-

қатынасын қамтамасыз ету.

4.Оқушыларды тәрбиелеуде сыныптан және мектептен тыс әртүрлі тәрбие

жұмыстарын ұйымдастыру.

5.Тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігін,тәрбие қызметінің

тұтастығын,жүйелілігін,тәрбиелік шаралардың бірлігін қамтамасыз ету.

6.Тәрбиенің негізгі бастауы-ұлттық тәлім-тәрбиені сынып жетекшісі

қызметінің негізгі компоненттерінің бірі ретінде қарастыру.

Бүгінде мектеп оқушысы мен мұғалімнің арасындағы кикілжің,ұрыс-

керіс былай тұрсын,қол жұмсап,төбелесуге дейін барып жүрген жағдайларды

көз көріп те,құлақ естіп жүргенді де жасыра алмаспыз.«Оқушымен тіл табыса

алмауы-мұғалімнің тәжірибесіздігі» деп бір сөзбен кесім айтып,ұстаздар

қауымын кінәләй салудан аулақпын.Бірақ осы тұста бір түйткіл бар

сынды.Неге бұған дейін мұндай даулар жайлы білмей келдік?Бірді-екілі

болған шығар,бірақ оқушы мен ұстаздың ұстасқанын, соттасқанын,

теледидар,ғаламторға шығып,бірін-бірі айыптағанын бұрындары сирек

кездестіретінбіз.Соңғы кеде осындай жайттармен жиі ұшырасып

жүрміз.Оқушыға білім беріп,тәртібін түзейтін ұстаздардың жүйкесі тозды

ма,әлде жаңа заман балалары тым шектен шыққан кінәмшіл ме?Осы мәселе

төңірегінде өзім еңбек ететін мектептегі аға буын ұстаздармен пікірлесіп

көргенімде,олар бұрын да мұғалімдер арасында жекіп, нұқып сөйлейтіндер,

жазалайтындар болғандығын,алайда оқушы да,ата-ана да

арызданып,мұғалімнің артынан шам алып түспейтіндігін,бүгінгі күні

балалардың заң-зәкүндермен мықты қаруланып алғандығын алға тартты.

Барлық мұғалімнің де балаға үйретуге жұмыстанатынын,шектен шықпаса

орынсыз сөйлемейтінін,қол жұмсамайтындығын айтты.Мектеп психологы

болса,Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделген «Білім

туралы Заңындағы» мұғалімнің құқықтары мен міндеттерін алға тартып,

мұғалім оқушы мен ата-анасын құрметтеуге тиіс дегенді айтты.Қалай

болғанда да,бүгінгі таңдағы өзекті мәселелердің қатарында мұғалімдердің

беделі тұрғандығы анық.

74

Менің ойымша,бүгінгі таңда тәрбиенің ұлттық стратегиясының мақсаты-

бала өмірі үшін жайлы да,тілектестікті қалыптастыратын ұлттық ортаны,сол

сияқты әлеуметтенуді,азаматтықтың жоғары деңгейін, қазақстандық

патриотизмді, ұлттық өзін-өзі сәйкестендіруді,балалар мен жастардың

толеранттығын қамтамасыз ететін тәрбиенің жаңа мемлекеттік жүйесін

жасау.

Білім мазмұнын жаңарту мақсаты-өз білімі мен мәдени деңгейін үздіксіз

арттыру мүмкіндігі бар,өзіне және қоғамға пайда келтіруге

қабілетті,өзгермелі заманда табысты бола алатын жоғары

адамгершілікті,шығармашыл,сыни ойлайтын тұлғаны тәрбиелеу,оқыту мен

дамыту.

Өкінішке орай,қазіргі күні материалдық құндылықтар рухани

құндылықтардан биік тұрады. Сондықтан жастарда жақсылық,

қайырымдылық, кеңпейілділік,әділеттілік,азаматтылық және патриотизм

туралы түсініктер бұрмаланған.Тәрбиенің тал бесіктен екендігін,оның тек бір

тараптан ғана берілмейтіндігін ескерсек,сынып жетекшісі ең алдымен ата-

ананы тәрбиелеу жұмысын,сыныптың,мектептің қала берді қоғамның алға

қойған мақсаттарына жұмылдыруды көздеуі керек деген ойға келдім.Ата-ана

тәрбие мәселесінде өз тәжірибесін ,түйген-білгенін,ұстанған қағидасын

уақытпен үндестіре түзетіп,өзгертіп,жаңалап,жағыртып отырады.Біз бен сізге

ақиқат:ең берекелі,ең парасатты тәжрибе, әрине, халық түйген

тұжырымдар,даналық дәстүрлер,ұстаздық ойлар болса керек.Орыс педагогы

К.Ушинскийдің: «Тәлім-тәрбие дәрменсіз болмауы үшін ол халықтық болуы

тиіс» дегені белгілі.Адамзат қоғамының даму тарихында ғасырлар бойы

қоғамды құраушы жеке адамдардың мінез-құлық жағынан пісіп-

жетілуі,қалыптасуы әр заман,әр ұлт ойшылдарының санасынан терең орын

алып,пікір тудырып келген.Шығыс пен Батыс гуманистерінің бәрі

де:«Дүниенің ең асылы,бағалысы-адам,ал оның бақыты-бала» деп білген

ойшылдардың пікірін біздің қазақ былай тұжырымдайды:«Адам бақыты-

бала,егер ол саналы болса».Сондықтан қазақ Құдайдан бала сұрағанда:

-О,Құдай,бала бер,

Бала берсең ,сана бер.

Санасыз болса,

Қайта өзің ала бер-дегенінен сан ғасыр бойы өз ұрпағын өнегелі де

өнерлі,адамгершілік ар-ожданы биік,намысқой азамат тәрбиелеп келгені

тарихи шындық.

Жоғарыда аталған міндеттерді орындау үйдегі ата-ана мен мектеп

қабырғасындағы мұғалімдерге,соның ішінде сынып жетекшілерге сын екені

белгілі.Жоғарыда айтылғандай,білім берумен қатар баланың тәрбиесін басты

назарда ұстауымыз керек.

Төрт жыл жоғары оқу орнында оқып,мұғалімдік дипломды қолына

алған,сыныпқа кіріп, дәріс бере бастаған жас маманның өзіне жүктелер

жүктің аса маңыздылығын сезінсе деймін.Жоғарыда сөз еткен қажеттіліктің

барлығы оның өн бойынан көрініс тауып,бар күш-жігері,іс-қимылы сол

75

мақсатқа жұмылдырылуы тиіс.Енді осыған сәйкес XXI ғасыр мұғаліміне

қойылатын талаптарға тоқтала кетсем:

1.Мұғалім жеке көзқарасы бар және соны қорғай білетін жігерлі тұлға болуы

тиіс.Өз ісін жетік білетін мұғалім ғана түпкі нәтижеге қол жеткізе алады.

2.Педагогтік,психологиялық білімін жетілдіріп үйренумен қатар,сол білімін

күнделікті ісінде шебер пайдалана білетін болуы керек.Дүниежүзінде

ғаламдану үрдісі жүріп жатқандықтан,ақпараттар ағыны көбейді.Мұғалім қай

пәннен сабақ бермесін,ол баланың өмірдің әр саласына қатысты кез келген

сұрағына жауап беруге даяр болуы керек.

3.Міндетті орта білім беру,стандартты оқулықтарды

пайдалану,ақпараттардың көбеюі мұғалімнің білім берудегі жетекші рөлін

жойды.Енді білім негіздерін өз бетінше оқып үйренуге оқушыны баулу

міндеті тұр.Өзінің оқушысын өз бетінше білім алуға үйретпеген мұғалім

қазір түпкі нәтижеге қол жеткізе алмайды.Оқушы жан-жақты даму үшін осы

салада мұғалім ғана көмектесе алады.

4.Мұғалімнің адамгершілік,саяси идеялық ұстанымы жұмысында көрініс

тауып,ол ұстанымды бала тәрбиесіне негіз етіп алуы шарт.Қысқасы,бала

ықпал ету объектісі емес,ынтымақтаса қызмет ететін тұлғаға айналуы керек.

Сынып жетекшісі алдындағы басты міндет- XXI ғасырдың есігінен еркін

енетін,дүниежүзілік мәдениетті танитын,төл мәдениетін құрметтей

білетін,рухани жан дүниесі бай,интеллектуалдық өрісі кең,білімі

жоғары,жан-жақты ақпараттандырылған заман талабына сай ұрпақ

тәрбиелеу.Ұстаз атана білу,оны қадір тұту,қастерлеу,арындай таза ұстау-әр

мұғалімнің борышы.Ол-өз кәсібін,өз пәнін,барлық шәкіртін,мектебін шексіз

сүйетін адам.Осы іске деген қызығушылық пен сүйіспеншілік қана оны небір

қиын әрекеттерге жетелейді.Нәтижесінде бір емес,бірнеше жас жүрекке мәңгі

ұстаз болып қалады.Біздер,мұғалімдер,күнделікті өмірдің жай ғана адамы

емес,болашақты құрушыларды тәрбиелеп отырғанымызды ойласақ,мұғалім

мұратының қандай болатыны өзінен-өзі айқын. Бүгінгі білім мен білік

бәсекелес заманда ұландарымызды өзіміз армандаған толыққанды азамат

ретінде көруге күнделікті ісіміздегі жаңашылдығымыз арқылы қол

жеткіземіз.Қазіргі кезеңде бізге ой-өрісі кең,елін,жерін құрметтейтін,

сүйетін,толерантты,парасатты ұрпақ керек екенін бір сәт те естен

шығармағанымыз жөн.

БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ДАМЫТУ

Қаленова Гульзихира Сапарғалиқызы «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ,

бөлім басшысы

Ғылыми–педагогикалық әдебиеттерде теория жүзінде анықталып,

практикада қолданыс тапқан әрі оқыту үрдісінің тиімділігін арттыратын жаңа

әдіс – амалдарды инновациялық тәсілдер деп атайды. «Инновация» ұғымы

білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни жаңа әдіс –

76

тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасап, оларды

қолдану дегенді білдіреді.

Білім беру процесіне енгізілген инновация адамның кәсіптік қызметіне

тән болғандықтан, ол табиғи түрде зерттеудің, талдаудың және тәжірибеге

енгізудің нысанасына айналды. Инновация өздігінен пайда болмайды. Ол

ғылыми ізденстің, жекелеген оқытушы мен тұтас ұжымның озық

педагогикалық тәжірибесінен туындайды. Бұл процесс өздігінен

дамымайтындықтан ол басқаруды қажет етеді [1].

Тұтас педагогикалық процестің инновациялық стратегиясында

жаңашылдық процестерді тікелей алға апарушылар ретінде оқытушылар

үлкен роль атқарады. Оқыту процесінің көп түрлілігіне қарамастан

дидактикалық, компьютерлік, проблемалық, модульдік және басқа да

жетекші педагогикалық қызметті іске асыру оқытушының еншісінде болады.

Оқытушының кәсіптік қызметі арнаулы, пәндік білімдермен ғана шектелмей,

педагогика және психологияны оқыту мен тәрбие технологиясының

салаларының қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан

оқытушыдан арнайы психологиялық – педагогикалық дайындық талап

етіледі. Осының негізінде ғана педагогикалық инновацияны қабылдау,

бағалау және іске асыруға дайындық қалыптасады.

Білім берудегі инновациялық процестердің мәні – педагогикалық

маңызы бар екі проблемадан тұрады:

- озық педагогикалық тәжірибені зерттеу жинақтау;

-инновациялық процестердің мазмұны мен механизмін анықтау.

Осы кезге дейін бір–бірінен оқшау қарастырылып келген бұл екі

проблема өзара тығыз байланысқан екі процестің тұтастығына айналуға тиіс.

Әлемдік өркениетте жинақталған барлық игіліктердің негізінде

қоғамның интеллектуалдық-рухани қуатын экономикалық—қаржылық

әлеуетін әрі қарай дамытуы мақсатында білім беру жүйесін дамыту

міндеттерін шешу үшін жоғары оқу орындарының оқытушы – профессорлар

құрамы күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістер батыл

жол ашарлық қарекет жасаулары керек. Оқыту түрлерін, оның әдістері мен

құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі қолданудың

жолдарын іздестірулері қажет.

Қазіргі заманда нақты педагогикалық қызметті іске асыруға болатын

орасан зор педагогикалық тәжірибе жинақталған, бірақ олардың бәрі бірдей

қолданыла бермейді, өйткені көптеген оқытушыларда ол тәжірибені зерттеу

және қолдану қажеттілігі қалыптасып үлгермеген, сол сияқты ол

тәжірибелерді таңдау мен талдаудың дағдарысы мен іскерлігі жетісе

бермейді. Оқытушы қызметінің инновациялық бағыттылығының екінші

құрамды бөлігі психологиялық– педагогикалық зерттеулердің нәтижесін

педагогикалық қызметтің тәжірибесін ендірумен тығыз байланысты.

Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе әлеуметтік– педагогикалық

ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнын оңтайлы анықтаудың тиімді жаңа

77

әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды

даярлау болып отыр.

Жаңа дәуір ұлттық бәсеке, мәліметтік сайыс, психологиялық өзгерістер

сияқты көріністермен бөлене алады.Сондықтан сол кезеңге сай

интеллектуалды, ой-өрісі жоғары дамыған, дені сау азаматты қалыптастыру –

мемлекеттік сайыс, психологиялық өзгерістер сияқты көріністермен бөлене

алады. Сондықтан сол кезеңге сай интеллектуалды, ой-өрісі жоғары дамыған,

дені сау азаматты қалыптастыру – мемлекеттің бүгінгі күнгі ең өзекті

мәселесі.

Бүгінгі студент, оқушы – ертеңгі маман. Жоғары оқу орнында білім беру

үрдісінің болашағын жоспарлау, ол–экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани

жұмыстардың қоғамдағы дамуына байланысты шешілетін мәселе. Білім беру

студент қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады. Сондықтан, оны

басқарудың студенттің ой-өрісін дамытуға, өз өмірінің нысаны болуы үшін

жағдай туғызуға негізделеді.

Қысқаша айтатын болсақ, өмірлік тәжірибе ойды қозғайды, ой ғылымды

туғызады, ғылымның дамуы зерттеуді талап етеді. Қазіргі нарық кезінде озат

тәжірибені дұрыс басқару үшін – орнымен бақылау, жоспарлау, болашақты

болжау дұрыс бағдарлама жасауға жол сілтейді. Осының бәрі сайып келгенде

болашақта жақсы маман даярлауға мүмкіншілік береді.

Қазіргі кезде әлемдік экономика жаңа сапалық деңгейдегі білімге

негізделген. Білімге негізделген салалардағы экономикалық өсудің

қарқынынан тұрақты түрде асып отырады. Осы орайда, ақпарат легінің артуы

және оның одан әрі шектеусіз өсу перспективасы, адамзат жинақтаған білімді

жай игеріп қоюдың нәтижесіз мақсат екенін көрсетеді. Әлемнің көптеген

алдыңғы қатарлы елдерінің білім беру жүйесі – білім берудің құрылымын,

мақсаттарын, мазмұны мен технологиясын түбегейлі өзгертулер енгізумен

іске асырылады. Білім, білік, дағдыларды бұрынғыша механикалық түрде

беру емес, ақпараттық – зияткерлік ресурстарды өз бетінше тауып, талдап

және пайдалана білетін идеялардың қуат көзі болатын, жедел өзгеріп

отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-өзі ашық көрсете алатын

жеке тұлғаны қалыптастыру – қазіргі басымдық болып табылады.

ТОПТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Сабирова Бақтыгүл Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы,

Манашы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Ұлы Абайдың «Адамның қасиеті үш-ақ нәрсе: нұрлы ақыл, ыстық

қайрат, жылы жүрек» демекші,шәкірттің алдына бару үшін жеткілікті білімің

болу керек, сол тәжірибеңді ұғындыру үшін тиімді тәсілдерді қолдана білу

және ұстаз мамандығын таңдаған соң, этикалық әрі моральдік

құндылықтарды ұстану қажет.Мұғалімнің бұл үш көмекшілері сапалы әрі

табысты оқытуына жол ашады.

78

Әр сабақта менің алға қоятын мақсаттарымның бірі балалардың сөйлеу

тілін дамыту болып табылады, сондықтан әрбір сабағымда диалог құру үшін

бірнеше әдістерді қолданамын.

Сұрақ-жауап әдісі мен үшін диалог құрудың ең ұтымдысы, себебі

балалар сұрақ құруға және сұраққа жауап беруге үйренеді. Нәтижесінде өзара

қарым-қатынас жасауға дағдыланады. Сабақ басында оқушылардан күн, ай,

апта күндерін сұрау қалыптасқан жағдай. Жауап беруде толық жауап талап

етемін, сондықтан оқушылар жауаптарын мысал келтіре отырып дәлелдейді.

Сұрақ-жауап әдісін ойын, топтық, жұптық жұмыс ұйымдастырғанда да

тиімді қолданамын. Ең алдымен, балалар түсінбегенін бір-бірінен сұрап

алуға мүмкіндік алады, екіншіден, білмегенін сұрау үшін сұраулы сөйлем

құруға үйренеді.Сабағымның сәтті я сәтсіз тұстарын білуүшін рефлексияны

да сұрақ- жауап әдісі арқылы білемін. Бұл кезеңде оқушылар:

«Маған айтшы — мен ұмытып қаламын,

Маған көрсетші — менің есімде қалады,

Өзіме істетші — мен сонда түсінемін» Конфуций түсінбеген тұстарын

айтып, келесі сабақта менің мұқият болуыма ой салады.

Қазіргі заманда оқушыларға дайын білім беруден яғни «дәстүрлі»

стильмен оқытудан алшақтау керек. Сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері

дамыған оқушыларды қалыптастыру үшін мұғалімнің өзі де жаңашыл

идеяларға көңіл көкжиектерін ашу керек. Сабақтың әрбір минутын тиімді

пайдалану үшін сабақ жоспарын табысты болатындай етіп құру біздің

міндетіміз, себебі мұғалімдер әрбір баланың болашағы үшін жауапты.

Мүмкіндігінше электронды оқулық, дискілер, видеокассеталар,фильмдер,

мультимедия мүмкіндігін толық деңгейде қолданса, өз нәтижесін

береді.Көргенін ұзақ мерзімде сақтайды, көру арқылы тапсырманы орындау

жеңілге түседі және сабақта уақытты ұтымды пайдалануға негіз болады.

Сыныптағы әр оқушы ақпаратты әртүрлі қабылдайды. Оқушылардың

қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып,әр сабақта тиімді стратегиялар мен

әдіс-тәсілдерді қолдануға тырысамын. Жаңа сабақты түсіндіруде аудио,

бейнемәтіндер болса, қолдану сатысында топтық, жұптық түрлерін жүргізген

ұтымды болады, себебі жұптық жұмыста көршілес оқушылар өзара жұмыс

істеп, сұрақ қоя отырып тақырыпты игеруге мүмкіндік алады. Ал топтық

жұмыс барысында әрқайсысы өз идеясын ұсынуға, жалпыға бағытталған

белгілі бір жұмыс түрін орындай алады. Мұндайда «оқушы үнін» естиміз

Оқытылатын ережені есте сақтап, өмірде қолдана алатындай етіп

ұғындыру үшін ойын элементтерін де жиі қолданамын. Мысалы, мәтінмен

жұмыс істегенде топтың ішіндегі оқушылар рөлге бөлініп талқылайды.

«Оқушы» — мазмұндайды, «сыншы» — оқушының жіберген қатесін айтады,

«жақтаушы» — оқушының жауабын қолдап, ұтымды шыққан тұсын айту

керек. Әр бала өзіне жүктелген рөлді атқару үшін, мәтінді толық меңгеріп, өз

ойларын айтуға міндеттеледі.

Мұндай жұмыс түрлері оқушыларды жетік дайындыққа, сөйлеу

дағдыларын,сыни көзқарасын қалыптастырады.Шығармашылық қабілеттерін

79

шыңдау үшін дарынды оқушылармен үнемі жұмыс істеу керек.Проблемалық

сұраққа тапқырлық жауап, естіген музыканы бояумен түсіндіру,тақырыпқа

сәйкес сурет салу, өлең-жұмбақ шығару, жаңаша модель құру сияқты деңгей

бойынша тапсырмалар оқушылардың лингвистикалық,логикалық, кеңістіктік

зияттық қабілеттерін ашуға мүмкіндік береді.

Оқуды жақсарту үшін оқушылардың білім деңгейі қай дәрежеде, оның

дамуына ықпал ету жолында бағалаудың да бірнеше түрін қолданамын,

себебі әділ бағалау өз күшіне сенімділік, өзгенің жауабын тыңдау және пікір

айтуға үйретеді.

Өзара бағалауды көбіне үй жұмысын тексеру барысында қолданған

тиімді, себебі оқушылар тек баға беріп қана қоймай қай тақырып, қай мәтінді

мұқият қайталау керек екеніне ұсыныс жазады. Топпен жұмыс істегенде

топтық бағалау, кей тапсырманы критерий бойынша бағалау, өз-өзін бағалау

парақтарын кең қолданамын.

Бұл деген оқушының өсу деңгейін бақылауға, баланың өз жетістігін

немесе кемшілігін анықтайды, қай бағытта жұмыс істеу керектігін түсінеді.

Балалардың жұмыс дәптерлерін тексерген кезде ең алдымен, жасыл сиямен

дұрыс орындаған тапсырмаларын белгілеймен, қара сиямен әлі де өңдеуді

қажет ететін жұмыстарын белгілеймен. Мұндай жұмыс түрі балалардың өз

қатесін түзетіп, өткен тақырыпқа оралуды және өз білімдерін жетілдіру үшін

мұқият оқуды талап етеді.

Сабақ-мұғалімнің шығармашылығы. Оқыту процесінде барлық

оқушыларды белсенді қатысуы мен өзара қарым-қатынасқа түсуі бізге

байланысты.

Әр ұстаз өз бетінше сыныппен жұмыстың жаңа формасын ойлап таба

алады. Сабақ бойы оқушылардың өздері әрекет ететіндей етіп, бір-бірімен

ақылдаса отырып бір шешім қабылдауына ықпал болатын әдістерді

қолданған абзал. Оқушы-оқушы, оқушы-мұғалім бір-бірімен диалогқа түсу

барысында өзара түсіністікке, бірлескен әрекетке, қажет шешім алып келетін

үдеріске айналуына ықтимал.

Оқушының дамуына жағымды жағдай тудырып, оқу процесіне қатыспай

қалуы мүмкін болмайтындай етіп сабақты құрастыратын біз- мұғалімдер.

Сабақтарды өту барысында сұрақ-жауаптар өткізу тиімді нәтиже

беретіндігін байқадым. Сұрақтарды өз орнында және дұрыс қоя білу

сабақтарда оқушылардың жан-жақты білім алуына жағдай жасайды.

Сабақтардағы тапсырмалардың көпшілігі сұрақ қою арқылы беріледі.

Сұрақтар қойылған кезде оқушылар өз ойларын жеткізе алатындай,

күнделікті өмірмен байланысқан, олар сыни тұрғыдан ойланатындай болғаны

дұрыс. Сұрақтарды жеңілден ауырға қарай, оңайдан қиынға қарай,

оқушының жас ерекшелігіне сай қойғанымыз жөн. Мен «Торы құлын»

тақырыбын өткенде кітаптағы сұрақтарды беріп бастадым, кейін оқулықтан

тыс сұрақтарға ауыстырдым. Ой қозғау арқылы ребус шешіп, жаңа

тақырыптың атын шығарып алдым, бұл да сұрақ қоюдың бір түрі. Топтық

тапсырмаларды сұрақтармен бердім. Бірінші топтық тапсырманы

80

оқулықтағы мәтіннен пайдаланып, сұрақтарды бердім. Екінші топтық

тапсырманың сұрақтары күрделене түсті, бұл тапсырманы оқушылар сыни

тұрғыдан ойлана отырып орындады. Оқушылар өмір тәжірибесінде

кездескен, көрген-білгендері бойынша бірінің ойын бірі толықтырып жатты,

яғни бұл сұрақтар зерттеуге арналған сұрақтар болды. . Бұл сабақта «Жырға

сүйеніп, торы құлынды сипатта» тапсырмасындағы сұрақтар:

- Торы құлынның басы қандай?

- Көзі қандай?

- Ерні қандай?

- Жағы қандай?

- Мойны қандай?

- Жалы қандай?

- Саны қандай?

- Құйрығы қандай? сұрақтары берілді.

Жеке жұмыстың тапсырмасын да сұрақпен бердім. «Сен ЕХРО-2017»

көрмесіне жылқы малының қандай өнімін алып барар едің?» деген сұраққа

оқушылар сыни тұрғыдан ойланып жауап берді. Сабаққа рефлексия жасау

мақсатында «ББҮ» сызба әдісінен пайдаланып, сабақта не үйренгендеріне

шолу жасады. Сұрақтарға жауап беріп, интербелсенді тақтаға жазды.

Сабақтың нәтижесінде оқушылар торы құлынның сипаттауларын білді,

жылқы малынан алынатын өнімдердің адам өмірі үшін маңызды екенін

үйренді.

Қорыта келе менің айтарым, оқушыға жан-жақты білім беру үшін сұрақ

қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу, қайта бағыттау сияқты түрлерінен

пайдаланып өттім деп ойлаймын.

2-сынып «Әдебиеттік оқу» пәнінен «Қой» тақырыбын өткенде

оқушыларға сұрақ-жауаптар беру көмегімен олармен қарым-қатынас жасау

арқылы «Ой қозғау» көмегімен жұмбақ айтып, оның шешуін тауып, жаңа

тақырыптың атын шығарып алдым. 1-топтық тапсырманы орындау

барысында оқушыларды қадағалап отырдым. 1-топқа қой туралы өлең айт, 2-

топқа қой туралы ән айт, 3-топқа қой туралы мақал, мәтелдер айт, 4-топқа

қой малының атасы туралы білгеніңді айт, деген тапсырмалар бердім.

Оқушылар бар білгенін ортаға салып, өзара ақылдасып жатыр. Бұл жерде

оқушылар арасындағы диалог кетіп жатыр. Өздері ақылдаса келе, топ ішінен

біреуі шығып, білгендерін сыныпқа жариялап жатыр. Екінші топтық

тапсырманы орындау барысында да қойдың жүнінен жасалатын заттар,

қойдың сүтінен әзірленетін тағамдар, қойдың етінен әзірленетін тағамдар,

қойдың адамға пайдасы, деген тапсырмаларды топ мүшелері орындады.

Тапсырманы ортаға салдың болды, оқушы ішіндегіні жасырмайды, бар

білгенін топқа жариялап жатыр, бірінің пікіріне бірі келіспей жатыр, біріне

бірі үйретіп жатыр, бастапқыда топтық жұмыстарға қосылмай, өзін шетке ала

беретін оқушыларым да жайлап пікірлер қосып жатыр. Олардың арасындағы

диалогтік қарым-қатынасты бақылап жүрдім.

81

Әр топтық тапсырманы орындап болған соң, оқушылар өздері ақылдаса

келе, топтық бағалау жүргізді, бағаларды қалай қойғандығын дәлелдеді.Бұл

жерде оқушыларлың арасындағы диалог жүріп жатты. Ана тілі сабақтарында

оқушыларға жұптық жұмыс жүргізуге жағдай жасап отырдым. Жұптық

әңгімені ұйымдастыру үшін сұрақтарды оңайдан бастап күрделендіре түстім.

Оқушылармен жеке жұмыс жасауда миға шабуыл жасай отырып, оларға

сұрақ қойдым. «Мектептен келе жатыр едің. Алдыңнан адасып жүрген

кішкентай қозы шықты. Сен не істер едің?». Оқушыларға 3-4 сөйлемнен

тұратын шағын эссе жазу тапсырылды. Кіршіксіз бала жүрегінен әр түрлі

пікірлер білдіріліп жатты. Бұл жерде мұғалім және оқушылар арасындағы

диалог болды.

Сабаққа рефлексия жасау мақсатында «Бүгін мен не үйрендім?»

сұрағына жауап беру үшін стикер таратылды. Оқушылардың стикерге

жазылған жауаптарынан олардың сабақты түсіну деңгейін, көзқарастарын

байқадым.

Диалогтік оқыту негізінде оқушының бір-бірінің пікірін тыңдау,

досының пікіріне сыйластықпен қарау мәдениеті қалыптасып, дамиды.

Оқушы қандай жағдайда жақсы білім алады, деп ізденіп жүріп, мұғалімнің

өзінің әдістерді таңдай білу шеберлігі арта түседі. Диалогтік әдіс тек қана

диалог құру тапсырмасын беру кезінде емес, жаттығуларды орындау

барысында да, сұрақ-жауаптар кезінде де, берілген мәтіннен түсінгенін

сұраған кезде де, тақырып мазмұны бойынша тұжырымдар жасаған кезде де

қолданылады. Бұл жағдайлар бүкіл сабақ кезеңдерінде кездесіп отырды.

Сыныпта сұрақ қоюдың үлгісі «бастама-жауап-кейінгі әрекет» (БЖӘ)

нысаны бойынша сұрақтар қойылады. Оқушыларға сұрақ-қоюдың түрткі

болу,сынақтан өткізу және қайта бағыттау сияқты техникаларынан

пайдалануға болады.(Нұсқаулық, 41-бет).

Сабақтарды өту барысында сұрақ-жауаптар өткізу тиімді нәтиже

беретіндігін байқадым. Сұрақтарды өз орнында және дұрыс қоя білу

сабақтарда оқушылардың жан-жақты білім алуына жағдай жасайды.

Сабақтардағы тапсырмалардың көпшілігі сұрақ қою арқылы беріледі.

Сұрақтар қойылған кезде оқушылар өз ойларын жеткізе алатындай,

күнделікті өмірмен байланысқан, оларсыни тұрғыдан ойланатындай болғаны

дұрыс. Сұрақтарды жеңілден ауырға қарай, оңайдан қиынға қарай,

оқушының жас ерекшелігіне сай қойғанымыз жөн, деп ойлаймын.

Зерттеу жұмыстарын талдау барысында оқушылардың білім алуы,

тыңдауы және сөйлеуі арасындағы байланыс анықталды. Барнс (1976) пен

Мерсердің (2000) айтуынша, зерттеушілік әңгіме–мұғалімдердің

82

оқушыларды әңгімеге тарту кезінде дамыту қажет болып табылатын

әңгіменің түрі.Зерттеушілік әңгіме барысында оқушылар өз

сыныптастарымен шағын топтарда жұмыс істейді. Оларда ортақ проблема

болады, бұл мәселе бойынша бірлескен түсінік қалыптастырады, идеялармен

пікір алмасып, бір-бірінің идеяларын талқылайды, баға береді, ұжымдық

білім мен түсінік қалыптастырады. Басқаша айтқанда, оқушылар бірге

ойланады.(Нұсқаулық, 40-бет). Сабақ барысында оқушылар топтық

тапсырмаларды орындап болғаннан кейін, топтық бағалау, жұптық бағалау,

тест жұмысын орындағаннан кейін жиынтық бағалаулар болды. Дәстүрлі

оқытуда сабақта оқушының білімін тек мұғалім бағалайды. Ал бұл оқудың

ерекшелігі оқушы өзін-өзі бағалауды, бірін-бірі бағалауды үйренеді екен.

Бұндай бағалаудың ерекшелігі оқушы өзі бағалайтын болғандықтан,

сұрақтарға жауап берген оқушының жауабын тыңдайды, постер қорғаған

баланың әрбір сөзіне ден қойып тыңдайды, оның дұрыс немесе бұрыстығын

тексереді, толықтырулар жасайды. Бірінші және екінші сабақтарымда

оқушыларға «3», «4», «5» деген бағалармен бағалады. Топ мүшелері

ақылдасып, топтан бір оқушы бағаны көтереді, сол бағаны неліктен

қойғандығын дәлелдеп береді. Қалған сабақтарымда оқушыларға «Тамаша»,

«Жақсы» деген жазуларды таратып бердім. Оқушылардың бір-бірінің білімін

бағалауы қызық. Осындай бағалаулар нәтижесінде балалар арасында

диалогтік қатынас жүрді және білімдері толықты. Оқушылар бір-біріне

«Сабақты кел, мен саған баға қоямын» деген сөздерді естіп жүрдім, демек

оқушы бір-біріне баға қою арқылы өзін бағалап та үйренді. Оқушылар баға

қойғанды ұнатады. Олар бір-біріне баға қоя отырып, өздерінің де білімдерін

толықтырып отырады. Оқушылардың білімін бағалайтын кезде менің бір

байқағаным, олар арасында диалогтік қарым-қатынас жүреді, пікірлерін

тыңдап үйренеді, сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады.

Осы әдісті қолдану барысында кедергілер де болды. Оқушылар сөзге

шорқақ, яғни жауаптары қысқа, сөйлеу мәнерінің дұрыс қалыптаспауы, өз-

өзіне сенімді айта алмауы, бағалауда жолдастарының көңіліне қарауы,

топтарға бөлінген кездерде өзіне жақын тұтатын баланың қасында отырғысы

келетіні, бір-бірінің жазуына түсінбей тұруы сияқты жағдайлар кездесті. Бұл

қателіктерді сабақ өту барысында түзетіп баруға ұмтылдым. Сұрақтарға

дұрыс, анық және толық жауап беруге жетеледім. Ол үшін сұрақтарды

оңайлатып, оңайдан қиынға қарай алып бардым. Диалог негізінде оқыту мен

оқу оқушылардың өзара сұхбаттасуы және мұғалім мен оқушы арасындағы

диалогтің шәкірттердің өзіндік ой-пікірін жүйелеуі мен дамытуына

көмектесетін амал екенін меңзейді. (Нұсқаулық, 12-бет).

Өз жұмысымды қорыта келе айтарым,«Диалогтік оқыту әдісі»

көмегімен оқушының сөйлеу мәнері қалыптасады, пікірлерін тыңдайтын

болады, бір-бірлерінің пікіріне санасуды үйреніп, сыйластықпен қатынас

жасауды үйренелі. Оқушыларға қайткенде білімді көбірек алады, деп ізденіп

жүріп, өзімнің де тиімді әдістерді таңдай білу және қолдану шеберлігім

артты. Оқушылар топқа бөлінуді үйренді, жаңа тақырыпты өздері оқып,

83

талқыға салатын болды, сыни тұрғыдан ойлауға үйренді, өз ойларын еркін

жеткізуге дағдыланды, бағалай білуге үйренді.

ЖАҺАНДЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДА ҒЫЛЫМДЫ

ІЗГІЛЕНДІРУДЕ РУХАНИ- АДАМГЕРШІЛІК ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ

Кульниязова Айжан Сисенқызы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

«Деңгейлік бағдарламалар орталығының»

«Өзін-өзі тану» пəні бойынша тренері

«Жүрегіңнің аш көзін, жанның сырын арала...»

Шәкәрім Құдайбердіұлы

Жүрек-рухтың ұясы, рухани санамыздың орталығы, ол біздің

болмысымыздың қозғаушы күші, рухани қабілетіміздің қайнар көзі.

«Біз тұрғызатын қоғам арды бағалайтын, белсенді жоғары моральді,

әдепті және рухани байлығы мол адамдардан тұру керек» -деді Қазақстан

Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан

халқына Жолдауында «Жаңа құндылықтар жүйесіне тезірек бейімделіп

кеткен болашаққа жаңаша көзқарасы бар жас ұрпақты дер кезінде ең қымбат

адами көзқарастар негізінде рухани-адамгершілік, имандылық ізгі

қасиеттерге баулу қажет» деп еліміздің болашағы өскелең ұрпақ қолында

екенін, жақсы тәрбие беру барысында жас ұрпаққа адамзаттық құндылықтар,

рухани-мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып тәрбиелеу керек

екендігі туралы айтқан болатын. Тарихтың сан қилы нәубетті кезеңдерін

бастан кешірген қазақ халқы бүгінде әлемдік қауымдастық мойындаған

еңсесі биік елге айналды. Егемендігімізді жариялап, тәуелсіздікке қол

жеткізген сәттен бастап мемлекет басшылығы алдында терең саналы

білімділік пен қажырлы еңбекті талап ететін, ел тағдырын айқындаушы ұлы

міндеттер тұрды. Елбасының қазіргі кезде басты назар аударған бір мәселесі

– бүгінгі мақтанышымыз, ертеңгі келер ұрпағымыздың тәрбиесі. Өйткені,

бала – өмірдің сәні, бақыттың нысаны, ертеңгі күнді жалғастырушы ұрпақ.

Ұрпақ тәрбиесі — келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-

жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени — ғылыми өрісі озық етіп

тәрбиелеу— біздің міндетіміз. Ал, қазіргі кезде ата-бабамыздың салт-дәстүрі

мен әдет-ғұрпынан ажырап қалған, шетелдік компьютерлік ойындар мен

қатыгездікке құрылған фильмдердің еркінде кеткен жастарымызды қайтсек

дұрыс жолға саламыз? Бүгінгі таңда бұл сұрақ ұлтымыздың болашағын

ойлайтын, санасы сергек барша қауымды толғандыруда. Себебі ұлы бабамыз

әл-Фараби: «Тәрбиесіз қолға білім салма»,- деген екен. Ал ғұлама ғалым

А.Байтұрсынов: «Біз әрқашанда білімге ұмтыламыз. Негізінде, ең бірінші

тәлімге ұмтылуымыз керек, тәрбиелі білім, тәлімді рух, қажет. Тәрбиелі

білім, міне - адам! Міне – тұлға!», - деп білімнен бұрын тәрбиеге көңіл

аудару керектігін, тәрбиесіз адамға берілген білімнен ешқандай пайда

84

жоқтығын баса көрсеткен.1 Біз осы бір қағидаларды әрқашан жадымызда

ұстауымыз, алдымен таза жанды, иманды, арлы, намысты, ұлты мен ұлттық

құндылықты сүйетін тұлға тәрбиелеуге ұмтылуымыз керек. Атақты педагог

Сухомлинский; «Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам

өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. «Балалар

Жаратқанның жер бетіне жіберілген ең ғажайып құбылысы. Сол үшін біз,

үлкендер, балаларға ерекше құрметпен қарап, айрықша қамқорлық

жасауымыз керек»,-дейді Сара Алпысқызы

Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға

төзбейді. Болашақтың адамын тәрбиелейтін, болашақ жас ұрпаққа білім мен

тәрбие беретін бала жанының бағбаны-мұғалімдер, сондықтан олардың

ары таза, адал, әдепті, инабатты, сыпайы, парасатты, байсалды, , ұстамды,

төзімді, кешірімді жалпыадамзаттық құндылықтарды: ақиқат, дұрыс-әрекет,

сүйіспеншілік, тыныштық қиянат жасамау құндылығын өз бойында дамытып

ұрпақ тәрбиесінде қолданыбілсе рухани тәрбиенің негізгі шарты болып

табылады. Міне , мұғалімнің осы қасиеті туралы, «Мектепке алты жастан»

деген еңбегінде Ш.А.Амонашвили дәл басып айтқан:

«Мұғалімнің біріншіден, балалар арасында өз беделін сақтап, нығайтып,

екіншіден оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге

пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Жақсы көрген мұғалімнің пікірі,

бағасы, оқушы үшін адамдарға, олардың ісіне қарым-қатынас жасаудың

нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз-оқушының өмірге қарайтын мөлдір

де, таза әйнегі». Өз бойында рухани құндылығы мол мұғалім өз бойындағы

барлық жақсы қасиетерін ақылмен, дарынымен, өз қабілеті, шеберлігімен

ішкі нұрын, жүрек жылуын айналасындағы шәкірттеріне үлестіреді.

«Ұрпақ тағдыры-ұлт тағдыры». Ұлттың болашағы-білімді, талантты,

адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың қолында.

Ал сол тәрбиені бала бойына нәр беріп сусындату мұғалім мен отбасының

тәрбиесі болары сөзсіз. Рухы күшті ұлт озады демекші, осы тұрғыдан алғанда

жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда,

дүниетанымын қалыптастыруда «Өзін-өзі тану» пәнінің рухани-

адамгершілік, танымдылық білім беру бағдарламасының орны ерекше.

Адамның бойына жақсы рухани-адамгершілік қасиеттердің сіңісуі, білімді

игеруі тәрбиеге, өскен ортаға, үлгі-өнеге берер ұстазға байланысты.Әр жеке

тұлға өзін-өзі рухани жетілдіру үшін өзін-өзі тәрбиелеуге міндетті.

Елімізде рухани -адамгершілік тәрбиені жетілдіру мемлекеттік міндет

деңгейінде көтеріліп отыр. Бұл міндеттің практикалық шешімі - «Өзін – өзі

тану» пәнінің енгізілуі, оның авторы Сара Алпысқызы Назарбаева. Өзін – өзі

тану пәнінің басты міндеті- өзінің дүниетанымына үңілу, өзіңді сүю мен

сыйлай білу, өз ісіне жауапты болу, өз арыңмен келісімде өмір сүру, өзіңнің

жанына жақын іспен айналысу, адамдарға мейірімділік таныта білу, ізгілікті

болу. Тәжірибе көрсеткендей, өзін- өзі тану білім берудің құнды мәнін

нығайта отырып, тұлғаның риясыз сүю, өз ісіне және жеке күшіне сену,

1 Қазақстан даму институты. Қазақтар. Алматы, 1998

85

ізгілікті іс жасау, көп білу және өзін –өзі жетілдіру, физикалық, психикалық,

рухани дамуда үйлесімдікке қол жеткізу дағдыларын қалыптастырады.Бұл

пән балалардың өзара қарым – қатынасын дамытуына ғана емес, сондай –ақ

баланың өзін – өзі тануына адамгершілік негіздерін жинақтауына, сана-

сезімінің қалыптасуына, қоршаған ортамен махаббат, ізглік және өзара

түсіністік негізінде өзара қарым – қатынас құра білуіне, бір тұтас тұлғаның

қалптасуына әсер етеді.

«Балалар Жаратқанның жер бетіне жіберілген ең ғажайып құбылысы.

Сол үшін біз, үлкендер, балаларға ерекше құрметпен қарап, айрықша

қамқорлық жасауымыз керек»,-дейді Сара Алпысқызы.

К.Д. Ушинский: «Тәрбиелеудің басты міндетін адамгершілік әсер етуден

құрайды»,- десе,дана Абай: «Ақпейіл және ықыласты жүрек адамды жетелеуі

тиісті,сонда ғана оның еңбегі және табыстылығы ерекше мәнге ие болады.

Адам болып дүниеге келу жеңіл, бірақ адам болу қиын»,- деген болатын.

Тәрбиенің маңыздылығы сондай, біздің болашақ ұрпағымыз тәрбиеден ғана

рухани байлық алып, тәрбие арқылы ғана Адам болып қалыптасады.

«Ұрпақ тағдыры-ұлт тағдыры». Ұлттың болашағы-білімді, талантты,

адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтың қолында.

Ал сол тәрбиені бала бойына нәр беріп сусындату мұғалім мен отбасының

тәрбиесі болары сөзсіз. Рухы күшті ұлт озады демекші, осы тұрғыдан алғанда

жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуда,

дүниетанымын қалыптастыруда жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде

рухани-адамгершілік, танымдылық білім беру бағытында рухани тәрбиенің

орны ерекше. Рухани-адамгершілік білім берудегі дұрыс әрекетке үйретудің

мақсаты –рухани-адамгершілік құндылықтарға бағытталған, ойы, сөзі мен ісі

бір жерден шығатын, жетілген мінезі бар адамды қалыптастыру.

Оқушылардың бойларына рухани адамгершілік қасиеттерін дұрыс әрекет

арқылы сіңіре білуіміз қажет. Рухани-адамгершілік сана-сезімі оянған адам

ғана мәңгі құндылықтарды уақытша құндылықтардан, шынайылылықты

жалғандықтан ажыратып, бақытты болып, өзгелерді бақытты етеді.

Рухани–адамгершілік тәрбиесі оқушыларды ғана емес, барша адамдарды

да тәрбиелейтініне бүгін көзіміз жетіп отыр деп түсінемін. Себебі, осы

рухани -адамгершілікке тәрбиелей отырып мұғалімнің де өмірге көзқарасы

өзгереді. Демек, балалармен қоса өздеріміз де тәрбиеленіп жатырмыз.Абай

атамыз айтқан «ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүректі» жеке тұлғаны

тәрбиелей отырып болашаққа деген сеніміміз мол. Рухани-адамгершілік

тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққа-қайырымдылық, мейірімділік,

ізгілікке тәрбиелеп,соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың да болашағы зор

болмақ. «Мен үш қасиеттімді мақтан тұтам», — депті Ақан сері. Олар:

жалған айтпадым,жақсылықты сатпадым һәм ешкімнен ештеңені

қызғанбадым.

Бұл үш қасиет әркімнің өз құдайы. «Өз құдайынан айырылған адам бос

кеуде, өлгенмен тең» деген екен. Шындығында бұл ақиқат. Олай болса, жеке

тұлғаны қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен қарап, әрбір іс-

86

әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне-өзі талап

қоя білуге тәрбиелеу—адамгершілік тәрбиенің басты мақсаты.

Мақсатқа жету үшін сан алуан кедергілер болуы мүмкін. Ондай қасиеттерді

бала бойына жас кезінен бастап қалыптастыру жеке тұлғаны

қалыптастырудың негізін қалайды.

Баланың дұрыс өсіп – жетілуі тікелей бізге байланысты. Халқымызда:

«Не ексең, соны орасың» деген нақыл сөз бар. Олай болса, өзімізді құрметтеу

үшін соны түсінетін баланы тәрбиелеу біздің міндетіміз. Яғни, баланың

санасына не берсек, келешекте соны аламыз. Қай қоғамда, қай мемлекетте

болмасын қарым-қатынас мәдениеті, оның ішінде адамгершілік құндылықтар

қалыптастыру кез-келген мектептің міндеті болса, баланың өзін тануда,

басқаны тануында, баланың дамуында жан дүниесінде рухани –адамгершілік

қасиеттерінің көзін ашып ізгілік жолын табуына көмектесу тәрбиелі адамның

қайырымды ісі.

Күн тәртібіне қойылып отырған ұрпақ тәрбиесін жан-жақты дамытып,

баланың ішкі жан дүниесін тану арқылы өмірдің маңызы мен мәнін

пайымдауға, өзіндік «менін» қалыптастыруға үйретуді мақсат ететін

құндылықтардың қайнар бұлағы–ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтардан

нәр алады. Әр баланың бойына жылылық, мейірімділік, сүйіспеншілік сынды

асыл қасиеттерді орната біледі. Сонымен қатар тәрбиенің өзіндік ерекшелігін

байқататын «Ақиқат»,«Дұрыс әрекет», «Сүйіспеншілік», «Тыныштық»,

«Қиянат жасамау», балаларды шындыққа (ойын еркін айтуға), достыққа,

сүйіспеншілікке, яғни сабақ барысында кездесетін әр айдар бала бойына

жалпы адамзаттық құндылықтардың дәнін себеді. Бұл құндылықты қайдан

аламыз деген сұраққа халқымыздың аңыз–әңгімесі, ертегісі, мақал-

мәтелі,нақыл сөздері, ұлылардың ұлағаты, ақын-жазушыларымыздың

шығармаларындағы тәрбие қаймағы еріксіз қалқып шығады.Бұл рухани

қасиет адамды жеке тұлға ретінде тәрбиелеуге бағыт ұстайды. Әрбір жеке

тұлға, жеке адамзат өмірдің мәнін түсініп, өзіндік орнын табуы үшін ішкі

мүмкіндіктерін аша білуі қажет. Осыған орай әрбір сәт баланы өзінше

ойлауға, шешім шығаруға, өз ісіне жауапты болуға баулиды.

Жас ұрпаққа тәлім-тәрбие беруде, оларды адами ізгі қатынастарға

үйретуде «.Ғұлама ғалым Әбу-Насыр әл-Фараби: «Ұстаздық мінез–құлық

нормасы мынадай болуға тиіс: ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да

жығыла бермеуі керек, өйткені тым қаталдық шәкіртті өзінің ұстазына қарсы

қояды, ал тым ырыққа көне беру ұстаздық қадірін кетіреді, оның берген

сабағы мен оның ғылымына, шәкірті селқос қарайтын болады. Ұстаз

тарапынан барынша ынталылық пен табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт

айтқандай, тамшысымен тас тесетін бейнебір су тәрізді»,-деп нағыз рухани

құндылықты өз бойына жинай білген әр адам ұстаздың бейнесін осылай

жасайды.

Жас ұрпақтың рухани бай, адамгершілігі мол,жан-жақты үйлесімді

дамыған, елін сүйер абзал азамат болуына да себепші нағыз ұстаз. Сол

87

себепті жүрегі жалындаған әр баланың бойынан ата-аналардың нендей адами

қасиет күтетінін осылай қорытындылар едім. «Әрине адам бойындағы

барлық адамгершілік қасиеттердің болғанын қалаймыз» деген жауапты

есепке алмағанда, мейірімділік пен қайырымдылық–отансүйгіштік пен

патриоттық сезім, еңбексүйгіштік пен білімділік, сұлулық пен әсемдікке

құштарлық, адалдық пен шыншылдық орнап отыратынына көзіміз жететін

болады.Осы жалын отын лаулату біздің, яғни, елінің болашағын ойлаған

әрбір тәрбие ісіндегі мұғалімінің көтерер жүгі екендігін еш уақыт естен

шығармауымыз керек.

Қорыта айтқанда, әр адам өзін-өзі, өзінің қажеттілігін, өмірдегі және

қоғамдағы рөлін толық түсіну нәтижесінде өз мүмкіндіктерін таниды. Адам

өз бойындағы мүмкіндіктерін толық пайдаланғанда алдына қойған мақсатына

жете алады. Мақсатқа апаратын ізгі жолдарды өздігінен іздестіру жақсы

нәтижеге жеткізеді.Адам жағымды қасиеттерін ізгі ниеттерін дамыту

барысында өзін – өзі тәрбиелейді. Өз бетімен танып білуге құштарлану,

талпыну, іздену адам көркі мен мінезін шынықтырып, шыңдайды.Өмірдегі

әртүрлі жағдайлардағы қиындықтарға қарамай мақсатқа жетуге

ұмтылдырып,талпындырады. Сондықтан ізденіп, алдымызға қойған

мақсатымызға жетейік. «Өзін-өзі тану» пәні баланы өзінің қадірін өзі білуге,

өзін сыйлауға, өзін-өзі жетілдіруге, рухани өмірде және қоршаған өмір

жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының болуына, өз бетінше шешім

қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін жауапкершілікті сезіне

білуге тәрбиелей отырып, осы қоғамда өзіндік «менін» табуға жетелейтін

пән.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Методика преподавания дисциплины в школе «Самопознание». Учебно-

методическое пособие для учителей. Алматы, 2013

2.Методическое пособие по оформлению и организации деятельности

учебного кабинета «Самопознание», Алматы, 2009

3.Өзін-өзі тану. Әдістемелік оқу құралы 1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы,

2010

4.Өзін-өзі тану пәнінің оқу бағдарламасы1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы,

2010

5.Өзін-өзі тану пәнінің оқу әдістемелік құралдары 1-11 сыныптар. «Бөбек»

Алматы, 2010

6.«Самопознание» и другие учебные предметы: возможности интеграции

содержания и методов. Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы,

2013

7.«Өзін-өзі тану: Махаббат пен шығармашылық педагогикасы».

Халықаралық педагогикалық оқулар материалдары. (31 қазан-1қараша, 2012

жыл) 1-2 том. Алматы, 2012

8."Өзіндік таным" журналы-Самопознание –KZРеспубликалық ғылыми-

әдістемелік журнал

88

ОҚУ ТОБЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ

ТҮРЛЕРІ

Сәлімгереева Ақмарал Әділшеқызы Атырау аграрлы-техникалық колледжінің оқытушысы

Тәрбиені дамыту проблемалары басты назарды талап етеді, себебі

Қазақстанның ертеңгі күні біздің қоғамның құнды бағдарына, еліміздің

ұлттық қауіпсіздігіне, шығармашылық даму, өскелең ұрпақтың азамат болып

қалыптасуына тығыз байланысты. Қазақстан Республикасының білім беру

жүйесінде тәрбие жұмыстарын дамыту соңғы жылдары Қазақстан

Республикасы Білім және ғылым министрлігінің, Білім беру басқармасы

ұйымдарының, білім беру мекемелерінің барлық түрлерінің ең басым

бағыттарының бірі болып табылады.

Атырау аграрлы-техникалық колледжіндегі тәрбие жұмысының

тұжырымдамасы Қазақстан Республикасы Конституциясының негізін

құрайтын ұстанымдары мен идеяларына және адам құқығының жалпылама

декларациясына, еліміздің Президентінің Қазақстан халқына жолдаған

«Қазақстан-2050» Жолдауына, еліміздің Президентінің жыл сайынғы жолдап

отырған Қазақстан халқының әл-ауқатын жақсарту, өркендету мен

қауіпсіздігін қамтамасыз ету, ҚР азаматтарына патриоттық тәрбие берудегі

мемлекеттік бағдарламаларына, ҚР-ң үздіксіз білім беру жүйесіндегі білім

алушылар тәрбиесінің және мемлекеттік жастар саясаты

тұжырымдамаларына, «Бизнестің жол картасы - 2020», «Жұмыспен қамту-

2020»,«Оқытудың дуальдық жүйесі»,«Дипломмен ауылға»

бағдарламаларына, «Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың

2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы», ҚР-ң Білім және

ғылым министрлігінің тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудағы құжаттарына

сүйенеді.

Атырау аграрлы-техникалық колледжі тәрбие жұмысында келесі негізгі

бағыттарды ұсынады:

-Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие;

-Рухани - адамгершілік тәрбие;

-Ұлттық тәрбие:

-Отбасы тәрбиесі;

-Еңбек, экономикалық және экологиялық тәрбие;

-Зияткерлік тәрбие, ақпараттық мәдениет тәрбиесі;

-Көпмәдениетті және көркем - эстетикалық тәрбие;

-Дене тәрбиесі, салауатты өмір салты.

«Қазақстандық патриотизм және азаматтық тәрбие, құқықтық тәрбие»

гуманизмге, қазақ халқының тарихы мен салтын, тілін сүю және құрметтеуге,

оның таңдаулы дәстүрлерін сақтауға және оны дамытуға, Қазақстанның

басқа халықтарының мәдениетін зерттеу және игеруге негізделген азаматтық

ұстанымды және патриоттық сананы, ұлт аралық мәдени қарым-қатынасты,

әлеуметтік және діни төзімділікті қалыптастыруы тиіс.

89

Белгілі педагог В.А.Караковский соңғы жылдары ізденімпаз энтузиаст

мұғалімдердің оқушылардың бос уақыттарын өткізуге арналған тәрбие

шаралары нысандарынан төрт мыңға жуық түрлерін ойлап тапқандарын атап

көрсетеді.

Сондай-ақ тәжірибеде тәрбие шаралары деген анықтама да кеңінен

қолданылып жүр.Шаралар—белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған

ұжымның ұйымдастырылған әрекеті.

Тәрбиенің күрделі үрдісін мүғалімнің бір ғана нысанға бағыттай

жүргізуіне болмайды. Кезінде А.С.Макаренко тәрбие жұмыстарының

ұйымдастыру нысаны өздігінен не жақсы, не жаман бола алмайтынын айтып

отырған: «Ешбір әдіс-тәсіл, тіпті мейлі педагогикалық болсын, міндетті түрде

пайдалы болуы мүмкін емес... Ол әдіс-тәсілдерді басқалардан бөліп алып,

пайдалы-зиян деп қарауға болмайды. Және оларды тұрақты бір жүйе деп те

ұсынуға болмайды...» (Макаренко А.С. Проблемы школьного советского

воспитания. Соч. т. V. с. 117) дейді.

Тәрбие жұмысы нысандарының көп қырлылығы, олардың жүйесі жеке

тұлғаның ішкі жан дүниесінің көпқырлылығына, оның жан-жақты дамуына

сәйкес келеді.

Педагогикалық әдебиеттерде тәрбие жұмысының нысандарын

классификациялауда бірыңғай бағыт жоқ. Студенттердің қалай

ұйымдасқанына байланысты тәрбиенің ұйымдастыру нысандарының

неғұрлым кеңірек таралған классификациясына мыналар жатады: бұқаралық

сипатты нысандар, (бүкілтоптық немесе бірнеше топтық), үйірмелік сипатты

нысандар (топтық), жекеше сипатты нысандар (жеке балалармен өткізілетін).

Сол сияқты тәрбие әдістеріне байланысты оларды шартты түрде мынадай

топтарға бөлуге болады: сөз арқылы өткізілетін нысандар (лекциялар,

оқырмандар конференциялары, диспуттар, кездесулер, ауызша журналдар,

т.б.);практикалық нысандар(саяхат,экскурсиялар,спартакиадалар,

конкурстар, үйірмелер, еңбекке қатысты жұмыстар және т.б.); көрнекі

нысандар (оқу орнының музейлері, тақырыптық стенділер, көрмелер және

т.б.).

Соңғы уақытга көптеген жаңа ұйымдастыру нысандары пайда болды.

Солардың ішіндегі топ жетекшісінің (тәрбиешінің) тәрбие жұмыстарының

бағыттарымен сәйкес келетін тәрбие үрдісін ұйымдастыру нысандарын

анықтауға әрекет жасауы көңіл аударарлықтай. Мысалы, студенттердің

танымдық—дамытушылық қызметін ұйымдастыруға мынадай нысандар

лайықты: викторина, білім аукционы, интеллектуалдық конкурс, іскерлік

ойындары, білім байқауы, студенттердің ғылыми конференциялары,

тапқырлар мен фантазерлар конкурсы, шешендік өнер сайыстары, кітаппен

жұмыс істеудің әртүрлі нысандары (оқырмандар конференциялары және

т.б.),ауызша журнал,практикалық сабақтар,студенттердің ғылыми

ұйымдары, т.б.

«Рухани-адамгершілік тәрбие» бағытында топ студенттерін

адамгершілікке тәрбиелеуде және өзін-өзі тәрбиелеуінде мынадай тәрбие

90

нысандары кеңінен қолданылады: дөңгелек стол, баспасөз конференциясы

(пресс-конференция), ауызша журнал, диспуттар, сұрақ-жауап кештері, әдеп,

өзін-өзі төрбиелеу тақырыбындағы әнгімелер,әдеби—музыкалық

композициялар, “Қарым-қатынас мәдениеті”, “Құқық пен міндеттер бірлігі”

типіндегі практикалық сабақтар, «Өмір, қымбатсың маған!» атты

психологиялық тренинг,телекөпір,сырттай саяхаттар,мейірімділік акциялары,

ізденіс әрекеттері және т.б.

Топ студенттерін қазақ халқының тілін сүю және құрметтеуге

тәрбиелеуде мен жетекшілік жасайтын 4вет2 оқу тобымен «Ең бірінші

бақытым-тілім менің» тақырыбында тәрбие сағаты өткізілді.Тәрбие

сағатының мақсаты-студенттерді ана тілімізді құрметтеуге тәрбиелеу, тіл-

біздің тіршілігіміз,бабаларымыздан қалған асыл мұра екенін

түсіндіру.Тәрбие сағаты бес бөлімнен тұрды. Бірінші бөлім «Ардақтап ата

тарихын, ана тілін» деп аталып, бұл бөлімде тілдің тарихы жөнінде

студенттер баяндамалар жасады. Екінші бөлім «Бабалардан қалған асыл сөз»

деп аталып, топ студенттерінің арасында мақал-мәтелдер, жұмбақтар, тіл

туралы өлең авторларын табу жарыстары ұйымдастырылды. Келесі «Тіл-

қымбат қазына» бөлімінде «Төле бидің жұмбағы» және «Сөз қадірі» атты

көріністер көрсетілді. «Тіл деп соққан жүрегі» бөлімінде М.Жұмабаевтың,

Қ.Мырзалының және М.Шахановтың өлеңдері оқылды.Топ студенттері

домбырада күй тартып,ән щырқап, жекеленген студенттер тілді құрметтеуге

байланысты өздерінің тілектерін білдірді.

Сондай- ақ, «Ұстаздар – ұлы түлғалар» тақырыбында әдеби – музыкалық

кеш ұйымдастырылды. Тәрбие сағатында топ студенттері Рахметқали Болат

пен Орынбасаров Мейірбектің орындауларында ана, ұстаз туралы әндер

шырқалды. Айтуаров Равиль мен Аманғали Асхаттың қатысуымен

«Ұстаздық оңай ма» атты көрініс қойылды. Тәрбиелік шарада ұстаздарға

арналған өлең жолдарын топ студенттері қазақ,орыс және ағылшын

тілдерінде оқыды. Сондай-ақ,ұстаздар туралы әзілдер айтылып, топ

студенттерінің арасында мақал-мәтелдер жарысы өтті. Тәрбиелік шараға

ұстаздар туралы слайдтар дайындалып, көрсетілді.Шараны өткізуде топ

старостасы Жігерова Жансая жоғары белсенділік танытты. Тәрбиелік

шараның соңында топ студенттері ұстаздарға арнап «Ұстазым» әнін

орындады және шараға қатысқан ұстаздар өздерінің ризашылықтарын

білдірді.

91

Педагогикалық тәжірибе студенттерге коммуникативті мәдениетті

қалыптастыруда төмеңдегідей тәрбие нысандарының лайықты екенін

танытып отыр: «Мамандығым мақтанышым» атты кездесу кешін, «Білікті

маман – кәсіби шебер» тақырыбында жоғары курс студенттерімен кездесу,

«Өмірлік тәжірибе - өмір мектебі» тақырыбымен еңбек ардагерлерімен оқу

топтарында кездесулер ұйымдастыру», өндіріс орыңдарына саяхаттар жасау

және т.б.

«Көпмәдениетті және көркем-эстетикалық тәрбие» бағытында

эстетикалық тәрбие беруде жаңа оқу топтары арасында «Таланттарды

іздейміз» дәстүрлі байқауды өткізу, әдеби-музыкалық кештер, Поэзия сағаты,

өнер адамдарымен кездесулер өткізу, музей, театр, көрмелерге экскурсиялар

жасау, табиғатқа саяхат, музыка мен сурет әлемі туралы әңгімелер, “Туған

табиғаттың сұлулығын танып, бағалай білейік” атты кеш ұйымдастыру,

көркемөнер тақырыбындағы мерекелер өткізу, журналдарға шолу жасау,

қолжазба журналдар шығару, т.б. тәрбие нысандарын кеңінен қолдануға

болады.

Сол сияқты «Дене тәрбиесі, салауатты өмір салты » бағытында дене

тәрбиесіне байланысты жан-жақты қолдануға болатын шаралардың түрлерін

атауға болады: «Есірткімен күрес және темекісіз күн» ,«Біз терроризм мен

діни экстремизмге қарсымыз» тақырыптарындағы дөңгелек үстел, акция ,“

«Дені саудың –жаны сау» спорт апталығы, туристік саяхаттар мен

эстафеталар, әртурлі спорт өкілдермен кездесулер, спорт тақырыбындағы

кештер, гигиена, денсаулық және дене мәдениеті туралы әнгімелер мен

сұхбаттасулар және т.б.

Осы бағытта топ студенттерімен «Біз өмірді таңдаймыз!» тақырыбында

тәрбиелік шара өткіздім.Тәрбиелік шараның мақсаты топ студенттеріне

темекі, арақ, есірткі, СПИД-тің зиянды жақтарын түсіндіру, зиянды заттардан

барынша аулақ болуға шақыру болып табылды.Тәрбиелік шарада шылым,

арақ, нашақорлық, СПИД-тің зияндары туралы баяндамалар оқылып,өлең

жолдары айтылды және викториналық сұрақтар қойылып, мақал – мәтелдер

жарысы ұйымдастырылды. Сондай-ақ, домбырада күй тартылып,ән айтылды

және нашақорлық туралы көрініс көрсетілді. Шараны өткізуде интерактивті

тақта кеңінен қолданылды.

Тәрбие жұмысын ұйымдастырудың неғұрлым мақсатқа сәйкес нысанын

анықтау— бұл мұғалімнің тәрбие міндеттерін шешудегі жетістігінің алғашқы

92

қадамы. Қолданылатын кез-келген нысанның тиімділігі көп жағдайда осы

міндеттердің ғылыми негізде жүзеге асырылуына байланысты. Оған

мыналарды жатқызуға болады: алда тұрған шараны өткізу дайындығына

студенттерді барынша көп қатыстыру және оны өткізу; шараларды өткізуге

дайындық пен оны өткізуге студенттерді белсенді, өзіндік іс-әрекетіне ықпал

ететін эмоционалдық және рационалдық факторлар; студенттер бойында іс-

әрекеттін маңызды мотивтерін қалыптастыру жатады.

«Еңбек, экономикалық және экологиялық» бағытындағы тәрбие

жасөспірімдердің және жастардың өзіне-өзі қызмет көрсету шеберлігін және

дағдыларын,еңбек қызметінің сан алуан түрлеріне адалдықпен,

шығармашылық және жауапкершілікпен қарап, ұжымда, топта жұмыс істей

білу икемдігін қалыптастырады; адамның жеке шеберлік, белсенді және

болмысымен беріліп іс әрекет жасау, қажетті ресурстарды жұмылдырып,

істің мәнісін дұрыс бағалап, өз іс әрекетінің қажетсіз қалмауына мән беріп,

олардың түпкілікті тиімділігін тиянақтап жаңа өндіріс және қоғам жасауды

көздейді

Студенттерге экономикалық тәрбие беруде жетекшілік ететін оқу

тобымен «Нарық және кәсіпкерлік» тақырыбында таңғажайып алаң ойыны

түрінде тәрбие сағаты өткіздім. Тәрбие сағатының мақсаты студенттердің

кәсіпкерлік, іскерлік, нарық туралы түсініктерін кеңейту және өз ойын ашық

айта білетін қабілетті тұлға қалыптастыру болып табылады. Таңғажайып алаң

ойынына білім деңгейіне байланысты топтағы студенттерді таңдап, тоғыз

студент қатыстырылды. Қалғандары көрермендер қатарында болды. Ойын

үш кезеңге бөлініп, әр кезеңнің қатысушыларына және көрермен

студенттерге нарықтық экономикаға байланысты сұрақтар қойылды. Ойын

барысында оған қатысушылар нарыққа және кәсіпкерлікке байланысты

тақпақтарын, жыр жолдарын және ойларын айтып, әндер шырқады. Финал

жеңімпазы Аманғали Асхат «Суперойынға» қатысып, «Таңғажайып алаң»

ойынының арнайы сыйлығымен және алғыс хатпен марапатталды.

«Таңғажайып алаң» ойынына қойылған сұрақтар интерактивті тақтадан

слайдтар арқылы көрсетілді. «Нарық және кәсіпкерлік» тақырыбындағы

тәрбиелік шара студенттердің экономикалық қызметке лайық дағдыларды

және мәдениетті бойларына сіңіруіне тәрбиелеп, іскерлік пен бәсекелестікке

дайын мәселелерді шеше алатын икемді жастарды қалыптастыруда маңызы

зор болып табылатыны сөзсіз.

Тәрбие жұмысының нысандарын таңдау тәрбиенің ғылыми

ұстанымдары негізінде анықталады. Әрбір білім алушылар ұжымы үшін

93

неғүрлым ынғайлы, лайықты нысандарды таңдаған жөн. Жалпы тәрбие

жұмысының нысандарын таңдау педагогикалық мақсатқа сәйкес анықталады.

Өйткені, тәрбие қызметін ұйымдастыру нысандарын таңдау көптеген

компоненттерге байланысты.Бұл,ең алдымен,студенттердің жас

ерекшеліктерінің тәрбие міндеттерінің бағыттары мен мазмұнына

сәйкестігіне, олардың тәрбиелік деңгейі мен жеке тұлғалық әлеуметтік

тәжірибесіне, оқу орны ұжымының ерекшеліктері мен оның дәстүрлеріне,

аймақтың ерекшеліктері мен дәстүрлеріне, оқу орнының техникалық және

материалдық мүмкіндіктеріне, мұғалімнің кәсіби деңгейіне байланысты

болып келеді.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1.[ Ж.Ж.Жатқанбаев «Валеология». Алматы 2003жыл]

2.[Қ.Жарыңбаев,С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі -Алматы, 1995жыл]

3.[К.Сейталиев.Тәрбиетеориясы-Алматы,2013жыл]

ЖАҢА БАҒЫТТАҒЫ ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІН ӨЗ ІС –

ТӘЖІРИБЕМДЕ ҚОЛДАНУ

Ташбаева Қансұлу Ерназаровна Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы,

Атамекен орта мектебінің жоғары санатты,

І деңгейлі ағылшын тілі пəні мұғалімі

«Өмірдің өзі ұлы көш, еңбектенсең сол ұлы көшке еріп отырасың

жаңашылдықтан құр қалсаң жараусыз аттай артта қаласың». Ең басты нәрсе

К.И.Чуковскидің терминологиясымен айтсақ көркем тілмен балаларды

«сүйсіндіру», «таң қалдыру», «қызықтыру» жаңалыққа құштарлығын

арттыру керек. Бұл үшін жаңа технологиялық әдістерді қолдану үстінде

тынбай жұмыстану керек.

Әйгілі, ұлы педагог К.Д.Ушинскийдің "Мұғалім өзінің білімін үздіксіз

көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды, ізденуді тоқтатқанымен оның

мұғалімдігі де жойылады" деген даналық сөздері әрбір педагогтің ұраны

болуы керек деп ойлаймын. Себебі өмір бір қалыпта тұрмайды, өзгереді.

Күнделікті болып жатқан өзгерістер өмірдің барлық саласына өзінің әсерін

тигізеді. Біздің де өз жұмысымызда өзгерістерді енгізуді талап етеді.

Қоғамдық өзгерістерге байланысты бүгінгі білім беру жүйесінде оқытудың

жаңа әдістеріне көшу қажеттілігі туып отырғандығы белгілі. Қазіргі таңдағы

мұғалімдер жаңаша оқыту сабақты түрлендіре оқыту арқылы жаңа заман

талабына сай оқушының көңіліндегіні табасың, сол арқылы өзіңнің де

шығармашылығыңды шыңдайсың.

Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының орта білім жүйесіндегі

педагог қызметкерлердің біліктілігі мен құзырлылығын арттыру

курстарының деңгейлі бағдарламалары мемлекетіміздің түкпір-түкпірінде

оқытылып жатыр. Өздеріңізге мәлім бұл бағдарлама білім беруде әлемдік

94

жоғары деңгейге қол жеткізген сындарлы (конструктивті) теориялық оқытуға

негіделген.Бұл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың бұрынғы

білімдері жаңа білімдерімен немесе жаңа дерек көздерінен алған

білімдерімен астастырыла жүзеге асады. Былайша айтқанда, дайын білім

беруге негізделген «дәстурлі» стильдегі біліммен, немесе, механикалық есте

сақтау арқылы алған білімімен салыстырғанда, білімді тек меңгеріп қана

қоймайды, алған білімі бойынша барынша терең түсінік қалыптасады,

бастапқы білімдерін толықтыра отырып пәнді терең түсіну қабілетін

жетілдіреді және алған білімдерін сыныптан тыс жерде, кез-келген жағдайда,

кез-келген ортада пайдалана алу қабілетіне ие болады. Бұл – сындарлы

оқытудың негізгі мақсаты десе де болады.

Сонымен деңгейлік бағдарламаның теориялық негіздері - мұғалімнің

ұстанымы ,мұғалімнің көзқарасы,мұғалімнің шешім және мұғалімнің іс-

әрекеті . Мұғалімнің оқыту туралы сындарлы түсінігін қалыптасуы үшін, ол

алдымен өз сабақтарын оқушының нақты білім алуына ,оқушы идеясы мен

білім-біліктілігін дамытатын міндеттерге сай ұйымдастыруы керек. Осы

орайда деңгейлік бағдарлама мазмұнына қарай ІІІ,ІІ,және І деңгейлік болып

оқытылады. Оқыту мен оқудағы қазіргі әлемдік деңгейде тиімді деп

зерттеліп,дәлелденген, ғылыми тұжырымдамалармен негізделген

стратегиялар мен тәсілдерді пайдалануды үйренеді. Үйретілетін

материалдар сабақтарда қарастырылатын жеті модульге сараланған.

Бағдарламаның модульдері:

1.Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер

2.Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету

3.Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

4.Оқыту мен оқуда АКТ пайдалану

5.Талантты және дарынды балаларды оқыту

6.Оқушылыардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу

7.Оқытуды басқару және көшбасшылық.

Бұл модульдер жекелеген стратегиялар мен тәсілдер сияқты өзара

байланыста болады.[1.7]

Мұғалім жаңашыл, ізденімпаз, өрісі биік, білімді, білікті, пәндер

бойынша тиімді технологияларын меңгерулері қажет. Бұл жерде "технология

деген не? " деген сұрақ туындайды. Технология туралы айтатын болсақ, ол

оқу үрдісінде бүкіл диагностиканы басшылықа алған, жеке тұлғаға

бағытталған мақсатты, сапалы оқу әрекетін ұйымдастыру.Жеке тұлға өз

әрекеті арқылы ғана дамиды. Технология-жеке тұлғаны дамытуға негізделген

мақсатты педагогикалық жүйе. Баланың білім алу, даму, басқа да іс-әрекет-

терін мақсатты түрде ұйымдастыра білу, оған басшылық ету, технологияның

басты белгілері болып табылады.

Мен Ташбаева Қансұлу Ерназаровна «Атамекен орта мектебі»

мемлекеттік мекемесінде ағылшын тілі пәні мұғалімімін. Қазақстан

Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттырудың Бірінші

деңгей бағдарламасын 22ші шілде мен 27ші қазан аралығында «Назарбаев

95

зияткерлік мектебі» курсында 3 ай оқып тест тапсырып кәзіргі күнде осы

бағдарлама үстінде жұмыс жасап келемін

Бұрын мені толғантқан "мұғалім мен оқушы өзара іс-әрекет нәтижесінен

қанағаттану сезімін алу үшін сабағымды қалай өткізуге болады?" деген

сұраққа жауап алғандай болдым. Бұрыңғы дәстүрлі сабақтарды және жаңаша

әдіс-тәсілдер арқылы сабақтарды салыстырдым, ойландым. Оқушы болашақ

маман ретінде бүгінгі күн талабына сәйкес жаңа кәсіби міндеттерді шешуге

дайын болу үшін не істеу керек? Курста білімімді жетілдіргеннен кейін осы

сұрақтардың шешуі- оқытуда бағдарлама идеяларын белсенді қолдану, яғни

мұғалімнің жаңа қарауы ретінде бағдарламаның жеті модуль идеяларын оқу

тәрбие жұмысында тиімді пайдалану керек екенін түсіндім.

Әрине, өз ойын дәлелдер келтіру арқылы жеткізе алатын, өзіндік

көзқарасы дамыған, өзіне сенімді, оқуға ынталы оқушыны қалыптастыруға

бағытталған сындарлы теориялық оқытуға негізделген тәсілдің берері мол

екені дауссыз.

Қазіргі ақпараттық технологиялар дамыған кезде сабақта қолданылатын

әртүрлі әдіс-тәсілдер жеткілікті және қазіргі таңда ақпараттық технологиялар

дамыған кезде оқушыларды қызықтыра алу өте қиын. Білім жетерлік, оны

оқушыға жеткізу үшін үлкен шеберлік керек.Ал мұғалімнің шеберлігі, менің

ойымша, күнделікті сабақтарынан қалыптасады. Кейде сабақтың жоспарын

барлық талаптарға сай құрастырып, әртүрлі әдіс-тәсілдерді енгізіп

жұмыстанасын, бірақ сабақ ойдағыдай өтпейді. Сол кезде өз-өзіне сұрақ

қоясын:Не дұрыс болмады?Қандай жерде мән бермей кеттім? Неге оқушылар

сабақты осылай қабылдады? Осындай сұрақтардың жауабын табу үшін

қайта-қайта сабаққа талдау жасай отыра, біз тәжірибе жинақтаймыз,

үйренеміз. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру үшін оған

басқаша іс-әрекет жасауға, оларға не қажет екенін зерттеу маңызды болып

табылады. Осы мақсатта жұмыс жасау барысында мұғалімнің мақсаты жаңа

әдіс-тәсілдерді қолдана білу және оқу үрдісін тиімді ұйымдастыру.

Жалпы "сабақ" сөзінің мәніне үңілетін болсақ, бұл- логикалық

аяқталған, толық, шектеулі бағандармен негізделіп қамтылған оқу-тәрбие

үрдісі. Оның құрамында қүрделі тығыз байланыста оқу процесінің негізгі

элементтері қамтылған: мақсат, міндет, мазмұны, әдісі, тәсілі, түрі, оқушы

мен оқу арасындағы іс-әрекеттің байланысы. Сабақ өз алдына мұғалімнің

шеберлігінің айқын көрінісі болғанымен, бір жағынан оқытудың психолого-

педагогикалық заңдылықтарына, екінші жағынан білім беру стандартының

қоятын талаптарына негізделген.

Қытай ғұламасы Конфуций былай деген екен: «Маған айтсаң, ұмытып

қалам, көрсетсең есімде қалады, ал өзім істесем, үйреніп алам» дегендей Ұлы

ғұламаның айтқан сөзін былай түсінуге болады: адам белсенді әрекетке ғана

үйренері анық 10 сыныпқа арналған ағылшын тілі пәні бойынша «Wildlife»

тақырыбында электронды және жаңа әдіс–тәсілдермен өткізген сабағыма

тоқтала кетсем. Мақсатым сын тұрғысынан ойлай отырып, оқушыларды

ағылшын тілінде сөйлем құрай білуге уйрету. Қазақстанның табиғаты мен

96

жануарлары туралы көбірек мәлімет білу, қосмекенді, бауырмен жорғалашы,

сүтқоректі жануарлардың түрлерімен және қызыл кітапқа енген

жануарлармен танысу, өз пікірлерін ағылшын тілінде айтуға дағдыландыру.

Оқушылардың табиғатпен үйлесімділік, табиғатты аялау туралы түсініктерін

кеңейту, қоршаған ортаның тазалығын сақтай білетін оқушы болып

қалыптасуын қамтамасыз ету.

Джигсо әдісі бойынша жануарлар, сандар, жемістер болып 3 топқа

бөлдім. Психологиялық тренингде әр түрлі пішімдердің ішінен өзі қалаған

біреуін таңдап, өзі туралы мәлімет алады. Кубизм әдісімен үй тапсырмасы

сұрақ жазылған қорапты алу арқылы оларға жауап берді. Ой ашарға

электронды тапсырма орындаттым. Әр топ өзіне тиісті сөздерді өзінің

ұяшығына 7 сөзден қойды. Миға шабуыл. (to show the video)

Жаңа тақырып бойынша видеоролик қолдандым. Оқушылар сыни

тұрғыдан ойлана отырып тақырып не жайында екенін айтты. Жаңа тақырып

бойынша жаңа сөздіктермен таныстырдым Wildlife тақырыбына берілген

тексті оқып аудардық Топты қайта бөлдім . Бауырмен жорғалаушы,

сүтқоректі және қосмекенді деп үш топқа жататын жануарлардың суреті

арқылы бөлдім және әр топтың мүшесі өзі алған жануарларға сипаттама

беріп топқа бөлінеді. Оқулықпен жаттығу орындау келісемін келіспеймін.

Жеке жұмыс жазылған бетшеге орындайды, әр бір оқушы өз пікірін жазды.

Текстпен жұмыс үш топ постер қорғады. І топқа Why do we keep domestic

animals Не үшін біз үй жануарларды сақтаймыз. II топқа To speak about

animals which habitat in different place. Жануарлардың әр түрлі мекендейтін

жерлері туралы айту. III топқа To tell the foods of animals. Жануарлардың

тамақтануы туралы әңгімелеу. Келесі тапсырма жұмбақ: ойын. І топ

жануардың іс қимылын көрсету арқылы қай жануар екенін табу, ІІ топ

Жануардың дауысын салу арқылы қай жануар екенін табу, ІІІ топ жануарды

суреттеу арқылы қай жануар екенін табу. Суретпен жұмыс І топқа суреттен

үлкен жануарларды табу. ІІ топқа суреттен орташа жануарларды табу. ІІІ

топқа суреттен кішкентай жануарларды табу. Топтық жұмыс семантикалық

картаны толтыру. Формативті бағалау: топпен, өзара, жеке бағалады бір бірін

мадақтады. Смайлик арқылы бағалады. Топтың әр мүшесі екі жұлдыз бір

тілек арқылы рефлексия жасады. Мен сабағыма әр түрлі әдіс – тәсілдерді

пайдалану арқылы оқушыларды өз бетімен ізденуге, пәнге деген

қызығушылығын,белсенділігін,шығармашылығын дамыта отырып

мақсатыма жеттім. Сабағым қызықты өтті және оқушылар толық жауап

берді. Сабақта жақсы нәтижеге жету үшін сабақты тиімді ұйымдастыру өте

маңызды. І деңгейлі біліктілік арттыру курсында өз білімімді жетілдіріп,

көптеген нәрселерге үйрендім, сонын ішінде сабақта жақсы нәтижеге жету

үшін сабақтың жоспарын дұрыс құрастырып, мақсатын нақты қойып білу

керек.Осы жерде SMART, сабақты дұрыс, тиімді өткізуі туралы айтқым

келеді: S-specific, нақтылы M-measureable, өлшеуге болатын, A-achievable,

қолжетімді, R-realistic, шындыққа негізделген, T-timely, нақтылы, мерзімді

97

және мақсатты жүзеге асыратын құралдары болуы керек. Әрбір қадамды

нақтырақ ашатын болсақ:

1. S-specific, сабақта неге қол жеткізу керек, қажет екенін нақты анықтап алу.

2. M-measureable, сабақта мақсатқа жеттік деп алатындай болу керек.

3.A-achievable, іс-әрекетке негізделген қандай іс-әрекет өзімізге қажет, және

нәтиже беретінін түсінуіміз керек.

4. R-realistic, шындыққа негізделген қойылған мақсатқа жете алатындай

дегенді білдіреді.

5. T-timely, уақытқа бағыну, уақытты сақтау. [ 2.4]

Сабақта жақсы нәтижеге жету жолында Блум таксономиясы

технологиянын қолданған өте ұтымды. Бұл технология бойынша оқушының

біз байқамайтын, білмейтін мүмкіндіктерін көре аламыз деп ойлаймын.

Себебі бұл технологияның мәні - төмен деңгейден жоғары деңгейге дейін

оқушының мүмкіндіктерін ашу.Блум таксономиясы-жеке тұлға

шығармашылығын дамытушы әдісі. Бұл әдіс негізінен сын тұрғысынан ойлау

технологиясымен тақырыптас, өзектес бір мақсат мүддеге бағытталады. Блум

таксономиясы алты кезеңнен тұрады:1.Білім-қайталау, еске түсіру.

Мәліметтерді қайталау, немесе тану арқылы есте қалай сақталганын

тексеруге бағытталады, мағлұмат пен деректерді еске түсіреді. 2. Түсіну-

түсіндіру, жеткізу, тұжырымдау. Оқу материалдары бойынша әңгіменің әрі

қарай не болатындығын , оның салдары мен нәтижелерін болжау. 3. Қолдану-

жасап көру, көрсетіп беру. Жаңа білімдерді, әдістерді және ережелерді түрлі

нұсқада пайдалану. Бұл категория оқу материалын нақта жағдайда және

мүлдем жаңа ситуацияда қолдануды меңзейді. Мұнда ережелерді, әдістерді ,

ұғымдарды практикалық тұрғыдан қолдану кіреді. Материалды тереңірек

игеруді талап етеді. 4. Талдау-бөліп шығару, талқылау, мәселені шешу.

Бүтіннің бөліктерінің арасындағы өзара байланыстарды анықтау.

5. Жинақтау, құрастыру, шығармашылықпен орындау. Жаңа нәтиже ретінде

оқу материалдарын мүлдем өзгеше реттейтін хабарлама (баяндама, сөз),

жұмыс жоспарды, сызбаларды атауға болады. 6. Бағалау-ұсыныс жасау,

орындау. Пікірмен таныстыру және оны дәлелдеу, қорытынды жасау, жұмыс

сапасын бағалау.

Оқушыға ұстаздық еткен ірілік, Ұстазға ұстаздық еткен ұлылық деп

даналарымыз айтқандай мен желілік қоғамдастық семинарында аудан

көлемінде мектеп басшыларына яғни семинар қатысушыларына сыни

тұрғыдан ойлауда топтық жұмыстың маңыздылығы бойынша «Менің

болашақтағы мектебім» тақырыбында шеберлік сабағын өттім.

Ұйымдастыру бөлімін ұстаздар арасында жағымды ахуал қалыптастыру,

қатысушылардың жақсы көңіл-күйін, қызығушылығы мен ынтасын ояту

үшін "Сағат бойынша достар" ойсергек ойынынмен бастадым. Менің

мақсатым мұғалімдерді сыни тұрғыдан ойлауда топтық жұмыстарды

ұйымдастырудың тиімділігіне көз жеткізу оны іс-тәжірибеге енгізу болатын.

Кейін шаттық шеңберін жасап Джигсо әдісін пайдаланып түрлі түсті қима

қағаздардағы суреттерді құрастыру арқылы төрт топқа бөлдім. Коучинг

98

қатысушыларының қызыл, сары, ақ, жасыл түстердегі суреттер қыйындысын

Джигсо әдісі бойынша құрастыру арқылы төрт топқа бөлдім Ақ түсте 1

саны, қызыл түсте 2 саны жазылған, сары түсте 3 саны, жасыл түсте 4 саны

жазылған карточканы әр столдың үстіне қойып әр топты өз орнына

отырғыздым.Мектеп басшыларына өзімнің пікірім мен тілегімді айтып

Құмырсқа мен пингивин туралы мультфильм көрсету арқылы бүгінгі әңгіме

не туралы болады? Қандай тақырып, маңайында өрбиді Кандай негізгі

мәселе көтеріледі деген сұрақ тастадым. Осы бейне жазбадан алған

әсерлеріңіз ."Топтық жұмыс" туралы мәлімет алып өз пікірлерін ортаға салу

мультфильмді көрсету арқылы сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамыта

отырып өз пікірлерін айтырып кері байланыс алдым. Осы бейне жазбада

көшбасшылық, ынтымақтастық, топтық жұмыс және кедергілер мен

қыйыншылықтардың бар екенін айтып « Бірлік болмай тірлік болмас»

«Жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген мақалдармен өз ойларын білдірді.

Бүгін біз топтық жұмыс жүгіземіз деп топтың алтын ережесін құру әр бір

қатысушы өзінің ереже туралы ойын бір бетке жазу жеке жұмыс кейін бірге

пікірлесіп әр топтың мүшелері тақтаға плакатқа жазып орталықтан ереже

шығару және осы ережеге бағыну керектігін айтым. Топ мүшелерінің

атқаратын міндеті туралы түсінік парақшасын әр топқа беріп және өз

міндеттерін бөліп алуын ескерттім.Әр топтың өздерінің атқаратын

көшбасшы, хатшы, дизайнер,таймкипер, спикер міндеттерін бөліп алды.

Семинар қатысушыларына презентация арқылы менің болашақтағы

мектебім тақырыбына ой қозғау. Сыни тұрғыдан ойлау бойынша өз

мектептерін көз алдарына елестетіп өздерінің ой пікірлерін ортаға салды.

Менің болашақтағы мектебім тақырыбында сыни тұрғыдын ойлауда әр топ

мүшелері өздерінің болашақтағы мектебін көз алдарына елестетіп топпен

бірге ақылдасып мектебінің макетін салу және кедергілерден шығу жолдарын

қарастырды Әр топ түрлі түсті қағаздармен өздерінің мектептерінің жобосын

жасады және мектепте кездесетін кедергілерден шығу жолдарын қарастырды

өте қызық пікір талас болды. Кейін құрған постерлерін әрбір топ спикерлері

қорғады. Сіздің мектебіңізге өзгеріс не үшін қажет? сұрағына қорытынды

жасау үшін әр топ өздері таңдаған түстері бойынша өз ойларын ашық айту.

Ақ түс мәліметтерді таза күйде берді, қызыл түс алған әсерлерін айты, сары

түс жаңа көзқарасын білдірі, жасыл түс болжам айтты. Бұл тапсырманы да

жақсы орындады әр түрлі қызық ой пікірлерін ортаға салды.

Бағалауда өздерін өздері смайлингтермен бір бірін жақсы бағалады.

Кері байланыс алу мақсатында екі тілек бір жұлдыз бойынша өздерінің

рефлексиясын жазба түрде стикерлерге жазды.Осы өткізген сабағымды

қорытындылайтын болсам мектеп басшылары шеберлік сағатына белсенді

қатысты және өздеріне қажеті көптеген мәліметтер алды.

Қолданған әдебиеттер:

1.«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББ Педагогикалық шеберлік

орталығы,2014

2.МАН.2014

99

БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЖАҢАША БАҒЫТТАР

Давлетьярова Батима Базарбайқызы, Батыс Қазақстан облысы, Зеленов ауданы

Мичурин жалпы орта білім беретін мектеп-балабақша

Білім - қоғамды әлеуметтік, мәдени-ғылыми прогреспен қамтамасыз

ететін ғажайып құбылыс, адам үшін де, қоғам үшін де ең жоғары құндылық.

Оның ең негізгі қызметі-адамның менталитетін,адамгершілігін,

шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту. Осыған орай егеменді

еліміз өзінің дамуының ең басты алғы шарты - білім беру жүйесінің білім

ғасырындағы міндеті мен мазмұнын айқындап берді. Қай мемлекеттің де

негізгі тірегі - асқақтаған күмбездер де, ғимараттар да, экономикалық жағдай

да емес, білімді де білікті, іскер де, белсенді адамдар. " Әрине, "келешектің

иесі - жастар". "Жастар өзінің ата-анасынан гөрі заманына көбірек ұқсас

келеді. (И.С.Кони). Білім беру сатыларының сабақтастығын камтамасыз

ететін білім беру процесінің үздіксіздігі, оқу мен тәрбиенің бірлігі, білім

беруді басқарудың демократиялық сипаты, білімнің, ғылымның және

өндірістің интеграциялануы, ақпараттануы, оқушыларды кәсіптік бағдарлау,

білім беруді саралау, ізгілендіру, гуманитарландыру және т.т. – білім беру

саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері. XXI ғасырдың

маманы – жаратылыстану мен гуманитарлық ғылымдар бойынша ой-өрісі

кең, жан-дүниесі бай, ұлттық менталитеті жоғары, кәсіби білікті маман,

адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасай алатын, басқаның пікірімен

санасатын,кез келген ситуациядан шығудың жолын таба алатын,

жауапкершілік сезімі жоғары, қоғамда белгілі бір рөл атқаратын,

қайталанбайтын дара тұлға болуы тиіс. Ал мұндай мүмкіндіктің негізі -

жоғары білімде. Өйткені жоғары білім–үздіксіз білім беру жүйесінің шешуші

тетігі. Сондықтан білімгерді тек маман ретінде ғана қарамай, оны өз

қоғамының азаматы, жеке тұлға, келешектің иесі, тірегі ретінде тану, соған

мүмкіндік жасау қажет. Ұлттық үлгідегі жаңа парадигманың негізгі бір

мәселесі – білімгерге іргелі де терең, тиянақты да жүйелі білім беру. Іргелі

білім берудің міндеті – адамды ғылыми ойлауға, болмысты тану, оны

қабылдаудың әдіс-тәсілдерін білуге, өзін-өзі дамытуға, өз бетімен білім

алуға, ізденуге іштей қажеттілігін туғызу. Еліміздің егемендік алып,

қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан

демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі

дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.Қазіргі кезде

біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім

беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие

үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру жүйесі

өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болды.

100

•білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің

дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім

беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;

•ақпараттық дәстүрлі әдістері–ауызша және жазбаша,телефон және

радиобайланыс–қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын

беруде;

•баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жандүниесінің рухани

баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;

• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі

бірлігіне ұмтылыс жасалуда;

•қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен

қолданылуына және ғылымның рөліне мән берілуде.

Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық, педагогикалық

бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады:

•есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді

пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;

•білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым

жүйесіне көшу;

•оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап

оқыту бағдарламасына өту.

Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің міндеті жан-

жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология

бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты болып қалады.

Сондықтан танымдылық іс-әрекеті белгілі бір дәрежеде белсендірілуі қажет.

Бұл әдістемелік жүйенің басқа бөліктерінің де (мазмұн, әдіс, оқыту түрі мен

құралдарының) өзара байланысы қалпында өзгертілуін талап етеді. Мұны

орындау үшін төмендегідей ұстанымдар жүзеге асуы тиіс.

1. Оқушылардың өзіндік іздену іс-әркетінің әдістерін меңгеру талап етіледі.

Өйткені бұл әдістердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен

айырмашылығы бар. Яғни жаңа жағдайдағы "оқыту әдістемесі" деп

отырғанымыз:"оқушы-мұғалім" ұстанымының өзара тығыз байланыстылығы.

Демек, мұнда бірінші орында оқушы тұрады және оның өз бетімен білім

алудағы белсенділігіне баса назар аударылады.

2. Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері

болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат - оқушыға деген

сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет

сезімін дамыту. Ал оқытудың фронтальды түрі көбінесе, бағыт беру,

талқылау және түзету енгізуде ғана пайдаланылады.

3. Жаңа технологияның мақсаты бойынша "оқытуды ізгілендіру" қажет. Бұл

үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе

алатындай болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай талапты

қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына

аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар керек-ақ.

101

Жаңа технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын

теория - Л.С.Выготскийдің "оқыту үрдісінде оқушының ақыл-ойының дамуы

"актуалды даму" аймағынан жақын арадағы даму" аймағына ауысуы туралы

теориясы. Бұл ауысу тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған

бірінші деңгейден өнімді іс-әрекетті қажет ететін келесі деңгейлерге ауысу

негізіндегі іс-әрекет арқылы жүзеге асады. В.П.Беспалько бұл деңгейлерді

төртке бөледі: бірінші деңгей - "міндетті, оқушылық", екінші - алгоритмдік,

үшінші - эвристикалык, төртінші - шығармашылық.

Ендеше оқушылардың құзіреттілігін жетілдіру үшін оқытудың жаңа

технологиясы негізінде дифференциалдық және дербес деңгейлік

ұстанымдарының талаптарына сәйкес өткізілетін әр түрлі сабаққа арналған

жаңа талапқа сай оқулықтар мен оқу құралдары қажет. Бұлар - әңгімелесуші-

оқулықтар мен оларға қосымша төрт деңгейдегі тапсырмалар берілген жұмыс

дәптерлері.

Әңгімелесуші-оқулық бойынша жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеріп,

анықтама мен ережелерін өзі шығарады. Қарапайым жаттығу-мысалдармен

оларды бекіткеннен кейін жұмыс дәптерлеріндегі деңгейлік тапсырмаларды

орындауға көшеді.

Оқытудың жаңа технологиясы жағдайында оқушылардың өздігінен

жүргізетін танымдық іс-әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей

бойынша құрастырылып,ондағы барлық деңгейдегі тапсырмалар

қызғылықты мазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады.

Мұндай жаңа технология бойынша сабақ бергенде үзіліс кезінде де

оқушылардың сабақтан бас алмайтындығы байқалады. Өйткені оқушылар

өзара бәсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребустар сияқты әр деңгейдегі

тапсырмаларды шешуге ұмтылатыны даусыз. Бұл жерде “үлгерімі кейіндеп

қалып, өз құрбыларын белгілі бір себептермен қуып жете алмайтын

оқушылармен қалай істеуіміз қажет?” деген сұрақ туады. Бұл мәселенің де

оңды шешуі қарастырылған. Олар мыналар:

• барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған оқушылар үлгермеушілерге

көмектеседі;

• сыныптың басқа оқушылары өздігінен жұмыс істеп жатқан кезде мұғалім

үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты болады.

Деңгейлік тапсырмаларды енгізудегі басты мақсат – сынып оқушыларын

"қабілетті" және "қабілетсіз" деп әр түрлі жіктерге бөлуді болдырмау. Осы

арқылы және дербес оқыту, сонымен қатар барлық оқушыға қатысты

ізгілендіру ұстанымдары сақталады. Сондай-ақ деңгейлеп оқыту барысында

оқушының бірінші деңгейдегі тапсырмаларды дұрыс орындағаны есепке

алынып отырады. Демек, қандай оқушы болсын, өзінің жақсы оқитындығына

қарамастан "оқушылық міндетті", яғни бірінші деңгейдің жұмысын

орындаумен бастайды. Нәтижеде бұл барлық оқушыларды тірек білімімен

қамтамасыз етеді және Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы

талаптарына сай міндетті бірінші деңгейді толық игеруін жүзеге асырады.

Мұндай есепке алу (сынақ) жүйесін жүргізу нәтижесінде үлгерімі нашар

102

оқушылар кем дегенде "оқушылық" деңгейге сәйкес білімді толық меңгерді.

Өйткені алғашқы деңгей тапсырмаларын толық және дұрыс орындамайынша

олар келесі деңгейге көшпейді. "Міндетті" деңгейді толық меңгерген оқушы

әрі қарай ілгері ұмтылады, өзіне өзінің сенімі артады.

Сонымен қорыта келгенде, оқытудың тиімділігін арттыру мақсатына

негіздеме жасай отырып,оқыту технологиясының өзіндік нұсқасы

қарастырылды.

Жаңа технологияны қолдану барысында білім сапасын едәуір арттыруға

және білім стандарты бекіткен оқу материалын барлық оқушылардың жүз

пайызға меңгеруін қамтамасыз етуге болады.Бұл технологияның тағы бір

ерекшелігі дарынды балалармен тұрақты және жүйелі жұмыс істеу

мүмкіндігі болып табылады.

Кез-келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің

жоғарылығы, дүние жүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің

технологиялық даму деңгейімен анықталмақ. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа

технологияны енгізу сапалылығы осы елдегі білім беру ісінің жолға

қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.

Экономикалық күшті дамыған елдердің тәжірибесі білім жүйесін

ақпараттандыру экрномика, ғылым және мәдениеттің қарқынды дамуының

негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр. Ендеше қазіргі заманның

ақпараттық технологиясын игеру міндетіміз.

Әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасы “Білім мемлекеттік бағдарламасы” / Қазақстан

мұғалімі. – 2000. - №33-34

2.Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. –

Алматы: Қазақстан,1994ж

3.Қазақстан Республикасында орта білімнің дамыту тұжырымдамасы. –

Алматы: Қазақстан,-1997, 34б.

4.Әбдіғалиев Қ. Шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі. // Қазақстан

мектебі. – 1998.-№11-12, 24-35б.

5.Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т. Оқытудың қазіргі технологиялары // Бастауыш

мектеп. - №3, 4, -1999.

6.Махмутов М.И. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдыстыру. Алматы :

Мектеп.- 1981.

103

КВАЛИМЕТРИЯ ӘДІСІ НЕГІЗІНДЕ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ

БЕРУ МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ ЖҰМЫС САПАСЫН КЕШЕНДІ

БАҒАЛАУ

Әлім Гүлмира Әлімқызы «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

кафедра аға оқытушысы

Қоғамдық жүйе үшін жекелеген тұлғалар мен әлеуметтік

қауымдастықтардың, жіктердің, топтардың және т.б.-ының қызметін

әлеуметтік бақылау жасау өмірлік маңызды болып табылады. Әлеуметтік

бақылау деп әлеуметтік жүйенің өзін-өзі реттеуін қамтамасыз ететін

адамдардың мінез-құлқын және олардың өзара қарым-қатынастарын

нормативті реттеу түсініледі.Әлеуметтік бақылау-әлеуметтік институттардың

элементі. Ол арқылы индивидтердің әлеуметтік нормаларды, қызмет

ережелерін және әлеуметтік шектеулерді басшылыққа алып әрекет етуі

қамтамасыз етіледі. Адамның тіршілік-қызметін реттеудің мұндай тәсілі

қоғамның тұрақтылығын ұдайы қамтамасыз етеді. Әлеуметтік бақылауды

ретке келтіруде қоғам мен индивидтің өзара қарым-қатынасы проблемасы

маңызды орын алады. Теориялық тұрғыдан алғанда қоғам мен тұлғаның

қарым-қатынасы әлеуметтік бақылау жағдайында барынша қарапайым түрде

көрініс береді: яғни, индивидуалдық сапаларды әлеуметтік стандартқа сәйкес

жөнге келтіру. Әлеуметтік бақылау тұлғаның индивидуалдық мінез-құлқына

қоғамның, әлеуметтік қауымдастықтың реакциясы арқылы іске асырылады.

Ғылым мен техника аршындап алға басқан, қарыштап қадам басқан ХХІ

ғасырда бүкіл әлемді шарпып келе жатқан жаһандану процесі, ғылым мен

білімді игерудегі бәсекелестіктер т.б. дүние өзгерістері бізді де

толғандырады.

Болашақта тек білімді ел ғана қандайда болмасын бәсекелестікке төтеп

бере алып, өзін -өзі сақтап қалатыны сөзсіз. Ел болашағы – білімді ұрпақта.

Сондықтан білім беру саласында жасалып жатқан жаңа реформаларды

жүзеге асыру білім беру мекемелеріне ортақ іс. Әлемдік білім кеңістігінде

мектепке дейінгі педагогиканың мәселелерін шешуде тәрбиелеу мен білім

берудің жаңаша жетілдірілген әдіс – тәсілдерін іздестіру, үнемі жаңалыққа

жол ашу бағыттары қарастырылуда. Ғасырдан астам тарихы бар және

әлемдік қоғамдастықта балаларға мектепке дейінгі тәрбие мен білім берудің

негізгі нысаны ретінде сыннан өткен балабақша бүгіні де үздіксіз білім

берудің алғашқы баспалдағының үлгісі болып қалып отыр.

Квалиметриялық зерттеулердің негізіне көптеген авторлардың

ұсыныстары (А.А. Бодалев, Л.С. Выготский, В.В. Давыдов, А.В. Запорожец,

А.Н. Леонтьев, Н.Н. Поддьяков, С.Л. Рубинштейн, В.Д. Шадриков), баланың

әлеуметтік мәдени тәжірибені меңгеру идеясы (А.В. Брушлинский, Л.С.

Выготский, В.Л. Кудрявцев, Н.Н. Поддъяков), С.Л. Новосёлова, Л.А.

Парамонованың білім берудегі мәдени парадигмасы (Б.С. Гершунский, И.А.

Зимняя, В.Т. Кудрявцев, Б.Т. Лихачёв, А.И. Субетто); өзін өзі бағалау сезімі

104

(Л.С.Выготский,А.В.Запорожец), Н.И. Непомнящий, Л.А. Парамоновалардың

еңбегіндегі дамыта оқыту концепциясы (В.В. Давыдов, Д.Б. Эльконин); жас

ерекшелігіне сай дамыту концепциясы (Д.Б. Эльконин); жеке тұлғалық және

дамыта оқыту бағытына көзделген (Е.В. Бондаревская, А.Н. Давидчук,С.В.

Кульневич, В.В. Сериков, В.А. Сластенин, В.Т. Фоменко, И.С. Якиманская

еңбектері.); пәндік дамыту ортасын қалыптастыру концепциясы (С.Л.

Новосёлова); синтетикалық квалиметрия концепциясы (А.И. Субетто) адам

және білім квалиметриясы (Г.Ш. Рубин, Н.А. Селезнёва, А.И. Субетто, );

квалиметриялық мониторинг идеясы (Н.В. Акинфиева, Т.С. Анисимова, Н.В.

Гороховатская, В.Е. Каплан, Н.А. Кулемин, А.Н. Майоров, В.И. Нардюжев,

Ю.М. Нейман, Г.Ш. Рубин, В.А. Хлебников, Е.В. Яковлев ж.б.); білім беру

жүйесі мен сапасы идеясы (А.А. Аветисов, С.И. Архангельский, Ю.К.

Бабанский, В.И. Байденко, B.C. Леднев, Н.А. Селезнева, А.И. Субетто, Н.Ф.

Талызина, Ю.Г. Татур және б.); сапаны басқарудың жалпы теориясы (Г.Г.

Азгальдов, А.В. Гличёв, Э.У. Деминг, Дж. М. Джуран, Г.Ф. Додж, И. Каору,

В.В. Михайлов, Г.Г. Роминг, А.И. Субетто, Г.Тагути,Ф.У Тейлор,А.В.

Фейгенбаум, У.Л. Шухарт) еңбектері басшылыққа алынады.

Педагогикалық квалиметрияның кәсіби біліктілікті арттырудағы

қажеттілігі мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды бағалауда, мәліметтерді

шығаруда, оқу сапасы туралы мағлұматтарды жинауда, салыстыруда болып

отыр. Себебі, мектепке дейінгі ұйымдарда өзіндік бағалау басымдылығын

квалиметриялық амалдармен өлшеу қазіргі таңдағы өзекті мәселе.

Мектепке дейінгі ұйым тәрбиешілерінің білім беру мазмұнын түбегейлі

жаңарту- кәсіби құзыреттілікті көтеру, квалиметриялық амалға бағытталған

білім беруді көтеру, балаларды оқытуда нақты жағдайлар мен мәселелерді

шешу жұмыстарына бағытталу қажет.

Мектепке дейінгі тәрбие ұйымының сапасын бағалаудың кешенді

сандық механизмі жоқ.

Мектепке дейінгі тәрбие беру ұйымдарының жұмыс сапасын сандық

кешенді бағалау төменгідей негізгі ұғымдарын жүзеге асыру болып

табылады:

мектепке дейінгі тәрбие беру ұйымдарының жұмыс сапасын мекеменің

өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, сапа теориясы және квалиметрия

негізінде анықтау;

әлеуметтік сұраныс пен бағалаудың негізінде балабақшалардың

қызметінің сапасын бағалау;

барлық кешенді көрсеткіштердің негізінде сапалық бағалауды ортақ

бағалау жүйесіне кіріктіру.

Қазіргі заманғы мектепке дейінгі білім жүйесі қоғамның қажеттілігіне

сәйкес сұраныс есебінен құрылады. Осыған байланысты, ол балаларға

арналған мектепке дейінгі ұйымдар үлгісімен және жаңа формалы

ұйымдардың пайда болуымен, білім беру қызметінің әр-түрлілігімен

сипатталады.

105

Бүгінгі күні ата-аналарға әрбір баланың жеке бас қабілеттерін дамытуға

сай келетін балабақшаны таңдау мүмкіндігі пайда болды. Бұл аз уақыттық

болу топтары, шағын-орталықтар, жеке меншік балабақшалар, оқу-тәрбие

және сауықтыру орталықтары, мектеп-балабақшалар, мектепке дейінгі

гимназиялар, жексенбі күні болатын мектептер, көркем-эстетика,

математикға бейімделген мектепке дейінгі топтар және т.б.

Квалиметриялық зерттеу кезеңдеріне тоқталайық:

Бірінші кезеңде теориялық және эмперикалық материалды оқып-үйрену

жүзеге асуы керек: мектепке дейінгі білім жүйесі туралы әлеуметтік,

психологиялық, педагогикалық, философиялық еңбектер оқып-үйренілуі

қажет.Сонымен қатар мекеменің іс-қағаздарын зерделеп, мекеме

басшыларымен пікірлесу қажет.

Екінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет

жүйесін бағалаудың стратегиясы мен тактикасы құрылуы керек. сапа

өлшемдерінің интегральды моделі, құрылым мен номенклатурасы

айқындалады. Мекеме ішінде сауалнамалар, мамандар арасында әңгіме

шаралары жүргізіледі.Зерттеудің негізгі әдісі тәжірибе тарату болып

табылады.

Үшінші кезеңде мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет

сапасы эксперименттік апробация технологиясымен жүзеге асады. Соңында

эксперимент нәтижелері сарапталады да нәтижесі шығарылады.

Мұндағы жаңалық:

мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың

құрылым мен номенклатурасы айқындалды;

мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың

білімдік квалиметрия негізіндегі кешенді технологиясы жүзеге асады;

Ал,теориялық маңызы:

мектепке дейінгі білім беру мекемесінің жұмысын бағалау түсінігінің

негізгі ұғымдары анықталады;

мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қызмет жүйесін бағалаудың

білімдік квалиметрия негізіндегі кешенді технологиясының кезеңдері

анықталады;

Тәжірибелік маңызы мектепке дейінгі білім беру мекемесінің қандай

түрінде болмасын аталған зерттеуді жүргізуге болады

Квалиметриялық бағалау барысында ескерілуі керек:

- мекеменің бағалаудың мақсаты анықталуы;

- мекемені бағалаудың құрылымы ашылуы;

- барлық мәліметтер ескеріле отырып, жүйелілік сақталуы керек;

- мекеменің сапасын білдіретін негізгі өлшемдер анықталуы;

- мекеме сапасының бағалау өлщемі анықталуы;

- барлық мәліметтер ортақ кешенді анықтамаға негізделуі;

- алынған барлық мәліметтердің сапасы.

Мектепке дейінгі білім беру саласы мамандарының кәсіби

құзыреттілігін арттыру жүйесіндегі стратегиялық басымдықтарды анықтауға,

106

сондай-ақ «мамандар тапшылығы» мәселесін шешуге, үздіксіз білім берудің

ұлттық үлгісін дамыту үшін мектепке дейінгі білім беру саласының

басымдықтарын анықтау, әлемдік білім беру кеңістігімен ықпалдасуға

мүмкіндік туады. Бағалау арқылы мектепке дейінгі кезеңдегі білім мазмұнын

жаңартудың әдіснамалық негіздері заман талабына сай зерделенеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Аванесов, B.C. Куда ведут реформы образования? / B.C. Аванесов //

Народное образование. 2001. - № 5.

2. Азгальдов, Г.Г. Квалиметрия наука об измерении качества продукции / Г.Г.

Азгальдов и др. // Стандарты и качество. - 2007. - №4. - С.62-63.

3. Азгальдов, Г.Г. Количественная оценка качества / Г.Г. Азгальдов, Л.А.

Азгальдов. М.: Изд-во стандартов, 1971. - 176 с.

4.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті

стандарты, 23.08.2012 жыл.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ЕРТЕГІЛЕР АРҚЫЛЫ

РУХАНИ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ

Кужбаева Кулан Кулджагазовна Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы,

№26 «Шапағат» балабақшасының əдіскері

Еліміз жаңа принциптерге негізделген егемен мемлекет құруда

Үкіметіміз білім беру мекемелеріне Тәуелсіз мемлекетімізді өркениетті елдер

қатарына жеткізетін ұл-қыз тәрбиелеуді талап етуде.

Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер

шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда соны әрі айрықша шешім

қабылдайтын жеке тұлғаның алдында үлкен талаптар қояды. Балаларды

рухани адамгершілікке тәрбиелеу – бүгінгі таңдағы көкейтесті мәселелердің

бірі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін

жеткен жетістіктері рухани адамгершілік нәтижесі. Бұған бүкіл халықтық,

жалпы және жеке адамның тәрбиесі рухани адамгершілік арқылы келдік. Әр

жаңа ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың қол жеткен жетістіктерін меңгеріп қана

қоймай, өз іс-әрекетінде сол жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре

отырып, барлық салада таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.

Баланың сюжеттік ролін таңдау мақсатында ұйымдастырылған оқу іс-

әрекеті барысында жаңа технология элементтерін пайдалану тиімді. Бұл

орайда баланы жалықтырып алмаудың жолдарын қарастырып, төмендегі

тәсілдерді тиімді қолдану қажет:

*Бала қабілетін ашуда тіл шеберлігіне көңіл бөлу;

*Білімін қосымша әдебиеттермен толықтыру;

*Жылы сөздер арқылы «сенің қолыңнан келеді», «сенің болашағың

зор»-деп, үнемі балаға шабыт беріп отыру.

107

Әр тәрбиешінің алдындағы сәулелі мұрат шәкіртіне білім, тәрбие беріп

қана қоймай, әр баланың «менін» ашу. Сол «менді» жеке дара тұлғаға

айналдыру. Күллі ғажайыптың ішіндегі ең тамашасы – жақсы тәрбиеленген

адам.Сәбиді жоғары деңгейдегі білім мен адамгершілікке баулитын

тәрбиешінің бойында барлық асыл қасиеттердің табылуы тиіс. Өйткені,

тәрбиеші бала болмысын, жүзін көріп түзелер айна іспетті. Бала қабілетінің

ашылуы үшін тәрбиеші жаңашыл, білімді, іскер, қабілетті, жауапкершілік

сезімді, жаңа технологияны толық меңгерген, өз ісінің шебері болуы керек.

Бала қабілетінің ашылуы үшін:

1. Тәрбиеші білімін ұдайы жетілдіріп, кәсіби шеберлігін шыңдауы тиіс.

2. Бала білімі мен қабілетіне сеніммен қарауы керек.

3. Баланы ақпарат, жаңалықпен қамтамасыз етіп отыру қажет.

4. Ата-анамен тығыз байланыс орнатқаны жөн.

5. Баланы өмірге бейімдеуде дәл, дұрыс бағыт беріп, жеке ерекшелігіне көңіл

бөлуі керек.

Оқу мен тәрбиенің егіз екенін бір сәт те естен шығармаған жөн, соның

нәтижесінде ғана сапалы білім мен саналы тәрбиеге қол жеткізуге болады. Ол

жайлы Әл – Фарби: «Адамға ең бірінші білім емес, рухани тәрбие берілуі

керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте

оның барлық өміріне апат әкеледі»-деген.

Баланың ойында ен бар, ол не істей алады, жасы өскен сайын ол қалай

өзгеріп, нені үйреніп келеді дегенді анықтау, оған әсер ететін себептерді

іздестіру балалар психологиясының маңызды міндеті. Балалар

психологиясын зерттеудің негізгі әдәстері: бақылау және эксперимент.

Баланы рухани адамгершілікке тәрбиелеу көптеген ойындар арқылы

таратылады (сюжетті–ролдік, драматизация ойындары, сахналау, көріністер).

Осыған орай менің басты мақсатым «Мектеп жасына дейінгі

балаларды ертегілер арқылы рухани адамгершілікке тәрбиелеу».

Міндеттерім:

-Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мазмұнының сапасын арттыру

мақсатында балалардың сюжеттік-ролдік, драматизация ойындары, сахналау,

көріністер арқылырухани адамгершілікке тәрбиелеу үшін қажетті жағдай

жасау;

-Мектепке дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға

бағытталған инновациялық технологиялар мен әдістерді жинақтау және

жүйелеу;

-Тәрбиеленушілірдің жанұясында және балабақшада рухани адамгершілікке

тәрбиелеу үшін зерттеу жасап, қорытынды нәтиже шығару.

Қиындық келтірген тұстары:

Сахналық көріністер әдістемелік жинағын шығару және балаларды

сахналық көрініске ұйымдастыру жолдарын үйрету.

Осы қиындықтарды шешу барысында жоспар құрдым.

108

№ Жоспар Жұмыс түрі Қаралатын

мәселе

Педагогика

принциптері

Күтілетін нәтиже

1 Жұмыс

барысын

нақтылады

м

1.Ғылыми

тұрғыда

әдебиеттерм

ен танысу

2.Курстан

өту

Ұлы

педагогтардың

көзқарастарым

ен таныстым-

В.А.Сухомлинс

кий,

Ш.Аманошвил

и

Дидактика

принциптері мен

педагогика

принциптері.

Ғылымилық,

саналылық пен

белсенділік және

тиімділік.

Базалық III деңгей

курсының белсенділігі

болып таныламын

2 Ата-

аналармен

жұмыс

1.Кеңес беру

2.Пікір

сайыс

ұйымдастыр

у

3.Мерекелік

шараларға

қатыстыру

Балаларының

еркіндікке,

рухани-

адамгершілікке

тәрбиелеу

мәселесі

1.Қарым-

қатынас;

2.Танымдық-

білімдік;

3.Тұрмыстық;

4.Еңбек;

5.Мәдени-

ағартушылық;

6.Демалыс-

шығармашылық

Баланың жеке дүниесін

танитын ата-ана

3 Балалар

мен жұмыс

1.Ашық оқу

іс-

әрекеттерін

жүргізу

2.Мерекелік

шара

ұйымдастыр

у

Интерактивті

оқыту

технологиясын

ың әдісін

пайдалану-

сахналық

көрініс арқылы

1.жеңілден

ауырға

2.тәрбиенің жеке

тұлғалық және

қоғамдық

бағыттарының

бірлігі

3.Белсенділік

және

шығармашы-лық

принципі

Баланың өз еркіндігімен

және тапқыр-лығымен

байланысты. Моделдік

қасиеттер – айналадағы

араластықтан және әр

түрлі еліктеуден пайда

болады. Жұмыс реттік

бойынша, жеңілден

ауырға немесе біртіндеп

жеке өткізіледі (ойнаған,

ертегілер қойған кезінде

немесе тыңдаған

күйінде). Бұл бағдарлама

баланың шығармашы-

лық қабылетін қуыршақ

театр, ойыншықтар,

ойын, сахналау, ойын –

еліктеуші, сюжетті

ролдік ойындар арқылы

дамып отырады.

4 Педагогтар

-мен

жұмыс

Кеңес алу Өз білімімді

жетілдірдім

Кәсіби деңгейін

көтеру

Әдістемелік жинақ

шығару

Балалармен интерактивті оқыту әдісі бойынша сахналық көріністі

ұйымдастыру жолдары

I.Баланың өз еркіндігімен және тапқырлығымен байланысты.

109

Бұл кезде бала бойына қызығушылық қабілеті бітеді. Бұл жерде бас

ролде тәрбиешінің өзі болады. Бұған пайдаланылатын шығарманың сюжеті

мен ойындық қимылдары оның мазмұны бойынша анықталады, ал ролдерді

орындау тәсілдері мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып,

іске асырылады.Бұл ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар

жасауға, өздеріне тапсырылған ролдерді толық игеріп, кірісіп кетулеріне көп

көңіл аудару. Олардың тиісті бейнелерді дұрыс жасаулары үшін іс-әрекет,

қимылдарын көрсетіп, жетілдіруіне көмектесіп, кейіпкерлердің сөздерін,

көңіл-күй, сезімін, мінез-қалпының қандай болуы керектігін түсіндіріп,

ұғындырып отыру. Сөйтіп ойын барысында олардың тартымды бейнелер

жасай білуіне қол жеткізу. Оған тәрбиешілер жан тәндерімен кірісіп, көп

еңбек сіңіруі керек.

II.Балалары сахналық өнердің қарапайым көріністерін ғана бейнелеуге,

өлеңдердің мағынасын қимылмен көрсетуге үйретіледі. Алғашында балалар

жануарларға еліктеп, олардың сыртқы кейпін салып келтіреді, бірақ

жануарлардың мінез-құлқын ашуға қиынсынды. Мысалы: «Тауық пен

балапандар», «Қоян мен көжектер», «Аю мен қонжық», «Түлкі мен қасқыр»

деп аталатын ойындарда балаларға кішкентай көңілді құстардың қанаттарын

қалай қағатынын, олардың балапандап жүретінін көрсету. Ұйымдастырылған

оқу іс-әрекеті мен күнделікті өмірде балалар тұрмысынан көріністер

ойналады. Мысалы: қуыршақ алып, осы ойыншық туралы кішкентай сюжет

ойлап құрастыру және соны ойлап беру жаттығулары жүргізіледі. Қозғалыс

әдеттерін жетілдіру жұмысында мына әдістерді қолданам:

1.Қимылды көрсету.

2.Жеке баламен немесе топпен жаттығу жасау.

III. Сөздік сипаттама бере отырып, балаларды ролдерін толық орындауға

үйрету, өздерінің ролдерін қызықты ойнаған балаларды көтермелеп,

мадақтап отыру.Естиярлар мен ересектер тобының балалары сахналық өнерді

үйреніп, сезіне бастағанда олардың тілі,ойлау түйсігі, өнерге құштарлығы

артты.Қандай да сахналық қойылымның алдында балалармен бірнеше кіріспе

жұмыс жүргіздім.

1.Ертегі,әңгімелер оқып, не әңгімелеген кезде ертегідегі кейіпкерлердің

мінез-құлқына, дауысының ырғағына, қимылдарына назар аударылады.

2.Әр кейіпкерлердің киіміне көңіл бөлінді. Қуыршақ театрында

қуыршақтардың киімі өзгертіліп отырады. Мысалы: орыс ертегілерінде түлкі

басына орамал тартады, қазақ ертегілерінде түлкіге жейде кигізіледі.

3.Сұрақ-жауап арқылы кейіпкерлердің қимылын, іс-әрекетін байқап, бағалап

отырамыз.

4.Қимыл мен сөз арасындағы байланысын қадағалаймыз.

Мысалы: «Алдар көсе мен Шықбермес Шығайбай» туралы ертегіні оқып

бергеннен кейін тәрбиеші балаларға мынадай сұрақтар қойды:

1.Алдар көсенің мінез-құлқы қандай?

2.Алдардың жүрісін кім көрсете алады?

3.Байдың мінезі қандай?

110

4.Оның жүріс-тұрысын кім көрсете алады?

5.Кім бай мен Алдар көсе болып ойнай алады?

Сахналық өнерге баулыған балалар жаттаған сөзінің мағынасына сәйкес,

күйінікті-сүйінікті сезімдеріне сәйкес тебірене мәнерлеп айта білуге

үйренеді.

Нәтижесінде ғылыми тұрғыда дәлелденген: шығармашылық қабілеттері

оянады, балалардың сөздік қоры толықтырылады, сөйтіп олардың

белсенділігі артады, оқу іс-әрекеттері мен сауық кештері еркін де қызықты

түрде өтетін болады. Балалар өздерін еркін де бос ұстап, оқу іс-әрекеттерде

ынталана, құштарланып қатысып отырады. Осы жұмыстарды өткізген

кезеңде әрбір ұлттық халық ертегілерінен көріністер қойылады.

Балалар өз беттерімен ойнаған дербес іс-әрекетінде де театр

ойындарының түрлерін жиірек қолданатын болды. Драмалық жанрға

бейімделегн ойындар өздігінен туындап тәрбие жұмыстарының барысында

ертегілер, сюжетті көріністер де жиі қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір

бөліктері өзгертіліп отырылды. Топ ішінде емін-еркін жүріп, өздеріне оқу іс-

әрекетінде уақытында керекті ойын құралдарын өздері тауып алып отырды.

Ата-аналармен жұмыс ұйымдастыру жолдары:

Ата-аналармен жұмыс жүргізілді. Балалардың өз үйлерінде ата-

аналармен, туыс-туғандармен арасында болатын қарым-қатынастары туралы

ата-аналармен әңгіме, кеңестер өткізіп, арнайы пікір-сайыс бойынша жұмыс

жүргіздім. «Бала еңбегін ұйымдастыру», «Адамгершілік тәрбиесі» атты кеңес

жүргіздім, пікір сайыс «Отбасында ойын бөлмесін қалай жабдықтауға

болады?», «Баланы Отансүйгіштікке қалай тәрбиелеуге болады?» т.б. Бұл

арқылы балалардың өзімізге белгісіз, бейтаныс қасиеттерінен хабардар

болдым.

Ата-аналар да театрды ұйымдастыруға көмектесті, материалдар,

қолғаптар, керекті құралдар әкелді.

Балабақшада алған алғашқы осындай мәліметтер олардың ішінде кейбір

дарындылардың өнер жолына түсуіне игілікті әсерін тигізері анық.

Педагогикалық ұжымның талмай ізденуі, аянбай еткен еңбегінің бір

өтеуі болғандай балалармен өткізген шығармашылық жұмыстарым

нәтижесінде қазіргі таңда бірнеше жетістіктерге қол жеткіздім:

1.Қалалық «Көңілді сөре» сайысында II орынға ие болдым.

2.Балабақша көлемінде «Ең үздік тәрбиешә-2013» I орын

3.Қала көлемінде «Туған жерім-туған елім!» сурет сайысында Өмірғали Ш. 3

орынға ие болды.

4.Өала көлемінде «Біз Қазақстан балаларымыз!» сурет байқауында Қалбай К.

4 орын

5.Қала көлемінде «Әнші балапан-2012» Сәуірбай Ж. 3 орын

6.Балабақша көлемінде «Дидактикалық, қимылды ойындар және сюжетті-

ролді ойын» сайысында «Гүлдер» тобы. 3 орын

7.Балабақша көлемінде «Көрме сайысы». №3 топ. 2 орын

8.Кәсіби сайыстарға қатысу арқылы өз білімімді жетілдірдім.

111

Атақты педагог В.А. Сухомлинский: «Бала кезде үш жастан он екі жасқа

дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де

ертегіден алады».

Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп,

қиялға қанат бітіретін, жас баланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің

мол қоры бар рухани азық болып есептеледі».

Пайдаланған әдебиеттер:

1.Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан 5 жасқа дейінгі) балаларды оқыту

мен тәрбиелеуге арналған «Зерек бала» бағдарламасы.

2.Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі // Ред.басқарған И.А.Каиров,

О.С.Богданова,- Алматы:Мектеп, 1988ж.- 345 б.

3.Ақ сандық, көк сандық // Құраст: Ш.Ибраев, Алматы: Жазушы, 1988.-255 б.

4.Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті.-Алматы:Мектеп. 1974.-176 б.

5.Жұмабаев М. Педагогика.-Алматы: Ана тілі, 1992.-160 б.

6.Қалиев С.Қ. Қазақтың халықтық тәлім – тәрбиесінің ғылыми –

педагогикалық негіздері. –пед.ғыл.докт..баяндама.-Алматы,1996.-656 б.

7.«Бала мен балабақша» журналдары 2010,2011,2012 жылдар.

8.«Отбасы және балабақша» журналдары 2009-2012 жылдар.

ЖАҢАРТЫЛҒАН МАЗМҰН ЖАҒДАЙЫНДА ОҚЫТУ

НӘТИЖЕСІНЕ БАҒДАРЛАНУ ТИІМДІЛІГІ

Куракова Роза Нсангалиевна «Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ,

«Жаратылыстану (гуманитарлық) ғылымдары пəндерін оқыту əдістемесі жəне

инновациялық технологиялар» кафедрасының аға оқытушысы,

PISA жəне Жобалау пəні тренері

Еліміздегі білім беру жүйесін жаңғыртудың басты мақсаты - еліміздегі

білімнің сапасын және бәсекеге қабілетін арттыру болып табылады.

Бұл мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер қойылып, шешімін табу

жолдары іске асуда:

Оқу-тәрбие үрдісіне заманауи әдістемелер мен технологияларды енгізу;

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының

тәжірибесін қазақстандық білім беру жүйесіне тарату;

педагогикалық кадрлардың кәсіби дайындық деңгейін арттыру;

педагогикалық ұжым іс-әрекетінің жаңашылдық бағыттылығын

қалыптастыру;

кәсіби біліктілікті жетідіруде сараланған негізде ғылыми-әдістемелік

көмек көрсету;

нормативті құжаттар, мемлекеттік білім стандартын, тәрбие, білім

берудің жаңа бағдарламаларын, оқу жоспарларын, әдістемелік нұсқауларды

талдап-игеру жұмыстарын ұйымдастыру;

мұғалімдердің өзара тәжірибе алмасу әрекетін, өзін-өзі бағалау, өз

білімін көтеру, кәсіби шеберлігін арттыру жолдарын анықтау;

112

мұғалімдер мен оқушыларды ғылыми- зерттеушілік, шығармашылық

жұмыстарға баулу, ынталандыру;

білім саласына әлемнің үздік жетістіктерін енгізу.

Қазақстан Республикасында білім беру жүйесіндегі модернизациялау

үдерісі - білім мазмұны мен сапасын арттыру, білім берудің ұлттық моделін

жетілдіру,ақпараттық технологиялар жөнінде жаңаша педагогикалық

көзқарас қалыптастыру секілді кешенді шараларға тікелей қатысты. Әлем

тәжірибесі көрсеткендей, кез-келген мемлекеттің экономикалық жетістігі сол

елдің білім жүйесі мен азаматтарының білім дәрежесіне байланысты. Өйткені

білім арқылы ғана қоғамның интеллектуалдық капиталы мен инновациялық

әлеуеті қалыптасады.

Коғам өз бетімен білім ала алатын және алынған білімін өмірдің түрлі

жағдайларында қолдана білетін жеке тұлғаның қалыптасуын қамтамасыз

ететін оқытудың жаңарған технологияларына көшу талабын қойып отыр.

Бүгінгі күн талабына сай, ғылым жетістіктерін терең меңгеріп білім

сапасын көтеру үшін ең алдымен жоғары білікті маман педагогтарды

дайындау, мектептердің материалдық техникалық базасын нығайту, жақсы

жабдықталған сыныптар мен дәріс оқитын аудиториялар, сапасы жоғары

дәстүрлік немесе электрондық және мультимедиялық оқулықтар мен оқу

құралдары ауадай қажет. Қазір білім алу үшін шекара жоқ, бүкіл әлемдік

кеңістік пайда болды.

«Білімге үш жол алып барады: ойлау, оқу жолы – бұл ең парасатты жол;

еліктеу, ұқсау жолы–бұл ең оңай жол»,- деп Конфуций айтқандай әр адам

теориялық білімін тәжірибеде жүзеге асыруды мақсат ететіні сөзсіз.

Еркін әрі белсенді ойлауға, оқу тәрбие үрдісін модельдеуге , жаңа

идеяларды өзі туындатып, іске асыруға қабілетті мұғалімнің кәсіби

құзыреттілігінің деңгейін көтеру проблемасы – қазіргі әлеуметтік-

экономикалық жағдайда өзекті проблемалардың бірі болып табылады.

Білім берудің жаңа бағыттарының басты ерекшелігі – оқытудың

нәтижесін алдын ала болжап, мұғалімдердің қызығушылықтары мен

ізденімпаздығы негізінде білімі мен біліктерін жетілдіріп, оны сана

«сүзгісінен» терең зерделей отырып, ғылыми-шығармашылық әлеуетін үнемі

дамытуға және рухани толысуға ұмтылысын қалыптастыруды бағдар тұтады.

Жеке тұлға бойындағы ашылмаған, сыры мол мүмкіндіктерді

дамытудың бастау көзі – шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру.

Шығармашылық қызығушылық – тұлғаның ізденімпаздық қабілет сапасын

дамытудың негізгі өзегі болып табылады. Бұл өз кезегінде оқушылардың

жобалау-зерттеушілік әрекетіне алып келеді.

Оқушының жобалау - зерттеушілік әрекетін қалыптастыру үшін мына

қағидалар есте болғаны жөн:

оқушыларды өз бетінше әрекет етуге үйрету;

нақты нұсқауларға қарағанда баланың ұсынысына көңіл аудару;

талқылау кезінде баға беруге асықпау;

білім алу барысында балаларға көмектесу:

113

өз бетінше проблеманы шығару;

проблеманы өз бетінше шешу дағдыларын қалыптастыру;

пәндер мен құбылыстар арасындағы байланысты бақылау;

ақпартты талдау, талқылау, жүйелеу, топтау және жинақтау;

өзіндік пікірін айту және өз идеяларын ашық түрде ұсыну;

қате пікірінен бас тартуға, шыдамдылық танытуға үйрету.

Міне осы негізде орындалған шығармашылық еңбектің нәтижесі адамды

қуаныш сезімге бөлеп, қызығушылық тудырады.

Ұлы ағартушы К.Д.Ушинскийдің: «Балаға күштеп білім беруден гөрі,

баланың білімге деген құштарлығын ояту ең маңызды мақсат», - дегені білім

мен тәрбие саласындағы мұғалімдерге терең ой салады. Сондықтан қазіргі

заманда оқушының білім алуға құштарлығын ояту үшін мұғалім көп ізденіп,

сабақтың тиімді өтуіне жағдай жасауы тиіс. Білім сапасы оқушының білімге

деген құштарлығы мен қызығушылығына тікелей байланысты.

Оның бастысы – оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, оқушының оқудағы

іс-әрекеті арқылы ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет

ету. Мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады.

Осы мақсатта еліміздің білім беру жүйесінде қолданысқа енген

жаңартылған білім мазмұнының басты ерекшелігі – оқушылардың жан-

жақты бейімділігін, игерген білім, білік, дағдыны тәжірибеде қолдану

қабілетін, функционалдық сауаттылығын дамытуды көздейді.

Бұл өз кезегінде ынтымақтастық қағидасы арқылы жүзеге асады.

Ынтымақтастық оқушы–мұғалім,оқушы-оқушы, ата-ана – мұғалім жүйесінде

қарым-қатынасты жетілдіруді көздейді. Іс-әрекеттің жетісті болуы сенімнен

туындайды, яғни жеке тұлғаға сенім білдіргенде ғана адамды дамытуға

бағытталған ұмтылыс пайда болады.

Жаңартылған білім мазмұнында барлық білім алушылар үшін тиімді

оқыту үдерісін ұйымдастыру қажеттілігін ұмытпау керек. Күтілетін нәтижеге

бағытталған жаңа білім беру жүйесі білім мазмұнын меңгеру үрдісінде

оқушылардың құзіреттіліктері мен өмірлік дағдыларының қалыптасуын

қамтамасыз етеді.

Ендеше білім мазмұнын жаңғырту үрдісі мұғалімдердің көзқарасын

түбегейлі өзгертумен қатар жүргізілуі тиіс. Сонда ғана шығармашылықпен

жұмыс істейтін мұғалімдер оқу-тәрбие үрдісін алға жылжытуы және оның

негізгі бағыттарын біз ойлағаннан әлдеқайда жылдам жүзеге асыруды

жалғастыра берері сөзсіз..

Пайдаланылған әдебиеттер

1.«Жаңа тұрпатты мұғалімнің кәсіби іскерлік сапалары», «Қазақстан мектебі»

журналы, №9, 2011ж

2. «Өзгеріс. Тәжірибе. Ойтолғау» ғылыми әдістемелік журнал «Ұстаз»

(қосымша) 1 (41) 2016

114

ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ

ЖЕТІЛУІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Макарова Нұргүл Мырзабайқызы

Кадашаева Сауле Сүлейменқызы Атырау қаласы

Үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған

№30 мектеп – гимназиясы

Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат - міндеттің

ең бастысы өзінің өмірі мен ісін жалғастыратын саналы да салауатты,

ұлтжанды, ақыл-парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі кең ұрпақты тәрбиелеу

болып табылады.

Жеке тұлғаны қалыптастыру-объективті үдеріс. Ол әр адамның бала

кезінен бастау алуы қажет. Баланың дамуы және жеке тұлға болып қалыптасу

үдерісі отбасында негізделеді. Отбасында ата-анасы және өзге де отбасы

мүшелері баланың тәлімді де тәрбиелі болып өсуіне ерекше назар

аударатыны анық. Өз кезегінде баланың бойына жас кезінен тағылымы зор

тәрбие негіздерін орнықтырудың маңызы өте зор. Себебі бала жасынан

қалыптасқан мінез,тәлім-тәрбие,қарым-қатынас қағидалары көбінесе

есейгенде де сақталынады. Сондықтан әр адам өзінің ар-намысын, қадір-

қасиетін жоғары ұстап, өзін-өзі тәрбиелей білуі керек. Өзін-өзі

тәрбиелеуге әр адамның жақсы қасиет пен талғамға үйренуінің негізінде өз

бойындағы бағалы адами қасиеттерін жетілдіруі жатады. Олай болса,

«моральдың негізгі міндеті - адамның мінез-құлқын тәрбиелеу, осы арқылы

олардың бойында адамгершілік, әдеп сақтау қатынастарын қалыптастыру,

сөйтіп адам мен қоғам арасындағы қатынасты реттеу болып саналады».

Әйгілі түрік ойшылы Жүсіп Баласағұн «Құтты білік» шығармасында:

«Сәбиінде көкірекке түйгені

Өлгенінше санасында жүреді!

Ұяда не көрсе, соны іледі,

Сүтпен сіңген өле-өлгенше жүреді!»,-деген бәйіті «Ұяда не көрсе,

ұшқанда соны іледі», «Сүтпен біткен мінез, сүйекпен кетеді» деген

мақалдармен үндес. Яғни, Ж.Баласағұн бұл бәйіттерінде өмір есігін енді ғана

ашқан жас ұрпақты отбасында және қоғамдық ортада ұлттық тәрбие

құндылықтарына тәрбиелеудің орны бөлектігін атап көрсеткен. Міне, сонда

әрбір бала ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан ізгі қасиеттерді, әдеп

ережелерін өз өміріне серік етіп өседі дейді.

Баланың ұжымға енуі мен әлеуметтік бағыттағы жеке тұлғаға тән

қасиеттерінің оның бойында орнығуы бірден жүзеге аспайтыны белгілі. Ол

мұғалімдер мен тәрбиешілердің әр түрлі сыныптағы оқушылардың мінез-

құлқын және іс-әрекеттерін бақылауы мен оған талдау жасауының негізінде

жүретін әрі ұзаққа созылатын үдеріс. Міне, осылайша жеке тұлғаның

қалыптасуы өте ертеден басталып, бүкіл өмір бойына жалғасады. Кішкентай

баланың үлкендердің қарсылығына қарамастан белгілі бір жағдайдың

шегінен шығып, қиялының ырқымен өз ойын жүзеге асыруы оның жеке тұлға

115

болып қалыптасу жолына түскенінің бастамасына жатады. Белгілі психолог

ғалым Л.И.Божович тұжырымдап көрсеткендей: «Баланың жеке тұлға

ретінде қалыптасу жолы оның қоршаған ортаның тікелей ықпалынан бірте-

бірте босануы мен осы ортаның белсенді қайта жасаушысына айналу үдерісі

болып табылады». Әрине, бұл адамның жеке тұлғаға айналу жолының тек

бастамасы ғана екендігі айқын. Өйткені субъект өзінің алдына қойған

мақсатына жету үшін сыртқы ортаның ықпалымен қатар, өзінің

мүмкіндіктерін пайдаланудың арқасында ішкі бөгеттерді жеңе білуі қажет.

Бұған адам қоғамдағы алдыңғы ұрпақтың әлеуметтік тәжірибесін жетік

меңгерген кезде жете алады.

Сайып келгенде, баланы мақсаты айқын, белсенді жеке тұлға ретінде

қалыптастыру оның бүкіл іс-әрекетін дұрыс әрі саналы түрде ұйымдастырған

жағдайда ғана мүмкін болатыны белгілі. Жеке тұлғаның жан-жақты жетілуі

үшін Макаренко сөзімен айтқанда, кең түрдегі тәрбие, жалпы білім, кітап,

газет, еңбек, қоғамдық жұмыс, сонымен қатар ойын-сауықтар, демалыс

болуы керек. Жеке тұлғаны қалыптастыруға мемлекеттік құрылым білім беру

мекемелері арқылы зор ықпалын тигізеді. Ұжымда тіршілік ету оқушының

бойында болашақ жеке тұлғаға тән сапа-қасиеттердің, сонымен бірге ұжым

мүддесіне сай саналы түрде әрекет жасауды қалыптастыруға мүмкіндік

береді. Осылайша, білім беру мекемелері жас ұрпақ өкілдерінің санасында

қоғамның болашақтағы белсенді бір мүшесіне айналуына негіз болатын

құрал ретінде ғана емес, сонымен бірге бүгінгі өміріне азық болатын

тағылымды тәлім-тәрбиені бойына сіңіретін ерекше бір орта болып

табылады.

Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға

ұмтылуы, ізденуі. Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның

қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері

бойынша белгілі бір шарттар орындалған жағдайда кез-келген баланы

шығармашылыққа бейімдеуге болатыны көп айтылуда. Кез келген баланың

қандай да бір нәрсеге бейімі болады. Бейімдік оянып келе жатқан қабілеттің

алғашқы белгісі.

Оқушының өз болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани

күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады. Оқушыларды

шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін,

қызығушылығын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабақта

және сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға

болады. Олар мынадай: тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау; арнаулы бір

тақырыпта пікірталас тудыру; логикалық ойлауын дамытатын ойындармен

берілген тапсырмаларды шешу (анаграмма, сөзжұмбақ, құрастырмалы

ойындар, т.б.) ; белірген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс (кері

есеп құрастыру, мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын әңгіме мәтінін құру,

және т.б.); әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу;

қиялдау арқылы сурет салғызу, рөлге бөліп оқыту; ұнатқан кейіпкеріне

116

мінездеме беру; ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын

құрастыру; мәтін, ертегі, әңгімені өз бетінше аяқтау;

Ал сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілетін

дамытудың жұмыс түрлері: мұражайға апару, әр түрлі кездесулер өткізу, әр

түрлі тақырыптарда пікірталастар өткізіп, алған әсерлері бойынша шығарма

жазу, балаларға арналған журнал жаздырып оны сабақ кезінде үнемі

пайдалану, әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық

мағлұмат жинау, реферат жазу. Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу

оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін

ашып, тілін байыптауға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін

тигізеді.

Сонымен, бала бойындағы дарындылықты тану, оның шығармашылық

қабілетін дамыту біздің қазіргі таңдағы негізгі міндеттеріміздің бірі.

Өйткені, егемен еліміздің дүние жүзі елдерімен терезесі тең болуы үшін

оның негізгі тұтқасын ұстайтын, дүние әлемін шарлайтын біздің дарынды да

қабілетті ұландарымыз. Халқымыз «Басында бұлағы бар өзен ұзақ ағады»

деп бекер айтпаған.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Жұмабаев М. Шығармалар жинағы. 3-том. Аудармалар, ғылыми еңбек,

мақалалар. - Алматы: Жазушы, 2008. – 98-б.

2. Оразбекова К. Иман және инабат. - Алматы: Ана тілі, 1993. – 23-б.

ПРОФЕССИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ УЧИТЕЛЕЙ НАЧАЛЬНЫХ

КЛАССОВ В УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕНИЯ СОДЕРЖАНИЯ

ОБРАЗОВАНИЯ

Нуганова Алия Гизитовна старший преподаватель кафедры

«Дошкольного воспитания и начального обучения»

НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

Почему необходимо меняться? Из всех людей в мире - учителя

понимают ценность непрерывного обучения. Учителя меняются, потому что

они интуитивно понимают, как важны отношения, и заинтересованы в

передаче наследства детям посредством того, что они делают для других

детей. Они меняются, потому что они понимают обучение в динамике и

то, что отсутствие изменений означает остановку в росте. Они меняются,

потому что мир изменился, и они знают, что неизменный статус - это

самая рискованная вещь. С. Бич, 2012

Профессиональное развитие учителей в рамках обновления содержания

среднего образования Республики Казахстан необходимо и актуально.

Безусловно, то, что с внедрением всех образовательных новшеств роль

учителя нисколько не уменьшится, а наоборот педагог получит новые

инструменты обучения для достижения нового качественного образования.

117

Он должен учить детей не только своему предмету, но и тому, как получать

информацию самостоятельно, как отыскивать наиболее важное и

фильтровать бесполезные, а иногда просто вредные информационные

потоки.

Основная задача -это формирование у ребенка готовности к овладению

компетенциями,к овладению новыми знаниями, новыми видами

деятельности. Чтобы идти в ногу со временем и всегда быть востребованным

учителю необходимо постоянно развивать свои профессиональные качества

и повышать своё педагогическое мастерство. Меняется роль учителя.

Современный учитель же, должен заменять методы «объяснения» нового

построением способов самостоятельного «открытия» новых знаний. Только

тогда перед детьми откроется удивительный мир знаний, и они будут

понимать, что нет на свете таких проблем, которые они не смогли бы решить.

Учитель в постоянном поиске как научить ребенка действовать

самостоятельно. Новая программа обновления содержания среднего

образования Республики Казахстан это очень своевременный проект, новые

стандарты предъявляют высокие требования к уровню подготовки

выпускников – мы идем навстречу качественным изменениям.

В понятии “профессионализм” отражается такая степень овладения

человеком психологической структурой профессиональной деятельности,

которая соответствует существующим в обществе стандартам и объективным

требованиям. Для приобретения профессионализма необходимы

соответствующие способности, желание и характер, готовность постоянно

учиться и совершенствовать свое мастерство. Понятие профессионализма не

ограничивается характеристиками высококвалифицированного труда; это и

особое мировоззрение человека.

Современный учитель выступает в качестве модели педагога,

способного свободно ориентироваться в сложных обстоятельствах,

ответственно и профессионально действовать в условиях решения

актуальных образовательных задач.

Одной из составляющих профессионального развития учителя

выступает понятие творческого потенциала личности, которое

характеризуется несколькими принцами:

1) способностью педагога конструировать образовательный процесс таким

образом, чтобы он влиял на развитие творческого потенциала ученика, а

деятельность учащихся организовывать в соответствии с их склонностями,

стараясь максимально раскрыть их личностные и творческие качества;

2)способностью развивать гибкость, нестандартность мышления,

стремлением приобщать учеников к самостоятельному поиску путей

решения различных проблем;

3)умением организовывать педагогическое исследование, эксперимент,

обобщать и предъявлять результаты своей деятельности.

Обновляются профессиональные требования к педагогам, а именно

переносится акцент с профессиональных знаний на уровень

118

профессиональных компетентностей и субъектной позиции педагога в

осуществлении профессиональной деятельности.Развитие профессионализма

учителей начальных классов происходит через сочетание опыта его работы и

дальнейшего образования. Повышение квалификации педагогов – это

процесс их профессионального совершенствования, развития творческого

потенциала, необходимого для решения проблем современной школы.

Процесс профессионального совершенствования педагога имеет личностную

направленность, так как реализуется через процесс самосовершенствования и

рефлексии, и становится более эффективным, когда происходит в

комфортной образовательной среде.

Если человек не занимается самообразованием и не повышает уровень

квалификации, то знания, как известно, устаревают в течение одного года,

поэтому повышение квалификации признаётся одним из основных способов

обеспечения соответствия квалификации учителей современному уровню

развития науки, техники и экономики. Повышение квалификации педагогов

сегодня невозможно только на основе лекций, семинаров или изучения

печатных источников. В странах, демонстрирующих высокие показатели

качества школьного образования, подобные курсы организованы в форме

практических занятий, при решении реальных задач. Важным условием успешной модернизации образования должна стать

обновленная, ориентированная на профессиональное развитие система

повышения квалификации и методического обеспечения деятельности

педагогических кадров.

Современный учитель начальных классов — это педагог, который:

-осознаёт смысл и цели образовательной деятельности в современной школе;

-имеет собственную образовательную позицию;

-наделён способностями видеть индивидуальные способности учеников и

выстраивать обучение в соответствии с ними;

-владеет формами и методами сопровождающего обучения;

-способен изменять задачи урока в соответствии с изменяющейся

реальностью;

-уметь обучаться самому, постоянно развивая практические навыки;

-способен к личностному творческому росту, рефлексивной деятельности.

Современный учитель начальной школы является одновременно

преподавателем, воспитателем, организатором деятельности детей, активным

участником общения с учениками, их родителями и коллегами,

исследователем педагогического процесса, консультантом, просветителем и

общественником. Он постоянно повышает уровень своего профессионализма

и педагогического мастерства, ведет творческий поиск нового.

Литература:

1.Образовательная программа курсов повышения квалификации

педагогических кадров по предметам начальных классов в рамках

обновления содержания среднего образования Республики Казахстан

119

2.Руководство для учителя (третий базовый уровень).

3.Загрекова Л.В., Теория и технология обучения: учеб. пособие. – М.: Высш.

шк., 2004.

4.Митина А.М. Зарубежные эмпирические теории дополнительного

образования взрослых // Педагогика. – 2003. – № 5.

ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ УСЛОВИЯ ФОРМИРОВАНИЯ

КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ

Каримова З.Н. кандидат филологических наук, профессор

Какпанбаева Н.М. ст.преподаватель, магистр педагогических наук

Атырауский государственный университет имени Х.Досмухамедова

Атырауский инженерно-гуманитарный институт

В современных условиях становится все более очевидным, что

человечество развивается по пути расширения взаимосвязи и

взаимозависимости различных стран, народов и их культур. Этот процесс

охватил различные сферы общественной жизни всех стран мира. Сегодня

невозможно найти этнические общности, которые не испытали бы на себе

это воздействие. Это выразилось в бурном росте научно-технических и

культурных обменов,прямых контактов между государственными

институтами,социальными группами и отдельными индивидами разных

стран. Вследствие расширения взаимообмена информацией, представляющей

собой достижения научно-технической революции, становится актуальным

вопрос о необходимости изучения иностранных языков и обмен данной

информацией между представителями различных этносов.

Становясь участниками любого вида межэтнических контактов, люди

взаимодействуют с представителями других культур, зачастую существенно

отличающихся друг от друга. Из-за отличий в языках, нормах общественного

поведения зачастую эти контакты становятся трудными, а иногда и

невозможными. Эффективная коммуникация не может возникнуть сама по

себе, этому необходимо целенаправленно учиться, и владение иностранным

языком далеко недостаточно. Для успешного достижения общением

необходимо владеть спецификой общения на иностранном языке.

Коммуникативность как направление сформировалась давно и

продолжала расти в недрах других систем обучения. Ее появление

обусловлено объективной необходимостью,возникшей вследствие

выдвижения в качестве цели обучения – развитие умения общаться на

иностранном языке с помощью технических средств, поскольку со временем

все отчетливее и резче стало ощущаться несоответствие между традиционно

используемыми методами обучения и новой целью.

Если мы хотим научить человека общаться на каком-либо языке с

помощью каких-либо средств, то учить этому нужно в условиях общения.

120

Это значит, что педагогическое обучение должно быть организовано так,

чтобы по основным своим качествам, чертам оно было подобно процессу

общения. Это одно из условий коммуникативного обучения. В.И.Пассов под

коммуникативностью понимает функциональное использование знаний,

правил-инструкций, которые сообщаются учащемуся при выполнении

упражнений не в полном объеме и не сразу, а только в таких количествах и в

тех местах автоматизации, которые бы обеспечивали профилактику ошибок и

овладение материалом [1].

Организация и направленность занятий по языку связана с обеспечением

максимального приближения процесса обучения к реальному процессу

общения на изучаемом языке во всех или нескольких видах речевой

деятельности и разных сферах общения: бытовой, учебной,

профессиональной,социально-культурной.Коммуникативность – центральная

установка в обучающей деятельности, при которой все учебные материалы и

каждое учебное занятие должны быть направлены на выработку у

обучающихся способности использовать полученные знания, навыки, умения

в естественном общении через посредство иностранного языка.

Между возможными участниками общения всегда существуют

определенные взаимоотношения. В определенный момент у одного из них

появляется потребность вступить в контакт, потребность, связанная с той или

иной стороной жизнедеятельности человека. Это может быть потребность в

чем-то конкретном, тогда общение станет вспомогательной деятельностью,

средством удовлетворения потребности. Взаимоотношения общающихся в

любом случае являются предметом общения. Именно во взаимоотношениях

реализуется потребность общающихся, в результате чего она становится

мотивом их деятельности. Цель общения также связана с

взаимоотношениями: она заключается в решении задач по их

урегулированию, изменению. Результатом общения всегда являются

измененные взаимоотношения. Средствами, с помощью которых достигается

цель общения в устной форме, служат говорение и аудирование.

Обучение общению можно организовать так, чтобы оно происходило в

условиях общения, т.е. адекватных условиях. Этому и служит

коммуникативность, которая проявляется, во-первых, в учете

индивидуальности каждого обучающегося. Ведь любой человек отличается

от другого и своими природными свойствами, и умением осуществлять

учебную и речевую деятельность, и своими характеристиками как личности.

Коммуникативное обучение предполагает учет всех этих характеристик

студентов, ибо только таким путем могут быть созданы условия для

общения:вызвана коммуникативная мотивация,обеспечена

целенаправленность говорения, сформированы взаимоотношения и т.д.

Коммуникативность проявляется в речевой направленности процесса

обучения, заключается в том, что путь к практическому владению

говорением как средством общения лежит через само практическое

пользование языком. Она выражается в функциональности обучения.

121

Функциональность определяет методику работы по усвоению лексической и

грамматической сторон говорения. Хорошо известен факт, когда студенты,

зная слова, умея образовывать ту или иную грамматическую форму,

оказываются не в состоянии использовать все это в процессе общения.

Причина кроется в стратегии обучения, согласно которой слова сначала

заучиваются, а грамматическая форма тренируется в отрыве от речевых

функций. В результате слово или грамматическая форма не ассоциируются с

речевой задачей. Коммуникативность означает функциональное

использование знаний, правил-инструкций, которые сообщаются обучаемому

при выполнении упражнений не в полном объеме и определенных

количествах для дальнейшей автоматизации, которые бы обеспечивали

профилактику ошибок и овладение материалом.

Коммуникативность предполагает ситуативность обучения. Сейчас уже

все признают необходимость обучения на основе ситуаций; однако

понимание их различно. Ситуативность – это соотнесенность любой фразы с

взаимоотношениями общающихся, с контекстом их деятельности. При этом

предполагается постоянная новизна процесса обучения, проявляющаяся в

различных компонентах урока. Она включает новизну речевых ситуаций и

новизну используемого материала, новизну организации урока и

разнообразие приемов работы. Новизна определяет стратегию обучения,

согласно которой один и тот же материал никогда не предъявляется дважды в

одних и тех же целях. Это постоянное комбинирование материала, которое

исключает произвольное заучивание, наносящее огромный вред обучению

общения, и обеспечивает продуктивность говорения.

Нельзя не согласиться с И.Л.Бим, что коммуникативность «не сводима

только к установлению с помощью речи социальных контактов, к овладению

туристским языком. Это приобщение личности к духовным ценностям

других народов – через личное общение и через чтение» [2].

Коммуникативность является важным компонентом большой группы

профессионально значимых качеств молодого специалиста, необходимым

для усиленного выполнения любой деятельности, включающей

общительность,эмоциональную экспрессию,развитую речь, которая

проявляется в правильном произношении,логичности, стройности изложения

мыслей и т.п.

Так как главной целью обучения иностранным языкам определено

воспитание личности, способной и желающей вступать в межкультурную

коммуникацию, целесообразно создание модели такой коммуникации в

группе, при которой преподаватель выступает в роли представителя другой

культуры, поэтому его речь должна быть максимально приближенной к

естественной, эмоциональной речи на иностранном языке, ярко

индивидуальной.

Для того чтобы эффективно организовать и провести учебный процесс, в

ходе которого будут развиваться и совершенствоваться определенные

122

коммуникативные навыки и умения, необходимо пользоваться различными

источниками.

Как показывает анализ литературы, коммуникативная

ориентированность является стержнем, пронизывающим весь процесс

обучения, а осознанность структуры языковых и речевых действий, целей,

способов их достижения и результатов учебной деятельности делают

обучающегося субъектом учебного процесса. Учебный процесс, в свою

очередь, должен требовать и другого содержания, и другой организации, и

других приемов обучения. Главное же, что необходимо для внедрения

коммуникативности, – это психологическая готовность преподавателя, его

убежденность в необходимости коммуникативности, его вера в

эффективность данного направления. Все это зависит от преподавателя.

Обучение языку,в частности иностранному,как средству общения

предполагает знание языка как функциональной системы, т.е. системы

языковых единиц в их «рабочем состоянии»,в деятельности (по

А.А.Леонтьеву),и знание принципов и механизмов формирования их

значений в высказывании для выражения определенных смыслов.Это

свидетельствует,в свою очередь,и о ведущей роли коммуникативно-

ориентированных методов в общем процессе преподавания иностранных

языков [3].

Коммуникативное обучение иностранным языкам представляет собой

преподавание, организованное на основе заданий коммуникативного

характера. Коммуникативно-ориентированное обучение имеет целью

научить иноязычной коммуникации, используя все необходимые для этого

(не обязательно только коммуникативные) методы и приемы. В реальности

обучение на основе только коммуникативных заданий практически не

встречается, поэтому понятия «коммуникативное обучение» и

«коммуникативно-ориентированное обучение» постепенно становятся

синонимами.

Особенности коммуникативного подхода к обучению иностранным

языкам наиболее четко выражаются в положениях, отражающих

существенные закономерности учебной деятельности, служащих

направлением для построения теории обучения, основанием для разработки

соответствующего метода и ориентиром для должной организации

обучающей деятельности.

Среди основных положений, характерных для коммуникативного метода

обучения общению на иностранном языке, Е.И.Пассов называет

коммуникативную направленность обучения всем видам речевой

деятельности и средствам языка,стимулирование речемыслительной

активности студентов, индивидуализацию обучения,функциональную

организацию речевых средств, ситуативную организацию процесса обучения,

новизну и информативность материала [4].

123

Важные положения коммуникативного обучения включают

формирование коммуникативной компетенции, т.е. внутренней готовности и

способности к речевому общению.

Список использованной литературы

1.Пассов Е.И. и др. Учитель иностранного языка: Мастерство и личность /

Пассов Е.И., Кузовлев В.П., Царькова В.Б. – М.: Просвещение, 1993. – 159 с.

2.Бим И.Л. Теория и практика обучения немецкому языку в средней школе. –

М., 1988. – 40 с.

3.Леонтьев А.А. Педагогическое общение. – М.: Знание, 1979. – 47 с.

ДИДАКТИЧЕСКИЙ ПОТЕНЦИАЛ ОБЛАЧНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ

Чесноков Александр Николаевич

Самара, Самарский государственный социально-педагогический университет,

кафедра информатики прикладной математики и методики их преподавания,

доцент

История возникновения облачных технологий уходит в 60- е года

двадцатого века. С возникновением компьютерной техники возникали и

простейшие элементы облачных технологий. Однако реальное развитие и

название, облачные технологии получили в 2009 году, когда были запущены

приложения Google Apps [1]. Были предложены модели частных облачных

вычислений, которые получили применение внутри организаций. В2011 году

Национальный институт стандартов и технологий сформулировал

определение,которое отразило все существующие вариации на тему

облачных технологий. Были зафиксированы и определены следующие

функции облачных технологий и выявлены обязательные характеристики

облачных вычислений среди которых - универсальность, самообслуживание

по необходимости, универсальный доступ к сети.Кроме этого были

сформулированы модели облаков, среди которых частное облако,

общественное облако, публичное и гибридное облака.

Такая классификация была необходима как инфраструктура для

различного класса общества, а также объединений и предприятий.

Одной из предпосылок появления облачных технологий была

экономическая необходимость. Дело в том, что разработанные программные

продукты, как правило, имели очень высокую стоимость, в результате чего

пользователь был вынужден пользоваться либо нелицензионными

программами, либо искать замену программами, которые имеют свободную

лицензию. Так вот одно из решений этой экономической проблемы и было

облачные технологии, позволяющие пользователю за небольшую плату

использовать дорогостоящее программное обеспечение кратковременно, но

за небольшую плату.

В настоящее время облачные технологии развиваются стремительно.

Преследуя основную функцию создания, хранения и передачи данных,

облачные технологии совершенствуются различными прикладными

124

функциями [2]. Среди этих функций, разработка белорусских ученых VIBER,

позволяющий бесплатно осуществлять передачу данных в различных

форматах, в том числе и голосовых, при наличии интернета. В этом формате

полноценно используются все возможности облаков. Предоставляется доступ

к различным функциональным программам, библиотекам, внешним

хранилищам.С точки зрения популяризации ,использование облачных

технологий несомненно первенство принадлежит компании Google. Однако в

работах Семенова А.А., Васильева Р.Д., Томского П.П. отмечается важность

использования различных рангов облаков в совокупности с основным

облаком. В работах Рейхмана А.М., Кочеткова Р.М, Мазуркевича В.В.,

Долматовского Ф.Д.,указывается о перспективах применения облачных

технологий, об их экономической выгодности и о дидактическом градиенте.

В работах вышеупомянутых авторов особое внимание уделяется именно

дидактической составляющей облачных технологий. Указывается, что с

появлением облаков возможности получения информационных данных

каждого пользователя существенно возросли. Оперативность получения

информации пользователем в облачных технологиях определяется только

быстродействием интернет- соединения и компетентностью пользователя в

виде умения формировать запрос для поиска, определение главных

ключевых слов, определяющих интенсивность, глубину и эффективность

поиска информации [3]. Кроме этого достаточно важна компетенция

пользователя в сортировке полученной информации - правдивости и

первостепенности. Таким образом, облачные технологии предъявляют новые,

более жесткие требования, с точки зрения различных компетентностных

подходов непосредственно к пользователю.Получается несколько

парадоксальная ситуация, чем быстрее и эффективнее развиваются элементы

облачных технологий, тем более компетентным и образованным должен

быть пользователь. Одной из составляющих позволяющих повысить

компетентность пользователя является моделирование объектов, конкретнее

-компьютерное моделирование,то есть использование средств компьютерной

среда. С развитием спутниковых технологий , последние заняли важное

место в единой иерархии элементов облачных технологий. Появляются

новые подструктура, терминология и даже новые направления.

Одним из таких направлений является безопасная передача и хранение

данных в облаке [4]. В облачных технологиях облако хранения, аутсорсинг

является одним из важных услуг в облачные вычисления. Пользователь

загружает облако с данными для облачных серверов, чтобы уменьшить

стоимость управления данными и поддержание аппаратного и программного

обеспечения. Для обеспечения конфиденциальность данных, пользователи

могут шифровать файлы перед их загрузкой их в облачные системы. Тем не

менее, получение целевого файла от зашифрованных файлов трудно

выполняется для облачных серверов.Одним из путей решения этой

проблемы является протокол для выполнения multikeyword поиска. То есть

поиска с применением различного рода ключей, которые создают

125

зашифрованные данные облачных путем применения к новых ,

инновационных технологий, хранящихся в облачном мире. Токмаковский

И.А. [5] предложил схему шифрования поиска и передачи данных на основе

симметричного ключа. Предложенная двухслойная конструкция для

шифрования каждого файла, а также использование вычислительных

мощностей для выполнения поиска была инициирована и применима только

по отношению к размеру файла и имеет как ряд достоинств -

быстродействие, легкость изучения и использования, так и недостатки-

прикладной характер использования . Гороховец А.К., Симонов В.И. и др. [6]

предложили алгоритм поиска на основе Фильтр Блума. Эта схема сократила

вычислительные мощности, необходимые для поиска, шифрования и

передачи данных . Для улучшения этой схемы, был построен зашифрованный

индекс поиска алгоритма, основанный на хэш-таблице, в котором каждая

запись состоит известных ключей для пользователя и зашифрованного файла

с идентификатором. Кроме этого широко используется для поиска и

шифрование алгоритмом, основанным на асимметричной криптографии.

Схема предусматривает использование открытого ключа для шифрования и

загрузки.Данные в облаке сервера, может использовать только

авторизованный пользователь. Секретный ключ для поиска зашифрованных

файлов находится также у автоматизированного пользователя [7]. Кроме

того, поиск по ключевым словам функция этих схем поддерживается только

при использовании одного ключевого слова за поиск. Следующие проблемы

возникают, когда необходимо определить наиболее актуальные и важные,

первостепенные файлы. Пользователь должен расшифровать облако

возвращенных файлов. Таким образом ,вычислительная нагрузка на

пользователя, и элементы облачных технологий резко повышается. Серверы

возвращают много файлов следующие по поиску по ключевому слову. При

этом стоимость сети связи является достаточно высоким. Более того,

некоторые файлы не связаны с требованиями облака пользователя и могут

быть даже вредоносными. Тем не менее, пользователь должен платить все

сборы и расходы, связанные с полученными файлами. Следовательно,

основное достоинство облачных технологий- небольшие собственные

кратковременные расходы –нарушается.Ранжированный поиск по ключевым

словам позволяет вернуться к приоритетам облачных технологий. Поиск,

который возвращает файлы, основан на ранговых значения релевантности и

позволяет снизить затраты времени на расшифровку файлов и стоимость

связи о возвращении их. Наиболее эффективный в настоящее время -

ранговый поиск по ключевым словам. Это позволяет обеспечивать поиск и

передачу данных в зависимости от первостепенной важности и осуществить

полную схему безопасного поиска. Таким образом, методика шифрование и

передачи данных в облачных технологиях является очень важной и

перспективной, с точки зрения развития, задачей. Однако основной

составляющей облачных технологий является компьютерное моделирование.

126

Компьютерное моделирование получило широкое применение,

благодаря интенсивному развитию компьютерных технологий. С

увеличением оперативной памяти, быстродействия компьютерных систем,

стало возможно моделировать реальные системы различной сложности. С

развитием спутниковых интернет технологий, компьютерное моделирование

перешло на новый уровень.На этом уровне появилась возможность

использовать элементы моделирования [8]в совокупности с относительно

реальными объектами. Именно эта совокупность и получила название

релятивистское моделирование.

Релятивистская модель– модель, в основе которой лежит абсолютизация

относительного представления объектов или явлений с использованием

квазистационарных позиций отображения окружающего мира, с совокупным

использованием в качестве инструментария средств программной среды и

спутниковых интернет - технологий.

Платформы являются неотъемлемой частью облачных технологий и

структурированно дополняют их и распределяют облачные ресурсы.

Таким образом,дидактический потенциал облачных технологий

объединяет множество сопутствующих наук, входящих в ИКТ и

определяющих необходимость и возможность комплексного развития

личности, с перспективным расширением диапазона познания мира,

объективной реальности для каждого индивидуума.

БИБЛИОГРАФИЯ

1.Колин К.К. Фундаментальные основы информатики: Социальная

информатика: Учебное пособие для вузов. – М.: Академический проект,

2011. – 350 с.

2.Кончесльскис А.Е. Функциональные возможности элективных курсов.-М.:

Океан, 2012. –324 c.

3.Кочетков Р.М. Дидактические возможности интернет-технологий.-Спб.:

Изд.Адмиралтейство, 2014 год.-115 с.

4.Мазуркевич В.В.Ключевые слова-основы эффективного поиска

информации. – М.:Машиностроение,2013.-210 с.

5.Монахов С.В., Поляков А.А., Цветков В.Я. Компьютерные

информационные технологии в образовании. Конспект лекций/С.В.Монахов,

А.А.Поляков, В.Я.Цветков. – М.: МАКС Пресс, 2004. – 96 с.

6.Мультимедиа в образовании: Специализированный учебный курс / Бент Б.

Андерсен, Катя ван ден Бринк: Авторизированный пер с англ. – 3-е изд.,

испр. и доп. – М.: Дрофа, 2014. – 324 с.

7.Маммонов С.Д. Мультимедиа: Творчество, техника, технология.– СПб.:

СПбГУП , 2015. – 186с.

8.Рейхман А. М. Мультимедиа в облачных технологиях. – М.: Издательский

центр «Академия», 2014.-321с.

127

ПЕРСПЕКТИВЫ ТРЕХМЕРНОГО КОМПЬЮТЕРНОГО

МОДЕЛИРОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ

Дворжак Елена Юрьевна Самара,Самарский государственный социально-педагогический

университет,кафедра информатики прикладной математики и методики их

преподавания, магистрант

В свете современных достижений естественных наук, математики,

компьютерного моделирования, ИКТ(Информационно-коммуникационные

технологии) представляется логичным использовать как багаж

новых понятий и методов и для социального познания.В числе таких

современных научных представлений - понятия глобализации, эффективно

динамически развивающиеся процессы, ИКТ представлено широким

спектром инструментария. Несомненно, важное место здесь занимает

моделирование, компьютерное моделирование в частности. История

возникновения моделирования связана с необходимостью получения

статических и динамических характеристик объекта, который нельзя

попробовать в реальности. То есть этот объект может быть недоступен,

опасен, различных размеров (маленьким или большим).Таким образом

,приведенное понятие модели, которое является синонимическим [ 11 ] , то

есть созданным методами. Подобным реальным, которыми создана реальная

модель. Асимптотическое отображение объективной реальности говорит о

том, что можно сколь угодно приближаться к оригиналу, но в точности

повторить его однозначно не возможно. Отображение модели при помощи

определенного инструментария говорит о возможности применения

широкого спектра инструментов, включая и компьютерную среду. И основа

основ любой модели- это анализ статических и динамических характеристик.

Иначе модель нет смысла создавать. Так одна из ранних моделей была

создана около 30 000 лет назад. Ее открыл французский спелеолог Норбер

Кастере в одной из глубоких пещер в устье реки Гароны. Это был огромный

каменный медведь, названный впоследствии «Мадленским». Это каменное

изваяние было утыкано наконечниками стрел и копий. То есть именно на

этом тренировались охотиться первобытные охотники [1].

Модели реализуют практически все атрибуты нашего окружения.

Поэтому с развитием компьютерных технологий практически все типы

моделей можно осуществить при помощи компьютерной среды. Наиболее

эффективным является использование компьютерной среды при трехмерном

моделировании [2].

В качестве инструментария используются графические редакторы

трехмерного моделирования как лицензированные с платной лицензией, так

и свободной лицензией. В научной литературе представлены уроки

компьютерного моделирования. Так же есть представление и во всемирной

паутине Интернет. Однако основным недостатком предоставления такой

информации является качество и примитивизм. Во многих материалах

присутствует KNOW HOW, то есть присутствует элемент знаю как, но не

128

скажу [3], [4]. Компьютерное моделирование на примере трехмерных

моделей позволяет наиболее наглядно представлять строительные,

машиностроительные и другие модели.Несомненный интерес в

компьютерном моделировании на примере трехмерных моделей

представляет моделирование археологических артефактов. Таким образом,

можно представить, как выглядели объекты ранее и достроить их. Нечто

подобное уже происходило в истории археологии. Так первооткрыватель

дворца в Кноссе на острове Крит, Артур Эванс достроил макет разрушенного

строения, используя деревянные колонны. С использованием компьютерного

моделирования этот результат, даже более наглядный, гораздо проще и

быстрее можно получить, используя компьютерное моделирование.

Кроме этого компьютерное моделирование позволяет получить модели

различных технических устройств, таких как, например робото-техническое

передвижное устройство.

Компьютерное моделирование представляет собой общее отображение

различного рода моделирования при использовании средств компьютерной

среды. Компьютерное моделирование трехмерных объектов получает все

больше популярности в школьных курсах. Особенностям трехмерного

моделирования в школе уделено достаточно много работ. Авторы Пугач

В.И., Штеменко И.Л., Милославская А.Н.,Smith D., представляют алгоритмы

изучения простейших и сложных графических редакторов трехмерного

моделирования. В работах Шматко И.И., Вяхирева Н.Н., Самохвалова И.И.,

Лейбмана Ю.К. раскрываются дидактические возможности графических

редакторов трехмерного моделирования. В работах Чеснокова А.Н.

представлены подробные описания и пояснения интерфейса программного

продукта, приведены наглядные уроки проектирования и моделирования.

Важный аспект в компьютерном моделировании занимает адекватность

отображения моделей, демоделирование графических объектов в трехмерном

изображении Стремительный рост компьютерных технологий определяет

роль последних в познании информационного пространства. Некоторые

сложности у пользователя возникают при работе в трехмерном пространстве

[5].Трехмерный мир в компьютерных технологиях - это мир иллюзий.

Например, два одинаковых шара, находящиеся рядом, с визуальной точки

зрения , в действительности могут находиться на больших расстояниях друг

от друга и иметь размеры, на порядки отличающиеся друг от друга. Две

прямые, пересекающиеся друг с другом визуально, таковыми не являются.

Расстояние между ними может быть внушительным. Так что иллюзий и

неадекватного отображения графических объектов в трехмерном мире

предостаточно. При создании компьютерных моделей в трехмерном

пространстве вопрос адекватности отображения является более, чем

актуальным.

Под адекватностью будем понимать сочетание степени асимптотизма и

синонимизма отображаемой модели. Понятие асимптотизма и синонимизма

129

даны в [ 11].В свою очередь понятие адекватности можно классифицируются

по количественным и качественным параметрам и уровням [6].

Количественная адекватность определяется тремя уровнями.

- Первый уровень, высокий уровень адекватности (ВУА) при котором число

используемых компонентов модели полностью соответствует числу

компонентов оригинала.

- Второй уровень, средний уровень адекватности ( СУА) при котором

неполное соответствие представленных компонентов. До 50 процентов

относительно оригинала.

- Третий уровень , низкий уровень адекватности (НУА)– число компонентов

модели не соответствует числу компонентов оригинала.

Более подробно остановимся на качественных уровнях для каждого

соответствующего параметра [7].

- Для ВУА характерно практически полное совпадение всех основных

геометрических моделей оригинала и модели.

-СУА характеризуется наличием используемых масштабируемых,

пропорциональных размеров. При этом основные пропорции – соотношение

длины и высоты, ширины и длины и т.д., выполняются полностью

-НУА- при этом широко используется методы масштабирования, допускается

непропорциональное отображение основных габаритных размеров.

Для ВУА характерно применение 3 и более разнорасполагающихся

источника света., включая прямой, несколько обратных, и боковые.

Для СУА характерно применение метода трех световых источников,

Для НУА использование одного или двух источников освещения

модели.

Для ВУА характерно применение цветовой палитры аддитивной

системы цвет на основе RGB. При этом используется круг соответствия

цветов – круг Освальда. Используются интуитивные системы цвета на основе

HSB и HSL. Совокупное использование систем цвета позволяет получить

цвет соответствующий оригиналу.

Для СУА используется в основном только аддитивная система цвета

RGB и один из компонентов HSB.

Для НУА используются только компоненты RGB.

Для ВУА используется реалистичное тенеотделение. Подбор шумов

определяется заданной функцией распределения, которая наиболее точно

отображает существующие неоднородности и неровности поверхностей.

Учитываются параметры бликов, самосвечения и отражающей способности

моделируемого объекта.

Для СУА используются стахостические и условно-стахостические

функции распределения шума. Учитывается отражающая способность

моделируемого объекта.

Для НУА используются теневые эффекты и светошумовые

стахостические эффекты. Для ВУА используются готовые текстуры с

высокой точностью отображения реалистичности объектов. Для СУА

130

используются материалы и текстуры, имеющиеся в пользовательской

библиотеке. Для НУА используется простейший набор материалов и

текстур. программного обеспечения и средства программной среды, является

прямая зависимость размеров, (веса) занимающей модели на общем

пространстве

Одним из самых главных недостатков высокой степени адекватности

при использовании в качестве инструментария является прямая зависимость

качества и адекватности отображения от занимаемого объема компьютерной

памяти. На объем занимаемого пространства влияет не только использование

качественных материалов и текстур, но и наличие, и функционирование

дополнительных и вспомогательных элементов, таких как свет и шум.

Таким образом, условия адекватного отображения модели определяются

оптимизационным подходом.

На основе адекватного отображения модели можно провести действие

обратное моделированию, с цель проверки адекватности, синонимизма и

асимтотизма модели.

Применяя все обратные действия к модели, получаем исходное реальное

состояние объекта и сравниваем его с оригиналом. Это действие называется

демоделированием. Демоделирование- очень сложный процесс, но это

наиболее точный критерий оценки адекватности модели.

Таким образом, компьютерное моделирование заняло свою, важную и

эффективную нишу в ИКТ. Кроме этого при помощи компьютерного

моделирования можно с достаточной степенью адекватности

спрогнозировать влияние процессов глобализации на окружающую среду.

БИБЛИОГРАФИЯ

1. Волкова В. Н. Теоретические основы информационных систем. – СПб .: Издательство Политехнического университета, 2014.

2. Гонсалес Р., Вудс Р. Цифровая обработка изображений: практические советы. - М.: Техносфера, 2012.

3.Гельмгольц Ю.Я. Интерфейс и особенности работы в 3D MAX.-СПб.:

Издательство Политехнического университета,2014.

4.Гольфштейн Ю.А. Пособие по проектированию трехмерных моделей. -

М.:Техно,2012.

5. Комаров А. Е. Мультимедиа-технология .- М.: Лаборатория книги, 2012.

6. Красильникова В. А. Теория и технологии компьютерного обучения и тестирования. - М.: Директ-Медиа, 2013.

7. Совертков П. И., Назин А. Г. Моделирование в интегративном проекте по математике и информатике. Элективный курс: практикум .- М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2012.

8.Тозик В. Т., Самоучитель SketchUp. — СПб., 2013.

9.Шоферман Л.И. Практикум по Sketch Up.-Спб.:АртМедиа,2014.

10.Ятманкин С.Ю Алгоритмизация трехмерных построений.-Саратов:

Штрих,2014.

131

11.Чесноков А.Н. Компьютерное моделирование и инженерная графика в

системах автоматизированного проектирования: учебно-методическое

пособие.- Самара: ПГСГА,2010.

ФОРМИРОВАНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ

СТУДЕНТОВ НАПРАВЛЕНИЯ: «СОЦИАЛЬНАЯ РАБОТА»

Гребенникова Наталья Борисовна канд. пед. наук, доцент кафедры социальной работы, педагогики и психологии

Омского государственного университета имени Ф.М. Достоевского.

Никифорова Евгения Васильевна магистрант 2-го курса направления «Социальная работа» Омского

государственного университета имени Ф.М. Достоевского.

Аннотация. В статье представлены результаты исследований уровня

сформированности различных компонентов социальной компетентности

студентов направления «Социальная работа», а именно, исследование уровня

профессиональной готовности студентов, исследование форм проявления

социальной активности, исследование по выявлению ценностных позиций.

На основании результатов исследования определены методы формирования

социальной компетентности студентов.

Ключевые слова:компетенции, социальная компетентность,

компоненты социальной компетентности, профессиональная готовность,

социальная активность, социальная адаптация, ответственность.

В результате динамических социально-экономических и социально-

политических изменений в обществе возросла роль профессионального

образования специалистов социальной сферы. Качество профессионального

образования специалистов по социальной работе во многом определяет

успешность социальных преобразований во всех сферах жизнедеятельности.

В перечне компетенций, указанном в Федеральном государственном

образовательном стандарте высшего профессионального образования по

направлению «Социальная работа»,следует выделить те, которые

характеризуют специалиста, обеспечивающего позитивные социальные

преобразования:

-готовность к разработке и реализации социальных технологий,

учитывающих особенности современного сочетания глобального,

национального и регионального, специфику социокультурного развития

общества;

-способность создавать социальные проекты для работы в трудных

жизненных ситуациях, для обеспечения физического, психического и

социального здоровья людей;

132

Данные компетенции следует отнести к компонентам социальной

компетентности, так как они отражают необходимость проявления

специалистами социальной сферы добровольного и осознанного желания

действовать во благо общества, принимать социальные задачи как свои и

включаться в их решение. Согласно социально-психологической теории,

социальная компетентность рассматривается как:

-способность, умение функционировать в обществе, знать проблемы в

обществе, понимать механизм его деятельности;

-социально-активную деятельность и реализацию социально-направленных

проектов;

-способность человека социально адаптироваться в обществе, принимая

правила, нормы, законы социальной жизни, и одновременно – умения

реализовать себя как неповторимую индивидуальность, осуществлять

сознательный выбор, формировать для себя и общества систему ценностей;

-способность в обществе брать на себя ответственность участвовать в

совместном принятии решений в функционировании и развитии социальных

институтов[2,c.21].

Объемность данного понимания сущности социальной компетентности

специалистов требует и комплексного подхода в её формировании с учетом

всех компонентов. Для определения основных направлений и методов

формирования социальной компетентности студентов необходимо:

1.Исследовать уровень сформированности перечисленных выше

компетенций как компонентов социальной компетентности.

2.На основании анализа результатов эмпирического исследования

сформулировать проблемы формирования всех компонентов социальной

компетентности.

3.Подобрать методы и определить психолого-педагогические и

организационные условия формирования социальной компетентности

студентов университета направления «Социальная работа».

С нашей точки зрения, способность и умение функционировать в

обществе для специалистов по социальной работе определяется их

готовностью к профессиональной деятельности. Профессиональная

готовность рассматривается нами как интегративное качество личности

специалиста, которое основывается на владении знаниями и умениями в

области профессиональной деятельности, на накопленном первоначальном

профессиональном опыте и профессиональной компетентности. Таким

образом, готовность студентов к профессиональной деятельности может

рассматриваться на личностном, теоретическом и технологическом уровнях.

Исследование профессиональной готовности студентов направления

«Социальная работа» проводилось нами с помощью методики

«Профессиональная готовность социального педагога» [4, с.207]. Данная

методика позволяет выявить четыре уровня профессиональной готовности:

оптимальный, допустимый, критический и недопустимый.

133

При анализе результатов исследования нами выявлено, что 8%

студентов оценивают свои личностные качества как оптимальные, 72%

молодых людей считают, что обладают допустимым уровнем личностной

готовности. В отношении теоретической готовности необходимо отметить,

что 82% студентов оценивают свои знания как допустимые, а 18% отмечают,

что их знания находятся на критическом уровне. Самые низкие результаты

получены нами относительно технологической готовности: 75% студентов

оценивают свой уровень как допустимый,а 25%-как критический.

Следовательно,существует необходимость увеличения количества

практикумов – тренажеров на учебных занятиях.

Вторым компонентом социальной компетентности является социально –

активная деятельность студентов. Под социальной активностью мы

понимаем осознание личностью взаимосвязи с социумом и конструирование

способа взаимодействия с ним, позволяющего раскрыть свой потенциал.

Таким образом, социальная активность отличается от других видов

активности человека рядом особенностей:

1.Она проявляется и развивается в социальной среде;

2.Социальное взаимодействие является тем процессом, в результате

которого, она возникает и развивается;

3.Характером деятельности при проявлении социальной активности является

преобразование социальной среды и себя посредством этого;

4.Она проявляется на стыке личного и социального интереса.

К.Д.Абульханова- Славская к основным формам проявления социальной

активности относит инициативность и ответственность[1,с.37], в зависимости

от выраженности которых, она выделяет четыре ролевые позиции в

социальной деятельности:

-исполнитель (при преобладании ответственности и незначительном

проявлении инициативности);

-интегратор идей (при выраженности инициативности и незначительном

проявлении ответственности);

-организатор (при проявлении как инициативности, так и ответственности);

-наблюдатель (при незначительном проявлении ответственности и

инициативности).

Специфика профессиональной деятельности специалистов по

социальной работе состоит в том, что требует умений эффективной

реализации всех четырех ролевых позиций:

-участие в различных программах и проектах обеспечивается

исполнительскими способностями;

-позиция наблюдателя необходима для проведения диагностических

исследований;

-роль интегратора идей позволяет специалисту выполнять функции

координатора и консультанта в работе с частным случаем;

-роль организатора является необходимым условием для разработки и

реализации авторских инновационных проектов и программ.

134

Исследования форм проявления социальной активности студентами

разных курсов специальности «Социальная работа» Омского

государственного университета им. Ф.М.Достоевского позволяют выявить

некоторые проблемы в их профессиональном становлении.

С целью выявления форм проявления социальной активности нами было

проведено анкетирование студентов в количестве 86 человек, из них 22

первокурсника, 16 человек обучаются на 2 курсе, 21 студент третьего курса,

14 четверокурсников, 13 студентов 5 курса. Результаты исследования

представлены в таблице № 1.

Таблица. №1

Предпочитаемые формы проявления социальной активности

студентами разных курсов

Формы проявления

cоциальной

активности

1курс 2курс 3 курс 4 курс 5 курс

Исполнитель 50% 27% 30% 60% 20%

Организатор 9% 10% 8% 10% 10%

Интегратор идей 25% 23% 22% 15% 20%

Наблюдатель 16% 40% 40% 15% 50%

Результаты исследования свидетельствуют о том, что наибольшую

ответственность проявляют студенты 1 и 4 курсов в качестве исполнителей, а

количество организаторов социально значимой деятельности на всех курсах

небольшое количество менее 10%, что свидетельствует о низком уровне

развития студенческого самоуправления.

Таким образом, подтвердилась необходимость создания системы

внеурочной деятельности студентов, вовлечения молодежи в социально-

значимые волонтерские проекты, повышения авторитета органов

студенческого самоуправления. Важным аспектом формирования социальной

компетентности студентов могут стать тренинги социальной активности.

Третьим компонентом социальной компетентности является

способность человека социально адаптироваться в обществе, принимая

правила, нормы, законы социальной жизни, и одновременно – умения

реализовать себя как неповторимую индивидуальность, осуществлять

сознательный выбор, формировать для себя и общества систему ценностей.

Ценностные позиции студентов второго курса направления «Социальная

работа» исследованы нами с помощью методики Е.Б. Фанталовой «Уровень

соотношения «ценности» и «доступности» в различных жизненных сферах»,

которая позволяет выявить как самые значимые, так и самые доступные

ценности. Наиболее значимыми для второкурсников ценностями являются:

счастливая семейная жизнь, здоровье, уверенность в себе и любовь.

135

Значимость перечисленных выше ценностей определяется возрастными

особенностями молодых людей,основная проблематика лежит в

недоступности ряда ценностных позиций.

Среди самых недоступных ценностей для студентов выделена

следующая группа: интересная работа, материальное благополучие,

счастливая семейная жизнь, творчество и активная деятельная жизнь, что

свидетельствует об отсутствии побудительной силы к получению

профессионального образования как ресурса для построения перспективных

жизненных и профессиональных планов.

Необходимо отметить, что профессиональная деятельность специалиста,

осуществляющего работу с частным случаем, может быть названа духовно-

творческой. Профессиональная культура в данном случае выступает

«качественной мерой гармоничного развития, диалектического единства

духовности и уровня профессионального мастерства работников социальной

сферы, выполняющих свои функциональные обязанности».

Вазина К.Я. определила условия, необходимые специалисту для

осуществления духовно творческой деятельности:

1.Творчество должно занимать в иерархии ценностей специалиста ведущее

место.

2.Он должен владеть средствами и способами творческой деятельности и

иметь успешный опыт их применения.[3,с.66].

Исследование значимости ценности творчества по методике Фанталовой

Е.Б. выявило, что у студентов 2 курса специальности «Социальная работа»

среди 12 ценностей: творчество занимает 11 место по значимости и 9 место

по доступности, что свидетельствует о необходимости целенаправленной

работы со студентами по раскрытию их творческого потенциала.

Переориентация ценностных позиций молодых людей может быть

осуществлена с помощью использования рефлексивных технологий в

образовательном процессе. «Рефлексивная деятельность определяется как

составляющая человека культуры, его гуманности, духовности готового к

профессиональному саморазвитию, критерием которого является социальная

компетентность, личностный рост, образовательная траектория.»[3,с.64] .

Четвертый компонент социальной компетентности проявляется в

способности, брать на себя ответственность за свои поступки и дела

сообщества, участвовать в совместном принятии решений, а так же в

функционировании и развитии социальных институтов. Уровень

сформированности данного компонента социальной компетентности

студентов исследовалась нами методом наблюдения за поведением будущих

специалистов в процессе деловой игры. В рамках проведения деловой игры

«Кораблекрушение», студентам предоставлялась возможность выбора

стратегии поведения.

Молодыми людьми сделаны следующие выборы: 25% студентов

предложили свои услуги и проявили готовность к самостоятельным,

ответственным и профессиональным действиям, 50% молодых людей

136

предпочли обращение за распоряжением к ответственному лицу, 25% не

предложили способа поведения в сложной жизненной ситуации. Результаты

наших исследований проиллюстрировали необходимость в использовании

игровых технологий на учебных занятиях. Игровые технологии позволяют

создать возможность выбора и обсудить со студентами различные стратегии

поведения в жизненных и профессиональных ситуациях, а также последствия

сделанных выборов.

Таким образом, анализ результатов исследований степени

сформированности различных компонентов социальной компетентности

студентов направления «Социальная работа», позволил нам определить

психолого-педагогические условия, методы и технологии их формирования.

К основным методам и технологиям формирования социальной

компетентности следует отнести:

1.Применение рефлексивных образовательных технологий;

2.Использование практикумов-тренажеров на учебных занятиях;

3.Проведение тренингов социальной активности;

4.Организация и проведение конкурсов социальных проектов, содействие

участию студентов в социально-значимых мероприятиях;

5.Использование деловых, ролевых и коммуникативных игр на учебных

занятиях.

Основными психолого-педагогическими условиями для формирования

социальной компетентности студентов являются:

1.Культурная образовательная среда, созданная на основе гуманистических

ценностей.

2.Система внеурочной деятельности, направленная на развитие творческого

потенциала.

3.Повышение авторитета органов студенческого самоуправления

Список литературы:

1.Абульханова – Славская К.А. Стратегия жизни.- М.: Мысль, 1991.- 299с.

2.Басов Н.Ф.. Смирнова Е.Е. Теория и практика формирования социальной

компетентности в высшей школе в контексте компетентностного подхода //

3.Реализация компентентностного подхода в высшей школе: коллективная

монография/ отв.ред. А.Ю. Нагорнова - Ульяновск. Зебра,2016-320с.

4.Вазина К.Я. Единство творчества человека и рефлексивных способностей.//

Вестник ОГУ №4/апрель 2007с.64-70.

5.Гребенникова Н.Б., Никифорова Е.В. Исследование качества подготовки

специалистов по социальной работе в рамках компетентностного подхода//

Современное образование :

6.Проблемы взаимосвязи образовательных и профессиональных стандартов:

материалы междунар. Науч.- метод. Конф., 28-29 января 2016г.. Россия,

Томск.- Томск: Изд-во Томск. Гос.ун-та систем упр. И радиоэлектроники,

2016.-з44с.

137

7.Фанталова Е.Б. Методика «Уровень соотношения «ценности» и

«доступности» в различных жизненных сферах»// Журнал практического

психолога.-1996.- №2.- с.32-34.

N.B. Grebennikova, E.V. Nikiforova

Annotation. The article presents the results of formation of the various

components of social competence of students of the direction "Social work",

namely, the study of the level of professional readiness of students, the study of

forms of manifestation of social activity, a study to identify valuable items as

described Fantalovoy E.B and identifying levels of responsibility within the

business game "Shipwreck".

Keywords: competenses,social competence, components of social

competence, professional readiness, social activity, social adaptation,responsibility.

ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ

ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ИНТЕГРАЦИЯЛАНУЫ

Дюсенгалиева Арайлым Махмудовна жаратылыстану магистрі,

Батыс Қазақстан инженерлік-технологиялық колледжінің

техникалық пəндер оқытушысы

Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыруда мүлде

өзгерген жаңа заман талабына сай білім беру, сол қоғам талабына сай жаңа

ұрпақ қалыптастыру негізгі міндеттердің бірі болып табылады. Заман

талабына сай білім берудің мақсаты – күнделікті жаңарып өзгеріп отырған

ортада тұлғаның саналы және өз бетімен шығармашылық іс-әрекет жасай

алуына қолайлы жағдай туғызу екендігі мәлім. Сондықтан, білім беру

ұйымдарында міндеті өздігінен дамитын, өзін-өзі жетілдіретін, өзіндік ойы

бар, белсенді қызмет атқарып,дұрыс шешімдер қабылдай алатын азаматтарды

дайындау.

Тәуелсіздігіміздің 20 жылдық қарасаңында үлкен бір бөлімі адам және

адамзат құндылықтарына арналған Конституциямызды айтпағаннның өзінде,

заман талабына сай қабылданып отырған бағдарламалар мен Елбасы

Жолдауларының барлығы адами капиталды дамыту және білім беру

мәселелерін айналып өтпеген.

Кешегі КСРО білім беру кеңістігі кезінде жоғалтып ала жаздаған рухани

құндылықтарымызға Батыс үлгісі басымдық танытып, жаһандану үрдісі

ұлттық құндылықтарымызды жұтып қоймайды ма?- деген сұрақ туындайды.

Әлемдік білім кеңістігі және кәсіптік білім берудегі жаһандану туралы терең

теориялық және практикалық тұрғыда және салыстырмалы педагогика

негізінде зерттеулерді қажет етедігі ашық сұрақтардың бірі екендігі анық.

138

Қазіргі таңда халықаралық білім беруді зерттеуге арналған сұраныстың

көбейюі, ұлт пен мемлекеттің дамуының үрдісі жаһандану және интеграция

кезіндегі білім беру екендігінің айқын көріністері болып табылады.

Әлемдік білім беру кеңістігіндегі ұлттық білім беру жүйесінің даму

сатысы мен кірігуі, әлемдегі білім берудің дамуының басым бағыттары

болып отыр. Интеграция тұрғысындағы жаһандану құрылымдары сол

мемлекеттің білім берудегі саясатын, жұмыспен қамтылуын, кадрларды

даярлау, халықаралық ұйымдардың әлемдегі және аймақтағы рөлінің

күшейуінің объективті және қарқынды іс-әрекетінің көрінсін айқындайды.

«Жаһандану» термині соңғы бірнеше жылдарда үлкен қолданысқа ие

болды.

1980 жылдардан бастап жаһандану жағдайында білім берудің негізгі

мақсаты болып жұмысын тиімді басқаратын мектептердің қасиеттерін

сипаттау болып табылды,1990 жылдарда тимді мектептерді айқындау, 2000

жылдарда тиімді мектептердің негізін қазіргі заман талабына сай түсіндіру,

ал 2010 жылдан бастап білім беру ұйымдарын одан әрі тиімді жасау мәселесі

күн тәртібіне шықты.

Қазіргі таңда әлуметтік, эканомикалық және технологиялық

өзгерістердің үлкен жылдамдығын ескере отырып, болашақтағы білім беру

жүйесіне әлемдегі жетекші білім беру ұйымдарының күтілетін нәтижелері

мен әсері қандай болады деген сұрақ туындайды.Яғни:

АКТ-ды кәсіптік білім беруде және басқаруда қолдану жолдары және

оны пайдаланудағы әртүрлі деңгейлер жүйесіндегі нәтижелігі;

кәсіптік білім берудің өзекті талаптары АКТ-дың мүмкіндігіне

байланысты құрылуы;

кәсіптік білім беру үрдісін оқу-әдістемелік және жаңашылдық негізде

қамтамасыз етуді жетілдіру;

кәсіптік білім берудің барлық салалары үшін жоғары білікті және

бәсекеге қабілетті кадрларды даярлаудың сапасын арттыру;

отандық дәстүрлер, әлемдік тәжірибе мен тұрақты даму қағидалары

негізінде кәсіптік білім беру мазмұны мен құрылымын жаңарту.

ХХІ- ғасырдың шынайы кілті жаһандану білім саласына келді. Соның

арқасында әлемдік экономиканың интеграциялануы, жаңа ақпараттық

технологиялардың пайда болуы оның пайдалану өрісінің кеңейгені белгілі.

Кәсіптік мектептегі білім алу ғылымның іргетасы және мемлекет

дамуының алтын қазығы екені белгілі.

Тәуелсіз еліміздің кезең-кезеңмен атқарып жатқан білім саласындағы іс-

шаралары мемлекеттің өре мен қуатының ізденісін аңғартады.

Жаhандану заманында интеллектуалды азамат қалыптастыру, қойылған

міндеттер бойынша жастардың дүниетанымын өзгертіп, олардың жаңаша

ойлау қабілетін арттыруға, білімге деген құштарлығын оятуға, отансүйгіштік

қасиетін одан әрі дамытуға бағытталып отыр, бәсекеге қабілетті азаматтарды

даярлауға ғана қатысты емес, оларды ел экономикасын, мәдениетін алға

тартатын күш ретінде орнықтыруға да байланысты. Білім жүйесін әлемдік

139

дамыған инновациялық технологиялармен жабдықтау, білім мен ғылымның

халықаралық стандартын меңгеру, сапалы білім беруге қол жеткізу, қоғам

сұранысына жауап беретін білікті маман даярлау.

Отандық және шетелдік зерттеушілердің ойына қарағанда, жаһандану

жағдайында өмір сүретін болашақтың адамы ерекше құзыреттілік ие болуы

керек олар:өзара ынтымақтастық, мотевациялық факторларды нұсқау етіп

пайдалану,барлық жағдайда да шыдамды, тілдерге бейім, азаматтық борышы

мықты болу міндет.

Жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйелерінің дамуы және

интеграциялануының мақсаты:

1.Әлемдік жаhандану жағдайында ұлттық білім беру жүйелерінің дамуы және

интеграциялануының кезеңінде жастарға берілер білімнің мазмұнын ұлттық

құндылықтармен, мәдениетаралық түсінік-пайыммен, ақпараттық

жетістіктермен, тілдік (ана тілі мен шетел тілдері) байлықпен толықтыру.

2.Жастардың бойында қоғамның экономикалық және әлеуметтік саласына

деген практикалық таным негізін қалыптастырып, өзінің, отбасының,

достарының, айналасының, жалпы қоғамның әл-ауқатын ойлайтын

жауапкершілігін сезіндіру.

3. Шыққан әлеуметтік тегіне қарамай, талантты да белсенді, білімді де ойлы

жастарды толық қолдау арқылы қоғамның әлеуметтік икемділігін

қамтамасыз ету қажет. Осы арқылы жас буынның ақылды адам денсаулығы

зор,рухани дүниесі бай, адамгершілікті, тәуелсіз жеке тұлғаны қалыптастыру.

4.Кәсіптік білім мәдениеті мен қоғам алдындағы жауапкершілікке

бағытталған кешенді іс-шараны жағымсыз нәрселерді (наркомания,

бейәдептілік, т.б.) аластатуға бағыттап құру.

5.Білім – еркіндік пен таңдаудың көзі әрі дем берушісі. Білімге әлеуметтік

тапсырыс беруші – жалғыз мемлекет емес, мүдделі мекемелер, ойлы да іскер

адамдар болуы тиіс.

Кәсіптік орта мектептер жаһандану заманындағы білім экономикасының

өзегі болып, еліміздің инновациялық дамуының қозғаушы күшіне

айналуының шарттары:

Сондықтан мектептерде неғұрлым білім беру жүйелерінің дамуы және

интеграциялануы таза, серпінді, шығармашыл, толыққанды болса, ол келіп

құятын білім айдыны да сондай дәрежеден табылады. Нәтижесінде

отбасында, қоғамдағы өмірлік құндылықтар жақсарып,сапалық

көрсеткіштер жоғарылайды.

Бүгінде дүниежүзі мемлекеттері мен олардың білім жүйелері жаhандану

үдерісіне үн қосып, бұдан әрі дамудың жаңа стратегиялары мен

бағдарламаларын ұсынып отыр. Жалпы әлемдік даму бәсекелестікке

негізделген. Білім саласындағы жаңа ойлар мен жаңалықтар – әлемнің бейбіт

дамуының кепілі. Әрине, бұл дамудың және интеграциялануын уақыт пен

жағдай анықтайтыны өз межесімен, өз бағамы аз емес екені белгілі.

Сондықтан әлем айдынындағы тәуелсіз Қазақстан саясатта болсын, білім-

140

ғылым ізденісінде болсын осы меже мен бағамның үдесінен шығуға бағыт

ұстанғаны айдай анық.

Алдағы уақытта да заман талабына сай білімді әлемдік деңгейге

жеткізудің бірден-бір жолы,бұл–инновациялық қызмет.Сол үшін әр ұстаздың

алдында оқу мазмұнын жаңарту, өзінің шығармашылығын дамыту мен

шеберлігін шыңдап, озық технологияны жетік меңгеріп, әр күнгі сабағына

тиімді әдіс – тәсілді пайдалану , тәуелсіз еліміздің ертеңі саналатын – білімді

ұрпақ тәрбиелеу міндеті болып табылады. Біздің мектепте де оқытудың

тиімді жолдары мен әдіс-тәсілдерін іздестіру жұмыстары кең көлемде

жүргізіліп келеді. Жас ұрпаққа топтық, ойын, тірек сигналдары, модульдік

тестік жүйе, интерактивті, оқытудың компьютерлік, дамыта оқыту

технологиялары бойынша білім беруде. Бұл Елбасы алға қойған міндет,

заман талабына сай ғылыми – техникалық білім қалыптастыру .

Әр дамыған мемлекет жаһандану жағдайында ұлттық білім беру

жүйелерінің дамуы мен интеграциялануы бәсекеге қабілеттілігі оның

ғылыми әлеуетімен өлшенеді.Осы мәселе бойынша білім

саласында инновациялық даму ұлтымыздың нанотехнологиясын және

биотехнологиясын дамыту. Білімге қызығушылығы жоғары оқушыларды

тәрбиелеу.

Болон декларациясына қол қойған кез келген еуропалық елдің білім беру

жүйесі жаһандану жағдайында төл халқының тарихына, мәдениетіне және

рухани өміріне, ана тіліне сүйіспеншілік пен құрмет сезімін қалыптас-

тыратын ұлттық ерекшелікке тән.

Қорыта келгенде жаһандану жағдайында ұлттық білім беру жүйелерінің

дамуы және интеграциялануы, білім берудің жаңа үлгісінде іскерлік сипат

байқалып, өз бетінше үздіксіз білім алуға ұмтылуды қалыптастыру және

шығармашылық қабілетін дамыту. Өз отанына деген патриоттық сезім

жоғары, санасы азат, ойы озат, барлық жаңалықтарға жаны құштар азамат

тәрбиелеу.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналған Мемлекеттік

бағдарламасы.

2.И.З. Гликман Воспитатика учебник М.,НИИ 2009.

ИННОВАЦИИ В ОРГАНИЗАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО

ТЕСТИРОВАНИИ В

РОССИЙСКОМ ОБРАЗОВАНИИ

Кадневский Валерий Михайлович Омск, Омский государственный университет им. Ф.М. Достоевского, профессор

кафедры социальной работы, педагогики и психологии

Внедрение тестовых методов в образовании в современной России (как

и в странах СНГ) относится к педагогическим технологиям возвратного типа.

Известно, что Лаборатория экспериментальной педагогической психологии,

141

созданная в Санкт-Петербурге А.П.Нечаевым в 1901 году, активно

продвигала в образовательное пространство страны тестовые методы. После

1917 года тестовые методы были востребованы на государственном уровне и

обеспечивались бюджетным финансированием вплоть до середины 1936

года.

За первые десятилетия ХХ века российская наука, позаимствовав

многое из зарубежной практики создания и применения тестов, не носила

лишь подражательный характер. Она сама по ряду позиций была на

передовых рубежах мировой научной мысли. Об этом свидетельствуют такие

яркие факты, как «Психологические профили» Г.И. Россолимо (более

известные за рубежом как «тест Россолимо»), тест геометрических фигур

Ф.Е. Рыбакова, тесты моторной одаренности Н.И. Озерецкого, нашедшие

применение и в зарубежной практике [1, с. 297 ].

Постановление ЦК ВКП (б) «О педологических извращениях в системе

наркомпросов», принятое в июне 1936 года, поставило под запрет не только

педологию (науку о ребенке), но и тесты. [2, с. 173 ]. Запрет тестов оказался

непродуманным решением,продиктованным политическими соображениями.

Не случайно, поэтому спустя два десятилетия вскоре после ХХ съезда КПСС

тестовые методы постепенно возвращаются в сферу образования.

Появление в конце 1950-х гг. электронно-вычислительных машин (ЭВМ) в

ведущих вузах СССР ускорило процесс возрождения учебных заданий в

тестовой форме. Машинный вариант учебных заданий требовал введения в

ЭВМ, как минимум, двух вариантов ответов.

Однако полномасштабному возрождению тестовых методов в сфере

образования препятствовало искусственно созданное препятствие, которое

породило противоречие между объективной потребностью применения

тестов в учебном процессе и необъективным политическим решениям об их

запрете. В результате внедрение тестов осуществлялось по-прежнему только

точечными методами.

Ситуация изменилась с распадом СССР. С 1990-х годов процедуры

массового тестирования активно внедряются в образовательное пространство

стран СНГ. В России массовое тестирование на федеральном уровне стали

внедрять с 1995 года. Тестирование внедряли как опережающий пробный

экзамен исключительно на добровольной основе. За символическую плату

ученики выпускных классов средней школы уже в апреле каждого года

могли сдать опережающий экзамен, который тоже, в свою очередь, на

добровольной основе могли засчитать в школе в качестве выпускного или в

вузе в качестве вступительного.

Грамотное управленческое решение обеспечило успех быстрому

внедрению тестовых методов. Многие преподаватели и учителя-практики по

достоинству оценили тестовые технологии, которые имеют немало видимых

преимуществ по сравнению с традиционными методами обучения и контроля

знаний. Среди этих очевидных преимуществ назовём, в первую очередь,

142

огромную экономия учебного времени за счёт существенного сокращения

устных опросов каждого из обучавшихся. Именно этот фактор, как и ряд

других (например, исключение возможного субъективизма учителя ) привели

к тому, что тысячи преподавателей на постоянной основе стали использовать

в учебном процессе тестовые технологии без какого-либо административного

принуждения. Внедрение процедур массового тестирования на добровольной

основе позволило накопить необходимый опыт, в полном объёме оценить

возможности, достоинства и недостатки массового тестирования и

приступить к введению и внедрению единого государственного экзамена

(ЕГЭ).

Практика проведения ЕГЭ показала, что процедура массового

тестирования может по праву претендовать на роль педагогической

технологии, способствующей сбережению здоровья обучающихся. Это

выражается, в первую очередь, в исключении возможности проявления

субъективизма со стороны учителя при оценке знаний своих учеников. ЕГЭ

создаёт более комфортную ситуацию, как для экзаменационного процесса,

так и для экзаменующихся, ибо исключает из процедуры учителя, оставляя

сдающих экзамены, по сути, наедине с бумажными носителями

экзаменационных заданий. Не менее важен в плане здоровьесбережения и

фактор аннулирования дополнительного вступительного экзамена в вузы.

В связи с внедрением процедур массового тестирования

активизировалась и отечественная научная мысль. Отметим, что в течение

многих десятилетий ХХ века теория и практика применения тестов в

образовании была сориентирована на обслуживание требований

педагогической диагностики. Поэтому зарубежная и обслуживание

требований педагогической диагностики. Поэтому зарубежная и

отечественная литература многие десятилетия акцентировала внимание на

теоретических проблемах тестового контроля, проблемах разработки и

совершенствования методик создания и применения тестов для

педагогического контроля (входного, рубежного, итогового). При этом

исследователи обращали внимание на обучающие возможности тестов,

создаваемых для контроля знаний. Однако их обучающий потенциал

рассматривался в основном через призму контролирующих функций, когда,

например, испытуемый после решения теста рубежного контроля мог

увидеть свои пробелы в знаниях и попытаться ликвидировать их к

следующему тестированию. Как показывает современная отечественная

образовательная практика, такой подход обладает определённой узостью и не

в полной мере раскрывает потенциал тестовых технологий, применяемых в

образовании.

В отечественной литературе в последние десять–двадцать лет

утвердилось (или утверждается) разделение тестов по их основному

функциональному назначению–на тесты обучающие и тесты

контролирующие. Это новый подход к использованию тестовых методик в

143

образовании. С середины 1990-х гг. в отечественном образовании, ставшим

уже традиционным точечным методом, создаются и применяются тесты,

специально предназначенные для целей обучения. Одновременно в научной

литературе разрабатывается проблема обучающих тестов.

В создании, применении и теоретическом осмыслении обучающих

тестов наметилось три подхода. Так, В.А. Федорова считает, что в

обучающем режиме по курсу географии «при помощи тестовых заданий

целесообразно изучать те темы или разделы учебных дисциплин, которые

имеют обширный теоретический и фактический материал (много понятий,

определений, терминов), являются базовыми для дальнейшего изучения

курса» [3, с. 8]. Обратим внимание на подход В.А. Фёдоровой к созданию

обучающих тестов. По её мнению, обучающие тесты должны быть созданы

только к тем темам, которые являются базовыми для дальнейшего изучения

курса географии и содержат много понятий, определений и терминов. Такой

подход можно назвать выборочно-тематическим.

Н.А. Сеногноева при разработке обучающих тестов по курсу геометрии,

как и В.А. Фёдорова, придерживается тематического подхода, но не

выборочного, а охватывающего все темы учебного курса. При этом

обнаруживается и существенное отличие её позиции. Н.А. Сеногноева

исходила из того, что для каждой темы должен быть создан банк заданий

«при котором задачи группируются вокруг выделенных для данной темы

базовых геометрических конфигураций». При этом Н.А. Сеногноева считает,

что задания внутри каждой темы «целесообразно выстраивать в соответствии

с принципом постепенного нарастания сложности», предусматривая

дублирующие варианты, для «работы с теми учениками, которые

не справятся с данной задачей при первом прохождении теста» [4, с. 11]. В

позиции Н.А. Сеногноевой, таким образом, тематический подход при

создании обучающих тестов содержит ориентацию на полный тематический

охват курса геометрии с дублированием вариантов обучающих тестов для

более слабых учеников и соблюдением принципа возрастающей трудности

заданий, который обязателен для тестов итогового контроля знаний. Можно

сказать, что в подходе Н.А. Сеногноевой четко просматривается ориентация

на создание обучающих тестов в вариантах максимально возможного

приближения их к тестам экзаменационного типа.

Представляется целесообразным и третий подход, опирающийся на

идею сплошного тестирования учебников. Автором данной статьи предложен

и реализован на практике метод сплошного тестирования учебников в

процессе преподавания курса «История России» на подготовительном

отделении Омского государственного университета. В 1995 г. при введении в

педагогическую терминологию понятия «обучающий тест» была внедрена и

система пособий, объединенных общим названием «История России в

тестах», которые в 1996–1997 гг. и последующие годы были неоднократно

144

опубликованы [5]. В основу создания обучающих тестов по истории России

был положен метод сплошного тестирования. При таком подходе весь

материал учебника, пригодный для формализации, выстраивается в тестовой

форме в соответствии с последовательностью его изложения в учебнике.

Создание обучающих тестов методом сплошного тестирования

отличается более полным переложением учебного материала в тестовую

форму, и в таком варианте может рассматриваться как еще одна из форм

распространения учебных знаний. По курсу истории России при таком

подходе можно формировать и тематические тесты по любой проблеме

учебного курса (история культуры, внешняя политика России, общественные

движения, имена и даты и т. п.) в хронологическом диапазоне с древнейших

времен до начала XXI века.

Поиск оптимального варианта обучающего теста привел к выводу, что

наиболее прагматичным (с точки зрения обучающихся) является вариант

обучающего теста, дублирующего материал учебника в объеме параграфа.

Еще в первые десятилетия ХХ в. российские разработчики тестовых заданий

отмечали тот факт, что тесты не только служат измерительным

инструментом для оценки знаний школьников, но и обладают обучающими

свойствами, однако термин «обучающий тест» в отечественной науке стал

употребляться лишь в конце ХХ века.

Под термином «обучающий тест» мы подразумеваем не

стандартизованный экзаменационный тест, где соблюдены принцип

расположения заданий по возрастающей степени трудности, принцип

хронологической последовательности, где выявлены апробационным путём

статистические свойства каждого задания и др. Мы считаем, что обучающий

тест–это группа заданий в тестовой форме,объединенных

(стандартизованных) принципом соответствия последовательности

изложения материала в учебнике.

Научная мысль не стоит на месте, и идея сплошного тестирования

нашла продолжение и развитие в идее квантования учебных текстов. Под

квантованием понимают разделение учебного текста (параграфа) на

небольшие части, которые снабжаются дополнительными подзаголовками,

наилучшим образом отражающими смысл квантованного текста и заданиями

в тестовой форме, Для лучшего понимания учебного текста его

рекомендуется сократить и сделать более понятным для обучающихся. Таким

образом, членение и сокращение учебных текстов, снабжение их

подзаголовками и заданиями в тестовой форме отражают суть метода

квантования. В последние три года идею внедрения в учебный процесс

квантованных текстов активно обсуждают на страницах журнала

«Педагогические измерения», а редактор журнала В.С. Аванесов считает, что

квантование учебных текстов и снабжение их заданиями в тестовой форме,

становятся «средством новой образовательной технологии» [5, С. 62]. . Такая

145

форма позиционирования учебных знаний может найти применение в

системе дистанционного образования. Дело остаётся за малым: нужно найти

авторов, способных справиться с такой достаточно кропотливой и

ответственной работой. Всё большую значимость с приобретает

компьютьсятерное тестирование Исследования ведутся в нескольких

центрах. По мере развития компьютеризации в российском образовательном

пространстве компьютерное тестирование будет наполняться конкретными

технологиями.

Следует также отметить важность и значимость социальных функций

ЕГЭ. Мировая практика показывает, что современный педагогический тест,

созданный с соблюдением всех требований теории педагогических

измерений, позволяет не только получать объективную информацию об

уровне подготовленности обучающихся, но и служит элементом

общественной стабильности, ибо позволяет распределять выпускников

образовательных учреждений в соответствии с их индивидуальными

способностями и в интересах социума.

Кроме того, тестирование позволяет одномоментно получить

информацию об учебных достижениях во всём образовательном

пространстве России для принятия взвешенных управленческих решений.

Получение объективной информации, не искажённой субъективным мнением

учителя, имеет значимость для управленческих структур при определении

перспектив развития общества и функционирования государства.

Объективные данные о результатах обучения и уровне знаний обучающихся,

по большому счёту, являются залогом успешного развития социума и

государства в мировом цивилизационном процессе.

Список литературы:

1.Кадневский В.М. Тестовые методы и тесты в цивилизационном процессе. –

Омск, Изд-во ОмГУ, 2015.-364 с.

2.Народное образование в СССР. Общеобразовательная школа: сб. док. 1917–

1973. – М., 1974. –560 с..

3.Федорова В.А. Педагогические функции тестов в современной школе:

Автореф. дис. … канд. пед. наук. – М., 2003. – 23 с.

4. Сеногноева Н.А. Использование обучающих тестов в курсе геометрии 7–9

классов: Автореф. дис. … канд. пед. наук. – М., 1996. –21 с.

5.См., например, Кадневский В.М. Тесты по истории России с древнейших

времен до конца XVIII в. – М., 2001. – 304 с. и др.

6. Журнал «Педагогические измерения». 2014. № 1. С. 62.

РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІК БІЛІМ ІЗГІЛІККЕ БАСТАР ЖОЛ

Абдикеримова Назира Жорабековна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ, Тараз қ.

146

Бүгінгі таңда бүкіл ғаламдық деңгейдегі орын алып отырған жалпы

адамзаттық дағдарыс халықтар қарым-қатынасындағы өзара түсіністік

сияқты мәселелерге кері ықпал етуде. Жалпы адамзаттық дағдарыс негізінде

рухани дағдарысты көруге болады.ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қазақстан

-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты

Қазақстан халқына жолдауында Өркениетіміз құндылықтарының дағдарысы

туралы: «Әлем ауыр дүниетанымдық және рухани құндылық дағдарысты

бастан кешіріп отыр.Өркениеттер қақтығысын, тарихтың ақырын,

мультимедиялық мәдениеттің күйреуін жариялайтын үндері жиі естіледі.

Жылдар бойы сыннан өткен рухани құндылықтарымызды қорғай отырып, біз

үшін осынау кертартпа көзқарастан тартынуымыздың принципті маңызы бар.

Біз мәдениеттер мен діндердің қатар өмір сүруі жағдайында өмір сүріп

үйренуіміз керек. Біз мәдениеттер мен өркениеттер диалогына бейімді болуға

тиіспіз»-деп айтқан болатын [1].Сондықтан да бүгінгі өскелең ұрпағымыздың

бойында шуағы төгілген мейірім мен адамшылық асыл қасиеттерді сіңіруде

ізгілікке жеткізер рухани-адамгершілік білім беру мәселесі өзекті болып

отыр.

Әлем халықтарының ойшыл ғалымдарының пайымдауынша рухани

дағдарыстан алып шығатын жол бар.Ол өзара түсіністік негізінде

қалыптасқан рухани-адамгершілікке бастар ізгілікті білім.Осы орайда

рухани-адамгершілік ұғымдарына тоқталып кетсек.

Рух дегеніміз не? Рух дегеніміз – мәңгі, шексіз, ешнәрсеге мұқтаж емес,

бірлікке негізделген махаббат пен мейірімнен тұратын, таза сана негізіндегі,

жоғарғы ақыл-парасат, ғаламдық қуатты өрістік негіздегі толық жетілген

ақпараттық жүйе. Барлық жаратылыс негізі.

Шәкәрім Құдайбердіұлының «Жаралыс басы - қозғалыс» атты өлеңінде

бұл ұғымның мәнін былайша көрсетеді.

«Дiн айтты: «Маған нан»‚ – дейдi‚

Адасқан дiндi пән дейдi.

Мағынасын анық бiле алмай,

Рух деген сөздi жан дейдi,

Осыдан жаман әуре жоқ.

Рух деген – дiнсiз таза ақыл,

Мiнсiздiң iсi шын мақұл.

Айуандағы ақыл ол емес,

Аз ғана сөзiм – аз тақыл,

Құраныңды оқы нанбасаң» [2].

Рух – адамның жаны мен тәнін байланыстырушы күш, адам жанына нұр

беруші сәуле.Адам жанының ізгілігі. Адам жанының мінсіз тазалығы.

Сондай-ақ, шексіз сүйіспеншілік, шексіз тазалық дегенді білдіреді. Рух

ұғымының мәні адам жанының рухани байлығымен байланысты.

«Рухани» ұғымының мән-мағынасының тереңдігін С.Торайғыров пен

Әбіш Кекілбайұлының еңбектерінен де байқауға болады.

147

С.Торайғыров «Адамның өсуі жолында екі азық бар: бірі-дене азығы,

яғни материалдық азық, адамның тіршілігі үшін жағдайлар жасауы; екінші-

рухты азықтандыратын ар азығы; ол әділдік болса ғана өседі; көріктене

түседі»,- десе,Әбіш Кекілбайұлы: «Жалпақ әлемді аузыңа қарату үшін рухани

ерлік, жалпақ әлеміне қысылмай, қымтырылмай қарау үшін рухани байлық

керек»,- дейді.

Ал,Руханилық дегеніміз не? Руханилық бұл «Рух» түсінігінен шығады.

«Руханилық – бұл адами іс-әрекеттердің туындысы болмайтын объективті

шынайылық, онтологиялық шындық, бұл барша Әлемнің және әрбір адамның

бірыңғай, универсалды мәні. Басқаша айтқанда, руханилық – бұл тұлғаның

ұмтылатын ең биігі де, соңғысы да, жоғарысы да. Руханилық адамшылық

ұмтылыстардың мәні, оның жанының бағыттылығы, таңдаған мақсатына

ұмтылысы» [3].

Руханилық–кемелденген тұлғаның өмірлік іс-әрекетінде баянды

адамдық құндылықтар басты бағдар болған кездегі дамуы мен өзіндік

реттелуінің жоғары деңгейі.

Руханилық–тұлғаның қоршаған жандардың игілікті әрекетіне

бағдарлануы, оның адамгершілік абсолюттерді іздестіруі.

Руханилық – адамгершіліктің қайнар көзі, ал адамгершілік оның сыртқы

көрінісі болып табылады. Педагогикалық түсінікте руханилық «адамның

адамшылығының» көрінісі ретінде сипатталады. Сонымен қатар адам

бойындағы адамгершілік мейірімділік,жанашырлық,сабырлылық

қайырымдылық, кешірімділік, шынайылық сияқты және тағы басқа

қасиеттері арқылы түсіндіріледі. Адамның адамшылығы да осы қасиеттер

арқылы көрінеді.

Абай Құнанбаев шығармаларында адамдықтың жоғары деңгейін

имандылықпен байланыстырып көрсеткен. «Толық адам», «Адам болам

десеңіз», «Адам болу» сияқты тіркестер арқылы адамның бойындағы

қасиеттерді көруге болады. Мысалы, «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде:

Бес нәрседен қашық бол

Бес нәрсеге асық бол

Адам болам десеңіз – деген жолдары арқылы адам өміріндегі жақсы мен

жаманды, дұрыс пен бұрысты ажырата білу қасиеттерін ұғуға болады [4].

Адам дегеніміз кім?

Адам дегеніміз – жан мен тәннен жаралған. Ең жоғары сана иесі. Жеке

тұлға. Азамат.

Адам - ғалам ғажайып, жеке-дара,

Жан құмары ізденген мәңгі сана.

Өзіңді-өзің танысаң, істің басы,

Түзеген өз ғаламын болған дана.– деген Ақжан Әл-Машани өлеңінде

адам тән мен жаннан жаралып және өзін-өзі тани отырып, рухани кемелдене

алатындыған аңғаруға болады.

148

Ақын Ж.Молдағалиевтің мына бір өлең шумақтарында адам

жаратылысынан бойында сұлулық пен жылулық, сүйіспеншілік, рухани

биікке ұмтылушылыққа ие екендігін көрсетеді.

Адам бол, адам,

Адам бол, адам!

Адам - әлем бөлшегі,

Адам бол, адам!

Сұлу бол, адам,

Жылу бол, адам!

Биікте бол, адам,

Сүйікті бол, адам!

Нағыз адам болу үшін адам тәрбиесінде осы адамгершілік қасиеттерді,

парасаттылықты көрсетуде рухани-адамгершілік білім мен халық ауыз

әдебиетінің шығармашылығына сүйенудің де мәні жоғары. Қазақ халқының

мақал-мәтелдерінде «Атаның баласы болма,адамның баласы бол»,

«Әдептілік ар-ұят-адамдықтың белгісі»,«Сақалды адам сағыңды сындырмас»

сияқты адамның бойындағы кісілік адамгершілік қасиеттерді көрсетеді.

Адамгершілік дегеніміз не? Адамгершілік - адам бойындағы ізгіліктік

құндылық, әдеп ұғымы, адамның рухани байлығы. Өскелең ұрпақты ізгілікке

бастайтын рухани-адамгершілік білім мен тәрбиенің бесігіне бөлейтін

руханиат дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің

нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы

қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік

қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың

мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады. Олар

адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық,

жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б.

Адамгершілік – тұлғаның мүддесі мен бағыттылығын анықтайтын, жеке,

интеллектуалды-эмоционалдық сеніміне негізделген әлеуметтік-

психологиялық білімі, өздігінен даярланған қажеттілігі мен мотивін

бақылайтын оның рухани бейнесі мен тұрмыс дәстүрі.

Адамгершілік адамдар мен қоғамның қарым-қатынас негізінде ізгілікпен

байланысты. Ізгілік - жалпыадамзаттық адамгершіліктің бірден-бір маңызды

нормасы. Ізгіліктің ішкі мазмұны, қайнар көзі, өз кезегінде аксиологиялық

ғылымдардың негізгі объектісі болатын жалпыадамзаттық құндылықтармен

және мәндермен байланысты руханилық болып табылады.

Бүгінгі күні ізгілікке жетелейтін рухани-адамгершілік қағидалары ұлы

ойшылдар мен ағартушылардың шығармалары мен еңбектерінде өз мәнін

жоғалтқан жоқ. Ш.Құдайбердіұлының «Үш анық» атты шығармасында жан

мен тәннің өзара байланысын көрсете отырып, ақылдылыққа, мейірімділікке,

парасаттылыққа шақырады.

М.Жұмабаев «Педагогика» атты еңбегінде адамның рухани дамуында

оның мінез-құлқы мен сезімінің алатын орнын физиологиялық,

психологиялық тұрғыдан дәлелдей келіп, адамгершілік қасиеттердің адам

149

бойында біртіндеп қалыптасатындығын көрсетеді [5]. Осы орайда шыр етіп

дүниеге келген сәбиге адами асыл қасиеттер ана сүтімен, берісі бесіктен

дариды десек артық айтылмаған болар еді. Ал баланың бойында ізгі

қасиеттердің қалыптасуында мектеп тәрбиесінің алатын орны ерекше.

Абай Құнанбаевтың «Адамның адамшылдығы – ақыл, ғылым, жақсы

ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады» - деген нақыл сөзі

арқылы тұлға тәрбиесіндегі отбасы, орта мен қоғамның алатын орнын

айрықша көрсетіп отыр.

Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт

бере білсек, ол бала солай бола алады», - дейді. Демек, шәкіртке жан - жақты

терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз

ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының

қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Жас ұрпақтың бойына сүйіспеншілік, адамның қоғамда өз орнын

табуына, қабілет - дарынының ашыла түсуіне, ақыл - парасатын дамытуына,

ізгілікке бағытталған білім беру мәселесінің алатын орны ерекше.

Көрнекті американ ойшылы Бенджамин Франклин ізгілік ұғымдарын

былайша көрсетеді:

- Бірқалыптылық

- Үндеместік

- Тәртіп сақтау

- Шешімділік

- Ұқыптылық

- Ынталық

- Шынайылық

- Әділдік

- Ұстамдылық

- Тазалық сүйгіштік

- Сабырлылылық

- Пәктік

- Бойұсыну.

Өскелең ұрпақты парасатты, мәдениетті тұлға ретінде тәрбиелеуде осы

адами ізгілік қасиеттерді дамытуға бағытталған рухани-адамгершілік білім

беру бағдарламасының алатын орны ерекше. Білім беру кеңістігіне енгізіліп

жүргізіліп жатқан рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасы арқылы

ізгілікті білім беруді жаңғырта аламыз.

Ы.Алтынсарин адамгершілік қасиеттің жеті түрін атап көрсетті:

- Имандылық

- Жоғары әділдік

- Адалдық, ақкөңілділік

- Сыпайылық, момындық

- Адал ниетпен өсиет беру

- Жомарттық, қайырымдылық

- Дұрыс заңдылық.

150

Адамгершілік - адамның рухани байлығы, адамның ең асыл қасиеті

болашақ ұрпақты ізгілікке бағыттайтын жол. Ағартушы педагог

Ы.Алтынсарин еңбегінде де ізгілікке бағытталған білімнің негізін көрсетеді.

Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады. Рухани-адамгершілік

тақырыбы – бұл мәңгілік. Ол ешқашан өзінің мәнін жоймақ емес.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.«Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси

бағыты Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың

Қазақстан халқына Жолдауы, Астана қ., 2012 жылғы 14 желтоқсан

2.Құдайбердұлы Ш. Өлеңдер мен поэмалар. /Құраст.: Х.Сүйіншалиев.-

Алматы: Рауан, 1990.

3.Мұқажанова Р.А., Омарова Г.А., Мұратханова Р. Мұғалімге арналған

нұсқаулық/ Руководство для учителя. – Алматы: «Бөбек» ҰҒПББСО, 2015.

4.Абай Кұнанбайұлы. Өлендер,поэмалар,аудармалар,қара сөздер/

Құрастырушы: Г. Бельгер.-Алматы: Мектеп.- 2003.

5. Жұмабаев М. Педагогика. - А.: Ана тілі, 1992.

АТЫРАУСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ИМЕНИ

Х.ДОСМУХАМЕДОВА В УСЛОВИЯХ ГЛАБОЛИЗАЦИИ

ОБРАЗОВАНИЯ

Жаутиков Бахыт Ахатович город Атырау, Атырауский государственный университет имени

Х.Досмухамедова, первый проректор

Жандауова Эльмира Джуресовна город Атырау, Атырауский государственный университет имени

Х.Досмухамедова, директор Регионального центра Болонского процесса

Всеобъемлющий характер глобализации распространяется на все

стороны человеческой деятельности и затрагивает все сферы общественной и

индивидуальной жизни, в том числе и образование. Самым главным

преимуществом глобализации является обеспечение взаимопроникновения

религий, культур, традиций, ментальности, таким образом приобщения

человека к миру. Чтобы приобщиться к миру, мы полагаем, человеку нужно

начать с малого – изучения иностранных языков [1, 2].

Глобализация- процесс многомерный: она вовлекает в свой процесс

самыми разными способами и средствами.

Происходящий процесс глобализации в высшем образовании ведет к

возрастанию академической мобильности профессоров и студентов,

унификации учебных планов и методов обучения, международных

образовательных проектов, международных учебных заведений. Образование

является сферой, наиболее чувствительной к глобализации.

151

В этой связи, АтГУ имени Х.Досмухамедова проводит множество

мероприятий по международному сотрудничеству с вузами РК, дальнего и

ближнего зарубежья.

Атырауский государственный университет имени Х.Досмухамедова

является членом Великой Хартии классических университетов мира (Болонья

2010), Ассоциации государственных университетов Прикаспийских стран,

Ассоциации высших учебных заведений РК.

Ассоциация государственных университетов Прикаспийских стран

была образована в 1996 году по инициативе Астраханского государственного

технического университета (Россия) и Горганского университета

сельскохозяйственных наук и природных ресурсов (Иран). Членами

Ассоциации являются более 50-ти организаций из 5-ти стран: Азербайджан,

Иран,Казахстан,Россия,Туркменистан.Университеты проводят

согласованную работу, направленную на решение проблем в сфере

образования, культуры и экологии Прикаспийского региона, реализуются

совместные международные проекты, проводится обмен студентами

магистрантами и преподавателями, переподготовка и повышение

квалификации специалистов, организуются стажировки.

Работа на форуме Ассоциации университетов Прикаспийских стран

АтГУ разработал проекты нормативных документов Ассоциации

государственных университетов Прикаспийских стран «Положение об

академической мобильности Ассоциации», «Положение о совместных

образовательных программах», которые утверждены на Ассамблее

Ассоциации и активно внедряются в Прикаспийских странах.

Для укрепления дружеских связей на базе университета открыты Центр

Российской науки и культуры, Азербайджанский центр. Центры казахской

науки и культуры открыты в Калмыцком государственном университете

имени Б.Б. Городовикова, г. Элиста и Астраханском государственном

техническом университете г.Астрахань (открытие приурочено к 550-летию

Казахского ханства).

152

Встречи с послами Азербайджана и Нидерландов

Международное сотрудничество университета осуществляется на

основе Меморандумов, Договоров и Соглашений о сотрудничестве с вузами

и научными учреждениями. В настоящее время, университет сотрудничает с

учебными заведениями и научными центрами Казахстана, России,

Кыргызстана, Азербайджана, Татарстана, Армении, Финляндии, Венгрии,

Латвии, Китая,Германии, Англии, США,Франции,Индонезии, Греции, Ирана,

Польши, Латвии и Украины.

Университет успешно реализует программы внешней и внутренней

академической мобильности. Только за три последних года в программе

академической мобильности участвовало более 450 обучающихся.

Студенты прошли интенсивное обучение в Шэньянском

политехническом университете в городе Шэньян, Университете

национальностей Джоннан, Университете Шихэцзы города Шихэцзы и

Синьцзянском университете финансов и экономики в городе Урумчи

(Китай); в технологическом университете Теннесси (г.Куквилл, США); в

Балтийской международной Академии (г. Рига, Латвия); в университете

прикладных наук имени Яноша Кодолани (Венгрия); в Высшей школе

бизнеса-Национальный Университет Луиса, Польша (г.Новы-Сонч); в

Калмыцком государственном университете имени Б.Б. Городовикова

(Россия); в Астраханском государственном университете (Россия) и в вузах

Казахстана.

Ежегодно по программам «Орлеу», «Болашак» и за счёт АтГУ

преподаватели университета проходят повышение квалификации в

зарубежных вузах. Преподаватели прошли международную стажировку в

Англии и Швейцарии по Президентской программе «Болашак» и изучили

«Передовой опыт зарубежного менеджмента в образовании» в Сингапуре и

США, организованный Назарбаев университетом, а также в Испании,

Франции, Нидерландов, Португалии, Японии, Германии, Южной Кореи,

Турции.

При поддержке МОН РК, наш университет осуществляет работу по

программе «Приглашенный зарубежный учёный». В университете читали

лекции, издавали учебно-методические разработки и занимались развитием

совместных образовательных программ в период с 2013 по 2015 годы 19

учёных: профессора университета Индианаполис Вивьен Гейлс (США) и

Сюзанна Михайлиди (Греция), заведующий кафедрой Интернета и

153

радиожурналистики Московской Академии медиаиндустрии, профессор

Мажейка Кипрас-Стасис-Арас Иозович, профессора Астраханского

государственного технического университета д.п.н., Буров А.Э. и д.ф.н.

Паршина О.Н., профессора Калмыцкого государственного университета

д.б.н. Сангаджиева Л.Х., д.г.н. Настинова Г.Э., д.п.н. Панькин А.Б., д.и.н.

Кольцов П.М. (Россия), профессора Брунельского университета Нина

Гришина и Абрахам Алтонайан (Великобритания), хабилитированный

доктор университета прикладных наук им.Я.Кодолани, профессор Кристина

Кодо (Венгрия), профессор университета Пуатье Патрис Нодэн (Франция),

владелец сети туристических агентств, преподаватель университета

прикладных наук Йорма Коронен (Финляндия), специалист практик, доцент

Синьцзянского университета финансов и экономики Лю Син Фен (Китай),

профессор Делийского университета Мансура Хайдар (Индия), профессор,

д.т.н, международный опытный эксперт с специализацией по архитектуре

программного обеспечения и дизайну Франко Мираллес (Германия,

Мюнхен), профессор, академик Международной академии информатизации

и Российской академии естественных наук Мажитов С.Ф. (Казахстан),

профессор, д.ф.н. Илка Доретея Бихбаймер (Германия), д.ю.н., профессор

Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилёва

Бусурманов Ж.Д. (Казахстан).

Каждый приглашенный учёный использовал свою уникальную методику

при проведении курсов лекций, консультировании по научной проблеме,

интересующей студентов и магистрантов, также проводили мастер-классы и

методические занятия для профессорско-преподавательского состава,

круглые столы с участием руководства управления предпринимательства и

инновационно-индустриального развития Атырауской области. Все это

позволяет расширить международное сотрудничество и перейти к

реализации совместных образовательных и научно-инновационных

программ. Совместно с департаментом науки и инноваций АГУ был

проведен круглый стол на тему: «Атырауская область глазами казахстанских

и зарубежных учёных». На встрече со студентами и профессорско-

преподавательским составом, организованной кафедрой «Математика и

методика преподавания математики», Патрис Ноден и Кристина Кодо

презентовали вузы Франции и Венгрии, их научно - техническую базу,

учебно-методическую работу, предлагаемые программы и т.д. Профессора

Паршина О.Н. из Астраханского государственного технического

университета и Гришина Н.П. из Брунельского университета проводили

презентации по темам «Риски менеджмента» и «Коммуникации». Эти же

учёные принимали активное участие в телемосте организованном между

Астраханским государственным техническим университетом и Атырауским

государственным университетом имени Х.Досмухамедова в рамках

празднования Дня Первого Президента Республики Казахстан.

Осуществляется сотрудничество с странами США, Англии и Франции. В ноябре 2015 года, в целях расширения международных связей по

154

международному сотрудничеству в рамках Форума ректоров вузов,

проведённого в Великобритании и Франции, ректором АГУ имени

Х.Досмухамедова были подписаны Меморандумы о сотрудничестве с

университетами Ковентри и Мидлсекс, пролонгированы Меморандумы о

сотрудничестве с университетами Брунель и Нортхэмптон.

Благодаря развитию программы «Приглашённый профессор» во

Франции ректором нашего университета Б.Мамраевым подписано

Соглашение с университетом города Пуатье по программе Эразмус+

мобильность К1, в которой участвуют казахстанские вузы-партнёры:

Карагандинский государственный медицинский университет, Казахский

университет международных отношений и мировых языков имени

Абылайхана, Казахский Национальный педагогический университет имени

Абая, Евразийский национальный университет имени Гумилёва.

Международная программа Эразмус + финансируется Европейским Союзом.

В рамках указанной Программы Эразмус+ К1 с 6 марта по май месяц

2016 т.г. французский вуз Пуатье посетят два преподавателя и один студент,

а также специалист по международным связям университета.

Проводится международное сотрудничество с Международным

институтом лидерства США. На базе нашего университета был проведён

семинар «Международное лидерство в образовании», вручены сертификаты

профессионального развития Ассоциации вузов РК и International Center for

Education& Technology (USA).

Студентами и преподавателями активно изучаются английский и

китайские языки.

В связи с переходом к Болонскому процессу, формированем

Европейского пространства высшего образования, в котором реализуются

Дублинские дескрипторы, стали разрабатываться новые векторы развития

казахстанского образования, нацеленные на формирование компетенций,

остро необходимых для успешного выполнения профессиональной

деятельности.

В условиях глобализации возникла необходимость реализации в

системе высшего образования новой методологической основы -

компетентностного подхода. Принципиальная новизна к определению

содержания образования на основе компетентностного подхода с

использованием Дублинских дескрипторов заключается в существенном

сдвиге в сторону «студентоцентрированного» обучения, попытку перейти от

предметной дифференциации к междисциплинарной интеграции.

В этой связи, в Атырауском государственном университете имени

Х.Досмухамедова внедрены модульные образовательные программы на

основе принципа непрерывности и преемственности, компетентностного

подхода, в соответствии, с Дублинскими дескрипторами, Национальной

рамкой квалификации и потребностями рынка труда в Атырауской области

по 46 специальностям бакалавриата и 14 специальностям магистратуры.

155

Уже в Болонской декларации появилось упоминание о совместных

образовательных программах (СОП) как важном средстве достижения

гармонизации общеевропейского образовательного пространства, как

инструменте, позволяющем вузам использовать потенциал друг друга,

решать задачи, иногда просто непосильные для отдельных вузов.

Совместные образовательные программы – это такие программы, которые

разработаны совместно двумя или более вузами из разных стран и

реализуются также совместными усилиями этих вузов; естественно, что

реализация совместных программ предполагает обмен как преподавателями,

занятыми в чтении тех или иных курсов, семинаров, проведении

практикумов и т.п., так и студентами, которые обучаются по совместной

программе. Иначе говоря, академическая мобильность, развитая в той или

иной степени, – условие реализации совместной программы. Освоение

студентом совместной образовательной программы может вести к

присвоению ему совместной степени, т.е. степени, «обеспеченной» и

подтвержденной двумя или более участвующими в проекте вузами. Это

крайне актуально в условиях глобализации и устойчивого развития

современного мира.

В данном вопросе АтГУ имени Х.Досмухамедова организует работу по

СОП с Калмыцким государственным университетом по магистерским

программам «Экономика»и «Педагогика» и с Астраханским

государственным техническим университетом по магистерским программам

«Экология» и «Биология».

Таким образом, системное выполнение комплекса мероприятий в

отношениях международного сотрудничества Атырауского государственного

университета имени Х.Досмухамедова с зарубежными вузами, позволит

совместными усилиями поднять качество образования и науки в условиях

глобализации, в соответствии с лучшим мировым опытом.

Использованные источники:

1.Стратегия «Казахстан-2050». Послание Президента Казахстана

Н.Назарбаева народу страны. Декабрь 2012 года

2.Государственная программа инфраструктурного развития «Нұрлы жол» на 2015 - 2019 годы от 6 апреля 2015 года № 1030.

ОПЫТ ОРГАНИЗАЦИИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ

СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ В ХАБАРОВСКОМ КРАЕ РОССИЙСКОЙ

ФЕДЕРАЦИИ

Калугина Наталья Андреевна г. Хабаровск (Россия), Краевое государственное бюджетное образовательное

учреждение «Хабаровский краевой институт развития образования», проректор

по научно-исследовательской работе, доктор педагогических наук

Инновационная инфраструктура Хабаровского края создана в целях

обеспечения модернизации и развития сферы образования с учетом

156

перспектив и основных направлений социально-экономического развития

края на долгосрочный период, реализации приоритетных направлений

государственной политики в сфере образования, интеграции системы

образования Хабаровского края в общероссийское и международное

образовательное пространство,более полного удовлетворения

образовательных потребностей жителей края.

Инновационная деятельность учреждений Хабаровского края,

осуществляемая по одному или нескольким направлениям в рамках

инициативно разработанных инновационных проектов (программ),

ориентирована в первую очередь на совершенствование научно-

педагогического, учебно-методического, организационного, кадрового

обеспечения краевой системы образования. При реализации инновационных

проектов (программ) обеспечивается соблюдение прав и законных интересов

участников образовательных отношений, предоставляется образование,

уровень и качество которого соответствует требованиям, установленным

федеральными государственными образовательными стандартами. Анализ

деятельности инновационной инфраструктуры Хабаровского края включает в

себя следующие задачи:

1. Изучение состояния инновационной деятельности педагогов и

образовательных организаций Хабаровского края;

II. Разработка рекомендаций по дальнейшему развитию инновационной

инфраструктуры на территории Хабаровского края.

Сформированная в 2010 году инновационная инфраструктура сферы

образования Хабаровского края, состоит из генерирующей, содействующей,

обеспечивающей и координирующей подсистем.

Функцией генерирующей подсистемы является производство

инноваций: генерирование новых идей, реализация их в новом продукте,

экспериментальная проверка эффективности новшества.

К структурным единицам подсистемы относятся:

-педагоги-исследователи;

-краевые инновационные площадки;

-инновационные комплексы;

-краевые научно-исследовательские лаборатории;

Педагог-исследователь–педагог образовательной организации системы

дошкольного, общего, профессионального, дополнительного образования

Хабаровского края, осуществляющий инициативные индивидуальные

исследования или участвующий в коллективных исследованиях по

приоритетным направлениям развития системы образования края.

Инновационный комплекс – это объединение, имеющее собственную

инновационную инфраструктуру, включающее группы образовательных

организаций,инновационных площадок,лабораторий,творческих коллективов

педагогов и других структур, а также лиц, занимающихся инновационной

деятельностью.

157

Назначение структурной единицы–внедрение радикальных и

ресурсоемких новшеств в соответствии с приоритетными направлениями

региональной образовательной политики и обеспечение необратимости

инновационного процесса в образовательной системе.

Деятельность инновационного комплекса направлена на освоение

радикальных новшеств в образовательной системе, проектирование и

организацию педагогических событий,становление, культивирование

педагогических традиций и ритуалов, обучение и повышение

компетентности педагогов в ходе реализации инновационной деятельности,

вовлечение большого количества педагогов в инновационную деятельность.

Краевая инновационная площадка – это образовательная организация,

осуществляющая инновационную деятельность в сфере регионального

образования по одному или нескольким перспективным направлениям,

имеющим существенное значение для обеспечения основных направлений

региональной образовательной политики в сфере инновационного

образования.

Назначение структурной единицы – развитие педагогического опыта для

получения новых технологических решений эффективной реализации

региональной образовательной политики.

Деятельность краевых инновационных площадок направлена на поиск

новых средств и нового содержания образовательной деятельности,

разработку инновационных образовательных проектов и формирование

инновационного типа поведения педагога на основе новых

профессиональных педагогических компетентностей.

Краевая научно-исследовательская лаборатории–это научно-

исследовательское подразделение образовательной организации края,

соединяющая образовательные процессы с инновационной и

исследовательской деятельностью, освоением новых образовательных

областей, методов работы, новых технологий.

Назначение структурной единицы – осуществление исследовательской

деятельности по разработке и созданию механизмов перевода

инновационных практик в стабильные.

Деятельность краевых научно-исследовательских лабораторий

направлена на разработку современных научно-исследовательских

материалов в образовательной области, совершенствование механизма

функционирования, взаимодействия и взаимообогащения научной и учебной

сфер деятельности образовательных организаций.

Функцией содействующей подсистемы является научно-методическое

сопровождение, экспертиза, апробация, распространение инновационного

продукта.

Структурные единицы подсистемы:

-региональное учебно – методическое объединение;

-апробационные площадки;

-координационный совет по диссеминации инновационного опыта;

158

-центры трансфера технологий;

-центры компетенций.

Региональное УМО–это постоянно действующий государственно-

общественный орган, созданный в системе общего образования,

формируемый из числа педагогических,научных работников, представителей

министерства образования и науки края, работодателей и других

организаций.

Назначение структурной единицы– обеспечение своевременной, научно

обоснованной профессиональной и общественно – профессиональной

экспертизы федеральных государственных образовательных стандартов

общего образования, примерных основных общеобразовательных программ,

предлагаемых авторских инновационных продуктов, оценки возможности

использования их в целях развития системы образования края, координация

действий организаций, осуществляющих образовательную деятельность, в

обеспечении качества и развития содержания образования.

Апробационные площадки–это образовательные организации,

проводящие апробацию и экспертизу инновационных педагогических

технологий и учебных изданий, обеспечивающих значительное продвижение

в решении актуальных задач образовательной политики края.

Назначение структурной единицы – оценка возможности и условий

использования в образовательных организациях края инновационных

продуктов: учебных изданий, образовательных и управленческих технологий

и средств.

Деятельность апробационной площадки направлена на экспертизу

предлагаемых к внедрению в образовательную деятельность инновационных

продуктов и технологий , мониторинг их использования.

Лаборатория внедрения образовательных инноваций–это

кроссфункциональное объединение научно - педагогических, педагогических

работников Краевого государственного бюджетного образовательного

учреждения дополнительного профессионального образования «Хабаровский

краевой институт развития образования», нацеленное на разработку

возможных маркетинговых стратегий в области инновационных

педагогических технологий и авторских образовательных практик.

Назначение структурной единицы– научное обоснование необходимости

внедрения конкретных научно-методических разработок в практику

образования,научно-методическое сопровождение образовательных

организаций системы общего образования,получивших статус

инновационных площадок края.

Деятельность лаборатории внедрения образовательных инноваций

направлена на формирование механизма внедрения научно-методических

разработок в практику образования, проведение научных исследований

рынка инновационных технологий в системе общего образования и их

комплексного методического обеспечения.

159

Координационный совет по диссеминации инновационного опыта – это

совещательный орган, действующий на общественных началах,

обеспечивающий организационные,кадровые, информационные, научно-

методические,правовые,мотивационные условия для эффективной

диссеминации передового педагогического (управленческого) опыта.

Назначение структурной единицы – координация деятельности

региональной системы формирования, обобщения и диссеминации опыта

инновационной педагогической (управленческой) деятельности.

Деятельность координационного совета по диссеминации

инновационного опыта направлена на обеспечение оптимизации

инновационных процессов в образовании края, своевременное выявление

изменений, влияющих на качество образования в крае, повышение уровня

информированности потребителей образовательных услуг при принятии

решений, связанных с развитием образования, повышение эффективности и

обоснованности принятия управленческих решений представителями

органов управления образованием.

Центр трансфера технологий – образовательная организация, на базе

которой организуются практические занятия по повышению квалификации

педагогических и руководящих кадров в области инновационных

образовательных технологий.

Назначение структурной единицы–содействие освоению и

распространению в массовой практике трудно технологизируемых и трудно

отчуждаемых инноваций.

Деятельность центра трансфера технологий направлена на организацию

практических занятий (педагогических практик, стажировок) по повышению

квалификации педагогических и руководящих кадров в области

инновационных образовательных технологий с целью подготовки педагогов

к освоению и распространению технологически сложных новшеств.

Центр компетенций – это образовательная организация, выстраивающая

инновационную образовательную практику, аккумулирующая (собирающее,

формализующее и распространяющее) определенные знания и опыт в

области приоритетных направлений развития системы образования края и

являющееся ресурсом в формировании актуальных педагогических или

управленческих компетенций.

Назначение структурной единицы– содействие профессиональному

развитию педагогических и руководящих кадров на основе формирования

актуальных профессиональных компетенций путем включения в

инновационную образовательную практику.

Деятельность центра компетенций направлена на организацию

взаимодействия педагогов и руководителей образовательных организаций с

инновационной образовательной практикой с целью овладения новыми

профессиональными компетенциями.

160

Функцией обеспечивающей подсистемы инновационной

инфраструктуры является информационное и кадровое обеспечение

функционирования всех подсистем инновационной инфраструктуры.

Носители функции:

-краевые банки данных инновационного опыта;

-сетевой транслятор «Простые решения»;

-«Школа педагога-иноватора»;

Сетевой транслятор «Простые решения» – это виртуальная площадка

для инициативного размещения, проведения общественной экспертизы и

распространения авторских инновационных продуктов.

Назначение структурной единицы–распространение локальных

новшеств.

«Школа педагога-новатора»–дополнительная профессиональная

программа повышения квалификации, целью которой является подготовка к

осуществлению научно-исследовательской и опытно-экспериментальной

деятельности и управлению организацией инновационной деятельности в

образовательной организации.

Функцией координирующей подсистемы является координация и

регулирование деятельности субъектов инновационного процесса.

Носитель функции: Краевой совет по управлению инновациями.

Краевой совет по управлению инновациями при министерстве

образования Хабаровского края–это постоянно действующий

государственно-общественный орган при министерстве образования и науки

Хабаровского края, деятельность которого направлена на формирование

краевой инновационной политики, координацию и регулирование

деятельности субъектов инновационного процесса.

Созданная инновационная инфраструктура образования позволяет

поддерживать инновационный климат в крае на высоком уровне.

Общую динамику количественного состава и качественных изменений

инновационной инфраструктуры за период 2010 - 2015 годы можно

представить по активности образовательных организации в муниципальных

образованиях Хабаровского края (диаграмма 1).

По итогам 2015 года в крае реализовывались 57 инновационных

проекта 171 образовательной организацией из них 3 вуза, 13 учреждений

среднего профессионального образования, 137 (38 % от общего числа)

общеобразовательных организаций,7 учреждений дошкольного

образования, 8 коррекционных и 3 дополнительного образования края. Свои

проекты реализуют 2 педагога-исследователя. По индивидуальным

маршрутам осуществляется деятельность 25 педагогов, прошедших VIP-

курсы для профессиональной элиты, 19 из которых активно участвуют в

проведении курсов повышения квалификации, семинарах, практикумах и

других мероприятиях системы образования.

161

Диаграмма 1. Динамика состояния ИИ за 2010-2015г

По результатам инновационной деятельности в 2015 году было издано

10 методических разработок. Выпущен (диск) по материалам работы

инновационных площадок «Инновации в действии», который содержит 290

различных продуктов инновационной деятельности:

по 1 направлению – 131 методическую разработку

по 2 направлению – 26 методических разработок;

по 3 направлению – 65 методических разработок;

по 4 направлению - 68 методических разработок;

В большинстве своем образовательные организации края, имеющие

статус в инновационной инфраструктуре сферы образования края, активно

осуществляют научно-исследовательскую и проектную деятельность, что

говорит об активизации педагогов края и становления инновационного

поведения как профессиональной нормы.

Выбор направлений инновационной деятельности опирается на

выделение основных задач, стоящих перед системой образования

Хабаровского края.В 2016 году такими приоритетными направлениями

стали:

1. Развитие современных механизмов, содержания и технологий

общего образования в условиях реализации ФГОС на уровнях общего

образования:

Организационно-экономические модели реализации стандартов в

дошкольном образовании. Обновленное содержание дошкольного

образования и предметно-образовательная среда. Государственно-частное

партнерство в сфере образования.

Системы развивающего обучения НОО, обновленное содержание

преемственных предметных областей.

Обновленное содержание образования и технологии предметных

областей и внеурочной деятельности на уровне ООО,

Современные образовательные и организационно-правовые модели,

обеспечивающие успешную социализацию детей с ограниченными

4 5 1 1 8

0 0

56

9 7 2 3 2 8

36

89

9 3 5 2 2

36 34

53

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

100

2010

2013

2015

162

возможностями здоровья и детей-инвалидов в условиях реализации ФГОС

ОВЗ

Механизмы введения ФГОС СОО. Обновленное содержание и

технологии предметных областей и внеурочной деятельности на уровне

СОО. Обновление механизмов и содержания профильного

2. Модели, механизмы, содержание и технологии для личностного

развития обучающихся:

Популяризация науки, творческой деятельности, труда, спорта,

культуры здорового образа жизни и активной гражданской позиции.

Одаренные воспитанники и обучающиеся

3. Создание инфраструктуры, обеспечивающей условия для

обучения и подготовки кадров для современной экономики:

Преемственная профессиональная ориентация и самоопределение

школьников

Инженерные школы

Кластерные школы (педагогический кластер; РосЛига, РосНано,

Нефтеклассы и т.д.)

JuniorSkills и Abilimpics

Модели профессионально-ориентированных школ

Результаты инновационной деятельности образовательных организаций

представляются для диссеминации на уровнях: муниципальном, краевом,

всесоюзном, что позволяет говорить о постоянной экспертизе и получении

общественного мнения.

Конечно, трудно говорить о качестве работы любой системы, если за

ней не стоят идейные вдохновители и люди, которые осознают ценность

такой работы. В Хабаровском крае принимают всю меру ответственности за

инновационную деятельность системы образования и видят в этом смысл:

Алла Геннадьевна Кузнецова, министр образования и науки, доктор

педагогических наук, Виктория Георгиевна Хлебникова, начальник

управления общего образования министерства образования и науки, Юлия

Владимировна Зотова, заместитель начальника управления общего

образования министерства образования и науки, Юлия Николаевна

Алексеева – консультант управления общего образования министерства

образования и науки, Елена Вячеславовна Кочетова – ректор краевого

государственного бюджетного образовательного учреждения «Хабаровский

краевой институт развития образования», Наталья Андреевна Калугина –

проректор по научно-исследовательской работе краевого государственного

бюджетного образовательного учреждения «Хабаровский краевой институт

развития образования», доктор педагогических наук.

Подводя итог, можно сказать, что интерес со стороны педагогической

общественности к инновационной деятельности в Хабаровском крае

огромен, только в 2015 году на новый период деятельности 2016-2017 гг.

было подано свыше 200 проектов от претендентов на получение статуса в

инновационной инфраструктуре образования Хабаровского края.

163

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ОҚЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Аринов Өрікбай Серікұлы Қарағанды қаласы, №32 ЖББОМ КММ

қазақ тілі мен əдебиеті мұғалімі

Қазақстан Республикасы «Білім» туралы Заңының 51 бабының 5-

тармағында «Мұғалім өзінің педагогикалық шеберлігін, парасаттылығын,

шығармашылық және жалпы ғылыми деңгейін үнемі жетілдіріп отыруға

міндетті» - делінген. ХХІ ғасырдың табалдырығын аттаған еліміз әлемнің

дамыған елдерінің қауымдастығына кіруге бет алды. Сондықтан еліміздің

туын биікке көтерер білімді, білікті, адамгершілігі жоғары ұрпақ тәрбиелеу

біздің алдымыздағы ең басты міндет. [1]

Елбасы Н.Назарбаев білім беру жастарға тек біліммен шектелмей,

әлеуметтік бейімделуде икем-дағдыларды пайдалану қажеттігін атап

көрсетті. 2011-2020 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында білім

беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында мектепте білім беру

жүйесіне интеллектуалды,дене және рухани дамыған азаматты

қалыптастыру, жылдам өзгермелі әлемде табысты, әлеуметтік бейімделуді

қамтамасыз ететін білім қажеттілігін қанағаттандыру мақсаты қойылып

отыр.[1]

Жоспарда қарастырылған отандық білім беруді ұйымдастыру

әдіснамасын өзгерту негіздемесінің бірі – Кембридждік 7 модульді жаңаша

әдіс – тәсілдері мен PISA (Programmer for International Student Assessment) 15

жасар оқушылардың білім жетістіктерінің деңгейін бағалайтын Халықаралық

бағдарлама.[2]

Жаңа білім алу үрдісі оқытушы мен оқушыға шығармашылықпен

жұмыс жасауға итермелейді, себебі оқушы білімді өздігінен іздену арқылы

алу керек болса, мұғалім оқушының білім алуына себептер, жағдайлар

тудыру керек. Сонымен казіргі заман талабына сай мұғалім «білім бұлағы»

емес, «білім бұлағына» жеткізуші, яғни білім алу жетекшісі болуы тиіс. Осы

кезде мұғалімнің талапқа сай оқушының білім алу белсенділігін жоғарылату

мақсатында жаңа технологияларды менгеру қажеттілігі туындап отыр.

Өзін тұлға ретінде сезінген бала әрқашан өмірде өз жолын таба алады.

«Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» қызығушылығын

ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен тұрады.

Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту мақсатында

төменде берілген мәтінмен келесі жұмыс түрлерін жүргізуге болады.

Жапонияда жаңа жылды қарсы алу дәстүрі

(қазақ тілі, орыс мектебі, 8 сынып)

Жапондар жаңа жылды түнде қарсы алмайды. Олардың Жаңа жылы

біздің түнгі сағат он екіде емес,ертеңіне бірінші қаңтар күні, таңмен бірге

164

басталады. Таң алдында жапондар үйлерінен шығып,көтеріліп келе жатқан

жаңа жылдың алғашқы күнін салтанатпен қарсы алады. Сауық-сайран содан

кейін басталады.

Кісіге сыйлық тарту-жапон ұғымында үлкен құрмет. Сондықтан Жаңа

жыл күні әдемі кимоно киген әйелдер мен барын үстіне киіп, сәнденіп

шыққан еркектер біріне-бірі шама-шарқынша сыйлық тартады. Жапондар

Жаңа жыл дәстүрі бойынша, көшеге қолдарына қарағайдың ,тал, қарақаттың

бұтақтарымен безелген бамбук шыбық ұстап шығады. Жапон халқының

ырымы бойынша,қолына бұл күні әлгіндей әшекейлі бамбук ұстап шыққан

адамға Жаңа жыл қарағай жасының ұзақтығы ,бамбуктың беріктігі,тал,

қарақаттың тез өсетін қасиеттері дариды-мыс.(«Ғалам ғажаптары»

кітабынан.)

Оқушылардың сабаққа деген көңіл– күйлерін, қызығушылықтарын 4

жолды өлең арқылы немесе «Ыстық алақан» тәсілі бойынша шеңберде

тұрып, бір-біріне сәттілік тілеу арқылы көтеруге болады.

«Мағынаны ашу» кезеңінің мақсаты- жаңа ақпаратпен танысу. Бұл

кезеңде жаңа ақпараттармен, ойлармен танысады, тиісті тақырыпқа

байланысты кино көреді, дәріс, әңгіме, тыңдайды немесе тәжірибе –

эксперимент жасайды, мультимедиялық құралдарды пайдаланады. Сабақта

жұмыс дара және жұп, топ түрінде жүргізіледі. Оның өз бетімен жұмыс

жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып

бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегияларының бірі-түртіп

алу немесе INSERT стратегиясы. INSERT – оқығанын түсінуге, өз ойына

басшылық етуге, ойын білдіруге үйрететін ұтымды құрал. Ол бойынша

оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V «білемін», - «мен үшін

түсініксіз», + «мен үшін жаңа ақпарат», ?«мені таң қалдырады» белгілерін

қойып отырып оқу тапсырылады.

V (білемін) - (түсініксіз) + (жаңа ақпарат) ? (таң қалдырды)

«Болжам» стратегиясы оқиға мазмұны арқылы баланы қиялдату, ойын,

сыни көзқарасын дамыту, проблемалық мәселе туғызуға мүмкіндік береді.

1.Жаңа жыл мерекесі қай уақытта тойланады?

2. Шығыс елдері Наурыз мейрамын қай мезгілде тойлайды?

3. Наурыз мерекесін қазақ халқы қалай қарсы алады?

3.Жапондар Жаңа жылды неге түнде қарсы алмайды?

4.Олар неге қолдарына бұтақтар ұстап шығады? Т.б.

«Ой толғау» кезеңі:

1.Кластер жасау.

Жаңа жыл

сәнді киім мереке

тілек айту сый тарту

құттықтау сауық – сайран

ереке

165

2.Сәйкестендіру:

Ағаштың түрі Ненің белгісі?

Қарағай беріктік

Қарақат ұзақтық

Бамбук тез өседі

3.Венн диаграммасы:

4. Еркін жазу: Эссе «Жаңа жылды қарсы алу»

5. «Sinkuein» немесе «бес жолды өлең» стратегиясы – оқушы берілген

тапсырма бойынша өлең құрастырады.

Бір зат есім (Не?) - Жаңа жыл

Екі сын есім (Қандай?) –көңілді, салтанатты

Үш етістік (Не істейді?) – құттықтайды,сыйлық тартады, көшеге

шығады

Түйін –Жаңа жылды қарсы алу-халық дәстүрі.

Синоним- мереке

6. «Дұрыс-бұрыс» немесе «Иә-жоқ» әдісі.

Оқыған мәтін бойынша мағыналық дұрыс/қате құралған сөйлемдерді

белгілеу.

7. «Ашық хат жазу» әдісі:

Құрметті досым!

Сені ........ құттықтаймын. Саған ....,...,.... тілеймін.

.................................................... құтты болсын!

т.б. Александр.

8. Функционалдық сауаттылықты дамытуда түрлі жағдаяттар

бойынша сөйлесу өте тиімді.

Жағдаят1: Сіз Жаңа жылды қарсы алу кешінде отырсыз.Қонақтардың

арасында шетелден келген меймандар бар.Оларға еліміздің жаңа жыл

дәстүрлері туралы айтып беріңіз.

Жағдаят 2: Сіз біздің елімізге Наурыз мерекесін қарсы алуға келген

қонақты әуежайдан қарсы алуыңыз керек. Сіз оны танымайсыз. Өзіңізді

қалай танытасыз?

мереке,

көтеріңкі

көңіл- күй,

сәнді киім Наурыз Жаңа жыл

166

9. Танымдық ойындардың оқушының ойлау қабілетіне әсер етуі және

пәнге деген қызығушылығының арта түсуі сөзсіз.

«Сөзді өзгерт» ойны. Шарты: бір әріпті өзгертсе, басқа сөз шығады.

Мереке-(б)ереке; сауық-(т)ауық, сый-(т)ый, тілек-(б)ілек,сәнді-(м)әнді

т.б.

«Сөздер құра» ойны. Шарты:берілген сөздерден басқа сөздер құрау.

Қарақат- тарақ, қар, рақат, ақ, қара, ат, ата, ара, қақ, тақ, тақта, т.б.

«Сөзжұмбақ құра»: тақырып бойынша сөздік қорын байытуда маңызды

және іздену, ойлану қабілетін дамытады.

Сонымен бірге рөлдік ойындар мәтін мазмұнын тереңірек меңгеруге

септігін тигізеді: Мысалы: «Диалогті жалғастырыңыз», «Тілші ретінде

мәселе бойынша интервью алыңыз», т.б.

Мəтіннің құрылымдық сипаттамасы Жағдай Қоғамдық

Тәсіл баспа

Қоршаған орта Авторлық

Мәтін форматы Үзіліссіз

Мәтін түрі Сипаттау

Аспект кеңінен түсінуді қалыптастыру

Сұрақтың мақсаты Анық берілген анықтаманың маңызды құрамдасын

табыңыз

Тармақтың

форматы

Көптің таңдауы

Берілген тапсырмаларды орындау арқылы 15 жастағы оқушылардың оқу

жетістіктері жан – жақты бағаланады, белсенді оқу жүйесін ұйымдастыруда

жаңа көзқарас тудырады, коллаборативті орта қалыптастыруда өз нәтижесін

береді.

Әдебиеттер тізімі:

1.Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары. Астана 2012.

2.PISA халықаралық зерттеуін жүргізу аясында оқушылардың

функционалдық сауаттылығын дамыту әдістері бойынша Қазақстан

Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы.

«Назарбаев Зияткерлік мектебі», PEARSON, 2014.

3. Интернет жүйесі. Электронды оқулық.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ КӨРКЕМ-ГРАФИКАЛЫҚ ТЕХНИКА

АРҚЫЛЫ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Бүркітова Санжан Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы,

№26 «Шапағат» балабақшасының тəрбиешісі

167

Республикамызда білім беруді дамыту қазіргі кезде оқытудың дәстүрлі

түрінен инновациялық үрдістерге ауысатын өтпелі кезеңінде және

«инновация» ұғымы соңғы жылдардың ішінде білім беру мекемелерінің

жаңалықтарды жасауы, меңгеруі, қолдануы және таратуға байланысты бір

бөлек қызметі тұрғысынан түсіндіріледі.

Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру

жаңа инновациялық сипатты талап етеді. Заман талабына сай әр ұжымның, әр

педагогтың білім беру жүйесіндегі жаңалықтар мен қайта құруға,

өзгерістерге баса назар аударып, өзіндік ізденісі арқылы инновациялық

үрдіске ену қажеттілігі туындайды.

Бала тұлғасын, оның рухани дүниесін қалыптастыруда эмоциялық орта

маңызды рөл атқарады. Кішкене адамның осы психикалық ерекшеліктері

өнердің қуатты күшімен байланысты – бұл эмоционалды-образды құбылыс.

Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы» Заңында жеке

адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,

адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру

білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрсетілген. Олай

болса, мектепке дейінгі кезеңнен шығармашыл тұлғаны қалыптастыруда

бейнелеу өнерінің орны ерекше екендігін баса айтуға болады.

Осы процесс бір мезетте тұтас сезімдер шоғырын құрайды: шаттық,

таңдану, мақтаныш, материалдардың жаңа қасиетін тануға деген

қызығушылық. Кез келген шығармашылық процестің бір бөлігі әлемді

бейнелі, жанды бояулармен көре білу болып табылады. Дәл осы біліктілік

мектепке дейінгі жаста дамиды. Сондықтан осы шақта баланың қоршаған

әлемді бейнелі қабылдау мүмкіндігін жіберіп алмаған жөн.

Мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу өнері

әдістемесіне сүйене отырып, балалардың көркем-шығармашылық қабілетін

дамытудың жаңашыл жолдарын қарастыру

Міндеттері:

Көркем іс-әрекетке деген тұрақты қызығушылығын қалыптастыру.

Дәстүрден тыс және қазіргі декоративті жұмыс түрлерімен

таныстыру.

Композиция, түс үйлесімділігі туралы өз білімдерін қолдана отырып,

шығармашылық тапсырмаларды орындауға үйрету.

Зейінділікке, жинақылыққа, мақсаттылыққа тәрбиелеу. Топта жұмыс

жасауға дағдыландыру. Бір-біріне деген мейірімділік қарым-қатынасын

қолдау.

Егер көркем-шығармашылық қабілеттерді дамыту жолдарын

сипатайтын түсініктерді меңгеру қамтамасыз етілсе;бейнелеу өнері

әдістемесін жетілдіретін тәжірибелер пайдаланылса; инновациялық көркем-

графикалық техникалар қолдау тапса, онда мектеп жасына дейінгі

балалардың шығармашылық қабілетін дамытуға сәйкес келеді.

Шығармашылық жұмыстың жаңалығы балаларды шығармашылық

жұмыстарын таңдауға және қолдануға арналған ұғымдар тұжырымдалды;

168

мектепке дейінгі балалардың жас ерекшелігіне сәйкес көркем-графикалық

техникалар жіктелді; дәстүрден тыс әдістер ұсынылды; инновациялық

көркем-графикалық техниканың тиімділігі балабақшадағы ұйымдастырылған

оқу іс-әрекеті барысында дәлелденді.

Өзінің қайталанбас дербестігін ашу балаға өзін оқуда,

шығармашылықта, достарымен қарым-қатынаста бағалай білуге көмектеседі.

Осы орайда бейнелеу өнері сабақтарын дәстүрден тыс, инновациялық

көркемдік-графикалық техникалармен жетілдірудің маңызы зор.

Балалардың бейнелеу шығармашылығы – қызықты бейнелер мен ашық

бояулар әлемі. Балалар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен

ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ықыласпен және

жиі салады. Оларды айналадағы қоршаған дүние әлемі өз қызығымен

еліктіріп әкетеді. Балалардың сурет салу әдісін меңгеруі, олардың қабілеті

дамуы болып табылады. Қазіргі кезеңде жаңа адамды қалыптастыру, оның

шығармашылық белсенділігін дамыту басты назарға алынған.

Мен өз тәжірибемде инновациялық көркем-графикалық техникаларды

қолдануды жөн көрдім. Осы жұмысты жүргізуде алдыма мынадай мақсат

қойдым:

1.Балаларда сурет салудың техникалық дағдыларын қалыптастыру.

2.Балаларды сурет салудың әртүрлі дәстүрден тыс тәсілдерімен таныстыру.

3.Балалардың шығармашылық қабілетін дамыту.

Осыған орай инновациялық көркем-графикалық техникалармен

танысып, оларды балалардың жас ерекшеліге сай іріктеп таңдадым.

Көркем - гафикалық техникалардың мақсаты – баланың бойындағы

әлеуетті көркемдік – шығармашылық қабілеттерін ашу және дамыту.

Дәстүрден тыс техникаларды пайдаланған сабақта балаларға түрлі

материалдардың сапасы мен мүмкіндіктері туралы терең білім береді,

эстетикалық эмоциялық сезімдерін дамытады, еңбекке деген талпынысын

және шеберлік ерекшеліктерін меңгеру тілегін ынталандырады. Халықтық –

әсемдік өнерге араластыра отырып, келешектегі мектеп оқуына дайындайды.

Балалар көркем шығармашылығы баланың жан-жақты дамуының маңызды

элементі болып табылады.

Кішкентай адамның әлемі әдемі, эмоционалды. Балабақшада баланың

көңіл-күйін қиялымен ұштастырып, ұмтылмастай ерекше бір сезімге бөлегім

келеді. Мен өз жұмысымда балаларды әсерлендіру үшін дәстүрден тыс сурет

салу техникаларын жинақтап, қолданып келемін. Мысалы, акварель және

гуашь пайдалана отырып, «Бастырма» техникасын қолданамын, яғни

картоппен түрлі пішіндер: үшбұрыш, шаршы, жүрек, ромбы қиып аламын.

Ал балалар осы пішіндерді қайда қолдануға болатынын қарайды да, оны

бояуға батырады және бастырады, берілген тақырыпқа сәйкес өз суреттерін

бейнелейді. Бастырма аз және оны бәрі де қолданатындықтан топтық және

ұжымдық жұмыс жүргізуге болады.

«Ысқылау» техникасы да күтпеген нәтиже береді. Тек онда түрлі түсті

қарындаштар қажет болады. Кез келген ағаш және метал бұйымдарды

169

пайдалану қажет. Бұл балаларды қызықтыра түседі. Олар сурет салу үшін бұл

заттардың не қажеті бар деген сұрақ қоя бастайды. Ал бәрі де қарапайым.

Әкелген кез келген бұйымды сурет дәптер парағымен жабамыз (мысалы, 100

теңге–тиын түрі), үстінен бастырамыз және ылғал бояу қарындашпен үстінен

басамыз да суретін қағаз бетіне түсіреміз. Бұл суреттерді қайда

қолданатынын балалардың өздері қиялдайды.

«Дақтармен де суреттейміз» атты оқу іс –әрекеті барысында қара және

ақ «Монотипия» техникасын қолданамыз. Қылқаламды бояуға (гуашь)

батырып, таза қағаз бетіне бірнеше тамшы шашыратамыз. Қағазды қақ

ортасынан бүгіп, жақсылап сипаймыз, ашамыз да кебуге қоямыз. Тапсырма:

мұқият қараңдар, біздің дақтарымыз неге ұқсайды екен, әрі қарай суретті

аяқта.

Моншақтар (желімдеу), макарон өнімдері, көкөністер, далап, түсті

қағаздар, құс қанаты–ұлпа жүні,мата қиындысы және жіп үзіктерін

пайдаланып, техниканы түрлендіруге болады.

Дәстүрден тыс сурет салу техникаларының бірқатары мынадай: саусақ

әдісі, алақан әдісі, қағазды жырту, қағазды умаждау, қағазды ылғалдау,

ысқылау, айна әдісі, бастырма әдісі, майшам және бояу-акварель, трафарет,

тамшы әдістері және түрлі материалдардан құрастыру т.б.

Мысалы, «Әдемі балықтар» тақырыбында алақан әдісін аламыз. Екі-үш

жасар балаларға алақанмен сурет салу өте қызықты.

Бала алақанын ыдысқа құйылған гуашқа батырады немесе қылқаламның

көмегімен (бес жастан бастап) оны бояйды да, қағазға алақанымен таңба

қалдырады. Әр түрлі түске боялған оң қолымен де, сол қолымен де

суреттейді. Қағаз бетінде әдемі балықтар не басқа да бейнелер пайда болады.

содан соң қолдарын ылғал сүрткішпен сүртеді.

Дәстүрден тыс сурет салу техникалары балаға қоршаған ортадан алған

әсерін жеткізе білуге мүмкіндік ашады.

Сурет салу бала үшін қуанышты, шабытты еңбек, оған мәжбүрлеудің

қажеті жоқ. Бірақ бейнелеу өнерінің жаңа мүмкіндіктерін біртіндеп аша

отырып, сәбиді ынталандыру және қолдау өте қажет.

Бейнелеу өнерін ұйымдастырғанда дәстүрден тыс ықпал жасау

балаларды таң қалдырады, осындай қызықты іс-әрекетпен айналысуға

ынталандырады. Нұсқа суреттер баланың креативті мүмкіндігін ашады,

түстерді, олардың сипатын және көңіл-күйді сезінуге мүмкіндік береді.

Инновациялық техникаларды қолдану балалардың шығармашылық

қабілетін дамытуды өздейді. Балалардың елестетуін және қиялын дамытады.

Ұжымдық жұмыс машықтарын тәрбиелейді.

Дұрыс техникалық дағды бала бойында оқу іс – әрекеті барысында

дамып, қалыптасып отырады.Балалар сурет салу тәсілдерін құрғақ

түсіндіргеннен емес,өздері тәжірибе жасаудан үйренеді.Балалар

бақшасында сурет салу үшін көптеген құралдар беруге болады: түрлі-түсті

және қара қарындаштар, акварель және гуашь бояулар, балауыз борлар,

фломастерлер, акварель борлар, пастель, көмір, сангина, тушь, пластилин

170

т.б. Балаларды үйрету барысында оларға ұсынылған түрлі заттар

қызығушылықты артты. Балалар сурет салу құралдарын игергеннен кейін,

оларды саналы түрде материал таңдауға әкелеміз. Бұл әдіс қиялды,

елестетуді, түс пен пішінді сезінуді жетілдіруге көмектеседі. «Ғарыш

әлемін бейнелегені» балаларға өте ұнады. Сол сияқты балаларға дәстүрден

тыс әдістің:«баспамен»,«саусақтармен» «шашырату» сурет салу да үйретілді.

Өз тәжірибемде балалардың 4 жасынан бастап шығармашылығын оятып,

әлемді «жанды» бояулармен көре білуге үйретуді көздеймін. Мектепке

дейінгі шақта ойын іс-әрекеті белсенді қолданылады. Түрлі ойыншықтар мен

бұйымдардың көмегімен алдағы бейнеленетін суреттің желісін көркем сөзді

қолдана отырып, балалармен сахналап ойнаймын. Осындай әсер балаларды

қызықтырып, зейінін ұзақ тұрақтандыруға, қажетті эмоционалды жағдай

құруға мүмкіндік береді. Ерте жастан-ақ тұлға іргетасы қаланады, сондықтан

да мен балалардың бойындағы шығармашылық ұшқынын жандандыру қажет

деп ойлаймын. Егер біздің кішкентай суретшіміз үсті басын шатпақтап

бүлдіріп алса, бұл түкте қорқынышты емес, бастысы – ол бояуларымен

жұмыс жасай отырып, одан ләззат алуы, яғни қанағаттануы және өз еңбегінің

нәтижесіне шаттанғаны маңызды.

Көрме – баланың шығармашылық жұмысының қорытындысы. Көрмеге

балалар жұмысын таңдау, оны дайындау және ашылу салтанатына

қонақтарды шақыру– адамгершілік-эстетикалық тұрғыдан маңызды. Баланың

әр шығармашылық туындысы қайталанбас дербестігімен және автордың

әлемге деген көзқарасы, қарым-қатынасымен ерекшеленеді.

Сурет салудың дәстүрден тыс әдістерін меңгере отырып, мен мынадай

шешімге келдім: егер сізге сабақ барысында балалар қызықтырып,

көздерінен от ұшқыны шашып тұрғаны ұнаса, егер әр оқу іс –әрекеті

барысың мереке болсын десең, егер сен рахаттана күліп, таң қалып және

ақылды, шығармашылықпен ойлайтын балалармен қарым-қатынас жасағың

келсе – олармен бірге бақылап, суреттеп, әсерлендіру қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Ф.Н.Жұмабекова «Балабақшадағы бейнелеу іс-әрекетінің әдістемесі».

Астана-2012ж

2. Ф.Жұмабекова. «Бейнелеу өнері бойынша дидактикалық ойындар».

Алматы «Рауан» 1994жыл.

3.Ф.Ниязбекова. М. Сансызбайқызы. «Балабақшада баланы мектепке

дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.

4.Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Біздің балабақша» 2007жыл.

5.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту негізгі ережелері.Астана 2009ж

6.Мектепалды даярлық тобынаң бағдарламасы. / Құрастырған:Татауарова

Н.Л., Шепелова А.П., және басқалар-Семей 1999жыл.

7.БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер.-Алматы. Атамұра 2000

жыл.

8.Ф.Н.Жұмабекова «Мектепке дейінгі педагогика». Астана-2012ж

9.Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000

171

10. Нүсіпбекова М.И.Бейнелеу өнері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.

11. «Бала мен балабақша» журналдары 2011-2015 жылдар.

12.«Отбасы және балабақша» журналдары 2010-2015 жылдар.

БАЛАЛАРДЫҢ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНДЕ КӨРКЕМДІК

ҚАБІЛЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ

ОЙЫНДАРДЫҢ РОЛІ

Мурзина Тарбие Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы,

№26 «Шапағат» балабақшасының

бейнелеу пəн жетекшісі

Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды

нәрсенің бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды,

әдемі гүлдер мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану,

қызығу сезімін туғызады.Жиі ән,ертегі тыңдап,суреттерді қараған

балалардың өнері қуаныш сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Эстетикалық

тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана

қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады.

Тәрбиеші баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық

жауап қату, оны түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық

баға беру қасиетін қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.

Бейнелеу өнері- көркемдік талғам қалыптастырудың өзекті құралы

ретінде баланы өз халқының эстетикалық мұраларын игеруіне, халық

өнерінің айшықты туындыларынан ләззат алуға, рухани дамуына және халық

талантын қастерлеуге, сүйе білуге баулиды.

Бейнелеу өнерінде балалардың сурет салуға, өнерді қабылдауы

тұрғысынан білім деңгейлерінің әр сатылы болуына байланысты, сурет

салуға мүмкіншіліктерін анықтай отырып, сапалы білім беру. Тәрбиеші

баланың сұлулықты қабылдауынан бастап, оған эмоциялық жауап қату, оны

түсіну, эстетикалық ұғым, эстетикалық пікір, эстетикалық баға беру қасиетін

қалыптастыруға дейін жетелеп отыруы тиіс.

Бейнелеу өнерін үйретуге төмендегідей мақсат қойылады:

-бейнелеу өнері түрлері жайында баланың қарапайым түсініктерін

қалыптастыру;

-кескіндеме, мүсін өнері, сәулет өнері, сәндік қолданбалы өнер

туындыларының әсемдігін,көркемдігін сезініп, эстетикалық талғамын

арттыру;

-өнерге деген қызығушылық, сүйіспеншілік сезімдерін ояту;

-жақсыға сүйсініп, жаманға күйіне білуге, өнер арқылы адамгершілік, ізгілік,

мейірімділік қасиеттерін қалыптастыру;

-айналаны қоршаған ортаның туған өлкенің табиғатына, жергілікті жердің

аймақтық ерекшеліктеріне көңіл бөле отырып, заттар мен құбылыстарды

байқай, бақылай білуде баланың жан-жақты дамуына әсер ету;

172

-ұлттық өнердің айшықты нақыштарын сезіне білуге баулу, әр халықтың

әдет-ғұрып, салт-дәстүрімен кеңінен таныстыру;

-бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарын меңгерту (түс, сызықтар, көлем,

пішін, композиция).

Алға қойылған мақсатты жүзеге асыруда баланың айналаны бақылау

және қабылдауын дамытуға, көркемөнер туындыларымен таныстыруға,

көркемдік талғамын арттыруға, іскерлік дағдыларын меңгеруіне баса назар

аудару.

Бейнелеу өнеріндегі барлық ойындар эстетикалық тәрбие берудің

маңызды құралы еңбекпен байланысты. Бірақ ойын оқу процесіне кедергі

жасамайды, қайта ойын арқылы қарқынды әрекетке әсер етеді. Бұл ойындар

арқылы, күнделікті ойын кезінде, қол астындағы бейнелеу көрнекіліктері

және құралдарын /қарандаш, субояқ майлыбояқ,сазбалшық, ермексаз, тағы

басқа құралдарды пайдалану/ арқылы өз еркімен бейнені салуына ықпал

етеді.

Дидактикалық ойындардың негізгі бағытты- балаларға білім-білік,

іскерлік, әдет –дағдыларын игерту мен оны бекітуге, ақыл-ой қабілеттерін

дамытуға ықпал етеді.Педагогикалық үрдісте дидактикалық ойындар екі

жақты; ол біріншіден оқыту әдісі болса, екіншіден- дербес ойын әрекеті.

Бірінші бағыт бойынша баланы айналамен, табиғатпен таныстыру,

қарапайым бейнелік түсініктерді қалыптастыру, ақыл-ой әрекетінің белгілі

бір тәсілдеріне үйрету, білімді жүйелеу, нақтылап кеңінен пайдаланылады.

Мұнда ойынның мазмұны мен ережесі нақты бағдарламалық талаптарға

сәйкес оқу-тәрбие міндеттеріне бағындырылады. Ойынды таңдау және оны

өткізу тәрбиешінің немесе мұғалімнің үлесіне тиеді.

Ал дербес ойын-әрекеті сабақтан тыс уақытта жүргізіледі.

Кез-келген дидактикалық ойында міндетті түрде ойын ережесі сияқты

ойын әрекеті де болуға тиісті. Олай болмаған жағдайда ол дидактикалық

жаттығуға айналады.

Дидактикалық ойынның маңызы:

-дидактикалық ойын балалардың ақыл-ойына күш түсіретін міндеттерді,

Қызықты тапсырмаларды қиындықсыз орындауға мүмкіндік береді.

-дидактикалық ойын бүлдіршіндердің танымын қалыптастырады. Өйткені

олар ойынды әр түрлі ойыншықтармен, заттармен, қосарлы суреттермен,

кесінді үлгілермен ойнайды. Осындай ойын үстінде олар түстерді ажыратуға,

пішінді, көлемді, заттардың ерекше белгісін, сипатын білуге және құрылым

жасауға дағдыланады;

-ойын балалардың зейінін тұрақтандырады, есте сақтауын, іс-әрекетке

икемділігін, қабілетін өсіріп, байқағыштығын артырады;

-ойын үстінде бейнелеу өнерінің мәнерлеу құралдарын жеңіл меңгеріп,

әсемдік пен сұлулықты сергек сезініп, көркемдік талғамы артады.

Дидактикалық ойындар арқылы жүргізілген жаттығулар мен

қайталаулар баланы жалықтырмайды, өйткені олар біркелкі болмайды.

Мұндай ойындар әр түрлі сипатта және түрлі мақсаттарға қолдануы мүмкін.

173

Дидактикалық ойын адамгершілік тәрбие міндеттерін шешуге,

балалардың көпшіл болып өсуіне ықпал етеді.Тәрбиеші балалармен

дидактикалық ойындарды ұйымдастыра отырып, ойын олардың жан-жақты

дамуына, өз мінез-құлқын реттеуге, әділ де адал, кешірімді де талапшыл

болуына игі ықпал ететіндей жағын көрсетеді. Бұл ойындар қандай да бір

міндетті шешудің үнемді және ұтымды тәсілдеріне үйретуге мүмкіндік

береді. Дидактикалық ойындардың артықшылығы да осында.

Ойын нәтижесін шығаруда тәрбиеші кім ойын ережесін жақсы

сақтағаны, жолдастарына көмектескені, әділ де белсенді болғаны жөнінде

атап өтуге тиісті. Дидактикалық ойын сәбилер тобында олардың іс-әрекетке

деген құмарлығын арттыру үшін қолданылады.

Ал ересек балаларға шеберлер, зергерлер, суретшілер болып, тікелей

өздері рөлдерге кіріп ойнау ұсынылады.

Мұндай ойындық жағдай мазмұнды жұмыс тақырыптарында оқиғаның,

әрекеттің дамуы түрінде пайдаланылады. Тақырыптың қойылуы тек бірқатар

заттарды бейнелеуге ғана емес, оқиғалардың берілуіне қозғау салуға тиіс.

Мазмұнды сурет салу мен мүсіндеу жұмысы кезінде дидактикалық ойынды

алдын ала ойнау қиалды дамытып, бейнелеудің мәнерлеу құралдарын еркін

меңгеруге мүмкіндік тудырады. Дидактикалық ойында балалар ойын

әрекетін белгілі бір құрылымдық жүйемен орындайды: баланың ой –ниеті,

мазмұн, ойын әрекеттері, ережесі және нәтижесі.

Ойында дидактикалық сипаттың болуы тәрбиелік міндетті алға қояды,

оның мазмұны балалардың танымын жетілдіруге бағытталады.

Дидактикалық ойындардың маңызы- баланың дербестігін және ойлау

мен сөйлеу белсенділігін дамытатындығында. Оның арғы тегі ойынды

өлеңмен, қимылмен ұштастыру негізінде көп нәрсеге үйрететін ойындар

жасаған халық педагогикасында жатыр. Сол арқылы балалар өз халқының

мәдени бай мұрасымен –сәндік қолданбалы өнер түрлері, көркемөнер

туындыларымен танысады.

Мен өз тәжірибемде ойын арқылы құралдарды игеріп, материалдарды

сезінуге, қолды жеңіл ұстауға үйретемін, есте сақтау қабілетін дамыуына,

бейнелеу әдісін меңгеріп, көркемдік талғамымен әрекет ете нәтижеге жетуге

бағыттаймын.

-Ойынды артық атрибуттармен, әрекеттер арқылы күрделендірмеймін,

нақты дидактикалық мақсатта мүмкіндігі мен әдістерін ойын әрекеті кезінде

шешуге мүмкіндік беремін.

Ойындар мен жаттығуларды бір немесе бірнеше рет ұйымдастырып

формасын күрделендіре өткізуге болады.Негізінде жүргізуші міндетін өзім

жүргіземін.Жүргізуші бола отырып ойын немесе жаттығу мақсатын шешу

әдісіне көмектесіп шешу үшін емес, олардың шығармашылығын, балалық іс-

әрекетін дамыта мақсатқа жетуге жол сілтеймін. Ойын ойната отырып

бейнелеудің негізгі табиғи әдіс-барысын бұзбауға тырысамын.

Бейнелеу кезіндегі ойындар өзіне тән тәсілдерін орындауда ескеріледі.

Сондықтан бейнелеу өнері кезінде ойынды басқаруын үш кезеңге бөлемін:

174

Ойында көркемдік мағынаның болуы.

Ойынды іске асыру.

Ойын мақсатының орындалуы /көркем- бейнелеу,бейнесін жасау/.

Бейнелеу өнерінде балалардың адамгершілік туралы түсінігін дамытуға

эмоциаға арналған ойын бар.Бұл ойындар кейіпкердің бейнесін әртүрлі

түстер арқылы беруге үйретіп, мүмкіндігін жетілдіреді. «Музыканы саламыз»

атты ойында, балаларға көздерін жұмып сызықтар сызып, пайда болған

сызықтардан бейнені тауып бояу ұсынылады. Қарама-қарсы мінезді бейнені

де бояу ұсынылады, мысалы: «Мейірімді сиқыршы, қатыгез сиқыршы»;

«Көңілді түс-қорқынышты түс». Бұл ойындар әр бейнеге сай түстерді табу

арқылы баланың мінез-құлқын қалыптастыруға әсер етеді.

Құрастыру арқылы орындалатын ойындарды «Пихтография»;

«Суретші»; «Кляксография»; баланың сенімділігін, белсенділігін бір-

бірімен, үлкендермен қарым- қатынас құруын жетілдіреді. Осылардың

барлығы ойын блогына жинақталып баланың сенімсіздік көзқарасын жояды.

Бұл ойындар балалардың өз бетінше бейнені құру, заттарды белгі арқылы

суреттеуі бала мінезіндегі күйзелістерді басады.

Балалар мінезіндегі ауысымды басу үшін, өзіне деген сенімін арттыруға,

эмоционалдық күйзелісті басуға, көркі мен жағымсыз әсерді басуға, қорқу

мен жағымсыз әсерді басуға ойындар ойнатамын. «Ермексазды кескіндеме»;

«Иректер»; «Спиралды сызықтар»; «Екі затты сызықпен біріктіру»; «Өз көңіл

күйіңді бейнеле» ойындары арқылы қолдың, саусақ қимылы жетіліп, жеке

белсенді ұстамы артады.

Дидактикалық ойындарды бөлемін:

Саяхат-ойыны.

Тапсырма-ойыны.

Ұсыныс-ойындар.

Жұмбақ-ойындар.

Ертегі-ойындар.

Эстетикалық талғамды дамытуға шығармашылық ойындар: дамытушы,

режисерлық типті ойындар, балалар мен үлкеннің іс-әрекетін қолдануы. Бұл

ойындарда сюжеттік–ойындық ситуация мен ойындар заттар мен ойышықтар

арасында құрылады.(«Қылқалам Ханшайымы»,«Көңілді қарандаш») сонымен

қатар балаларо мен үлкендер бейне кейіпкерінде болады: «Қоян»,

«Сиқыршы», «Халық шебері».

Бейнелеу өнерімен таныстыру сабағындағы ойындарда тапсырма

беріледі:«Кім көп байқайды және атайды?», «Суретшіні тану», «Өрнек

құрастыр».

Психологиялық қысымды, жалпы еңбекқорлықты көтеруге, көңіл-күйді

қалпына келтіруге, ерікті қимылға, бала әрекетіне ықпал ету әрекеті сабақта

пластикалық және қимылды-сауықтыру ойындары көмектеседі. Бұған

бәрімізге белгілі сергіту мен саусақ ойындары жатады. Бұл жерде қытай

суретшісінің нақыл сөзі «Ағашты бейнелеу үшін, өзіңді ағаштай сезіну

керек» деп келтіруге болады.

175

Дидактикалық ойындарды тиімді пайдалану сабақтың әсерлілігін,

тартымдылығын, белсенділігін, баланың ынтасын күшейтеді. Ойын ережесі

балалардың түсінуіне оңай, қарапайым, әрі қызқты болу керек.

Дидактикалық ойынның нәтижесі қандай жолмен болса да ұту емес,

балаларды білімді игеру, ақыл-ой қызметін дамыту да, өзара қарым-қатынас

жасауда жеткен жетістіктерінің көрсеткіші. Дидактикалық ойындарда да

балалардың алдына қандайда бір міндеттер қойылады, оларды шешу үшін

назарды жұмылдыру, ерікті зейін қою, ой күшін жұмсау, ережені ой елегінен

өткізе білу, іс-әрекеттердің жүйелігіндегі қиыншылықтарды жою керек

болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік

саясаттың басты мақсаты».// Дала мен қала №5 8-ақпан.2008жыл.

2. Ф.Жұмабекова. «Бейнелеу өнері бойынша дидактикалық ойындар».

Алматы «Рауан» 1994жыл.

3.Ф.Ниязбекова. М. Сансызбайқызы. «Балабақшада баланы мектепке

дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.

4.Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Біздің балабақша» 2007жыл.

5.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту негізгі ережелері.Астана 2009ж

6.Мектепалды даярлық тобынаң бағдарламасы. / Құрастырған:Татауарова

Н.Л., Шепелова А.П., және басқалар-Семей 1999жыл.

7.БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер.-Алматы. Атамұра

2000жыл.

8.Төленбаев С., Өмірбекова М. Ою-өрнектер құрастырудың тәсілдері.

Алматы: Қағанат ЛТД; Қазақстан 1993жыл.

9.Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000

10. Артемова Л. Р. Мектепке дейінгі балаларға арналған қоршаған ортадан

дидактикалық ойындар.М.:Просвещение,1192.

11.Құрастырған: Сұлтанова Г.С. «Ағарту ісінен-қазіргі заманғы

педагогикалық тиория мен практикаға дейін» Атырау 2007ж.

12. Нүсіпбекова М.И.Бейнелеу өнері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.

ЖАҺАНДАНУДАҒЫ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУДЕГІ КРЕДИТТІК

ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЕНГІЗУДІҢ БОЛАШАҒЫ

Жармұханбетова Гүлсім Бақытовна арнайы пəн оқытушы

Жаңаөзен қызмет көрсету жəне жаңа технологиялар колледжі

«Білім беру де, денсаулық сақтау салалары да - бұл біздің болашағымыз,

бұл - біздің азаматтар. Сондықтан да, қазір, осы мінберде тұрып 2017 жылдан

бастап «Жалпыға бірдей тегін кәсіби-техникалық білім беру» жаңа жобасы

басталатынын жариялаймын», - деді Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев. Жаңа

жобаға сәйкес кәсіптік білімнің мәртесі көтерілетінін байқауға болады, енді

176

кәсіптік білімде Ел болашағы десекте болады. Сондықтан біз ұстаз қауымы,

кәсіптік білім реформасына қандай үлес соға аламыз деген сұраққа жауап

іздеуіміз қажетпіз. Жалпы біздің мақсатымыз, бұл әрине болашақ

мамандарды ең алдымен тұлға ретінде қалыптастырып, өз мамандығына

адал, өз құзыреттілігін меңгерген маман дайындау.Сондықтан, біз өткізіп

отырған сабағымызды барынша қызықты, қонымды, түсінікті, заманауи

технологияларды қолданып,білім жүйелермен ұштастырып ұйымдастырумыз

қажетпіз. Қазіргі таңда көптеген білім технологиялары, әдіс-тәсілдері бар:

кембридждік, сыни тұрғыдан ойлау, іскерлік ойындар және т.б. Солардың

ішінде ерекше тоқтылып өтейін дегенім, ол кредиттік оқыту жүйесі.

Жалпы кредиттік оқыту жүйесі дегеніміз - білім алушының және

оқытушының оқу жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі

ретінде кредитті пайдалана отырып, білім алушылардың пәндерді оқып,

зерделеу дәйектілігін таңдауы және дербес жоспарлау негізіндегі оқыту болып

табылады, яғни студент өзі ізденеді, ал оқытушы бағыттаушы болып

табылады. Кредиттік оқыту технологиясы кезінде оқу жұмысының еңбек

сыйымдылығының есебі кредит арқылы өлшенетін,оқытылатын материалдың

көлемі бойынша жүзеге асырылады. Кредиттік оқыту технологиясы білім

берудің барлық деңгейлері бойынша бұрын меңгерілген кредиттердің өспелі

есебін білдіретін жинақтаушы болып табылады.

Кредиттік оқыту технологиясы мыналарды көздейді:

1) білім алушылар мен оқытушылардың әрбір пән бойынша еңбек шығынын

бағалау үшін кредиттер жүйесін енгізу;

2) білім алушылардың жеке оқу жоспарын қалыптастыруға тікелей

қатысуын қамтамасыз ететін элективтік пәндердің каталогына енгізілген

таңдауы бойынша пәндерді олардың таңдау еркіндігі;

3) білім алушылардың оқытушыларды таңдаудағы еркіндігі;

4) білім алушылардың білім траекториясын таңдауына ықпал ететін

эдвайзерлерді оқу үдерісіне тарту;

5) оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану;

6) білім беру бағдарламаларын меңгеруде білім алушылардың өзіндік

жұмыстарын жандандыру;

7) оқу үдерісін ұйымдастыруда факультетке (бөлімге) және кафедраларға

академиялық еркіндік беру, білім беру бағдарламаларын қалыптастыру;

8) оқу үдерісін қағазды және электронды тасымалдағыштардағы барлық

қажетті оқу және әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету;

9) білім алушылардың оқудағы жетістіктерін бақылаудың тиімді әдістері;

10) әрбір оқу пәні бойынша білім алушылардың оқудағы жетістіктерін

бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесін пайдалану, яғни білім алушылардың

оқудағы жетістіктері (білімі, іскерлігі, дағдылары мен құзыреті), сәйкес 100

балдық шкала бойынша және төрт балдық жүйе бойынша сандық

эквивалентке сәйкес әріптік жүйемен бағаланады (оң бағалар А-дан D-ға

дейін азаю арқылы, "қанағаттанарлықсыз" - F).

Әріп жүйесі Алдыңғы жүйе Төрт нүктелі жүйе Балл

177

А Өте жақсы 4 100-95

А- 3,67 94-90

В+

Жақсы

3,33 89-85

В 3 84-80

В- 2,67 79-75

С+

Қанағаттанарлық

2,33 74-70

С 2 69-65

С- 1,67 64-60

D+ 1,33 59-55

D 1,00 54-50

F Қанағаттанарлықсыз 0 49 төмен

Бұл жүйе арқылы студенттің нақты бағасын, яғни бір бағаны үш түрлі

қоюымызға мүмкіндік береді.

Әрине,біз жоғары оқудағы бүкіл кредиттік оқыту жүйесін,бірден

колледждерге орната алмаймыз, оған біздің студенттеріміз дайын емес,

өйткені өтетін материалды алдын-ала дайындалып келу (оқу материалдарын

табуға), әсіресе техникалық мамандықтарына қиын.

Соған қарамастан,біз колледждерге кредиттік оқыту жүйесінің

элементтерін енгізу керекпіз, өйткені колледж - ол жоғары оқуға, студент

үшін дайындық ретінде қарастыруымыз қажет.

Егер колледждерге 3 курстан бастап, кредиттік оқыту жүйесінің

бағалаудың элементтерін енгізу арқылы, студент жинайтын баллына

байланысты қорытынды бағасын алады. Бағалау жүйесінде студенттің сабаққа

қатысуы, сабақ айтуы,лекцияның жазылуы,белсенділігі,қосымша

тапсырмалары (рефераттың жазылуы), тәртібі, өндірістік сабақтан жазылған

студенттің өзіндік жұмыстары, осының барлығы есептелініп қорытынды

бағасы шығады.

Мысалы:

Студен

ттің

сабақ

қа

қаты

суы

Лек

ци

ян

ың

жазы

луы

Сабақ

ай

туы

(тео

ри

ял

ық

біл

імі)

Өн

дір

істік

сабақ

тан

ал

ған

біл

імін

е бая

ндам

а

жазу

(тақ

ыр

ып

қа

сәй

кес

) Қ

осы

мш

а

тап

сыр

мал

ар

(реф

ераттар

жазы

луы

) Т

әртіб

і

Сабақ

бар

ысы

нда

бел

сен

діл

ігі

Ар

ал

ық

тес

т

(1-ш

і

рей

ти

нг)

, 10 с

ұр

ақ

Ар

ал

ық

тес

т

(2-ш

і

рей

ти

нг)

10 с

ұр

ақ

Қор

ыты

нды

тес

т (

20 с

ұр

ақ

)

10 балл

10

балл

10 балл 10 балл 10

балл

5

балл

5

балл

10

балл

10 балл 20

балл

(Келтірілген баллдар максимальды)

Бір жағынан, кредиттік жүйенің элементтерін енгізу арқылы, студентке

нақты және адал бағасын қоямыз,ал екінші жағынан орта кәсіптік

студенттерді жоғары оқу орынға дайындық ретінде қарастыруға болады.

Жалпы колледж -ол мектеп пен жоғары оқудағы ортасындағы буын

болғандықтан, 3 курстан бастап жоғары оқудың (кредиттік) жүйелерінің

элементтерін енгізу дұрыс деп санаймын. Өйткені колледжден, жоғары оқуға

178

түскен студент оқуын 3 курстан бастайтынын ескеретін болсақ, оған тағы кем

дегенде жарты жылдай уақыт керек, кредиттік оқу жүйесін түсіну үшін,

сондықтан оны колледждерден бастаған жөн.

Әдебиет тізімі:

1.2004 ж «Кредиттік оқыту технологиясы жалпы ережелері» (ресми сайттан)

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ИДЕЙ «OБУЧЕНИЯ

КРИТИЧЕСКОМУ МЫШЛЕНИЮ» НА УРОКАХ ХИМИИ

Смаилов Даулет Каримжанович

г. Караганда, КГУ "ОКШИДС №68, учитель химии

Изучая Послания Президента, так как сегодня именно этот документ

является основой и вектором указывающим направление реформ

проводимых в нашей стране. Президентом Республики Казахстан Н.А.

Назарбаевым в “Стратегии «Казахстан-2050» вопросам образования отведен

целый раздел и одновременно в Плане Нации поставлена задача вхождения

республики Казахстан в число 30-ти наиболее конкурентоспособных стран

мира. В достижении данной задачи немаловажную роль играет

совершенствование системы образования. Казахстанское образование

должно быть ориентировано на развитие функциональной грамотности, то

есть навыков применения знаний в разнообразных учебных и жизненных

ситуациях, в межличностном общении и социальных отношениях [1, стр.3].

Общество постоянно меняется, а эти изменения затрагивают как все

общество в целом, так и конкретно, каждого человека. Учитель должен уметь

быстро меняться, отходить от старых подходов, для того чтобы применять

новые. Современный учитель должен быть инициатором, который

воздействует на процесс обучения. Каждый учитель должен четко знать цели

обучения и критерии успешности своего урока и понимать, что обучение –

это не передача готовых знаний, а самостоятельное построение учениками

этих знаний. Так как именно учитель является стержневой фигурой в

обучении. Именно поэтому я прошел уровневые курсы (третий базовый

уровень) повышения квалификации педагогических работников Республики

Казахстан и полностью пересмотрела свои взгляды на обучение, изменил

видение урока, а самое главное – полностью изменила свое сознание.

До того как я прошел курсы третьего базового уровня, мои уроки

проходили по традиционным методам преподавания, основанные на

трансляции готовых знаний. Данное преподавание не совсем устраивала меня

и не была достаточно эффективным. Поэтому я в первую очередь решил

интегрировать идеи «критического мышления» в серии мои уроков и

произвести изменения в своей практике преподавания и учения на уроках

химии. Почему я решил интегрировать идеи критического мышления в серию

моих уроков?

179

Обучение критическому мышлению заинтересовало меня тем, что оно

направлено на развитие мыслительных процессов учащихся с помощью

наблюдения, анализа, вывода и интерпретации и предполагает готовность к

воображению, творческому развитию, принятию во внимание

альтернативных решений, внедрению новых или модифицированных

способов мышления и действий. Исходя из этого, я решил пронаблюдать за

тем, как идеи смогут повлиять на развитие коммуникативных умений

учащихся 8-го класса по химии [2, с. 95].

Я выбрал именно этот класс с казахским языком обучения, потому что

дети данного возраста очень активны и быстро воспринимают и увлекаются

чем - то новым, и так как этот период для них является отправной точкой. Я

предполагал, что им будет интересно, т.к. именно в старших классах можно

успешно pазвивать навыки наблюдения, анализа, выводов, интерпретации [3,

с. 59].

Как шла интеграция данной идеи?

На первом уроке, на этапе актуализации знаний я предложил тестовые

задания, включающие пять вопросов. Работая индивидуально, ученики

размышляли, анализировали, делали выводы. При этом они стремились быть

точными, учитывая свои предыдущие знания. Здесь можно отметить наличие

непредубежденности, что является одним из характерных особенностей

критического мышления ученика [4, с. 33].

Выполняя задание на составление формулы вещества по валентности,

ученики работали в парах. (Рисунок. 1) В ходе выполнения учащимися

задания, я наблюдал то, как данная форма работы помогла менее уверенным

ученикам принять участие в работе.

Используя стратегию "Карусель" в ходе выполнения в группе задания на

решение задачи на основе составленного алгоритма, ученики были активны в

обсуждении, обменивались идеями, т.е. вели кумулятивный разговор о

строении химических формул веществ. В ходе выполнения учащимися

задания, я обратил внимание на то, что обсуждая задание в группах, ученики

предлагают свои идеи и делают совместные выводы, при этом частично

осуществляя диалогическое общение, передавая и обмениваясь знаниями по

данной теме.

Идея критического размышления над тем, чему научились ученики [5, с.

148]. Поэтому в конце урока я предложил учащимся самим оценить свою

работу и выставить оценку за урок в «оценочный лист». После того, как они

выставили себе оценки, они, доказывая и аргументируя свой ответ, пытались

объяснить свои действия.

Анализируя этот урок, я пришел к выводам, что умение критически

мыслить наблюдается у всех учащихся, но для того, чтобы это выявить и

направить их, нужно создавать необходимые условия. Поэтому для себя

решил большое внимание отводить созданию коллаборативной среды.

На втором уроке я предложил определить цель и задачи урока

самостоятельно, заполняя «Таблицу ЗХУ».(Рисунок.2) К моей радости,

180

учащиеся легко справились с заданием. Думаю, что прошлый опыт

учащихся, полученный на предыдущем уроке послужил основанием для

умения выражать свои предположения и мысли по поводу того, что знали,

что узнали, что хотят узнать[4, с. 14].

Идеи о развитии критического мышления через диалог предполагает,

что дети обучаются эффективнее, и их интеллектуальные достижения выше

при условии активного их вовлечения в обсуждения, диалог и аргументацию

[5, с.145]. С целью вовлечения учащихся в диалог и обсуждение, я

запланировал задание «наблюдая опыт, распределить признаки химических

реакций».

Это задание, как я наблюдал, действительно, помогло создать условия

для вовлечения учащихся в диалог и обсуждение. Этому я нашел

подтверждения в утверждении Л. Выготского о том, что знания

приобретаются в результате вовлечения ученика в диалог [5, с.144].

На этом же уроке я предложил ученикам задание на составление

«Кластера». Оно было направлено на распределение признаков химических

реакций, а затем презентации на флипчарте. В ходе выполнения задания

ученики ученики предлагают свои идеи и делают совместные выводы, при

этом частично осуществляя диалогическое общение, передавая и

обмениваясь знаниями по данной теме [6, с. 29].

Для обратной связи использовалась «Таблица ЗХУ». Затем была

проведена рефлексия с помощью стратегии «Две звезды одно пожелание»,

которая показала, что ученикам понравился урок. Анализируя результаты

рефлексии, я пришел к выводу, что для развития критического мышления

учащихся необходимо создать такие условия, при которых ученики имеют

самоцель[5, с. 129].

На третьем уроке, руководствуясь идеями о развитии критического

мышления через диалог, что дети обучаются эффективнее, и их

интеллектуальные достижения выше при условии их активного вовлечения в

обсуждение, диалог и аргументацию [5, с.146], я использовал групповую

форму работы и использованием стратегии «Верные-неверные утверждения»

(Рисунок.3).

Ведение «Бортового журнала» на этом уроке позволило ученикам

отследить, оценить и проконтролировать изменения мысли и учения.

Развивать навыки метапознания. Обеспечение обратной связи,

свидетельствует о достижениях для учеников, учителя и родителей, главной

целью которой является постоянное уведомление учеников и учителя о

достижениях и развитии [5, c. 150].

Рефлексия урока "Дерево успеха" показала, что большая часть учеников

считают, что в работе все хорошо и им всё нравится. Думаю, что в данном

случае, мне необходимо было немного направить их, высказав свое мнение

по поводу улучшения работ [5, с.148-149].

На четвертом уроке руководствуясь идеями «Мышление» Флейвелл [5,

c. 173] и других ученых я использовал прием «Разноуровневые задания», где

181

из задач трех видов сложности учащимся нужно было решить задачи в

соответствии со своим уровнем усвоения по данной тематике. Это заставило

учеников размышлять о разных уравнениях химических реакций и формул

веществ, а также самостоятельно исследовать схожесть или различия между

этими реакциями, развивать понимание химические формулы веществ и

соответственно разделять их по категориям и определять лишнее[4, с. 49].

В целях развития критического мышления учеников и подведения

выводов и обобщения я применил стратегию "Кластер" для групповой

работы.

В конце урока была проведена рефлексия «Лестница успеха», которая

позволила определить уровень усвоения данной темы учащимися [6,c.225].

Проанализировав, как новые подходы повлияли на преподавание и

обучение и какие изменения они повлекли за собой, я убедилась, что мои

ученики стали более уверенными в своих способностях, в выполняемых

заданиях, не боятся ошибаться, контролируют свое обучение и с интересом

посещают мои уроки.

Рис. 4. Диаграммы успеваемости 8 «а»-го класса за 1 и 2-ю четверть

2015-2016 учебный год

Сравнивая диаграммы за 1-ю и 2-ю четверти определенно видно, что,

внедряя идеи и методы критического мышления и идеи семи модулей

Программы, у учащихся за несколько месяцев значительно повысилась

успеваемость, качество знаний и степень обученности учащихся к предмету

химии. Они с желанием стали посещать уроки химии, активность и интересс

учащихся на уроках резко выросла (Рисунок.4).

В заключении хочется отметить, что развивая критическое мышление на

уроке, я приближаю пpоцесс обучения к реальной жизни. Начиная урок с

тестов и многоуровневых заданий вызывали непосредственный интеpес к

теме урока. Я убедился, что правильная постановка вопросов углубляет

пoнимание смысла вопроса или темы урока и способствует вовлечению

учеников в работу над заданием. В процессе cовместного диалога, используя

групповую и парную форму работы, дети учились анализировать,

высказывать своё мнение, самооценивать и взаимооценивать, критиковать

другого, находить ошибки, исправлять, cлушать друг друга, приходить к

общему мнению. Обучение критическому мышлению на уроках химии

Успеваемость; 8 а; 100

Успеваемость; 8 б; 100

Успеваемость; 9 а; 100

Успеваемость; 9 б; 100

Успеваемость;

10 а; 100

Успеваемость;

11 а; 100

Качество; 8 а;

47

Качество; 8 б;

52

Качество; 9 а;

46

Качество; 9 б;

52

Качество; 10 а;

71 Качество; 11 а;

30

СОУ; 8 а; 49

СОУ; 8 б; 51

СОУ; 9 а; 52

СОУ; 9 б; 52

СОУ; 10 а; 56 СОУ; 11

а; 44 К; 8 а;

38

К; 8 б; 42

К; 9 а; 38

К; 9 б; 42

К; 10 а; 56

К; 11 а; 24

Графический анализ

успеваемость и качество

за

1-ю четверть по химии …

Успеваемость

Успеваемость;

8 а; 100

Успеваемость;

8 б; 100

Успеваемость;

9 а; 100

Успеваемость;

9 б; 100

Успеваемость;

10 а; 100

Успеваемость;

11 а; 100

Качество; 8 а;

55

Качество; 8 б;

50

Качество; 9 а;

48

Качество; 9 б;

50

Качество; 10 а; 59

Качество; 11 а; 54

СОУ; 8 а; 51

СОУ; 8 б; 50

СОУ; 9 а; 52

СОУ; 9 б; 51

СОУ; 10 а; 52

СОУ; 11 а; 51

К; 8 а; 44

К; 8 б; 40

К; 9 а; 40

К; 9 б; 41

К; 10 а; 47

К; 11 а; 43

Графический анализ

успеваемость и качество

за

2-ю четверть по …

Успеваемость

182

пoзволило учащимся не принимать истину в гoтовом виде, а отыскивать её

самому, поэтому применение данного модуля cпособствует эффективности

учебного процесса и способствует развитию функциональной грамотности

учащихся.

Литература:

1.Об особенностях преподавания основ наук в общеобразовательных

организациях РК в 2015-2016 учебном году. Инструктивно-методическое

письмо. РГКП «Национальная академия образования им. И. Алтынсарина»,

Астана 2015 г.

2.Учебная программа по предмету «Химия»утвержденнаяпостановлением

Правительства Республики Казахстан от 23 августа 2012 года № 1080, С. 95.

3. Программа Третьего (базового) уровня, Четвертое издание, University of

CAMBRIDG. Faculty of Education. АОО «Н ИШ», 2015.

4. Нурахметов Н.Н., Сарманова К.А., Жексембина К.М.,Химия 8, Алматы:

Мектеп, 2012г.- 216 с.

5. Руководство для учителя, третий (базовый) уровень, University of

CAMBRIDG. Faculty of Education. АОО «Назарбаев Интеллектуальные

школы», 2015.

6.Раздаточный материал 1-го этапа «Лицом к лицу».1 неделя.Глоссарий.

2014.

ТАРИХ САБАҒЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ

Тұрсабеков Нұрқасым Акбердіұлы Жаңаөзен қаласы, №8 Қ.Құржыманұлы атындағы орта мектеп

тарих пəні мұғалімі

Қазіргі таңда жас ұрпаққа ХХІ ғасыр деңгейінде жан-жақты білім беру

күн тәртібінде тұрған өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Елбасының білім

беру жүйесіне жасап отырған нақты қамқорлығы өз кезегінде бізге нақты

міндеттерді де жүктейді.Мұғалім тек өз пәнінің білгірі болып қана қоймай,

оқытудың инновациялық әдістерін меңгеріп, әлемдік интернет жүйесін

пайдалана отырып күнделікті сабақта ақпараттарды пайдалануды дағдыға

айналдыруы қажет. Мектепте оқушыларға патриоттық тәрбие беру мен

дүниетанымын қалыптастыруда тарихшы мұғалімдердің орны ерекше.

Елбасымыздың білім саласында арналған жолдауларының негізгі тірегі –

әлемдік стандарттар деңгейінде білім беру болып табылады. Бәсекеге

қабілетті елу елдің қатарына қосылу, тәуелсіз еліміздің болашағы жастардың

білім алуына ерекше көңіл бөлді.

ҚР «Білім туралы» заңында « Білім беру жүйесінің басты міндеті –

ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтары, ғылым мен практика

жетістіктерінің негізінде жеке адамды қалыптастыруға дамытуға және

оның кәсіби шеберлігін шыңдауға бағытталған білім алуға қажетті

жағдайлар жасау» деп көрсетілген.

183

Тарих ғылым және пән ретінде білімнің аса маңызды саласына

жатады.Өйткені ол бүкіл адамзаттың тарихын, жүріп өткен жолын,

жинаған тәжірибесін баяндайды. Тарихты білу әрбір адамға қажет әрі

пайдалы. Сонда ғана адам өзі өмір сүріп отырған қоғамдағы орнын,

істейтін қызметін дұрыс анықтайды, келешегін де болжай алады. Белгілі

ойшылдардың, ғұлама ғалымдардың тарихтың маңызы туралы

айтпағандары кемде-кем. Әбу-Насыр әл–Фараби:«тарихты білмей –

өткенді, қазіргі жағдайды білу,келешекті болжау қиын»-десе,

Н.М.Карамзин:«Тарих – әрбір ұлттың ең басты кітабы» дейді.

Тарих сабағының неғұрлым тиімді жаңа түрлерін пайдалану оқушы

белсенділігін арттыруда зор маңыздылығын айта келе, өз педагогикалық

қызметімде пайдаланып жүрген білім беру технологияларына тоқталғым

келеді.

Бірінші В.Ф.Шаталовтың технологиясының басты мақсаттары:

-Оқушының білім беру дағдысын қалыптастыру;

- Оқушылардың барлығын оқыту;

-Жеделдете оқыту;

Принциптері:

-Үздіксіз қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша оқыту,

трек сигналдарын пайдалану;

-Жекелей әрекет жасау;

-Ізгіліктік (барлық балалар дарынды);

-Мәжбүрсіз оқыту;

-Түзетуге, өсуге, жетістікке жетелеу, жетістігін жариялау, шиеленіссіз оқыту;

Мазмұндық ерекшеліктері:

-Оқу материалы ірілендіріп беріледі;

-Блоктық түрде беріледі;

-Оқу материалы тірек үлгі – конспекті түрінде беріледі;

Тәрбиелік мәні:

-Еңбекке қатыстырылады;

-Еңбек сүйгіштікке тәрбиеленеді;

-Оқушының еркі дамытылады;

-Өзіндік танымдылығы, жауапкершілік, адалдық, жолдастық, қасиеттері

қалыптасады.

Әдістеме ерекшелігі:

Теориялық блогі–Бағыттылық негізі (БН) – ақпаратқа кіріспе (Түсіндіру)

– айту – үйде өзіндік жұмыс орындау, І-қайталау. (тірек сигналы конспектісін

жаппай қабылдау),ІІ-қайталау (түсінгенін сұрау),ІІІ-қайталау (өзара бақылау)

Тәжірибе блогі – тәжірибелік жұмыс (жаттығу)- есеп шығару (жаттығу)-

қорытынды:оқушылар білім беру дағдыларын және ойлау қызметінің әдісін

жүйелі қолдану.

Мысалыға 11-сыныпта «1867-1868 жылдардағы реформа» тақырыбына

байланысты өткен сабағымда В.Ф.Шаталовтың тірек-сызба арқылы

қарқынды оқыту технологиясын пайдаландым.

184

Екінші Ж.А.Қараевтың «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру

технологиясы-нәтижеге бағытталған білім беру құралы.

Деңгейге бөліп оқытудың тиімділігі:біріншіден, оқушының

психологиялық танымы, екіншіден,теориялық дайындығы есепке алынуы

тиіс.Деңгейлік тапсырмалар арқылы мұғалім оқушының нені

меңгергенін,нені меңгермегенін біледі. Соның нәтижесінде оқушыда намыс

оты оянады, басқалардан қалып қалмауға тырысады. Бұл технология

біріншіден, дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға көмектеседі,өйткені ол

оқушының ойлау қабілетін, ынтасын, белсенділігін көтереді. Әр оқушының

оқушылық деңгейде білім алуына мүмкіндік береді. «Үш өлшемді

әдістемелік жүйе» педагогикалық технологиясы оқушының да , мұғалімнің

де белсенді шығармашылық қызметін дамытуға бағытталған.

«Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру техноголиясының

мақсаты :

-Мектеп бітірушінің барынша көп білуі емес,оның өзіне қажетті білімді өзі

білу;

-Тиімді шешімді табуға үйренуі;

-Оқу,кәсіптік,тұрмыс мәселесін кез-келген жағдайда шешуі;

-Ішкі өзіндік қажеттілігін қанағаттандыратын;

-Әлемдік білім кеңістігінде көріне алатын;

-Шығармашыл іс-әрекет жасай алатын жеке тұлға қалыптастыру.

«Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру техноголиясының

ерекшелігі:

Оқушы білімі анық бағаланады. Белсенділігі артады. Ой еңбегі жетіледі.

Белгілі бір нәтижеге жеткенін іштей сезеді. Өзіне-өзі деген сенімділігі

артады. Өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға тәрбиелейді.

Шығармашылық деңгейге дейін жетуге ұмтылады, қызығушылығы артады.

Зер сала қарасақ, оқушының білімді қабылдау деңгейі сыни баға беруге дейін

көтеріледі. Технологияның тиімділігі мен ерекшелігі де осында.

Мен осы «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру техноголиясын 7-

сыныпта өткен ашық «§20.Ғылым мен білімнің дамуы» тақырыбындағы

сабағымда деңгейлік тапсырма-сұрақтар беру арқылы сабақты

қорытындыладым.

І-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1.Әбу-Насыр әл –Фараби дүниеге келген қала:Отырар

2.Жүсіп Баласағұни дүниеге келген қала-Баласағұн

3.Махмуд Қашқариді шын аты- Махмуд Хусейн ибн Мұхаммед

4.Ахмет Иүгнекидің шын есімі : Әбду Ахмет Махмұдұлы

5.Қожа Ахмет Иассауйдің дүниеге келген қаласы : Сайрам

ІІ-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1.Жүсіп Баласағұнидің атақты еңбегі: «Құт негізі - білік»

2.Ахмет Иүгнекидің бізге жеткен еңбегі: «Ақиқат сыйы»

3.Қожа Ахмет Иассауидің әкесі , атақты ғұлама ғалым: Ибрахһим

185

4.Қожа Ахмет Иассауйден қалған ұлы мұра – «Даналық кітабы» немесе

«Диуани-и-хикмет»

5.Мұсылман дінінің енуіне байланысты пайда болған ғимарат-мешіт.

ІІІ-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1.Шығыстың аса көрнекті ғылымы Әбу-Насыр әл –Фараби

шығармаларын қай тілде жазды? Араб тілінде

2. Өз еңбектерінде адам дүниені және оның мәнін өзінің сезім мүшелері

мен ақыл –ойы арқылы таниды деп түсіндірген ғалым : әл –Фараби

3. Махмуд Қашқаридің еңбегі қалай аталады? «Диауна лұғат ат-түрік»

4. Жүсіп Баласағұни «Құтадғу негізі-білік» еңбегін Баласағұнда бастап

қай қалада аяқтаған? Қашқарда аяқтаған.

5. Қожа Ахмет Иассауйдің жолын қуған шәкірттерінің бірі–ғұлама

ақын,ел ішінде Хакім ата аталған : Сүлеймен Бақырғани

Үшінші Н.А.Оразақынованың сатылай кешенді талдау білім беру

техноголиясының мақсаты:

Білімді,ұлттық заңдылықтарды бағай білетін ұстамды, алғыр жан –

жақты дарынды, шығармашылық ізденіс, зерттеу жұмысын жүргізе алатын

тұлғаны қалыптастыру...

Және де Н.А.Оразақынованың сатылай кешенді талдау білім беру

технологиясын 5-ші және 7-ші сыныптарда қолдандым. Әсіресе,Қазақстан

тарихы пәнінен қоғам қайраткерлерінің өмірі туралы , дүние жүзі тарихы

пәнінен әр мемлекет бойынша тақырыптарды өткенде берілген талдау

бойынша жаңа сабақты түсіндіру кезеңінде пайдаландым. Мысалы,5-

сынып бойынша «әл-Фараби – шығыстың ғұлама ғалымы» тақырыпты

өткенде жаңа сабақты қабілетіне қарай өз ойын қорыта айтуға, тарихи

деректермен жұмыс істеуге қозғау салады. Пәнге деген қызығушылығын

туғызады. Пән бойынша жақсы нәтиже көрсеткішіне жеткізеді.

Өткенін білмес, бүгіннің қадірін бағалай алмайды. Ендеше тарихта еш

нәрсе жоғалмайды, ескірмейді,өлмейді. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бері

тарихқа жаңа көзқараспен қарау, ондағы белгілі және бұрын белгісіз болып

келген фактілердің ашылуы мектеп оқушыларынан бүгінгі таңда тарих

саласы бойынша үлкен дайындықты қажет ететінін өмірдің өзі дәлелдеп

отыр.

БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНІҢ БАСЫМДЫҚТАРЫ МЕН ДАМУ

БОЛАШАҒЫН ЗЕРДЕЛЕУДЕ МҰҒАЛІМ ЖҰМЫСЫН

ЭВАЛЮАЦИЯЛАУ

Бахтыгереева Тоты Мендыхановна Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, «Ганюшкин мектеп - интернаты» КММ,

мектеп директорының оқу жұмыстары жөніндегі орынбасары

Өмір бір орнында тұрмайтыны сияқты, білім беру ісі де жыл санап

жаңалықтармен толысуда. Еліміздің білім беру саласындағы болып жатқан

оң өзгерістер мектептердегі басқару ісі мен оқыту үдерістерін, мәселелерін,

басымдықтарын жаңа бағытта ұйымдастыруға негізделіп отыр. «...2020

жылға қарай Қазақстан – білімді мемлекет, ақылмен құрылған экономика

186

және біліктілігі жоғары жұмыс күші. Білім берудің дамуы еліміздің болашақ

экономикалық, саяси және әлеуметтік-мәдени өркендеуі сүйенетін

тұғырнамасы болуы тиіс.» [1] деп көрсетілгеніндей жаңа өзгерістер НЗМ-і

ДББҰ ПШО-ғы ұсынған біліктілікті арттыру бағдарламасы негізінде

мектеп басшылары мен мұғалімдерді жаңа форматтағы курстардан өткізу

арқылы іске асырылуда. Жаңа бағдарлама талаптары бойынша бүгінгі ұстаз

көшбасшы бола білуі қажет, ол оқыту үдерісін үнемі жетілдіріп отыруға

ынталандырушы, оңтайлы әтиже алуға мүмкіндік беретін шығармашыл

және жаңашыл шешім іздеу мақсатында басқалармен бірлесіп жұмыс

жасайтын, көшбасшылық дағдыларын игерген білім беру ісіндегі жетекші

маман. Мектептің жұмысын нәтижелі ұйымдастыруда жаңа бағдарлама

аясында бір жақтылықтан арылып, бүгінде, ұжым, оқушы, ата-аналардың

мектеп туралы пікірін білу үшін аудит жүргізу арқылы деректер жинау

негізінде мектепті дамытудың басымдықтарын анықтауға жол ашылды. Бұл

білім беу жүйесінің даму болашағын айқындауға мүмкіндіктер беруде.

Әлемдегі үздік тәжірбелерге сүйенсек Оқушы үні бізге не дейді? деген

сұраққа Адам Флетчер «Оқушы пікірі мектепте оқушылардың білім алуын

жақсартудың ең қолжетімді, ең күшті тетігі бола алады. ....оқыту тәжірибесін

жақсарту ісіне тарту оларға мектептің немқұрайлы қарамайтынын сезінуге

мүмкіндік береді» [2] деп жүргізілген жұмыстардан дәлелдемелер келтіре

отырып, оқушы пікірімен санасу қажет екендігін көрсетеді. Бағдарлама

негізіне сүйене отырып, бүгінде жұмыс жоспарлау барысында алдына ала

аудит жүргізу арқылы мектеп туралы деректер жинақтап мектептің күшті

жағы, мүмкіндігі, әлсіз жақтары мен қаупін анықтауға мүмкіндік туындап

отыр. Мұғалімнің өз тәжірибесіндегі жаңа әдістер мен инновацияларды

қолдануда SMART-қа сай мақсат қою және жоспарлау, оны іске асырудағы

мұғалімнің кәсіби жетілуін, жұмысының тиімділігін эвалюациялау үрдісі

білім берудегі перспективалардың бірі деп айтуға болады. Эвалюацяның

күнделікті тәжірибеге ене бастағанына да көп болған жоқ. Эвалюация

еліміздің педагогика саласындағы жаңа үдеріс.

Эвалюация – білім беруді ұйымдастырумен, оқу, тәрбиелеу және даму

үдерістерімен байланысты жағдайларды, құбылыстарды және іс-әрекеттерді

жүйелі зерттеу және бағалау.

Сыртқы эвалюация- басшылық ету сапасын, сондай-ақ зерттелетін

объектінің оқыту мен тәрбиелеудің жоғарғы стандарттарына сәйкестік

дәрежесін жүйелі түрде зерттеу және бағалау.

Ішкі эвалюация-мектеп директоры педагогикалық ұжыммен

ынтымақтастықта жүргізетін және мұғалімнің тәжірибелік қызметін

қолдауға және кәсіби дамытуға бағытталған мониторинг негізінде басшылық

ету сапасын жүйелі түрде зерттеу және бағалау. Эвалюация үдерісінің

бақылаушы-қадағалаушы сипаты жоқ. Эвалюациялау жұмысы нақты

жасақталған жоспар негізінде іске асыру маңызды. Себебі қандай да

болмасын іс-әрекет жоспарланса ғана белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге

болады.Эвалюациялау үдерісін жоспарлаған кезде мектептегі

187

мүмкіндіктерімізді бағалау арқылы жүргізілетін жұмыстардың тиімді

әдістері мен түрлері, критерийлері белгіленеді. Осы үрдіс арқылы

мұғалімнің оқу мен оқыту үдерісіне енгізген жаңа бағыттағы өзгерістердің

қаншалықты нәтижелі және оқушыларға ықпалының деңгейін саралау,

талдау мақсатындағы ақпараттарды жинақтай отырып, мұғалімге қажетті

кәсіби қолдау көрсету, түзету немесе ол мұғалімнің әріптестеріне беретін

өзіндік тәжірибе жинағы болса анықтауға мүмкіндік туындайды. Осы үрдіс

арқылы жалпы мектепті дамыту жұмыстарыда сараланады. Эвалюациялау

үдерісінің сыртқы және ішкі эвалюация түрлері бар екендігін ескерер болсақ,

ішкі эвалюациялаудың мектепішілік бақылау-басшылықтан ерекшелігі

жоғарыда айтылып кеткендей нақты мақсатқа сай ақпараттың жинақталуы,

мұғалім жүргізіп отырған өзгерістерге қолдау көрсетілуі, уақытылы баға

беріліп, түзетулердің уақытылы жүргізілуі, жазаның қолданылмауы,

мектептің стратегиялық басымдықтарын анықтауға жол ашылуы. Сындарлы

оқытуға негізделген сабақтарында мұғалім бірінші кезекте алдында отырған

оқушыларының алған білімдерін, өзіндік қалыптасқан ұстанымдарына ойша

талдауға, өзіне сұрақ қою арқылы білімін ары қарай толықтыруға, сол

арқылы өзіндік көзқарасын еркін ортаға салуға баулуды көздейді. Осы

бағыттағы жұмыстарын мұғалім бірінші кезекте әр сабағынан кейінгі кері

байланыс арқылы, рефлексия жұмыстары арқылы сынып деңгейіндегі

зерделеу арқылы жүргізеді. Бұндай жұмыстар ішкі эвалюациялауға дейін

мұғалімнің өзіндік сараптамасы ретінде жүреді. Өзіндік талдау, саралау

әрекеттері оқушыныңда, мұғалімнің де сыни тұрғыдан ойлауға, өз

болжамдарын жасауға ықпал етеді. Мұғалімнің сынып деңгейіндегі

жүргізетін зерттеулері тиімді оқыту әдістерін дер кезінде анықтауға,

қолдануға мүмкіндік береді. Яғни оқытудың сапалы болуы, табысты болуы

мұғалімдеріміздің жаңаша ойлауына, рефлексивтік талдау негізінде өз

жұмысын жолға қоя білуімен тығыз байланысты.

Білім беру сапасы- қоғамдағы білім беру үрдісінің жағдайын, нәтижесін,

сондай-ақ жеке тұлғаның кәсіптілігінің қалыптасуын және даму

болашағының қажеттілігін анықтайтын әлеуметтік категория. Білім беру

сапасы білім беру ұйымдарындағы жастарды оқыту мен тәрбиелеу

қызметтерінің әр түрлі көрсеткіштерінің жиынтығын, яғни білім беру

мазмұнын, оқыту формасы мен әдістерін, материалдық-техникалық базалары

т.б. бойынша анықталады. Осындай ауқымды үдерістерді жүйелі түрде

зерттеп және бағалау үшін эвалюация қызметі қажет. [3]

НЗМ ДББҰ ПШО Орал қаласындағы филиалының әдістемелік

ұсынымында көрсетілгеніндей

Мұғалім жұмысын эвалюациялау бағыттары:

1-бағыт Мұғалім жұмысының жоспарлануы:

- Мектепті дамыту жоспары

- Орта мерзімді жоспарлау

- Қысқа мерзімді жоспарлау

2-бағыт Мұғалімнің зерттеу жұмысы мен рефлексиясы

188

- Іс әрекеттегі зерттеу

- Зерттеу сабағы LS

3-бағыт Коуч және тәлімгер жұмысы

- Тақырыптық коучингтер

- Тәлімгерлік

4-бағыт Желілік қауымдастықтағы жұмысы

5-бағыт Іс-тәжірибе алмасуы

- Ашық сабақ

- Басылымдардағы, сайттардағы жариялымы

- Семинарлар

- Ғылыми-тәжірибелік конференцияларға, оқулар

- Кәсіби байқаулар.

Эвалюация түрлері:

1.Сауалнамалар

2.Кәсіби әңгіме

3.Сабаққа қатыс, рефлексия

4.Сұхбаттар (интервью)

5.Талдамалық кеңес

6.Эвалюациялық жазба

Эвалюациялау критерийлері:

1-бағыт бойынша: - стратегиялық басымдықтарға қатысты ақылды

мақсаттың анықталуы;

- Табыс критерийлерінің анықталуы;

- Іс-шаралардың нақтылығы, қолжетімділігі;

- ОМЖ әдіс-тәсілдердің тиімділігі, модульдерді ықпалдастыруы,

- Ресурстарды қолдануы;

- ҚМЖ мұғалім мен оқушының іс-әрекеттерін жоспарлауы, іске

асыруы;

- Оқушыны дамыту жұмыстары;

- Бағалау жұмысы. Кері байланыстың іске асуы;

2-бағыт бойынша:-Сыныпты зерттеу нысанын, тақырыбын анықтауы;

- Деректерді зерделеуі және жоспарды іске асыруы,

- Оқушы сұранысын іске асыруы;

- Зерттеу жұмысын қорытындылауы мен рефлексивтік жазбасы.

- LS - зерттеу сабағын жоспарлауы және өткізуі;

- LS сабағына қатысты жаңа пікірлер мен ұсыныстар беруі.

3-бағыт бойынша:- коуч және тәлімгер ретінде жұмысты жоспарлауы;

- Коучинг сабақтарды кері байланыс негізінде жүргізе алуы;

- Ашық сұрақтар қоя білуі;

- Мұғалімдердің кәсіби білімінің дамуына ықпалы;

- Коуч және тәлімгер ретінде рефлексия жасай білуі;

- Тәлімгердің кәсіби әңгімесінің сапасы;

- Тәлімалушысының кәсіби өсу деңгейі.

4-бағыт бойынша: - қауымдастық жұмысын жоспарлауы;

189

- Ресурс мүмкіндігін пайдалануы;

- Анықталған басымдық бойынша жүйелі жұмысы;

- Мониторинг деңгейі;

- Кәсіби қолдау жұмыстарының сапасы;

- Мұғалімдердің кәсіби өсуі қаншалықты?

- Рефлексивті талдауы.

5-бағыт бойынша:-тәжірибе алмасу бойынша өзіндік мониторинг

жұмысы.

«Педагогикалық шеберлік орталығында әзірленген барлық

бағдарламалардың негіз қалаушы алғы шарттары мектеп басшылары мен

мұғалімдері өздерінің немесе жалпы мектептің оқыту тәжірибесіне өзгеріс

енгізу әдістерін біліп қоймай, сонымен қатар сол өзгерістердің себептері

туралы да білу керектігі болып табылады... оқушыларды ХХІ ғасырда өмір

сүруге дайындау үшін мектеп тәжірибесіне қалай өзгеріс енгізіп, осы шара

барысында күтілетін нәтижелерге қол жеткізілгенін қалай бағалау қажеттігін

терең түсінуді көздейді» [4] Шындығында әрбір жоспарланатын жұмыс

белгілі бір мақсатты көздейді және нақты белгіленген нәтиже алу үшін

жүргізіледі. Енді сол нәтижелерге қалай қол жеткізгендігімізге қатысты

сыни тұрғыдан талдау, бағалау жұмыстарының бүгінгі күнге дейінгі

жұмыстарымызда жетіспей жатқандығын мойындауымыз керек. Әрбір

жұмысқа жан-жақты сыни талдау жасалуы керектігін түсініп бүгінгі күнгі

жұмыстарымызда осы қағидаларды басшылыққа ала отырып мектепті

дамыту жұмыстарындағы, оқытудағы жұмыстарына мұғалімнің өзіндік

талдауынан кейін мектеп деңгейінде мұғалімнің жұмысын эвалюациялауды

өзіндік ерекшелігі бар, үлкен жауапкершілікті талап ететіндігін жұмыс

барысында байқадық.

Мектептегі эвалюациялау үдерісі қаншалықты тиімді?

1. Жекелеген мұғалімдердің тәлімалушы ретінде өз жұмысында оңтайлы

бағыт-бағдарын анықтауда күнделікті кәсіби қолдау табуы, инновациялық

ойлау жүйесінің қалыптасуына тәлімгерінің ықпалы орын алғаны.

2.Оқушылармен жүргізілген пікірлесулер және сабаққа қатыс арқылы

сырттай бақылау нәтижесі бойынша олардың кері байланыс, өзін-өзі

бағалау, өзгені бағалаудың не екендігін түсіне бастағандығы. Оқушылармен

пікірлесу кезінде сабақтағы әдістердің ерекше екендігін, өзбеттерінше

ізденісті қажет ететін тапсырмалардың көбейгендігін атап өтті. Бұл

әрекеттер оқушылардың жауапкершілігін арттыра түскендігін байқатады.

Эвалюация нəтижесі бойынша қандай бағыттағы жұмыстарды

дамыту қажет?

3.С тобындағы оқушыларға ерекше көңіл бөлу қажеттігі. С тобының

оқушыларына берілетін тапсырмаларды оқушы мүмкіндігін үнемі ескеру.

Оқытудың 7 модулін тиімді қолдану арқылы оқушыларды оқу ортасына

тарту, өз мүмкіндігімен орындаған жұмыстарын еркін айтуға жағдай жасау.

4.Кәсіби қоғамдастық жұмысын мектеп шеңберінен тыс өзге мектептермен

кәсіби қоғамдастық пен желілік қоғамдастық жұмысын дамыту.

190

5.Мектепті дамыту жұмыстары жайында педагогикалық басылымдарға

мақалалар беру арқылы тәжірибемен бөлісу.

6.Мұғалім құзыреттіліктері негізінде табысты көшбасшылыққа қол жеткізу.

7.Менторлық қызметте тәлімалушының өз қызметін эвалюациялау жұмысын

әріптестік қолдау арқылы дамыту.

Мұғалім жұмыстарын эвалюяциялау барысында түйгеніміз:

1.Білім беру жүйесінің басымдықтары мен даму болашағын жоспарлау мен

іске асыруда әріптестің қолдауын сезіну өте маңызды;

2. Туындаған мәселенің шешімін іздестірудегі өзара ынтымақтастық;

3. Ортақ ұстанымын дамытуда ұжымның уәж-ынтасының маңыздылығы;

4. Жұмыс сапасын арттыруда әрбір мұғалімнің өз іс-әрекетіне сыни көзқарас

қалыптастыру маңызды.

«Білім жүйесінде шешім қабылдау үшін тек болашақты ойлау

жеткіліксіз, ол үшін тұжырымдамаларды нақты жағдайға сай әзірлеп,

қолданыстағы жүйені тиімді тәсілдермен өзгерту қажет» [2] деген реформа

жүргізу саласындағы көшбасшы, көрнекі ғалым Майкл Фулланның

пікірінше жүйелі ойлау мен өзгерістерді қолдау ісі қиындықты еңсерудің

негізі болатындығын ұғындырады. Сондықтан жаһандық бәсекелестік

жағдайындағы білім беру жүйесіндегі басымдықтар мен даму болашағын

зерделеуде эвалюациялаудың мектепте жүргізілуі, кездесетін қиындықтарды

мектептің күшті жағы мен мүмкіндіктерін тиімді тәсілдермен ұштастыра

отырып қауіпті еңсеруге бірден бір жол ашатын үрдіс деп есептеймін.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1] ҚР-да Білім беруді дамытудың 2011-2020ж.ж арналған бағдарламасы

[2] Үлестірме материалы (екінші апта) 21б.

[3] Мектеп басшысы қызметіндегі эвалюациялау үдерісі. (әдістемелік

ұсынба) Астана 2014ж.

[4] Басшыға арналған нұсқаулық. Екінші басылым. «Назарбаев Зияткерлік

мектептері» ДББҰ ПШО 2014ж.

АВСТРИЯНЫҢ КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ

БАСЫМДЫЛЫҚТАР

Исмурзина Гульнара Базарбаевна «Өрлеу» БАҰО» АҚ

Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

«Инновациялық дамуды əдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің бас маманы

Дүниежүзілік жаһандану жағдайында мейлі ол саяси, экономикалық,

әлеуметтік өзгерістер болмасын білім беру саласымен тығыз байланысты

болмақ. Халықаралық әріптестікті Болон процесі аясында білім беру

жүйесімен жақындату және стандарттау, педагогтар еңбегінің өсуіне,

академиялық мобильділігіне сәйкес бұл байланыс артуда. Бұл білім беруді

модернизациялаудың талаптарына сәйкес педагог кадрларды сапалы және

тиімді дайындау, халықаралық тәжірибелерді зерделей отырып, біліктілік

191

көтеру жүйесінде әлеуметттік –экономикалық өзгерістерге тез бейімделуді

қамтамасыз ету.

Қазақстандағы білім берудің барлық саласында өзгерістерді жеделдету

үшін кәсіптік білім беру жүйесінде дүниежүзілік тәжірибені, соның ішінде

Австрияның тәжірибесін зерделеуге қажеттілік туындап отыр. Сондықтан да

Вена қаласындағы «WIFI International» экономиканы дамытуға ықпал ету

Институты базасында өткен шетелдік тағлымдамадан өтуге мүмкіндіктер

жасалды.

Австрия Федеративтік Республикасы-Eуропада oрналасқан ел.

Солтүстігінде Чехия және Алманиямен, оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында

Словения, Мажарстан және Италиямен, батысында Швейцариямен

шектеседі. Тоғыз өлкеден тұратын мемлекет. Негізгі ресми тілі - неміс тілі.

Австрияда Моцарт, Бетховен, Шуберт, Штраус сынды атақты

композиторлар тұрып, өмір сүрген. Австриялықтардың ұлттық әуендері –

Вена вальстері мен иодли әндері. Австрияға жылына жергілікті халық санына

жуық, яғни 7 млн. шетелдік туристер келіп қайтады.

Мемлекет жалауындағы екі қызыл белдік - мемлекеттің азаттығы үшін

күрескен ерлі азаматтарының қанын бейнелейді. Ту ортасындағы ақ белдік -

Дунай өзенінің белгісі.

Австрия экономикасы нарықтық қатынастар негізінде дамыған

индустриялы-аграрлы мемлекет.

Бұл елде кәсіптік білім беру жүйесі

жақсы жолға қойылған. Дамыған

елдер арасында жастар мен

ересектерге кәсіптік білім беру

бойынша жақсы нәтижелі

көрсеткішті тәжірибелерге қол

жеткізіп келеді. ТжКББ

қызметкерлеріне арналған

тағлымдама жоспарына сай Вена

қаласындағы педагогтардың біліктілік арттыру институтының директоры

Йоханнес Линднер «Білім берудің австриялық жүйесі» тақырыбындағы

таныстырылымдық – салыстырмалы дәрісін ұсынды.

Кәсіптік білім берудің алғашқы сатысы мектепте білім алудың

бастауыштық кезеңінен бастау алатындығы баса айтылды. Мектептегі білім

беру жүйесінің жоғарғы сатысында кәсіптік білім беру сатысына көшу

басталады. Негізінен кәсіби білім беру дуалдық жүйесі арқылы жүзеге

асырылатындығына баса назар аударылды.

Австрияның білім беру жүйесінде – 4 жылдық бастауыш, 4 жылдық

негізгі сатыдан кейін барлық оқушының тек қана бестен бір бөлігі ғана

жалпы білім беру мектептерінде қалады екен. Ал қалған 80 пайызы еңбек

нарығының сұранысына сай таңдаған мамандықтары бойынша техникалық

және кәсіптік білім беретін техникумдарға, кәсіби техникалық училищелерге

және дуалдық оқуға көшетіндігі ерекше назар аудартты. Бұл елде кәсіптік

192

білім алу мамандықтарын таңдау себебі, сұраныс жоғары және еңбек

ақылары да институт бітірген жастарға қарағанда жоғары болып келеді.

Жастардың кәсіптік білім алуы жүйелі жолға қойылған елде жұмыссыз

қалған жастар үлесі 8,7% пайызды ғана құрайды екен. Кәсіптік білім

алушылар 2,5-3 жыл ішінде білімнің 30-20 пайызын оқу орнында алып,

қалған уақытын өндірісте өткізетіні құптарлық тиімді тәжірибе екенін

дәлелдеп отыр. Мұндай бағытта білім беруге бұл елдерде кәсіпорындар

мүдделі және ерікті түрде белсенділік танытып отырғаны қызықтырады.

Олар кәсіптік білімдерін уақыт талабына лайық техникалық

жаңалықтармен толықтырып, өндіріс орны мен кәсіби білім беру мекемесі

арасындағы байланыс арқылы білікті маман болып шығуға күш салады.

Өндірістегі жаңалықтармен

уақтылы жедел хабардар болып,

біліктілік арттыруда да өзгерістер

енгізіліп отырады.

Австрияның кәсіптік

оқытуына жоғары талаптар

қойылған. Шамамен жастардың

40% білім берудің мектептегі

міндетті деңгейін тәмамдағаннан

кейін еңбек нарығында танымал

кәсіппен айналысады. Және 40%

қолөнер училищесінде оқуларын жалғастырады. Тағы 40% білім алуын

қолөнер училищесінде немесе политехникалық мектепте жалғастырады.

Осылайша шамамен 80% австриялық оқушылар кәсіптік мамандық алумен

байланысты оқуды таңдайды.

Ол елде медицина мамандарын дайындауға жоғары талап қойылады, ол

мамандыққа тек онжылдық білім алған және жақсы үлгіріммен аяқтаған

талапкерлер қабылданады.

Австрияда елдің өндірісі үшін еңбек ететін білікті мамандарды

дайындауға әлеуметтік серіктестер қызығушылық танытып отырады.

Кәсіптік білім алған болашақ маман өз ісінің шебері болып шығуға,

кәсіпкерлік дағдыны қалыптастыруға, кейін өз кәсібін ашып дамытып кетуге

қолдау жасалып отырады.

ЖАHАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУДЕГІ

ПЕРСПЕКТИВАЛАР МЕН ИННОВАЦИЯЛАР

Коркитова Сара Молдабековна Атырау қаласы, №34 лингвистикалық мектеп-гимназия

Жоғары санатты мұғалім

Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер әлемдік білім беру

жүйесін қайта қарау қажет екендігін паш етті.Қарқынды өзгеріп жатқан

әлемде білім саласындағы саясаткерлер үшін де,жалпы мектептер үшін

193

де,соның үшін демұғалімдер үшін де ең басты,маңызды мәселе болып

отырғаны: «ХХІғасырда нені оқыту керек?»және де екіншісі ол да маңызы

жағынан біріншіден еш кем емес: «Мұғалімдер оқушыларды ХХІғасырға

қалай дайындайды?».Білім беру саласында оқушылар үшін білім де,дағдылар

да тең дәрежеде маңызды деген ортақ ұстаным қалыптасуда.Заманауи

тәсілдің ең негізгі ерекшелігі оқушылардың алған білімдерін жай ғана

иеленіп қоймай,оларды орынды жерде қолдана білуіне басты назар аудару

болып табылады,ал ХХІ ғасырда талап етілетін дағдылардың мәні

осында.[1].Әр адамның күнделікті тіршілігіне ерекше өзгеріс енгізе қоймаған

қоғамнан кетіп,жаңа ғасыр өз өмірімізде жаңа бір дәуірдің басталғанын

мойындатуда.Көкжиегімізде көрініп тұрған нұрлы болашағымызға жету

жолдарының жақсы нышандары бүгінгі қоғам тіршілігінің әртүрлі

салаларынан көрініс табуда.Солардың бірі әлеуметтік орны мен ақпараттар

қызметінің салмағы жағынан ерекше болып табылатын білім беру

жүйесі.Олай дейтініміз бұл саладағы әрекет қоғамның бір жеке мүшесінің

тағдырына қатысты емес,еліміздің ертеңгі күнгі әлеуметтік күшіне,тұрмыс

деңгейіне,өркениеттілігіне әсер ететін кешенділігімен сипатталады.

Сондықтан білім беру саласында қоғамның әрбір мүшесінің назарынан тыс

қалмайтын мәселелер төңірегінде түбегейлі өзгерістер жасалуда.Руханилық

пен адамгершілікке негізделген,демократия мен гуманизм ұстанымдарына

сәйкес,білімнің жаңа сапасын қамтамасыз ететін реформаларды жүзеге асыру

қоғамның дамуын ілгерілететініне күмәндануға болмайды.Даму жолындағы

қоғамда ең алдымен білім дамуға тиісті.Ал білімді дамытатын сол үрдістің

субъектілерінің принципті түрдегі жаңа әрекеттері мен жаңа қарым қатынас

нормаларын меңгеруі болып табылады.Жаңа қоғамдағы білімге айрықша

көңіл аударарлық мәселе білім емес,оны меңгеруге деген қабілеттілік,,есте

сақтау емес,психиканың негізгі механизмі ойлау,шыдамдылық емес,оқу

үрдісіне деген белсенділік,оқу нәтижелеріне жету арқылы өз орнын

анықтау,жауапкершілік,жай оқу емес, жеке, қоғамдық, кәсіби өмірді

нұрландыру үшін оқу. Білім тоқтаусыз,толассыз үдеріс.ХХІғасыр білімін

адамның қызығушылықтарының дамуы,оның өзінің дамуы деп түсінуі

ләзім.Бұл әр адамның өзін өзі жасампаздықпен қайта құра алуы,қоғамдық

талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы,айналаны өзгертуге қатыса

алуы. Білім арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші

артып,тұлғалылығы қалыптасады.Даму да,білім де ешбір адамға қолдан

беріле салмайтындығы туралы көптеген ғұламалар айтып кеткен.Кімде кім

оған қол жеткізззгісі келсе,әрекет етуі,ақыл парасатын,қарым қабілетін

жұмсауы қажет.Бұл тұрғыдан алғанда,кез келген білім,ол өз бетінше білім

алу.Шығармашылық әлеуеттің дамуы жаңашылдықтың қажеттілігін сезіну

арқылы,оған деген өзінің сенімдерін қалыптастыру арқылы көрінеді де,өз

білімін көтеруге негіз болады.Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің Қазақстан

халқына жолдауында болашақ жаңа мыңжылдыққа өткен құндылықтар

туралы айтты: «Біз өзіміздің болашағымызды және жастарымызды қандай

күйде көргіміз келеді,осыны айқындап алатын уақыт жетті,біз ненің іргесін

194

тұрғымыз келетінін, таңдап алған мақсатымызға алып келетін өз

дамуымыздың траекториясы,,даңғылы қандай болуға тиіс екнін анық білуге

және ұғынуға тиіспіз».{2}Білім беруді қоғамның әлеуметтік экономикалық

құрылымынан,мәдени құндылықтарынан,ұлттық дәстүр,рухани негізден бөле

жара қарауға болмайды.Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің

реформалануы,қоғамның демократиялық бағытта дами бастағандығын

көрсетеді.Осыған орай білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп,оқытудың

жаңа түрлері,жаңа бағыттары,мектептер пайда болып,білім мазмұнының

толығымен жаңаруына алып келді.Дәстүрлі бағыттағы мектептерден бөлініп

шығып,өз алдына оқытудың формаларын ұйымдастырған жаңа типті

мектептер бой көретті.Мұндай мектептерді заман талабына сай білім беріп

жатқан инновациялық білім мекемелеріне жатқызуға болады.Ал жаңа типті

инновациялық мектептердің негізгі мақсаты жеке тұлғаны толық дамыту

және білімдендіру болып табылады.Инновация латын тілінен аударғанда

жаңалау,жаңа,өзгеру деген мағыналарды көрсетеді.Инновация дегеніміз жаңа

мазмұнды ұйымдастыру,ал жаңалық енгізу дегеніміз тек қана жаңалық

енгізу,ұйымдастыру,яғни инновациялық үрдісті мазмұнды дамыту,жаңаны

ұйымдастыру,қалыптастыруды анықтайды,ал жаңаша деп жаңаның

мазмұны,оны енгізудің әдіс тәсілі мен технологияларын қамтитын

құбылысты айтады.Көптеген ғалымдарымыздың еңбектерін қарап

отырсақ,инновация дегеніміз білім беру үрдісін өзгертуге бағытталған

педагогикалық жаңалық енгізу.Ал жаңалық енгізу,мәселелерді тиімді жолмен

шешу үшін қажет екенін айтып,ол міндетті төмендегідей екі талапты

көрсетеді.Инновацияның ғылыми мағынасы да әртүрлі деңгейде

сипатталады,мысалы:инновацияны қиын мәселені шешуде туындайтын

ерекше бір қажет идея ретінде қарастыру,инновацияны мектеп жұмысын

жоғары атыға көтеруге бағыттау.Мектептің қоғам алдындағы жауапкершілігі

жоғары болуы қажет.Мектеп ешуақытта қоғамның,мәдениеттің,ғылым мен

білімнің жаңалықтарынан тыс қалып қоймай,үнемі оқушы бойына іскерлік

пен дағдыларды қалыптастырып, дүниетанымдарының кең болуын

қамтамасыз етіп отырғаны жөн. Педагогикалық инновация педагогикалық

жүйедегі жаңашылдық. Энциклопедиялық сөздікте инновация әртүрлі

анықталады. Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбектерінде жаңа

мазмұнды ұйымдастыру десе, профессор Н.Нұрахметовтың пікірінше

инновациялық үрдіс деп отырған ұғым білім беру мекемелерінің

жаңалықтарды жасау,меңгеру,қолдану және таратуға байланысты бір бөлек

қызметі ретінде түсіндіріледі.[3]. Инновация-модификациялық,

комбинаторлық, радикалдық инновация деп үш түрге бөлінеді.

Модификациялық инновация-бұл қолда барды дамытумен,түрін өзгертумен

айналысу.Бұған,Ф.Ф.Шаталов еңбектері және оны көптеген мұғалімдердің

пайдалануы мысал бола алады.Комбинаторлық инновация-бұрын

пайдаланылмаған,белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру.Бұған

пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел болады.Радикалдық

инновацияға білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады.Мемлекеттік

195

стандарт білім беруде,негізінен мөлшерлерді,параметрлерді,деңгейлік пен

сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.Мемлекеттік білім

стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық

технологияны ендіруді міндеттейді.Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін

төмендегі алғы шарттар қажет.Оқу үрдісін жаппай интенсивтендіруді жаппай

қолға алу,оқушылардың сабақтастылығын болдырмау шараларын қарастыру.

Жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу,пәндік білім

стандарттарымен жете танысу,білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру

арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игеруге қол

жеткізу. Оқыту үрдіін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі

башылыққа алу.[4]

Қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңа педагогикалық технологиялардың

танымалдыққа ие:

Саралап оқыту;

Дамыта оқыту;

Деңгейлеп оқыту;

Шоғырландырып,қарқынды оқыту;

Модульдік оқыту;

Блок модульдік оқыту;

Жобалап оқыту технологиялармен қатар,тікелей ақпараттық

коммуникациялық технологиялар көмегімен жүзеге асырылатын:

Компьютерлік технология;

Мультимедиа технологиясы;

Қашықтықтан оқыту технологиясы;

Желілік технологияы;

Интнрнет технология;

Интерактивтік технология деп аталатын түрлерін білім берудегі

инновациялық технологиялар тобына жатқызамыз.Қоғамның даму қозғалысы

мен оның қазіргі заманғы сипаты психолог,педагогтар мен білім беру

саласындағы барлық мамандар алдына жаңа міндеттер мен мақсаттарды

қояды.Қазіргі кездегі ақпараттық қоғам білім беру органдарының алдына:

-Өз бетінше керекті білімін ала алатын және оны практика жүзінде қолдана

алатын,

-Өз бетінше сынмен ойлауға,нақты жағдайда туындайтын мәселелерді көре

білетін және оларды шешу жолдарын іздей алатын,

-Ақпаратпен сауатты жұмыс істеуге қабілетті,

-Әртүрлі әлеуметтік топтарда,ұжымда жұмыс істей алатын,

-Өзінің өз бетінше ой өрісін,мәдени деңгейін дамыта алатын қабілетті

мамандарды тәрбиелеуді талап етеді.Қазіргі кезде біздің білім берудің жаңа

жүйесі жасалып,әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда.Бұл

педагогика теориясы мен оқу тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге

байланысты болып отыр,білім берудің мазмұны жаңарып,жаңа

көзқарас,басқаша қарым қатынас,өзгеше менталитет пайда болуда.Білім беру

мазмұны жаңа прогрессивтік біліктермен,ақпараттарды қабылдау

196

қабілеттерінің дамуымен ғылымдағы шығармашылық пен нарық

жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи

түсуде,ақпараттың дәстүрлі әдістері ауызша және жазбаша,телефон және

радио байланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын

беруде,баланың жеке басын тәрбиелеуде оның жан дүниесінің рухани

баюына,азамат,тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде,мектеп,отбасы

және қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі бірлігіне ұмтылыс

жасалуда,қоғамдық біліммен пара пар педагогикалық технологияның кеңінен

қолданылуына және ғылымның рөліне мән берілуде.Мемлекетіміздің

болашағы мектеп оқушылары.Оларға бірдей талап қойып,олардың табиғи

қабілеттерін,мүмкіндіктерін анықтап,соған негіздеп оқыту бүгінгі күннің

өзекті мәселесі.Оқыту жүйесінің қандай түрі болмасын,олар белгілі бір

әдістемеге негізделеді.Әдістеме жан жақты және өз орнында дұрыс

қолданылса,өтілетін әрбір тақырыптың мазмұны да ойдағыдай

ашылып,оқушылардың меңгеруіне жеңіл тиеді.Ол көп жылдар бойы

ұстаздық қызметінің іс тәжірибесінен күнделікті сабақ беру процесімен

тығыз байланысып жатады.Сонымен қатар күнделікті жұмыс тәжірибесінде

озат мұғалімдердің шеберліктерін де пайдалана алатын болады.Бұлардың

барлығы,сайып келгенде,әдістемедегі белгілі бір жүйелікті

қалыптастырады.Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып

отырған басты міндеттемелердің бірі оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі

жетілдіріп отыру.Мектеп мемлекеттің,қоғамның,жеке адамның білім беру

сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық мемлекеттік жүйе.Өсіп келе

жатқан ұрпақтың тәрбиесінің дене және жан сұлулығының интеллектуалды

әлеуетінің қамын ойлау тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды

мәселенің бірі.Жаңа ғасырға аяқ басқан адамзат дамуының жаңа кезеңінде

білім беру прогресінің ең маңызды факторларының бірі болып саналатын

кезеңге келіп жетті.Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту

тұжырымдамасында қазіргі мектептер практикалық мектепте жинақталған

барлық игіліктердің сақталуы,қоғамның инновациялық білім іскерліктің

жаңа түрі.Инновациялық қызмет пәндердің мазмұнын тереңдетуге,ұстаздың

кәсіптік шеберлігін арттыруға,оқу ісін дамытуға бағытталған.Гуманитарлық

пәндерді оқытуда сыни ойлауды дамыту бағдарламасына негізделген

сабақтар оқушыларды жан жақты тереңірек ашуға,оларға бағыт бағдар

беріп,әсер етуге,оқушы көзқарасын өзгертуге септігін тигізеді.Мұндай

сабақтарды өту барысында сабақтың мақсатын нақтылап,оқушының

білімдік,тәрбиелік қызығушылығын арттырып,ой өрісін дамытуға назар

аударылады.Сыни тұрғысынан ойлау сабақтарында оқушылар өзін өзі еркін

ұстап,өзгеге жылуын күшейтеді.Оқушылардың дербес ізденісі жаңа білімді

өз белсенділіктерімен алу іс әрекеттерін ұйымдастыруға көмектееді.

Сондықтан да әр сабаққа оқушылардың әр мәселеге сыни көзқарастарын

қалыптастырып,оларды ашық,еркін сөйлеуге баулу әр ұстаздың міндеті.Сыни

тұрғысынан ойлау бағдарламасы стратегияларын меңгеріп,,тәжірибе жүзінде

қолдану барысында жетістіктерге қол жеткізуге боладыа.Ең маңыздысы

197

өздеріне сенімсіздік білдіріп,бұйыға отыратын оқушылар да өз ойларын

жүйелеп,еркін айтатын болады.Оқушының өзін өзі тануына,танытуына зор

ықпалы болады.Оқушының бойындағы бар күшін мақсатты іске жұмылдыру

үшін әрекеттендіруде жаңа идеялар туындайды.Тарих сабағында оқытудың

тиімділігін,сапасын арттыруда сыни тұрғыдан ойлау бағдарламасының

стратегияларын ұтымды пайдалану оқытудың шығармашылық сипатын

күшейтуде маңызы ерекше.Бұл үрдіс оқушының оқу еңбегіндегі ой

дербестігін,оқу әрекетін жандандыра отырып,сөз өнерінің ерекшеліктерін

түсініп тануға,ой көзімен зерделеуге негіз болатын білім,икем дағдыларын

қалыптастырады.Ең бастысы жекелей топта,сыныпта оқушылардың білім

деңгейлерін көтеруге ретімен қолданылған тәсілдердің қайсысы болмасын

сабақтың сапасын арттыруға үлесі зор.Жаңа білімді қабылдау,бекіту,іскерлік

пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін оқушылардың дербес

белсенді әрекетін дамытуда сын тұрғысынан ойлау барысындағы

стратегияларды білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын

іс тәжірибеден өткіздім.Біз білім беру адамзаттың ортақ мүлігіне айналған

заманда өмір сүріп отырмыз.Бір елде жаңалық ашылса,басқа жерде оны дер

кезінде тез үйреніп үлгеруде біздің міндетіміз дүниежүзіндегі жаңалықтарды

мен дамуларды назарға ала отырып,одан да жақсысын,тиімдісін ұсыну.Олай

етпесек,заман көшінен шет қаламыз.Өйткені ғасырымызда барлық салада

даму өте жедел жүзеге асырылуда.Инновациялық білім бұл іскерліктің жаңа

түрі.Инновациялық қызмет пәндердің мазмұнын тереңдетуге,ұстаздың

кәсіптік шеберлігін арттыруға ,оқу ісін дамытуға бағытталған.ХХІ ғасыр

қатаң бәсеке ғасыры.Елбасымыз халыққа арналған жолдауында : «Білімін

дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық.Біз болашақтың жоғары

технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын

жасақтауға осы заманғы басқарушыларсыз біз инновациялық экономика құра

алмаймыз деген болатын.Қашан да білімді ұрпақ-болашағымыздың

кепілі.Егеменді еліміздің тағдыры-жас ұрпақтың қолында болса,ұрпақтың

тағдыры-бүгінгі ұстаздардың қолында.Қызмет түрлерінің ешқайсысы да

білім беру саласы сияқты эмоциялар мен күйзелістерге толы емес.Біздің

балаларымыз оқып жүрген мектептердің сапасы әр баланың дербес өмір

жолын қалыптастыра отырып,олардың өмірінің барлық аспектілеріне және

қоғамның жалпы алғанда шығармашылық әрі экономикалық тұрғыда

дамуына әсер етеді.Сондықтан да мектеп жүйесінің реформасы білім беру

саласындағы мамандар үшін ғана емес,сондай ақ саяси көшбасшылар,жұмыс

берушілер және ата аналар үшін де басымдылық болып табылады.Сол

себепті мектептеріміздегі білім беру сапасын арттыру міндетінің айрықша

маңыздылығын түсіну тоқтамайтын қызу таластар туғызып отыр.Білім беру

деңгейі экокомикалық және ғылыми техникалық прогрестің бастау

көзі,мемлекет пен қоғамның табысты дамуының кепілі.Білім беру саласында

кенжелеп қалу елдің бәсекеге қабілеттілігіне,ұлт болашағына және

мемлекеттің қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді.Сондықтан да білім беруді

дамыту жалпы ұлт үшін аса маңызды міндет болып табылады.Білім беру

198

саласының оза дамуы заңдылық,сонымен бір мезгілде қоғамның қалыпты

дамуының шарты.Себебі білім беру не бұл дамуға шек қояды, не оның жаңа

даму көкжиектерін ашады.Сондықтан барлық өркениетті әлемде мемлекет

пен экономикалық өрлеу мен әлеуметтік,саяси тұрақтылыққа ұмтылатын

қоғам,білім беруді дамытуға қызығушылық танытып қана қоймай,сондай ақ

оған өзінің қатысуымен үнемі ұлғайтып отырады.Елбасымыз білім мен

ғылымды республикамыздың таяу онжылдықта дамуының стратегиялық

бағыты ретінде анықтады «Мен білім беру жүйесіндегі іс жағдайын

түбегейлі өзгертуді стратегиялық міндет деп санаймын»; «Ұлттың

бәсекелестікке қабілеттілігі бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен

айқындалады»; «Білімін дамыта алмаған елдің ХХІғасырда тығырыққа

тірелері анық»; «Білім беру реформасы Қазақстанның бәсекеге нақтылы

қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың

бірі.Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін

осы заманғы білім беру жүйесі қажет» деп атап көрсетті Қазақстан

Президенті Қазақстан халқына жолдауларында.Елбасы еліміздің білім беру

саясатының мақсаттары мен міндеттерін шынайы анықтап берді.Еліміздің

білім беру әлеуетін дамытудың стратегиялық міндеттері,мемлекет пен

қоғамның келісімделген әрекеттерін жүзеге асыру қажеттілігі анықталды.

«ХХІ ғасыр идеялар мен инновациялық технологиялардың бәсекелестік

ғасырына айналып барады.Егер қоғамда білімді адамдар жеткілікті

болса,онда кез келген ноу хау барлығымыз үшін қолдан келерлік іске

айналады.Жаңа идеялар тудыра білу қабілеті ,осы ғана қандай да бір елдің

ғаламдану жағдайында алатын орнын анықтайтын болады.Сондықтан

қазақстандық өскелең ұрпақ бәсекеге қабілетті білімге ие болуы керек.Үздік

халықаралық тәжірибе елдің бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейінің

негізгі факторларына қолайлы макроэкономикалық саясат,инвестициялық

климат,тең дәрежедегі бәсекелестік жағдайлары және ең маңыздысы білім

беру және денсаулық сақтау саласының жоғары сапасы жататынын

растайды» деп көрсетті Елбасы.{4}

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.МАН[Бірінші деңгей]

2.Бұзаубақова К.Ж.Жаңа педагогикалық технология.Оқу

құралы.Алматы:Жазушы, 2004.208б.

3.Беспалько В.П.Педагогика и прогрессивные технологии

обучения.М.Высшая школа.1995 336с.

4.Асқарбек Құсайынов.Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің

сапасы.Алматы-2013ж,24-25б.

ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУДЕГІ

ПЕРСПЕКТИВАЛАР МЕН ИННОВАЦИЯЛАР

Мамыртаева Ығал Тілеуліқызы Атырау қаласы, Ғ.Мұратбаев орта мектебі

199

Тарих,қоғамтану,құқық пəндерінің жоғарғы санатты жəне

деңгейлік курс бойынша бірінші (ілгері) деңгейдің

сертификатталған мұғалімі

«Білімді сауатты адамдар-бұл ХХІ ғасырда адамзат дамуының

қозғаушы күші... Бүгінгі күн-талантты, жігерлі өзіне сенетін адамдардың

арманын жүзеге асыруға ерік-жігері бар адамдардың уақыты»

Н.Ә.Назарбаев

Қазіргі жаһандану дәуірі бұл білім мен ғылымның даму дәуірі.Ғылым

мен техникалық прогрестің арқасында қазіргі заманғы өркениеттің арасында

кедергі жоқ деп айтуға болады.

Жаһандық мәселелер деп бүкіл адамзатқа,Жер планетасына және оны

мекен еткен тірі организімдердің тіршілік аясына түгел қатысты бар

мәселелерді атаймыз. Бәсекелестіктің жаһандық индекісіне енген 135

шарттың 8-і тікелей білім беру саласына қатысты болып отыр. [ 24] Осыған

орай елбасының «Қазақстандық жол» еңбегінде «Өзіндік ортада

туған,бәсекеге қабілетті тұлға,алдымен өз халқының мәдениеті мен тілін

білуі керек.Білім беру жүйесі арқылы берілетін туған тілдің мәдени

бастаулары мен рухани дәстүрлерін сақтау жас ұрпақтың бойында

жаһандануға төтеп беретін, имунитеттің қалыптасуына көмектеседі деген

болатын.Сондықтанда жаһандық дәуірдегі әрбір азамат өзінің ұлттық

құндылықтарын жоғалтып алмай білім алудағы өз міндетін жасақтай алуы

керек. Инновация (жаңалық жарату) - қазіргі ойлау үлгісі мен дәстүрлі таным

ерекшелігіне ұқсамайтын жаңа ойлау жүйесін тауып шығару, кезектегі білім

мен материалдық мүмкіндіктерді пайдалана отырып көнені өңдеу, бар

нәрсені жақсарту, кем нәрсені толықтыру, жаңа нәрсені тапқырлау, тың

нәрсені байқау, жаңа зат, жаңа әдіс, жаңа жол, жаңа орта жаңалығымен

өмірді жаңарту, сөйтіп өз білімі мен білігін адамға және жалпы адамзат

баласының бақытына жарату. Бүгінгі таңда өз білімін көтеремін деген әрбір

адамға инновациялық жаңарудың жолы ашық тек алға қойған мақсат дұрыс

және айқын болуы керек. Қазақ қағидасында «көштен қалмау» деген үлкен

ұғым бар бұның өзі жаңашылдықтан қазақ қоғамының өзін алшақ

ұстамағанын көреміз. Біздің ұлы бабаларымыз білім туралы тамаша

ілімдерді зерделеп айтқан. Мұсылмандардың алғашқы төрт халифасының

бірі- Әли ибн Әбу Тәліп аса білімдар адам болыпты.Білімділігіне

байланысты халық бұл адамды «Ілімнің қақпасы» деп атаған, сондықтанда

білімнің артықшылығы туралы айтқан « Білім артық, оны қанша

жұмсағанмен азаймайды. Байлықты жұмсай берсең, бір күні түгесіледі.» «

Білімің көп болса, ел саған қызығады байлығың көп болса, ел сенен

қызғанады, білімнің артық болатыны сол.» Міне осы сөздердің дәлелдемесі

бірнеше ғасыр өтсе де ескірмей келе жатыр. [ 5] Бүгінгі күні біз әлем

халқы бір кісідей Жаңа дәуір- Жаңа ғасыр -Жаңа мыңжылдықта өмір

сүріп отырмыз.

200

ХХІ ғасыр–қатаң бәсеке ғасыры. ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған

елдің тығырыққа тірелері анық. Қазіргі таңда Қазақстан қоғамы білімнің

жаңа перспективаларын дамыту үшін түрлі саясат жүргізіп отыр, жаңа

инновацияларды игеру оны практикада жүзге асыру осының өзі бүгінгі жас

ұрпақты дамытуға өз үлесін қосары сөзсіз. Қазақстан Республикасының

2007жылы 27шілдеде қабылданған «Білім туралы заңында» мына мәселелер

қаралған: әлемдік білім беру кеңістігіне кірігуге (интеграцияға),педагог

қызметкерлердің мәртебесін көтеруге сонымен қатар ҚР-ның «Білім туралы»

Заңына сәйкес Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігіне кіру міндетінде

білім берудің құрылымы мен мазмұнын жаңарту, оқыту технологиясын

жетілдіру туралы айтылады. Заңның жаңа бір үлкен ерекшелігі –Білім беру

құрылымының халықаралық білім стадартына сәйкестендірілуі, осының өзі

Қазақстанда білімді жетілдірудің перспективалар болып табылады. Білім

беру жүйесіне жаңа инновацияларды енгізу Қазақстанды дамытудың жаңа

жолы осы бағытта жүргізілген сындарлы оқыту технологиясы. Бұл орта

білім беру жүйесінде әлемдік жоғарғы деңгейге қол жеткізген танымал

әдістемелер арасында сындарлы оқыту теориясына негізделген тәсіл қазір

Қазақстанда таратылып өз жемісін беріп жатыр оның себебі жаңа

инновациялық біліммен сусындаған мұғалім кадрлар Қазақстанның түкпір –

түкпірінде жаңа білім бағыттарын енгізіп бүгінгі мектеп оқушысының пәнді

терең түсіну қабілетін арттырып білімін сыныптан тыс жерде тиімді

пайдалана алуына көмектесу болып табылады,ХХІ ғасырда талап етілетін

дағдылардың мәні осында. Жаһандану – жаңалық енгізу үлкен біліктілікті

қажет етеді. Жаһандану бұл іскерлер әлемі сондықтан бұл үдеріс өзімен

бірге адами капиталға үлкен рефлексиялық өзгерісті талап ететіндігін

ұмытпауымыз керек. Қазіргі біз еңбек етіп отырған мектептердегі

мұғалімдер қауымының өздерін барлық қырынан өзгертуіне тура

келетіндігін әрбір педагог жеке сезінуі тиіс. Елбасы жолдауында айтылған-

«Бала тәрбиелеу-болашаққа үлкен инвестиция» деуінде үлкен мән жатыр. [

74] Мектептеріміздегі өзгерісті енгізуге ІІІ-деңгейді де оқып келген

мұғалімдер бірлесе кіріскенде ғана жетістікке жетіп, ескі көзқарастан

арылуға болады. Педагогикалық процесте инновация оқыту мен тәрбиенің

тәсілдері, түрлері мақсаты мен мазмұнын, мұғалім мен оқушының бірлескен

қызметін ұйымдастыру арқылы жаңалық енгізуді білдіреді. Білім –тоқтаусыз,

толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білім ғасыры, білімнің алдында ешқандай кедергі

жоқ білімге деген қызығушылықтың даму заманы. Сондықтан бүгінгі мектеп

мұғалімі алдында отырған шәкіртке бүгінгі білім алудың қағидасы «үздіксіз

білім алу», бүкіл өмір бойы білім алуға үйрету білім алуға бағыттау. Осы

парадмигаға сәйкес білім берудің жаңа технологиялары мен әдістемелері,

білімді өзгелерге жеткізу мен білім алушылардың мотивациясын дамытудың

жаңа тәсілдері енгізілді. Қазіргі таңда мектеп мұғалімдері ҚР-ның білім

берудегі жаңашыл әдіс тәсілдерін мектепке енгізу және оны өз тәжірбисінен

өткізіп отыру арқылы жаңа персвективаларға қол жеткізуіне болады. Қазір

біз ашық алаңда жұмыс жасап отырмыз осыған байланысты жаңа даму

201

жолындағы Қазақстан білім алаңында өз шәкірттерін сынау мақсатында

түрлі халықаралық жобаларға қатынасып жатыр бұл бүгінгі қазақ деп

аталатын ұлттың ұрпақтарын сол ашық алаңға білім күресіне жіберу. Білім

алаңында сіздің шәкіртіңіз бүгінгі инновацияны игере алмай жатса бұл бүкіл

халық үшін үлкен сын болмақ. Біз өзімізге берілген үлкен мүмкіндіктерден

айырылып қалмай сол алаңда өз білімі мен білігін көрсете алатын шәкірт

дайындауымыз керек. Мысалы халықаралық PISA бағдарламасына қатысу

арқылы біз өз шәкірттеріміздің білім деңгейін байқаймыз және әлемдік

деңгейге өз білімімізді көрсете аламыз. Еліміздің оқу білім саласында

жүргізіліп отырған үлкен саясатының бірі қазақстандықтардың үш тілді

меңгеруі. Бұл жалпы білім беретін орта мектептің алдында жеткіншектердің

мектептен қазақ, орыс, және шетел тілін меңгеріп шығуына көңіл бөлінуі.

Қазіргі таңда елімізде жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер

мен халықаралық қатынастардың дамуы қатынас құралы ретінде ағылшын

тілін білетін мамандарды көптеп дайындауды қажет етіп отыр. Қазіргі

таңда мемлекетіміз білім алам деушілерге үлкен көлемдегі

перспективаларды жоспарлап отыр.Менің ойымша әлемдік білім беру

жүйесінің жүріп өткен жолына сараптама жасайтын болсақ біздің бұл

елдерден үйренеріміз көп болуы мүмкін бірақ соның барлығын жүйелеп

бір сүзгіден өткізіп барып керегін алғанымыз жөн деп ойлаймын.

Жаһандануға немесе өзге елдің тәжірбиесін алып соның жетегінде

кетпей үйлесімді кірігу дегеніміз – ұлттық сана, рухани байлығың, ұлттық

салт дәстүр, тарихи танымды сақтай отырып, адамзаттың алдыңғы

қатарлы мәдениетін сонымен үйлестіре қабылдау арқылы әлемдік

қауымдастықтағы өз орныңды табу деген сөз. Әлемдік тенденциялар

көрсетіп отырғандай мектепке дейінгі тәрбиенің мектепке дейінгі білім

беруге айналып келе жатқанын көрсетіп отыр. «Үлкен жетілік» елдерінде

балаларды ерте жастан оқыту қарастырылған. АҚШ,

Ұлыбритания,Германия секілді елдерде балаларды ерте жастан оқыту

қарастырылған. Білімнің жоғарғы дәрежеде жетілуінің басты тірегі тіл.

Біздің ата бабаларымыз тіл туралы « Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі

білім біл» деп бекер айтпаса керек. Сондықтанда әлем елдері соның

ішінде дамыған елдер тұрғындарының үштен екі бөлігінен астамы

ағылшын тілін еркін біледі.Мысалы: Нидерландыда -87% , Швецияда -85%

, Финляндияда -60% , Германияда -51% т.б. Осы пайыздарға қарай отырып

біздің жас ұрпаққа үш тілділіктен қашпай үйрене отырып өз тілінде

ойлауды жадында ұсағаны дұрыс деп ойлаймын. Қазіргі Қазақстандық

мектептердің әлемдік деңгейде өзгеруі бүгінгі жас ұрпақтың жаңаша

ойлап, жаңа көзқарас қалыптастыруына ықпал етеді деп ойлаймын.

Біздің еліміздің мектептері мен мұғалімдерін білім берудің әрбір деңгейі

бойынша ауқымды өзгерістер күтіп тұр. Осы өзгерістерді қабылдауда

ата – ана- мектеп, мектеп- ата - ана бағыты бойынша жұмыс жүргізілетін

болса әрбір Қазақстандық оқушының білімге деген көзқарасы өзгеше

қалыптасады. Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістер әлемдік

202

білім беру жүйесін қайта қарау қажет екендігін дәлелдеп отыр. Білім

саласындағы қарқынды өзгеріс, білім саласындағы саясаткерлер үшін де,

жалпы мектептер үшін де, соның ішінде сол мектепке сабақ беретін

мұғалімдер үшін де,маңызды мәселе болып отыр.Бүгінгі кезек

күттірмейтін маңызды мәселенің бірі « ХХІ ғасырда нені оқыту керек?»

деген сауал болса екіншісі «ХХІ ғасырда өмір сүріп Мәңгілік елдің

шаңырағын биікке көтеретін Қазақстандық жас ұрпақты мұғалімдер

қалай оқытуы керек» деген бүгінгі күннің басты мәселесі. Әлем үлкен

өзгеріс үстінде міне осыған байланысты Экономикалық ынтымақтастық

және даму ұйымы жасаған біліктілікті анықтау және іріктеу жобасы

ХХІ ғасыр дағдыларының моделі болып табылады. Аталған жоба

бойынша жаңа ғасыр оқушысының сауаттылығы мен өз білімін кең

мағынада игеріп шығармашылық қабілетін арттыруын қамтамасыз ету.

Жас ұпаққа тәрбие беріп отырған мұғалімдердің бүгінгі таңда өз

жұмыстарына сыни тұрғыда қарай отырып оқушының білімі мен

дағдыларын дамытуда оқу дағдысын қалыптастыра отырып оқушының

білім алуы мен оқуына, білім міндеті қоятын талаптарды түсінуге

көмектесе отырып тұлға ретінде дамыту.Қазіргі таңда Қазақстан

мектептеріне еніп жатқан өзгерістерді оң бағытта қабылдай отырып,

сындарлы ойлауға бағыт алуы керек деп ойлаймын. Білім саласына

келіп еніп жатқан оқытудың түрлі технологиялары бүгінгі таңда

Қазақстандық мұғалімдер үшін жаңалық болып ғана қоймай, оқушы

біліміне оң әсерін тигізе отырып алған білімін өмірмен байланыстыра

қабылдауы. Қазіргі ақпараттық қоғамда табыспен өмір сүру үшін

балалар мен жастар мән жайды түсініп, тәуелсіздік алу мақсатында

белсенді сындарлы оқудың тиімді тәсілдеріне тартылуы қажет. Оқуды

дербестендіру және даралау қажеттігі күн санап өсуде. Сондықтанда

Қазақстандық мұғалімдерге бүгінгі күн талабымен өзгере отырып осы

үдеріске оң көзқараспен қарауы тиіс. Жаңаны қабылдап ұлттық санаға

төңкеріс жасай отырып өзгеруге тура келеді. Ұлт болашағын дайындап

отырған әрбір мұғалім оқушы бойында ұлттық сана мен ұлттық рухты

қалыптастыра білуі керек. Білім –барлық уақытта жоғарғы құндылықтардың

бірі болған.Ал қазіргі жаһандану дәуірінде білімді сауатты адам ғана келешек

тізгінін қолына ала алады. Осыны ескере отырып Елбасы Н.Ә.Назарбаев өз

жолдауында ҚР-ның білім беру жүйесін жетілдіру, дамыту мақсатын көздеп

отыр. Осыған байланысты тәуелсіз Қазақстан қоғамын жетілдіру мақсатында

инженерлік білім беруді және заманауи техникалық мамандықтар жүйесін

дамыту, оқыту әдістемелерін жаңарту, елімізге қажетті технологиялар

трансферті мен оларды қолдану үшін мамандарды оқыту Қазақстанның

алға қойған мақсаттарының бірі. Қазіргі таңда мемлекетіміз білім алам

деушілерге үлкен көлемдегі перспективаларды белгілеп отыр.

2017 жылдан бастап техникалық мамандықтарға тегін оқытуды

жоспарлауының өзі халықтың техникалық жағынан мамандануына септігін

тигізбекші. Жаһандану жағдайындағы білім берудегі перспективалар мен

203

инновацияларды пайдалана отырып бүгінгі ұрпақ білімді болса, ел ертеңі

жарқын болатынына сенімді болайық.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.«Қазақстан -2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси

бағыты Егеменді Қазақстан,15желтоқсан,2012ж

2. Елбасының Қазақстан халқына жолдауы 2015ж30қараша

3.Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы» - Алматы 2007

4. І(ілгері) деңгей нұсқаулық кітабы

5.Қазақстан тарихы әдістемелік журналы. 2013,2014

ЗАМАНАУИ ТӘРБИЕДЕГІ ЖАҢАША ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Сандыбаева Анжела Ержановна Жаңаөзен қаласы, Жаңаөзен қызмет көрсету жəне қызмет көрсету жаңа

технологиялар колледжінің арнайы пəнінің оқытушысы

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты

әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»

Н.Ә.Назарбаев

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру

тұжырымдамасының негізгі мақсаты білім беру жүйесінің барлық деңгейінде

қоғамның талаптарына сәйкес білімді, кәсіби біліктілігі жоғары тұлғаны

тәрбиелейтін бәсекеге қабілетті білім негізін қалыптастыру. Бүгінгі таңдағы

біздің міндетіміз–мемлекет дамуына жауапкершілік жүгінің салмағын

сезінетін, нарық жағдайында сынаққа төтеп беретін, жан-жақты, құзырлы,

шығармашыл тұлға қалыптастыру.

Президенттің жолдауында: «Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші

кезекте білім деңгейімен айқындалады»-деген байламы жеке адамның

құндылығын арттыру, оны дайындайтын ұстаз жауапкершілігінің өсуі,

тынымсыз еңбек, сапалы нәтиже деген ұғыммен егіз.

Қазіргі оқу жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен

тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық

технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы

қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі

сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет

үстінде өзіндік жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл

мұғалім болуын қажет етеді.

Соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп өркендеуіне орай, білім

беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде. Оқытудың, тәрбиелеудің

мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына сәйкестендіріп, оны шырқау

биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде

тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп, білім берудің тиімді деп танылған

жаңа технологиялары дүниеге келуде. Кез-келген оқыту технологиясы

мұғалімнен терең теориялық, психологиялық, әдістемелік білімді, үлкен

педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан дүниесіне терең үңіліп, оны

ұғына білуді талап етеді.

204

ХХІ ғасыр – жаңа технология мен ақпараттандыру ғасыры. Тәуелсіз

Қазақстан да сол ғасырға нық қадам басты. Ел өңірінің барлық саласы

компьютерлендіріле бастады. Ендігі кезекте еліміздің ертеңі болар бүгінгі

жас ұрпақ компьютердің қыр-сырын терең меңгеруі тиіс.

Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар

қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін

дамытып, қызығушылығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат

болып айқындалады.

Оқушылардың танымдық көзқарасын байыту, ақыл-ой қабілетін

жетілдіру, өзіндік ойлау және өмірлік ұстанымын қалыптастыру мұғалімнің

шеберлігіне, шығармашылық қабілетіне байланысты. Теориялық білімді

игерту мен жаңғырту және жаңа жағдайға іс жүзінде лайықтап қолдануға

үйреткенде ғана оқушылардың алған білімі мен біліктілігі шынайы да

нақтылы қалыптасады. Осындай жолмен қалыптасқан білім мен біліктіліктің

танымдық маңызы да зор болады.Мұғалім тек қана білімді алып жүруші ғана

емес сонымен қатар оқушының өзіндік шығармашылық жұмысының

жетекшісі және бағыт берушісі болып анықталды.

Осыған орай сабақ беру үрдісінде қазіргі күннің, яғни инновациялық

әдістерді оқытудың интерактивті оқыту моделі болып табылады.

Инновациялық әдістердің ең негізгісінің бірі – «интерактивті оқыту әдісі».

Негізгі қағидасы-педагогикалық қарым-қатынас пен қарым-қатынас диалогы

арқылы жеке тұлғаны қалыптастырып дамыту.

Ендеше, оқу-тәрбие үрдісінде интерактивті технологияны тиімді

қолдану жолдарын айта кетсек: соңғы жылдары елімізде экономиканың өсіп

өркендеуіне орай, білім беру саласында да елеулі өзгерістер жүргізілуде.

Оқытудың, тәрбиелеудің мазмұнын қоғам дамуының қарышты қадамына

сәйкестендіріп, оны шырқау биіктерге көтеруге бағытталған тың әдіс-

тәсілдер жасалуда. Нәтижесінде тұтас педагогикалық үрдістер өзгертіліп,

білім берудің тиімді деп танылған жаңа технологиялары дүниеге келуде. Кез-

келген оқыту технологиясы мұғалімнен терең теориялық, психологиялық,

әдістемелік білімді, үлкен педагогикалық шеберлікті, шәкірттердің жан

дүниесіне терең үңіліп, оны ұғына білуді талап етеді.

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты

әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»-деп, Елбасы атап

көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында интерактивті технологияны

оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.

Қазақстанның әлемдік үрдістерге кірігуі, дамыған елдердің

стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің жаңа сапалық деңгейге жылдама

өту қажеттілігін туындатуда.

Елбасымыздың Қазақстан халқына жолдауына ХХI ғасырда

ақпараттық қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында

төмендегідей міндеттерді шешу керектігін атап көрсетті: Компьютерлік

техниканы, интернет, телекоммуникациялық желі, электрондық және

телекоммуникациялық құралдарды, мультимедиялық электрондық

205

оқулықтарды оқу үрдісінде тиімді пайдалану арқылы білім сапасын көрсету.

Сонымен қатар тәуелсіз еліміздің болашағы – жарқын, білімді, парасатты, өз

ана тілімен бірге шетел тілі «ағылшын тілінде» еркін сөйлеп, өз елін, халқын,

мәдениетін шетелге таныстыра алатын үш тілде еркін сөйлейтін азамат

болып шығуы керек деген еді. Мұндай мақсатқа жету үшін, алдымен, білім

мазмұнын жаңартумен қатар, оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен оқу

құралдарын заман талабына сай жетілдіру қызметін жүзеге асыруды қажет

етеді. Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып,

әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі

елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы

өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-

қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім

беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық

негіздерін меңгеруді маңызды мәселелердің бірі.

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған

міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және

қазіргі заманғы педагогикалық, инновациялық технологияларды меңгеру.

Компьютерлік телекоммуникациялар бүгінгі қоғамда үлкен қолданысқа ие.

Мәселен бизнесте, ақпараттық құралдарда, ғылым мен білімде. Қазіргі заман

мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық,

педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және

ақпараттық-коммуникациялық білімді және технологияны жан-жақты

меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек.

Оқудың дәстүрлі үрдісіне инновациялық технологияны ендіру,

оқытушылар мен студенттерге дәстүрлі формаларды жаңа әдістерді

жетілдіруге мүмкіндік береді, сонымен қатар жаңаларды да, атап айтқанда:

тренингтер, дөңгелек үстелдер, пресс-конференциялар және т.б.

Инновация дегеніміз тек қана жаңалық енгізу емес, сонымен қатар

жаңаны дәстүрлі оқу-тәрбие үрдісіне қолдана білу.

Заман ағымына сай күнделікті сабаққа бейне, аудио қондырғылары мен

теледидарды, компьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Бұндай

қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып

тыңдауымен қатар, түсінбей қалған сәттерін қайталап көруге, тыңдауға және

алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді.

«Білім мен тәрбие-егіз» – дейміз. Олай болса, сауатты білім алу үшін

бірінші бала тәрбиесін қалыптастыру керек.

Тәртіп болған жерде ғана оқушының алған білімі, тәрбиесі көрінеді.

Оқушыларды еркін ұстап, өз ойын ашық айтқызып, ұялшақ болмай, ширақ

болуға үйрете отырып, тәртіпті қалыптастыруға болады.

Ш.А.Амонашвилидің тәрбие туралы әдісінде балаға сенімді көзбен

қарап, оның бойындағы жақсы қасиеттерді көріп, соны үнемі арқау етіп,

сенен жақсы оқушы шығады, сен оны түсіндің, ертең жаттап келіп, жақсы

баға аласың деген жылы сөздерді пайдаланып отырсақ, оқушы бойында

жауапкершілік қасиет қалыптасып, өзінің оқығанына мұғалім, жан-

206

жағындағы достарының қуанатынына оқушының көзі жетіп, өмірге деген

қызығушылығы арта түседі.

Жаңа технологияны меңгеру оқушының интеллектуальдық, рухани

азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін

тигізеді.Жаңа ақпараттық технология құралдарын қолдану адамзаттың

әртүрлі сферасында, соның ішінде білім беру саласында көптеген өзекті

маңыздылыққа қол жеткізіп отырғаны белгілі.

Компьютерлік оқыту технологиясы –педагогтың мүмкіндігін күшейтетін

құрал.Қазіргі кезде белгілі бір білім көмегімен қамтамасыз ету жеткіліксіз.

Оқушы білім алуға, оқуға, үйренуге көп мән беруі тиіс. Оқушы білім алумен

қатар шешендік шеберлігімен баяндау жүйелілігі қалыптасқан, өз пікірін

ашық білдіретін саналы ұрпақ болып жетіледі. Ақпараттық –

коммуникативтік технологиялардың келешек ұрпақтың жан-жақты, іскер әрі

талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын психологиялық

жағдай жасау үшінде тигізер пайдасы аса мол.

Қорыта айтқанда, инновациялық технологияларды сабақта қолдану-бұл

оның нәтижелігіне қолайлы жағдайды жасаудың бірден-бір жолы, ал ол өз

кезегінде бірлесе жұмыс жасауға, адами қарым-қатынастарға себепкер

болады. Оқытуға жаңашыл көзқарасты қолдану, тәжірибеге бағытталған

оқытудың үлкен жетістігі болып табылады, сондай-ақ оның сапасы алынған

білімнің нақты жағдайда мақсатқа жетумен қатар өмірдің сапасын көтеруде

үлкен сұранысты қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.ҚР білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы, 2010ж., 7 желтоқсан, №1118 Жарлық

2.ҚР «Білім туралы» заңы. //Егемен Қазақстан, 2007 ж. 15 тамыз

3.ҚР 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы

4.Амонашвили Ш.А. Основы гуманной педагогики. Кн.1, 2. М.: Амрита-Русь,

2012

5.Айтмамбетова Б.Р. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері./23-

лекция/ - Алматы.1991.

6.Интернет мағлұматтары

АРНАЙЫ ПӘНДІ ОҚЫТУДАҒЫ ЗАМАНАУИ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Камалова Камшат Жаңаөзен қызмет көрсету жəне жаңа технологиялар колледжі

арнайы пəн оқытушысы

Елбасымыз айтқанындай, Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі

колледж оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол

деңгейде болады. «Сондықтан, ұстазға жүктелетін жүк ауыр» деген болатын.

Қазақстан әлемдік білім беру кеңістігіне енуі отандық білім дамуының

207

стратегиялық жоспарын әзірлеуді және соған орай ұлттық білім жүйесінің

жетістіктері мен білім дамуындағы әлемдік үрдістерді ескеретін жаңа

үлгісіне көшуі талап етуде. Білім бере отырып, тиімді жолмен жаңа заман

тұлғасын қалыптастыру әр ұстаздың мақсаты.

Бүгінгі таңда колледждерде оқу-тәрбие үрдісінде түрлі заманауи әдіс-

тәсілдер қолданылып жүргені мәлім. Сондықтан, колледждегі әрбір пәнді

ұтымды меңгертуде оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны іс-

әрекеттік тұрғыда жетілдіру арқылы оқушының әрекеті –сыни тұрғыны

қабылдауы, оған деген ынтасы, құштарлығына мұғалім тарапынан көңіл

бөлінуі тиіс. Қазіргі кезде өзімнің сабақтарымда қолданып жүрген

әдістерімнің бірі – сыни тұрғыдан ойлау.

Қазіргі сыни тұрғыны айтатын болсақ, жаңашыл әдіс-тәсілдерді қолдана

отырып оқушылардың ойлау қабілетін арттыру. Ұстаздың басты мақсаты

оқушыға білімді өздігімен игеру амалдарын үйретуі.

Сыни тұрғыдан ойлау ой жүгірту, пайымдау жасау немесе проблеманы

шешу үдерісі жүрген барлық жағдайларда, яғни неге сенуге болады, не істеу

керек және бұны ойластырылған әрі рефлексивтік тәсілмен қалай істеуге

болатындығын анықтау қажет болған жағдайлардың барлығында орын

алады. Сыни тұрғыдан ойлау « ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Сыни

тұрғыдан ойлау бақылау, тәжірибе, толғану және ой жүгірту нәтижесінде

алынған ақпаратты ұғыну, бағалау талдау қолданатын әдіс болып табылады,

сонымен қатар ол әрекет жасауға негіз, түрткі болуыда мүмкін.

Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы XXғ-90ж Д.Стил. К.Мередит

кіргізген. Жүзеге асыру жолдары:

Қызығушылықты ояту - үйрену процессі бұрынғы білетін және жаңа

білімді ұштастыру.

Мағынаны тану – бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады.

Ой толғаныс – күнделікті оқыту процессі оқушының толғанысын

ұйымдастыру, өзіне басқаға сын мен қарап, баға беруге үйтретеді.

«Сыни тұрғыдан ойлауды» дамыту технологиясына сүйеніп сабақ

өтеміз.Мысал ретінде сабағымның бір бөлігін алдым, яғни тақырыбым

«Қозғалтқыштың жалпы құрылысы,түрлері». Энергияны механикалық

жұмысқа айналардыратын машина қозғалтқыш деп аталады. Автомобильдік

қозғалтқыштар көбінесе төрт тактілі процесс бойынша жұмыс істейді.

Тактілер қозғалтқыштың әр цилиндрінде төменгі кезекпен өтеді. Енгізу,

сығылу, жұмыстық жүріс, газды шығару. Қозғалтқыштың басты бөлшектері

екі механизмнен, төрт жүйеден тұрады.

1. Қос иінді бұлғақты механизм (ҚБМ) поршеньнің қайтамды-ілгерілемелі

тікжүрісті қозғалысын иінді біліктің айналмалы қозғалысына түрлендіруге

арналған.

2. Газ тарату механизмі (ГТМ) цилиндрге қажетті уақытта жанатын қоспаны

немесе таза ауаны жіберіп және цилиндрден жанған газды сыртқыа шығаруға

арналған.

208

Жүйелері; салқындату жүйесі қозғалтқыштың қызған бөлшектерін

салқындатуға арналған. Майлау жүесі қозғалтқыштың қозғалыстағы

тетіктеріне май жеткізіп, олардың желінуін азайту және салқындату

мақсатында қолданылады. Қоректендіру жүйесі жанғыш қоспа дайындау,

оны цилиндрге апаруға немесе цилиндрді ауамен толтырып. Оған жанармай

бүркуге арналған. Оталдыру жүйесі қозғалтқышты іске қосуға арналған.

Жаңа тақырыпты түсіндіруде осы тәсілді алдым.

Білемін Білгім келеді? Білдім

Студенттің осы уақытқа дейін,

тақырыпқа сәйкес не білетінін

білу

Студенттердің тақырыпқа

сәйкес не білетінін білу

(сұрақтарға жауап беру)

Лекция жазу немесе

студенттердің сұрақтарына

жауап беру арқылы

лекцияны жазу

Бұл тәсіл арқылы студенттің қызығушылығын ояту және ой толғау

кезеңдерінде қолдануға болады. Бұл тәсіл бойынша оқу материалы дайын

күйінде беріледі, мәтінді оқып отырып оның бір жақ шетіне немесе кесте

түрінде жазылады.

Күнделікті оқыту үрдісінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне,

басқаға сын көзбен қарау, білім арқылы тәрбиелікке, даналыққа бастау. Әр

оқушы өзінің шығармашылығын көрсете алады.

Нәтиже:

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Тәжірибемде өткізген әдіс-тәсілдерімді әлі де түрлендіріп қолдануға

болады.Сабағымда оқушылардың сыни ойлау қабілеттілігін шыңдау

мақсатында диалогтың түрлерін қолданамын, сондықтанда оған қосымша

алдағы жұмыс барысында сыни тұрғыдан ойлауға үйретуде оқушының сыни

ойлана бағалауын дамытуым қажет.

Оқыту мен

оқудағы жаңа

тәсіл не үйретеді

Оқыту мен

оқудағы жаңа

тәсіл оқушыға не

береді

Оқыту мен

оқудағы жаңа

тәсіл болашақта

не береді

Оқушы жұмысының

жеке құндылығын

анықтайды.Оқудың

мазмұны мен регламент

таңдауы, тұлғалардың

қызметіне тәуелсіз

болады

Тәуелсіз оқушы

тәсілдер,сапалар,білім

кешені

болады.Болашақта,өмір

бойы өздігімен білім

алатын тұлға қалып-

тасады.

Әр сабақ мүмкіндігінше

оқушының белсенді

әрекеттерін: ойлану,

өзіндік оймен идеялар

қалыптастыру,сызу,

жазу,топтық жұмыстарын

қолдануды үйрену.

209

ӨЗГЕРІС ҮДЕРІСІ – КӨШБАСШЫЛЫҚТЫҢ НАҚТЫ ТӘСІЛІ

Тұржігітова Гүлжан Қуандыққызы Жоғары санатты, І деңгей қазақ тілі мен əдебиеті пəні мұғалімі

ЖББ Қ.Мырзалиев атындағы орта мектеп

БҚО, Сырым ауданы

Білекке сенген заманда ешкімге есе бермедік,

Білімге сенген заманда қапы қалып жүрмелік.

Ұлы қолбасшы, мемлекет қайраткері, қазақ ханы - Абылай хан бүгінгі

ұрпаққа осылай деп өсиет қалдырған еді...

Қазіргі кезде елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім

беру кеңістігіне бағыт алудамыз. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша

көзқарас, басқаша қарым-қатынас пайда болды. Баланың жеке басын

тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына көңіл бөлінуде. Ендеше

қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгеріп,

жаңа формация мұғалімі болу – заман талабы.

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім

беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын

енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық

коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. Сондықтан, қазіргі

даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің

технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі

технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі

зерттеліп, мектеп өміріне енуде.

Сол себепті де білім беру жүйесі мамандардан кәсіби икемділік пен

ұтқырлықты, сан қырлы шығармашылық қызмет пен өзін-өзі басқару, өзін-

өзі ұйымдастыру жағдайындағы біліктілікті қажет етеді. Ұлы ағылшын

ағартушысы Уильям Уорд: - Жай мұғалім хабарлайды, Жақсы мұғалім

түсіндіреді, Керемет мұғалім көрсетеді, Ұлы мұғалім шабыттандырады,-

дейді...

Қазіргі болып жатқан саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік

өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің барлық буындарында білім беру ісін

жаңа сатыға көтеруді талап етіп отыр. Осыған байланысты жаңа кезеңдегі

озық педагогикалық тәжірибелерді заман талабына сай қолдану ерекше

маңызға ие. Қазіргі кезеңдегі заман талабына сай білім берудің негізгі

мақсаты – оқушының жеке тұлғасын дамыту, оның жан-жақты ойлауын,

шығармашылық қабілеттерін дамыту, оқушылардың бейімделуіне жағдай

жасау.

«Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» дегендей ұстаз еңбегі

қашан да өлшеусіз. Заман талабына сай білім беру саласында көптеген

өзгерістер болып жатыр. Қазіргі кезде Қазақстан Республикалық педагог

қызметкерлерінің біліктілігін арттыру мақсатында бағдарламалар құрылған.

210

Бұл бағдарламамен жұмыс жасау үшін ең алдымен мұғалім өзгеруі қажет деп

ойлаймын.

«Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ Педагогикалық шеберлік

орталығы Кембридж университетінің Білім беру факультетімен және

Халықаралық емтихан Кеңесімен бірлесіп ұсынған орта білім беру

саласындағы озық халықаралық тәжірибе негізінде білім беруді көздеген

Бағдарлама оқу және оқыту үдерісіне тың серпіліс әкелгені белгілі. Педагог

қызметкерлердің біліктілігін арттыруда сындарлы оқыту теориясына

негізделген Бағдарламаның өзектілігі мен өміршеңдігі іс жүзінде өз дәлелін

табуда. Кембридж тәсілін басшылыққа алып ұйымдастырылған деңгейлік

курстарда біліктілігін арттырған ұстаздар оқу мен оқытудағы жаңа әдіс-

тәсілдерін меңгеріп, өз тәжірибесін жаңаша ұйымдастырып, жаңа форматты

мұғалім санатында табысты жұмыстар атқаруда. Бұл бағдарламада оқу үрдісі

қалай жүретіні және сапалы оқыту дегеніміз не екендігі туралы

материалдарды зерделеп, барлық оқушыларды тиімді тәсілдермен сабаққа

тарту, өзара бағалау және өзін-өзі бағалау дағдыларын қалыптастыру:

балалар қалай оқиды, нені оқыту керек екенін айқын түсінікті тілмен

жеткізілген. Бағдарламаның негізін құрайтын жеті модулді, оқушылардың

тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсіну-

мұғалім қызметіндегі маңызды дүние. Оқушының түсіну деңгейін анықтап,

оның түсінігін толықтыруға немесе қайта құруға көмектесу, уақытпен

санаспай, күнделікті өмірмен, мектеппен байланысты түсіндірме немесе

бейнероликтермен көрсеткен көріністер, пікірталас-дебаттар, жас

ерекшеліктеріне қарай оқыту немесе талантты және дарынды оқушылардың

білім алуын арттыру мақсатында ақпараттық-коммуникативтік технологияны

пайдалану арқылы керек материалдарды ғаламтордан алу жолдарын үйрету

мұғалімнің міндеті. Мұғалім қызметіндегі маңызды дүние - жекелеген

оқушылардың тақырыпты қабылдау ерекшеліктерін, оқушылардың түсінігін

жетілдіру немесе жақсарту мақсатында олармен жұмыс жүргізу қажеттігін

ұғынуы, сондай-ақ кейбір оқушылардың тақырыпты өзіне оңтайлы бірегей

тәсілдермен меңгеретіндігін жете түсінуі.

Мектебімізде «Назарбаев зияткерлік мектептері» дербес білім беру

ұйымының педагогикалық шеберлік орталығы мен Кембридж университеті

ұйымдастырған педагогтардың біліктілігін арттырудың үш айлық жаңа

форматты курсын аяқтап сертификатқа ие болған мұғалімдер арасында

бірлескен ұстаздар тобы қалыптасты, кәсіби даму барысында іс-шаралар

жүзеге асып, басқа мектептермен жағымды іскерлік қарым-қатынас орнады,

бірлескен тренингтер мен семинарлар ұйымдастырылып, жаңа идеялармен

алмасты және алдағы уақытта да кәсіби біліктіліктерін үздіксіз жетілдіріп

отырады. Сонымен қатар, БҚО Білім Басқармасының мектепке дейінгі,

жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының облыстық

оқу-әдістемелік кабинетінің ұйымдастыруымен Орал қаласындағы физика-

математикалық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі мен жалпы білім

беретін Қ.Мырзалиев атындағы орта мектеп арасында тәжірибе алмасу

211

арқылы білім сапасын көтеруге жұмыстану мақсатында бірлесе атқаратын

жылдық жұмыс жоспары жасақталған болатын. Жоспарға сәйкес НЗМ мен

Қ.Мырзалиев атындағы орта мектеп базасында өткізілген семинарларда «Жіп

бойымен», т.б. критериалды бағалау бойынша әдістемелік тренингтер,

«Критериалды бағалау моделі», «Команда құру және көшбасшылық»

коучингтері мен «Әдістемелік карусель» шеберлік сыныптары көрсетіліп,

әріптестер тәжірибе алмасты. Заман талабына сай оқыту мен оқуда жаңа

тәсілдерді пайдалану, өзара тәжірибе алмасу, мұғалімдердің кәсіби біліктілігі

мен оқушылардың құзыреттілігін дамыту, білім сапасын арттыру

қажеттілігінен туындаған бұл кездесулер мектеп тынысына үлкен тың

серпіліс, жаңаша идеялар, шығармашылық ізденіс алып келді.

Мұғалімдердің ақпараттық-әдістемелік аясын ұйымдастыру бағытында

ресурс орталығын құру, педагогикалық іс-тәжірибемен бөлісу, мұғалімдердің

кәсіби біліктілігін шыңдау, әріптестермен пікір алмасу, ақпарат алысу, ой

бөлісу, педагогикалық қоржынын жаңа әдіс-тәсілдермен толықтыру

мақсатында мектепте үш деңгейлік жаңа форматты біліктілік курсынан өткен

мұғалімдер мен тәлім алушылардың бастамасымен «Бастау» желілік

қоғамдастығы құрылды. ФМБ НЗМ-мен тікелей байланысқа түсіп

педагогикалық қоржындарын жаңа әдіс-тәсілдермен толықтырған

шығармашылық орта енді ауданның басқа да мектептеріндегі әріптестерімен

тәжірибе алмасу, шеберлік сыныптарын көрсету бағытында іс-шаралар

ұйымдастырып отырды. «Мектептер арасындағы желілік қоғамдастық–

педагогтың кәсіби өсуінің кепілі» тақырыбы аясында ұйымдастырылған

аудандық семинарларда оқытудың белсенді әдіс-тәсілдерін шебер

пайдаланған ұстаздардың іс-тәжірибелері насихатталып жаңа форматты

мұғалім өзіне-өзі сенімді, ақпаратты коммуникативті технологияларды шебер

меңгерген, жаңаша ойлауға бейімделген мұғалім имиджін қалыптастыруы

керек деген түйін қалыптасты.

Оқушыны пәнге қызықтырумен қатар, саналы ойлауға тәрбиелейтін,

қоғамдық көзқарастарын қалыптастыра алатын, өзіндік пікірі бар, қоғамдағы

болып жатқан түрлі қарама-қайшылықтарды түсіне білетін, еркін сөйлеп, өз

пікірін ашық айта алатын ойлы ұрпақ тәрбиелеуде сабақтардың, іс-

шаралардың маңызы зор. Қазіргі мектептердегі оқушылардың бойындағы

функционалдық сауаттылық пен өмірге қажетті құзырлылықтар жиынтығын

дамытуға басты назар аударылып отыр. Білім беру саласында оқытудың жаңа

технологияларын игермейінше функционалды сауатты маман болу мүмкін

еместігін түсіндім. Жалпы алғанда, білім– ғылым сапасы кез-келген мемлекет

үшін тұрақты әрі орнықты дамудың негізгі факторы болып табылады.

Оқудың сапасы, ең бірінші, мұғалімнің біліктілігіне тікелей байланысты.

Себебі мұғалімдер үшін алдағы уақытта маңызды екі мәселе туындап отыр.

Мемлекеттің даму деңгейін, оның экономикалық және ғылыми-техникалық

мүмкіндігін оның халықаралық беделін бүгінде білім саласының

тиімділігімен бағалайды.

212

Қазақстанда нарықтың, техниканың және ғылымның дамуы тек қана

білім деңгейінің дамуымен өлшенеді және қазіргі білімге жоғары талап

қоюда. Өздігінен білім алатын, жан-жақты ізденетін, шығармашыл, өзін-өзі

басқара алатын тұлғаны дайындау ұстаздың қолында. Ал қоғамдағы болып

жатқан жаңа өзгерістер ұстаздардн кәсіби біліктілікті,өміршеңдікті,

іздемпаздықты, шығармашылықты, еңбекқорлықты, мейірімділікті және

жаңашылдықты талап етеді. Жаңа заман талабына сай білім беру - бүгінгі

таңда өзекті мәселе, шығармашылық қабілеті мол, жан-жақты дамыған

адамзат тәрбиелеуде жаңа педагогикалық технология ауадай қажет. Білім

беру технологияларының басты мақсаты – білім беру сапасын арттыру,

оқушылардың білім, білу дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

Заман талабына сай оқушыларға білім беруде оқытудың жаңаша әдіс-

тәсілдерін пайдалана отырып, оқу процесі кезінде оқудың, оқушылардың

өзгергенін байқаймыз. Мұғалімдер қашан да қажырлы еңбек етіп, ескіше

көзқарастан алшақтап, жаңашыл болуда көптеген жетістіктерге қол жеткізеді.

Қазіргі кезде әлем өзгергендіктен, мұғалім де міндетті түрде өзгеруі керек.

Мұғалім өзін өзгерту барысында оқушы көптеген жетістіктерге қол

жеткізеді. Мен өз тәжірибемде өзгерістерді енгізу үшін әуелі ұстанымды

қалыптастырдым.Мұғалімнің ұстанымы–оның көзқарасы, қабылдаған

шешімінің және іс-әрекетінің негізі. Мен бұл жерде Пажарестің оқыту стилін

таңдау кезінде мұғалімнің білімділігінен гөрі ұстанымға негізделген ой-

тоқтамдардың ықпалы күштірек екенін ұқтым. Оқыту үрдісінде

қалыптастқан көзқарастар мұғалімнің сыныптағы іс-әрекеттеріне әсер етеді.

Табысты оқыту мен құзырлы мұғалімге тән белгілерді мұғалімнің

көмекшілері бас,қол,жүрек үшеуін қалыптастырғанда сапалы оқытуға

болады. Сындарлы оқытуғанегізделген сабақтар оқушыларға өз білімдері мен

сенімдері жайында ойланып, сұрақтар қойып, білімін толықтырып, белгілі

бір тақырыпты оқып-білу кезеңінде өз түсінігін өзгертуге мүмкіндік береді.

Бұл үдерісоқушының өз болжамдарына күмәнмен, сыни тұрғыда қарай

отырып, сол арқылы әлем, тіршілік, жаратылыс туралы өзінің түсінігін

тереңдетіп, кеңейтуге ұмтылу мүмкіндігін ұлғайтады. Оқытудың бұл түрінде

оқушылар өте маңызды рөл атқарады: олар құрбы-құрдастарымен әлеуметтік

байланыс жасау арқылы белсенді түрде білім жинақтайды.

Мұғалім үнемі іздену үстінде болып, өзінің педагогикалық тәжірибесін

жетілдіріп, біліктілігін арттырып отырса, білім мен дағдыларды беруде

өзгерістер енгізіп отырады. Сондықтан да әрбір мұғалім өз пәнін жетік біліп,

оқытуда жаңаша әдіс– тәсілдерді пайдалана отырып, оқушы қызығушылығын

арттыру үшін жан-жақты болу керек. Бұл оқытуды жүзеге асыруда мұғалім

басты рөл атқарады. Өйткені ең алдымен әлем өзгереді, содан соң мұғалім

өзгереді.

Ойшыл, фольклортанушы, этнограф-ғалым Мәшhүр Жүсіп Көпейұлы

айтқандай: «Білмек – парыз, істемек–парыз, мөлшер–парыз, иланбақ – парыз,

ықылас – парыз» (теория–практика–критерий–дәлелдеме – рефлексия). Еңбек

213

үздіксіз үйренгендіктің арқасында жеңілдейді, сондай-ақ «Көргенін, естігенін

есепке алса, сонда оңай әрбір істі ойлап білмек» (Шәкәрім).

ТАРИХ САБАҒЫНДА ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ

Тұрсабеков Нұрқасым Акбердіұлы Жаңаөзен қаласы, №8 Қ.Құржыманұлы атындағы орта мектеп

тарих пəні мұғалімі

Қазіргі таңда жас ұрпаққа ХХІ ғасыр деңгейінде жан-жақты білім беру

күн тәртібінде тұрған өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Елбасының білім

беру жүйесіне жасап отырған нақты қамқорлығы өз кезегінде бізге нақты

міндеттерді де жүктейді.Мұғалім тек өз пәнінің білгірі болып қана қоймай,

оқытудың инновациялық әдістерін меңгеріп, әлемдік интернет жүйесін

пайдалана отырып күнделікті сабақта ақпараттарды пайдалануды дағдыға

айналдыруы қажет. Мектепте оқушыларға патриоттық тәрбие беру мен

дүниетанымын қалыптастыруда тарихшы мұғалімдердің орны ерекше.

Елбасымыздың білім саласында арналған жолдауларының негізгі тірегі –

әлемдік стандарттар деңгейінде білім беру болып табылады. Бәсекеге

қабілетті елу елдің қатарына қосылу, тәуелсіз еліміздің болашағы жастардың

білім алуына ерекше көңіл бөлді.

ҚР «Білім туралы» заңында « Білім беру жүйесінің басты міндеті –

ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтары, ғылым мен практика

жетістіктерінің негізінде жеке адамды қалыптастыруға дамытуға және

оның кәсіби шеберлігін шыңдауға бағытталған білім алуға қажетті

жағдайлар жасау» деп көрсетілген.

Тарих ғылым және пән ретінде білімнің аса маңызды саласына

жатады. Өйткені ол бүкіл адамзаттың тарихын, жүріп өткен жолын,

жинаған тәжірибесін баяндайды. Тарихты білу әрбір адамға қажет әрі

пайдалы. Сонда ғана адам өзі өмір сүріп отырған қоғамдағы орнын,

істейтін қызметін дұрыс анықтайды, келешегін де болжай алады. Белгілі

ойшылдардың,ғұлама ғалымдардың тарихтың маңызы туралы

айтпағандары кемде-кем. Әбу-Насыр әл –Фараби: «тарихты білмей –

өткенді,қазіргі жағдайды білу, келешекті болжау қиын»-десе,

Н.М.Карамзин: «Тарих – әрбір ұлттың ең басты кітабы» дейді.

Тарих сабағының неғұрлым тиімді жаңа түрлерін пайдалану оқушы

белсенділігін арттыруда зор маңыздылығын айта келе, өз педагогикалық

қызметімде пайдаланып жүрген білім беру технологияларына тоқталғым

келеді.

214

Бірінші В.Ф.Шаталовтың технологиясының басты мақсаттары:

- Оқушының білім беру дағдысын қалыптастыру;

- Оқушылардың барлығын оқыту;

- Жеделдете оқыту;

Принциптері:

- Үздіксіз қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, ірі блоктар бойынша

оқыту, трек сигналдарын пайдалану;

- Жекелей әрекет жасау;

- Ізгіліктік (барлық балалар дарынды);

- Мәжбүрсіз оқыту;

- Түзетуге, өсуге, жетістікке жетелеу, жетістігін жариялау, шиеленіссіз

оқыту;

Мазмұндық ерекшеліктері:

- Оқу материалы ірілендіріп беріледі;

- Блоктық түрде беріледі;

- Оқу материалы тірек үлгі – конспекті түрінде беріледі;

Тәрбиелік мәні:

- Еңбекке қатыстырылады;

- Еңбек сүйгіштікке тәрбиеленеді;

- Оқушының еркі дамытылады;

- Өзіндік танымдылығы, жауапкершілік, адалдық, жолдастық,

қасиеттері қалыптасады.

Әдістеме ерекшелігі:

Теориялық блогі–Бағыттылық негізі (БН) – ақпаратқа кіріспе (Түсіндіру)

– айту – үйде өзіндік жұмыс орындау, І-қайталау. (тірек сигналы конспектісін

жаппай қабылдау),ІІ-қайталау (түсінгенін сұрау),ІІІ-қайталау (өзара бақылау)

Тәжірибе блогі – тәжірибелік жұмыс (жаттығу)- есеп шығару (жаттығу)-

қорытынды:оқушылар білім беру дағдыларын және ойлау қызметінің әдісін

жүйелі қолдану.

Мысалыға 11-сыныпта «1867-1868 жылдардағы реформа» тақырыбына

байланысты өткен сабағымда В.Ф.Шаталовтың тірек-сызба арқылы

қарқынды оқыту технологиясын пайдаландым.

Екінші Ж.А.Қараевтың «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру

технологиясы-нәтижеге бағытталған білім беру құралы.

Деңгейге бөліп оқытудың тиімділігі: біріншіден, оқушының

психологиялық танымы, екіншіден,теориялық дайындығы есепке алынуы

тиіс. Деңгейлік тапсырмалар арқылы мұғалім оқушының нені

меңгергенін,нені меңгермегенін біледі. Соның нәтижесінде оқушыда намыс

оты оянады, басқалардан қалып қалмауға тырысады. Бұл технология

біріншіден, дамыта оқыту идеясын жүзеге асыруға көмектеседі,өйткені ол

оқушының ойлау қабілетін, ынтасын, белсенділігін көтереді. Әр оқушының

оқушылық деңгейде білім алуына мүмкіндік береді. «Үш өлшемді

әдістемелік жүйе» педагогикалық технологиясы оқушының да , мұғалімнің

де белсенді шығармашылық қызметін дамытуға бағытталған.

215

«Үш өлшемді әдістемелік жүйе»білім беру техноголиясының

мақсаты :

- Мектеп бітірушінің барынша көп білуі емес,оның өзіне қажетті

білімді өзі білу;

- Тиімді шешімді табуға үйренуі;

- Оқу,кәсіптік,тұрмыс мәселесін кез-келген жағдайда шешуі;

- Ішкі өзіндік қажеттілігін қанағаттандыратын;

- Әлемдік білім кеңістігінде көріне алатын;

- Шығармашыл іс-әрекет жасай алатын жеке тұлға қалыптастыру.

«Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру техноголиясының

ерекшелігі:

Оқушы білімі анық бағаланады. Белсенділігі артады. Ой еңбегі жетіледі.

Белгілі бір нәтижеге жеткенін іштей сезеді. Өзіне-өзі деген сенімділігі

артады. Өзін жеке тұлға ретінде қалыптастыруға тәрбиелейді.

Шығармашылық деңгейге дейін жетуге ұмтылады, қызығушылығы артады.

Зер сала қарасақ, оқушының білімді қабылдау деңгейі сыни баға беруге дейін

көтеріледі. Технологияның тиімділігі мен ерекшелігі де осында.

Мен осы «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» білім беру техноголиясын 7-

сыныпта өткен ашық «§20.Ғылым мен білімнің дамуы» тақырыбындағы

сабағымда деңгейлік тапсырма-сұрақтар беру арқылы сабақты

қорытындыладым.

І-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1.Әбу-Насыр әл –Фараби дүниеге келген қала:Отырар

2.Жүсіп Баласағұни дүниеге келген қала-Баласағұн

3.Махмуд Қашқариді шын аты- Махмуд Хусейн ибн Мұхаммед

4.Ахмет Иүгнекидің шын есімі : Әбду Ахмет Махмұдұлы

5.Қожа Ахмет Иассауйдің дүниеге келген қаласы : Сайрам

ІІ-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1. Жүсіп Баласағұнидің атақты еңбегі: «Құт негізі - білік»

2. Ахмет Иүгнекидің бізге жеткен еңбегі: «Ақиқат сыйы»

3. Қожа Ахмет Иассауидің әкесі , атақты ғұлама ғалым: Ибрахһим

4. Қожа Ахмет Иассауйден қалған ұлы мұра – «Даналық кітабы» немесе

«Диуани-и-хикмет»

5. Мұсылман дінінің енуіне байланысты пайда болған ғимарат-мешіт.

ІІІ-деңгейлік тапсырма-сұрақтар:

1.Шығыстың аса көрнекті ғылымы Әбу-Насыр әл –Фараби

шығармаларын қай тілде жазды? Араб тілінде

2. Өз еңбектерінде адам дүниені және оның мәнін өзінің сезім мүшелері

мен ақыл –ойы арқылы таниды деп түсіндірген ғалым : әл –Фараби

3. Махмуд Қашқаридің еңбегі қалай аталады? «Диауна лұғат ат-түрік»

4. Жүсіп Баласағұни «Құтадғу негізі-білік» еңбегін Баласағұнда бастап

қай қалада аяқтаған? Қашқарда аяқтаған.

5. Қожа Ахмет Иассауйдің жолын қуған шәкірттерінің бірі – ғұлама

ақын,ел ішінде Хакім ата аталған : Сүлеймен Бақырғани

216

Үшінші Н.А.Оразақынованың сатылай кешенді талдау білім беру

техноголиясының мақсаты:

Білімді,ұлттық заңдылықтарды бағай білетін ұстамды, алғыр жан –

жақты дарынды, шығармашылық ізденіс, зерттеу жұмысын жүргізе алатын

тұлғаны қалыптастыру...

Және де Н.А.Оразақынованың сатылай кешенді талдау білім беру

технологиясын 5-ші және 7-ші сыныптарда қолдандым. Әсіресе,Қазақстан

тарихы пәнінен қоғам қайраткерлерінің өмірі туралы , дүние жүзі тарихы

пәнінен әр мемлекет бойынша тақырыптарды өткенде берілген талдау

бойынша жаңа сабақты түсіндіру кезеңінде пайдаландым. Мысалы,5-

сынып бойынша «әл-Фараби – шығыстың ғұлама ғалымы» тақырыпты

өткенде жаңа сабақты қабілетіне қарай өз ойын қорыта айтуға, тарихи

деректермен жұмыс істеуге қозғау салады. Пәнге деген қызығушылығын

туғызады. Пән бойынша жақсы нәтиже көрсеткішіне жеткізеді.

Өткенін білмес, бүгіннің қадірін бағалай алмайды. Ендеше тарихта еш

нәрсе жоғалмайды, ескірмейді,өлмейді. Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бері

тарихқа жаңа көзқараспен қарау, ондағы белгілі және бұрын белгісіз болып

келген фактілердің ашылуы мектеп оқушыларынан бүгінгі таңда тарих

саласы бойынша үлкен дайындықты қажет ететінін өмірдің өзі дәлелдеп

отыр.

ЖАҺАНДАНДЫҚ БӘСЕКЕЛЕСТІК ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ БІЛІМ

БЕРУДЕГІ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Даулбаев Махамбет Орынғалиұлы «ӨрлеуБАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ

Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру кафедрасының

аға оқытушысы

Жаһандану мен жаңғыртудың әсерінен айналадағы әлем түбегейлі

өзгеріске ұшырауда. Мектептер оқушыларды түрлі мәдениет өкілдерімен

әріптестік қарым-қатынас жасауды, алуан түрлі идеяларды, көзқарастар мен

құндылықтарды ескеруді, адамдар технологиялардың көмегімен бір-біріне

сенім білдіруін және әріптестікте жұмыс істеуін қажет ететін, адамдардың

өмірі ұлттық шекаралар аумағынан тыс мәселелерге байланысты болатын

әлемде жұмыс істеуге дайындауы керек.

Бүкіл әлемде білім беру жүйелерінің келешек ұрпаққа қандай білім

беретіні туралы мәселе қайта қаралауда. Осы мәселе аясында «Балалар ХХІ

ғасырда табысты болу үшін нені үйренуі керек?» және «Оқытудың тиімді

әдістері қандай?» деген сияқты негізгі сауалдар туындайды. Бұл сауалдар

білім беру бағдарламасымен және білім беру бағдарламасын жүзеге асыруда

пайдаланылатын инновациялық, педагогикалық технологиялармен тығыз

байланысты.

217

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған

міндеттердің бірі–оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және

қазіргі заманғы инновациялық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда

мұғалімдер инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ

барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын

тигізуде.

Инновация теориясының алғашқы ұғымдарының негізін қалаушы неміс

ғалымдары В.Зомбарт,В.Метчерлих және австриялық экономист И.Шумперт.

Белгілі педагог И.М.Поташник жаңа әдісті тәжірибеде қолдану туралы:

«Инновация – оқу бағдарламасын меңгеруде мұғалімнің оқытудың жаңа

әдістері мен технологияларын тиімді игеру», - деген пікір білдіреді.

Инновациялық жұмысты қолданудағы жалпы мақсат:

- оқушылардың бағдарламадағы оқу материалын меңгеруі;

- өз беттерімен білім ала білуі;

- білімдерін шығармашылықпен тәжірибеде қолдануы;

- оқушылардың жалпы дамуы.

Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама

берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол, «Инновация, инновациялық үрдіс

деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру,

қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі» деген анықтаманы

ұсынады. Жаңа инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін

педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне

шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар

адамды қажет ететін жұмыс.Шындығында да әрбір педагог жаңа

инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және

өзін-өзі қалыптастырады. Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін

қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі;

инновацияны жан-жақты меңгеру; инновациялық іс-әрекет диагностикасын

меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны

практикада дұрыс қолдану.

Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.

Білім беру жүйесі төмендегідей инновацияларды қамтиды:

- педагогикалық инновация;

- технологиялық инновация;

- ұйымдастырушылық инновация;

- экономикалық инновация.

Жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты

міндеттері мынадай:

- әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты

түрде ұйымдастыра білу;

- өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту;

- аналитикалық ойлау қабілетін дамыту.

Педагогикалық технологиялар төмендегідей бағытта бөлінеді: № Бағыттары Түрлері

218

1. Педагогикалық үрдісте жеке

тұлғаның бағыттау негізіндегі

технология

1. Педагогикалық ынтымақтастық технология.

2. Ы.Алтынсариннің педагогикалық

технологиясы.

3. И.Ильин жүйесі.

2. Оқушының іс-әрекетін

белсендіру және қарқындату

негізіндегі педагогикалық

технологиялар.

1. Ойындар түріндегі технология

2. Проблемалық оқыту технологиясы

3. Басқа тілдегі мәдениетке коммуникативтік

(жан-жақты) оқыту технологиясы (Пассов)

4. Оқыту материалын тірек сызбалар, тірек

конспектісі және модельдеу арқылы қарқындатып

оқыту

технологиясы (В.Шаталов)

3. Оқу үрдісін тиімді

ұйымдастыру және басқа да

негіздегі педагогикалық

технология

1. Миға тұтқиылдан шабуыл жасау технологиясы

2. С.Лысенкованың түсіндірмелі

басқаруда тірек схемаларын пайдалана отырып,

перспективті жеделдете оқыту технологиясы.

3. Ж.Қараевтың ОҮӨӘЖПТ

4. ДСОТ (Гузик)

5. Міндетті нәтиже негізіндегі СДОТ (Фирсов)

6. Бала қызығушылығы арқылы саралап оқытудың

тәрбиелік технологиясы

7. ДОТ (Инге Унт)

8. Бағдарламалық оқыту технологиясы

9. Ұжымдық оқыту технологиясы

10. Топтық оқыту технологиясы

11. Компьютерлік оқыту технологиясы

4. Дидактикалық білім көтеру

және материалды

реконструкциялау негізіндегі

педагогикалық технологиясы

1. Экология және диалектика (Тарасов)

2. «Мәдениет диалогы» (Библер)

3. Дидактикалық бірліктерді ірілендіру (Эрдниев)

4. Ақыл-ой іс әрекетін сатылай қалыптастыру

теориясын игеру технологиясы (Волович)

5. Альтернативті (балама)

педагогикалық технологиялар

1. Вольдорф педагогикасы (Штейнер)

2. Еркін еңбек технологиясы (Ферт)

3. Ықтималды білім технологиясы

4. Шеберханалар технологиясы

6. Жеке пәндік педагогикалық

технологиялар

1. Сауаттылыққа ерте және дамыта оқыту

технологиясы (Н.Зайцев)

2. Н.Оразақынованың сатылай талдап оқыту

технологиясы.

3. Бастауыш мектептің жалпы оқу бірлігін

жетілдіру

технологиясы

4. Қ.Бітібаеваның дамыту оқыту техногиясы

5. Математикалық есептер шешу негізіндегі оқыту

технологиясы (Окунев)

6. Сабақтың тиімді жүйелік негізіндегі оқыту

технологиясы

7. Физикалық сатылай оқыту жүйесі (Палтышев)

7. Табиғибейіндік (байқағыштық)

технологиясы

1. Табиғибайқағыштық арқылы сауаттылыққа

тәрбиелеу (Кушнир)

2. Өзіндік дамыту технологиясы (М.Монтессори)

8. Дамыта оқыту технологиясы 1. Дамыта оқыту жүйесі (Занков)

219

2. Жеке тұлға бағытындағы дамыта оқыту

технологиясы (Якиманская)

3. Эльконин, Давыдовтың дамыта оқыту

технологиясы

4. Өзіндік дамыта оқыту технологиясы

(Г.Селевко)

9. Авторлық мектептер

педагогикалық технологиялары

1. Педагогикалық бейімделу мектебі (Ямбург,

Бройде)

2. Өзін анықтау мектебінің авторының

технологиясы. Тубельский

3. Мектеп бағы (Балабан)

4. Агромектеп (Католикова)

5. Ертеңгі күнгі мектеп (Ховард)

Білім берудегі ісінде жалпы сабақ беруде педагогикалық

технологияларды қолданғанда, әр сабақтың соңы бағамдалып, бағаланып

отырылуы тиіс.

Білім беру бағдарламасының, оқыту тәсілдерінің және бағалаудың қалай

құрылуы қажеттігінің мысалын Хименес-Алейхандренің дәлелдерді құрудың

оңтайлы оқу ортасына арналған ұсынысынан көруге болады (2008, cited by

Katchevich et al., 2011).

1.Оқушылар оқу үдерісіне белсене қатысады. Олар білімдерін бағалауы,

өздері ұсынған қорытындыларының дәлелдерін ұсынуы және бір-біріне сын

тұрғысынан қарауы тиіс.

2.Мұғалімдер оқушыларға бағытталған және дәлелдерді құру мен талдауға

арналған рөлдік модельдер ретінде әрекет ететін оқыту тəсілдерін

қолданады.

3.Білім беру бағдарламасы проблемаларды шешудің тәсілдерін қамтуы тиіс.

4.Оқушылар мен мұғалімдер пікірлерді бағалауда білікті болуы тиіс және

оқушылар тек жазбаша тестілеу бойынша ғана бағаланбауы тиіс.

5.Оқушылар өздерінің алған білімдерін қолдана алуы және білімдердің қалай

алынғанын талдай білуі тиіс.

6.Оқушылардың диалогке және бірлескен оқуға қатысу мүмкіндігі болуы

тиіс.

Педагогиканың түрлі аспектілері, атап айтқанда, оқушыға бағдарланған

әдіс-тәсілдер,проблема шешу,рефлексиялық оқу және бірлескен оқу тәсілдері

қарастырылады.

Педагогиканың барлық осы аспектілері сындарлы оқыту теориясымен

үйлеседі. Бұл жерде ең маңыздысы: оқушылардың алдыңғы алған дағдылары

жаңа дағдыларды меңгеруге үлкен ықпалын тигізетіндігі. Оқушылар білімді

толықтай меңгеру үшін ақпаратты енжар қабылдамай, сабаққа белсенді

қатысуы керек. Оқушылардың алған білімдерімен жұмыс істеуге, оны әрі

қарай өңдеп, өз дағдыларын арттыруға мүмкіндік беретін жаттығуларды

орындауға мүмкіндіктері болуы аса маңызды болып табылады.

Мұғалімдер мен оқушыларға оқудың ықпалы туралы шынайы ойлануға

және болашақ жоспарын құруда бұл кері байланыс өте маңызды.

220

Бұл үдерісті табысты етуге көмектесетін бірқатар элементтер бар:

мұғалімдер оқушылар қателік жіберуге қорықпайтын, тәуекелге бару

мәдениетін қолдайды;

мұғалімдер оқушыларға жұмысының сапасын бағалау құралдарын

таңдауға көмектесу үшін барлық оқушылармен қарым-қатынас жасайды;

мұғалімдер оқушылардың оқу мақсаттарына жетуіне мүмкіндік беру

үшін оқу мақсаттарын белгілеп, олармен оқушыларды таныстыру арқылы,

мақсаттарды бақылап, оқытуды реттеу арқылы оқу үдерісінің ашықтығын

қамтамасыз етеді;

мұғалімдер оқушылардың түсінуін бағалау үшін әртүрлі әдістерді

қолданады және әртүрлі оқушылардың түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру

үшін оқыту әдістерін түрлендіреді;

мұғалімдер оқушылардың жұмыстары туралы ауызша және жазбаша

кері байланыс ұсынады, бұл кері байланыс уақытылы, айқын болып, нақты

критерийлерге негізделе ұсынылады (OCED, 2005).

Жаһандану жағдайындағы білім беруде мұғалім алдына үлкен мақсат

қойып, үнемі ізденісте болып,инновациялық педагогикалық технологияларды

қолданып, әр сабақтың соңында бағамдау жаттығуларын өткізіп, бағалап

отырғанда жақсы нәтижелерге жетуге болады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.«Қазақстан Республикасында орта білім мазмұнын жаңарту аясында

«Музыка» пәні бойынша бастауыш сынып мұғалімінің біліктілігін арттыру

бағдарламасы». «Мұғалімдердің біліктілігін арттыру бағдарламасы» Бірінші

басылым. «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымы

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2015 ж. 5-6 беттер. 13-бет.

2.Хамидуллина Н.Б., Ханалиева К.А. Ержанов С. «Оқытудың педагогикалық

технологиялары жалпы мағлұматтар» (шолу) (Әдістемелік көмекші құрал).

Атырау, 2006 ж. 4-5 беттер.

3.«Білім беру қызметкерлерінің Бірінші Республикалық педагогикалық

оқулары «Педагогтың кәсіби өсуі – білім берудің жаңа сапасын қамтамасыз

етудің басты шарты» баяндамалар жинағы. 3-бөлім. «БАҰО «Өрлеу» АҚ -

Алматы, 2013 жыл. 42, 55-56 беттер.

УДК 378.02:37.016

ШЕТТІЛДІК БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ КЕЙС

ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ МАҢЫЗЫ

Наурзбекова Айнур Куанышкалиевна

Атырау қаласы, Атырау аграрлы-техникалық колледж,

ағылшын тілі оқытушысы

Түйіндеме

Қазақстананың болашағы оның жастарында. Ал білімді, білікті ұрпақ

тәрбиелеуде отандық білім беру жүйесінің маңызы зор. Сондықтан қазіргі

221

білім беру парадигмасы өзгеріп, жаңа өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп

жатыр. Соңғы кезеңдерде білім беру саласында жаңа инновациялық

технологиялар дәстүрлі әдістермен қатар қолданылып жүр. Бұл мақалада

инновациялық технологиялардың бірі кейс технологиясының шетел тілін

оқытуда алатын рөлі мен маңыздылығы көрсетіледі.

Кілттік сөздер: кейс технологиясы, кейс стади тәсілі, құзыреттілік

Резюме

Будущее Казахстана в руках его молодежи.Отечественная

образовательная система занимает важную роль в воспитании образованных

молодых людей. Согласно этому, современная парадигма образования

модернизируется, дополняется нововведениями. На сегодняшний день

инновационные технологии используются наряду с традиционными в

системе образования. В этой статье рассматривается важность и роль

кейсовой технологий в преподавании иностранного языка.

Ключевые слова: кейс технология, метод кейс стади, компетенция

Abstract

The youth of Kazakhstan is its future. Our educational system occupies an

important role in the production of future professionals and specialists. According

to it, the modern paradigm of education is modernized and supplemented with

innovations. Today innovative technologies are used simultaneously with

traditional ones in the education system. In this article is considered an importance

and a role of case study method in teaching of a foreign language.

Key words: case technology, case-study method, competence

Бүгінгі таңдағы жаһандану үрдісі, миграция және әр мемлекеттің

экономикалық өсуіне әсер етуші фактор–әлемдік нарыққа шығу бүкіләлемдік

адам ресурсын өзге жағынан қайта қарастыруға әкелді. Яғни, 40-50 жыл

бұрын күш, билік, энергия ресурсы–мемлекеттер территориясында

орналасқан табиғи байлықтар болса, қазіргі кезде әр мемлекет байлығы –

адам ресурсы, халқы. «Қазақстан –2050» бағдарламасында көрсетілгендей

болашақта мемлекетіміздің байлығы Қазақстан халқы болып табылады. Ал

бұл мақсат өз алдына көптеген міндеттерді айқындап, яғни, халықтың білімі,

денсаулық деңгейі, әлеуметтік беделі,қоғамдағы орны,тұрмысы

мүмкіндігінше жоғары деңгейде болғаны. Соған орай әр сала өзін дамытып,

интегралдауды бастады.Республикамыздың білім беру жүйесі де

модернизациялау құбылысынан тыс қалмады, яғни, көптеген жаңа

инновациялық оқыту технологиялары құрылуда, ЖОО мен орта білім беру

мекемелері соңғы ақпараттық–сандық технологиялармен жабдықталуда,

Білім және ғылым министрлігі ЖОО мен жалпыға білім беру

бағдарламаларына оңтайлы өзгерістер енгізіп жылдан–жылға жаңартуда,

мемлекетіміздің көптеген ЖОО Еуропа Одағының «Балон процесіне» қол

қойып кірігуде.

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев өзінің лекциясында: «Осы заманғы әлем

жаһандану кезеңін – адамзаттың біртұтас ақпарат және коммуникациялар

222

кеңістігінде жан-жақты бірігу, бүкіл планетаның біртұтас экономикалық

нарыққа айналу дәуірін бастан кешіруде» деген болатын.[1] Сондықтан

қазіргі таңда көптеген инновациялық оқыту технологиялары құрылып,

қолданылып жүр. Аталмыш оқыту әдістемелерінің ішінде кейс

технологиясының да орны бөлек. «Case» сөзі ағылшын тілінен « жағдай»,

«жағдаят» деп аударылса, «технология» –қандайда бір ғылымда

қолданылатын интеллектуалдық құралдардың,әдістер мен тәсілдердің

жиынтығы.[2] Шетелдік әдебиеттерге жүгінетін болсақ, оларда бұл

технологияны «case study method» деп берген, ал ол сөзбе сөз аударғанда

«кейс стади амал–тәсілі» деген ұғымды береді. Бұл тәсіл кеңес одағының

территориясына тек өткен ғасырдың 70-80 жылдары ғана келді. Бұл кезеңде

аталмыш технология ЖОО экономика мамандықтарында «шешім қабылдауға

оқыту әдістемесі» ретінде жүргізіле бастады. Кейс стади тәсілін құруда және

оны оқыту үрдісінде қолданылуына Э.Ш.Нотанзон, Л.Ф.Спирин

Г.А.Брянский,О.В.Козлова, В.Я.Платов, Ю.Д.Красовский, Д.А.Поспелов

және т.б. зор үлесін қосты.[3]

Кейс технологиясын нақты жағдаяттар талдау әдістемесі деп те атауға

болады. Бұл әдістеменің мәні едәуір қарапайым: оқытуды ұйымдастыру үшін

нақты жағдаяттарды бейнелеу қажет. Оқушыларға шыни өмірлік жағдаят

талдауға беріледі. Берілген жағдаят тек практикалық мәселені бейнелеп қана

қоймай, сонымен қатар сол мәселе шешімінде қолданылатын білім

комплексін анықтайды.Табиғатынан интерактивті оқыту әдістемесі бола

тұра,бұл әдістеме студенттердің оң көзқарасына ие болуда. Себебі студенттер

өз ынталарын көрсете алу, өз беттерімен теориялық білімдерді игеріп,

практикалық дағдыларға ие болу мүмкіндігін көруде. Сонымен қатар

жағдаятты талдау студенттердің кәсіби даярлығына, олардың есеюіне ықпал

етіп, оқуға деген қызығушылығы мен оң ынтасын оятатынын айта кеткен

жөн.

Кейс стади тәсілінде қолданылатын негізгі ұғымдар: «жағдаят» пен

«талдау» болып табылады. «Жағдаят» ұғымы бірнеше мәндік мәнмәтінде

қолданылады, яғни тұрақсыздықтың жоғары деңгейі күйінде сипатталады.

Жағдаятқа өзгермелілік тән және бұл өзгерістер сол жағдаятқа қатысатын

адамдардың іс–әрекетіне тікелей байланысты. Жағдаят біріккен күш әрекет

ететін жерде, бәсеке және оның арасындағы тартыс бар жерде, шешімдердің

плюрализмі бар жерде пайда болады. Кейс-стади амал тәсілінде кездесетін

тағы бір ұғым «талдау», оны белгілі бір нысанды бөлімдерге ойша бөлшектеу

және ғылыми ізденіс ретінде де түсінуге болады.

Кейс стади тәсілінің тағы бір тиімді жағы–оны басқа да оқыту

әдістемелерімен біріктіріп қолдануға болады. Келесі сызбада кейспен жұмыс

жасауға ұйымдастырылған түрлі әдістерді интегралдаудың мүмкін жолдары

көрсетіледі.[4]

Кейс стади тəсіліне

интегралданған əдістер

Кейс стади амал–тəсіліндегі сипаты

Үлгілеу Жағдаят үлгісін құрастыру

223

Жүйелік талдау Жағдаятты жүйелі ұсыну жəне талдау

«Миға шабуыл» Жағдаятқа байланысты ойларды жалпылау

Пікірталас Мəселені шешу жолдары туралы ойлармен алмасу

Ойын əдісі Жағдаяттағы кейіпкерлердің түрлі мінез–құлық

нұсқаларын бейнелеу

Мəселелік əдіс Жағдаяттың түп негізінде жатқан мəселені айқындау

Бейнелеу əдісі Жағдаятты сипаттау

Оқыту үрдісінде кейс стади амал тәсілін қолданудың бірнеше

алғышарты ескерілуі тиіс, яғни бұл аталмыш кейске қазіргі таңда қойылатын

талаптар қандай; жақсы кейстердің негізін не құрайды және оларды оқыту

үрдісінде қолдану реттілігі мен ережесі қандай деген сұрақтарды зерттей

келе оларға жауаптарды жинақтап, кейстерді колледж студенттерін ағылшын

тіліне оқытуда қолдануға келесідей нұсқауларды айқындауға болады:

Кейске қойылатын талаптар қандай?

1.Кейстің мазмұны құрастыру мақсатына нақты, тура сәйкес келуі;

2.Тиісті күрделілік деңгейінің болуы;

3.Болашақ мамандыққа байланысты оның кейбір аспектілерінен

мысалдардың болуы;

4.Өте жылдам ескіріп қалмауы;

5.Ұлттық бейненің болуы;

6.Бүгінгі күнге өзекті болуы;

7.Аналитикалық ойлауды дамытуы;

8.Пікірталасты тудыра алуы;

9.Бірнеше шешімге келу мүмкіндігінің болуы;

10.Жағдаятты түсінуге көмектесетін бірыңғай ақпарат комплексі түрінде

болуы;

11.Ұсынылған мәселені шешуге түрткі болатын сұрақтар жиынтығының

болуы;

12.Жақсы құрастырылған кейс белгілі бір іскерліктер комплексінің

қалыптасуына немесе олардың одан ары қарай дамуына негіз бола алуы.

Қандай материалдар негізінде кейстер құрылады?

Шынайы проблемалық жағдаяттар

Ғаламтор ақпараты

Әдебиет дереккөздері

Кейс технологиясын сабақта қолдану алгоритмі қандай?

I. Дайындау кезеңі

Оқытушы жағдаятты, қосымша ақпарат материалдарын дайындап, пән

жүйесіндегі сабақ орнын және сабақ мақсатын анықтайды.

II. Таныстыру кезеңі

Шынайы жағдаятты талқылауға студенттерді еліктіреді:

а) жағдаятқа кіріспе беру,

ә) жағдаятты сипаттау,

б) ақпараттық материал беру,

в) глоссарий туралы мәлімет беру.

224

III. Негізгі (талдау) кезең

1.Оқытушының кіріспе сөзі.

2.Студенттерді топқа бөлу. (4-5адамнан)

3.Топ жұмысын ұйымдастыру: топ мүшелерінің оқыған материалды

қысқаша баяндауы, оны талқылау, проблемалық тұстарды анықтау,

баяндамашыларды айқындау.

4.Пікір-таластың 1-бөлігі – шағын топтарда проблемалық тұстарды

талқылау, дәлел және шешімдерді іздестіру.

5.Пікір-таластың 2-бөлігі – талдау нәтижелерін таныстыру, бүкіл

топтық пікір-талас, табылған шешімдер мен пікір-таласты

қорытындылау.

IV.Қорытынды кезең

Талдау жұмыстар нәтижелерінің ақтық ұсыныстары студенттер бір

мәселені шешудің бірнеше нұсқаларын біліп, салыстыра алады.

Оқытушының қорытындылап сөз сөйлеуі: жағдаятты талдауға

байланысты пікір айтады.

Студенттерді бағалау (бұл сатыда дұрыс немесе бұрыс жауап деген

болмайды, яғни, студенттің жағдаятты шешуде көрсеткен белсенділігі,

проблеманы шығармашылық тұрғыдан қарастыруы – аналитикалық ойлау

қабілеті, түрлі тиімді шешімдерді ұсына алу қабілеті үшін бағаланады).

Оқыту үрдісінде кейс стади тәсілі немесе қандайда жаңа интерактивті

технологияны қолдану белгілі бір оң нәтиже бергені абзал. Кейсте

қолданылатын материалдар оқылып жатқан тілдің ұлттық бейнесінде,

мәдениеттер арасындағы айырмашылық пен ұқсастықтарын көрсететін

контекстте болғаны жөн, себебі ағылшын тілі жаңа парадигмаға сәйкес

когнитивтік–лингвомәдени біліктілік деңгейінде оқытылуы тиіс. Сондықтан

елімізде соңғы кездері қабылданып жатқан білім саласындағы реформаларға

сәйкес, жалпы білім беру жүйесін интегралдауға септігін тигізетін жаңа

инновациялық технологиялардың қатары көбейіп, олардың нәтижелілігі

дәлелденіп жатыр. Себебі аталмыш жаңа технологиялар біздің оқу ордамызда

сабақ барысында өте белсенді қолданып келеді, және бүгінгі таңда оң

нәтижесін көрсетуде.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту

тұжырымдамасы. //Астана, 2004, 65б

2.Білім және ғылым.Энциклопедиялық сөздік.–Алматы:Оқулық, 2009.-400 б

3.Савинова О.В. Использование кейсовой технологии в практике

преподoвания истории в образовательных учреждениях Тверской области.

Электрондық ресурс. http://para.by/articles/text/keis-method

4.Гордин В.Э. Использование кейс-метода в производственной и

преддипломной практике студентов.Электрондық ресурс.

http://ejournal.finec.ru/view/?id=12

225

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ ЖАҒДАЙЫНДА

ПЕДАГОГТАРДЫҢ РЕФЛЕКСИВТІК ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Нуганова А.Г., Шаштыгарина С.М. «Өрлеу» БАҰО» АҚФ

Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ,

Мектепке дейінгі тəрбие жəне бастауыш білім кафедрасының аға оқытушылары,

магистрлер

Педагогты инновациялық іс-әрекетке даярлау құрылымындағы маңызды

да міндетті компонент мұғалімнің өз санасының және қызметінің

құбылыстарын танып-білу және талдау көрінісі ретіндегі өз ойлары мен

әрекеттеріне басқалардың тұрғысынан қарау рефлексия болып табылады.

Рефлексия (латынның reflexio - «өткенге көз тастау» деген сөзінен шыққан) -

субъектінің ішкі психикалық актілер мен күйлерді танып-білу үрдісі.

Рефлексия ұғымы ең алғаш рет философияда пайда болды және индивидтің

жүріп жатқан нәрселерді өз санасында ойластыру үрдісі дегенді білдірді.

Философия, психология (М.М.Бахтин, М.Бубер, Л.С.Выготский) тұрғысынан

алғанда рефлексия - өзіндік сана сезімнің диалогқа түсуін дәлелдейді.

Л.С.Выготский адамдар арасындағы диалог-дамыған интеллектің ішкі

диалогқа шынайы тартылысын білдіреді деген екен. Рефлексия өзін-өзі

реттеудің психологиялық негізі ретінде адам белгілі-бір іс-әрекетті

басқарудағы нысан (мен-басқарушы) және басқарудағы субъект (мен -

бақылаушы) яғни, өзінің іс-әрекеттерін жоспарлайтын, ұйымдастыратын,

талдайтын әрекеттерді жасайды. Сонымен қатар рефлексия-бұл субъектінің

өзін-өзі тануы немесе түсінуі ғана емес, сонымен қатар басқалардың оны

қалай түсінетіндігін, оның тұлғалық ерекшеліктерін, эмоциялық реакциялары

мен когнитивтік (танымға қатысты) қабілеттерін қалай білетіндігін аңғару.

Мұндай аңғару мазмұны бірлескен іс-әрекет нысанасына айналып, реф-

лексияның ерекше формасы - нысаналық-рефлексиялық қатынастар дамиды.

Осы жерде ұлы данышпан Абай қарасөздерімен үндестікті көре аламыз."Егер

де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күнінде бір мәртебе, болмаса

жұмасында бір, ең болмаса айында бір, өзіңнен өзің есеп ал!" деген.

Ал В.А.Лефевр пайымдауынша рефлексия мұғалімнің өзіне қатысты

«бақылаушы», «зерттеуші» және «бақылағыш» міндеттеріне қоса, өзгелерге

қатысты «зерттеуші» мен «бақылаушы» міндеттерін орындаушы болса;

екіншіден, ол «рефлексия деңгейі» мен «рефлексиялық жүйе» ұғымдарын

алғашқы болып енгізді.

Рефлексия білімдік әрекет ретінде екі салаға қатысты:

1) онтологиялық – пәндік білімдердің мазмұнымен байланысты;

226

2) психологиялық әрекеттің субьектісі мен әрекеттің өзіне арналған. Оның

екеуінде де білім алушы өзінің білімдік-танымдық әрекетін талдай отырып

әрекеттің өнімі мен сол нәтижеге әкелген істің жүру барысын ой елегінен

өткізеді.

Ал М.В.Кларин,шығармашылық ойлау ерекшеліктеріне тоқтала отырып,

оның мазмұнын өз тәжірибесін зерделеуге мүмкіндік беретін рефлексиямен

байланыстырады. Бұл тұрғыдағы рефлексия ой-тұжырым жасау, қорыту,

салыстыру, ұқсастыру, бағалау,толғану, есіне алу және мәселелерді шешуден

тұрады.Ол сондай-ақ интерпретация,талдау,талқылау немесе бағалау

мақсатындағы сенімдерді де қамтиды.

Ал психолог-педагог ғалымдардың еңбектерінде рефлексия ұғымына

төрт топқа бөліп қарастырады:

Бірінші топ: әлеуметтік - психологиялық анықтама бойынша рефлексия

– субъектінің ойлану, өз ойларын талдау, өзінің психикалық күйін саралау, өз

әрекетін талдауға деген бейімділігі;рефлексия-ойлау мен іс-әрекетте -

тұлғаның өзінің әрекет етуінің механизмі; кооперация мен коммуникацияда -

«үстіне», «сыртқа» позициясына шығу механизмі; өзіндік танымда - ішкі

бағыттылықта өзінің орнын анықтау механизмі мен «Мен» шекарасын

белгілеудің әдісі;

Екінші топ: логикалық-гносеологиялық анықтама бойынша рефлексия –

адам ойының қағидасы, өзіндік әрекеттердің алғышарттарын ұғыну, білімнің

мазмұнына және оның танымдық әдістеріне талдау жасау;

Үшінші топ:әлеуметтік-философиялық анықтамалар бойынша

рефлексия- өзіндік сананың маңызды элементі, оны дамыту факторы;

рефлексия–бұл ішкі қарама-қайшылықтардың өзектілігін тауып, оларды

шешу жолдарын көрсететін, өзінің тәжірибиелік іс-әрекетін сезінуге

бағытталған, адамның өзін-өзі тану қабілеті;

Төртінші топ: педагогикалық анықтамалар бойынша рефлексия - өзін-өзі

танудың, түсінудің, тексерудің, бағалаудың негізгі тәсілі және ойлаудың

қажетті құралы.

Рефлексияның әр деңгейі мұғалімнің мүмкіндіктерінің мазмұнын,

түсініктері мен толғаныстарын анықтайды. Мүмкіндіктер шекараларының

рефлексиясы, өзі мен басқалардың арасындағы айырмашылықтарды тұжыру

кезінде қарама-қайшылық туындап, оны шешуге тырысады. Өзінің осал

тұстарын өзгерту және ішкі мүмкіндіктерін пайдалануға ұмтылу мұғалімді

инновациялық іс-әрекеттегі табысқа жетелейді.

Инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыру кезеңіндегі рефлексия екі

үрдіспен қоса жүреді: 1)мұғалім болжамдау кезеңіне қайта оралғандай

болады, сол кезеңнен тұжырымдаманың жекелеген құрамды бөліктерін

іздестіреді; 2) өз іс-әрекетінің рефлексиясымен, яғни мақсатты жүзеге асыру

үрдісімен тығыз байланысты: мұғалім мүмкіндіктері мен сыртқы

жағдайлардың ара қатынастарын талдау жүреді. Педагогикалық дағдылар,

әрекеттер, инновациялардың мазмұны зерделенеді.

227

Мұғалімдердің кәсіби білім жетілдіруге дайын болуы білім жетілдіру

қызметін жүзеге асыру үшін қажетті іс—әрекет пен амалдарды колдана

отырып, өз кәсібі мен тәрбиеленушісіне деген эмоционалды бағалау қарым –

қатынасын айқындайтын деңгейі арқылы анықталады. Өзі жеке тұлға болып

қалыптасқан адам ғана өзгеден де соны керіп, дамыта алады. Өзін маман әрі

жеке түлға ретінде көрсете алатын мұғалім еш уақытта өзінің жақсы қасиет,

қабілеттерін саналы түрде дамытып, жетілдіруден жалықпайды. Жеке

тұлғаның өз «менін» қалай көрсете білуі, оның қаншалықты саналылығын

және жетілу деңгейін байқатады. Ал өзіндік рефлексия жасаудың маңызы

мұғалімнің мінсіздікке жетуге ұмтылу факторы ретінде қаралатындығында.

Өзін — өзі тексеру деп мұғалімнің өз іс -әрекеті мен жалпы педагогикалық

қызмет құбылыстарын салыстыра отырып, өзінің педагогикалык, қызметіне

жасаған талдауын айтуға болады. Өз кызметіне талдау жасап отыру

мұғалімге қызмет бабында туындап отыратын қиындықтарды сезініп, оларды

шешудің мақсатқа жеткізер кәсіби жолдарын табуына көмектеседі.

Сонымен, білім беру мазмұнының жаңару жағдайында біліктілікті

арттыру курстарында педагогтың кәсіби шеберлік қасиеттерін

қалыптастырып, дамытатын тәсілдердің бірі-рефлексия.Рефлексивті мұғалім

– өз тәжірибесін зерделей алатын, талдайтын, сараптайтын ойшыл мұғалім.

Рефлексивті дағдыны дамыту мәселелері кәсіби ғана емес, кең ауқымдағы

әлеуметтік мазмұнға ие. Білім беру мазмұнының жаңару жағдайында

біліктілікті арттыру курстарында рефлексивтік дағдыларды дамытуға аса зор

назар аударылады. Себебі, рефлексия мұғалімдердің өз қызметіне сыни баға

беріп, оқыту мен оқудағы мәселелерді сезіне біліп, олардың шешімін табуға

көмектесетін қажетті дағды. Рефлексивтік дағдының дамуына мұғалімдердің

инновациялық тәсілдер арқылы оқыту негізінде белсенді қызметке тарту

тиімді. Мұғалімдердің арасында сенімді қарым-қатынас туғызатын түрлі

тренингтер, пікірталастар, диалогтік оқыту ерекше рол ойнайды. Тренердің

мақсаты – мұғалімдердің өз қызметтеріне сыни баға беруіне жағдай туғызу.

Сол мақсатпен оқу дәрістерінде мұғалімдерге бірнеше сұрақтар беріледі.

Көп жағдайда мұғалімдер сабақ кезінде орын алған қиыншылықтар мен

жетістіктері туралы өз ойларын жазбаша жеткізуге қиналып жатады. Мысалы

«Сіз дәріс кезінде не жасай алдыңыз?», «Сіз үшін қиын болған тұсы?...».

Басында мұғалімдер осындай сұрақтарға қысқаша жауап беріп, бірыңғай

«иә, ұнады», «қиындықтар болмады», «ұсынысым жоқ», «бәрі ұнады» деп

жауап беретін. Осыдан келіп шығатын қорытынды, мұғалімдерде рефлексия

деген ұғым туралы түсінік пен өз жұмыстарына сараптама, талдау жүргізудің

жеткіліксіздігі анықталады.Бірақ, тренерлердің түрлі әдіс-тәсілдерді

қолдануларының арқасында оқытушыларды ауызша және жазбаша

рефлексивтік дағдылары қалыптасуда.

Өз тәжірибемізде сабақтан мұғалімдер күнделіктеріне мынадай

жазбалар түсіруді ұсынамыз.

Сабақта таңдалып алынған әдіс-тәсілдер тиімді болды ма? Неге?

Егер де сабақты қайта өткізу мүмкін болғанда нені өзгертер едің?

228

Білім алушылар не білді? Не үйренді?

Не арқылы үйренді? Үйренбесе не себепті үйрене алмады?

Келесіде мен ... жасаймын.

Осындай күнделік жазбалары оқытушыға келесі сабақты жоспарлауға

қажет. Жазбалар мұғалімдерге қорытынды шығарып, жақсартуды талап

ететін тұстарын ескеруге, өз қызметін жетілдіруге көмектеседі.

Өз тәжірибелеріміздің басым мен жетілдіретін тұстарын талдап, «әлсіз

тұстарын» «басымдыққа» қалай айналдыру, болашақтағы іс-әрекеттерін

жақсартуға байланысты сұрақтар күнделіктің маңызды сұрақтары болып

табылады.

Осы мәселелерді шешу үшін білім беру мазмұнының жаңару

жағдайында біліктілікті арттыруда тәжірибеде төмендегідей жүйелі

жұмыстар жүргізудеміз:

Аудиториялық дәріс барысында ауызша немесе жазбаша кері

байланысты жүйелі жүргізу;

Курстың барлық кезеңдерінде мұғалімдердің рефлексивтік

дағдыларын дамытуға көмектесетін рефлексивтік күнделік жүргізу.

Мұғалімдерге өз іс-әрекеттеріне рефлексия жасауда он-лайн, оф-

лайн түрінде кеңестер береді.

Сонымен бірге, іс-әректтеріне қорытынды жасауға, өз құндылықтарын

бағалауға, әлсіз және күшті тұстарын зерделеуге, бағдарлама идеясын білу,

түсіну, тәжірибеде қолдану, тәжірибелік қызметін сараптауға көмектеседі.

Зерделеуші, рефлексивті мұғалім - анық мақсат қоя білетін, қызықты

сабақ өткізе алатын, оқушыларға қамқор, сыйлайтын, нақты бағалай алатын,

тәуелсіз, оқу процесіне білім алушыларды белсенді тарта алатын мұғалім.

Білім беру мазмұнының жаңару жағдайында біліктілікті арттыру

курстары мұғалімдерге тиімді әдіс-тәсілдерді қайта қарауға, оқушылардың

жеке, жас ерекшеліктеріне сай, психологиялық қажеттіліктеріне сәйкес

стратегиялар таңдауға көмектеседі деп ойлаймыз.

Курс барысында мұғалімдердің рефлексивті дағдыларының қалыптасуы

мен дамыту үрдісі олардың өзіндік жетілуіне, өзара әрекеттесуі мен өзін-өзі

реттеумен қамтамасыз етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Нечаева Н.С. Краткий словарь терминов, употребляемых в ходе экспертизы

инновационной деятельности// Практика административной работы в школе.-

2007.- №2.

2.Кларина Л.Инновационная деятельность: становление, развитие,

эффективность //Директор школы. - 2001. - №10.- 72 б.

3. Бизяева А.А. Психология думающего учителя: педагогическая рефлексия.

– Псков: ПГПИ им. С.М. Кирова, 2004. – 216 с.

4.Задорожная Н.П., Низовская И.А. От педагогического опыта к

педагогической рефлексии: Методические рекомендации по организации и

проведению педагогических мастерских /Общ.ред.Т.А. Матохиной. – Б.:

Maxprint, 2011.

229

ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРДЫ АЙҚЫНДАУ МЕН ДАМЫТУ -

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ НӘТИЖЕСІ

Абдрахманова Рысты Темиртасовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Ақмола облысы бойынша ПҚБАИ

Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері

Қазақстан Республикасының 2050 жылға дейінгі стратегиялық даму

бағдарламасында білім беруді инновацияландыруға сай икемдеу үшін білім

беру жүйесін ақпараттандыру, жаңа талапқа сай дамыту талабы қойылып

отыр. Осы талапқа сай бүгінгі таңда білім беруде жеке тұлғаны дамыту,

дана және дара ойлай алатын дарынды баланы оқыту мен тәрбиелеу

жолдарын айқындау қажеттігі айқын.

Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өнуі әлемде өзіндік орын алуы

ұлттық білім жүйесінің қалыптасуына, даму бағытына тікелей байланысты.

Сондықтан да, мемлекет басшысы болашақта қазақ елінің көсегесін

көгертіп, ғылымын көркейтер деген үмітпен жас дарындарға үлкен назар

аударуда, қолдау көрсетуде. Осы орайда, қандай да болмасын білім беру

мекемесі оқушыларға мемлекеттік білім стандартына сай білім берумен

шектеліп қалмай, оларды ғылыми ізденіс жұмыстарға тартып,

шығармашылық, дарындылық қабілеттерін дамыту бағытында жұмыс

жүргізуі тиіс.Деңгейлік бағдарламаның жеті модулінің бірі «Талантты және

дарынды балаларды оқыту».

Аталған модульде Қазақстанды дамыту үшін талантты жəне

қабілетті оқушыларды тауып, оларды білім беру барысында дамыту өте

маңызды... Талантты жəне дарынды оқушыларға сабақ беруді дамытудың

инклюзивті тəсілі негізінде осындай балаларды анықтау туралы

зерттеулер жəне ой-пікірлер жатыр. [1]

Кез келген қоғамға дарынды адамдар керек. Бұрынғы оқушы тек

тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі білім беру жүйесінде оқушының

өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беріледі. Қазіргі

оқушы дүниетаным қабілеті жоғары, дарынды, өнерпаз, ізденімпаз, талапты

болып, өз алдына мақсат қоя білуі керек. Қазақстан Республикасының

«Білім туралы» Заңында да мектеп оқушылары бойында адамгершілік және

тұрмыс негіздерін қалыптастыру, азаматтыққа тәрбиелеу және олардың

ақыл – ойын айқындау басты міндет екендігі айтылған. Міндетті түрде сыни

ойлай алатын, дербес, шығармашыл тұлғалардың негізі мектепте қалануы

керек. Жаңалық ашуға құмарту, болмысымыздың сырлы құпиясына үңілу

мектеп қабырғасынан басталады. Әр мұғалім осындай оқушылармен

ұшырасады, мектеп оқулықтары оларды қанағаттандырмайтындай. Оларға

230

сабақтағы жұмыс қызық емес, олар сөздіктер мен энциклопедияларды

оқиды, арнайы әдебиеттермен айналысады, өздерінің сұрақтарына жауапты

білімнің әр түрлі аймағынан іздейді. Өкінішке орай, ондай балалар бізде

көп емес. Сондықтан да олардың бәрін, ғылымның әр түрлі салаларымен

қызығатындарды мектепте анықтаған маңызды, олардың армандары мен

жоспарларын өмірде жүзеге асыруға көмектесу керек, ғылымдағы өз жолын

табуға бағыт беру, өз қабілетінің толық ашылуына жағдай туғызу.

Дарынды адам - аспандағы жарық жұлдыз іспетті, өзіне ерекше көңіл

бөлуді қажет етеді. Оны қолдап, толыққанды жарық жұлдыз болатындай

қамқорлық таныту керек. Көп жылдар отандық мектептер «орташа бала»

атты ұғыммен жұмыс жасады, қалыс қалған оқушыларға көп көңіл

бөлінбеді. Тек соңғы жылдары ғана біз, белгілі бір ғылымға қызуғушылық

танытып, шұғылданып және осы салада табыстарға жетіп жүрген оқушылар

жайлы ойлана бастадық. Адамның шығармашылық мүмкіндіктері оқуға

қабілеттілігімен тура да жанама байланысты емес, олар интеллектілік тест

кезінде әрдайым көрініс таба бермейді. [2]

Көптеген ғылыми тұжырымдамаларда дарындылық дамуының

алдыңғы шарттарын баланың шығармашылық мүмкіндіктерімен және

қабілеттерімен байланыстырылып,креативті деп анықталған (салыстырмалы

тәуелсіз дарындылық факторы). Креативтілік ойлауда, тілдесуде, әр түрлі іс-

әрекеттерде көрініс табуы мүмкін.

Біз қазір «Нышан», «Дарындылық», «Талант», «Данышпандық»

терминдеріне жиі жүгінеміз. Дарынды баланы анықтау-күрделі міндет,

психологиялық зерттеулер және ата-аналарға, мұғалімдерге, құрдастарына

жүргізілген сауалнамалар

арқылы шешілетін

нышан, қабілет,

дарындылық, талант,

данышпандық - адамның

шығармашылық

қабілеттерінің даму

сатылары.

Осы түсініктердің

әрқайсысын талдап, оларға

анықтама берейік.

Нышан. Нышан- бала

туғанда берілген

мүмкіндіктер. Ол бала 3-4

жасқа толғанда байқала бастайды. Мысалы, суретке немесе өлең айтуға

икемділік нышаны. Әрине, осындай жаста сурет салу немесе өлең айту

білігі туралы айтуға қиын, бірақ аңғарымпаз ата-аналар балаларының

белгілі бір шығармашылыққа жақындығын байқай алады. Нышанды дамыту

керек. Дұрыс жол таба білгенде, нышан қабілетке ауысады. Атай кетсек,

нышан-көп қырлы түсінік. Мысалы, музыканы сезіне алатын бала

231

келешекте композитор болуы мүмкін, гитарист немесе дирижер, сонымен

қатар музыкалық аспаптарды күйіне келтіре алады. Осының бәрі оның

таңдауы мен еркінде.

Дарындылық–бұл не?Дарындылық дегеніміз-бұл бірнеше

қабілеттердің үйлесімі, осыған байланысты адам белгілі бір іспен немесе

шығармашылықтың түрімен табысты жұмыс жасай алады. Дарынды

адамдар таңдаған ісінде биіктен көріне алады. Әлбетте, басқалар оларды

мақтан тұтады және бағалай алады. Олар әр уақытта өз білімдерін

жетілдіріп, қажетті нәтиже алу үшін белгілі бір күш жұмсап отырмаса, өзін

кәсіби және интеллектуальды жағынан көтермелеп отырмаса, соңғы

нәтижеде ештеңеге де қол жетізе алмайды.

«Талант» түсінігіне көшсек, бұл шығармашылық қабілет дамуының

жоғарғы деңгейі, бұл адам өте тамаша өлеңдер жазып, әдемі суреттер

салып, шебер ән сала алады. Егер де биікке жету үшін әрдайым өзінің

білім-білігін жетілдіріп отырса, жетістіктер шыңынан көрінуге болады.

Міне, енді «Данышпандық» ұғымына да келдік. Психологтардың

айтуынша бұл таланттың ең жоғарғы белгісі. Данышпандар өздерінің

шығармашылығымен тұтастай адамдар ұрпағының өмірін өзгерте алады,

оларды жаңаша ойлауға, ғаламат жаңалықтар ашуды жасауға итермелейді.

Данышпандықтың таланттан айырмашылығы неде?

Бұл сұраққа жауап беру қиын. Қай жерде талант бітіп және қай жерде

данышпандық басталатынын түсіну қиын. Бұл түсініктер өте тығыз

байланысқан. Әлбетте, талантты адамдар көп екенін, ал данышпандар-

жалғыз екенін атап өткен жөн. Зерттеушілер көрсеткендей, тарихтағы

барлық адам баласының дамуында данышпандар 400-ден көп емес екен.

Олар туралы айтқанда, Абайды, Леонардо да Винчи, Моцарт, Аристотель,

Менделеевтерді еске алмау мүмкін емес.

Талант және данышпандық: ұқсастығы және айырмашылығы.

Мынандай пікір қалыптасқан, данышпандық және талант несімен

ерекшеленеді,ол сонғысын дамыту керек,ал данышпандық адамға

жоғарыдан беріледі. Бәрібір қажырлы еңбек етпей, ештеңеге қол жеткізе

алмайсың. Көзіңіздің алдына данышпанды елестетіп көріңіз, тағдырының

берген еншісі бойынша ештеңе жасағысы келмейді, ол өзінің өмірін бетімен

жіберді, өзінің бойындағы қабілетін жүзеге асырмайды. Мұндай жағдайда

ол ешқандай жаңа нәрсе жасамайды немесе қалайда бір адамзатқа көмегі

болмайды.

«Талант» түсінігі (данышпандық ) сонымен ұдайы үздіксіз еңбекті

қажет етеді, өзін-өзі бақылау және өзінің жақсы қасиеттерін саналы түрде

жетілдіру. Американдық өнертапқыш Томас Эдисонның «Данышпандық -

1% шабыттан 99% тер төгуден» деп айтуы тегін емес. Данышпандық және

талант-ол ізгіліктің қызметшісі. Психологтардың пайымдауынша, әр адам

өзінше данышпан, тек ол адамның бойындағы нышандарды аша білу керек.

Талант, данышпандық уақыт өте туындайды. Міне, сондықтан да қамқор

ата-аналар өздерінің балаларының шығармашылық қабілеттерін байқау

232

үшін оларды жіті қадағалап ескеріп отырулары қажет. Кәсіби мамандармен

жүргізілген жүйелі және тұрақты сабақтар өзінің ісін атқарады. Қабілеттер

дарындылыққа ұласады, әрі қарай талантқа жетеді. Адам өз ісінде

данышпандыққа жете ала ма, ол тек қана өзіне байланысты. Барлығынан бас

тартып, өзін жақсы көретін ісіне арнай ма, демалыссыз еңбек жасауға

қабілетті ме? Жанұялық өмір данышпандығына кедергі жасау мүмкін екенін

ескеруіміз қажет пе, өшіре ме, әлде қолдай ма?.

Таланттың дамуы туралы. Ал енді өзіміздің талантымызды қалай

дамытуымыз керек екенін әңгіме етеміз. Егер сіздің белгілі бір іске

икемділігіңіздің барын түсінсеңіз оны дамытыңыз.Дағдыңызды жетілдіруге,

ұштауға, жаңаны үйренуге қорықпаңыз. Ниеттестеріңізбен тілдесіңіз. Бұл

сізге өзіңіздің біліміңіздің шекарасын анықтап беруге көмектеседі, дәл осы

кезеңде әрі қарай қалай дамуыңызды түсінуге жағдай жасайды. Сонымен

сізді басқа ешбір адам ол сияқты түсінбейді, себебі сіздердің ортақ

қызығушылықтарыңыз бар. Егер сіз өлең жазсаңыз, конкурстарға және

шығармашылық іс-шараларға, поэзиялық кештерге барыңыз. Сәтсіздік

жағдайында ренжімеңіз. Жеңіліс сізге бұдан да үлкен серпіліспен

ілгерлеуіңізге себеп болу керек. Шығаршылық танытыңыз, шеберлерден

үйреніңіз, бірақ та олардан көшірмеңіз, себебі данышпандық және талант-

бұл бәрінен бұрын даралық және қайталанбаушылық.

Нышан –бұл қабілеттердің негізі, оны қалай дамыту қажет?

Әр ата-ана, өздерінің балаларының талантты болғанын қалайды.

Әлбетте, біздің әрқайсымызда басқа тән емес өзіндік талант бар. Біреу

айтуы мүмкін, көпшілігі ән айта алады деп, бұл жердегі айырмашылық

неде? Әрқайсысында дауысында даралық бар, біреуінежоғары нотаны алу

өте жеңіл болса, ал екіншісі оған жете алмайды.талантты адамдардың

айырмашылығы неде, бізге әр түрлі қабілет қалай беріледі.

Қабілеттер қайдан пайда болады? Бұл сұраққа жауапты нерв жүйесінің

анатомиясы мен физиологиясынан іздеуге болады, өйткені қабілетке

нышандар әсер етеді. Нышан-бұл нерв жасушасының бір типі, тығыз

байланыс құра отырып, адамның қабілетіне әсерін тигізеді. Осы кезде адам

миының қыртысының әр түрлі аймақтары қозғалысқа түседі, сондықтан

егер нейрондар (нерв жасушалары) сол жақ жарты бөлігінде байланыс

құрса, онда бала, ұлы математик немесе программист болуы мүмкін, себебі

адамның сол жақ миы логикаға жауап береді.

Сонымен, нышан-ол біздің эмбриональді даму сатысы кезінде түзілген

ықтимал қабілетіміз.

Әр түрлі адамдардағы бірдей нышандар әр адамда түрліше көрініс

табуы мүмкін. Егер екі адамға бірдей нышан берілсе, олар бірдей көрініс

таппайды. Бір адамда өте жоғары абсолютті тыңдау қабілеті болса, екіншіде

дәл осындай нышан болғанмен тыңдау қабілетке нотаны есте сақтау

қабілеті қосылады.

Қабілеттің үш даму деңгейі бар, адамның қабілеті мен нышандарының

қалай әсер етуінен түсінуге болатын. Бірнеше деңгейлі қабілеттер, бірінші

233

деңгей-дарынды адам.Ол адам, жан-жақты қызығушылығы бар, басқа

адамдармен кез келген жағдайда әр түрлі түрде араласа (вербалды және

вербалды емес) алады.

Дарындылық-қабілеттің бірінші деңгейі, оған көптеген балалар

алғашқы дамуында кезеңінде иелік етеді.

Екінші-бұл талант. Бұл күнделікті жаттығулар мен сабақтар барысында

анықталатын бірнеше қабілеттердің жиынтығы. Сондықтан да талантты

дамыту керек, егер күнде белсенді жұмыс жасаса, әр түрлі секцияларға

таңдап әкелген ата-аналардың балаларының көңіл-күйін дұрыс түсінетіндей

өте сақ болу керек. Өмірде мына жағдай өте жиі кездеседі, ата-аналар кейде

өзінің өмірінде жүзеге асыра алмаған армандары мен қолы жетпеген ...

орнын толтыру мақсатында сол олқылықтарды толтыруда балаларын

пайдаланады.

Үшінші, жоғары деңгей-данышпандық. Бұл қабілеттер ғалымдарда,

өнертапқыштарда өте жоғары дамыған, сондықтан да біз қазір радио тыңдап

мобильді байланысты қолданамыз. Бұл жағдайларда нышан - дер кезінде

анықталған дарындылық, дұрыс бағытқа бағытталған.

Баланың қабілеттерін қалай дамыту қажет?

Біз анықтағандай, дарынды адамдар өте көп. Біреулер скрипкада

ойнаса, біреулер тілдерді оқып үйренеді, біре өте жақсы сурет сала алады.

Бірақ талантты әрі қарай дамыту үшін күш салу керек. Баланы өзін

қызықтыратын нақты талантын ашатын орындарға беру үшін бірнеше

ережелерге сүйеніп, жұмыс жасауымыз қажет.

Мысалы, бес жастағы баладан алайық, анасы оның түрлі түсті

қарындаштармен жиі сурет салатынын байқаған. Қалай анықтау керек бұл

талант па, әлде барлық балалардікіндей жай сурет салу ма? [3]

1.Баладан нақты анықталған бір нәрсені салуды өтіну керек, мысалы,

қасында мысық отырған ауылдағы үйді салу.

2.Егер баланың суретінде бояудың бірнеше түрі қолданылып, ұқыпты

орындалса, сурет салуға икемі барын шамалауға болады.

3.Ондай жағдайда баладан бұдан да жақсы сурте салуға құлықты ма екендігін

сұрау керек, осы жауапқа байланысты балаңыз дайын болған кезде сурет

мектебіне беруге болады.

4.Қабілетті анықтағанда баламан әңгімелесіңіз, оның көзқарасын ескеріңіз,

онымен болашақ данышпан ретінде тілдесіңіз.

5.Мұғалім мен мектептің таңдауына өте мұқият болу керек, кәсібилігі төмен

мұғалім берілген талантты тұншықтырып тастауы мүмкін.

6.Соңғысы, бала осы іспен айналысқанда, өзінің талантын дамытады. Оның

нәтижелеріне әр уақытта қызығушылық таныт, аздаған табысы болса да

мақтап, қолпаштап отыр. Ол оның дамуына әсер етеді.

Міне,енді түсінікті,талантты дұрыс айырып тану үшін қандай

ережелерге сүйену қажет.

Әр уақытта естен шығармау керек, нышандар адамның икемділігі мен

талантының қайнар көзі, дер кезінде анықтай алу білуді қажетсінеді. Қазіргі

234

жаңашыл ұстаз біріншіден, мұғалім - үздіксіз ізденуші. Кез - келген тосын

сұраққа жауап беріп, кез - келген жағдаяттан шыға алатын білімдар жан.

Ізденіс-мен үшін әрқашан теориялық білімді кеңейтіп, методикалық

әдіснамасын арттыра отыру қажет. Сол арқылы келешек ұрпақтың сапалы

білім алуы қажеттілігін жадынан шығармай кәсіби мәдениеті жоғары, білікті

маман атану.

Соның бір дәлелі ретінде деңгейлік курстан кейін, әр сабағында жеті

модульді ықпалдастыра отырып жұмыс жасайтын, шәкірттерін келелі

жетістіктерге жеткізе білген қазақ тілі

және әдебиет пәні мұғалімі Байшураева

С.Э. тәжірибесінен ұсынып

отырмын.Біріншіден, оқушыларының

қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқуға деген

ықыласы арта түскен. Оқушыларының

бойынан бұрын байқамаған өнер мен

талантты байқай бастаған. «Бұлақ көрсең,

көзін аш» дегендей, алдындағы оқушының

дарындылығын, қабілеттілігін танып,

айқындап қана қоймай, ол оқушының әрі

қарай жетілуіне, дамуына жол ашып,

бағыт-бағдар бере білген. Осындай игі істердің нәтижесінде шәкірттері

аудандық, облыстық, республикалық байқауларға қатысып, жүлделі

орындардан көріне бастады. 7-сынып оқушысы Бекбай Шапағат 2015 жылғы

аудандық «Жарқын болашақ» атты қазақ тілі олимпиадасында жүлделі 2-

орынға қол жеткізсе, 8-сыныпта оқитын Машарупов Махмұт деген оқушы

«Махамбет оқуларында» 1-орынды иеленді және облыстық «Мен

қазақстандықпын» атты шығармалар байқауында 3 орынды жеңіп алды. Ал

оқушыларының ішіндегі бірі емес бірегейі 11-сыныпта оқитын Мурашова

Дина 2015 жылы облыстық «Жарқын болашақ» қазақ тілі олимпиадасында

күміс алқа алса, облыстық «Тіл- парасат» байқауында жүлделі 1-орынды

жеңіп алып, Алматы қаласында өткен республикалық «Тіл -парасат»

байқауында өзінің ерекше білімі мен талантының арқасында «Бас жүлде»

мен екі жүз мың ақшалай сыйлығын қанжығасына байлап, Ақмола

облысының намысын асқақтатып келді.Әрине, ұстаз дарынды баламен

жұмыс жасап, оның ереше қабілетін аша білу үшін көп ізденіс пен еңбекті

талап етеді. Дарынды, қабілетті оқушыларды іздеу, оларды оқыту мен

тәрбиелеу қоғам үшін бүгінгі күні өте қажет, себебі дарынды, қабілетті адам

басқаларға қарағанда көп пайда әкеледі.

Жас жеткіншектердің жан- жақты дамуына, оның бойында жасырын

жатқан шығармашылық қабілетті ашу және белсенді әрекетке келтіру

жолында тынымсыз ізденіс жолында болу керек екенін түсініп, дарынды

және талантты оқушыларды оқыту модулін кіріктіру маңызды деп

санаймын.

Пайдаланған әдебиеттер:

235

1. Тренерге арналған нұсқаулық «Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2013

2. «Дарынды балармен жұмыс» Алматы, 2011

3. Е. Грабарская , Гениальность и талант - это...

4.Интернет http://fb.ru/article/156256/genialnost-i-talant---eto-odarennost-talant-genialnost

ОБУЧЕНИЕ ДЕТЕЙ

В УСЛОВИЯХ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Анисимова Оксана Анатольевна Россия, г. Смоленск, Смоленский государственный университет

доцент кафедры педагогики и психологии, кандидат психологических наук

Аннотация. Статья посвящена проблеме инклюзивного образования в

средних образовательных учреждениях для детей с ограниченными

возможностями здоровья. В статье представлены данные, иллюстрирующие

основные параметры психологической готовности всех участников

образовательного процесса. Описываются профессиональные трудности

педагогов, связанные с дефицитом знаний о специфике развития детей с

особыми образовательными потребностями, методы и технологии работы с

ними, а также психологические трудности их эмоционального принятия.

Ключевые слова: инклюзивное образование, инклюзивное обучение,

успешность инклюзивного процесса, технология развития инклюзивного

образования в проектной работе, дети с особыми образовательными

потребностями.

Annotation. The article is devoted to the problem of inclusive education in

secondary schools for children with disabilities. The article presents data that

illustrate the main parameters of professional and psychological readiness of all

participants of educational process. This article describes the professional

problems of teachers, which are associated with to lack of knowledge about the

specifics of the development of children with special educational needs; methods

and technologies, as well as psychological difficulties in their emotional

acceptance.

Keywords: inclusive education, inclusive training, technology of

development of inclusive education in project work, children with special

educational needs.

Актуальной задачей для современного общества становится включение

детей с особыми образовательными потребностями (детей с инвалидностью,

детей с ограниченными возможностями здоровья, детей с особенностями

развития) в образовательный процесс. Такой подход терминологически

связан с процессом, который называется инклюзия в образовании, и,

соответственно, образование в русле этого подхода - инклюзивное

образование.

Инклюзивное образование - это специально организованный процесс

обучения, при котором все дети, независимо от их физических, психических,

236

интеллектуальных, социальных, культурно-этнических, языковых и иных

особенностей, включены в общую систему образования и обучаются вместе

со своими сверстниками без инвалидности в одних и тех же

общеобразовательных учреждениях, где педагоги учитывают их особые

образовательные потребности и оказывают своим ученикам необходимую

специальную поддержку. Родители так же принимают активное участие в

организации обучения и развития своего ребенка в процессе проведения

занятий.

Термин «инклюзивное обучение», принят в международной практике. И

во всех странах в данный термин вкладывается смысл того, что для каждого

ребенка создается, уникальная, необходимая только ему образовательная

среда. Любой ребенок независимо от вида, тяжести и характера нарушения

развития обучается, получая образование, извлекает пользу из совместного

обучения со здоровыми сверстниками.

Инклюзивное образование, несмотря, на многогранность понимания,

отличается общими принципами, в основе которых лежит осознания того,

что любой человек уникален, не зависимо от того, есть у него способности

или нет, что каждый человек способен чувствовать и думать, и общаться со

сверстниками.

Таким образом, инклюзивное образование находится на пути

стремления к развитию методологии, направленной на детей и признающей,

что все дети - индивидуальности с различными потребностями в обучении.

Инклюзивное образование находится в поиске разработки подхода к

преподаванию и обучению, который будет более гибким для удовлетворения

различных потребностей в обучении. Если преподавание и обучение станут

эффективнее в результате изменений, которые внедряет инклюзивное

образование, тогда позитивная тенденция этого успеха отразится и окажет

влияние на всех детей (не только на детей с особыми потребностями).

Главное отличие инклюзивного подхода от интегративного состоит в

том, что в обычных образовательных учреждениях меняется отношение к

детям с ограниченными возможностями и к их родителям. Идеология

образования смещается в сторону гуманизации учебно-образовательного

процесса и усиления воспитательной направленности обучения для всех его

участников, считает А.В. Москвина [1].

В контексте заявленной тематики представим отдельные элементы

модели развития инклюзивного образования в областном государственном

бюджетном образовательном учреждении среднего профессионального

образования Смоленском педагогическом колледже. В Смоленском

педагогическом колледже действует центр социально-педагогического

сопровождения профессионального образования лиц с ограниченными

возможностями здоровья «Оберег».

Центром социально-педагогического сопровождения

профессионального образования лиц с ОВЗ «Оберег» приняты к реализации

авторские долгосрочные взаимосвязанные социально-педагогические

237

программы-навигаторы «АКМЕ» и «ПАРИ», этапная детализация которых

детерминирует гибкое текущее годовое планирование деятельности. Паспорт социально-педагогических программ центра

Программа «АКМЕ» - Абилитация,

Коммуникация, Мотивация, Эгалитаризация

- навигатор для сотрудников ресурсного

центра по сопровождению успешной

социализации лиц с ОВЗ

Программа «ПАРИ»-

Перцепция,Адаптация

Рефлексия, Интеграция- навигатор для

лиц с ОВЗ по обеспечению успешной

социализации

ЦЕЛЬ:формирование и реализация позиции

активных субъектов взаимодействия с лицами

с ОВЗ у сотрудников колледжа, волонтеров,

родителей, социальных и сетевых партнеров,

аутсорсеров, меценатов.

ЛЕГЕНДА: принятие субъектами

взаимодействия с лицами ОВЗ парадигмы

тотальной инклюзии как вершины

профессионального саморазвития детерми-

нирует успешность отбора, компиляции,

апробации, совершенствования и транс-

ферирования сопровождающего педагоги-

ческого инструментария.

ЦЕЛЬ:стимулирование лиц с ОВЗ к

успешной социализации.

ЛЕГЕНДА:

заключение пари и его институционали-

зация в форме портфолио достижений о

том, что обучающийся меняет статус

лица с ограниченными возможностями

здоровья на статус лица с неограничен-

ными возможностями саморазвития,

детерминирует его успешную

социализацию.

Этапы и задачи программ (этапно-задачная навигация деятельности)

Этап 1. Абилитация – пропедевтика

трудностей в адаптации к образовательной

среде колледжа.

Задачи

Обеспечение доступности и безопасности

колледжа как образовательной безбарьерной

среды для лиц с ОВЗ. Устранение социальной

разобщенности лиц с ОВЗ и иных

обучающихся колледжа. Инициирование

мероприятий профориентационной подго-

товки для потенциальных абитуриентов с ОВЗ.

Адаптирование контента и организация

комплексной диагностики актуального уровня

социализации. Организация индивидуальных

коррекционно-развивающих занятий по

результатам диагностики. Организация социо-

культурной деятельности с лицами с ОВЗ на

уровне мероприятий, регламентирующих

комфортную жизнедеятельность (на базе

общежития) и снижающих ситуативную

тревожность (плановый досуг). Организация

адаптивной физкультуры с лицами с ОВЗ на

уровне регулярных упражнений на уроках и

посредством общеразвивающих валеопауз.

Моделирование актуальной формы портфолио

для лиц с ОВЗ. Адаптация имеющихся

образовательных программ к потребностям

лиц с ОВЗ на уровне создания и апробации

тематических крупно шрифтовых опорных

Этап 1. Перцепция – восприятие

образовательной среды колледжа как

безопасной для приспособления.

Задачи

Ориентировка в архитектурно-плани-

ровочном пространстве колледжа.

Ориентировка в спектре

образовательных услуг колледжа.

Ориентировка в формате учебных

занятий и внеурочных мероприятий

колледжа. Комфортное приспособление

к позиции обучающегося по выбранной

специальности. Усвоение базовых

приемов самомассажа (например, на

основе рекомендаций профессора А.А.

Бирюкова по изданию «Массаж в борьбе

с недугами»). Участие в тренинге

«Помогающее» слушание в

педагогическом общении» (например, по

материалам учебно-методического

пособия В.А. Лыковой). Посещение

групповых консультаций «Свойства

нервной системы и успешность

обучения», (разработанных, например, на

основе рекомендаций В.А.Лыковой

пособию «Неуспевающее учение или

неуспешное обучение?..»). Участие в

общеколледжных праздничных и

досуговых мероприятиях. Участие в

238

конспектов с тестами ОРО и тематическими

презентациями к ним. Моделирование

траекторий успешной социализации лиц с ОВЗ

на адаптационном уровне (по действующим

разделам портфолио). Инициирование

благотворительной акции, посильной к

проведению лицами с ОВЗ. Рубежная

диагностика актуального уровня социализации

лиц с ОВЗ и ее интерпретация. Организация и

проведение обучающих семинаров для

педагогов и консультаций для родителей

«Приемы «помогающего обучения» для лиц с

ОВЗ» (с привлечением социальных партеров).

Организация сетевого взаимодействия с

однопрофильными организациями области.

Подготовка секции конференции в форме

круглого стола «Разработка инструментария

по адаптации образовательных программ для

лиц с ОВЗ в условиях СПК». Подготовка

оригинал-макета тезисов и статей по проблеме

секции конференции. Планирование участия в

соискании гранта конкурса «Православная

инициатива 2014». Мобильное

информирование педагогической обществен-

ности о деятельности Центра «Оберег».

подготовке и проведении

благотворительной акции. Активное

посещение занятий по адаптивной

физической культуре на базе колледжа и

бассейна. Участие в подготовке и

обсуждении тематических выставок

творческих работ своих одногруппников.

Участие в наполнении индивидуальных

портфолио по разделу творческой

самореализации. Участие в

планировании конкурсного коллектив-

ного проекта.

Этап 2. Коммуникация - обеспечение

информативности и комфортности колледжа

как безбарьерной образовательной среды для

лиц с ОВЗ.

Задачи

Создание информационных потоков (сетевое

сотрудничество, контекстные публикации на

сайте колледжа и в СМК, формирование базы

данных потенциальных волонтеров,

разработка навигатора по инклюзии в

профобразовании с учетом опыта

региональных социальных партнеров),

способствующих профессиональному образо-

ванию лиц с ОВЗ. Обеспечение равного

доступа к образовательным услугам колледжа

за счет поурочного использования реабили-

тационного инструментария и совершен-

ствования дидактического материала,

адаптирующего содержание образовательных

программ. Совершенствование программ

учебно-производственного обучения для лиц с

ОВЗ на базе доступных им образовательных

технологий. Организация социокультурной и

оздоровительной деятельности с обучаю-

щимися с ОВЗ на уровне мероприятий,

стимулирующих творческую активность и

снижающих личностную тревожность (с

Этап 2. Адаптация–комфортное

просоциально ориентированное

приспособление к компетентностному

формату образовательной среды

среднего профессионального

образования в условиях Смоленского

педагогического колледжа.

Задачи

Получение информационно-консуль-

тационных услуг по вопросам

образования и личностного развития.

Активное участие в воспитательных

мероприятиях колледжа.

Систематическое посещение занятий по

адаптивной физической культуре,

включая занятия в бассейне. Участие в

акциях по формированию валеоло-

гической компетентности обучающихся

колледжа в рамках международного дня

инвалидов. Развитие речи, памяти,

общей эрудиции, волонтерской

направленности личности в ходе занятий

по социально-педагогическому

проектированию (например, по мате-

риалам книги А.Я. Трофимова «Новости

из прошлого» с использованием

коррекционного потенциала модульного

239

участием волонтеров – преподавателей и

студентов СмолГУ). Детализация системы

АФК для обучающихся с ОВЗ на базе

специального зала колледжа, бассейна. Се-

тевое информационное взаимодействие с

российскими социальными партнерами по

вопросам образовательной инклюзии. Соп-

ровождение индивидуальных траекторий

социализации лиц с ОВЗ на уровне колледжа

по действующим разделам портфолио.

Формирование навигатора по инклюзии в

профобразовании с учетом опыта

международных партнеров. Создание

оригинал-макета научно-методического посо-

бия «Направления и инструментарий

социально-педагогического сопровождения

профессионального образования лиц с ОВЗ в

условиях Смоленского педагогического

колледжа». Подготовка благотворительной

акции с привлечением лиц с ОВЗ.

Организация и проведение обучающих

семинаров для педагогов и родителей

«Составляющие социализации лиц с ОВЗ» (с

привлечением социальных партеров).

Организация и проведение круглого стола по

результатам деятельности центра «Оберег».

Информирование общественности о

деятельности Центра «Оберег».

оригами и тривиальных электронных

конструкторов). Посещение серии

консультаций «ТРИЗ-инструментарий

успешной социализации» (например, по

материалам работ М.И. Меерович, Н.Н.

Хоменко, А.Г. Альтшуллера).

Посещение серии консультаций

«Методы образовательной эвристики»

(по материалам монографии

А.В.Хуторского).

Участие в конкурсе макетов оберегов

«Колледж мой – берег мой» (на базе

колледжа с привлечением социальных

партнеров).

Этап 3. Мотивация – интеграция

возможностей колледжа и его социальных

партнеров, стимулирующих профес-

сиональное самоопределение, самовоспи-

тание, саморазвитие лиц с ОВЗ.

Задачи

Уточнение траекторий успешной

социализации лиц с ОВЗ на интеграционном

уровне (по разделам портфолио).

Поддержание равного доступа к

образовательным услугам колледжа за счет

расширения спектра дидактического

материала, адаптирующего содержание

образовательных программ, элементов

дистанционного обучения, привлечения

аутсорсеров. Детализация системы АФК для

обучающихся с ОВЗ на базе специального зала

колледжа, бассейна. Апробация электронной

ведомости учета (на ряде предметов

общеобразовательного цикла). Использование

элементов дистанционного обучения. Совер-

шенствование программ учебно-производ-

ственного обучения для лиц с ОВЗ за счет

возможностей сетевого взаимодействия (с

Этап 3. Рефлексия личностного роста

лиц с ОВЗ в условиях обучения в

колледже.

Задачи

Участие в моделировании траекторий

успешной социализации. Участие в

сетевых опросах по проблематике

выбранной специальности. Освоение

элементов дистанционного обучения.

Участие в тренинге «Принятие

ответственности за свою жизнь»

(например, по материалам работы

Р.Байярд и Д.Байярд «Ваш беспокойный

подросток»). Участие в серии бесед

нравственного характера «Если хочешь

быть свободным» (например, по

материалам работ Сенеки, Честерфилда,

А. Моруа). Участие в мероприятиях

колледжа, способствующих

формированию позитивного образа лиц с

ОВЗ. Интеграция в культурно

образовательное пространство

региона на просветительско-

краеведческом уровне с использованием

240

участием представителей международного

сообщества). Обеспечение стажировки для

руководителя, методиста и психолога центра

на базе РЦ г. Москвы; Организация и

проведение с участием волонтеров серии

профессионально ориентированных благотво-

рительных мастер-классов «Руки друзей –круг

любви-оберег». Создание базы данных

потенциальных работодателей для лиц с ОВЗ,

обучающихся в колледже. Подготовка и

проведение ярмарки макетов декоративно-

прикладной продукции для социально

ориентированных проектов. Подготовка и

проведение вебинара с международным

участием по проблемам инклюзивного

образования. Подготовка оригинал-макета

коллективного методического пособия

«Инклюзивное образование в условиях

Смоленского педагогического колледжа:

стратегическое планирование и классификатор

разработок». Информирование обществен-

ности о деятельности Центра «Оберег» в СМК.

профессиональных компетенций.

Партнерское участие в мастер-классах

волонтеров и аутсорсеров (в рамках

конкурсного проекта). Участие в

тренингах личностного роста:

- «Психология жизненного успеха»

(например, по материалам пособия

практического психолога А.Г. Грецова);

- «Как добиться коллективного

творчества» (например, по материалам

пособия Е.В.Титовой «Если знать, как

действовать»).

Этап 4. Эгалитаризация - создание условий по

обеспечению интеграции лиц с особыми

образовательными потребностями в общество

на основе овладения ими спектром профес-

сиональных компетенций и планирования

профессиональной самореализации.

Задачи

Систематизация требований потенциальных

работодателей к качеству профес-сиональной

подготовки выпускников с ОВЗ. Уточнение

траекторий успешной социализации лиц с ОВЗ

на внешнем интеграционном уровне.

Консультационно-диагностическая и

тренинговая работа по созданию

ориентировочной основы действий для

трудоустройства лиц с ограниченными

возможностями здоровья.

Обоснование возможности открытия на базе

колледжа направлений дополнительной

профессиональной подготовки лиц с ОВЗ,

отвечающих их ожиданиям и востребованных

на рынке труда. Партнерская деятельность по

подготовке лицами с ОВЗ социально-

ориентированных профессиональных

проектов. Организация и проведение научно-

практической конференции «Инклюзивное

образование: теория, методология, практика»,

включающей выступления обучающихся с

ОВЗ. Издание сборника тезисов конференции

с международным участием. Поддержание

Этап 4. Интеграция лиц с ОВЗ в

инклюзивно ориентированное

пространство региона.

Задачи

Идентификация своей траекторий

социализации личности за период

обучения в колледже как успешной.

Инициирование и проведение просо-

циального флешмоба с участием

социальных партеров. Участие в

волонтерских акциях колледжа, в

деятельности его клубов и обществ.

Посещение занятий по социально-

педагогическому проектированию:

- «Продуктивные модели

организационного поведения»

(например, по материалам учебно-

методического пособия Е.А. Морозовой);

- поиск работы и инновационное

предпринимательство (например, по

материалам учебного пособия под ред.

В.Л.Попова).

Освоение этики деловых отношений и

пропедевтика ошибок в самопрезентации

в процессе индивидуальных

консультаций (например, по материалам

пособий М.А. Блюма, А.Ф.Кудряшова,

Р.Бэрона и Д.Ричардсон, Д.Майерса).

Представление портфолио достижений

потенциальным

241

социального партнерства на разных уровнях.

Продвижение авторских продуктов ресурсного

центра на региональный рынок

образовательных услуг - разработка

образовательных модулей для повышения

квалификации педагогов, их аннотирование на

дистанционных платформах социальных

партнеров.

работодателям.

Представленные выше программы в совокупности позволят:

- реализовать методическую, исследовательскую, организационную,

информационно-консалтинговую и маркетинговую функции, заявленные в

функционале центра «Оберег»;

-сделать колледж адресной площадкой для лиц с ограниченными

возможностями здоровья, оказывающей оперативное содействие разрешению

возникающих у них затруднений;

- аккумулировать продуктивные практикоориентированные достижения в

области профессионального образования лиц с ограниченными

возможностями здоровья в рамках выбранной ими специальности;

- разработать и внедрить инновационный дидактический и социально-

педагогический инструментарий, повышающий качество профессионального

образования и его доступность для лиц с ОВЗ;

- обеспечить благоприятную микросреду пребывания лиц с ОВЗ, реализацию

рекреативной и досуговой функции профессионального образования.

Необходимо упоминуть, что педагоги при работе с детьми

ориентированы:

- на вариативное, интегрированное и разно уровневое образование;

- на индивидуальность всех участников образовательного процесса;

- на непрерывность индивидуальной траектории развития всех участников

образовательного процесса;

- на организацию взаимодействия между всеми участниками учебного

процесса в системе «ученик-ученик», «ученик-учитель», «ученик-родитель»;

- на равноправное участие всех членов образовательного процесса и

ответственность за результаты общей работы;

- на взаимное уважение, толерантность и взаимопомощь в процессе

обучения;

- на индивидуальные критерии к выполняемым заданиям учащихся;

- на индивидуальные критерии оценивания успешности результатов учебной

деятельности, т.е. сравнение сегодняшних достижений ученика с теми,

которые характеризовали его вчера и т д.;

-на создание условий для формирования инклюзивной культуры,

формирования инклюзивных ценностей и соответствующей атмосферы у

всех участников образовательного процесса.

Таким образом, в данной статье представлен региональный опыт

поддержки и развития инклюзивных образовательных процессов, что

позволяет сделать следующие выводы:

242

• образовательная инклюзия на региональном уровне развивается большей

частью как трансформационный компонент внутри процессов интеграции;

• наличие образовательной политики обучения детей с особенностями

развития и ее поддержка в рамках целевых программ на уровне субъекта

федерации и муниципалитетов обеспечивает доступность образования детям

с ограниченными возможностями здоровья, и поэтапно формирует систему

инклюзивного образования;

•необходимо координирование деятельности всех учреждений, реализующих

образовательные программы различных уровней и направленностей в

отношении детей с особенностями развития;

• наличие необходимого нормативно-правового, программно-методического

обеспечения инклюзивного обучения детей с ограниченными возможностями

здоровья позволяет детям данной категории успешно обучаться;

• инклюзивное образование как часть системы образования позволяет полнее

удовлетворять права детей на образование, социальное развитие и достойную

жизнь.

Образовательное учреждение, в котором применяются инклюзивные

подходы, должно стать нормой, знаком современного уровня развития

образовательной системы.

Однако, следует заметить, что будучи одним из актуальных направлений

современного образования, инклюзивный подход в образовании находится в

экспериментальной стадии и нуждается в глубоком теоретическом

обосновании методологических, психолого-педагогических и

содержательных аспектов.

Литература:

1.Москвина А.В. Инклюзивный подход к непрерывному образованию людей

с ограниченными возможностями здоровья. Журнал Непрерывное

образование: XXI век. Выпуск № 1/ 2013, с. 3-10.

2. Репина Г.А. Инновационные социально-педагогическое проекты как

средство успешной социализации лиц с ОВЗ. Материалы I-й Международной

научно-практической конференции «Особые дети – особая педагогика:

Проблемы развития, воспитания и социализации в контексте вызовов

современного образования». Смоленск, 2014.

3.Фельдштейн Д.И. Приоритетные направления психолого-педагогических

исследований в условиях значимых изменений ребенка и ситуаций его

развития. М.: МПСИ; Воронеж: МОДЭК, 2010. с. 16.

243

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИНТЕРНЕТ-ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ

ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ

ЗДОРОВЬЯ

Иманова Алия Нагметовна начальник отдела работе с общественностью и издательской деятельности

Абилова Евгения Федоровна гл.специалист

филиала АО «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу»

«Институт повышения квалификации педагогических работников

по Акмолинской области», г.Кокшетау

Дети с ограниченными возможностями здоровья на сегодняшний день в

Казахстане составляют значительную социальную группу, требующую

специального образования, позволяющего им интегрироваться в обществе,

обеспечивая непрерывный единый процесс жизнедеятельности в единой

социальной среде.

В связи с этим актуальным является обучение на основе инклюзивного

подхода, предполагающего необходимость совершенствования учебных

программ, выбор дифференцированной стратегии преподавания и обучения,

способствующей удовлетворению потребностей всех учащихся.

В систему специального образования легко вписывается дистанционное

(асинхронное) обучение как реально работающий элемент непрерывного

образования, при котором каждый член общества в равной степени может

быть не только потребителем образовательных услуг, но и активным

участником процесса обучения.

Преимущества дистанционного обучения бесспорны. Но в чем новизна и

актуальность асинхронного обучения при реализации инклюзивного подхода

и обучения?Во-первых,ориентированность на возможности удаленного

обучения, развития и поддержки детей с ограниченными возможностями

здоровья, не посещающих школу из-за медицинских показаний. Во-вторых,

это обучение, при котором каждый ребенок находит оптимальный для себя

режим обучения и способ деятельности.Дети могут самостоятельно

составить удобное расписание и определить удобный для него темп обучения

[1].

На сегодняшний день в интернет-среде существуют удобные,

бесплатные сайты, которые можно использовать как полноценное решение

об организации дистанционного обучения. Приведем несколько примеров:

-Moodle (модульная объектно-ориентированная динамическая учебная

среда);

-WEB-платформа Eliademy;

-Claroline LMS;

- Google Classroom;

- Canvas;

244

-Microsoft.com/learning.

Системы дистанционного образования, такие как Moodle и Claroline

LMS, в нашем регионе используются лишь в организациях

профессионально-технического и высшего образования. Данные системы

являются свободно распространяемыми и не требуют особых материальных

затрат на установку и обслуживание, но в то же время для использования

Moodle и Claroline LMS необходимы серверные мощности организации. К

сожалению, общеобразовательные и специальные организации образования

области не имеют серверов, поэтому использование данных программных

сред усложняется.

Протестировав перечисленные ранее сайты, мы остановились на

оболочке Eliademy, как наиболее доступной и надежной среде

дистанционного обучения. Данный сервис был разработан в Финляндии, в

стране, которая является лидером в сфере образования и использования

цифровых технологий в обучении школьников и студентов. Русскоязычная

версия стала доступна с недавнего времени. Достоинством данной площадки

является возможность создавать и загружать материалы и на казахском

языке. Перейдя по ссылке https://eliademy.com/ можно легко

зарегистрироваться и создать свой курс обучения.

Интерфейс курса состоит из вкладок: «Материал»,«Вебинары»,

«Задания», «Журнал успеваемости», «Обсуждения»,«Участники»,

«Сертификат», «Настройки». Он прост, не требует ни от учителя, ни от

ученика никаких специальных навыков [3].

Группа обучающихся или, так называемый, «Виртуальный класс»

создается учителем по приглашению во вкладке «Участники». Приняв

приглашение по электронной почте, ученики автоматически получают

доступ к новому курсу обучения.

Для создания образовательного курса учителю необходимо подготовить

теоретический материал, дополнительные ресурсы для изучения, разработать

задания и все это загрузить на портал.

Чтобы организовать полноценный курс можно воспользоваться онлайн-

мультимедиа, видео, форумами, а также встраивать ресурсы с различных

интернет- источников, например: Youtube.com, Myshared.ru, Slide-share,

Google Docs, Interneturok.ru и др. Тесты и тренажеры к уроку, интерактивные задания создаются на

платформе, что позволит учителю проверить правильность понимания

материала. Кроме того, сайт поддерживает обратную связь с учениками при

помощи инструмента «Обсуждение» или «Задать вопрос к уроку».

Интернет-уроки доступны не только в режиме онлайн, площадка дает

возможность скачивать видео и презентации, тексты на персональный

компьютер, планшет, телефон и изучать офлайн.

Для структуризации обучения целесообразно использовать

образовательный календарь, с помощью которого ученик сможет изучать

245

соответствующие материалы курса, выполнять задания, тесты по срокам,

регулируемым учителем.

Платформа имеет стену обновлений. С функцией «уведомления по

электронной почте» — ваш класс всегда увидит событие.

Бесспорно, эффективность данной формы обучения во многом зависит

от учителя, от того, насколько он компетентен в вопросах организации

дистанционного обучения, от владения навыками работы с интернет-

ресурсами.

В рамках действующего областного проекта «Инклюзив сегодня»

преподавателями института разработан спецкурс с целью повышения

квалификации педагогов, работающих с детьми, ограниченными по теме

«Организация асинхронного обучения детей с ограниченными

возможностями здоровья».Нормативно-правовой основой разработки

данного спецкурса являются следующие документы:

1.Инструктивно-методическое письмо по обеспечению программно-

техническими средствами рабочих мест детей-инвалидов, обучающихся на

дому, разработанное ГУ «Национальный научно-практический центр

коррекционной педагогики» от 04.01.2012 г. № 01-213.

2. Приказ министра образования и науки РК «Правила организации учебного

процесса по дистанционным образовательным технологиям» от 13.04.2010 г.

№ 169 (с изменениями и дополнениями от 05.04.2011 г.) [2].

Целью курса является формирование у учителей навыков организации

асинхронного обучения. Он будет полезен педагогам, обучающим детей на

дому, а также работающим с детьми, часто пропускающими занятия из-за

проблем со здоровьем.

В программе курса обучение педагогов созданию платформ для

дидактического, программного и технического комплекса обучения в среде

интернет на основе платформы Eliademy. По окончании курса педагоги

смогут создавать уроки, включающие основной материал и дополнительные

ресурсы, а также инструкции и задания для учеников. Смогут не только

организовывать «Виртуальные классы», но и управлять обучением:

организовывать обсуждения, представлять комментарии, оценивать

результаты выполнения заданий. Безусловно, обучение с использованием интернет-технологий

способствует формированию ключевых компетентностей учащихся. Но в то

же время дистанционное обучение осложняется особенностями ограничения

здоровья и различиями медицинских показаний детей. Перед нами возникают

новые вопросы. К примеру: как организовать обучение с помощью интернет-

технологий, если у ребенка слабое зрение, слух или проблемы опорно-

двигательной системы? Еще сложнее будет обучать детей с нарушениями

психического плана. В связи с этим нам предстоит еще поработать над

формами организации дистанционного обучения с учетом специфики

заболеваний детей.

246

Асинхронное обучение детей с ограниченными возможностями здоровья

–не просто одна из современных тенденций образования, в некоторых

случаях это единственная возможность социализации детей в обществе,

адаптации в быстро меняющемся мире.

Список литература:

1.Методические рекомендации по использованию системы электронного

обучения для детей, обучающихся на дому.–Астана: НАО имени И.

Алтынсарина, 2015.–25 с.

2.Об утверждении Правил организации учебного процесса по

дистанционным образовательным технологиям// Информационно-правовая

система нормативно-правовых актов Республики Казахстан «Әділет» -

URL: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P1200000112

3.Сайт Eliademy. - URL: https://eliademy.com/

ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Кожамберлиев Баймырза МКДППҚЕ кафедрасының меңгерушісі

ф.ғ. докторы

Козбахова Айгул Каирбековна МКДППҚЕ кафедрасының

аға оқытушысы э.ғ.магистрі

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты

«Қазақстандық жол 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты

Қазақстан халқына Жолдауында (17.01.2014 ж.) Қазақстан Республикасы

Президенті Н.Ә.Назарбаев: «Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек

көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуға тиіс.

Бізде аз емес ондай адамдарға қамқорлық көрсетілуге тиіс-бұл өзіміздің және

қоғам алдындағы біздің парызымыз.Білім беру мекемесінің ортасы

денсаулығының мүмкіндігі шектеулі балалардың қажеттілігіне бейімделуі

тиіс, «кедергісіз» болуы керек, өйткені «мүгедек-балалардың толыққанды

кірігуін қамтамасыз етуі» қажет деп атап өткен. [1]

ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналған Мемлекеттік

бағдарламасында алғаш рет мүмкіндігі шектеулі балаларды білім беру

үдерісіне ендіру,лар үшін қолжетімлі ортаны қамтамасыз ету тетіктері

белгіленді. [2]

Инклюзивті білім беру – барлық балаларды жынысына, этникалық, діни

қатыстылығына, дамуындағы ерекшеліктері және экономикалық статусына

қарамастан білім беру үдерісіне ендіру және әлеуметтік бейімдеу үдерісі

болып табылады.

Инклюзивті білім беру негізіне балаларды кемсітушіліктің кез келген

түрін болдырмайтын, барлық адамдарға тең қарым-қатынасты қамтамасыз

247

ететін, бірақ ерекше білімдік қажеттіліктері бар тұлғаларға айрықша

жағдайлар жасайтын идеология салынған.

Инклюзивті білім беру–барлық балалар мен олардың оқуға

қабілеттіліктерінің ерекшелігі құндылығын мойындау, ол сол балаға

барынша сәйкес келетін тәсілмен жүргізіледі. Бұл дамуында ақауы бар ғана

емес, барлық балалардың оқу қажеттіліктерін есепке алатын икемді жүйе.

Оқыту жүйесі балаға арнап құрылады, бала жүйе шарттарына бейімделмейді.

Артықшылықтар, әлдебір айрықша топтарға емес, барлық балаларға тиесілі,

көбіне оқытудың жаңа тәсілдері қолданылады, оқыту мен тәрбиелеудің

вариативті білім беру формалары мен әдістері пайдаланылады, ерекшелігі

бар балалар топта қолдау арқылы немесе дербес оқу жоспарына сай оқи

отырып үнемі немесе ішінара бола алады.

Инклюзивті білім берудің мақсаты–барлық оқушыларға барынша

толыққанды әлеуметтік өмір, ұжымға, жергілікті қауымдастыққа белсене

қатысуға мүмкіндік бере отырып,сол арқылы оларға бір-бірімен

қауымдастық мүшелері ретінде толық өзара әрекеттестік пен қамқорлықты

қамтамасыз ету болып табылады.

Бұл мәселенің шешімі балалардың сапалы білімге қолжетімділігін

қамтамасыз етеді, олардың өмірмен байланысының кедергісін жоюға және

жалпы қоғамға кірігуіне жағдай жасайды.

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі ЮНИСЕФ -

БҰҰ Балалар қорымен тығыс ынтымақтастықта мүмкіндігі шектеулі

балаларды білім беру ортасына ендіру бойынша зерттеулер жүргізіп, ҚР

білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналған Мемлекеттік

бағдарламасына ұсыныстар енгізді.

Инклюзивті білім беру әлемдік тәжірибеде әрбір адамның құқықтар,

еркіндіктер және ар-ождан теңдігінің ізгілікті құндылықтарын іс жүзінде

жүзеге асыру мүмкіндігі берілген барлық, осындай балаларды оқытатындарға

да, олармен бірге оқитындарға да, оларды отбасында тәрбиелеп отырғандарға

да арналған игілік ретінде қабылданады және жүзеге асырылады. Инклюзия

ерекше қажеттілігі бар тұлғалардың білім беру саласындағы қағидаттар,

саясат және практикалық іс-әрекеттер жөніндегі Саламан декларациясы мен

мүгедектердің құқықтары туралы Конвенция сияқты негіздеуші

халықаралық құжаттарда осылайша көрсетілген.

Халықаралық құжаттардың тізілімі мен атаулары білім алуға тең

құқықтар идеясын жақтаушылардың барлық адамдарға, балалар мен

ересектерді қоса, арналған мәдени игілік және әлеуметтік құқық ретінде

күш-жігерін көруге мүмкіндік береді, ол білім беруге деген әлеуметтік-

мәдени тәсіл аясындағы білім беру инклюзиясының ғаламдық мәнмәтініне

куә болады. Білім беру саласының жалпы, соның ішінде инклюзияның

айрықша, тарихын және заманауи ахуалын көрсететін осы құжаттардың

негізгілерін атап кетсек:

- Адам құқықтарының жалпыға міндетті декларациясы (БҰҰ,1948) жыл,

- Бала құқықтарының Декларациясы (БҰҰ, 1959),

248

-Білім беру саласындағы кемсітушілікпен күрес туралы Конвенция

(Юнеско, 1960),

- Ақыл-есі кем адамдардың құқықтары туралы Декларация (БҰҰ, 1971),

- Мүгедектердің құқықтары туралы Декларация (БҰҰ, 1975),

- Балалардың құқықтары Конвенция (БҰҰ, 1989),

-Мүгедектерге тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етудің стандартты

ережелері, БҰҰ, 1993 ж.,

-Ерекше қажеттілігі бар тұлғалардың білім беру саласындағы

қағидаттары, саясат және практикалық іс-әрекеттер жөніндегі Саламан

декларациясы (Ерекше қажеттіліктері бар адамдарды оқыту туралы

Бүкіләлемдік конференциясы, Саламанка, Испания, 1994),

-Жүзеге асырудың Дакар Рамкасы.Жаппай білім беру: ортақ

міндеттемелердің орындалуы (Дакар, Сенегал, 2000),

- Мүгедектердің құқықтары туралы Конвенция (БҰҰ, 2006).

Мүгедек балалар мен «қалыпты» балаларды бірлесе оқыту басқа

адамның ерекшеліктеріне толерантты қарым-қатынассыз, оны табиғи

қабылдамай, онымен бәселестік емес, достық, әріптестік қарым-қатынас

орнатуға іргелі даярлықсыз мүмкін емес. Балалар басқа адамдарға және

жалпы әлемге деген өздерінің қарым-қатынасын қалыптастыра отырып,

ересектерден көрген ұстанымдарға бағдарланады. Біздің мектептерде

«ерекше» баланы психологиялық тұрғыдан қабылдауға дайын, шынымен

оның сынып кеңістігіне қалай орнығатынын, басқа балалармен қарым-

қатынас қалай орнайтынын ойлайтын мұғалімдер көп пе? Инклюзивті білімді

жүзеге асыратын мекеме қалыпқа айналу керек. Бұл арнайы білім беру

жүйесі жойылуы тиіс дегенді білдірмейді, керісінше, біріншіден, балалар мен

олардың ата-аналарының таңдау құқығы болуы үшін, екіншіден, инклюзия

қағидаттарына көшіп жатқан жалпы білім беру жүйесін өзінің атқарған

жұмыстарымен, нәтижелерімен және технологиялармен толықтыру үшін ол

дамуы тиіс. Түрлі пәндерді жалпы және арнайы педагогтармен ынты-

мақтастық және бірлесе оқытудың алуан түрлі модельдерін даярлау керек.

Нақ коррекциялық мектеп мұғалімінің бай тәжірибесі – инклюзияның

әдістемелік көмегінің қайнар көзі болып табылады. Жалпы алғанда, ата-

аналардың инклюзивті үдеріске деген көзқарасы мен білім беру жүйесіне

деген сұранымы инклюзивті практиканы дамытудың маңызды факторы

болып табылады. Екіншісі – жалпы мектептің педагогтарының инклюзивті

тәсілді жүзеге асыруға даярлық мәселесі. Инклюзияны жүзеге асыру

табыстылығы тікелей оған деген мұғалімдердің оң көзқарасына байланысты.

Инклюзивті білім беруді дамытуға: а) стратегиялық; б) білім беру

жүйесін, инклюзия енгізілетін мекемелер түріндегі жекелеген элементтерін

емес, тұтастай қамтитын міндет сияқты қарау керек. Егер біз қабылдау және

өзаракөмек қағидаттарына бағытталған инклюзивті білім беру ортасын,

инклюзивті балалар-ересектер қоғамдастығын құрмай, бала да, мектепте де

«инклюзивті» бола алмайды.

249

Инклюзия мектептің терең әлеуметтік үдерістерін қамтиды: кез келген

баланың білім алу қажеттіліктеріне бейімделген моральдық, материалдық,

педагогикалық орта құрылады. Мұндай ортаны білім беру үдерісінің барлық

қатысушыларының тығыз командалық өзара әрекетімен, ата-аналармен

тығыз ынтымақтастықта құруға болады. Мұндай ортада баламен бірге және

бала үшін, оның ішінде тек «ерекше» ғана емес, қалыпты баламен өзгеруге

дайын адамдар жұмыс істеуі қажет. Инклюзивті білім қағидаты денсаулық

мүмкіндігі шектеулі оқушылардың қажеттіліктерінің алуантүрлілігіне

мейлінше шектейтін және барынша енгізетін білім беру ортасы сәйкес болу

керектігінен тұрады. Инклюзия мақсатты бірмағыналы түсінуді

қарастыратын әлеуметтік тұжырымдама болып табылады, ол қоғамдық

қатынастарды ізгіліктендіру және мүмкіндігі шектеулі адамдардың сапалы

бірлескен білім беру құқықтарын қабылдау.

Білім берудегі инклюзия – бұл қоғамдағы инклюзия сатысы, денсаулық

мүмкіндігі шектеулі адамдарды елдің әлеуметтік-экономикалық үдерістеріне

ендіруге, оларды қоғамның асыраушысынан әлеуметтік және экономикалық

үдерістердің толық қатысушысы статусына көшіруге бағдарланған қоғамды

дамытудың ізгілікті идеяларының бірі. Сондықтан инклюзивті білім беру

идеяларын алға жылжыту қоғам өміріне ізгіліктілік идеяларын енгізбей

мүмкін емес.

Білім беру саясатының заманауи үрдістері инклюзивті білім берудің

дамуына тікелей немесе жанама түрде әсер етеді:

-әлеуметтік құзыреттіліктерді қалыптастыруға, әлеуметтік белсенді,

проблемаларды шеше алатын, басқа адамдармен өзараәрекеттесе алатын,

ақпаратты алып, қайтып өзгерте алатын тұлғаны қалыптастыруға баса назар

аударатын білім берудің жаңа стандарттарын ендіру. Стандарт, ең алдымен,

білім алушылардың мотивациясын арттыруға, балалардың қабілеттерін,

мүмкіндіктерін, қажеттіліктері мен қызығушылықтарын барынша жүзеге

асыруға мүмкіндік беретін білім берудің әрекеттік компонентіне

бағытталған. Негізгі мектептің педагогикалық мақсаттарының өзгешелігі

көбіне-көп балалардың оқу табыстары емес,олардың жеке дамуымен

байланысты;

- білім берудің сапасын бағалауға білім берудің жаңа міндеттеріне сай қарау

инклюзия идеяларымен тікелей байланысты;

- білім беру мекемелерінің қызметінің жаңа экономикалық жағдайларға

көшуі де инклюзивті білім берудің дамуына қатысты;

- білім салалары бойынша оқытудан күтілетін нәтижелер орта білімнің негізгі

мазмұнын анықтаудың, білім алушылардың білім алу қажеттіліктерінің түрлі

деңгейіне, сәйкес пәндер бойынша, соның ішінде мүмкіндігі шектеулі

балаларға арналған бастауыш білімнің оқу бағдарламаларының түрлі

нұсқаларын құруға негізі болып табылады.

Білім берудегі инклюзияның шетелдік тәжірибенің алуантүрлілігі мен

байлығына қарамастан, біздің елімізге инклюзивті білім берудің өзінің

дербес тәсілі мен моделін (модельдерін) жасау қажет.

250

Мектептерде, қолданыстағы білім беру тәжірибесінде инклюзивтілік

қағидаттарын жүзеге асырумен байланысты жүйелі өзгерістер жүруде.

Мұғалімнің рөлі мен жауаптылығы да өзгеруде. Инклюзивті білім берудің

осы сатысының маңызды сипаттамасы – инклюзивті тәсілді жүзеге асыруға

қабілетті жалпы білім педагогтары мен қолдаушы мамандардың жетімсіз

кәсіби даярлығы. Олар коррекциялық педагогика, арнайы және

педагогикалық психология саласының мамандары тарапынан, денсаулық

мүмкіндігі шектеулі оқушылар ең алдымен түсетін, ерекше білім беру

қажеттіліктері бар балаларды оқытуды даралау тәсілдерін түсіну және жүзеге

асыруда мамандандырылған кешенді көмекті қажет етеді. Дегенмен, жаппай

мектептің педагогтары үйренуге тиіс ең маңызды нәрсе – эртүрлі балалармен

жұмыс істеу және осы алуантүрлілікті өзінің әр балаға деген педагогикалық

тәсілінде есепке алу. Жалпы педагогикалық технологияларды, дамытушы

сабақ, қолдау технологиярының және балалар ынтымақтастығының

модельдерін әзірлеу, ата-аналарды педагогикалық үдерістерге тарту қажет.

Кәсіби ынтымақтастық тәжірибесін табысты ендіру балалардың

мүмкіндігіндегі кедергілер мен шектеулерді, олардың табысына айналдыруға

мүмкіндік береді.

Өзгерістер үш- құндылықтық, мазмұндық және ұйымдастырушылық

деңгейлерді қамтуы тиіс, соның ішінде:

-инклюзивті білім берудің нормативті-құқықтық және қаржылық қамтамасын

әзірлеу;

-білім беру ұйымдарында барлық оқушылардың білім алу қажеттіліктерін

есепке алатын жаңа оқу ортасын құру. Түрлі шектеулері бар балаларды

оқытудың арнайы құрылғылары мен техникалық құралдарын мақсатты бөлу

және қолдану;

-білім беру ұйымдарының педагогтары мен қолдаушы мамандарын даярлау,

кәсіби қайта даярлау және біліктілігін арттыру бағдарламаларын әзірлеу

және жүзеге асыру;

-мекен-жайына барынша жақын орналасқан білім берудің инклюзивті

жағдайларын ұйымдастыру;

- инклюзивті білім беруді қамтамасыз ететін ресурстық орталықтардың

әртүрлі деңгейлі жүйелерін (материалдық-техникалық және әдістемелік)

құру, оның ішінде арнайы (коррекциялық) мекемелердің әлеуетін қолдану;

-білім беру үдерісінің құрылымы мен мазмұнының вариативтілігін білім

берудің дербес маршруттарын, дербес оқу жоспарларын қолдану арқылы

қамтамасыз ету;

-әр текті білім беру ортасында оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен

педагогикалық технологияларын әзірлеу;

- инклюзивті білім берудің барлық сатыларында түрлі бұзылыстары бар

балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау технологияларын әзірлеу

(мектепке дейінгіден жоғары кәсіби білімге дейін);

- білім сапасын бағалауды ұйымдастыру тәсілдерін өзгерту;

251

- жалпы білім беретін мекемелерде инклюзивті үдерістерді дамытудың

ғылыми-әдістемелік қамтамасын әзірлеу.

Инклюзивті білім беруді жүзеге асыру ерте және мектепке дейінгі

жастағы дамуында проблемасы бар балаларға коррекциялық-педагогикалық

көмектің тиімділігіне, оларды кіріктіре тәрбиелеу және оқытуды жүзеге

асыру мүмкіндіктеріне байланысты. Бұл жалпы және тілдік дамудың жас

нормасына тең немесе жақын деңгейіне қол жеткізуге жағдай жасайды және

оған барынша ерте сатысында қалыпты дамып жатқан құрдастырының

ортасына еніп кетуіне мүмкіндік береді. Сонымен бірге ата-аналарды (заңды

өкілдерді) дер кезінде кеңес беру, қолдаумен қамтамасыз етуге және қоғамды

мүмкіндігі шектеулі адамды қабылдауға дайындауға арналған жағдайлар

жасалуда.

Жалпы білім беретін мектепте инклюзивті практиканы құру, егер орта

және жоғары кәсіби білім жүйесінде инклюзивті тәсілді дамыту көзделмесе,

шектеліп қалмақ. Инклюзивті білім беру тұжырымдамасы тек орта ғана емес,

кәсіби және қосымша білім беру жүйесінде де түбірлі өзгерістерді талап

етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы.-Астана, 2010.

2.Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в Закон

Республики Казахстан «Об образовании» от 24 октября 2011 года.

3.Закон Республики Казахстан «О социальной и медико-педагогической

коррекционной поддержке детей с ограниченными возможностями» от

11.07.2002 г.№ 343-П

4.Закон Республики Казахстан от 29 декабря 2008 года N 114-IV « О

специальных социальных услугах»

5.Послание Президента РК Н.Назарбаева «Стратегия «Казахстан-2050» года:

новый политический курс состоявшегося государства».

6.Национальный план действий по развитию инклюзивного образования в

Республике Казахстан.

7.Чепель Т.Л. Инклюзивное образование как инклюзивный проект: опыт

Новосибирской области // Инклюзивное образование: методология, практика,

технология: Материалы международной научно-практической конференции

(20-22 июня 2011 г., Москва) / Моск. гор. психол.-пед. ун-т; Редкол.: С.В.

Алёхина и др. – М.: МГППУ, 2011. – 2011. – 244 с. – С. 30-34.

8.Ковалева Т. М. О деятельности тьютора в современном образовании //

Организация тьюторского сопровождения в образовательном учреждении:

содержание, нормирование и стандартизация деятельности тьюторов:

материалы Всероссийского научно-методического семинара «Стандарты

деятельности тьютора: теория и практика / отв. ред. А. А. Теров, О. Ю.

Жилина. М. : АПКиППРО, 2009. С. 188.

252

ПЕДАГОГТАР МЕН МАМАНДАРДЫҢ ПӘНАРАЛЫҚ ӨЗАРА

ӘРЕКЕТТЕСТІГІ

Шилденова Тажикен Калымовна «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша

ПҚБАИ аға оқытушысы

Инклюзивті білім берудің маңызды қағидаларының бірі

ведомствоаралық интеграция және әлеуметтік серіктестік қағидасы болып

табылады. Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға білім беру интеграциясының

стратегиялық мақсаттары тек әлеуметтік серіктестік және жалпы білім

беретін педагог пен медициналық, психологиялық, дефектологиялық сала

мамандары арасындағы тұрақты әрекеттестік барысында ғана орындалатыны

түсінікті болып отыр.

Педагогтар мен мамандардың өзара әрекеттестігі-бұл баланың

проблемаларын шешуде кешенді ыңғай жасауды қамтамасыз ететін, балалар

мен жасөспірімдерді дамыту, оқыту, тәрбилеу мен әлеуметтендіру

міндеттерін шешуге бағытталған, білім беру үдерісінің субъектісін (бала,

сынып, топ) қолдау бойынша педагогтар мен мамандардың біріккен әр түрлі

әрекеті дегенді білдіреді [23]. Осылайша, психологиялық-педагогикалық

әдебиеттерде жалпы білім беру үдерісінде даму мүмкіндігі шектеулі

балаларды педагогикалық қолдауда мамандардың өзара әрекеттестігі, бұл

пәнаралық ыңғай жасау үдерісінде психологиялық-педагогикалық қолдаудың

стратегиясын, тактикасын, мазмұны мен динамикасын жасауға, даму

мүмкіндігі шектеулі бала мен оның отбасының проблемаларын нәтижелі

және кешенді шешуге қабілетті әр түрлі саладағы мамандардың (педагогтар,

дефектологтар, психологтар, логопедтер) біріккен күшімен жасалған жүйелі

түрдегі ықпал ретінде қарастырылады.

Бұндай өзара әрекеттестікке жатады:

- бала проблемаларын анықтау және шешуде, әр түрлі саладағы мамандардан

білікті көмек көрсетілуде кешенділік;

- баланың тұлғалық және танымдық дамуын көпаспектілі талдау;

- баланың оқу-танымдық, сөйлеу тілдік, эмоционалды-еріктік және тұлғалық

салаларының жеке жақтарын түзету және жалпы дамытудың кешенді жеке

бағдарламасын жасау [24].

Мұндай өзара әрекеттестік әр түрлі міндеттерді нәтижелі шешу және

координациялауды анықтайды:

-даму мүмкіндігі шектеулі балалардың психологиялық-медициналық-

педагогикалық кеңестен өтуі және оларды білім беру үдерісіне қосудың,

оның ішінде инклюзивті сыныптары үшін білім беру бағдарламалары мен

оқу-әдістемелік кешенді таңдау шарттарын анықтау;

- оқушыларға арналған оқу құралдары мен дидактикалық материалдарды

бейімдеу;

- жалпы білім беретін ұйым мамандарының кәсіби құзыреттілігін арттырумен

байланысты іс-шараларды жоспарлау және ұйымдастыру;

253

- бірігіп өткізетін іс-шараларды жоспарлау және ұйымдастыру (пәнаралық

консилиумдар, оқыту және тәжірибелік семинары, әдістемелік бірлестіктер

және т.б.);

- жалпы білім беретін ұйымдарда инклюзивті тәжірибесін мониторингілеу

және бағалауды ұйымдастыру;

- координацияланған шешімдерді қажет ететін басқа да сұрақтар бойынша.

Жалпы білім беретін мектепте инклюзивті білім беруді нәтижелі жүзеге

асыру үшін жұмысы мүмкіндігі шектеулі және басқа балаларға бағытталған

педагогтар мен мамандардың міндеттерін бөлісуде белгілі бір теңгерім

(баланс) сақтау қажет. Осы жерде атақты ресейлік ғалым Н.Н.Малофеевтың

[25] сөзін еске алуға болады: «инклюзивті мектепте мұғалім ешқашан

проблемамен жалғыз қалмайды, себебі, арнайы көмек пен қолдаудың көлемі

мен сипаты баланың барлық ерекше қажеттіліктерін ескере отырып,

құрамына мектеп әкімшілігі,жалпы білім беру мұғалімдері, педагог

ассистенттері, арнайы педагогтар, психологтар мен оқушы ата-анасы кіретін

ұжыммен – барлық командамен анықталады». Ресейлік ғалымның пікірінше,

бұл анықтама жақсы естілгенмен, шынайы өмірдегі жағдайды емес, идеалды

модельді сипаттайды [25].

Малофеев Н.Н. маман-дефектологтың орнын «команда» ауыстыра алады

деген «шынайы сенім» өткен ғасырдың 60-жылдардағы халық театры кәсіби

театрды ығыстырады деген ұстаным сияқты екендігін ескертеді. Сол сияқты,

керемет санаторийлер мен демалыс үйлерінің көбеюіне байланысты

ауруханаларды қысқарту ешкімнің ойына келмейтіні анық.«Құрамына

мектеп әкімшілігі, жалпы білім беру мұғалімдері, педагог ассистенттері,

арнайы педагогтар, психологтар мен оқушы ата-анасы кіретін команда»

оларға білікті көмек көрсете алады. Сонымен қоса, ЕБА бар балаға арнайы

дайындықсыз мектеп әкімшілігі, пән мұғалімдері,ата-аналар,тіпті

дефектологтар мен психологтардың ұжымдық әрекеті еш пайда әкелмейді»

[25].

Ресейлік ғалымның кейбір пайымдауының кесімділігіне қарамастан,

оның дұрыстығын мойындау керек. Педагогтар мен мамандар баланың қамы

үшін өзара келісіп жұмыс істеу керектігі түсінікті. Алайда, инклюзивті білім

беруде басымдылық даму мүмкіндігі шектеулі балалармен нәтижелі жұмыс

тәжірибесі бар мамандарға,яғни мұғалім-дефектологтарға беріледі.

Инклюзивті білім беруді нәтижелі ұйымдастыруда мектеп мұғалімдері өз

жұмыстарында мұғалім-дефектологтар берген ұсыныстар мен ұстанымдарды

бағдар ретінде, жетекшілікке алуға үйренуі керек.

Инклюзияның мақсатын жүзеге асыру үшін жалпы білім беретін ұйымда

әр түрлі саладағы мамандар – психологтар, дефектологтар, логопедтер,

медициналық қызметкерлер, т.б. жұмыс істейді. Инклюзивті топта нәтижелі

жұмыс істеу үшін мамандардың өзара әрекеттесуін ұйымдастыру үшін түрлі

сызбаларын жасау қажет. Әр түрлі санаттағы мамандардың (мұғалім-

логопедтер, мұғалім-дефектологтар, педагог-психологтар және т.б.) жұмыс

тәжірибелерін көрсету арқылы жиналыстарды, семинар-практикумдерді,

254

әдістемелік бірлестіктерді жоспарлы және тұрақты түрде өткізу, сондай-ақ

даму мүмкіндігі шектеулі балаларға инклюзивті білім беру сұрақтары

бойынша авторлық әдістемелік құралдарды басып шығару білім беру

үдерісіне барлық қатысушыларының өзара байланыс орнатуына, ақпарат

алмасуына әсерін тигізеді.

Білім беру үдерісінің жалпы сапасын жақсарту үшін оның барлық

қатысушылары:әкімшілік, педагогтар, мамандар, балалар мен ата-аналар [19]:

Әрдайым бір-бірімен әрекеттестікте жұмыс жасайды.

Ашық түрде бір-біріне көмек көрсетеді және көмек алады, кері

байланысты жүзеге асырады, кеңестер береді, сыни ескертулер жасайды және

оларды тыңдайды.

Ортақ іске қосып жатқан жеке үлестері үшін бір-біріне сыйластықпен,

алғыспен қарайды.

Мысалы, балалар мен жалпы топтың актуалды даму деңгейі туралы

келісілген түсінік жасау, тақырыптық жобалар немесе бала дамуының жеке

білім беру жоспарын жасау арқылы топты және балаларды дамытуға ықпал

ететін келісілген әрекеттерді жоспарлау секілді, ортақ мақсатқа жету үшін

біртұтас кәсіби команда ретінде нәтижелі жұмыс істейді.

Мектеп мұғалімдері мен мамандары өздерінің, әрі жас педагогтардың

кәсіби құзыреттілігін жақсарту мақсатында жаңа педагогтармен тәлімгер

ретінде жұмыс істейді.

Жалпы білім беретін педагогтарға даму мүмкіндігі шектеулі баланы

нәтижелі оқыту мен тәрбиелеу үшін оның барынша ыңғайлы орын мен

жағдайды (педагогқа жақын, кейбір балалардан, қоздырғыш болатын

заттардан алыстау, тиімді жарықтандыру мен температура, т.б.) ескеру керек.

Мектеп мұғалімдері мен мамандардың командалық жұмысының бес

негізгі қағидаларын бөлуге болады:

инклюзивті білім беруді біртұтас психологиялық-педагогикалық

идеология және стратегия ретінде мойындау;

маманның шектес пәндерге қызығушылығы,әмбебаптық пен

жаңашылдыққа, жаңа білімдерді меңгеруге дайын болу;

команданың барлық мүшелерін сыйлау, өзара түсіністік, шынайылық,

өзара көмекке дайын болу;

білім беру үдерісіне команданың барлық мүшелерінің теңқұқылы

қатысуы,

ортақ жұмыстың нәтижелері үшін жауапкершілік;

команда мүшелерінің рөлдерін нақты бөлу, педагогикалық

міндеттерді шешуде көбіне олардың қатысуын қадағалау.

Мамандардың командалық жұмысының негізгі бағыттарын

қарастырайық [19]:

Бірінші бағыт: біртұтас инклюзивті білім беру траекториясы – мектепке

келгеннен оны бітіргенше. Берілген міндетті нәтижелі жүзеге асыру

шарттары:

• әрбір кезеңдерде қалыпты даму заңдылықтары мен кезеңдерін білу;

255

•оқытудың мәжбүрлеген нормативтерін емес,әрбір жастың

психологиялық және педагогикалық міндеттерін түсіну;

• «ерекше» балалардың ерекшеліктерінің себебі мен механизмдерін

түсінуге сүйене отырып, психикалық дамуының спецификасын есепке алу;

• медикаментозды көмектің мүмкіндіктері мен қандай да бір даму

нұсқасының клиникалық көріністерін білу;

• білім берудің әрбір сатысының білім беру міндеттерін есепке алу;

• әр түрлі жас кезеңдерінде балалар ұжымындағы өзара әрекеттестік

дамуының кезеңдері мен заңдылықтарын білу.

Екінші бағыт: жалпы білім беретін мектептің инклюзивті кеңістікті

қалыптастыру жолдары:

• әр түрлі тренингтерді, соның ішінде команда жасаутренингтері; топтық

пікірталастар; фокус-топтар; жеке кеңестер өткізу

• кәсіби «шеберханаларда»; өзара қолдау топтарында жұмыс жүргізу

• нақты проблемалы жағдайларды талдау.

Үшінші бағыт: инклюзивті білім беру үдерісінің мазмұны. Бұл аспекттк

пәнаралық қолдау әрекеттерінің нәтижелілігі анықталады:

• инклюзивті білім берудің мазмұнды аймағын анықтайтын нәтижелі

мамандардың командасын жасаумен;

• бала дамуының ерекшеліктеріне және білім беру ұйымының білім беру

ортасына,мектеп сыныптарының құрамдалуына адекватты қарым-

қатынаспен;

•даму мүмкіндігі шектеулі балаға көмектің көлемі мен тиімді

бірізділігімен;

• бағдарламалық материалды жеткізу бірізділігі мен тереңдігі баланың

мүмкіндіктеріне сәйкес құрылуымен, білім беру бағдарламаларын дұрыс

модификациялаумен;

• бірыңғай пәнаралық команда жағдайында әрекет ету үшін педагогтар

мен басқа мамандарды әдістемелік қолдау және біліктілігін арттырумен;

• ата-аналар және олардың күткен нәтижелерімен психотерапевтік

жұмысымен.

Осындай арнайы ұйымдастырылған жұмыстың нәтижесінде даму

мүмкіндігі шектеулі баланың білім алу қажеттіліктерін түсінуге

көмектесетін, оның жеке даму бағдарламасын жоспарлауға мүмкін беретін барлық мамандармен бала дамуының толық көрінісі жасалады.

Әдебиеттер:

1.Оралканова И.А. Формирование готовности учителей начальных классов к

работе в условиях инклюзивного образования: дис. ... докт.философии (PhD).

– Алматы, 2014. – 210 с.

2.Мовкебаева З.А. Вопросы подготовки педагогических кадров в Республике

Казахстан к работе в условиях инклюзивного образования. Педагогика и

психология. - № 2 (15) – 2013. – С. 6-11.

256

3.Мовкебаева З.А., Оралканова И.А. Включение детей с ограниченными

возможностями в общеобразовательный процесс. Учебное пособие. –

Алматы: ИП «Сагаутдинова М.Ш.», 2014. – 236 с.

4.Мовкебаева З.А. Мультидисциплинарное взаимодействие педагогов и

специалистов// Основы инклюзивного образования. Учебное пособие.

Искакова А., Мовкебаева З.А., Закаева Г., Айтбаева А., Байтурсынова А.А.. -

Алматы: L-Pride, 2013. – С. 85-107.

ДЕЯТЕЛЬНОСТНЫЙ ПОДХОД В ОБУЧЕНИИ – ТРЕБОВАНИЕ

ВРЕМЕНИ!

Халидуллина Маржангуль Хусниденовна г. Атырау, Атырауский медицинский колледж,

преподаватель русского языка

Современный этап развития общества характеризуется повышенным

вниманием к совершенствованию процесса образования, воспитания.

Конкурентоспособность человека на современном рынке труда, по

мнению специалистов, во многом зависит от его способности приобретать и

развивать умения и навыки, которые могут использоваться применительно к

целому ряду ситуаций.

Одной из ключевых идей модернизации образования в последние годы

стала идея формирования компетенций, проявляющихся в умении учащихся

интегрировать, переносить и использовать знания в различных жизненных

ситуациях. Сегодня уже выделены так называемые предметные и ключевые

компетенции, которые будут нужны молодым людям в профессиональной

жизни.

Новые требования к преподаванию курса русского языка во многом

обусловили введение в процесс обучения инновационных педагогических

технологий, а опыт многолетней работы убеждает, что наибольшей

эффективности обучения можно достигнуть сочетая и интегрируя их.

Подобный подход к обучению становится возможным в рамках применения

технологии деятельностного обучения.

Что в современной педагогической практике понимают под термином

«деятельностный метод»? В чем его сущность и эффективность? Я

попытаюсь коротко дать ответы на заданные вопросы.

Это метод обучения, при котором учащийся не получает знания в

готовом виде, а добывает их сам в процессе собственной учебно-

познавательной деятельности.

Сущность данной технологии и заключается в том, что она позволяет

заменить методы “объяснения” нового материала построением осознанных

учащимися способов самостоятельного “открытия” новых знаний,

проектирования способов решения задач, коррекции и самооценки

собственной деятельности, рефлексии ее результатов. Таким образом, на

257

уроке обучающийся постоянно вовлечен в деятельность. Задача учителя –

организовать и обеспечить условия для выполнения этой деятельности. Здесь

уместно бы вспомнить притчу, как один мудрец пришел к бедным и сказал:

«Я вижу вы голодны. Давайте, я вам дам рыбу, чтобы вы утолили голод,

притча же гласит: не надо давать рыбу , надо научить ловить ее» Стандарт

нового поколения и есть стандарт , который помогает научить ловить рыбу ,

а тем самым овладеть умениями и навыками в процессе собственной

деятельности:

1.сами осознали и вычленили проблему («для чего мне нужно изучать этот

объект?»)

2.поставили цель изучения («что я должен делать?»)

3.сформулировали задачи («как и в какой последовательности я должен

решить задачу?»)

4.решили их (« все ли правильно я сделал?»)

5.сумели применить полученные знания на практике («смог ли я получить

результаты проблемной ситуации?»)

6.смогли, преобразовывая их, получить новые знания («что еще нужно знать ,

какие необходимы умения?»)

Таким образом,знания обучающихся будут результатом их собственного

поиска, и задача учителя - методически грамотно организовать этот поиск.

Содержание же урока подразумевает интегративность предметов не

только друг с другом, но и с другими областями ученической и

общечеловеческой деятельности, а в качестве контролирующего фактора

предусматривается рефлексия и личное продвижение каждого студента при

решении данной проблемы.

Реализация технологии деятельностного метода в практическом

преподавании обеспечивается следующей системой дидактических

принципов:

1) Принцип деятельности - заключается в том, что ученик, получая знания не

в готовом виде, а добывая их самостоятельно.

2) ) Принцип целостности – предполагает формирование учащимися

обобщенного системного представления об окружающем мире (природе,

обществе, самом себе).

3) Принцип минимакса –предложить ученику возможность освоения

содержания образования на максимальном для него уровне и обеспечить при

этом его усвоение на уровне государственного стандарта знаний.

4) Принцип психологической комфортности – предполагает снятие всех

стрессообразующих факторов учебного процесса, создание на уроках

доброжелательной атмосферы, ориентированной на реализацию идей

педагогики сотрудничества, развитие диалоговых форм общения.

5)Принцип вариативности–предполагает формирование учащимися

способностей к систематическому перебору вариантов и адекватному

принятию решений в ситуациях выбора.

258

6) Принцип творчества – означает максимальную ориентацию на творческое

начало в образовательном процессе, приобретение учащимся собственного

опыта творческой деятельности.

7) Принцип речетворчества–привитие коммуникативных навыков,

включающий не только усвоение навыков говорения (устная и письменная

речь, составление деловых бумаги др.), но и взаимодействия с людьми , а

именно, с больными , вести диалог с ними, так как в нашей профессии любая

встреча , беседа с пациентом имеет серьезное значение для поддержания

психологического контакта, порой и для его выздоровления. В данном

случаи эффективным приемом обучения являются ролевые игры: «На приеме

у врача», «У больного ребенка», «В приемном отделении» и др.

Проведение уроков по данной технологии требует от учителя большой и

тщательной подготовки. Основная трудность состоит в том, что урок должен

быть логически правильно построенным. Необходимо подобрать систему

вопросов,задач,в ходе решения которых ученики вовлекаются в

деятельность.

При формировании предметных компетенций на уроках гуманитарного

цикла познавательная деятельность учащихся на уроке включает в себя

разные формы: алгоритм, составление таблицы, разноуровневые задания,

поиск правильных результатов, выявление ошибок в правописании и

употреблении слов в литературной речи.

Дискутируя по тому или иному вопросу, студенты учатся слушать и

слышать друг друга, уважать чужое мнение, учатся сочувствовать , решать

возникающие проблемы, быть активными.

На уроках русского языка я специально подбираю языковой материал,

на основе которого нужно творчески мыслить. Это и тексты контрольных

диктантов, тексты для изучения новых тем, тексты для перевода, для анализа,

предложения для разбора, слова для составления предложений, для любого

вида разборов и т.д.

Чтобы повысить учебную мотивацию учащихся и интерес к языку и

слову, я использую различные типы уроков. Урок- зачет, урок- семинар, урок

ответов и вопросов, урок - ролевая игра, урок - деловая игра, урок-

самооценки, урок перевода, урок-проектирования. Такие уроки формируют

трудолюбие, ответственность, самостоятельность, развивают творчески,

воспитывают уважение друг к другу, тактичность, дисциплинированность,

сотрудничество. Большое внимание уделяю самостоятельной деятельности

учащихся. Самопроверка, взаимопроверка, индивидуальные сообщения,

любые виды домашних заданий, учебные проекты - воспитывают

самостоятельность в принятии решений, умение выражать и отстаивать свою

точку зрения.

Один из практикующихся приемов «рефлексию» могу предложить в

такой форме:

Рефлексия «Спроси себя» по теме «Однородные члены предложения»

259

Дети в начале урока получают индивидуальные карточки с заданиями.

Перед изучением темы каждый пробует ответить на вопросы и ставит в

соответствующей графе знак «+» я знаю ответ; «-» я не знаю ответ; «?» я

сомневаюсь в ответе.

В конце урока, после изучения темы, дети вновь возвращаются к

карточкам и вновь ставят соответствующие знаки.

Диагностика к заданию: «Определение падежа имён существительных»

Проанализировав задание, я пришла к выводу, что ребята хорошо

научились определять падеж имени существительного. Мне сразу видно,

кому нужна моя помощь и где именно. Я увидела, что больше всего

затруднений возникло у ребят при работе с местоимениями. В дальнейшем я

организую повторение именно этой темы.

Вывод:В результате целенаправленной работы по формированию

самооценки,я убеждена, обучающиеся учатся не только оценивать

границы своих возможностей, фиксировать трудность, но и анализировать

ее причину, то есть выходить за границы собственных знаний и умений,

строить догадки о неизвестном. Это, в конечном счете, способствует

развитию рефлексивной способности оценивать себя. От способности

ученика к самоанализу и самооценке зависит успешность его - обучения,

требовательность к своей учебной деятельности и адекватная реакция на

оценку его деятельности учителем.

Я всегда помню, что каждый мой ученик - человек со своими мыслями,

взглядами, настроениями и вкусами. Я помню о том, что не я пришла их

учить, а они пришли ко мне учиться. К.Д.Ушинский писал: «Вот наше

назначение. Будем действовать для потомства. Как отцы, отдадим себя

трудам и стараниям плодовитым для детей наших… Пробудим требования,

укажем разумную цель, откроем средства, расшевелим энергию, - дела

появятся сами». В этих словах – огромный заряд самоотдачи и программа для

нас, современных педагогов.

Для опытного учителя вариативность использования методов

деятельности учащихся на уроке, вовлекающих их в познавательный процесс

освоения или усвоения знаний, тоже очень велика. Например:

А)Ролевые игры. Студенты разыгрывают мини-сценки «По жалобам

пациента определить заболевание и принять решение» и др.

Б) Деловая игра. Соревнуются команды. Группа «Анализ» проверяет работу

двух других групп и ставит баллы.

В) Докажите, что текст насыщен свистящими и шипящими звуками. Что они

помогают « услышать»? Как называется такой прием?

Г) Устное высказывание. Продолжите текст рассказом о своем режиме.

Чтобы быть здоровым, необходимо соблюдать режим дня. Режим дня –

это распорядок дел в течение дня. При составлении режима дня необходимо,

чтобы учеба, работа сменялась отдыхом, не менее двух часов в день вы

проводили на свежем воздухе, не менее трех раз в день кушали (желательно в

одно и то же время), спали 8-9 часов, просыпались и ложились спать в одно и

260

тоже время. Режим дня – это один из наших помощников в сохранении

здоровья. Какие выразительные языковые средства вы будете использовать в

своем устном высказывании?

Д) Спишите, обозначая корни в словах с пропущенными буквами. Какие

виды орфограмм в корне встретились вам в этом тексте?

Е) Распределите по группам слова с пропущенными буквами:

1.корни с безударными проверяемыми гласными;

2.корни с чередующимися согласными и гласными:

Болезни грязных рук.

Мы часто г…ворим о заразных б…лезнях. В медицине такие болезни

называются инфекционными. В переводе с латинского языка слово инфекция

означает заражать, портить. Зара…иться можно от больного человека или

животного.

Инфекция распространяется микробами, которые живут в возду..е,

в…де, пище, земле, на поверхности игрушек и книг. Чтобы не заразиться

инфекционными болезнями, надо знать и соблюдать правила личной

гигиены. Основное требование личной гигиены – чистая кожа. Микробы с

грязной кожи рук попадают в рот и вызывают инфекционные заболевания.

Чаще мойся – воды не бойся!

Ж) Используя памятку, самостоятельно выполните упражнение.

Памятка.

1.Объясните, на какое правило дано упражнение.

2. В чем состоит задание.

3. Какие параграфы учебника следует повторить перед выполнением работы.

4. По какому плану анализировать упражнение.

5. Взаимопроверка упражнения (комментирование орфограмм).

З) Использование алгоритма действия.

Кле(?)шь

1 шаг – Н.Ф.Г. – клеить

2 шаг – на -ить (II спр.)

3 шаг – 2 лицо ед.ч - -ишь

И) Объясните лексическое значение выделенного слова. Проверьте свой

ответ по толковому словарику.Успех подобных уроков заключается в том,

что в деятельность включены все учащиеся независимо от разного уровня

самооценки в отношении к учебному предмету и способностей к учению.

Удовлетворение от урока получают все. Настрой на подобную деятельность

сохраняется у учащихся до следующего урока.

В заключение хотелось бы отметить, что деятельностное обучение

направлено на организацию процесса обучения, ориентирован, прежде всего,

на достижение определенных результатов, приобретение значимых

компетенций, которые формируются в процессе деятельности и ради

будущей профессиональной деятельности.

261

Современным студентам – будущим специалистам, с одной стороны,

необходимо быть психологически и практически готовыми к происходящим

в глобальном сообществе изменениям, а с другой – нести ответственность за

судьбу страны. Поэтому нам современным педагогам возлагается

ответственность за развитие личности, мы должны научить их мыслить ,

осознать значимость выбранной профессии, дать знания через любовь и

понимание, дать возможность зажечь в них искорку, которую они несут, и

чтобы они смогли нести этот огонь по жизни , не потушив его.

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ МЕН ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІН

ЫҚПАЛДАСТЫРА ОҚЫТУ НЕГІЗІНДЕ ШЫҒАРМАШЫЛ ТҰЛҒАНЫ

ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Клауова Гульмира Қизатоллақызы Атырау қаласы, Амангелді атындағы орта мектептің қазақ əдебиеті,

«Өзін-өзі тану» пəнінің мұғалімі

„Өзін-өзі тану –рухани өркендеудің түп тамыры және адамгершілік

құндылықтардың негізі“

С.А. Назарбаева

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында :«Білім беру

жүйесінің басты міндеті-жеке тұлғаны ұлттық, жалпыадамзаттық

құндылықтардың,ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде

қалыптастыру, дамыту және кәсіби тұрғыдан жетілдіру»,- деп атап көрсетілуі

әр дара тұлғаның заманауи талаптарға сай білімді де білікті азамат ретінде

қалыптасуын көздейді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жолдауында: «Қоғамның

нарықтық қарым – қатынасқа көшу кезінде саяси экономикалық және рухани

дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген XXI ғасырды құрушы, іскер,

өмірге икемделген, жан – жақты, мәдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру –

біздің басты мақсатымыз» деп айтқан болатын. Өмірдің қарапайым

ақиқатына–жан-жақты адам болуға тұлғаны жастайынан үйрету біздің басты

міндетіміз.

«Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білімінің түп тамыры-

халқымыздың ұлттық құндылықтары, рухани мұраларынан, тағылымдық ой-

толғауларынан бастау алады. Ал бұл дегеніміз – әдебиет.Әр халықтың өзінің

сан ғасырға созылған ұрпақ тәрбиелеу үрдісі бар .Ұлт тәрбиесінің сезімдік

әсері зор.Қазақ халқының арнайы бала тәрбиесімен айналысатын қоғамдық

орындары көшпелі заманда болмаса да, өз ұрпағын бесікте жатқан кезінен

бастап-ақ өлең-жыр, әңгіме, ертегі, тақпақ, санамақ арқылы тәрбиелеп

отырған. Кәсіби тіршілігі мал шаруашылығына байланысты болғандықтан

бала 5-6 жасынан бастап ат құлағында ойнаған.Ғалым Ш.Ахметов өзінің

қазақ отбасындағы тәрбие ісі зерттеулерінде негізінен басты сегіз түрлі

мәселені қамтыған.

Біріншіден, тәрбие басы алдымен әдептілікке үйретуді көздеген. Әке-

шеше баласына «Әдепті бол»дегенді басты міндет етіп алған.

262

Екіншіден,олар баланы қайырымды,иманды мейірімді болуға

тәрбиелеген.

Үшіншіден, тіл алғыш,елгезек болуға баулыған.

Төртінші, адал, шыншыл болуға үйреткен.Өтірік өрге баспайды деген

сөздің мәнін түсіндіре білген.

Бесіншіден,өнегелі ұстазбен көпті көрген қариялардың сөзін тыңдап,

зерделеп есте сақтауға дағдыландырған, ақпа құлақ болмай, құйма құлақ бол

деп үйреткен, біздерге жүрегінің есігі бар, құлағының тесігі бар, зерделі

құйма құлақ бала керек деген.

Алтыншыдан, үлкендерді, ата-анасын сыйлап, құрметтеп, оларды риза

қылып, бата алуға тәрбиелеген.

Жетіншіден, кісі айыбын әшкерелемей, біреуге тіл тигізбей, адамның

табиғи кемдігін бетіне баспауға тәрбиелеген.

Сегізіншіден, ел қорғаған батыр бол, халық алдында қызмет ет, бар

өнеріңді соған жұмса, адам баласына қайырымдылық, жақсылық, қамқорлық

жасауға үйреткен.

Бұл қазаққа тән жақсы қасиеттер мен ұлттық сананы қалыптастыру,

ұлтымыздың дүниетанымдық тәжірибесін жалғастыру деген сөз.Сондықтан

баланың бойына жастайынан адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-

өзіне сенімділікті тәрбиелеуде, өзіндік таңдау жасауына ықпал етуде өзін-өзі

тану пәні мен қазақ әдебиеті пәні сабақтарының қызықты әрі ұлттық

құндылықтарға толы болуы, екі пәннің тығыз байланыста оқытылуының

маңызы зор.Соның ішінде баланың сөздік қоры,тіл байлығын толықтыру,

сөйлеу мәдениетін қалыптастыру сабақ жоспарын құруда ұстаздың үнемі

есте ұстайтын маңызды мәселесі.Бүгінгі ұстаз тек білім беруші ғана емес, ұлт

болашағының жарқын келешегін құрастырушы тұлға.Сондықтан әр сабақ

жоспарын құруға отырғандағы ұстаздың есте ұстайтын қағидасы:«Жемісті

тәрбиенің сыры–шәкіртке құрметпен қарауда» (Р.Эмерсон).Ұстаз өз

шәкірттерінің қандай іс-әрекеттерді асқан қызығушылықпен орындайтынын

саралап алуы өте тиімді әдіс.Жас шамасына орай, оқушы қызығушылығына

сәйкес құрылған сабақ шәкірттің шабытын шақырады.

Дана философ Конфуций бала түсінігіне ықпал етудің басты бағытын

былай атап көрсетті:“ Маған айтып берсең – ұмытып қаламын, Көрсетсең –

есте сақтаймын, Өзіме жасатсаң – үйренемін.“ Әлем мойындаған атақты

философ айтқан пікір бүгін өз маңыздылығын дәлелдеп отыр.Бүгінгі ұстаз -

бағыт беруші тұлға. Сабақты өзгеше өткізе білу оқушы қызығушылығын

арттырып,оны өз бетімен жұмыс жасауға қызықтырады.Өзін-өзі тану пәнін

қазақ әдебиеті пәнімен байланыста қарастыра ұлттық құндылықтарды

ұғындыру процесінде түрлі әдістемелік тәсілдерді оңтайлы пайдалануға

болады.

Сабақтың тақырыбы: Сөйлесе білу де өнер. 13 сабақ 5-сынып

Мұғалім сыйы.

«Тарақтыда тары бар, дүниенің бәрі бар»

263

Атақты ғұлама Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің кітабынан.

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деген жұтшылық болып, ел

шұбырғанда, мал ішіндегі сезімін сойып, жей берген екен. Сонда бір көк ала

бие он бес ауылды асырауға жарапты...Иесі көз тиер, сөз тиер деп бір сайға

жасырып, байлап жүріп сауады екен... Жолаушылар кеткен соң сүтті

сабасына құйса, көнектің түбіндегі қара тас төрт бөлінген екен. «Адам тілі

тас жарады, тас жармаса бас жарады» деген сонан қалған екен. Егер ол тасты

салмағанда биеге кәдік болады екен.

(Сұрақтар арқылы халықтың ырым – сенімі туралы оқушыларды сөйлету.)

Дәйексөз

«Сөзді бағалау,сөзге тоқтау,сөзден мағына іздеу адамды

мәдениеттендіре түседі».

І.Омаров

- Енді мына нақыл сөзге назар аударайық. Бұл біздің бүгінгі сабақтың

дәйексөзі ретінде берілген.

Нақыл сөздің мағынасын қалай түсінесіңдер?

Жаңа ақпарат.

«Сөз қадірі адамның өз қадірі» деп даналарымыз айтқандай сөзді

бағалай білуге үйренейік. Сөздің бағасы– бес белгімен айқындалады. Ол:

1. Дұрыстық

2. Айқындық

3. Қысқалық

4. Орындылық

5. Әрлеу

Дұрыстық дегеніміз – айтылған сөздің қатесіздігі.

Айқындық дегеніміз – сөздің мазмұнын дұрыс беру.

Қысқалық - ойды жеткізуге керек сөзді ғана пайдалану.

Орындылық – сөздің айтар жері мен мерзімін абайлау.

Әрлеу дегеніміз – жасандылықтан аулақ бола тұрып әсем сөйлеу.

Сөйлеуге қатысты әдептіліктің тағы бір түрі – орынды, әділ сөзге тоқтау.

Қазақтағы әйгілі айтыстарды таратушылар, әдетте жеңілген жағы болып

келеді. Демек, сөз қадірін танып, мойындау, сөзге тоқтау да ірілікті , кісілікті

білдіреді.

Шығармашылық жұмыс.Сын тұрғысынан ойлау элементін

пайдалану арқылы синквейн( бес тармақ ) әдісімен жазайық.

Әр сабақты қызықты,өзгеше жоспарлау мұғалім шеберлігіне

байланысты. Ал оқушы үшін ол таптырмас шығармашылық жұмыс.

Сабақтың тақырыбы: Әдептен озбайық 6 сынып

Мұғалім сыйы. Жақсы адам кім?

Абай жақсы адамның кім екенін отыз сегізінші сөзінде былайша

талдап берген. Ол үшін, оның Хауас сәлим деген ой-тұжырымына назар

аударайық. Хауас сәлим – араб сөзі, оның қазақша мағынасы адамның

өзіне тән болған дұрыс қасиеті, мінез-құлқы. Бұл дұрыстыққа адам

264

қалай жеткен дегенді Абай былайша түсіндірген. Адамның Хауас сәлим,

яғни, жақсы адам атануы үшін, оған алты шарт қажет, олар:

жақсы тән саулығы,

жақсы туыс,

жақсы ата,

жақсы ана,

жақсы құрбы,

жақсы ұстаз.

Міне, жақсы адам болу үшін қажетті шарттар. Бұл – жақсылықтың

өлшемдері.

Топқа бөлу: Ән бойынша бөліну.

Теориясы: «Білу»

Тақырып мазмұны бойынша сұрақтарды талдау.

Оқу ақпарат:

Әдеп сақтау – адамгершіліктің белгісі. Әдеп сөзінің баламалары өте көп:

адалдық, кішіпейілділік, мейірімділік, сыпайылық, имандылық қасиеттері бар

бала басқа балаларға да ерекше ілтипатпен қарайды. «Әдептілік белгісі –

иіліп сәлем бергені» демекші сәлемдесу де әдептіліктің жоғарғы құндылығы.

Мәтін: «Тістелген алма» (ел аузынан)

Сұрақтар:

- Жігіттің қылығын қалай бағалайсыңдар?

- Бақ иесінің жігітті ұнату себебі неде?

- Жігіт пен бақ иесі қызының қандай ортақ қасиеттері бар?

(Венн диаграммасына орналастырамыз)

Дәйексөз:

«Адамда жақсы мінез болмаса, оған бақ та, бақыт та қонбайды»

Ж.Баласағұни.

Теориясы: «Жинақтау»

Әдептілік, жақсы қасиеттерді қайдан үйренуге болады?

«Қорытындылау»

Мұғалім: (Тобықтай түйін бөлімі.).

Сабағымыздың соңында әдепті болуға шақыратын үндеу жариялаймыз.

Әдептілікті сақтайық

Әдепсіздіктен аулақ болайық.

Адамгершіліктен аспайық,

Жаман әдеттерге баспайық.

Үлгілі де өнегелі адам болып,

Қазақылығымызды мәңгі сақтайық.

Соңғы тыныштық сәті:

-«Әдептілік ар, ұят

Адамдықтың белгісі.

Тұрпайы мінез жат қылық,

Надандықтың белгісі» деп Абай атамыз айтқандай болашағымыздың

нағыз жарқын да айқын болуына бүгінгі сабақта айтылған әдептілік

265

қасиеттерді аялы алақанымызға сала отырып, жүрегіміздің түбіне апарып

орналастырамыз.

Білім сапасын арттырудың көзі– оқытудың тиімді жолдарын қолдану.

Ал оқушылардың білім сапасы – ұстаздардың шығармашылыққа, нәтижеге

бағытталған еңбегінің нәтижесі. Ғылым мен техника қарқынды дамып

отырған бүгінгі күнде оқушының бастауыш сыныптан даралық қасиеттерін

ескеру, жеке мүмкіндігін ашу, қабілетін, дарынын дамыту, таным деңгейін

арттыру әр мұғалім мен бүтін мектептің міндеті.Осы орайда мектебіміздің

бастауыш сынып ұстаздарымен бірігіп кіріктірілген сабақтар өткізуді де өз

тәжірибеме қостым. Сондай жоспарлы жұмысым екінші сыныпта әдебиет

пәнімен кіріктірілген „Сүт қалай ұйықтады?“ сабағым. Сабақтың тақырыбы:О.Әубәкіров. Сүт қалай ұйықтады? 2 сынып

Психологиялық ахуал. «Ақ тілек. Әсем күлкі» Қызығушылық ояту. Сабақтың кілтін табайық.

Ерхат түнімен ойнап-ойнап, кеш жатты. Таңертең анасы оған: «Балам,

ұйқыңнан тұр, сабағыңнан кешіктің ғой»,-деп қайта-қайта оятқанда,

ұйқысынан оянбады.

Бір кезде ұйқысынан шошып оянып, сағатқа қараса, сабақтан кешіккенін

білді. Содан ол апыл-ғұпыл киініп, анасының дайындап қойған сүтін ішіп

үлгермей, мектепке қарай жүгіре жөнелді. Жүгірген күйінде киімінің

түймелерін қадап келе жатты. Алқын-жұлқын сыныпқа кірді де тұрып қалды.

Ұстазы оған: «Мұның не?Бүгін тағы кешіктің бе? Киіміңді жөнде, енді бұдан

былай кешікпе» -деп ескерту берді.

Оқушылардың бәрінің назары өзіне ауған Ерхат екі беті қызарып, қатты

ұялды.

- Неліктен ұялды? (балалардың жауабы)

- Міне, осындай жағдайлар адамдарда ғана емес, жануарларда да, сүт

тағамдарында да болған екен. Ал сүт қалай ұйықтады екен? Оны қазір

ұйқышылдық туралы ертегілер әлеміне көз жүгіртсек білетін боламыз.

- Ертегінің неше түрі бар?

- Олай болса, Оспанхан Әубәкіровтың «Сүт қалай ұйықтады?» ертегісімен

танысамыз.

Сергіту сәті.

Жаңа ақпарат

Кері байланыс. Бір ауыз сөз әдісі: Оқушылар сабақ бойынша тілектерін

бір ауыз сөз арқылы білдіреді.

Жас ұрпақты тәрбиелеудің, оқытудың басты мақсаты – оның бойына

ұлттық діл-болмысты, жалпыадамзаттық құндылықтарды сіңіру, әлемдік

өркениеттің бағалы ой-пікірлерін насихаттау.Елге деген құрмет сезімін

оятуда, мемлекетіміздің әлемдік деңгейдегі орнын танытып, көрсетуде,

оқушыға эстетикалық тәрбие беруде шығармашылық қабілетті дамыту басты

орын алады.

Ғұлама ғалым –Альберт Эйнштейн «Мен өз шәкірттерімді ешқашан да

үйретпеймін; мен тек олардың үйренуіне тиімді жағдайлар жасауға

266

тырысамын» деген екен.Мен де ұстаз ретінде өз шәкірттеріме тиімді

жағдайлар жасағым келеді.Шығармашылық тапсырмаларды оқушының

қабілетіне, пәнге деген сүйіспеншілігіне байланысты оқуға қойылатын

талаптарын басшылыққа ала отырып, жүргізген жөн. Ол үшін оны орындауға

жеңіл етіп берген тиімді болмақ. Бір сабақтың өзінде бірнеше тапсырма

ұсынып, таңдап орындауды баланың өз қалауына қалдыру керек. Өте жемісті

тәсілдердің бірі–тапсырмаларды жүйеге бөліп, оқушының біліміне,

қызығушылықтарын ескере отырып, қабілетіне байланысты ұсынуға болады.

Топпен жұмысты жүйелі жүргізу де оқушының еркін шығармашылықпен

айналысуына мүмкіндік береді.

Шығармашылық сөзінің төркіні - «шығару»,«іздену», «ойлап табу»

деген ұғымды білдіреді.Демек, бұрын тәжірибеде болмаған жаңа нәрсе ойлап

табу, жетістікке қол жеткізу деген мағынаны білдіреді екен.

Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы,

дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы

қабілеттерін дамытып, олардың өмірден өз орнын табуға көмектеседі.

Оқушыларға шығармашылық жұмыстар беру, ізденімпаздық

қабілеттерін

дамыту болып табылады. Өткен ғасырда Жүсіпбек Аймауытов: «Сабақ

беру – үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол – жаңадан жаңаны табатын

өнер» деген екен. Осы мақсатпен оқушының ізденімпаздық қасиетін дамыту -

басты қағидам.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2010ж. 5 сынып.

2.Мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2015ж. 6 сынып.

3. Мұғалімдерге арналған әдістемелік құрал.Бөбек Алматы 2010ж. 2 сынып

4.Өзін –өзі тану пәні бойынша әдістемелік жұмыстарды ұйымдастыру.

А.Б.Сарсекенова,Д.Б.Алтаева. Алматы 2011ж.

5.Самопознание KZ. 2010 – 2015ж.

6.Интербелсенді әдістемені мектепте қолдану. Алматы 2015 ж. А.Әлімов.

7.Қазақ халық педагогикасы. Алматы 2013 ж. С.Ұзақбаева.

8.Даналардан шыққан сөз (нақылдар жинағы). Алматы 1987 ж.

9.Тренингтер жинағы.

10.Әдептану.Алматы 2001ж. Ұ.Асылов. Ж.Нұсқабайұлы.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІК

РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРҒА БАУЛУДЫҢ МАҢЫЗЫ

Агатаева Айсулу Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы,

№26 «Шапағат» балабақшасының психологі

Қазіргі кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі, жас бүлдіршіндерге

адамгершілік рухани тәрбие беру, құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай

адамды қалыптастыру, оның туған кезінен басталуы керек.

267

Халықта, «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады,

ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп, бекер айтылмаған.

Сондықтан,баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік,

қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне

сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші рөл атқарады.

Рухани адамгершілік тәрбие–екі жақты процесс.Бір жағынан- ол үлкендердің,

ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан -

тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен

қарым-қатынастарынан көрінеді. Сондықтан, белгілі бір мазмұнды іске

асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог

істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер

салып талдау керек.

Адамгершіліктің негізі, мінез-құлық нормалары мен ережелерінен

тұрады. Олар адамдардың іс-қимыл қылықтарынан, мінез-құлықтарынан

көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген

сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ

қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің,

мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың көрінісі, олардың негізінде

қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады.

Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы

тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары

балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке,

еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты

ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.

Тәрбиешінің ең басты формалары педагогтың балалармен мазмұнды

қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстары мен

танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен,суретшілер

туындыларымен танысу негізінде іске асады.

Бұл мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке,

ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүниені өз

қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға,

үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға, тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.

Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен

шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға

талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық

бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте

қалыптастырады.

Әр бала жеке тұлға - оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау

бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті

көңіл бөлуі талап етіледі. «Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы»

мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке

дайындығын қарастырады. Бұл бағдарламаны жүзеге асыруда басты рөлді

атқарады.

268

Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани адамгершілік дамуы,

балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы

артыққан сайын сюжеттік–рөлдік ойында жүзеге асады. Әрбір бала қандай

да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасайды.

Мысылы, ойында - ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік

сезімдер қалыптасады, еңбекте- еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу,

сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздық сезімі сияқты қасиеттер,

патриоттық сезімдер жайлы түсініктер т.б. қалыптасады.

Мектепке дейінгі адамгершілік тәрби - балалардың адамгершілік сана-

сезімін, мінез-құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық

пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілік, қоғамдағы және өмірдегі

қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік

тәрбиесін жүйелі сатылап қамтитын мәселелер.

Адамгершілік тәрбиесінің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін

ұстаз, халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді,

әдет-ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен

байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны

дұрыс. Ата-ананың болашақ тәрбиесіндегі жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа

жалғасуда. «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей, ата-

ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы балаға үлкен сабақ. Балаларға

үлкендер айтса, соның бағытында жүзеге асады, сөйтіп оның өзін-өзі

тануына, бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатындай тәлім-тәрбие берілуі

керек.

Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған

мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор

бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты

жүзеге асыруда «Бөбек» қорының президенті Сара Алпысқызының «Өзін-өзі

тану» рухани адамгершілік білім жобасы біздің балабақшада эксперименттік

пән ретінде жүргізіліп келеді. «Өзін-өзі тану» пәні, баланы жастайынан

отаншылдыққа,әдептілікке,достыққа,тазалыққа,ұқыптылыққа,

мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа

үйретеді.Адам бойына кішіпейілдік,сыпайылық, рақымшылық, жанашырлық,

сыйластық, тілектестік сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей,

сыйлай, құрметтей білу, тыңдай білу, қолынан келгенше адамдарға

көмектесу, кешірімді болуды үйрету де «Өзін-өзі тану» пәнінің үлесіне

тимек. Балабақша тәрбиешісіне арналған әдістемелік құрал, көркем

шығармалар хрестоматиялар және балалардың дәптерінен тұратын бұл оқу-

әдістемелік кешен «Өзін-өзі тану» курсының негізгі мақсатына қол жеткізуге

бағытталған. Сабақтардың негізгі құрылымдары «Амандасу рәсімі»,

«Шаттық шеңбер», «Көңіл күйді көтеру», сабақтың негізгі мазмұны «Сергіту

сәті», «Тыныштық сәті», «Ойын», «Дәйексөз», «Шығармашылық тапсырма»,

«Ұжымдық жұмыс», «Жүректен-жүрекке» шеңберінен тұрады.

Сабақтың негізгі мазмұнында балалардың танымдық

қызығушылықтарын қалыптастыру мен қанағаттандыруға, әлеуметтік

269

дағдыларын қалыптастыруға арналған алуан түрлі ойындар мен жаттығулар

қолданылады. Мұның маңызы баланың моральдық ұғымын, оны бағалауын,

жалпы адамгершілік қасиеттерге қатынасын дамытудан тұрады.

«Өзін-өзі тану» бағдарламасының тәрбие жұмысы, бағдарлама мазмұны

оқытудың дәстүрлі және дәстүрден тыс әдіс-тәсілдері арқылы жүзеге

асырылып отырады.

Мақсаты,мектеп жасына дейінгі балаларды рухани адамгершілік

құндылықтарға баулудың маңызы. Бұл жеке тұлғаны қалыптастырудың

басты бағыттары мынада:

1. Адамгершілік + эстетикалық + қоршаған орта

2. Құқықтық тәрбие + еңбек тәрбиесі + дене шынықтыру

3. Имандлық + еңбек тәрбиесі + сауаттылықты дамыту

Іске асыру жолдары:

- Тренинг - ситуациялық рөлдік ойындар -байқау

- Конференция - саяхат,әңгіме - сайыс

- Дебат, кездесулер – сауалнама – жарыс – семинар - ойындар.

Осылардың нәтижесінде:

- Балалардың ынтымақтастығын, достығын нығайту.

- Адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру, рухани құндылығын арттыру.

- Денсаулығын сақтау.

- Еңбек пен қоршаған ортаның, тәрбиенің мәнін түсіндіру.

- Отанын, жерін, туған халқын сүюге тәрбиелеу.

Мектеп жасына дейінгі балаларды рухани адамгершілік құндылықтарға

баулудың маңызы:

Құндылық - рухани байлық, денсаулық, білім, әлеуметтік-белсенділік,

өзін-өзі дамыту.

Мәдениет – адамгершілік – эстетикалық – экология – дене - интеллектік.

Материалдық-эстетикалық қоршаған орта – эстетикалық - заман

талабына сай - санитарлық-гигиеналық нормаларға сай.

Әлеуметтік психикалық қарым-қатынас - өздігінше әрекет ету –

жауапкершілік – қамқорлық - шыдамдылық.

Мектеп жасына дейінгі балаларды рухани адамгершілік құндылықтарға

баулу тәрбиесінде баланы тек жақсылыққа, қайырымдылық, мейірімділік,

ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, тәрбиеші, ата-ананың да болашағы

зор болмақ.

Өз сөзімді қортындылай келе, жоба авторы С.А. Назарбаеваның: «Әр

баланың қабілетін ашу, өзіне жол табуы, өзінің күш-жігеріне, өзінің

жазмышына сенуі өте маңызды. Ол өзін-өзі сыйлап, ар-ожданына сәйкес өмір

сүріп, жансақ қадамдарының неге соқтыратынын нақты білу үшін керек.

Қайырымдылық пен махаббат жүрекке жетіп, әлемде махаббат аурасы мен

ізгілікті туындатуы үшін. Міне, сонда ғана қадірлі жастар, ұлдар мен

қыздардың елін жүзеге аспаған мүмкіндіктер өлкесі деп айтуға ешкімнің тілі

бармайтын болады» - деген сөзімен аяқтағым келеді.

270

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Ф.Н.Жұмабекова «Мектепке дейінгі педагогика». Астана-2012ж

2.Қ.Түгелбаева. «Мектепке дейінгі кезеңіндегі бала психологиясы».

Алматы 1993 жыл.

3. Елькеева.А.Б,Тойчубек.Л.Т. «Мектеп жасына дейінгі балалардың өзара

қарым-қатынасы» Оқу-әдістемелік құрал. Алматы-2013 жыл.

4.Өзін-өзі тану. Балабақша тәрбиешілеріне арналған әдістемелік құрал.

ересектер және мектепалды даярлық топтары үшін.. «Біздің балабақша» 2007

жыл.

5.Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту негізгі ережелері.Астана 2009ж

6. «Өзін-өзі тану» пәнінің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. Алматы-

2011 жыл

7. «Өзін-өзі тану.Самопознание» журналы 2011-2015 жылдар.

ГЕОГРАФИЯ САБАҒЫНДА СЫН ТҰРҒЫСЫНАН ОЙЛАУҒА

ҮЙРЕТУДІҢ ТИІМДІЛІГІ

Акимбаева Айгул Есболатовна Атырау қаласы, Жалпы орта білім беретін

№ 33 мектептің география пəні мұғалімі

XXI ғасыр мектебі жедел өзгеріп жатқан заманға бейімделуге мүмкіндік

беретін түбегейлі өзгерістер енгізуді, кәсіби шығармашылығымызды

шыңдауды талап етеді.Ойы жүйрік,ақылы жетік,бәсекеге қабілетті,

өзгерістерге бейім жеке тұлғаны тек қана жаңа тұрпатты педагог

қалыптастырады. Соңғы жылдары дүние жүзінде балаларда әмбебап

әлеуметтік құзіреттіліктерді қалыптастыру тұжырымдамасы кең етек жаюда.

Бұған сәйкес білім беру нәтижесі ретінде мектеп түлегінің бойында басты

құзіреттіліктер, негізгі дағдылар мен тұлғалық қасиеттердің қалыптасуы

қарастырылады.

Мұғaлімнің мiндетi – бaланың өзіне дeген сeнімін aрттыру, өзiн тұлғa

ретінде сезінeтіндей мүмкiндік ашу, өзiн тұлғa ретінде сeзінген бaла әрқaшан

өмiрде өз жoлын тaба aлады.

Бүгінгі таңдағы білім беру – өсіп келе жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен

дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы фактор. Мемлекетіміздің

елбасы Н.Ә.Назарбаев айтқандай, экономиканың қарқынды дамуы үшін

қазіргі нарық қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сыни ойлана

алатын, шығармашыл адамдар қажет.

Осы қажеттіліктен білім берудің сапасын жақсарту, әдістемелік негізін

өзгерту заман талабына сәйкес туындап отыр. Өйткені, мектептің әр күні

көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең әлеуметтік өзгерістерге толы. Бұрын

оқу үрдісінде мұғалім басты роль атқарған болса, қазір оқушының

белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-

әрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту

маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу

271

дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру

мақсатында сыни ойлаудың маңызы зор деп ойлаймын. Сыни ойлату арқылы

оқыту қазіргі таңда жиырма тоғыз мемлекетте қолданылады екен. Бұл

идеялардың негізін қалаушығалымдар Чарльз Темпл, Джон Дьюи, Мередит,

Выготский,Пиаже,Эльконин-Давыдовтар және басқа да ғалымдардың

еңбектерінің еңқұнды жерлері көрініс тауып, идеялар тоғысып, біріктіріліп

келеді. [1]

Сын тұрғысынан ойлау-бақылаудың,тәжірибенің, ойлау мен

талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға

және синтездеуге бағытталған пәндік шешім.[2]

Сын тұрғысынан ойлау мән мәтінді есепке ала отырып, бақылау мен

тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай

өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қарастырады. [1]

Сын тұрғысынан ойлау- ой қозғай отырып, оқушының өз ойы мен

өзгелердің ойына сыни қарап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, реттеп,

сұрыптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға

бағыттау, өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау. Басты

мақсаты оқушыларға кез-келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым

бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға үйрету.

Бұл модульді алған себебім: оқушыларды оқу мен тындауда картамен

жұмыс жасауда сыни тұрғыдан ойланып, мәселенің шешімін табуға,өзпікірін

жүйелі жеткізе білуге дағдыландыру болатын.

Сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамыту- күрделі міндет, сондықтан

когнитивті психологияның негізгі түсініктері мен тұжырымдамаларына

көңіл аудару қажет.

Сын тұрғысынан ойлауға үйрету модулі мұғалім қызметінде

ұйымдастыра оқыту, оқушылардың жеке топпен жұмыс жасау негізінде білім

алуымен ұштасады. Бұл модуль оқушының жекелеген мүмкіндіктері мен

қабілеттерін ашуға бағытталады. Бұл әдістің ерекшелігі оқу әдісінде

қолданылады. Яғни оқушылардың ауызша және жазбаша тілін, ойлау, есте

сақтау қабілетін, әрбір ақпаратқа, сонымен бірге өзінің және басқаның

шығармашылығына сыни қарауына, шығармашылық қабілетін дамытуға

бағытталады.

Сын тұрғыдан ойлауды модульді іскe асыру үшін сабақ барысында

ынтымақтастық атмосфeрасын қалыптастыру үшін ұйымдастыру кeзeңіндe

«Мeн сізді… таныстырғым кeлeді»,«Шаттық шеңбері» ойындарын

пайдаландық. Ойын шарты қасында отырған сыныптасы туралы қосымша

мәлімeт алу. Бұл жeрдe оқушылар диалогқа түсті. Сабақ барысында

оқушылардың жас eрeкшeліктeрін eскeрe отырып, төмeн дәрeжeлі

сұрақтарды қолдандым. Диалог құрастыруларына бағыт бeріп отырдық.

Сондай-ақ сұрақ қою тeхникасын қарастырып, әр оқушының түсіну дeңгeйін

анықтауда әр оқушы өзін жәнe жұбын бағалатып отырды. Олар бір–бірін

қолпаштап, мадақтады. Кeлeсі әр сабақта топтарға бөлгeн кeздe әртүрлі

әдістeрді қолдандым.Оқушылар түстeр, асықтар, сурeт қиықтары, кәмпит

272

арқылы топқа бөлінді. Осы тәсілді сабағымда қолдану өтe тиімді болды,

сeбeбі топпeн жұмыс істeу барысында әр оқушы өз үлeсін қосып, eстe

сақтау,ойлау қабілeттeрін дамытты жәнe сыни көзбeн қарап, әділ бағалауға

үйрeнді.

Сабақтарда постeрлерге флипчарт құрастыру,ол барлығына қатты

ұнады. Оқушылар оқығанды қатты ұнатпаса, сурeт салуды өтe құптайтыны

байқалады.Оқушылар бір–бірін тыңдап,сұрақ қою,қолпаштау арқылы

бағалайды.Тағы мeні таңғалдырғаны сабақта оқушылар бір – бірінің постeрін

бағалау кeзіндe eкі жұлдыз,бір ұсыныс сыни тұрғыдан қарап, әділ бағалады.

Сабаққа кeлeтін болсақ топ басшылары тапсырмалық парақтарды алады.

Тапсырманы орындар алдында оқушыларға өздігінeн табысты түрдe орындау

үшін критeрий құрғызу керек. Бір минут ішіндe әр топ 1-2 критeрийді ойлап

тақтаға жазады. Осылай сыни тұрғыдан бағалаудың тізбeктік көрінісін

шығарттым. Сабақта өздері критeрийлeрді құруға тырысты. Бұл тапсырма

жeтістіккe жeткeндігі көңілімнeн шықты.

Өзін – өзінe сыни тұрғыдан қарау дeгeн осы eмeс пe?

Сыни тұрғыдан ойлауға «Мозайка», «Жұптасып-ойлан-бөліс» әдістeрі

тиімді болғандарын аңғардым. Оқушылардың жұптық, топтық жұмыста

ынтымақтастық орта көрінді. Сабақта оларға ойлануға тапсырма бeруді

ұйғардым.Топтарға қосылу түрін оқушыларға қызықтып eтіп алдым.

Оқушылардың топтық жұмысқа икeмдeлгeні аңғарылды. Өздігінeн ойлап,

болжап, талдау жасап үйрeнгeндeрінe қуандым.

Мұғалімнің іс-әрекеті

1. Топқа бөліп, ой қозғайды.

2. Тақырыпқа қызықтырып бағыттайды.

3. Тақырып бойынша ең құнды мәселелерді анықтау ұсынылады, зерттеледі.

4. Салыстырады.

5. Ойларын жазуды ұсынады.

6. Қорытынды жасауға бағыттайды.

Оқушының іс-әрекеті

1. Топтарда жұмыс жасайды.

2. Тақырыппен өздері танысады.

3. Әр түрлі әдістер арқылы тақырыпты саралайды.

4. Карталармен жұмыс жасауды біледі.

5. Ой қорытып, оны флипчарт бетіне түсіреді.

6. Тұжырымдама жасайды (бағалайды).

Осы салыстыру кестелерінен «Сын тұрғысынан ойлауға үйрету»

модулінің негізгі қағидаларының шығармашыл, қабілеті мол, жан – жақты

дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын тұлға қалыптастыруға

бағытталғандығын көреміз. Оқытуды жеке тұлғаға бағыттау арқылы кез

келген сабақтың дамытушылық, тәрбиелілік мүмкіндіктерін пайдаланып

және осы жүйені қолдану барысында география сабағында оқушының

шығармашылық қабілеттерін дамыту ойдағыдай жүзеге асырылады.

Сабақта сыни тұрғыдан ойлауға «Сауал алу» әдісін қолдандым. «Банк

273

қоржыны» әдісі бойынша әр топқа тақырыптың абзацтары бeрілді.

Оқушылар бірінші жeкe оқып, сосын жұппeн талқылады. Жұппeн талқылап

болғаннан кeйін топпeн ортаға салып, талдады. Қойған мақсатым топтық

жұмысқа жауапкeршілікпeн қарауын қамтамасыз eту. «Банк қоржыны» әдісі

мәтінмeн жұмыс істeу үшін тиімді eкeнін айқын көругe болады. Өйткeні

осында әр оқушы өздігінeн оқып, ортаға салып, жұмыс жасайды.

Оқушыларға топтық жұмыс «Банк қоржыны» арқылы өтe ұнады. Әр

қайсысы топтық жұмыс істeгeндe өзінің үлeсін қосты. Топ басшылары

бағалау парақтарына өз топтың жұмысын бағалап отырды. СТО, жас

eрeкшeліктeрінe сәйкeс оқыту жәнe оқыту үшін бағалау жәнe оқуды бағалау

модулдeрдің ықпалдастығын байқадым.

«Сауал алу» әдісі арқылы оқушылар eң алдымeн жұппeн жұмыс істeп,

одан кeйін топта өздeрінің құрған диалогтарын талқылап барып, топтың

атынан бір диалог құрастырды.

Мен сабақты жоспарлау кезінде сұрақтарға ерекше көңіл бөлдім.

Алдымен оқушылардың Оңтүстік Америка ерекшелі туралы білімін

жинақтау үшін түрткі сұрақтар қойдым:

1.Ішкі сулары дегеніміз не?

2.Оңтүстік Американың негізгі суайрығы - ... тауы. (Анд)

3.Дүние жүзіндегі ең биік сарқырама – Анхель ... таулы үстіртінде

орналасқан.(Гвиан)

4.Түбінен мұнай өндірілетін көл - ... (Маракайбо)

5.... су жинау алабы Аустралия материгінің ауданымен пара-пар. (Амазонка)

6.Титикака көлі үндістер тілінен аударғанда ... деп аталады. (Қалайы алаңы)

7.300 тармаққа бөлініп, биік жартастардан құлап ағатын, табиғаты ең әсем

сарқырама - ... (Игуасу)

Сұрақтардың келесі топтамасы сынақтан өткізу сұрақтары. Аты айтып

тұрғандай бұл сұрақтар толық жауап беруге, мәселе бойынша өз ойларын,

көзқарасын білдіруге итермелейді. Сұрақтың жауабын оқушы бірден бермей,

оған ойлануға мүмкіндік бердім. Сабақта қолданылған сынақтан өткізу

сұрақтарының үлгісі төмендегідей:

Сынақтан өткізуге арналған сұрақтардың барлығының дұрыс жауабы

берілді, сыныптасының сұраққа берген жауабын қалған оқушылар мұқият

тыңдап отырып, өз білімдерін толықтырды әрі білімінің деңгейін формативті

бағалап отырды. Бұл тапсырма нәтижесінде сұрақ қоюдың тағы бір маңызды

тұсы – оқушылардың бір – бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын

құрметтеуіне және бағалауына мүмкіндік туды.

274

Мерсердің зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу оқушылардың оқуының

ажырамас бөлшегі болып табылады және әңгімелесудің үш түрі бар. Олар:

- Әңгіме – дебат

- Топтық әңгіме

- Зерттеушілік әңгіме [Мұғалімге арналған нұсқаулық, 40 бет].

Әңгіменің екі түрін сабақ барысында қолдандым. Алғашқысы, әңгіме –

дебат. Аты айтып тұрғандай, бұл әңгіменің түрі талқылауға, әр топ бір мәселе

бойынша өз көзқарасын табанды түрде қорғауға құрылған.

Мерсердің айтуынша, ұжымдық түсіну мен білім беруге қол жеткізу

аясындағы табысты талқылауларда әңгімелесудің зерттеушілік түрі

басымдыққа ие [Мұғалімге арналған нұсқаулық, 40 бет]. Зерттеушілік әңгіме

тізбектелген сабақ барысында жүзеге асты. Оған дәлел - оқушылардың

шағын топта берілген тапсырманы талқылап, постер қорғауы. Зерттеушілік

әңгіме барысында оқушылар шағын топта жұмыс істейді. Өзіне сенімсіз,

қабелеті төмен оқушы да бұл үдеріске қатысады, себебі шағын топтың әр

мүшесі тапсырманың ортақ екенін, оның орындалуының сапасы топтағы әр

оқушының қосқан үлесіне байланысты екенін ұғынады.

І – топ. Амазонка

ІІ - топ. Титикака

ІІІ – топ. Анхель

Оқушыларда бұл тапсырма бойынша бірлескен түсінік қалыптасты, пікір

алмасты, ең маңызды деген тұстарын белгіледі, оқулықтан үзінділер тауып,

талқылады,саяхатшылардың іс– әрекетіне баға берді. Нәтижесінде, үш топ та

тапсырманы дұрыс орындап шықты. Оқушылаға интерактивті тақтадан

мәліметтер көрсетіледі.

Бұдан шығатын қорытынды, оқушылар бір-біріне білім беруге, бірінің

сұрағына бірі жауап беруге, бірінің қатесін бірі түзетуге қабілетті. Ал осы

қабілетті әрі қарай дамыту, оқушыларды белсенділікке, білім алудағы

тәуелсіздікке бағыттау – мұғалім еңбегінің нәтижесі

Сыныпта оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға үйретудің оқытудың

пайдалы тұстары жоғарыда айтылды, оқушылардың жауабы, қорғаған

постерлері арқылы дәлелденді. Бірақ бұл жұмыс түрі өте үлкен дайындықты,

күш – жігерді талап етеді. Ең басты талап – оқушыларға ойланатын, талдауға,

шағын топта талқылауға негіз болатын сұрақтардың сапасы. Сын тұрғысынан

ойлауға үйрету модулі оқу процесінде қолданудың тиімділігіне көзім жетті

Сын тұрғысынан ойлау модулі арқылы оқыту мұғалім мен оқушы,

оқушы мен оқушы қарым-қатынасын нығайтатын, бірінен – бірі білім алуға

275

қомақты үлес қосатын тиімді модульдің бірі және бірегейі екенін өзімнің

сабақ беру кезінде дәлелдедім.

Өз сабағымда көргeнім, әдістің базалық модeлі үш кeзeңнeн тұратынын

eскe сала отырып (бастапқы кeзeң, ойлау кeзeңі, қорытынды кeзeңі)

оқушыларды үздіксіз eңбeккe жұмылдыру керек. Бастапқы кeзeңдeрдe

тақырыпты анықтау үшін: миға шабуыл, топқа бөлу, эмоциалық рeфлeксия.

Рeфлeксия кeзeңіндe «Конвeрт», «Ыстық орындық», «Сауал алу» әдістeрін

қолдандым. Мeн үшін өте тиімді әдістер.

Оқушылардың іскерлік дағдысы мен алған білімді меңгеруі нәтижелі

болуы үшін ол сабақта тек тыңдаушы ғана болмай, әрекет үстінде болады.

Сабақ үстінде оқушының өз бетімен істейтін жұмысына елеулі уақыт

бөлінеді. Оқушы белсенділігі артып, кітаппен жұмыс, пікірталас туғызу

қызығушылықты арттырады. Сабақта өздігінен орындайтын жұмыс түрлері:

1.Тақырыппен танысу.

2.Ой- толғау.

3.Жоспарлау.

4.Картамен жұмыс.

5.Түсінік айту

6.Суреттеме жасау.

7.Ойша саяхат жасау.

Сабақтың жоспарын құру, оны өткізу әдістемесі, оқушылардың

қабілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалық

құралдары, дидактикалық материалдарды пайдалану. Мұғалімнің осы

шығармашылық әрекеті арқылы оқушының шығармашылық қабілетті

қалыптасады.Ал көшбасшылық қабілеттер шығармашылық елес,

шығармашылық ойлау арқылы жүзеге асады. Оқушыны шығармашылық

ойлауға, жылдамдыққа,тапқырлыққа үйрету менің әр сабағымда қалыптасты.

Сыни тұрғыдан ойлау–бақылаудың, тәжірибeнің, ойлау мeн

талқылаудың нәтижeсіндe алынған ақпаратты ойлауға, талдауға, бағалауға

жәнe синтeздeугe бағытталған пәндік шeшім.(Мұғалімгe арналған нұсқаулық

54 бeт)

«Сыни тұрғыдан ойлау» мeнің оқушыларыма нe бeрді? Байқағаным:

-Ғылыми ойлауТеорияға сүйене отырып, түсінігін кеңейтті. Қорытынды

шығарды.

-Креативті ойлау тұжырымдарға әр қырынан қарап, баламалы шешімдер

ұсынды.

-Сыни ойлана отырып, дәлелдер келтірді. Зерттеу жүргізуге қабілетті бола

түсті.

-Шешім қабылдау.Нұсқаларды қарастыра отырып, ұтымды нұсқаны таңдап

үйренді.

-Проблемаларды шешу.Нұсқаларды қарастыра отырып,проблеманы шешудің

ең ұтымды жолын таңдады.

Маған мұғалім рeтіндe сыни тұрғыдан ойлауға үйрeту нe бeрді:

276

- Сынып ішіндe бірігіп жұмыс істeудeгі жауапкeршілік пeн

ынтымақтастық атмосфeрасын құрылды;

- Сыни тұрғыдан ойлауға үйрeту мeн оқытуда өзін – өзі бағалауға,

өздігінeн жұмыс істeудeгі тәсілдeрдің жүйeлі түрдe өту мүмкіндік туғыза

алдым;

- Өз тәжірибeмe талдау жасауға үйрeндім;

География сабақтарында «Сын тұрғысынан ойлауға үйрету» модулі

яғни сыни тұрғыдан ойлау тәсілін іс-тәжірибеме енгізу нәтижесі оқушылар

бойында мынадай іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға болатынын

байқатты.

Әрбір оқушы өзінің жеке ойымен, өмірге деген көзқарасымен және

ойлау қабілетімен ерекшеленеді, өз ойларын толық, дұрыс тұжырымдайды,

өздеріне белгілі пайдалана алады, өз біліміне сүйеніп, мәселенің шешімін

дұрыс тауып, ойын жеткізе біледі, яғни «Мен» деген сөзді ұғады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. Үшінші (негізгі) деңгей үшінші

басылым. Қазақстан – Астана, 2012ж. 49,50,51-бет

2. Педагогикалық шеберлік орталығы Кембридж университетінің білім беру

факультетімен бірлесіп әзірлеген ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін

арттыру курстарының деңгейлі бағдарламасына арналған ГЛОССАРИЙ, oқу

құралы. Қазақстан – Астана, 2012ж.

3.С.Мирсеитова «Оқушылардың сын тұрғысынан ойлауын дамыту

нысандары мен әдістері.» 7,13,23-бет

4.www.pedagogland.ru/skleroznik.html

5. www.vikent.ru

6. www.slovapedia.com/2/210/265918.html

277

КОНФЕРЕНЦИЯ ҰСЫНЫСТАРЫ

1.Жаһандық бәсекелестік жағдайындағы білім беру жүйесінің

нормативтік-құқықтық негіздерін және сапалы білім менеджментін

жетілдіру мақсатында республикалық және халықаралық ұйымдармен

қызметтестікті дамыту;

2..Шетелдік озық іс-тәжірибелерді зерделеп, тиімдісін Отандық білім

жүйесіне енгізу;

3.Білім беру жүйесін жаңарту жағдайындағы тәрбие мен білім берудің

тың жолдарын іздестіру;

4.Білім беруді реформалау жағдайында оқушы тұлғасын

әлеуметтендірудегі педагогтардың кәсіби қызметін жетілдіру;

5.Профессорлық оқытушы құрамының ғылыми-зерттеу, жобалық,

әдістемелік жұмыстарын ынталандыру; озат тәжірибе тарату аумағын

кеңейту;

6.Тәрбие мен білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында тиімді

тәжірибені енгізу;

7.Жеке тұлғаның әлеуметтік және шығармашылық жетілуін дамытудың

тың жолдарын іздестіру;

8.Білім мен кәсіби машық – заманауи білім беру, кадрларды даярлау мен

қайта даярлау жүйесінің негізгі бағдарының моделін жетілдіру;

10.Тәрбие мен білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында педагог

мәртебесін қалыптастыру және кәсіби шеберлігін жетілдіру бойынша

ғылыми-әдістемелік жұмыстың мазмұны мен формаларын жаңарту.

11.Педагогтардың біліктілігін арттыруда аудандық, қалалық әдістемелік

кабинеттермен, білім беру ұйымдарымен байланысты нығайту.

278

РЕКОМЕНДАЦИИ КОНФЕРЕНЦИИ:

1. Развитие деятельности республиканских и международных

организаций с целью усовершенствования качества менеджмента и

нормативно-правовых основ системы образования в условиях

глобальной конкуренции;

2. Поиск путей обеспечения равных достижений в качественном

образовании;

3. Внедрение в отечественную образовательную систему зарубежного

передового опыта по формированию интеллектуально и духовно

развитого гражданина;

4. Поиск и внедрение в практику качественных путей воспитания и

образования в условиях обновления системы образования;

5. Усовершенствование профессиональной деятельности педагогов по

социализации личности учащихся в условиях реформирования

образования;

6. Стимулирование научно-исследовательской, проектной и

методической работы профессорско-преподавательского состава;

расширение границ распространения передового опыта;

7. Поиск качественных путей по развитию социального и творческого

совершенства личности;

8. Усовершенствование модели главного ориентира системы повышения

квалификации педагогов;

9. Обновление форм и содержания научно-методической работы по

повышению профессионального мастерства и статуса педагогов в

условиях обновления содержания образования;

10. Укрепление связей с организациями дополнительного образования,

городскими (районными) методическими кабинетами, высшими

учебными заведениями, институтами повышения квалификации

ближнего зарубежья для повышения квалификации педагогов;

11. Всестороннее развитие инклюзивного образования, обобщение

передового опыта;

12. Совершенствование учебно-методической работы по претворению в

организациях образования идеи «Трехъязычия».

279

Мазмұны

Галимжанова М.А.Вступительное слово 3

Гребенникова Н. Б., Ланкина М.П., Николаева Т.Н. Формирование

когнитивных ключевых компетенций на уроках физики

5

Аниськин В.Н. Организация воспитательной работы в условиях

холистичной информационно-образовательной среды факультета ВУЗ (на

примере ФМФИ СГСПУ)

9

Замара Е. В. О некоторых аспектах формирования личностного компонента

икт-компетентности будущих менеджеров туристских услуг при изучении

курса «Информатика»

16

Абдраимова А. Б. Орта білім мазмұнын жаңарту аясында «Бейнелеу өнері»

пәні бойынша «Бейнелеу өнері» пәні мұғалімдерінің біліктілігін арттыру

мәселелері

19

Джуманова К.Д. Білім беру жүйесін жаңарту жағдайындағы тәрбие мен

білімнің теориялық және әдістемелік басымдылықтары

25

Сембаева Ж. П.,Жұмажан Г. Оқу үдерісінде интерактивті әдістерді қолдану

қазіргі заман талабы

31

Бегебаева Б. Н.Жаһандану дәуірінде білім беру мен тәрбиенің өзектілігі 37

Шеркешбаева Б. К. Білім беру жүйесін дамытудың жаңаша бағыттары мен

міндеттері

41

Бижанова Г. Г.Білім беру жүйесіндегі интерактивті оқытудың тиімділігі 44

Жуманбаева А.О.Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында оқушылардың

функционалдық сауаттылығын қалыптастырудағы отбасы мен мектептің

өзара байланысы

50

Сагинова Г. С.Оқу үдерісіндегі жаңа бағдарламаның ерекшелігі 54

Нурлыбаева Ш.Т. Мұғалімдердің іс-тәжірибесін жетілдірудегі жаңа әдіс-

тәсілдердің пайдасы

59

Жалмуханова Б. Х.Жаңартылған бағдарма – білім берудің жаңа мазмұны 63

Ақжанова Г. С. Жаңа әдіс-жаңа бастама 66

Мусаева К.С.Білім берудің мазмұнын жаңарту жағдайында сынып

жетекшісінің тәрбиелік қызметі

71

Қаленова Г.С.Білім беру процесіндегі инновациялық технологияларды

дамыту

75

Сабирова Б. Топтық жұмыстың тиімділігі 77

Кульниязова А. С.Жаһандық бәсекелестік жағдайында ғылымды

ізгілендіруде рухани- адамгершілік тәрбиенің маңызы

83

Сәлімгереева А.Ә.Оқу тобындағы тәрбие жұмысын ұйымдастырудың

түрлері

88

Ташбаева Қ.Е.Жаңа бағыттағы оқытудың тиімді әдістерін өз іс –

тәжірибемде қолдану

93

Давлетьярова Б. Б.Білім беру жүйесіндегі жаңаша бағыттар 99

Әлім Г.Ә. Квалиметрия әдісі негізінде мектепке дейінгі білім беру

мекемелерінің жұмыс сапасын кешенді бағалау

103

280

Кужбаева К.К.Мектеп жасына дейінгі балаларды ертегілер арқылы рухани

адамгершілікке тәрбиелеу

106

Куракова Р. Н. Жаңартылған мазмұны жағдайында оқыту нәтижесіне

бағдарлану тиімділігі

111

Макарова Н.М.,Кадашаева С.С.Жеке тұлғаның әлеуметтік және

шығармашылық жетілуін дамыту жолдары

114

Нуганова А. Г. Профессиональное развитие учителей начальных классов в

условиях обновления содержания образования

116

Каримова З.Н.,Какпанбаева Н.М.Педагогические условия формирования

коммуникативной компетентности

119

Чесноков А.Н.Дидактический потенциал облачных технологий 123

Дворжак Е.Ю. Перспективы трехмерного компьютерного моделирования в

условиях глобализации

126

Гребенникова Н. Б., Никифорова Е. В.Формирование социальной

компетентности студентов направления: «Социальная работа»

131

Дюсенгалиева А. М. Жаһандану жағдайында кәсіптік білім беру

жүйелерінің дамуы және интеграциялануы

137

Кадневский В. М.Инновации в организации педагогического тестировании

в российском образовании

140

Абдикеримова Н.Ж.Рухани-адамгершілік білім ізгілікке бастар жол 145

Жаутиков Б. А., Жандауова Э.Д.Атырауский государственный университет

имени Х.Досмухамедова в условиях глаболизации образования

150

Калугина Н. А.Опыт организации инновационной деятельности сферы

образования в Хабаровском крае Российской Федерации

155

Аринов Ө.С.Мемлекеттік тілді оқытудағы инновациялық технологияларды

қолданудың тиімділігі

162

Бүркітова С.Инновациялық көркем-графикалық техника арқылы мектеп

жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілетін дамыту

166

Мурзина Т. Балалардың бейнелеу өнеріне көркемдік қабілеттерін

қалыптастырудағы дидактикалық ойындардың ролі

170

Жармұханбетова Г. Б.Жаһанданудағы кәсіптік білім берудегі кредиттік

оқыту жүйесінің енгізудің болашағы

175

Смаилов Д. К. Перспективы развития идей «Oбучения критическому

мышлению» на уроках химии

177

Тұрсабеков Н.А. Тарих сабағында оқытудың инновациялық әдістерін

қолдану жолдары

182

Бахтыгереева Т. М. Білім беру үрдісінің басымдықтары мен даму

болашағын зерделеуде мұғалім жұмысын эвалюациялау

185

Исмурзина Г. Б. Австрияның кәсіптік білім беру жүйесіндегі

басымдылықтар

190

Коркитова С.М.Ж194аhандану жағдайындағы білім берудегі

перспективалар мен инновациялар

192

Мамыртаева Ы.Т.Жаһандану жағдайындағы білім берудегі

перспективалар мен инновациялар

198

Сандыбаева А. Е. Заманауи тәрбиедегі жаңаша технологиялар 203

Камалова К.Арнайы пәнді оқытудағы заманауи әдіс-тәсілдері 206

281

Тұржігітова Г.Қ.Өзгеріс үдерісі – көшбасшылықтың нақты тәсілі 208

Тұрсабеков Н. А.Тарих сабағында оқытудың инновациялық әдістерін

қолдану жолдары

213

Даулбаев М.О.Жаһандандық бәсекелестік жағдайындағы білім берудегі

инновациялық педагогикалық технологиялар

216

Наурзбекова А.К.Шеттілдік білім беру жүйесінде кейс технологиясын

қолдану маңызы

220

Нуганова А.Г., Шаштыгарина С.М. Білім беру мазмұнын жаңарту

жағдайында педагогтардың рефлексивтік қабілетін дамыту

225

Абдрахманова Р. Т.Дарынды балаларды айқындау мен дамыту -

шығармашылық нәтижесі

229

Анисимова О. А.Обучение детей в условиях инклюзивного образования 235

Иманова А,Н.,Абилова Е.Ф.Использование интернет-технологий для

обучения детей с ограниченными возможностями здоровья

243

Кожамберлиев Б.,Козбахова А.К.Инклюзивті білім беруді жүзеге асыру

мәселелері

246

Шилденова Т. К. Педагогтар мен мамандардың пәнаралық өзара

әрекеттестігі

252

Халидуллина М.Х. Деятельностный подход в обучении-требование

времени!

256

Клауова Г.Қ.Қазақ әдебиеті мен өзін-өзі тану пәнін ықпалдастыра оқыту

негізінде шығармашыл тұлғаны қалыптастыру

261

Агатаева А. Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілік рухани

құндылықтарға баулудың маңыхы

266

Акимбаева А.Е.География сабағында сын тұрғысынан ойлауға үйретудің

тиімділігі

270

Конференция ұсыныстары 277