6Книга

Издавач

Наслов колумни и текстови

Година

Автори

ГРАДОТ

2011

поднаслов

Столб на куќата што се урива

Едиција

Темплум

Небојша Јаконов

Интимно тежнеам кон онаа душевна кондиција во која, слободен од сета одговорност, глупоста на светот ќе ја осетам како судбина.

Карл Кра ус

Уредник на едицијата: Никола ГелевскиГрафичко уредување и дизајн: Кома

Издавач:„Темплум“

www.templum.com.mk templum@ t-home.mk

CIP – Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека „Св.Климент Охридски“, Скопје

304.4(497.7)(046)

ЈАКОНОВ, Небојша

Столб на куќата што се урива : колумни и текстови / Небојша Јаконов. -Скопје : Темплум, 2011. - 240 стр. ; 21 см. - (Едиција Градот ; 6)

ISBN 978-9989-189-90-6а) Македонија – Општествено-политички прилики – Новински прилози

COBISS.MK-ID 87761930

е д и ц и ј аГ Р А Д О Т

Небојша Јаконов

Столб на куќата што

се урива

ТемплумСкопје, март, 2011

6книга

колумни и текстови

Избра и подготви Ѕвездан Георгиевски

4

СОДРЖИНА

Ѕвез дан Ге ор ги ев ски

Да Вин чи на ма ке дон ско то но ви нарс тво ....................................................................................7

КОЛУМНИ

Ра бо та во пол за на сво ја та ште та .................................. 17

До пи рот на ма ке дон ски от Ми да ..................................23

Кич, да?!... де фи ни тив но да! ..............................................30

Нај ло шо то од Ма ке до ни ја ................................................. 37

Ќе би де ме ли све до ци на „оп шти но цид“? ..............44

КОС и УД БА, на ша суд ба ....................................................51

Са ка ле или не, осу де ни сме на мо дер ност ............ 58

Ед на скулп ту ра во вид на жи ра фа .............................. 65

„Јан ко пе тел ја ва ше“ и дру ги пес ни ........................... 72

Ко га Бо ки 13-ка ќе ста не „па ра диг ма“....................... 78

Среќ на но ва две ил ја ди и де ве та ................................... 85

Гла сот на ин те ле кту ал ни те „спон зо ру ши“ ............92

Хобс ни ко гаш не жи ве ел ов де ........................................ 98

Иден ти тет на ка фе ан ска ма са ...................................... 104

5

За ку пу ва чи те на маг ла и „по ли тич ка бас ма“ .... 110

По ли ти ка со ѕи да на од пли тар ....................................... 116

Оди ме на Марс, оди ме на Марс! ................................. 122

ТЕКСТОВИ

Му зич ка стрел ба со но ти те на Гру ев ски ............... 131

Гру е виз мот има дип ло ма од пра вен фа кул тет ...................................................................... 140

Бал на во да и „дру ги фил мо ви” .................................... 152

Ме ди ум ски те монст ру ми на вла ста ......................... 161

Фил ма џии за ед нок рат на упот ре ба .......................... 170

Ја зич на по ли ци ја за ки ри ли ца та ............................... 179

Иден ти тет без др жа ва или др жа ва со иден ти тет ................................................. 189

Реј тин зи за ша шар ди су ва ње на јав но ста ............. 198

Бло гер ска ин ти фа да............................................................ 205

Па те ри ци за на пум пан по ли тич ки реј тинг ........ 217

Ма ну: столб на згра да та што се ури ва ................... 229

6

7

Ѕвез дан Ге ор ги ев ски

Да Вин чи на ма ке дон ско то но ви нарс тво

Oва не е ре пре зен та ти вен из бор тек сто ви од но-ви нар ски от опус на Не бој ша Ја ко нов. Не е, но не пр венс тве но по ра ди суб је ктив ни те при чи ни, кои се не од мин ли ви при пра ве ње то би ло ка кви из бо-ри, а кои, со ог лед на при ро да та на при ват ни те и про фе си о нал ни те ре ла ции ме ѓу при ре ду ва чот на оваа кни га и авто рот на тек сто ви те, во овој слу-чај се мош не изра зе ни, ту ку за тоа што е оп фа тен при лич но кус пер и од од по ве ќе де це ни ски от жур-на ли стич ки опит на Ја ко нов. Ста ну ва збор за не-го ва та ра бо та во пр ви те две го ди ни од по сто е ње то на „Гло бус“ (од сре ди на та на 2007 до сре ди на та на 2009 го ди на), кои, за жал, се сов пад наа и со пос-лед ни те две го ди ни од не го ви от жи вот. Исто та ка, „Стол бот на ку ќа та што се ури ва“ не е ни те мат ски из бор, ка ко што на ло жу ва ат пра ви ла та на биб ли о-те ка та во ко ја се об ја ву ва. На по че то кот при фа тен, прин ци пот на би би о те ка та „Град“ да об ја ву ва де ла чи ја со др жи на ќе го об мис лу ва не по сред но то ур-ба но жи ве е ње, на бр гу бе ше на пу штен. И по втор но ста ну ва збор за суб је ктив ни и об је ктив ни при чи-ни. При ре ду ва чот, име но, ја иско ри сти мо ќта што

7

8

ја има, пред чи та те лот да по ме сти тек сто ви кои, пред сè, го за до во лу ва ат не го ви от вкус, а по тоа и не го ви те про цен ки за важ но ста што тие тек сто ви ја има ат. Од дру га стра на, пак, пре про чи ту ва ње то на тек сто ви те на Ја ко нов ме до ве де до па ра до ксал-но то соз на ние де ка та кви тек сто ви, тек сто ви што се од не су ва ат на прин ци пи те на ур ба на та кул ту ра и ур ба но то жи ве е ње, кај Ја ко нов, ед но став но - не-ма! Ду ри и оние тек сто ви на Ја ко нов кои го во рат за но ви те спо ме ни ци и ста туи или за не кои ар хи те-ктон ски не ду га во сти на но ви от по ли тич ки кич, тие не го во рат за гра дот, ту ку за – па лан ка та. Не бој ша Ја ко нов, ед но став но, не мо же ше да би де хро ни чар на не што што не ма, ту ку на не што што има. Си те не го ви тек сто ви се, ре чи си, со вр ше на ви ви сек ци-ја на ов деш но то па ла неч ко оп штес тво, на ов деш-на та „се ља ча а на“, што би рек ле скоп ја ни. А „се ља-ча а на та“ е со свет лос ни го ди ни од да ле че на од она што Ја ко нов го на ре ку ва Евро па. За тоа и не го ви-те ко лум ни се ста ве ни под за ед нич ки над нас лов „Европ ска па ра ла кса“. За што, чи та те лот знае де ка па ра ла кса е по ме сту ва ње то што се слу чу ва ме ѓу две все лен ски те ла пос ма тра ни од две раз лич ни точ ки. Па ра ла кса та е, зна чи, единс тве ни от на чин да се из ме ри рас то ја ни е то ме ѓу на ша та пла не та и не ко ја ѕвез да. Во слу ча јов, ме ѓу пла не та та Ма ке до-ни ја и да леч на та ѕвез да Евро па.

И са мо уште ед на тех нич ка за бе ле шка пред по че то-кот на чи та ње то на кни га та: и ко лум ни те и тек сто-ви те се да де ни по обра тен хро но ло шки ре дос лед

8

9

- од по но ви те кон по ста ри те. Кни га та се отво ра со пос лед на та не го ва ко лум на (за жал, и во бу квал на смис ла на збо рот: пос лед на та), но не се за тво ра со не го ви от прв текст, за тоа што тој текст е об ја вен да ле ку пред во оп што да се по ја ви „Гло бус“, не ка де во сре ди на та на 80-ти те го ди ни, ко га и за поч ну ва но ви нар ска та ка ри е ра на Не бој ша. Се раз би ра де-ка из бо рот тек сто ви те и ко лум ни те да се по дре дат во обра тен хро но ло шки ре дос лед е на ме рен. Не са мо за тоа што пос лед ни те, од нос но пр во по ме сте-ни те тек сто ви се, на не кој на чин, по а кту ел ни, ту ку ток му за тоа што, ако се ре ши те кни га та да ја чи та-те од по че ток, нав ле гу вај ќи во неј зи на та со др жи на ќе ја сфа ти те бес пре кор на та ана ли за на со стој би те на авто рот и ќе сфа ти те де ка Не бој ша пред че ти ри го ди ни (а се ка ко и по ра но) пи шу вал за ова што ни се слу чу ва де нес. Кни га та, се ка ко, мо же да се чи та и од по че то кот кон кра јот, и од кра јот кон по че ток, и со пре ско ци, и ди рект но во сре ди на та, за тоа што си те нас ло ви (не са мо оние што се ту ка по ме сте ни) се ви стин ски би се ри во се вкуп на та исто ри ја на ма-ке дон ско то но ви нарс тво. Тоа зна чи де ка, и по крај ку си от пер и од што го оп фа ќа овој из бор, ка ко и по-крај рас тег ли ви те кри те ри у ми што при ре ду ва чот си ги за да де за да си ја олес ни за да ча та, а и по крај за до волс тво то што ра бо та та на оваа кни га ми го пру жи во пре про чи ту ва ње то на мо ја та не од мин-ли ва ле кти ра, ова бе ше ед но од нај те шките за дол-же ни ја во мо ја та ка ри е ра. Од ед на стра на по стои не од мин ли во то се ќа ва ње на дра ги от при ја тел и ко-ле га, а од дру га фа ктот де ка и во тие оп фа те ни две

9

10

го ди ни, Ја ко нов во „Гло бус“ об ја ви око лу 150 нас-ло ви. И, ве ру вај те, ток му си те мо жеа (и тре баа) да се нај дат вко ри че ни во ед но или по ве ќе из да ни ја.

Не бој ша Ја ко нов (1955 – 2009) ре ла тив но доц на ја за поч на сво ја та но ви нар ска ка ри е ра, та му во сре-ди на та на 80-ти те го ди ни од ми на ти от век, ко га ве ќе бе ше на по че то кот на сво ја та че твр та де це-ни ја во жи во тот. Пр ва ста ни ца му бе ше днев ни от вес ник „Ве чер“, но ви стин ска та зре лост ја до жи веа во не дел ни кот „Пулс“. За по тсе ту ва ње, „Пулс“ за-поч на да из ле гу ва во ја ну а ри 1991 го ди на, зна чи пред да се из бе ре пр ви от пре тсе да тел на Ма ке до-ни ја, пред да се одр жи ре фе рен ду мот за са мо стој-ност, пред да се до не се Уста вот... „Пулс“ со сво ја та ма ла, но ви со ко про фе си о нал на еки па, ус пеа да би де ме ди ум што во го ле ма ме ра го об ли ку ва ше јав но то мис ле ње. Ту ка, Не бој ша Ја ко нов ги по ка-жа си те свои ква ли те ти, сво е то ши ро ко и те мел но обра зо ва ние (и вос пи та ние) што го по се ду ва ше „во ко ли чес тво ко е што де не ска е не воз мож но ни да им го об јас ни те на но ви те ге не ра ции тр чи мо чај но ви-на ри и ин тер нет-ин те ле кту ал ци“, ка ко што во ед на при го да ре че ко ле га та Са шо Ор да нов ски, го во реј-ќи за Ја ко нов. Ток му во тој „Пулс“ за поч нав ме да ра бо ти ме за ед но. И ра бо тев ме за ед но сè до не го-ва та пре ра на смрт. За ед но оти дов ме во „Утрин ски вес ник“, за ед но бев ме од пр ви от број во „Гло бус“. И ре чи си це ло то тоа вре ме бев ме за ед но – во кан це-ла ри ја, во ка фе а на, на те рен... За тоа и си зе мам сло-бо да да го тол ку вам не са мо не го во то де ло, ту ку и

10

11

не го ви от лик. Лич ни те ста во ви се ко гаш ги из не су-ва ше со до за на сра меж ли ва ре зер ва и Пру сти јан-ска оп шир ност, и по крај мо но лит но ста на ар гу мен-та ци ја та со ко ја рас по ла га ше. Убе ден скеп тик, се кој раз го вор, се кој на пи шан текст за не го бе ше по ве ќе про вер ка на сопс тве ни те сто ја ли шта, откол ку обид да се убе ди со го вор ни кот или чи та те лот во ис прав-но ста на не го во то гле ди ште. За тоа бе ше и та ков ре док по ле ми чар. По ле мич ки тек сто ви ка ко не го-ви те (не кои се по ме сте ни и во оваа кни га) не се и не ма да би дат ви де ни во ма ке дон ска та но ви нар ска пра кти ка. Без не по треб ни стра сти и без од виш ни на вре ди, но се ко гаш со ци ни зам кон бал кан ски те при ми тив ци од се ка ков вид, по ли тич ки, кул ту рен, ка фе ан ски... тие беа ви стин ски по ка за тел на она што се на ре ку ва вр вен ин т еле кту а ли зам, во најб ла-го род но то зна че ње на овој збор. Чуд ни се ко лум ни-те на Не бој ша Ја ко нов, ис тка е ни од нај у ба ви мис-лов ни ка ле и до ско пи, сво е вид на пре фи не та ме ша-ви на на ли бе ра лен кон зер ва ти ви зам, со вер ба во нај све ти те вред но сти на ин ди ви ду ал ни те сло бо ди и пра ва, а се пак пи шу ва ни со мно гу дух и до пад ли-вост. Вед наш по смрт та на Ја ко нов, ја имав таа ма ка да на пи шам омаж за не го. То гаш на тој текст му да-дов нас лов „Да Вин чи на ма ке дон ско то но ви нарс-тво“. Де нес, ко га вре мен ска та ди стан ца ги сти шу-ва стра сти те и чув ства та, сфа ќам де ка во оп што не сум по гре шил. На про тив. Не се се ќа вам на при мер на тол ку се стран, а тол ку ква ли те тен но ви нар ка ко Ја ко нов. Во ма ке дон ска та по но ва исто ри ја си гур-но ги не ма. Со сво и те тек сто ви Ја ко нов дла бо ко и

11

12

упо ри то ора ше по ма ке дон ска та оп штес тве на поч-ва. Но, се пак не оста ви го ле ма тра га. За тоа што не-ма ше кој да го слуш не. Не е, зна чи, го ле ма тра га та, ба рем не тол ку кол ку што би тре ба ло да би де, што ја оста ви Ја ко нов зад се бе, за тоа што аро ган ци ја та и то та ли та риз мот се глу ви за си те „нор мал но сти“. За што, па ра до ксот на „се ља ча а на та“ е во неј зи на та ми ми кри ја – кол ку по ве ќе се „ки ти“ со „ба рок ни от ур ба ни зам“, тол ку по ве ќе по ка жу ва де ка „ца рот е гол“. Ја ко нов, во таа кон сте ла ци ја и не ма ше друг из бор ту ку да би де „столб на ку ќа та што се ури ва“ (ка ко што и са ми от нас ло ви еден свој текст). Де нес, ко га Ја ко нов не е ме ѓу нас, ку ќа та е ре чи си це лос-но ур на та. Овој из бор не ма да го изв ле че Ја ко нов од не го ва та „до ми нант но мар ги нал на“ по зи ци ја, ту ку ќе би де са мо „кам че во че ве лот“ што ќе н` по-тсе ту ва де ка мо жев ме да би де ме и „нор мал ни“.

По ми наа, ре чи си, две го ди ни од смрт та на Не бој ша (11.08.2009 го ди на). Тре ба ше и мо ра ше не ко ја ва ква кни га да се по ја ви и по ра но, но не ма ше „ју нак“ ме ѓу ма ке дон ски те но ви на ри што ќе се на фа ти со ва ква за да ча. Тол ку бе ше го лем не го ви от авто ри тет, ме ѓу нас, не го ви те ко ле ги. Дол го, пре дол го се убе ду вав са ми от се бе си де ка е вред но да на пра ви чо век на-пор и да оста ви, ба рем, пост хум но, ед на по се ри оз-на тра га од ба рем мал дел од не го во то тво реш тво. Го ле ма бла го дар ност до из да ва чот, без чи ја упор на и здо дев на на стој чи вост, оваа кни га ве ро јат но не-ма ше да ста са до ра це те на из да ва чот. Знам, зна чи, де ка ба рем што се од не су ва до из бо рот на тек сто-

12

13

ви те, Ја ко нов зас лу жу ва мно гу по ре пре зен та тив но из да ние, но ова што го има те во ра це те не ма ни-ка ква ам би ци ја да го одра зи во це лост ка ко автор, ту ку по ве ќе е во функ ци ја на вра ќа ње на дол гот. За што, ре чи си сè што знам за овој пре кра сен и про-кол нат за на ет од ко го, еве, три де це нии, на овој или оној на чин, го ва дам ле бот, се то тоа го на у чив од Не бој ша Ја ко нов.

За тоа, си те зас лу ги за се то она што е до бро во оваа кни га, нор мал но му при па ѓа ат не му. Нас про ти тоа, си те гре шки, не до и ска жа но сти и би ло ка кви дру ги фа лин ки се мои.

Ѕвез дан Ге ор ги ев ски

март, 2011

13

14

15

КОЛУМНИ

16

17

Ра бо та во пол за на сво ја та ште таОваа оп се сив на, сè по ма сов на здал ди са ност да се рас пра ва, да се проб ле ма ти зи ра и да се пре­ис пи ту ва на ци о нал ни от иден ти тет на Ма ке дон­ци те, без при тоа да се ви дат и да се сог ле да ат сè по вид ли ви те зна ци де ка же сто ко ста, за кр ве но­ста на таа рас пра ва, ди рект но го под ја ду ва акту­ел ни от исто ри ски „ен ти тет“ на Ре пуб ли ка Ма ке­до ни ја, ме не ми ли чи на ко ле кти вен „дед драјв“. На ма со вен су и ци да лен опит

Не­ма­по­тре­ба­на­чо­веч­ки­от­ло­шо­ти­лак­да­му­се­при­пи­шу­ва­она­што­аде­кват­но­мо­же­да­се­об­јас­ни­ка­ко­обич­на­не­ка­дар­ност

На по ле он Бо на пар та

Слав ни от бри тан ски исто ри чар и те о ре ти чар на исто ри о граф ска та на у ка и неј зин го лем пре род-бе ник Ар нолд Тојн би сво е вре ме но ќе зак лу чи де-ка ци ви ли за ци и те и, во оп што, исто ри ски те ен ти-те ти не би ва ат уби е ни, што ќе ре че не про па ѓа ат и не ис чез ну ва ат под при ти сок од над вор, ами, по пра ви ло, вр шат са мо у бис тво. Ова што фра пи ра во вр ска со оваа зна ме ни та те за на Тојн би, а пог-лед на то од перс пе кти ва та на овие на ши ве акту ел-

18

ни тра ги ко мич ни рас пра вии око лу ма ке дон ски-от исто ри ски иден ти тет е не о бич но то чув ство, да не ка жам мор ни ча ва та не ла го да, про и ле зе на од при мис ла та де ка еве не кои, или мо же би си те за ед но, ус пе ав ме, по са мо 19 го ди ни неј зи но са-мо стој но по сто е ње, да ја пре тво ри ме Ма ке до ни-ја во на луд ни чав „пра кти кум“, во не ка ков си „ин ви во“ екс пе ри мент, вте ме лен врз Тојн би е ва та те-о рет ска до ктри на за „Ком па ра тив на исто ри ја“. Не кои, се ка ко, ќе ре чат де ка пре те ру вам, но, ќе ми про сти те, оваа оп се сив на, сè по ма сов на здал ди са-ност да се рас пра ва, да се проб ле ма ти зи ра и да се пре ис пи ту ва на ци о нал ни от иден ти тет на Ма ке-дон ци те, без при тоа да се ви дат и да се сог ле да ат сè по вид ли ви те зна ци де ка же сто ко ста, за кр ве но-ста на таа рас пра ва, ди рект но го под ја ду ва акту ел-ни от исто ри ски „ен ти тет“ на Ре пуб ли ка Ма ке до-ни ја, ме не ми ли чи на ко ле кти вен „дед драјв“. На ма со вен су и ци да лен опит. Да не ре чам де ка на нес-по рен „rigor mortis“, по ве ќе из вр ше но та кво са мо-у бис тво, ми за ли чу ва тоа ко га офи ци јал но пр ви от ар хе о лог во др жа ва та, „флам бо јант ни от“ ди ре ктор на Упра ва та за за шти та на кул тур но то нас ледс тво Па ско Куз ман, јав но, на те ле ви зи ска де ба та, пра ви бу да ла од се бе и се све ду ва на псев до и сто ри чар и „њу ејџ“ ар хе о лог од ма шта бот на „ака де мик“ Ду-шко Але ксов ски (или би ло кој од оние сил ни шу-тра ци со „епо хал ни те о рии“ што де фи ли ра ат кај Јан ко „бу рег џи ја та“ или кај Ми лен ко), а со еп тен „на уч ни“ те зи од ти пот де ка де неш ни ве Ма ке дон-ци, пред сè од чи сто по ли тич ки ин те рес, не и зо-став но и со се та на стој чи вост мо ра да се из бо рат

19

за сво ја та ет нич ка вко ре не тост во суп стра тот на ан тич ки те Ма ке дон ци (де мек, ве ли но во пе че ни-от „по ли ти чар“ и екс перт за ме ѓу на род на по ли-ти ка Па ско, та ка ќе сме си ја зац вр сте ле по зи ци-ја та во спо рот око лу име то со со сед на Гр ци ја). Се ка ко, за не кои, не дај бо же, по греш но да не го про тол ку ва ат по го ре ка жа но во, вед наш да се из јас-нам де ка ме не лич но фе но ме нот на та ка на ре че на та „бу ке фа ли за ци ја“ и „ан ти кви за ци ја“ во оп што не ме из не на ду ва и не ме за чу ду ва, ба рем не до точ ка та да тре ба да из на о ѓам не ка кви „ме та фи зич ки“ тол ку-ва ња за нив но то про ја ву ва ње. Што ќе ре че, ни што но во во овој гло ба ли зи ран, „пост мо де рен“ свет на се оп шти „си му ла крии“ и „ими та ции“. Са кам да ка-жам, де мек – се ра бо ти за без број па ти до се га ви де на ма ни фе ста ци ја на ек стре мен на ци о на ли зам на по-ле то на исто ри о гра фи ја та и исто ри ски те па ра диг-ми што ва жат во не кое оп штес тво. Впро чем, чи нам де ка глав ни на та ре ле вант ни те о ре ти ча ри од по о-дам на се сог ла су ва ат де ка на ци о на лиз мот, мо же би по ве ќе од сè дру го, са ка да си се за ни ма ва ток му со ми на то то на сво ја та воз љу бе на на ци ја и тоа, нај че-сто, та ка што вр ши „ин тер вен ции“ во по сто еч ка та на ци о нал на исто ри ја или, пак, смис лу ва не ка ква со се ма „но во ком по ни ра на“ ме та-исто ри ја, прог ла-су вај ќи ја онаа прет ход на та за лаж на и за про из вод на за го вор на раз но-раз ни „не при ја тел ски“ си ли. Е, се га – ако ве ќе са ка ме точ но да ја ди јаг но сти ци-ра ме акту ел на ва ма ке дон ска „на ци о на ли стич ко-исто ри ска“ за бе га ност – јас не се сме там за та ков поз на вач на ма те ри ја та та да мо жам да се опре де-лам за раз лич ни те „ети о ло гии“ што ги за ста пу ва-

20

ат раз лич ни те за пад но е вроп ски те о рет ски „шко-ли“ што се има ат за ни ма ва но со на ци о на лиз мот. Име но, на па ти ми се чи ни де ка во на ши ов слу чај, мо же би, се во пра во „при мор ди ја ли сти те“ кои ве-лат, ка ко пр во, де ка на ци о на лиз мот е об је кти вен со ци о ло шки и исто ри ски фе но мен и, ка ко вто ро, де ка тој до ста че сто е исто ри ски „пре де тер ми ни-ран“. Оти, не ли, јас но е де ка сме има ле „за гу ле но“ и за доц не то на ци о нал но зре е ње при што, да би де ра бо та та уште по зап ле тка на, очиг лед но ја има ме и таа не сре ќа и оние „нај но ви те“ исто ри ски и ге о по-ли тич ки про це си (да ре че ме, ете, ток му спо рот со Гр ци ја) да не ни се баш осо бе но нак ло не ти, до пол-ни тел ни зго ле му вај ќи ја на ша та на ци о нал на фру-стри ра ност.

Од дру га стра на, суб је ктив но по ова пра ша ње од се ко гаш сум по ка жу вал по го ле ми сим па тии, да ре че ме, за мо дер ни стич ка та до ктри на на еден Ер нест Гел нер. Но, кој ќе го знае да ли е баш точ-на оцен ка та де ка тоа што де фи ни тив но си оста-нав ме „се ља ци“, „фолк ло ри сти“, со еден збор „пред мо дер на со ци јал на стру кту ра“, е глав на-та при чи на што еве тол ку те шко се сна о ѓа ме со на ци о на лиз мот кој, ина ку, спо ред Гел нер, си го смис ли ле праг ма тич ни те „за пад ња ци“ ка ко крај-но „ути ли тар на на пра ви ја“ то гаш ко га, во вре ме-то на ин ду стри ска та ре во лу ци ја, им би ла по треб-на по го ле ма со ци јал на ко хе зи ја во оп штес тво то. Приз нав по го ре де ка сум ла ик по пра ша ње то на на ци о на лиз мот, ар но ама во из ми на ти ве го ди-

21

ни (осо бе но во пос лед ни ве три) чи нам, си те ние во Ма ке до ни ја до бив ме при ли ка да ста не ме ви-стин ски екс пер ти (до кол ку са кав ме, се ка ко, и до-кол ку во тоа не нè по пре чу ва ше вро де на та ин-те ле кту ал на мр зе ли вост и пос ло вич ни от по ли-тич ки опор ту ни зам) за ме сто то и уло га та што во од нос на овој фе но мен го има ат „оп штес тве ни те ели ти“, осо бе но оние по ли тич ки те. Име но, не са-кам во оп што ни ту да рас пра вам (ка ко Куз ман, на при мер) око лу тоа да ли „ши фту ва ње то“ кон ан-ти ка та ја на ра ча и ја во ди не кој друг, а не акту ел-на ва вла де ач ка гар ни ту ра во зем ја ва (онаа иста-та, не ли, што за по ди га ње на ве ле ле пен спо ме ник на Але ксан дар Ве ли ки во Скоп је е под го тве на да по тро ши де се ти на ми ли о ни евра на род ни па ри). Она што при тоа ми оста ну ва не јас но, а прет по ста-ву вам и на мно гу ми на дру ги во зем ја ва, е ка ков е „мо ти вот“ на ова агре сив но „со ци јал но ин жи нерс-тво“ (ка ко што би ре кол ра ди кал ни от кри ти чар на на ци о на лиз мот Ерик Хобз ба ум, за ко го, не ли, „на-ци о нал ни те те ми“ не ма ат ама баш ни ка ква вр ска со об је ктив на та ре ал ност на оп штес тво то) што на пла нот на „исто ри ска та па ра диг ма“ ни го сток ми ВМРО-ДПМНЕ на Гру ев ски. Да ли ста ну ва збор за фа моз ни от „исто ри ски де фект“ на оваа пар ти ја и неј зи ни те след бе ни ци - кои са мо се прет ста ву ва ат за мо дер ни европ ски де мо хри сти ја ни, а во ос но ва се ти пич ни бал ка но ид ни на ци о на ли стич ки бу ка чи – или, пак, во пра ша ње е ед на со се ма но ва ни јан са. Мис лам ту ка, не ли, на онаа те за де ка „Гру е виз мот“ и гру е ви сти те се всуш ност мно гу по о пас ни по сво-

22

и те на ка ни, а со тоа што има ат се ри оз на на ме ра (по ткре пе на со „пре род бе нич ка про гра ма“) ко неч-но да ги ос тва рат иде а ли те на сво и те источ ни ци, исто ри ска та ВМРО (осо бе но во вре ме то по по ра-зот на Илин ден ско то во ста ние) да ста нат „др жа ва во др жа ва“ или „др жа ва над др жа ва та“, а со тоа што сво и те за тво ре ни „ми кро“ пар ти ски стру кту ри ма-кси мал но ќе ги „ин тер по ли ра ат“ и по и сто ве тат со „ма кро“ стру кту ра та на це ло куп но то ма ке дон ско оп штес тво. Опит по кој, ба рем тоа би тре ба ло да ни ста не јас но, од ли бе рал но-де мо крат ско устројс-тво во зем ја ва не ма да оста не ни ту ка мен на ка мен. Се ка ко, мо ти вот и ба зич на та на ме ра на не кој оп-штес твен „про ект“ не се ко гаш е и нај пре суд но то не што за не го во то ус пеш но ос тва ру ва ње. Се ко гаш, не ли, оста ну ва и пра ша ње то на ка дар но ста не што да се на пра ви. А ќе ми про сти те, овие на Ко љо Гру-ев ски од ден во ден сè по ве ќе ка ко да се по ка жу ва-ат де ка не се баш од оние нај ка дар ни те. На мис ле-ње сум, де мек, оти оваа смеш на „ан ти кви за ци ја“ кај и да е, ед наш бел ким ќе нè од ми не без по се ри оз но да го оште ти ве ќе по при лич но раз ви е но то и со зре-а но ма ке дон ско на ци о нал но би тие. Но, што ако не нè од ми не? Па во тој слу чај ни ко му ни што. Ма ке-дон ска та на ци ја, ма ке дон ски от „исто ри ски ен ти-тет“, име но, не би бил ни пр ви от ни пос лед ни от во исто ри ја та, што би ре кол Тојн би, што не по ло жил не кој од те сто ви те и иску ше ни ја та на кое вре ме то по сто ја но ја из ло жу ва се ко ја чо веч ка за ед ни ца.

23. 06. 2009

23

До пи рот на ма ке дон ски от Ми да

Овој на ши ов мо де рен ма ке дон ски Ми да не шта­та што ќе му дој дат в ра це оче биј но ги пре тво ра не во зла то, ами во ед на, ка ко да ка жам, ина ква, со се ма пот це не та, од лу ѓе то ду ри пре зре на „ма­те ри ја“ (иа ко ја соз да ва ат на дне вно фре кфент на ба за, би ло бу квал но, ка ко ме та бо ли ски „ек скри­мент“, би ло во ме та фо рич на смис ла – ка ко про­дукт на ин те ле кту ал но­вер бал на актив ност)

Сле деј ќи го во овие не це ли три го ди ни вла де е-ње то на ВМРО-ДПМНЕ, од по о дам на сум на мис-ле ње – ду ри и по ве ќе од тоа, дла бо ко сум убе ден - де ка на стој чи ви от, по не ко гаш ду ри и ве хе мен-тен, „ре во лу ци о нер но“ фор ма ти ран обид на оваа стру кту ра сво ја та пар ти ска по ли тич ка аген да ма-кси мал но да ја ин тер по ли ра во си те стру кту ри на ма ке дон ско то оп штес тво, на кра јот ќе ре зул ту ра во су штин ско под ја ду ва ње, де ка па ци ти ра ње на са ма та до ктри нар на ос но ва, на ли бе рал но-де мо-крат ско то устројс тво то што се до го во рив ме де ка ќе го гра ди ме во на ша ва др жа ва по неј зи но то оса-мо сто ју ва ње во 1991 го ди на. За вол ја на ви сти на та, мо рам да приз на ам де ка мис лев оти ста ну ва збор за про цес, де мек за не што што ќе ус ле ди по по долг

24

пер и од, што ќе ре че це ла та ра бо та ја за мис лу вав по ве ќе ка ко „те о рет ска прет по ста вка“, да не ка жам ка ко „го вор на фи гу ра“ во об јас ну ва ње то на „тех но-ло ги ја та“ на вла де е ње то од стра на на Гру е ви сти те. Е, се га, по бр гу откол ку што се на де вав ме, из ле зе де-ка не ста ну ва ло збор баш за „figure of speech“, ами де ка не кои од „ве ме ре то“ ве ќе по три го ди ни вла де-е ње кон ста ти ра ат де ка се ри оз на преч ка за тие де-фи ни тив но да го за о кру жат сво јот пре род бе нич ки опит со др жа ва ва е по сто еч ки от ма ке дон ски Устав. Мис лам, не ли, на де но ви ве акту ел ни те бес при зор-ни на па ди врз Устав ни от суд на Ре пуб ли ка Ма ке-до ни ја, а по по вод оце ну ва ње то за не у став но во ве-ду ва ње то на ве ро у че ни е то во учи ли шта та. Име но, не са мо, ка ко што се ве ли, на ов деш ни те врап чи-ња, ами и на ар ми ја та на „след бе ни ци“ на ВМРО-ДПМНЕ, све де ни на вен три ло квент ни, збо ру вач ки па па га ли, им е со вр ше но јас но де ка она што тол ку за па ле но го го во ри Вла тко Ѓор чев има са мо фор-мал на вр ска со ин сти ту ци ја та на Устав ни от суд. Во пра ша ње е, брат ја, Уста вот. По точ но еви дент но то соз на ние, ако ве ќе не и опе ра тив на ин тен ци ја за не го во све ду ва ње или на чи сто фор мал на, не об вр-зу вач ка рам ка на ме сто ко ја со си те мот ре ал но ќе ра ко во ди „по ли тич ка та вол ја“ на пар ла мен тар но то мно зинс тво или, ако ве ќе не мо же та ка, тој до ку-мент те мел но да се ви до из ме ни и во не го нај ди рект-но, не скри е но да се вгра ди иста та таа „по ли тич ка вол ја“ на вла де ач ка та пар ти ја што сво јот ле ги ти ми-тет го кре пи на мно зинс тво то гла со ви од еле кто-ра тот (фа моз ни от вмров ски ал ге бар ски „по у чак“

25

за тоа ка ко три е се ти на и ку сур от сто ста ну ва ат сè). Од по го ре ка жа но во е со вр ше но јас но, мис лам, зо-што е бес пред мет но во оп што да се вле гу ва во по-ле ми ка со Ѓор чев и дру ги те вмров ски „ка дри“ што де но ви ве се про из не соа со на па ди врз Устав ни от суд. Тие тоа, впро чем и го са ка ат отво рај ќи та ка „бре ша“ за при ро да та и есен ци ја та на уста вот да го во ри кој ќе стиг не (тие ве лат: сво јот збор не ка го ка же и „на ро дот“), вклу чу вај ќи ги, не ли, и оние скоп ски та кси сти кои, ашкол сун, иста пу вај ќи де но-ви ве про тив без бож ни ци те и ате и сти те, зор но ни по ка жаа де ка, освен за по пол ну ва ње то на ти ке ти во спорт ски те кла дил ни ци, очиг лед но се ка дри и опит ни и за мно гу по со фи сти ци ра ни ин те ле кту ал-ни дис цип ли ни, од устав но прав на та те о ри ја па сè до фи не си те на те о ло шка та ско ла сти ка (ете што ти е ми ле ни ум ски кул ту рен кон ти ну и тет – во Лон дон, име но, ве лат, со та кси сти те мо жеш да раз го ва раш са мо за вре ме то).

Се ка ко, пог лед нат од чи сто по ли тич ки ас пект, ва-кви от раз вој на не шта та и не би тре ба ло не што осо-бе но да нè за чу ду ва. Ко неч но, не ли, пу сти от ма ке-дон ски Устав ни ко гаш не ни мо же ше да се на де ва на ни што осо бе но до бро од ед на по ли тич ка устрој-ба ка ко ВМРО-ДПМНЕ, ко ја го ди ни на на зад, да ре-че ме, ги по ткре пу ва (мо же би не про грам ски, ама на ре то рич ки план де фи ни тив но) ста но ви шта та де ка дел од про ме ни те што се на пра ви ја во нај ви со ки от пра вен акт во др жа ва ва во нај ма ла ра ка се из ну де-ни, на мет на ти, не се по вол ја на „на ро дот“. Осо бе но

26

оние што ус ле ди ја по Охрид ски от ми ро вен до го вор. Но, уста вот, кон сти ту ци о нал но ста, ка ко што е поз-на то, не е са мо обич на прав на ма те ри ја. Не ка ков за кон ски текст што про из ле гол од одре де на исто-ри ско-по ли тич ка кон сте ла ци ја, од не ка ков прост рас по ред на мо ќта и си ли те ме ѓу раз но род ни по-ли тич ки агре га ти што дејс тву ва ат во одре ден плу-ра лен, де мо крат ски по ли тич ки ам би ент. Иде ја та на кон сти ту ци о нал но то уре ду ва ње на опш стес тве-ни те за ед ни ци, име но, има и мно гу под ла бо ка, да не ка же ме фи ло зоф ска ди мен зи ја, ако са ка те ве ќе и спо ред тоа што со овој по им се ко гаш авто мат ски се по вр зу ва со те о рет ски те источ ни ци на за пад-но е вроп ска та про све ти тел ска мис ла То мас Хобс и Џон Лок. Осо бе но со овој вто ри ов – фи ло зоф кој, раз мис лу вај ќи за при ро да та на лу ѓе то и на нив ни-те за ед ни ци, прв во ед на мо дер на смис ла те о рет ски го де фи ни рал, ме ѓу дру го то, прин ци пот на вла де е-ње то на за ко ни те и на пра во то, но и важ но ста на огра ни чу ва ње то на ар би трар на та моќ на оние што во сво и те ра це ја др жат вла ста, по ли тич ка та моќ во одре де на за ед ни ца. И да. Да не за бо ра вам, се-ка ко - чо ве кот кој ка ко те мел на вред ност на се кое до бро ор га ни зи ра но оп штес тво ја по ста ву ва це лис-хо но ста, ра ци о нал но ста на чо веч ки те по стап ки. Е ту ка, чи нам – во вр ска со ра ци о нал но ста - спо-ме на ти те проб ле ми што во мо мен тов ги има со Уста вот вла де ач ка та ВМРО-ДПМНЕ до би ва ат и ед на дру га, мно гу, мно гу пос ло же на ди мен зи ја, а во кон текст на евен ту ал но то де те кти ра ње на „ге-не рал на ли ни ја“ во по ли тич ко то де лу ва ње на оваа

27

пар ти ја, ко ја ка ко ве ќе од по о дам на да за фа ти да че ко ри по стап ки со се ма спро тив ни од му дри те со ве ти на Џон Лок. Са кам да ка жам, „де ка па ци ти-ра ње то“ на одре де на ин сти ту ци ја, оп штес тве на ка-те го ри ја или на не кој вред но сен по сту лат ка ко ко-не чен ефект од по те зи те на вмров ци те не го бе ле-жи ме за прв пат се га во слу ча јов со Устав ни от суд. Гру ев ски и не го ви те, ќе се сог ла си те, во сво јот не-за пир лив, „ре во лу ци о не рен“ по ли тич ки „сто че-кор“, зад се бе ве ќе има ат ба ја ги ва кви по сти га ња. Еве, на при мер, и „моќ на та“ МПЦ ко ја, чи нам, по-дед на кво ка ко и Устав ни от суд, бе ше трес на та од зем ја, обез ли че на, све де на на „по мо шен кор пус“ со це ла ва оваа ха ла бу ка око лу на вод ни от за го вор на „ко му њар ски те ин ста ла ции“ за да се ур нат ре-форм ски те и пре род бе нич ки за фа ти на вла ста. Са ка те уште при ме ри? Па до бро, еве, та ка на ре че-ни те „егеј ци“ (за „тро ше ње то“ на ал бан ски те ко а-ли ци о ни парт не ри, не ли, не са кам ни да го во рам). Гру јо во еден по тег, до де ка треп неш, ги истро ши, ги „ис па ри“ нив ни те по ве ќе де це ни ски мач ни ор-га ни за ци ски на по ри во еден европ ски пра вен кон-текст да се из бо рат за чо веч ки те пра ва што им се од зе ме ни по Гра ѓан ска та вој на во Гр ци ја, ста вај ќи ги си те здру же ни ја на бе гал ци те од егеј ска Ма ке-до ни ја во функ ци ја на нај о би чен вмров ски „сус-пен зор“ (оној што во га ќи те го но сат спор ти сти те во оние гру би те спор то ви), а во рам ки на не го ва та на вод но „фај тер ска“, а во су шти на не до вет на, „по-ли ти кан ска“ та кти ка ем стра те ги ја што це ло вре ме ни ја про да ва за не ка кво си кон зи стент но во де ње

28

на спо рот око лу име то што го има ме со со сед на Гр ци ја. Или, са ка те, евен ту ал но, да ги спо ме нам ма ли те ет нич ки за ед ни ци и нив ни те по ли ти чи ре-пре зен ти, кои Гру ев ски, ну деј ќи им сво е вре ме но не ка кви маг ли за од на пред обез бе де ни кво ти во Пар ла мен тот, ги пре тво ри бу квал но во нај о бич ни ста ти сти за сли ка ње (за „ма со вки“ со под нас лов „Нај ши ро ка ко а ли ци ја за по до бра Ма ке до ни ја“). Са ка те уште? За сес ло вен ски те про све ти те ли, за Св. Кли мент? За сто лет на та мач на бор ба за по-твр ду ва ње на ма ке дон ска та ја зич на авто ном ност во рам ки на сло вен ски от кул ту рен круг што пре-ку тру па ста на „ко ла те рал на ште та“ на откри ти е то де ка вмров ски от „на ци о на лен пре по род“ мо же бај-ги да оќа ри и да се за си ли и од раз но-раз ни бу да-ле сти те о рии оти се та пла не тар на ци ви ли за ци ја, кул ту ра и пис ме ност по тек ну ва ат што од ан тич-ки те и пре дан тич ки те Ма ке дон ци, а што бо га ми и од оној по се бен вид аме би кои уште во Пле и сто-це нот раз ви ле ма ке дон ски на ци о на лен иден ти тет. Не знам, ина ку, ка ко вам тоа ви изг ле да, ама ме не оваа не со пир ли ва, не ба ре кон вул зив на скло ност на „гру е виз мот“ да тро ши и уни шту ва сè што ќе до пре нај ве ќе ме по тсе ту ва всуш ност на оној сла-вен мит за не среќ ни от фри ги ски крал Ми да, ко го бо го ви те го на гра ди ле, или по до бро ка жа но го каз-ни ле со спо соб но ста сè што ќе до пре - вклу чу вај ќи ја и хра на та што са кал да ја вку си - да се пре тво-ра во зла то (не ка ми про стат „гру е ви сти те“ што се по ви ку вам на елин ски мит, ама име ну ва ни от Ми-да, на вод но имал не ка кви вр ски и со ан тич ка Ма-

29

ке до ни ја, и тоа не са мо пре ку та тко му Гор диј, чие вр зоп че она ка слав но ќе го пре се че го ле ми от ни Але ксан дар). Со таа раз ли ка, не ли, што овој на ши-ов мо де рен ма ке дон ски Ми да не шта та што ќе му дој дат в ра це (скло ност што про фе сор Фрч ков ски во кам па ња та ја де фи ни ра ка ко „син дром Ба тко Ѓор ѓи ја“) оче биј но ги пре тво ра не во зла то, ами во ед на, ка ко да ка жам, ина ква, со се ма пот це не та, од лу ѓе то ду ри пре зре на „ма те ри ја“ (иа ко ја соз да ва-ат на дне вно фре кфент на ба за, би ло бу квал но, ка ко ме та бо ли ски „ек скри мент“, би ло во ме та фо рич на смис ла – ка ко про дукт на ин те ле кту ал но-вер бал на актив ност). Страв ми е са мо де ка ова „из ме те ње“ мо же би и не ма ди рект на вр ска со Ни ко ла Гру ев ски (кој е, очиг лед но, са мо мал ку по вешт по ли тич ки опор ту нист ко го, чи нам, го ин те ре си ра единс тве но вла ста), ту ку со оние кои тол ку здуш но го под др жу-ва ат и го чи нат не го ви от „на ро ден фронт“ во фор-ми ра ње. Тие, пред си те, ка ко да са ка ат да жи ве ат во еден изо ли ран, гом ни кав свет – те мел но ис праз нет од се ка ква есен ци јал на, раз ум на со др жи на. Осо бе-но од оние (ка ко уму ва ња та на Џон Лок, на при-мер) што на не кој на чин би мо же ле да нè по вр зат со „го ле ми от“ над во ре шен свет. Тоа, изг ле да, е со-нот на се кој ов де шен про вин ци а лен ме ди о кри тет. Сон што Гру ев ски – тан те за тан те - са мо им го ис-пол ну ва.

28.04.2009

е д и ц и ј а

1книга

2книга

3книга

4книга

5книга

НЕРЕД ИГРОТЕСКА

КРАДАТ ГРАД!

13 автори

14 автори

разговори и сатири за Ск 2014

зборник текстови

АРХИТОРТУРА & ГРОБАЛИЗАЦИЈА

скопски приказни ОД 2014

ГРАДОТ И ИДНИНАТА

Никола Гелевски

ПАНДАЛФ ВУЛКАНСКИ

БОГДАН БОГДАНОВИЌ

текстови за градот

Низ целата своја новинарска кариера Небојша Јаконов (1966–2009) не правеше ништо друго, туку вивисекција на овдешното паланечко општество, на овдешната „сељачаана“, што би рекле скопјани. Парадоксот на „сељачааната“ е во нејзината мимикрија – колку повеќе се „кити“ со „барокниот урбанизам“, толку повеќе покажува дека „царот е гол“. Не е голема трагата што ја остави Јаконов зад себе, барем не толку колку што би требало да биде, зашто ароганцијата на паланката е речиси непробивна. Овој избор нема да го извлече Јаконов од неговата „доминантно маргинална“ позиција, туку ќе биде само „камче во чевелот“ што ќе нѐ потсетува дека можевме да бидеме и „нормални“.