Бөек Тукай Бөек Тукай Ватаны, син, Ватаны, син,

Арча!Арча!

Хөрмәтле дуслар !Хөрмәтле дуслар ! Кем генә яратмый икән туган ягын. Кем генә яратмый икән туган ягын.

Бөек якташыбыз Габдулла Тукай туган Бөек якташыбыз Габдулла Тукай туган җиргә чиксез мәхәббәтен болай җиргә чиксез мәхәббәтен болай тасвирлаган:тасвирлаган:

"Бу дөньяда, бәлки, күп-күп эшләр "Бу дөньяда, бәлки, күп-күп эшләр күрдем, Билгесездер, кая ташлар бу күрдем, Билгесездер, кая ташлар бу тәкъдирем; Кая барсам, кайда торсам, тәкъдирем; Кая барсам, кайда торсам, нишләсәм дә, Хәтеремдә мәңге калыр нишләсәм дә, Хәтеремдә мәңге калыр туган җирем".туган җирем".

Унынчы гасыр башларында ук Болгар Унынчы гасыр башларында ук Болгар дәүләтен төньяктан саклау өчен хәрби дәүләтен төньяктан саклау өчен хәрби ныгытма итеп нигез салынган Арча үзе ныгытма итеп нигез салынган Арча үзе дә һәм аның тирәсендә бер-бер артлы дә һәм аның тирәсендә бер-бер артлы төзелеп киткән эре-ваклы авыллар чын-төзелеп киткән эре-ваклы авыллар чын-чыннан танымаслык булып чыннан танымаслык булып үзгәрделәрле. Арча ягы -үзгәрделәрле. Арча ягы -республикабызның олы тарихлы, мәшһүр республикабызның олы тарихлы, мәшһүр кешеләре белән дан тоткан иң зур кешеләре белән дан тоткан иң зур районнарның берсе. Туган җирне ярату, районнарның берсе. Туган җирне ярату, туган туфракка зур мәхәббәт шулай туган туфракка зур мәхәббәт шулай олылый безнең ягыбызны.олылый безнең ягыбызны.

Язмыш, тормыш безне кай тарафларга Язмыш, тормыш безне кай тарафларга алып китсә дә, тәүге сулыш алган, буй алып китсә дә, тәүге сулыш алган, буй җитеп, дөнья көтә башлаган төбәгебезне җитеп, дөнья көтә башлаган төбәгебезне оныта алмыйбыз һәм туган җирне оныта алмыйбыз һәм туган җирне сөюебез, аның чын патриотлары сөюебез, аның чын патриотлары булуыбыз белән хаклы горурланабыз, булуыбыз белән хаклы горурланабыз, ата-бабаларыбызның ^борынгыдан ата-бабаларыбызның ^борынгыдан килгән күркәм гореф-гадәтләрен, матур килгән күркәм гореф-гадәтләрен, матур эшләрен яңа эчтәлек белән баетабыз.эшләрен яңа эчтәлек белән баетабыз.

Арча ягы күптәннән инде үзенең мәгърифәтчеләре, язучылары, артистлары Арча ягы күптәннән инде үзенең мәгърифәтчеләре, язучылары, артистлары

һәм башка күренекле кешеләре күп булуы белән дан тоткан яклардан санала. һәм башка күренекле кешеләре күп булуы белән дан тоткан яклардан санала. Офыгыбызны яктыртып, балкып торган Габдеңнасыйр Курсави, Шиһабетдин Офыгыбызны яктыртып, балкып торган Габдеңнасыйр Курсави, Шиһабетдин Мәрҗани, Шәмсетдин Күлтәси, бөек Тукай, Татарстанныү халык язучылары Мәрҗани, Шәмсетдин Күлтәси, бөек Тукай, Татарстанныү халык язучылары Галиәсгар Камал, Гомәр Бәширов, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиев, Галиәсгар Камал, Гомәр Бәширов, Гариф Ахунов, Мөхәммәт Мәһдиев, күренекле язучыларыбыз Мәхмүт Гәләү, Госман Бакиров, Мостафа Ногман, күренекле язучыларыбыз Мәхмүт Гәләү, Госман Бакиров, Мостафа Ногман, Рафаэль Төхфатуллин, Диас Вәлиев һәм башкалар Арча районында туып Рафаэль Төхфатуллин, Диас Вәлиев һәм башкалар Арча районында туып үскәннәр.үскәннәр.

Гариф Ахунов әйткәнчә, бу язучыларның таҗы - бөек Тукай.Гариф Ахунов әйткәнчә, бу язучыларның таҗы - бөек Тукай. Шунысы күңелле, Арча җирендә илһам чишмәсе саекмый. Арча ягы Шунысы күңелле, Арча җирендә илһам чишмәсе саекмый. Арча ягы

милләтебезгә Татарстанның халык артистлары Нәгыймә Таҗдарова, Шамил милләтебезгә Татарстанның халык артистлары Нәгыймә Таҗдарова, Шамил Әхмәтҗанов, Гөлзада Сафиуллина, Айдар Файзрахманов, күренекле эстрада Әхмәтҗанов, Гөлзада Сафиуллина, Айдар Файзрахманов, күренекле эстрада артистлары Рәбига Сибгатуллина, Люция Хәсәнова, Рөстәм Закиров, Фердинат артистлары Рәбига Сибгатуллина, Люция Хәсәнова, Рөстәм Закиров, Фердинат Фәтхрахманов, Гәбделфәт Сафин кебек һәм башка күп кенә талантлы Фәтхрахманов, Гәбделфәт Сафин кебек һәм башка күп кенә талантлы артистларын бирде.артистларын бирде.

Арча ягына әдипләребезнең һәм композитор-ларыбызның игътибарын һәм Арча ягына әдипләребезнең һәм композитор-ларыбызның игътибарын һәм җылы карашын без нык сизәбез. Безнең якка күренекле шагыйрьләребез җылы карашын без нык сизәбез. Безнең якка күренекле шагыйрьләребез Габдулла Тукай, Сибгать Хәким, Хәсән Туфан, Мәхмүт Хөсәен, Мостафа Габдулла Тукай, Сибгать Хәким, Хәсән Туфан, Мәхмүт Хөсәен, Мостафа Ногман, Наил Касыймов, Флера Гыйззәтуллина, композиторларыбыз Сара Ногман, Наил Касыймов, Флера Гыйззәтуллина, композиторларыбыз Сара Садыйкова, Луиза Батыр-Болгари, Фәрит Хатипов һ.б. үзләренең күп кенә Садыйкова, Луиза Батыр-Болгари, Фәрит Хатипов һ.б. үзләренең күп кенә җырларын багышладылар.җырларын багышладылар.

Арча халкы шигъри һәм җырлы халык. "Халык зур уя, көчле ул, дәртле ул, Арча халкы шигъри һәм җырлы халык. "Халык зур уя, көчле ул, дәртле ул, моңлы ул, әдип ул, шагыйрь улдип!" - бик урынлы әйткән Тукаебыз. Моның моңлы ул, әдип ул, шагыйрь улдип!" - бик урынлы әйткән Тукаебыз. Моның хаклыгына без бүген аеруча нык инанабыз.хаклыгына без бүген аеруча нык инанабыз.Үзешчән шагыйрьләребез һәм композито рларыбыз тарафыннан районыбызга Үзешчән шагыйрьләребез һәм композито рларыбыз тарафыннан районыбызга багышланган дистәләрчә җырлар язылды. Аларны район халкы җылы кабул багышланган дистәләрчә җырлар язылды. Аларны район халкы җылы кабул итте һәм алар еш кына смотр-конкурс, фестиваль, бәйрәм концертларында итте һәм алар еш кына смотр-конкурс, фестиваль, бәйрәм концертларында башкарылалар, Һәвәскәр һәм профессионал артистлар репертуарында ныклы башкарылалар, Һәвәскәр һәм профессионал артистлар репертуарында ныклы урын алдылар.урын алдылар.

Арча муниципаль район башлыгыАрча муниципаль район башлыгыА.Ә.НазировА.Ә.Назиров

Килегез сез Арча Килегез сез Арча якларына!якларына!

Арча төбәге кешеләр тарафыннан безнең Арча төбәге кешеләр тарафыннан безнең

эрага кадәр үк үзләштерелә башланган. эрага кадәр үк үзләштерелә башланган. Археологларның раслауларына караганда, Археологларның раслауларына караганда, Казансу елгасы бассейны Казансу елгасы бассейны X X йөздә татар йөздә татар халкының борынгы бабалары болгарлар халкының борынгы бабалары болгарлар тарафыннан ныклап үзләштерелгән. тарафыннан ныклап үзләштерелгән. Болгарларның чик буе ныгытмасы буларак Болгарларның чик буе ныгытмасы буларак Арчага Арчага XIII XIII йөз башларында нигез салына. йөз башларында нигез салына. Арчага Арчага X X гасыр башында ук нигез салынган гасыр башында ук нигез салынган дигән караш та бар. Казан ханлыгы дигән караш та бар. Казан ханлыгы дәверендә ул яңа административ-дәверендә ул яңа административ-территориаль берәмлек — Арча территориаль берәмлек — Арча даругасының үзәге. Аннан соңгы дәвердә даругасының үзәге. Аннан соңгы дәвердә Арча крестьяннарның җир һәм азатлык Арча крестьяннарның җир һәм азатлык өчен, социаль, милли һәм дини изүгә каршы өчен, социаль, милли һәм дини изүгә каршы күп санлы баш күтәрүләрнең шаһиты була.күп санлы баш күтәрүләрнең шаһиты була.

1930 елдан ул Татарстанның Арча районы 1930 елдан ул Татарстанның Арча районы үзәге.үзәге.

ГербыГербы

ФлагыФлагы

Арча гимныАрча гимныФлера Гыйзззтуллина сузләре Флера Гыйзззтуллина сузләре Риф Гатауллин көеРиф Гатауллин көеИлһам нуры чорнап ала,Илһам нуры чорнап ала,Ак каеннар шаулап яфрак яра.Ак каеннар шаулап яфрак яра.Изге манаралар күккә ашып,Изге манаралар күккә ашып,Азан әйтеп таңны каршы ала.Азан әйтеп таңны каршы ала.Кушымта:Кушымта:Ак каеннар Ватаны, син, Арча!Ак каеннар Ватаны, син, Арча!Илһамият Ватаны син, Арча!Илһамият Ватаны син, Арча!Изге моңнар Ватаны, син, Арча!Изге моңнар Ватаны, син, Арча!Ватанымның ал таңы, син, Арча!Ватанымның ал таңы, син, Арча!һәр юлчыга яшел яфрак изәп, һәр юлчыга яшел яфрак изәп, Арча жырын жырлый ак каен. Арча жырын жырлый ак каен. Мөхөммәттәй затлы тугая телем. Мөхөммәттәй затлы тугая телем. Халкым кебек тугры Тукаем! Халкым кебек тугры Тукаем! Кушымта:Кушымта:Бөек Тукай Ватаны, син, Арча! Бөек Тукай Ватаны, син, Арча! Мөхәммәтләр Ватаны, син, Арча! Мөхәммәтләр Ватаны, син, Арча! Ай-йолдызлар Ватаны, син, Арча! Ай-йолдызлар Ватаны, син, Арча! Ватанымның ал таңы, син, Арча!Ватанымның ал таңы, син, Арча!Җидегән чишмәләрдән ургылган моң,Җидегән чишмәләрдән ургылган моң,Яшьлегенә, Арча, кыйбла ача! Яшьлегенә, Арча, кыйбла ача! Мәрҗаниләр, Курсавилар рухы, Мәрҗаниләр, Курсавилар рухы, Гыйлем тавы булып алга баса. Гыйлем тавы булып алга баса. Кушымта:Кушымта:Рухи таулар Ватаны, син, Арча! Рухи таулар Ватаны, син, Арча! Сүнмәс яшьлек Ватаны, син, Арча! Сүнмәс яшьлек Ватаны, син, Арча! Дан-шөһрәтләр Ватаны, син, Арча! Дан-шөһрәтләр Ватаны, син, Арча! Ватанымның ал таңы, син, Арча!Ватанымның ал таңы, син, Арча!

Районның мәйданы – 1843,7 кв.км.Районның мәйданы – 1843,7 кв.км.

Халкы - 52 меңХалкы - 52 мең

Авыл советы – 29Авыл советы – 29

Авыл – 127Авыл – 127

Арча ягы мәгърифәтчеләреАрча ягы мәгърифәтчеләре

ГабделнасыГабделнасыййр р Курсави, Курсави, фәлсәфәче фәлсәфәче һәм һәм мәгърифәтчемәгърифәтче

(1776-1812)(1776-1812)

Шиһабетдин Шиһабетдин Мәрҗани, Мәрҗани, күренекле күренекле галим, тарихчы галим, тарихчы һәм һәм мәгърифәтчемәгърифәтче

(1818-1889)(1818-1889)

Шәмсетдин Шәмсетдин Күлтәси Күлтәси астроном, астроном, фәлсәфәче һәм фәлсәфәче һәм мәгърифәтчемәгърифәтче

(1856-1930)(1856-1930)

Мин яратам сине, гүзәл Арчам,Мин яратам сине, гүзәл Арчам,Тукайларың өчен яратам... Тукайларың өчен яратам...

ГабдуллаГабдулла

ТукайТукайГомәр Гомәр

БәшировБәширов

Гариф АхуновГариф Ахунов

Мөхәммәт МәһдиевМөхәммәт Мәһдиев

Татар әлифбасы авторларыТатар әлифбасы авторлары

Р. Вәлитова һәм С. ВагыйзовР. Вәлитова һәм С. Вагыйзов

Яңа Кырлай авылында бөек татар Яңа Кырлай авылында бөек татар шагыйре Габдулла Тукайның шагыйре Габдулла Тукайның мемориаль комп лексы, Габдулла мемориаль комп лексы, Габдулла Тукайның туган авылы Тукайның туган авылы Кушлавычтагы Тукаевлар Кушлавычтагы Тукаевлар гаиләсенең музей-усадьбасы гаиләсенең музей-усадьбасы районда зур ихтирам казанды.районда зур ихтирам казанды.

Арча эшчеләр поселогында респуб Арча эшчеләр поселогында респуб ликада бердәнбер әдәбият һәм ликада бердәнбер әдәбият һәм сәнгать музее, дөньяда бердәнбер сәнгать музее, дөньяда бердәнбер "Әлифба" музее эшли."Әлифба" музее эшли.

Күлтәс авылында бөек татар мәгъ Күлтәс авылында бөек татар мәгъ рифәтчебез Шәмсетдин Күлтәси, Гө-рифәтчебез Шәмсетдин Күлтәси, Гө-берчәк авылында - халык язучысы берчәк авылында - халык язучысы Мөхәммәт Мәһдиев, Янасала авылын Мөхәммәт Мәһдиев, Янасала авылын да - халык язучысы Гомәр Бәширов, да - халык язучысы Гомәр Бәширов, Казанбаш авылында - халык Казанбаш авылында - халык язучысы Гариф Ахуновның язучысы Гариф Ахуновның музейлары эшли ләр.музейлары эшли ләр.

Халык уку йортлары һәм Халык уку йортлары һәм мәктәпләр каршындагы туган якны мәктәпләр каршындагы туган якны өйрәнү музей ларына бик яратып өйрәнү музей ларына бик яратып йөри. Кышкардагы атаклы мәдрәсә йөри. Кышкардагы атаклы мәдрәсә яңадан торгызыла. Шунда ук яңадан торгызыла. Шунда ук мәдрәсә музее оештыры лачак. мәдрәсә музее оештыры лачак. Арчалылар үзләренең тарихын Арчалылар үзләренең тарихын онытмыйлар. Халкыбызның онытмыйлар. Халкыбызның үткәненә Тукайга булган мәхәббәте үткәненә Тукайга булган мәхәббәте һәм хөрмә те, галимлеккә омтылу һәм хөрмә те, галимлеккә омтылу гасырлардан -гасырларга дәвам гасырлардан -гасырларга дәвам итәчәк.итәчәк.

Арча районы - музейлар ягыАрча районы - музейлар ягы

Һәр ел саен яшел Һәр ел саен яшел чирәмле аланнарда чирәмле аланнарда милли бәйрәмебез милли бәйрәмебез Сабантуй уздырылаСабантуй уздырыла

Арча – осталар ягыАрча – осталар ягы

Арча ягы Арча ягы бигрәк матурбигрәк матур

ТТөзеде: өзеде: I I категорияле татар теле һәм әдәбияты категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы Ибраһимова Ләйсән Фердинатовнаукытучысы Ибраһимова Ләйсән Фердинатовна